CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ EL KİTABI SORUNLAR ve ÇÖZÜM ......Ceviz fidanı dikiminde...
Transcript of CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ EL KİTABI SORUNLAR ve ÇÖZÜM ......Ceviz fidanı dikiminde...
CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ
EL KİTABI
SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Uz.Müh.İsmail Tosun Atilla Demir SÜREN
İÇİNDEKİLER
Giriş
1-Modern Yetiştiricilik
2-Ülkemiz Ceviz Yetiştiriciliği İçin Öneriler
3-Cevizin Bitkisel Özellikleri
4-Türkiye’de Ceviz
GİRİŞ
El değmeden paketlenmiş gıda maddesi olarak bilinen cevizin en önemli türü
Anadolu’da yetişmektedir. Dünyada birçok isimle anılan bu tür, dünyada Anadolu
Cevizi olarak anılmaktadır (Şen 1998).
Halk arasında “koz”, “yoz”, “covuz” da denilmektedir. Dilimize Arapça’dan (cevz)
geçmiştir (Şen, 1998).
CEVİZİN SİSTEMATİĞİ
Sınıf : Dicotyledoneae
Takım : Juglandales
Familya : Juglandaceae
Cins : Juglans
Tür : Juglans regia L.
Cevizde bazı özelliklerin genetik yapıdan etkilenmedeki ağırlıkları aşağıdaki tabloda
gösterilmiştir:
Özellik Kalıtsal Faktörlerin Etkisi *
Yapraklanma Tarihi 0.96
Lateral Dallarda Meyve Oluşturma 0.39
Hasat Tarihi 0.85
Kabuk Kalınlığı 0.91
Meyve Ağırlığı 0.86
Kalıtsallık (heritability) değeri 1'e yaklaştıkça kalıtsal faktörlerin etkisi artar; 1'den
uzaklaştıkça etki azalır (Walnut Production Manuel 1996).
Kapama bahçelerin oluşturulmasında karşılaşılan en büyük sorun “hangi çeşidin
hangi bölgeye” önerileceği konusudur. Bu konuda ciddi bilgi kirliliği mevcuttur.
Çeşide, toprak özelliklerine, rakıma, su imkânına, toprak derinliğine, arazinin
yöneyine (vektörel alanına), fidan kalitesine bakılmaksızın oluşturulan bahçelerde
yaşanan sorunlar herkes tarafından bilinmektedir.
Çizelge 1: Bazı Avrupa Ülkelerinin Üretim Alanları (ha) (FAO):
2007 2008 2009
Bulgaristan 8.935 5000 2000
Fransa 16.928 17126 17454
Yunanistan 9.232 13700 13700
Portekiz 3.200 3158 3159
İspanya 7.147 7418 6000
Türkiye 82.117 84917 86533 (% 10)
DÜNYA 737.489 805572 834.874
Çizelge 2: Bazı Avrupa Ülkelerinin Ceviz Üretim Miktarları (ton) (FAO)
2007 2008 2009
Bulgaristan 1.400 500 281
Fransa 32.635 36.591 34.854
Yunanistan 20.956 15.100 15.000
Portekiz 4.100 3.752 4.116
İspanya 9512 9512 9512
Türkiye 172572 170897 177.298 (%8)
DÜNYA 1.859.755 2.149.990 2.236.231
Çizelge 3: Türkiye’nin İç ve Kabuklu Cevizle İlgili Ticaret Rakamları (FAO):
İÇ CEVİZ
İhracat (ton) Gelir ($)
1.210,10 10.460.152
İthalat (ton) Gider ($)
7.891,80 45.321.864
KABUKLU CEVİZ
İhracat (ton) Gelir ($)
19,20 41.525
İthalat (ton) Gider ($)
22.915 42.224.859
Ceviz yetiştiriciliğinde dikkat çeken ülkelerden Fransa, İspanya ve Portekiz’de anaç seçiminden çeşide, hastalık ve zararlılardan hasat ve hasat sonrası uygulamalara kadar Türkiye ile farklılıklar gözlenmektedir.
Ülkemizde ağaç varlığı yüksek olmasına rağmen ağaç başına alınan verimin düşüklüğü ve kültürel uygulamaların yetersizliği üretim boyutunu istenilen seviyeye çıkaramamıştır. Buna karşılık gerek dikim aralık mesafeleri gerekse de yan dallarda meyve veren çeşitlerin tercih edilmesi nedeniyle bu ülkelerdeki ağaç başına üretim bizden yüksek olmaktadır.
Bilindiği üzere ülkemizdeki çeşitler seleksiyon ıslahı sonucu seçilmişlerdir. Oysaki yurt dışındaki çeşitler melezleme ıslahı sonucu üretime kazandırılan geç yapraklanan verimli çeşitlerdir. Rekabet edebilmemiz için yan dallarda verimli ve geç yapraklanan çeşitlerin üretime kazandırılması önem arz etmektedir.
Aşağıda Avrupa'da ceviz yetiştiriciliğinin ön planda olduğu ülkelerdeki mevcut bazı uygulamalara kısaca değinilmiştir.
Avrupa ceviz yetiştiriciliğinde dikkat çeken ülkelerin başında Fransa, Portekiz ve İspanya gelmektedir. Bulgaristan, Romanya, Ukrayna ve Moldova gibi
ülkelerde de ceviz yetiştiriciliği ciddi manada yapılmasına rağmen modern yetiştiricilik teknikleri Batı Avrupa’da daha iyi uygulanmaktadır.
Doğu Avrupa’da genel olarak kendiliğinden yetişmiş tiplerden yetiştiricilik yaygın iken Batı Avrupa’da melezleme ıslahı ile elde edilmiş çeşitler yetiştiricilikte tercih edilmektedir. Bu çalışmada genel olarak Batı Avrupa (Fransa, İspanya, Portekiz) ülkelerinden örnekler verilerek ülkemiz ile karşılaştırmalar yapılacaktır.
Fransa, İspanya ve Portekiz ceviz yetiştiriciliğine uygun ekolojiye sahiptirler. Toprak yapısı, iklim, yağış rejimi, yetiştiricilikte tercih ettiği çeşitler, kullanılan modern yetiştirme teknikleri yönünden ciddi olarak irdelenmesi gereken ülkelerin başında gelmektedirler.
Bu ülkelerde ceviz yetiştiriciliğinin yaygın olduğu ekolojilerde yıllık yağış takribi 600-1000 mm civarındadır ve kapama bahçelerin tamamı damla sulama ile sulanmaktadır. Topraklar genel olarak derin olup pH 6-6,5 arasındadır.
Fransa’da Fernor, Fernette, Ferjean, Franguetta gibi çeşitler ön plandadır. İspanya’da ise Kaliforniya grubu cevizler genellikle vejetasyonu uzun bölgelerde yetiştirilmektedir. Vejetasyonu kısa olan bölgelerde ise Fransız çeşitler tercih edilmektedir.
1-MODERN YETİŞTİRİCİLİK
YER SEÇİMİ
Topografik bakımdan meyve bahçesi tesisi için en uygunu, etraftaki araziden kısmen yüksek ve hava drenajı iyi olan yerlerdir. Soğuk hava yukarıdan aşağıya doğru aktığı için buralarda don tehlikesi çok azdır.
Şekil 1. Ağaç Rüzgar Kıran
TOPRAK ANALİZİ
SU ARAMA-SONDAJ Ceviz yetiştiriciliğinde sulama kesinlikle yapılmalıdır. Çıkan suyun kalitesi, toplanması, su havuzunun yapılması gerekir. Su varsa modern yetiştiricilik vardır.
SULAMA Damla sulama sistemi yaygın olarak kullanılmaktadır. Hangi yaşta bahçe olursa olsun mutlaka sulanma yapılmaktadır.
DRENAJ Kapama ceviz bahçelerinin mutlaka drenaj sorunu olmayan topraklarda kurulması, özellikle de taban arazilerde kurulmuş bulunan kapama bahçelerin drenaj kanallarına sahip olması önemlidir. Bahse konu ülkelerde drenaj çok ciddiye alınmaktadır.
FİDAN
Modern kapama ceviz bahçelerinin temeli sağlıklı ve ismine doğru fidandan
geçmektedir. Fidanlar sağlıklı, hastalık ve zararlılardan arınmış olmalıdır.
Fidanlıklarda her türlü zirai mücadele, gübreleme vb. uygulamaları yapılarak çift
(double) fidan elde edilmektedir.
Fidanların yanına herek bağlanarak düzgün gövde eldesi sağlanmaktadır. Dormant
dönemine girmeden fidan sökümü yapılmamaktadır. Dormant öncesi fidanlarda
kesinlikle yaprak koparma vb. yapılmamaktadır.
Aşılamalar 2 yıllık çöğürlere yapılmaktadır. Kapama bahçeler kesinlikle çift fidan ile
tesis edilmektedir.
“Kaliteli bahçe kaliteli fidandan geçer” ifadesi sıkça kullanılmaktadır.
İsmine doğru, aşılı-sertifikalı, kaliteli, double , iri gözlü fidan tercih edilmelidir. Fidan
alımında mutlaka kök kanseri, verticillium, fusarium vb. hastalık kontrolü
yapılmalıdır. Fidan mutlaka sözleşme ile alınmalıdır.
Ceviz fidanları dikimden en geç 1 gün önce söktürülmelidir.
Vejetasyonu kısa olan ekolojilerde Chandler çeşidi meyvelerini tam olgunlaştıramaz, yani etkili sıcaklık toplamı yeterli gelemeyebilir. Bu nedenle meyve tutumu yüksek olsa bile, hasattan sonra iç meyvede büzüşmeler meydana gelmektedir.
TOHUM ANACI:
Ülkemizde genellikle yabani cevizler tohum anacı olarak tercih edilirken modern
yetiştiriciliğin yapıldığı ülkelerde Serr çeşidi öne çıkmaktadır. Yaptığımız
çalışmalarda Bilecik çeşidi iyi bir tohum anacı olarak kullanılabileceği belirlenmiştir.
TERCİH EDİLEN ÇEŞİTLER
Fidan alımında kökler iyice kontrol edilmelidir.
Dikimin hemen sonrası mutlaka can suyu verilmelidir.
TARIMSAL SİGORTA (TARSİM modeli bir yapı; üretici birlikleri tarafından oluşturulmuş)
DİKİM ARALIK MESAFESİ
Dikim aralık mesafesi olarak 7 x 3,5 m veya 8 x 4 m uygulanmaktadır. Ancak sağlıklı
bir budama için her dört yılda bir budama sistemi hayata geçirilmelidir. Yan dallarda
verimli çeşitler kullanıldığından budama yapılmaktadır.
Ceviz Bahçelerinde toprak sürümü yapılmamaktadır. Ot bırakılmakta ya da çim
karışımı ekilmektedir.
ÇEŞİT SAYISI
Ana çeşidin yanı sıra mutlaka tozlayıcı çeşit dikilmelidir. Ancak fazla çeşit dikimi ana
çeşidin meyve kalitesini olumsuz etkiler (metakisani). Bahçelerde iki çeşitten fazla
çeşit bulundurulmamalıdır.
BİTKİ BESLEME UYGULAMALARI
Kapama ticari ceviz Bahçelerinde Yaprak ve toprak analizleri her 4 yılda bir
yapılmakta olup çıkan sonuçlara göre bitki besleme uygulamaları yapılmaktadır.
DİKİM-TEPE KESİMİ
Dikim öncesi mutlaka toprak analizi yapılmaktadır. Ceviz fidanı dikiminde kesinlikle
double fidan kullanımı esas olup tepe kesimi yapılmamaktadır.
Taçlandırma 130-150 cm’den yapılmaktadır. Gövdeden dik açıyla çıkan dallar
temizlenmektedir. Çıplak köklü fidan ile bahçe tesisi edilmektedir.
TÜPLÜ fidan asla kullanılmamaktadır.
BAZI UYGULAMALAR:
Yeni tesislerde gövde kireç (Su bazlı boya vb.) ile muamele edilmektedir. Ayrıca
tavşan, fare vb. kemirgenler için bazı koruyucu malzemeler kullanılmaktadır.
SUN SHİELD KAOLİN UYGULAMASI
Haziran ayı başında tüm yetişmiş ceviz ağaçlarına uygulanması gerekmektedir. Hem güneş yanıklığına (iç kararmasına), antraknoz ve bakteriyel yanıklığa hem de kuş zararına karşı ciddi manada etkilidir. Yani hastalık ve zararlıları da baskı altına almaktadır.
TOPRAK KAYNAKLI HASTALIKLAR
Kapama ceviz bahçelerinde phytoptara sp. ve agrobacterium sp. gibi hastalıklara
zamanında tespit edilip müdahale edilmektedir.
ÇEŞİT DEĞİŞTİRME:
Kalem aşıları ile parseldeki çeşitlerin değiştirilmesi yapılmaktadır. Tozlayıcı çeşit bir
plan dahilinde araziye dikilmekte olup oran 1/10 olarak uygulanmaktadır. Chandler
çeşidine Franguetta, Fenor çeşidine ise Fernette tozlayıcı olarak kullanılmaktadır.
TOPRAK İŞLEME
Kapama ceviz bahçelerinde
toprak işleme yapılmamaktadır.
Ota bırakılıp makine ile senede 3-
4 kez ot biçimi yapılmaktadır.
BUDAMA
Budama makineleri ile yapılmakta olup yan dal verimliliği olan çeşitlerde uç almanın
sıkıntısı yoktur. Her dört yılda bir mutlaka budama yapılmalıdır. Ağaç üzerinde
yaprak yoğunluğu tüm taç içerisinde yoğun bir şekilde bulunmaktadır.
ÖNEMLİ HASTALIKLAR
Bakteriyel yanıklık ve antraknoz önemli
hastalıklar olup özellikle antraknozla
mücadele konusunda Manep terkipli ilaçlar
yerine Mancozeb (Systane) terkipli İlaçlar
tercih edilmektedir.
Koruma amaçlı göztaşı uygulamaları
zamanında ve eksiksiz yapılmalıdır.
ÖNEMLİ ZARARLILAR
Gövde sarı kurdu, elma iç kurdu önemli zararlılar olup mücadele zamanının
belirlenmesinde feromen tuzaklarından faydalanılır.
MEKANİZASYON:
Fidan Sökümü: Derine giden ve kazık kök sistemine sahip ceviz türünde fidan
sökümü için söküm makinesinin köklere zarar vermeden fidanı çıkartması
önemlidir. Sökülen fidanlarda kazık kök yaralanması söz konusu değildir. Sökülen
fidanlar mutlaka noğal ilacı ile muamele edilir. Açıkta fidan bekletilmemelidir.
Fidanlıklara ceviz tohumu, ekim makinesi ile ekilmektedir.
HASAT-KABUK SOYMA-TOPLAMA MAKİNESİ: Ceviz ağaçları yüksekten taçlandırıldığı için gövde sarsıcı makinelerle hasat yapılmaktadır. Yere dökülen meyveler makine ile toplanmaktadır. Toplanan meyvelerin kabukları makine yardımı ile soyulmaktadır.
Ceviz hasadından önce ağaç etrafının otları mutlaka biçilmelidir.
YERE DÖKÜLEN MEYVELERİ TOPLAMA MAKİNESİ
KURUTMA:
Kabukları soyulan meyvelerin hızlı bir şekilde kurutulması gerekmektedir. 33-35
derecede takribi 20-22 saat kurutulan meyveler muhafaza altına alınır.
Kırma, boyutlama ve ambalajlama işlemlerinde son teknoloji kullanılmalıdır.
KERESTELİK AMAÇLI CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ:
Juglans regia ve Juglan nigra melezleri kerestelik olarak yetiştirilmektedir. Regia x
Nigra melezleri sert yapıya sahip olduğu gibi kerestesi de oldukça kıymetlidir. Kültür
cevizinin ağacı kerestelik olarak kullanılmamaktadır. Kapama bahçelerin kenarlarına
rüzgar kıran olarak kerestelik ceviz ağaçları dikilmektedir.
FİDANCILIK SEKTÖRÜ ve ÜRÜN PAZARLAMA
Üretici birlikleri mevcut olup üreticinin satış ile ilgili kaygısı bulunmamaktadır. Fidan
temininden ürünün satışına kadar üretici birlikleri aktif rol almaktadır.
Yurt dışı örneklerinde olduğu gibi yurdumuzda da fidancılık ciddi manada bir düzen
ve disiplin altına alınmalıdır.
SONUÇ OLARAK;
➢ İyi bir ceviz bahçesi iyi bir fidandan geçmektedir.
➢ Kaliteli, hastalık ve zararlılardan arınmış, duble, saçak köklü, kaliteli fidan ile
zamanında ve tekniğine uygun bahçe kurulmalıdır.
➢ Bahçe yerinin hazırlığı tekniğine uygun yapılmalıdır.
➢ Dikim aralık mesafesinde mutlaka çeşitlerin gelişme kuvveti bilinmelidir; sulama
imkanları, arazi eğimi ve benzeri şartlar dikkate alınarak dikim aralık mesafesi
tespit edilmelidir.
➢ Derin topraklar seçilmelidir.
➢ Sulama, ceviz yetiştiriciliğinde olmazsa olmazdır. Diğer kültürel uygulamalar
mutlaka yapılmalıdır.
➢ Hastalık ve zararlılarla mücadelede zamanında yapılmalı ve etkin mücadele için
tuzaklar kurulmalıdır.
➢ Yüksek yaz sıcaklıları ile kuş zararına karşı ve hastalık ve zararlıların baskı altına
alınması için kaolin uygulaması tercih edilmelidir.
➢ Verimli, geç uyanan çeşitler tercih nedeni olmalıdır.
➢ Ölçek ekonomisine uygun olarak ticari bahçeler için en az 100 dekar ölçek tercih
edilmelidir.
➢ Chandler, Pedro vb. popüler çeşitler daha çok ılıman ekolojilere tavsiye
edilmelidir.
2-ÜLKEMİZ CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ İÇİN ÖNERİLER
Ülkemizdeki ceviz yetiştiriciliği için en önemli nokta, “doğru bilgi kullanımı”dır. Bu
aşamada kirli bilgilerden de uzak durulmalıdır.
“Bilgi Kullanmayan Girdi Kullanır”.
Verim ve yapraklanma bilgileri fidancıdan değil, ilgili enstitü veya üniversitelerden
alınmalıdır.
Farklı lokasyonlardaki çeşitlerin kümülatif verim performanslarının karşılaştırılması
aşağıdaki tabloda verilmiştir:
ÇEŞİTLER
Yalova - I
2003-
2006
Kümülatif Topl.
(1993 Yılı Tesisi)
Yalova - II
2008-
2011
Kümülatif Topl.
(2003 Yılı Tesisi)
G.Antep
2008-2011
Kümülatif Topl.
(2000 Tesisi)
K.Maraş
2008-
2011
Kümülatif Topl.
(1998 Tesisi) Şebin 20,3 14,290
Yalova- 3 14,6 18,422
Bilecik 18,6 2,57 9,103
Yalova- 1 14,1 6,66 9,506
Serr 19,7 40,653
Chandler 38,9 34,874
Pedro 39,1 22,14 23,384
Tokat- 1 20,5 11,30 15,201
Hartley 33,2 17,668
Yalova- 4 17,2 11,0 17,363
Maraş- 18 18,4 10,12 36,715
Kaplan- 86 11,2 5,72 7,264
Kr- 2(Yavuz) 8,2 6,860
Şen-1 14,1 14,31 11,130
Şen-2 4,0 8,87
Payne 25,9 5,37
YALOVA LOKASYONUNDA ÇEŞİTLERİN YAPRAKLANMA TARİHLERİ (2008-2011)
Çeşit
Nisan Mayıs
31 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Fernette Chandler
Sunland
Fernor
Vina
Ren-38 Howard
Regio
Ashley
Maraş-18
KARAR VERMEDEN ÖNCE
UYGUN YER SEÇİMİ YAPILMALIDIR!
Topografik bakımdan meyve bahçesi tesisi için en uygunu etraftaki araziden kısmen
yüksek ve hava drenajı iyi olan yerlerdir. Soğuk hava yukarıdan aşağıya doğru aktığı
için böyle yerlerde don tehlikesi çok azdır.
Şekil: Ağaç Rüzgar Kıran
METEOROLOJİK VERİLERİN ALINMASI
Bahçe kurulacak yere en yakın meteorolojik istasyondan verilerin alınması
önemlidir.
ÜLKEMİZİN İLKBAHAR GEÇ DON TARİHLERİ
CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE TOPRAK ANALİZİ VE DERİNLİĞİ
• pH 6,0 - 7,5 arasında,
• İŞBA değeri ortalama % 45 – 55 arasında
• toprak derinliği en az iki metre olmalıdır.
SU ARAMA-SONDAJ
Ceviz yetiştiriciliğinde sulama kesinlikle yapılmalıdır. Çıkan suyun kalitesi,
toplanması, su havuzunun yapılması gerekir.
SU VARSA MODERN YETİŞTİRİCİLİK VARDIR.
TARIMSAL DESTEKLER
• Alan bazlı destekler (dekar başına)
• Toprak analizi desteği
• Mazot desteği (süs bitkileri, özel çayır, mera ve orman, meyve alanları)
• Kimyevi gübre desteği
• Sertifikalı fidan/fide ve standart fidan kullanım desteği (dekar başına)
• Çiftlik muhasebe veri ağı (işletme başına)
• Tarımsal yayım ve danışmanlık (işletme başına)
• Tarım sigortası destekleri (bitkisel ürün sigortası desteği)
• Tarımsal sulama (tarla içi modern basınçlı sulama sistemleri / damla sulama,
yağmurlama sulama – yatırım / diğer sulama sistemleri / derin kuyu açılması
vb. - yatırım)
• Tarımsal mekanizasyon (traktör ve biçerdöver hariç / yatırım)
• İhracatı yapılan doğal çiçek soğanlarının üretimi (işletme-yatırım)
• Tıbbi aromatik bitki yetiştiriciliği (işletme-yatırım)
ÇİFTÇİ KAYIT SİSTEMİ
Üretici yatırım yapmadan önce mutlaka ÇKS sistemine girmelidir.
Cevizdeki destek uygulamaları devam etmektedir.
Alınacak krediler için ÇKS zorunludur.
İŞGÜCÜ VE TARIMSAL SANAYİYE YAKINLIK
ENERJİ VE YOLA YAKINLIK
Ticari ölçeğe sahip ceviz bahçeleri enerjiye ve yola yakın olmalıdır.
DETAYLI PİYASA ARAŞTIRMASI
DRENAJ VE GÖZTAŞI HAVUZU
Özellikle düz taban arazilerde mutlaka
drenaj kanalları geniş, derin ve şev eğimli
olarak oluşturulmalıdır.
Ayrıca göztaşı havuzu bulunması kolaylık
sağlayacaktır.
ARAZİ ÖLÇÜMÜ - İŞARETLEME
.
İHATA-KONTEYNER Kapama bahçelerde ihata ve konteyner olması işgücü, alet ekipmanın muhafazası ve benzeri konular açısından önemlidir.
SULAMA SİSTEMİN OLUŞTURULMASI
MAKİNE PARKININ OLUŞTURULMASI
Özellikle büyük ölçekli ticari kapama bahçelerde Makine parkı mutlaka oluşturulmalıdır. Dışarıdan kiralamak Hizmet alımı yapılacak işlerin gerçekleşmesinde ciddi girdi kullanımı demektir.
FİDAN SEÇİMİ
• Kalın, Gösterişli, Çıplak köklü, gözleri dolgun, Üzerinde hastalık ve zararlı
bulundurmayan, double,Kökleri saçaklı ve destek kökleri zedelenmemiş ve
captan’lı ilaçlarla muamele edilmiş olması önemlidir.
• Fidanlar dinlenme dönemine girmiş ve tamamen yaprak dökmüş olmalıdır.
• Dikimden bir gün önce sökülmüş fidanlarla bahçe kurulmalıdır. Yani kökler açıkta
bırakılmamasına dikkat edilmelidir.
DİKİM – CAN SUYU
Dikim öncesi mutlaka il ya da ilçe tarım müdürlüğünden eleman istenerek tutanak
tutturulmalıdır.
MALÇLAMA Yeni dikilen fidanların dibine buğday sapı ve odun parçalarından malç sistemi oluşturulmalıdır.
3-CEVİZİN BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ
KÖK
• Tohumdan yetişen ceviz ağaçları kuvvetli bir kazık kök sistemine sahiptir.
• Tohum çimlenmesinden itibaren oluşan kazık kök etli ve konik bir yapıdadır.
• Kök uzunluğu ilk yıl sürgün uzunluğunun yaklaşık 2-3 katı kadar olabilmektedir.
• Ceviz köklerinin kumlu (hafif yapılı) ve iyi drene olabilen topraklarda 4m derine
kadar indiği belirtilmekteyse de genellikle 2 m. derinlikte son bulmaktadır.
• Çoğunlukla köklerin %75’i yada daha fazlası toprak yüzeyinden itibaren yaklaşık
70-100cm derinlikte bulunmaktadır.
• Yan kökler yaklaşık 20m’ye kadar ulaşabilmektedir. Yan kök oluşumu birinci yılda
azdır fakat takip eden yıllarda hızlı bir gelişme göstermektedir.
• Yan köklerin oluşumu bir düzen takip etmediğinden toprak içindeki dağılımı da
homojen değildir.
• Kök sisteminin genişliği kaba kumlu topraklarda ince tekstürlü topraklara göre
daha fazla olmaktadır.
• Toprak içinde kök gelişmesini engelleyecek herhangi bir fiziksel (geçirimsiz
tabaka, kaya vb.) yada kimyasal faktör (yüksek taban suyu vb.) direkt olarak
ağacın büyüklüğünü ve kuvvetini de etkilemektedir. Cevizlerde dip sürgünü
oluşumu genellikle görülmemektedir.
GÖVDE • Ağaç gövdesi ilk yıllarda genellikle gümüş renginde olup yüzeyi pürüzsüzdür.
• Ağaç yaşlandıkça gövde rengi koyulaşmakta ve gri-siyaha dönmektedir. Aynı
zamanda gövde üzerinde uzun çatlaklar meydana gelmektedir.
• Odunu koyu renkli olup sert, sağlam, dekoratif ve uzun ömürlüdür. İşlemeye çok
uygundur ve kolayca cila kabul eder. Bu nedenle daha çok ev mobilyası
üretiminde dekoratif amaçlı kullanılmaktadır. Bunun yanında parke üretiminde,
spor aletleri, müzik aletleri yapımında ve oymacılıkta kullanılmaktadır.
• Ceviz odunu silah endüstrisinde, tüfek kundağı ve silah kabzası yapımında da
önemli bir yere sahiptir
ANA DALLAR VE YILLIK SÜRGÜNLER
• Ana dallar kalındır ve gri renklidir.
• Gövdedeki dallanma çoğunlukla 1-2m’den başlamaktadır.
• Birkaç yıllık genç dallar kahve renklidir.
• Tam verim çağındaki ağaçlarda yıllık sürgün uzunluğu ortalama 10-25cm
arasındadır.
• Sürgünler tüysüzdür ve önce parlak yeşil renkli iken olgunlaşma ile birlikte koyu
zeytin-yeşili olmakta yada kahverengileşmektedir.
• Genç sürgünler köşeli bir yapıdadır ancak olgunlaşma ile birlikte yuvarlaklaşır.
• Sürgünlerin öz kısmı lamelli yani bölmelidir. Olgunlaşma ile birlikte öz kısmı
daralmaktadır.
• Yaklaşık 1m uzunluğundaki bir sürgünde uç kısımdaki öz genişliği sürgün
kalınlığının yaklaşık %75’ini oluştururken, orta kısımda %50’sini, dip kısımda ise
%19’unu oluşturmaktadır.
YAPRAK
• Ceviz yaprakları bir bileşik (pinnate) yapraktır.
• Uzun bir sap ekseni üzerinde karşılıklı olarak çıkmış yaprakçıklar ile en uçtaki tek
yaprakçıktan oluşur.
• Toplam 5-11 (nadiren 13) yaprakçık bulunur.
• Yaprakçıkların şekli çeşide göre değişmekle beraber çoğunlukla geniş elips (ovat-
obovat) şeklindedir ve 5-12cm uzunluğundadır. Yaprakçıklar sivri (akut,
akuminat) uçludur.
• Yaprakçıkların üst yüzü parlak yeşil renkli olup neredeyse tüysüzdür ve aromatik
bir kokuya sahiptir.
• Yapraklar dal üzerinde helezoni olarak dizilmekte ve yaprak divergensi 1/5-1/8
olmaktadır.
TOMURCUK
• Yaprak koltuklarında alt alta sıralanmış, yeşil-kahve renkli, 1-3 adet odun gözü
(boyunlu, nokta ve düğme göz) bulunmaktadır.
• Nokta Göz; En altta bulunan ve en küçük yapıya sahip gözdür. Düğme veya
boyunlu göz sürmezse bu göz sürer
• Düğme Göz; Bunlardan en üstte olanı en büyük olanıdır ve normalde bu göz
sürer.
• Ancak bu gözlerin zararlanması durumunda alttaki gözler sürmektedir.
• Boyunlu Göz; Boyunlu gözlerden süren sürgünler dar açı yaptığından genellikle
istenmezler.
• Fidanlara şekil verilirken bu gözler kesilerek çıkartılır.
Erkek çiçek tomurcukları yaprak koltuklarında oluşmaktadır. Sürgün uçlarındaki
tomurcuklar ise karışık tomurcuk olup hem sürgün hem de dişi çiçeği
oluşturmaktadır.
DÖLLENME BİYOLOJİSİ
• Dişi çiçekler ilkbaharda oluşan uç sürgünleri ile daha küçük olan yan sürgünlerin
uç kısmında oluşmaktadır.
• Genellikle 1-3 tanesi bir arada bulunur. Fakat 15-20 çiçeğin bir arada olduğu da
görülebilmektedir.
• Dişi çiçekler yaklaşık olarak genç yaprakların görülmeye başlamasından sonra
ortaya çıkmaktadır.
• Dişi çiçekler iki parçalı bir stigma, kısa bir dişicik borusu (stil) ve ovaryumdan
oluşmaktadır.
• Dişi çiçeklerde taç yaprak yoktur, 4 adet çanak yaprak vardır.
• Ovaryumu çevreleyen brakte ve çanak yapraklar birleşmiş durumdadır.
• Bu yapının dış yüzeyi yapışkan bir madde salgılayan tüyler ile kaplıdır.
• Dişi organı çevreleyen bu yapı ileride meyve üzerindeki yeşil kabuğu (kal)
oluşturmaktadır.
• Dişicik borusu kısadır.
• Oldukça büyük olan stigma iki parçalıdır ve stigma yüzeyi pürüzlüdür.
• Stigma, havada uçuşan çiçek tozlarını yakalar,
• Ceviz çiçek tozlarını tanır ve diğer türlere ait çiçek tozlarını reddeder,
• Çiçek tozlarının çimlenmesi için uygun ortam sağlar. -Stigma birbirinden
ayrılmaya başladıktan sonra reseptif hale gelir.
• Stigmanın her iki parçası da çiçeğin dikey ekseni ile yaklaşık 45 derecelik açı
yaptığında maksimum reseptiviteye ulaşılır.
• Reseptivite normal koşullar altında 7 gün kadar devam edebilir.
• Stigma yüzeyindeki hücreler yüzeyi kaplayan ince bir tabaka halinde bir sıvı
salgılar. Çiçek tozları bu sıvı içerisinde çimlenerek çim borusunu oluşturur.
• Cevizler pek çok meyve türünün aksine rüzgarla tozlanmaktadır.
• Genetik olarak kendine kısmen verimlidir ve çeşitler birbiri ile uyuşmaktadır.
• Ancak, tipik olarak erkek ve dişi çiçeklerin farklı zamanlarda olgunlaştığı
görülmektedir (dikogami).
• Ceviz çeşitlerinde çoğunlukla erkek çiçekler dişi çiçeklerden daha önce
olgunlaşmaktadır (protandri).
• Fakat Chico ve Amigo gibi az sayıdaki çeşitlerde protogeni özelliği görülmekte,
dişi çiçekler çiçek tozlarının yayılmasından önce reseptif hale gelmektedir.
• Çiçeklenme dönemindeki iklim koşulları da çiçek gelişmesini etkilemektedir.
Kurak ve sıcak havalar özellikle erkek çiçeklerin olgunlaşmasını hızlandırarak
anterlerin kısa sürede patlamasına neden olmaktadır.
4-TÜRKİYE’DE CEVİZ
Ülkemizde ceviz konusunda yapılan çalışmaların temeli 1969 yılına dayanmaktadır.
Doktor Gültekin ÇELEBİOĞLU ile birlikte bilimsel AR-GE çalışmaları ciddi manada hız
kazanmıştır.
Türkiye, yaklaşık 150 - 160 bin ton yıllık üretim ile önemli üretici ülkeler arasındadır.
Ancak çeşit, verimlilik, yapraklanma tarihi ve modern uygulama yöntemleri
nedeniyle sorunlar yaşamakta olduğumuz görülmektedir.
Özellikle “Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı” ile “Orman ve Su İşleri Bakanlığı”
tarafından uygulanmakta olan destekleme politikaları sayesinde ceviz türüne olan
ilgi her geçen gün artmaktadır.
Bahçe tesisi ve bilgi temininde çok cimri olduğumuz bilimsel verilerden de
anlaşılmaktadır.
DOĞRU FİDAN KULLANIMI
Gerek özel ağaçlandırma (6831 sayılı yasa) gerekse 300 sıra sayılı Milli Emlak Genel
Müdürlüğü’nün Hazine arazileri ile ilgili düzenlemesi ceviz türünün başta Trakya
olmak üzere tüm ülkede aranılan tür haline gelmesine vesile olmuştur.
GENEL DURUM
• Ülkemizin her bölgesinde ceviz ağaçları doğal olarak yetişebilmektedir.
• Soğuk kuzey rüzgarlarından korunmuş vadilerde ve bu vadilere açılan dere
yamaçlarında ceviz ormanlarına rastlamak mümkündür.
• Zengin ceviz ağacı populasyonları içinde yöre isimleri ile tanınan çok sayıda tipler
meydana gelmiştir. Şebin, Niksar, Kemah, Erzincan, Göynük, Adilcevaz, Bitlis,
Hekimhan, Kahramanmaraş Bahri (koz), Ermenek, Kaman cevizi bu örneklerden
bazılarıdır.
CEVIZIN İKLIM VE TOPRAK İSTEKLERI
• Ceviz ağacının en önemli niteliklerinden birisi, değişik toprak ve iklimlere kolayca
uyum sağlamasıdır.
• Ceviz ağacının yetiştirilmesi uzun zamana bağlı olmakla beraber, 400-1800 saat
soğuklama ihtiyacıyla dünya üzerinde en çok yayılan meyve türlerinden birisidir.
• Ceviz deniz seviyesinden 1700 m. yükseklikteki alanlara kadar yayılış gösterir.
• Mutedil iklim meyve türlerinden olan ceviz, hem yüksek ve hem de düşük
sıcaklığa karşı hassastır.
• Aşırı yaz sıcaklarında yeşil kabukta, yapraklarda yanmalar ve meyvelerde
büzülmeler olmaktadır. Bu zararlanma -36 °C'de başlamakta, -43 °C'de çok
şiddetlenmektedir.
• Geç sonbahara kadar gelişmesi devam eden genç ceviz ağaçlarının uç sürgünleri
iyice olgunlaşmamış ise -10 °C'de zarar görmektedir.
• Sonbaharın erken donlarında -9 °C ile -12 °C'de odunlaşmamış sürgünler
zararlanır. Geç ilkbahar donları; tomurcukların kabarma zamanında daha fazla
zarar yapar. Tomurcuklar kapalı olduğu dönemde -3 °C'ye, tam çiçeklenme
döneminde -1 °C’ye kadar dayanabilir. Çiçek döneminde soğuktan zararlanma
daha sık görülür.
TOPRAK İSTEĞI
• Ceviz ağaçları toprak bakımından seçici olmamakla beraber, taban suyu seviyesi
2.5-3.0 metreden yukarı olmayan, fazla su tutmayan, gevşek, süzek alüvyonlu
topraklarda daha iyi gelişir.
• Su tutan killi topraklarda ve durgun sulu yerlerde gelişemez. Ceviz ağacının
gelişmesi ilkbahardan başlayarak meyvenin olgunlaşıp yere düşeceği zamana
kadar devam eder.
• Ceviz kökleri kazık köklü olup, derine uzadıklarından alt kısımları rutubetli olan,
derin ve yumuşak topraklar yetiştiricilik için daha uygundur.
• Fazla oranda kireç ihtiva etmeyen ve su tutmayan, nemliliğini muhafaza eden
derin topraklarda iyi gelişir.
• Verimli topraklarda veya gübreleme, sulama gibi kültürel tedbirlerle verimliliği
arttırılan topraklara dikildiğinde, cevizlerde gelişmenin hızlandığı ve meyve
veriminin arttığı görülür.
• Ceviz ağaçları her ne kadar yazları bol güneşli, kışları ılıman geçen, soğuk
rüzgarlardan korunmuş vadilere daha çok uyum sağlamışsa da, soğuklama
ihtiyacı, uyanma ve kış dinlenme periyotları dikkate alınarak bahçe
kurulduğunda, kışı sert geçen yerlerde de yetiştiği görülmektedir.
• Yer seçimi bakımından ceviz tarımını sınırlayan en önemli faktörlerden birisi,
taban suyu seviyesi ve suyun kalitesidir.
• Fazla nem ve durgun sular kökler için gerekli oksijenin alınmasını engeller, bu
nedenle kök gelişimi yavaşlar ve ağacın gelişmesi durur.
• Yaprak damar araları açık yeşil, damarlar ise kahverengi bir renk alır, sürgün
uçlarında kurumalar görülür.
• Yüksek taban suyu seviyesi drenaj kanalları açılarak düşürülmediği durumda da
birkaç yıl içinde ağaç tamamen kurur.
• Bu bahçelerde fidanlar gelişme çağında iken hiçbir gelişme noksanlığı ve belirti
göstermemesine karşılık, 5-7 yaşlarındaki fidanlar 5-6 m boy aldığında, cevizlerin
gelişme düzeni bozulur ve bahçede taban suyunun daha yüksek olduğu
yerlerden başlamak üzere, ağaçlar kurumaya başlarlar.
• Ceviz, toprak tuzuna dayanım yönünden orta derecedeki meyveler sınıfına
girmektedir. Toprak ve suyun tuzluluğu ceviz yetiştiriciliği açısından önemlidir.
UYGUN ÇEŞIT SEÇIMI
Verimli ve kaliteli ceviz çeşit seçiminde göz önünde bulundurulması gereken en
önemli özellikler şunlardır:
Bol verim vermesi
• Geç çiçeklenmesi
• Meyvesinin pazar değerinin olması
• İnce kabuklu olması
• Her yıl kararlı ve bol mahsul vermesi (periyodisite göstermemelidir)
• Değişik hastalık ve zararlılara dayanımının iyi olması
CHANDLER
Pedro x UC 56-224 melezidir. Amerikan kaynaklıdır. Orta – geç dönemde çiçeklenir.
Verimlidir. Ağaçları küçük taç yapar. İlkbahar geç donlarının problem olduğu
ekolojilere tavsiye edilebilir.
PEDRO
Conway Mayette x Payne melezidir. Erken çiçeklenen çeşitler için tozlayıcı bir çeşit
olarak kullanılır. Payne’den 15 gün sonra yapraklanır. Geç çiçeklenir Yan
tomurcuklarda meyve verme oranı %65’dir. İç ceviz ağırlığı 5.6 gr, iç oranı %47, açık
renkli iç ceviz oranı ise %85’dir. Kabuk yapışması zayıftır. Sıcak bölgelerde meyve
kalitesi düşüktür. Ağacı küçük olup gelişme gücünü koruyabilmek için ağır bir
budamaya gereksinim duyar.
MIDLAND
Erken çiçeklenen çeşitler için tozlayıcı bir çeşit olarak kullanılır. Çok verimli bir
çeşittir. Yan tomurcuklarda meyve verme oranı %75dir. İç ceviz ağırlığı 11 gr, iç
oranı % 52, açık renkli iç ceviz oranı ise %75’dir. Geç çiçeklenen bir çeşittir. Sıcak
bölgelerde meyve kalitesi düşüktür. Ağacı küçük olup gelişme gücünü
koruyabilmek için ağır bir budamaya gereksinim duyar.
HARTLEY
Hartley’in yan dallarda meyve verme oranı %5-10 arasında değişir. Bu çeşidi
değerli kılan en önemli özelliği iç ceviz kalitesinin çok yüksek olmasıdır. Geç
çiçeklenir. Yan tomurcuklarda düşük oranda meyve veren bu çeşit Payne
çeşidine göre 15-17 gün daha geç yapraklanır. Geç yapraklanması nedeniyle bu
çeşidin tozlayıcıları da geç yapraklanan çeşitlerden biri olan Franquette’dir. Kalp
şekilli meyvelerinde ortalama iç ağırlığı 6.1 gr iç oranı ise % 46’dır.
YALOVA-1
Salkımda meyveler 1-2'li olup, kabuk orta kalınlıkta, az pürüzlü, oval şekilli bir
çeşittir. Meyve ağırlığı 16 g, iç oranı % 49'dur. Yağ oranı % 70, protein oranı %
23 olup, kabuktan ayrılması kolaydır. Genellikle sahil ekolojilerinde
yetiştirilmesi tavsiye edilir. Kuru ve taze ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir.
Erken çiçeklenir Yalova-4, Kaplan-86 ve Şebin çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayının
ortalarında hasat edilir.
YALOVA-3 Salkımda meyveler 2-3'lü oluşur. İnce kabuklu ve ovalimsi bir meyve şekline
sahiptir. Meyve ağırlığı 13 g, iç randımanı %53'dür. Yağ oranı %69, protein oranı
%21 olup, kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Kabuktan ayrılması
kolaydır. Sahil bölgelerinde yetiştirilmesi uygundur. Erken çiçeklenir. Yalova-1,
Bilecik ve Tokat-1 (60 TU-1) çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayı sonlarında hasat edilir.
YALOVA-4 Yayvan, dik dallı ağacı orta kuvvette gelişme gösterir. Özellikle kıyı bölgelerimizde
yetişir. Erken çiçeklenir. Meyveler 2-5'li oluşur. Meyve içi dolgun olup kabuktan
kolay ayrılır. Tane ağırlığı 13 g, iç oranı % 52, yağ oranı % 69, protein oranı % 17’dir.
Kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Yalova-1 ve Kaplan-86 çeşitleriyle tozlanır.
Eylül ayı sonlarında hasat edilir.
ŞEBİN Kıyı bölgeleri hariç, ceviz yetişen tüm yörelerde yetişir. Özellikle geç donların
görüldüğü yerler tavsiye edilir. Çok verimli, meyve salkımı 2-4'lü dür. Oval bir
meyve yapısına sahiptir. İnce kabuklu, kabuktan kolay ayrılır. İçi dolgun, tane
ağırlığı 12 g, iç oranı % 63, yağ oranı % 67, protein oranı % 17, çiçekleri
homoganaus (erkek ve dişi çiçeklerin eş zamanlı açılması) olup kendine
verimlidir. Bilecik ve Yavuz-1 (KR-2) çeşitleri ile tozlanır. Eylül ayı sonlarında
hasat edilir.
GÜLTEKİN-1 (KR-1) Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. İyi kaliteli ve albenisi olan meyvelere
sahiptir. Kabuktan kolay ayrılır. Geç donların görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi
tavsiye edilir. Verimsiz bir çeşittir. Meyve salkımı 1-2'li olur. Tane ağırlığı 17 g,
iç oranı % 40, içi dolgun, açık beyaz renkli olup, taze ve kuru olarak tüketilmeye
elverişlidir. Şebin ve Bilecik çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayının ortalarında hasat
edilir.
YAVUZ-1 (KR-2)
Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. Özellikle geç donların görüldüğü yerlerde
yetiştirilmesi tavsiye edilir. Verimsiz bir çeşittir. Nisbi Periyodisite görülür.
Meyvesi oval şekilli olup, kabuktan çok kolay ayrılır. Tane ağırlığı 17.4 g, iç oranı
%56, içi dolgun, beyaz renklidir. Kuru ve taze ceviz olarak tüketilmeye
elverişlidir. Eylül ayı sonlarına doğru hasat edilir. Tozlayıcısı Şebin, Yalova-3 ve
Bilecik çeşitleridir.
BİLECİK
Kıyı bölgeler hariç, tüm bölgelerde yetiştirilir. Özellikle geç donların görüldüğü
yörelere tavsiye edilir. Meyve salkımı 2-3'lü yapıdadır. %30 yan dallarda meyve
yapar. İnce kabuklu, içi dolgun olup kabuktan kolay ayrılır. Tane ağırlığı 13 g, iç
oranı %53, yağ oranı %68 ve protein oranı %18’dir. Kuru ceviz olarak
tüketilmeye elverişlidir. Şebin, Yalova-3 ve Yavuz-1 (KR-2) çeşitleriyle tozlanır.
Eylül ayı sonlarında hasat edilir.
KAPLAN-86:
Dik, yayvan bir taç gelişmesi gösterir. Özellikle kıyı bölgelerde yetiştirilmesi
tavsiye edilir. Taze ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Bekletilirse içi kararır.
Normal cevizlerden daha büyük meyveli olması dikkat çekicidir. Tane ağırlığı 24
g, iç oranı %40, protein oranı %16, yağ oranı %68'dir. Bir yıl çok, bir yıl az meyve
verir. İçi orta dolgunlukta olup, Yalova-1, Yalova-3 ve Şebin çeşitleriyle döllenir.
15 Ağustos’tan itibaren hasat edilir.
ŞEN-1 (24-KE-25)
Erzincan ili kemaliye ilçesi özdamaç köyünde Fevzi
güle ait bahçeden seleksiyonla seçilen bir çeşittir.
İri ve oval meyvelidir.1500m. Rakımlı ekolojiden
seçildiği için karasal iklimin egemen olduğu
ekolojilere rahatlıkla önerilebilir. Dik gelişen bir
çeşittir.
ŞEN-2 (24-KE-24)
Erzincan ili kemah ilçesi cevizli şerif karakurt ‘a ait bahçede seleksiyon
sonucunda seçilen bir çeşittir. Rakımlı ekolojiden seçildiği için karasal iklimin
egemen olduğu ekolojilere rahatlıkla önerilebilir. Dik ve yayvan gelişen bir
çeşittir.
SERR
Yan dallarda meyve verme oranı % 30-50 arasında değişir ve yapraklanma
Payne çeşidinden yaklaşık bir gün daha öncedir. Çok erken çiçeklenir. Hasat
zamanı, erken-orta periyot olarak belirlenmiştir. Antraknoza çok hassastır.
İri meyvelere sahip olan çeşidin iç randıman oranı yaklaşık % 60’dır. İç ceviz
ağırlığı 7,8 gr, açık renkli iç oranı ise % 70-80’dir.
PAYNE
Çeşidin yan dallarda meyve verme oranı % 80-90 dır. Çeşitte polen saçımı ile dişi
çiçeklerin reseptiv olduğu dönem iyi çakışmaktadır. Erken çiçeklenen bir çeşittir.
Hasat zamanı eylül ortasıdır. % 50 iç randımanı olan çeşidin meyve iriliği ise orta-
küçük gurup içinde bulunmaktadır. İç ceviz ağırlığı 5,7 gr olup kabuk yapışması çok
iyidir. Meyve şekli oval olup iç oranı % 50 ve açık renkli iç oranı ise % 50-70
arasındadır.