1

Concept Actieplan Biologische landbouw en voeding Noord Holland

Versie 7 juli 2017: Opgesteld door Initiatiefgroep Bio-NH en Rosemarie Slobbe (Clusius college)

Initiatiefgroep Bio-NH: John Huijberts, Lida Wenneker, Piet Kaatee, Colja Corts, Theo Vlaar, Kees Water

1 Inleiding

Aanleiding In 2100 zijn er naar verwachting 11 mld. mensen op aarde. Hoe zorgen we er nu voor dat we de aarde leefbaar houden, ook voor die mensen in 2100 en dat er voldoende voedsel voor hen geproduceerd kan worden? Momenteel verbruiken we vele aardbollen als we bijvoorbeeld kijken naar de stikstofkringloop, biodiversiteit en landgebruik. Daarnaast speelt het klimaatveranderingsvraagstuk. Dit komt mede door de wijze waarop ons voedselsysteem is ingericht. Het speelveld en de spelregels worden grotendeels vastgelegd in de huidige financiële systemen, regels, inhoud onderwijs, etc. Hoe komen we tot een andere wenselijke werkelijkheid? Als we 5 jaar verder kijken, hoe willen we het dan hebben? Smart high tech farming, klimaatneutrale landbouw, permacultuur, verticale stadslandbouw of biologische landbouw? Zoveel ondernemers, zoveel keuzen1. Wij kiezen voor biologische landbouw, mede ondersteund door het Bionext actieplan. Meer biologische landbouw in Noord-Holland als stip op onze horizon. Waarom inzetten op biologische landbouw? Een biologische productiewijze draagt bij aan2:

een landbouw- en voedingssysteem waarin evenwichtige ketens kosten voor milieu, dierenwelzijn, biodiversiteit en gezondheid integraal opnemen in de kostprijs van het totale product;

behoud en versterken van de ecologische houdbaarheid van landbouwgronden en hun omgeving;

behoud van voedselzekerheid op de lange termijn;

voeding als basis voor gezondheid;

diversifiëring en versterken van duurzame voedselketens.

Steeds meer consumenten kiezen voor biologisch. Afgelopen tien jaar groeide de omzet van biologisch elk jaar. Koploper zijn de droge kruidenierswaren die in 1 jaar (2015-2016) qua omzet met 32% zijn gestegen, mede door verbeterd aanbod van deze producten in de supermarkten. Ook de versgroepen eieren, AGF, vlees en zuivel maakten afgelopen jaar een groei door van gemiddeld 12,9%.3 Inmiddels is de waarde van de consumentenverkoop in Nederland opgelopen tot boven de 1 miljard euro per jaar. De verwachting is dat de groei de komende jaren zal aanhouden. Ook in de rest van de wereld groeit de vraag naar biologische producten. De biologische consument heeft daar waar mogelijk een voorkeur voor producten dicht bij huis4. Dit biedt kansen voor goede rendabele bedrijven in de biologische sector met bijbehorende werkgelegenheid.

1 Presentatie Rogier Schutte, hoogleraar Farming systems ecologie WUR, op congres op BioVak 2017. 2 Doelstellingen uit het WRR rapport nr 93 ‘Naar een voedselbeleid’, oktober 2014 3 Bionext trendrapport, juni 2016 4 De duurzame groei van biologisch; Bionext actieplan voor meer biologisch in Nederland, augustus 2016

2

Discussie biologische landbouw en wereldvoedselvraagstuk Om de wereldbevolking te voeden, juist ook op langere termijn, is het belangrijk dat voedsel daar wordt geproduceerd waar het wordt geconsumeerd. Er is een onevenwichtige verdeling van de voedselproductie. Minder intensieve landbouw in het westen spaart het milieu en intensievere landbouw in grote delen van Afrika en Azië maakt de kleinschalige boeren en andere bewoners minder afhankelijk van kwetsbare aanvoerlijnen en prijsschommelingen op de wereldvoedselmarkt. Die intensivering zou op agro-ecologische principes gestoeld moeten zijn, waardoor er een gezond landbouwsysteem ontstaat dat de bodem en het ecosysteem versterkt in plaats van uitput. De opbrengst per ha van biologische landbouw is in vergelijking met de heersende landbouw aldaar gelijk tot substantieel hoger. Deze vorm van landbouw kan voldoende produceren voor de stijgende vraag naar voedsel. 5 Actieplan biologische landbouw en voeding Noord-Holland als onderdeel van GPNHN Om de stip op horizon voor de biologische landbouw in Noord-Holland te realiseren, namelijk elk jaar meer biologisch areaal en ondernemers, is het nodig om hindernissen weg te nemen voor huidige biologische ondernemers (behouden), ondersteuning te bieden aan ondernemers bij omschakeling naar biologisch (aanjagen) en gunstige omstandigheden voor biologisch te bevorderen (stimuleren). Uit goede voorbeelden uit andere landen is gebleken dat de rol van de overheid hierbij onmisbaar is; als regisseur die partijen bij elkaar brengt en een visie uitdraagt, als zorgdrager voor begeleidend beleid en subsidies, door samen met het bedrijfsleven met storytelling en het goede voorbeeld op te treden als ‘marketeer’ voor de biologische landbouw. Het borgen van het uitvoeringsprogramma biologische landbouw Noord-Holland onder de vlag van de Greenport Noord-Holland Noord is wenselijk, omdat de Greenport fungeert als verbinder tussen bedrijfsleven, overheid, kennisinstellingen om innovatie en kennisoverdracht te stimuleren. De regio Noord-Holland Noord kent diverse sterke agrosectoren, waarbij versterken van de concurrentiekracht en innovatie naar duurzaam produceren wordt nagestreefd. Versterking van de biologische landbouw verbreedt het spectrum en biedt mogelijkheden voor cross-overs, waar wederzijds van elkaar kan worden geleerd. Op dit moment wordt de biologische sector nog minimaal vanuit de Greenport ondersteund. De initiatiefgroep heeft daarom een actieplan geschreven waarbij ze aangeeft wat de speerpunten voor de biologische sector in Noord-Holland zijn. Dat plan moet leiden tot een uitvoeringsprogramma voor de komende jaren binnen Greenport Noord-Holland Noord.

5 “Agriculture at a crossroads”, IAASD, 2009. Inaugurele rede prof.dr. ir. Pablo A. Tittonell 16 mei 2013 ‘Farming systems ecology, towards ecological intensification of world agriculture’ WUR

3

Trends voor de biologische landbouw, volgens Rabobank Cijfers en Trends, editie 2016-17

Sterke professionele verwerking en handel van biologische producten;

Vraag naar biologische producten in Nederland ontwikkelt zich positief. 6

Nederland is Europees gezien een goede middenmoter;

Onderzoeksresultaten op het gebied van huisvesting, bodem en diergezondheid blijken ook

toepasbaar in de gangbare sectoren;

De export van biologische producten biedt kansen;

Binnen de biologische sector vindt een verschuiving in productie plaats van traditionele

biologische bedrijven naar meer commerciële biologische bedrijven. Voor beide type bedrijven is

er een markt.

6 Rabobank voorspelt in haar rapport “Organic Is Good for You” dat biologische voeding in Nederland de komende tien jaar gemiddeld 7 procent zal groeien. Daarmee zal biologische voeding de komende jaren naar verwachting ongeveer drie tot vier keer zo snel groeien als de gehele voedingsmarkt. Rond 2025 zal het marktaandeel van biologisch in Nederland ten minste zijn verdubbeld ten opzichte van de 3,1 procent die door Bionext werd gerapporteerd over 2015.

4

2 Aansluiting bij bestaand beleid

Bijdrage aan Strategisch Beleidskader Economie; verduurzaming van de landbouw In het coalitieakkoord 2015-2019 Ruimte voor groei geeft de provincie het belang van duurzaamheid

en streekproducten aan:

Duurzaamheid en streekproducten

Consumenten ontdekken steeds meer hoe waardevol het is om te genieten van wat de seizoenen

en de streek te bieden hebben.

De potentie van de korte afstand tussen Greenport Noord-Holland Noord en de Metropoolregio met

2,8 miljoen consumenten moet beter benut worden. Gezonde voeding en minder belasting van het

milieu zijn wel degelijk te combineren met versterking van onze regionale economie.

Wij gaan samen met de sector werken aan een toekomstbestendige sector. We beschouwen de

biologische landbouw als kraamkamer voor de reguliere sector. We zetten in op de algehele

verduurzaming van de sector. Wij streven naar het verkleinen van het verschil tussen de

biologische en reguliere landbouw. Vanuit de bestaande structuur van de Greenports investeren wij

in projecten die duurzame landbouw bevorderen en wij stellen financiële middelen beschikbaar

voor maatregelen die het verduurzamen van de land- en tuinbouwsector stimuleren.

Bron: coalitieakkoord 2015-2019 Ruimte voor groei, Provincie Noord-Holland

Bijdrage aan Groen Kapitaal; het provinciaal initiatief om de biodiversiteit buiten het NatuurNetwerkNederland (NNN) in de provincie te verhogen Groen Kapitaal kent vier thema’s waaronder Duurzame groene economie. Binnen dit thema valt

natuurinclusieve landbouw en de biologische (dynamische) landbouw. Een biologisch ondernemer

maakt hier eigenlijk geen onderscheid in, want biologische landbouw is natuurinclusieve landbouw.

Via Groen Kapitaal worden de voorlopers bevraagd met enerzijds als doel hen verder te helpen en

anderzijds als doel om andere ondernemers van hen te laten leren. Het actieplan voor meer

biologische landbouw in NH sluit hier naadloos bij aan. Bijvoorbeeld door het leveren van

bouwstenen voor de ontwikkeling van een verdienmodel voor natuurinclusieve landbouw.

5

3 Actieplan biologische landbouw en voeding Noord-Holland

Doelstelling van Bio-Noord-Holland en het actieplan

Om te komen tot een goed en door de sector gedragen actieplan Biologische landbouw en voeding in

Noord-Holland heeft een aantal ondernemers een initiatiefgroep opgericht. Zij streven naar een

samenwerkingsverband van ondernemers in de biologische sector door het vormen van Bio-Noord-

Holland. De initiatiefgroep fungeert voorlopig als aanspreekpunt, omdat een vertegenwoordiging

met gezamenlijk belang nu nog ontbreekt.

Doelstelling is meer biologische landbouw en voeding in Noord-Holland, waarbij de sector verder

verduurzaamt op alle aspecten van people, planet en profit.

Meer biologisch areaal en ondernemers. Op de peildatum 30 juni 2016 was 5% van het totale

areaal landbouwgrond in NH (128.376 ha) biologisch en/of in omschakeling (6.426 ha. Het

aantal ondernemers bedroeg vorig jaar XX. Doel is om in de komende 5 jaar het percentage

van 5% ……………..

Een sterker ontwikkelde afzetketen met meer afzetpunten in Noord-Holland. Door een

goede communicatie en verbinding met de consument, kan een meerprijs gevraagd voor een

duidelijk onderscheidende landbouwmethode die werkt in samenhang met de natuur en de

omgeving, maar vooral ook goed is voor mens en dier.

Ondernemers en ketenpartijen werken gezamenlijk aan innovaties, verbeteringen t.a.v.

bodem, water, energie en biodiversiteit. En bedrijven weten elkaar en elkaar kennis te

vinden.

Een eerste consultatieronde onder ondernemers resulteert in drie speerpunten voor het actieplan:

1. Begeleiden en ondersteunen van ondernemers die willen omschakelen naar biologische

landbouw;

2. Versterken van de huidige biologische bedrijven door het stimuleren van kansen (zoals

versterken regionale afzet) en het wegnemen van belemmeringen (bijvoorbeeld regelgeving

die innovatie in de weg zit);

3. Zorgen voor een innovatieplatform en kennisuitwisseling tussen biologische innovatieve

bedrijven en duurzame gangbare bedrijven én zorgen voor inspiratie en kennisoverdracht

naar de agrarische sector als geheel om zo bij te dragen aan verduurzaming van de

landbouw.

De speerpunten worden uitgebreid toegelicht en deels uitgewerkt in de bijlage.

Vormen van Bio-Noord-Holland Een actieplan heeft alleen zin als de ondernemers uit de biologische sector in Noord-Holland zich

betrokken en verantwoordelijk voelen. Het proces te komen tot een actieplan met uitvoering moet

begeleid worden. De initiatiefgroep is hier in eerste instantie verantwoordelijk voor, maar afhankelijk

van het proces en mogelijkheden kunnen andere ondernemers of ketenpartners dit overnemen.

6

Belangrijk is dat er een organisatievorm komt met een projectleider/coördinator die het proces

aanjaagt, begeleidt en verantwoordt, met daarnaast een klankbord- of stuurgroep en trekkers van

concrete projecten.

De Greenport Noord-Holland Noord wordt gevraagd het proces te ondersteunen door iemand

beschikbaar te stellen als projectleider en de verkenning en het opstellen van een

uitvoeringsprogramma te financieren.

Activiteiten in 2017:

Aanstellen projectleider met als taak:

Organiseren van een verbindende activiteit voor de biologische landbouwers en

ketenpartners in Noord-Holland, om mogelijke vormen van georganiseerde samenwerking

(vereniging, vakgroep, stichting etc.) te verkennen. Ter inspiratie kan een bestuurslid van de

Noord Nederlandse Biologische Landbouw Vereniging worden uitgenodigd. Doel van

georganiseerde samenwerking is om te fungeren als aanspreekpunt voor provincie en andere

partijen, de biologische ondernemers in Noord-Holland te vertegenwoordigen, bijeen te

brengen, te informeren ed.

Samen met de georganiseerde werkvorm opstellen van een meerjarig uitvoeringsprogramma

met bijbehorende financiering en communicatieplan. Mogelijk is het gewenst om eerst een

SWOT-analyse over de biologische sector voor NH uit te voeren.

Activiteiten in 2018 ev.:

Start met het uitvoeringsprogramma

Monitoring en begeleiden van de uitvoering van het uitvoeringsprogramma;

Betrekken mogelijke nieuwe partners.

7

Bijlage Eerste aanzet actieplan (groslijst ideeën)

Speerpunt 1. Begeleiden en ondersteunen van ondernemers die willen omschakelen naar biologische

landbouw.

Doel: verantwoorde ondersteuning bij omschakeling, op basis van de ontwikkelingen in de

biologische markt.

Opzetten sterke en brede kennisstructuur waardoor potentiele ondernemers worden gestimuleerd

om te schakelen, daarbij ondersteund door relaties in de afzetkant en bestaande bedrijven om te

voorkomen dat nieuwe ondernemers het ‘wiel opnieuw uitvinden’:

Programma omschakeling via 3 stappen:

- Organiseren 1 of 2 bijeenkomsten waarbij bio ondernemers en bio experts vertellen over

hun ervaringen aan geïnteresseerden.

- Doelgroepen ( o.a. jonge boeren samen met HAJK of bijeenkomst voor boerinnen)

- Follow up voor ondernemers die na aanwezigheid meer willen: aanbieden introductiecursus

(tegen gereduceerd tarief) en/of keukentafelgesprek(ken).

- Vormen van kennis- en intervisiegroepen en die juiste begeleiding bieden.

Instellen van kennisvouchers voor de inhuur van bio-coaches en adviseurs.

Betrekken afnemers en leveranciers in de biologische sector en bedrijven met een

biologische en gangbare tak (toeleveranciers, afnemers en verwerkers, etc.), betrekken van

banken en accountants; (Wat en hoe m.b.t. tot de extra afzetmarkt? Is er behoefte aan extra

bio productie?? Ook betrekken Udea, Odin en anderen?)

Benut duurzame projecten (Veldleeuwerik, ANV, kringloopboeren, etc.), ondernemers die

daar aan meedoen kunnen potentiele omschakelaars zijn;

Extra grond: Extensiveren en verruimen vruchtwisseling zijn bijna altijd nodig voor

omschakelen. Een omschakelaar kan vaak goed een gedeelte natuurgrond in zijn

bedrijfsvoering inpassen;

De inkomstenderving in het bedrijfsplan tijdens de omschakelperiode van twee jaar als

investering benoemen en in aanmerking laten komen voor groene investeringssubsidies. NB:

is landelijke actie.

8

Speerpunt 2 Versterken van de huidige biologische bedrijven door het wegnemen van

belemmeringen en stimuleren van kansen.

Stimuleren van kansen: Regionale afzet

Ontwikkelen van samenwerkingsverbanden voor regionaal bio-afzet. Uit onderzoek7 blijkt dat 'vertrouwen', 'gezondheid' en 'regionaliteit' belangrijke kernwaarden voor de Nederlandse handel in biologische producten zijn.

Ontwikkelen afzet ziekenhuizen, verzorgingsinstellingen en scholen en provincie/gemeenten. De interesse vanuit gemeenten, zorginstellingen en bedrijfskantines voor regionale en duurzame producten groeit. Dit blijkt o.a. uit de gemeentelijke agenda’s voor stadslandbouw, het concept ‘Fair trade-gemeente’ of beleid van instellingen en bedrijven om zich te verbinden met lokale en duurzame producten. Dit is een belangrijke kans voor de biologische sector om op in te spelen, omdat bovengenoemde instellingen via de aanbestedingsprocedure hun cateraar hierop kunnen aansturen. Ook bij cateraars en groothandels vormen lokale producten een toenemend onderscheidend vermogen om afnemers aan zich te binden.8

Provinciaalse campagne ter stimulering van biologische en regionale producten in de ‘out of home’ sector, waarbij de sector inspeelt op de specifieke behoeften vanuit de sector. Bijvoorbeeld zoals een bedrijf op verzoek van een sterrenrestaurant in de buurt speciale minigroentes teelt of voorgekookte bieten levert i.p.v. rauwe bieten. Of een programma voor meer biologisch binnen school- en sportkantines.

Kijk naar voorbeelden waar het wel gelukt is en leer daarvan voor NH.

De provincie promoot het biologisch NH product als robuust, herkenbaar keurmerk. Storytelling over de meerwaarde van biologisch: sociale en maatschappelijke waarden. En geeft goede voorbeeld door inkoop kantine en recepties/congressen ed. met volledig biologisch voedsel.

Stimuleren van kansen: grond, samenwerking, kennis en innovatie

Excursie naar Denemarken om daar te leren van de aanpak.

Pachtgronden die nu biologisch beheerd worden, langdurig verpachten aan de gebruiker en nieuw beheer van pachtgronden op basis van duurzaamheidscriteria gunnen;

Stimuleren van een actievere samenwerking tussen biologische bedrijven met natuur beherende organisaties, gemeenten, waterschappen en andere grondbeherende partijen

Kennisontwikkeling en innovatie, van duurzame bedrijfsstrategieën en technieken op bedrijven actief ondersteunen en financieren, als dit sector-breed ten goede komt. Dit concreet maken via het opzetten van projecten

De gronden die gecertificeerd zijn voor biologische productie blijven (zoveel mogelijk) behouden voor Biologisch door nieuwe/flexibele financieringsconstructies i.s.m. banken, st grondbeheer, regio en streekfondsen ed.

Meerwaarde Koppeling natuurinclusief-biodiverse boeren en bio onderzoeken; Zou onderdeel moeten worden van living lab natuurinclusieve landbouw NH

7 Vijn, Marcel, Maureen Schoutsen, Arjan Monteny en Andries Visser, Zijn streekproducten een kans of bedreiging voor de biologische sector? PPO Wageningen UR, 2013. 8 Analyse overgenomen uit Innovatieagenda biologische sector Flevoland, 2015

9

Wegnemen van belemmeringen:

Inventariseer per sector wat de belangrijkste belemmeringen zijn in

(provinciale/gemeentelijke) regelgeving en zoek ‘op maat’ oplossingen. Al genoemde

knelpunten zijn onderwaterdrainage, Bodemdaling: speciaal compostproject topservice,

Mestproductie en afzet; faciliteren door opslag, afzetpunt, kwaliteit borgen, scheiden mest en

hemelwater, vergunningen op basis van duurzaamheid……………………

Belemmeringen in de (regionale) keten ………………..

Speerpunt 3. Zorgen voor kennisuitwisseling tussen biologische innovatieve bedrijven en

duurzame gangbare bedrijven én zorgen voor inspiratie en kennisoverdracht naar de agrarische

sector als geheel om zo bij te dragen aan verduurzaming van de landbouw.

Faciliteren van studieclubs met biologische en niet biologische ondernemers binnen NH. Mogelijk ook de samenwerking opzoeken met Flevoland, omdat daar veel innovatiekracht zit.

Faciliteren biologische ondernemers die meewerken aan het ontwikkelen en uitvoeren van

een keuzemodule biologische landbouw op de mbo’s, waaronder het Clusius college;

Stimuleren van het opzetten van sectorspecifieke of regionale coöperaties a la NLG om

onderlinge kennisoverdracht en gezamenlijke kennisontwikkeling te stimuleren. En de kloof

tussen gangbaar en bio te verkleinen.

Biologische bedrijven benoemen als leerbedrijf voor praktijkproeven en hen hiervoor een

vergoeding bieden om dit te faciliteren;

Innoverende biologische bedrijven beschouwen als kennisinstituten. Achterliggende

gedachte: wie innoveert heeft kosten en risico. Als innovatie succes is en de anderen leren

hiervan, dan de inspanning en risico van innovatieve ondernemer belonen/waarderen in

geld. Dus betalen voor kennis.