Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Praesent a tempus diam, non iaculis nunc.

Ky projekt financohet nga fondet e Bashkimit Europian

BUJQËSIA E QËNDRUESHME

PRAKTIKA INOVATIVE PER MBROJTJEN E MJEDISIT

• Perkufizimi i bujqësisë së qëndrueshme• Është një koncept që është modernizuar vazhdimisht• Pamjet e bujqësise se qëndrueshme• Prodhimi i qëndrueshëm është një process me shumë se produkt• Qasja në prodhimin e Qëndrueshëm• Qasjet për prodhimin e qëndrueshëm• Qasja ekonomike• Qasja sociale• Qasja nga pikëpamja e mjedisit• Kuptimi i Liqenit të Prespës dhe ruajtja e tij për brezat e ardhshëm• Sistem natyror eshte i pambrojtur, me nje habitat prej më shumë se 2.000 lloje të zogjve, peshkut, gjitarë e disa endemike.• Ndotja e tokës dhe ujit nga aktivitetet bujqësore• Ndotja e tokës nga aktivitetet bujqësore• Ndotja e ujit nga aktivitetet bujqësore• Perkufizimi për mbrojtjen integrale e bimëve (IMM)

Shqetësimi për efektet e dëmshme të pesticideve në mjedis dhe shëndetin e njeriut i udhëheqesve akademike, qeverise dhe hulumtimeve industriale për zhvillimin dhe promovimin e strategjisë së re dhe të sigurt për kontrollin e dëmtuesve në prodhimin bujqësor.• Plani Global i veprimit Udhëzimet Globale për zhvillimin e ardhshëm të prodhimit bujqësor dhe masat e mëtejshme të zhvillimit të prodhimit bujqësor në Prespë.

UDHËZUES PER BUJQËSINE E QËNDUESHME

Përmbajtje

Parathënie Popullsia e botës pritet të rritet në mënyrë dramatike gjatë 40 viteve të ardhshme, 6.7 bilion ne 9,2 bilion deri në vitin 2050. Në të njëjtën kohë, zhvillimi ekonomik do të çojë në një rritje të kërkesës për produktin e mishit, qumështit, perimeve dhe frutave.Burimet e prodhimit janë të kufizuara, sfida është për të arritur sigurinë e ushqimit do të ketë një ndikim pozitiv në mjedisin dhe shoqërinë si dhe prakti-kave të qëndrueshme bujqësore që ofrojnë zgjidhje për këtë çështjeVizioni ynë është që të bëjë përmirësimin e vazhdueshëm drejt një ushqimi dhe bujqësie të qëndrueshme në të cilën ushqimet qe konsumojme të jenë të përbal-lueshme, të sigurta, dhe ne dobi te shëndetit tonë; pjelloria e tokës sonë mirëm-bahet dhe përmirësohet; disponueshmëria dhe cilësia e ujit janë të mbrojtura dhe të zgjeruara, ajri është i pastër; biodiversiteti është i mbrojtur; fermerët, punëtorët e fermave, dhe të gjithë aktorët e tjerë në zinxhirët e vlerave që do të trajtohen në mënyrë të drejtë për të përfituar ekonomikisht; Bizneset e qëndrueshme mund të lulëzojnë.Qëllimi i udhëzuesit:Qëllimi i këtij udhëzuesi është që të sigurojë një kuptim të lehtë të bujqësisë së qëndrueshme dhe ne çështjet kyçe të saj tregon disa nga mënyrat e sigurimit te saj. Jepen gjithashtu udhëzime për zhvillimin e nje bujqësie të qëndrueshme si dhe për të vlerësuar ndikimin e operatorëve bujqësore dhe ushqimore.Koncepti i bujqësisë së qëndrueshme, Bujqësia e qëndrueshme integron tri qëllime kryesore: përfitimin ekonomik, shëndetin mjedisor, dhe barazinë sociale dhe ekonomike. Një shumëllojshmëri e filozofive, politikave dhe praktikave kanë kontribuar per këto qëllime.Koncepti i bujqësisë së qëndrueshme sipas percaktimeve te ndryshme te bere ne literature është përmirësuar vazhdimisht. Prandaj, rendesi te vecante i duhet kushtuar dy burimeve asaj natyrore dhe njerëzore Qëndrueshmëria mbështetet në parimin se ne duhet të plotësojnë nevojat e së tashmes pa kompromentuar aftësinë e brezave të ardhshëm për të plotësuar nevojat e tyre.

UDHEZUES PER BUJQESINE E QENDRUESHME

Në vitin 1988 në përkufizimin e propozuar nga raporti Bruntland FAO i cili përku-fizon bujqësine e qëndrueshme si:Sistem për menaxhimin dhe ruajtjen e bazës së burimeve natyrore, si dhe orien-timin e ndryshimeve teknologjike dhe institucionale ne mënyrë të tillë për të siguruar arritjen e vazhdueshme dhe kënaqësinë e njeriut sipas nevojave qe ai ka nevojë për brezat e sotëm dhe të ardhshem. Një zhvillim i tillë, i qëndrueshëm, (në sektorët e bujqësisë, pylltarisë dhe peshkimit) ruan tokën, ujin, bimët dhe burimet gjenetike shtazore.

Pikëpamjet e ndryshme të prodhimit të qëndrueshëmPyetja me e shpeshte "ajo që ne duam të arrijmë" është një problem, sepse çdo individ ka një pikëpamje të ndryshme mbi këtë çështje. Prodhimi i qëndrueshëm nuk është strategjia specifike bujqësore, kjo është një kompleks i proceseve mjedisore, sociale dhe shtazore. Me fjalë të tjera, prodhimit i qëndrueshëm është një proces që është mësuar jo një qëllim.Prodhimi i qëndrueshëm është më shumë se produkt, ai eshte nje proces. Elementi njerëzor në prodhimin e qëndrueshëm mund të realizohet duke menaxhuar nevojat sociale, ekonomike dhe fizike duek dhene rezultate pozitive si dhe ndryshimet ekonomike që nuk kërcënojnë sistemet ekologjike dhe sociale në të cilën komunitetet varen. Zbatimi i suksesshëm i saj kërkon masa për integ-rimin, planifikimin dhe të mësuarit. Nga kjo perspektivë procesi i prodhimit të qëndrueshëm bujqësor do të jetë gjithmonë një udhëtim dhe jo një destinacion.Qasjet për bujqësi të qëndrueshmeSistemet e ushqimit dhe bujqësise në mbarë botën janë karakterizuar nga tri dimensione të qëndrueshmërisë: Integriteti i Mjedisit, elasticiteti ekonomik dhe mirëqenies sociale; duke u realizuar kjo nëpërmjet qeverisjes së mirë. Për këtë qëllim kërkohet të harmonizohen qasjet e qëndrueshmërisë në zinxhirin e vlerave ushqimore, me qëllim transformimin afatgjate e të qëndrueshem te sistemeve të ushqimit.

Bujqesi e qendrueshme

Impakti mjedisor -Biodiversiteti -Ndryshimet klimatike -Toka -Uji

Impakti Social

-Te drejten per punesim -Shendetin e komunitetit -Cilesise dhe sigurise se ushqimit -shendetit te kafsheve

Impakti Ekonomik -Te ardhurat ne ferme -Mireqensiee -Zinxhirit te vleres/cilesise

Mireqeverisje

Qasja ekonomike e bazuar në konceptin e rrjedhjes maksimale se të ardhurave dhe mirëmbajtjen e aseteve (kapitalit). Egziston gjithashtu një pyetje që kapitali duhet të ruhet (natyror, i prodhuar ose njerëzor). Gjithashtu ka vështirësi në vlerësimin e burimeve mjedisore.Qasja sociale është më e orientuar drejt njerëzve dhe është e lidhur me stabilite-tin e sistemeve sociale dhe kulturore, duke përfshirë reduktimin e konflikteve. Barazia është shumë e rëndësishme në këtë aspekt. Ruajtja e diversitetit kulturor të planetit dhe transferimit e njohurive është e dëshirueshme.Qasja e mjedisit të bujqësisë së qëndrueshme fokusohet në stabilitetin e siste-meve biologjike dhe fizike. Njeriu mund të ndryshojë shumë lehtë balancën e ekosistemeve natyrore si për shembull: duke ndërtuar qytete dhe kështu me radhë. Prandaj është reduktuar elasticiteti dhe dinamika e sistemeve të tilla. Ndotja dhe humbja e biodiversitetit janë pasoje e reduktimit te elasticitetit te ekosistemeve natyrore.Një qasje e sistemeve na jep mjetet për të eksploruar lidhjet midis bujqësisë dhe aspekteve të tjera të mjedisit tonë; Kjo nënkupton gjithashtu përpjekjet ndërdi-siplinore në kërkim dhe edukim. Kjo kërkon jo vetëm kontributin e studiuesve nga disiplina të ndryshme, por edhe fermerëve, konsumatorëve, politikëbërëve dhe të tjerëve. Është e rëndësishme që të kuptojmë se çdo vendim i vogël mund të bëjë një ndryshim dhe të kontribuojë në përparimin e të gjithë sistemit të mëtejshëm "vazhdimësi të qëndrueshme të politikës së bujqësisë." Çelësi për të lëvizur përpara është gatishmëria për të marrë hapin e ardhshëm.Së fundi, është e rëndësishme të theksohet se per te arritur drejt qëllimit të bujqësisë së qëndrueshme është përgjegjësi e të gjithë pjesëmarrësve në system si fermerët, punëtorët, politikëbërësit, kërkuesit, shitësit, dhe konsumatorë te perfshihen ne kete proces. Secili grup ka pjesën e vet për të luajtur, kontributin e vet unik për të bërë për të forcuar komunitetin qëndrueshëm bujqësor.Mjedisi, cilësia e tij dhe rendesia globale ne ritje.Mbrojtja e mjedisit është një nga masat prioritare të politikës globale dhe për një periudhë më të gjatë industria ka ndërmarrë një sërë masash që reduktojnë ndotjen e mjedisit.Objektet industriale mundet lehtesisht te pecaktojne se kush dhe në çfarë mase shkarkohen substancat e dëmshme në mjedis. Këto emetime janë kryer nga një vend (gyp oxhakut për të zeza etj) që mund të kontrollohet dhe monitorohet lehtesisht, dhe për të marrë masa për të reduktuar emetimin e substancave të dëmshme. Në anën tjetër prodhimi bujqësor është burim i përhapur i ndotjes, ku eshte edhe me e veshtire per të gjetur burimin e saktë të ndotjes.

Liqeni i Prespës është natyrisht sistem i prekshëm sepse sipas disa vlerësimeve 40 % e ujit është i humbur në Liqenin e Ohrit. Për këtë humbje të vazhdueshme, në aspektin e reshjeve, e cila eshte e të vogël ndodh nje rritje e mprehtë në përqendrimet e disa substancave toksike që vijnë në liqen.Studimet e cilësisë së ujit të liqenit të Prespës tregojnë se shumicen e inputeve të përdorura në bujqësi i gjejmë në ujë. Këto janë pesticidet, mbetjet e plehrave si fosfori, nitrogjeni, etj perte cilat të gjithë ne jemi dëshmitarë të degradimit të tij.

Liqeni i Prespës është habitati i mbi 2.000 lloje shpendëve, peshqish, gjitarëve edisa prej të cilave endemikeve. Në procesin e rritjes së ndërgjegjësimit për përmirësimin e cilësisë së mjedisit, bujqësia si burimi më i rëndësishëm i ndotjes në Liqenin e Prespës është duke u përballur me sfidën për të zvogëluar ndotjen e përhapur nga kimikatet bujqe-sore.Masat që kontribuojnë në reduktimin e degradimit të mjedisit nga aktivitetet bujqësore quhen masat agro-ekologjike. Duke reduktuar përdorimin e plehrave azotike dhe fosforit do të ndikojë pozitivisht në cilësinë e ujit dhe procesin e eutrofikimit.Kerkohet reduktimi i përdorimit të kimikateve bujqesore në çdo rast per të mbrojtur mjedisin, por qe shpesh futja e këtyre masave vjen në një reduktim të të ardhurave ose një rritje te kostos se prodhimit.

Toka dhe ndotja e ujit nga aktivitete bujqësoreIntensifikimin e ndotjes së tokës so pasoje e prodhimit bujqësor po bëhet një problem në rritje.Ndotja e tokave ndikon në cilësinë dhe funksionin e tyre, në të ushqyerit e bimëve dhe si pasoje ne të gjithë ekosistemin. Ndotja e tokës është problematike, sepse frutat që janë prodhuar në këto sipërfaqe të cilat kane absorbuar një pjesë të substancave të dëmshme perbëjne rrezik për shëndetin e njeriut apo dhe substanca të dëmshme te prodhuara nga shpëlarje mund të hyjne ne shtresat nëntokësore dhe shkaktojnë ndotjen e tyre. Burimet e ndotjes së tokësKa shumë burime të ndotjes së tokës. Shumica e substancave të dëmshme që ndotin tokën janë rezultat i aktivitetit njerëzor.Disa nga burimet kryesore të ndotjes së tokës jane :

• Përdorimi i sunscreens, • Përdorimi i plehrave minerale,• Mbeturinave të ngurta bujqësore• Ujë për ujitje i kualitetit të pamjaftueshëm,• Kontaminimi i pavëmendshëm I tokës mund te behet prej komponimeve kimike që përdoren në bujqësi (p.sh. pajisjet, siguria, plehrat e lëngshme, lubrifikantë, lëndë djegëse, osoka etj).• Ndotja e tokës nga pesticidet

Në prodhimet moderne, intensive, bujqësore dhe përdorimin e mjeteve për mbrojtjen është e nevojshme të arrihen rendimente të larta dhe të qëndrueshme. Ndotja e tokave me to behet kryesisht për shkak të tre faktorëve:

a) mbi-përdorim, b) dhe keqpërdorimin, mbajtjen e papershtatshme (storage).

Masat për të zvogëluar rrezikun e ndotjes së tokave me anë të aplikimit të mbrojtjes së bimëve janë:

1. Zbatimi i masat kimike për parandalimin e shfaqjes së sëmundjeve të caktuara dhe dëmtuesve2. Përdorimi i pesticideve te duhura3. Ruajtjen e duhur (mbajtjen) e pesticideve

• Ndotja nga plehratNdotja e tokës nga plehrat zakonisht rezulton si pasoje e disa faktorëve:

a) Doza të larta të pleherave bimore nuk mund të tolerojne tepricat e ushqyesve të përfundojë në ujërat nëntokësore ose ato sipërfaqësore si rrjedhoje e shpëlar-jeve ose erozionit te tokës, b) Përdorimi afatgjatë i llojeve të caktuara të plehrave në përqëndrime të larta çojnë në akumulimin e metaleve të rënda (plumbi, kadmiumi, etj) c) Ruajtjen e papershtatshme të plehrave minerale dhe organike, sepse ato mund të shkaktojë rrjedhje (shtrydhje) të ushqyesve (nitrate, nitrite, fosfateve, etj) në ujë, flukset si dhe te burimeve te ndotjes, puset etj

Disa aspekte qe duhet të merren parasysh në mënyrë që të zvogëlohet rreziku i ndotjes së tokës;

1. Vendosja e dozave te sakta ushqyesve të caktuara në përputhje me nevojat e impiantit2. Analiza e rastit te materialeve bimore për të përcaktuar të ushqyerit e bimëve,3. Pregatitjen e një plani për fekondim për të përcaktuar shumat e nevojshme të ushqyesve, dhe kohën e futjes së tyre në tokë.3. Trajtimin e drejtë te plehrave4. Ruajtjen e duhur të plehrave mineraleve dhe organike

• Ndotja e tokës nepermjet ujitjes dhe cilësisë së papershatatehme te ujitNëse uji per ujitje nuk eshte i cilesise se duhur (pamjaftueshem) ai mund të shkaktojë:

a) Ndotja kimike të tokës nga: akumulimi e kripërave në shtresën sipërfaqësore, akumulimi i metaleve të rënda (nëse përdoren nyjet dhe bagllamet, ujë teknik, i shkrirjes etj),Grumbullimi i mbetjeve nga pesticidet dhe ndotësit organike të vazhdueshme; b) Degradimi fizik i tokës - nga ujë I perdorur për ujitje I cili eshte të pasur me jone të natriumit, te cilat akumulohen në tokë dhe shkatërrojne strukturën së saj.Humbje e vetive fizike dhe regjimit të ujit e të ajrit; c) Kontaminimi biologjik i tokës me organizmat e ndryshme patogjene që mund të jenë një kërcënim serioz për sigurinë e produkteve bujqësore të prodhuara në ato zona.

Ndotja e Ujit nga Aktiviteti BujqesorNjë problem i madh është se prodhuesi bujqësor shpesh eshte vetëdijshëm se aktivitetet e tyre kontribuojnë në ndotjen e ujit. Në prodhimin bujqësor janë prodhuar sasi të mëdha të mbeturinave, të cilat mund të shkaktojnë ndotjen e ujit nga azoti dhe fosfori, perberjet e sasive të vogla të pesticideve, shumë prej të cilave janë ndotës të mëdhenj dhe shumë prej tyre janë në listën e substancave prioritare.Permbajtja e larte azotit dhe fosforit në ujë është një arsye për intensifikimin e procesit të eutrofikimit.Azoti është e lehtësisht i depertueshem ne shtresat më të thella të tokës duke arritur edhe tek ato nëntokësore nepermjet ndihmeses se reshjeve dhe ujitjes. Ndërsa fosfori nuk eshte fleksibël dhe nuk pastron ujrat nëntokësore, por ai lëviz dhe arrin ne trupat ujore.Liqeni I Prespës është veçanërisht me problematik pasi të gjitha ujërat përfundo-jnë në te, ku bëhet fjalë për akumulimin e fosforit I cili mberrin aty me material te shresezuar. Fekondimi I molleve kryhet ne pranvere dhe vjeshte. Plehu I aplikuar nga vjeshta duhet të përmbajnë azot sepse vjeshtë dhe dimër sezonini eshte i lagësht pasi kur ka reshje të shumta.Përveç azotit dhe fosforit ndotësit serioze të ujit janë pesticidet e përdorura për mbrojtjen e bimëve ndryshe te njohura si plehrakimike ato janë përdorur në sasi shumë më të vogla, por janë shumë më të rrezikshme për mjedisin. Si pesticidet janë përdorur edhe një numër i përbërësve kimike te cilët kanë sjellje ndryshme në tokë (disa prej tyre me ndihmën e mikroorganizmave në tokë janë thyer, disa në kontakt me tokën janë çaktivizuar dhe disa te tjere kanë ende një efekt të gjatë të mbetur).

Çfarë është Menaxhimi i Integruar i semundjeve dhe demtuesve (IPM)? IMM është një qasje e balancuar për të menaxhuar sëmundjen që ka perfshire shumë aspekte të kujdesit shëndetësor, bimëve / mbrojtjen e bujqësisë, në mënyrë për të zbutur ndikimet negative në mjedis dhe të mbrojë shëndetin e njeriut.• Menaxhimi i Integruar i dëmtuesve (IPM) si një komponent thelbësor për bujqësi të qëndrueshme.Mbrojtja e bimëve nga dëmtuesit, barërat e këqija dhe sëmundjeve është një pjesë thelbësore e aktiviteteve të përditshem bujqësor, dhe kryesisht në pemtari; edhe më shumë në kontekstin e rritjes së çmimeve të ushqimit, rritjes së popull-sisë dhe shqetësimet globale të sigurisë ushqimore. Menaxhimi i integruar i sëmundjeve dhe dëmtuesve është thelbësor për ruajtjen e prodhimit dhe shumëllojshmërinë te specieve vendase dhe për të siguruar cilësinë dhe qëndrueshmërinë e produkteve bujqësore.

Me këto metoda, veçanërisht metodat bioteknike dhe biologjike të luftës janë aplikuar në mënyrë efektive dhe ekonomike për të kontrolluar disa insekte. Në këtë mënyrë, bujqësia e qëndrueshme mund të kryhet duke eliminuar efektet e shumta negative të pesticideve.Kultivuesit mund të parandalojne humbjen ekonomike duke përdorur armiqve natyrore për të kontrolluar dëmtuesit e tille si insektet dhe marimangat grabitqa-re në kulturat e tyre. Kjo është bërë nga tre mënyra: 1.Krijimi i kushteve për rritjen e armiqve natyrore. 2.Rritja e efikasitetit te armiqve natyrore.3.Prodhimi i shumë armiqve natyrorë in vitro ose në qendrat

Si mund të punojnë me programin IPM?Mbrojtja e bimeve Efektive duke përdorur per menaxhimin e integruar të dëmtuesve dhe sëmundjeve (IMM) e cila është një qasje e bazuar në katër hapa: Parandalimi, vëzhgimi dhe parashikimi, vendim për informacion, dhe ndërhyrjes. Zgjedhja e varieteteve rezistente, qe qarkulojne e kombinuar me balancen bujqësore, ndihmon për të minimizuar nevojat për masat për mbrojtjen e bimëve.IPM kursen paratë, përmirëson mjedisin, mbron shëndetinDisa nga dëmtuesit kanë qenë të njohur për mijëra vjet, por ka edhe te tjerë te cilet zbulohen cdo dite. Menaxhimi i integruar i sëmundjeve dhe dëmtuesve (IPM) është një mënyrë për të frenuar dëmin e shkaktuar nga insektet dhe dëmtuesit e tjerë, ne menyre qe te shkaktojne sa me pak deme njerëzve, pronës dhe mjedisit.Pika e fillimit për IMM është të mësuarit për ciklin biologjik të çdo dëmtuesve dhe të ndërveprimit me mjedisin. Njohja ee sëmundjeve biolgjike dhe dëmtuesve ndihmon ekspertët për të gjetur mënyra krijuese për eleminimin e kërcënimit nga dëmtuesit, dhe në të njëjtën kohë të reduktojne përdorimin dhe ndikimin e kimikateve të dëmshem sintetik.

Por pavarësisht se si ajo është quajtur ose ofruar, hapat themelore të mbrojtjes se integruar janë:• Identifikimi. Zbulimi i pranisë së dëmtuesve dhe kjo është identifikimi me një lloj të veçantë. Llojet që janë të lidhura mund të jetë shumë te ngjashme nga pamja, por kanë potencial të dukshëm të ndryshem nga dëmtuesit.• Kuantifikimi: Marrja e mostrës për matjen e dendësisë së popullsisë. Si ndry-shon dendësia e popullsisë me kalimin e kohës?• Pikat kryesore: Gjetja nga pikenisja e popullsisë në aspektin e niveleve ekono-mike të dëmtimit. Çfarë rritje potenciale ka popullsia?• Specifikimet. Çila menyre eleminimi është e nevojshme? Cilat mjete ose burime janë të nevojshme për të aplikuar një operacion zhdukje te ketyre demtuesve?• Aplikimi. Duke marrë një hap të përshtatshem i cili është i nevojshem për të zhdukur popullatën e dëmtuesve.• Vlerësimi. Konfirmimet e efektivitetit të masave te ndermara per të shtypur demtuesit, shqyrtuar situatën dhe për të ndermarrë aktivitete të përshtatshme nëse është e nevojshme.IMM eshet zbatuar për të ruajtur ose rritur fitimet e kultivuesve të bimëve, puen kjo e cila ka ndikuar njëkohësisht pozitivisht si në mjedisn edhe shëndetin e njeriut. IMM zakonisht redukton përdorimin e pesticideve dhe plehrave kimike shumë toksike. Rrit rendimentin e kulturave, redukton erozionin e tokës dhe rrit fitimet. Këto janë vetëm disa nga shpërblimet që fermerët mund të presin kur ata zbatojnë praktikat e menaxhimit të zgjuar. Përfitime të tjera mjedisore të IPM përfshijnë:• Mbrojtja e bazës së resurseve natyrore• Mbrojtja e kafshëve të egra, insekteve të dobishme dhe të llojeve të rrezikuara• Parandalimi i degradimit të tokës, ujit, dhe cilësinë e ajrit• Të sigurojë një furnizim të sigurt të produkteve bujqësore• Ruajtja e shëndetit të punonjësve të bujqësisë si dhe familjeve të tyre• Luftimi i natyrshëm – përdorimi i paraziteve natyrore, grabitqarëve (ngrënësit e insekteve), dhe sëmundjeve. • Llojet e luftës bujqesore duke perodur lëngje; Përzgjedhja e bimëve rezistente; ndalimi i dëmtuesve me barrierave mekanike; ujitjes; Mirëmbajtja dhe mulcer-izimi - të gjithë mund të jenë efektive, në varësi të llojeve.• Alternativat ndaj kimikateve - Disa ekstrakte bimore janë shumë të efektshme, por disa janë shumë toksike.• Menyra te ndryshme e te shumellojshme luftimi – Disa prej et cilave përfshijnë dhe kurthet e feromoneve etj

Praktikat me te mira:STACIONI AGRO-METEOROLOGJIK NJE METODE INOVATIVE PER PARASHIKIMIN E SEMUNDJEVE DHE DEMTUESVE NJE MUNDESI PER PERDORIMIN EFEKTIV TE PESTICIDEVE NE BUJQESI DHE MBROJTJEN E MJEDISIT Menaxhimi i mire i tokes bujqesore ndihmon ne krijimin e nje peisazhi dhe habitati rural me te larmishem, duke i bere zonat rurale nje vend terheqes per te jetuar dhe per zhvillimin e bizneseve e turizmit” Zbatimi i parashikimit te semundjeve e demtuesve me metoda mod-erne e bashkekohore ju pergjigjet nevojave nepermjet sistemit mbeshtetes vendimarres (DSS). Ky sistem u lejon kerkuesve dhe mundesine e zgjerimit per mbeshtet-jen e fermereve me informacionin e duhur per te marre vendimin me te drejte dhe ne kohen e sakte lidhur me manaxhimin e semundjeve e demtuesve ne fermen e tyre Cfare sigurohet nga nje Sistem mbeshtetes vendimarres?-Permiresimi i kuptimit te biologjise/epidemiologjise se semundjeve dhe demtuesve-Mbeshtetje per vendimarrje nga fermeret ne kohe reale.-Mbeshtetje te sherbimit keshillimor dhe kerkimor .-Perdorimin efektiv te pesticideve.-Mbrojtja e ambientit rrethues.-Rritja e te ardhurave tek fermeret. Tre hapat kryesore te Sistemit mbeshtetes vendimarres:1- Grumbullimi i te dhenave• Temperaturat• Rreshjet• Lageshtia relative• Fiziologjia e bimeve 2- Perpunimi i te dhenave

• Rregullimi i parametrave• Modelimi• Skenari i motit• Nxjerrja e te dhenave

3-Shperndarja e informacionit (IPM)

• Interpretimi i informacionit• Vleresimi i informacionit• Shperndarja e informacionit• Rekomandimi 4-Perdorimi i Sistemit mbeshtetes ne vendi-marrje :

• Rrit efektivitetin e prodhimit bujqesor.• Rrit cilesine e frutave dhe perimeve• Siguron reduktimin 25-30 % te perdorimit te pesticideve• Ndikon ndjeshem ne mbrojtjen e mjedisit

PLANI I VEPRIMITÇmimi i tanishëm i ulët i produkteve bujqësore është shoqëruar me rritjen e shqetësime lidhur me ndikimin e mjedisit dhe klimës ne ndryshimin e prodhimit bujqësor. Bujqësia është burimi kryesor i ushqimit, veshjeve dhe materialet e përdorur si një burim i karburantit dhe materialeve të ndërtimit për popullsinë në rritje. Sfida është për të ushqyer miliona njerëz të varfër, për të reduktuar ndikimin e bujqësisë mbi mjedisin dhe ngrohjen globale dhe për të ruajtur ujin, tokën si dhe burimet ekzistuese. Çdo e tre te katërtat e vendeve në zhvillim jetojnë në zona rurale, jetesa e të cilëve varet nga prodhimi bujqësor.Qëllimi i strategjisë globale është për të përmirësuar qëndrueshmërinë e prodhimit bujqësor, të reduktuar ndryshimet në çmimet e produkteve bujqësore që çon në një rritje të numrit të njerëzve të varfër dhe për të zvogëlu-ar ndikimin e bujqësisë në mjedis. Për të arritur këto objektiva do të jetë e nevo-jshme te zbatohen metodologjitë dhe teknikat e reja. Tre shtyllat e planit të veprimit globale janë: krijimi i një bazë të dhënash që do të përmbajë një sërë minimale të kushteve të nevojshme, integrimin e prodhimit bujqësor në sistemin kombëtar statistikor të një vendi dhe inkurajimin e sistemit të qëndrueshëm bujqësor statistikor përmes qeverisjes dhe ngritjen e kapac-iteteve për statistikat .

Qëllimi i planit të veprimit global është për uljen e varfërisë, rritjen e sigurisë së ushqimit dhe zhvillimit rural. Në funksion të planit të veprimit globale në Republikën e Maqedonisë, është themeluar një bazë të dhënash, prodhimi bujqësor ka qenë i integruar në sistemin statistikor kombëtar i cili është përmirësuar vazhdimisht. Në këtë pikë në rajonin e Prespës, në mënyrë që të zvogëlojë ndikimin e prodhimit bujqësor në mjedis, veçanërisht në Liqenin e Prespës janë zbatuar disa metoda të reja dhe teknologji. Prodhuesit bujqesore ne Prespe me ndihmën e agro stacioneve tashmë të instaluara meteo-rologjike dhe shërbimit për parashikimin dhe sinjalizimit "Prespa" deklarata e të cilit lëshon 82% të prodhuesit në rajonin e Prespës, konsultohen para se te ndermarrin ndonjë masë në plantacionin e tyre. Per ta eshte e detyrueshme kryerja e analizave te tokës me fillimin e ri plantacion, ndërtimi i sistemit të bërë prej përzierje plehrash, i cili përpunon materiale bimore të mbeturinave, normat tashmë të arritura të prodhimit integral. Për disa vite ka kerkime rreth mundësisë për përdorimin e pesticideve bio në rajonin e Prespës, hetimet fillestare kane treguar rezultate të larta jo vetëm në prodhimin organik, por edhe në prodhimin e integruar. Edhe pse fermerët tanë janë të njohur me praktikat e prodhimit integral, është gjithmonë i nevojshme edukimi i tyre vazhdimisht, sepse bujqësia është një degë që është vazhdimisht në ndryshim.

Praktikat me te mira:STACIONI AGRO-METEOROLOGJIK NJE METODE INOVATIVE PER PARASHIKIMIN E SEMUNDJEVE DHE DEMTUESVE NJE MUNDESI PER PERDORIMIN EFEKTIV TE PESTICIDEVE NE BUJQESI DHE MBROJTJEN E MJEDISIT Menaxhimi i mire i tokes bujqesore ndihmon ne krijimin e nje peisazhi dhe habitati rural me te larmishem, duke i bere zonat rurale nje vend terheqes per te jetuar dhe per zhvillimin e bizneseve e turizmit” Zbatimi i parashikimit te semundjeve e demtuesve me metoda mod-erne e bashkekohore ju pergjigjet nevojave nepermjet sistemit mbeshtetes vendimarres (DSS). Ky sistem u lejon kerkuesve dhe mundesine e zgjerimit per mbeshtet-jen e fermereve me informacionin e duhur per te marre vendimin me te drejte dhe ne kohen e sakte lidhur me manaxhimin e semundjeve e demtuesve ne fermen e tyre Cfare sigurohet nga nje Sistem mbeshtetes vendimarres?-Permiresimi i kuptimit te biologjise/epidemiologjise se semundjeve dhe demtuesve-Mbeshtetje per vendimarrje nga fermeret ne kohe reale.-Mbeshtetje te sherbimit keshillimor dhe kerkimor .-Perdorimin efektiv te pesticideve.-Mbrojtja e ambientit rrethues.-Rritja e te ardhurave tek fermeret. Tre hapat kryesore te Sistemit mbeshtetes vendimarres:1- Grumbullimi i te dhenave• Temperaturat• Rreshjet• Lageshtia relative• Fiziologjia e bimeve 2- Perpunimi i te dhenave

• Rregullimi i parametrave• Modelimi• Skenari i motit• Nxjerrja e te dhenave

Qellimi Aktivitetet 1. Informimi I prodhuesve dhe banoreve per prodhimin e qendrueshem.

Edukimi në lidhje me ndikimin e ndotjes së ajrit nga plehra dhe pestivcidet në zonat rurale. Edukimin e të rinjve në lidhje me masat për prodhimin e qëndrueshëm, me ndikimin e prodhimit bujqësor për ngrohjen globale dhe objektivat globale të planit të veprimit. Trajnimi popullsinë më të moshuar se si pak përpjekje mund të ndikojnë në ndotjen e mjedisit. Edukuar prodhuesit se si një përpjekje e vogël mund te ndryshojne shprehitë e përditshme dhe mund të ndikojë gjeresisht ne mjedis.

2. Kerkimi dhe prezantimi I praktikave inovative.

Vazhdimisht jemi ne kërkim te risive. Inovacionet dhe praktikat e përdorura në vendet evropiane, në shumicën e rasteve duhet të jenë të përshtatura për nevojat e prodhuesve tanë. Prespa ka te nevojshme krijimin e institutit te druve frutore, në këtë mënyrë ne do të kemi prodhimin e fidanëve tane dhe gjithashtu do të mund te zbatojme politika mbrojtese ne aspektin e të ushqyerit dhe të mbrojtjes së bimëve si dhe kushteve te prodhimit në Prespë. Promovimi i projekteve, programeve dhe studimeve pilote mbi bujqësine e qëndrueshme. Promovimi i teknologjive dhe metodave të sigurta dhe miqësore me mjedisin,

3. Pjesemarrja e institucioneve shteterore. Sa herë që bëhet fjalë për zbatimin e masave të reja lind nevoja për ndihmë nga institucionet shtetërore. Gjithashtu e dobishme për shtetin eshte subvencionimi i përdorimit te pesticideve bio në prodhimin konvencional dhe organik, sepse kjo është mënyra e vetme për prodhuesit të ndërmarrin një masë më të madhe për t’i aplikuar keto pesticide biologjike te cilat janë diçka e re dhe te papraktikuara, jo vetëm në Prespë, por edhe më gjerë rajon. Inkurajimi i publikut, OJQ-të dhe sektori privat si dhe mbështetja nga autoritetet lokale të cilat duhet te jene me të përfshira në përpjekjet për të arritur nje bujqësi të qëndrueshme. Zhvillimi dhe zbatimi i politikave për të promovuar metodat bujqësore të zhvillimit të cilat çojnë në shëndetin dhe përfitime mjedisore, duke synuar një teknike ndryshimi. Miratimi i politikave në bazë të konventave ndërkombëtare.

www.dmo.al Mbro Mjedisin