Bryan Magee - K. Popper'in Bilim Felsefesi Ve Siyaset Kuramı

7/22/2019 Bryan Magee - K. Popper'in Bilim Felsefesi Ve Siyaset Kuram

1/151

ryan agee

Karl Popper inBilim elsefesive Siyaset u r a m

eviren ete Tunay

Remzi Kitabevi


2/151

1930 da Londra da d o a n B r y a n Magee, nce Christ s Hospital da,deniz a r lkelerde y a p t askerlik hizmetinden sonra da Oxford unKeble Kolejinde r e n i m g r m ; buradan, biri a d a Tarih, teki Fel-sefe, Siyaset ve k t i s a t stne iki diploma a l m ve r e n c i D e r n e i B a -

k a n o l m u t u r . s v e < ; t e bir y l felsefe o k u t m u , Yale de Felsefe Fellow uolarak b u l u n m u sonra 1956 da y a z a r l k , e l e t i r n e n l i k ve y a y n c l kyapmak zere akademik y a a m d a n a y r l m t r . Kendisi s k s k radyo vetelevizyon p r o g r a m i a r n a k m a k t a d r . Critics C i r c l e n ( E l e t i r m e n l e revresi nin) mzik ve tiyatro kesimlerine yedir. 1970 te Oxford un l-liol Kolejinde Felsefe O k u m a n l n a atanarak yeniden niversiteye dn-

m t r . 1974 te ise, Leyton dan i Partisi milletvekili olarak Parlamen-to ya g i r m i t i r . On iki dile cvrilen on iki k i t a b n d a n kimileri u n l a r d r :

(1958)(1962)(1964)(1965)(1966)(1968)(1971)(1978)

Go West, Young ManThe New RadicalismThe Democratic RevolutionTowards 2000One in TwentyAspects of W agnerModern British PhilosophyMen of Ideas


3/151

ryan agee

Karl Popper'inB i l i n Felsefesive Siyaset u r a m eviren ete Tunoy

i t a b n sonuna, Popper in iki makalesinin Trkeleri e k l e n m i t i r :- oplumBilimlerinde ndeyi ve Kehanet ev. a h i n Alpay)- Diyalektik Nedir ev. Mete Tunay)

Rem i Kitaf eviAnkara Caddesi, 9 - Istanbul


4/151

TEMEL DiZi: 23

ikinci B a s m : 1990

ISBN 975 14 0157 7

Remzi KitabeviSelvili Mescit S C a a l o l u istanbulTel: 522 05 8 522 72 48Dizgi ve B a s k : Evrim M a t b a a c l k Ltd t iSelvili Mescit S 3 C a a l o l u istanbul1990


5/151

llu kitap, k s a olmakla birlikte, daha nceh z r l d m bir taslak slndeLord Boyle,Bay Tyrrell Burgess,Prof. Ernest Geliner,Sir Ernst Gombrich,ay David Miller,

Prof. John Watkins,Prof. emard Williams veSir Karl Popper in y p b k l r e l e t i r i l e r d e n.llemeyecek kadar ok y a r a r l a n m t r


6/151


7/151

N D E K L E R

1 G i r i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Bilim. Yntemi- Geleneksel G r ve Popper in G r . 173 Bilim Olanla Olmayan r a s n d a S n r izme y r a c . 334 Popper in E v r i n i c i l i i ve Dnya 3 K u r a m 515 Nesnel Bilgi . . . . . . 596 k Toplum . . . . . 677 k Toplumun D m a n l a r 79Son Sz 97

Kaynaka . . . . . . . 99Diyalektik Nedir? . . . 101Toplum Bilimlerinde ndeyi ve Kehanet 135


8/151

n s a n dilde mzikte i i r e ve bilirnde yeni dnyalary a r a t m t r ; bunlann en nemlisi e i t l i k zgrlk ve

z a y f l a r a y a r d m yolundaki ahlak istemlerinin d n y a s d r .A k oplum ve D m a n l a r Cilt I s


9/151

G R

Karl Popper, en a z n d a n henz, s r a d a n a y d n l a r a r a s n d a pekbildik bir ad d e i l ; bu durum bir a k l a m a gerektirmektedir. nkIsaiah Berlin'in Karl Marx biyografisinde (3. bas., 1963) y a z d gibi,Popper'in The Open Society and ts Enemies A k Toplum ve D

m a n l a r k i t a b Marxizmin y a a : Y a n bir yazar t a r a f n d a n y a p l m en titiz ve a m a n s z e l e t i r i s i n i iinde t a m a k t a d r ve e e r bu y a r g d o r u y a b i r a z c k y a k n s a (nfusunun te biri, kendilerine Marxistdeyen ynetimler a l t n d a y a a y a n bir dnyada) Popper dnya lsnde nemli bir k i i demektir. Bu bir yana, Popper b i r o k l a r n c a ,

y a a y a n en byk bilim felsefecisi s a y l m a k t a d r - hatta, NobelT p dl alanlardan Sir Peter Medawar 28 temmuz 1972 de BBCradyosunun 3. P r o g r a m n d a Popper'i g e m i bilim felsefeci erinin,b a k a l a r y l a k a r l a t r l a m a y a c a k kadar en b y s a y y o r u m dem i t i r . Nobel dl kazanan teki bilim a d a m l a r a r a s n d a , kendi

y a p t l a r stnde Popper'in etkisini kamuoyuna a k l a y a n l a r d a nbiri Jacques Monod, bir b a k a s da Sir John Eccles'tir. Ecclesacing Reality (Gereklik K a r s n d a , 1970) a d l k i t a b n d a u n l a r

y a z m t r : benim bilim y a a m m , 1945 y l n d a , Popper'in bilimsel a r a t r m a n n yrtlmesi h a k k n d a k i r e t i s i n e b a l a n n a m aok e y l e r borludur .. Nrobiyolojiyle ilgili temel s o r u n l a r n ortaya k o n u l m a s n d a ve a r a t r l m a s n d a Popper'i izlemeye a l t m . Eccles'in teki bilginiere d , tir. Bu g r p a y l a a n l a r y a l n z deney bilimcileri s a n l m a m a l . nl matematiki ve kuramsal astronom Sir Hermann Bondi,


10/151

KARL POPPER iN BiLiM FELSEFESi VE SiYASET KURAMIdir. Popper in, bugn y a a y a n b a ~ k a herhangi bir n g i l i z c e konu-

a n filozofun y a k l a a m a d d n s e l etki y a y g n l , hkmet yelerinden sanat tarihilerine d e i n u z a n y o r . Kenneth- C l a r k n < < r r -rmde o k u d u u m sanat e l e t i r i s i k i t a p l a r n n en p a r l a k l a r n d a nbiri diye n i t c l e n d i r d i i rt and I l l u s i o n n (Sanat ve Hayal) nsz nde, Sir Ernst Gombrich < < K i t a b m n her yerinde, Prof. Popperin etkisi sezilirse, bundan gurur d u y a r m demektedir. Byk n giliz siyasal partilerinin her ikisinden de Anthony Crosland ve SirEdward Boyle gibi ilerici bakanlar, siyaset h a k k n d a k i g r l e r i n de Popper den e t k i l e n m i l e r d i r .Bu rnekler, Popper in y a p t n n o l a a n s t uygulama kapsa-

m n d a n l a ~ k a , d o r u d a n d o r u y a nemli b i r t a k m e y l e r de gster-mektedir. o u a d a felsefecilerin tersine, Popper in d n c e s iondan etkilenen insanlar stnde belirgin bir k l g l (pratik) etki

y a r a t m a k t a d r ; kendi i l e r i n i yapma biimlerini, bylelikle .ve baska yollardan y a a m l a r n d e i t i r m e k t e d i r . K s a c a s , bu bir eylemfelsefesidir. stelik, bu felsefenin, a l a n l a r n d a kendileri en yksekdze:vdc olan birok k i i l e r stnele byle bir etkisi o l m u t u r . Dol a y s y l a , Popper in grmezlikten g e l i n d i i ya da a z m s a n d sylenemez. Bu durum, daha az nemli birok d n r daha ok n ka

z a n m o l d u u halde, onun daha iyi t a n n m a y olgusunun a r t c l n daha da v u r g u l a m a k t a d r . Bu, bir lde r a s t l a n t d a n , b irlde de ynteminin, onu okumayanlarca y a n l a n i a l m a s n kol a y l a t r a n bir z e l l i i n d e n ileri gelmektedir.Karl Popper Viyana da 1902 de d o m u t u r . On b e y n l a r n d aMarxist, sonra da c o k u n bir Sosyal Demokrat o l m u t u r . Bilim vefelsefe a l m a l a r n n y a n s r a , y a l n z c a sol siyasetle ilgilenmeklekaln a m o c u k l a r k o r u m a y amalayan, Adlcr in gzetimi a l t n daki toplumsal a l m a etkinliklerine k a t l m , a y r c a da Schoen-berg in k u r d u u zel Dinietiler D e r n e i n e devam e t m i t i r . O dnemin V i y a n a s b a k a b i r o k l a r iin o l d u u gibi Popper iin de, genolarak y a a n l m a s pek heyecan verici bir yerdi. r e n c i l i k gnlerinden sonra, Popper bir orta okul matematik ve fizik r e t m e n iolarak y a a m n kazanmaya b a l a m t r ; fakat b a l c a , toplumsal

a l m a sol siyaset, mzik ve elbette felsefeyle ilgilenmeyi srdr-m t r . Felsefe a l a n ~ n d a , o zamandan beri y a p a g e l d i i zere, kendisini orada, o s r a egemen olan g r l e Viyana evresi nin man-t k pozitivizmiyle a n l a m a z l k halinde b u l m u t u r . Bu evreninyelerinden Otto Neurath, Popper e Resmi Muhalif a d n tak

m t . Bu, onun d l a n m a s a n l a m n a g e l m i t i r . Popper ilk y a p t -10


11/151

G R

a r n , y a z d halleriyle y a y m l a t a m a m t r . l k k i t a b ha.la y a y m -lanamadan d u r m a k t a d r ; y a y m l a n a n ilk y a p t ogik der or-schung ( A r a t r m a M a n t ; 1934 gznde 1935 tarihiyle k m t r )ise, iki kat uzunlukta bir kitaptan a d a m a k l l makaslanarak ortaya

k o n u l m u t u r . Popper in sonraki felsefi g e l i m e s i n i n t o h u m l a r n iinde t a y a n bu y a p t t a , m a n t k pozitivizme k a r o zamandanberi genellikle benimsenen k a n t l a r n b a l c a l a r yer a l m t r .

Viyana da 1930 larda siyaset sahnesinin i d d e t eylemleriylek a p l yzeyinin a l t n d a solun f a i z m e k a r k o y u u kyordu.

S o n r a l a r , A k Toplum ve D m a n l a r n d a cilt II, s. 170-71), Poppero zamanki kktenci M a r x s t g r y l e a n l a t a c a k t r : .

A k t a r l a n bu p a r a n n gerisindeki toplumsal gereklikte, siyasal strateji ve ahlak h a k k n d a , Popper in de k a r t a c l t a r t m a -lar yer a l y o r d u ; bunlar, onun daha sonraki siyasal y a z l a r n n to

h u m l a r n n s e r p i l d i i toprak oidu. Giderek, i k a r a r t c bir keskinlikle, A v u s t u r y a n n Nazi A l m a n y a s n c a ilhak e d i l e c e i n i , bunun ar

d n d a n da kendi lkesinin y a n l tarafta yer a l a c a bir Avrupa sav a k a c a n nceden kestirdi ve bu olmadan nce v a t a n n d a n

a y r l m a y a karar verdi. (Bu karar, c a n n k u r t a r m t r ; nk ana-s y l a b a b a s vaftiz o l m u , kendisi de o c u k l u u n d a Protestan olaraky e t i t i r i l m i bulunmakla birlikte, Hitler onu Yahudi s a y a c a k t . )


12/151

KARL P O P P E R N L M FELSEFESi VE S Y ASET KURAMI1937-45 y l l a r a r a s n d a Yeni Zelanda niversitesinde felsefe akuttu. Bu dnemin b a l a r n d a , Y u n a n l f i l o z o f l a r , zellikle de Platon uilk elden inceleyebilmek iin, hemen hemen kendi kendine Yunanca r e n d i . Yeni Zelanda da g e i r d i i y l l a r n o r t a l a r n d a , n g i l i z c eolarak, Isaiab Berlin in yukanda a l n t y a p l a n k i t a b n d a d e d i i gi-bi, o l a a n s t zgnlk ve gte bir y a p t olan A k Toplum ve

D m a n l a r n y a z d . Popper bunu kendisinin s a v a devi s a y y o r du. Bu k i t a b yazmak konusundaki kesin k a r a r n , uzun zamandanberi d e h e t l c b e k l e d i i , Hitler in A v u s t u r y a y istila e t t i i haberinia l d gn v e r m i t i . Bu olgu ve k i t a b n t a m a m l a n d 1943 y l n d a

k i n c i Dnya S a v a n n s o n u c u n u ~ hala belirsiz k a l , z g r l savunan ve - a y r c a g e l i i m i n i ve e k i c i l i i n i de a k l a m a y a a l t - t o t a l i t e r l i e s a l d r a n y a p t n tutkusal d e r i n l i i n i a r t t r m t r .Bu kitap 1945 y l n d a iki cilt olarak y a y m i a n m ve P o p p e r ' e , n g i lizce k o n u u l a n dnyada ilk gerek nn s a l a m t r .1946 da n g i l t e r e ' y e giden Popper, o zamandan beri orada ya

a m a k t a d r . G i t t i i n d e n g i l t e r e ' d e k i b a a t felsefe a k m n n , s - a v a lan nce Viyana da gerisinde b r a k t m a n t k pozivizm o l d u u n ug r m t r . Bu a k m n g i l t e r e ' y e A.J. Ayer in 1936 o c a n d a y a y m lanan Language, Truth and Logic (Dil, D o r u l u k ve M a n t k ) a d l k i t a b t a m t . Popper in kendi ogik der Forschung u (hala n g i lizceye e v r i l m e m i t i ) hemen hemen hi bilinmiyordu; hatta, hak

k n d a bir e y l e r b i l i n d i i lde de, i e r i i genellikle y a n l anla l m a k t a y d . n g i l i z c e s i ancak, ilk y a y m l a n n d a n eyrek y z y lsonra, 1959 gznde Logic of Scientific D i s c o v e - y (Bilimsel BulguM a n t ) a d y l a k t . Bu eviride, Popper in (o s r a l a r ) yeni yenimoda olmaya b a l a y a n dilci felsefeden kendisini a y r a n zel bir nsz de v a r d ; fakat dilci felsefenin b a l c a y a y n o r g a n olan Minddergisinde, k i t a b d o r u drst anlamadan ve bu nsze d e i n m e den kaleme. l n m bir t a n t m a ve e l e _ t i r i y a z s y a y m l a n d . Popper g e n l i i n d e Avusturya da o l d u u gibi, orta y a l a r n d a da n g i l tere de yine d l a n a n adam o l m u t u . Byle olmakla birlikte, yapa

y a l n z bir d n r olarak, oktan g e l i m e y e b a l a y a n u l u s l a r a r a s iin y a y l m a y a devam etti; n g i l t e r e ' d e de toplumca resmen t a n n maya b a l a d (1965 te v a l y e y a p l a r a k Sir n v a n verildi.) FakatOxford da, Cambridge de onu profesr olarak istemediler. Ama niversiter u r a n n son 23 y l n , M a n t k ve Bilimsel Yntem Prof e s r l n e a t a n d London School of Economics te geirdi.Popper daha sonraki iki k i t a b n bu. y l l a r d a k a r m t r ; bun

l a r n her ikisi de, o u daha nce e i t l i dergilerde y a y m i a n m ma- 2


13/151

G R

kalelerinin t o p l a m a l a r y d . The Poverty of Historicism (Tarihsicil i i n Y o k s u l l u u ) 1957 y l n d a b a s l d zaman, Arthur KoestlerT l e S m d a _ v Times ta bu y l y a y m l a n a n kitaplar a r a s n d a , herhal-de bir tek bu, y z y l m z d a n sonraya da k a l a c a k t r diye y a z m t .

( K i t ; : b o l u t u r a n y a z dizisi Mind t ' . r a f n d a n geri e v r i l m i t i . ) TheP o e r t y of Historicism, A k Toplum ve D m a n l a r n n bir eki sa

y l a b i l i r . A y n e k i l d e , 1963 te y a y m l a n a n Conjectures and Refuta-tions The Grovvth of Scientific Knowledge (Oranlamalar ve Y a d s -malar Tahminler ve Reddetmeler]: Bilimsel Bilginin Bymesi)de Bilimsel Bulgu M a n t n n bir ek,i gibi grlebilir. Popper 1969da emekliye a y r l m a s n d a n bu yana, yine bir denemeler derlernesiolan bir kitap daha y a y m l a n m t r : 1972 de k a n Objective Know-ledge An Evolutionary Approach (Nesnel Bilgi: Evrimci Bir Yak-l a m ) . Byk bir o l a s l k l a , Popper'in byle b i r t a k ~ k i t a p l a r daha y a y m l a n a c a k t r ; nk b a s l m a m k i t a p l a r n n e l y a z m a l a r ha

z r d i r ; akademik dergilerde k m olan s a y s lOO a k n makale-lerinden b a k a , daha da byk bir s a y d a hi b a s l m a m y a z l a nve ders notlan v a r d r . mr boyunca, Popper y a p t l a r n b a s k y avermekte a r ekingen d a v r a n m t r ; her zarnan birka dzeltmedaha yapmaya, birka n o k t a y daha g e l i t i r m e y e yer v e Yakit-o l d u u n a i n a n r .FelSefi u r a n n b a l a r n d a , m a n t k pozitivistler onu, znde, kendilerinin ilgilendikleri s o r u n l a r n a y n y l a ilgilenen biri diye

g r m l e r , y a p t n da bu v a r s a y m n n d a y o r u m l a m l a r d r .S o n r a l a r , dil felsefecileri de a y n e y i y a p m l a r d r . Bu nedenledirki, her iki a k m da Popper'in a l m a l a r n n kendilerininkilerdenonun s r a r e t t i i kadar f a r k l o l m a d n a itenlikle i n a n m l a r ve

r a r n c a n s k c b u l m u l a r d r . ileride yeri gelince, bu y a n l anlarnalara e t r a f l c a d e i n e c e i m . Burada sylemek i s t e d i i m u d u r :Popper'in y a p t l a r n d a , d o r u a n l a l d zaman k a n l m a z olan birzellik v a r d r b u zellik, onunla bu y a p t l a r okuyabilecek k i i l e r

a r a s n d a bir e i t engel o l u t u r m a k t a d r - Popper'i okuyabilecek, m a henz o k u m a m k i i l e r bunu aniayabilecek durumda d e i l l e r ;dir. l e r i d e daha tam olarak a k l a y a c a m z bir anlamda, Popperbilimin ancak e l e t i r i yoluyla i l e r l e y e b i l e c e i n e i n a n r . Bu i n a n ,onun en nemli d n c e l ) r i n d e n o u n u , b a k a l a r n n d n c e l e r i ni e l e t i r i r k e n ileri srmesine yol a m t r : r n e i n , A k Toplum

ve D i i m a n l a r n d a k i k a n t l a r n n o u , Platon- ve M a r x n e l e t i r i s iiinde ortaya k o n u l m u t u r . Bu durumun bir sonucu, birok r e n -ci k u a k l a r n n k i t a b btn olarak o k u m a k s z n bu e l e t i r i l e r i13


14/151

KARL P O P P E R N B L M FELSEFESi VE SiYASET KURAMIa y k l a m a k zere y a p t yer yer didiklerneleri o l m u t u r . Bu kitaph a k k n d a , y a y g n - olarak, Platon un ve M a r x n bir e l e t i r i s i n d e nibaret o l d u u gibi bir k a n bile d o m u t u r , d o l a y s y l a , ondan sz

e d i l d i i n i d u y m u , ama onu o k u m a m olan b i r o k l a r A k Toplumve D m a n l a r stne y a n l bir fikre sahiptirler. Hatta kimileri,Marx a s a l d r y a r diye, bunun s a c e i l i m l i bir y a p t o l d u u n u da

v a r s a y m a k t a d r l a r . Yol a t akademik. a r t m a , . Popper in kendi n e r d i i . d n c e l e r stnde d e i l , b a k a filozoflar h a k k n d a k i g

r l e r i n i n geerli olup o l m a d stnde o d a k l a m t r . Bu noktayla ilgili olarak, Ronald B. Levinsan un n Defense of Plato su Platon u Savunma Yolunda ve Maurice Cornforth un The Open: Philo-sophy and the Open Society si ( A k Felsefe ve A k Toplum gibikoca koca kitaplar y a z l m t r . Popper in u ya da bu Yunanca par- a y e v i r i i n i n P h t o n ' u n k a s t e t t i i anlama. a d k olup o l m a d konusunda akademik dergilerde t a r t m a l a r d a l l a n p b u d a k l a n m t r .Bu akademik dikkatin kk bir k r n t s bile, kitaptaki demokra-si savunusuna y n e l t i l m e m i t i r . Oysa, gerek Platon un gerekse

M a r x n Popper ce y a n l y o r u m l a n d gsterilebilseydi bile, onundemokrasiden yana k a n t l a r , yine de, dile g e t i r i l m i en gl savunu olarak k a l r d . A k Toplum ve D m a n l a r n n d n s e l a d a nher ciddi e l e t i r i s i , d a y a n d bilginlik temelinden ok, iinde t a d k a n t l a r n d e e r l e n d i r i l m e s i n e ynelmek g r kir k a l d ki, bu

b i l g i n l i i n de s a y g d e e r o l d u u n u ileride gstermeye a l a c a m .Popper le o l a s o k u y u c u l a r a r a s n d a , buna _ b a l olarak, ok

daha kk bir engel de v a r d r . Popper felsefenin zorunlu bir etkinlik o l d u u n a i n a n r ; nk hepimiz bir sr e y i veri kabul ederiz ve bu v a r s a y m l a r n b i r o u felsefi niteliktedir; zel y a a y t a ,siyasette, i i m i z d e ve y a a m m z n b a k a her a l a n n d a bunlara dayanarak hareket ederiz. Ancak bu v a r s a y m l a r n kimileri hi k u kusuz d o r u olmakla birlikte, daha o u n u n y a n l , kimilerinin de

z a r a r l o l m a s o l a s d r . Bu nedenle, felsefi bir etkinlik olan - vars a y m l a r m z n ( l e t i r i c i bir gzle incelenmesi, ahlaka o l d u u kadar d n s e l olarak da nemlidir. Bu, felsefenin akademik bir t;tkinlik ya da bir u z m a n l k o l m a d n , b a l c a , profesyonel felsefecilerin y a z l a r n incelemekle de s n r l k a l m a y p , y a a n a n ve hepimiziin nem t a y a r i bir e y o l d u u n u savunan bir g r t r . Byle olmakla birlikte, Popper in a l m a l a r n n o u n u n k u r a r n l a r n e l e tirici bir gzle i n c e l e n m e s i n d e ~ o l u m a s n e d o l a y s y l a , Z f f i l e rstne bir sr t a r t m a y a g i r i n e s i n i ve zellikle M.la Alman akademik g e l e n e i n i n etkisi a l t n d a b u l u n d u u s r a l a r y a z d ilk n -

14


15/151

G R

gilizce y a p t l a r n d a g e m i d n d e r e birok gndermeler yapihas n da g e r e k t i r m i t i r .

te yandan, anlatmaya a l t k l a r n n a k o l m a s iin onunkadar aba gsteren filozof az bulunur, Popper'in y a z s , d e r i n l i i ni gizleyecek denli a k t r ; hatta b a z okuyucular, y a n l olarak,onun sylediklerinin hayli y a l n , belki biraz da k e n d i l i i n d e n - b e l l i

e y l e r o l d u u n u bile s a n m l a r d r . Bunlar, o y a z l a r d a n duyulacaka y d n l a n m a sevincini ve h e y e c a n k a r m a k t a d i r l a r . Popper'in dz

y a z s , y o u n l u k l a sekindir: M a r x n y a z n a n m s a t a n , d n s e lve duygusal b a s k n n bir b i l e i m i y J e h o g r l ve i n s a n c l bir zellik t a r - s a v l a r n d a a y n z o r l a y c l k , a y n srkleme ve i n e l e me, a y n byklk, ve kendine gven v a r d r , stelik daha < la s k bir m a n t k s a l g gstermektedir. Okuyucu bir kez onun termino-lojisinc a l n c a , c a n l a n d r c ve b a l a y c kuvvetini grr. Hepsininstnde, k a n t l a r b a k m n d a n o l a a n s t zengindir ve bu, Popper'in btn y a p t l a r n n a r p c bir z e l l i i d i r .Popper'inki, a l a n n byk g e l e n e i n e uygun olarak, sistematikbir felsefedir. Fakat r e n c i l e r i a r a s n d a , ancak en titizce a l k a nve en g e n i ufuklu o l a n l a n n n , onun bu felsefeyi trl trl dillerde, dergilerde, lkelerde ve dnemlerde s u n d u u btn konferansve y a y n l a r n o u m u o l m a s beklenebilir - stelik, btn bun-

l a r tm insan deneyimini kapsayan tek bir a k l a y c ereveninbirbirleriyle i l i k i l i paralan olarak grmek gerekmektedir. Bir tekrnek vereyim: Popper fizikte de siyasette de belirlenmezcidir endeterminist). Tarihin gelecekteki a k n bilimsel olarak ncedenkestirmenin m a n t k a o l a n a k s z l n , ilkin The British Journal orthe P l i l o s o p l y of Science ta n g i l i z Bilim felsefesi Dergisi) k a nIndeterminism in Quantum Physics and in Classical Physics Kuvan tum F i z i i n d e ve Klasik Fizikte Belirlenmczcilik) b a l k l bir ya

z s n d a ileri s r m t r . Bu g r n n bir yndeki g e l i i m i , .siyasal z t , > i i r l s a v u n m a s n n ve Marxizmi e l e t i r m e s i n i n bir blmn o l u t u r m u t u r ; bir b a k a yndeki g e l i i m i y s e , onu o l a s l ne i l i r n c i bir k u r a m (propensity theory) stnde a l m a y a gtr-m t r - bu kuram, kuvantum f i z i i n e u y g u l a n n c a , madde kura-

m n n bir yanda Ejnstein, de Broglie ve Schrdinger ile te yandaHcisenberg, Niels Bohr ve Max Bom'un yer a l d tarihsel a y r l m a -ya i l i k i n kimi s o r u n l a r n a bir zm getirmektedir. Ancak, tmz a m a n n bu konulara v e r m i ve gerekli teknik bilgi d o n n n olanok az s a y d a r e n c i , bu i l i k i l e r i i z l e y e b i l m i ve birbirine b a l a

m olabilir. s


16/151

KARL P O P P E R N B L M F J ; l L S E F E S VE SiYASET KURAMIBenim bu kitapta yapmaya a l t m e y Popper in d n c e -

sinin sistematik b i r l i i n i gsteren k a l n izgileriyle a k bir zetiniverme.ktir. l e r i e daha iyi a n l a l a c a k nedenlerden tr, bu giri- i m bilgi k u r a m ve bilim felsefesiyle i e b a l a m a y gerektiriyor.

alanlarla ilgilenmediklerini d n e n ve bu k i t a b toplumsal vesiyasal kurarnlara ilgi duyduklan iin ellerine alan o k u y u c u l a r nbu blmleri a t l a m a m a l a r n dilerim; nk Popper a s l n d a d o abilimlerinde g e l i t i r i l e n b i r t a k m fikirleri toplum bilimlerine uygu-

l a m t r ve berikilerin daha d e r i n l i i n e a n l a l a b i l m e s i iin bunla-r n bilinmesi k a n l m a z l k t a m a k t a d r . stelik ben bu ikisinin

n a s l hem d o a hem insan d n y a l a r n kapsayan tek bir felsefeninblmleri o l d u u n u gstermeye a l a c a m . A y r c a bu felsefeninzel e t k i n l i i n i n nedenini ve bu kadar k s a bir kitapta zgl a t -malara e i l r n e k o l a n a bulunmamakla birlikte, genel izgileriyleolsun, niin teki a d a felsefelerle a n l a m a z l k halinde o l d u u n u

a k l a y a b i l m e y i de umuyorum. F i z i i n o l a s l k k u r a m n n ya dam a n t n daha teknik y a n l a r n a girmem de o l a n a k s z ; onun iinPopper in genel s a v l a r n a bu alanlardan g e t i r d i i a y r n t l destek-leri incelemeye k a l k m a y a c a m . l g i m genel s a v l a r y l a s n r l ka-lacak.

6


17/151

2BiLiM Y N T M - GELENEKSEL G R VE. P O P P E R N G R

Yasa s z c birden ok anlama gelir ve d o a l ya da bilimsel bir y a s a n n i n e n d i i > > n d e n sz eden bir kimse, bu s z c n

b a l c a iki k u l l a n m n k a r t n y a r demektir. Bir toplum y a s a s ,neyi y a p a b i l e c e i m i z i ve neyi y a p m a m a m z g e r e k t i i n i t l e r . Byle bir yasa i n e n e b i l i r - zaten, i n e n e m e s e y d i , ona gereksinim

o l m a z d ; toplum, bir y u r t t a n aym anda iki a y r yerde o l m a s n yasakl-amaya kalkmaz. Bir d o a y a s a s ise t l e y i c i d e i l , betim-leyicidir. Bize ne o l d u u n u - r n e i n , suyun 100 santigrad derece

s y u l n c k y n r l n syler. Byle olmakla, bir ~ i k t a r su bu-l u n m a s ve bunun s t i l m a s gibi belli b i r t a k m b a l a n g k o u l l a r

v e r i l d i i n d e ne o l d u u n u dile getiren bir nermeden te bir e y de i l d i r . D o r u ya da y a n l olabilir, a n a bir buyruk o l m a d iin

i n c n e m e z > > . Suyun 100 santigrad derecesinde k a y n a m a s r -d i l m e m i t i r . Bunun (bir t a n r t a r a f n d a n e m r e d i l m i o l d u u yolundaki bilim-ncesi i n a n , yasa s z c n n h a y f l a n l a s anlam be

l i r s i z l i i n i n nedenidir; d o a y a s a l a r , bir zamanlar, t a n r l a r n buyr u k l a r diye d n l m t r . Ama bugn a r t k , b u n l a r n uyulacakya da itaat edilecek>> yahut i n e n e c e k t l e r n e l e r o l m a y p , ol

g u s a l l k s a v t a y a n genel nitelikli a k l a y c nermeler o l d u k l a r -na, d o l a y s y l a da geersizlikleri grlrse, ilerinde d e i i k l i k ya

p l m a k ya da bir yana a t l m a k gerektiklerine hi kimse k a r k -maz.

D o a l yasalari aramak, o k t a n d r e n a z n d a n Newton danber i bilimin esas grevi olarak g r l m t r . Fakat bilginierin buyolda n a s l hareket etmeleri g e r e k t i i n i , sistemli bir biimde ilkinFrancis Bacon a n l a t m t r . B a c o n n bu sreci f o r m l l e t i r i i , onunKP 2 7


18/151

KARL P O P P E R N BiLiM FELSEFESi VE SiYASET KU RAM Iz a m a n n d a n bu yana bir hayli d e i i k l i k l e r e u r a t l m , i u c e t i l m i ve k a r m a k l a t r l m olmakla birlikte, onun nclk e t t i i izgide bir etimleme, on. yedinci y z y l d a n yirminci y z y l a hemen hemen btn bilimsel k a f a l insanlar t a r a f n d a n kabul e d i l m i t i r . Bu,

y l e bir e y d i r . Bilim a d a m , bilgimizle b i l g i s i z l i i m i z i n s n r stndeki bir noktada, dikkatle d e n e t l e n m i ve titizlikle l m l e n m i gzlemler y a p m a y amalayan deneyieric i e b a l a r . B u l g u l a r n sistemli bir biimde y a z m l a r , belki de y a y m l a r ve zamanla, o bilima d a m ve a y n alanda a l a n b a k a l a r , bir sr p a y l a l a n ve gvenilen bilgiler i r i k t i r m i olurlar. Bu birikim bydke genel niteliklerortaya k m a y a b a l a r , bireyler de genel v a r s a y m l a r kur111aya giri

i d e r - bunlar, bilinen btn olaylara uyan ve a r a l a r n d a k i nedensellik b a l a r n a k l a y a n yasa benzeri n e r n e l e r d i r . Bir bilgin,v a r s a y m n onu destekleyecek t a n t l a r bularak d o r u l a m a y a a l -

r D o r u l a m a y b a a r r s a , d o a n n gizlerini daha da aacak birb a k a bilim y a s a s b u l m u demektir. Ondan sonra, bu yeni d a m ~ ri l e t i l i r - y an i yeni k e i f , taze bilgi r e t e b i l e c e i d n l e n her yere u y g u l a n r . Bylelikle, varolan bilimsel bilgi kmesine yenilerieklenir ve b i l g i s i z l f i m i z i n s n r geriye itilir. Yeni s n r stnde,

a y n sre yeniden b a l a r .Genel nermeleri byle zgl d u r u m l a r n b i r i k t i r i l m i gzlemlerine d a y a n d r m a yntemine t m e v a r m (endksiyon) denir ve bu,

bilimin a y n c bir i a r e t i olarak grlr. Bir b a k a d e y i l e , tmev a r m ynteminin k u l l a n l m a s , bilimle bilim-olmayan a r a s n d a k i

n r izgisinin a y r a c s a y l r . Bilimsel nermeler, gzlemsel ve deneysel t a n t l a r a - k s a c a s , olgulara- dayanmakla, ister yetkeye, ister duyguya, g e l e n e e , kurguya, n y a r g y a , a l k a n l a , ister b a k ahethangi bir temele dayanan btn teki trlerdeki nermelerden,kesin ve gvenilir bilgiyi (bir onlar) s a l a m a k l a a y r l r l a r . Bilim,

i t e byle bilgilerin t o p l a m d r ; bilimin bymesi de, varolan kesinliklere yenilerini ekleme yolundaki sonsuz sreten o l u u r .Bu a n l a y a k a r , Hume r a h a t s z edici b i r t a k m sorular ortaya

a t m t r . Tekil gzlemle.rin, s a y l a r ne denli ok olursa olsun, mant k a , k o u l s u z s n r s z ) bir genel nermeye v a r a m a y a c a n a i a r e t

e t m i t i r . Ben bir keresinde A o l a y y l a birlikte B o l a y n n da meydana g e l d i i n i gzlemlersem, bundan onun her keresinde byle olac a , m a n t k a , k m a z . Bu sonuca iki gzlemden de, yirmi gzlemden de, iki bin gzlemden de v a r l a m a z . Hume, bu yeterince s kolursa, demektedir, bundan sonraki ilk A yla birlikte B nin de ge

l e c e i n i ummaya b a l a y a b i l i r i m ; fakat bu m a n t k s a l d e i l , psikolo- 8


19/151

B L M Y N T E M - GELENEKSEL R V P O P P E R N R jik bir olgudur. B i l e b i l d i i m i z her g e m i gnden sonra g n e ye-niden d o m u olabilir, fakat bu y a r n da d o a c a a n l ~ m n a gelmez. E e r biri k a l k p da Ah evet, ama biz gerekte, f i z i i n k a n t

l a n m y a s a l a r n n u anda varolan k o u l l a r a u y g u l a n m a s n d a n gn e i n y a r n tam saat kata d o a c a n nceden kestirebiliyoruz-derse, ona iki k a r l k verebiliriz. Birincisi, fizik y a s a l a r n n g e m i t egeerli o l d u k l a r n n a n l a l m b u l u n m a s , m a n t k a , gelecekte degeerli olmaya devam edecekleri a n l a m n a gelmez. k i n c i s i , fiziky a s a l a r n n kendileri d a y a n d r l d k l a r , ne denli ok s a y d a olursaolsun g z l e r o l e n m i d u r u m l a r n m a n t k a gerektiremeyecekleri genel nermelerdir. D o l a y s y l a , bu t m e v a r m n g e e r l i i n i k a n t l a ma g i r i i m i , t m e v a r m n g e e r l i i n i b a t a n kabul etmeyi gerektir-mektedir. Bilimimizin tm d o a n n d z e n l i l i i n i - g e l e c e i n , do a y a s a l a r n n i l e d i i d n l e n btn b a k m l a r d a n t p k g e m i gibi o l a a n - varsayma t a d r , oysa bu v a r s a y m d o r u l a m a n nherhangi bir yolu yoktur. Gzlerole k a n t l a n a m a z , nk geleceko l a y l a r gzlemleyemeyiz. M a n t k l a a k l yrterek de k a n t l a n a m a z ,nk btn g e m i geleceklerin g e m i g e m i i e r e benzediklerin-den, btn gelecek geleceklerin gelecek g e m i i e r e benzeyeceklerisonucu k a r t l a m a z . Hume un kendisinin v a r d sonu, tmeva-

n n s a l srelerin g e e r l i i n i t a n d a m a n n herhangi bir yolu bulun-mamakla birlikte, psikolojik y a p m z yle k u r u l m u t u r ki onlar-s z d n e m e y i z , demek, yolunda o l m u t u . Uygulamada i l e r grn--dklerine gre, onlarla hareket ediyoruz. Ama bu, bilimsel yasala

r n m a n t k t a olsun deneyde olsun ussal olarak gvenli bir temelleri b u l u n m a m a s demektir; her bilimsel yasa, k o u l s u z olarak genel o l d u u n a gre, m a n t n da deneyin de tesine gitmektedir.

Hume un sorunu denilen t r n e v a r m sorunu, onun z a m a n n dan bugne d e i n f i l o z o f l a r a k n b r a k m t r . C.D. Broad, bu sorunun felsefe d o l a b n d a k i iskelet o l d u u n u syler. Bertrand Russellda istory of Western hilosophy B a t Felsefesinin Tarihi) a d l kit a b n d a s. 699-700) y l e yazar: Hume salt d e n e y e i l i i n bilim iinyeterli bir temel o l m a d n k a n t l a m t r . Fakat bir tek bu ilke [t

m e v a r m ] kabul edilirse, b a k a her e y , btn bilgimizin deneyed a y a n d kuramma uygun olarak ortaya konulabilir. Bunun saltdeneycilikten ciddi bir a y r l m a o l d u u n u ve deneyci o l m a y a n l a r n ,bir a y r l m a y a izin veriliyorsa, b a k a a y r l m a l a r n niin yasaklana-

c n sorabileceklerini teslim etmek gerekir. Ama bunlar, d o r u -dan d o r u y a Hume un k a n t l a r n n yol a t sorunlar d e i l d i r . Hume un syledikleri u n u k a n t l a m a k t a d r ki b u k a n t n tersine

19


20/151

KARL P O P P E R N BiLiM FELSEFESi VE SiYASET KURAMI e v r i l e b i l e c e i n i s a n m y o r u m - t r n e v a r m deneyden ya da tekim a n t k ilkelerinden k a r s a n a m a y a c a k b a m s z bir m a n t k ilkesidir ve bu ilke olmadan bilim o l a n a k s z d r .

e i t l i bilgi trleri a r a s n d a zellikle btn bilimin, g e e r l i i -nin t a n d a n m a s o l a n a k s z temellere dayanmak zorunda o l m a s , sonderece can s k c b u l u n m u t u r . Bu tedirginlik, birok deneyci filozofu k u k u c u l u a ya da u s d c l a yahut g i z e m c i l i e y n e l t m i kimilerini de dine d n d r m t r . Hemen herkes, a s l n d a y l e bir

e y l e r sylemek z o r u n l u l u u n u d u y m u t u r : Pekin k o n u m a k gerekirse bilimsel yasalann k a n t l a n a m a y a c a n , bu nedenle de kesin

o l m a d k l a r n teslim etmek z o r u n d a y z . Bununla birlikte, her d o -r u l a y c rnek, o l a s l k derecelerini ykseltmektedir; bilinen tm

g e m i i n stne stlk, d n y a n n d e v a m l l n n her a n milyarlar-ca d o r u l a y c rnek s a l a m a k t a , ama bir tek k a r rnek getirme-mektedir. D o l a y s y k kesin olmasalar hile bunlar d n l e b i l e c e ken yksek dzeyde o l a s d r l a r ve kuramca d e i l s e de uygulamadabunu kesinlikten a y r m a k o l a n a k s z d r . Y a p t k l a r i i n m a n t k s a ltemellerini d n d k l e r i lde, hemen hemen btn bilim adam-

l a r a a y u k a r bu tutumu p a y l a m l a r d r . Onlar iin ok dahanemli o l a n bilimin b i r t a k m rnler s u n m a s d r - bilim i i e -rnekte ve sonu gelmeyen bjr y a r a r l sonular r m a i.irctmektedir;besbelli ki zm olmayan bir m a n t k sorununun t u l a d u v a r n a

k a f a l a r n arpmaktansa, bilimle u r a m a y a ve daha ok sonu elde etmeye d e v a m y e l e m i l e r d i r . Yine de a r a l a r n d a k i daha felsefi d n e e l i o l a n l a r d e r i n l i i n e bir tedirginlik d u y m u l a r d r . Gerek onlar, gerekse genellikle filozoflar iin t n e v a n m insan bilgisinin ta temelinde z l m e m i bir sorun olarak k a l m t r ; zi.ilnceye kadar da, tm bilimin, isel olarak ne denli t u t a r l d s a l olarak da ne denli f a y d a l olursa olsun, s a l a m t o p r a a basmadan havalarda u u a n bir e y o l d u u itiraf edilmelidir.

Popper in daha ileri bulgulara gebe b a a r s t m e v a n n soru-nuna ka9ul edilebilir bir zm getirmek o l m u t u r . Bunu yapar-ken bu blmde i m d i y e d e i n zetlenen bilimsel yntem stne

a l l m g r y a d s m ve onun yerine bir b a k a g r n e r m i -tir. K i t a b m z n ilk sayfaJannda Medawar, Eeclos ve Bondi den ak-t a r l a n a l n t l a r n gerisinde yatan da, t a b i a t y l a budur. Bylesinetemel bir b a a r d a n b e k l e n e b i l e c e i zere, Popper in bilimsel yntem g r , ortaya k m a s n a yol aan sorunun s n r l a r n n tesin-de de verimli o l m u ve b a k a nemli b i r t a k m s o r u n l a r n da zlmesine yol a m t r .

20


21/151

B L M Y N T E M - GELENEKSEL R VE P O P P E R N R Popper in zm, d o r u l a m a ile y a n l l a m a a r a s n d a m a n t k a bir b a k k s ~ z l k (asimetri) o l d u u n a i a r e t etmekle b a l a r . Bu-nu nermeler m a n t y l a y l e syleyebiliriz: Beyaz k u u l a r n gz-

l e m l e n d i i yolundaki gzlem nermeleri ne denli ok s a y d a olur-sa olsun, bunlardan m a n t k a Btn k u u l a r b e y a z d r tmelnermesini k a r m a m z o l a n a yoktur; ama kara bir k u u n u n tekbir g z k n i n i anlatan tek bir gzlem nermesi, m a n t k a B a z ku-

u l a r beyaz d e i l d i r nermesini k a r m a m z a izin verir. Bu nemlim a n t k s a l anlamda, deneysel genellemeler, d o r u l a n a m a z , ama yan-l l a n a b i l i r l e r . Bu ise, bilimsel y a s a l a r n k a n t l a n a b i l i r olmasalarda, s n a n a b i l i r olmalan demektir; o n l a r y a d s m a yolunda sistemlig i r i i m i e r i c s n a n a b i l i r l e r .

B a n d a n itibaren, Popper bu durumun m a n t ile ierilcn metodoloji a r a s n d a k i a y r m g p z e t m i t i r . M a n t k son derece basittir:tek bir k a r a . k u u g z l e m l e n m i s e , o zaman.btn k u i l a n n beyazo l d u u d o r u olamaz. Bundan tr, m a n t k t a ~ y a n i nermelerinaralanndaki i l i k i l e r e bakarsak.-: bilimsel bir yasa kesinlikle d o rulanabilir olmamakla birlikte, kesinlikle y a n l l a n a b i l i r . Metodo-lojik b a k m d a n s a , b a k a bir durumla k a r k a r y a bulunuyoruz;nk her zaman bir nermeden k u k u l a n m a k o l a n a k l d r : akta

r l a n gzlernde bir y a n l l k olabilir; sz k ~ n u s u su k u u belki yanl t a n m l a n m t r ya da biz, kara o l d u u iin onu k u u diye s n f -

l a n d r m a m a y a ve ona b a k a bir ad takmaya karar verebiliriz. Do-l a y s y l a bizim iin, kendi k e n d i m i ~ l e e l i k i y e d m e d e n bir gz-lem nermesinin g e e r l i i n i y a d s m a k her zaman o l a n a k l d r . Boy-lece, btn y a n l l a y c deneyleri reddedebiliriz. Fakat kesin y a n l -lama metodolojik dzeyde e r i i l e m e z o l d u u iin, bunu isternekh a t a d r . Hem ister, hem de bir yandan, t a n d a n nermelerimizleu y g u n l u k l a r n srdrecek biimde yeniden yorumlamaya devamedersek, y a k l a m m z sama bir biimde bilime a y k r d e r . Onuniindir ki, Popper d hoc v a r s a y m l a r ya da d hoc t a n m l a r getire-rek olsun, i i m i z e gelmeyen deneysel sonulann g e e r l i l i i n i kabufetmekten hep yan izerek olsun, yahut byle herhangi bir b a k ayolla sistematik bir biimde yalanlamaktan k a n m a m a m z bir yn-tem ilkesi olarak nermektedir; buna gre, k u r a m l a n m z y a n l -lanmaya o l a b i l d i i n c e a k birakabi)mek iin, o n l a r elimizden gel-

d i i kildar ok a n l a m l l k t a n uzak bir biimde f o r m l l e t i r m e l i y i z .te yandan, k u r a m l a r m z k o l a y c a c k terk edivermememizi de t -lemektedir; nk o zaman da n a m a l a r a k a r f a z l a s y l a e l e t i r e l l i k -ten yoksun bir tutumumuz olurdu, buysa k u r a r n l a r n g e r e i n c e s k

2


22/151

KARL P O P P E R N . B L M FELSEFESi VE. SiYASET KURAMIbir biimde s n a n a m a m a s a n l a m n a gelirdi. D o l a y s y l a , Popper eher ne kadar m a n t k dzeyinde safdil bir y a n l l a m a c denilebilirse-de metodoloji dzeyinde Popper son derece e l e t i r e l bir y a n l l a nabilircidir. Onun y a p t l a r y l a ilgili birok y a n l anlamalar, bu ay

r m grememekten ileri gelmektedir. i m d i pratik bir r n e e b a k a l m . Diyelim ki o u m u z a okul-da r e t i l d i i gibi suyun 100 santigrat derecesinde k a y n a d n nbilimsel bir yasa o l d u u n a i n a n n a k l a i e b a l y o r u z . D o r u l a y c

durumlar ne denli ok olursa olsun, bunu k a n t l a m a y a yetmez; < . m a_geerli o l m a d d u r u m l a r arayarak, bunu s n a y a b i l i r i z . Y a l n z c abu yolla b i l d i i m i z k a d a r b a k a hi kimsenin f a r k e t m e d i i e y leri d n m e y e zorlanabiliriz. Hayal gcmz yeterince i l e t i r s e k ,ok gemeden suyun k a p a l kaplarda iOO santigrat derecesinde kayn a m a r l n k e f e d e r i z . Bylelikle bilimsel bir yasa s a n d m z e .yin yle o l m a d a n l a l r . i m d i bu n_oktada y a n l bir yola sapabilir b a t a k i nermemizi deneyci i e r i i n i y l e c e daraltarak kurtarmaya a l a b i l i r i z : Su a k kaplarda 100 santigrat derecesindekaynar. Ondan sonra, bu ikinci nermemizin sistemli bir biimde

y a n l l a n m a s n n k o u l l a r n aramaya a l a b i l i r i z . Hayal gcmz-daha da ok i l e t i r s e k , bu y a n l l a n m a y yksek yerlerde bulabiliriz; bylelikle ikinci nermemizi kurtarabilmemiz iin deneyci ier i i n i daha da d a r a l t m a m z gerekir: Su a k kaplarda, deniz yzeyindeki atmosfer b a s n c n d a 100 sahtigrat derecesinde kaynar.Bundan sonra nc nermemizi yalanlama yolunda sistemli bir

g i r i i m e b a l a y a b i l i r i z . Ve bu bylece srp gider. Bu yolun suyunkaynama n o k t a s h a k k n d a k i bilgimizi gitgide p e k i n l e t i r d i i m i z i

- d n e b i l i r i z . Fakat, deneysel i e r i i giderek azalan bir nermelerdizisini i z e m e k , durumun en nemli z e l l i i n i gzden k a r m a k-demek olur. nk suyun k a p a l kaplarda 100 santigrat derecesinde k a y n a m a d n k e f e t t i i m i z zaman en nemli trden bir k e fin yani yeni bir sorunu k e f e t m e n i n e i i n e kadar g e l m i t i k : Nifn yle olmuyor? Bunu sorunca b a t a k i y a l n n e r m e n i z d e n tmyle daha zengin bir v a r s a y m ortaya koymaya z o r l a n m oluyoruz: hem suyun a k kaplarda niin 100 santigrat derecesinde kayn a d n , hem de k a p a l kaplarda niin 100 santigrat derecesindek a y n a m a d n a k l a y a n bir ~ a r s a y m - ve bu. a r s a y m ne kadarzengin olursa, iki durum a r a s n d a k i i l i k i y e dair bize o kadar daha ok bilgi verecek ve f a r k l kaynama n o k t a l a r n ,daha pekinlikle

h e s a p l a m a m z o l a n a k l k l a c a k t r . Bir b a k a d e y i l e , i m d i elimizde deneysel i e r i i ilkinden daha az d e i l , pek daha ok olan ikinci

22


23/151

BiLiM Y N T E M - GELENEKSEL G R VE P O P P E R N G R bir f o r m l l e t i r m e b u l u n m a k t a d r _ Ondan sonra, unun y a n l l a n

m a s n sistemli bir biimde : r a m a y a g i r i m e m i z gerekir_ Ve diyelim, deniz yzeyindeki atmosfer b a s n c n d a gerek a k gerekse ka

p l kaplarda sonular v e r d i i halde, bu forml yksek yerlerdetkezliyorsa, daha da zengin nc bir v a r s a y m aramaya b a l a

m a l y z ; bu, ilk iki v a r s a y m m z n her birinin i l e m e y e devam et-t i i noktaya d e i n niin i l e n d i i n i , ama sonra o noktada i l e m e z

o l d u u n u a k l a m a l ve yeni durumla da h e s a p l a m a m z olanakirk l m a l d r _ Ondan sonra, unu s n a m a m z gerekir. Arada f o r m l l e tirmelerimizin her birinden varolan k a n t l a r n tesine giden v a r g lar k a c a k t r : k u r a m m z ister d o r u olsun, ister y a n l , bize herzaman dnya h a k k n d a o ana d e i n b i l d i i m i z d e n daha ok e y l e rsyleyecektir. Onu s n a m a y o l l a r m z d a n biri de, bundan k a n varg l a r l a yeni gzlemlenebilir deneyler a r a s n d a k a r l a t r m a l a r ya-

p l m a s n s a l a m a k t r ; e e r k u r a m m z n bize s y l e d i i e y l e r e nkimileri g e r e e uymuyorsa, bu da yeni bir k e i f olur: bilgimizi art-

t r r ve daha iyi bir kurarn a r a y m z yeniden b a l a t r .Bu, ok zet olarak, Popper in bilginin i l e d e y i i h a k k n d a k i g

r d r . Burada vurgulanacak e i t l i e y l e r v a r d r . Suyun lO san-tigrat derecesinde k a y n a d yolundaki ilk nermemizi, destekleyicirnekler biriktirerek < < d Q ~ r u l a m a y a k a l k s a y d k , d i l e d i i m i z kad a r milyarlarca ve milyarlarca destekleyici rnek biriktirmektchibir glk ekmezdik, Fakat bu durum, nermenin d o r u l u u nu k a n t l a m a y a yetmezdi, d o r u olmak o l a s l n da a r t t r m a z d (bu son n o k t a y kavramak, ok a r t c olabilir.) Hepsinden kt-s, durmadan destekleyici rnekler biriktirmemiz kendi kendine,ilk nermeyi bir b a k a s y l a d e i t i r m e k y l e dursun, ondan k u kulanmak iin bile bize bir sebep gstermczdi, bylelikle hibir zaman ondan teye ilerleyemezdik. Bilgimiz g e l i t i i gibi g e l i e m e z di - m e e r ki, destekleyici rnekler a r a y m z d a , r a s t l a n t y l a bir

k a r t - r n e e t a n k o l a l m . Byle bir a s t l a n t b a m z a gelebilecek eniyi e y olurdu. (Bilimdeki birok nl bulgunun < < r a s t l a n t s a l > > o l m a s bu a n f a m d a d r . ) nk bilgimizin g e l i m e s i k a r m z a sorunlar k

m a s ve bizim o n l a r zme g i r i i m l e r i m i z l e olur. Bu g i r i i m l e r , olan a k l zmler getirebileceklerse varolan bilgimizin tesine gemekzorunda olan, bunun iin de bir hayal gc s r a y y a p l m a s n isteyen k u r a r n l a r n ne srlmesini gerektirirler. Kurarn ne denli cesur olursa, bize o denli ok e y syler, hayal gc de o denli a t l g a nolur. (Ama a y n zamanda, k u r a m n bize s y l e d i i e y i n y ; : m l olma

o l a s l da o denli byk olur; bunun iin de, y a n l olup o l m a d - 3


24/151

KARL P O P P E R N B L M FELSEFESi VE SiYASET KURAMIn ortaya koyacak s k s n a m a l a r y a p m a m z gerekir.) Bilimdeki byk devrimlerden o u y a l n z c a y a r a t c hayal gc b a k m n d a n

d e i l iindeki sezgi d e r i n l i i ve g e r e k t i r d i i zihin b a m s z l ved n c e n i n gvencesiz m a c e r a c l ynlerinden de nefes kesici biryreklilik gsteren kuramlarla o l m u t u r .

i m d i a r t k Popper in g r n d e , insan bilgisi d e d i i m i z e y i nd o a s g e r e i niin geici o l d u u n u ve her zaman da geici kalaca

n grebilecek d u r u m d a y z . Hibir evrede, bizim o anda b i l d i i mizin d o r u o l d u u n u k a n t l a y a m a y z ve her zaman y n l l n nortaya k m a s o l a n a k l d r . Gerekten, i n s a n l n d n s e l tarihinin

a m a z bir olgusu, u ya da bu zamanda bilinenlerin o u n u n za-manla d o r u o l m a d n n a n l a l m b u l u f l m a s d r . D o l a y s y l a bil-ginierin ve f i l o z o f l a r n her zaman yapmaya a l t k l a r e y i yani birk u r a m n d o r u l u u n u k a n t l a m a y a ya da bizim bir kurama i n a n m z h a k l k l m a y a a l m a k , byk bir h a t a d r , nk bu, man

t k a o l a n a k s z bir e y e k a l k m a k demektir. Oysa, y a p a b i l e c e i m i z e y ve bu, olabilecek en byk nemi t a m a k t a d r - bir k u r a m bir b a k a s n a y e l e y i i m i z i t e m e l l e n d i r h e k t i r . Suyun k a y n a m a s h a k k n d a k i ardarda rneklerimizde, hibir zaman o andaki kura

m m z n d o r u o l d u u n u gsterebilecek durumda b u l u n m a d k ; amaher a a m a d a , onun bir nceki k u r a m m z a y e l e n e b i l i r o l d u u n ugsterebildik. Herhangi bir bilimin herhangi bir andaki karakteristik konumu, budur. Bilimlerin d o r u l u k l a r t a n t l a n m olgu kme-leri o l d u k l a r yolundaki y a y g n a n l a y tmyle y a n l t r . Bilirndehibir e y srekli olarak t a n d a n m ve d e i m e z d e i l d i r ve apa-

k t r ki, bilim d u r m a k s z n d e i m e k t e d i r , ama bu bilime yeni ke-sinlikler eklenmesiyle o l m a m a k t a d r . A k l m z k u l l a n r s a k kararve beklentilerimizi, gnlk dildeki d c y i i n pek gzel a n l a t t gibi,

b i l e b i l d i i m i z k a d a r > > n a d a y a n d r r ve k l g l amalar iin o bilgi-nin d o r u o l d u u n u geici olarak kabul ederiz, nk o andavarolan en az gvensiz temel budur; ama herhangi bir anda deneyinbunun y a n l l n g s t e r e b i l e c e i n i ve bizim onu d e i t i r m e m i z i

g e r e k t i r e b i l e c e i n i de hibir zaman gzden uzak t u t a m a y z .Bu g r iinde, bir nermenin -Popper in (Tarski yi izleye-rek) olgulara u y g u n l u u diye a n l a d - d o r u l u u , dzenleyici bir

fikirdir.


25/151

B L M Y N T E M - GELENEKSEL' G R VE P O P P E R N G R bilirsiniz - ki, i m d i l e r d e sz konusu a r a l k bir milimetrenin milyanda birinin kesirierine kadar i n m i t i r . Fakat, bu h a s s a s l k p a y iinde 6 milimetrenin t m hangi noktada b i t t i i , e y a n n d o a s ge

r e i , b i l m e d i i m i z bir e y d i r . Belki sizin elik p a r a n z kesinlikle6 milimetre b o y u n d a d r , ama bunu da bilemezsiniz. Btn b i l d i i -niz, e l i i n i z i n boyunun bir milimetrenin falan kesrine kadar kesino l d u u ve istenilen boya, llebilecek kadar daha uzun ya da llebilecek kadar daha b a k a k s a herhangi bir e y d e n daha y a k n

b u l u n d u u d u r . Makine a r a l a r n d a bir dzeltim daha g e r e k l e i n -ee, k e s i n l i i daha da kk bir h a s s a s l k a r a l n a inecek bir elikp a r a s edinebilirsiniz. Fakat, tam 6 mm. k a v r a m ya da b a k aherhangi bir kesin l, deneyle k a r l a n a b i l e c e k bir e y d e i l d i r .Metafizik bir k a v r a m d r . Ama, bundan, i n s a n l n lmeyi d e e r l ive y a r a r l bir biimde k u l l a n a m a y a c a sonucu k m a z ; lme ke

s i n l i i n i n , buna mutlak olarak e r i m e k o l a n a yok diye, nemlibir e y o l m a d sonucu da k m a z ; gitgide daha yksek kesiniilcderecelerine vararak i l e r l e y e m e y e c e i m i z sonucu da k m a z .

Popper in d o r u a n l a y , buna ok benzemektedir: bilgi ara-y n d a a m a c m z d o r u y a gitgide daha ok y a k l a m a k t r , hatta buynde i l e r l e i i m i ~ i de bilebiliriz, fakat hedefimize e r i i p e r i m e i -

i m i z i hibir zaman bilemeyiz. Bilimi d o r u y l a z d e t u t a m a y z ,nk hem Newton un hem E i n s t e i n n k u r a r n l a r n bilim s a y y o -ruz, ama ikisi birden d o r u olamaz, stelik her ikisi de pekala yan

l olabilir. (1) Popper in en s e v d i i a l n t l a r d ~ n biri, Sokrates-ncesi filozoflardan Ksenophanes in, kendisinin y l e c e e v i r d i i dizeleridir:

T a n r l a r a m a d l a r , b a n d a n ,Her e y i bizlere; ama zamanlaArayarak bir e y l e r i r e n e b i l i r ve d ~ h a iyi bilebiliriz.Fakat tam d o r u bilgiyi hi kimse e d i n e m e m i t i r ,Edinemeyecektir de, isterse t a n r l a r h a k k n d a olsun,Szn e t t i i m btn e y l e r h a k k n d a olsun isterse,nk r a s t l a n t y l a syleyiverecek bile olsa, insanSonu g e r e i , kendisi bilemezdi;Bilgimizin tm, r l m bir o r a n l a m a H r a n d a n b a k a bir e y d e i l de, ondan.

( ) {Der. Bryan Magee) Modem British Philosophy s 78'de Popper.25


26/151

KARL P O P P E R N B L M FELSEFESi VE S Y ASET KURAMIPopper in bilim g r , bilimin tarihine t p a t p u y m a k t a d r .Fakat bilimsel bilginin her zaman iin oranlamaya dayanan bir do

a l y a p d a o l d u u n u ona kavratan olay, E i n s t e i n ' n Newton a k a r k i d r . Newton f i z i i ileri srlp benimsenen g e l m i g e m i en

b a a r l ve nemli bilim k u r a m y d . Gzlemlenebilen dnyada her e yonu d o r u l u y o r gibiydi: iki y z y l d a n . i z u n bir sre boyunca Newton ~ i z i i n i n y a s a l a r y a l n z c a gzlemlerle d e i l , y a r a t c k u l l a n r o l ada d o r u l a n m t ; nk bu yasalar, B a t bilim ve teknolojisinintemelini o l u t u r a r a k , yeni gezegenlerin ' v a r o l u u n d a n gelgitlerin devinmelerine ve makinelerin i l e y i i n e d e i n her e y i n a r t c birkesinlikle nceden kestirilmesine hizmet e t m i t i . Bilgi diye bir e yvarsa, buydu; i n s a n n kendi maddi evresi h a k k n d a e r i t i i g e l m i g e m i en gvenilir ve kesin bilgi. Herhangi bir yasa, t m e v a n nyoluyla D o a Y a s a s diye d o r u l a n m idiyse b u n l a r milyarlarcagzlem ve deney d o r u l a m t r . Ardarda k u a k l a r boyunca B a t in

s a n n a , bunlar kesin, d e i m e z olgular diye r e t i l m i t i . Yine. debtn bunlardan sonra, y z y l m z n b a n d a Einstein Newton un-kinden d e i i k bir kurarn ileri s r m t r . E i n s t e i n n k u r a m n nd o r u l u u stne g r l e r trl trlyd, ama ciddi bir ilgiye la

y k o l d u u da, uygulama k a p s a m n n Newton un k u r a m n g e t i is a v da y a d s n a m y o r d u . t e a s l nemli olan, bu n o k t a n n kendisidir. Newton un kuramma uyan btn gzlemsel t a n t l a r ( a y r c a ,Newton un k u r a m n n h a k l a r n d a herhangi bir e y s y l e m e d i r daha b a k a l a r ) E i n s t e i n ' n k i n e de u y m a k t a y d . (Gerekte, herhangibir s n r l s a y d a k i gzlemin, s a y l a m a y a c a k kadar ,ok s a y d a de

i i k a k l a m a l a r l a u z l a t r l a b i l e c e i m a n t k a k a n t l a n a b i l i r -uzun y l l a r nce ' L ~ i b n i z t a r a f n d a n k a n t l a n m t r da.) Dnya b-tn o s a y s z t a n t l a r n Newton un k u r a m n k a n t l a d n a inanmak-la dpedz y a n l m t . Ama, btn bir u y g a r l k dnemi, e i grlmedik bir maddi b a a r y l a , ona d a y a n m t . Bylesine ok s a y d ad o r u l a m a ve t m e v a r m s a l destek bir. k _ u r a m n d o r u l u u n u ka

n t l a y a m a d y s a b a k a ne k a n t l a y a b i l i r d i ki? Ve Popper hibir e y i nk a n t l a n a m a y a c a n k a v r a m t r . Hibir kurama sonul gerek ( d o ru) diye g v e n i l e m e y e c e i n i a n l a m t r . Bir kurarn h a k k n d a en ok

u n u syleyebiliriz: i m d i y e d e i n btn gzlemlerce d e s t e k l e n m i -tir ve bilinen herhangi bir a l m a n d a n daha ok s a y d a ve dahakesin ndeyilere olanak vermektedir. Yine de her zaman daha iyibir kurama yerini b r a k a b i l i r .Newton un k u r a m dnyada ikin b i , d o r u bilgiler btnd e i l s e ve insan t a r a f n d a n . g e r e k l i i n gzlemlenmesinden k a r -

6


27/151

B L M Y N T E M - GELENEKSEL R VE P O P P E R N R m a m s a nereden g e l m i t i r ? Y a n t Newton dan g e l d i i d i r (2). Bu, o.zamana d e i n bilinen btn olgulara uygun, insan y a p s bir var

s a y m d ; fizikiler de, bu yzden k a t l a n a m a y a c a k l a r glklerlek a r l a n c a y a dek, o v a r s a y m d a n sonular k a r s a y p onlara da

y a n m a k t a y d l a r - gerekte, yeni kuram daha bu noktaya vanlma-dan ortaya k m a y a b a l a m t ve eski kuramda hep b i r t a k m kur a l d l k l a r v a r d . Euklides geometrisi veya Aristoteles m a n t gibi bir kuram, 2.000 y l d a n uzun bir sre nesnel bilgi diye kabul edil-

d i i v.e bu sre boyunca son derece verimli ve y a r a r l o l d u u halde,.sonunda, nceden kestirilemeyen bir b a k m d a n kusurlu bulunup,.giderek onun yerine daha iyi bir kurarn konulabiliyor. i m d i elimizde, o u fizikilerin Newton un kuramma y e l e n m e y e d e e r sayd k l a r bir a l m a k var. Fakat bu da hala sonul gerek d e i l d i r .E i n s t e i n n kendisi k u r a m n n kusurlu o l d u u n u d n m ve m-rnn ikinci y a r s n daha iyi bir kurarn bulmaya a l a r a k geirm i _ t i r . Bir gn, n a s l E i n s t e i n n k u r a m Newton unkini ierir vea k l a r s a , t p k onun gibi E i n s t e i n n k u r a m n ierecek ve a k l a -yacak bir k u r a m n ileri srlmesini bekleyebiliriz.

Bu gibi k u r a r n l a r n dnya h a k k n d a k i i l e r d e n b a m s z olgukmeleri d e i l , insan zihninin rnleri o l m a s , o n l a r n a r t c bird z e y ~ e n k i i s e l b a a r l a r s a y l m a s n gerektirmektedir. Bilimsery a r a t , sanatsal y a r a t n zgr o l d u u anlamda zgr d e i l d i r ,nk deneyle a y r n t l bir k a r l a t r m a d a n sonra ayakta k a h b i l -mek o r u n d a d r ; yine de, d n y a y anlama g i r i i m i ; k u r a l l a r olmayan bir i t i r ve Galileo, Newton ve Einstein, y a r a t c dahiler olarakMichelangelo, Shakespeare ve Beethoven le a y n s r a d a yer a l r l a r .Bunun bilinci ve h a y r a n l Popper in y a p t n b a t a n b a a sarmak-t a d r . Bu b a k m d a n , Popper in k u r a m n n .bilginlerin .psikolojilerini

d e i l , bilim m a n t ve tarihini a k l a d n o k t a s n d a ok dikkatlio l u n m a s daha da nem k a z a n y o r , Popper, bilim a d a m l a r n n genellikle kendisinin b e t i m l e d i i biimde grdklerini d n d k l e ri k a n s n d a d e i l d i r - hi kimse de byle ii k a n y a varamaz.Ancak, nemli olan, ister bunun bilincinde olsunlar ister o l m a s n -lar, y a p t k l a r n n m a n t n n rationale) u o l d u u ve bunun, insanbilgisinin n a s l g e l i t i i n i a k l a m a s d l r . Bir bilginin k a f a s n d a n ne-ler olup b i t t i i , o bilginin kendisini ve t a n y a n l a r n ilgilendirir ya

2) Daha d o r u s u , ileride Blm 4 te a k l a y a c a m z k u r a m i a r n a gre, Newton la Dnya 3 n e t k i l e i m i n d e n . S r a s gelinceye d e i n bunun a n l a m n belirleye-

27


28/151

KARL P O P P E R N B L M FELSEFESi VE SiYASET KURAMIda onun y a a m yksn y a z a n l a r yahut belli b i r t a k m y a n l a r n linceleyenleri; fakat b u n l a r n o bilginin y a p t n n n a s l y a r g l a n a -

c a y l a bir ilgisi yoktur. Ben bir bilim a d a m olsam ve bilimsel birkurarn y a y n l a s a m , dnya bana, benim z n e l l i i m h a k k n d a d e i lnesnel k u r a m n stne sorular sorar. Bu kurarn ne a n l a t m a k t a d r ? t u t a r l l var m d r ? Varsa, s a l i d e n deneysel mi yoksa e s z s e l(totolojik) midir? Daha nce iyice d e n e n m i teki kuramlarla kar-

l a t r l n c a ne sonu vermektedir? Bize onlardan daha ok e ysylemektc midir? unu n a s l denemek gerekir? Vb. n s a n l a r (bende olabilirim, b a k a l a r da), bu k u r a m belirli k o u l l r uygulaya-caklar ve tmdengelim sreleriyle bundan gzlem ve deneyle s n a -nabilecek tekil nermeler biiminde m a n t k s a l sonular k a r t a c a k -

l a r d r . Bu s n a m a l a r d a n ve teki kuramlarla k a r l a t r m a l a r d a n nedenli iyi k a r s a sz konusu k u r a m , o lde iyi d e s t e k l e n m i sa-v a r z

Bir btn olarak bu sre h a k k n d a vurgulanacak noktav a r d r . Birincisi, bu kurama benim n a s l v a r d m n , onun bilimselya da m a n t k s a l konumuyla hibir ilgisi yoktur. k i n c i s i sz ko-nusu gzlemler ve deneyler, k u r a m o l u t u r m a k y l e dursun, birlde ondan k a r l m ve onu s n a m a k a m a c y l a d z e n l e n m i l e r dir. ncs, t r n e v a r m hibir noktada i i n iine girmemektedir.Bizim n a s l d n d m z ve bilimsel yntemin ne tr bir e y ol-

d u u h a k k n d a k i geleneksel g r t r n e v a r m sorununu d o u r m a k t a y d fakat geleneksel g r kkten y a n l t r ve buradaki gi,bi, iin-de t r n e v a r m sorununun k m a d daha d o r u bir g r onunyerine konulabilir. Bylelikle, Popper t m e v a r m n vazgeilebilirbir kavram, bfr efsane o l d u u n u sylemektedir. T m e v a i m diye bir

e y yoktur.Bir e l e t i r m e n k p Popper in t m e v a r m n iinde g e t i i s-

recin kendisini, yani k u r a m - o l u t u r m a srecini gz nne a l m a d na itiraz e d e b i l i r ~ E l e t i r m e n i m i z diyebilir ki, tekil gzlemlerdengenel b ~ r kurama v a r l a m a y a c a m teslim ediyorum, ama bu gz-lemler, zellikle sezgi ve hayal gc olan bir bilim a d a m n n a k l -na byle bir kurarn getirebilir; o halde, gerekte gzlemlenen durumlardan genelierne yoluyla kurarnlara e r i i l e b i l i r ve zaten byle

e r i i l m e k t e d i r ve szn y l e srdrebilir: tekilden genele her za-man bir s r a m a ~ > o l d u u n u kabul ediyorum; fakat bu sre bs-btn r a s t l a n t s a l ya da u s d d e i l d i r ki: iinde bir tr m a n t kv a r d r ve bizim t r n e v a r m d e d i i m i z de, i t e budur.

Popper byle bir e l e t i r i y e u k a r l vermektedir. Bir kura- 8


29/151

B L M Y N T E M - GELENEKSEL R VE P O P P E R N R ma n a s l e r i i l d i i n i n herhangi bir bilimsel ya da m a n t k s a l a n l a m o l m a d g e r e i n d e n hibir yolun yasa d o l m a d sonucu k a r ;onun iin de, c l e t i r i c i n i n b e t i m l e d i i yoldan pekala yetkin kuram-lara e r i i l e b i l i r . Byle olmakla birlikte, bu, m a n t k s a l bir srecin

d e i l , psikolojik bir srecin bctimidir. Gerekten de, btn tme-v a r m sorunu m a n t k s a l srelerle psikolojik sreleri a y r m l a y a mamaktan k a y n a k l a n m a k t a d r . Bilginler k u r a m i a r n a n a s l e r i t i k -leri h c . k k n c b trl trl ykler a n l a t m a k t a d r l a r : d l e r d e ya da

d i . i m s durumlarda, csinlenmc a n l a r n d a , hatta y a n l anlamalarve y a n l g l a r sonucu olarak. Bu nokta daha ileriye gtrlrse, bi-lim tarihinin incelenmesi, o u kurarnlara bu a n l a n yollardan her-hangi biriyle, d e i l , deneysel gzlemlerden genellerneyle de d e i l ,varolan kurarnlarda d e i i k l i k l e r y a p l a r a k e r i i l d i i konusunda hi. p h e y e yer b r a k m a m a k t a d r . Bir yaratma m a n t , gzel sanat-larda ne kadar o l a n a k s z s a , bilimlerde de o kadar o l a n a k s z d r . Ki-

t a b m d a k i k a n t l a m a l a r The Logic of Scientific Discovery, s. 32),a s l n d a bu sorundan tmyle b a m s z d r . Byle olmakla birlikte,d e e r i her neyse, bu sorun h a k k n d a k i g r m , yeni fikirlere u l a -

m a n n m a n t k s a l bir yntemi ya da bu srecin m a n t k s a l bir mo-deli diye bir e y o l m a d y o l u n d a d r . Benim g r m , her bulgu-nun u s d bir e y i ya da Bergsoncu anlamda y a r a t c bir sez-gi yi iinde t a d n sylemekle dile getirilebilir. Benzer bir biim-de, Einstein da, Kendilerinden salt tmdengelimle d n y a n n birbetimlemesinin elde e d i l e b i l e c e i . . . yksek derecede evrensel yasa-

l a r a r a y n szn ederken, Bu yasalara gtren m a n t k s l bir.yol yoktur demektedir, Bunlara deney k o n u l a r n a duyulan zihin-sel sevgi Einfiihlung) gibi bir e y e dayanan sezgiyle e r i i l e b i l i r . > >ogik der F o r s c h m g u n n g i l i z c e evirisine ek olarak b a s l a n , Pop-

per c y a z d bir mektubunda, Einstein k u r a m n gzlem sonula-r n d a n imal e d i l e m e y e c e i , ancak icat e d i l e b i l e c e i konusundaPopper le a y n fikirde o l d u u n u a p a k sylemektedir

u da var ki, d o r u d a n d o r u y a gzlem d o r u d a n d o r u y a ku-ramdan nce gelemez, nk her gzlernde bir para k u r a m n bu-

l u n m a s gerekir. Popper in g r n c e , bunun a n l a l m a m o l m a s ,deneyci g l n i n temelierindeki byk h a t a d r . Bilimin g z i s n -den kurama d o r u i l e r i e d i i i n a n c hala yle y a y g n d r ve ylesine

s m s k t u t u l m a k t a d r ki, benim bunu y a d s y m o u kez, insan-lara i n a n l m a z geliyor .. Fakat gerekte, kurarn n i t e l i i n d e herhangibir e y o l m a k s z n , y a l n z c a salt gzlemleric i e b a l < i y a b i l e c e i m i z

i n a n c s a m a d r ; mrn d o a bilimine adayan ve g z l e m l e d i i her9


30/151

KARL P O P P E R N BiLiM FELSEFESi VE SlYASET KURA MI e y i y a z m l a y a r a k , t o p l a d paha biilmez bilgileri t m e v a r m s a l

t a n t olarak k u l l a n l m a k zere K r a l l k D e r n e i n e b r a k a n a d a m nyks bunu a k a rneklendirmektedir Ben yirmi b e y l nce, Viyana'da bir grup fizik r e n c i s i n e , derse b a l a r k e n u ynergeyi vererek anlatmaya a l m t m : K a l e m - k a t k a r n ; dikkatlegzlemleyin ve g z l e m l e d i i n i z i y a z n ' T a b i a t y l a , onlardan n yigzlemlemelerini i s t e d i i m i sordular. Besbelli ki, 'Gzlemleyin 'ynergesi s a m a d r . . .. Gzlemlerne her zaman seicidir. S e i l m i bir nesneyi, belirli bir devi, bir ilgiyi, bir g r a s n , bir sorunu gerektirir. Betimlenmesi de, zglk szckleri [property words]olan betimleyici bir dilin v a r l n , benzerlik ve s n f l a n d r m a n n

v a r l n gerektirir; b u n l a r n kendileriyse yine, ilgileri, g r a l a r n ve s o r u n l a r gerektirirler 3). Bu, u demektir: Gzlemler,zellikle de gzlem nermeleri ve deneysel s o n u l a r n nermeleri,her zaman gzlemlenen o l g u l a r n y o r u m l a r d r ; bunlar, k u r a r n l a r n

n d a y o r m l a m a l a r d r 4).yleyse, her dzeyde, bilgimiz ancak k u r a m l a r m z d a n o l u a bilir. K u r a m l a r m z da z i h i n l e r i n z i n rnleridir. Locke ve Hume'dan gnmze dek deneycilerin i n a n d k l a r n n tersine, d n mzn k a v r a m l a r bile, bize d a r d a n , y a a d m z o r t a m n nesneldzenliliklerince v e r i l m i o l m a y p , bizim t a r a f m z d a n s o r u n l a r m z a , ilgilerimize ve b a k a l a n n z a k a r l k olarak g e l i t i r i l m i lerdir: bilgimiz gibi, onlar da b u l u n m a m , y a p l m l a r d r . Fakat,bir kurarn iin s o r u l a b i l e c e i gibi bir k a v r a m n d o r u mu y a n l m

o l d u u sorulamaz; kavramlar h a k k n d a nedir? s o r u l a r - n n sorulm a s . da ( < < y a a m nedir?>> ...


31/151

B L M Y N T E M - GELENEKSEL R VE P O P P E R N R l y s a bir a k l a m a yapmak gereksinimini y a r a t y o r l a r s a , giderekbir v a r s a y m i c a d n a yol a y o r l a r s a bu, eski kuramsal erevenin,eski beklentiler ufkunun iinde a k l a n a m a d k l a r n d a n trdr.Burada sonsuz gerileme tehlikesi de yoktur. Gitgide daha geriye,daha daha ilkel kurarn ve efsanelere bakarsak, sonunda bilinsiz,it n d o m a beklentilere v a r r z S).

Bu noktada Popper in bilgi k u r a m n n bir evrim k u r a m y l a bir-l e t i i grlmektedir. Bu i l i ~ k i y i gelecek blmden sonra, Blm4 te yeniden ele a l a c a z .

5) Conjeotures and Rejutations s 47.31


32/151


33/151

3B L M OLANLA OLMAY N ARASINDA

SINIR iZME AYRACI

Geleneksel g o r u d e d i i m e y gre, bilimle bilim o l m a y a n a y r a n t r n e v a r m yntemini kullanmak ya da k u l l a n m a m a k t r . Fakat, r n e v a r m diye bir e y yoksa, s n r izme a y r a c bu olamaz.yleyse nedir? Popper in bu soruya v e r d i i y a n t ortaya k o y m a n nbir yolu, geleneksel g r n yerine g e i r d i i onun k a r g r n izlemektedir., Geleneksel t m e v a r m c g r e gre, bilim a d a m l a r dnya

h a k k n d a t a n t l a m a k o u l u y l a en yksek o l a s l k derecesinde nermeler a r a m a k t a d r l a r . Popper bunu y a d s m a k t a d r . Herhangi bira h m a n o l a s l hemen hemen l e e i t s a y s z ndeyiler yapabi

l e c e i n e i a r e t etmektedir Y a m u r y a ~ c a k gibi nermeler, neredeyse ister istemez d o r u olmak z o r u n d a d r l a r ve y a n l oldukl a r asla k a n d a n a m a z - asla k a n t l a n a m a z nk tek bir damla

y a m u r y a m a d a n milyonlarca y l gese bile, ileride bir gn y a mur y a a c a iin, nerme yine de d o r u olarak kalabilir. Bu gibinermelerin o l a s l en yksek ldedir, nk bilgi verici i e r i ien a a dzeydedir. Gerekten, o l a s l k l a r l e e i t bilgi verici ie

r i i y s e s f r olan d o r u nermeler v a r d r : durum ne olursa olsunzorunlulukla d o r u o l d u k l a r iin, e s z l e r totolojiler) bize dnyah a k k n d a hibir e y sylemezler.

Y u k a r d a rnek v e r d i i m i z nermeyi sonlu bir zaman dilimiyles n r i a y a r a k y a n l l a n a b i l i r hale getirirsek, - r n e i n gelecek y lbir ara y a m u r y a a c a k - a r t k y a n l l k a n t l a n a b i l i r olsa bile,yine de e d i n l i olarak d o r u k m a s k a n l m a z d o l a y s y l a hala

y a r a r s z d r . Diyelim, bunu belli bir blgeye i l i k i l e n d i r e r e k i e r i i -KP 3 33


34/151

KARL P O P P E R N BiLiM FELSEFESi VE SiYASET KURAMIne bir e y l e r daha katarsak - r n e i n , gelecek y l bir ara n g i l t e re ye y a m u r y a a c a k - nihayet bir e y l e r sylemeye b a l a m oluruz; nk yeryznde gelecek y l y a m u r y a m a y a c a k bir sr yerler v a r d r . i m d i , ilk kez, nemsenmeye d e e c e k bir bilgi a k t a r l m a k t a d r . nermemizi ne denli z g l l e t i r i r s e k - < < n g i l t e r e y e gelecek hafta y a m u r y q a c a b diye daraltabiliriz, Londra ya gele-.cek hafta y a m u r y a a c a b diye daha da daraltabiliriz vb . y a n l

k m a o l a s l o denli artacak, fakat a y n zamanda o lde de bilgi verici ve ( d o r u k m a k o u l u y l a ) y a r a r l hale gelecektir - sonunda, L o n d r a n n merkezine bugn l e d e n sonra y a m u r y a a cab gibi, (bulutsuz bir yaz l e n i n d e ) besbelli olmaktan uzak vegerek k l g l yarar t a y a n nermelere kadar gidebiliriz.

yleyse, bizim i l g i l e n d i i m i z , yksek bilgi verici i e r i i olanb i l d i r i m e r d i r bu da, onlardan k a r s a n a b i l e c e k , e s z s e l olmayanbtn nermeler demektir. F ~ k a t , bilgi verici ierik ne kadar yksek olursa, o l a s l k h e s a b n a gre, o l a s l k o kadar d k olacakt r nk bir nerme ne kadar ok bilgi vericiyse, y a n l l n nortaya k a b i l e c e i yollar o kadar oktur. N a s l herhangi bir ahmak, bize hemen hemen hibir e y sylemeyen, ok yksek bir ola

s l k derecesinde nermeler ortaya koyabilirse; onun gibi, herhangibir ahmak da, y a n l o l m a l a r n a a l d r m a z s a , bilgi verici i e r i i okyksek nermeler ortaya koyabilir. Bizim i s t e d i i m i z , bilgi verici

i e r i i yksek ve bundan tr, o l a s l d k , ama yine de d o ruya y a k l a a n nermelerdir. Bilim a d a m l a r , i t e tam byle nermelerle ilgilenmektedirler. Yksek derecede y a n l l a n a b i l i r olmal a r , b u n l a r a y n zamanda yksek derecede s n a n a b i l i r k l m a k t a

d r : o l a s l k l a ters o r a n t l olan bilgi verici ierik, s n a n a b i l i r l i k l ed o r u o r a n t l d r . Olabilecek en yksek bilgi verici i e r i i iinde ta

y a n d o r u nerme, d n y a n n tam, zgr ve kesin bir betimleme-sidir; o l a n a k l her gzlem ve deney, onun iin bir s n a m a , gizil biryalanlama o l u t u r u r ; bunun d o r u olma o l a s l ise, s f r a d nlemeyecek kadar y a k n d r , nk e y l e r i n b a k a trl o l a b i l e c e i

y o l l a r n s a y s da, olabilecek en yksek dzeydedir. Bilimin ortayak o y d u k l a r , a p a k l k l a r truisms= bedahatler) d e i l d i r . Bilimin byklk ve g z e l l i i , bir lde, d n y a n n bizim s a n a g e l d i i m i z d e nb m b k o l d u u n u kendi e l e t i r e l a r a t r m a l a r m z sayesinde renebilmemizdendir - b u n l a r r e n m e n z i n sonucunda, daha nceki k u r a m l a r m z n reddedilmesiyle hayal gcmz a t e l e n i r 1).

(1) The Logic of Scientific Discovery s 431.34


35/151

B L M OLANLA OLMAYAN ARASINDA SINIR Z M E A YRACIBilime ve onun ortaya k a r d dnyaya d u y d u u s a y g l hay

r a n l Popper siyaset stne y a z d k l a r n d a bile belli eder. hePoverty of Historicism de s. 56) Bilim i n s a n n i m d i y e dek g i r i -

t i i en byk tinsel maceralardan biri olarak son derece a n l a m l d rdemektedir. Popper, i n s a n l a r n dindar adam derken o u c a s d

n d k l e r i trden bir kimse olmamakla birlikte, bu, bir. e i t dinsel d : y g u y a benzer; nk, g r n l e r d n y a s n n s a d u y u veradan insan gzlem ve deneyinin gndelik d n y a s n n gerisinde, od n y a y sr-dren ve d u y u m l a r m z a sunan, a y r dzeyden bir gereklik o l d u u d n c e s i o u dinsel i n a n l a r n znde v a r d r . Bilimin ortaya k o y d u u tam byle bir gerekliktir - bizim i m d i y ed e i n s e z i n l e y e b i l d i i m i z d e n daha derin bir dzeyde, hepsi birbirine kenetlenerek r g t l e n m i ve bir y a p meydana getirecek biimde b i r l e m i gzlemlenemeyen v a r l k l a r n ve grlmeyen glerin,

d a l g a l a r n hcrelerin, p a r a c k l a r n o l u t u r d u u bir dnya. n s a n -lar herhalde her zaman ieklere b a k m l a r o n l a r n gzelliklerinden ve k o k u l a r n d a n d u y g u l a n m l a r d r : fakat elinize bir iek a l pda, p a r m a k l a r n z n a r a s n d a k i n i n hepsi tek bir hcreden g e l i m i

k a r m a k bir hcreler y a p s iinde, karbon, hidrojen, oksijen, azot,fosfat ve daha birok element ieren organik b i l e i k l e r i n k a r m a kbir b i l e i m i o l d u u n u bilmeniz ve .bu hcrelerin i y a p l a r n g e l i -me srelerini, bu i e i n b a l a t t ve b a k a iekleri r e t e c e i olu u srelerini bilmeniz; ondan n y a n s y p da gznze n a s lg e l d i i n i bilmeniz; i e i grmenizi, k o k l a m a n z ve ona dokunman z s a l a y a n gznzn, bumunuzun ve nrofizyolojik sisteminizin a y r n t l < ~ r n bilmeniz ancak geen y ~ y l d a n beri olanak kazanm t r . Hep evremizde ve iimizde olan, bu bitip tkenmeyen veneredeyse i n a n l m a z nitelikteki gerekler, a r a t r l m a l a r hala srdrlen y a k n z a m a n l a r n b u l g u l a r d r ; bir yandan da, bunlara benzeyen yeni bulgular y a p l m a y a devam etmektedir; hepsi de, hemenhemen iinde y a a d m z a a d e i n i n s a n n en l g n d l e r i n i ntesinde kalan, bu gibi yeni o l a n a k l a r n usuz b u c a k s z bir grngesi nmzde u z a n y o r . Popper de bu duygunun her zaman ve can

bir biimde y a a m a s ve onun, her yeni bulgunun bize yeni soninlar a t g e r e i n i bilmesi, kuramsal metodolojisini etkilemektedir. Popper, b i l g i s i z l i i m i z i n bilgimizle birlikte b y d n ve

d o l a y s y l a her zaman y a n t l a r m z d a r t ok, s o r u l a r m z o l a c a n bilmektedir. l g i n d o r u .bilginin, hayal gcn k u l l a n n a d a enderrastlanacak bir a t l g a n l k gsterilmedike, oranlama yoluyla bileo r t a y c . k o n u l m a s o l a n a k s z ve i n s a n afallatacak kadar o l a s z ner-

35


36/151

KARL P O P P E R N B L M FELSEFESi VE SiYASET KURAMImelerden o l u t u u n u bilmektedir. Bu gibi m a c e r a c v a r s a y m l a r n

h a k s z k m a l a r n n h a k l o l m a l a r n d a n ok daha byk o l a s l kt a d k l a r n ve nerelerinin h a k s z o l d u u n u ortaya koymak iinciddi bir g i r i i m e b u l u n u l m a d k a , geici olarak bile kabul edile-meyeceklerini de bilmektedir. te yandan, u n u da bilmektedir ki,

e e r bir sorunla k a r l a t m z n her keresinde en o l a s grnenv a r s a y m a u z a n r s a k , bu her zaman varolan t a n t l a r n tesinde enaz u z a a gtren ad hac a k l a m a o l a c a k t r . Cesaretli kuramlama-

n n s a h a k l k a r s a bizi daha teye gtrecek olmakla birlikte,h a k s z l n n k a n t l a n m a s daha byk o l a s l k t a m a k t a d r . Fakatbundan korkmamak gerekir. Y a n l bilim a n l a y hep h a k l k -ma tutkusuyla kendini ele vermektedir>> (2).

Bunun byle o l d u u n u n k a v r a n m a s , a l a n bilim a d a m n nstnde, Sir John Eccles in b e t i m l e d i i gibi, z g r l e t i r i c i bir etkiyaratabilir. Bilimin sonul olarak kesin bir a k l a m a n n b e l i r l i l i i -ne v a r d yolundaki h a t a l i n a n gnn birinde y a n l l a n a c a k birv a r s a y m y a y m l a m a n n bilimsel b a k m d a n byk bir uygunsuzluk

o l d u u n u iermektedir. Bunun bir sonucu olarak, bilginler a u -c a s byle bir v a r s a y m n y a n l l a n d n kabul etmeye y a n a m a -makta ve savunulamaz duruma g e l m i o l a n l a r savunmakla mr-lerini b o u b o u n a tketebilmektedirler. Oysa Popper e gre, tmy-le ya da bir blmyle y a n l l a n m a k btn v a r s a y m l a r n beklenenkaderidir; beynimizin o c u u gzyle b a k t m z bir v a r s a y m n

y a n l l a n m a s n a hatta sevinmeliyiz. Bu a n l a y bizi korku ve p i -m a n l k l a r d a n k u r t a r r bilimi de, iinde, hayal ve t a s a r m gleri-nin deneysel t a n d a n genellik ve kapsarnca a t kavramsal g e l i -melere yol aan, c a n l a n d r c bir macera haline getirir. Byle ha-yali sezgilerin v a r s a y m l a r olarak pekinlikle f o r m l l e t i r i l m e s i de-ney yoluyla en s k bir biimde s n a n m a s n n yolunu aar; bu var-

s a y m n y a n l l a n a c a ve tmnn ya da bir blmnn yerine,daha byk bir a k l a y c l k gc olan bir b a k a v a r s a y m geid-I e c e i her zaman beklenir (3).

Bu yol, y a l n z c a a l a n bilginleri z g r l e t i r m e k l e kalmamak-t a d r . Ancak, nelerin d z e l t i l e b i l e c e i n i bulup k a r m a k , sonra da

b u n l a r dzeltmekle daha iyi e t m i o l a c a m z ve bunun iin, ku-s u r l a r n gizlenmek ya da a t a n m a k bir yana, etkin bir biimde

a r a n m a s , b a k a l a r n n e l e t i r i c i y o r u m l a r n n s a y a k n l m a k y l e

2) he Logic of Scientific Discovery s. 281.(3) J C. Eccles, acing Reality s. 107.36


37/151

BiLiM OLANLA OLMAYAN ARASINDA SINIR Z M E AYRACIdursun, istek ve sevinle k a r l a n l m a s g e r e k t i i a n l a y r btnetkinliklerimizde, hepimiz iin, nemli bir lde z g r l e t i r i c i d i r .

E l e t i r i d e n g c e n n e y e ve gcenilmesini beklemeye, onun iin de,gerek kendisinin, gerekse b a k a l a r n n k a r s n d a susmaya k o u l l a n -m olan i n s a n l a r dzeltimin g e r e k t i r d i i e l e t i r i l e r i yapmaya a l -

t r m a k g olabilir; fakat, hi kimse bize, d n d m z ya da y a p t m z e y i n neresinin y a n l o l d u u n u gstermekten daha okiyilik edemez; kusur ne denli bykse, onun ortaya k o n u l m a s y l a

o l a n a k l k l n a n dzeltim de o denli byk olur. E l e t i r i y i sevinlek a r l a y a n ve g e r e i n i yerine getiren k i i buna neredeyse dostluktan daha ok d e e r verir: kendi konumunu koruyabilmek iin e l e -tiriden kaan ise g e l i n e r n e k t e direniyor demektir. Toplumumuzda,

e l e t i r i konusunda Popperci tutumun y a y g n l k l a benimsenmesi,toplumsal ve k i i l e r a r a s i l i k i l e r i m i z d e bir devrim y a r a t r d - rgtsel uygulamalarda da byle olurdu, ama ona daha sonra gele

c e i z .Fakat, biz i m d i yine bilim adarnma dnelim: bilim a d a m n n

e l e t i r e l bir biimde gitgide daha iyi k u r a r n l a r a r a y kabul edeb i l e c e i herhangi bir kurarndan yksek istemlerde b u l u n m a s an

l a m n a gelmektedir. Bir kurarn her e y d e n nce, i l g i l e n d i i m i z birsoruna bir zm getirmelidir. Ama a y n zamanda, bilinen btngzlemlerle de b a d a a h i l i r o l m a l ve kendisinden nceki kuram-l a r ilk y a k l a k zmler olarak iermeli - a y r c a b a a r s z kal

d k l a r noktalarda onlarla e l i n e l i ve o n l a r n b a a r s z l k l a r n nnedenini a k l a y a b i l m e l i d i r . Geerken syleyeyim ki, bilimin sr e k l i l i i de bundan ileri gelmektedir.) Belirli bir sorun durumunda,btn bu gerekleri yerine getiren birden ok kurarn ileri s r l m -se, o n l a r n a r a s n d a bir y e l e m e yapmaya a h m a l y z . Bu kuram-

I a r n f a r k l o l m a l a r b u n l a r n birinden, tekinden k a r s a n a m a y a -cak, s n a n a b i l i r nermeler k a r s a n a b i l e c e i demek olabilir; bu da,bize deneysel bir y e l e m e o l a n a verebilir. B a k a e y l e r e i t kald k a s n a m a l a r d a n sonra, her zaman, bilgi verici i e r i i daha yksek olan k u r a m y e l e r i z ; nk o hem daha iyi s n a n m t r hemde bize daha ok e y l e r sylemektedir: bu gibi bir kurarn daha iyi

d e s t e k l e n m i o l d u u gibi, daha y a r a r l d r da. Bir k u r a m n desteklenme derecesiyle, o k u r a m n belirli bir anda s o r u n l a r n zmebiimi b a k m n d a n e l e t i r e l t a r t l m a durumunu, smanabiiirlik derecesini, g e i r d i i s n a m a l a r n s e r t l i i n i ve bu s n a m a l a r a n a s l da

y a n d n d e e r l e n d i r e n zet bir bildirimi anlatmak istiyorum. Bylelikle, desteklenme ya da desteklenme derecesi) g e m i i l e y i 7


38/151

KARL P O P P E R N BiLiM FELSEFESi VE SiYASET KURAMItne bir d e e r l e n d i r m e bildirimidir. T p k y e l e m e gibi, bu da esas

i t i b A r y l e , k a r l a t r m a l bir k a v r a m d r : genel olarak, k u r a m n nancak belli bir ana z z a m a n n a ) d e i n , s n a m a y da kapsayan e l e -tirel t a r t m a l a r n n d a ona rakip bir B k u r a m n d a n daha yksek ya da daha d k ) bir desteklenme derecesinde o l d u u n u syleyebiliriz 4). Bu nedenle, belirli bir anda, y a r a n kurarnlar ara-

s n d a en iyi s o n u l a r veren kuram, en yksek bilgi verici i e r i i y l een iyi d e s t e k l e n m i olan k u r a r n d r ve bunun iin de, egemen kurarnodur ya da o o l m a l d r .

Bilginierin byk bir o u n l u u n u n , herhangi bir belirli zamanda; egemen y a y g n g r hi de y k m a y a a l m a d k l a r , tamtersine onun iinde grmekten mutlu o l d u k l a r s y l e n m i t i r . Den i l m i t i r ki, bilginler y e n i l e t i r m e y l e u r a m a z l a r , ok ender olarak, y a r a n kurarnlar a r a s n d a n seim yapmak zorunda k a l r l a r :

y a p t k l a r , kabul edilen k u r a r n l a r i l e m e k t i r . Thomas S. Kuhn'unThe tructure of Scientific Revolutions ikinci b a s m , 1970; Bilimsel Devrimierin Y a p s a d l k i t a b n d a k u l l a n d bir deyimle, bu,normal bilim>> diye t a n n a g e l e n e y d i r . Bu n o k t a n n geerli oldu u n u s a n y o r u m ; ama k a n m c a bu, Popper'e k a r ileri srlebilecek bir g r d e i l d i r . Popper'in y a z l a r n n , kendisinin k u r a m l a r -

n n etkinliklerine en a k bir biimde u y d u u , bilimin r aandahilerine gndermeler yapmakla biraz fazla s n r l k a l d d o r u -dur. o u bilginlerin, a a bir dzeydeki s o r u n l a r zerken, ar-

k a d a l a r n d a n pek a z n n k u k u y l a b a k t k u r a r n l a r t a r t m a d k -l a r da d o r u d u r . Fakat bu a a dzeyde bile, etkinliklerinin, znde bir sorun-zme m a n t olan Popperci zmlerneye e l v e r i l i

o l d u u grlecektir. Popper her zaman esas i t i b a r y l e bulgu veyenilikle, bundan tr de k u r a r n l a r n s n a n m a s ve bilimin g e l i -mesiyle g i l e n m i t i r : Kuhn ise, bu k u r a r n l a r ve bu bilgiyi uygu1ayan i n s a n l a r n n a s l grdkleriyle ilgilenmektedir. Popper, bilimsel etkinliklerin m a ~ t y l a psikolojileri, sosyolojileri vb. aras n d a k i , bu kitapta da daha nce a k t a r m o l d u u m u z a y r m yapmaya her zaman dikkat e t m i t i r : Kuhn'un k u r a m , gerekte, bilginierin toplumumuzdaki a l m a etkinlikleri stne toplumbilim-sel bir k u r a m d r . Bu Poppercilikle u z l a m a y a c a k bir kurarn d e i l -dir; stelik, Kuhn bunu ilk ortaya a t t n d a n beri, Popper'in ynnde hayli d e i t i r m i t i r . Bu soruyu izlemek isteyen okuyuculara,

4) Objective Knowledge s. 18.38


39/151

B L M OLANLA OLMAYAN ARASINDA SINIR iZME AYRACI< < E l e t i r i c i l i k ve Bilginin G e l i m e s i sempozyumuna bakmalan sa

l k verilebilir (S). i m d i y a p t m z gibi, k u r a r n l a r n ne gibi i l e r e y a r a d k l a r m

dan sz etmek, bizi o n l a r n d o r u l u k i e r i i sorununa getirir -Popper, bir kurarndan m a n t k a ) k a n d o r u nermeler s n f iinbu deyimi k u l l a n m a k t a

Bryan Magee - K. Popper'in Bilim Felsefesi Ve Siyaset Kuramı

Documents

Transcript of Bryan Magee - K. Popper'in Bilim Felsefesi Ve Siyaset Kuramı