Çevre Politikalarında Çevre Politikalarında Yaşanan GelişmelerYaşanan Gelişmeler

Dr. Nuran TaluDr. Nuran Talu

Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi 23 Mayıs 2010, Lefkoşa

Küreselleşme

Serbest piyasa ekonomisinin inkar edilemez önemi

İnsan hakları ve demokrasi/dayanışma hakları- çevre birleştirici bir üst değer

Devletlerin Değişen RolüYerinden yönetimin önemiUluslar-üstü ve bölgesel

entegrasyonların güçlenmesi

Küreselleşme ve ÇEVRE

Uygarlık x Ekosistem ÇatışmasıAnti-küreselleşme gündemi

Küresel Kamu MalıGen Bilimi x Ekoloji

Dünya ısınıyor

Çevre kirliliğiNüfus artışıİç göç ve yoksullukÇarpık kentleşmeİnsan sağlığıvs.

OlumsuzÇevre kirliliğiNüfus artışıİklim değişikliğiAsit yağmurlarıKüresel ticaretKirletici teknolojilerin transferiGöç ve yoksullukÇarpık kentleşmeİnsan sağlığıvs.

Olumluİletişim imkanlarının artmasıUlaşım kolaylığıEtkin ticaret olanaklarıİstihdam olanaklarıSağlık şartlarında iyileşmeDoğal afetlere dayanıklılıkvs.

Küreselleşme (iletişim, ulaşım, ticaret vs...)

Problemlerin küresel niteliğinin anlaşılması ve küresel/bölgesel ölçekte tanımlanması

Problemlerin ortaya çıkmaya başlaması ve yerelde tanımlanması

Sosyal ve çevresel problemler yerelde alınacak teknolojik önlemler ve altyapının iyileştirilmesiyle çözülebilir

Yakınlaşan/küçülen dünya, yerel problemlerin ülke içine ve/veya dışına sıçraması nedeniyle ortak bir sorun oluşturmaktadır ve ortak akıl birliğiyle çözülebilir. Teknolojik çözümlerin maliyeti bazen beklenenden de yüksektir. Şu anki teknoloji, herşeye çözüm olamaz

Ekosistem hizmetleri kavramının bugünkü ve gelecekteki insan yaşamı açısından vazgeçilmez öneminin anlaşılması

İnsanın yaşam kalitesinin iyileştirilmesi ve bunun sürekli olması için yaşamı destekleyici doğal yapıların bütünlüğü ve taşıma kapasitesi gözönüne alınmalı

Olay nasıl başladı...

1990 -

~ 1980

~1960

Etki Anlayış

Evrensel Boyut

Almanya 1960’lar yurttaş inisiyatifi (sonradan “yeşiller” oluyorlar- nükleer karşıtlık, savaşa karşıtlık, kurulu düzene karşıtlık)

Roma Klubü MIT “0” Büyüme Raporu 1972 OECD 1972 Birleşmiş Milletler

Stockholm 1972 (Küresel düzeyde siyasi iradeyi çevre adına yüzeye çıkaran ilk BM Konferansı)

Ortak Geleceğimiz Raporu 1987 (güvenlik anlayışı yeniden tanımlanmalı– gezegen güvenliği, ekoloji güvenliği, ilk kez sürdürülebilir kalkınma zikrediliyor)

Rio 1992 Johannesburg 2002 (yoksulluk, yönetişim) Önemli uluslararası sözleşmeler süreci (İklim değişikliği)

Avrupa Birliği Diğer uluslararası kuruluşlar (WB, AGİT, DTÖ)

Politikalar oluşuyor....

EKOLOJİKEKONOMİK

TOPLUMSAL

SÜRDÜRÜLEBİLİRKALKINMA

Sürdürülebilir Kalkınmanın Gelişimi

19. Yüzyıl ormancılar “kereste ürün hedefleri” koyarak doğal kaynaklarının sürdürülebilirliğini öngörüyor

1960 -1970li yıllar sanayi ile gelen tüketme endişesi (Bu dönem geleneksel iktisat bilimi, sınırlı malların ve çevresel dışsallıkların – kirliliğin maliyetinin vb – fiyatlandırılması konusunda oldukça yetersiz.

1980 Dünya Koruma Stratejisi Raporu Uluslararası Doğanın Korunması Birliği -IUCN tarafından UNEP için hazırlandı) “doğal kaynakları gelecek nesiller için muhafaza etmek” – Resmi ilk adım

1987 BM Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu Raporu (WCED) çevre-ekonomi-toplum (Ortak Geleceğimiz)

1989 Ekonomi ve toplumsal bileşenlerin öne çıkması (1989, Pearce, Markandya&Barbier)

1992 Rio Süreci 2001 sürdürülebilir kalkınma toplumsal kalkınma kavramı ile

özedeşleşiyor – kamu politikalarının insan hakları içeriğinin güçlendirilmesi (2001, Sen) sürdürülebilir geçimin sağlanması ve yoksulluğun azaltılması, sosyal dışlanma, çevresel ayırımcılığı önlenmesi, şeffaflık vb.)

2002 Johannesburg Süreci 21. Yüzyıl: Sürdürülebilir kalkınmanın sektörel entegrasyonu – iklim

değişikliği ilişkisi öncelikli.

Sürdürülebilir Kalkınmanın Gelişimi Yeşiller Almanya, 1960

(Yurttaş İnisiyatifi -nükleer karşıtlık, savaşa karşıtlık, kurulu düzene karşıtlık) 0 Büyüme Raporu” 1972 (Büyümenin Sınırları, Roma Klubü-

MIT (Massachusetts Institue of Technology)

OECD,1972 (kirleten öder)

AB (1972 Topluluk Paris Deklarasyonu - Ekonomik kalkınmanın ekolojik sorunları; ortak politika ve eylem programları ihtiyacı - İlk somut adım) ve 1987 Tek Avrupa Senedi (Kirleten Öder)

Birleşmiş Milletler Stockholm 1972 Küresel düzeyde ilk siyasi irade Ortak Geleceğimiz Raporu 1987 Gezegen güvenliği, ekoloji güvenliği Rio 1992 Kalkınma-Çevre Johannesburg 2002 Yoksulluk, yönetişim

Dünya Bankası 1990 (Yatırımlarda çevre değerlendirmesi)

Küresel İklim Rejimi 2012....(Piyasa ve çevre)

1972 1980 1982 1983 1987 1992 2002 Ana Metinler

Büyümenin Sınırları (Roma Kulübü)

IUCN Dünya Koruma Stratejisi

BM Dünya Doğa Şartı

Çevre ve Kalkınma Üzerine Dünya Komisyonu

Ortak Geleceğimiz (Brundtland) Raporu

Dünya Zirvesi (Rio) Johannesburg

Zirvesi

Gündem 21 (Uygulama)

Binyıl Kalkınma Hedefleri (Hedef ve izleme)

SK Düşüncesinin Gelişimi SK Düşüncesinin Yerleşmesi

Yerel ÇabalarOlumsuz sosyal (açlık ve yoksulluk gibi) ve çevresel (kirlilik, sağlık problemleri) etkilerin ölçülmesiyle sorunsalının irdelenmeye başlanması

Yerel/Bölgesel Çabalarİktisadi kalkınmanın sosyal ve çevresel etkilerinin sorgulanması ve bütünleştirilmesi yolunda çalışmaların başlaması

Küresel ÇabalarSürdürülebilir kalkınma kavramının küresel ve ulusal boyutlarda gündeme oturması, prensiplerinin benimsenmesi, yaygınlaşması ve kurumsallaşması

Parçacıl Çözümler Parçacıl / Bütüncül Çözümler Bütüncül Çözümler

Sürdürülebilir Kalkınma

Sürdürülebilir Kalkınma - Bugün

Doğal kaynakların sürdürülebilirliği zamanla nüfus artışı, ekonomik faaliyet kalıpları, kaynak tüketim düzeyleri gibi farklı değişikliklere uğramıştır.

Sermaye (doğa, üretim, insan sermayesi) stoklarının azaltılması yerine kar paylarının artırılarak gelişmenin gerçekleşmesi

“Sürdürülebilirlik” amacı tüm kalkınma söylemlerinde örtülü olarak vardır

Çevrenin korunması, kalkınma hakları ve toplumsal adalet yelpazesi

Temel İlkeler (Evrensel)

Kirleten öder Kusursuz Sorumluluk İhtiyatlılık prensibi Emret-Kontrol Et, Teşvik Et-Özendir

(düzenleyici araçlar ve ekonomik araçların uygun bileşimi)

Beşikten-mezara kontrol Bilgiye erişim Katılım Şeffaflık, Hesap sorabilirlik

Ekonomi Politik- Sürdürülebilir Kalkınmanın Algılanması

Büyüme – Kantite, nicelik ifade eder, sadece bir değişkenin miktarındaki artışı gösterir,

Ekonomik Büyüme – Mal ve hizmet üretimindeki artış –ürün türünde ve kalitesinde meydana gelen değişmeleri yansıtır

Kalkınma – Ekonominin kalite ve nitelik değişimlerini ifade eder Büyüme ve Kalkınma arasındaki fark - Büyüme sadece

üretimdeki artışa işaret eder. Oysa Kalkınma, üretim tekniklerindeki, ürün türlerindeki, ürün ilişkilerindeki değişimleri gösterir.

Sürdürülebilir Büyüme - Mal ve hizmet üretimindeki artışın sürekliliği

Sürdürülebilir Kalkınma - Kalkınmaya ilişkin tüm ekonomik, finansal, ticari ve endüstriyel politikaların; kalkınmayı; i) ekonomik, ii) sosyal ve iii) çevresel açılardan sürdürülebilir kılmak amacıyla uyumlaştırıldığı bir süreç.

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER BİNYIL KALKINMA HEDEFLERİ (MDGs)

5. Anne sağlığının iyileştirilmesi

6. HIV/AIDS, sıtma ve öteki hastalıklarla mücadele edilmesi

7. Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması

8. Kalkınma için küresel bir ortaklık geliştirilmesi

1. Aşırı yoksulluk ve açlığın ortadan kaldırılması

2. Evrensel ilköğretimin gerçekleştirilmesi

3. Kadın-erkek eşitliğinin sağlanması ve kadınların konumunun güçlendirilmesi

4. Çocuk ölümlerinin azaltılması

Türkiye, Küreselleşme, AB

Küreselleşme sürecinde dünya ekonomileriyle bütünleşmeye çalışıyorTürkiye’nin DTÖ’ne liberalizasyon için taahhüt ettiği listede çevre hizmetleri ve alt dalları var (GATT Uruguay Roundu,1994) Bölgesel işbirliği teşkilatlarıyla ekonomik ilişkilerini güçlendiriyor AB ülkesi olmak istiyor Küreselleşme hareketi içinde olmak isteğinin bir parçası

Türkiye için Temel Kabuller

Makro ekonomi politikalarını global ekonomiler ile bütünleştirme (dünyanın gidişatına uyum)

Küresel rekabet ve ortaklığa hazırlanmak Ekonomik refah, sosyal refah ve yaşam

kalitesi

Uluslararası Camiada Türkiye’nin yeri/duruşu

Ulusal politikalar büyük ölçüde uluslararası politikalardan/çalışmalardan etkileniyor

Global, global/bölgesel süreçte Türkiye’nin BM Politika Taahhütleri (Küresel zirvelerin kararları; BM Ortak Geleceğimiz Raporundan Johannesburg’a uzanan süreç, Rio Sözleşmeleri, Binyıl Kalkınma Hedefleri)

AB Politikaları ve Müktesebat Tüzel yükümlülükler (BM Uluslararası sözleşmeleri) Taraf olmadığımız, uyum sorunu yaşayacağımız tüzel

belgeler/sözleşmeler (AB Su Çerçeve Direktifi, Aarhus Sözleşmesi, Sınıraşan ÇED Sözleşmesi gibi)

OECD üyesi bağlamı (OECD Performans İncelemeleri Çevre Performans İncelemesi 2008 1992, 1999 - 3 kez yapıldı)

Bölgesel politikalarda güç gösterisi (enerji politikaları) İklim Değişikliği Müzakereleri – Orta Gelirli Gelişmekte Olan Ülke

(Higher Middle Income Country -UNDP), Gelişen ülke (emerging country – WB)

Avrupa Birliği Çevre Avrupa Birliği Çevre PolitikalarıPolitikaları

Türkiye’ye YansımalarTürkiye’ye Yansımalar

HUKUK İLKELERİ

Birincillik İlkesi (Birincil Hukuk*-İç Hukukun bir parçası) Antlaşmalar ve Topluluk ana kurumlarınca alınan önlemlerden kaynaklanan

yükümlülükleri yerine getirmek zorunluluğu Avrupa Anayasasından doğacak yükümlülükler

İkincillik ilkesi Ortak bir politikanın ortak amaçlarına ulaşmanın kendilerince en uygun aracını

seçmek için üye devletlere bırakılan olanak Ülkelerin Kararları (Decisions), Yönergeleri (Directive) ve Tüzükleri

(Regulation) ulusal hukuka aktarmada kendi ulusal koşullarını hesaba katmada takdir hakları

Avrupa Birliği Adalet Divanı İçtihatları

AB’nin Taraf Olduğu Uluslararası Antlaşmalar

Kararlar (Decisions)

Doğrudan hukuki bağlayıcılığı vardır

İdari bir hüküm oluşturur Üye ülkelere, kurumlara, şirketlere

ve hatta kişiye özgü kararlar alınabilir

Sadece hitap ettiği tarafa hüküm getirir

Yönergeler (Directive), Tüzükler (Regulation)

Yönergeler/Tüzükler AB Konseyi ya da AP tarafından müştereken ya da sadece Komisyon tarafından geçirilir.AB hukukunun en doğrudan şeklidir

Ulusal kanunlarla eşit şekilde Üye Devletler üzerinde bağlayıcı kanuni güce sahiptir. Üye ülkelerin uyum için ulusal mevzuata aktarma zorunluluğu var

Bir yada birden çok düzenleme ile karşılanabilir

Belirlenen nihai hedefleri karşılamak bağlayıcıdır, ancak kullanılacak yöntemler üye ülkelerin yetkisindedir

Uyum için belirli bir zaman verilir

AB TÜRKİYE

1951 ParisAvrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Antlaşması Politika Yok

1957 Roma Avrupa Ekonomik Topluluğu Antlaşmasıx, Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu Antlaşması (EUROTOM-nükleer enerjinin barışcı kullanımını denetleyen bir sistem kurmak )

Ortak eylemlerin ve politikaların yürürlüğe konulması yoluyla, Avrupa Topluluğu’na, diğer görevlerinin yanısıra, çevre kalitesinin yükseltilmesi ve yüksek düzeyde korunmasını sağlamak görevini yüklemektedir (Madde 2).

Topluluğun yasama kapasitesini ve Topluluk Çevre Politikası’nı yönetmede temel ilkeleri belirlemektedir (Madde 174).

Sağlığın Korunması

1923-195010.000 nüfusu aşmayan yerlerde fabrikalar.. İstanbul’un sanayi sorunları için yabancı uzmanların İstanbul’da bölge planlaması tavsiyeleri..Politika Yok

1961 Anayasası Sağlığın Korunması

AB TÜRKİYE 1972 Topluluk Paris Deklarasyonu

Ekonomik kalkınmanın ekolojik sorunları; ortak politika ve eylem programları ihtiyacı (İlk somut adım)

1987 Tek Avrupa Senedi* Tek Senet ile Topluluk çevre alanında ilk kez yetki kazandı 1987 Tek Avrupa Senedi ile çevre konusu AT’nin temel yasalarına doğrudan girer(Roma Antlaşmasında yasal zemin) Çevre; Topluluğun ortak politikalarına ve AT müktesebatına (aquis communaitaire) dahil edildi, Tek Avrupa Senedi, Roma Antlaşması’nın 130. maddesinde değişiklik yaparak “ kirleten öder” ilkesini ortaya çıkarır

1992 Maastricht Antlaşması * (Avrupa Birliği Antlaşması) Çevre koruma, resmen ortak bir politika ve ortak karar statüsünde, (kirlenme karşıtı önlemler ortak pazarda rekabeti çarpıtır) çevre öncelikli hedef, çevre politikası ve sürdürülebilirlik ilkesi bir arada tanımlanıyor. Özetle, 1992 Maastcriht Antlaşması ile çevre alanına politika statüsü verilmiş ve AB hukukunda “sürdürülebilir kalkınma” kavramı resmen oluşturulmuştur.

1978 Uluslararası faaliyetleri izleme ve kurumsallaşma ihtiyacı - Ulusal sorunların çözümünde devletin belirleyici rolü ve liderliği var. Çevreye ilişkin kararları idari hiyerarşinin tepesinden belirlemek de geleneksel Türk kamu yönetim sistemine uygun

1982 Anayasası, 1983 Çevre Kanunu

14 Nisan 1987 Tam üyelik müracaatı Çevre mevzuat uyumu başlıyor (Örn:1986 tarihli Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinin 47. maddesi “TSE standardı bulunmayan konularda bir belirleme yapılana kadar AET standartlarındaki değerler esas alınacaktır”.)

1992 Uluslararası çevre faaliyetlerine ilgi

AB TÜRKİYE 1997 (Haziran)

Amsterdam Antlaşması * (Daha demokratik bir AvrupaSürdürülebilir kalkınma kavramı AB anlaşmasına giriyor ve AB’nin ana hedeflerinden birisi artık.

Gündem 2000

(Temmuz 1997) Çevre ve genişleme politikaları; i) genişlemenin çevresel faydalarını içeren maliyetler, ii) hem iç Pazar, hem dünya

1 Ocak 1996 Gümrük Birliği, Mali İşbirliği Deklarasyonu - Öncelikli alanlar arasında çevre var. Türk özel sektörü rekabete hazırlanıyor

Mevzuat uyumu devam ediyor 1996-Katılımcı süreçler

hızlanıyor (Habitat II...)

Gündem 2000 ve Genişleme

Aday ülkelerden 4 önemli beklenti:

Çevrenin tüm temel politika alanlarına anahtar faktör olarak entegre edilmesi (sanayi, enerji, ulaştırma, tarım, turizm)

“Yönet ve kontrol et” yaklaşımının hükümet, özel sektör ve halk arasında sorumlulukları paylaşarak “teşvik et ve özendir” mekanizmalarıyla harekete geçirilmesi

"Her aday ülke, Topluluk müktesabatının tümünü ulusal hukuk düzeni içerisinde kabul edecek ve idari sistemini de buna uygun hale getirecektir.“

Şeffaflık, bilgi ve katılım

*Çevre ve Üye Olma Stratejileri Komisyon Tavsiye Kararı, 1998

AB TÜRKİYE 1998 Cardiff Süreci o Lizbon 2000 Sratejsi

(En dinamik, bilgiye dayalı, rekabetçi, nitelikli istihdam, çevreye daha fazla duyarlı olmak, sanayici açısından özellikle önemli)

o Göteborg, Haziran 2001)“Sürdürülebilir Kalkınma İçin Avrupa Stratejisi” öncelikli entegrasyon alanları: Tarım, Enerji, Taşımacılık

Mevzuat uyumu devam ediyor…(% 46’sında mukabil düzenleme yok)

AB TÜRKİYE 1999 Helsinki

“Sürdürülebilirlik 21”(Genişleme ve Çevre Konsey Tavsiye Kararı)

2000 Nice Antlaşması*Su kaynakları yönetimi, atık yönetiminde arazi kullanımı

2009 Lizbon Antlaşması AB’nin 2003 yılından bu yana devam eden Anayasal sürecini sona erdiren Antlaşma. (1.12.2009 yürürlük) AB 2010 yılı itibariyle önümüzdeki on yıla tek bir uluslararası tüzel kişilik kazanmış,karar alma sürecini hızlandırmış, kurumsal yapısını daha etkin hale getirmiş, ve dış politkadaki hareket kabiliyetini arttırmış olarak girdi)

Lizbon ve Çevre

Birliğin 10 ortak yetki alanından biri de “Çevre”.

Dengeli ekonomik büyümeye dayanan, sürdürülebilir bir Avrupa kalkınması ve dünyanın sürdürülebilir kalkınmasına katkı.

Bakanlar Konseyi çevre ile ilgili kararlarda her durumda Avrupa Parlamentosuna ve Birlik danışma organlarına danışır.

Diğer Bazı alanlardaki Politikalar, Bölüm 10 – Enerji: Enerji verimliliği ve tasarrufu ile yenilenebilir enerji biçimleri geliştirilmesini teşvik edilmesini hedefler.

1999 Helsinki (11-12 Aralık 1999 Helsinki, Türkiye’ye adaylık statüsü tanındı)

Siyasal ve Yönetsel Reformlar Yeni kurumsal mekanizmalar Ekonomik etkinliklerin mekansal

dağılma biçimlerinin yeniden şekillendirmesi (AB Bölgesel kalkınma politikaları, kalkınma ajansları yaklaşımları)

Aralık 2004 Müzakerelerin başlaması için karar

Ekim 2005 Müzakerelerin başlaması.......

Aralık 2009 Çevre Faslı

AB’nin 5 Yatay Politikası

Çevre PolitikasıSosyal İlerleme Politikaları

Vergi PolitikasıBölgesel Kalkınma Politikası

Rekabet Politikası

AB’nin Sektörel Politikalarında Çevre

EnerjiTarımTaşımacılık

AB Antlaşmaları, yukarıdaki ilk üç sektörde çevre ile ortak politika geliştirilmesini açıkça belirtir

SanayiBalıkçılıkAraştırma ve Teknoloji

Örnek: AB Enerji Politikaları

AB’nin enerji sektöründeki temel politika eylemleri, daha çok enerji verimliligi, yenilenebilir enerji kaynakları, enerji-verimli üretim kuralları, enerji hizmetlerinin iyilestirilmesi ve bilesik ısı ve güç sistemleri üzerinde yoğunlasmaktadır

AB’nin yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasına büyük önem verdiği ve 2020 yılına kadar enerji üretimlerinin % 20’sini yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanmasını kararlaştırdıkları ve bu oranı sonradan % 30’a çıkardıkları bilinmektedir.

Gereğinden fazla enerji üretimini zorunlu kılan eneji kayıp ve kaçaklarının azaltılması (kayıp ve kaçaklarda Türkiye’de oran % 20 civarında, AB’de bu oran % 4-5 civarında)

İklim değişikliği statejieri ve enerji politikası (seragazı emisyonlarını 2020 itibariyle %20 azaltma – koşullara göre %30 azaltma)

Politikaların 2 Temel Amacı

1. Daha Az Kirleten Ürünler2. Maliyetin Sorumlulara

Yansıtılması

AB ÇEVRE İLKELERİ Bütünleyicilik ilkesi: Çevrenin korunmasında Topluluk’un

diğer politikalar içine entegre edilmesidir. Kirleten öder ilkesi: Topluluk’un temel hedefidir. Kaynakta önleme ilkesi: Atığın üretildiği yerin yakınında

bertaraf edilmesidir. Kaynağında önleme ilkesi: Zararın ortaya çıkmasından

önce gerekli önlemlerin alınmasıdır. İhtiyatlılık ilkesi: Çevre açısından olumsuz sonuç

oluşturacak belli bir fiilin bilimsel ispatını beklemeden önlem alınmasıdır.

Komuta Kontrol ve Teşvik Et Özendir (Pazar ekonomisine Komuta Kontrol ve Teşvik Et Özendir (Pazar ekonomisine ilişkin tedbirler için)ilişkin tedbirler için)

Beşikten-mezara kontrolBeşikten-mezara kontrol Yerellik/Hizmette halka yakınlık/Aşamalı SorumlulukYerellik/Hizmette halka yakınlık/Aşamalı Sorumluluk Çevre suçlarının ceza hukuku kapsamında ele alınması Çevre suçlarının ceza hukuku kapsamında ele alınması

esasıesası

AB Sürdürülebilir Kalkınma Politikaları

İklim değişikliği ve temiz enerji (Azaltım+uyum)

Sürdürülebilir ulaşım Sürdürülebilir üretim ve tüketim Halk sağlığına yönelik tehditler Doğal kaynakların daha iyi yönetilmesi

(öncelikli alan su yönetimi)

Sosyal katılım, nüfus ve göç Küresel yoksullukla mücadele

AB Çevre Mevzuatı –Karar Alma Süreci

Ortak Karar Alma Usulü Avrupa Komisyonu

Çevre Genel Müdürlüğü (40 genel müdürlükten biri) Yasa taslağını hazırlama yetkisi olan tek kurum Uluslararası çevre anlaşmalarının müzakerelerinde AB’yi

temsil eder (Örn: UNFCCC’de) Internet üzerinden kamuoyu danışma süreci Yeşil Kitap –tarışma süreci / Beyaz Kitap –öneriler Etki Analizi

Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi Nitelikli Oy Çokluğu (255/345) = Oyların %74’ü,

Nüfusun %62’sini karşılanması gerekiyor. Avrupa Parlamentosu ile Uzlaşma Komitesi kurulabilir.

Avrupa Parlamentosu (mutlak çoğunluk) Çevre, Halk Sağlığı ve Gıda Güvenliği Komitesi (68 üye)

Avrupa Komisyonunun Rolü

Bugün, çevre sektöründe AB ülkelerinde yürürlükte bulunan yasal düzenlemelerin ortalama %90’ı Brüksel’de kararlaştırılmıştır.

AB Çevre Müktesebatının uygulanmasının denetlenmesinden sorumlu

Ön-araştırma yapılır Üye ülkenin konu ile ilgili görüşleri talep edilir Komisyonun gerekçeli resmi görüşü Üye ülkenin verilen zaman diliminde uyumu

talep edilir Uyum sağlanmadığı takdirde;

Avrupa Birliği Adalet Divanı

AB İkincil Hukuk Kaynaklarında Çevre

Tüzük/Kanun ülke kanunlarına uyarlanmaksızın geçerli. Yönerge-Direktif/ üye devlet kendi yöntemini seçer Karar bağlayıcıdır Ortak Karar (Ortak politikalar için çıkarılır/Avrupa Konseyi-Zirve ve AP

tarafından yürürlüğe konur, yönlendiricidir. Tavsiye Kararı ve Görüş (kanuni bağlayıcılığı yoktur ancak bazı

durumlarda önemli. Örneğin çevre denetiminde minimum kriterlere uyum, “tavsiye kararı” ile yapıyor.)

Deklarasyon “Gelişme” ile ilgili olduğunda hemen hemen “Ortak Karar” gücünde, (Demokrasi Deklarasyonu vb)

Beyaz Kitap (politika tartışma belgesi (Büyüme, İstihdam, Rekabet Politikaları, Çevre, iklim değişikliğine Uyum Beyaz Kitabı vb.)

Yeşil Kitap (eylem programları duyuru belgesi, uygulama prensiplerini ortaya koyan dokümanlar, Örn: Sera gazı emisyonlarının salım ticareti ile ilgili Yeşil Kitap; Kyoto Protokolüne göre ülkelerin emisyon azaltma yükümlülüklerine en az maliyetle ulaşmak için yardımcı mekanizmalar için bir uygulama planı ve ülkeler için kolaylıklar sunmaktadır)

Eylem Programları

AB Çevre Mevzuatının Yapısı

AB Çevre müktesebatı 80’i önemli direktif 18 Çerçeve Yönerge olan

270 yasal düzenlemeden (Tüzük ve Yönerge) oluşuyor, bu sayı bütün ekler ve teknik uyarlamalar dahil

olunca 560’dan fazla

(AB müktesebatı: AB Hukuk Sistemi (35 Fasıl - Türkiye 33 - , 130.000 sayfa)

AB Çevre Mevzuatının Yapısı

1. Yatay Mevzuat (Çevresel Bilgiye Erişim, Çevresel enformasyon, Avrupa Çevre Ajansı ve Çevresel Etki Değerlendirmesi, LIFE, Raporlama mevzuatı vb.)

2. Hava Kalitesi (Hava Kalitesi Çerçeve Direktifi, vb.)3. Atık Yönetimi (Düzenli Depolama, Tehlikeli Atık, Atık

Yağlar, Ambalaj ve Ambalaj Atıkları, vb.) 4. Su Kalitesi (İçme Suyu, Kullanma Suyu, Yeraltı Suları, vb.)5. Habitat/Doğa Koruma (Nesli Tehlikede Olan Canlılar,

Habitat, vb.)6. Endüstriyel Kirliliğin Önlenmesi ve Risk Yönetimi

(Entegre Çevre Kirliliği Kontrol ve Önleme, Büyük Yakma Tesisleri, SEVESO, vb.)

7. Kimyasallar ve GDO’lar8. Gürültü Kirliliği 9. Nükleer Güvenlik ve Radyoaktif Kirliliğin Önlenmesi

SU KALİTESİ ATIK YÖNETİMİ

Rekreasyon amaçlı) banyo suyu direktif 1976/160/EEC Atıklara iliskin çerçeve direktif 1975/442/EEC

Tehlikeli maddelerin suya bosaltımına iliskin direktifler

1976/464/EEC,1980/68/EEC

Tehlikeli atık direktifi 1991/689/EEC

Arıtma çamuru direktifi 1986/278/EEC Ambalaj atıkları direktifi 1994/62/EC

Kentsel atık su arıtma direktifi 1991/271/EEC Düzenli depolama direktifi 1999/31/EC

Nitrat direktifi 1991/676/EEC Atık yakma direktifi 2000/76/EEC

İçme suyu direktifi 1998/83/EC

Su çerçeve direktifi 2000/60/EC

HAVA KALİTESİ KONTROLÜ ENDÜSTRİYEL KİRLİLİK KONTROLÜ

Yakıt kalitesi direktifleri 1993/12/EEC1998/70/EC1999/32/EC

Seveso II (COMAH) direktifi 1996/82/EC

Uçucu Organik Bilesikler (VOC) 1. asama direktifi

1994/63/EC Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü (IPPC) direktifi

1996/61/EC

Hava kalitesi çerçeve direktifi ve ilgili direktifler

1996/62/EC1999/30/EC2000/69/EC2002/3/EC

Solvent direktifi 1999/13/EC

Büyük Yakma Tesisleri direktifi 2001/80/EC

AB, Uluslararası Sözleşme –Türkiye (taraf değil)

Sınıraşan Suların ve Uluslararası Göllerin Korunması ve Kullanılması Sözleşmesi (AB 1995, Helsinki)

Sınıraşan ÇED Sözleşmesi (AB 1997, Espoo)

Çevresel Konularda Bilgiye Erişim, Çevresel Karar Verme Sürecine Halkın Katılımı ve Yargıya Başvuru Sözleşmesi (AB 2001, Aarhus)

Müktesabatın oluşmasında süreç... Yasaların yürürlüğe girişi uzun yıllar alıyor… 27 ülkenin çıkarları, şirketlerin, sektörlerin,

STKların ve diğer grupların girişimleri Örnek Süreç: REACH (Kimyasalların Kaydı,

Değerlendirilmesi, İzni ve Kısıtlanması) düzenlemesi;

Beyaz Kitap - 2001 Yasa Taslağı - 2003 Yasalaşması – 2006 Yürürlüğe Giriş Tarihi - 2007

Topluluk Ajansları

Avrupa Birliği’nde ortak politikalar çerçevesinde karşılaşılan sorunlara farklı yöntemlerle çözüm arayan ve Birliğin faaliyetlerine ademi merkeziyetçi bir yaklaşım getiren ajanslar, AB hukukuna göre tüzel kişilik statüsündedir

Türkiye’nin, adaylığının teyit edildiği 10-11 Aralık 1999 tarihli Helsinki Zirvesi’nde Topluluk ajanslarına katılabileceği belirtilmiştir.

Topluluk Ajansları Avrupa Çevre Ajansı (Türkiye, onay 2003 –tam katılım) Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (Türkiye, imza 2006) Avrupa Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığı İzleme Merkezi Avrupa Topluluğu Bitki Çeşitliliği Ofisi Avrupa Tıbbi Ürünleri Değerlendirme Ajansı Avrupa Mesleki Eğitimi Geliştirme Merkezi Avrupa İş ve Yaşam Koşullarını İyileştirme Vakfı Tek Pazarın Uyumlaştırılması Ofisi Avrupa İşyerinde Güvenlik ve Sağlık Ajansı Avrupa Mesleki Eğitim Vakfı Avrupa Birliği Organları Çeviri Merkezi Avrupa Yeniden Yapılandırma Ajansı Avrupa Gıda Güvenliği Ajansı Avrupa Deniz (Emniyeti) Güvenliği Ajansı Avrupa Hava Güvenliği Ajansı Avrupa Ağ ve Bilgi Güvenliği Ajansı Avrupa Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü Merkezi Avrupa Demiryolu Ajansı Avrupa Kimyasallar Ajansı Dış Sınırlarda Operasyonel İşbirliğinin Yürütülmesi İçin Avrupa Ajansı Topluluk Balıkçılık Kontrol Ajansı Topluluk Bitki Çeşitliliği Ajansı Avrupa Temel Haklar Ajansı

Avrupa Çevre Ajansı

Avrupa Çevre Ajansı Konsey Yönetmeliği EEC/1210/906 Avrupa ölçeğinde nesnel, güvenilir ve

karşılaştırılabilir veriler sunarak çevre koruma amaçlı alınacak önlemlere yardımcı olmak

Kamuoyuna çevre durumu hakkında bilgi vermek (Ürünlere konacak çevre etiketleri vb)

EIONET (European Environment Information & Observation Network)

Türkiye AÇA 1999 Haziran Türkiye’nin Ajansa üyelik başvurusu 2000 Ekim tarihinde Anlaşmanın taraflarca Brüksel'de

imzalanması 2002 Ocak Kanunun çıkması (Kanun No: 4794, Kabul

Tarihi: 23.01.2003) (28.01.2003 tarih ve 25007 sayılı RG.)

10 Konu: Hava Kalitesi, Hava Emisyonu, Doğa Koruma ve Biyoçeşitlilik, Su, Deniz ve Kıyı Ortamları, Toprak, Arazi Örtüsü, Veri Kaynakları Kataloğu, Atık, Ulaştırma.

Türkiye’nin Katkı Payı: 1. yıl: 2.033.000 Euro, 2. yıl: 2.596.000 Euro idi. 3. yıldan itibaren 3.127.000 Euro ödüyor (full cost)

NOT:Türkiye'nin Ajansa üyeliği; Avrupa müktesabatına uyumun sağlanması yolunda Türkiye'nin kararlılığının önemli bir göstergesi Bu da çevre müzakelerinin ötesinde, önemli bir politik inisiyatif olarak dikkate alınmalıdır.

Avrupa’da Çevrenin Durumu (AÇA)

Ekonomik kalkınma ve çevre üzerinde yarattığı baskılar (Doğal kaynakların istikrarlı bir șekilde kullanılması, Enerji, Tașımacılık, Turizm, Sanayi, Tarım, Ormancılık, Balıkçılık)

Çevreyi ilgilendiren gelișmeler İklim Değișikliği, Stratosferdeki ozon tabakasının

delinmesi, Hava Kirliliği,Tehlikeli Kimyasal Maddeler, Atıklar, Su, Toprak,Teknolojik ve Doğal tehlikeler, Biyolojik çeșitlilik, İnsan Sağlığı)

Çevre yönetiminde gelișmeler, entegrasyonun ilerlemesi

Açığın kapatılması (Avrupa çevre değerlendirmelerini destekleyecek entegre izleme sistemine doğru)

Avrupa’da Çevrenin Durumu (AÇA)

İLERLEMELER Ozon tabakasının delinmesine neden olan parçacıkların

salımları ve havaya gönderilen salımlar önemli ölçüde azaltılmıştır. Hava kalitesi artırılmıştır.

Suya salım yapan kaynaklar azaltılmış, su kalitesi artırılmıştır.

Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde ve aday ülkelerde çevre ve sektörel politikaların entegrasyonunda politik altyapının geliştirilmesine yönelik çalışmalar hız kazanmıştır.

Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde tarım ve sanayi sektörlerinin toprağa ve havaya yaydığı salımlar azaltılmıştır.

Avrupa’da Çevrenin Durumu (AÇA)

SORUNLAR Atık yönetiminde az ilerleme kaydedilmiş Doğal kaynakların kullanımının azaltılmasında istenilen

ilerleme olmamıştır. Ekonomik büyümenin çevre üzerindeki baskısının

azaltılmasına yönelik birkaç olumlu örneğin dışında, çevre ve sektörel politikaların entegrasyonunda önemli bir gelişme kaydedilmemiştir.

Çevre alanında ekonomik yaptırımlar ve ihtiyari anlaşmalar Avrupa bölgesinde henüz yaygın olarak kullanılmamaktadır.

AB’nin istikrarlı kalkınma hedeflerine ulaşılabilmesi için uygulanan politikalarda çevre entegrasyonu yetersizdir.

Çevre politikalarının oluşturulması ve uygulanması teknolojik alandaki gelişmelerle doğrudan bağlantılıdır.

İklim değişikliğinin önlenmesi için daha çok uzun bir yol var. Çevre yönergelerinin uygulanması sorunları, gecikmeler

ülkelerin sorumluluklarında yaşanan sorunlar

Avrupa’da Çevrenin Durumu

AB’NİN AZALTMAYA ÇALIŞTIĞI TEMEL KİRLETİCİLER Karbon dioksit (Birliğin iklim değişikliği

konusundaki politikaları ile doğrudan ilgili) Ozon (troposferik ozon) Sülfür dioksit Karbon monoksit Kurşun ve kurşun bileşikleri

AB Politika Oluşum ve Uygulama Araçları: EYLEM PROGRAMLARI 22 Kasım 1973 yılında Konsey ve üye ülke temsilcileri kabul ederek Topluluk Bildirgesi haline geldi.

Dört Çevre Eylem Programının temeli: kirliliğin önlenmesi

5. ve 6. Çevre Eylem Programlarının temeli: sürdürebilir kalkınma ve

sorumluluğun paylaşılması

AB TÜRKİYE 1. ÇEP 1973-1976 AT çevre

politikasının genel prensiplerini ve hedeflerini belirlemiş ve uygulama için gerekli eylemleri tanımlamıştır (yaşam ve yerleşim kalitesi)

2. ÇEP 1977-1981 İlkini izlemiştir. (ÇED başlangıcı)

3. ÇEP 1982-1986 Eylem önceliklerini tanımlamakta ve entegrasyon temelleri ile önleyici yaklaşım ihtiyacının ortaya atmıştır. (temiz teknolojiler, ÇED Konsey Kararı-1985

Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967) (hava kirliliği)

İkinci Beş Yıllık kalkınma Planı (1968-1972) (özel bir bölüm yok)

3. 5. Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977) (özel bir çevre bölümü var. 1973 başlangıç)

4. 5. Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983) (“önleyici politikalar” başlıyor, yasal önlem başlıyor-Çevre Kanunu, kusursuz sorumluluk)

5. 5. Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989) (“önleyici politikalar” ve uluslararası tahhütlere yoğun olarak girildiği dönem DPT “BM Ortak Geleceğimiz” Raporunu sorgulattırıyor )

AB TÜRKİYE 4. ÇEP 1987-1992 Daha geniş bir

yorumlama ve diğer politikalar ile ilişkilendirme yolu ile çevre mevzuatını güçlendirmiş, korumacı yaklaşımda odaklanılmıştır. (Çernobil)

5. ÇEP 1993-2000 “Sürdürülebilirliğe Doğru” 4 odak noktası:

o Çevrenin diğer politikalarla bütünleştirilmesi için eylemler (sanayi, enerji, ulaştırma, tarım, turizm)

o Destekleyici eylemler o Çevre yönetiminde teknik,

ekonomik ve sosyal araçların kapsamlı ve farklı modellerle kullanımı

o Önemli ve özel çevre konuları o Uluslararası eylemde

Topluluğun lider rolü(CO2 vergisi, Rio Rüzgarı)

6. 5. Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994) Çevre ilk kez bütün sektörel yaklaşım ve stratejilerde yer alıyor, SK, OECD 1. Çevre İncelemesi..)

7. 5. Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000) UÇEP-Çevre bir “yönetim” meselesidir, doğal kaynak yönetiminin sürdürülebilir kalkınma anlayışıyla ele alındığı ilk plan UÇEP ve OECD 2. Performans İncelemesi)

AB TÜRKİYE 6. Çevre Eylem Programı

(2002-2012)Öncelikli 4 eylem alanı:

o İklim değişikliği, o Doğa ve biyolojik çeşitlilik,o Çevre ve sağlık,o Sürdürülebilir doğal kaynak

kullanımı ve atık yönetimi

8. 5. Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005) (Kurumsallaşma politikaları , UÇEP in yenilenmesi ve AB uyumuna önem, üretim kalıpları politikaları-teknoloji gelişim politikaları, temiz teknolojiler, sürdürülebilir kalkınma göstergeleri)

• (Genel Ekonomik Hedefler ve Yatırımlar (2005)

• Orta Vadeli Program (2006-2008) Ön Ulusal Kalkınma Planı (2004-

2006) (Ekonomik ve Sosyal Uyumda AB Mali Yardımları İçin Stratejik Bir Çerçeve-Ulusal Programın Eki)

o Doğal kaynakların korunmasıo Su kaynaklarının korunmasıo Kentsel çevre altyapı

yatırımlarına önceliko Kurumsal kapasitenin ve

verimliliğin artırılması 9. Kalkınma Planı (2007-2013)

Hazırlık ve uygulama sürecinde gelişmeler)

AVRUPA TOPLULUĞU POLİTİKA VE PROGRAMLAR (2000-2006)

Avrupa Çevre Politikası

Ortak Tarım Politikası

Sosyal & Ekonomi Kohezyon Politikası

Sektörel & İç Politikalar

6ncı Çevre Eylem Programı

Yapısal Fonlar

EAGGF, ERDF, ESF, FIFG

Regulasyon & Ulusal Kırsal

Kalkınma Planı Tarımsal çevre

tedbirleri

Çevre koruma & Doğal Alanların Yönetimi

Bölgesel Tek Programlama

Dokümanı (SPD) amaçlar 1 & 2

Ulusal SPD amacı 3

Topluluk Girişim Programı (CIP):

LEADER+, INTERREG III, EQUAL, URBAN

Yenilikçi Eylemler: ERDF, ESF

Ulaştırma: Marco Polo

Enerji: SAVE, ALTENER, STEER

AR-GE: 6th FPRTD

Öğretim-Gençlik: Socrates, Youth

İstihdam & sosyal sorunlar: Leonardo,

Daphne,Tempus

Kültür: Culture 2000, MEDIA

Dış İlişkiler: MEDA, SMAP, PHARE, TACIS,

Asia-pro-Eco

LIFE

- Doğa

- Çevre

- Üçüncü Ülkeler

Tematik Programlar

Sürdürülebilir kentsel kalkınma

için işbirliği

Deniz kirliliği

STKların tanıtımı

Sivillerin korunması & çevresel acil

hizmetler

Çevre & Gelişmekte olan ülkeler

Tropikal orman

SAPARD, PHARE, ISPA

AVRUPA TOPLULUĞU POLİTİKA VE PROGRAMLAR (2007-2013)

Avrupa Çevre PolitikasıOrtak Tarım

Politikası

Sosyal & Ekonomik Kohezyon Politikası

Sektörel & İç Politikalar

LIFE+

Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA)

Ulaştırma : Marco Polo II

Yenilikler & İşletmeler : Rekabet gücü ve Yenilikler

Çerçeve Programı (CIP)

AR-GE : 7th FPRTD-FP7

Öğretim & Kültür: Gençlik,

Ömür boyu öğrenme, MEDIA, Culture 2007

İstihdam ve Sosyal Politika: ilerleme

Dış ilişkiler: Avrupa Komşuluk & Ortaklığı, İşbirliği

Geliştirme Aracı,…

Adalet, Güvenlik, Vatandaşlık,…

3 amaç

- Yakınlaştırma

- Rekabet

- İşbirliği

ERDF, ESF, EFF, Kohezyon Fonları

EAGGFAvrupa Tarımsal

Rehberlik ve

Garanti Fonu

FEADERAvrupa Kırsal Kalkınma için

Tarım Fonu

FP7 FP7 (Teknolojik araştırma ve kalkınma)

STRATEJİK İŞBİRLİĞİ PROGRAMISTRATEJİK İŞBİRLİĞİ PROGRAMI

ÖNCELİKLER

SağlıkGıda, tarım ve biyoteknolojilerBilgi ve iletişim teknolojileri

Nano-bilimler ve nano-teknolojilerEnerji

Çevre ve iklim değişikliğiUlaştırma

Sosyo-ekonomik ve insan kaynaklarıUzay

Güvenlik

Çevresel önceliklerÇevresel öncelikler

İklim değişikliği, kirlilik ve doğal riskler : çevre ve sağlık

Kaynakların sürdürülebilir kullanımı: Doğal kaynaklar ve insan yapısı kaynaklarDeniz çevresi

Çevresel teknolojiler

Arz gözlem ve ölçüm araçları

Diğer KonularAB’nin Uluslararası taahhütleri : Kyoto, biyolojik çeşitlilik sözleşmeleri, Dünya Sürdürülebilir Kalkınma ZirvesiIPCC (Hükmetl. İklim pn.) ve Global Earth Observation girişimlerine katkıAvrupa Politikaları : 6ncı EAP, WFD, ETAP, SCALE, Denizcilik stratejisi

FP7FP7

2007-2013 dönemi: 1,9 Milyar €

Çevrenin FinansmanıÇevrenin Finansmanı

AB Çevre Fonları, Genel ÇerçeveAB Çevre Fonları, Genel Çerçeve

AB Kaynakları

Topluluk çeşitli politikalarla, mali araçlarla, önlemlerle kendi programlarını finanse eder. (kalkınma yardımı, bölgesel politikalar, vergiler vb) Oysaki, BM ve OECD gibi geleneksel uluslararası örgütler gibi üye ülkelerin katkılarıyla değil. Mali ihtiyaçları personel ve faaliyet harcamaları tutarındadır.

AB Kaynakları

Komisyon (Topluluk) Bütçe Kaynakları • Avrupa Yatırım Bankası• Yapısal Uyum Fonları (ISPRA, SPARD,

Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu)

Üçüncü Ülkelerle Mali İşbirliği (Üçüncü Ülkelerle Mali İşbirliği için yeni modeller-Bölgesel Programlar)

Akdeniz Programı (Euromed)

AB Kaynakları Üçüncü Ülkelerle Mali İşbirliği

• AVICENNE Programı (sağlık araştırma projeleri, su kaynakları yönetimi araştırma projeleri )

• PHARE Programı (Aday ülkelerin- özellikle Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri - kurumsal kapasitesini güçlendirmek, PHARE Twinning.

Akdeniz Programı (Euromed)• MEDSPA Programı

(Akdeniz Eylem Stratejisi ve Planı, 1984-1992)• METAP (EEC+WB+EIB) 1990• Yenileştirilmiş Akdeniz Politikası (Komisyon + AYB, 1992-1996)• Avrupa-Akdeniz Ortaklığı 1995, Mali Paketi MEDA Programı

o ISPA (ulaştırma ve çevre) o SAPARD (tarımsal modernizasyon ve kırsal kalkınma)

• LIFE Programı (çevre ile doğrudan ilgili, 21 Mayıs 1992/Konsey Yönetmeliği)• European Commission SMAP–Short and Medium Term Priority Environmental

Action Programme (Multi-country programlardan biri) ve diğer bazı uluslararası kuruluşlar

NOT: NOT: PHARE Yıllık Bütçesi: 1,5 milyar Euro PHARE Yıllık Bütçesi: 1,5 milyar Euro SAPARD Yıllık Bütçesi: 500 milyon Euro SAPARD Yıllık Bütçesi: 500 milyon Euro

ISPA Yıllık Bütçesi: 1 milyar Euro ISPA Yıllık Bütçesi: 1 milyar Euro

AB Finansman Mekanizmaları

Tütün ürünleri, alkollü içecekler, petrol ürünleri gibi belli ürünlerin tüketimini azaltmak için özel tüketim vergileri uyguluyorlar

Dolaysız vergiler kapsamında vergi yapılarının çevreye daha fazla dost bir yönde gelişmesine uğraşılıyor.

Dolaylı vergilerin uyumlulaştırılması (CO2)

Vergi İndirimleri (Örnek: çevre yatırımının maliyeti birinci yıl %60, takip eden 5 yıl içerisinde tamamen vergiden muaf,Almanya’da sıkça kullanılan bir uygulama)

AB Finansman Mekanizmaları

İktisadi nitelikli teşvikler (Makro ve mikro ekonomik politikalar çevre maliyetlerinin pazara

yansıtılmasını sağlamalıdır) Tarım ve Çevre

Çiftçiye ödeme yaparak bazı toprakların biyoçeşitliliği bozmamak için üretimden çekilmesi teşvik (İngiltere)

Çiftçi ile biyolojik çeşitliliği koruma amaçlı yönetime katılma sözleşmeleri yapılıyor (İngiltere)

Üretime ortak olma; üreticiyle, çevre uyumlu üretim anlayışıyla üretirse işbirliği

Doğal Kaynaklar Sulak alanların işletme ve gelişme haklarının bir

oluşuma/şirkete devredilmesi Balık ve kara avcılığında mülkiyet hakları oluşturarak bir

oluşuma devredilmesi (Bizde su ürünleri kooperatifleri!)

Toplumsal nitelikli teşvikler (Destekleyici araçlar) Kamu eğitimi, bilinçlendirme, bilgilendirme

AB Finansman Mekanizmaları

“Ters teşvikleri” ortadan kaldırmak Fosil yakıtları ve enerjinin etkin kullanımına

engel olan sübvansiyonları azaltmak yada ortadan kaldırmak

Yenilenebilir enerji kaynaklarını teşvik etmek için vergi teşvikleri, düşük KDV oranları gibi ekonomik önlemler almak

Temiz teknolojiler için teşvik mekanizmaları

Termal güneş enerjisi için aktif teşvik ihtiyacı

AB FİNANSMAN - Türkiye

I - HELSİNKİ ÖNCESİ DÖNEM (1963 – 1999) A-Gümrük Birliği Öncesi (1963-1995) 32 Yılda Mali Protokoller Çerçevesinde 1.433 milyon ECU taahhüt, 830

milyon ECU Kullanım B-Gümrük Birliği Sonrası (1996-1999) 550,5 milyon ECU Kullanım

II - HELSİNKİ SONRASI DÖNEM (1999 – 2006) 2001-2003 dönemi 150 milyon EURO hibe, 450 milyon AYB kredisi, Katılım Öncesi Mali Yardım (Pre-Accession Financial Assistance) çerçevesinde 2004’de 250, 2005’de 300, 2006’da 500 milyon EURO III - MÜZAKERELERİN BAŞLANGICI (2007 - )

Katılım Öncesi Enstrümanı “Pre-Accession Instrument” (IPA) Tüzük 1085/2006

HELSİNKİ SONRASI

Genel Amaç: AB’ye Uyum2001-2006 geçiş dönemi 2007-2013 yeni mali yardım

dönemi

AB’nin katılım öncesi fonları, gerekli olan toplam yatırımların

%10’undan daha azını karşılar

IPA Mali Yardım Bileşenleri

Geçiş Dönemi Desteği ve Kurumsal Yapılanma

Bölgesel ve Sınır Ötesi İşbirliğiBölgesel Kalkınma (ISPA yerine) İnsan Kaynaklarını Geliştirme Kırsal Kalkınma

IPA Bölgesel Kalkınma

Ulaşım Altyapısı Çevresel Önlemler; atık yönetimi, su

kaynakları, kentsel atıksu yönetimi ve hava kalitesi ile ilgili alanlar

Enerji altyapısı, yenilenebilir enerji ve enerji verimliliğinin artırılması

Endüstri bölgelerinin yeniden yapılandırılması (kirlenmiş alanların ve arazilerin rehabilitasyonu dahil)

KOBİ’lerin desteklenmesi Eğitim ve sağlık sektörleri özelinde sosyal

altyapının güçlendirilmesi

IPA İnsan Kaynaklarını Geliştirme

Avrupa İstihdam Stratejisi ve yenilenen Lizbon Stratejisi önceliklerinin dikkate alınması

STK’ların etkinliğinin ve kurumsal kapasitelerinin güçlendirilmesi

Avrupa Komisyonu fonlarından sağlanan yardımlar için yapılanma

A. Merkezi yapılanma:

B. Merkezi olmayan yapılanma: Uygulama öncesi

(ex-ante):

Uygulama sonrası (ex-post):

Kararları, Avrupa Komisyonu alır.

Kararları, “İhaleye Yetkili Merci (yani CFCU)” alır ve Avrupa Komisyonunun onayına sunar.

Kararları, “İhaleye Yetkili Merci (yani CFCU)” alır.

IPA Çevre, Türkiye Çevre alt yapı projelerine 2007 – 2009 yılları için IPA

kapsamında AB desteği, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan Çevre Operasyonel Programı (OP) çerçevesinde sürdürülmektedir.

Çevre Operasyonel Programı’nın nihai faydalanıcıları; Çevre ve Orman Bakanlığı, belediyeler, bölgesel birlikler, su temini ve kanalizasyon kuruluşları ve sivil toplum örgütleridir.

Çevre OP çerçevesinde, ülke çapında çevre altyapı ihtiyaçlarının belirlenmesi amacıyla ilk başta nüfusu 50.000’in üstündeki tüm belediyeler hedef alınmıştır.

Türkiye için IPA 1. dönem (2007-2009) çevre sektörü desteği 205 milyon Euro, 2. dönem (2010-2013) çevre sektörü desteği ise 400 milyon Euro olarak belirlenmiş olup, toplamda 605 milyon Euro’dur.

IPA Çevre, Türkiye

Sıralama Listesi Sektörel Dağılımı

Atıksu Arıtma ve Şebeke İşleri

46%

Katı Atık 40%

İçme Suyu 14%

Katı Atık Atıksu Arıtma Ve Şebeke İşleri İçme Suyu

Türkiye - AB Çevre Mevzuatı Uyumunun Maliyeti

Tam uyumun getireceği tahmini mali yük 60 milyar Euro ve üstü İçme Suyu Temini Atık Su Arıtma Entegre Katı Atık Yönetimi Endüstriyel Kirlilik

*AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi, Çevre ve Orman Bakanlığı, 2006

Türkiye’de IPA Bölgesel Kalkınma Bileşeninde Yeralan Operasyonel Programların Bütçeleri (2007 – 2010)

Bileşen %

2007(milyo

n Euro)

%

2008(milyon

Euro)

%

2009(milyon

Euro)

%

2010(milyon

Euro)

Toplam(milyon

Euro)

Bölgesel Kalkınma10

0167,5 173,8 182,7 238,1 762,1

Rekabet Edebilirlik OP 25 41,9 25 43,5 30 54,8 30 71,4 211,6

Çevre OP 40 67,0 40 69,5 38 68,5 38 89,3 294,3

Ulaştırma OP 35 58,6 33 56,5 33 59,4 33 77,4 251,9

İnsan Kaynakları OP - 50,2 - 52,9 - 55,6 - 63,4 222,1

Toplam - 217,7 - 226,7 - 238,3 - 301,5 984,2

AB Çevre DemokrasisiAB Çevre Demokrasisi

Çevre Hakkı, Katılımcı Süreçler, Çevre Hakkı, Katılımcı Süreçler, Bilgiye ErişimBilgiye Erişim

AB Vatandaşları Politikaları ve Çevre

Amsterdam Antlaşması; “Birlik Vatandaşlığı” Aralık 2001 Laeken Toplantısı Sosyal Ortakların Etkin

Katılımı Tüketici Bilgilendirme Politikası Ombudsman’a başvuru (Halk denetcisi, uzlaştırıcı) Adalet Divanı çevre korumacı bir yargı politikası izler

(risk konusunda bir belirsizlik varsa, ihtiyatlılık ilkesini çalıştıran karar almıştır-GDO için önemli)

Zamanında, hedefli, ilgili, bağımsız ve güvenilir çevresel bilgi sağlamak (AVRUPA ÇEVRE AJANSI)

AB Aarhus Sözleşmesine taraf AP Dilekçe Komisyonu (sosyal güvenlik ve çevre

ağırlıklı)

G10 (The Green 10)

European Environmental Bureau (Avrupa Çevre Bürosu-Çevre

Gruplarının oluşturduğu en büyük çatı örgüt, 1974) Birdlife International (European Community Office)

Climate Action Network Europe (CAN Europe) European Federation for Transport and Environment

Friends of the Earth Europe (FOE Europe)Greenpeace Europe

International Friends of Nature (IFN)WWF-EPO European Policy Office

Central and Eastern European Bankwatch (CEE Bankwatch) EPHA Environment Network (EEN)

Uluslararası hukuk..

UNECE

AARHUS SÖZLEŞMESİ (Aarhus, 23- 25 Haziran 1998)

Çevresel Konularda Bilgiye Erişim, Çevresel Karar Verme Sürecine Halkın Katılımı ve Yargıya Başvuru Sözleşmesi

Yürürlük: 30 Ekim 2001

AB’de Aarhus Sözleşmesi ile ilgili enstrümanlar (80’ler)

Çevresel Etki Değerlendirmesi Konsey Direktifi 85/337/EEC

Birincil Hukuk Kaynağı : Avrupa Tek Senedi 1987, Article 130s (Now Article 175)

AB’de Aarhus Sözleşmesi ile ilgili enstrümanlar (90’lar)

Bilgi Edinme Hakkı Konsey Direktifi 90/313/EEC Amaç: Kamu otoritelerinin elinde bulunan çevre ile ilgili bilgilerin yayımlanmasını ve kamunun bu bilgilere ulaşabilme hakkının güvence altına alınması.

Maastricht 92 Directive on Freedom to Access to Information Sözleşmenin

hazırlanması için ilk önemli araç oldu. 1993 ya da 1992 bir daha check et.

Avrupa Komisyonu ve Bakanlar Konseyi bilgiye ulaşma hakları konusunda rollerini tanımlıyor ve adopte ediyor. 1994 code of conductlarla yapıyor.

Treaty of Amsterdam 97, Madde 10Bilgiye erişme ve transperency var ilk kez.

AB Sözleşmeyi 1998 de imzalıyor Avrupa Parlamentosu Orta ve Doğu Avrupa Aday Ülkeleri Çevre İçin

Katılım Stratejisi Kararı (Resolution) 15 Nisan 1999 çevre ,tüketiciyi koruma halk sağlığı, Gündem 21 in yerel taahütleri

AB Genişleme ve Çevre Politikaları Konsey Kararları, Aralık 1999, Madde 16, Madde 17), Genişleme ve Çevre politikalarının 4 ana başlığından biri “Şeffaflık, Bilgiye Ulaşma ve Katılımcılık”.

AB’de Aarhus Sözleşmesi ile ilgili enstrümanlar (2000’ler) Avrupa Temel Haklar Şartı, IV. Bölüm: Dayanışma

Hakları (Çevre burada), Avrupa Parlamentosu Genel Kurulu, 2 Ekim 2000

Nice Treaty, 2000, Post Nice Directive 2001/42/EC Of The European Parliament

And Of The Council On The Assessment Of The Effects Of Certain Plans And Programmes On The Environment (Strategic EA)

Directive 2003/4/EC Of The European Parliament And Of The Council of 28 January 2003 On Public Access To Environmental Information And Repealing Council Directive 90/313/EEC (Genel Yorum: 313 den daha İlerde, ama Aarhus’dan geri. (ticari bilgiler konusunda) )

Avrupa Çevre Ajansı

Avrupa Çevre Ajansı Konsey Yönetmeliği EEC/1210/906 Kamuoyuna çevre durumu hakkında

bilgi vermek (Ürünlere konacak çevre etiketleri vb)

EIONET

AB Katılımcı Ülke: AB Katılımcı Ülke: TürkiyeTürkiye

Gelişmeler, Fasıl Süreci, DarboğazlarGelişmeler, Fasıl Süreci, Darboğazlar

AB Çevre

AB müzakere sürecinde tarımdan sonra en geniş bölümdür.

Çok sektörlü ve uygulama maliyetlerinin yüksekliği nedeniyle uyumlaştırması en zor alanlardan

biridir. Bir çok aday ülkede müzakeresi en son kapanan bölüm çevre olmuştur.

(Merkezi ve Doğu Avrupa aday ülkelerinin tümü, çevre müzakerelerinde teknik adaptasyon ve/veya geçiş süresi

talebinde bulunmuşlardır. Örneğin Romanya en son “Adalet”i ve “Çevre” yi kapamıştır.)

Uyum Sürecinde Önemli Hususlar

Yasal Mevzuat Uyumu Uygulama Yaptırım

Kurumsal İdari Yapının Güçlendirilmesi Kurumlararası Koordinasyonun Güçlendirilmesi Paydaşların Dahil Edilmesi

Finansal • Uyum Maliyetlerinin Yüksek Olması

Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı - 2001

Katılım Öncesi Ekonomik Program (lar) Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal

Programı - 2003 Ön Ulusal Kalkınma Programı (2004 -2006) Türkiye’nin AB Müktesebatına Uyum Programı (2007 -2013) Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal

Programı 2008 AB Altıncı Çevre Eylem Programının Tematik Stratejileri (Toprak,

Hava Kirliliği, Atık Yönetimi, Deniz Çevresi, Kentsel Çevre Stratejileri)

İlerleme Raporları Çevre Faslı Müzakere süreci

AB Adaylığı Bağlamı

AB Çevre Mevzuatının Uyumlaştırılması

İç hukuk uyumu/ulusal mevzuata yansıtma Yönetmelikler

Uygulama Kurumsal altyapı ve bütçe tahsisi

Yürütme (yaptırım) Denetim ve cezai düzenlemeler

AB ENTEGRE ÇEVRE UYUM STRATEJİSİ (2007 – 2023)

ÇEVRE YATIRIMLARININ FİNANS KAYNAKLARININ ÇEVRE YATIRIMLARININ FİNANS KAYNAKLARININ KARŞILANMA ORANI KARŞILANMA ORANI (2007 -2023)(2007 -2023)

Merkez Yönetim (Bölge düzeyi dahil) % 18 Yerel Yönetim % 42

Belediye öz kaynakları %18 İller Bankası % 21( İller Bankasının 2007 – 2023 yılları arasında

çevre yatırımlarına yüzde 17 ile 24 arasında pay ayırması tahmin edilmektedir.)

PPP (YİD) % 1 Dış krediler % 2

KİT % 1 Özel Sektör % 17 (Türkiye’de mevcut durum

rakamları yok. Diğer aday ülkeler- endüstrinin yatırım harcamaları GSYİHnın % 0.3 -% 0.6 arasında)

Fonlar (AB +Diğer) % 23

Önemli not: Çevre yatırımı olarak fonksiyonel bütçede; Su-kanalizasyon, Temizlik ve Çevre Koruma, Tarım, KÖYDES hizmetleri alındı.

ÇEVRE YATIRIMLARI (2007 -2023)ÇEVRE YATIRIMLARI (2007 -2023)

Merkez Yönetim (Bölge düzeyi dahil) 19 milyon YTL

Yerel Yönetim 46 milyon YTL Belediye öz kaynakları 20 milyon YTL İller Bankası 22 milyon YTL PPP (YİD) 1.5 milyon YTL

Dış krediler 1.8 milyon YTL KİT 11 milyon YTL Özel Sektör 19 milyon YTL Fonlar (AB +Diğer) 25 milyon YTL TOPLAM: 120 milyon YTL ( Yaklaşık 60 milyar Euro)

Çevre yatırım maliyetlerinde en Çevre yatırım maliyetlerinde en fazla paya sahip sektörlerfazla paya sahip sektörler

Bu kaynağın; %58 ini su/atık su sektörü%16 sını katı atık sektörü% 0.6 sini hava sektörü % 25 ini endüstriyel kirlilik önleme

ve kontrol sektörü % 0.4 ünü doğa koruma sektörü

kullanacak.

KATILIM SAFHALARI

1. TARAMA SÜRECİ (Komisyon ile)2. MÜZAKERELER SAFHASI

(Komisyon, Üye ülkeler, Bakanlar Konseyi Genişleme Grubu ile)

3. KATILIM ANTLAŞMASININ HAZIRLANMASI SAFHASI

Aşamalar Tarama Süreci: mevzuattaki boşluklar, örtüşenler ve

çelişkiler – Kısaca müktesebata uyumda gelinen aşama tespit edilecek Strateji/Pozisyon Belgesi: Tarama sürecini takiben Türkiye’den AB çevre mevzuatının örtüşme taahhütlerini içeren belge (Zayıf olan Ulusal Programın yenilenmesi)

Mevzuat örtüşmesi yatırımlar,geçiş süreleri gibi başlıklar için önceden yol haritası düzenlenir ve buna göre durum belgesi hazırlanır.

Her bir direktif için “Strateji Belgesi” ile uyumlu “Uygulama Planı” (sadece mevzuat değil, uygulama) ve “Zaman Çizelgesi” hazırlanır (UÇES)Uygulama Planı ve Zaman Çizelgesi bağlayıcıdır.

Her bir müzakere alanı birbirinden bağımsız ele alınır.

Aşamalar “Uygulama planı” kesin tarihlerle belirlenmiş

taahhütlerinin yanı sıra, Direktif kapsamına girecek olan özel sektör işletmeleri için de taahhütleri içerecektir.Devletin özel sektör ile işbirliği şarttır.

Direktife Özel Uygulama (Yatırım) Planı-DSIP her sektör grubu ve hatta her bir işletme için uyumlastırma taahhütlerini içerir. Örneğin “x” işletmesi Entegre Kirliliğin Önlenmesi ve Kontrolü Direktifine uyum için gerekli süre, yatırım, bu yatırımın istenilen süreye göre planlanması bu aşamada yapılması gerekenlerden bazılarıdır.DSIP hukuki ve kurumsal düzenlemeleri kapsamaz.

Her sektör için bir yol haritası belirlenecek (Örneğin tamamen sanayinin görevi olan Entegre Kirliliğin Önlenmesi ve Kontrolü Direktifi kapsamında enerji, tekstil, gıda gibi bir çok işletmenin ayrı ayrı yol haritası belirlenecek)

Yapılanlar “Pozisyon Belgesi”ne uygun değilse reddedilebilir.

Aşamalar Müzakere süreci içinde Birlik mevzuatının tamamen

içselleştirilmesi beklenir. Başlıklar ve başlıklara göre mevzuat belirlenecek Mevzuat uyumu ve uygulamaların başlangıç tarihi

belirlenecek Başlıklara göre karşılanacak kriterler tanımlanacak Başlıkların kapatılma koşulları belirlenecek Başlıklara ilişkin müzakerenin Komisyon tarafından askıya

alınması için koşullar belirlenecek Başlıklara ilişkin müzakerenin Komisyon tarafından

kesilmesi için koşullar belirlenecek Müzakerenin sonlandırılması bütün başlıkların kapatılması

ile mümkündür Türkiye’nin kendisi için önem taşıyan sektörleri, ek

sürelere ihtiyaç duyması, geçici muafiyet talebi, gerekli yatırımlar için kaynak sağlama ve süreçlerinin tespiti (Bu aşamada İşbirliği Anlaşmaları yapılıyor)

99

Çevre ve Orman Bakanlığı; Ulusal Program ve AB Çevre Mevzuatı uyum çalışmalarından sorumlu kurumdur.

Çevre faslı tarama toplantıları 2006 yılında tamamlanmıştır. (Mayıs 2005 – 2006)

TARAMA TOPLANTILARI

100

Üye ülkelerin görüşü alındıktan sonra, Avrupa Konseyi tarafından onaylanmıştır.

Portekiz Dönem Başkanlığı’nın resmi mektubu ile 3 Ekim 2007 tarihinde Türkiye’yeye nihai şekli iletilmiştir.

İki (2) adet Açılış Kriteri ihtiva etmekte idi.

ÇEVRE FASLI TARAMA SONU RAPORU

101

1. Müktesebatın uyumlaştırılmasına, uygulanmasına ve uygulamanın etkili hale getirilmesine ilişkin aşamaların ve zaman çizelgelerinin yer aldığı, kapsamlı bir Stratejinin hazırlanması.

2. AT-Türkiye Ortaklık Konseyi’nin kararlarına uygun olarak, ilgili AB Çevre Mevzuatının uygulanmasına ilişkin yükümlülüklerin (Gümrük Birliği) yerine getirilmesi.

AÇILIŞ KRİTERLERİ

102

YAPILAN ÇALIŞMALAR

1. Açılış Kriterinin karşılanmasına yönelik olarak:

Bakanlığın koordinasyonunda ilgili kurum ve kuruluşların katkıları ile 69 adet AB Mevzuatı için 400 sayfalık Strateji Belgesi hazırlanmıştır.

Hazırlanan Strateji Belgesi;

Yatay Mevzuat, Hava Kalitesi, Atık Yönetimi, Su Kalitesi, Doğa Koruma,

olmak üzere (dokuz) 9 sektörü ihtiva etmektedir.

Endüstriyel Kirlilik Kontrolü ve Risk Yönetimi,

Kimyasallar Yönetimi, Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar, Gürültü Yönetimi

103

YAPILAN ÇALIŞMALAR

2. Açılış Kriterinin karşılanmasına yönelik olarak:

Gümrük Birliği kapsamında kalan 5 AB Çevre Mevzuatından:

Tehlikeli Kimyasallar Direktifi,

Deney Hayvanları Direktifi,

Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Direktifi,

Petrol ve Motorin Kalitesine İlişkin Direktif,

Bazı Sıvı Yakıtların Kükürt İçeriğine İlişkin Direktif

için Uygulama Notları hazırlanmıştır.

104

YAPILAN ÇALIŞMALAR

Strateji Belgesi ve Uygulama Notları, 30 Eylül 2009 tarihi itibarıyla, Dışişleri Bakanlığı kanalıyla, Avrupa Komisyonu’na gönderilmiştir.

Avrupa Komisyonu tarafından “Açılış Kriterleri Değerlendirme Raporu” hazırlanmış ve 9 Ekim 2009 tarihinde Avrupa Konseyi’ne sunulmuştur.

105

YAPILAN ÇALIŞMALAR

Avrupa Konseyi’nde “Açılış Kriterleri Değerlendirme Raporu”nun onaylanmasının ardından, 12 Kasım 2009 tarihinde Türkiye İsveç Dönem Başkanlığı tarafından “Çevre Faslı Müzakere Pozisyon Belgesi”ni sunmaya davet edilmiştir.

“Çevre Faslı Müzakere Pozisyon Belgesi” 13 Kasım 2009 tarihi itibarıyla İsveç Dönem Başkanlığı’na sunulmuştur.

106

YAPILAN ÇALIŞMALAR

İsveç Dönem Başkanlığı’nda, 21 Aralık 2009 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen “Hükümetlerarası Katılım Konferansı”nda “27 No’lu Çevre Faslı”nın müzakerelere açılması resmen ilan edilmiştir.

Böylece, Türkiye-Avrupa Birliği Katılım Müzakereleri sürecinde, “Çevre Faslı” ile birlikte toplam açılan Fasıl sayısı 12’ye ulaşmıştır.

107

KAPANIŞ KRİTERLERİ

Türkiye’nin “Müzakere Pozisyon Belgesi”ne karşılık olarak hazırlanan Avrupa Birliği’nin “Ortak Müzakere Pozisyon Belgesi”nde, “Çevre Faslı”nın geçici olarak müzakerelere kapatılabilmesi için 6 adet “Kapanış Kriteri” belirlenmiştir.

Bu doğrultuda, Türkiye’nin:

1. Avrupa Birliği’nin yatay ve çerçeve çevre müktesebatını kabul etmesi,

2. Türkiye’nin Avrupa Birliği’nin su kalitesi çevre müktesebatını kabul ederek ilerleme sağlaması.

3. Endüstriyel kirlilik ve risk yönetimi çevre müktesebatını kabul etmesi.

KAPANIŞ KRİTERLERİ

108

Bu doğrultuda, Türkiye’nin:

4. Doğa koruma ve atık yönetimini de içerecek şekilde, geri kalan sektörlerde müktesebata uyumu sürdürmesi ve katılım tarihinde Avrupa Birliği yükümlülüklerine ilişkin tamamen hazır olduğunu göstermesi,

5. Denetim hizmetlerini de içerecek şekilde idari kapasiteyi ve koordinasyonu geliştirmeye devam etmesi ve hazır hale getirmesi.

6. Ek Protokol yükümlülüklerini yerine getirmesi

gerekmektedir.

KAPANIŞ KRİTERLERİ

109

ÇEVRE

DEROGASYONLARI

AB Çevre Mevzuatının Uyumu

Türkiye, üyelik ile birlikte AB çevre müktesebatının tümünü uyumlaştırmalı ve uygulamak zorundadır.

Müzakere edilecek husus; mevzuata uyum takvimi, uygulama planı ile birlikte talep edilebilecek geçiş süreçleri ve derogasyonlardır.

Geçiş Süreçleri

Sadece “ağır yatırım” ihtiyacı olan ve uyumun ancak belirli bir süreç içerisinde tamamlanabileceği alanlarda aşağıdaki şartların karşılanması ile mümkün olacaktır; Yatırım ve finansman planı Ara hedefler Teknoloji bilgisi

Katılım anlaşmasının ekinde yer alır.

Süreç...

Geçiş Süreçleri ve Düzenleyici Etki Analizleri Ekonomik ve sosyal faydaların

değerlendirilmesi Alternatif uygulama senaryolarına

göre maliyet analizinin yapılması Yatırım önceliklendirmesinin

yapılmasıFinansman planının belirlenmesi

MÜZAKEREYİ ZORA KOŞACAK TEMEL HUSUSLAR Aşağıdaki alanlarda hiçbir şekilde geçiş

süreci talep edilemez; Mevzuatın tümü için (sadece mevzuata tabi

olan işletmelerin bir bölümü için) AB mevzuatının iç hukuk ile uyumlaştırılması Çerçeve mevzuat Doğa koruma Avrupa Tek Pazarını ilgilendiren ürün-temelli

düzenlemeler Yeni İşletmeler

Mevzuat Çek C. Est. Kıbrıs Let. Litv. Mac. Mal. Pol. Slovk. Slvn.

94/63/EC 2006 2008 2007 2004 2005 2007

94/62/EC 2005 2005 2007 2006 2005 2009 2007 2007 2007

76/464/EEC ve bağlı Direktifler

2007 2007 2006

91/271/EEC 2010 2010 2012 2015 2009 2015 2007 2015 2015 2015

2000/76/EC 2006

96/61/EC 2010 2010 2011 2011

2001/80/EC 2007 2015 * 2015 2004 2005 2017 2007

99/32/EEC * 2006

259/93/EEC * * * *

1999/31/EC 2009 2004 2012

97/43/EC 2005 2006

98/83/EC 2013 2015 * 2005

79/409/EEC 2008*

94/67/EC 2005 2006

87/217/EEC 2004

92/43/EC 2009*

Çeşitli ülkelerde istisnalara konu olan Çeşitli ülkelerde istisnalara konu olan mevzuatmevzuat

Akaryakıtın istasyonlarda depolanmasından ve terminallerden servis istasyonlarına dağıtımı sırasında oluşan uçucu organik maddelerin kontrolüne ilişkin 20 Aralık 1994 tarih ve 94/63/EC sayılı Konsey Direktifi

Ambalajlama ve ambalaj atıklarına ilişkin 20 aralık 1994 tarih ve 94/62/EC sayılı Konsey Direktifi

Bazı tehlikeli maddelerin su ortamlarına deşarjının yarattığı kirliliğe dair 4 Mayıs 1976 tarih ve 76/464/EEC sayılı Konsey Direktifi

Kentsel atıksu arıtımı konulu 21 Mayıs 1991 tarih ve 91/271/EEC sayılı Konsey Direktifi

Atıkların yakılmasına ilişkin 4 Aralık 2000 tarih ve 2000/76/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi

Entegre kirlilik önleme ve kontrolü ile ilgili 24 Eylül 1996 tarih ve 96/61/EC sayılı Konsey Direktifi (IPPC)

Büyük yakma tesislerinden havaya yayılan bazı kirletici maddelerin sınırlanması hakkında 23 Ekim 2001 tarih ve 2001/80/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi

Bazı sıvı yakıtların kükürt oranının azaltılmasına ve 93/12/EEC sayılı Direktifin değiştirilmesine dair 26 Nisan 1999 tarih ve 99/32/EC sayılı Konsey Direktifi

Avrupa Birliği içinde veya dışında atıkların taşınımına dair 1 Şubat 1993 tarih ve 259/93/EEC sayılı Konsey Tüzüğü

Atıkların düzenli depolanmasına ilişkin 26 Nisan 1999 tarih ve 1999/31/EC sayılı Konsey Direktifi

Tıbbı olarak maruz kalmaya bağlı olarak iyonlama radyasyonunun tehlikelerine karşı bireylerin sağlıklarının korunması hakkında ve 84/466/Euratom sayılı direktifi kaldıran 30 Haziran 1997 tarih ve 97/43/Euratom sayılı Konsey Direktifi

İnsani tüketim amaçlı suyun kalitesi ile ilgili 3 Kasım 1998 tarih ve 98/83/EC sayılı Konsey Direktifi

Doğal yaşam ortamlarının yabani fauna ve floranın korunmasına dair 21 Mayıs 1992 tarih ve 92/43/EEC sayılı Konsey Direktifi

Yabani kuşların korunmasına dair 2 Nisan 1979 tarih ve 79/409/EEC sayılı Konsey Direktifi

Tehlikeli atıkların yakılmasına ilişkin 16 Aralık 1994 tarih ve 94/67/EC sayılı Konsey Direktifi

Asbestten kaynaklanan kirliliğin azaltılması ve önlenmesi 19 Mart 1987 tarih ve 87/217/EEC sayılı Konsey Direktifi

Dizel yakıt ve benzin kalitelerine ilişkin 13 Ekim 1998 tarih ve 98/70/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi

Tarımsal kaynaklardan gelen nitratın sebep olduğu kirliliğe karşı suların korunmasına ilişkin 2 Aralık 1991 tarih ve 91/676/EEC sayılı Konsey Direktifi

Çeşitli ülkelerde istisnalara konu olan Çeşitli ülkelerde istisnalara konu olan mevzuatmevzuat Organik solventlerin kullanımından

kaynaklanan uçucu organik bileşiklerin (VOC) emisyonuna dair 1999/13/EC sayılı ve 11 Mart 1999 tarihli Direktif

Yüzme sularının kalitesine dair 8 Aralık 1975 tarih ve 76/160/EEC sayılı Konsey Direktifi

Tehlikeli maddeleri içeren büyük kaza risklerinin kontrolüne ilişkin 9 Aralık 1996 tarih ve 96/82/EC sayılı Seveso II Direktifi

Balıkların yaşamını korumaya yönelik tatlı su kalitesine dair18 Temmuz 1978 tarih ve 78/659/EEC sayılı Konsey Direktifi

Tehlikeli atıklar hakkında 12 Aralık 1991 tarih ve 91/689/EEC sayılı Konsey Direktifi

Atık yağların bertaraf edilmesine ilişkin 16 Haziran 1975 tarih ve 75/439/EEC sayılı Konsey Direktifi

Poliklorlu bifenil ve poliklorlu terfenillerin (PCB/PCT) ortadan kaldırılması hakkında 16 Eylül 1996 tarih ve 96/59/EC sayılı Konsey Direktifi

Bazı tehlikeli maddeler ihtiva eden piller ve akümülatörlere ilişkin 18 Mart 1991 tarih ve 91/157/EEC sayılı Konsey Direktifi

Ozon tabakasını inceleten maddeler ilişkin 15 Aralık 1994 tarih ve 3093/94/EC sayılı Tüzük

Atıklara ilişkin 15 Temmuz 1975 tarih ve 75/442/EEC sayılı Konsey Direktifi

Üye devletlerde içme suyu için kullanılacak yüzey suyu kalitesine dair 16 Haziran 1975 tarih ve 75/440/EEC sayılı Konsey Direktifi

Hurda taşıtlara ilişkin 18 Eylül 2000 tarih ve 2000/53/EC sayılı Direktif

Geçiş Süreçleri (örnekler..)

Ülke Mevzuat Tarih

Macaristan(2002)

Kentsel Atık SuArıtma

2015

Polonya (2002)

Büyük YakmaTesisleri

2015

Bulgaristan(2004)

Büyük YakmaTesisleri

2014

Geçiş Süreçleri (örnek: Macaristan)

Kentsel Atık Suların Yönetimine İlişkin 91/271/EEC Sayılı Direktif (31 Aralık 2015’e kadar 3 aşamada uygulanması 2008,2010,2015)

Ambalajlama ve Ambalaj Atığına ilişkin 94/62/EC Sayılı Direktif (31 Aralık 2005’e kadar uygulanması) Değişiklik: 2004/12/EC Sayılı Direktif (2012’ye kadar)

Tehlikeli Atıkların Yakılmasına İlişkin 94/67/EC Sayılı Direktif(30 Haziran 2005’e kadar)

Büyük Yakma Tesislerinden Emisyonların Sınırlandırılmasına İlişkin 88/609/EEC Sayılı Direktif (31 Aralık 2004’e kadar)

Elektrikli ve Elektronik Ekipman Atıklarına İlişkin 2002/96/EC Sayılı Direktif (31 Aralık 2008’e kadar)Elektrikli ve Elektronik Atığın Toplanması ve Yeniden Kullanılması İçin Sistem (31 Aralık 2006’ya Kadar)

NOT: DEROGASYON İSTENİRKEN AYRINTILI BİR İDARİ VE MALİ UYGULAMA PLANI SUNULUR

Geçiş Süreçleri (örnek: Polonya)

Büyük Yakma Tesisleri Yönergesi, Polonya 36 işletme için 31 Aralık 2015 tarihine kadar kükürt

ile ilgili “emisyon sınır değeri” uygulanmayacaktır. Ancak bu geçiş süreci içerisinde Polonya’da tüm

işletmelerden kaynaklanan kükürt emisyonlarının 2008 yılında 454.000 t/yıl 2010 yılında 426.000 t/yıl 2012 yılında 358.000 t/yıl

geçmeyecektir. Polonya - Sonuç 1 Ocak 2008 / 1 Ocak 2012 tarihlerinde Polonya “geçiş

süreci” alınan işletmeler için mevcut uyum durumunu, yatırım planı ve muhtemel tam uyum tarihlerini belirten bir raporu Avrupa Komisyonu’na sunacaktır.

MÜZAKEREYİ ZORA KOŞACAK TEMEL HUSUSLAR Etkin çevre finansman yapısının olmaması Karşılaştırılamayan, yetersiz, öncelikli ve

güvenilir olmayan veri tabanı Uygulama ve yaptırımın ülke genelinde eşit

gerçekleşmemesi Çevre kurumsal yapısını güçlendirme ihtiyacı Çevre mevzuatının diğer sektörlerle

entegrasyon sorunu AB mali yardımlarının kısıtlı olması AB’nin dinamik yapısı, sürekli gelişen mevzuat Uzman yetersizliği

İklim Değişikliği ile İklim Değişikliği ile MücadeleMücadele

Uluslararası Boyut ve Türkiye’ye Yansımalar

İklim Değişikliği

Rejimi Kilometre

Taşları

Uluslararası Süreç

1988 uluslararasi iklim müzakerelerinin miladı (Birlesmis Milletler Genel Kurulu, 43. Oturum,”Kuresel iklimin insanlığın bugunkü ve gelecek kuşakları için korunması Kararı”

1992 İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (1995 yürürlük)

1997 Kyoto Protokolü (2005 yürürlük) 2012 Sonrası (Kyoto Protokolünün 1. Yükümlülük Dönemi bitiyor)

2007 Bali Eylem Planı (COP 13) 2009 Kopenhag Mutabakatı (COP 15)

İklim Değişikliği ve Bin Yıl Kalkınma Hedefleri

Bin Yıl Kalkınma Hedeflerine (MDG) ulaşılması çabaları, başlıca:

• MDG 1 (Aşırı yoksulluk ve açlığın ortadan kaldırılması), • MDG 3 (Toplumsal cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi ve kadınların güçlendirilmesi) ve • MDG 7 (Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması)

konularında İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ tarafından tehdit edilmektedir.

126

BMİDÇS Prensipler

• Sürdürülebilir kalkınmanın desteklenmesi ve alınacak politika ve önlemlerin ulusal kalkınma programlarına entegre edilmesi

• İklim sisteminin eşitlik temelinde, ortak fakat farklı sorumluluk ilkesine uygun olarak korunması

• İklim değişikliğinden etkilenecek olan gelişme yolundaki ülkelerin ihtiyaç ve özel koşullarının dikkate alınması

• İklim değişikliğinin önlenmesi için alınacak tedbirlerin etkin ve en az maliyetle yapılması

• İhtiyat Prensibi

127

Geçmişteki ve günümüzdeki küresel sera gazı salımında en büyük payın gelişmiş ülkelerden kaynaklandığını, gelişme yolundaki ülkelerde kişi başına salımın halen nispeten düşük olduğunu, gelişme yolundaki ülkelerden kaynaklanan küresel salım payının sosyal ve kalkınma gereksinimlerini karşılamak üzere artacağı

Kara ve deniz ekosistemlerinin sera gazları yutakları ve hazneleri olarak rolünün önemi

BMİDÇS notlar...

BMİDÇS ve TÜRKİYE

1992 – 2004 Müzakereleri Marakeş (COP.7): “Sözleşmenin Ek-I Marakeş (COP.7): “Sözleşmenin Ek-I

listesinde yer alan diğer taraflardan listesinde yer alan diğer taraflardan farklı bir konumda olan Türkiye’nin özel farklı bir konumda olan Türkiye’nin özel koşulları tanınarak, isminin EK-I’de koşulları tanınarak, isminin EK-I’de kalarak EK-II’den silinmesi” kalarak EK-II’den silinmesi”

24 Mayıs 2004 tarihinde BMİDÇS’ne 24 Mayıs 2004 tarihinde BMİDÇS’ne resmen taraf.resmen taraf.

BMİDÇS Ülke Gruplanmaları

* Ek I’e COP7’de eklendi** Malta’nın Ek I’e eklenmesi yönünde değişiklik talebinde bulundu.

BMİDÇS ve TÜRKİYE

Sözleşme Listeleri

Ülkeler Sorumluluklar

Ek-1OECD + AB + PEGSÜ (*)

(41 ülke)Türkiye (Özel şartları tanınarak)

Emisyon Azaltımı

Ek-2OECD + AB-15

(24 ülke) Türkiye (hariç)

Teknoloji Transferi ve Mali Destek Sağlamak

Ek-1 DışıDiğer Ülkeler (Çin, Hindistan,

Pakistan, Meksika, Brezilya, …)Yükümlülükleri yok…

Sözleşme kapsamında 3 grup ülke

(*) PEGSÜ: Pazar Ekonomisine Geçiş Sürecindeki Ülkeler (Doğu Bloku Ülkeleri)

130

KYOTO PROTOKOLÜKYOTO PROTOKOLÜ

BMİDÇS’nin sera gazı emisyonlarının BMİDÇS’nin sera gazı emisyonlarının azaltılmasına veya sınırlandırılmasına azaltılmasına veya sınırlandırılmasına yönelik hukuki açıdan bağlayıcı yönelik hukuki açıdan bağlayıcı belgesidir. belgesidir.

Protokolün Ek-B listesinde yer alan Protokolün Ek-B listesinde yer alan ülkelerin toplam sera gazı emisyonlarını ülkelerin toplam sera gazı emisyonlarını 2008-2012 döneminde (2008-2012 döneminde (ilk yükümlülük ilk yükümlülük dönemidönemi), 1990 yılı ), 1990 yılı (temel yıl(temel yıl) seviyesinin ) seviyesinin ortalama en az % 5 altına indirmesini ortalama en az % 5 altına indirmesini taahhüt etme zorunluluğu taahhüt etme zorunluluğu bulunmaktadır. bulunmaktadır.

KYOTO ve TÜRKİYE

• 26 Ağustos 2009 da da resmen taraf.• Türkiye’nin Protokolün ilk yükümlülük

döneminde (2008-2012) sayısallaştırılmış sera gazı emisyon azaltım veya sınırlama yükümlülüğü alması prosedür olarak mümkün görülmemektedir.

• 2012 sonrası için uluslararası iklim rejimi müzakereler ile şekillenecektir

Sözleşme ve Protokole Göre Sözleşme ve Protokole Göre Ülkelerin SınıflandırılmasıÜlkelerin Sınıflandırılması

BMİDÇSBMİDÇS ListelerListeler ÜlkelerÜlkeler SorumluluklarSorumluluklar

Ek-1Ek-1 OECD + AB + OECD + AB + PEGSÜ (40 ülke)PEGSÜ (40 ülke)

Emisyon AzaltımıEmisyon Azaltımı

Ek-2Ek-2 OECD + AB-15 OECD + AB-15 (25 ülke)(25 ülke) Türkiye (hariç)Türkiye (hariç)

Teknoloji Transferi ve Mali Teknoloji Transferi ve Mali Destek SağlamakDestek Sağlamak

Ek-1 DışıEk-1 Dışı Diğer Ülkeler (Çin, Diğer Ülkeler (Çin, Hindistan, Hindistan, Pakistan, Meksika, Pakistan, Meksika, Brezilya, …)Brezilya, …)

Yükümlülükleri yok…Yükümlülükleri yok…

KPKP Ek-BEk-B Ek-1 Ülkeleri Ek-1 Ülkeleri (38 ülke)(38 ülke)(Türkiye ve (Türkiye ve Belarus hariç)Belarus hariç)

2008-2012 arası dönem için 2008-2012 arası dönem için 19901990 seviyesineseviyesine göre sera göre sera gazı emisyonlarında gazı emisyonlarında %5 %5 azaltımazaltım

Bali Eylem Planı (2007)

2012 İklim Rejimi Müzakerelerinin Yol Haritası

Ortak Vizyon Uzun dönemli işbirliği için ortak vizyon geliştirmekAzaltım Gelişmiş ülkelerin azaltım taahhütleri Ölçülebilir, raporlanabilir, doğrulanabilir Gelişmekte olan ülkelerin Ulusal Uygun Azaltım

Eylemleri (NAMA) vs.Uyum Uyum stratejileri ve eylem planlarıTeknoloji Teknoloji transferi Fikri mülkiyet hakları vs.Finans Finansman kaynağı Fonların yönetilmesi, Kırılganlığa karşı duruş vs.

Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli IPCCC 4. Değerlendirme Raporu (2007)

Ek-I ülkeleri toplam salımlarını 2020 yılına kadar 1990 yılına göre en az %25-40 oranında azaltmalı,

Ek-I Dısı ülkeler mevcut salım projeksiyonlarından %15-30 oranında azaltıma gitmeleri zorunlu

2012 Sonrası İklim Rejimi

2 ana eksen2 ana eksen Bali Eylem Planı çerçevesinde Bali Eylem Planı çerçevesinde Sözleşme Sözleşme

altında oluşturulan Geçici Çalışma altında oluşturulan Geçici Çalışma Grubu: (AWG-LCA)Grubu: (AWG-LCA)

Kyoto Protokolü altında oluşturulan Kyoto Protokolü altında oluşturulan geçici çalışma grubu: geçici çalışma grubu: (AWG-KP) (AWG-KP) Protokole taraf EK-I ülkelerinin 2012 Protokole taraf EK-I ülkelerinin 2012 sonrası sera gazı emisyon azaltım sonrası sera gazı emisyon azaltım yükümlülüklerinin belirlenmesiyükümlülüklerinin belirlenmesi

2012 Sonrası 2012 Sonrası Temel Müzakere KonularıTemel Müzakere Konuları

AWG-LCA AWG-LCA Kapsamında;;

- Ortak Vizyon, Azaltım, Uyum, Ortak Vizyon, Azaltım, Uyum,

- Teknoloji Transferi, Finansman Teknoloji Transferi, Finansman

AWG-KP Kapsamında;

- Ek-I Ülkelerinin emisyon azaltım ölçeği - Emisyon Ticareti ve Proje Temelli Mekanizmalar

- AKAKDO - Yasal konular - Potansiyel etkiler (çevresel ve sosyo-ekonomik) - Sera gazı emisyonları ve sektörler

138

1972 1995 2000 2005 2010

Küresel Kilometre Taşları

Türkiye’deki Gelişmeler

Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi, 2002(Johannesburg)

BM İnsan Çevresi Konferansı, 1972

(Stockholm)

Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı (UNCED), 1992(Rio)

BMİDÇS‘ye taraf olunması

IDKK (2004)

BMİDÇS3.Taraflar Konferansı 1997 (Kyoto)

Kyoto Protokolü’nün yürürlüğe girmesi, 2005BM Binyıl

Zirvesi, 2000

AB-TR Gümrük Birliği (1996)

UÇEP (1998)

Ulusal SK Raporu (2002)

6. Kalkınma Planı(1990-1994)

7. Kalkınma Planı(1996-2000)

9. Kalkınma Planı(2007-2013)

Yerel Gündem 21 (1997)

8. Kalkınma Planı(2001-2005)

AB-TR Katılım Süreci (2003)

TÜRKİYE KYOTO PROTOKOLÜNE TARAF OLDU (2009)

BMİDÇS1994

Kyoto Protokolü2005 2012

Birinci Ulusal Bildirim (2007)

İklim değişikliği ve Türkiye...

2012 Sonrası Türkiye’nin 2012 Sonrası Türkiye’nin BeklentileriBeklentileri

Ortak VizyonOrtak Vizyon Gerçekçi, esnek, katılımcı, tüm ülkelerin ihtiyaçlarını dikkate Gerçekçi, esnek, katılımcı, tüm ülkelerin ihtiyaçlarını dikkate

alacak şekilde kapsayıcı, düşük karbonlu teknolojiye geçişin alacak şekilde kapsayıcı, düşük karbonlu teknolojiye geçişin sağlanabilmesi için teşvik mekanizmalarını içeren..sağlanabilmesi için teşvik mekanizmalarını içeren..AzaltımAzaltım

Ülkelerin ekonomik gelişmişlik ve ulusal kapasitelerine göre Ülkelerin ekonomik gelişmişlik ve ulusal kapasitelerine göre farklılaştırılmaları, farklılaşmada yeni kriterlerin belirlenmesi, farklılaştırılmaları, farklılaşmada yeni kriterlerin belirlenmesi, dinamik, eşitlikçi ve esnek bir sistem..dinamik, eşitlikçi ve esnek bir sistem..AdaptasyonAdaptasyon

Uyum planlarının geliştirilmesi ve ulusal planlara entegrasyonunu, Uyum planlarının geliştirilmesi ve ulusal planlara entegrasyonunu, çeşitli teşvikler ile mali ve teknik destek sağlanması..çeşitli teşvikler ile mali ve teknik destek sağlanması..Teknoloji TransferiTeknoloji Transferi

Yeni bir teknoloji transferi mekanizmasının oluşturulması ve bu Yeni bir teknoloji transferi mekanizmasının oluşturulması ve bu mekanizmadan sağlanan desteğin salım azaltım ve teknolojiyi mekanizmadan sağlanan desteğin salım azaltım ve teknolojiyi kullanma potansiyellerine göre kullanılmasıkullanma potansiyellerine göre kullanılmasıFinansmanFinansman

İklim değişikliği ile mücadelede mali fonların yetersiz kalması İklim değişikliği ile mücadelede mali fonların yetersiz kalması sebebiyle yeni ve yenilikçi mekanizmaların oluşturulması, tüm sebebiyle yeni ve yenilikçi mekanizmaların oluşturulması, tüm tarafların erişimine açık olacak şekilde geliştirilmesi…tarafların erişimine açık olacak şekilde geliştirilmesi…

Türkiye’nin Kopenhag müzakere sürecindeki tutumu

Türkiye Ek-1 ülkelerinden farklı olarak gelişmekte olan bir ülke

Kapasite geliştirme, adaptasyon, teknoloji transferi, ormancılık (REDD+) alanındaki mali yardımlardan faydalanması lazım

Yeni rejimde de Türkiye’nin finansman yükümlülüğü yoktur

2012 sonrası dönemde sera gazı azaltım yükümlülüğü alınmayacak

Türkiye Sera Gazı Emisyon Envanteri

2007 - Toplam seragazı emisyonu CO2 eşdeğeri olarak 372,6 milyon ton (Mt) olarak tahmin edilmiştir.

2007 yılı emisyonlarında CO2 eşdeğeri olarak en büyük payı %77 ile enerji kaynaklı emisyonlar alırken, ikinci sırayı %9 ile atık bertarafı almaktadır.Tarımsal faaliyetler ve endüstriyel işlemler %7’şer paya sahiptir.

CO2 eşdeğeri olarak 2007 yılı toplam seragazı emisyonu 1990 yılına göre %119 artış göstermiştir.

2007 yılında CO2 emisyonunda en yüksek artış enerji sektöründe gözlendi

2007 yılı CO2 emisyonunda 1990 yılına göre, enerji sektöründe %123, endüstriyel işlemlerde ise %71 artış gözlenmiştir.

142

TÜRKİYE’NİN SERA GAZI EMİSYONLARI

Atık 31,8 (% 8,5)

Tarım 26,3 (% 7,1)

Sanayi 26,2 (% 7,0)

Enerji: 288,3 (% 77,4)

2007 yılı, Sektörlere Göre Toplam Sera Gazı Emisyonları (Milyon ton CO2 eşdeğeri)

Gönüllü Emisyon Ticareti - Özellikleri

Emisyon azaltımının hukuki bağlayıcılığı bulunmamakta,

Emisyon azaltım maliyetini düşürülmesi amaçlanmakta,

Katılımcıları özel sektör, uluslararası organizasyonlar (olimpiyatlar, konferanslar, konserler), kamu kuruluşları ve üçüncü şahıslar olabilmektedir.

Gönüllü Emisyon Ticareti - Paydaşlar

Proje sahipleri:Emisyon azaltma projelerini hazırlayarak emisyonlarını sertifikalarını satabilmekte,

Toptancılar:Kendi portföylerindeki büyük azaltım sertifikalarını satmakta,

Perakendeciler:Küçük miktarlardaki sertifikaları bireylere veya organizasyonlara satmakta,

Komisyoncular:Kendilerine ait bir emisyon sertifikaları olmamasına rağmen emisyon sertifikası alanlar ile satanları buluĢturarak aracı olmakta.

Türkiye’de Gönüllü Emisyon Ticareti

RüzgarHESBiyogazJeotermal

Sorunlar ve İhtiyaçlar

Gönüllü emisyon ticareti, Türkiye’nin mevcutta kullanabileceği tek sistem,

Gönüllü emisyon ticareti ile projeler için ilave finansman desteği sağlanabilmekte,

Gönüllü piyasalarda oluşturulan sertifikaların değerinin artırılması yönünde çalışmalar yapılmalı,

Türkiye için gönüllü piyasaların potansiyeli tespit edilmeli,

Sistem proje portföyü ve kurumsal işleyiş açısından geliştirilmeli,

2012 sonrası oluşabilecek yeni mekanizmalara (sectoral crediting and sectoral trading) hazırlıklı olunmalıdır.

Kopenhag Mutabakatı (Aralık 2009)

Küresel sıcaklık 2 derecenin altında tutulacak Sürdürülebilir kalkınma için düşük karbonlu kalkınma stratejisi

zorunlu olacak İD Sözleşmesi EK-I ülkelerinin 2020 yılına kadarki azaltım

hedefleri 31 Ocak 2010 tarihine kadar uluslararası Sekreteryaya gönderilecek

İD Sözleşmesi EK-I dışı ülkelerinin azaltım eylemleri 31 Ocak 2010 tarihine kadar uluslararası Sekreteryaya bildirilecek

Gelişmekte olan ülkelerin uyum ve azaltım faaliyetlerinin finansmanı için 2010-2012 periyodunda 30 milyar dolar, 2012-2020 arasında yılda 100 milyar dolarlık fonun harekete geçirilmesi, Kopenhag “Yeşil Çevre Fonu”nun oluşturulması

Afrika, Az Gelişmiş Ülkeler ve Küçük Ada Devletlerinin azaltım ve uyum faaliyetlerinin finansmanına öncelik verilmesi,

Mutabakat metni her ne kadar bağlayıcı olmasa da (mevcut durumu itibariyle) bir yol haritası olarak değerlendirilmesi,

2015 yılında Kopenhag Mutabakatının uygulanmasına dair değerlendirme yapılması

Kopenhag’dan Ne Umuldu, Ne bulundu?

Politik deklarasyon, COP kararı, yasal olarak bağlayıcı bir anlaşma! (Sayısallaştırılmış hedeflerin bildirilmesi – 31 Ocak 2010)

Kopenhag’da uzlaşmaya varılması beklenen temel noktalar şunlardı: Sanayileşmiş ülkelerin net azaltım taahhütleri Büyük gelişmekte olan ekonomilerin (Çin, Hindistan

gibi) ne oranda salım sınırlama oranları Gelişmekte olan ülkelerin azaltım ve uyum

eylemleri için gerekli olan finansman nasıl sağlanacağı ve bu finansman nasıl yönetileceği.

Finansman yetersizliği

Türkiye’nin Kopenhag Mutabakatına Bakışı

Bağlayıcı olmasa da bir yol haritası olarak değerlendirilmelidir. 16. Taraflar Konferansı’nda bağlayıcılığı yüksek bir anlaşmaya

dönüşmesi beklenmektedir. Yakın dönemde (1 yıl) ülkemizin rekabet gücünü korumasına

yönelik uyum, kapasite geliştirme ve teknoloji transferi gibi başlıklarda fonlardan faydalanılması sağlanmalıdır.

Düşük karbonlu ekonomiye geçiş sürecine yönelik çalışmalare kısa sürede başlatılmalıdır.

Ağaçlandırma&ormancılık faaliyetlerinin artması Gerekli envanter, projeksiyon, strateji ve eylem planı

çalışmaları tamamlanmalıdır. Gönüllü emisyon ticaretinde Türkiye’nin kazanımları, sorunları

ihtiyaçlarının belirlenmesi (Örneğin: Türkiye’de emisyon azaltımı sağlayabilecek projelerin destek alabileceği ve yönlendirilebileceği bir odak noktası yok)

Mutabakat metninde, Türkiye her ne kadar gelişmiş ülkeler listesinde yer alsa da, özel durumunu teyit eden karara (26/CP,7) atıfta bulunulmaya devam

Avrupa Birliği ve İklim Değişikliği

AB sürdürülebilir kalkınma politikaları

İklim değişikliği ve temiz enerji Sürdürülebilir ulaşım Sürdürülebilir üretim ve tüketim Halk sağlığına yönelik tehditler Doğal kaynakların daha iyi yönetilmesi

(öncelikli alan su yönetimi) Sosyal katılım, nüfus ve göç Küresel yoksullukla mücadele

AB iklim değişikliği azaltım ve uyum politikaları

2012 Sonrası Strateji (Towards a Post-2012 Climate Change Regime - Final Report, June 2005) (Azaltım + Uyum)

Yeşil Belge - AB Sera Gazı Salım Ticareti, Mart 2000 (Azaltım) Yeşil Belge – Adapting to climate change in Europe, June

2007 (Uyum) Beyaz Kitap (White Paper- Adapting to climate change:

Towards a European framework for action, 2009) Uyum 2012 sonrası kapsamlı bir iklim anlaşması konusunda AB

tutumunun geliştirilmesine yönelik Konsey Sonuç Bildirgesi, Mart 2009 (Azaltım + Uyum)

2010 Kopenhag Sonrası Politika Belgesi AB Altıncı Çevre Eylem Programının Tematik Stratejileri

(Toprağın Korunması için Tematik Strateji (COM(2006)231, Hava Kirliliği, Atık Yönetimi, Deniz Çevresi, Kentsel Çevre Stratejileri)

AB sektörel politikaları (AB’de, iklim değişikliği kapsamında, Enerji, Konut ve Hizmet, Ulastırma, Sanayi,Tarım ve Ormancılık ve Atık Yönetimi sektörleri için kabul edilen ve yürütülen çok sayıda ayrıntılı politika ve önlem bulunmaktadır.

152

Azaltım (mitigasyon)İklim değişikliğine neden olan insan kaynaklı sera

gazlarının kontrol altına alınması, azaltılması ve tutulmasına yönelik önlemler

Uyum (adaptasyon)

İklim olaylarının (risklerinin) etkileriyle mücadele etmek, fayda sağlamak ve etkileri

yönetebilmek için stratejilerin güçlendirilmesi, geliştirilmesi ve uygulanması süreci... Çözümler

genel olarak sürdürülebilir kalkınma doğrultusunda iklimsel riskleri en aza

indirebilecek tedbirlerin alınmasında yatar…  

İklim Değişikliğine İnsanoğlunun Tepkileri

153

Azaltım Uyum

Teknolojik ve yatırım gerektiren yaklaşımlar

İklimsel riskleri gözeten sürdürülebilir kalkınma yaklaşımları

Küresel ve ulusal çabalar gerektirir

Etkiler yerele göre çok değişken olduğundan ulusal/bölgesel/yerel çabalar ve uygulamalar gerektirir

Piyasa mekanizmaları önemlidir

Devlet politikaları önceliklidir

STK’lar bilinç artıran, baskı grubu rolü alan aktörler

STK’lar yerel insiyatif alan, yerel uygulamaları gerçekleştiren, bilinç artıran, yönlendiren aktörler

UYUM

UNEP - NAİROBİ ÇALIŞMA PROGRAMI İklim Değişikliğinin Etkileri, Etkilenebilirlik ve Uyum Üzerine (2003 -2008….)

Amaç: İklim değişikliğinin etkileri, etkilenebilirlik ve uyum süreçlerinin

anlaşılması ve bunlara yönelik değerlendirmeler yapılmasının geliştirilmesi,

Şimdiki ve gelecekteki iklim değişikliği ve değişkenliğinin dikkate alınarak, iklim değişikliğine karşı, uygun bilimsel, teknik ve sosyoekonomik temellere dayalı, kolay uygulanabilir uyum eylemlerinin ve önlemlerinin alınmasında, bilgiye dayalı kararlar verilmesi.

9 Odak Alan: 1. Yöntemler ve Araçlar2. Veri ve Gözlemler3. İklim Modellemesi, Senaryolar ve Ölçek Küçültme4. İklime Bağlı Riskler ve Aşırı Olaylar5. Sosyo-Ekonomik Bilgiler6. Uyum Planlaması ve Uygulamaları7. Araştırma8. Uyum için Teknolojiler9. Ekonomik Çeşitlendirme

Uyum Politikalarında Dünyada Gelinen Nokta

Dünya, en çok azaltım tarafında kazanımlar elde etmek için yönetsel faaliyetler içinde oldu.

Bugün artık emisyonları azaltım çabaları başarılı olmassa uyum maliyetlerinin katlanarak artacağının farkında.

Uyum çabaları mutlaka hızlandırılmalı. Uluslararası destek şart. Ülkeler uyum maliyetlerini karşılamakta güçlük

var, Hükümetlerin rolü önemli burada.

Uyumun Politika Karşılığı (1)

Uyumun ekonomisini anlamak İklim değişikliği etkilerinin değerlendirilmesi, ulusal kalkınma planlarının

anahtar boyutu Uyuma en çok üretim sektörlerinde ihtiyaç var. Uyumun sosyo- ekonomik boyutu önemle dikkate alınmalı. (Örn; deniz

seviyesinin yükselmesi ile insanlar/milletler meskun alanlarını yitirirler –göçe etkisi vb.)

Uyumun bazı yan/residual maliyetleri var (Örn. çiftçiler iklime daha dayanıklı ürünlere geçerse, yeni ürünlerinden daha düşük kar elde edebilirler.)

Uyum sağlamada başedilmesi zor kısıtlar vardır. İklim değişikliğinin artmasının azalmaması, hızı ve boyutları uyumu düşürür.

Ekonomi; uyumun faydaları ve maliyetleri hakkında mevcut nicel bilgi ile sınırlıdır.

Uyumun Politika Karşılığı (2)

Faydaları Uyum özellikle gelişmekte olan ülkelerde sürdürülebilir

kalkınmayı destekler İklim - duyarlı sektörler üzerinde çalışmak ve bir dizi uyum

opsiyonuna işaret etmek, maliyetlerin yükselmemesi yönünde fayda sağlar.

Uyum etkilenen sektörlerde ekonomik aktiviteleri düzenlemekte bir güç sağlar

Azaltım - Uyum Erken ve güçlü bir azaltım uygulamaları olmassa uyum

maliyetleri önemli ölçüde yükselir. (daha çok gelişmekte olan ülkeler açısından önemli)

Dolayısıyla uyum, azaltım politikaları ile birlikte değerlendirilmelidir

Uyum azaltımın aksine, uzun dönemde yerel faydalar sağlar Uyum karmaşıktır ve bir çok kısıt ile başetmek gerekir. Bu

açıdan hükümetlerin politika desteği çok önemlidir (en çok özel sektöre ve sivil topluma).

Gelişmişler için Uyum (1)

Gelişmiş ülkelerde Pazar yapısı iyi gelişmiş olmasına ve uyum kapasitesi göreli olarak yüksek olmasına rağmen; uyum gelişmeleri halen erken aşamada.

İklim değişikliğinin ciddi boyutlardaki riskleri sözkonusu olduğunda, Pazar iyi işlemiyor.

Maliyet yüksek. İklim değişikliğine uyumlu yeni altyapılar inşa etmenin ek maliyeti OECD ülkelerinde 15 -150 milyar $ (0.05 – 0.5 % GDP)

Yeni mahsulleri pazarlama fırsatları Turizm potansiyelini yükseltmek Risk temelli sigorta düzenlemeleri, örneğin iklim

risklerinin ölçüsü hakkında güçlü sinyaller sağlamak ve iyi risk yönetimlerini teşvik etmek.

Kapsamlı iklim bilgilerinin yer aldığı Pazarın varlığı firmalar ve bireyler için de uyumu teşvik edecektir. (AB bağımsız girişimlerden kaçınmaktan yana)

Gelişmişler için Uyum (2)

Hükümetler açık ve net bir politika çerçevesi çizmesi lazım ki gerek firmalar, gerekse bireyler tarafından etkin bir şekilde uygulanabilecek uyum faaliyetlerine orta ve uzun dönemde yol gösterici olunabilsin. Bu aşamada 4 anahtar alan var:

1. Çok iyi kalitede iklim bilgisi verimli pazarların işlerliğine yardım eder Bölgesel ölçekte ve gelişmiş iklim tahminleri çok kritiktir, (özellikle yağış ve fırtına modelleri)

2. Arazi kullanım planlaması ve performans standartları hem özel ve hem de kamu sektörünün iklim değişikliğini dikkate alan uzun ömürlü sermaye ve altyapı yatırımlarını teşvik edecektir.

3. Hükümetler dönemli politikalar tespit ederek iklim - duyarlı kamu malları için katkı sağlayabilir, örneğin doğal kaynakların korunması, kıyıların korunması ve acil durum politikaları vb.

4. İklim değiişikliğinden etkilenen ve koruma faaliyetlerinde çok muktedir olamayan (sigorta alanı dahil) yoksul toplumlara destek için güvenli bir finansman ağı talep edilebilir

Gelişmekte olanlar için Uyum (1)

Kalkınmanın bizzat kendisi uyum için bir anahtardır. Çünkü kalkındıkça esneklik artar ve kırılganlık azalır. Uyum faaliyetleri kalkınma politikalarına ve planlamaya her düzeyde entegre edilmeli

Uyum maliyetlerini tahmin etmek çok kolay değildir, çünkü iklim değişikliğinin kesin etkileri ve çoklu sonuçları hakkında belirsizlikler vardır. Yerinden doğru politik çerçeveler belirlenmeli

Yoksul ülkeler için uluslararası destek önemlidir

Gelişmekte olanlar için Uyum (2)

İyi kalkınma pratiklerinin geliştirilmesi ve dolayısıyla etkilenebilirliği azaltmak şu yollarla yapılabilir;

1. Ekonomik aktivitenin (tarım ve gıda, kırsal kalkınma, hayvancılık, sanayi vb) çeşitliliğini ve büyümesini teşvik etmek

2. Afetlere karşı direnci güçlendirmek, afet yönetimini geliştirmek

3. Sağlığa ve farkındalığa/eğitime yatırım yapmak4. Yoksullar için risk birleştirmeyi (risk-pooling)

geliştirmek 5. İklim değişikliğinin etkileri ile ilgili çok yüksek

kalitede bilgi sağlamak yoluyla kırılganlık değerlendirmelerini yapmak

Uyum kalkınma politikalarına ve sürecine nasıl

entegre edilir? Ulusal ekonomik planlama ve bütçe süreçleri yoluyla, Uyum

önceliklerini tanımlama ve fonlama için bütçe en önemli süreç Uyum aktiviteleri bütçe çerçevesine ve ilgili sektörel önceliklere

entegre edilmeli - burada her sektör stratejisi önem kazanıyor. Uzun dönemde diğer yarışan sektör önceliklerine karşı bir dengeleme için. (Ülkelerin Yoksulluk Azaltım Stratejileri WB tarafından iklim değişikliğine linkler açısından incelenmiş; bazılarında iklim değişikliği risk faktörleri ve kırılganlıklar vurgulanmış, ekonomik üretgenliğe etkileri vurgulanmış, ancak daha derinlemesine işaretler yok ya da nadir. WB “Country Assistance Strategy”lerde de aynı duruma rastlamış.)

İklim değişikliği risklerini bir faktör olarak yatırım kararlarında ele almak gerekiyor; Olası tahribat ve kazanılacak faydalar açısından uyuma bakılmalı, fayda ve maliyet hesapları yapılmalı.

Program ve proje düzeyinde - yıllık kalkınma/yatırım programlarına iklim değişikliği riskleri girmeli (Climate Change Risk-screening Tools by WB, UNDP’nin uyum stratejilerinin tanımlanmasına projelerde yol gösterecek rehberleri ve bir seri teknik raporları var)

Uyuma Yatırım yapmak

Teknoloji yeniliklerini (enerji etkinliği teknolojileri) ve transferini teşvik etmek

Bilime önem vermek, Bilgi akışını desteklemek – Hükümetler “iklime esnek-ürün”

çeşitliliği ve sulama planları/scheme hakkında yaygın bilgi sunmalı, daha iyi iklim tahminleri yapılmalı

Sermayeyi iyi değerlendirmek

İnsan sermayesi - sağlığa ve eğitime yatırım yaparak iklimin nasıl değiştiği üzerine halka ve toplumlara açılamanın etkinliği sağlanır ve neden ve nasıl uyum çalışmalarının içinde yer alabilecekleri ve gelişmeyi etkileyebilecekleri ortaya çıkarılır

Fiziksel sermaye: iklime daha esnek olan uzun dönemli yatırımlar yapılır arazi kullanım planlaması, sulama yatırımı, nehir yönetimi, göl yönetimi, ikaz sistemleri üzerine yatırımlar, yeniden inşaa etme, ek koruyucu yatırımlar; sel bariyerleri, deniz duvarları vb.

Sosyal sermaye: Sosyal ağları, kurumları desteklemek ve yönetişimi güçlendirmek Yoksullar için doğal afetler konusunda güvenli ağlar oluşturmak

Doğal Sermaye: Hükümetler yoksulların geçim kaynaklarını desteklemek üzere, doğal sistemlerin esnekliğini koruyabilir, örneğin deniz seviyesinin yükselmesinin kıyı erozyonu etkilerine tampon olmak için bitki kuşakları oluşturmak ya da toprak ve suyun akılcı yönetimi vb.

Genel Amaç

Türkiye genelinde iklim değişikliği

risklerini yönetme kapasitesinin geliştirilmesi

Nasıl Başaracağız?

İklim değişikliğinin etkilerine uyumu, Türkiye’nin gelecekteki

kalkınma hedefleri çerçevesinde sürdürülebilir

bir anlayışla makro-politikalara entegre ederek

Hangi Yollarla?

1. İklim Değişikliği ve Planlama Politikaları (stratejik amaç ve önceliklerimizi buna göre belirleyeceğiz)

2. İklim Değişikliği ve Yasal ve Kurumsal Yenilenme/Yapılanma (etkin kurumsal çerçeve doğru uygulamayı getirecek)

3. İklim Değişikliği ve Finansal Politikalar (mali yönetimimiz için)

SABRINIZ İÇİN SABRINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİMTEŞEKKÜR EDERİM

Dr. Nuran Talunurantalu@gmail.com