CEMAL ÜN1968 yılında Afşin’de doğdu. Çocukluk döneminde yaz tatilleri-ni geçirdiği köyde, keçileri ve diğer hayvanları ilgiyle gözlemledi. Ege Üniversitesi’nde, Zootekni öğrenimi gördü. Almanya Bonn Üniversitesi’nde Hayvan Genetiği konusunda doktorasını tamam-ladıktan sonra, Münih’teki bir Genetik Enstitüsü’nde, Genetik-çi olarak çalıştı. 2003 yılında Türkiye’ye dönerek, Yıldız Teknik Üniversitesi’nde lisansüstü dersler vermeye başladı. Hayvan genetiği konusunda araştırmalar yaptı. 2009 yılından bu yana, Ege Üniversi-tesi Biyoloji Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalışmakta ve Genom Çalışmaları konusunda dersler vermektedir. Cemal ÜN’ün, 15 adedi uluslararası dergilerde olmak üzere, 100’ün üzerinde yayını bulun-maktadır.

Ayrıntı: 813ScholaAyrıntı Dizisi: 24

Keçi MedeniyetiCemal Ün

Yayıma HazırlayanCeren Ataer

© 2014, Cemal Ün

Bu kitabın Türkçe yayım haklarıAyrıntı Yayınları’na aittir.

Kapak FotoğrafıMichael Duva/Stone/Getty Images Turkey

Kapak TasarımıGökçe Alper

DizgiHediye Gümen

Baskı ve CiltKayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.

Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85 - 576 00 66

Sertifika No.: 12156

Birinci Basım: 2014Baskı Adedi: 1000

ISBN 978-975-539-949-2Sertifika No.: 10704

AYRINTI YAYINLARIBasım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş.

Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.:3 Cağaloğlu – İstanbulTel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11

www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr

Keçi MedeniyetiNeolitik Dönemden Günümüze Uzanan Doğa Kültürü

Cemal Ün

Romantik MuammaBesim F. Dellaloğlu

Doğu Mitolojisinin Edebiyata EtkisiEditör: Mehmet Kanar

Medya MahremEditör: Hüseyin Köse

Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık

Dr. Deniz Sezgin

Uç(ur)amayan BalonDerleyen: Hayri Kozanoğlu

Nefret SöylemiDerleyen: Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu

Marx ve Weber’de Doğu ToplumlarıLütfi Sunar

Benjaminia: Dil, Tarih ve CoğrafyaBesim F. Dellaloğlu

Ortak BenlikNörofelsefi Temellendirme

Tahir M. Ceylan

Kamusal AlanDer. Éric Dacheux

İletişim Bilimlerinin SerüveniMichel Bourse-Halime Yücel

Varlık TutulmasıAhmet Bozkurt

Nesne BenliğiPsikofelsefi Bütünleştirme

Tahir M. Ceylan

İmgeden YorumaHalime Yücel

Bauman SosyolojisiDer. Zülküf Kara

Metodolojik Bireyciliğin EleştirisiSosyal Bilimlerin Nesnesine Dair

Realist Bir GirişimVefa Saygın Öğütle

Hannah Arendt’te "Radikal Kötülük" Problemi

Berrak Coşkun

Azınlıklar, Özekiler ve MedyaProf. Dr. Yasemin İnceoğlu & Dr.

Savaş Çoban

Direnen İstanbulİstanbul Yazıları (1978-2013)

Haydar Karabey

Gezi ve SosyolojiNesneyle Yüzleşmek, Nesneyi Kurmak

Der: Vefa Saygın Öğütle & Emrah Göker

Orpheus’un BakışıAhmet Bozkurt

Yoksulluk ve KadınAbdullah Topçuoğlu &

Gamze Aksan & Duygu Alptekin

Yeni Medya ÇalışmalarındaAraştırma Yöntem ve Teknikleri

Der: Mutlu Binark

ScholaAyrıntı Dizisi

İçindekiler

Giriş .......................................................................................................................7Keçilerin Evcilleştirilmesi .................................................................................14Din ve Keçi .........................................................................................................18Keçi Sütü Anne Sütüne En Yakın Hayvan Sütüdür .......................................31Keçilerin Evrimi.................................................................................................41Keçi ve Mozaik ...................................................................................................45Keçi Derisi ..........................................................................................................52Keçi Figürlü Sikkeler .........................................................................................64Dünyanın Keçileri .............................................................................................69Keçi ve Edebiyat .................................................................................................83

Keçi Kılı ..............................................................................................................93Günah Keçisi ......................................................................................................97Keçi ve Bitkiler ................................................................................................ 102Keçiler ve Genom Projeleri ........................................................................... 110Keçi ve Sinema ................................................................................................ 113Keçiler ve Yer İsimleri .................................................................................... 118Keçinin Şiir ve Tiyatroya Katkısı .................................................................. 122Müzik ve Keçi .................................................................................................. 133Keçileri mi Kaçırdın? ..................................................................................... 137Keçi ile İlgili Diğer Bilgiler ............................................................................ 144

7

Giriş

Şüphesiz ki keçiler sadece etinden, sütünden ve kılından yarar-landığımız hayvanlar olmaktan öte varlıklardır. Bunu bir keçi

ile karşı karşıya geldiğimizde kolaylıkla anlayabiliriz. Keçiler di-ğer çiftlik hayvanlarından farklı olarak, insana daha yakın durur-lar, insanla yakınlık kurarlar. Et ve süt üretimi amacıyla kullanılan hayvanlar içerisinde en fazla sosyal gelişmişlik gösteren hayvan keçidir. Bunun temel nedeni, hem uyumlu hem de asi ve özgür yapılarıyla beraber keçilerin diğer hayvanlardan daha önce evcil-leştirilmiş olmasıdır. Bu erken evcilleştirmeden dolayı, insanlarla daha uzun süre bir arada kalma ve onlarla yakınlık kurmayı öğ-renme fırsatı bulmuşlardır. Koyun, inek, manda gibi hayvanlar, insanla sadece kendilerine yem verilmesi esnasında bağlantı ku-

8

Keçi Medeniyeti

rar ve ilgi gösterirler. Oysa keçiler, bir insanın elinde yem ya da ot bulunmasa dahi ona yaklaşma davranışında bulunurlar. Küçük bir keçi yavrusu olan oğlak, kolaylıkla çocuklarla oyun oynayabi-lir, bu oyun genellikle birlikte koşma şeklinde olur. Birlikte koş-ma sırasında oğlak, çocuğun davranışlarını adeta gözlemler gibi onunla uyum içinde hareket eder. Oysa benzer davranışı, inek yavrusu buzağıda ya da koyun yavrusu kuzuda gözlemleyemeyiz.

Keçiler insanların medenileşmesinde büyük rol oynamışlar-dır. Keçileri evcilleştirmeden önce insanoğlu besin bulmak için avlanmak, dolayısıyla uzun süre hayvanları aramak, bulmak ve onları tuzağa düşürmek için takip etmek, bunun sonucunda ise hemen hemen bütün zamanını gıda bulmak için geçirmek zorun-daydı. Keçinin evcilleştirilmesiyle birlikte toprağın işlenmesinin de öğrenilmesi insanoğlunun kendine daha fazla zaman ayırma-sına neden olmuştur. Daha fazla zaman, daha ayrıntıcı düşünme, tarımsal uğraşları daha da akılcı bir şekilde yapma, son aşamada da yaşamın değişik alanlarında yeniliklerin geliştirilmesi için ge-reken zemini sağlamak demekti. Ayrıca keçinin evcilleştirilmesi sürecinde deneyim kazanan insanoğlu, onun ardından koyunu ve ineği de evcilleştirme macerasına girişmiş ve keçilerle kazan-dığı deneyimin de katkısıyla başarılı olmuştur. Evcilleştirme aşa-masında ve sonraki dönemlerde doğal olarak insanoğlu ile keçi arasında etkileşimler olmuş ve iki tür karşılıklı olarak birbirini benimsemiştir. İnsanoğlu, keçiyi öyle benimsemiştir ki onun sa-yesinde geliştirdiği ve zaman ayırdığı sanatsal faaliyetlerinde keçi figürünü işlemiş, onu belirli duyguların ve fikirlerin simgesi ola-rak kullanmıştır. Hatta bunun da ötesine geçen bazı medeniyetler keçiye dinsel ve Tanrısal bir anlam yüklemişlerdir. Günümüzde ilk bakışta anlamsız ya da komik görünse de olaya biraz daha yakından baktığımızda insanoğlunun keçiye Tanrısal bir anlam yüklemesinde şaşılacak bir durumun olmadığını görürüz.

İlk bakışta medeniyet ve keçi birbiriyle ilişkisi olmayan bir kavram ve bir varlık olarak görülebilir. Fakat biraz düşünüp ken-dimize birkaç soru sorarsak ve biraz da araştırma yaparsak keçi ile medeniyetin temellerinin atılmasının birbirinden hiç de uzak olmadığını görmemiz uzun sürmeyecektir. Önce kendimize şu soruyu soralım: Medeniyet nedir? Bugüne kadar medeniyetin çok değişik tanımları yapılmıştır. Bu tanımların çoğu insanoğlunun yaşam formunun medeniyet olması için birtakım özellikler taşı-

9

Cemal Ün

ması gerektiği şeklinde ortaya konmuştur. Örneğin önemli olay-lardan ilki, daha büyük topluluklar şeklinde bir arada yaşamanın olanaklarını yaratmak, bir anlamda günümüzün kent yaşamına benzer bir birliktelik kurabilmektir. Tabii ki günümüz kent ya-şamıyla ilişki burada sadece kalabalık grupların bir arada olması bakımından kurulmaktadır. Doğaldır ki medeniyetin ilk kurul-duğu dönemlerdeki gelişmişlikle günümüz gelişmişliği arasında büyük farklar vardır. Benzer şekilde metalin eritilebilmesi, yazı dilinin geliştirilmiş olması gibi kavramlar da medeniyet tanımları arasında yer almaktadır. Daha çok medeniyetin ilk yıllarıyla ilgili olarak ortaya konan kavramlardan sonra, sosyal yapının varlığı, ekonomi ve politik sistemin kurulmuş olması gibi özellikler de medeniyetin varlığıyla doğrudan ilişkilendirilmektedir. Bunun-la birlikte, medeniyet bilinci içerisinde yaşayan insanların tarih bilincinin olması gerektiği üzerinde durulmaktadır. Arkeolog V. Gordon Childe, insanlık tarihi üzerine yazdığı kitapta (Man Ma-kes Himself*) 340 bin yıl öncesinden başlayarak insanların ateşi keşfetmesinin, taştan alet yapmasının ve bu şekilde vahşi koşul-larda yaşamda kalma şansını artırmasının macerasını anlatmış-tır. Childe, medeniyetin temellerinin Mezopotamya ve Mısır’da atılışını anlattığı kitapta ayrıca bir toplumun medeni olması için gerekli koşulları şu şekilde sıralamıştır: sabanın kullanılması, te-kerleğin kullanımı, hayvanların evcilleştirilmesi, gemilerin kulla-nılması, bronz ve bakırın eritilmesi, güneş takviminin kullanıl-ması, yazı yazmanın öğrenilmesi, ölçü birimlerinin kullanılması, sulama kanallarının kullanılması, şehirleşme ve tarımla geçinme-yen toplum kesimlerinin beslenmesini sağlayabilecek derecede tarımsal ve gıda üretiminin olması. Arkeolog Childe’ın önerdiği medeniyet kriterleri daha sonra birçok arkeolog ve tarihçi tara-fından destek bulmuştur. Ayrıca yazarın kriterlerine başka kriter-ler de eklenmiştir ve bunlar, vergi toplama sistemi ve bir merkezi yönetim ve yönetici grubunun olması gibi insanoğlunun organize olma yeteneği ile ilgili özellikleri içeren kriterlerdir.

Oxford İngilizce sözlüğü medeniyetin tanımını şu şekilde yapar: Medenileşmiş ya da medenileşmekte olma eylemi; insan topluluklarının gelişmiş ya da ilerlemiş olma durumu.1 Almanca

* Kendini Yaratan İnsan, Çev. Filiz Ofluoğlu, Varlık Yayınları, 2006. (y.h.n.)1. “The action or process of civilizing or of being civilized; a developed or advanced state of human society”.

10

Keçi Medeniyeti

sözlükte ise “teknik ve bilimsel ilerlemelerle gerçekleştirilmiş ve iyileştirilmiş maddi ve sosyal yaşam koşullarının tamamı”2 olarak tanımlanır. Türk Dil Kurumu’nda medeniyet yalnızca tek bir söz-cükle ifade edilir: Uygarlık.

Medeniyet kavramı zaman zaman kültür anlamında da kulla-nılır: Bizans Medeniyeti, Osmanlı Medeniyeti gibi. Bu haliyle me-deniyet ya da kültür, teknolojinin kullanımı, politik bir sistemin varlığı ve belirli üretim alanlarında özelleşmiş işgücünü de kap-sar. Medeni bir sistemi olmayan toplumlar ise tarihte genel olarak barbar ya da ilkel olarak adlandırılmışlardır. Medeniyet hangi dö-nemde tanımlanırsa tanımlansın, kendinden önceki dönemlerle karşılaştırıldığında daha gelişmiş bir bilgi düzeyini, bilimsel geliş-meyi, gelişmiş ekonomik ilişkileri, sanatı, yönetimsel gelişmişliği ve gelişmiş bir tarımsal sistemi içerir. Bu anlamda medeniyetlerin merkezi değişik dönemlerde farklı olabilir.

Mısır medeniyetiyle birlikte medeniyetin temellerinin atıldığı önemli bir bölge olan Mezopotamya bölgesinin bugün, kısmen gelişmiş olmakla birlikte yeryüzünde medeniyetin merkezi olma-dığı açıktır. Mezopotamya medeniyeti merkezde Dicle ve Fırat nehrinin arasında kalan verimli topraklarda atılmış olsa da, ge-nel olarak Suriye, Lübnan, İsrail, İran, Irak, Ürdün ve Rusya’nın bir kısmını içermektedir. Bu bölgelerde insanlar yaklaşık olarak MÖ 10.000 yıllarında besin bulmak için bir yerden başka bir yere gitmek yerine, sabit bir yerde kalarak mevsimsel olarak ortaya çı-kan besinlerden yararlanmış ve kendilerine ilkel barınaklar kur-maya başlamışlardır. Mezopotamya’da gerçekleşen bu olay tüm insanlık için önemli bir dönüm noktası olmuştur. Avcı toplayıcı insan topluluklarının ilk kez bu bölgelerde yerleşmesinin nedeni yüksek ihtimalle buralarda mevsimsel gıda kaynaklarının baş-ka yerlere göre daha fazla olmasıdır. Avcı toplayıcı toplumların Mezopotamya’da yerleşik düzene geçmesi ve hayvanların evcilleş-tirilmesi ile birlikte mercimek ve arpanın yetiştirilmeye başlan-ması aynı döneme denk düşer. Etinden yararlanılan hayvanlar arasında ilk evcilleştirileni ise keçidir. Keçinin evcilleştirilmesi ve bitkilerin yetiştirilmeye başlanmasıyla birlikte insanlar artık dağ tepe dolaşarak besin arama işini geride bırakıp, tarımla ilgi-li bilgilerini başka insan topluluklarına aktarmışlar ve bu süreç

2. “Gesamtheit der durch den tecnischen und wissenschaftlichen Fortschritt gesc-haffenen und verbesserten sozialen und materiellen Lebensbedingungen”.

11

Cemal Ün

tarım devrimini başlatmıştır. Bu süreçte insanlar barınaklarını geliştirmeye ve taş evler yapmaya başlamışlardır. Bölgede çok sa-yıda yerleşim birimi kurulmuştur.3 Tarım devriminin en önemli özelliklerinden biri, insan topluluklarının üretim araçlarını eline alarak bu araçlar sayesinde yeni yerleri yerleşime açabilme olana-ğı bulmuş olmasıdır. Bu özellik sayesinde, bir bölgede istedikleri kadar yayılma ve büyüme olanağı bulmuş ve başka bölgelere de yerleşme şansı yakalamışlardır. Sonraki dönemlerde yağmurun yeterli olmadığı yerlerde tarlalarını sulamak için sulama kanalla-rının yapımı geliştirilmiştir.

Sümerler Mezopotamya’da kurulan en önemli medeniyettir. Sümer dili ve Sümer kültürü bilinen en eski yazılı kültür ve dil-dir. Sümerlerin tarihi MÖ 3000 ile 4000 yılları arasını kapsayan Uruk dönemiyle başlar. İlk başlarda Mezopotamya’da birçok şe-hir devleti vardır. Bilinen ilk Sümer kralı, Kiş şehri kralı Etana’dır. Uruk dönemi o döneme özgü seramiklerle karakterizedir. Yazı sadece Sümerlerde değil aynı zamanda Mısır, Maya ve Çin mede-niyetlerinde de kullanılmıştır, bununla beraber Sümer yazısı hem bilinen en eski yazıdır hem de bugün Batı medeniyeti için özel bir anlam taşımaktadır. Sümer yazısı başarılı bir şekilde Akalara ve Hititlere miras kalmıştır ve bugünkü birçok yazıya da temel oluşturmuştur. Tekerleğin ilk kez Sümerler döneminde kullanıl-dığı tahmin edilmektedir. Tekerleğin bu medeniyette kullanılmış olması, o dönemde evcil hayvanların varlığının bir göstergesidir. Evcil hayvanlar sadece besin kaynağı değil aynı zamanda deri gibi hammadde kaynaklarıdır ve çekim güçlerinden de faydalanıl-mıştır. Kağnı arabalarının kullanılması ve geniş yolların varlığı o dönemde nüfusun belirli bir yoğunluğa eriştiğinin göstergesidir. Hayvanların evcilleştirilmesi ve toprağın işlenmeye başlanması-nın Sümerlerden daha önceki bir dönemde başladığı bilinmek-tedir. Sümerler muhtemelen herhangi yeni bir hayvan türünü evcilleştirmemişlerdir fakat süt ürünlerinin işlenmesi ve sulama yöntemlerinin geliştirilmesi konusunda Sümerlerin önemli geliş-meler sağladıkları söylenebilir. Sulamanın aynı zamanda Sümer-3. Bu yerleşim yerleri arasında en büyük ve önemlilerinden biri bugün Türkiye top-raklarında yer alan Çatalhöyük’tür. Çatalhöyük’ün eski bir yerleşim yeri olduğu 1950’li yıllarda keşfedilmiştir. Daha sonra 1960-65 yılları arasında yapılan kazılarla açığa çıkarılmıştır. Çatalhöyük kısa sürede dünya çapında ün kazanmış ve birçok ziyaretçi çekmiştir. 1990’lı yıllarda uluslararası bir arkeolog grubu Çatalhöyük’te yeni kazılar yapmıştır.

12

Keçi Medeniyeti

lerin düşüşüne neden olduğu tahmin edilmektedir. Muhtemelen toprağın aşırı sulanması, tuzlanmaya neden olmuş ve toprak ve-rimsizleşmiştir. Bugün Mezopotamya’da birçok bölgenin hâlâ ve-rimsiz olmasının nedeni toprağın tuzlanmasıdır. Bölgede yapılan kazılar Sümerlerde birçok meslek alanının oluştuğunu göster-mektedir. Marangozlar, terziler, din adamları, öğretmenler, dok-torlar ve taş işçiliği gibi meslekler bunlardan bazılarıdır. Sümerler matematik alanında da büyük adımlar atmışlardır. Matematik bilgilerini kullanarak Mezopotamya’daki ilk sağlam binaları yap-mışlardır. Astronomi bilgilerinin temeli de Sümerlere dayanmak-tadır, Merkür ve bazı diğer gezegenleri bildikleri tahmin edilmek-tedir. Sümerlerin dini bilinen en eski dini sistemlerdendir ve son-raki dini inanışların çoğunun Sümerlerin inanışlarına dayandığı düşünülmektedir. Sümerlerde merkezi tanrıların yanı sıra, her bir şehir devletin kendi tanrısı vardı ve bu tanrılar birbirleriyle rekabet içerisindeydiler. Yaşam biçimi ve dini inanışlarıyla ilgi-li en önemli veriler, Gılgamış destanının anlatıldığı tabletlerdir. Farklı tanrıların varlığı ve değişik nedenlerden dolayı farklı şehir devletleri arasındaki çatışmalar Sümerlerin sonunu hazırlayan en önemli etkendir. Sümerlerin çöküşünde Akadlardan Sargon’un büyük rolü olmuştur. Sargon MÖ yaklaşık 2340’lı yıllarda önce Akadların tek yönetim altında toplanmasını sağlamış daha sonra Sümerlere ait şehir devletleri ele geçirmiştir. Sümerler Sargon’un saldırılarına karşı bir birlik oluşturamadıkları için bu saldırılara karşı koyamamışlardır. Akad medeniyeti MÖ 2340 ile 2200 yılları arasında varlığını korumuştur. Akadlarda da Sümerlerde olduğu gibi çok değişik diller ve şiveler konuşulmuştur. Bu dillerin bir kısmı varlığını milattan sonraki dönemlerde de devam ettirmiştir.

Neolitik devrimin Mezopotamya’da gerçekleşmiş olması do-ğal olarak Sümerler ve Akadlar gibi ilk medeniyetlerin de burada yeşermesini beraberinde getirmiştir. Neolitik devrimin gerçek-leşmesinde hayvanların evcilleştirilmesi önemli bir adımdır. Bu evcilleştirme ise keçiyle başlamıştır. Böylece keçi, medeniyetlerin oluşumunda önemli bir başlangıç olmuştur. Bu önemden dola-yı, bu kitabın ilerleyen bölümlerinde göreceğimiz gibi keçi, eko-nomiden sanata, edebiyattan günlük yaşama ve dile kadar insan yaşamının her alanında iz bırakmıştır. Bu iz halen devam etmek-tedir.

13

Cemal Ün

Türkiye’nin güneydoğusunda Dicle ve Fırat nehri arasında bulunan ve 14.000 yıl önce köpekle birlikte evcilleştirme sürecinin başlamasına ev sahipliği yapan Mezo-potamya. Bu bölgede köpekten sonra keçi yaklaşık 12.000 yıl önce evcilleştirilmiştir. Daha sonra sığır ve domuz da yine bu bölgede evcilleştirilmiştir.

Wild Elinkorn Wheat: Buğdayın ekimiPigs: DomuzSheep: KoyunCattle: SığırGoats: KeçiFertile Crescent: Verimli Hilal, Mezopotamya

14

Keçilerin Evcilleştirilmesi

Keçilerin evcilleştirilmesiyle beraber yiyecek aramak için kaybedilen sürenin kısalması, insanoğluna medeniyetin te-

mellerini atacak vakti ve enerjiyi sağlamıştır. Bugünkü evcil ke-çiler (Capra hircus) 10.000 yıl kadar önce vahşi ataları olan ya-ban keçilerinden (Capra aegargus) evcilleştirilmişlerdir. Neolitik dönemde hayvan yetiştiricileri bugün Ortadoğu olarak bilinen Mezopotamya’da küçük sürüler halinde keçiler yetiştirmeye baş-lamışlardır. Mezopotamyalılar yetiştirdikleri keçilerin etinden sütünden gıda olarak, gübresinden yakacak ve yapı malzeme-si olarak, derisinden giyecek olarak, kemiklerinden silah olarak yararlanmışlardır. Bu ilk evcilleştirilen keçilerin torunları bugün değişim göstererek en yüksek dağlardan verimsiz çöllere kadar

15

Cemal Ün

birçok değişik iklim koşuluna adapte olmuştur. Bugün 300’den fazla değişik keçi ırkı bulunmaktadır ve bu 300 değişik ırk bugün-kü bilimsel verilere göre toplam 4 dişi keçiden orijin almaktadır. Keçilerin orijinlerinin saptanmasıyla ilgili genetik çalışmaların ne şekilde yapıldığı “Keçilerin Evrimi” bölümünde anlatılacaktır.

Keçinin evcilleştirilmesiyle ilgili yapılan arkeolojik çalışmalar, ilk evcil keçilerin 11.000 yıl önce Fırat nehri ovasında, daha sonra 10.000 yıl kadar önce de İran’da Ganj Dareh’te yaşadığını ortaya koymaktadır. Keçilerin ardışık olarak 9000 yıl önce Pakistan’da ve eşzamanlı olarak Orta Anadolu’da evcil olarak yaşadığı yine arke-olojik çalışmalarla belirlenmiştir. Günümüzden 7500 yıl önce ise Mezopotamya’dan Avrupa’ya yayılmışlardır. Çok büyük bir olası-lıkla tarım ve hayvancılık kültürünün Avrupa’ya taşınmasında da temel bir görev görmüşlerdir. Keçiler, kıt yem kaynakları, kurak-lık ve soğuk gibi olumsuz koşullara dayanıklıdırlar ve insanı tıpkı köpekler gibi takip edebilirler. Dolayısıyla keçilerle seyahat etmek bu eski dönem insanları için sığırlarla seyahat etmekten şüphesiz ki çok daha kolaydı.

Etinden ve sütünden yararlanılmasa da insanlar için önemli bir hayvan olan köpek, keçiden yaklaşık iki bin yıl kadar önce, ilk ev-cilleştirilen hayvandır. İnsanların hayvanlar alemindeki tartışma-sız en yakın dostu köpek, daha sonra keçinin ve diğer hayvanların evcilleştirilmesinde insanlara büyük yardımlarda bulunmuştur. İnsanoğlunun tarım devrimini gerçekleştirmek üzere keçi, koyun ve sığır gibi hayvanları evcilleştirmesi sürecinde ve daha sonraki yıllarda köpekler de çobanlık işinde uzmanlaşmışlardır. Çoban-lık yapan insanların ilk yardımcıları köpekler olmuştur. Köpekler cesaret ve çalışkanlıklarıyla sürünün güvenliğini sağlamış bunun karşılığında da insanların güvenini ve dostluğunu kazanmışlardır. İnsan, köpek, keçi birlikteliklerini arkeolojik kalıntılardan da an-lamak mümkündür.

16

Keçi Medeniyeti

Keçilerin evcilleştirildiği yer olan eski Mezopotamya’da bugün 50 milyon dolayında keçi yaşamaktadır. Bu keçiler yılda 1.3 mil-yon ton süt üretmektedirler. Dünya’da ise 700 milyon civarında keçi yaşamaktadır. Eski Mezopotamya, yeni adıyla Ortadoğu, dünya keçi varlığının %7’sini barındırmaktadır. Bu yapı bölgede yaşayan insanların atalarının geleneklerini sürdürdüğünü göster-mektedir. İlk evcilleştirilen atalarından çok farklı görünüm, renk, süt verimi gibi özelliklere sahip bu keçiler dünyanın gelişmekte olan coğrafi bölgelerinde hâlâ insanoğluna yaşam kavgasında yar-dımcı olmaya devam etmektedirler. Bugünkü keçiler, beyaz, siyah kahverengi ve bunların değişik tonlarını görünümlerinde sergi-lemektedirler. Sığırlardaki kadar olmasa da, daha çok süt verecek