14] Stefanovic, M., Milojevic, D.: Novi postupak parametarskog proracuna familije trakastih susara za krompir i sargarepu, Interni izvestaj, IBK-LTFT-237, Beograd, 1979. [5] Milojevic, D.:Dvodimenziono turbulentno strujanje mesavine fluida i cestica -sa aspektima prenosa toplote i rnase, Doktorska disertacija, Masinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 1986. 16] Nesic, S.: Procesi razmene toplote i mase u sprej susarama, Magistarski rad, Masinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 1988. [7) Topic, R., Stakic, M., Al Bahra Khaled: Matematicko modeliranje i optimizacija konstrukcionih parametara i rezima rada vertikalnih susara za zrno, PTEP casopis za procesnu tehniku i energetiku u poljoprivredi, 3 (1999) 3-4, s. 63-66. [8] Stakic, M.: Prenos toplote i materije pri susenju praskastih i sitnozrnastih rna terij ala primenom vibrofluidizacije, Doktorska disertacija, Masinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 1993. 191 Stakic M., Stefanovic, M.: Primena vibrofluidizovanog sloja uBiblid: 1450-5029 (2000) 4; 1-2, p. 26-28 UDK: 631.365;631.563;631,57;614.84

procesima susenja, Revija agronomska saznanja, VDPT, (1995) 1, s. 29-32. [10] Stakic, M.: Analiza procesa konvektivnog susenja sitnozrnastih materijala u vibrofluidizovanom sloju, Procesna tehnika, 14 (1998) 4, s. 45-53. [11] Stakic, M.: Numericka simulacija procesa konvektivnog susenja, Zbornik radova, Treci Jugoslovenski simpozijum prehrambene tehnologije, Beograd, 1998, sveska 5, s. 288-293. [12] Stefanovic, M., Stakic, M.: Computer System for the Control of a Pneumatic Drum Dryer, Proceedings, (Ed. C.B. Akritidis, D. Marinos-Kouris, G.D. Saravakos), 11th International Drying Symposium (Drying '98), Halkidiki, 1998, pp. 597-604. [13] Stefanovic, M., Stakic, M.: Fuzzyupravljanjeprocesomsusenja, Zbornik radova, ETRAN (99, Zlatibor, 1999,sveska 1, s. 264-267. [14] Stakic, M., Topic, R.: Termotehnicke osnove za automatizaciju konvektivnih susara, Procesna tehnika, 15 (1999) 3, s. 67-70. Primljeno: 15.03.2000. Prihvaceno: 28.03.2000.

Strucni clanak Professional paper

TEHNICKE INOVACIJE NA SUSARAMA ZA ZRNO U CILJU ELIMINISANJA OPASNOSTI OD POZARA GRAIN DRYER TEHNICAL INOVATIONS FOR FIRE DANGER ELIMINATIONMihajlo POLJAK AD "Sojaprotein", Becej

REZIMESusenje zrnastih poljoprivrednih proizuoda u vertikalnim indirektnim susarama povezano je sa rizicima od pojavljivanja pozara. Prisustvo poljoprivrednih proizvoda na grejnim poorsinama i oko njih, neadekvatni nivometri na stubu susare i slaba efikasnost u radu cetaka na stubu za odvodenje plevice uzrokuju paljenje proizvoda u samom stubu susare i gubljenja kontrole nad procesom susenja. Uklanjanje uzroka pozara nije se moglo postici usled nedovoljno strucnog odrzaoanja ifabrickih nedostataka u izradi susara. U radu je predstavljen nacin otklanjanja uzroka pojaoljioanja pozara na susarama IVSK-50 "CER" Cacak i IVS "SU" IMP-Slavons/m Pozega koji je proizisao iz dosadasnjeg iskustva i istraziuanja. Tehnicke inovacije su dale odlicne ekonomske efekte, kao i izuzetnu protiupozornu zastitu. Kljucne reel: susara, pozar, tehnicke inooacije.

SUMMARYDrying process of agricultural products in vertical indirect dryers is connected with certain risks of fire appearance. Presence of agricultural products on heating surfaces and around them, non-adequate level meters in the dryer column and poor working efficiency of brushes on the weed removing column, are causing inflammation ofproducts in the dryer column itself and loss ofcontrol over the drying process. In consequenceofunsatisfactory skilled maintenance and fabrication errors in construction ofdryer, elimination offire causes could not be attained. The method for elimination offire causes on dryer IVSK-50 "CER" Cacak and IVS "Sll" IMP-Slavonska Pozega, which is result offormer experiences and researches, are presented in this article. Technical innovations have given great economic effects, as well as exceptional fire protection. Key words: dryer, fire, technical inovation.

UVODTehnologija susenja kao sto je poznato sa sobom nosi i opasnosti od izb ijanj a pozara koj i nanose ogromne direktne stete i havarij e na samim objektima za susenje zbog cega se i pocelo razmisljati 0 tehnickim unapredenjima na suzbijanju istih. Prva protivpozarna inovacijaje uradena u RO "Silos i susara" u Kuli 1982.g.na susari tipa IVS "SU" IMP Slavonska Pozega.nakon izbijanja pozara pri pustanju iste urad. Nakon izvrsene rekonstrukcije pozara vise nije bilo. Druga protivpozarna inovacija je uradena u AD "Sojaprotein" u Beceju 1992.g. na susari tipa "IVSK-50", gde se svake sezone pri susenju desavao 1-2pozara. Nakon izvrsene rekonstrukcije pozara vise nije bilo. 26

UZROCIPOZARAIz dosadasnje prakse je poznato, da je najveci uzrok za pojavljivanje pozara u susarama zaostali materijal posle susenja u okolini grejnih tela, kao i materijal zaostao u mrtvim uglovima tzv." dzepovima" koji su fabricki nedostaci u izradi susara. Casto su takode uzroci pozara u susararna neispravan rad skupljaca ple vice, kao i blokada rada membranskih nivometara.

Krtticna mestaSusara tipa "SU" IMP Slavonska Pozega predstavljenaje na s1.1, kriticna mesta postoje ispred i ispod grejnog tela. Susara tipa IVSK50 "CER" Cacak predstavljena je na s1. 3, usled mnogo slozenijePTEP 4(2000)1-2

konstrukcije grejnih tela ima mnogo vise kriticnih mesta koja se nalaze na: a) grejnim telima ito: pocetku dimnjaka i vrhovima razmenjivaca toplote,

c) konstrukciji ito: "L"profilima drzacima grejnih tela i oplate i "U" profil koji se nalazi bocno od razmenjivaca prema gorioniku.

Nastajanje i krrticni momenti nastajanja pozaraNastajanje pozara je direktnim putem: 1.-zracenjem i 2.-parcieima korodiranog materijala sa grejnog tela, ili indirektnim putem: 1. uzarenim metalima i nemetalima iz grejnog tela. Kriticni momenti nastajanja pozara su: pocetak susenja, nestanak elektricne energije, otkazivanje kaisa na ventilatoru toplog vazduha, zavrsetak susenja i u toku susenja.

Grejna tela

6Sf. 1. Grejno telo susare "SU"IMP Slavonska poiega pre inovacija b) usmerivacima vazduha ito: kutijama usmerivaca vazduha koji se nalaze bocno od razmenjivaca toplote vazduha, mrtvim uglovima duz usmerivaca vazduha i mrtvim uglovima ispod usmerivaca vazduha. Sl. 3. Grejno telo susare IVSK-50 "eER "-Gacak posle inovacija 1. vrhovi razmenjiuaca, 2. pocetci dimnjaka, 3. kutije usmerioaca, 4. "U"profil, 5. mrtvi ugloui dui usmerioaca, 6.mrtvi uglovi ispod usmerioaca

Krug nastajanja, prenosenje pozara i mesta zapaljenjaPo zavrsetku kampanje susenja poljoprivrednih proizvoda, sus are se po obicaju usled losih vremenskih prilika (zima) ostavljaju neociscene. Zrno kojeje suseno kako je vee receno ostaje u grejnim telima i oko njih. Vremenski uslovi od zavrsetka sezone susenja do priprema za novu sezonu uticu na zaostalo zrno u susari. Porast temperature, relativne vlaznosti vazduha i vlage koja putem atmosferskih padavina prodire u susaru pogoduje klijanju zrna. Sam proces klijanja stvara korenje i stabljike koje se kasnije osuse ili istrule. Pred pocetak nove sezone stubovi susare se ciste odakle nova kolicina materijala dopire u okolinu grejnih tela, koja se po pravilu ne izduvavaju da nebi trosili elektricnu energiju (maksigraf). Punjenjem susare povecava se kolicina materijala u i oko grejnih tela. Izduvavanje materijala iz grejnih tela, ventilatorom za topli vazduh je nedovoljno, jer ostaje velika kolicina materijala u mrtvim uglovima, kao sto su osuseno korenje i suva trulez koja dodatno zadrzava novi materijal. Ocigledno je da su stvoreni pocetni uslovi za izbijanje pozara pri pokretanju susare. Najcesce se pozar desava u tokurada sus are zbog neispravnosti rada skupljaca plevice i blokade rada membranskih nivometara, koji stvaraju veliki nadpritisak u stubu susare. Od tog momenta rad susare se nernoze kontrolisati. Stub se pocinje prazniti, a materijal dodatno upada u grejna tela, koja postizu visu temperaturu od propisane i lako upale materijal. Upaljeni materijal u pocetku tinja sa pojavom dima i karakteristicnog mirisa, posle cega se pojavljuju varnice. Tako upaljeni materijal je laksi, koga vazdusna struja ubacuje u stub susare i dolazi do paljenja materijala u stubu susare. U zavisnosti od uzroka paljenja materijala mesta paljenja stuba sus are su: na vrhu stuba, u gornjem delu sakupljaca plevice i u srednjem delu stuba.

Stub susarc

Grejno tclc

Sf. 2. Grejno telo susare "SU"IMP Slavonska poiega posle inovacija

PTEP 4(2000) 1-2

27

TEHNICKE INOVACIJE NA PROTIVPOZARNOJ ZASTITI SUSARAKod susare tipa "SU" inovaeiju je bilo vrlo jednostavno izvesti posto se ista nalazila u objektu silosa i grejna tela se nalazila na pristupacnorn mestu. Pristupilo se iseeanju dela postolja ispod samog grejnog tela, pa je nakon toga napravljen konusni prelazni komad sa izlazom u stub susare, kao sto je prikazano na s1.2. lnovaeije na protivpozarnoj zastiti susare tip "IVSK-50" proizvodnje "CER"-Caeak su predstavljene na slici 4, zahtevale su sledece: 1. postavljanje novog tipa nivometara, 2. poboljsanja rada skupljaca plevice, 3. rekonstrukeiju u grejnim telima, 4. dovodenje vode do ulaza u grejna tela, 5. izrada posebnog otvora na ulazu u donji deo grejnog tela, 6. ojacanje otvora ulaska u loziste, 7. promena u sistemu odrzavanja susare pri pokretanju i zaustavljanju i 8. promene nacina rada kod pokretanja

sa proizvodacem da izradi nova grejna tela sa izmenama po zahtevu kupea. Izmene su se odnosile na usmerivac vazduha i popunu mrtvih uglova samotorn da nebi doslo do zadrzavanja materijala. Fabricki su neke izmene uradene, ali ne sve, pa su os tale doradene na lieu mesta.

Dovodenje vode do ulaza u grejna telaUsled nemogucnosti ventilatora da izbaei sav materijal za susenje iz grejnih tela dovedena je voda do ulaznih vrata u grejna tela i njome se vrsi ispiranje materijala sa razmenjivaca, oko njih i ispiranje sa donje strane grejnih tela, tako da u istim ne ostaje ni jedno zrno materijala, korozije ili drugih nepozeljnih materijala.

Izrada posebnog otvora na ulazu u donji deo grejnog telaKod korektnog vodenja susaro istu treba povremeno zaustaviti da bi se prekontrolisala grejna tela i eventualni prodor materijala iz stuba susare. Da bi se izbeglo zaustavljanje susare napravljenje otvor u donjem delu grejnog tela na samim ulaznim vratima. Isti se otvora i zatvara u toku rada susare.

i . . "Dejstvovan]eHII

vodomT-------------,

L_ T r - - - - - - - - - - - -

,

I

:II I I

I

Oejstvovanje vodom I r---------,I

1

Ojacanje otvora ulaska u lozisteOjacanje otvora se moralo izvrsiti zbog deformisanja istog, sto je stvaralo problem kod ponovnog zatvaranja, tj. stavljanje poklopca, kadaje pretila opasnost od ispadanja iz lozista uzarenih metala i nemetala.

II I

II I I I

II II

DISKUSIJA I EKONOMSKI EFEKTI REKONSTRUKCIJERedosled pustanja urad susare posle ove rekonstrukeije je slodcci: -Pokrenu se ventilatori za hladan i topao vazduh i pocne punjenje stuba susare. Kada se stub susare napuni zaustavljaju se ventilatori. Operater otvara ulaze u grejna tela. Ulazi prvo u gornji deo na razmenjivace toplote i mlazorn vode ispira matcrijal sa razrnenjivaca i oko njih, a zatim silazi u donji deo i isto mlazom vode ispira sav materijal koji je pao oko bubnja. Pusta ventilator toplog vazduha da istera zaostalu vodu iz grejnih tela. -Po zavrsetku navedenih aktivnosti susara se pusta urad, s tim da se materijal koji susimo ne sme vrtiti u krug vee se ispusta. Sistem cetaka se svakog sata pokrene jednom da se neutralise nadpritisak u stubu susare ako postoji. U toku smene vrsi se kontrolu stuba susare sa strane grejnih tela putem posobnog otvora, i u slucaju da se pojavi vee a kolicina zrna oko grejnih tela susara se zaustavlja i ustanovljava odakle zrno dolazi. Ovaj postupak kontrole se ponavlja i ukoliko se zrno ne pojavljuje u grejnim telima susara radi neprekidno 10 dana. U zavisnosti od koriscenja i sopstvenih potreba svaka radna organizaeija zna koliko joj znaci i najmanje zaustavljanje rada susare u sezoni susenja na osnovu cega moze da odredi ekonomske efekte. Primera radi, rekonstrukeija stuba susare posle havarije iznosi 25 - 35% ukupne eene susare.

II I I I I II JI

7Sf. 4. Grejno telo susare IVSK-50 "CER "-Cacakposle inouacija 6. ojacanje otuora ulaska u loziste, 7. poseban otuor za kontrolu grejnog tela

Postavljanje novog tipa nivometaraNivometri membranskog tipa na susarama su bili dobri pre ugradivanja sakupljaca pleviee. Susara je radila stalno bez natpritiska, jer je vazduh slobodno prolazio kroz materijal koji se susi i odlazio u atmosferu. Ugradnjom sakupljaca pleviee dolazi do ccstih zagusenja zicanog pletiva koje se nalazi u skupljacu kao posledica slabog rada cetaka. Usled toga ventilator toplog vazduha dovodi susaru u veoma veliki natpritisak, koji deluje na membrane nivometara i daje lazne signale 0 napunjenosti stuba susare. Nivometri su inace povezani sa automatikom koja prati napunjenost stuba susare, sto znaci da ostajemo bez kontrole nad susarorn. Zbog togaje izvrsena ugradnja elisnih nivometara na koje ne utice natpritisak koji se desava u stubu susare.

ZAKLJUCAKNa osnovu iskustva od 7 godina rada susare bez pozara smatram da je potrebno preispitati preporuku koja obavezuje, da se stub susare mora ocistiti radi spreea vanja pozara svakih 8-10 dana. Zato je potrebno uraditi rekonstrukciju protivpozarne zastite na susari. Sumirajuci rezultate da se zakljuciti da susari treba da posvetite posebnu paznju odrzavanju i cisccnju grejnih tela.

Poboljsanja rada skupljaca pleviceSistem se sastojao iz mehanizma za pokretanje cetaka na elektro pogon i filter jediniee sa ventilatorom. Filter eiklon je radio u sistemu podpritiska. Problemi su se javljali kod vrlo cestih zagusenja, koja bi blokirala usisni sistem cetaka ili zbog lomova delova mehanizma cetaka. Radi poboljsanja rada cetaka izbacene su zastitne kutije oko zupcastog pokretackog mehanizma cetke. Izrnastenaje kompletna filter jediniea i posta vljenje eiklon u sistem nadpritiska, tako da sa lakocom izbaeuje i najlaksu plevicu.

LITERATURA[1] Veselin Bujandric, Nenad Bujandric: Pozar, gasenje i protivpozarna tehnika , Vedeko, Beograd, 1995.g. [2] Savezni eentar za obrazovanje rukovodecih kadrova u poljoprivredi i industriji, Novi Sad, Seminar :"Suscmje, skladistenje i cuvanje zrnastih proizvoda" Novi Sad, 1997.g. [3] Prirucnik 0 odrzavanju susara tip IVSK-50 "Cer", Cacak [4] Prirucnik 0 odrzavanju susara tip "SU" IMP, Sla vonska Pozega Primljeno: 14.3 .2000. Prihvaeeno: 18. 3. 2000. PTEP 4(2000) 1-2

Rekonstrukcija u grejnim telimaEksperimentje uraden posle pozara koji nije naneo veliku stetu. Tada su grejna tela otvorena i isprana. Mrtvi uglovi "dzepovi" su popunjeni blatom izmesanim sa staklenom vunom. Nastavljena je sezona i vise nije dolazilo do paljenja materijala. Grejna tela su bila dotrajala i mogla su da rade eventualno 1-2godine, paje dogovoreno 28