Britania e Madhe dhe Proçesi i Integrimit Evropian · Fokusimi i studimit të “Britania e Madhe...

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

DISERTACION

PËR MBROJTJE TË GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR”

Britania e Madhe dhe Proçesi i Integrimit Evropian

Punoi: MA. Vasilika PAPA Udhëhoqi: Prof. Dr. Petrit NATHANAILI

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS


PROGRAMI I DOKTORATËS NË “STUDIME EUROPIANE DHE INTEGRIM

EUROPIAN”

DISERTACION

PËR MBROJTJE TË GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR I SHKENCAVE”


Specialiteti: Diplomaci dhe Marrëdhënie Ndërkombëtare

Punoi: MA. Vasilika PAPA Udhëhoqi: Prof. Dr. Petrit NATHANAILI

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS


PROGRAMI I DOKTORATËS NË “STUDIME EUROPIANE DHE INTEGRIM

EUROPIAN”

Disertacion i paraqitur nga Vasilika Papa

Në kërkim të gradës shkencore:

“Doktor i Shkencave”


Udhëheqës Shkencor: Prof. Dr. Petrit Nathanaili

Mbrohet më, datë ......./....../ 2017. Para Jurisë

1._________________________________________Kryetar

2._________________________________________antarë (oponent)

3._________________________________________antarë (oponent)

4._________________________________________antarë

5._________________________________________antarë

TIRANË 2017

i

SHKURTIMET

PPB – Politika e Përbashkët Bujqësore

KEM – Komuniteti Evropian i Mbrojtjes

KEQÇ – Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe Çelikut

KEE – Komuniteti Ekonomik Evropian

OBEE - Organizata për Bashkëpunim Ekonomik Evropian

MPTT - Marrëveshja e Përgjithshme për Tarifat dhe Tregtinë (GATT)

OKB – Organizata e Kombeve të Bashkuara

EFTA – Zona e Tregtisë së Lirë Evropiane (European Free Trade Area)

FTA – Zona e Tregtisë së Lirë (Free Trade Area)

WEU – Bashkimi Evropian Perëndimor (Western European Union)

AUE – Akti Unik Evropian

ERDF – Fondi Evropian i Zhvillimit Rajonal

ERM – Mekanizmi i Normës së Këmbimit – Exchange Rate Mechanism

SME – Sistemi Monetar Evropian - European Monetary System

DÇE - Departamenti i Çështjeve Ekonomike

ii

PËRMBAJTJA

Parathënia…………………………………………………………………………. ii

Hyrja………………………………………………………………………………. 1

Kapitulli I – Pozita dhe Roli i Britanisë pas Luftës së Dytë Botërore

1.1 Situata Ekonomike dhe tre rrathët e Çërçillit………………………………...... 8

1.2 Qendrimi i Britanisë ndaj Evropës Perëndimore dhe iniciativave të saj ……… 17

Kapitulli II – Kthesa e Britanisë drejt Evropës Perëndimore

2.1 Qendrimi i Britanisë ndaj Krizës së Suezit................………………………...... 38

2.2 Roli i Britanisë së Madhe në FTA dhe qëllimet e saj …………………………. 43

2.3 Krijimi i EFTA-s pa pjesëmarrjen e vendeve të KEE-së………………………. 52

2.4 Arsyet që bindën Britaninë për të hyrë në KEE..............................…………… 56

Kapitulli III – Trokitja e Britanisë në KEE dhe refuzimi

3.1 Negociatat e aplikimit të parë………………………………………………….. 62

3.2 Vetoja e De Golit…………………………………………………………......... 74

3.3 Qeverisja e Wilson-it dhe Qendrimi i tij ndaj KEE-së ………………………... 83

3.4 Aplikimi i dytë dhe veto e dytë………………………………………………… 87

Kapitulli IV – Anëtarësimi i Britanisë

4.1 Aplikimi i tretë dhe hyrja e Britanisë………………………………………….. 93

4.2 Britania si anëtare e KEE-së……………………………………………............ 100

4.3 Rinegociatat ndërmjet Britanisë dhe KEE………………………………........... 103

4.4 Referendumi i 1975-ës për qendrimin e Britanisë në KEE……………............. 107

4.5 Qeverisja e Callaghan………………………………………………………….. 112

Kapitulli V – Qendrimi i Theçerit kundrejt Evropës

5.1 Politika e Theçerit ndaj Evropës……………………………………………….. 118

5.2 Çështja e Buxhetit Britanik……………………………..……………………… 123

5.3 Akti Unik Evropian…………………………………………………………..... 130

5.4 Bashkimi Ekonomik dhe Monetar…………………………………………....... 136

Konkluzion………………………………………………………………………….145

Bibliografia………………………………………………………………….......... 157

iii

PARATHËNIE

Në fushën e integrimit evropian, shumë studiues dhe akademikë ndërkombëtar

kanë fokusuar kërkimet e tyre në integrimin e Britanisë së Madhe në Bashkimin

Evropian. Kjo për vetë faktin se integrimi i Britanisë përbën historinë më interesante të

një vendi i cili konsiderohej një fuqi e madhe botërore gjatë luftërave botërore por që nuk

iu bashkua KEE-së. Në fillim ai duhej të bindej për suksesin e nismave të ndërmarra nga

gjashtë vendet e Evropës perëndimore. Përveç kësaj, historia e integrimit evropian të

Britanisë është bërë edhe më tepër interesante për shkak të rezultatit të Brexit në të cilin

populli britanik votoi pro daljes së saj nga BE-ja.

Fokusimi i studimit të “Britania e Madhe dhe Proçesi i Integrimit Evropian”

është përqendruar në Britaninë e Madhe, një vend i fuqishëm evropian i cili ka përshkuar

një trajektore zig-zag për sa i përket marrëdhënieve të saj me KEE-në. Ky studimi

gjithashtu trajton marrëdhëniet e Britanisë me Francën dhe përpjekjet e kësaj të fundit

për të shpëtuar statusin e saj si fuqi e madhe si dhe drejtimin e saj në KEE.

Pse u zgjodh kjo temë? Duke qenë se formimi im bazë, ai i studimeve universitare

u kryen në Fakultetin e Gjuhëve të Huaja, Dega Anglistikë dhe Amerikanistikë të cilat më

pas u pasuan me nivelin Master në Studimet Evropiane, kjo temë do të ishte një kombinim

i përkryer i të dyjave. Përveç kësaj, gjatë studimeve universitare vihej re një mangësi të

informacionit për sa i përket Britanisë në kohën e sotme. Prandaj kjo temë u nis me idenë

për t’i shërbyer studentëve të anglishtes. Nga kjo temë ata mund të marrin informacion jo

vetëm për Britaninë por edhe për aktorët kryesor të politikës së saj si dhe politikat që ajo

ka ndërmarrë. Përveç kësaj, kjo temë është e rëndësishme edhe në fushën e

marrëdhënieve ndërkombëtare për studiues dhe analistë të ndryshëm të cilë janë të

interesuar për historikun e këtij integrimi të çuditshëm. Në këtë punim paraqet një

këndvështrim të plotë të marrëdhënieve ndërmjet BE-së dhe Britanisë, vendi anëtar nga

më të fuqishmit dhe më problematiku në Evropën Perëndimore.

Periudha e përfshirë në këtë studim nis nga vitet e pasluftës kryesisht vitet ‘50 dhe

vazhdon deri në vitin 1990.

Për realizimin e këtij punimi kërkimor janë ndjekur disa hapa. Hapi i parë i cili

përkon me metodologjinë e kërkimit është shfletimi i literaturës dhe informacioneve

ekzistuese. Studimi i integrimit të Britanisë në KEE është pak i trajtuar ose është trajtuar

në Shqipëri thjesht si një nga vendet e BE-së. Gjatë hulumtimit rezultoi se në Shqipëri

nuk ka një publikim apo studim i cili të trajtojë integrimin e Britanisë si të veçantë. Këtu

mund të përmenden publikimet e Paskal Milo, Desmond Dinan, dhe Uollter Lakër si dhe

botimi “Njohuri mbi Bashkimin Evropian” nga Stefan Qirici, Harilla Goga dhe Arben

Malaj. Ndërsa Uollter Lakër paraqet një përshkrim të historisë në tërësi, por pa prekur

integrimin evropian të Britanisë, Milo dhe Dinan në publikimet e tyre paraqesin

shkurtimisht marrëdhëniet e Britanisë me Evropën në aspektin e iniciativave të saj,

negociatat e qeverive britanike dhe momentin e vetos. Të gjitha këto analiza të tyre janë

iv

përshkruar si një nga vendet që aplikoi për anëtarësim dhe pa pasur një analizë të

mirëfilltë për Britaninë për sa i përket shkaqeve pse nuk u anëtarësua që në fillim.

Megjithatë ata prekin disa nga arsyet pse De Goli nuk e pranoi Britaninë në KEE.

Studimi “Njohuri mbi Bashkimin Evropian” është kryesisht një botim që lidhet me

integrimin ekonomik, ku përmendet krijimin e EFTA-s dhe disa nga arsyet pse Britania

nuk u bashkua me Evropën Perëndimore në vitet ’50, por pa i analizuar ato në mënyrë të

detajuar.

Literatura kryesore e përdorur për këtë studim është marrë nga studiues të huaj

kryesisht anglezë dhe amerikanë, institucione ndërkombëtare të cilat kanë kryer studime

në fushën specifike si dhe burimet e ndryshme të internetit. Për studimin e këtij kërkimi

janë përdorur edhe dokumenta origjinale të qeverisë britanike, fjalime origjinale të

mbajtura nga personalitete të ndryshme si dhe artikuj të gazetave britanike të cilat janë

gjetur me anë të hulumtimit në internet. Duke qenë se janë vetëm disa botime ekzistuese

në gjuhën shqipe të cilat janë përdorur për këtë kërkim, disa botime janë marrë nga

“google books”. Meqënëse shfletimi i ndonjë arkive britanike nuk ishte e mundur,

interneti ishte një burim mjaft i dobishëm, pasi janë publikuar dokumenta origjinale të

qeverisë britanike, intervista, botime të cilat janë përdorur në këtë temë. Një pjesë e

rëndësishme e këtij studimi ishte përdorimi i dy botimeve si “Britain and European

Integration since the Second World War” dhe “Building European Union: A

Documentary and Analysis” të cilat veçojnë nga të tjerat pasi përmbajnë materiale nga

burime parësore shumë të vlefshme për studimin. Aty përfshihen dokumente të kabinetit,

kujtime të figurave të shquara britanike, fjalime, artikuj gazetash etj. Këto dy botime janë

përdorur gjërësisht në këtë studim. Botimi “Britain and Europe since 1945”, i Alex May

paraqet shkurtimisht qendrimet e ndryshme të Britanisë ndaj Evropës por nuk paraqet

arsyet që e shtynë Britaninë të aplikojë. Madje edhe qendrimi i Britanisë ndaj Evropës

është paraqitur shumë shkurt. Tre botime të tjera të David Gowland dhe Arthur Miller

janë “Reluctant European, Britain and European Integration since 1945 On the

sidelines” dhe “Britain and European Integration 1945-1998” janë përdorur gjërësisht

për analizë. Ndër të treja vihet re se kjo e fundit paraqet analizë të shkurtër prej jo më

shumë se 3-4 faqesh për çdo kapitull duke i mbështetur në dokumente zyrtare të cilat janë

vendosur pas analizës së bërë. Dy botimet e para përmbajnë analizë më të zgjeruar të

politikave britanike të ndërmarra ndaj Evropës Perëndimore të interpretuara nga

autorët. Një botim tjetër të cilin e kam shfrytëzuar gjatë studimit të kësaj teme është edhe

“Britain and European Unity, 1945-1992” nga John W. Young. Në këtë botim mungojnë

marrëdhëniet e Britanisë me rrathët e saj por përmban një analizë mjaft të hollësishme të

integrimit të Britanisë në KEE. Hugo Young në botimin “This Blessed Plot” përshkruan

të gjitha figurat e rëndësishme britanike nga këndvështrimi i tij për sa i përket

momenteve të ndryshme të lidhura me integrimin evropian.

Pas përzgjedhjes së informacionit të përzgjedhur në bazë të problemetikave të

studimit, u krye përgjedhja e metodologjisë e cila përkonte me analizën cilësore për të

v

cilën janë përdorur burime dytësore të gjetura nga studiues të tjerë dhe burime parësore

të cilat janë intervistat, fjalimet dhe dokumentat origjinale etj. Faza përfundimtare e

metodologjisë së përdorur ishte përpunimi dhe analizimi i të dhënave të gjetura nga

studimi i bërë dhe paraqitja e përfundimeve dhe konkluzioneve të temës.

Për realizimin e këtij studimi dëshiroj të shpreh mirënjohje personave që më

ofruan mbështetje. Në mënyrë të veçantë doja të falendëroja udhëheqësin e kësaj teme

Prof. Dr. Petrit Nathanaili, pa ndihmën e çmuar të të cilit kjo temë nuk do të ishte

realizuar.

Doja të shprehja mirënjohje ndaj kunatës sime Adriana Drushku për ndihmën e

dhënë gjatë proçesit të punimit.

Një falendërim të veçantë doja të bëja për Ambasadorin e Shqipërisë në Hungari,

Z. Arian Spasse, i cili me këshillat e tij në fushën e diplomacisë i dha një shtysë të

rëndësishme studimit tim.

Së fundi, doja të shprehja mirënjohje të pa fund familjes sime, në veçanti

prindërve të mi për mirëkuptimin dhe inkurajimin e dhënë gjatë këtyre viteve.

1

HYRJE

Tema e integrimit të Britanisë në KEE është një studim mjaft interesant i cili ka

tërhequr vëmendjen e shumë studiuesve nga e gjithë bota. Idetë e tyre ishin sigurisht të

ndryshme pasi shiheshin nga këndvështrime të ndryshme. Ka nga ata si Ali M. El-Agraa,

një autor indian i cili analizon shumë fakte sipas interpretimit të të cilit Britania nuk

kishte pasur avantazhe nga hyrja e saj në KEE. Duke pasur parasysh këtë ai del në

përfundimin se do të kishte qenë më mirë për Britaninë që të mos kishte hyrë në KEE

pasi kjo kishte ndikuar në humbjen e statusit të saj si fuqi e madhe botërore. Por nuk

është i vetmi studiues që ka mbrojtur këtë tezë.

Pë punimin e kësaj teme është përdorur metoda identifikim – krahasim – eksplorim.

Objektivat kryesore të këtij punim janë:

- Të identifikojë përpjekjet e Britanisë për të shpëtuar statusin e saj si fuqi e

madhe botërore;

- Të identifikojë arsyet pse Britania nuk iu bashkua iniciativave të gjashtë

vendeve të KEE-së;

- Të identifikojë arsyet pse De Goli i vuri veton dy herë aplikimit britanik

- Të nxjerrë në pah marrëdhëniet e Britanisë me KEE-në;

- Të identifikojë qendrimin e partive kryesore politike ndaj KEE-së.

Tema është e organizuar në 5 kapituj të cilët trajtojnë qendrime të ndryshme që

qeveritë britanike kanë mbajtur ndaj Evropës. Në kapitullin e parë analizohet gjendja e

vështirë ekonomike e Britanisë pas Luftës së Dytë Botërore për të cilën ata ishin të bindur

se do ta kapërcenin shumë lehtë duke përdorur avantazhet e tyre si pozita e favorshme e

sterlinës si monedhë rezervë, marrëdhënia e veçantë me SHBA-në dhe Komonuelthin etj.

Në këtë kapitull paraqiten marrëdhëniet e Britanisë me SHBA-në të quajtura të veçanta

për të dy vendet aleate që nga Lufta e Dytë Botërore. Në këtë kapitull gjithashtu

analizohet edhe marrëdhënia e Britanisë me Komonuelthin që konsiderohej shumë e

veçantë për të si nga ana ekonomike, ashtu edhe politike, por që nisi të dobësohej. Me

shpalljen e pavarësisë së shumë vendeve të Komonuelthit, bëri të mundur që këto vende

të shikonin për bashkëpunime të tjera tregtare. Në këtë kapitull janë analizuar edhe

marrëdhëniet ndërmjet Britanisë dhe Evropës. Madje, ky kapitull përmban disa pika

shumë interesante që përfshijnë mosbesimin e Britanisë në KEE për iniciativat e saj

fillestare si Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe Çelikut, Plani Shuman, Komuniteti

Evropian i Mbrojtjes dhe Konferenca e Mesinës.

Kapitulli i dytë analizon ndikimin e krizës së Suezit që konfirmoi varësinë e

Britanisë nga SHBA-ja, pamundësinë e saj për të ndërmarrë sulme pa miratimin paraprak

të SHBA-së si dhe më e rëndësishmja rënien e ndikimit të Britanisë në botë. Në këtë

kapitull trajtohet edhe hapi i parë i Britanisë për të bashkëpununuar me Evropën, i cili del

2

në pah me propozimin e krijimit të një zone të tregtisë së lirë (FTA). Në këtë propozim i

bërë nga britanikë synohej përfshirja e të gjashtë vendeve të para themeluese të KEE-së,

Britanisë dhe vendeve të tjera evropiane të cilat mund të kishin interes në këtë

bashkëpunim. Në veçanti vendet anëtare të KEQÇ-së, erdhën në përfundimin se ky

propozim nuk dukej të ishte fitimprurës për ato vende. Periudha e këtij propozimi përkon

edhe me ardhjen e De Golit në pushtet, i cili ishte i vendosur që t’i kthente sërish Francës

lavdinë e mëparshme. Duke marrë shkas kryesisht nga fakti se produktet bujqësore (mjaft

të rëndësishme për francezët) nuk ishin të përfshira, ai dha veton propozimit britanik.

Gjithashtu në këtë kapitull paraqitet krijimi i një zone të tregtisë së lirë evropiane

(EFTA) pa të gjashtë ku përfshiheshin shtatë vende Britania, Norvegjia, Suedia,

Danimarka, Austria, Portugalia, dhe Zvicra të cilat ishin dakort të merrnin pjesë në FTA

sipas propozimit fillestar britanik. Megjithëse kjo zonë e tregtisë së lirë evropiane do të

krijohej pa pjesëmarrjen e të gjashtëve, kishte si qëllim bashkëpunimin me të gjashtë.

Mundësisht këto vende synonin që të përfitonin ndonjë marrëveshje tregtare me vendet e

KEE-së nga e cila të mund të përmirësonin ekonominë e tyre.

Gjithashtu analizohet pse EFTA ndryshonte nga KEE dhe çfarë qëllimi kishte

Britania dhe çfarë e shtyu atë të merrte një iniciativë të tillë. EFTA për britanikët në fakt

kishte qëllim të dyfishtë. Ata synonin të përfitonin ndonjë marrëveshje me KEE-në dhe

ishte pa diskutim një alternativë dytësore e qeverisë britanike për të përmirësuar

ekonominë e saj. Në këtë kapitull analizohen edhe arsyet politike dhe ekonomike të cilat

e shtynë Britaninë që të aplikonte për anëtarësimin e saj në KEE në 1961, 11 vjet pas

krijimit të saj.

Në kapitullin e tretë shqyrtohen negociatat e vështira që britanikët bënë me të

gjashtë vendet e KEE-së për integrimin e tyre evropian. Megjithëse negociatat dhe

përpjekjet e britanikëve për të bindur De Golin zgjatën për dy vjet, ai i dha veton

aplikimit britanik në vitin 1963. Në këtë kapitull paraqiten argumentet dhe asyet pse De

Goli dha veton e cila ishte e pashmangshme për britanikët.

Përveç kësaj, në këtë kapitull paraqitet gjithashtu një analizë e qeverisë së

Wilsonit, i cili nuk ishte aspak një pro evropian gjatë viteve të tij të para si Kryeministër,

por i shtyrë nga disa faktorë të brendshëm në mandatin e tij të dytë, ai u detyrua që të

aplikonte për anëtarësimin e Britanisë në KEE.

De Goli e dha sërish veton për aplikimin e dytë britanik për anëtarësim në vitin

1966. Studiues të ndryshëm argumentojnë se ishin të njëjtat arsye të cilat e shtynë atë të

jepte veton edhe herën e dytë. Megjithatë, gjatë aplikimit të dytë kishte ndryshime, siç

ishin në marrëdhëniet e qeverisë britanike me SHBA-në e cila kishte pasur krisje. Një

tjetër fakt ndryshe i paraqitur në aplikimin e dytë britanik ishte se Wilson këtë herë ishte i

gatshëm t’i ofronte De Golit bashkëpunim në teknologji. Megjithatë, De Goli ishte i

vendosur të mos ta lejonte Britaninë të ishte anëtare e KEE-së.

Kapitulli i katërt analizon hyrjen e Britanisë në KEE, e cila mundi të realizohej

vetëm me largimin e De Golit nga arena politike franceze dhe nga KEE-ja. Vetëm atëherë

3

Britania mund të hynte në bisedime për t’u bërë anëtare e KEE-së me të drejta të plota.

Negociatat nisën në vitin 1970 dhe Britania arriti të bëhej anëtare e KEE-së në vitin 1973.

Përveç kësaj, në këtë kapitull analizohet Britania si një anëtar në KEE, i cili u quajt që në

fillim partneri i çuditshëm. Kjo për arsye të qëndrimit të kundërt që mbante ndaj

politikave të ndryshme të ndërmarra në kuadër të integrimit evropian. Gjithashtu

analizohen rinegociatat e bëra nga qeveria e Wilson dhe Callaghan si dhe qendrimi i tyre

gjysëm i anuar nga Evropa. Hapja e rinegociatave u miratua nëpërmjet referendumit të

vitit 1975 në të cilin britanikët votuan pro Evropës.

Një etapë tjetër interesante e historisë së Britanisë është periudha e Theçerit si

Kryeministre e Britanisë e cila trajtohet në kapitullin e pestë. Këtu analizohet qendrimi i

Theçerit kundrejt Evropës dhe marrëdhënia e saj me SHBA-në. Këtë të fundit e

konsideronte shumë të rëndësishme dhe ishte shumë mosbesuese ndaj KEE-së në të

njëjtën mënyrë si kryeministrat e mëparshëm britanik. Karakteri i saj i fortë del në pah në

analizën për sa i përket çështjes së buxhetit për uljen e kontributit britanik në buxhetin e

KEE-së e cila mbajti pezull projekte të tjera të integrimit evropian. Akti Unik Evropian

megjithëse u nis me paraqitjen e dokumentit “Evropa – E Ardhmja” nga ana e Theçerit,

zgjerimi i mëtejshëm i tij nga ana e Delors nuk u përkrah nga ajo. Këmbëngulja e saj për

të kundërshtuar Bashkimit Ekonomik dhe Monetar është analizuar gjithashtu në këtë

kapitull. Duke qenë se kundështimet e saj të vazhdueshme ndaj KEE-së, zhgënjyen mjaft

anëtarë të Partisë Konservatore madje edhe ministra të rëndësishëm në qeverinë e saj.

Këto kundërshtime çuan në rënien e Theçerit nga pushteti.

Në fund të këtij studimi janë paraqitur përfundimet të cilat janë nxjerrë nga

përpunimi dhe studimi i të gjitha fakteve dhe ngjarjeve të cilat janë të lidhura me

integrimin e Britanisë në KEE. Konkluzionet e kësaj teme i përmbahen objektivave të

përcaktuara më lart duke përfshirë arsyet kryesore të politikave britanike të ndërmarra

kundrejt Evropës në faza të ndryshme të formimit të BE-së. Këto konkluzione janë

nxjerrë jo vetëm si rezultat i studimit të kyer por në të janë paraqitur edhe opinionet e mia

për Britaninë dhe Evropën.

Studiues të ndryshme britanik arsyetojnë se Britania duhet të kishte hyrë që në

ngjizjen e BE-së. Kanë qenë të shumtë ata studiues të cilët kanë parashikuar madje në

mënyrë profetike të ardhmen e Britanisë. Këtu mund të përmendim Henry Tizard i cili ka

thënë se: “Ne vazhdojmë ta konsiderojmë veten si një Fuqi të Madhe të aftë për çdo gjë

dhe me probleme vetëm për momentin për shkak të vështirësive ekonomike. Ne nuk jemi

një fuqi e madhe dhe nuk do të jemi kurrë më. Ne jemi një komb i madh, por nëse

vazhdojmë të sillemi si një fuqi e madhe, shumë shpejt do të pushojmë së qeni një komb i

madh”. Kjo ka qenë një nga shtysat e politikave të ndërmarra nga britanikët. Ideja e të

qenit një fuqi e madhe, i ka shoqëruar gjatë historisë së saj duke i çuar edhe të

ndërmerrnin veprime të gabuara kundrejt vendeve të Evropës perëndimore pas Luftës së

Dytë Botërore. Ata ndiheshin superiorë ndaj këtyre vendeve të cilët ndërmorën

angazhimin për të bërë bashkimin më të madh historik të Evropës. Shumë shpejt ideja e

4

superioritetit të britanikëve, u hodh poshtë pasi ata dëshmuan pas Krizës së Suezit se

kishin dështuar si fuqi koloniale pasi shumë koloni kishin kërkuar pavarësinë nga

Britania. Ata dështuan edhe si fuqi ushtarake pasi Kriza e Suezit vërtetoi se ata nuk mund

të ndërmerrnin asnjë iniciativë ushtarake pa marrë më parë miratimin e SHBA-së. Edhe si

fuqi bërthamore ata kishin nevojën e SHBA-së, pasi nuk kishin mundësi ekonomike për

t’i ndërtuar vetë armët bërthamore. Ky i fundit ishte një tregues i rëndësishëm i cili

përdorej për të vërtetuar statusin e një fuqie të madhe botërore. Prandaj qeveritë britanike

por edhe ato të vendeve të tjera të Evropës perëndimore në veçanti Franca, i kanë

kushtuar rëndësi të madhe armëve bërthamore.

Aplikimi i vonshëm për britanikët, komentohet nga disa studiues se përbën një

nga gabimet e tyre. Kjo për shkak se në momentin që ata shprehën synimin e tyre për t’iu

bashkuar të gjashtë vendeve nismëtare, këto vende ishin në fazën kur kishin nisur

konsolidimin e tyre. Madje ato ishin duke ndërmarrë politikat më të rëndësishme të KEE-

së dhe Britania do të ushtronte ndikimin e saj në to.

Britania e Madhe ishte e vetmja fuqi e madhe në Evropën Perëndimore e cila nuk

iu bashkua KEQÇ në vitin 1950. Kjo shkaktoi distancimin e Britanisë nga vendet e

Evropës perëndimore duke mos i dhënë rëndësi krijimit të bashkimit më të fuqishëm të

shteteve evropiane. Ideja e madhështisë së Britanisë, se ajo nuk ishte një vend si gjithë të

tjerët, se ishte një vend i pasur dhe duhej vetëm ta udhëhiqte Evropën dhe jo të bashkohej

me vendet evropiane, ishte një politikë e ndjekur nga britanikët gjatë viteve ‘50. Ndërsa

vendet e Evropës mendonin të organizoheshin në një KEQÇ, duke vijuar me iniciativa të

tjera si Komuniteti Evropian i Mbrojtjes dhe Konferenca e Mesinës, britanikët të shtyrë

nga mendimi i tyre se ishin më superiorë nga vendet e tjera, ishin të bindur se pa praninë

e tyre, ato do të dështonin.

Në fund të Luftës së Dytë Botërore Britania kishte humbur pozitën e saj të

favorshme si fuqi e madhe gjë që ajo nuk e pranonte. Problemet ekonomike të Britanisë

kishin nisur të thelloheshin por britanikët ishin të bindur se do të ishte një fazë kalimtare.

Kjo bindje vinte si pasojë e bazave të forta që ata mendonin se kishin siç ishte politika e

jashtme e bazuar në tre rrathë, veçanërisht marrëdhëniet politike dhe ekonomike të

Komonuelthit dhe marrëdhënia e saj e veçantë me SHBA-në. Përveç kësaj, të ushqyer

nga idetë e Çërçill, ende aktuale në mentalitetin e britanikëve, ata ishin të bindur se ishin

më superiorë ndaj vendeve të tjera evropiane. Ky mendim i superioritetit bëri të mundur

që ata të përqendronin politikën e tyre të jashtme në tre rrathë përkatësisht në

marrëdhëniet e tyre me SHBA-në, Komonuelthin dhe Evropën perëndimore në mënyrë të

pabarabartë duke i vënë më shumë rëndësi dy të parave. Marrëdhënia e ngushtë e

Britanisë me SHBA-në dhe Komonuelthin ishte arsyet kryesore dhe përbënin bazën e

mendimit të këtij superioriteti të britanikëve.

Britanikët ishin të bindur se marrëdhënia e tyre e veçantë me SHBA-në dhe

Komonuelthin do të ishin të mjaftueshme për të kapërcyer problemet ekonomike me të

cilat u përballën pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore. Ata besonin se marrëdhënia e

5

saj me këto dy rrathë do ta ndihmonte edhe në rivendosjen e statusit të saj si një fuqi e

madhe botërore. Sipas mendimit të britanikëve nuk kishin nevojë të bashkëpunonin me

vende më të dobta se ata nga ana ekonomike siç ishin vendet e Evropës perëndimore. Ajo

që ata nuk kishin parashikuar ishte se burimet të cilat i konsideronin si të pashtershme,

ishin afat-shkurtër. Nga mesi i viteve ’50 Britania u gjend e zhveshur nga një pjesë e

vendeve të Komonuelthit të cilat shpallën pavarësinë gjë që ndikoi negativisht në

ekonominë britanike.

Britanisë iu deshën 11 vjet për t’u bindur që politika e tyre duhej të ndryshonte

dhe që duhej të bashkohej me KEE-në. Por përpara se ta shihnin këtë mundësi, britanikët

menduan të kërkonin një lloj bashkëpunimi thjesht tregtar i cili nuk do t’i detyronte të

angazhoheshin me Evropën, duke shmangur në këtë mënyrë humbjen e sovranitetit dhe

mbikombëtarizmin. Ky bashkëpunim ishte propozimi i britanikëve për krijimin e një

Zone të Tregtisë Evropiane (FTA), e cila do të ishte krejtësisht në interesin e britanikëve.

Me ardhjen në pushtet të golistëve, propozimi britanik u hodh poshtë nga De Goli

në vitet e tij të para si zëri kryesor i KEE-së. Një tjetër përpjekje e britanikëve për të

bashkëpunuar me vendet e KEE-së ishte krijimi i EFTA-s. EFTA ishte vetëm një

alternativë e dytë për Britaninë e cila do të shërbënte si urë lidhëse ndërmjet Britanisë dhe

KEE-së me anë të ndonjë marrëveshjeje tregtare. Qëllimi i Britanisë për të mundësur një

marrëveshje fitimprurëse për të në emër të EFTA-s, nuk u realizua. Megjithëse as FTA

dhe as EFTA nuk patën sukses në mbylljen e një marrëveshjeje me të gjashtë vendet e

KEE-së, ato konsiderohen një kthesë të rëndësishme në politikat e britanikëve për

bashkëpunimin e Britanisë me Evropën.

Bllokimi i shtigjeve të bashkëpunimit tregtar nga të gjashtë bëri që britanikët të

konsideronin negociata me të gjashtë për anëtarësim. Megjithëse aplikimi i tyre ishte i

vonuar ata këmbëngulnin që përpara hyrjes të negocionin për kushte të favorshme për ta

dhe bashkëpunëtorët e saj, vendet e Komonuelthit dhe vendet e EFTA-s. De Goli i shtyrë

nga disa faktorë ekonomik, politik pa lënë mënjanë ato historik, i dha veton aplikimit të

tyre dy herë duke u bërë kështu pengesa kryesore për anëtarësimin e Britanisë.

Duke qenë se De Goli përbënte pengesën kryesore për anëtarësimin e Britanisë në

KEE, ishte vetëm pas largimit të tij nga politika dhe nga drejtimi i KEE-së në vitin 1969

që iu dha mundësia Britanisë të niste sërish negociatat e saj me vendet e KEE-së. Britania

arriti të ishte një anëtare e plotë e saj në vitin 1973.

Rezultati i Referendumit të vitit 1975, ishte pro qendrimit të Britanisë në KEE gjë

që është vënë gjithmonë në pikëpyetje deri përpara Brexit 2016.

Të qënit anëtare e KEE-së nuk bëri që Britania ta linte mënjanë idenë e saj të

superioritetit të cilën e paraqiste duke kundërshtuar politikat e saj ose ato të ndërmarra së

bashku. Madje kjo bëri që ata të përforconin dhe të konfirmonin përpara vendeve të tjera

anëtare se Britania ishte vërtet një partner i çuditshëm. Ky qendrim i mbajtur kundrejt

vendeve të KEE-së, ishte i njëjtë si nga qeveritë laburiste edhe ato konservatore.

6

Ndërsa qeveritë e Wilson dhe Callaghan e pranuan idenë e të qënit në Evropë për

shkak të politikave të partisë së tyre, Theçeri bëri kundërshtime shumë të bujshme ndaj

saj në emër të interesit të britanikëve.

Marrëdhënia e Britanisë me Evropën vihet re edhe ne titujt e disa literaturave të

cilat kam shfrytëzuar për këtë studim si: “Using Europe, abusing the Europeans” (Duke

përdorur Evropën, duke abuzuar evropianët), “The awkward partner” (Partneri i

Çuditshëm), “Reluctant Europeans” (Evropianë Ngurrues) apo “Loosing an Empire,

Finding a Role” (Humbja e një Perandorie, Gjetja e një Roli”. Gjetja e këtij roli në botë

për britanikët nuk ishte e mjaftueshme, gjë që çoi në Brexit.

Arsyet të cilat shërbyen për britanikët të pranonin daljen e Britanisë nga KEE

nëpërmjet Brexit janë shumë të qarta që në fillimet e integrimit të Britanisë. Mospranimi i

dorëzimit të sovranitetit apo pse Britania të mos e drejtojë Evropën përbëjnë faktorët

kryesorë të këtij vendimi të britanikëve. Politika e Britanisë ndaj Evropës është shumë e

ndërlikuar. Kjo pasi megjithëse kanë kundërshtuar bashkëpunimin me politikat e tyre si

Bashkimi Ekonomik Monetar, ata kanë dhënë kontribute të çmuara për integrimin

evropian siç ishte reformimi i Politikës së Përbashkët Bujqësore dhe Akti Unik Evropian.

Për sa i përket kësaj të fundit Theçeri ishte nismëtarja.

Vihet re se edhe në ditët e sotme problemi kryesor për britanikët që lidhet me BE-

në dhe një nga faktorët që i shtynë britanikët të votonin pro daljes nga BE-ja, janë

sovraniteti dhe mbikombëtarizmi. Por çfarë kuptimi kanë ato në BE?

Termin e sovranitetit, Alistar Jones e ka përkufizuar si: “të drejtën e një shteti për

të miratuar ligje brenda territorit të tij. Sugjerohet se anëtarësimi i BE-së minon

sovranitetin kombëtar përderisa të gjithë anëtarët duhet t’i dorëzojnë BE-së një sërë

kompetencash”.

Termi mbikombëtarizëm shpjegohet si: “kur kompetencat i janë dorëzuar

institucioneve të BE-së, sugjeron një lëvizje drejt mbikombëtarizmit. Kjo përdoret

veçanërisht në rastin kur BE-ja i detyron shtetet anëtare të pranojnë politika të caktuara

në rast se ka ndonjë ngurrim kombëtar”.

A duhet Britania që të varet nga institucionet e BE-së për të marrë vendimet e saj

për politika të ndryshme? Sipas rezultatit të Brexit britanikët ishin të bindur se “Jo”. Por a

do të këtë kjo pasoja për Britaninë? A do të jetë në gjendje ajo që të mbajë më këmbë

ekonominë e saj e cila duket se duhet të bazohet më shumë në tregtinë me pjesën tjetër të

botës? Koha do të tregojë nëse dalja nga BE-ja, do t’i japë më shumë të ardhura dhe

mundësi për të qenë një fuqi e madhe botërore. Është ende e pasigurtë dhe e paqartë se

çfarë të ardhme do të ketë Britania jashtë KEE-së, duke qenë se qeveria britanike nuk

kishte një plan paraprak në rast se Brexit do të vendoste të ndante Britaninë nga BE-ja.

Britania nëpërmjet referendumit të Brexit për daljen e saj apo jo nga BE-ja,

vendosi që të shkëpuste marrëdhënien e saj me vendet e Evropës perëndimore. Pas

analizës së bërë në këtë studim, dalja e saj pritej të ndodhte. Parashikimi i Tizard se “nëse

vazhdojmë të sillemi si një fuqi e madhe, shumë shpejt do të pushojmë së qeni një komb i

7

madh” rezulton të jetë e vërtetë pas Brexit. Konfliktet e shkaktuara nga ky Brexit i

papritur duket se mund të çojë drejt një ndarje të Skocisë nga Britania. Pjesa më e madhe

e popullit në zgjedhjet e Brexit votuan pro Brexit, ndërsa skocezët votuan për të qendruar

në BE. Ishte pikërisht shkëputja e marrëdhënieve me BE-në që çuan në tronditjen e

Mbretërisë së Bashkuar.

Kjo temë ka qenë mjaft e komentuar së fundmi edhe në Shqipëri pas rezultateve të

Brexit 2016 ku Britania si fuqi e madhe botërore i ndante opinionet e studiuesve

shqiptare. Gjithsesi, nuk është ende e qartë rruga që Britania do të ndjek me daljen e saj

nga BE-ja. Megjithëse shumë studiues kanë kryer analiza të shumta sesi do të kishte

ndikuar prania e hershme Britanisë në BE, do të mbetet një enigmë nëse do të ishte

krijuar në avantazh të Britanisë apo nëse do të ishte në avantazh të vendeve të tjera

anëtare të KEE-së.

8

KAPITULLI I

POZITA DHE ROLI I BRITANISË PAS LUFTËS SË DYTË BOTËRORE

1.1 Situata ekonomike dhe tre rrathët e Çërçillit

Përfundimi i Luftës së Dytë Botërore rezultoi me humbje për të gjitha vendet

evropiane. Për disa vende humbjet ishin më të mëdha dhe për disa të tjera më të vogla.

Megjithëse Britania e Madhe doli nga lufta si fituese, shpërblimet që kishte përfituar prej

saj ishin të konsiderueshme, por të pamjaftueshme për të rimbursuar investimet e mëdha

që ajo kishte kryer gjatë luftës. Vështirësitë ekonomike me të cilat Britania u përball,

ishin një pikënisje e rëndësishme për ndryshimet që e prisnin atë për sa i përket

vazhdimësisë së rolit të saj në botë dhe politikës së saj të brendshme e të jashtme.

Ekonomia e Britanisë pati rënie të ndjeshme e cila vihej re në rritjen e defiçitit të

bilancit të pagesave nga viti 1939 deri në vitin 1945 prej 10 bilionë paund.

Çereku i pasurisë së Britanisë ishte shpenzuar në luftë.1 Vihej re se floriri dhe

rezervat e huaja thuajse ishin shteruar si dhe gati të gjitha asetet e privatizuara që sillnin

fitim, të blera në vitin 1918, ishin hipotekuar ose shitur. Duke qenë se lufta përbënte një

prioritet të momentit, qeveria kishte shitur gati me forcë të gjitha asetet e huaja në pronësi

të individëve ose kompanive private duke i dhënë bono ish-pronarëve si formë

kompensimi.2

Një tjetër vështirësi e ndeshur në ekonominë britanike ishte përshtatja e industrisë

për prodhime në kohë paqe në një kohë kur prodhimet e luftës kishin pasur përparësi. Kjo

shërbeu si një frenim i ecurisë së ekonomisë. Si pasojë rritja e ekonomisë kishte ritëm të

ngadaltë.

Rritja e importeve po ashtu edhe e eksporteve, çoi në rritjen e nevojës së Britanisë

për të marrë hua të reja duke shkaktuar në këtë mënyrë shtimin e rrezikut të zhvlerësimit

të monedhës.

Një tjetër faktor negativ që ndikoi në ekonominë britanike ishte mbajtja e ushtrisë

britanike në Azi dhe Afrikë. Shpenzimet britanike për ushtrinë e saj ishin shpenzime

shumë të mëdha. Megjithëse Britania hoqi dorë nga ky detyrim në vitin 1960, deri në atë

moment kishte jetuar përtej mundësive të saj ekonomike.

Qeveritë britanike, në përpjekje për të përmirësuar ekonominë, ndërmerrnin

politika të gabuara të cilat kishin të bënin me shkurtimin e investimeve sa herë që kishin

ndonjë krizë. Kjo mund të vihet re veçanërisht në industrinë britanike të ndërtimit të

anijeve për të cilën Britania kishte luajtur një rol mjaft të rëndësishëm në botë dhe kishte

investuar shuma të mëdha.

1 Childs, David, Britain in 1945 A political history, Routledge, USA and Canada, 2001 and 2006, f. 8 2 Sanders, David, Loosing an Empire, Finding a Role, Palgrave Macmillan, Great Britain, 1990, f. 38

9

Në gusht të vitit 1945, ekonomisti John Maynard Keynes i tha Atlit, Kryeministrit

britanik se vendi ka falimetuar nga ana virtuale dhe nuk kishte bazë ekonomike për

shpresat e popullit.3

Statusi i Britanisë si Fuqi e Madhe Botërore. Britania hyri në Luftën e Dytë Botërore si

një fuqi e madhe por kemi versione të ndryshme nga shumë studiues nëse do ta

vazhdonte ta mbante këtë rol edhe pas luftës nga autorët Michael Pugh e Phil Williams si

dhe nga autorët David Gowland dhe Arthur Turner. Të parët e konsiderojnë SHBA-në

dhe Bashkimin Sovjetik si fuqitë e mëdha botërore si pasojë e pasluftës dhe Britaninë e

vendosin në të njëjtin nivel me vendet e tjera të Evropës si Franca e Italia, jo si fuqi.

Ndërsa autorët David Gowland dhe Arthur Turner nxjerrin në pah disa pika të cilat

tregojnë se Britania nuk e kishte humbur tiparin e saj si fuqi e madhe botërore pas Luftës

së Dytë Botërore siç ishte prania e Britanisë në Konferencat e Potsdamit dhe Jaltës

(Konferencat e Tre të Mëdhenjve) të cilat përfunduan me tri fuqi të mëdha të përbëra nga

SHBA-ja, Bashkimi Sovjetik dhe Britania e Madhe. Përveç kësaj, ata theksojnë se në

krahasim me SHBA-në dhe Bashkimin Sovjetik, Britania kishte qenë në luftë më gjatë

dhe ushtria britanike përfshinte 5.1 milionë punonjës të vendosur në Evropë, Lindjen e

Mesme, Afrikë dhe Lindjen e Largët në fund të luftës, gjë që tregon tiparet e një fuqie të

madhe. Megjithëse angazhimet e saj botërore tregojnë tiparet e një fuqie të madhe, David

Gowland e Arthur Turner pranojnë se Britania nuk ishte në të njëjtin rang me SHBA-në

dhe Bashkimin Sovjetik.

Por Andrew Gamble thekson faktin se gjatë 50 vjetëve që kishin kaluar që nga

Lufta e Dytë Botërore, Britania ka kaluar nga një fuqi e madhe me përgjegjësi të mëdha

globale në një fuqi me përmasa mesatare, me një ekonomi standartet e cilës janë nën

standartet e konkurrentëve të saj kryesorë. Megjithatë ai vë në dukje faktin se mbeten

ende disa simbole të statusit të saj të mëparshëm të cilat ajo i ka mbajtur, siç janë: ka

vend të përhershëm në Këshillin e Sigurisë së KB, si dhe ka agjenci shtetërore siç janë

aparati i inteligjencës dhe sektorë ekonomike kryesore siç janë industritë e mbrojtjes të

cilat kanë synime globale. Ai gjithashtu thekson se për pjesën tjetër roli i Britanisë është

zvogëluar.4

Peter Morgan në Alarming Drum thekson faktin se dihet se vendet evropiane janë

shumë të vogla për të vepruar në mënyrë të pavarur në arenën botërore. Madje edhe

Gjermania përshkruhet si “shumë e madhe për Evropën por shumë e vogël për botën”. Ai

vazhdon se një alternativë për të vepruar në mënyrë të pavarur është sigurisht të punojnë

nëpërmjet BE-së. Të gjitha vendet evropiane të cilat kanë humbur perandoritë – Franca,

Gjermania, Belgjika, Holanda, Spanja, Mbretëria e Bashkuar dhe Rusia – duket, me

cilësitë, për t’u angazhuar ndaj idesë se nëpërmjet Bashkimit Evropian ato sërish mund të

3 Marr, Andrew., A history of modern Britain, Macmillan, UK, 2007, f. 11 4 Baker David, Seawright David, Britain for and against Europe, British Politics and the Question of

European Integration, Clarendon Press, Oxford, 1998, f. 14

10

gjenin me të drejtë vendin në botë. Ndër vendet e Evropës ai thotë se cilësitë kryesore i

ka Mbretëria e Bashkuar dhe Rusia.

Tri Rrathët Koncentrikë. Liderët britanikë e bazonin politikën e tyre të jashtme

në tri rrathë kryesorë, të cilat përbëheshin nga Komonuelthi, Evropa Perëndimore dhe

Shtetet e Bashkuara që luanin një rol mjaft të rëndësishëm për Britaninë jo vetëm në

aspektin ekonomik dhe politik, por patën një ndikim të rëndësishëm edhe në politikat e

brendshme të saj. Winston Çërçill ishte i pari nga britanikët që foli për këto rrathë në

Konferencën e Partisë konservatore në tetor të vitit 1948 duke i ndarë në Perandorinë

Britanike, Botën anglishtfolëse dhe Evropën e Bashkuar. Si pasojë, ato u quajtën rrathët

koncentrikë të Çërçillit.

Megjithëse, Çërçill më të rëndësishme ndër të trija konsideronte SHBA-në dhe

Komouelthin, në këtë konferencë ai tha se Britania ishte i vetmi vend që kishte një pjesë

të madhe në çdo njërin prej tyre dhe se ajo qëndronte në qendër. Nëse Britania

angazhohej me njërin prej tyre në mënyrë të veçantë, atëherë ideja e rrathëve do të

prishej, nuk do të kishte më rëndësinë që ai u kishte dhënë. Qendrimi në qendër i

Britanisë do të thotë se ajo kishte angazhime në mbarë botën dhe nuk mund të

angazhohej vetëm me një prej tyre, aq më tepër në një kontinent si Evropa i cili kishte

pësuar humbje të mëdha pas luftës. Edhe në vitet e mëvonshme, qeveritë britanike, qoftë

konservatore, qoftë laburiste e përqendruan politikën e tyre në bazë të këtyre rrathëve.

Ndërsa Entoni Eden rrathët i quajti “tri bashkime” dhe pas tij Bevin i përshkroi si

“shtylla” kryesore të politikës britanike. Vihet re se që nga periudha e pasluftës, politika e

jashtme ishte e drejtuar nga këto tri rrathë të cilat nuk kishin rëndësi të barabartë për

Britaninë, duke shkaktuar si rrjedhojë edhe trajtim jo të barabartë të politikave të

ndjekura kundrejt secilit prej tyre.

Komonuelthi dhe Perandoria. Në shekullin e 19, India u bë kolonia më e

rëndësishme dhe më e madhe e Britanisë. Me zotërime që shtriheshin prej Afrikës deri në

Azinë jugore, Australinë e Kanadanë, Britania mund të mburrej duke thënë se “në

Perandorinë Britanike dielli nuk perëndon kurrë”.5

Komonuelthi dhe Perandoria përbënin pa dyshim rrethin më i rëndësishëm nga

ana ekonomike, tregtare dhe financiare në krahasim me dy rrathët e tjerë. Pikat më kyçe

të bashkëpunimit ndërmjet Britanisë dhe Komonuelthit vihen re në disa aspekte:

Së pari, sistemi i preferencës perandorake që e ka origjinën në Marrëveshjet e

Otavës së 1932-shit, e cila mundësonte çmime me tarifë më të ulët preferenciale për

tregtinë brenda Komonuelthit. Si rezultat, importet nga Komonuelthi në Britani ishin

41%6 dhe eksportet arrinin deri në 50% të eksporteve britanike.7

5 Goldstein, S. Joshua, Marrëdhënie ndërkombëtare, Dituria, 2003 6 Gowland, David, Turner, Arthur, Britain and European integration 1945-1998, A documentary history,

Routledge, Great Britain and New York, 2000, f. 62

11

Së dyti, Komonuelthi, së bashku me disa vende të vogla evropiane përbënin

qendrën e bllokut të sterlinës ku bënin pjesë pjesa më e madhe e vendeve të

Komonuelthit dhe Perandorisë (përveç Kanadasë) dhe një sërë vendesh të treta përfshirë

Burmën, Islandën, Irlandën, Irakun (nga 1945), Egjipti (deri në vitin 1945), Jordania,

Libia dhe territore të Golfit të Gjirit Persik. Duke pasur parasysh shtrirjen e përdorimit të

sterlinës, mund të thuhet se pati një ndikim shumë të madh, në një kohë kur 50% e të

gjitha pagesave ndërkombëtare bëheshin në sterlina8. Një tjetër avantazh për Britaninë

për sa i përket zonës së monedhës së sterlinës, ishte se nuk kishte tarifë të jashtme të

përbashkët për importet e Perandorisë ndërmjet vendeve pjesëmarrëse të cilat mund të

tregtonin lirshëm me njëra-tjetrën.

Së treti, përveç rëndësisë ekonomike një faktor tjetër që i shtohet rëndësisë që

Komounelthi kishte për Britaninë ishte edhe ai emocional. Komonuelthi ishte konsideruar

si një ide e fuqishme unifikimi i ushqyer në mendjen e popullit që nga Anglia Viktoriane.

Përveç kësaj, tipari emocional vihet re edhe në faktin se britanikët kishin të afërmit e tyre

në vendet e Komonuelthit në veçanti në vendet më të mëdha si Australia, Zelanda e Re,

Kanadaja dhe Afrika e Jugut.

Së katërti, Komonuelthi ishte se ai i jepte Britanisë idenë e statusit të fuqisë

botërore gjë që i shërbente për të fshehur dobësitë dhe problemet e saj ekonomike.

Pavarësia e Indisë dhe Pakistanit në vitin 1947, të cilat ishin vendet e para që

hodhën hapin drejt çkolonizimit dhe pavarësisë nga Britania, u shënua hapi i parë i rënies

së rëndësisë së Komonuelthit për Britaninë.

Vendet e tjera të Komonuelthit duke parë largimin e Indisë dhe Pakistanit nga

varësia e Britanisë, nisën të kishin dyshime për të, nëse ajo do të ishte në gjendje t’u jepte

këtyre vendeve sigurinë e tyre të jashtme. Ky dyshim bëri që këto vende të shikonin

SHBA-në si vendin më të fuqishëm kapitalist i cili mund të mbronte interesat e tyre. Kjo

çoi në nënshkrimin e Paktit ANZUS për mbrojtjen e Paqësorit ndërmjet Australisë,

Zelandës së Re dhe SHBA-së. Në këtë pakt Britania nuk ishte e përfshirë, gjë që

konfirmoi zëvendësimin e Britanisë me SHBA-në.

Megjithëse lindën probleme me vendet e Komonuelthit, britanikët ende e

konsideronin shumë të rëndësishme forcimin dhe ruajtjen e marrëdhënieve të saj me këto

vende.

Madje Partia Laburiste mendonte se ishte ende rrethi më i rëndësishëm i

marrëdhënieve të jashtme të Britanisë ndërsa Partia Konservatore shpresonte se

Komonuelthi multikulturor mund të transformohej në një urë ekonomike dhe politike

ndërmjet botëve të para dhe botëve të treta.9

7 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999, f.

10 8 George, Stephen, An awkward partner, Oxford University Press, NY, f. 14 9 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 6

12

Marrëdhënia e veçantë mes Britanisë dhe SHBA-së nisi muajt e parë të Luftës

së Dytë Botërore me shfaqen e rrezikut të përbashkët kundër Gjermanisë dhe Japonisë.

Kjo marrëdhënie e ngushtë e këtyre dy vendeve mori emrin “marrëdhënie e veçantë”.

Duke qenë se ishin aleatë të ngushtë gjatë Luftës së Dytë Botërore edhe pas luftës

bashkëpunimi ndërmjet SHBA-së e Britanisë vazhdoi në fushën e mbrojtjes. Marrëdhënia

e këtyre dy shteteve ishte e rëndësishme më shumë për Britaninë sepse e shihte si

prioritet këtë bashkëpunim ushtarak në dy aspekte: siguria kombëtare e Britanisë

mbështetej shumë në angazhimin amerikan në NATO dhe në veçanti, shpresonte në

vazhdimin e pranisë së një force të madhe amerikane në Evropën Perëndimore.

Bashkëpunimi në fushën bërthamore është një tjetër pikë në të cilën të dyja vendet

paten bashkëpunim të ngushtë. Duke qenë se zotërimi i armëve bërthamore në atë

periudhë jepte idenë e statusit të fuqisë së madhe, Britania këtë çështje e ktheu në

prioritet maksimal. Meqenëse burimet financiare nuk e bënin të mundur që Britania të

mund ta realizonte këtë synim, ajo kërkoi mbështetjen e amerikanëve për teknologjinë e

përdorur. Megjithëse britanikët vareshin nga amerikanët në këtë aspekt, nëpërmjet

marrëveshjes Nasau, në dhjetor të vitit 1962, ata përfituan shumë duke marrë në të njëjtën

kohë edhe konfirmimin se SHBA-ja ishte e angazhuar ndaj Britanisë.

Përveç interesave të sigurisë që ndanin të dy këto vende, nuk duhet anashkaluar

fakti i rëndësishëm se marrëdhënia e veçantë ndërmjet tyre ishte edhe si pasojë e traditës

dhe kulturës së përafërt.

Me mbarimin e luftës, britanikët donin të ruanin të njëjtën formë bashkëpunimi

me SHBA-në duke u përpjekur ta bindnin se ata ishin aleati i përkryer. Britanikët

mendonin se SHBA-ja do të kishte nevojë për këshilla në fushën e diplomacisë dhe

marrëdhënieve me jashtë, aty ku britanikët ishin ekspertë. Në këmbim të këtyre

këshillave, ata kërkonin ruajtjen e marrëdhënieve SHBA-Britani, bashkëpunim, si dhe

ndihmë ekonomike për mëkëmbjen e Britanisë së pasluftës, borxhet e të cilës në korrik të

vitit 1945 shkonin në 4.7 bilionë paund. Një pjesë e mirë e tyre ishin marrë nga vendet e

zonës së sterlinës veçanërisht nga India, Pakistani dhe Egjipti.

Duke ditur se Britania nuk ishte më as kreditori dhe as industrialisti më i madh në

botë, një vend të cilin tashmë e kishte fituar SHBA-ja, qëllimi i Britanisë ishte që të

paktën të ishte fuqia e dytë e madhe në hemisferën perëndimore, gjë për të cilën ata

shpresonte se do ta arrinte nëpërmjet marrëdhënies së saj me SHBA-në.

Duke përfituar nga situata e vështirë ekonomike e Britanisë, SHBA-ja shfrytëzoi

rastin për ta drejtuar Britanisë sipas interesave të veta. David Gowland dhe Arthur Turner

specifikojnë se dihej që sa më e madhe dhe e gjatë të ishte varësia nga ndihma amerikane,

aq më e madhe do të ishte vështirësia për t’i rezistuar përpjekjeve të SHBA-së për të

ndikuar në politikën e brendshme e të jashtme britanike.

Kjo gjë vihet re në ndihmën ekonomike që SHBA i kishte dhënë Britanisë në

Luftën e Dytë Botërore nëpërmjet sistemit “Lend-Lease”. Kjo ndihmë do të thoshte se

importet kryesore të kohës së luftës mund të merreshin edhe kur eksportet të binin në

13

30% të nivelit të paraluftës: “Lend-Lease” llogaritej në 2/3 e fondeve të nevojshme për të

financuar totalin e defiçitit të jashtëm në kohë lufte.10

Ministri i Jashtëm britanik, Lord Halifax, hartoi një dokument për kabinetin ku

pranonte se mbijetesa e Britanisë varej nga ndihma e SHBA-së.

Pika nismëtare e realizimit të interesit të SHBA-së shihet në disa aspekte:

- Negociimi i Britanisë me SHBA-në për të marrë 50 destrojerë të Luftës së Parë

Botërore nga SHBA-ja në këmbim të lejimit të bazave amerikane të hynin në

kolonitë britanike.

- Në këmbim të ndihmës ekonomike, Çërçill u detyrua t’i dorëzojë detajet e disa

prej shpikjeve më sekrete si radari me mikrovalë, formula e armëve kimike,

eksploziv special, projektin e motorit reaktiv etj. përfshirë edhe disa nga asetet

britanike iu shitën SHBA-së nën vlerën e tregut.11

- Me miratimin e “Lend-Lease-it” të marsit të vitit 1941, Britania nuk duhet të

paguante për materialet amerikane të luftës, por si shkëmbim duhet të pranonte

rregullat e vendosura nga SHBA-ja në tregtinë ndërkombëtare në të ardhmen.12

- Kushti më i dëmshëm i huasë ishte këmbëngulja e SHBA-së që ta bënte sterlinën

lirisht të konvertueshme brenda 12 muajve pasi marrëveshja të hynte në fuqi.13

Sipas kushteve që rezultuan nga Marrëveshja financiare anglo-amerikane e

dhjetorit të vitit 1945, Britania përfitoi një hua prej $3.75 bilionë (plus $650 milionë për

të shlyer borxhet e “Lend-Lease”) me interes prej 2% i cili në atë kohë konsiderohej

shumë. Pagesa nuk ishte caktuar të fillonte përpara 5 vjetëve që marrëveshja e huasë të

ratifikohej në Kongres dhe Parlament.14

Për sa i përket kushtit të tregtisë ndërkombëtare, SHBA-ja e detyroi Britaninë që

të angazhohej në formimin e Organizatës Ndërkombëtare të Tregtisë, Marrëveshja e

Përgjithshme për Tarifat dhe Tregtinë (MPTT) do të ishte më pak ambicioze dhe do të

synonte tregtinë e lirë dhe politika tregtare jodiskriminuese.

Një gabim i britanikëve vihet re ne faktin se ata në vend që ta përdornin huanë

amerikane për të shlyer borxhet që kishin nga Lufta e Dytë Botërore, siç kishin bërë gjatë

Luftës së Parë Botërore, ata e përdorën për të mbajtur angazhimet e saj ushtarake nëpër

botë.

Sipas kushtit të SHBA-së, sterlina u bë e konvertueshme në korrik të vitit 1947.

Kjo mori shkas nga ndikimi që patën diplomatët të cilët e pëlqenin dhe admironin

Britaninë si Harri Deskter Uajt. Këta besonin se ajo do të dilte nga lufta më e fortë se më

10 Childs, David, Britain in 1945 A political history, Routledge, USA and Canada, 2001 and 2006, f. 10 11 Childs, David, Britain in 1945 A political history, Routledge, USA and Canada, 2001 and 2006, f. 10-11 12 Po aty 13 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-1998,

Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 17 14 B. Kunz, Diane, The economic diplomacy of Suez Crises, The university of North Carolina Press, USA,

1991, f. 8

14

parë dhe se Britania me përdorimin e zonës së sterlinës dhe tarifës bazë, do të zhvillonte

një rrjet tregtie në të gjithë botën nga e cila SHBA-ja do të ishte e përjashtuar.

Kovertueshmëria e sterlinës për shkak të shitjes së saj të madhe në këmbim të dollarit,

shkaktoi presion të madh në ekonominë britanike, që deri në atë moment po ecte mirë.

Shumë ekspertë mendojnë se kushtet e huasë ishin të pamundura të plotësoheshin dhe në

gusht të vitit 1947, qeveria u detyrua ta pezullonte konvertimin e sterlinës në dollar, e cila

u krye vetëm pas një muaji që ishte bërë e konvertueshme. Si rezultat, duke mos dashur të

dëmtonte ekonominë e Britanisë, administrata e Trumanit pranoi t’i jepte fund

konvertimit të sterlinës.15

Megjithëse në fushën bërthamore marrëdhënia ndërmjet Britanisë dhe SHBA-së

konsiderohet si bashkëpunim shumë i mirë, të dyja vendet kanë patur edhe fërkime. Kjo

vihet re në aktin MekMahoni të gushtit 1946 i cili refuzoi bashkëpunimin bërthamor me

Britaninë duke hedhur poshtë memorandumin e 1941-shit. Sipas këtij memorandum,

britanikët i jepnin SHBA-së kërkimet për ndërtimin e bombës bërthamore dhe SHBA-ja

do ta ndërtonte.

Kjo gjë ishte një zhgënjim i madh për Britaninë pasi për shkak të këtij akti asaj i

duhej që të zhvillonte në mënyrë të pavarur armët e veta bërthamore që do t’i kushtonin

shumë shtrenjtë.

Kemi dy pikëpamje të ndryshme britanike për armët bërthamore. Ernest Bevin

(Ministër i Jashtëm britanik 1945–1951) e shihte idenë e zotërimit të armëve bërthamore

si të nevojshme për të ruajtur statusin e fuqisë së madhe. Këtë ide ai e shprehu në

Dhomën e Komunëve në maj të vitit 1947, kur tha se qeveria e Madhërisë së Saj nuk e

pranonte pikëpamjen se “ne nuk duhet të jemi një fuqi e madhe”. Kemi një tjetër

këndvështrim nga ana e Atlit (kryeministër britanik nga vitit 1945 deri në 1951), i cili e

konsideronte ndërtimin e bombës bërthamore si një nevojshmëri për mbrojtjen e vendit.

Në vitin 1952 Britania testoi bombën e zhvilluar pa pasur ndihmën e asnjë vendi tjetër.

Presione të tjera të ushtruara nga SHBA-ja ndaj Britanisë ishte përshpejtimi i

proçesit të çkolonizimit. Vlen të theksohet se amerikanët e shihnin Britaninë si fuqi

perandorake të vjetëruar që përpiqej të shfrytëzonte bujarinë e amerikanëve për të

mbajtur perandorinë e saj të kalbur. Megjithatë, lidhjet e ngushta anglo-amerikane ishin

të rëndësishme sepse siguronin që Uashingtoni ta shihte Britaninë si një fuqi që ia vlente

të shpëtohej nëse më e keqja ndodhte dhe Evropa perëndimore rrënohej.16

Plani Marshall i cili i erdhi në ndihmë jo vetëm ekonomisë britanike por edhe

atyre të vendeve të tjera të Evropës perëndimore, ndihmoi ekonominë britanike të

mëkëmbej por çmimi që këto vende paguan për mbrojtje dhe asistencë ekonomike ishte

pranimi i angazhimit të tregtisë së lirë botërore multilaterale dhe një sistem monetar

ndërkombëtar i bazuar në dollar.

15 B. Kunz, Diane, The economic diplomacy of Suez Crises, The university of North Carolina Press, USA,

1991, f. 8 16 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-1998,

Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 70

15

Kishte pakënaqësi nga populli dhe politikbërësit britanikë në lidhje me amerikanët

por duhet theksuar se ata dhanë ndihmë të madhe financiare duke paguar shumë nga

shpenzimet e mëdha të Britanisë për angazhimet e saj ushtarake të cilat nuk mund t’i

braktiste, përndryshe do të humbte statusin e saj si një fuqi e madhe.

Në lidhje me Evropën në vitet ‘50, SHBA e shihte Britaninë si një vend që duhet

të kishte një rol parësor në Evropë për sa i përket çështjeve botërore. Integrimi ekonomik

i Britanisë me pjesën tjetër të Evropës Perëndimore për amerikanët shihej si rezultat i

natyrshëm i rolit ushtarak të Britanisë në anën evropiane të NATO-s.17

Mendimi i Superioritetit të Britanisë ishte shumë i theksuar te britanikët. Me

gjithë problemet ekonomike me të cilat u përball Britania, ata ishin të bindur se

vështirësitë ekonomike do të kapërceheshin lehtë sepse mendonin se ata ishin më

superiorë se vendet e tjera evropiane.

Britanikët ishin të bindur se Britania do të vazhdonte të ishte fuqi botërore dhe se

pakësimi i burimeve materiale mund të rikompensohej fare mirë me ato që i quanin

burime të paprekshme dhe të padiskutueshme të ndikimit ndërkombëtar siç ishin prestigji,

eksperienca dhe aftësia diplomatike.18

Gjithashtu, britanikët mendonin se kishin në favor edhe faktin se se Britania

kishte një histori të gjatë unionizmi të tregtisë dhe ndryshe nga vendet e tjera evropiane

nuk ishte mposhtur nga fashizmi. Kjo do të shërbente për mëkëmbjen e ekonomisë

britanike.19

Në Britani nuk kishte krizë kombëtare siç pati në Gjermani dhe Itali si edhe

vendet e tjera kundër të cilave fitoi.20

Komonuelthi konsiderohej një tjetër avantazh për Britaninë me anë të të cilit ajo

bënte tregti me çmime preferenciale duke përbërë përqindjen më të madhe të të ardhurave

të Britanisë. Kjo qe dhe një shenjë e padiskutueshme e Britanisë si fuqi e madhe në

Evropë duke menduar se ajo ishte një vend me përgjegjësi ndërkombëtare për rregullimin

e çështjeve botërore dhe se në këtë aspekt mendonte të ishte e barabartë me SHBA-në

dhe Bashkimin Sovjetik.

Pamfleti i Partisë Laburiste të 1950-ës në lidhje me bashkimin evropian

deklaronte se ekonomitë e vendeve të Komonuelthit ishin plotësuese krahas asaj të

Britanisë, aq sa vendet e Evropës perëndimore nuk mund të bëheshin.21

Edhe marrëdhënia e Britanisë me SHBA-në ishte një përpjekje e Britanisë për të

ruajtur rolin e saj botëror të fuqisë së madhe. Kjo marrëdhënie i siguronte mbështetje në

ekonomi dhe bashkëpunim në fushën bërthamore.

17 Sanders, David, Loosing an Empire, Finding a Role, Palgrave Macmillan, Great Britain, 1990, f. 146 18 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 2 19 George, Stephen, An Awkward Partner, Oxford University Press, NY, 1998, f. 11 20 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 2 21 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-1998,


16

Një tjetër faktor janë angazhimet ushtarake të Britanisë nëpër botë të cilat edhe

pse përbënin një shpenzim tejet të lartë për Britaninë, ajo i mbajti në mënyrë që të

ushtronte ndikimin e saj në botë dhe të mund të quhej fuqia e dytë e madhe në Evropë.

Një tjetër pikë të cilën britanikët e konsideronin të rëndësishme dhe do të

ndihmonte në mëkëmbjen e shpejtë të ekonomisë britanike, ishte përdorimi ndërkombëtar

i sterlinës si monedhë rezervë. Në vitin 1950 me anë të disa ndryshimeve të bëra në

politikat financiare, u bë e mundur që Londra të bëhej sërish një qendër e rëndësishme

financiare dhe tregtare.

Në fund të luftës Britania kishte shumë avantazhe që i jepnin mundësi të zinte

përsëri vendin kryesor në ndërtimin e anijeve; si kantiere të pajisura mirë, një fuqi

punëtore tejet të specializuar, por pronarët ngurronin të investonin në veprimtari të reja

prodhuese, duke bërë që tonazhi i anijeve të reja të binte nga 1.2 bilionë në vitin 1949, në

1 milionë në vitin 1965, ndërkohë që tonazhi i anijeve në Japoni në këtë periudhë u rrit

nga 0.1 në 5 milion ton.22

Pikë tjetër, ku mbështetet ideja e mendimit të superioritetit të Britanisë ndaj

vendeve të Evropës Perëndimore, vihet në dukje në artikullin e gazetës “Briand Plan” në

shkurt të vitit 1946 në të cilin Çërçill kishte argumentuar: “Ne jemi me Evropën por jo

nga ajo. Ne jemi të lidhur por jo të kompromentuar. Ne jemi të interesuar ose të lidhur

por jo të gëlltitur. Ne nuk i përkasim asnjë kontinenti të vetëm, por të gjithëve.”23

Sipas pikëpamjes së britanikëve, integrimi evropian ishte i përshtatshëm për

vendet humbëse gjatë luftës dhe jo për një vend fitues me interesa globale siç ishte

Mbretëria e Bashkuar.

Sipas Hugo Young, vetëbesimi britanik ishte shumë i lartë dhe kombi i vogël

ishullor kishte luajtur një rol vendimtar në çlirimin e kontinentit nga Hitleri. Britania ishte

shpëtimtari i Evropës, e vetmja fuqi në tokë dhe arkipelag nëse do të mund të përshkruhej

kështu. Ai vazhdon të përshkruajë mendësinë britanike sipas së cilës edhe pse SHBA-ja

dhe Bashkimi Sovjetik ndoshta kishin ushtri më të madhe, Britania ishte unike, kreu i

padiskutueshëm ndër të barabartët evropiane. Ai gjithashtu argumenton se pikërisht nga

ky fakt – ndjenja e individualitetit kombëtar dhe eksperienca e shfajësimit e shoqëruar me

të – lindën të gjitha vendimet e mëdha të politikës britanike për 15 vitet e ardhshme.

Sipas Alain Milward, avantazhet me të cilat Britania doli nga lufta ishin më tepër

të dobishme jashtë kufirit. Ato ishin: aftësia e saj për të ndërtuar armët e veta bërthamore;

tarifat e saj preferenciale në tregjet e Komonuelthit jashtë Evropës; rëndësia që pati dhe

shpresonte të rivendoste, të Londrës si një treg i madh ndërkombëtar; rëndësia e saj

strategjike ndaj SHBA-së si një bazë ajrore dhe detare evropiane jashtë vendit; forca e saj

e madhe ushtarake, e cila shihej nga Pentagoni si e vetmja forcë e madhe në të cilën

SHBA-ja mund të mbështetej si një aleat. Të gjitha këto avantazhe janë kritikuar në atë

kohë dhe vazhdojnë të kritikohen nga historianët si një privilegj shumë i shtrenjtë i cili e

22 Lakër, Uollter, Europa në kohën tonë 1945-1992, Dituria, Tiranë, 2003, f. 184 23 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 10

17

dobësoi pozitën e Britanisë së Madhe ose e largoi atë nga rruga e saj e vërtetë. Milward

thekson se ideja e vërtetë e strategjisë kombëtare të pasluftës është se këto avantazhe të

trashëguara diheshin se ishin të përkohshme dhe se ishin në kërkim të diçkaje që të ishte

më afat-gjatë ndërsa këto avantazhe vazhdonin.24

Britania besonte se ishte në kulmin e prandorisë së saj, zonja e deteve. Megjithëse

ata mendonin të ishin viktorianë në thelb, Perandoria Britanike, e deklaron veten si shteti

i parë në botë i cili vazhdoi të rritej deri në vitet ’30. Në fillim të Luftës së Dytë Botërore

ishin rreth 200 koloni, dominione dhe zotërime të lidhura me Londrën, që mbulonin 11

milionë milje katror. Perandoria përmbante fiset e Paqësorit dhe Eskimezët, mbretëritë

antike afrikane dhe rrënojat e perandorisë së madhe Mugal, fermerët australianë dhe

minatorët e arit të Afrikës së Jugut. Shkonte nga Malësitë Skoceze në Antarktik, nga

fshatrat frëngjisht folëse të Kebekut në xhamitë e Lindjes së Mesme.25 Andrew Marr

thotë se për një shtet kryesisht të vogël prej më pak se 50 milionë njerëz, të kishte

përvetësuar kaq shumë mund të duket si nje absurditet global, një lojë e madhe në

historinë e njerëzimit.

Përveç kësaj Marr thekson edhe faktin se në fund të Luftës së Parë Botërore,

Britania kishte jo më pak se 61 anije ushtarake, më shume se flota amerikane dhe

franceze së bashku, plus 120 anije të mëdha udhëtarësh dhe 466 destojerë.26

1.2 Qendrimi i Britanisë ndaj Evropës Perëndimore dhe iniciativave të saj

Megjithëse, pas Luftës së Dytë Botërore, Evropa përbënte një nga rrathët ku

bazohej politika e jashtme britanike, ajo ishte qarku më pak i rëndësishëm. Britania

mendonte se ishte ajo vetëm një shpenzim i panevojshëm edhe pse vendet evropiane e

shihnin Britaninë si shpresën e tyre për rimëkëmbjen e tyre ekonomike.

Hugo Young e quan Çërçill “babanë e Evropës”, duke argumentuar se ai ka thënë

mjaft për ta justifikuar këtë. Njëkohësisht e cilëson edhe babanë e keqkuptimeve për rolin

e Britanisë në Evropë. Ai inkurajoi Evropën të keqkuptonte Britaninë dhe Britaninë të

keqkuptonte veten e saj. Duke vazhduar më tej, Hugo Young e cilëson si përbetuesin e

fundit të madhështisë britanike, si dhe përfaqësuesin kryesor i dykuptimësisë britanike.27

Ishte Çërçill i pari që në shtator të vitit 1946 mbajti në Zyrih një konferencë ku ai

dha idenë se pajtimi franko-gjerman duhet të formonte bazën e Shteteve të Bashkuara të

Evropës. Ai shprehu bashkëpunim në çështjet ekonomike, politike dhe ushtarake si dhe

mbështetje në integrimin e tij. Por Britania nuk merrte përsipër të ishte pjesë e këtij

integrimi për shkak të interesave dhe përgjegjësive të saj.28 Megjithëse e bëri këtë

24 S. Milward, Allan, The fall and rise of a National Strategy 1945-1963, Frank Cass Publishers, 2002, f. 3

25 Marr, Andrew, A History of Modern Britain, Macmillan, UK, 2007, f. xviii 26 Po aty, f. xix 27 Young Hugo, This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair, Macmillan, 1998, London, f.

6 28 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 10

18

deklaratë, Çërçill nuk kishte asnjë ide për formimin e këtyre Shteteve të Bashkuara të

Evropës. Nuk kishte asnjë ide edhe për çështjet e mëdha për sa i përket të ardhmes së

Britanisë 50 vitet e ardhshme. Por foli edhe për arsyet pse ky ngurrim i britanikëve

kundrejt Evropës nuk kishte rëndësi; pse çështja e Evropës gjithmonë mund të ishte lodra

e politikanëve të paqëndrueshëm britanikë: sepse gjithmonë ekzistonin mundësi të tjera

për Britaninë, që buronin nga historia e perandorisë dhe triumfi ushtarak.29

Megjithatë në Kongresin e Evropës në 7 maj 1948, në deklaratën e tij, ai vazhdoi

me idenë e tij e ngritjes së Shteteve të Bashkuara të Evropës. Sipas Çërçill lëvizja e

Bashkimit Evropian duhet të ishte një forcë pozitive që e merrte shtysën nga gjykimi i

shëndoshë i vlerave shpirtërore. Ai e konsideron zgjidhjen më të rëndësishme si një

problem të dyfishtë siç ishte mëkëmbja e ekonomisë së Gjermanisë dhe ringjallja e famës

së rracës gjermane pa ekspozuar vendet e tjera ndaj rindërtimit të fuqisë së tyre ushtarake.

Përveç kësaj, ai thekson se ndihma e përbashkët në fushën ekonomike dhe mbrojtja e

përbashkët ushtarake duhet të shoqërohet hap pas hapi me një politikë të bashkimit më të

ngushtë politik. Në fjalimin e tij, ai specifikoi edhe se krijimi i këtij bashkimi përfshinte

edhe ndonjë sakrificë ose bashkimin e sovraniteteve kombëtare.30

Pjesa më e madhe e projekteve të Çërçillit e vendosën Britaninë jashtë ndërtimit

të Evropës. Madje, në kujtimet e tij të vitit 1930, të paprekur nga triumfi i fitores në luftë,

e vendosi vendin mbi e përtej kontinentit, “Ne kemi ëndrrën tonë dhe detyrën tonë”. 13

vjet më pas, në nocionin e tij të tri këshillëve rajonalë përgjegjës për një këshill botëror,

ai e distancoi Britaninë nga roli i partnerit të barabartë me ndonjë nismë evropiane.

Britania do të ishte një lloj kumbari, marrëdhënia e saj me Evropën ishte shumë e

ngjashme me atë të SHBA-së. Amerika ishte më shumë si partner i ngjashëm i Britanisë

sesa mund të ishte Evropa ndonjëherë.31

Megjithëse Britania ishte kundër bashkëpunimit evropian rajonal sipas ideve

federaliste, qeveria laburiste ishte aktive me Evropën në katër iniciativa. Iniciativa e parë

ishte Traktati i Dunkirk i nënshkruar në mars 1947-ës, një pakt mbrojtës ndërmjet

Britanisë dhe Francës i cili në vitin 1948 u zgjerua me vendet e Beneluksit dhe u

transformua në Traktatin e Brukselit. Iniciativa e dytë ishte krijimi i Traktatit të

Uashingtonit në 1949 që lidhte SHBA-në dhe Kanadanë me sigurinë e Evropës

perëndimore dhe e treta krijimi i Organizatës për Bashkëpunim Ekonomik Evropian

(OBEE), e cila u themelua në prill të 1948-ës për të mbikëqyrur ndihmën ekonomike

amerikane në formën e planit “Marshall”. Pikësynimi i fundit ishte krijimi i Këshillit të

Evropës në maj të vitit 1949.32 Megjithatë, vitet e themelimit të KEE-së ishin vitet e

29 Young, Hugo, This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair, Macmillan, London, 1998, f. 6 30 http://www.cvce.eu/Address given by Winston Churchill at the Congress of Europe in The Hague (7 May

1948) 31 Young, Hugo, This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair, Macmillan, London, 1998,

f.10 32 Forster Anthony, Euroscepticism in Contemporary british politics, Opposition to Europe in the British

Conservative and Labour Parties since 1945, Routledge, London, 2002, f. 11

19

mosbesimit të britanikëve kundrejt krijimit të këtij organizmi të ri ndaj vendosën të mos

bënin pjesë në të. Mosbesimi i tyre vihet re kryesisht në qendrimin e mbajtur kundrejt

iniciativave të ndërmarra prej gjashtë vendeve fillestare anëtare të KEE-së.

Qëndrimi Britanik ndaj Planit “Shuman” ishte një nga momentet e para ku

vihet re mosbesimi i britanikëve ndaj KEE-së. Edhe pse Çërçill ishte i pari që përmendi

idenë e bashkimit të Evropës, qeveria britanike nuk e besonte kurrë se Franca dhe

Gjermania mund të krijonin lidhje të forta pa praninë e Britanisë, pasi ato nuk kishin

ekonomi të forta si Britania, madje këto vende kërkonin ndihmë prej saj. Kjo për arsye se

ekonomia e Britanisë ishte më e mirë në krahasim me vendet e tjera evropiane.

Megjithatë, Britania e përkrahte bashkimin e Francës dhe të Gjermanisë duke qenë se në

thelb kishte për qëllim një marrëveshje paqeje.

Përpara se të bëhej publik, Plani “Shuman” kishte marrë miratimin e tri aktorëve

kryesorë: qeverisë franceze, gjermane dhe Shtetet e Bashkuara dhe ishte hartuar për të

mos e përfshirë Britaninë, duke mos e konsideruar të nevojshme. Britanikët u konsultuan

shumë vonë, vetëm në 11 maj 1950, kur Shuman dhe Açeson shkuan në Londër dhe pasi

Shuman kishte diskutuar me Adenauer, Kancelarin gjerman dhe Sekretarin e Jashtëm

Amerikan Açeson në lidhje me këtë iniciativë. Britanikët e konsideruan këtë fyese sepse

Açeson ishte takuar pak ditë me parë me Bevin (Ministër i Jashtëm britanik) pasi kishte

marrë informacion nga Xhorxh Bido dhe nuk e kishte përmendur këtë fakt.33 Mënyra se

si u njoftua qeveria britanike, u interpretua sikur francezët nuk donin që Britania të

merrte pjesë, madje britanikët e konsideruan këtë një komplot franko-amerikan.

Për të qetësuar britanikët, Açeson u justifikua se SHBA-ja nuk kishte marrë pjesë

në hartimin e planit dhe se ai i ishte betuar Shumanit ta mbante të fshehtë. Açeson e

justifikoi moskonsultimin me britanikët me faktin e zhvlerësimit të paundit me një

diferencë të madhe nga $4 në $8 në shtator të vitit 1949, të cilën britanikët e kishin bërë

pa konsultime të mëparshme me francezët, gjë që ndikoi drejtpërdrejtë në eksportet e

tyre.34

Plani Shuman kishte për qëllim krjimin e një autoriteti të lartë mbikombëtar për të

drejtuar tregun e përbashkët për qymyrin dhe çelikun e Francës dhe Gjermanisë

perëndimore dhe do të kishte trajtën e një qeverie federale. Në këtë nismë u ftuan të

merrnin pjesë edhe shtetet e tjera evropiane, por me kushtin e dorëzimit paraprak të

sovranitetit nga vendet të cilat donin të bashkoheshin me ta.

Në kujtimet të tij të vitit 1978, Zhan Mone thotë se pengesat e mbledhura nga e

shkuara do ta bënin të pamundur arritjen e menjëhershme të asociimit të ngushtë të cilën

qeveria franceze e kishte vendosur si objektiv. Ai gjithashtu shkruan se përcaktimi i

33 George, Stephen, Britain and European integration since 1945, Basil Blackwell, UK, 1991, f. 39 34 Po aty

20

bazave të përbashkëta për zhvillimin ekonomik duket të ishte faza e parë për ndërtimin e

bashkimit franko-gjerman.35

Sipas Eduard Bonnefous, rëndësia e krijimit të Komunitetit Evropian të Qymyrit

dhe Çelikut (KEQÇ) ishte trefishe. Së pari, shënoi fillimin e bashkimit evropian,

nëpërmjet bashkimit të burimeve bazë dhe vendosjen e një autoriteti mbikombëtar i cili

do të përbënte një embrion të një “autoriteti federal” të ardhshëm. Së dyti, nëpërmjet

ndërveprimit të ngushtë ndërmjet Francës dhe Gjermanisë në fushën e industrisë së rëndë,

rishfaqja e ndonjë konflikti ndërmjet këtyre vendeve do të bëhej i pamundur. Së treti,

KEQÇ ishte i hapur për anëtarësim për të gjitha vendet e Evropës përfshirë ato të Evropës

Lindore.36

Përveç kësaj, plani kishte kuptim shumë më të madh dhe nuk kishte të bënte

vetëm me kontrollin e këtyre dy industrive. Kjo për faktin se qymyri dhe çeliku

konsideroheshin shtylla kryesore të një ekonomie të industrializuar.

Së pari, ky plan do të lidhte Gjermaninë Perëndimore me vendet e tjera demokrate

në kontinent dhe synonte ta bënte luftën ndërmjet Francës dhe Gjermanisë të

pamendueshme. Së dyti, do të jepte më tepër politika të arsyeshme për industrinë e

qymyrit dhe çelikut në Evropë. Së treti, do të shënonte një shtysë të rëndësishme, por

praktike për bashkimin evropian dhe i dha mundësinë të vepronin jashtë Aleancës

Atlantike.37

Plani “Shuman”, i propozuar më 9 maj 1950, çoi në krijimin e Komunitetit

Ekonomik të Qymyrit dhe Çelikut nëpërmjet Traktatit të Parisit të prillit 1951. Ambiciet e

Shumanit nuk kufizoheshin me qymyrin dhe çelikun por synonte vazhdimësinë e këtij

Komuniteti. Siç thotë ai: “Evropa nuk do të bëhet e gjitha njëherësh por sipas një plani të

përgjithshëm. Do të ndërtohet përmes arritjeve konkrete të cilat më parë do të krijojnë

një solidaritet de facto”.38

Sipas memorandumit të Sir Ivone Kirkpatrick i 11 majit 1950, në lidhje me planin

“Shuman”, britanikët vlerësojnë se ndoshta Franca ka përqendruar vëmendjen e saj te

Gjermania, e shtyrë kryesisht nga dëshira për të gjetur një mënyrë për zgjidhjen e

kontraditës ndërmjet politikës së saj të deklaruar në lidhje me Gjermaninë dhe dëshirën e

padeklaruar për të parë përfundimisht Gjermaninë nën kontroll dhe të nënshtruar.

Gjithashtu në dokument britanikët arsyetojnë se plani francez flet vetëm për Francën dhe

Gjermaninë por në shënimin e tij ambasadori francez thekson se plani ishte hartuar që të

ishte një plan evropian. Në memorandum vihet në pikëpyetje nëse pjesëmarrja e Britanisë

konsiderohet e nevojshme nga ana e tyre gjë që ata thonë se është e paqartë. Megjithatë,

ata shprehen se “nëse nuk është e rëndësishme dhe nëse faktorët ekonomik nuk na

detyrojnë të hyjmë, asociimi i ngushtë i ardhshëm i Francës dhe Gjermanisë do të ishte

35 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in

contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 30

36 Singh Chopra, Hardev, De Gaulle and European unity, Abhinav publications, New Delhi, 1974, f. 28 37 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 30 38 Geddes, Andrew, The European Union and British Politics, Palgrave Macmillan, New York, 2004, f. 61

21

tërheqës nga ana politike”. Për ta kjo alternativë do të ishte e vlefshme në rast se do të

mund të sajonin ndonjë lloj forme asociimi konsultues pa pjesëmarrje të plotë. Ata e

konsideronin arritjen e sigurisë së Gjermanisë se ia vlente të bëje një sakrificë të madhe

ekonomike, por nëse Mbretëria e Bashkuar duhet të bashkohet ose nëse faktorët

ekonomikë e pengojnë të qëndrojë jashtë, pjesëmarrja britanike do të na përfshijë në

Evropë përtej pikës pa kthim, nëse plani përfshin ndonjë formë të Federatës së

menjëhershme ose nëse është hapi i parë në Federatën e Evropës.39

Brenda qeverisë franceze, vendimi për fillimin e integrimit të Evropës me

Gjermaninë por pa Britaninë u ndje nga shumë prej tyre të ishte shumë e pamatur.

Dyshuesit nisnin që nga Presidenti Vincent Auriol deri te Alexandre Parodi, kreu i Quai

d’Orsay. Por kjo ishte vendosmëria e Shumanit për të krijuar një strukturë të forte dhe

efektive e cila do të përmbante Gjermaninë dhe të mos lejonte skepticizmin e britanikëve

të dobësonte strukturën e propozuar dhe të vazhdojnë me planin.40

Në dokumentin e Sir Roger Makins, dërguar Bevin-it në 19 maj 1950, shkruhet se

nuk e dinin sesi do të funksiononte skema e tyre dhe se nuk mund ta pranonin në parim

përderisa nuk e dinin se çfarë përfshihej. Ai i thotë Bevin se e konsideronte atë një lëmsh

dhe gabim nga ana e francezëve për të cilën britanikët do të jepnin ndihmën e tyre.41

Britania reagoi negativisht ndaj propozimit siç kishte pritur Mone. Mendohej se

qymyri dhe çeliku përbënin zgjidhje të mirë për integrimin e ekonomive evropiano-

perëndimore sepse të dy këto sektorë kishin shumë probleme të cilat mund të zgjidheshin

nëpërmjet koordinimit mbikombëtar. Për qeverinë britanike kjo nuk ishte e pëlqyeshme

për arsye se42, së pari, Britania nuk kishte të njëjtat probleme si Franca për çelikun dhe të

njëjtin problem nga ndikimi i rritjes së prodhimit gjerman dhe konkurrencën në tregun

evropian; kjo për faktin se 60% e eksportit të çelikut britanik shkonte në Komonuelth

ndërsa për Evropën llogaritej vetëm 5%43; së dyti, për Partinë Laburiste qymyri dhe

çeliku ishin specifikuar që luanin një rol integral në programin e nacionalizimit të partisë

në vitin 1945. Qymyri u nacionalizua në vitin 1946 ndërsa industria e çelikut u shtetëzua

në vitin 1945.44

Në Britani u vunë re dy anë të kundërta mendimesh për sa i përket Planit

“Shuman”. Ministria e Ekonomisë ishte e mendimit se anëtarësimi do të rrezikonte

dëmtimin e industrisë së çelikut britanik dhe Ministria e Jashtme pati frikën e ngritjes së

një fuqie të tretë pa pjesëmarrjen e Britanisë.


contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 30-31 40 Ludlow, N. Piers - Dealing with Britain: the 6 and the UK first application to EEC – Cambridge

University Press, UK and Melbourne Australia,1997, f. 14 41 Po aty, f. 32 42 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford Univeristy Press, NY 1998, f. 20 43 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-1998,

Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 51-52 44 Po aty, f. 53

22

Në dokumentin e përgatitur nga nëpunësi zyrtar në Thesar, Sir Edward Bridges, i

datës 2 qershor 1950 drejtuar kabinetit jep disa arsye pse Britania nuk duhet të bashkohej

me Planin “Shuman”.

Së pari, ai e quante të gabuar angazhimin e tyre në negociatat për bashkimin e

burimeve evropiane të qymyrit dhe çelikut si dhe dorëzimin e sovranitetit në duart e një

autoriteti të pavarur në një sektor të rëndësishëm për ekonominë e tyre, pa ditur me

saktësisht natyrën e angazhimit që po ftoheshin të pranonin.

Së dyti, arsyet politike. Ai argumenton se në radhë të parë bashkimi i burimeve,

koncepti i shkrirjes ose dorëzimit të sovranitetit në një sistem evropian që kërkojnë

francezët të pranohet në parim, shkon në kundërshtim me politikën britanike se në

aspektin e pozitës dhe interesave botërore, ata nuk duhet të angazhoheshin në mënyrë të

pakthyeshme ndaj Evropës as në sferën politike dhe as në atë ekonomike derisa të ishin të

sigurtë për shtrirjen dhe ndikimin e angazhimit.

Së treti, ai thekson se ka ndryshim real të pikëpamjes ndërmjet britanikëve dhe

francezëve e cila nuk mund të shmanget thjesht nga zotësia verbale franceze në hartimin

e një komunikate dhe sipas këndvështrimit britanik ishte më mirë të përballeshin me këtë

çështje në këtë moment sesa më vonë. Si përfundim, dokumenti rekomandon

mospranimin e propozimit të fundit francez. 45

Gazeta “The Economist” e datës 10 korrik 1950, bën të qartë pengesat që nuk e

lanë Britaninë të bashkohej me KEQÇ në 1950 siç janë parimi i sovranitetit dhe

federalizmit por gjithashtu ai e konsideron propozimin e Shumanit si një test në të cilin

qeveria britanike kishte dështuar.46

Edhe historianët britanikë patën interpretime të ndryshme për integrimin e

Britanisë në fillim dhe në mes të viteve ’50.

Historianët diplomatikë, të cilët u fokusuan në politikën e jashtme e shohin

politikën e Britanisë së Madhe si të motivuar nga kundërshtimi ndaj mbikombëtarizmit,

një preferencë të fortë për një bazë Atlantike për sigurinë evropiane dhe një nevojë për

marrëdhënie të balancuara me Evropën dhe ato me Komonuelthin dhe SHBA-në.

Historianët ekonomikë fokusohen në politikën financiare dhe theksojnë, se ndërsa të

gjashtë kërkonin një treg të përbashkët, Britania kërkonte të ruante konvertueshmërinë e

sterlinës me dollarin amerikan si një mënyrë për të rivendosur lavdinë e mëparshme.47

Në fillim britanikët shpresonin se mund të fitonin kohë duke sugjeruar se mund të

bashkohen në negociatat e ardhshme për propozimin francez.

Por sipas P. Milos ndikimi i britanikëve ishte sabotues pasi ata u përpoqën të

pengonin krijimin e komunitetit të qymyrit dhe çelikut duke e reduktuar atë në një çështje

dypalëshe franko-gjermane.48


contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 34 46 Po aty, f. 34-35 47 Po aty, f. 62 48 Milo, Paskal, Bashkimi Evropian, Albpaper, Tiranë, 2002, f. 30

23

Një tjetër arsye që i shtyu britanikët të mos angazhohen me këtë nismë, ishte se

qymyri dhe çeliku nuk përbënin ndonjë problem për qeverinë britanike pasi prodhimi

britanik i të dyja këtyre lëndëve ishte shumë i lartë në krahasim me gjashtë vendet e

kontinentit evropian.

Kabineti laburist argumentonte se në pikëpamje të interesave dhe pozitës botërore

të Britanisë nuk duhej të angazhoheshin në mënyrë të pakthyeshme në Evropë, si në

sferën politike, ashtu edhe në sferën ekonomike, aq më tepër në një kohë kur ishte marrë

vendimi për t’i dhënë rëndësi më të madhe Komunitetit Atlantik.49 Përveç kësaj,

britanikët qenë kundër ngritjes së ndonjë fuqie të tretë e cila mund të kërcënonte

Aleancën Atlantike.

Gjatë vizitës së tij në Londër, Mone bëri të qartë se pranimi i bashkimit të

sovranitetit në institucionet e përbashkëta nuk ishin të negociueshme për bisedime për

këtë plan. Nga pikëpamja franceze ishte shumë e logjikshme, ideja e bashkimit të

sovranitetit do të përdorej për të kontrolluar ambiciet e Gjermanisë, ndërsa ajo trajtohej e

barabartë me vendet e tjera për heqjen e sovranitetit. Për britanikët kjo ishte vështirësia

kryesore për t’iu bashkuar programit.50

Në mbledhjen e datës 25 maj 1950, grupi i punës për autoritetin e propozuar

franko-gjerman i qymyrit dhe çelikut pati reagime të ndryshme. Përfaqësuesi i Federatës

Britanike të Hekurit u shpreh se tregjet dhe preferencat e Komonuelthit ishin më të

rëndësishme për shumë sektorë të industrisë sesa mundësia e hyrjes së pakufizuar në

tregjet evropiane. Ndërsa përfaqësuesi i Konfederatës së Tregtive të Hekurit dhe Çelikut

tha se Britania gëzonte kushte më të mira të jetesës në Evropë me përjashtim të Suedisë.

Autoriteti i lartë duhet të rriste nivelin e vendeve të tjera në nivelin e Britanisë. Ai

deklaroi gjithashtu se unionistët e tregtisë britanike ishin internacionalistë të bindur dhe

nuk kishte gjasa që ata të ishin në favor të një propozimi për ndarjen e porcionit laburist

të prodhimtarisë së lartë në industrinë e çelikut të Britanisë me punëtorët kontinentalë,

prodhimtaria e të cilëve ishte më e ulët. Përfaqësuesi i Bordit Kombëtar të Qymyrit u

shpreh se bordi do të ishte kundër çdo marrëveshjeje e cila do t’i jepte një autoriteti

ndërkombëtar pushtet të drejtonte menaxhimin e industrisë së qymyrit të Britanisë.51

Pas tri javësh diskutimesh, në 1 qershor Shuman u imponoi britanikëve si dhe

vendeve të tjera që donin të përfshiheshin në negociata ta pranonin propozimin e tyre deri

në orën 20.00 të datës 2 qershor.

Në datën 2 qershor, kur mbaronte afati i dhënë nga Shuman, ministrat kryesorë

britanikë nuk ishin të pranishëm. Bevin ishte i sëmurë në spital, detyrat e tij i kaluan

49 Milo, Paskal, Bashkimi Evropian, Albpaper, Tiranë, 2002, f. 32 50 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 31 51 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in

contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 36-37

24

Keneth Janger. Të dy, Atli dhe Cripps sapo qenë nisur për pushime në Francë, nga ku nuk

e panë të nevojshme të kthyeheshin.52

Natën e ultimatumit, Keneth Janger, në mungesë të Bevin-it parashtroi në mënyrë

të fshehtë pikat pro dhe kundër formulës së Shumanit dhe vendosi më shumë pika për

rreziqet me synimin për ta hedhur poshtë atë.

Ai renditi pasojat nëse plani do të dështonte:

- Poshtërimi i francezëve.

- Pakënaqësia e amerikanëve.

- Fajësimi i britanikëve për dështimin e këtij akti të jashtëzakonshëm të pajtimit

franko-gjerman.

- Industritë e qymyrit dhe çelikut do të përballeshin me konkurrencë të frikshme.

- Në rast se do të kishte sukses, do të kishte kosto të mëdha.

Por ai nuk i bëri publike këto pika, i mbajti për vete.53

Megjithëse pa praninë e funksionarëve të rëndësishëm britanikë në diskutime për

vendimin përfundimtar edhe pse afati i vendosur ishte i pamundur për të analizuar

situatën, zyrtarët britanikë vazhduan të shqyrtonin propozimet e Shumanit. Ministria e

Jashtme kundërshtoi anëtarësimin duke argumentuar se do të ishte shkatërruese për

industrinë e çelikut britanik.

Në konkluzionet e mbledhjes së 2 qershorit për t’i dhënë përgjigje memorandumit

francez, thuhej se “pozita jonë është e ndryshme nga ajo e vendeve të tjera evropiane për

arsye të lidhjeve tona me Komonuelthin dhe ne nuk duhet të nxitohemi për të pranuar

parimin e propozimit francez pa konsultime me anëtarët e tjerë të Komonuelthit,

veçanërisht kur bëhet fjalë për të dorëzuar ca sovranitet”.54

Disa historianë kanë shfaqur dyshime për sinqeritetin e ofertës së Francës ndaj

Britanisë për të marrë pjesë në planin “Shuman”. Ata argumentuan se jepej përshtypja se

Shuman dhe të tjerët ishin të bindur se qeveria britanike do të pranonte kushtet e

vendosura nga pjesëmarrja në negociatat e planit “Shuman” dhe se pjesëmarrja britanike

do të ishte një barazpeshim i rëndësishëm për ndikimin e Gjermanisë në KEE.55 Bevin dhe disa zyrtarë britanikë ishin të bindur se kjo iniciativë do të dështonte.

Në rast se ndodhte, Britania do të ishte vendi tek i cili vendet pjesëmarrëse do të kërkonin

ndihmë.

Negociatat ndërmjet të gjashtëve filluan në Paris më 20 qershor. Britanikët nuk i

kushtuan rëndësi krijimit të KEQÇ, i cili me anë të zgjidhjes së problemeve të industrisë

së qymyrit dhe çelikut çoi gjashtë shtete pjesëmarrëse (Gjermania, Franca, Belgjika,

52 Young, Hugo, This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair, Macmillan, 1998, London,

f. 64 53 Po aty, f. 65-66 54 Milo, Paskal, Bashkimi Evropian, Albpaper, Tiranë, 2002, f. 32 55 Wilkes, George, Britain’s failure to enter European Community 1961-63, Frank Cass and Co. LTD, UK

and USA, 1997, f. 15

25

Italia, Holanda, dhe Luksemburgu) të mendonin për bashkëpunimin e mëtejshëm ku

britanikët nuk pranuan të merrnin pjesë.

Tre faktorë duket se kanë kontribuar ndaj verbimit të zyrtarëve britanikë. E para,

kishte një shqetësim me zgjidhjen e rolit të vendit në mbarë botën. Ndërsa po bëhej e

qartë se Komonuelthi pa diskutim nuk do ta mbështeste iniciativën diplomatike britanike

dhe ndërsa problemet me SHBA-n u shtuan, më tepër vëmendje iu dha vështirësive në

këto dy sfera ndikimi duke humbur kështu informacionin e detajuar të asaj që po ndodhte

në Evropën Perëndimore.56

Së dyti, po rriteshin shqetësimet për ecurinë e ekonomisë britanike.

Faktori i tretë që errësoi vlerësimin britanik siç duhet për suksesin e iniciativave

të të gjashtëve ishte se përpjekja e dytë për formimin e një Komuniteti ishte një dështim i

madh. 57

Plani Shuman ishte një fakt se Franca dhe Gjermania mund të bashkoheshin pa

pasur nevojën e Britanisë duke bërë të mundur që Gjermania të bëhej një fuqi industriale

që mund të balanconte ekonominë bujqësore të Francës, Italisë dhe Holandës.

Pika e dytë e rëndësishme ishte se Gjermania perëndimore dhe vendet e tjera ishin

gati ta përkrahnin iniciativën e Shumanit. Plani “Shuman” ishte iniciativa e parë e

suksesshme e ndërmarrë nga Franca dhe Gjermania pa pjesëmarrjen e Britanisë.58

Përqendrimi i vëmendjes britanike në luftën e Koresë që shpërtheu pikërisht në

periudhën kur Britania duhet të jepte një përgjigje ndaj ftesës franceze për t’iu bashkuar

nismës, tregon se, në fund të fundit, Britania nuk e konsideronte atë një prioritet.

Qendrimi Britanik ndaj KEM-së (Komuniteti Evropian i Mbrojtjes). Me

shpërthimin e luftës së Koresë në qershor të vitit 1950, vendet e Evropës Perëndimore u

ndjenë të kërcënuara nga komunizmi. Duke marrë shkas nga kjo situatë, Zhan Mone,

Komisioneri i Përgjithshëm i Bordit të Planifikimit Kombëtar francez kërkoi organizmin

e mbrojtjes evropiane mbi baza mbikombëtare të njëjta me atë të paraqitur në propozimin

“Shuman”. Në të njëjtën kohë, SHBA-ja u kërkoi aleatëve të saj të planifikonin

riarmatimin e Gjermanisë Perëndimore.59 SHBA-ja kërkonte riarmatimin e Gjermanisë në

mënyrë që të forcohej NATO. Ashtu si ringjallja e industrive të qymyrit dhe çelikut

gjerman dukeshin më të sigurta për Francën brenda një Komuniteti në të cilin të dyja

vendet, së bashku me anëtarë të tjerë, do të ishin partnerë të barabartë, kështu edhe trupat

gjermane do të ishin më të sigurta brenda një ushtrie të përbashkët evropiane.60

Në letrën që Mone i dërgon Pleven në 14 tetor 1950 shkruan se qëndrimi ynë

duhet të jetë shumë i prerë dhe duhet të kundërshtojmë politikën e Amerikës, por nuk 56 George, Stephen, An Awkward Partner, Oxford Univeristy Press, NY, 1998, f. 22 57 Po aty, f. 23 58 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 30 59 From the Messina Conference to the Rome Treaties (EEC and EAEC) — Full text, marrë nga

www.cvce.eu 60 M. El-Agraa, Ali, Britain within the European Community The Way Forward, Macmillan, Great Britain,

1983, f.23

http://www.cvce.eu/

26

kemi shpresë për të pasur sukses nëse nuk i japim kundërshtimit tonë një përmbajtje

pozitive të frymëzuar nga një politikë e përgjithshme për Evropën. Ideja e Mones ishte që

francezët të ndërmerrnin disa masa përpara se Komiteti i Mbrojtjes të mblidhej në Nju

Jork në 28 tetor duke përfshirë:

1. Të përsëriste kundërshtimin e saj të patundur në interesin e Evropës dhe të

paqes për rivendosjen e një ushtrie gjermane.

2. Të propozonte që zgjidhja e problemit gjerman në aspektin e vet ushtarak të

shihet me të njëjtën frymë dhe të njëjtat metoda si për qymyrin dhe çelikun;

ngritja e një Ushtrie Evropiane me një Komandë të vetme të Lartë, një

organizatë të vetme, pajisje dhe financim të unifikuar dhe nën kontrollin e një

autoriteti të vetëm mbikombëtar.

3. Të kërkonte garanci se kjo zgjidhje nuk do të pranohej deri pasi të firmosej

Traktati Shuman.61

Rene Pleven, Kryeministri francez, në 20 tetor 1950 propozoi në Asamblenë

Kombëtare Franceze krijimin e Komunitetit Evropian të Mbrojtjes (KEM) ose e quajtur

ndryshe Plani Pleven. Ky plan kishte dy qëllime kryesore 1. do të mblidhte burimet

ushtarake të të gjashtë vendeve në një ushtri të vetme për mbrojtjen e “Evropës së

bashkuar” si dhe 2. do të përfshinte ushtrinë gjermane në mënyrë që të shmangte

riarmatimin e Gjermanisë. Kjo ushtri e krijuar do të kishte funksion të dyfishtë për

eleminimin e rrezikut të ringjalljes gjermane dhe të siguronte Evropën kundër ndonjë

sulmi nga Bashkimi Sovjetik.

Nga 40 divizione, 14 do të ishin franceze, 12 gjermane, 11 italiane dhe 3 nga

vendet e Beneluksit dhe të përzier në mënyrë që ushtria të mos përbëhej nga trupa prej

një kombi të vetëm.62

Bisedimet filluan në shkurt të vitit 1951 dhe pas shumë diskutimesh Traktati i

KEM u nënshkrua në 27 maj 1952, në Paris nga të gjashta vendet e Komunitetit Evropian

të Qymyrit dhe Çelikut.

Gjatë negociatave të KEM-së, konservatorët britanikë u kthyen në pushtet. Me

anë të deklaratave të tij, Çërçill kishte dhënë përshtypjen se ishte pro bashkimit evropian,

dhe mendohej se me ardhjen e tij në pushtet do të mund të kishte ndonjë ndryshim të

rëndësishëm në përqendrimin e politikës britanike. Në deklaratën e fundit përpara se të

vinte në pushtet Çërçill kishte thënë në Asamblenë e Këshillit të Evropës në gusht të

1950-ës:

“Ne jo vetëm duhet të riafirmojmë siç na është kërkuar të bëjmë, besnikërinë tonë

ndaj Kombeve të Bashkuara, por duhet të bëjmë një gjest udhëzimesh praktike dhe

konstruktive, duke u deklaruar në favor të krijimit të menjëhershëm të një ushtrie


contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 39-40 62 Bainbridge Timothy, The Penguin Companion to European Union, Penguin books, England, 1995, f. 215

27

evropiane nën një komandë të unifikuar dhe në të cilën ne duhet të jemi një pjesë e

vlefshme dhe e nderuar”.63

Po ndryshe nga ajo që pritej, ardhja në pushtet e konservatorëve ishte zhgënjyese.

Stephen George argumenton se një ndikim të madh për ndryshimin e Çërçill kishte

kabineti i tij. Ky nuk kishte të njëjtin vizion me të. Në krye qëndronte Entoni Eden,

Ministri i Jashtëm britanik, i cili kishte shumë prestigj në vend dhe Lord Salisbury, një

figurë e rëndësishme në parti i cili ishte pro perandorisë.

Memorandumi për Komunitetin e Mbrojtjes në Kabinet në 24 korrik 1951,

specifikon se negociatat e një kontributi gjerman kishin përkeqësuar një konflikt ndërmjet

rezistencës franceze për ndonjë formë të riarmatimit gjerman dhe këmbënguljes

amerikane për nevojën e menjëhershme për një kontribut gjerman. Memorandumi

thekson se ky konflikt kishte vendosur në një problem serioz marrëdhëniet e tri fuqive të

mëdha të NATO-s dhe sugjeron se sigurimi i marrëveshjes së francezëve për një

kontribut gjerman për mbrojtjen shtrihet në rënien dakort në parim se duhet të bëhet në

konteksin e një ushtrie evropiane. Përveç kësaj, sugjeron që Britania nuk duhet të marrë

pjesë në Ushtrinë Evropiane. Megjithatë, thekson avantazhet të cilat do të vinin nga kjo

gjë:

- Do të prezantonte riarmatimin gjerman ndaj botës në tërësi dhe në veçanti

Bashkimit Sovjetik në mënyrën më të favorshme dhe më pak provokuese si pjesë

e lëvizjes drejt bashkimit evropian dhe jo si një masë thjesht ushtarake.

- Do të ishte një hap i mëtejshëm drejt integrimit të Gjermanisë në perëndim dhe

mund të rezultonte një mbështetje e dobishme në gjysmë të rrugës drejt

anëtarësimit të mundshëm në NATO.

- Do të bënte francezët më të gatshëm për të rënë dakort për një zgjidhje të

problemit politik gjerman i cili do të bënte të mundur që Gjermania të bashkohej

me mbrojtjen perëndimore.64

Britania preferoi të mos angazhohej edhe në këtë rast në bisedimet e KEM-së

megjithëse SHBA-ja i kishte kërkuar që të merrte pjesë në to. Përveç Eden, edhe Bevin,

pasues i tij si Ministër i Jashtëm, kishte dyshime të thella për qëndrueshmërinë e këtij

projekti. Madje ai mendonte se do të kishte një ndikim negativ në përpjekjet për të

zhvilluar një NATO të integruar dhe ishte i bindur se do të dështonte.

Në 29 nëntor 1951 në një notë nga Kryeministri dhe Ministri i Mbrojtjes, Çërçill

pranoi se Gjermania ishte shumë më e fortë se Franca, nga ana ushtarake dhe ekonomike

dhe se Britania dhe mundësisht SHBA-ja duhet të lidhen me Evropën e Bashkuar për të

bërë një barazpeshim dhe për të promovuar Lëvizjen e Evropës së Bashkuar. Ai

gjithashtu deklaroi se nuk kishte menduar kurrë se Britania ose Komonuelthi duhet të

63 George, Stephen, Britain and European integration since 1945, Basil Blackwell, UK, 1991, f. 39 64 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in


28

bëheshin në mënyrë individuale ose kolektive pjesë përbërëse e një Federate Evropiane

dhe nuk kishte dhënë kurrë as mbështetjen më të vogël ndaj kësaj ideje. Megjithatë, ai

rekomandon se britanikët nuk duhet të pengonin por të ishin në favor të lëvizjes për

bashkimin më të ngushtë evropian dhe duhet të përpiqeshin të kishin mbështetjen e

SHBA-së në këtë çështje. Ai gjithashtu thekson se nuk e kishte menduar kurrë që të

bashkoheshin me Planin “Shuman” të Qymyrit dhe Çelikut me të njëjtat kushte si

partnerët kontinentale. Megjithatë, britanikët duhet të bashkoheshin në të gjitha

diskutimet dhe nëse do ta kishin bërë ndoshta do të kishte dalë një plan më i mirë por

interesi i tyre do të ishte parë në çdo fazë. Ai gjithashtu thotë se qëndrimi britanik

kundrejt zhvillimeve të mëtejshme ekonomike sipas Shumanit i ngjan asaj që mbajtën për

Ushtrinë Evropiane – Ne ndihmojmë, ne i dedikojmë, ne luajmë një rol por ne nuk jemi

shkrirë dhe nuk e humbim karakterin tonë ishullor ose të Komonuelthit. Unë duhet t’i bëj

ballë çdo presioni amerikan për ta trajtuar Britaninë me të njëjtin qëndrim si Shtetet

evropiane, asnjëri prej të cilëve nuk kanë avantazhet e Kanalit dhe kanë pësuar

vazhdimisht humbje. Objektivi ynë i parë është bashkimi dhe konsolidimi i Komonuelthit

britanik, e dyta “asociimi vëllazëror” me botën anglishtfolëse dhe së treti SHBA-ja me të

cilën jemi një aleat dhe mik i ngushtë dhe të lidhur në mënyrë të veçantë.65

Në një letër drejtuar Çërçillit, më 1 dhjetor 1951, Edeni shkruan se britanikët

duhet të mbështesin Planin “Pleven” edhe pse nuk mund të jenë anëtarë të saj dhe se nëse

ai dështon, britanikët duhet të gjejnë një skemë më modeste me aleatët e tyre, të bazuar

në marrëveshjet ushtarake të rëna dakort, por pa u përfshirë në ndonjë superstrukturë

politike.66

Robert Boothby, një konservator pro evropian komenton se David Maxwell-Fyfe,

Ministri i Brendshëm, më vonë Lord Kilmor, i cili përfaqësonte qeverinë britanike në

Stasburg u shpreh se megjithëse nuk mundën t’i bashkoheshin në mënyrë të pakushtëzuar

KEM-së së propozuar, është çështje e negociatës ndërmjet vendeve të interesuara dhe se

çdo mënyrë do të tentohej. Më pas, në një konferencë për shtyp ai tha se: Nuk ka asnjë

refuzim nga ana e Britanisë”. Po atë natë, në një konferencë për shtyp në Romë, Eden,

Ministri i Jashtëm, njoftoi se britanikët nuk do të bashkoheshim me KEM në asnjë

drejtim. Konservatorët në Strasburg i dërguan një mesazh të dëshpëruar Çërçillit pasi

Eden kishte refuzuar pjesëmarrjen në KEM ku thuhej se britanikët duhet të bënin të ditur

vullnetin e tyre të mirë, përndryshe Evropa do të ndahej dhe do të formonte diçka pa ta.67

Duke qenë se nuk morën përgjigje nga Çërçill, të lë të kuptohet se ai ishte dakort me

deklaratën e Eden-it.

Pas shumë negociatash dhe pas disa fazave ku traktati ishte miratuar me sukses, ai

u rrëzua nga De Goli në Asamblenë Kombëtare Franceze në gusht të vitit 1954 pikërisht

në fazën e ratifikimit. Largimin e socialistëve që ishin pro idesë evropiane dhe marrjen e


contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 46-47 66 Po aty, f. 52 67 Po aty, f. 48

29

qeverisë nga golistët ndërmjet 1952-1954, bëri që të çonte drejt kundështimit nga ana e

De Golit. Kjo vinte si pasojë se ai ishte kundër sovranitetit të përbashkët për politikën e

mbrojtjes kombëtare.

Kundërshtimet e tij ndaj këtij plani De Goli i kishte paraqitur edhe më parë dhe

ishte talluar me idenë e një “Ushtrie Evropiane” duke e përshkruar atë si një “ushtri false

pa shtet”. Në një fjalim të tij të 21 dhjetorit 1951, ai e përshkruan “Ushtrinë Evropiane” si

një “strukturë artificiale”.68

Kundërshtimet e De Golit u pasuan edhe me refuzimin e projektit “Billotte” sipas

të cilit për sa i përket autoritetit mbikombëtar si baza e unifikimit të forcave ushtarake

kishte dy pika minus që pengonin Britaninë të bashkohej me institucionet evropiane duke

lënë kështu Francën vetëm përballë Gjermanisë. Kjo do t’i kushtonte Francës statusin e

“fuqisë së madhe”, duke e lënë atë vetëm me forcat e saj nëpër botë.

Një tjetër pikë ku mbështetej Billotte ishte se krijimi i një kushtetute të Ushtrisë

Evropiane e cila synonte parandalimin e ringjalljes së ushtrisë gjermane, nuk do ta

pengonte atë, por do të kishte ndarje të njëtrajtshme dhe një komand ushtarake

gjermane.69

Përveç De Golit në Francë, KEM u kundërshtua edhe nga ana e Partisë Komuniste

për riarmatimin e Gjermanisë gjë që shprehet në 31 gusht në gazetën e përditshme

komuniste franceze “L’Humanite”, e cila e quajti këtë mospranim si fitore të popullit të

Francës dhe të paqes.

Me 12 dhjetor 1951, Komiteti i Përhershëm i Zëvendësministrit të Jashtëm në

lidhje me integrimin evropian erdhi në këto përfundime:

- Mundja dhe poshtërimi që vuajtën shumë vende evropiane në luftën e fundit ka

stimuluar një dëshirë për integrim më të ngushtë në Evropën Perëndimore.

- Vendet më me rëndësi janë Franca dhe Gjermania. Të dyja shikojnë në këtë

lëvizje një mundësi për t’i dhënë fund rivalitetit të tyre. Në të njëjtën kohë, të dyja

besojnë se ato do të përfitojnë disa avantazhe kombëtare nga integrimi.

- Lëvizja është ende në fillimet e saj. Nëse nuk ka ndonjë pengesë, do të çojë në një

bashkim të vendeve të planit “Shuman”, të kryesuar nga Franca dhe Gjermania që

funksionon në mënyrë efektive.

- Një bashkim i vendeve të planit Shuman nuk do të jetë i rrezikshëm në periudhë

afatshkurtër për Britaninë. Në periudhë afatgjatë ka rrezik se, nëse Gjermania del

si partneri ekonomik mbizotërues, siç është e mundur, ajo do ta përdorë pozitën e

saj në disavantazh të britanikëve në fushën tregtare dhe politike.

- Ekziston një rrezik në afatgjatësi që një bashkim federalist mund të përbëjë një

bllok neutral në një konflikt botëror.


contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 32 69 Singh Chopra, Hardev, De Gaulle and European unity, Abhinav publications, 1974, New Delhi, f. 33

30

- Megjithatë, Britania nuk mund dhe nuk duhet të përpiqet të ndryshojë lëvizjen e

integrimit nga rrjedha e saj e tanishme.

- Për shkak të pozitës së saj si një fuqi botërore, Britania nuk mund t’i bashkohet

lëvizjes së integrimit.

- Qëllimi i Britanisë duhet të jetë të udhëheqë drejtimin e lëvizjes së integrimit në

mënyrë që çdo bashkim kontinental i cili lind duhet të zërë vendin e vet si një

pjesë e Komunitetit më të gjërë Atlantik.70

Në 2 shtator 1954 Uinston Çërçill sipas ditarit të Moran, e quan dështimin e

KEM-së si një pikë në favor për rusët dhe se francezët ishin sjellë në një mënyrë shumë

të keqe, të neveritshme.71

SHBA-ja ra dakort me hezitim për KEM-në me kusht që të lejonte riarmatimin e

Gjermanisë Perëndimore. Megjithëse në mënyrë paradoksale, parlamenti francez votoi

kundër KEM-së në 1954, SHBA-ja ishte në gjendje të përdorte kapitalin politik të

përfituar nga mbështetja e KEM-së për t’i hapur rrugën anëtarësimit të Gjermanisë

perëndimore në NATO. Në këtë rast SHBA-ja ishte në gjendje të arrinte qëllimin e saj

duke mbështetur KEM-në dhe integrimin evropian – një Gjermani perëndimore e

riarmatosur e cila do të mund të kontribuonte në mbrojtjen e kontinentit të Evropës

kundër Bashkimit Sovjetik nëpëmjet kanaleve të NATO-s, ndërsa në të njëjtën kohë

lehtësimi i disa nga detyrat ushtarake amerikane në Gjermaninë perëndimore. Mbështetja

e SHBA-së për integrimin e mbrojtjes evropiane në vitin 1950 ishte më tepër rreth

riarmatimit të Gjermanisë perëndimore për të liruar trupat amerikane për të luftuar në

Kore sesa rreth përparimit të projektit evropian.72

As dështimi i KEM-së në pengesën finale të ratifikimit nga Franca dhe as

shpërfillja e komunitetit politik nuk ishin të papritura. Gjashtëshja, duke mos pasur

ndonjë dëshirë të madhe, kishte kundërshtuar çështjen e Komunitetit të Mbrojtjes dhe në

të njëjtë mënyrë edhe mospranimin e sfidës për një komunitet politik mbikombëtar.73

Qendrimi i Britanisë ndaj Konferencës së Mesinës. Të gjashtë vendet evropiane

synuan një tjetër objektiv për sa i përket zhvillimit të mëtejshëm të integrimit evropian

nëpërmjet Konferencës së Mesinës organizuar në Mesina, Itali. Dështimi i Komunitetit

Evropian të Mbrojtjes, ashtu siç e kishin parashikuar britanikët bëri që ata të mendonin se

edhe negociatat e Mesinës do të kishin po të njëjtin rezultat. Negociatat e Mesinës nisën

nga një propozim i Luksemburgut për zgjerimin e tregut të përbashkët për qymyr dhe

çelik në një treg të përbashkët të përgjithshëm si dhe nga propozimi francez për një


contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 51 71 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in

contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 67 72 http://www.heritage.org/europe/report/eu-defense-integration-undermining-nato-transatlantic-relations-

and-europes-security 73 Dinan, Desmond, Historia e Integrimit Europian, AIIS, Tiranë, 2009, f. 34

31

komunitet të energjisë bërthamore të cilat formuan bazën e Traktateve të Romës që u

nënshkrua nga të gjashtë (mars 1957) dhe Komunitetin Atomik Evropian të Energjisë.

Ndryshe nga plani “Shuman”, gjatë negociatave të Mesinës, britanikëve iu dha

trajtim i veçantë. Pol Henri-Spak, Ministri i Jashtëm i Belgjikës, i cili u caktua kryetari i

komitetit përgatitor me bazë në Bruksel, i informoi britanikët për draftin e Beneluksit

përpara se t’ia tregonin atë gjermanëve, francezëve apo italianëve.

Prioriteti i tij i parë, i tha ai ambasadorit britanik në Belgjikë, ishte të mos

ndërrmerrej ndonjë gjë pas shpinës së britanikëve.74

Në maj të vitit 1955 qeveria britanike u ftua t’i bashkohej gjashtë shteteve

kontinentale që formuan KEQÇ në rrugën e tyre të ardhshme të integrimit evropian. Këtë

herë nuk kishte asnjë kusht të vendosur si ato të paraqitura në planin “Shuman”. Raporti i

parë që kontriboi për këtë vendim paralajmëroi në mënyrë profetike, ...”nëse të 6-të

vendet përparojnë në një treg të përbashkët të vetin, mund të ketë ndikim të pafavorshëm

në industrinë e britanisë pas disa vjetësh dhe ne mund të jemi të detyruar të bashkohemi

me ta sipas kushteve të tyre”.75

Makmillan (në atë kohë Ministër i Financave) u shpreh se: “Pikëpamja zyrtare

dukej të ishte një pritshmëri e besueshme se nuk do të kishte rezultat nga Mesina”. Por

për Makmillanin ekzistonte edhe dyshimi: po nëse Mesina do të rezultonte frutdhënëse?

Atij nuk i pëlqente ideja e një botë të ndarë në sferën ruse, sferën amerikane dhe një

Evropë e bashkuar në të cilën britanikët nuk ishin anëtarë.76

Sipas David Gowland dhe Arthur Turner, përgjigjja e menjëhershme e

politikëbërësve për iniciativën e Mesinës ishte e formuar nga pikëpamja mbizotëruese se

Britania ishte ende një nga tri fuqitë perëndimore në botë dhe zinte një pozicion kryesor

në rrathët koncentrik të SHBA-së, Komonuelthit dhe Evropës. Përveç kësaj, ata theksojnë

edhe se kishte edhe një opinion të gjërë se drejtimi britanik në Evropë i konsideruar më

pak i rëndësishmi, ishte siguruar dhe se përpjekja e të gjashtëve për të ndjekur integrimin

evropian nuk meritonte të merrej seriozisht.

Për sa i përket dërgimit të një përfaqësuesi për të marrë pjesë, qeveria britanike

ishte në dilemë nëse duhej të dërgonte një ministër si vendet e tjera apo jo dhe në

përfundim vendosën që të dërgonin Russel Bretherton një zyrtar i Bordit të Tregtisë i cili

do të merrte pjesë në komitetin Spak. Kështu Britania ishte i vetmi shtet që nuk kishte

dërguar një ministër. Mosdërgimi i një ministri tregon mosmarrjen seriozisht të

negociatave të Mesinës të bindur se ato do të dështonin dhe gjithashtu tregon se Evropa

nuk kishte aq e rëndësishme për Britaninë.

Gjatë bisedimeve që nisën më 1-3 qershor 1955 Bretherton u gjend në një situatë

të vështirë sepse jo vetëm kishte përballë tij burra shteti të rëndësishëm, por edhe se herë

74 Young, Hugo, This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair, Macmillan, London, 1998,

f. 81 75 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, 1999, London and NY,

f. 24 76 George, Stephen, An Awkward Partner, Oxford University Press, NY, 1998, f. 26

32

pas here e pyesnin për qëndrimin e Britanisë për pika të ndryshme, të cilat ai nuk kishte

dijeni ose nuk ishte i autorizuar të shprehej. Ai duhet të shprehte “bashkëpunim pa

angazhim” siç ishte udhëzuar.77

Vetë Bretherton mendonte se tregu i përbashkët do të mund të realizohej dhe ai

besonte se Britania mund t’i jepte formë. Ai e hodhi në letër këtë këshillë më shumë se

një herë, por siç deklaroi ai “Mendoj se nuk e vuri re njeri”.78 Ai ishte i bindur se Britania

kishte humbur një mundësi shumë të mirë për t’i dhënë formën Evropës së re: “Nëse do të

kishim qenë në gjendje të thonim....se e pranonim “në parim”... do të kishim bërë çfarëdo

tregu të përbashkët të donim. Nuk kam asnjë dyshim për këtë”. Ndërsa një tjetër

pikëpamje për Bretherton kishte paraqitur asistenti kryesor i Spak i cili komentoi se

“Bretherton zakonisht kishte një buzëqeshje disi cinike dhe të kënaqur në fytyrën e tij dhe

na shihte si fëmijë të këqij, të padjallëzuar, por duke u kënaqur që luanim një lojë e cila

nuk kishte asnjë rëndësi dhe asnjë të ardhme.”79

Në 30 qershor 1955 kabineti mori në shqyrtim ftesën e të gjashtëve dhe ranë

dakort me Ministrin e Financave Butler që duhej të ngrihej një grup pune për të analizuar

mundësinë e anëtarësimit të Britanisë në një grup doganor të Evropës Perëndimore. Ky

grup pune i drejtuar nga Bruke Trend, një zyrtar i lartë i Thesarit, do të analizonte

përfitimet dhe humbjet e Britanisë nëse i bashkohej tregut të përbashkët. Përveç kësaj,

Butler rekomandon se ata nuk duhet të krijonin përshtypjen që britanikët nuk ishin dakort

me përpjekjet e tyre për të promovuar një shtrirje të madhe të integrimit ndërmjet tyre.

Makmillan tha se: “ndërsa ne duhet të ruajmë lirinë e plotë të veprimit dhe ta bëjmë të

qartë se nuk mund të jemi në ndonjë mënyrë të angazhuar në bashkimin me ndonjë organ

që mund të ngrihet, ne mund të jemi në gjendje të ushtrojmë një ndikim më të madh në

diskutimet e ardhshme nëse do të hyjmë në të njëjtin nivel si vendet e tjera të interesuara

dhe jo në kapacitetin e një vëzhguesi”.80

Rezultatet e nxjerra nga raporti i Trend ishin pesimist dhe analizonin kryesisht

problemet me të cilat do të ndeshej Britania që, sipas tij, do të kishte ndikim të dëmshëm

në qasjet globale ndaj tregtisë dhe pagesave kombëtare. Një tjetër rezultat i nxjerrë nga

ky grup pune ishte se pjesëmarrja në një bashkim doganor të Evropës, i synuar nga të

gjashtë, do të rezultonte në një pabarazi ekonomike rajonale. Britania nuk mund ta

përballonte të ishte pjesë integrale e Evropës së re pasi ishte e papranueshme për

opinionin publik britanik, si dhe do të ndikonte negativisht në mbrojtjen e industrisë

britanike kundrejt konkurrencës evropiane.

77 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 25 78 Young Hugo, This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair, Macmillan, London, 1998,

f.91 79 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-1998,

Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 101 80 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in


33

Në aspektin ekonomik, pjesëmarrja britanike në skemën e diskutuar nga komiteti

Spak do të kishte pasoja serioze për industrinë dhe bujqësinë britanike dhe për bllokun e

sterlinës. Britania nuk donte që bujqësia të përfshihej në zonën e propozuar të tregtisë së

lirë sepse nga ana ekonomike do të thoshte një Evropë e përbërë nga një zonë e tregtisë së

lirë pa politika qendrore ndërhyrëse dhe të hapura ndaj tregtisë me pjesën tjetër të botës.

Kjo do të kishte ndikim negativ në tregtinë dhe pagesat ndërkombëtare.

Në aspektin politik, pjesëmarrja mund të shkaktonte probleme në marrëdhënien e

Britanisë me Komonuelthin. Lidhja me Komonuelthin përbënte një tjetër pikë frenuese

për integrimin e Britanisë. Pjesëmarrja në një bashkim doganor të Evropës Perëndimore

nuk përputhej me tiparet e tregtisë së Britanisë duke marrë parasysh se vetëm 14% e

eksporteve britanike u shkonin të gjashtëve dhe 25% në Evropën në tërësi dhe pjesën më

të madhe prej 50% e përbënte Komonuelthi.

Përveç kësaj, një tjetër disavantazh ishte se do të përballej me masa diskriminuese

të tregtisë kundrejt prodhuesve të tjerë të Komonuelthit.81

Sipas Bordit të Tregtisë, sektorët me probleme përfshinin hortikulturën dhe disa të

ashtuquajtura industri strategjike, siç ishin lëndët kimike, të cilat konsideroheshin

thelbësore për mbrojtjen kombëtare dhe ishin të mbrojtura nga tarifa të larta të Aktit të

1932 të Taksave Doganore.82

Britanikët ishin të bindur se interesat e tyre dhe të vendeve të tjera evropiane ishin

shumë të ndryshme. Kjo vihet re në 1954-ën kur Britania u angazhua për të mbajtur

trupat në Gjermani dhe Edeni deklaroi se: “E jona është një histori ishullore. Ne jemi një

popull ishullor në mendime dhe tradita, çfarëdo që tregojnë faktet e armëve dhe

strategjive moderne. Megjithëse jam dakort se argumentet politike në favor të bashkimit

në Komunitet janë të forta”.83

Sir Ivone Kirkpatrick, Zëvendësministri i Jashtëm më 30 prill 1954 shprehet se

“duhet të pranojmë se Franca është e nevojshme për ne për arsye gjeografike dhe të tjera

dhe se duhet të bëjmë më të mirën e një punë të keqe. Por është gjithmonë e vështirë që të

ndash iluzionet dhe besimin se Franca të mund të bëhet një punë e mirë, mendoj se është

një iluzion”.84

Megjithëse Britania kishte presion të madh nga SHBA-ja për përfshirjen në

komunitet, Britania mendonte se, nëse bashkohej me Evropën atëherë marrëdhënia e

veçantë me SHBA-në nuk do të ishte më e tillë. Entuziazmi i SHBA-së që Britania t’i

bashkohej bisedimeve u konfirmua në një vizitë në Uashington në shkurt 1956 të Edenit,

i cili kishte pasuar Çërçill dhe Selwyn Lloyd, Ministri i ri i Jashtëm.

81 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-1998,

Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 102 82 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 29 83 Mangold, Peter, The Almost Impossible Ally: Harold Macmillan and Charles de Gaulle, Palgrave

Macmillan, NY, 2006, f. 151 84 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in


34

Por edhe Harold Makmillan, i cili ishte i prirur t’i merrte seriozisht negociatat,

ndjeu se SHBA-ja po tregohej naive. Ai mendonte se amerikanët nënvlerësuan

vështirësitë që do të shkaktonte për Britaninë pjesëmarrja në këtë eksperiment dhe se pas

kërkesës së tyre që Britania të ndërmerrte një hap që do të vendoste atë organizim në

vështirësi të madhe, pjesërisht mund të fshihej armiqësia e SHBA-së ndaj idesë së

Komonuelthit.85

Një sërë shkrimtarësh e kanë parë Mesinën si pikën më të rëndësishme të një sërë

“mundësish të humbura” për Britaninë në Evropë. Sipas këtij këndvështrimi, çmimi

përfundimtar që Britania pagoi për këto mundësi të humbura ishte se u detyrua të kërkojë

anëtarësim në Komunitetin Evropian në një datë të mëvonshme, kur institucionet dhe

politikat ishin më pak të përshtatshme për pikëpamjet dhe interesat e saj.

Mone besonte se arsyeja kryesore e diplomacisë së gabuar të Britanisë ishte një

keqllogaritje e ndikimit të saj në botë.86

Disa historianë argumentojnë se nuk kishte lëvizje të mirëfilltë evropiane siç

kishin të gjashtë vendet e KEE-së. Opinioni publik britanik nuk ishte armiqësor, por as

pozitiv.87

Mosinteresi i britanikëve duket edhe në faktin se konferenca e Mesinës nuk

përbënte një prioritet për qeverinë britanike duke parë se Makmillani ishte më shumë i

shqetësuar për Qipron dhe ministrat e tjerë nuk donin që Britania të vazhdonte bisedimet

me Komitetin Spak.

Thorneycroft, Presidenti i Bordit të Tregtisë, kishte deklaruar se do ta mbështeste

pjesëmarrjen në një bashkim doganor por nëse Konferenca e Mesinës përfundonte me

sukses. Në nëntor 1955, kur Spak i paraqiti Komitetit të Politikës Ekonomike raportin e

tij përfundimtar, Bretherton u largua nga mbledhja duke menduar se Britania ishte

përzënë pikërisht në momentin kur Spaak tha se vetëm përfaqësuesit e gjashtë qeverive

që ishin angazhuar të merrnin pjesë mund të merrnin një kopje të raportit. Në të kundërt

të tij, Spak dhe anëtarët e vendeve të tjera mbetën me përshtypjen se Bretherton ishte

tërhequr nga bisedimet.

Pasi u tërhoq ose u përjashtua nga Komitetit Spak dhe përgatitja e Traktateve të

reja, qeveria britanike kërkoi ta vendoste SHBA-në si një kundërshtar të zhvillimit të

integrimit evropian. Përgjigja e SHBA-së ishte e drejtpërdrejtë. Sesi evropianët do të

integroheshin do të vendosej nga ata vetë. Por SHBA-ja e mbështeste grupimin e gjashtë

shteteve, edhe pse mund të kishte tendencë drejt proteksionizmit, madje edhe nëse kjo do

ta bënte Evropën më të pavarur nga drejtimi politik i SHBA-së. Kjo vihet re në

Memorandumin e një mbledhjeje, në Departamentin e Shtetit në Uashington në nëntor të

vitit 1955 ku morën pjesë Sir Roger Makins, Ambasador i Ambasadës Britanike, J. E.

Counson, Ministër, Ambasada Britanike, Livingston T. Merchant, Nënsekretari amerikan

85 George, Stephen, Britain and European integration since 1945, Basil Blackwell, UK, 1991, f. 42 86 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 26 87 Po aty

35

pë çështjet politike dhe Austerbidge Horsey, Drejtor, Zyra Britanike e Komonuelthit dhe

Çështjeve të Evropës Jugore, Departamenti i Shtetit. Kjo mbledhje kishte për qëllim

diskutimin e integrimit evropian, Tregun e përbashkët dhe EURATOM. Ambasadori

britanik u shpreh se i ishte kërkuar ta diskutonte këto çështje me amerikanët në mënyrë

joformale. Në këtë dokument paraqiten idetë e qeverisë britanike sipas të cilës bashkimi

me tregun e përbashkët të gjashtë vendeve të Mesinës do të përbënte konflikt me interesat

e Komonuelthit dhe me politikën e liberalizimit të tregtisë dhe pagesave. Prandaj qeveria

britanike mori vendimin të mos merrte pjesë. Britanikët ishin të shqetësuar me pasojat

proteksioniste dhe ekskluzive të gjashtë vendeve të cilët po përpiqeshin të lëviznin drejt

një tregu të përbashkët. Megjithatë, Ambasadori gjithashtu pranoi avantazhet politike të

integrimit por tha edhe se rezultatet ekonomike të paevitueshme dukeshin se shkonin në

kundërshtim me objektivat e tyre të tregtisë më të gjerë si përshembull, OBEE.88

Mospranimi i Britanisë si pjesë e zhvillimeve të konferencës së Mesinës dhe aq

më pak angazhimi i saj ndaj vendimeve të Mesinës konsiderohet një gabim i madh taktik

si pasojë e të cilit Britania humbi jo vetëm mundësinë për të krijuar llojin e Evropës që

ajo dëshironte, por edhe kontriboi në vendosmërinë e të gjashtëve për të arritur në një

marrëveshje.

Shumë studiues kanë argumentuar se me anë të këtij refuzimi Britania e humbi

mundësinë të merrte pjesë në momentin e krijimit të bashkimit të Evropës Perëndimore.

Në momentin që Britania të ishte e detyruar në një periudhë të mëvonshme, kur të ishte e

bindur për të qenë pjesë e saj, institucionet dhe politikat themelore të ndërtimit të këtij

bashkimi do të ishin të përfunduara dhe ndoshta nuk do të ishin në harmoni me

pikëpamjet dhe interesat britanike.

Megjithëse britanikët i justifikonin arsyet e mospjesëmarrjes me faktin se

propozimet e Konferencës së Mesinës binin ndesh me interesat e saj ekonomike dhe

politike, ata në dhjetor të vitit 1955 u përpoqën të sabotonin vazhdimin e negociatave të

Mesinës duke sulmuar procesin në OBEE. Britanikët e panë OBEE-në si një forum të

preferueshëm për bashkëpunim dhe argumentonin se propozimet e reja kërcënonin

qëndrueshmërinë e tij.89 Përveç kësaj, N. J Crowson vë në dukje se ata inkurajuan

gjermanët të tërhiqeshin njësoj si ata dhe gjithashtu inkurajuan armiqësinë e amerikanëve

duke sugjeruar se një bashkim doganor do të ishte në mospërputhje me liberalizimin e

tregtisë globale.

I njëjti qendrim vihet re edhe te një zyrtar i Thesarit britanik, Peter Nikols, i cili

duke parë punën e mirë të Komitetit Spak pas tërheqjes, sugjeroi të tërhiqeshin nga

politika mirëbërëse ndaj të gjashtëve: “Nëse nuk duam të shohim krijimin e një tregu të

përbashkët dhe nëse duam të shmangim fajin për dështimin e tij, do të na leverdiste të

bindim gjermanët të anojnë drejt OBEE-së”.90

88 Salmon, C. Trevor, Nicoll Williams, Building European Union: A Documentary and Analysis,

Manchester University Press, UK and NY, 1997, f. 62 89 George, Stephen, Britain and European integration since 1945, Basil Blackwell, UK, 1991, f. 42 90 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 47

36

Sipas raportit të Makmillanit të mbledhjes së Këshillit të WEU* në 14 dhjetor

1955, Spak u shpreh se ishte i befasuar nga qendrimi i pafavorshëm madje armiqësor që

qeveria britanike kishte marrë kundrejt planeve të fuqive të Mesinës. Një tjetër problem

që ngre ai ishte se deklarata e Britanisë ku paraqiti kundërshtimet e saj ndaj Mesinës ishte

bërë në një mbledhje të OBEE-së dhe jo në WEU. Ndërsa Beyen, kryetari i mbledhjes së

OBEE-së ishte i befasuar nga deklarata britanike ku Britania kishte paraqitur tri arsye për

të mos marrë pjesë në tregun e përbashkët: së pari, për shkak të lidhjeve të tyre me

Komonuelthin; së dyti, sepse një treg i përbashkët nuk mund të pajtohej me një sistem

botëror; së treti, sepse një treg i përbashkët mund të pengonte punimet e OBEE-së. Në

përgjigje të Beyen ku ai e pyet Makmillanin nëse deklarata e tyre donte të thoshte më

shumë apo nëse në fakt përbënte një dënim për planin e Mesinës, ai iu përgjigj se

“deklarata e tyre nuk ishte dënim ndaj planeve të gjashtë fuqive, por ishte një

paralajmërim se ne nuk duhet të ndajmë Evropën gjatë përpjekjes për ta bashkuar atë”.

Megjithatë, edhe në fund të mbledhjes, Spak ishte i bindur se deklarata britanike ishte

kundër Tregut të Përbashkët. Ai shtoi se të gjashtë vendet nuk mund të ndjekin

njëkohësisht dy politika, atë në bazë të gjashtë fuqive dhe tjetra në OBEE.91

Shumë kanë argumentuar se vitet ‘50 ishin një dekadë e mundësive të humbura

për britanikët. John Young e interpreton si arrogancë kombëtare bazuar në pikëpamjet e

atyre si ish-politikani konservator Anthony Nutting, i cili argumentoi se “Britania mund

të kishte pasur drejtimin e Evropës në çfarëdo kushtesh të donte”. John Young shkruan

gjithashtu se:

“Britania nuk mund të kishte drejtimin e Evropës sipas kushteve të saj sepse

Britania nuk e shihte të nevojshme të braktiste sovranitetin e saj ndaj institucioneve të

zakonshme, ndërsa të gjashtë e shihnin atë si themelore. Britania e vetme mund të kishte

luajtur një rol kyç në integrimin evropian, në mënyrë paradokse, nëse do të kishte

pranuar kushtet e kontinentalëve dhe të kishte përqafuar mbikombtarizmin, por shumë

pak njerëz e mbronin këtë përpara 1957-ës”. 92

Geddes nënvijëzon 4 karakteristika të politikës britanike ndaj KEE-së në vitet ‘50:

së pari, ftohtësia ndaj Evropës bazuar në perceptimin, siç ka thënë Çërçill, se Britania me

“ata” kundër armikut të madh të Komunizmit, por jo “prej tyre” me pjesëmarrje në

integrim. Së dyti, kishte kundërshtime për idenë e shkatërrimit të sovranitetit të integrimit

mbikombëtar. Duke pasur parasysh se identiteti kombëtar britanik ishte forcuar nga

eksperienca e Luftës së Dytë Botërore, britanikët nuk do t’i dorëzonin kurrsesi

sovranitetin e tyre institucioneve mbikombëtare të Evropës. Së treti, nga ana tjetër hyrja

do të ishte një shenjë dështimi dhe zbehje e statusit të Britanisë në botë.

* Bashkimi Evropian Perëndimor (WEU) i krijuar në 17 mars 1948 i nënshkruar nga Belgjika, Franca,

Luksemburgu, Holanda dhe Mbretëria e Bashkuar si përgjigje kundër lëvizjeve të Bashkimit Sovjetik dhe

ishte një aleancë ushtarake 91 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in

contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 81-82 92 Geddes, Andrew, The European Union and British Politics, Palgrave Macmillan, New York, 2004, f. 66

37

Së katërti, zhvillimi i një politike alternative të përqendruar në Perandori dhe në

“marrëdhënien e veçantë” me Amerikën, por në fillim të viteve 1960 qeveria Britanike po

vinte në pikëpyetje ftohtësinë e saj ndaj KEE-së.93

93 Geddes, Andrew, The European Union and British Politics, Palgrave Macmillan, New York, 2004, f. 69

38

KAPITULLI II

KTHESA E BRITANISË DREJT EVROPËS PERËNDIMORE

2.1 Qendrimi i Britanisë ndaj Krizës së Suezit

Kanali i Suezit e ka zanafillën që në vitin 1868, kur lidhi Detin Mesdhe me Detin

e Kuq. Pas vitit 1881, Egjipti dhe në veçanti Zona e Kanalit ishte pjesë joformale e

perandorisë britanike dhe pas përfundimit të kanalit, liderët britanikë bënë prioritet

blerjen e aksioneve në Kompaninë e Kanalit të Suezit, një konsorcium francez përgjegjës

për operimin dhe mirëmbajtjen e kanalit.

Në 1914, kur turqit u bënë me Gjermaninë, Kanali i Suezit u deklarua protektorat

i Britanisë. Kanali i Suezit pati një rëndësi edhe më të madhe kur marina mbretërore

ndryshoi karburantin nga qymyr në naftë në vitin 1912. Në vitin 1922 Egjiptit iu dha

pavarësia, megjithëse Britanisë i mbetën të dyja, kontrolli formal i Zonës së Kanalit dhe

një ndikim informal në qeverinë egjiptiane. Sipas kushteve të traktatit anglo-egjiptian,

qeveria britanike mbajti të drejtën e përdorimit të kanalit si dhe lejoi trupat britanike të

vendoseshin në zonën e Kanalit të Suezit për të mbrojtur interesat financiare dhe

strategjike britanike deri në 1956-ën.94

Kanali i Suezit pati një rëndësi të veçantë për Britaninë veçanërisht në aspektin e

tregtisë. Ajo mundësoi tregtinë ndërmjet Evropës dhe Azisë rreth bregdetit të Afrikës

Jugore. Shkurtoi rreth 4,500 milje (7,242 kilometra udhëtim nga Anglia në Indi), ndërsa

përpara ndërtimit të kanalit anijet duhet të lundronin rreth Afrikës. Edhe në kohët e sotme

një anije mallrash që shkon nga Londra në Bombej (tani Mumbai Indi) i duhet rreth 17

ditë nëse udhëton përmes Kanalit të Suezit. Lundrimi rreth Afrikës e shton udhëtimin në

rreth 29 ditë.95 Për vite me radhë Mesdheu përshkruhej nga britanikët si “një liqen

anglez” dhe Kanali i Suezit si një emër tjetër për “Thames”. Enthony Eden e përshkroi

kanalin në 1929-ën si “porta e perandorisë”, ndërsa sipas këndvështrimit të Lord Hankey,

Ministër i Kabinetit britanik, në 1963, kanali mbeti një “venë kryesore e botës dhe

dërgesave të perandorisë”. Kanali konsiderohej si pika që lidhte perandorinë me Britaninë

dhe simbolizonte traditën detare britanike.96

Ndërmjet viteve 1955 dhe 1956 qeveria egjiptiane hyri në negociata të veçanta me

Britaninë, SHBA-në dhe Bashkimin Sovjetik për të siguruar financim për një sërë

projektesh zhvillimi. Me zgjedhjen e Gamal Abdel Nasser si president në qershor të viit

1956, lindën konfliktet. Nasser nisi bisedimet me Bashkimin Sovjetik, të cilat u panë me

shqetësim nga Londra, se ai mund të çonte Egjiptin në sferën e ndikimit sovjetik gjë që

konsiderohej një kërcënim për interesat perëndimore.

94 Sanders, David, Loosing an Empire, Finding a Role, Palgrave Macmillan, Great Britain, 1990, f. 89-90 95 W. Fiscus, James, War and conflict in the Middle East, Rosen Publishing Group, New York, 2003, f. 5 96 Gorst, Anthony, Johnman, Lewis, The Suez Crisis, Routledge, USA and Canada, 1997, f. 1

https://www.google.al/search?tbo=p&tbm=bks&q=bibliogroup:%22War+and+conflict+in+the+Middle+East%22&source=gbs_metadata_r&cad=2

39

Problemi kryesor ishte se Nasser kishte sekuestruar Kanalin e Suezit i cili

kontrollohej nga Britania. Britania nuk ishte më një fuqi e madhe, nuk kishte më

kapacitetin të kryente sulme ushtarake e vetme, prandaj përfshirja e Francës dhe Izraelit

ishte e nevojshme. Franca dhe Britania kishin aksione të mëdha në kompaninë e Kanalit

të Suezit dhe Izraeli kishte konflikte të herëpashershme me Egjiptin. Duke parë se

humbja e kanalit ishte një goditje vdekjeprurëse për ekonominë britanike për shkak të

pozicionit të tij strategjik, i bindur se Nasser ishte një diktator tjetër, Eden organizoi një

plan të përbashkët me Francën dhe në mënyrë sekrete me Izraelin për të pushtuar

Egjiptin.97

Britania dhe Franca donin të merrnin kontrollin e mëparshëm në Kanalin e Suezit

dhe për ta arritur këtë ato përdorën strategjinë për ta “mbrojtur atë” nga Egjipti dhe për të

arritur qëllimet, duhet të rrëzonin qeverinë egjiptiane të Nasser. Ata shpresonin që në

vend të tij të vendosej një person më i menaxhueshëm nga të dyja vendet. Pas një sërë

mbledhjesh në 22 dhe 24 tetor, përfunduan përgatitjet për sulmin i cili do të niste nga një

provokim i Izraelit për një konflikt kufiri dhe Franca dhe Britania do të ndërhynin me

pretekstin për t’i ndarë të dyja vendet duke bërë të mundur largimin e egjiptianëve nga

kanali.

Sulmi i Izraelit nisi në 29 tetor; ditën tjetër një ultimatum anglo-francez që kërkoi

tërheqjen e forcave izraelite dhe egjiptiane nga zona e Kanalit u hodh poshtë nga të dyja

palët; më 31 tetor avioni britanik bombardoi fushën e aviacionit egjiptian; dhe më 5

nëntor trupat britanike zbritën me parashutë në vetë zonën e Kanalit.

Sulmi i ndërmarrë nga Franca, Britania dhe Izraeli kishte disa pika problematike

që i pati kundër që pa filluar luftën të cilat çuan në dështimin e operacioneve të tyre

ushtarake në Kanalin e Suezit. Britania nuk kishte marrë opinionin botëror. Por pika kyçe

që e shtyu Britaninë të tërhiqte trupat e saj nga Kanali ishte se nuk ishte konsultuar me

SHBA-në, e cila ishte kundër marrëveshjeve sekrete të bëra ndërmjet këtyre vendeve dhe

në veçanti ishte kundër përdorimit të dhunës për të rrëzuar Nasser nga pushteti.

Duke marrë shkas nga marrëdhënia ndërmjet Nasser dhe Bashkimit Sovjetik i cili

kishte kërcënuar se do të ndërhynte në Kanalin e Suezit, SHBA-ja i ushtroi presion

Britanisë duke u përpjekur të shmangte që ky konflikt të kthehej në një luftë ndërmjet

Bashkimit Sovjetik dhe SHBA-së.

Administrata e Aizenauerit, përveç kanaleve normale të bindjes diplomatike,

ndërmori edhe masa konkrete për të prishur planet e Edenit të cilat konsistonin në

urdhërimin e flotës së gjashtë të vendosur në Mesdheun Lindor të pengonte operacionin

anglo-francez. Masa më drastike e ndërmarrë nga SHBA-ja kundrejt Britanisë ishte

orkestrimi i krizës së sterlinës nga ana e Uashingtonit pasi këmbënguli që FMN-ja të mos

e nxirrte Britaninë nga balta.98 George Humphrey, Sekretari i Thesarit të SHBA-së i tha

97 Rowe, Chris, Britain 1929-98, Harcourt Education Limited, UK, 2003, p. 53-54 98 Sanders, David, Loosing an Empire, Finding a Role, Palgrave Macmillan, Great Britain, 1990, f. 89

40

Edenit me anë të ambasadorit të ri në Washington, Sir Harold Caccia: “Nuk do të marrësh

asnjë qindarkë nga qeveria amerikane nëse nuk ndalon; Jeni si hajdutë që kanë hyrë me

forcë në shtëpinë e dikujt tjetër. Lagohuni nga aty, derisa të tërhiqesh, nuk do të marrësh

ndihmë!” Pas një deklarate brutale nga Aizenauer që e urdhëronte të shpallte

armëpushim, Edeni i telefonoi Guy Mollet, i cili i lutej që të priste. Sipas burimeve

franceze ai i tha atij: “Jam i shqetësuar. Nuk mund të pres. Të gjithë më kanë braktisur.

Bashkëpunëtori im i ngushtë Nutting ka dhënë dorëheqjen si Ministër i Shtetit. Nuk mund

të mbështetem as në njëzëshmërinë e konservatorëve. Kisha, biznesmenët e naftës, të

gjithë janë kundër meje! Komonuelthi po kërcënon të ndahet....Unë nuk mund t’i hap

gropën Kurorës. Dhe dua që të kuptosh se Aizenauer më telefonoi. Nuk mund të vazhdoj

pa SHBA-në. Do të ishte hera e parë në historinë e Anglisë...Jo, nuk mundem”. 99

Pas telefonatës së Edenit me Mollet për ta informuar se ai po i bindej presionit të

SHBA-së, Mollet ishte me Kancelarin e Gjermanisë Perëndimore Adenauer i cili

menjëherë e ngushëlloi me fjalët se: “Evropa do të jetë hakmarrja jote”.100 Reagimet e

Britanisë dhe Francës ndaj krizës së Suezit ishin shumë të ndryshme. Ndërsa Britania u

tregua e dobët duke u bindur që me presionin e parë nga SHBA-ja, Franca ishte e

vendosur të mos t’i besoj më kurrë SHBA-së, gjë që shkaktoi tërheqjen e Francës nga

NATO e drejtuar nga SHBA-ja dhjetë vjet më vonë. Megjithatë Britania, doli nga ky

episod shumë e vendosur të riparojë dështimin e marrëdhënieve ndërmjet Londrës dhe

Uashingtonit. Suezi, si dështim ushtarak dhe katastrofë politike ishte një rezultat

poshtërues i rangut të parë.101

Ndryshe nga situata e Britanisë që u ndje e detyruar nga presionet ekonomike të

SHBA-së, francezët ishin të qartë për interesin e tyre kombëtar dhe nuk i interesonte

marrëdhënia ndërmjet britanikëve dhe amerikanëve. Ata ishin të përgatitur që të

vazhdonin.

Duke u ndodhur në mes të presioneve të ndryshme nga ana e SHBA-së dhe në

veçanti kriza e sterlinës tejet e dëmshme Britania u detyrua që më 6 nëntor të ndalonte

veprimet ushtarake, por tërheqja e trupave britanike u bë në mes të dhjetorit.102

Një tjetër shkas që e shtyu SHBA-në të merrte masa drastike ndaj britanikëve

ishte fakti se ata u ndjenë të lënë në baltë nga aleati i tyre kryesor në periudhën kur rusët

po shtypnin brutalisht një kryengritje në Hungari.

Dulles e krahasoi veprimin anglo-francez me atë të sovjetikëve në Budapest. Për

të parën herë dhe të fundit, në Kombet e Bashkuara SHBA-ja u bashkua me Bashkimin

Sovjetik për të kërkuar ndalimin e sulmit. Mocioni për armëpushim u miratua 65 vota me

5.103

99 Marr, Andrew, The Modern History of Britain, Macmillan, UK, 2007, f. 156-157 100 Po aty 101 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and european integration since 1945 on the

sidelines, Routledge 2010, USA and Canada, f. 48-49 102 Sanders, David, Loosing an Empire, Finding a Role, Palgrave Macmillan, Great Britain, 1990, f. 89 103 Marr, Andrew, A history of modern Britain, Macmillan, UK, 2007, f. 156

41

Bindja e menjëhershme e Britanisë ndaj presioneve amerikane shkaktoi shumë

pasoja, gjë që është interpretuar në mënyra të ndryshme.

Emëruesi i përbashkët për shumë studiues për sa i përket Kanalit të Suezit është se

përbën një pikë kthese të rëndësishme për Britaninë. Kjo tregoi se ajo nuk ishte më në

gjendje të vepronte e vetme pa miratimin e SHBA-së duke i vënë theksin varësisë së

Britanisë ndaj saj.

Pasoja të tjera që erdhën si rezultat i Kanalit të Suezit janë si më poshtë:

Ndikoi në tërheqjen e mëtejshme të vendeve të Perandorisë dhe

Komonuelthit nga Britania; nga 1956 e më tej, angazhimet ushtarake dhe

koloniale u përshkallëzuan duke çuar në çkolonizim të madh në Afrikë.

Shkaktoi krizën e sterlinës për Britaninë, gjë që mund të zgjidhej vetëm

me ndihmën e SHBA-së.

Kontriboi në ndryshimin e mendimit të britanikëve në lidhje me integrimin

evropian, çoi në orientimin e tyre drejt Evropës.

Një pasojë tjetër ishte ftohja e mëtejshme në marrëdhëniet anglo-franceze.

Francezët donin të hiqnin liderin egjiptian Kolonel Nasser, të cilin e

akuzonin si përgjegjës për trazirat në Algjeri. Ata e ndjenin se ky objektiv

të paktën mund të arrihej nëse Britania nuk do të anulonte sulmin në

shenjën e parë të presionit nga SHBA-ja. Francezët ndjenë se qeveria

britanike kishte treguar se besnikëria e tyre e parë ishte ndaj SHBA-së dhe

jo Francës. Kjo ftohje e marrëdhënieve ndikoi për keq në negociatat e

tregtisë së lirë evropiane e cila tashmë ishte duke shkuar keq dhe kontriboi

në mospranimin e propozimit të tyre në fund të 1958-ës.104 Për Francën,

Britania konfirmoi se nuk ishte në gjendje dhe nuk ishte partner i

besueshëm për të marrë drejtimin e integrimit evropian në mënyrë që të

mbeste një lojtar botëror.

Ndryshimi i kryeministrit britanik. Kriza e Suezit pati pasojë negative

edhe në Partinë Konservatore e cila pësoi përçarje, si dhe u vunë re stuhi

protestash nga partitë politike dhe në shtyp. Me dështimin e kanalit të

Suezit, jeta politike e Edenit mori fund. Ai dha dorëheqjen duke përdorur

si pretekst shëndetin e tij jo shumë të mirë. Eden shquhej për idetë e tij

armiqësore për pjesëmarrjen e Britanisë në ndonjë formë të bashkimit

evropian. Kjo bëri që ai të zëvendësohej me Makmillan i cili mendohej se

do të ishte më pro evropian.105

104 George, Stephen, Britain and European integration since 1945, Basil Blackwell, UK, 1991, f. 44 105 Po aty

42

Gjithashtu në periudhë afatgjatë Suezi nxiti një rishikim të politikës

evropiane të Britanisë. Megjithatë, Eden besonte se një pjesë e krizës

ndikoi që t’i bënte britanikët të punonin më ngushtë me Evropën.106

Një tjetër ndikim si pasojë e krizës së Suezit ishte krisja e marrëdhënies ndërmjet

Britanisë dhe SHBA-së të cilën Britania ishte e vendosur ta përmirësonte.

Suezi pa diskutim konsiderohej një dështim i madh ushtarak dhe katastrofë politike.

Edeni ishte kryeministri i parë britanik siç komentoi “The Times”, të besonte se Britania

ishte një fuqi e madhe dhe i pari që iu desh të përballej me një krizë e cila vërtetoi se të

kundërtën.107

Ndërsa Suezi ishte fiasko e parë dhe e bujshme diplomatike dhe ushtarake si dhe një

pikë kthese për iluzionet e Britanisë si fuqi perandorake, ishte një krizë politike. Edeni u

sulmua shumë nga Partia Laburiste në parlament dhe sektorë të shtypit kombëtar, në

veçanti Manchester Guardian. Ai u akuzua se kishte gënjyer në Dhomën e Komunëve dhe

reputacioni i tij u dëmtua shumë.108

Kriza e Suezit gjithashtu shkaktoi probleme brenda Partisë Konservatore. Ministri i

Shtetit për Marrëdhëniet me Jashtë, Anthony Nutting, dha dorëheqjen nga kabineti në

shenjë proteste dhe kishte një rebelim nga gati 40 deputet konservatorë.109

Kriza e Suezit gjithashtu nxorri në pah paaftësinë e Britanisë më pas për të ndërmarrë

ndonjë veprim ushtarak global pa siguruar më parë miratimin e SHBA-së.

Si rezultat i Suezit, francezët u distancuan nga Amerika dhe çoi në forcimin e boshtit

franko-gjerman i cili vazhdon edhe sot. Politika e Lindjes se Mesme ndryshoi krejtësisht.

Britania nuk do të kishte më pushtet ose ndikim të pavarur në rajon. Politika e pushtetit

amerikan atje, bazuar në mbështetje për Izraelin dhe aleancën e naftës me Familjen

Mbretërore Saudite, që çoi në shumë polemika, nisi pas Suezit. Më vonë, sipas

zëvendëspresidentit të atëhershëm, Richard Nixon, Aizenauer e quajti vendimin e tij për

të shtypur sulmin britanik si gabimin e tij më të madh në politikën e jashtme. Dulles, i cili

ishte shumë i sëmurë në spital i tha drejtorit të spitalit ku ai vdiq me 1959, se e pranonte

që e kishte pasur gabim për Suezin.110

Në një notë të Edenit e datës 28 dhjetor 1956, ai sugjeroi se duhet të përpiqeshin të

vleresonin mësimet e Suezit. E para, sipas tij është se nëse donin të luanin një rol të

pavarur në botë, edhe në një shkallë më modeste se ç’kishin bërë deri tani, ata duhet të

siguronin pavarësinë e tyre financiare dhe ekonomike. Një nga mësimet e Suezit është se


f. 28 107 Gowland David, Turner Arthur, Wright Alex, Britain and european integration on the sidelines,

Routledge USA and Canada, 2010, f. 48-49 108 Waller, Sally, AQA History for A level: The making of modern Britain, Oxford University Press, UK,

2015 f. 4 109 Po aty 110 Marr, Andrew, A history of modern Britain, Macmillan, UK, 2007, f. 159

43

britanikëve i duhej një forcë ushtarake më e vogël që të ishte më e lëvizshme dhe më

moderne në pajisje. Ai gjithashtu shprehet se duhet të rishikonin pozitën e tyre në botë

dhe kapacitetin e tyre në vend me më shumë ngulm në aspektin e eksperiencës së Suezit,

e cila nuk ka ndryshuar shumë fatet e tyre siç ka zbuluar edhe realiteti. Ai për herë të parë

thekson se megjithatë Kriza e Suezit pati një pasojë pozitive: i shtyu ata që të

drejtoheshin nga Evropa. Kjo vihet re kur ai thekson se: “Nëse pasojat e kësaj mund të

çojnë të punojmë më ngushtë me Evropën, me shpresë të marrim me vetë miqtë tanë të

ngushtë në Komonuelth në këto zhvillime, këtu gjithashtu nuk duhet të kemi iluzione”. Por

ai gjithashtu shprehet se edhe për frikën e tij sesi do të ishte reagimi i Evropës kur ai

thotë: “Evropa nuk do të na mirëpresë thjesht sepse për momentin mund të duket se na

shkon për shtat të kthehemi nga ajo. Momenti dhe bindja e qasjes sonë mund të jenë

vendimtare në ndikimin e tyre tek ata me të cilët ne planifikojmë të punojmë”.111

Anthony Nutting për sa i përket krizës së Suezit argumenton se Suezi kishte ndikim të

madh te francezët. Sipas tij, ata ishin të inatosur me amerikanët po aq sa britanikët por i

bindi më tepër francezët se duhej të përparonin sa më shumë të mundnin drejt integrimit

evropian. Ata u ndjenë të zhgënjyer edhe nga britanikët, por sipas tij, kjo pa dyshim

ndihmoi në përshpejtimin e ritmit të integrimit evropian.112

2.2 Roli i Britanisë së Madhe në FTA dhe qëllimet e saj

Raporti i 20 prillit 1956 i një grupi pune të zyrtarëve të Ministrisë së Jashtme,

Thesarit, Bordit të Tregtisë dhe marrëdhënieve të Komonuelthit, paraqiti dy kërcënime –

njëri që Gjermania të shkëputej nga perëndimi dhe tjera që Gjermania, ndërsa rrinte me

perëndimin, do të vendoste dominimin e saj mbi Evropën. Gjithashtu ata argumentuan se

nëse ishte e mundur për Britaninë të zhvillonte një asociim ekonomik më të ngushtë me

Evropën pa dobësuar lidhjet me Komonuelthin dhe SHBA-në, kjo do të ishte një

përforcim i fuqishëm për perëndimin. Ata gjithashtu theksuan se pesha e Britanisë do të

balanconte atë të Gjermanisë dhe do të krijonin lidhje më të ngushta ndërmjet asociimeve

të tyre në mbarë botën dhe kontinenti i Evropës do të zgjeronte mundësitë që vinin nga

kjo lidhje.113

Pas Mesinës vihet re se problemet ekonomike të Britanisë vazhduan të

thelloheshin dhe Komonuelthi, burimi i të ardhurave kryesore të saj, nuk e shikonte atë

më si një burim fitimi duke bërë që këto vende të shikonin për mundësi të tjera


contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 87-88 107 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in



44

bashkëpunimi për sa i përket tregtisë. Problem tjetër që iu shtua Britanisë ishte bilanci i

pagesave me të cilën ajo u ndesh në 1957-ën dhe detyrimet që ajo kishte ndërmarrë jashtë

vendit të cilat po tejkalonin masën në aspektin e kostos.

Bashkimi i vendeve të KEE-së rezultoi i suksesshëm, duke parë që këto vende

patën rritje të madhe ekonomike në veçanti, Gjermania Perëndimore e cila në 1958 ia

kaloi Britanisë si eksportuese e mallrave të veta. Britania e pa këtë mospërfshirje si një

kërcënim ndaj ekonomisë dhe interesave të saj. Ndërsa vendet e KEE-së po planifikonin

bashkëpunimin e tyre për një zonë të tregtisë së përbashkët doganore, britanikët menduan

paraqitjen e një plani G ose një propozim për një zonë e tregtisë së lirë e cila do të

bazohej në bashkëpunimin me të 6-të dhe anëtarët e OBEE të cilët donin t’i

bashkoheshin, ndoshta Norvegjia, Suedia, Danimarka, Zvicra dhe Austria. Kjo ide ishte

paraqitja e një skeme të re si në të kundërt të themelimit të një komuniteti ekonomik nga

ana e të 6-tëve.

Në 15 korrik 1957, Makmillani i shkruan Thorneycroft se duhet t’i tregojnë

Evropës se janë të përgatitur për një asociim më të ngushtë me ta dhe se duhet të merren

parasysh disa pika të rëndësishme. Së pari, britanikët mund të bien dakort që menaxhimi i

një zonë të tregtisë së lirë evropiane duhet t’i lihet bordit evropian të menaxhimit. Së dyti,

ai argumenton se britanikëve nuk i leverdiste të presin deri në nëntor. Së treti, ai thotë se

është e rëndësishme që t’ua besonin interesat e tyre një ministri specifik i cili do të

koordinonte aktivitetet dhe do të ndihmohej nga të gjitha departamentet përkatëse. Së

katërti, nuk duhet të detyroheshin nga aktivitetet e të gjashtëve. Ai thekson se nëse do të

marrë formën e diçkaje që ishte e dëmshme për interesat e tyre, ata mund të luftonin

lëvizjen e tyre. Ai gjithashtu thotë se britanikët duhet të merrnin drejtimin ose për

zgjerimin e projektit të tyre ose nëse ata nuk do të bashkëpunonin me ata, britanikët do t’i

kundërshtonin.114

Britanikët ndjenin se të gjashtë vendet e KEE-se duhet të ishin pjesë e Tregut të

Përbashkët kishte apo jo sukses. Ata mendonin se një treg i përbashkët pa Britaninë do të

kishte efekte dëmtuese për lidhjet e tregtisë së Britanisë me të 6-të, si dhe do të dëmtonte

seriozisht rolin tradicional të vendit gjë që do të ndikonte në Evropë veçanërisht në

ruajtjen e barazpeshës së fuqive ose në ndërmjetësimin e britanikëve në konfliktet franko-

gjermane.115

Sipas politikëbërësve britanikë një projekt i tillë pa përfshirjen e Britanisë do të

ndante aleancën perëndimore dhe mund të çonte në tërheqjen e SHBA-së nga Evropa në

aspektin e sigurisë dhe Britania mund të fajësohej nga Evropa dhe SHBA-ja se kishte

vënë projektin në rrezik. Një tjetër frikë e Britanisë ishte izolimi i saj i mundshëm nga

pjesa tjetër e Evropës Perëndimore.


contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 97 115 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and european integration since 1945 on the

sidelines, Routledge, USA and Canada, 2010, f. 43

45

Plani G synonte kthimin e OBEE-së në një bllok tregtie për mallrat e prodhuara,

por duke përjashtuar produktet bujqësore gjë që konsiderohej një kusht i domosdoshëm

me anë të të cilit britanikët kishin për qëllim të mbronin interesin e tyre të politikës

bujqësore në vend si dhe interesin e Komonuelthit. Plani kishte gjithashtu për qëllim të

ndikonte pozitivisht në politikën e tregtisë britanike si dhe të vepronte si urë lidhëse

ndërmjet shteteve të gjashtëshes dhe shteteve evropiane.

FTA ndryshonte nga KEE në të paktën tri aspekte të rëndësishme. FTA ishte

tërësisht ekonomike në objektiva dhe qëllimet e saj dhe nuk përfshinin as politika dhe as

sovranitetin. Ndërsa KEE kishte për qëllim bashkimin politik të të gjashtëve, FTA nuk

kishte asnjë objektiv të ndonjë lloj integrimi politik, por ishte thjesht tregtare. Një

ndryshim i madh i dytë ishte se plani britanik nuk përmbante asnjë dispozitë për një tarifë

të jashtme të përbashkët ashtu siç kishte KEE duke u kufizuar me heqjen e barrierave për

tregtinë ndërmjet vendeve anëtare. Një tjetër ndryshim ishte se kjo zonë e tregtisë së lirë

do të funksiononte vetëm për mallrat e prodhuara.116

Avantazhet që Britania do të kishte nga një treg i përbashkët në krahasim me atë

të Mesinës do të ishin të shumta. Së pari, nuk do të kishte tarifë të jashtme dhe tregtia do

të konsistonte në një sistem krejtësisht industrial dhe duke përjashtuar produktet

bujqësore preferencat e Komonuelthit nuk prekeshin. Së dyti, Britania do të ishte e

përfshirë në ngjarjet që po ndodhnin në Evropën Perëndimore si dhe do të kishte

përfitime ekonomike.

Britania shpresonte të kishte angazhimin e disa prej këtyre vendeve si Gjermania

perëndimore, Holanda, Danimarka.

Me përjashtimin të Ministrit të Ekonomisë gjerman Ludvig Erhard, nuk kishte

asnjë vend tjetër nga të 6-të nuk preferonte FTA kundrejt KEE-së. Me propozimin

britanik, 80% e eksporteve të Danimarkës ende do të kishin tarifa, ndërsa 90% e

importeve të saj nuk do të kishin.117

FTA-ja synonte që importet të cilat vinin nga vendet jashtë FTA-së të mund hynin

në një vend anëtar me tarifa të jashtme të ulta të mund të tregtoheshin lirshëm brenda

FTA-së. Për vendet me tarifa të larta si Franca dhe Italia kjo ishte e papranueshme

përderisa kjo do të hapte tregje të tjera me konkurrencë të gjërë. Ndërsa Franca, Italia dhe

Belgjika donin një listë të kufizuar, Britania dhe Gjermania donin të përfshinin të gjitha

mallrat që ishin 50% të prodhuara në FTA. Një problem tjetër ishte sesi të shmangej

diskriminimi ndërmjet KEE-së dhe FTA-së. Nëse KEE do të ulte tarifat mes tyre më

shpejt sesa anëtaret e FTA-së, kjo do të thoshte diskriminim ndërmjet dy grupeve.118

Për drejtimin e negociatave nga pala britanike ishte caktuar Reginald Maulding,

Kryetari i Arkës së Shtetit, i cili nuk kishte aftësinë e duhur në marrëdhëniet

116 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-

1998, Pearson Educations Limited UK, 2000, f. 112 117 George, Stephen, Britain and European integration since 1945, Basil Blackwell, 1991, UK f. 30-31 118 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 62

46

ndërkombëtare, si dhe nuk kishte asnjë interes në FTA. Përveç kësaj, ai ishte pesimist që

në fillim të negociatave.

Në një memorandum të dorëzuar Kabinetit në tetor të vitit 1957, ai paralajmëroi

se nuk mund të pritej shumë nga Franca e cila kishte siguruar përfitime të mëdha nga

Traktati i Romës.119

Francezët të cilët ishin tradicionalisht proteksionistë në tregti, kishin frikën e

ndikimeve të ekspozimit të industrisë dhe ekonomisë së tyre ndaj konkurrencës së

jashtme pas përfitimeve që kishte marrë nga Traktati i Romës. Ata kishin frikë se

marrëveshja për një zonë të tregtisë së lirë mund të inkurajonte disa nga partnerët e tyre të

rinj të KEE-së që të hedhin poshtë kushtet e përfituara gjatë negociatave të Brukselit. 120

Francezët nuk ishin në favor të propozimit britanik për sa i përket mospërfshirjes

së bujqësinë e cila ishte pika kyçe e industrisë së transportit francez. Një tjetër faktor që

çoi në mospranimin e francezëve ishte përkeqësimi i marrëdhënieve franko-britanike për

shkak të çështjes së Suezit. Francezët donin më tepër sesa britanikët që të rrëzonin

Nasser, por Britania, duke ndërprerë sulmin, shtoi dyshimin se vepronte si një agjent i

SHBA-së në përpjekje për të ndaluar krijimin e një grupimi ekonomik.

Me vendosjen e De Golit si President të Francës kishte pak gjasa që Franca të

merrte pjesë në FTA, përderisa ajo ishte me fitimprurëse për Britaninë sesa për Francën.

Një ndikim negativ që kontribuoi në mosbashkëpunimin e De Golit, ishte qëndrimi

negativ i Makmillanit. Ndërsa negociatat nuk kishin ndonjë progres, Makmillani përdori

një sërë masash ekstreme për t’i ushtruar presion francezëve dhe gjermanëve në veçanti.

Përfshirë këtu kërcënimet për t’u tërhequr nga NATO dhe për tërheqjen e trupave

britanike nga Gjermania perëndimore. Asnjë nga këto hapa nuk u ndërmor.121

Në prill të vitit 1957, Selwyn Lloyd, Ministri i Jashtëm, njoftoi për “planin e

madh” të tij i cili kishte për qëllim të riorganizonte organet përfaqësuese të Këshillit të

Evropës, WEU dhe KEQÇ në një asamble thjesht konsultuese. Kjo u konsiderua

dyshuese nga ana e vendeve anëtare se kishte për qëllim të dëmtonte asociimin e të

gjashtëve. Kjo çështje u diskutua edhe nga gazeta pro evropiane “The Economist” e datës

11 maj 1957. Në të argumentohet se kërkesa britanike për ndryshim duket më shumë si

sabotazh, por argumentohet se nuk ishte e tillë dhe se duhen bërë disa modifikime në

traktatin e tregut të përbashkët.122

Në dokumentin e 28 maj 1957, të cilën Selwyn Lloyd ia dërgon Makmillanit

shqyrtohen hapat për t’u ndjekur në lidhje me Evropën. Nga aspekti ekonomik ai

argumenton se duhet të prisnin përfundimin e ratifikimit të Traktateve të Romës


1998, Pearson Educations Limited, 2000, f. 113 120 Mangold, Peter, The Almost Impossible Ally: Harold Macmillan and Charles de Gaulle, Palgrave

Macmillan, NY, 2006, f. 101 121 Gowland, David, Turner, Arthur, Britain and European integration 1945-1998, A documentary history,

Routledge, Great Britain and New York, 2000, f. 84 122 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in


47

përndryshe ata do të kishin dyshime për britanikët. Nga ana politike, ai argumenton se sa

më shumë e shtynin Asamblenë Evropiane sipas “planit të madh” aq më shumë dyshime

do të kishin evropianët e tjerë. Edhe nëse pranonin idenë dytësore për t’iu bashkuar

OBEE-së dhe Këshillit të Evropës ose të hynin në WEU me tregun e përbashkët dhe

Asambletë Euratom, ai thotë se në këtë moment britanikët bënin më shumë dëm sesa

mirë.123

Në shtator të vitit 1958 në një mbledhje ministrash të KEE-së në Venecia u ra

dakort se çdo vendim për FTA-në duhet të merrej në mënyrë unanime gjë që i dha

mundësinë De Golit të përdorte veton. Me 14 nëntor në një konferencë për shtyp, Zhak

Sustele, Ministri i Informacionit, tha se një FTA nuk mund të ekzistonte pa një tarifë të

jashtme të përbashkët dhe pa harmonizimin e sferës ekonomike dhe sociale.124 Në një

pikë tjetër për të cilën vendet e KEE-së ishin kundër, ishte se me FTA-në ato nuk kishin

akses në tregjet e Komonuelthit siç kishte Britania.

Fillimisht Britania ishte e bindur se në këtë nismë do të kishte mbështetjen e

Gjermanisë dhe vendeve të Beneluksit për të cilat ajo shpresonte që madje të ushtronin

presion ndaj Francës për të bërë kompromis, por mbeti e zhgënjyer.

Në kohën kur zyrtarët e lartë britanikë donin ta pranonin Planin G jo si një

alternativë, por më tepër si një çati tregtie mbi një bashkim doganor të të 6-tëve, Spak dhe

liderët e tjerë të KEE-së e shikonin projektin e FTA-së si një iniciativë diplomatike të

krijuar me qëllim që të pengonte mbylljen me sukses të negociatave të bashkimit

doganor.125

Dyshimi i të gjashtëve u vu në dukje në komisionin e parë të KEE-së në janar të

vitit 1958 nën Presidencën e Walter Hallstein, ish sekretari i shtetit në Ministrinë e

Jashtme të Bonit. Ata kishin frikë se nëse negociatat e FTA-së do të ishin të suksesshme,

KEE do të përfundonte thjesht në një zonë të tregtisë së lirë pa bashkim politik. Të shtyrë

nga kjo, të gjashtë vendosën si prioritet mbështetjen e zhvillimit të komunitetit në një

komunitet politik.

Zëvendëspresidenti i Komisionit Robert Marjolin, ishte kryesisht kundër krijimit

të një FTA-je më të gjërë përpara konsolidimit të KEE-së. Ai e shihte propozimin se “pak

a shumë përfshinte vetëm fushën e tregtisë së lirë, duke përbërë një rrezik të madh në të

cilin Komuniteti do të humbte individualitetin e tij dhe se mund ta pengonte atë në

zbatimin e dispozitave të Traktatit të Romës, për të cilat ai ishte krijuar.126

Një ndikim tjetër negativ që përbënte propozimi i Britanisë ishte se mund të çonte

në dështimin e mundshëm të PPB-së. Objektivi i Britanisë ishte të gjente një mënyrë

tjetër bashkëpunimi me KEE-në meqënëse nuk donte të bashkohej me të. Duke e bërë


contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 94-95 124 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-

1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 113 125 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 92 126 Dinan, Desmond, Historia e integrimit evropian, AIIS, Tiranë, 2009, f. 47-48

48

këtë do t’i shmangej tarifës së jashtme, politikës së përbashkët bujqësore dhe ndonjë

forme të integrimit ekonomik për të cilat ishte kundër dhe do të përfitonte nga tregtia e

lirë në Evropë.

Qeveria britanike për shkak të proçesit vendimmarrës të ngadaltë i kërkoi Spak,

në tetor të vitit 1956, që të shtynte negociatat e bashkimit doganor në mënyrë që rezultati

i negociatave të tyre të mos kishin ndikim negativ në FTA, siç ishte për shembull afati i

reduktimit të tarifës.

Në 13 shkurt 1957 Këshilli i Ministrave të OBEE-së vendosi që të bëheshin

negociatat për propozimin e FTA-së. Francezët kishin frikë se KEE dhe Euroatom mund

të rrezikoheshin nga këto negociata prandaj nuk pranuan të negocionin përpara ratifikimit

të Traktatit të Romës nga Asambleja Kombëtare që do të kryhej më 10 korrik 1957.

Negociatat e FTA-së nuk ishin të balacuara as nga ana ekonomike dhe as nga ana politike

dhe të gjithë ndanin të njëjtin mendim se Britania kërkonte të siguronte më të mirën e të

gjithë botës pa marrë parasysh interesat ekonomike të të gjashtëve. Grupi i punës së të 17

pjesëmarrësve të OBEE theksoi në raportin e tij përfundimtar të 10 janarit 1957, se FTA

industriale ishte e mundur nga ana teknike, por përjashtimi i bujqësisë nuk përkrahej nga

asnjë vend tjetër përveç Britanisë.

Megjithëse ishte shumë i qartë për kuptimin politik të KEE-së, shqetësimi kryesor

i Makmillanit ishte parandalimi i formimit të një blloku ekonomik të mbyllur i cili do të

dëmtonte tregtinë britanike.127 Përveç kësaj, qeveria ishte shumë e vetëdijshme për

kërcënimin ekonomik dhe politik ndaj KEE-së. Por nën presionin e Francës dhe

Gjermanisë, Makmillani ra dakort për të shtyrë progresin e FTA-së pas ratifikimit të

Traktatit të Romës.128

Negociatat e FTA-së ndikuan pozitivisht për sa i përket KEE-së. Ato ndikuan në

krijimin e një solidariteti ndërmjet të 6-të vendeve të KEE-së, si dhe në përshpejtimin e

intensifikimit të politikave të saj.

Për sa i përket Makmillanit dhe Thoneycroft, ata ishin të bindur se duhet të bënin

diçka megjithëse e shikonin problemin në këndvështrime të ndryshme. Makmillani kishte

frikë se mos Evropa Perëndimore dominohej nga gjermanët dhe Thorneycroft kishte frikë

se duke mos qenë e përfshirë, Britania mund të humbte drejtimin e Evropës dhe ndoshta

do të përfundonte me atë që mbetej nga sistemi preferencial perandorak. Përveç kësaj,

Thorneycroft sipas dokumentit të datës 2 maj 1957, shprehet se nëse bashkimi doganor

nis i pashoqëruar me një FTA, Britania do të përballej me një bllok ekonomik evropian i

cili do të diskriminonte eksportet e tyre dhe mund të kishin dëme të mëdha si rezultat i

humbjes së të dyjave tregut evropian dhe rritjes së konkurrencës nga anëtarët e Bashkimit

Doganor në tregjet jashtë vendit. Ai gjithashtu thekson faktin se kjo do të vinte në rrezik

marrëdhënien e Britanisë me SHBA-në, nëse kjo e fundit mund të besonte se ndikimi i

tyre ishte më i ulët nga ai i Komunitetit Evropian. Në të njëjtën mbledhje Makmillani u

127 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 59 128 Po aty, f. 60

49

shpreh se nëse FTA nuk kishte sukses, do të kishte shumë pasoja negative duke përfshirë

rënien e NATO-s dhe sistemit ekzistues të mbrojtjes kundër Bashkimit Sovjetik.129

Plani G kishte disa mangësi të cilat nuk mund të kapërceheshin nga vendet

anëtare të të gjashtëve dhe që janë interpretuar në mënyra të ndryshme. Që në fillim plani

G të jepte përshtypjen se kishte për qëllim sabotimin e idesë së tregut të përbashkët duke

e përdorur këtë plan si një kundër iniciativë. Pengesa kryesore ishte përjashtimi i

produkteve bujqësore për të cilën Franca ishte vendi më i interesuar. Nëse Franca do të

kishte përfitime të mëdha nga PPB, atëherë ajo kurrsesi nuk do të kishte interes në një

iniciativë e cila i ofronte më shumë përfitime Britanisë. Britanikët nuk i morën parasysh

interesat e ndryshme të vendeve të gjashtëshes dhe propozimi i tyre ishte ndërtuar në bazë

“merr ose lër”. Një tjetër mangësi e dukshme ishte se Britania do t’i përkiste dy klubeve

diskriminuese si tregu i përbashkët dhe Komonuelthi në të njëjtën kohë, gjë që nuk mund

të pranohej nga asnjë nga vendet e KEE-së. Ata nuk gjenin ndonjë arsye pse duhet të

miratonin një marrëveshje nga e cila Britania do të merrte përfitimet maksimale pa i

ofruar të njëjtën trajtim vendeve të tjera.

Politikanët dhe zyrtarët britanikë në përgjithësi mbivlerësuan forcën e pozitës së

tyre të negocimit dhe gjithashtu nuk menduan se ky plan ndoshta nuk do të pëlqehej nga

të gjashtë.

Një tipar tjetër i negociatave të FTA-së që duket gjithashtu në aplikimet britanike

për anëtarësim të KEE-së në 1960, ishte se politikëbërësit britanikë përpara dhe pas

Luftës së Dytë Botërore ishin mësuar të merreshin me qeveri të dobëta franceze të

njëpasnjëshme. Pas marrjes së pushtetit nga De Goli, ata u përballën me një qeveri të

fortë dhe shumë nacionaliste.

Në një sërë rastesh zyrtarët britanik u ndjenë në vështirësi nga pala franceze për të

cilët ata mendonin se ishin në një pozitë të dobët. Një element i rëndësishëm në këtë rast

ishte se De Goli në 1958-ën krijoi marrëdhënie të mira me Adenauerin, ndërsa

marrëdhënia ndërmjet Makmillanit dhe Adenauerit nuk ishin aspak të mira.

Qendrimi i Makmillanit reflektoi gjermanofobinë e popullsisë britanike në

përgjithësi gjatë kësaj periudhe. Makmillani e trajtoi Adenauerin si një lojëtar fillestar

ndërkombëtar në provë i cili ishte i pavlerë, dyshues dhe kurrnac, ndërsa Adenaueri e

krahasonte Makmillanin me Neville Chamberlain (Kryeministrin britanik në vitet 1937

deri në 1940, njohur për politikën e tij të pajtimit në drejtim të Gjermanisë së Adolf

Hitlerit) për gatishmërinë e tij për të qetësuar tensionet e Luftës së Ftohtë ose duke bërë

marrëveshje me sovjetikët në kurriz të gjermanëve.130

Njoftimi i propozimit të FTA-së ishte hapi i parë i Britanisë për t’u afruar me

Evropën nëpërmjet të cilit ajo shprehte dëshirën e saj për të pasur një marrëdhënie të re

ndërmjet tyre. Megjithatë, gjatë viteve të para të drejtimit të qeverisë nga Makmillani


contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 90 130 George, Stephen, Britain and European integration since 1945, Basil Blackwell, UK, 1991, f. 48

50

kishte pak gjasa që marrëdhënia ndërmjet Britanisë dhe Evropës të ishte e ngushtë. Kjo

për faktin se ashtu si në qeverinë laburiste të viteve 1945-1951, edhe në atë të

Makmillanit politika e jashtme britanike ishte e përqendruar në marrëdhënien me SHBA-

në në mënyrë që Britania të mund të shfrytëzonte fuqinë e saj për të mbrojtur interesat e

veta.

Për Britaninë ndihma amerikane gjykohej shumë e rëndësishme, pjesërisht për të

kapërcyer problemet e zgjerimit dhe mospërputhjes ndërmjet burimeve britanike dhe

angazhimet e saj globale dhe pjesërisht për të mbështetur qendrimin e Britanisë, pra

Makmillanit në arenën ndërkombëtare. Kjo nënkuptonte, në veçanti ishte se Makmillani

mori rolin e të besuarit të SHBA-së.131

Në 4 nëntor 1958, Makmillani i drejtohet kabinetit duke i kërkuar të vazhdonin të

luftonin për themelimin e një FTA-je, sipas kushteve të pëlqyeshme për ta, në

bashkëpunim me Tregun e Përbashkët. Gjithashtu, Makmillani shkruan se në të njëjtën

kohë duhet të ishin të përgatitur, nëse ky objektiv nuk realizohej me sukses. Detyrat që ai

i përcakton kabinetit të tij janë:

- Mobilizimi i mbështetjes amerikane për krijimin e një FTA-je me Tregun e

Përbashkët duke i bindur ata se një treg i përbashkët i organizuar sipas drejtimit

proteksionist francez do të dëmtonte interesat ekonomike amerikane.

- Tregu i përbashkët do të sillte disavantazhe serioze për shumë vende të

pazhvilluara.

- Një tjetër sugjerim që kryeministri i bëri kabinetit të tij ishte të vendosnin nëse

duhet të ndërmerrnin masa për të stimuluar Adenauerin që të ftonte kryeministrin

britanik dhe De Golin në një konferencë për të gjetur një zgjidhje në aspektin

politik.132

Për t’i dhënë fund negociatave të tregtisë së lirë, Franca duhet të kishte përkrahjen

e Gjermanisë. Kjo e fundit përbënte një hallkë të dobët në këtë çështje pasi Gjermania

perëndimore kishte qenë i vetmi vend që nuk kishte dashur të ishte pjesë e negociatave të

bashkimit doganor. De Goli e bindi Adenauerin të braktiste FTA-në duke shfrytëzuar

alarmin e shkaktuar në Bon nga dëshira e Britanisë për të negociuar një kërkesë sovjetike

në nëntor të vitit 1958 që të tërhiqte trupat nga Berlini Perëndimor për të cilën ai i

premtoi Adenauerit mbështetjen franceze. Përveç kësaj, De Goli i premtoi Adenauerit se

do të përshpejtonte reduktimet e para të tarifës së KEE-së që hynte në fuqi më 1 janar

1959. Në këmbim De Goli i kërkoi që Gjermania perëndimore të mos pranonte të ishte

pjesë e FTA-së.

131 George, Stephen, Britain and European integration since 1945, Basil Blackwell, UK, 1991, f. 49-50 132 http://filestore.nationalarchives.gov.uk/pdfs/small/cab-129-95-c-58-229-29.pdf

51

Me mbështetjen e dhënë ndaj Adenauerit, siç e argumenton Kissinger, De Gol,

synonte që Franca të vlerësohej si një aleat më i besueshëm sesa Amerika dhe që

gradualisht udhëheqja amerikane të zëvendësohej nga Franca.133

Franca dhe Gjermania ranë dakort më 26 nëntor 1958, 12 ditë pasi Franca kishte

njoftuar shtypin se një marrëveshje për tregtinë e zonës së lirë pa një tarifë të jashtme të

përbashkët nuk do të ishte e mundur: precedenti për veton e mëvonshme të anëtarësimit

britanik në Komunitetin Evropian ishte vendosur.134

Vetoja franceze për negociata të mëtejshme të FTA-së ishte e rëndësishme sepse i

shërbeu Francës për të forcuar drejtimin e saj me të gjashtë, ndërkohë që ky ishte vetëm

fillimi i refuzimit të Britanisë për 15 vitet e ardhshme. Kjo do të çonte në humbjen e

prestigjit dhe ndikimit britanik në Evropë. Kjo periudhë u shoqërua me një irritim dhe

inat nga ana britanike për veton franceze por britanikët pranonin se marrëveshja franko-

gjermane kishte një rëndësi të madhe në histori.

Ajo që mendonte De Goli ishte një Evropë e organizuar sipas skicës së Bismarkut

për Gjermaninë – e unifikuar në bazë të shteteve, njëri prej të cilëve (Franca) do të luante

rolin dominues, me të njëjtin funksion që kishte pasur Prusia brenda Gjermanisë

Perandorake. Secili do të kishte pasur një rol në përkufizimin e ri të De Golit, të ëndrrës

së vjetër të Risheljës të Francës superiore: Bashkimi Sovjetik do të kujdesej për ndarjen e

Gjermanisë, Franca për aspiratat kombëtare gjermane në unitetin evropian. Por ndryshe

nga Prusia, Franca nuk ishte shteti më i fuqishëm në Evropën Perëndimore; ajo nuk ishte

në gjendje të dominonte një ekuilibër që përmbante dy fuqitë e mëdha.135

Një post-mortem për negociatat e FTA-së nga zyrtarët e Whitehall-it*, megjithatë

theksoi çfarë ishin padyshim dobësitë më të mëdha nga ana britanike. Ndër të tjerat, erdhi

në përfundimin se qeveria kishte nisur projektin pa qenë e përgatitur të paguante një

çmim të përshtatshëm dhe ishte armiqësuar që në fillim me të 6-të duke e mos njohur

projektin e tregut të përbashkët.136

Mbi të tjerat negociatat për tregtinë e lirë arritën të siguronte se KEE-ja do të

shkonte përtej asaj që Britania shpresonte të shihte. Theksi britanik në papranueshmërinë

e idesë së KEE-së i irritoi francezët, të cilët fillimisht kishin qenë të kujdesshëm për

propozimin e Beneluksit dhe i shtyu ata të pranonin marrëveshje më shumë largpamëse

se ç’mund të kishte qenë rasti. Në kohën kur negociatat më në fund u hodhën poshtë,

Britania e kishte izoluar veten nga të 6-të dhe përveç kësaj kishte humbur idenë kryesore

se çfarë forme duhet të merrte bashkimi i Evropës perëndimore.137

Kjo situatë vazhdoi deri në 1960-ën, kur Britania aplikoi për anëtarësim në vetë

Komunitetin krijimit të cilit i kishte rezistuar kaq gjatë. Siç thotë Miriam Camps në

133 Kissinger, Henry, Diplomacia, Laert, Tiranë, 1999, f. 606 134 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford University Press, NY, 1998, f. 28 135 Kissinger, Henry, Diplomacia, Laert, Tiranë, 1999, f. 606

*Qeveria (politika) britanike 136 George, Stephen, Britain and European integration since 1945, Basil Blackwell, 1991, UK, f. 47 137 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford University Press, NY, 1998, f. 28

52

studimin e vet në periudhën nga 1955 deri në 1963 “qeveria britanike kishte humbur

iniciativën dhe po reagonte ndaj situatave evropiane të krijuara nga të tjerët; nuk po ia

lehtësonte rrugën vetes”.138

2.3 Krijimi i EFTA-s pa pjesëmarrjen e vendeve të KEE-së

Suksesi i negociatave të Mesinës dhe në veçanti nënshkrimi i Traktatit të Romës

në 1957 çuan në forcimin e bashkimit të të gjashtëve dhe si rezultat ndikuan në

ndryshimin e ekuilibrit të marrëdhënieve diplomatike dhe ekonomike brenda Evropës.

Përveç suksesit të KEE-së dhe mospërfshirjes së tyre dhe pas dështimit të

britanikëve në përpjekjet e tyre për krijimin e një FTA-je, i duhej të gjenin një shteg tjetër

për të mbrojtur interesat e tyre. Këtë mundësi ata e gjetën te bashkëpunimi me vendet e

OBEE-së të cilët kishin pranuar të bashkëpunonin në propozimin e Britanisë. Ndryshe

nga propozimi i FTA-së këtë herë gjashtë vendet e KEE-së nuk do të përfshiheshin. Kjo

për faktin se hyrja në KEE nuk merrej parasysh në Britani, pasi mendohej do të ishte në

dëm të tregtisë me Komonuelthin, bujqësisë britanike dhe do të pengonte pavarësinë e

vendit. Krijimi i EFTA-s pa të gjashtët, u vendos gjatë periudhës dhjetor 1968 dhe shkurt

1969 nga një komitet i kabinetit për çështjet ekonomike evropiane dhe një komitet

zyrtarësh nën drejtimin e Roger Makins. EFTA u krijua më 3 maj 1960 e përbërë nga

Britania, Norvegjia, Suedia, Danimarka, Austria, Portugalia dhe Zvicra.

Britanikët e përjashtua Irlandën nga EFTA të bindur se ekonomia irlandeze nuk

ishte e zhvilluar sa duhet.139

Zona Evropiane e Tregtisë së Lirë u krijua si kundërpeshë ndaj Komunitetit

Evropian dhe kishte të njëjtën synim si FTA-ja që iu propozua të gjashtëve, pra do të

ishte ekskluzivisht për qëllime tregtie dhe nuk kishte ambicie të bashkëpunimit politik.

Fillimisht, EFTA u krijua me qëllim që të koordinonte përgjigjen e këtyre

vendeve ndaj idesë së krizës që kishte shkaktuar dështimi i FTA-së. Vihet re se përveç

Britanisë, asnjë nga anëtarët e tjerë nuk ishin lojtarë të mëdhenj nga ana ekonomike apo

politike; përveç kësaj të 7-të kishin sisteme të ndryshme politike dhe ekonomike dhe

ishin të shpërndarë nga ana gjeografike.140

Për të gjitha shtetet e EFTA-s, dëshira për të ruajtur sovranitetin dhe mbrojtja e

neutralitetit të tyre ndërsa merrnin pjesë në liberalizimin e tregtisë rajonale, ishte baza e

pjesëmarrjes së tyre. Për të tjerët, veçanërisht vendet Skandinave dhe Portugalinë,

anëtarësimi në EFTA mbronte lëvizjen e tregtisë së tyre me Britaninë.141

138 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford University Press, NY, 1998, f. 28 139 Salmon, C. Trevor, Nicoll Williams, Building European Union: A Documentary and Analysis,

Manchester University Press, UK and NY, 1997, f. 76 140 Ludlow, N. Piers - Dealing with Britain: the 6 and the UK first application to EEC – Cambridge

University Press, UK and Melbourne Australia, 1997, f. 5 141 F. Tatham, Allan, Enlargement of the European Union, European Law Collection, Kluver European

Law Collection, Great Britain, 2009, f. 9

53

Një nga arsyet e propozimit britanik për krijimin e EFTA-s ishte se disa prej

vendeve anëtare të OBEE-së mund të kërkonin anëtarësim në KEE, gjë që do ta çonte

Britaninë në izolimin e saj të mëtejshëm.

Përveç FTA-së ishte hedhur ideja e zonës më të vogël të tregtisë së lirë përfshirë

Skandinavinë dhe Britania në mënyrë që të parandalonte krijimin e saj, nuk humbi kohë

të propozonte një EFTA. Derek Heathcoal Armory, Ministri i Financave, kishte qenë në

favor të idesë së krijimit të EFTA-s që në fillim sepse do të ofronte avantazhe të vërteta

në tregti dhe sepse gjithsesi do të ndihmonte ndalimin e vendeve të tjera që të bënin

marrëveshje të veçanta, por edhe do të pengonte krijimin e një bashkimi doganor nordik.

Këto të fundit do të ishin shumë dëmtuese për Britaninë pasi do të përballej jo me një por

me dy blloqe diskriminuese.142

Në vitin 1957 qeveria britanike kishte marrë në konsideratë edhe një bashkëpunim

të mundshëm me Kanadanë në 1957-ën. Kjo ide nuk u diskutua më tej kështu që

britanikëve nuk u mbetej ndonjë alternativë tjetër përveç EFTA-s. Në Britani marrëveshja

e EFTA-s ndeshte me këndvështrime të ndryshme në arenën politike. Kur marrëveshja do

të ratifikohej laburistët abstenuan, ndërsa liberalët të cilët në këtë periudhë

konsideroheshin më shumë pro evropianë deklaruan se qeveria duhet të bashkëpunonte

me KEE-në.

Megjithatë kishte rezultuar se bashkëpunimi ndër të shtatë do të kishte katër pika

pozitive për britanikët. Së pari, anëtarësimi në zonën e tregtisë së lirë nuk ishte kundër

Komonuelthit, pra nuk do ta dëmtonte atë, së dyti, nuk do të ishte kundër të gjashtëve, së

treti, do të kishte ndikim pozitiv në Ministrinë e Jashtme dhe së katërti, do të kënaqte

vendet e tjera të EFTA-s në veçanti danezët dhe austriakët.

Në mbledhjen e shkurtit të vitit 1959 në Oslo, pjesa më e madhe e tyre donin një

shqyrtim të shpejtë. Austriakët dhe portugezët sugjeruan që KEE-ja të bënte propozime të

reja që do të lejonin negociata më të gjëra, ndërsa synimi i Makmillanit ishte që

nëpërmjet një marrëveshjeje ndërmjet të 7 fuqive ta vendoste Britaninë në pozitë më të

fortë për bisedime me të gjashtë. Në përpjekje për ta arritur këtë, EFTA kishte disa qëllime: së pari, nëse EFTA do

të kishte një sukses ekonomik do të hidheshin poshtë pretendimet e francezëve se modeli

britanik i tregtisë së lirë nuk do të funksiononte asnjëherë në botën reale; së dyti, do të

tregonte forcën e angazhimit të Britanisë për asociim në kontinent dhe së treti, EFTA

mund të shërbente si një urë ndërmjet të gjashtëve dhe të shtatëve.143

Më 3 mars 1959 Maulding i drejtohet Makmillanit duke i thënë se “francezët

duket se nuk na duan në Evropë dhe se Komuniteti është bërë një bosht Paris/Bon, me

Parisin që dominon për momentin në bazë të politikës personale të Adenauerit”. Ai

gjithashtu i konsideron vendet e tjera si satelitë të tyre. Ai shpreh shqetësimin e tij se nuk 142 Wilkes, George, Britain’s failure to enter European Community 1961-63, Frank Cass and Co. LTD, UK

and USA, 1997, f. 43 143 Glen Giauque, Jeffrey, Grand Design and visions of unity, The atlantic powers and reorganization of

western Europe, The University of North Carolina Press, USA, 2002, f. 68

54

mund të prisnin ndonjë hapje frutdhënëse të negociatave në të ardhmen e afërt. Përveç

kësaj, ai thotë se nuk mund të prisnin shumë nga Adenaueri duke qenë se i la në baltë

gjatë FTA-së. Ai gjithashtu thotë se nëse nuk do të pranonin idenë e formimit të ndonjë

asociimi alternativ jashtë të gjashtëve, ata do të mbeteshin pa asnjë mik në Evropë.144

Hapja e negociatave u miratua nga kabineti britanik në maj të 1959. Hubert de

Besh, Zëvendësministri i Jashtëm i Suedisë ishte drejtuesi i negociatave për zhvillimin e

zonës evropiane të tregtisë së lirë sepse Makmillani nuk donte që vendet e KEE-së të

mendonin se ai ishte drejtuesi i një grupi kundër saj.

Memorandumi i 14 dhjetorit 1959 i Heathcoat-Armory, Ministri i Financave për

sa i përket deklaratës së Dillon në vizitën e tij në Londër, përmbledh qëndrimin e tij duke

sqaruar se: SHBA-ja i mbështet të gjashtë për arsye politike, të shikojë një fuqi të fortë në

Evropën Perëndimore. Nuk e shohin ekzistencën e KEE-së si një ndarje për Evropën;

SHBA-ja do të shtyjë të gjashtë për të ndërmarrë një politikë tregtie liberale; megjithëse

joentuziaste, SHBA-ja i pranon të shtatët; në parim nuk kundërshton një marrëveshje të

tregtisë së lirë ndërmjet të shtatëve me të gjashtët, nëse bëhet në përputhje me MPTT. Por

ata e shohin këtë marrëveshje si shtim të diskriminimit kundrejt tyre kështu që

amerikanët nuk do t’i inkurajonin të gjashtë të pranonin. Ai gjithashtu shton se besonte se

të gjashtë nuk ishin gati të negocionin derisa të ndiheshin më të fortë dhe më të sigurtë që

një marrëveshje më e gjërë evropiane nuk pengonte zhvillimin e të gjashtëve.145

Nëpërmjet EFTA-s të shtatë vendet pjesëmarrëse shpresonin se do të kishin

mundësi të bashkëpunonin me KEE-në. Konventa e Stokholmit nuk ndeshi probleme të

mëdha përveç përfshirjes së proshutës, djathit dhe disa produkte të tjera bujqësore në

FTA për të siguruar anëtarësimin e Danimarkës. Kjo shkaktoi ankesa nga fermerët

britanik, por Makmillani e bindi kabinetin duke thënë se: “rrisqet janë të larta për këtë

çështje....Sepse nëse në nuk mund të organizojmë me sukses një të kundërt.. të gjashtë do

të na hajnë një nga një”.146 Përpos kësaj, vendet kishin rënë dakort tashmë gjatë

negociatave për një zonë më të gjërë të tregtisë së lirë dhe klauzolat ishin të thjeshta dhe

çështjet do të zgjidheshin me metoda empirike nëpërmjet proçedurave të ankesave dhe jo

me rregullore të detajuara. Të shtatë vendosën se sapo të arrihej një marrëveshje me

KEE-në, shumë prej dispozitave të miratuara nuk do të ishin më të vlefshme. Negociatat

u nisën me deklaratat e vullnetit të mirë kundrejt të 6-tëve dhe u mbyllën me një thirrje

për të nisur bisedimet për bashkërendimin e të dyja blloqeve.147

Me nënshkrimin e Konventës së Stokholmit ndërmjet të 7-tëve më 4 janar 1960,

traktati parashikonte eleminimin progresiv të tarifave doganore për prodhimet industriale



contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 113 146 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 67 147 Wilkes, George, Britain’s failure to enter European Community 1961-63, Frank Cass and Co. LTD, UK

and USA, 1997, f. 44

55

duke përjashtuar prodhimet bujqësore dhe prodhimet e detit të cilat luanin një rol të

rëndësishëm në tregtinë e vendeve skandinave.

EFTA ishte shumë e kufizuar në qëllimin e saj: vendet anëtare donin të krijonin

një treg të lirë vetëm për mallra industriale dhe nga britanikët konsiderohej si zgjidhje e

dytë më e mirë e mundshme pas dështimit të propozimit të FTA-së.148 Për Britaninë EFTA mund të kishte vetëm vlerë ekonomike të kufizuar sepse

tregjet e vendeve të tjera anëtare ishin relativisht të vogla dhe tarifat në fuqi në disa prej

tyre, përfshirë Suedinë dhe Zvicrën, ishin më të ulta se ato britanike. Kjo do të thotë se

një reduktim reciprok i tarifave nuk do të funksiononte në favor të Britanisë. Brenda një

kohe të shkurtër u bë e qartë se EFTA nuk mund t’i ofronte një përgjigje të kënaqshme

Britanisë për një treg të zgjeruar dhe një mjedis ekonomik dinamik.149

Motivi kryesor i krijimit të EFTA-s ishte që Britania t’i afrohej KEE-së dhe

mundësisht të negocionin ndonjë marrëveshje ndërmjet të 6-tëve dhe të 7-tëve. Britanikët

kishin mbivlerësuar pozitën e tyre të negocimit, duke pasur parasysh politikën e tyre të

bazuar në dy hamendësime të cilat dolën krejtësisht të gabuara. Ata besonin se KEE-ja do

të dështonte për shkak të ndarjeve të brendshme dhe e dyta se, edhe nëse do të kishin

sukses, Britania do të kishte mundësi të bënte ndonjë marrëveshje me ta pa pasur

anëtarësim të plotë.150 Një taktikë e gabuar nga ana e britanikëve ishte se në vend që të mbanin

marrëdhënie të mira me Adenauerin i cili ishte i vetmi i cili kishte ndikim te De Goli.

Makmillani e ofendoi atë kur Hrushovi po bënte kërcënime ndaj Berlinit Perëndimor dhe

madje shkoi për ta takuar atë në shkurt të vitit 1959.

Nga fundi i vitit Makmillani e konsideroi Adenauerin si “gjysmë të çmendur”

ndërsa Adenaueri shprehej se Britania ishte “si një i pasur që kishte humbur të gjithë

pasurinë e tij por nuk e kishte kuptuar”.151

Vihet re se Gjermania eksportonte më shumë në vendet e EFTA-s sesa në ato të

KEE-së. Në vitet 1959-1960, 27.5% e eksporteve gjermane shkonte në Skandinavi,

Austri dhe Zvicër dhe 1/3 në Britani. Ndërsa brenda KEE-së, Gjermania kishte avantazhe

në tarifa, me krijimin e EFTA-s pati disavantazhe në tarifa. Britanikët shpresonin se

krijimi i EFTA-s do të inkurajonte industrialistët gjermanë, të cilët ishin të shqetësuar për

ruajtjen e interesave të tregtisë gjermane dhe kishin mbështetur propozimin e FTA-s, t’i

kërkonin kushte më të forta se më parë, një riorientim të politikës evropiane gjermane,

përfshirë presionin diplomatik te francezët për të rënë dakort për një marrëveshje tregtie

më të gjerë ndërmjet KEE-së dhe EFTA-s.152


1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 114 149 Po aty, f. 114 150 Gowland, David, Turner, Arthur, Britain and European integration 1945-1998, A documentary history,

Routledge, Great Britain, 2000, f. 84 151 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 69 152 Gowland, David, Turner, Arthur, Britain and European integration 1945-1998, A documentary history,

Routledge, Great Britain, 2000, f. 85

56

Për shkak të marrëdhënieve të ngushta me vendet e EFTA-s industria gjermane

prekej me ndarjen e Evropës Perëndimore në të 6-të dhe të 7-të por kishte më pak humbje

sesa industria britanike. Gjermanët i tejkaluan britanikët në eksporte në 1958-ën dhe në

prodhimet industriale në 1959-ën. Bumi i tregtisë që nisi në KEE garantoi virtualisht se

çdo humbje tregtie në EFTA mund të rimbursohej me rritjen e eksporteve në vendet e

Beneluksit, Francës dhe Italisë.153

Përveç Skandinavisë, vendet e EFTA-s bënin më tepër tregti me vendet e KEE-së

ndërmjet tyre. Pas asociimit të Finlandës EFTA përfshinte 41 milionë konsumatorë jashtë

Britanisë në krahasim me 160 milionë qytetarë të KEE-së.154

Ideja e Britanisë, krijimi i EFTA-s për të shërbyer si një “urë” lidhëse ndërmjet të

6-tëve dhe të 7-tëve nuk u realizua. Kjo për faktin se EFTA nuk konsiderohej

fitimprurëse për francezët dhe De Goli nuk e pa me interes bashkëpunimin me EFTA-n.

Përveç kësaj, pas krijimit të saj zyrtarët e ministrive të ekonomisë u bindën se EFTA nuk

do të mjaftonte për t’i bërë presion ekonomik gjermanëve në mënyrë që të mund të

përfitonin bashkëpunimin me KEE-në.

Lidhja ndërmjet Francës dhe Gjermanisë ishte bërë më e fortë, ndërsa SHBA-ja

ishte armiqësore ndaj EFTA-s. Amerikanët dënuan përpjekjet e të shtatëve duke i

akuzuar se qëndrimi i tyre ishte tipik egoist. Ata dënonin faktin se nuk kishin marrë

parasysh bashkimin politik në Evropë ose interesat tregtare të SHBA-së. Përveç kësaj, ata

shkuan edhe më tej duke marrë një qendrim të hapur kundër idesë së “urës” në mbledhjet

vjetore të FMN-së dhe Bankës Botërore.

Dillon i tha Erhard që ishte simpatizant i një marrëveshjeje ndërmjet KEE-EFTA,

se SHBA do të mbështeste të shtatët nëse marrëveshja do të ishte në përputhje me MPTT.

Në këtë mënyrë, nëse marrëveshja do të ishte diskriminuese për pjesën tjetër të botës dhe

SHBA-në, kjo e fundit do të mund ta kundërshtonte atë në MPTT.155

Në vetvete, EFTA përbënte një qëllim diplomatik për Britaninë, përderisa krijoi

një pengesë tjetër të madhe për anëtarësim në KEE.156

2.4 Arsyet që bindën Britaninë për të hyrë në KEE

Janë shumë arsye të cilat e bindën Britaninë të bënte një kthesë në politikën e saj

në drejtim të Evropës. Rreth viteve ‘60 vihet re se përpjekjet e Britanisë për të gjetur një

formë bashkëpunimi me KEE-në ishin të kota sepse në aspektin e bashkëpunimit

ekonomik ndërmjet Britanisë dhe KEE-së, ajo që Britania kishte interes, nuk rezultoi

frutdhënëse. Në këtë periudhë Evropa gjendej e ndarë në dy organizma të fuqishme si

153 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 103 154 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 102 155 Wilkes, George, Britain’s failure to enter European Community 1961-63, Frank Cass and Co. LTD, UK

and USA, 1997, f. 45 156 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 31

57

EFTA dhe KEE. Ajo që nuk i vinte përshtat Britanisë ishte se ajo bënte pjesë në EFTA e

cila ishte më pak e fuqishme dhe më pak e suksesshme sesa KEE-ja. Në krahasim me

vendet e EFTA-s, shtetet anëtare të KEE-së kishin pësuar një rritje të madhe ekonomike

sidomos Gjermania Perëndimore.

Konkurrenca ndërkombëtare e industrisë britanike kishte rënie të madhe që nga

viti 1945. Gjatë 1950-ës eksportet botërore britanike ranë nga 25.5% në 16.5%, ndërsa

ato të Republikës Federale u rritën nga 7.3% në 19.3%.157 Gjatë viteve 1958 dhe 1968

fitimet e vërteta të Britanisë u rritën me 38%, krahasuar me 75% të atyre në KEE. Në një

memorandum që Makmillani i dërgoi Selwyn Lloyd (Ministër i Jashtëm), në 1959, u duk

qartë frika e izolimit: “Për herë të parë që në kohën e Napoleonit, fuqitë e mëdha të

kontinentit janë bashkuar në një grupim ekonomik pozitiv, me përmasa të mëdha politike,

të cilat edhe pse jo të drejtuara kundër Mbretërisë së Bashkuar, mund të ndikojnë në

përjashtimin tonë si nga tregjet evropiane ashtu edhe nga konsultimet në politikën

evropiane”.158

Me bashkimin e Britanisë në EFTA, vihet re një ftohje e marrëdhënieve ndërmjet

Britanisë dhe KEE-së nga ana politike dhe ekonomike të cilën Maulding ua vë në dukje

kolegëve dhe kabinetit duke theksuar se “Do të jetë shumë e vështirë të gjendet një rrugë

për në Evropë dhe mund të na kushtojë shtrenjtë në aspektin politik. Por nuk kam dyshim

se një çmim i lartë do t’ia vlente të paguhej”.159

Duke marrë shkas nga humbjet që pësuan eksportuesit britanik për shkak të

vendimit të gjashtëve për të përshpejtuar reduktimin e tarifave ndërmjet tyre, britanikët

ngritën një komitet të përbërë nga zyrtarë të lartë i drejtuar nga Sir Frank Lee,

Zëvendësministri i Thesarit, i cili nxorri në pah jo vetëm dëmet ekonomike dhe politike të

Britanisë por edhe përfitimet të cilat do të kishte vendi me anëtarësimin e Britanisë në

KEE.

Së pari, do të jepte mundësi që Britania të shmangte diskriminimin e tarifës së të

gjashtëve dhe do të kishte akses në një treg të madh të begatë si dhe do të kishte mundësi

të përmirësonte ndikimin politik britanik nëpër botë.160

Së dyti, duke marrë parasysh se SHBA kishte bërë investime të huaja direkte në

vendet e KEE-së më shumë sesa në Britani (përkatësisht KEE 50% dhe Britania 40%),

Britania shpresonte se, duke u bërë pjesë e KEE-së, do të mund të përfitonte më shumë

nga investimet amerikane.

Së treti, një tjetër ndikim i rëndësishëm që e shtyu Britaninë të merrte kthesë në

drejtim të Evropës, ishte se kishte filluar të dyshonte për marrëdhënien e saj me SHBA-

në dhe kishte frikë se mospërfshirja e Britanisë në KEE mund të çonte në një lidhje e

157 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 110 158 Geddes, Andrew, The European Union and British Politics, Palgrave Macmillan, New York, 2004, f. 69 159 Wilkes, George, Britain’s failure to enter European Community 1961-63, Frank Cass and Co. LTD, UK

and USA, 1997, f. 46 160 Gowland, David, Turner, Arthur, Britain and European integration 1945-1998, A documentary history,

Routledge, London and New York, 2000, f. 85

58

veçantë ndërmjet KEE-së dhe SHBA-së. Kjo u duk në propozimet e Britanisë për ta

kthyer OBEE-në në një organizatë ekonomike më të ngushtë Atlantike, gjë që u refuzua

nga SHBA-ja.

Për herë të parë në historinë e Britanisë shihet një rënie të eksporteve britanike me

Komonuelthin që rezultoi nga 1.26 bilionë paund në 1.19 bilionë paund ndërmjet viteve

1956 dhe 1962 dhe ranë nga 47 në 40 përqind në eksportet në tërësi. Gjatë të njëjtës

periudhë eksportet britanike me KEE-në u rritën nga 468 milionë paund në 762 milionë

paund dhe eksportet me vendet e EFTA-s u rritën nga 378 milionë paund në 519 milionë

paund. Ndërsa në vitin 1960 raporti i eksporteve britanike me Komonuelthin vazhduan të

pësonin rënie, eksportet me vendet e KEE-së u rritën edhe me një 19.6% të tjerë.161

Duke bërë një vlerësim të situatës së Britanisë, Ministria e Jashtme theksoi se

ndarja ekonomike e Evropës Perëndimore ndërmjet KEE-së dhe EFTA-s do të kishte

pasoja politike negative për mundësinë që Britania të ruante rolin e saj si fuqi botërore.

Makmillani kishte të njëjtin shqetësim si Ministria e Jashtme, por përveç kësaj, këtë

ndarje ekonomike, ai e shihte si një burim të dobësisë së një aleance perëndimore

përballë presioneve sovjetike në Berlin.

Ndryshimi i raporteve të tregtisë britanike me vendet e Komonuelthit vazhduan të

rriteshin vazhdimisht që pas nisjes së procesit të çkolonizimit të vendeve të Komonuelthit

nga viti 1948 dhe vihet re rritja e tregtisë britanike me vendet e KEE-së.

Një pasojë negative që u vlerësua me anëtarësimin e Britanisë në KEE do të

kishin lidhjet tregtare me Komonuelthin vendet e të cilit do të përballeshin me një sistem

bujqësor krejtësisht ndryshe, gjë që do të sillte çmime të larta. Megjithëse kishte rënie,

Komonuelthi konsiderohej sërish i rëndësishëm për Britaninë.

Shumë historianë pranojnë se tregtia ndërmjet Britanisë dhe Komonuelthit kishte

qenë shumë e rëndësishme dhe se i ka shërbyer mirë vendit në të shkuarën, por tani po

vepronte si një pengesë në rritjen ekonomike.Vihet re se sistemi i preferencave

perandorake kishte humbur rëndësinë e tij ekonomike, por ndikim negative pati edhe

përjashtimi i prodhimeve britanike nga disa vende të Komonuelthit për të inkurajuar dhe

mbrojtur industrinë vendase që po lindte. Në raportin “Politika e ardhshme 1960-1970” e

dorëzuar kabinetit në mars të vitit 1960 thuhet se: “Nga ana politike Komonuelthi mund

të jetë ndonjëherë më shumë një fyerje sesa një aset”162

Një pikë tjetër e fortë e cila bëri që Britania të kthehej nga Evropa, ishte

ndryshimi i Kryeministrit. Ndërsa Eden nuk kishte bindje të forta për bashkimin e

Britanisë në KEE, Makmillani ishte më pro evropian edhe pse disi i lëkundur në fillim

për anëtarësimin. Në fund të vitit 1960 duke parë në largpamësi interesat afat-gjata të

161 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 110 162 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-

1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 118

59

Britanisë dhe të perëndimit, ai vendosi të ishte pro idesë së anëtarësimit të Britanisë në

KEE. Këtë ai e paraqiti në një memorandum të quajtur “Plani i Madh”.163 Sipas David Gowland dhe Arthur Turner, Makmillani mendonte se përjashtimi

nga një bllok kaq i fuqishëm sa KEE-ja do të ishte dëmtuese për Mbretërinë e Bashkuar.

Përveç avantazheve të përgjithshme ekonomike të një tregu më të gjërë të Evropës

Perëndimore, qeveria ishte më e shqetësuar të ruante ose të fitonte drejtimin politik të

Evropës Perëndimore.164 Britanikët mendonin se interesat e Britanisë nuk do të mund të

mbroheshin nëse do të ishin jashtë Komunitetit, por duke qenë brenda KEE-së, do të

mund të ushtronte ndikimin e saj në zhvillimet e Komunitetit në mënyrë që të mbronte

interesat e veta.

Pa diskutim që problemet ekonomike luajtën një rol të rëndësishëm për të bindur

Makmillanin të aplikonte, por ka edhe historianë të cilët theksojnë se ai u detyrua nga

arsyet politike. Makmillani mendonte se duke u bashkuar me KEE-në, Britania do të

mund të përmirësonte ndikimin e saj si në Evropë, ashtu edhe në botë. Konservatorët

shpresonin që aplikimi në KEE t’u jepte më shumë avantazh nga laburistët duke dhënë

idenë se qeveria po ecte sipas zhvillimeve moderne.

Shumë zyrtarë të Thesarit ishin të bindur se anëtarësimi në KEE do të luante një

rol të rëndësishëm në kapërcimin e problemeve të sterlinës të cilat kishin ardhur si pasojë

e përkeqësimit të bilancit të pagesave në vitet 1960-1961. Në krizën e sterlinës në vitin

1961 ishin vendet e KEE-së dhe sidomos Bundesbank gjermane që ndihmuan Britaninë

për stabilizimin e sterlinës dhe britanikët mendonin se me anëtarësimin në KEE, sterlina

do të arrinte të luante rolin ndërkombëtar si monedhë rezervë.

Edhe në arenën ndërkombëtare Britania kishte ndeshur probleme si kriza e Suezit

që kishte sjellë fërkime me Komonuelthin dhe Aleancën Atlantike. Lufta e Ftohtë kishte

konfirmuar se SHBA-ja dhe Bashkimi Sovjetik ishin liderët e padiskutueshëm të dy

blloqeve botërore. Pranimi i Britanisë që nuk ishte më një fuqi e pavarur ushtarake u bë e

dukshme kur ajo braktisi Raketën bërthamore “Blue Streak” në vitin 1960, e cila rezultoi

shumë më e shtrenjtë se ç’ishte parashikuar.165

Megjithë problemet ekonomike që Britania pati si dhe rishikimet e bëra nga

organe të ndryshme të rëndësishme britanike, ajo që i dha një shtysë të rëndësishme ishte

njoftimi që De Goli bëri më 31 maj 1960 në radio. Në këtë njoftim ai kërkoi

bashkëpunim politik ndërmjet vendeve anëtare të KEE-së. Propozimi i tij, i cili u

formalizua në vitin 1961, kërkonte bashkëpunim të organizuar ndërmjet shteteve, për

mbrojtjen, si dhe bashkëpunimin e politikës së jashtme duke mos e përfshirë angazhimin

e NATO-s. Kjo e fundit e alarmoi Britaninë, duke pasur parasysh se politika e saj për

Evropën Perëndimore bazohej në përfshirjen e SHBA-së në mbrojtjen e kontinentit gjë që

163 Gowland, David, Turner, Arthur, Britain and European integration 1945-1998, A documentary history,

Routledge, Great Britain, London and New York, 2000, f. 85 164 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 116 165 Jowell, Roger and Hoinwille, Gerald, Britain into Europe: Public opinion and EEC 1961-75, Croom

Helm, 1976 f. 7

60

realizohej nëpërmjet NATO-s.166 Tashmë detyra e Britanisë ishte të parandalonte që

KEE-ja të dominohej nga De Goli.

Në Bon më 20 maj 1961, De Goli i tha Adenauerit se “nuk është shumë e

dëshirueshme të shikosh Britaninë e Madhe t’i bashkohet të gjashtëve”. Në 2 qershor De

Goli në lidhje me zhvillimin e tregut të përbashkët i tha Presidentit Kenedi se: “Nëse

Britania jep vetëm pamjen e jashtme të hyrjes.... më mirë të mos hyjë fare”. Kur

Presidenti amerikan shprehu shpresën e tij se “Makmillanit do t’i mbushej mendja për

hyrjen e Britanisë në Tregun e përbashkët” dhe se “ai do ta inkurajonte Makmillanin në

këtë drejtim”, De Goli frenoi entuziazmin e presidentit amerikan duke thënë se: “Britania

duhet të marrë një vendim”.167

Për Makmillanin tendenca drejt një grupi më të madh vendesh që veprojnë së

bashku në interes të përbashkët çon në një bashkim më të gjërë, duke i shtuar kështu fuqi

Britanisë dhe si pasojë besonte se “janë të dyja, edhe detyra jonë, edhe interesi ynë të

kontribuojmë në drejtim të asaj force duke siguruar bashkim sa më të ngushtë të

mundshëm brenda Evropës”.168

Nëse Makmillani mund të vazhdonte përpjekjet e tij për anëtarësimin në KEE, atij

i duhej një miratim nga presidenti Kenedi i cili pasoi Aizenauerin në vitin 1961,

megjithëse marrëdhënia me SHBA-në nuk ishte shumë e mirë. Pas takimit që Makmillani

bëri me Kenedin, u bind se Kenedi ishte edhe më i interesuar që Britania të ishte pjesë e

KEE-së për një sërë arsyesh ekonomike dhe politike.169

George Ball, nënsekretari amerikan, mik i ngushtë me Monen mendonte se

Britania jashtë Komunitetit mbetet një faktor përçarës që pengonte suksesin e

eksperimentit të Bashkimit Evropian.170

Për sa i përket përballjes së Britanisë me vendet e EFTA-s, këto të fundit kishin

qasje të ndryshme. Suedia, Zvicra dhe Austria e shikonin hyrjen në KEE si një alternativë

të papranueshme dhe qeveritë e tyre ishin të mendimit se një marrëveshje ndërmjet dy

grupeve do të ishte me vend, duke shtyrë Britaninë të bënte të njëjtën gjë. Disa vende të

EFTA-s kishin ndikim pozitiv për aplikimin e Britanisë, ndërsa të tjerat përbënin një

pengesë ndaj pozitës britanike për Evropën.

Danimarka dhe Norvegjia, të dyja anëtare të NATO-s, ishin më në favor të hyrjes

në KEE së bashku me Britaninë. Qeveria daneze i inkurajoi britanikët të aplikonin sa më

shpejt të mundeshin. Në prill të vitit 1961 Ministri i Jashtëm Jens Otto Krag i kërkoi

Home, homologut e tij britanik, ta njoftonte më përpara se të bënin një aplikim të

ardhshëm në mënyrë që qeveria e tij të mund të njoftonte qëllimin e saj për të aplikuar në

të njëjtën kohë. Në mbledhjen e Këshillit të Ministrave të NATO-s në maj, Krag deklaroi 166 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford Univeristy Press, NY, 1998, f. 30 167 Wilkes, George, Britain’s failure to enter European Community 1961-63, Frank Cass and Co. LTD, UK

and USA, 1997, f. 52 168 F. Tatham, Allan, Enlargement of the European Union, European Law Collection, Kluver European

Law Collection, Great Britain, 2009, f. 10 169 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 175 170 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford University Press, NY, 1998, f. 30

61

se në pikëpamjen e danezeve hyrja e Britanisë në KEE ishte shumë e dëshirueshme për sa

i përket rritjes së kohezionit politik të Evropës Perëndimore. Gjatë vizitës në Londër,

Krag theksoi edhe njëherë interesin e Danimarkës për të hyrë përkrah Britanisë. Qeveria

në Kopenhagen mendonte se kjo ishte mënyra më e mirë për të ruajtur interesat bujqësore

daneze. Nëse Danimarka qendronte në EFTA, eksportet e saj bujqësore në Republikën

Federale do të kërcënoheshin nga PPB-ja.171

Në memorandumin e tij të hartuar në 29 dhjetor 1960 dhe 3 janar 1961,

Makmillan thekson se De Goli kishte dyshime për anglo-saksonët dhe “për aq kohë sa të

vazhdonte dominimi anglo-sakson, ai nuk do të na trajtojë si evropianë por si amerikanë

– një partner i vogël i Amerikës”.

Gjithashtu, ai shkruan se De Goli kishte përshtyjen se, ndërsa NATO ekzistonte,

vendimet e rëndësishme ose bëheshin ose nuk bëheshin – ndërmjet qeverive amerikane

dhe britanike në Uashington. Ai gjithashtu shkruan se De Golit i dukej se ishte

përjashtuar nga ky klub ose partneritet.172

171 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 176 172 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in


62

KAPITULLI III

TROKITJA E BRITANISË NË KEE DHE REFUZIMI

3.1 Negociatat e aplikimit të parë

Në fazën fillestare të negociatave vihen re një valë ndryshimesh të rëndësishme në

qeverinë e Makmillanit. Një pjesë e ministrave të tij, që kishin dyshime për hyrjen në

KEE u hoqën dhe u zëvendësuan me ministra që ishin pro evropian. Këto ndryshime

ndodhën në poste kyçe të cilat do të luanin një rol shumë të rëndësishëm në negociatat me

të gjashtët. Emërimet e reja ishin të lidhura me emërimet e Dunkan Sandis si Ministër i

Marrëdhënieve me Komonuelthin, Christopher Soames u bë Ministër i Bujqësisë dhe

Eduard Hith u bë Lord i Vulës Vetjake*, si dhe Ministër i Jashtëm. Në ushtrimin e

funksionit të fundit, Hith do të kishte përgjegjësi të veçanta për çështjet evropiane.173

Megjithë ndryshimet që bëri në qeveri, Makmillani pati ende ministra të

rëndësishëm të cilët kishin dyshime ose ishin kundër anëtarësimit të Britanisë në KEE.

Butler, Ministri i Brendshëm dhe Lord Hailsham, Kryetari i Këshillit dhe Ministër për

Shkencën, vazhduan të kishin rezerva. Ndërsa Maulding ishte i bindur se si rezultat i

eksperiencës së tij të mëparshme për negociatat e FTA-së, francezët ishin të vendosur ta

mbanin Britaninë jashtë KEE-së.174

Për negociatat me të gjashtë shtetet anëtare të KEE-së, Makmillani caktoi Hithin.

Hithi jo vetëm që konsiderohej një dashamirës i KEE-së, por edhe negociatat që ai drejtoi

dëshmuan për energjinë e madhe pozitive, si dhe vendosmëri dhe aftësi nga ana e tij.

Gjatë negociatave Hithi bashkëpunoi me një grup të përgatitur funksionarësh të lartë i

kryesuar nga Sir Pirson Dikson, i cili ishte Ambasadori Britanik në Francë. Caktimi i

Diksonit konsideroj si një pikë e fortë në favor të Britanisë pasi ai kishte marrëdhënie të

mira me De Golin. Një funksionar tjetër pjesë e grupit ishte Sir Eric Roll,

Zëvendësministri i Bujqësisë dhe zëvendësi i Diksonit, lindur në Austri dhe që dinte

shtatë gjuhë, ndërsa Sir Frank Lee nga Thesari u vendos përgjegjës për koordinimin e

punës së të gjitha departamenteve të përfshira në Londër.

Në janar të vitit 1961, De Goli gjatë vizitës që i bëri Makmillanit, u shfaq edhe

negativ edhe pozitiv për aplikimin britanik. Dikson raporton se De Goli donte që

marrëdhëniet anglo-franceze të ishin shumë të ngushta dhe se nuk kishte shumë dëshirë të

mërziste Britaninë. Ai gjithashtu raportoi se nuk e përfytyronte që Tregu i Përbashkët të

ishte gjithmonë i kufizuar në gjashtë anëtarët e tij, por gjithashtu pozicioni ishullor i


1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 123 174 Po aty, f. 123

* Lord i Vulës Vetjake (Lord of Privy Seal), është funksionari i pestë i shtetit në Britani në rang Ministri pa

portofol

63

Mbretërisë së Bashkuar dhe Komonuelthi e bënin atë të dukej përtej oqeaneve. Përveç

kësaj, ai shprehej se nuk e dinte sesa do të ishte e mundur për Britaninë të ndiqte edhe

politikën evropiane edhe atë amerikane në të njëjtën kohë”.175

Në 31 korrik 1961, Harold Makmillan deklaroi në Dhomën e Komunëve se

qeveria e tij nuk do të paraqiste asnjë aplikim, por do të kërkonte negociata me shtetet e

Komunitetit në mënyrë që të vendoste kushtet e mundshme të hyrjes. Në gusht të vitit

1961 ai kërkoi miratimin nga ana e Dhomës së Komunëve për vendimin e qeverisë së

Madhërisë së saj për të bërë aplikim formal sipas Nenit 237 të Traktatit të Romës në

mënyrë që të nisnin negociatat. Makmillan ishte i vendosur që të niste negociatat me

qëllim që të bënte marrëveshje për realizimin e interesave të Britanisë, të Komonuelthit

dhe vendeve të EFTA-s. Ai gjithashtu shprehu se qeveria nuk do të ndërmerrte asnjë

marrëveshje që ndikonte në këto interesa të veçanta ose që lidhej me sovranitetin britanik

pa pasur miratimin e kësaj Dhome pasi të ishte konsultuar me vendet e tjera të

Komonuelthit. Ai gjithashtu theksoi edhe faktin se që kur kjo lëvizje nisi nuk shihej

ndonjë shenjë që anëtarët e Komunitetit të kishin humbur ndonjë identitet kombëtar për

shkak se kishin deleguar një pjesë të sovranitetit të tyre.176

Në fjalimin e tij në korrik të vitit 1961 Sean Lemass, Kryeministri irlandez, tha se

çështja e të pasur një lidhje me Tregun e Përbashkët ndërsa Britania qendronte jashtë nuk

ishte praktike. Ai tha se nëse Britania dhe vendet e tjera të EFTA-s bashkohen me Tregun

e Përbashkët, pozita e veçantë që gëzonin eksportet e tyre në ato momente në tregjet

britanike do të ndaheshin jo vetëm me këto vende të EFTA-s për mallrat industriale, por

edhe me anëtarët e Komunitetit për të dyja produktet industriale dhe bujqësore. Prandaj,

shprehet ai hyrja e Britanisë në Tregun e Përbashkët do të kishte si pasojë dobësimin e

avantazheve të eksportit që kemi tani. Por ajo do të ishte e detyruar në të njëjtën kohë të

aplikonte tarifat e jashtme të përbashkëta të Komunitetit në importet e këtij vendi, në

varësi të ndonjë trajtimi të veçantë që mund të sigurojë për sa i përket importeve të cilët

për momentin gëzojnë trajtim preferecial. Megjithatë, ai shprehet se qeveria e tij ka marrë

masa dhe ka informuar gjashtë qeveritë e Komunitetit Ekonomik Evropian dhe

Komisionin e Komunitetit në Bruksel se në rast se Mbretëria e Bashkuar aplikon për

anëtarësim në KEE, edhe ata do të aplikonin.177

Në të dyja partitë kryesore britanike kishte kundërshtim për aplikimin.

Kundërshtarët konservatorë kishin tendencën të fokusoheshin në objektivat federale të të

gjashtëve, të cilët besonin se duhej të merreshin seriozisht si dhe dëmin ndaj vendeve të

vjetra te Komonuelthit. Kritikët laburistë, në të kundërt, ishin më të lirë për të shprehur

rezervat e tyre të cilat fokusoheshin në vendet e Komonuelthit dhe në EFTA. Konferenca

175 Young Hugo, This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair, Macmillan, London, 1998,

f. 134 176 Salmon, C. Trevor, Nicoll Williams, Building European Union: A Documentary and Analysis,

Manchester University Press, UK and NY, 1997, f. 69 177 Salmon, C. Trevor, Nicoll Williams, Building European Union: A Documentary and Analysis,

Manchester University Press, UK and NY, 1997, f. 77

64

e Partisë Laburiste e tetorit të vitit 1961 paraqiti armiqësi të madhe ndaj anëtarësimit të

KEE-së.178

Reagimi i parë publik i De Golit për njoftimin e aplikimit britanik, u dha në një

konferencë për shtyp të 5 shtatorit 1961, kur Christopher Johnson korrespondenti i

“Financial Times” e pyeti nëse e aprovonte aplikimin e Britanisë se Madhe, ai iu përgjigj

se: “Gjatë gjithë kohës, pjesëmarrësit në Tregun e Përbashkët të cilët janë gjashtë, kanë

shpresuar se vende të tjera dhe në veçanti Britania e Madhe t’i bashkohej Traktatit të

Romës, që ata të ndërmarrin detyrimet e tyre dhe mendoj se ata do të kishin avantazhet e

tyre, por duket se tani është koha të preket dhe nga ana ime jam i lumtur që është

kështu”.179

Negociatat e Britanisë me gjashtëshen nisën më 10 tetor 1961 me një mbledhje

ministrore të WEU-së në Paris me një deklaratë për politikën evropiane të Britanisë nga

Hith. Kjo i bëri përshtypje të mirë te partnerët e mundshëm të Britanisë. Në deklaratën e

tij në konferencën ministrore ai pranoi Traktatet e Romës dhe theksoi se i njihte

avantazhet e anëtarësimit në Komunitet. Por Hithi gaboi kur ai kërkoi kushte të veçanta

që në fillim të negociatave. Këto kushte kishin të bënin me hyrjen e Komunuelthit në

tregjet e KEE-së dhe mbrojtjen e interesave legjitime të EFTA-s.

Mbledhja e dytë, e cila u organizua në Bruksel në fillim të nëntorit, përcaktoi një

grup studimor i cili do të paraqiste propozime për zgjidhjen e problemeve të mëdha për të

dyja palët. Gjatë vizitës që Makmillani i bëri De Golit pati përshtypjen se ky i fundit ishte

ende skeptik ndaj angazhimit të Britanisë në KEE. Një faktor që britanikët e konsideronin

të volitshëm për negociatat e tyre ishte se periudha e negociatave përkonte me punimet

për çështje shumë të rëndësishme të Komunitetit siç ishte PPB dhe bashkëpunimi politik.

Por, ndërsa Britania donte të ishte pjesë e këtyre bisedimeve, pjesëmarrja e saj nuk u

pranua nga De Goli dhe në të njëjtën kohë ai vazhdoi të këmbëngulte për t’i kushtuar më

shumë vëmendje përcaktimit të bazës së PPB-së për të cilën të gjashtë bënë një sërë

kompromisash të dëmshme për bujqësinë britanike.

PPB-ja ishte e bazuar në idetë franceze, me kufizimin e importeve bujqësore dhe

caktimin e një “çmimi të synuar” të përbashkët për prodhimet bujqësore në mënyrë që të

garantonte të ardhurat e fermerëve. Sistemi do të hynte në fuqi të plotë më 1 janar 1970

dhe nuk ishte vendosur ende sesi do të financohej. PPB-ja paraqiste disa probleme për

Britaninë sepse kërcënonte kufizimin e importeve bujqësore nga Komonuelthi në Evropë;

do të rivolucionalizonte sistemin britanik të mbështetjes ndaj bujqësisë dhe do të ishte e

shtrenjtë për t’u financuar. Përpos kësaj, Britania nuk do të përfitonte nga ky sistem sepse

sektori bujqësor i vendit ishte i vogël.180 Në krahasim me vendet anëtare të KEE-së,

Britania kishte një sistem shumë të ndryshëm. Britania mbante një treg të hapur për


Manchester University Press, UK and NY, 1997, f. 74 179 Wilkes, George, Britain’s failure to enter European Community 1961-63, Frank Cass and Co. LTD, UK

and USA, 1997, f. 53 180 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 78

65

produktet bujqësore dhe kishte krijuar me aktin e bujqësisë në vitin 1947 një sistem për të

mbrojtur interesat e fermerëve në bazë të subvencioneve direkte të qeverisë ose pagesat

defiçit në mënyrë që t’i garantonte atyre jetesën.

Në takimin e dhjetorit të vitit 1962, Presidenti francez kërkoi të sqarohej çështja e

PPB-së nga ana e britanikëve ndaj edhe i pyeti drejtpërdrejtë: “Juve që hani jo shtrenjtë

grurin e Kanadasë, lopët e Zelandës së Re, viçat dhe patatet e Irlandës, gjalpin, frutat

dhe zarzavatet e Australisë, sheqerin e Xhamajkës etj. a do të pranoni të ushqeheni me

prodhimet kontinentale, në mënyrë të veçantë franceze detyrimisht më të shtrenjta?181

Në përgjithësi edhe ministrat e De Golit patën të njëjtin reagim si ai në lidhje me

aplikimin e Britanisë edhe pse nga këndvështrime të ndryshme.

Vëzhgues të jashtëm vënë re një ndarje në qeverinë franceze në pro britanik dhe

anti britanik. Debre dhe Pompidu ishin pro britanik ndërsa De Murville ishte anti

britanik. Megjithëse Debre ishte shprehur pro aplikimit të Britanisë, ai gjithashtu

mbështeste idenë e të mbajturit një qëndrim të vështirë gjatë negociatave për të qenë të

sigurtë se Britania kishte ndryshuar.

Ishte Ministri i Jashtëm francez i cili, në maj 1961, tregoi për herë të parë se

Franca nuk kishte ndër mend të hapte negociatat me Britaninë pa finalizmin e

negociatave të PPB-së ndërmjet të gjashtëve. Frika e Francës ishte se pasi Britania të

hynte, qeveria britanike dhe ajo e Bonit do ta minonin PPB-në dhe mund të bënin

ndryshime sipas interesave të tyre. Të gjashtë anëtarët e KEE-së në fillim të vitit 1962

ranë dakort për strukturën e ardhshme përafërisht prej 40% të PPB-së, për të cilën

britanikët mbetën të zhgënjyer pasi ishte krejt e ndryshme nga ajo që ata kishin pritur.

Financimi i PPB-së do të përbënte problemin kryesor për Britaninë sepse, pasi të hynte,

do t’i jepte disavantazhe, gjë që do ta bënte anëtarësimin britanik në KEE shumë të

kushtueshëm.

Sipas marrëveshjes së PPB-së, të gjitha të ardhurat nga taksat e importit do të

shkonin në buxhetin e Komunitetit. Përderisa Britania importonte më shumë ushqim nga

vendet e treta sesa të gjashtë së bashku, do t’i duhej të paguante më shumë në buxhet sesa

do të merrte në formën e fondeve bujqësore të KEE-së ose fondeve të tjera. Prandaj, në

ofertën e tyre fillestare për bujqësinë, britanikët këmbëngulën se i nevojiteshin disa

ndryshime në PPB përpara se ato të mund të hynin në KEE, kërkesë që jo çuditërisht u

hodh poshtë menjëherë nga francezët.182

Duke parë progresin e përshpejtimit të PPB-së ndër të gjashtë, Hithi pranoi se

Britania do ta pranonte atë në tërësi. Një pikë e rëndësishme që pati diskutime ndërmjet

tyre ishte kohëzgjatja e periudhës së tranzicionit. Nga ana e britanikëve Hithi kërkoi një

periudhë prej 12 deri në 15 vjet në të cilën të mund të përshtatej, por Franca kundërshtoi

e kërkoi një periudhë më të shkurtër.

181 Milo, Paskal, Bashkimi Evropian, Albpaper, Tiranë, 2002, f. 72-73 182 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 180

66

Në 16 nëntor 1961, vihet theksi në angazhimin e të gjashtëve për dy negociata të

ndryshme, për të krijuar Politikën e Përbashkët Bujqësore dhe tjetra për të shqyrtuar

aplikimin britanik. Kjo periudhë përkon me marrjen e Presidencës së Komisionit të KEE-

së nga De Goli dhe ky ishte një disavantazh për Britaninë sepse ai kishte dyshime për

hyrjen e Britanisë në tregun e përbashkët sipas kushteve që po kërkonte Britania.

Një pikë e rëndësishme e negociatave ishte vizita e De Golit në shtëpinë e

Makmillanit në Bërc Grouv në Saseks në 24 dhe 25 nëntor 1961. Makmillani e kishte

ftuar De Golin për një vizitë në Londër për të biseduar në lidhje me aplikimin për

anëtarësim në Evropë, por ishte De Goli ai që kërkoi të mos takoheshin në formë zyrtare

por diku tjetër si miq të vjetër. Ndër bisedat e tyre më mbizotëruese ishte çështja e

nevojës politike për të bashkuar Evropën përpara kërcënimit sovjetik, për të cilën De Goli

ra dakort.

Megjithëse çështja e tregut të përbashkët ishte asyeja pse Makmillani e ftoi De

Golin, kjo temë nuk u diskutua gjërësisht. Makmillani pati rastin që t’i shpjegonte De

Golit se qëllimi kryesor pse Britania vendosi t’i bashkohej KEE-së ishte për arsye

politike. Gabim i tij ishte se ai ngulmoi të merrte një përgjigje pozitive nga De Goli

madje duke i bërë edhe presion kur ai i tha se nëse marrëveshja nuk do të mbyllej në

1962, britanikët do të mendonin se Britaninë e Madhe nuk e donin në Evropë. Sipas

Makmillanit kjo do të përbënte një humbje për të dhe opinioni publik britanik do të

humbte interesin për Evropën dhe si rrjedhojë, vëmendja e Britanisë nuk do të

përqendrohej më në Evropë, por në Komonuelth dhe SHBA. Përveç kësaj, ai i bëri

presion De Golit se nëse ai nuk pranonte, britanikët nuk do t’i mbanin më trupat e tyre në

Gjermani.

Ajo që De Goli pranoi ishte se Britanikët ishin të parët që e personifikuan

Evropën, prandaj duhet të ishin pjesë e saj, por ai theksoi se problemi nuk qëndronte te

Britania por nëse ajo do të hynte me gjithë Komonuelthin në Tregun e Përbashkët,

atëherë nuk do të ishte më Evropë. “Nëse vendet e KEE-së do të lejonin pjesën tjetër të

botës, atëherë ato do të humbnin vetveten”. “Evropa do të mbytej në Atlantik”183.

Makmillani i shpjegoi De Golit se nuk ishte qëllimi që vendet e Komonuelthit të

përfshiheshin në organizata politike të Evropës, por të lidhej me to në nivel ekonomik.

Megjithëse De Goli shprehej pozitivisht për hyrjen e Britanisë në KEE kur thoshte

se Evropa kishte shumë për të përfituar nga lejimi i njerëzve seriozë si britanikët në të

dhe se hyrja e Britanisë ishte padyshim në interes të përbashkët, do ta mbante Evropën të

bashkuar dhe do të shtonte shumë ndikimin e saj në botë.184 Ai shprehej gjithashtu

mëdyshës për qëllimin e vërtetë të Britanisë si dhe për pozicionin që do të mbante

Britania në marrëdhëniet ndërmjet Evropës dhe SHBA-së duke qenë se kjo e fundit ishte

aleati i saj kryesor.

183 Bell, P. M. H, France and Britain 1940-1994, The long Separation, Routledge, New York, 2014, f. 190 184 Young Hugo, This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair, Macmillan, London, 1998,

f. 135

67

Përveç negociatave për PPB-në, të gjashtë kishin edhe një pikë të rëndësishme siç

është bashkimi politik, e cila erdhi si rezultat i mbledhjes së Krerëve të Shtetit më 18

korrik 1961 me propozim të De Golit pas dështimit të samitit të lindje-perëndim të majit

1960. Gjenerali De Gol bëri një deklaratë të rëndësishme në formën e një kritike për

funksionimin e NATO-s dhe një apel solemn për një mbrojtje të bashkuar evropiane: Ne

dëshirojmë të krijojmë një Evropë të bashkuar”. Ky grupim nuk duhet të ngatërrohet me

vendet e tjera të Aleancës Atlantike, as me Amerikën që është kontinent tjetër, as me

vendet skandinave dhe madje as me Britaninë që është shumë ndryshe nga ne në shumë

anë”.185

Britania e shihte si një nevojshmëri për Evropën që ajo të merrte pjesë në

bisedimet për bashkimin politik. Në 10 korrik 1960, ndërsa Britania po vendoste për t’iu

bashkuar tregut të përbashkët, ministrat e jashtëm të të gjashtëve u takuan në Romë. Ata

kishin mendime të ndryshme për vendin që do t’i jepnin Britanisë në organizimin politik

Evropian. Ndërsa Couve de Murville, i mbështetur nga von Brentano, konsideronin se

Britania e Madhe nuk duhej përmendur në memorandumin e të gjashtëve, përfaqësuesi

holandez von Houte kërkoi të kundërtën.186

Negociatat për bashkimin politik ndërmjet vendeve anëtare të KEE-së ishte

pengesa kryesore për mbledhjen e ministrave të jashtëm të të gjashtëve në Paris më 15

dhjetor 1961. Ministri i Jashtëm belg, Pol-Henri Spak, mendonte se “Britania e madhe

duhet të merrte pjesë në punimet e të të 6-tëve për Bashkimin Politik”, dhe parashtroi

këndvështrimin britanik, që do të preferonin mbylljen e negociatave përpara finalizimit të

traktatit të Bashkimit Politik kështu që britanikët nuk do të përballeshin me një acquis të

re të Komunitetit përpara se të hynin. Nga ana tjetër, Segni, Schroeder, Couve de

Murville dhe Wener e gjykuan atë të mjaftueshme për të informuar Britaninë për

diskutimet dhe konsideruan se nuk kishte nevojë të rrezikonin negociatat me të cilat po

merreshin.187

Sistemi ishte ndërtuar për të siguruar një të ardhur fikse për fermerët, çmime të

ulta për konsumatorët dhe hyrje të lirë të ushqimeve të lira nga Komonuelthi. Edhe

përpara aplikimit të Britanisë, ekspertët e ekonomisë ishin të shqetësuar për kostot e larta,

por PPB nuk përbënte një zgjidhje pasi përfshinte subvencione nga konsumatori dhe jo

nga taksapaguesi.188

Çështja e bujqësisë përbënte një çështje shumë me rëndësi gjatë negociatave. Ajo

kishte rëndësi ekonomike dyfishe, edhe për Partinë Konservatore, por edhe për francezët

në të njëjtën përmasë. Francezët në veçanti kishin interes të madh për PPB-në prandaj

185 Wilkes, George, Britain’s failure to enter European Community 1961-63, Frank Cass and Co. LTD, UK

and USA, 1997, f. 53 186 Po aty 187 Po aty, f. 55 188 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-


68

këmbëngulën që PPB-ja të finalizohej përpara se të zgjidhej çështja e aplikimit të

Britanisë.

Nga njëra anë kemi Francën, e cila përveç interesit të saj vetjak të politikës së

PPB-së kishte edhe interesin e ruajtjes së ekuilibrit ekonomik të vendosur brenda

Komunitetit ndërmjet interesave industriale dhe bujqësore, nga ana tjetër kemi Britaninë

e cila ishte e përgatitur të paguante një çmim për të përfituar akses të njëjtë në tregun e

KEE-së për eksportet industriale britanike dhe për të arritur objektivin më të gjerë politik

të hyrjes “në qarqet e brendshme” të të gjashtëve.189

Qeveria britanike kishte ardhur në përfundimin se sistemi që ata përdorin në

bujqësi është shumë i shtrenjtë për të, por PPB-ja e përdorur nga vendet e KEE-së ishte

shumë herë më keq sesa ai që kishin.

Prodhuesit britanikë kishin një grup ndikues në Bashkimin Kombëtar të

Fermerëve. Presidenti i saj ishte Harold Woolley, i cili ishte një kundërshtar i flaktë i

anëtarësimit të Britanisë në KEE dhe kishte lidhje të forta ndërmjet bujqësisë dhe Partisë

Konservatore. Në gusht të vitit 1962 Christopher Soames, Ministri i Bujqësisë,

paralajmëroi trazira të mëdha nga fermerët britanikë dhe Bulter, skeptiku me pozitë më të

lartë, kishte të njëjtat shqetësime.190

Çështja e Komonuelthit përbënte një problem tjetër të rëndësishëm gjatë

negociatave. Britania duhet të zgjidhte nëse do të ishte pjesë e një tarife të jashtme të

përbashkët ose të mbante sistemin e tarifave perandorake. Në qoftë se do të ishte pjesë e

tarifës së jashtme të përbashkët, do të çonte në humbjen e tjetrës. Kjo do të thoshte se

Britania do të humbte përfitimet e importeve të lira të materialeve bazë dhe artikujt

ushqimor të Komonuelthit. Vendi i Komonuelthit me më shumë humbje do të ishte

Zelanda e Re, pasi ajo eksportonte më shumë se gjysmën e produkteve të saj në Britani

dhe kjo do të thoshte rrënim ekonomik për të. Duke marrë parasysh se britanikët duhej të

konsultoheshin me vendet e Komonuelthit për ndërmarrjen e një hapi kaq të madh i cili

do të ndryshonte rrënjësisht sistemet e tregtisë ndërmjet Britanisë dhe Komonuelthit, një

skuadër e përbërë nga Hithi dhe katër ministra u dërguan në kryeqytetet e vendeve të

Komonuelthit në fund të qershorit dhe në fillim të korrikut. Qëllimi i tyre ishte të merrnin

reagimin e opinionit publik si dhe ta qetësonin atë, por ata u përballën me reagimin

negativ të të gjitha këtyre vendeve në veçanti të vendeve të kolonive të vjetra gjë që doli

më në pah në një mbledhje të ministrave të financave të Komonuelthit në Akra në shtator,

ku u paralajmërua se hyrja britanike në KEE do të dobësonte Komonuelthin në tërësi.

Ministrat britanikë theksuan se duke marrë një rol lidershipi të ri në Evropën

Perëndimore, Britania do të ndihmonte në forcimin e perëndimit në konkurrencën globale

me bllokun sovjetik, gjë që do të ishte në interes të shteteve të Komonuelthit.



69

Në mes të prillit, Makmillani i dërgoi letra personale Kryeministrave të Australisë

dhe Zelandës së Re ku theksoi se, nëse Britania do të mbeste jashtë KEE-së, forca e saj

ekonomike dhe ndikimi i saj politik do të ulej më tej dhe si rezultat do të zvogëlohej edhe

aftësia për të luftuar për interesat e shteteve të Komonuelthit në botë.191

Keith Holiak, Kryeministri i Zelandës së Re, deklaroi se ai nuk mund të

konceptonte ndonjë mënyrë për të kompensuar humbjen pa doganë të produkteve të

mishit dhe bulmetit në Britani. Edhe Kryeministri australian dhe kanadez shprehën të

njëjtën frikë për të ardhmen e eksporteve bujqësore të vendeve të tyre.192

Një pikë tjetër negative në negociatat ndërmjet Britanisë dhe vendeve të KEE-së

ishte se britanikët nuk arritën të bindnin të gjashtët se çështja e bujqësisë britanike ishte e

lidhur me interesat e eksportit të Komonuelthit. KEE në fakt, i shikonte si dy çështje të

veçanta. Ndërsa për Zelandën e Re u konsiderua se duheshin mbrojtur interesat e

eksportit bujqësor bazë të saj, për fermerët britanikë nuk shihej e nevojshme. Megjithëse

ata ishin të sigurtë se PPB do të ishte e shtrenjtë për Britaninë, ata mendonin se ishte një

çmim që ajo duhej të paguante sepse kërkoi të bashkohej me KEE-në me vonesë. Si

rezultat, të gjashtët vendosën që eksportet bujqësore të Komonuelthit nuk do të

trajtoheshin bashkë me bujqësinë britanike. U ra dakort se bujqësia britanike do të

diskutohej pasi të kishin rënë dakort për eksportet e Komonuelthit.

Disa vendeve të Komonuelthit si India, Pakistani dhe vendeve të Karaibeve, iu

lejuan kushte të favorshme gjatë negociatave, në disa raste të njëjta me ato që u ishin

dhënë territoreve franceze jashtë vendit. Për sa i përket Australisë, Zelandës së Re dhe

Kanadasë u vendos një periudhë tranzicioni në përfundim të së cilës do të trajtoheshin

njësoj me të tjerat. Megjithëse qeveria britanike bëri shumë përpjekje për të arritur një

marrëveshje të favorshme për Komonuelthin, ishte e përgatitur që të bënte koncesione në

mënyrë që të siguronte hyrjen. Vihet re se gjatë diskutimeve që kishin bërë me

Komonuelthin në 1960-ën, britanikët premtuan të ruanin marrëveshjet e tregtisë

preferenciale, por, kur filluan negociatat në tetor të vitit 1961, ky pozicion kishte

ndryshuar.

Për qeverinë britanike problemi kryesor politik ishte se, ndërsa interesat kryesore

të tregtisë (veçanërisht ato të Zelandës së Re) mund të mbroheshin nëpërmjet qëndrimit

bashkëpunues të të gjashtëve, pjesëmarrja britanike në PPB nuk mund të arrihej me

kushte shumë përfituese në kurriz të vendeve të treta përfshirë Domionionet britanike.193

Çështja e eksporteve bujqësore të Komonuelthit ishte shumë e ndërlikuar sepse

interesat dhe shqetësimet ndërmjet vendeve të Komonuelthit ndryshonin nga vendet e

pavarura në Azi ose në kolonitë afrikane. Nga ana tjetër, natyra e ndryshme e interesave

ekonomike të shteteve të Komonuelthit bëri të mundur që KEE-ja të mos kishte

mundësinë e ndonjë kundërshtimi të unifikuar ndaj anëtarësimit britanik në të.


1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 128 193 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 185

70

Një pikë tjetër negative për Britaninë gjatë periudhës së negociatave ishte se nuk

kishte mbështetje nga ana e Partisë Laburiste në opozitë. Për një farë kohe, kryetari i

Partisë Laburiste, Hjug Gaitskëll, nuk u angazhua në çështjen evropiane. Përveç kushteve

të vendosura nga Makmillani, siç ishin mbrojtja e interesave të Komonuelthit, EFTA-s

dhe bujqësia britanike, ai shtoi edhe dy të tjera si të rëndësishme për t’u arritur në

anëtarësimin në KEE: e drejta e Britanisë për të kryer planifikimin ekonomik kombëtar

dhe ruajtjen e politikës së saj të jashtme të pavarur. Të qenit i lëkundur, pra mosmbajtja e

një qëndrimi të caktuar për sa i përket integrimit të Britanisë, ishte shumë e volitshme për

anëtarët e partisë së tij, të cilët ishin po aq të lëkundur. Ai paraqiste dy këndvështrime të

ndryshme. Nëpërmjet kushteve të përcaktuara të jep idenë e të qenit në favor të

anëtarësimit por në fakt ai ndikoi për inkurajimin e kundërshtarëve të anëtarësimit në

veçanti liderëve të Komonuelthit, kur tha se: “anëtarësimi në KEE do të thoshte fundin e

Britanisë si komb i pavarur.. fundi i mijëra vitesh histori.”194

Në deklaratën nga Komiteti Kombëtar Ekzekutiv Laburist në shtator 1962

theksohet se Partia Laburiste e konsideron Komunitetin Evropian si një ide të madhe dhe

imagjinare. Ajo besonte se bashkimi i gjashtë kombeve të cilët në të shkuarën shumë

shpesh kanë qenë ndarë nga lufta dhe rivaliteti ekonomik ishte një hap i rëndësisë së

madhe. Gjithashtu theksohet se kjo parti ishte e ndërgjegjshme se ndikimi i këtij

Komuniteti të ri në botë do të rritej dhe se do të ishte në gjendje të luante për mirë ose për

keq – një rol shumë më të madh në formësimin e ngjarjeve në vitet ’60 dhe ato ’70 sesa

mund të shpresonin shtetet anëtare vetëm. Në dokument gjithashtu vihet theksi se

anëtarësimi i plotë në Tregun e Përbashkët ishte i kufizuar në Shtetet Evropiane.

Megjithëse kishte dispozita për statusin që shoqëron disa territore, shumë vende anëtare

të rëndësishme të Komonuelthit përjashtoheshin krejtësisht. Në të gjithashtu thuhet se

lidhjet dhe interesat e tyre, të dyja ekonomike dhe politike të Tregut të Përbashkët mund

të ndryshonin marrëdhëniet e tyre politike dhe ekonomike me pjesën tjetër të botës.

Gjithashtu vihet në dukje edhe se Britania ishte një anëtar kryesor dhe themelues i një

grupi shumë të madh dhe ende të rëndësishëm, Komonuelthit. Si i tillë, ata kishin akses

në zonën e vetme më të madhe në botë dhe ndikimin më të madh politik, një shoqëri

multi-raciale prej 700 milionë njerëzish.195

Në 3 dhjetor Gaitskëll i tha kryeministrit francez Pompidu se Partia Laburiste nuk

ishte kundër hyrjes britanike në Tregun e Përbashkët, por preferonte që “Britania të sillte

me të vendet e EFTA-s dhe ato të Komonuelthit, në mënyrë që të formojë një asociim të

hapur në botën jashtë sesa një Bashkim Evropian rajonal”, gjë që e nevrikosi


f. 35 195 Salmon, C. Trevor, Nicoll Williams, Building European Union: A Documentary and Analysis,

Manchester University Press, UK and NY, 1997, f. 75-76

71

Pompidunë. Ai iu përgjigj se: “Nuk vihet në diskutim që të lejohen, me hyrjen e Britanisë,

të një grupi vendesh shpesh me interesa të ndryshme”.196

Një sërë faktorësh ndikuan në ndërlikimin e negociatave. Qeveria britanike u

përball me një situatë paradoksale duke pasur frikë se, nëse shfaqte entuziazëm të madh

për hyrjen, do të kishte pasojë alarmimin e opinionit në vend, si edhe frikën se të gjashtët

do ta përdornin për të shtuar kushtet e tyre. Por, nëse ata do të ishin entuziastë sa duhet, të

gjashtët do të kishin dyshime për sinqeritetin e qëllimeve të Britanisë ndaj KEE-së.

Britania nuk po negocionte me Komisionin e KEE-së si një institucion i vetëm, por ishte

e detyruar të merrej me përfaqësuesit e secilit nga shtetet anëtare gjë që i vështirësoi

negociatat për shkak se secili prej tyre kishte interesa të veçanta.197

Përveç Komonuelthit, edhe EFTA rezultoi një çështje problematike dhe pati

ndikim negativ në negociatat për anëtarësimin britanik. Me anë të marrëveshjes së

Londrës së qershorit 1961, Britania, nën presionin e vendeve të EFTA-s, veçanërisht nga

suedezët dhe zviceranët, u detyrua t’i zotohej EFTA-s se përpara se të hynte në KEE do

të sigurohej që interesat e anëtarëve të tjerë të saj të mbroheshin. KEE-ja nuk e shihte të

mundur të negocionte me EFTA-n në bllok. Danimarka e cila aplikoi për anëtarësim në

KEE pak pas Britanisë kërkoi një formë asociimi e cila duhej ende të diskutohej.

Marrëdhënia e Britanisë me vendet e EFTA-s nuk konsiderohej të ishte e favorshme për

të. Madje Britania nuk kishte shumë përfitime nga EFTA as edhe për aplikimin e saj në

KEE. Madje kjo përbënte një pengesë. Nëse Komonuelthi luante një rol të rëndësishëm

për identitetin kombëtar të Britanisë, EFTA nuk ishte e rëndësishme politikisht dhe as

nuk kishte ndonjë kontribut në identitetin e saj kombëtar. Britania nuk ishte shumë e

sigurtë në premtimin që u kishte dhënë vendeve të EFTA-s, por, megjithatë, ajo duhet të

mbante marrëdhënie të mira me këto vende. Në rast se negociatat për hyrjen e Britanisë

në KEE do të dështonin, ajo do të kthehej nga vendet e EFTA-s.

Gjatë periudhës së negocimit Makmillani u përball me vështirësi të mëdha në

vend si pakënaqësia e liderëve të Komonuelthit, kritikat e fermerëve, dyshimet e

anëtarëve të lëkundur për aplikimin britanik. Edhe sondazhet tregonin se opinioni publik

po kthehej kundër anëtarësimit të Britanisë. Gjatë kësaj periudhe, kabineti i Makmillanit

u ndesh me atë që u quajt “Nata e Thikave të Gjata” në korrik të vitit 1962 kur

Makmillani hoqi shtatë ministra duke përfshirë Selwyn Lloyd, Ministrin e Financave, i

cili u zëvendësua me Reginald Maulding.

Makmillani ishte i sigurtë se e vetmja pengesë për hyrjen e Britanisë ishte De

Goli. Frika e Makmillanit lidhej me Nenin 237 të Traktatit të Romës i cili specifikonte se

secili prej të gjashtëve kishte të drejtën të bllokonte një aplikim për anëtarësim me

vendosjen e vetos, prandaj përpjekjet e britanikëve qenë maksimale për të bindur De

Golin pasi e dinin se ai mund të ishte pengesa kryesore. Përpjekjet e tij të para ishin lajkat

196 Wilkes, George, Britain’s failure to enter European Community 1961-63, Frank Cass and Co. LTD, UK

and USA, 1997, f. 60 197 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-


72

e përdorura për De Golin gjë që vihet re në vizitën shtetërore të De Golit në prill të vitit

1962 për të cilin u organizua një ceremoni të madhe madje edhe më të madhështore se ajo

e organizuar për Aizenauer një vit më parë. Përpjekjet më të mëdha Makmillani i bëri për

ta bindur De Golin për qëllimin e sinqertë të anëtarësimit britanik.

Makmillani ishte i sigurtë se rezervat e De Golit do të kapërceheshin, francezët do

të ishin të ashpër dhe nuk do të ndihmonin aspak por ata do të bënin një ujdi dhe në fund,

aplikimi britanik do të ishte i suksesshëm. Britanikët e tjerë të përfshirë në negociata

sidomos Dikson, ishin të bindur se De Goli nuk kishte ndër mend ta pranonte Britaninë

në KEE. Dikson ia transmetoi opinion e tij Makmillanit, por që ai u duk mosbesues ndaj

këtij pesimizmi. Kjo vihet re në reagimin e Makmillanit për informacionin e detajuar që i

paraqiti Diksoni në vjeshtën e 1962-shit, në të cilën parashikonte veton e De Golit të cilën

Makmillani e interpreton si interesante por jo bindëse.

Një nga arsyet kryesore për bindjen e Makmillanit se negociatat do të ishin të

suksesshme ishte besimi se “pesëshja miqësore” do të ushtronte presion kundër De Golit

dhe se do t’i jepnin mbështetje të fortë Britanisë në negociata. Në veçanti Makmillani

ishte i sigurtë se Gjermania Perëndimore i cili do t’i jepte ndihmë Britanisë, por, që në

fakt, ky pretendim i Makmillanit doli i gabuar. Edhe pse publiku gjerman ishte shumë në

favor të anëtarësimit të Britanisë, Makmillani bëri një vlerësim të gabuar për sa i përket

Adenauerit.

Përveç kësaj, vihet re një marrëdhënie e ngushtë ndërmjet De Golit dhe

Adenauerit dhe se De Goli mund të ndikonte në pikëpamjet e Adenauerit. Sipas Xhorxh

Boll “Adenaueri pyeste amerikanët: Ju nuk mendoni se Harold Makmillani është gati për

të hyrë në Evropë, apo jo”?198

Një pikë tjetër në disavantazh të Britanisë ishte dhe fakti se negociatat me KEE-

në, nuk ishin të lehta, pasi KEE-ja ishte ende në fazën e ndryshimit dhe zhvillimit të

vazhdueshëm dhe nuk ishte formuar ende. Këtu vlen të përmendim dy politikat me

rëndësi shumë të madhe për KEE-në siç ishte Politika e Përbashkët Bujqësore dhe

Bashkimi Politik. Duke qenë se me hyrjen e Britanisë, Franca do të kishte më shumë

humbje, ajo ishte më skeptikja ndër vendet e tjera anëtare. Në mes të 1963, De Goli tha

se: “KEE nuk është në fund të saj. Duhet të transformohet në një komunitet politik...për

britanikët nuk donin të hynin në komunitetin politik, prandaj ata nuk u lejuan në

komunitetin ekonomik...Por do të jetë 50 vjet përpara se të këtë një komunitet politik”.199

Me anë të kësaj, De Goli tregon pikëpamjen e tij për integrimin e Britanisë në KEE gjë që

nuk do të ndodhte shumë shpejt.

Franca ishte ajo që e ftoi Britaninë të merrte pjesë në konferencën e Mesinës dhe

nuk i kishte vënë një kusht për të marrë pjesë por duke qenë se ajo që Franca kishte nisur

198 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 82 199 https://www.princeton.edu/~amoravcs/library/grandeur1.pdf, f. 27

https://www.princeton.edu/~amoravcs/library/grandeur1.pdf

73

kishte pasur rezultate pozitive për të gjitha vendet anëtare, ajo ishte fuqizuar dhe tani

ishte Franca ajo që mund të vendoste nëse do të pranonte Britaninë në KEE apo jo.

Negociatat e bëra ndërmjet të gjashtëve dhe Britanisë patën një progres të

ngadalshëm dhe Franca dhe Britania i vinin fajin njëra-tjetrës, por për Britaninë këto

vonesa nuk ishin pozitive, ndërsa për Francën ishin shumë të leverdisshme.

Një përpjekje e Makmillanit për të përfituar anëtarësimin ishte plani për një

marrëveshje tripalëshe bërthamore, për të cilën De Goli ishte shumë i interesuar. Kjo

vihet re në konsultimet anglo-franceze gjatë viteve 1961-1962 në përcaktimin e një

partneriteti bilateral bërthamor me britanikët. Në këtë pikë De Goli ishte shumë i

interesuar sepse Franca ishte shumë mbrapa në fushën e teknologjisë dhe dëshironte që të

pajisej me një kapacitet bërthamor. Teknologjia bërthamore ishte pika e fortë e Britanisë.

Kjo mund ta ndihmonte Makmillanin ta bindte De Golin. Franca shpërtheu bombën e saj

atomike në vitin 1962 që korrespondonte me tre vjet më vonë pasi Britania kishte bërë

testin e parë të bombës hidrogjen.

Ndërsa për Makmillanin ideja e bashkëpunimit për armët bërthamore ishte një ide

e mirë për të joshur De Golin, shumë ministrave britanikë nuk i pëlqente kjo ide.

Megjithatë ata mund t’i konsideronin francezët një opsion i fundit vetëm nëse SHBA-ja

do t’i jepte fund partneritetit ekzistues bilateral bërthamor. Mendohet se bashkëpunimi

anglo-amerikan nuk vihej në diskutim dhe britanikët nuk do të donin ta shkëmbenin atë

për më shumë Evropë. Me gjithë hedhjen e kësaj ideje, nuk kemi asnjë propozim konkret.

Wolfram Kaiser e ka përshkruar armatimin bërthamor të ofruar De Golit nga Makmillani

si karrem që do të tërhiqej në çastin kur gjenerali do të afrohej shumë ose si rryshfet

bërthamor me anën e të cilit Makmillani kërkonte të përfitonte hyrjen në KEE.

Makmillani nuk e shihte si problem dhënien e informacionit francezëve, por faktin se

ishte SHBA-ja, ajo që do të vendoste nëse Britania mund të bashkëpunonte me Francën.

Gjatë viteve 1961-1962 presidenti Kenedi mbajti qëndrim negativ për sa i përket pajisjes

së Francës me armë bërthamore.

Megjithatë, Makmillani kishte dyshime për De Golin nëse ai pas arritjes së asaj që

donte, do të garantonte hyrjen e Britanisë. Ky dyshim erdhi si rezultat i asaj që i kishte

thënë Kenedi se De Goli do të merrte atë që donte dhe nuk do të bënte as lëvizjen më të

vogël.200

Në mbledhjen e Rambujes në mes të dhjetorit qendrimi i De Golit ishte shumë

negativ ndaj britanikëve, për shkak të marrëveshjes Nasau ndërmjet SHBA-së dhe

Britanisë. Ajo që De Goli preferonte ishte krijimi i forcave bërthamore të pavarura në

Francë dhe Britani pa ndërhyrjen e SHBA-së, por Britania nuk mund të zhvillonte armët

veta bërthamore pa bashkëpunimin e saj. Në vitin 1960, SHBA-ja i kishte premtuar

Britanisë se do t’i jepte raketën amerikane “Skybolt” dhe ajo që Britania i kishte lënë të

kuptonte De Golit ishte se në rast se amerikanët nuk do t’i mundësonin raketën “Skybolt”

atëherë mund të bashkëpunonte me Francën për armët bërthamore. Në vitin 1962 Ministri

200 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 192

74

amerikan i Mbrojtjes, Robert Meknamara vendosi të shkatërronte “Skybolt” si difektoze

dhe në vend të saj t’i jepte Britanisë raketat “Polaris” të cilat hidheshin nën ujë nga një

nëndetëse, e përdorur në marinën amerikane. Kjo u finalizua me negociatat ndërmjet

Makmillanit dhe Kenedit në Nasau më 19-21 dhjetor të vitit 1962. Megjithëse këshilltarët

e Kenedit kishin këshilluar se kjo lëvizje do të ishte në dëm të aplikimit të Britanisë në

KEE, Kenedi vendosi që t’ia jepte ato Makmillanit.

Makmillani mendonte se nuk do të kishte ndonjë pasojë negative nga blerja e

“Polaris” me arsyetimin se ai kishte kohë që kishte planifikuar ta bënte këtë blerje.

Marrëdhënia me SHBA-në ishte ajo që De Goli nuk pëlqente dhe fakti që Britania nuk u

konsultua me De Golin e irritoi atë.201 Ndikim negativ te francezët pati fjalimi i

MekNamarës në Ann Arbor, Miçigan në qershor 1962 në të cilën ai dënoi të gjitha forcat

bërthamore kombëtare përveç atyre të SHBA-së si të rrezikshme dhe që i mungonte

besueshmëria. Kenedi vazhdoi më tej ofendimin shpejt pas saj kur në një konferencë për

shtyp, e përshkroi politikën bërthamore të De Golit si jomiqësore.202

Kenedi i propozoi Francës që të bashkohej me SHBA-në dhe Britaninë për të

formuar një kërcënim bërthamor tripalësh kundër vendeve të bllokut lindor, por, më 9

janar 1963, kabineti francez refuzoi marrëveshjen “Polaris”.

Kjo lëvizje bëri që De Goli të bindej se Britania nëse do të zgjidhte ndërmjet

KEE-së dhe SHBA-së, do të zgjidhte këtë të fundit gjë që bëri që ai ta konsideronte

Britaninë jo vetëm të varur nga SHBA-ja por si kal Troje për të imponuar ndikimin

amerikan në KEE.

Në konferencën për shtyp të mbajtur më 14 janar 1963, De Goli deklaroi veton e

tij për anëtarësimin britanik.

3.2 Vetoja e De Golit

Kishte disa arsye pse De Goli i dha veton kërkesës së Britanisë për të hyrë në

KEE. Në konferencën për shtyp të 14 janarit 1963 në Elize, De Goli e lidhi deklaratën e

tij me historinë që Britania kishte pasur në lidhje me Evropën. Ai u shpreh: “Duke u

përpjekur të fundosë KEE-në në një zonë të tregtisë së lirë, Britania tani kërkon të

bashkohet por sipas kushteve të saj. Në këtë mënyrë, negociatat për hyrjen japin shumë

pak siguri se Britania do të mund ta vendosë veten... brenda një tarife të përbashkët.... të

heqë dorë nga të gjitha preferencat ndaj Komunitetit .... të heqë dorë nga çdo pretendim

që bujqësia e saj të jetë e priviligjuar dhe mbi të gjitha... t’i trajtojë të gjitha angazhimet

e saj me vendet e tjera të Zonës së Tregtisë së Lirë si të paqëna dhe t’i anullojë”. Për më

tepër, nëse Britania do të bashkohet pa ndryshime thelbësore të orientimit ndërkombëtar

201 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 82 202 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-


75

të saj, KEE-ja nuk do të rezistojë gjatë por në vend të kësaj do të bëhet një komunitet

atlantik kolosal nën dominimin dhe orientimin amerikan.203

Sipas De Golit, Britania nuk ishte e përkushtuar ndaj Evropës, por ishte e

përkushtuar ndaj Komonuelthit dhe SHBA-së për të cilën këto të fundit kishin një rëndësi

më të madhe se ç’kishte Evropa.

Në fillim të vitit 1963, De Goli tha se: “Evropa do të shkrihej si sheqer në kafe!

Anglo-saksonët duan një Evropë... pa kufi... në fakt kjo është një Evropë e amerikanëve.

Një Evropë shumështetesh. Një Evropë që në ekonominë e saj madje edhe në mbrojtje

dhe politikë do të vendosej nën hegjemoninë e paepur amerikane”.204

Tendencat armiqësore të tij në drejtim të SHBA-së ishin të qarta dhe kjo e fundit

përbënte një nga arsyet kryesore të vetos së De Golit. Pikëpamja e De Golit për KEE-në

ishte se nuk duhet të kishte asnjë lloj lidhjeje me SHBA-në dhe, duke qenë se Britania

ishte partneri kryesor i saj në Evropë, kjo i jepte atij një arsye më shumë të mos pranonte

anëtarësimin e Britanisë në KEE. Një ndikim përkeqësues i situatës gjatë negociatave

ishin edhe planet për armët bërthamore, në të cilat De Goli nuk u përfshi gjë që ai e

konsideronte shumë të rëndësishme për Francën. Përveç kësaj, Pakti Nasau i nënshkruar

ndërmjet Britanisë dhe SHBA-së për të cilën De Goli nuk u konsultua e bindi atë se

Britania ishte një satelit i SHBA-së.

Mendohet se ky ishte vetëm preteksti i përshtatshëm për De Golin që të hidhte

poshtë aplikimin e Britanisë. Në konferencën për shtyp De Goli e portretizoi Britaninë se

nuk ishte evropiane sa duhet në aspektin politik, ekonomik dhe kulturor për t’iu bashkuar

Komunitetit.205

“Të lejosh Britaninë në Evropë do të ishte si t’i hapje derën dominimit anglo-

amerikan, antiteza e ëndrrës evropiane”,206 thoshte De Goli. Kjo ishte një tjetër frikë e

De Golit, sepse sipas tij nëse Britania do të ishte pjesë e Komunitetit ajo do të sillte

ndikimin amerikan në të. SHBA-ja ishte një faktor nxitës i Britanisë për t’u afruar me

Evropën, madje kishte marrë miratimin e saj.

Në bisedat e bëra ndërmjet De Golit dhe Makmillanit, De Goli i thoshte se duhet

të bënte një zgjedhje ose Evropën ose SHBA-në, jo të dyja. Gjatë mbledhjes së tyre në

Champs për negocitatat e aplikimit, De Goli i tha Makmillanit se Britania nuk dukej

shumë gati nga ana politike të parapëlqente Evropën më shumë se SHBA-në, gjë që edhe

pse Makmillani nuk e pranoi hapur, e pranoi nëpërmjet Paktit Nasau.207

Por De Goli nuk ishte i vetmi që kishte antipati ndaj SHBA-së. Vihej re një anti

amerikanizëm i madh edhe në sektorë të ndryshëm francez ku kultura dhe imperializmi

203 Dinan Desmond, Historia e Integrimit Europian, AIIS, Tiranë, 2009, f. 56-57 204 https://www.princeton.edu/~amoravcs/library/grandeur1.pdf, f. 28 205 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 193 206 Jowell, Roger and Hoinwille, Gerald, Britain into Europe: Public opinion and EEC 1961-75, Croom

Helm, 1976, f. 8 207 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 197


76

amerikan nuk shiheshin me sy të mirë në veçanti në vitin 1960, kur aktivitetet e

korporatave amerikane përbënin shqetësim të madh për francezët.

De Goli gjatë luftës ishte ndeshur me përpjekjet e SHBA-së për ta hequr atë si

lider të Francës së lirë, një mëri të cilën ai e transmetoi edhe në spektrin politik francez

madje edhe në konceptimin e tij të Evropës. Në fazën e parë politika u përqendrua në

zhvillimin e komuniteteve në një organizim me një politikë të jashtme të përbashkët, nën

drejtimin francez. De Goli kënaqej me veprime mosbindjeje kundrejt SHBA-së. Ai

vizitoi Moskën në vitin 1964 dhe nënshkroi marrëveshje tregtare me lidershipin sovjetik;

tërhoqi forcat franceze nga struktura e komandës së NATO-s në 1966-ën dhe dëboi selitë

e NATO-s nga toka franceze; dhe, në fund të 1960-ës ai drejtoi një fushatë për të minuar

dollarin duke kthyer atë nga rezervat e monedhës së huaj franceze në ar. Kjo çoi në një

krizë serioze monetare.208

Ky nuk ishte i vetmi problem që De Goli mbarte kundrejt amerikanëve. Ai i

akuzonte ata se gjatë Luftës së Parë Botërore nuk i erdhën në ndihmë Francës, por erdhën

shumë vonë vetëm kur Franca ishte rrënuar. Përveç kësaj, në maj të vitin 1945,

administrata e Trumanit i ndërpreu furnizimet trupave franceze kur ishin nën komandën e

De Golit. Një tjetër shkak i mërisë së De Golit kundrejt SHBA-së dhe Britanisë ishte se

Franca nuk u ftua të merrte pjesë në konferencat e tri fuqive të mëdha të Dumbarton

Oaks, Jaltës dhe Potsdam. As Stalini nuk ishte në favor të pjesëmarrjes së saj, sepse sipas

këndvështrimit të tij, Franca u dorëzua shumë shpejt përpara sulmit nazist.209

Në deklaratën e tij De Goli përmendi edhe pozicionin gjeografik ishullor të

Britanisë si një disavantazh për Britaninë duke theksuar se ajo ishte shumë ndryshe nga

kontinenti për shkak të natyrës, strukturës si dhe vetë vendndodhjes së saj. Përveç De

Golit, pjesa më e madhe e anëtarëve të KEE-së e shihnin Britaninë si një partner të

çuditshëm, të cilët panë mospërputhje në zhvillimin e identitetit evropian.210 Në konferencën e tij për shtyp, De Goli nuk la pa përmendur politikën e

përbashkët bujqësore e cila ishte rënë dakort nga anëtarët e KEE-së dhe se për Britaninë

do të përbënte sakrifica të mëdha. Ai shprehu gjithashtu edhe idenë e tij se ishte kundër

integrimit të mëtejshëm të KEE-së duke theksuar se me hyrjen e Britanisë do të kishte

edhe anëtarë të tjerë që do të aplikonin. Sipas pikëpamjes së tij, kjo do të ndryshonte

natyrën e KEE-së.

Në deklaratën të tij për shtyp ai përfshiu të gjitha pikat të cilat ai i kishte diskutuar

qoftë me Makmillanin qoftë me Dikson por gjatë negociatave nuk ishte shprehur

asnjëherë për mospranimin e aplikimit britanik. Kjo deklaratë hidhte poshtë të gjitha

përpjekjet e britanikëve prej një periudhe trevjeçare për të bindur De Golin për

seriozitetin e kërkesave të tyre. Përveç kësaj, vihet re se të gjitha fjalët që De Goli thotë

për Britaninë janë të njëjta me ato që kanë shprehur kryeministrat britanikë pse Britania

208 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford Univeristy Press, NY 1998, f. 8 209 Singh Chopra, Hardev, De Gaulle and European unity, Abhinav publications, New Delhi, 1974, f. 13 210 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 197

77

ishte shumë ndryshe në karakter nga pjesa tjetër e kontinentit dhe nuk mund të merrte

pjesë në integrimin evropian kur vendet anëtare të KEE-së në 1950-ën i kërkuan asaj të

bashkohej me to.

Këto ishin arsyet sipërfaqësore, të cilat De Goli deklaroi publikisht por kishte

edhe arsye të tjera të cilat nuk i bëri publike.

Një nga arsyet që De Goli mbajti të padeklaruar në publik ishte frika që ai kishte

për një skenar të mundshëm që mund të lindte nga një koalicion anglo-gjermano-

amerikan kundër PPB-së. De Goli e shprehu këtë frikë të tij gjatë mbledhjeve

konfidenciale nga viti 1961 deri në vitin 1965, ku ai u rrëfen bashkëpunëtorëve të tij se

vetëm Britania në Tregun e Përbashkët ishte çështje e mjaftueshme për të dhënë një veto

franceze.

Ideja e De Golit ishte se Franca duhet të qëndronte e pavarur ndërmjet fuqive të

mëdha SHBA-së dhe Bashkimit Sovjetik. De Goli kishte frikë se Britania do të niste një

marrëveshje të tregtisë së lirë me SHBA-në dhe Komonuelthin, gjë që do të ishte e

papranueshme sepse fuqia ekonomike e SHBA-së do të çonte në dominimin ekonomik të

KEE-së.211

Në fakt, PPB-ja ishte një politikë që kishte një rëndësi të veçantë për Francën dhe

që ishte formuar në bazë të interesave të saj. Franca kishte frikë se me hyrjen e Britanisë

në KEE, Britania do të impononte pikëpamjet e tregut të saj në PPB duke dëmtuar

interesat e Francës.

PPB-ja përfaqësonte përfitime të mëdha për fermerët francezë. Bujqësia ishte

shumë e rëndësishme për Francën dhe i nevojiteshin subvencione të mëdha për të

përballuar prodhimet e lira të pjesëve të tjera të botës si Argjentina, Kanadaja ose

Australia. Shteti francez nisi të kishte probleme të mëdha financiare për shkak të

mbështetjes ndaj bujqësisë, kështu që Komuniteti do të paguante për këtë politikë

evropiane për përfitimin e fermerëve francezë dhe qeverisë së tyre.212

Në një diskutim me liderët gjerman, De Gol theksoi se: “një marrëveshje

industriale tregtie mund të bëhet me Britaninë, por jo me KEE-në sepse bujqësia është

një interes jetësor për Francën dhe që Franca të mbajë bujqësinë e saj me Anglinë si

anëtare, Anglia nuk duhet të jetë më Anglia.” Madje, në diskutim me Ministrin gjerman

të Punëve të Jashtme Gerhard Shrëder, De Gol e quajti PPB-në një çështje “jetë a vdekje”

për Francën.213

Që në fillim të tetorit të vitit 1960, Robert Marjolin, Komisioneri francez, i tha një

zyrtari britanik se anëtarësimi britanik nuk qe i mundur sepse Gjermania Perëndimore

dhe anëtarët e tjerë do të kërkonin gjithashtu favorizime në bujqësi, duke minuar KEE-në

dhe duke shkaktuar tërheqjen franceze.214

211 http://www.ies.ee/iesp/No4/Troitino.pdf, History and politics, f. 146 212 http://www.ies.ee/iesp/No4/Troitino.pdf, History and politics, f. 146 213 https://www.princeton.edu/~amoravcs/library/grandeur1.pdf, f. 17 214 https://www.princeton.edu/~amoravcs/library/grandeur1.pdf, f. 23

http://www.ies.ee/iesp/No4/Troitino.pdf




78

Në deklaratat publike në janar të vitit 1963, edhe liderët francez ashtu si

Kryeministri dhe Ministri i Jashtëm i vunë theksin bujqësisë. Xhorxh Pompidu i tha

britanikëve në konferencën e Rambujesë së dhjetorit të vitit 1962, se i gjithë problemi

ishte se francezët nuk donin të rinegocionin të gjithë politikën bujqësore të KEE-së në

tetë vjet.215

Ideja se britanikët nuk do të dorëzonin një aplikim zyrtar, por preferonin që të

bënin negociatat më përpara dhe do të aplikonin vetëm kur kushtet e tyre të

plotësoheshin, bëri që De Goli të mendonte për qëllime jo serioze të aplikimit të tyre në

KEE.

Një arsye tjetër ishte skepticizmi që De Goli kishte për anëtarësimin britanik në

KEE. Ai kishte frikë se me hyrjen e Britanisë, Franca nuk do të kishte më të njëjtin

ndikim në KEE, pra do të kishte rrezik që Britania t’i merrte drejtimin. Pas mbledhjes me

De Golin në nëntor të vitit 1961, Makmillani shkruan në ditarin e tij se: “Krenaria e tij

për urrejtjen e trashëguar për Anglinë (që nga Zhan D’Ark), kujtimet e këqija të luftës së

fundit: mbi të gjitha sqima e tij e madhe për Francën – ajo duhet të dominojë – e bën atë

gjysmë të na mirëpres dhe gjysmë të na refuzojë me një kompleks të çuditshëm “dashuri-

urrejtje”. Ndonjëherë kur jam me të, ndjej se e kam bindur, por ai kthehet në mosbesimin

dhe mospëlqimin e tij. 216

Edgar Pisani, Ministri i Bujqësisë franceze, u tha kolegëve evropianë se: “asnjë

gjel nuk donte ta ndante pulën e vetë me një tjetër edhe pse gjeli tjetër i sjell edhe gjashtë

pula të tjera të vetat në kotec”. Pak pas vetos Makmillani i tha Kenedit se arsyeja reale e

De Golit ishte se ishte i vendosur ta mbante Britaninë jashtë Komunitetit është se “donte

të ishte gjeli i një kapice plehu të vogël në vend që të kishte dy gjela në një kapicë plehu

të madh”.217

De Goli i pati thënë Debres se Franca kishte të drejtë t’i kthehej pozita e saj

botërore që i takon duke u bërë fuqia drejtuese në Evropë, gjë që ishte një arsye më tepër

që thekson frikën e tij për hyrjen e Britanisë.218 Walter Laker shprehet se De Goli ishte i

bindur se ai ishte i ngarkuar me misionin historik për të shpëtuar Francën, për të vendosur

nderin dhe dinjitetin e saj, për ta bërë atë përsëri një vend të madh.

Ambicja e Britanisë për të drejtuar KEE-në, u vihet re në një mbledhje të kabinetit

në prani të Makmillanit në maj të vitit 1961, ku u vlerësua se Britania mund të jetë anëtari

më i fuqishëm i KEE-së. Gjithashtu theksuan se nuk kishte dyshim se statusi i drejtimit

në Evropë sipas kushteve të Britanisë është një tipar i rrënjosur i politikë bërësve

britanikë.

215 Po aty 216 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 196 217 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-

1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 141 218 Wilkes, George, Britain’s failure to enter European Community 1961-63, Frank Cass and Co. LTD, UK

and USA, 1997, f. 237

79

Britania në krahasim me Francën nuk kishte ide të qarta se si donte ta drejtonin

Evropën dhe Franca dhe Britania shpesherë kishin pikëpamje të ndryshme të konceptit të

politikës së jashtme si dhe interesa të ndryshme ekonomike por për sa i përket

institucioneve të ardhshme të integrimit evropian, Franca dhe Britania kishin pikëpamje

të njëjta. Përveç kësaj, De Goli ishte kundër ideve federaliste ku ishte bazuar integrimi

evropian,219 gjë që përkon me këndvështrimin britanik.

Një tjetër ndikim negativ që mendohet të ketë pasur te De Goli ishte se

konservatorët nuk e kishin përdorur si mjet propagande hyrjen e Britanisë në KEE në

zgjedhjet e përgjithshme. Duke qenë se e kishin konsideruar atë thjesht si një çështje të

politikës së jashtme, për De Golin do të thoshte se nuk e konsideronin atë të rëndësishme

sa duhej. Megjithëse pati ndikim negativ tek vendimi i De Golit, për konservatorët pati

ndikim pozitiv, pasi nuk u dëmtuan në zgjedhjet e vitit 1964.

Aplikimi i Britanisë edhe pse jo i suksesshëm i dha një ndikim pozitiv

marrëdhënies ndërmjet Britanisë dhe SHBA-së pasi Makmillani plotësoi dëshirën e

amerikanëve duke treguar gatishmërinë e tyre për të marrë pjesë në integrimin evropian.

Duke parë përpjekjet maksimale të Makmillanit, Kenedi i dha Britanisë raketat Polaris

dhe armë bërthamore të pavarura me çmim të ulët. Për Makmillanin nuk ishte e

rëndësishme marrja e raketave bërthamore por simboli i statusit të privilegjuar të

Britanisë si fuqi botërore megjithëse nuk kishte më kapacitetin e duhur ekonomik dhe

politik për të gëzuar këtë status. Vazhdimi i negociatave ndërmjet britanikëve dhe

vendeve të KEE-së deri në fund dhe vetoja e De Golit bëri që Britania t’i tregonte

amerikanëve se fajin për mospranimin e Britanisë në Komunitet e kishte Franca.

Vetoja e De Golit nuk pati reagim negativ ndër vendet e EFTA-s, përkundrazi kjo

bëri që ato të shfaqnin solidaritet me Britaninë dhe qetësoi shtetet neutrale si Suedia,

Zvicra dhe Austria të cilat ishin kundër aplikimit të Britanisë në KEE. Duke marrë të

gjithë mbështetjen e vendeve të EFTA-s qeveria britanike përfitoi një përshpejtim të afatit

të ri për heqjen e tarifave të brendshme më 1 janar të vitit 1967. Në nivel diplomatik,

dështimi i aplikimit ishte një sukses i plotë për qeverinë britanike.220

Në gjysmën e vitit 1962 opinioni publik po shkonte kundër anëtarësimit britanik

në KEE. Mendohet se ndryshimi i opinionit britanik, mundësia se një qeveri laburiste e

cila ishte kundër tregut të përbashkët mund të vinte në pushtet, mund të ketë patur një

ndikim në veton e De Golit.

Njohja e De Golit me Makmillanin ishte më e hershme sesa ardhja në pushtet e

De Golit. Ata ishin njohur në luftën e Algjerisë dhe kishte qenë ngatërruar me forcat e

lira franceze të cilat drejtoheshin nga De Goli. Makmillani i kishte shpëtuar De Golit

jetën politike në më shumë se disa raste kur kërcënohej nga Ruzvelti dhe Çërçilli.221

219 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 198 220 Kaiser, Wolfram, Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD, London, 1999, f. 202-

203 221 Young, Hugo, This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair, Macmillan, London, 1998,

f. 117

80

Madje për sa i përket marrëdhënies ndërmjet De Golit dhe Makmillanit, De Goli thotë se:

“nuk i urojmë të keqen Makmillanit, i cili është një aleat i sinqertë i Francës. Por nuk

mund të sakrifikojmë interesin themelor francez për këtë simpati.”222

Një tjetër faktor i ndikimit në veton e De Golit ishte se Britania nuk i bëri ndonjë

ofertë tërheqëse Francës, madje edhe propozimi i bashkëpunimit për armët bërthamore që

ishte me interes për De Golin rezultoi në një zhgënjim të madh nga ana e britanikëve. Por

irritimi më i madh për De Golin nuk ishte moskonsultimi me të por për Paktin Nasau, por

se Franca humbi mundësinë për të pasur armë bërthamore që ishte shumë e rëndësishme

nga ana politike si simbol i fuqisë botërore.

Në fund të janarit ishte e qartë se negociatat nuk do të vazhdonin dhe Hithi u

tërhoq nga Brukseli duke thënë se: “ne nuk do t’i kthejmë shpinën Evropës. Ne jemi pjesë

e Evropës, nga gjeografia, tradita, historia, kultura dhe civilizimi”. Makmillani në

Dhomën e Komunëve deklaroi se negociatat u ndërprenë jo sepse ato rrezikonin të

dështonin, por sepse rrezikonin të ishin të suksesshme, ndërsa presidenti i Komisionit

Walter Hollshtain, mendonte të kundërtën. 223

Vetoja e De Golit për Britaninë duhet parë edhe në aspektin historik. Të dyja

vendet kanë qenë rivale prej 100 vjetësh në Evropë. Ndërsa Lufta e Dytë Botërore çoi në

kapitullimin e Francës, për të cilën De Goli u ndje i poshtëruar, Britania nuk pati të

njëjtin fat. Makmillani shkroi në biografinë e tij se: “gjërat do të kishin qenë më të lehta

nëse Anglia jugore të kishte qenë pushtuar nga nazistët... mund të dukem cinik por është e

vërtetë – nëse Hitleri do të kishte kaluar në Londër, nuk do të kishim pasur asnjë problem

me De Golin”.224

Kriza e Suezit ishte një prishje e mëtejshme e marrëdhënieve të dy vendeve në

vitet 1956-1957. Suezi pati një ndikim negativ, jo vetëm për shkak se Britania braktisi

Francën dhe Izraelin me kërcënimin e parë të SHBA-së, por edhe sepse vuri në dukje

humbjen e pavarësisë së Britanisë për të ndërmarrë nisma pa miratimin e SHBA-së.

Faktorë të tjerë që ndikuan në ftohjen e marrëdhënieve ndërmjet Francës dhe

Britanisë është vendimi i qeverisë së Makmillanit në kohën e FTA-së për të reduktuar

forcat ushtarake në kontinent. Ky veprim ishte ndërmarr me nismë të Sandis, Ministri i

Mbrojtjes në vitin 1957. Britania ishte angazhuar që të mbante tri divizione ushtarake dhe

një forcë sulmuese në kontinent deri në fund të shekullit dhe në këmbim të këtij

angazhimi, Franca hoqi dorë nga riarmatimi i Gjermanisë. Me mohimin e pjesës së saj të

marrëveshjes pas tre vjetësh që kishte marrë përsipër këtë angazhim, Franca u bind për

pabesinë e britanikëve.

Edhe në marrëdhënie me NATO-n, të dyja vendet patën fërkime dhe pakënaqësi

sidomos nga ana e Francës. Nëpërmjet një memorandumi dërguar Makmillanit dhe

222 https://www.princeton.edu/~amoravcs/library/grandeur1.pdf, f. 14 223 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 36 224 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-



81

Aizenauerit në 17 tetor 1958, De Goli duke kërkuar angazhim më të madh të Francës në

operacionet e NATO-s dhe propozoi zëvendësimin e strukturës së komandës ekzistuese

me një triumvirat të përbërë nga SHBA, Britania dhe Franca.225 Ai propozoi krijimin e

një drejtorie politike brenda Aleancës së Atlantikut të përbërë nga krerët e qeverive të

këtyre tre vendeve e cila do të takohej periodikisht, do të krijonte një shtab të përbashkët

e do të ndërtonte një strategji të përbashkët sidomos lidhur me krizat jashtë zonës së

NATO-s. Për të treguar sesa seriozisht i shtronte propozimet e tij, De Goli u shtoi atyre

edhe kërcënimet e daljes së Francës nga NATO. De Goli kërkonte që Franca të kishte një

status të barabartë me atë të marrëdhënies së veçantë të SHBA-së dhe Britanisë. Ai

gjithashtu sugjeronte një rregullim të sigurimit, të ngjashëm me idenë e Ruzveltit të katër

xhandarëve, duke zëvendësuar Bashkimin Sovjetik me Francën si një nga lojtarët.226

Makmillani e hodhi poshtë këtë propozim si një ide absurde që Franca të vendosej

në të njëjtin nivel me SHBA-në dhe Britaninë. Sipas Miriam Camps kjo ishte arsyeja pse

De Goli nuk donte të bashkëpunonte me Britaninë për FTA, megjithëse propozimet

britanike do të ishin më shumë fitimprurëse për Britaninë se sa për vendet e tjera që i

kërkohej angazhim, vetë Britania nuk pranonte të bënte ndonjë angazhim politik nga ana

e saj.227

As në NATO De Goli nuk arriti të siguronte një rol më të rëndësishëm për

Francën në strukturën e komandës së saj, për të cilën ai besonte se ishte më shumë nën

kontrollin amerikan sesa atë britanik. Vizioni i De Golit ishte për një Evropë për

evropianët dhe jo për një Evropë Atlantiste, një Evropë që merrte përgjegjësitë për

mbrojtjen e vet e cila ishte më pak e varur nga SHBA-ja. Sipas De Golit në këtë vizion

nuk kishte vend për një Britani, ende të martuar me idenë e një marrëdhënieje të

veçantë”.228

Për më tepër, interesat e të dyja vendeve ishin krejtësisht të kundërta. Ndërsa

britanikët e bazonin ekonominë e tyre në industri dhe eksportet industriale dhe lejonte

importimin e ushqimeve të Komonuelthit me çmim të ulët, francezët ishin eksportues të

rangut të parë të produkteve bujqësore. Qëllimi kryesor i francezëve ishte krijimi i një

tregu të zgjeruar, por propozimet britanike në këtë aspekt nuk kishin gjë për të ofruar.

Shumë studiues momentin e vetos e kanë përshkruar në mënyra të ndryshme,

varka e humbur, mundësia e humbur dhe disa e interpretojnë si aplikim i bërë shumë

vonë dhe disa të tjerë si shumë herët sepse Komuniteti ishte ende në krijim e sipër.

Britania nuk kishte një ide të qartë për reagimin që duhej të kishte pas vetos së De

Golit dhe shpresonte se liderët e pesë vendeve të tjera do të mbizotëronin mbi De Golin,

225 Po aty 226 Kissinger, Henry, Diplomacia, Laert, Tiranë, 1999, f. 611 227 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-

1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 144 228 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-


82

por asnjëri prej tyre nuk ishte i përgatitur të kërcënonte bashkimin e të gjashtëve.229

Megjithatë nuk mund të hidhet poshtë fakti se, pas dhënies së vetos nga ana e De Golit

vendet anëtare të KEE-së patën pakënaqësi ndaj këtij vendimi: së pari, nëpërmjet dhënies

së vetos De Goli kishte bllokuar integrimin evropian dhe së dyti, Britania shihej si një

kundërpeshë e përshtatshme për të ulur ndikimin francez.

Pas dhënies së vetos, Traktati i Miqësisë Franko-Gjermane i erdhi në ndihmë De

Golit duke bërë që Gjermania ta nxirrte De Golin nga izolimi. Për Britaninë ekzistonte

ende frika se KEE si fuqi botërore mund të zëvendësonte Britaninë si partneri kryesor i

SHBA-së.

Makmillani nuk ishte përgatitur të humbte dhe për pasojë nuk kishte një plan

rezervë në rastin më të keq. Prandaj për Makmillanin ngjarja ishte katastrofike. Në një

transmetim për publikun ai tha se: “Është humbur një mundësi e madhe, nuk është mirë të

përpiqesh ta fshehësh ose ta minimizojmë faktin.... Franca dhe qeveria e saj nuk po

shikojnë përpara. Ata duket se mendojnë se një shtet mund të dominojë Evropën dhe

njëlloj gabim se Evropa mund ose duhet të qëndrojë vetëm. Evropa nuk mund të qëndrojë

vetëm. Ajo duhet të bashkëpunojë me pjesën tjetër të Botës së Lirë, me Komonuelthin, me

SHBA-në në një partneritet të njëjtë dhe të nderuar.”230

Një tjetër aspekt që ndikoi në veton e De Golit ishte periudha e viteve të mërgimit

të tij gjatë të cilave megjithëse u ndihmua nga amerikanët dhe anglezët, ata refuzuan ta

trajtonin si të barabartë; për ta ishte një patriot i merituar, por pretendimi i tij që të njihej

de facto dhe de jure si kryetar i qeverisë franceze në mërgim nuk u mor seriozisht. Ai u

mërzit nga aleatët prej urdhrave të shumta që merrte. Duke qenë se kjo iu duk fyese, ai

refuzoi frymën e kompromisit, duke e konsideruar veten e tij të plotfuqishëm për të gjitha

vendimet që lidheshin me të ardhmen e Francës.231

Ai që kishte parashikuar veton me anë të raporteve të ndryshme ishte Dikson, i

cili e shikonte mëdyshjen e De Golit më tepër si pesimiste se sa pozitive, siç e shikonte

Makmillani. Në të gjitha rastet, Makmillani kishte besim se përshtypja e Diksonit ishte e

gabuar përderisa De Goli nuk ishte shprehur negativisht për aplikimin britanik në

momente të ndryshme që ishte pyetur për opinionin e tij, qoftë nga britanikët, qoftë nga

media.

Andrew Marr ka specifikuar një deklaratë të De Golit të marrë nga Peyrefitte,

“C’etait De Gaulle” ku ai thotë se: “Sidoqoftë nuk duhen harruar gjërat themelore. Gjëja

themelore ishte se anglezët dhe vargani i satelitëve, sapo të marrin vendin e tyre, do të

duan të diskutojnë sërish problemet e zgjidhura ndër të gjashtë, por kësaj herë me një

shumicë që nuk do të donin ta ndërtonin Evropën me shpirtin me të cilën të gjashtë kanë

nisur ta bëjnë atë. Të gjitha vendet do të tërhiqen nga Komuniteti. A është kjo ajo që

duam? A duam të shkatërrojmë atë që jemi duke ndërtuar – dhe pa asnjë dhimbje?” Kjo

229 George, Stephen, An Awkward Partner, Oxford Univeristy Press, NY, 1998, f. 36 230 Young, Hugo, This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair, Macmillan, London, 1998,

f. 143-144 231 Lakër, Uollter, Europa në kohën tonë 1945-1992, Dituria, Tiranë, 2003, f. 50

83

tregon frikën e De Golit që me hyrjen e Britanisë në KEE, të gjitha politikat e tyre do të

shqyrtoheshin nga e para, gjë që do të shkaktonte jo vetëm pakënaqësi ndër anëtarët e saj

por edhe prishje të interesave të tyre.

Francezët erdhën në përfundimin se britanikët megjithëse të shokuar nga vetoja e

De Golit, nuk kishin mbajtur përgjegjësi për rezultatin. Diplomatët francez këmbëngulën

se megjithëse po lëvizte drejt Evropës, Britania nuk ishte e gatshme të hidhte poshtë

kushtet e saj. “Pas eksperiencës së pafat të Brukselit gjërat do të përkeqësoheshin; Ne

mund të shohim një luftë të gjatë për ndikimin ndërmjet Britanisë dhe Francës nëse ne

nuk bëjmë një përpjekje supreme për të ruajtur kohezionin e të gjashtëve”.232

3.3 Qeverisja e Wilson-it dhe Qendrimi i tij ndaj KEE-së

Pas dorëheqjes dhe daljes në pension të Makmillanit, Hithi ishte ai që e pasoi si

kryetar i Partisë Konservatore, por nuk ishte partia e tij që fitoi dy mandatet në vazhdim

por Partia Laburiste. Me vdekjen e papritur të Geitskëllit, ai u pasua nga Harold Wilson.

Gjatë periudhës së negociatave të Britanisë dhe KEE-së, Gaiskëll kishte qenë mbështetur

nga Wilson në insistimin që Britania mund të hyjë në KEE vetëm nëse plotësoheshin

kushtet e përcaktuara nga Gaiskëll.

Wilson drejtoi dy administrata, e para nga tetor i vitit 1964 deri në mars të vitit

1966 dhe e dyta nga mars 1966 deri në qershor 1970. Në mandatin e tij të parë vihet re se

Wilson nuk kishte asnjë lloj qëllimi apo ndonjë qëndrim pozitiv për një aplikim të dytë në

KEE, madje ai vazhdoi të njëjtën politikë si të Gaitskëllit të bazuar në forcimin e

marrëdhënieve me Komonuelthin dhe SHBA-në. Megjithatë, qëllimi kryesor që e detyroi

Wilson-in në të dyja mandatet e tij të përqendronte politikën e tij në drejtim të Evropës,

ishte se duhej të mbante partinë të bashkuar. Gjatë mandatit të tij të parë, Wilson nuk

mund të ndërmerrte iniciativa të mëdha në politikën e jashtme sepse nuk kishte

maxhorancën e përshtatshme. Pas zgjedhjeve Wilson kishin një maxhorancë prej vetëm

pesë vetësh dhe duhej të priste zgjedhjet e tjera të përgjithshme që të mund të kishte

maxhorancë më të madhe.

Duke marrë shkas nga problemet ekonomike dhe një defiçit pagesash të

trashëguara nga qeveria e mëparshme, Wilson ngriti Planin Kombëtar në shtator të vitit

1965. Ky plan do të mbikëqyrej nga Departamenti i Çështjeve Ekonomike (DÇE) i

krijuar brenda Thesarit. Plani Kombëtar synonte përmirësimin e rënies ekonomike të

Britanisë. DÇE drejtohej nga George Brown i cili ishte edhe zëvendëskryetari i Partisë

Laburiste.

DÇE kishte vendosur objektiva të cilat ishin shumë ambicioze: rritja ekonomike

prej 25% në pesë vitet e ardhshme, një mesatare prej gati 4% në vit të cilat nuk u

232 Glen Giauque, Jeffrey, Grand Design and visions of unity, The atlantic powers and reorganization of

western Europe, The University of North Carolina Press, USA, 2002, f. 190

84

realizuan asnjëherë.233 Objektivi tjetër i DÇE ishte ruajtja e vlerës së paundit, por as kjo

nuk mundi të realizohej.

Brown shpresonte në krijimin e një Evrope të integruar plotësisht, të aftë për t’i

bërë ballë rusëve dhe amerikanëve. Ai nuk besonte se Komonuelthi përbënte bazën e

fuqisë britanike, as nuk ishte i interesuar në idetë e një zone të tregtisë së lirë anglo-

amerikane, përderisa kjo dukej si një skemë që SHBA-ja të gëlltiste Britaninë. Brown

besonte se roli i Britanisë ishte të drejtonte Evropën.234 Në kujtimet e tij ai thotë se:

“është puna jonë që të japim drejtim politik” dhe ai gjithashtu thotë se: “nuk dua ta shikoj

Britaninë të bëhet vetëm një prej një numri të vogël shtetesh evropiane”. 235

Ai madje i thotë Villi Brandt, Ministrit të Jashtëm gjerman se: “Ti duhet të na

fusësh brenda kështu që ne të marrim drejtimin”.236 Në Londër kishte thashetheme se

Makmillani kishte lënë një kuti të zezë porosi për kryeministrin që do ta pasonte dhe

brenda saj kishte shkruajtur: “Bashkohu me Tregun e Përbashkët”.237

Në korrik të vitit 1966, Plani kombëtar i DÇE-s rezultoi se nuk kishte patur sukses

dhe Wilson-it duhej të gjente një zgjidhje tjetër për ta kompensuar atë.

Gjatë zgjedhjeve të përgjithshme të 1966-ës, doli sërish në pah çështja e aplikimit

të Britanisë. Vihet re sjellja e çuditshme e Wilson-it, i cili deklaronte se favorizonte

hyrjen në parim por këmbëngulte se kushtet ishin ato që kishte parashtruar Gaitskëll në

tetor të vitit 1962. Nëpërmjet këtij qendrimi, ai donte që të kënaqte të dyja palët, edhe pro

evropianët edhe kundër evropianët që ishin pjesë e partisë së tij. Pasi përfituan një

maxhorancë të madhe parlamentare, ndryshe nga ajo e mandatit të parë, qeveria e

Wilson-it ngriti një komitet në kabinetin e tij për t’u marrë me çështjen e aplikimit të

Britanisë.

Crossman në Ditaret e një Ministri Kabineti, përshkruan mbledhjen e datës 25 maj

1966 në të cilën Brown paraqet një raport. Ai citon fjalët e Brown-it i cili thotë se: “nëse

më pyesni kur do të mund të hyjmë në Evropë, përgjigja është kurrë”. Pyetja është nëse

duhet të hyjmë në një organizatë të re të transformuar apo të qëndrojmë jashtë saj. Ndër

vështirësitë të cilat ai përmendi se: “britanikët do të jenë jashtë Evropës derisa De Gol të

jetë në pushtet, kriza me Francën rreth NATO-s duhet të zgjidhet dhe ne duhet të

vendosim nën kontroll situatën tonë ekonomike. Që nga dita e sotme hyrja në Evropë do

të ketë nevojë për zhvlerësim”.238


1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 159 234 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 87 235 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in

contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 143 236 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-

1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 161 237 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 42 238 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in


85

Pati shumë faktorë që i detyruan laburistët t’i drejtoheshin sërish Evropës.

Mendohet se arsyeja kryesore ishte e njëjtë me atë të Makmillanit, problemet ekonomike

dhe politike të cilat i bindën se nuk kishte alternativë tjetër.

Wilson-i ishte shumë i lidhur me Komonuelthin dhe këtë e tregon pikërisht fakti

se gjatë fushatës së zgjedhjeve të përgjithshme të vitit 1960, ai sugjeroi një zgjerim të

tregtisë me Komonuelthin. Por ndodhi e kundërta e asaj që ai kishte shpresuar. Tregtia

me Komonuelthin pësoi rënie të mëtejshme nga 44 në vitin 1960 në 30 përqind në vitin

1964. Kjo shpresë e Wilson-it rezultoi zhgënjyese pasi vendet e Komonuelthit po

kërkonin mundësi të tjera për tregtinë e tyre: Australia dhe Zelanda e Re me SHBA-në

dhe Japoninë, shtetet afrikane me vetë KEE-në.239

Hithi, një figurë e rëndësishme pro evropiane si kundërshtar i tij, është një tjetër

faktor që e shtyu Wilson-in që të kthehej drejt Evropës. Me zgjedhjet e vitit 1966, ishte e

pashmangshme përfshirja sërish e Britanisë në diskutime të flakta për anëtarësimin.

Megjithatë, historiani Ben Pimlot ka argumentuar se për Wilson Evropa nuk ishte një

çështje për të cilën kishte bindje të forta. Ai e shihte çështjen e anëtarësimit në KEE

fillimisht në lidhje me probleme të tjera të rëndësishme për të, siç ishte ruajtja e

bashkimit të Partisë Laburiste nën drejtimin e tij.240

EFTA, e cila mund të kishte qenë një alternativë e mundshme, nuk mund të

krahasohej me KEE-në, veçanërisht pas dështimit të një përpjekje tjetër për “ndërtim-

ure” me të gjashtë në vitin 1956. Përveç kësaj, vendet në përbërje të EFTA-s si Austria,

Danimarka, Norvegjia, Portugalia, Suedia dhe Zvicra kishin një ekonomi shumë më të

dobët se sa ajo e Britanisë, gjë që nuk rezultoi shumë fitimprurëse për të.

KEE-ja jo vetëm që mbetej e vetmja alternativë por ishte gjithnjë edhe më

tërheqëse për të duke marrë parasysh se kishte përshpejtuar shumë nga programet e saj si

rregullimin e tarifës, përfundimin e bashkimit doganor në korrik të vitit 1968. Tregu i

Evropës i 250 milion konsumatorëve ishte i mbyllur për Britaninë, ku rritja ekonomike e

të cilës vazhdoi të ishte e ulët. Duke marrë vitet 1960-1970 në tërësi, PBK (Prodhimi i

Brendshëm Kombëtar) e të gjashtëve u rrit mesatarisht nga 4.2 përqind në vit në krahasim

me 2.3 përqind në Britani.241

Një faktor problematik për anëtarësimin e Britanisë ishte marrëdhënia ndërmjet

anëtarësimit të KEE-së dhe zhvlerësimit të monedhës. Kishte marrëveshje të

përgjithshme ndër politikëbërësit në vend dhe jashtë se përpara se Britania të hyjë në

KEE duhet të përmirësonte konkurruencën e saj ekonomike duke zhvlerësuar monedhën

e saj të mbivlerësuar.242 Mbështetësit e anëtarësimit në kabinet nuk e konsideronin ndonjë

problem të madh, ndërsa të tjerët përfshirë Wilson ishin të vendosur për të ruajtur

239 George, Stephen, Britain and European integration since 1945, Basil Blackwell, UK, 1991, f. 45 240 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 38 241 Po aty, f. 41 242 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and european integration on the sidelines,

Routledge, USA and Canada, 2010, f. 65

86

paritetin dhe ende e shikonin sterlinën si një simbol të madhështisë së Britanisë.243 Por

për sa i përket zhvlerësimit, Brown nuk përbënte pengesë për shkak se ai ishte në favor të

zhvlerësimit në përgjithësi.244

Një shuplakë e rëndë për autoritetin e Britanisë konsiderohen ngjarjet e ndodhura

në Rodezi ku një minoritet i bardhë i drejtuar nga Ian Smith, Kryeministri rodezian, ishte

e vendosur të ruante pozitën e vet të priviligjuar dhe bëri një deklaratë unilaterale për

pavarësi në 11 nëntor 1965. Wilson në përgjigje të deklaratës së Rodezisë, përdori

dhunën dhe e quajti këtë një akt të paligjshëm dhe akt rebel ndaj Kurorës. Përveç kësaj, ai

ndërmori edhe masa të tjera siç ishte ndalimi i eksportit të armëve, eksportet e Mbretërisë

së Bashkuar në Rodezi. Nuk i lejoi Rodezisë hyrjen në tregun e Londrës, pezulloi të

gjitha ndihmat britanike, marrëveshjen e Otavës së vitit 1932 dhe një sërë penalizimesh të

tjera ekonomike për të.245

Wilsoni ishte i vendosur që të mos i jepte pavarësinë shteteve afrikane por këto

ngjarje patën ndikim negativ në marrëdhëniet ndërmjet Wilson dhe vendet e

Komonuelthit.

Mbledhja me kryeminstrat e Komonuelthit më e keqja e bërë në atë kohë, e bindi

Wilson-in se aplikimi në KEE ishte i nevojshëm.246 Në librin e tij “Thyerje e Premtimit”

Cliv Ponting ka sugjeruar se një element tjetër që iu shtua zhgënjimit të Komonuelthit

ishte pranimi nga India dhe Pakistani në 1965 të ndërmjetësimit sovjetik dhe jo atë

britanik për t’i dhënë fund konfliktit të tyre të kufirit.247

Një tjetër faktor që çoi Wilson drejt një aplikimi të ri ishte edhe rënia e rolit të

Britanisë në botë siç ishte çështja e forcave britanike në Suezin lindor. Në fushën e

mbrojtjes duke qenë se Britania luante rolin e zëvendësit të SHBA-së, kishte vendosur

forcat ushtarake britanike prej më shumë se një shekull në lindje të Suezit të cilat

përbënin shpenzime të mëdha që merreshin nga burimet e saj financiare. Në shkurt të vitit

1966, Ministri britanik i Financave, Callaghan publikoi një dokument të bardhë për

rishikimin e mbrojtjes. Në këtë dokument ai rekomandoi shkurtimin e zgjerimit të

kapaciteteve të mbrojtjes duke bërë hapin e parë për tërheqjen e forcave ushtarake

britanike nga Suezi lindor. Përveç kësaj, shkurtime të mëdha u bënë në shpenzimet detare

si dhe mos realizimin e ndërtimit të një aeroplanmbajtësi të ri.

Qeveria e Wilson-it ishte e angazhuar të mbante një prani ushtarake në lindje të

Suezit për arsye se vetë Wilson vlerësonte idenë se Britania duhej të ruante rolin e saj

243 Po aty 244 Gowland, David, Turner, Arthur, Britain and European integration 1945-1998, A documentary history,

Routledge, London, 2000, f. 110 245 http://sourcebooks.fordham.edu/halsall/mod/1965Rhodesia-UDI.html 246 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and european integration on the sidelines,

Routledge USA and Canada, 2010, f. 66 247 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-


http://sourcebooks.fordham.edu/halsall/mod/1965Rhodesia-UDI.html

87

global. Me emërimin e Roy Jenkins, Ministër të Financave dy vjet pas publikimit të

dokumentit të bardhë, proçesi i tërheqjes nga Suezi u përshpejtua më tej.248

Brown dhe Roy Jenkins e shikonin Suezin si një pengesë për hyrjen e Britanisë në

KEE dhe donin që të këmbenin rëndësinë e marrëdhënies së veçantë dhe praninë

ushtarake në Suezin lindor me një përqendrim më të madh në Evropë.249

Një tjetër arsye që e detyroi Britaninë të kërkoi anëtarësim në KEE ishte sepse

marrëdhënia e saj me SHBA-në nuk kishte më të njëjtën rëndësi. Me rënien e ekonomisë

dhe kapaciteteve financiare, SHBA-ja e konsideronte Britaninë si një fuqi evropiane të

dorës së dytë. Vihet re një distancim i marrëdhënieve ndërmjet Presidentit Xhonson dhe

Wilson-it. Një fërkim ndërmjet tyre ishte refuzimi që Wilson-i i bëri Xhonsonit që të

dërgonte trupa ushtarake në Vietman. Wilson refuzoi për dy arsye sepse brenda Partisë

Laburiste kishte kundërshtime për luftën në Vietman dhe nëse pranonte do të kishte

trazira në kabinet dhe për Britaninë lufta në Vietnam nuk konsiderohej e rëndësishme.

Megjithë fërkimet dhe ftohjen e marrëdhënieve ndërmjet Britanisë dhe SHBA-së,

Xhonson vazhdonte ta mbështeste anëtarësimin e Britanisë në KEE edhe pse nuk dukej të

kishte ndonjë interes.

Faktor tjetër përbënin disa anëtarë të rëndësishëm të partisë që ishin pro

anëtarësimit të Britanisë në KEE. Këtu mund të përmendim Brown, i cili në momentin që

drejtonte DÇE-n e përdori këtë institucion për të qenë një shtytje e mëtejshme për

anëtarësimin e Britanisë. Përveç Brown, edhe Erik Roll, zëvendësi i tij, Sir Pol Gor-

Booth dhe Sir Con O’Neill nga Ministria e Jashtme patën një ndikim pozitiv në çështjen e

anëtarësimit. Për më tepër, duke qenë se ishte numri dy i Partisë Laburiste, Brown kishte

shumë ndikim në politikat e qeverisë.

Paraqiten shpjegime të ndryshme për ndikimin e opinionit të Wilson-it për sa i

përket anëtarësimit të Britanisë në KEE, gjë që ndodhi në mandatin e tij të dytë. Ajo që

bien dakort shumë studiues është se kanë ndikuar edhe nevojat e kabinetit, politikat e

partisë e cila ishte e ndarë në këtë pikë. Duke u ndodhur në këtë situatë Wilsoni vendosi

të aplikojë fuqishëm për anëtarësimin në KEE por pa pasur një strategji të qartë. Kjo

shihet në komentin e njërit prej ministrave të tij Richard Krossman i cili tha: “A do ai

vërtetë të shkojë në Evropë apo jo? Mendoj se as ai vetë nuk e di”.250 Ai gjithashtu shkroi

në ditarin e tij në shkurt të vitit 1966, se vështirësitë e të qendruarit jashtë Evropës dhe

mbijetesës si një fuqi e pavarur janë shumë të mëdha në krahasim me hyrjen sipas

kushteve të duhura.251

248 George, Stephen, Britain and European integration since 1945, Basil Blackwell, UK, 1991, f. 67 249 Gowland, David, Turner, Arthur, Britain and European integration 1945-1998, A documentary history,

Routledge, London, 2000, f. 110 250 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and european integration on the sidelines,

Routledge, USA and Canada, 2010, f. 64 251 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans: Britain and European Integration 1945-

1998, Pearson Education Limited, Routledge, UK, 2000, f. 153

88

Një faktor tjetër që ndikoi edhe te Wilson ishte se ideja se Britania nuk donte të

mbetej e izoluar jashtë KEE-së, që u ndesh edhe gjatë qeverisjes së Makmillanit.

3.4 Aplikimi i dytë dhe veto e dytë

Po ashtu si qeveria e Makmillanit, edhe qeveria e Wilson-it ishte e bindur se

mbështetja e pesëshes miqësore do të ishte pozitive për një aplikim të ri për anëtarësimin

e Britanisë. Në 22 tetor 1966, Wilson i paraqiti për diskutim ministrave dhe zyrtarëve të

lartë çështjen e aplikimit. Opionionet ishin të ndryshme dhe vetëm një pjesë e vogël ishte

në favor të aplikimit. Wilson sugjeroi se duhej të bënin një udhëtim në të cilin ai dhe

Brown do të shkonin në kryeqytetet e vendeve anëtare të KEE-së, për të parë mundësitë e

Britanisë për një aplikim të ri. Në 10 nëntor ai njoftoi Dhomën e Komunëve për qëllimin

e qeverisë për t’iu bashkuar KEE-së nëse mund të siguroheshin kushte të favorshme për

interesat kombëtare dhe ato të Komonuelthit.

Udhëtimi i Wilson-it dhe Brown nisi me një vizitë në Romë më 15 janar 1967 dhe

më pas në Bruksel, Bon dhe Hagë dhe 7-8 mars në Luksemburg. Megjithëse asnjëri nga

shtetet anëtare nuk mori përsipër t’i premtonte Britanisë të bindnin De Golin për

pranimin e Britanisë në KEE, ata konfirmuan se Britania duhej të hynte sa me parë sepse

në rast të kundërt kostot e financimit të PPB-së të cilat ishin duke u diskutuar do të ishin

shumë të shtrenjta për të.

Në Bon ku një koalicion kristian dhe social demokrat i drejtuar nga Kurt

Kiesinger dhe Villi Brandt që ishin në pushtet ia bënë të qartë britanikëve se qeveria

gjermane nuk ishte e gatshme t’i bënte presion francezëve për të pranuar anëtarësimin e

Britanisë. Ata gjithashtu theksuan se francezët do të ishin ata që do të thoshin fjalën e

fundit për çëshjen e Britanisë. Në takimin me De Golin më 24-25 janar, Wilson theksoi

avantazhin që KEE do të kishte për teknologjinë e avancuar britanike dhe të vetë lidhjeve

të ngushta me lidershipin sovjetik.252

Ndryshe nga aplikimi i parë gjatë të cilit Makmillani nuk i ofroi ndonjë aset De

Golit, Wilson-i po i ofronte diçka konkrete. Vihet re se, De Goli nuk pati ndonjë reagim

pozitiv apo ndonjë interes për bashkëpunimin teknologjik të cilin po ia ofronte Wilson në

këmbim të anëtarësimit të Britanisë. Në fakt, për sa i përket bashkëpunimit teknologjik

De Goli ishte i zhgënjyer nga britanikët pasi gjatë bashkëpunimit të të dy vendeve në

projektin “Concorde” Britania ishte përpjekur disa herë të tërhiqej. Një tjetër pikë e

përmendur nga De Goli në lidhje me aplikimin e Britanisë, ishin rezervat që ai kishte për

rolin e sterlinës si monedhë rezervë. Megjithëse në periudhën e Wilson-it marrëdhëniet

me SHBA-në nuk ishin shumë të ngushta, De Goli i vuri sërish theksin varësisë së

Britanisë nga SHBA-ja si një pengesë për pranimin e Britanisë. Përveç kësaj, De Goli i

shprehu Wilson-it se duheshin bërë shumë ndryshime brenda KEE-së në mënyrë që



89

Britania të pranohej në të. Në të kundërt të asaj që shpresonte Wilson për hyrjen e

Britanisë si anëtare në KEE, De Goli i propozoi një formë asocimi e cila edhe pse nuk

ishte një përgjigje negative atij nuk i pëlqeu. Wilson-i e refuzoi propozimin e De Golit

dhe i theksoi se kërkonte ose një anëtarësim të plotë ose asgjë.

Pas udhëtimit, Brown dhe Wilson i paraqitën kabinetit një raport më 21 mars

1967, në të cilin pranohej se De Goli ishte kundër zgjerimit të të gjashtëve dhe se anëtarët

e tjerë të KEE-së nuk mund të ushtronin ndikim në vendimin e tij.

Në prill në mbledhjet e kabinetit çështja e aplikimit britanik në KEE ishte në rend

të ditës dhe ende kishte kundërshtime, megjithatë krijohej përshtypja se ishte shumë vonë

për t’u tërhequr.

Në 30 prill 1967 kabineti e hodhi në votë vendimin dhe vendosi me 13 vota pro

me 8 kundë për të aplikuar për anëtarësimin në KEE. Vendimi u njoftua në parlament më

2 maj dhe dy javë më pas u miratua në Dhomën e Komunëve me 488 vota pro me 62

kundër, me 35 anëtarë parlamenti laburist që votuan kundër dhe një tjetër 51% që

abstenuan.253

Në deklaratën e tij të 2 majit, Wilson identifikoi çështjet më delikate për

Britaninë. Pranimi se PPB-ja ishte pjesë integrale e KEE-së dhe një çështje me të cilën

Britania duhet të përshtatej por qeveria pranon se kjo politikë do të përfshinte ndryshime

të mëdha në strukturën e bujqësisë britanike. Wilson gjithashtu theksoi se do të duhej te

bëheshin marrëveshje të përshtatshme duke përfshirë një periudhë tranzicioni për të bërë

ndryshimet e nevojshme.254

Në fjalimin e tij në maj 1967 në Dhomën e Komunëve, Wilson deklaroi se

Komuniteti i asaj periudhe ishte shumë ndryshe nga Komuniteti që kërkonin t’i

bashkoheshin katër vjet më parë. Ai theksoi se sapo Britania të ishte një anëtar, do të

ishin në gjendje si një partner i barabartë, në interesin e tyre dhe në interesin e

Komunitetit të ndihmonin në vendosjen e drejtimit, ecurisë dhe zhvillimit të

marrëveshjeve institucionale të Komunitetit. Ai gjithashtu tha se nuk e shihte hyrjen

britanike si një zgjidhje të vetvetishme të problemeve të tyre ekonomike. Ai paraqiti edhe

disa probleme të cilat mund të shkaktoheshin si pasojë e hyrjes në KEE. Ndër to ai

përmendi, se hyrja mund të çonte në fundin e preferencave industriale të Komonuelthit në

tregun britanik, lëvizjen e kapitalit, investimet direkte dhe investimet portofol. Ai

gjithashtu tha se duke qenë se sterlina ishte një monedhë rezervë e përdorur në tregtinë

ndërkombëtare, mund të sillte vështirësi nëse hynin në Komunitet. Nga argumentat

pozitive për hyrjen në Komunitet që ai paraqiti ishte zhvillimi i komunitetit teknologjik,

tregu prej gati 300 milionë njerëz dhe tregu në rritje për prodhimet e tyre teknologjike.

Gjithashtu theksoi se hyrja e Britanisë do të kishte një ndikim të thellë në industrinë

britanike, një rritje të re të shpejtë në investime, një përqendrim në modernizim, në


1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 166 254 F. Tatham, Allan, Enlargement of the European Union, European Law Collection, Kluver European


90

prodhimtari dhe kosto. Ai përmendi edhe faktin se pjesa më e madhe e ligjeve britanike

nuk do të ndryshonin.255

Në krye të negociatave Wilson emëroi Xhorxh Tomson, Ministër për Evropën, si

dhe ngriti një komitet në kabinet të përbërë nga anëtarë që mbështetesnin dhe

kundërshtonin anëtarësimit për të analizuar politikën evropiane.256

Çështja e Komonuelthit e cila ishte problematike gjatë negociatave të aplikimit të

parë, nuk përbënte më një problem pasi tregtia ndërmjet vendeve te Komonuelthit ishte

rritur dhe tregtia me Britaninë ishte ulur. Si pasojë, vendet e Komonuelthit nuk do të

kishin ndonjë ndikim të madh nga hyrja e Britanisë në KEE.

Megjithatë, duke qenë se Komonuelthi përbënte ende një interes për Britaninë,

Wilson kërkoi kushte të favorshme për eksportet e kallam sheqerit nga Karaibet në KEE

dhe të përfitonte kushte speciale për qingjin dhe prodhimet e bulmetit të Zelandës së

Re.257

Në një mbledhje tjetër, Wilson-i i paraqiti sërish De Golit dy pika të forta për ta

pranuar Britaninë. Ai këmbënguli sërish se ekspertiza britanike do të ishte shumë e

vlefshme për KEE-në si dhe tha se Franca do të kishte nevojë që Britania të ishte anëtare

në mënyrë që të vepronte si kundërpeshë kundrejt gjermanëve. De Goli nuk shprehu

reagim të drejtpërdrejtë për këto çështje por i foli Wilson-it për Vietnamin gjë që ai e

konsideronte si absurditetin më të madh të shekullit të 20-të. Megjithëse ai e përgëzoi

Wilson-in për distancimin nga SHBA-ja, dukej se ai nuk ishte i bindur nëse Britania

mund të veprojë e pavarur nga Amerika.258 Pavarërisht nga vështirësitë e Wilson-it me

Uashingtonin, marrëdhënia e veçantë anglo-amerikane mbeti shumë e fuqishme sipas De

Golit.

Ministri i Jashtëm, Alun Chalfont, i njohur se ishte bashkëpunëtor i ngushtë me

Wilson deklaroi me tone kërcënuese në tetor se Britania nuk do të pranonte një tjetër

“jo”. Madje si sugjeroi se do të kishte një rishikim të angazhimeve ushtarake britanike në

Evropë nëse De Goli e përdorte veton e tij.259

Në tetor të vitit 1967 pas dështimit të një sërë përpjekjesh për menaxhimin e

krizës nga Thesari dhe duke marrë shkas nga rënia katastrofike në rezervat britanike,

qeveria e Wilson-it u detyrua të bënte zhvlerësim të paundit; një reduktim në paritet i

fiksuar nga 2.80$ në 2.40$.260

Sipas John W. Young zhvlerësimi i sterlinës i shërbeu De Golit si një tjetër

justifikim i rëndësishëm për të dhënë një tjetër veto ishte me anë të së cilës ai sulmoi


Manchester University Press, UK and NY, 1997, f. 96 256 Gowland, David, Turner, Arthur, Britain and European integration 1945-1998, A documentary history,

Routledge, London, 2000, f, 110 257 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford Univeristy Press, NY, 1998, f. 37 258 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-

1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 166-167 259 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 100 260 Sanders, David, Loosing an Empire, Finding a Role, Palgrave Macmillan, Great Britain, 1990, f. 204

91

këmbënguljen dhe përshpejtimin e jashtëzakonshëm të Wilson-it dhe besonte se Britania

e donte anëtarësimin si mënyrë për të kompensuar dobësitë e saj.

Desmond Dinan komenton se arsyet e vetos së parë ishin të njëjtat që e shtynë De

Gol në vendosjen e një vetoje të dytë. Përveç kësaj, ai argumenton se duke qenë se

Gjermania kishte potencialin për të zhvendosur Francën nga qendra e gravitetit të KEE-

së, mos pranimi i Britanisë mund të këtë shërbyer kundër rigjenerimit ekonomik dhe

politik të Gjermanisë.

Një disavantazh për Partinë Laburiste ishte se Wilson kishte qenë pasues i

Gaitskëll, jo vetëm si lider i partisë por edhe në politikat e ndjekura kundrejt KEE-së të

cilat përmbanin të njëjtat kushte të Gaitskëll. Duke marrë parasysh se ato ishin të

pamundura, ndikuan kundër anëtarësimit të Britanisë. Kur erdhi në pushtet, Wilson

megjithëse ndoqi hapat e Makmillanit dhe këmbënguli për anëtarësim në KEE, ai nuk i

hodhi poshtë prioritetet që i kishin shërbyer për të ardhur në pushtet, siç ishin planifikimi

ekonomik, rigjenerimi i lidhjeve me Komonuelthin dhe modernizimi i ekonomisë

nëpërmjet shkencës dhe teknologjisë. Vihet re se EFTA dhe KEE nuk bënin pjesë në

prioritetet e tij.

Më 27 nëntor De Gol, duke shfrytëzuar edhe dobësitë e konstatuara nga

Komisioni për ekonominë britanike, deklaroi se zgjerimi i Komunitetit, hyrja e Anglisë

në të do të ndryshonte sistemin ekonomik të të gjashtëve, natyrën e tregut të përbashkët

duke e kthyer në një zonë të tregtisë së lirë që në fund të fundit do të çonte në

shkatërrimin e KEE-së dhe institucioneve të tij.261

Në konferencën e tij për shtyp të 27 nëntor të vitit 1967, De Goli jep si arsye për

veton e tij të dytë për Britaninë së pari, papërputhshmërinë e ekonomisë së saj me Tregun

e Përbashkët, defiçitin e bilancit të pagesave dhe se vendi duhet të ndryshojë natyrën e

vet. Së dyti, ai u shpreh se Tregu i Përbashkët gjithashtu nuk përputhej me kufizimet e

imponuara nga Britania e Madhe për eksportet e kapitalit e cila në të kundërt qarkullon

lirisht ndër të gjashtë. Së treti, Tregu i Përbashkët nuk është i përshtatshëm për shtetet e

Sterlinës, i theksuar nga zhvlerësimi i shoqëruar me huatë që e kanë paraprirë. Ai

gjithashtu deklaron gjendjen e Sterlinës si pengesë e kombinuar me karakterin e paundit

si monedhë ndërkombëtare dhe me shumë borxhe të mëdha.262

De Goli gjithashtu gjatë fjalimit të tij për sa i përket marrëdhënieve të veçanta të

britanikëve me Amerikën, u shpreh se nuk mund të kuptonte sesi dy politikat mund të

shkriheshin, nëse britanikët marrin liri të plotë veprimi, veçanërisht për sa i përket

çështjes së mbrojtjes, ose nëse popujt e kontinentit heqin dorë nga ideja e ndërtimit të një

Evrope evropiane.263

261 Milo, Paskal, Bashkimi Evropian, Albpaper, Tiranë, 2002, f. 83-84 262 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in

contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 150-151 263 Salmon, C. Trevor, Nicoll Williams, Building European Union: A Documentary and Analysis,

Manchester University Press, UK and NY, 1997, f. 103

92

Në mbledhjen e kabinetit të datës 30 nëntor të vitit 1967, Brown, në funksionin e

Ministrit të Jashtëm rekomandon se britanikët duhet të mbanin një qendrim të vendosur

me të Pestë të cilët ishin skandalizuar nga konferenca për shtyp e De Golit. Ai tregon

rastin e Ministrit italian të Tregtisë dhe Komercit i cili ishte veçanërisht i zemëruar. Ai

gjithashtu thekson se mbledhja e Ministrave të Beneluksit kishte bërë një deklaratë ku

paraqisnin pikëpamjen e tyre se negociatat me Britaninë duhet të nisin pa vonesë. Duke

qenë se Ministri i Jashtëm i Luksemburgut do të vizitonte Londrën dhe Ministri i Jashtëm

i Hollandës në fillim të javës tjetër, ai u shpreh se do të kishte mundësi që të konsultohej

me ta në mbledhjen e NATO-s javën tjetër. Taktika e tij do të kishte të bënte me bindjen

e të pesëve se britanikët nuk kanë mëdyshje për aplikimin dhe se do të këmbëngulin me

forcë për t’u anëtarësuar. Gjithashtu, vihet theksi se Qeveria Federale gjermane ishte po

aq e mërzitur sa partnerët e saj për qendrimin e francezëve. Qendrimi i tyre ishte më pak

e prerë për shkak të ndryshimit të pikëpamjeve ndërmjet Kancelarit gjerman dhe Ministrit

të Jashtëm gjerman. Ky i fundit në një deklaratë të fortë në Bon një ditë më parë, u shpreh

në favor të negociatave të menjëhershme ndërmjet Britanisë dhe Komunitetit. Në

përgjigje të deklaratave të bëra nga De Gol për Britaninë si armiqësore dhe keqdashëse,

ai e konsideronte të rëndësishme për besueshmërinë dhe qëndrimin e qeverisë,

këmbënguljen për të drejtën e tyre për të nisur sa më shpejt negociatat për anëtarësim të

plotë sipas Traktatit të Romës.264

Megjithëse nuk u arrit të fitohej hyrja në KEE, aplikimi konsiderohej pozitiv ndaj

ndryshimeve të kushteve në vend dhe ato ndërkombëtare me të cilat u përball qeveria e

Wilson-it. Aplikimi i saj ishte “dështim i suksesshëm” pasi u arritën një sërë objektivash

të menjëhershme dhe nëpërmjet aplikimit, ai arriti të shmangte përçarjen në partinë dhe

në kabinetin e tij.265

264 http://filestore.nationalarchives.gov.uk/pdfs/small/cab-128-42-cc-67-69-69.pdf

265 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and european integration on the sidelines,


http://filestore.nationalarchives.gov.uk/pdfs/small/cab-128-42-cc-67-69-69.pdf

93

KAPITULLI IV

ANËTARËSIMI I BRITANISË NË KEE

4.1 Aplikimi i tretë dhe anëtarësimi i Britanisë në KEE

Pas refuzimit të De Golit për të pranuar Britaninë në KEE, në fillim të 1968,

Brown vazhdonte të mendonte se pesëshja miqësore do t’i ushtronte presion De Golit për

të bërë ndonjë lëvizje për të pranuar Britaninë por pa sukses. Zhvlerësimi i sterlinës pati

një pasojë pozitive në rritjen e ekonomisë dhe çështja e integrimit nuk përbënte më diçka

urgjente.

Më 4 shkurt të vitit 1969, De Goli gjatë një takimi me ambasadorin britanik në

Francë Christopher Soames (një ish ministër konservator) propozoi se meqënëse Britania

ishte shumë e ngushtë me Amerikën gjë që bënte të pamundur hyrjen e Britanisë si dhe

meqënëse të dyja vendet ndanin të njëjtin mospëlqim për mbikombëtarizmin, Franca dhe

Britania mund të punonin bashkë për krijimin e një zone evropiane të tregtisë të lirë.

Propozimi i De Golit kishte të bënte me krijimin e një asociimi në të cilën do të bënin

pjesë Franca, Britania, Gjermania Perëndimore dhe Italia. Majkëll Stjuartit, Ministrit të

Jashtëm britanik kjo iu duk si një kurth për të tradhëtuar pesëshen miqësore. Në fillim

reagimi i Wilson-it ishte ta merrte parasysh propozimin e De Golit por më pas ndoqi

këshillën e Stjuartit dhe i kalon një version të paplotë të intervistës Soames Gjermanisë,

Italisë, Shteteve të Beneluksit dhe SHBA-së. Pasi historia nisi të bëhej publike në shtyp,

më 21 shkurt britanikët e publikojnë të plotë të gjithë intervistën në shtyp, gjë që acaroi

francezët dhe në veçanti De Golin. Joe Haines, sekretari i shtypit i Wilson-it ishte i

bindur se Ministria e Jashtme nëpërmjet kësaj lëvizjeje ishte përpjekur të poshtëronte De

Golin për t’u hakmarrë ndaj vetove të tij për Britaninë.

Viti 1969 shënoi vitin e largimit të De Golit nga arena politike si dhe drejtimi i

KEE-së duke hequr pengesën më të madhe për hyrjen e Britanisë në KEE. Xhorxh

Pompidu i cili e pasoi De Golin ishte më pozitiv ndaj anëtarësimit të Britanisë sesa De

Goli megjithëse ishte golist. Një tjetër situatë në favor të anëtarësimit britanik ishte se

Franca kishte ndeshur probleme ekonomike të cilat e detyruan Pompidunë të zhvlerësojë

frangën në gusht të vitit 1969, gjë që çoi në dobësimin e pozitës jo vetëm asaj

ndërkombëtare por edhe të pozitës së Pompidusë në KEE. Kjo situatë e bëri të pamundur

një tjetër veto për hyrjen e Britanisë.

Një tjetër fakt që mendohej nga Franca të ishte pozitive për hyrjen e Britanisë

ishte se e shihte hyrjen e saj si një kundërpeshë ndaj Gjermanisë, që tashmë ishte vendi

më i fuqishëm nga ana ekonomike.

Edhe Gjermania perëndimore, qeveria e re social demokrate, e kryesuar nga Vili

Brandt, ishte gjithashtu në favor të anëtarësimit të Britanisë.266

266 George, Stephen, Britain and European integration since 1945, Basil Blackwell, UK, 1991, f. 48

94

Duke pasur një rrugë të hapur tashmë pa pengesën e De Golit, Samiti i Hagës më

1-2 dhjetor 1969, pati një rëndësi të veçantë për Britaninë. Liderët e vendeve anëtare të

KEE-së morën tre vendime të rëndësishme, siç ishin zgjerimi i Komunitetin me Britaninë

por edhe Danimarkën, Irlandën dhe Novergjinë. Këto vende kishin aplikuar për

anëtarësim në KEE por me kusht që të pranonin traktatet dhe vendimet në fuqi. Përveç

kësaj, Franca këmbënguli që Britania të hynte vetëm pasi të ishte përfunduar çështja e

financimit të PPB-së, e cila kishte mbetur pezull që nga viti 1965.

Një tjetër pikë e rëndësishme e diskutuar në Samitin e Hagës ishte bashkëpunimi

në fushën monetare dhe atë të politikës së jashtme që do të çonte drejt një Bashkimi

Ekonomik dhe Monetar (EMU).

Në Samitin e Parisit Pompidu theksoi për krijimin e një fondi monetar evropian

në prill të vitit 1973, si faza e parë e një proçesi që do të çonte në bashkimin e plotë

monetar në vitin 1980. Në përgjithësi EMU mbështetej nga të gjashtë.267

Britania nuk ishte e sigurtë për këto propozime pasi marrëveshjet financiare të

rëna dakort dukej me siguri që Britania do të paguante më tepër në doganë dhe TVSH

sesa do të merrte ndihmë. Propozimi i bashkimit monetar gjithashtu nuk u mirëprit duke

ditur se stërlina u ndikua më shumë nga luhatjet në të gjithë botën sesa franga ose

marka.268 Kjo për vetë faktin se stërlina kishte luajtur një rol të rëndësishëm në botë pas

dollarit dhe ndihma ekonomike që kishte siguruar Britania për një kohë të gjatë nga pjesa

tjetër e Perandorisë në formën e depozitës në Londër ishin bërë në sterlina. Nëse do të

bashkohej me EMU, Britania duhej të bënte zhvlerësimin e monedhës e cila do të kishte

ndikim katastrofik në ekonominë e saj.

Edhe çështja e buxhetit ishte e lënë pezull që nga periudha e De Golit dhe ishte

Pompidu i cili theksoi se kjo çështje duhet të zgjidhej përpara hyrjes së Britanisë. Stephen

George thekson se ndoshta Franca donte që të shihte një sistem të vendosur që Britania të

ishte e detyruar ta pranojë si pjesë e çmimit për anëtarësim. Stephen George gjithashtu

argumenton se ndoshta Pompidu kishte frikë se nëse Britania do të kishte të drejtën e

fjalës do të kërkonte një sistem që do të ishte më pak i pafavorshëm për të dhe si rezultat

do të ishte shumë më pak i favorshëm për Francën.269

Çështja e kontributit në buxhet u zgjidh me marrëveshjen e vitit 1970, ku u

përcaktua një strukturë financiare që do të cilësohej si burimet e veta të Komunitetit të

gjitha të ardhurat nga tatimet mbi ushqimet e importuara dhe përfitimet nga tarifa e

jashtme e përbashkët mbi mallrat industriale (përveç 10 përqind që do të mbahej nga

shtetet anëtare për të mbuluar kostot e mbledhjes), plus një përqind të të ardhurave

kombëtare nga TVSH-ja.270 Kjo marrëveshje nuk ishte aspak fitimprurëse për Britaninë

duke marrë parasysh se 80% e buxhetit shkonte në PPB. Nga kjo Britania nuk përfitonte

267 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford Univeristy Press, NY, 1998, f. 60 268 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 46 269 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford University Press, NY, 1998, f. 52 270 Po aty, f. 53

95

shumë sepse: së pari, importonte më tepër ushqime dhe mallra industriale nga jashtë

Komunitetit sesa nga brenda tij dhe së dyti, Britania kishte një bujqësi të vogël në

krahasim me vendet e tjera të KEE-së. Si pasojë, kjo do të bënte që Britania të ishte

kontribuesi më i madh neto në buxhet.

Në 12 janar të vitit 1970 në BBC në një intervistë, Wilson përdori të njëjtin ton të

balancuar që kishte përdorur në vitin 1966: “Hyrja do të bëhet vetëm me kushtet e

duhura, veçanërisht në lidhje me bujqësinë dhe nuk do të ketë asnjë kushtetutë të madhe

federale”.271

Dokumenti i bardhë i qeverisë britanike i publikuar në shkurt parashikonte se

hyrja e Britanisë do të rezultonte në rritjen të çmimeve të ushqimit deri në 60% si dhe do

të kishte një ndikim negativ në bilancin e pagesave në më shumë se një bilion paund.

Këto rezultate negative të nxjerra nga ky publikim bëri që Wilson-i të akuzohej të ishte

ftohur për Evropën por gjithashtu konsiderohej se mund të ketë qenë një taktikë e

planifikuar për të forcuar pozitën e negocimit të Britanisë me të gjashtë.

Peter Shore, Ministri i kabinetit britanik i njohur të ishte kundër anëtarësimit, i

përdori shiftat e dokumentit të bardhë për të sulmuar idenë e hyrjes së Britanisë në KEE,

gjë që e mërziti shumë Wilson-in.

Me largimin e De Golit, iu hap rruga edhe negociatave ndërmjet KEE-së edhe

vendeve të tjera të cilat ishin të interesuara të anëtarësoheshin në KEE dhe negociatat me

Irlandën, Danimarkën dhe Norvegjinë filluan në 21 shtator. Pas largimit nga pushteti i

Wilson-it, me humbjen e tij në zgjedhjet e përgjithshme të 18 qershorit 1970, në pushtet

erdhi Partia Konservatore e drejtuar nga Hithi. Ai shquhej si një entuziast i madh i

Evropës që kishte marrë pjesë në negociatat e para dhe mendohet se është i vetmi

kryeministër që theu tabunë britanike dhe i dha më shumë rëndësi marrëdhënies me

Evropën se sa atyre me Komonuelthin dhe SHBA-në.

Ndryshe nga Wilson, Hithi vinte në pushtet me eksperiencë të pasur për sa i

përket negociatave më të gjashtë. Eksperienca e tij gjatë viteve 1961-1963 i kishte dhënë

mësime të vlefshme Hithit. Më e rëndësishmja prej tyre ishte se për të marrë

anëtarësimin, ai duhej të bashkëpunonte me francezët dhe jo të ishte kundër tyre. Përveç

kësaj, një tjetër mësim i marrë nga Mone, ishte që të pranonte institucionet dhe praktikat

e KEE-së siç ishin dhe nëse donte të bënte ndonjë ndryshim mund ta bënte pasi të ishte

anëtar i saj. Duke respektuar sugjerimin e Mones, Hithi ishte i mendimit se hyrja në KEE

ishte kryesorja, pasi të kishin siguruar hyrjen, të shikonin për ndryshime.

Një fakt që vërteton jo vetëm politikat kryesore të Hithit por edhe ato të

ndërmarra kundrejt Evropës, SHBA-së dhe Komonuelthin vihet re në përkeqësimin e

marrëdhënieve ndërmjet Britanisë dhe SHBA-së në kohën e tij. Angazhimi i tij pasionant

për hyrjen e Britanisë në KEE i dha atij besimin për vullnet të mirë nga ana e britanikëve

kundrejt të gjashtëve si dhe bëri që të akuzohej se ai do të paguante çfarëdo çmimi për ta

arritur këtë. Në një përpjekje për ta parandaluar këtë akuzë, manifesti i Partisë

271 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 105-106

96

Konservatore të vitit 1970, theksoi se kishte një kufizim të lëshimeve të cilat ishin gati të

bënin.272 Sir Roy Denman, një anëtar i grupit të negocimit të caktuar nga Wilson tha se

“nëse Wilson do të fitonte zgjedhjet, negociatat për hyrjen do të kishin dështuar dhe

Britania tani nuk do të ishte një anëtar i BE-së”.273

Një tjetër avantazh ishte se ndryshe nga aplikimi i parë i viteve 1961-1963,

Wilson e dorëzoi aplikimin dhe nuk e tërhoqi, duke mos qenë nevoja që qeveria e

laburistëve të dorëzonte një kërkesë tjetër pasi të gjashtë e kishin tashmë mbi tavolinë.

Nuk ishin nevoja që Britania të dorëzonte një tjetër aplikim për të nisur negociatat.

Në korrik të vitit 1969, Komisionit iu kërkua të përgatiste një version të

përditësuar të opinionit të tij për zgjerim që i ishte dorëzuar atij në shtator të vitit 1967.

Ky raport ishte në favor të anëtarësimit. Moris Shuman, Ministri i Jashtëm francez tha se

Franca nuk do ta rinovojë veton e saj. Negociatat u hapën në 30 qershor 1970 në

Luksemburg. 274

Për sa i përket qeverisë britanike, Anthony Barber, Ministri i Financave u emërua

si krye negociatori i tyre.

Megjithëse asnjë nga shtetet anëtare të KEE-së nuk ishte kundër anëtarësimit

britanik, negociatat rezultuan të vështira. Kjo vihet re që në mbledhjen e parë ministrore,

ku Barber duhej të priste për pesë orë e gjysmë, pasi kishte bëri deklaratën e tij që të

thërritej nga Këshilli i Ministrave për të marrë përgjigjen e tyre.

Problemi kryesor që theksoi Anthony Barber që në deklaratën hapëse ishte

financimi i sapo-negociuar për kontributet neto të Britanisë në buxhetin e Komunitetit.

Qeveria Laburiste nuk kishte pasur mundësi të thoshte fjalën e saj pasi nuk kishte qenë e

ftuar në negociatat, të cilat kishin përcaktuar kontributet. Komisioni në Hagë në vitin

1967 e kishte vënë në dukje se, nëse marrëveshtjet ekzistuese i aplikoheshin Britanisë do

të ngrinin një problem të madh për të. Ndër politikat e Komunitetit, kjo përbënte një

problem që do t’i ndiqte gjatë qeveritë britanike.

Qeveria britanike kërkoi që kontributi i saj në buxhetin e Komunitetit të ishte

progresiv nga 3 përqind e buxhetit total të KEE-së, e cila do të ishte një periudhë

tranzitore në vitin 1973. Ne vitin 1977 ky kontribut do te rritej në 15 përqind dhe 21

përqind e buxhetit të KEE-së që do të ishte kontributi i tyre i plotë.275 Shuma e kontributit

britanik ne buxhet ishin përkatësisht, në 1973, ishte 181 milionë (e barabartë me 2 bilionë

* Shifrat janë kontributi bruto, që do të thotë nuk është hequr shuma e përfitimit të marrë nga Britania në

sektorin publik 272 Gowland, David, Turner, Arthur, Britain and European integration 1945-1998, A documentary history,

Routledge, London, 2000, f. 127 273 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 47 274 George, Stephen, Britain and European integration since 1945, Basil Blackwell, UK, 1991, f. 48 275 Milo, Paskal, Bashkimi Evropian, Albpaper, Tiranë, 2002, f. 98

97

paund sot), në vitin 1977 shuma ishte 737 milion paund, ndërsa në vitin 1979, 1,767

milionë paund.276*

Megjithatë, pranimi britanik i marrëveshjeve ekzistuese do të kishte një ndikim të

rëndësishëm në bilancin e pagesave britanike dhe konkurrencën e saj industriale. Shifrat

ishin të vështira për t’u parashikuar përderisa ato vareshin nga disa faktorë siç janë norma

e rritjes ekonomike, riorientimi i tregtisë së saj nga Evropa (Britania duhet të bënte më

shumë tregti me vendet e KE-së sesa me ato jashtë saj siç ishte Komonuelthi), lëvizjet në

çmimet e ushqimit botëror dhe përqindja e buxhetit të komunitetit shpenzuar në artikujt e

jo-PPB-së.277

Megjithëse Franca këmbëngulte se Britania duhej ta paguante kontributin të plotë

që në fillim, Britania pranoi se problemet që ata parashikuan me përfundimin e fazës

tranzitore duhet të liheshin për diskutime të mëvonshme. Siç tha Kitzinger, sjellja

franceze do të kishte tre arsye të mundshme: ose donin që bisedimet të dështonin ose ato

ishin ende të pasigurtë për anëtarësimin britanik ose donin më shumë kushte

favorizuese.278 Përveç kësaj Britania kërkoi siguri se, nëse problemet bëhen të

papranueshme «vetë mbijetesa e Komunitetit të kërkonte që institucionet të gjenin

zgjidhjen e duhur”.279

Megjithëse Komonuelthi nuk përbënte një pengesë për anëtarësimin e Britanisë në

KEE, negociatat u përqendrua krysisht rreth importeve të sheqerit nga Karaibet dhe

bulmetin e Zelandës së Re. Që të dyja këto çështje rezultuan të vështira për t’u zgjidhur

për faktin se Britania i kërkonte Komunitetit akses të priviligjuar për produktet bujqësore

që ishin në konkurrencë direkte me produktet e fermerëve të Komunitetit; më specifikisht

fermerët francezë ishin prodhues të mëdhenj të djathit dhe panxhar sheqerit.280

Britania blinte nga Antilet sasira të mëdha sheqeri me një çmim që ishte 50

përqind e çmimit botëror të shitjeve dhe importonte nga Zelanda e Re me çmime

preferenciale rreth 400 mijë ton gjalp në vit, që mbulonte një të tretën e nevojave të saj

dhe përbënte 85 përqind të eksportit neozelandez.281

Në fillim të vitit 1971 negociatat u paraqitën të vështira pasi francezët mbajtën një

qëndrim të vështirë për sa i përket gjalpit të Zelandës së Re dhe kontributet e buxhetit

britanik. Hithi nisi të paralajmëroi se ai duhet të siguronte kushte të favorshme për

Britaninë në mënyrë që të merrte miratimin e Parlamentit. Duke u nisur nga qëndrimi

francez dhe rreziku i mospërmbushjes së kushteve të favorshme për Britaninë, më 20-21

maj të vitit 1971, Hithi i bëri një vizitë Pompidusë në Paris. Ky takim zgjati dymbëdhjetë

orë dhe u bë vetëm në praninë e përkthyesve.

276 Batten, Gerard MEP, How much does the European Union cost Britain? The Bruges Group, London,

2008, f.17 277 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f, 49 278 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 111 279 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford Univeristy Press, NY, 1998, f. 56 280 Po aty, f. 51 281 Milo, Paskal, Bashkimi Evropian, Albpaper, Tiranë, 2002, f. 98

98

Kjo mbledhje rezultoi shumë pozitive për përmirësimin e marrëdhënieve ndërmjet

Francës dhe Britanisë si dhe të të dy liderëve. Disa vëzhgues e komentuan se më në fund

Franca hoqi dorë nga kundërshtimi i saj i vazhdueshëm për zgjerim.282 Pas mbledhjes në

konferencën për shtyp të dy liderëve, Hithi shprehet se ajo që i duhej Britanisë nuk ishte

një mbledhje e mirë por një mbledhje shumë e mirë ndërsa interpretimi që bëri Pompidu

ishte se do të ishte e pallogjikshme të besosh se mund të dështojë ndonjë marrëveshje dhe

se ai besonte në Anglinë e Z. Hith.

Sipas Alex May suksesi i Hithit për ta bindur Pompidunë për angazhimin

evropian të Britanisë ishte jo vetëm pika e kthesës për negociatat por ndoshta triumfi më i

madh diplomatik i tij.283

Si pasojë e suksesit të mbledhjes ndërmjet të dy liderve si dhe përkeqësimit të

marrëdhënieve ndërmjet Pompidusë dhe Brandit, pati spekullime se aksi Paris-Londër do

të zëvendësonte boshtin Paris-Bon, si një bosht tripalësh që përfshinte edhe Britaninë, gjë

që nuk u realizua asnjëherë.284

Vendet e EFTA-s nuk përbënin më një pengesë për negociatat dhe ishin të

gatshme të hynin në bisedime me KEE-në për ndonjë marrëveshje të tregtisë së lirë madje

disa prej tyre kishin shprehur interesin për anëtarësim.

Një tjetër problem me të cilën u ndesh Britania si rezultat i politikave të miratuara

ishte edhe bashkimi monetar që ishte diskutuar në Samitin e Hagës në vitin 1969 ku të

gjashtë u angazhuan të lidhnin këmbimin e tyre valutor drejt bashkimit të plotë monetar.

Vështirësia e Britanisë konsistonte në pozitën e veçantë të sterlinës për të cilën britanikët

ngulën kembë se nuk ishte një çështje për negocim.

Në korrik të vitit 1971 qeveria britanike publikoi Dokumentin e Bardhë i cili

paraqiste interesat e saj në anëtarësimin në KEE dhe rezultatin e negociatave të hyrjes.

Dokumenti i Bardhë paraqiti avantazhet të cilat do të kishte Britania me hyrjen e saj në

KEE. Në të parashikohet se do të bashkoheshin në një moment, kur ata të kenë mundësi

që të ndikojnë në proçesin e zhvillimit. Një avantazh mendohej të ishte fakti se

pikëpamjet e tyre do të dëgjoheshin dhe ndikimi i tyre do të ndihej në këshillat e

Komuniteteve. Në dokument paraqiten edhe argumente për temën problematike për

birtanikët siç ishte sovraniteti. Në të shpjegohet se nuk ka aspak cënim të sovranitetit

kombëtar por ajo që propozohej ishte një ndarje dhe një zgjerim i sovraniteteve

individuale kombëtare në interesin e përgjithshëm. Nga ana ekonomike, dokumenti

specifikon se anëtarësimi do të çonte në përmirësimin e efiçencës dhe prodhimtarisë së

industrisë britanike me një përqindje të lartë të investimeve dhe rritjes më të shpejtë të

pagave reale. Gjithashtu, dokumenti thotë se industria e Britanisë do të jetë më

282 Dinan, Desmond, Historia e Integrimit Europian, AIIS, Tiranë, 2009, f. 63 283 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 50 284 Dinan Desmond, Historia e Integrimit Europian, AIIS, Tiranë, 2009, f. 63

99

konkurruese, jo vetëm brenda Komunitetit, por edhe në tregjet botërore në përgjithësi si

dhe si rezultat do të ketë rritje më të madhe ekonomike.285

Megjithatë dokumenti i bardhë nuk fshehu disa nga disavantazhet e anëtarësimit.

Për shembull: 1. Parashikohej që çmimet e ushqimeve të rriteshin me 15% gjatë një

periudhe një vjeçare sepse PPB-ja përmbante një sistem preferencial të Komunitetit që do

të thoshte se Britania nuk mund të bënte më Pazar në tregjet me çmime më të lira

botërore; 2. Rritja e çmimeve të ushqimit do të çonte në në rritje prej 3% të kostos së

jetesës në një periudhë gjashtë vjeçare; 3. Kontributet britanike në buxhetin e KEE-së do

të shkonin në 300 milionë paund në vit, duke e bërë Britaninë kontribuesin e tyre neto në

KEE. Kontributet britanike do të ishin të larta pasi ajo kishte lidhje të forta në tregtinë e

jashtme.286

Të gjashtë vendet anëtare të KEE-së më 30 qershor të vitit 1970, ranë dakort për

marrëveshjen për Politikën e Përbashkët të Peshkimit e cila ofronte akses të lirë në të

gjithë ujrat e KEE-së për të gjithë peshkatarët e vendeve anëtare. Kjo marrëveshje

ndërmjet të gjashtëve u bë vetëm pak orë përpara se të merrnin aplikimet zyrtare të katër

vendeve aplikante (Britania, Danimarka, Irlanda dhe Norvegjia), ujrat territoriale të të

cilave përbënin dy të tretat e rezervës së peshkut në një komunitet të zgjeruar. Duke qenë

se marrëveshja u përfundua përpara hyrjes së këtyre vendeve, ato do të ishin të detyruara

që ta pranonin atë. Britanikët kërkuan shtyrje të afatit e cila nuk u pranua duke përdorur

metodën “merr ose lër”.

D’Estaing mendonte se sterlina do të përbënte problem në veçanti për sa i përket

rolit të saj si monedhë rezervë për të cilën ai mendonte se do të rrezikonte planin për

EMU. Edhe pse britanikët nuk pranuan që sterlina të ishte pjesë e negociatave të hyrjes,

në fund pranuan të ulnin gradualisht bilancet e stërlinës.287

Pas samitit Hith-Pompidu, përfaqësuesit e Francës përdorën një qëndrim edhe më

të zbutur në negociata. Për sa i përket politikës së përbashkët bujqësore, qeveria britanike

kërkoi shtatë vjet periudhë tranzitore por pas bisedimeve jo të lehta u zbrit në pesë vjet.288

Marrëveshjet u arritën për gjalpin e Zelandës së Re dhe sheqerin e karaibeve të

cilat ishin të pranueshme për qeveritë e Zelandës së Re dhe prodhuesit të sheqerit të

Karaibeve. Britanisë iu lejua një periudhë gjashtë vjeçare tranzitore për PPB-në dhe

tarifën e jashtme të përbashkët.

Megjithëse diskutimi i çështjes së sovranitetit nuk ishte një çështje që Hithi donte

ta trajtonte, ai përdori Kompromisin e Luksemburgut të vitit 1966, sipas të cilit çdo anëtar

mund të jepte veton në rast se do t’i prekej ndonjë interes thelbësor.


contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 155-156 286 F. Tatham, Allan, Enlargement of the European Union, European Law Collection, Kluver European

Law Collection, Great Britain, 2009, f. 20 287 Gowland, David, Turner, Arthur, Britain and European integration 1945-1998, A documentary history,

Routledge, London, 2000, f. 128 288 Milo, Paskal, Bashkimi Evropian, Albpaper, Tiranë, 2002, f. 98

100

Një vëzhgues e përshkroi situatën në Partinë Laburiste si luftë civile. Debati

kryesor i Komunëve u bë më 21 dhe 28 tetor 1971 në të cilën vendimin e anëtarësimit

Hithi e hodhi në votim. Partia Laburiste kishte votuar 140 vota pro me 111 vota kundër.

Wilson u përpoq t’i paraqiste kushtet e negociuara si të patolerueshme. Duke

përmbledhur për qeverinë, Hithi theksoi se “shumë miliona njerëz nëpër botë do të

gëzoheshin nëse Britania votonte “pro” hyrjes”. Rezultati ishte një triumf për Hithin:

356 me 244 në favor të hyrjes. Tridhjetë konservatorë votuan kundër me dy abstenime.

Nga ana e laburistëve 68 parlamentarë ndoqën Jenkins në lobin “po” dhe 20 të tjerë

abstenuan.289

Nëpërmjet marrëveshjes së rënë dakort për peshkimin Britanisë i lejohej të ruante

90 përqind të sasisë së peshkut të kapur për 10 vjet, që do të pasohej me një rishikim të

mëvonshëm. Problemet për politikën e përbashkët të peshkimit duke përfshirë kryesisht

Norvegjinë vonoi finalizimin e Traktatit të hyrjes për Britaninë, Irlandën dhe Norvegjinë

deri në dhjetor. Ceremonia e nënshkrimit u organizua në Bruksel me 22 janar 1972 dhe

Traktati duhej të bëhej ligj. Për ta bërë proçesin më të lehtë qeveria hartoi një projektligj

të përbërë nga vetëm 12 klauzola, të cilat thjesht pranuan të gjitha rregulloret e miratuara

të KEE-së, Traktatin e Romës dhe kushtet e hyrjes për Hithin.290

Referendumet që u mbajtën në Danimarkë, Irlandë, Norvegji dhe Francë – ato në

Danimarkë dhe Irlandë miratuan hyrjen – ajo e Norvegjisë u hodh poshtë dhe ajo në

Francë miratoi zgjerimin. Britania, Danimarka dhe Irlanda hynë zyrtarisht në

Komunitetin Ekonomik në 1 janar 1973.291

4.2 Britania si anëtare e KEE-së

Studiues të ndryshëm kanë argumentuar se Britania hyri në periudhën më të

papërshtatshme në KEE në të cilën u gjend shumë shpejt në rënien e bumit ekonomik të

viteve 1950 dhe 1960 nga i cili kishin përfituar vendet e KEE-së. Grupi i anti tregut*

britanik përfitoi nga rasti dhe hodhi akuzën se situata e rëndë ekonomike e Britanisë vinte

si rezultat i hyrjes së saj në KEE.

Britania kishte nisur të merrte pjesë aktive në KEE së bashku me vendet e tjera që

do të anëtarësoheshin edhe pa qenë ende anëtare formal. Disa çështje të Komunitetit të

lëna pezull u diskutuan në Samitin e Parisit në tetor 1972 me pjesëmarrjen e të gjashtë

vendeve plus tre vendeve që do të bëheshin anëtare të ardhshme.

Çështjet e diskutuara në Samitin e Parisit ishin krijimi i Fondi të Zhvillimit

Rajonal Evropian (ERDF), politika e energjisë, programi i masave në fushat e politikës


f. 52-53 290 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 116 291 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 53

* Grup britanik i organizuar për të kundërshtuar anëtarësimin e Britanisë në KEE

101

industriale, shkencore dhe teknike për të cilat Britania refuzoi të angazhohej ose shprehu

interes të pjesshëm.

Marrëveshja për krijimin e ERDF-së do të kishte për qëllimi kanalizimin e parave

të KEE-së për zhvillimin e zonave industriale problematike. Krijimin e këtij fondi

Britania e pa të rëndësishme për të vendosur balancën ndërmjet bujqësisë dhe industrisë

dhe për ta përdorur për të kompensuar humbjet që do të kishte nga PPB-ja. Britania luajti

rolin e nxitësit për formimin e tij, madje shkoi deri në atë pikë sa kërcënoi të vinte veton

për çështje të tjera të rëndësishme të Komunitetit nëse marrëveshja nuk bëhej. Pavarësisht

se Gjermania ishte kontribuesi kryesor i ERDF-së, ajo e pranoi idenë e krijimit të saj në

këmbim të premtimit të një bashkimi ekonomik dhe monetar. Afati i saj u vendos deri në

31 dhjetor të vitit 1980. Megjithëse Britania ishte shumë entuziaste për formimin e këtij

fondi, e pa atë të lidhur me interesin e saj dhe jo në kuadërt të integrimit siç shihej nga

vendet e tjera të KEE-së.

Qendrimi i Hithit me hyrjen e Britanisë në KEE konsiderohet si

“uncommunitaire” dhe shihej me dyshim nga vendet e tjera anëtare madje bëri të jepej

përshtypja e partnerit të çuditshëm.

ERDF u ngrit në dhjetor të vitit 1974 por me burime shumë më të kufizuara sesa

Hithi kishte kërkuar ose pritur.292

Ndërsa e shihte ERDF si burim fitimprurës, Britania nuk ishte e përgatitur të

bënte as një përpjekje për të futur sterlinën në sistem. Kishte pasur presione nga Thesari

britanik, por megjithatë edhe Hithi ishte i bindur se krijimi i ERDF nuk duhet të ishte

kusht për pjesëmarrjen e monedhës britanike. Ndërsa Gjermania po pagunte pjesën më të

madhe të faturës me idenë si pjesë e cmimit për të mbajtur Komunitetin të bashkuar,

Britania refuzoi të ishte pjesë e progresit të integrimit drejt EMU si vendet e tjera anëtare.

Një çështje tjetër pët të Hithi nuk gjeti gjuhën e përbashkët me vendet e tjera në

Samit ishte formulimi i Politikës së Energjisë së Përbashkët. Katërfishimi i çmimeve

ndërkombëtare të naftës gjatë viteve 1973-1974 ngriti pyetjen nëse KEE duhet të

miratonte një strategji të përbashkët të energjisë. Hithi ishte shumë në favor të formimit

të një fronti të bashkuar që të merrej me vendet prodhuese të naftës, por refuzoi të

pranonte një propozim nga francezët dhe gjermanët që konsistonte në bashkimin e të

gjitha burimeve të energjisë së KEE-së në kohë krize.293 Me fillimin e zhvillimit të naftës

së Detit të Veriut, shtypi britanik e pa si komplot për të privuar Britaninë nga nafta e

saj.294


f. 54 293 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and european integration on the sidelines,

Routledge, USA and Canada, 2010, f. 78 294 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 54

102

Edhe kjo politikë ndikoi që Britania të konsiderohej partneri i çuditshëm nga

anëtarët e tjerë të KEE-së pasi kishte qenë anëtari lider i kësaj nisme dhe më pas kur kjo

politikë u hodh për propozim në Samit, nuk e miratoi atë.

Një tjetër çështje e cila nuk u mirëprit nga Hithi në axhendën e Samitit të Parisit

ishte bashkimi ekonomik dhe monetar, pjesë e vendimeve të Samitit të Hagës në vitin

1969. Hapi i parë i EMU për të arritur në bashkimin ekonomik dhe monetar ishte “gjarpri

në tunel” i cili do të kufizonte luhatjen e këmbimit valutor ndërmjet monedhave

evropiane. Megjithëse Mbretëria e Bashkuar nuk ishte një anëtar zyrtar i KEE-së, Hithi

kishte rënë dakort që sterlina të merrte pjesë në sistemin “gjarpër” në të cilin Hithi e

vendosi monedhën në maj të vitit 1972. Por u detyrua të tërhiqej në korrik për shkak të

luhatjeve në tregjet monetare ndërkombëtare.295

Një tjetër çështje e diskutuar në Samit ishte krijimi i Politikës Sociale të

Përbashkët, propozim i cili ishte paraqitur nga Gjermania. Kjo politikë reflektonte jo

vetëm orientimin e politikës së koalicionit, por edhe interesat kombëtare gjermane. Ajo

konsistonte në pjesëmarrjen e punëtorëve në menaxhimin e firmave, harmonizimi i

masave të sigurisë dhe promovimin e dialogut ndërmjet unioneve të tregtisë dhe

punonjësve në nivel komuniteti. Kjo do të arrihej me forcimin e Komitetit të Përhershëm

për Punësimin. Ndërsa të gjitha vendet e favorizonin këtë politikë, Theçeri e bllokoi atë

vazhdimisht derisa e hoqi nga axhenda në periudhën që Britania kryesonte Komisionin.296

Një qendrim tjetër shqetësues i vendeve anëtare ndaj Britanisë ishte se ajo kërkoi

që pjesa më e madhe e institucioneve të Komunitetit të përqendroheshin në Bruksel.

Përveç kësaj, ajo kërkoi edhe shtim të numrit të punonjësve të Komisionit dhe rritjen e

cilësisë së tyre. Vendet e KEE-së, në veçanti Luksemburgu dhe Franca ishin kundër

këtyre propozimeve të britanikëve. Së pari, sepse ishin kundër centralizimit, së dyti, sipas

propozimeve britanike nuk do t’i kishin më institucionet e Komunitetit në vendin e tyre

dhe së treti, ata e konsidronin shumë fyese që një vend i cili sapo kishte hyrë në KEE të

ndërhynte në strukturën dhe funksionimin e institucioneve të tyre.

Një tjetër fushë ku britanikët refuzuan bashkëpunimin e tyre me vendet e

Komunitetit ishte ajo e bashkëpunimit teknologjik. Ata nuk i pranuan propozimet e

Komisionit për një angazhim të madh të fondeve në kërkimin Euroatom për një periudhë

pesë-vjecare me pretekstin se po angazhoheshin shumë para dhe për një kohë të gjatë. Në

këtë rast Italia ishte vendi që e mori më tepër si ofendim sjelljen e britanikëve duke qenë

se ishte vendi që kishte angazhimin më të madh në këtë program.

Një tjetër qendrim negativ nga ana e britanikëve ishte se zyrtarët e Thesarit

deklaruan hapur se kishte mungesë kompentence në çështjet monetare në Bruksel dhe një

tjetër hap i gabuar ishte se qeveria u përpoq të zëvendësonte Drejtorin e Përgjithshëm


Routledge, USA and Canada, 2010, f. 79 296 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford Univeristy Press, NY, 1998, f. 58-59

103

italian Ugo Mosca me një britanik si dhe përpjekja e pasuksesshme për të vendosur një të

emëruar britanik si zëvendësin e Mosca-s.

Në zgjedhjet e përgjithshme të 28 shkurtit 1974 laburistët fituan katër karrige më

tepër sesa konservatorët, por mbeti shpejt pa një maxhorancë në Dhomën e Komunëve.

Partitë e vogla fituan 37 vende, liberalët dhe nacionalistët skocez ishin veçanërisht mirë.

Hithi u përpoq të krijonte një qeveri, por dështoi. Në 4 mars Wilson u bë Kryeministër

për herë të dytë. Zgjedhja e dytë më 10 tetor 1974, dha një maxhorancë laburiste prej 3

vendesh.297

4.3 Rinegociatat ndërmjet Britanisë dhe KEE-së

Megjithëse Britania ishte anëtar i KEE-së, kjo çështje vazhdonte të shkaktonte

përçarje në partinë laburiste ndërmjet anëtarëve kundër dhe pro anëtarësimit.

Edhe pse aplikimi për anëtarësim në vitin 1967 ishte kryer nga qeveria e Wilson-

it, Partia Laburiste mbeti armiqësore ndaj KEE-së. Në këtë situatë dhe në mënyrë që të

mbante një lidhje të brendshme në partinë e tij, Wilson u përpoq të ndreqte situatën duke

kundërshtuar kushtet e hyrjes të negociuara nga Hithi, duke premtuar rinegocimin e tyre

në një qeveri të ardhshme laburiste.298

Në manifestin e shkurtit të vitit 1974 të zgjedhjeve të përgjithshme, laburistët

theksuan se hyrja e Britanisë në KEE sipas kushteve të negociuar ishte një gabim i

qeverisë së Hithit. Ata premtuan gjithashtu se do të bënin një rinegocim rrënjësor për

çështjet që kishin nevojë për ndryshime të mëdha siç ishte PPB-ja dhe financimi në

buxhetin e Komunitetit.

Sondazhet tregonin se anëtarësimi i KEE-së nuk shihej me sy të mirë në vend.

Stephen Geroge argumenton se në një farë mase kjo ishte për faj të qeverisë së Hithit, që

kishte lejuar që Komuniteti të përdorej si kurban për problemet ekonomike që nuk kishin

shumë të bënin me të. Duke qenë se Hithi ishte ai që e kurorëzoi me sukses hyrjen e

Britanisë në KEE, në mendjen e publikut anëtarësimi ishte i lidhur me figurën e tij gjë që

e bëri të vështirë situatën për Wilson.

Ideja e rinegocimit të kushteve të rëna dakort nga Hithi me hyrjen e Britanisë në

KEE ishte thjesht një taktik e përdorur nga Wilson. Kjo do të sheshonte mosmarrëveshjet

ndërmjet palëve pro dhe kundër anëtarësimit brenda partisë që kur ishte ende në opozitë.

Me marrjen e pushtetit, Wilsonit i lindte nevoja të negocionte kushte më të favorshme për

Britaninë në KEE dhe se populli britanik do të vendoste për kushtet e rinegociuara.

Vetë Wilson nuk luajti një rol lideri në rinegocimin e kushteve të hyrjes. Rolin

kryesor e luajti James Callaghan tashmë Ministër i Jashtëm. Ai kishte lidhje të ngushta

me unionet tregtare dhe ishte më shumë atlaticist se Wilson dhe skeptik ndaj Bashkimit


f. 57 298 F. Tatham, Allan, Enlargement of the European Union, European Law Collection, Kluver European


104

Evropian. Megjithatë, po ashtu si Wilson duket se ai e vlerësonte të nevojshme

vazhdimin e anëtarësimit britanik.299 Për sa i përket Callaghan, John W. Young

argumenton se ai ishte në gjendje të angazhohej ndaj çfarëdo kushtesh të siguronte për

Britaninë.

Përveç mendimeve të kundërta në partinë e tij për sa i përket integrimit evropian,

Wilson u ndesh edhe me probleme ekonomike. Ato ishin rritja e papunësisë që kishte

kaluar kufirin prej një milion në tetor të vitit 1975, rritja e inflacionit rezultonte në 28%

në dhjetor të vitit 1974, bilanci i pagesave shënoi një defiçit rekord prej 3,323 milionë

paund, Prudukti Kombëtar Bruto ra në 2.5% ndërmjet çerekut të parë të 1974-ës dhe

çerekut të parë të 1975-ës. Kjo vinte si rezultat i rritjes së çmimit të naftës si dhe nga

situata ekonomike e trashëguar nga laburistët.300

Edmund Dell, i cili shërbeu si një ministër për të dy Wilson dhe Callaghan ka

shkruar se « qeveria laburiste e zgjedhur në vitin 1974 u përball me provën e parë më të

vështirë ekonomike dhe politike të ndonjë administrate britanike të pas luftës me

përjashtim të Atlit”. Të dyja edhe pozita e pasigurtë politike e qeverisë dhe problemet

ekonomike të vendit në mënyrë të pashmangshme patën një ndikim në marrëdhëniet e

Britanisë me partnerët evropian.301

Andrew Geddes e përshkruar Callaghan të kishte një reputacion të keq në qarqet e

KE-së si rezultat i ndjekjes së ashpër të interesave kombëtare gjatë rinegociatave

britanike dhe dështoi si kryeministër të qetësonte tensionet e shkaktuara nga hyrja e

Britanisë në Komunitet.

Me 19 mars të vitit 1974 në një fjalim në Dhomën e Komunëve, Callaghan

përdori një ton zbutës në lidhje me negociatat i cili pati reagime të favorshme nga ana e

anëtarëve të tjerë. Në fjalimin e tij ai theksoi se qeveria nuk do të synojë të kryej

negociata si një kundërvënie dhe se do të nisë këto bisedime thelbësore në mirëbesim, jo

për të shkatërruar, por të përshtasë atë dhe t’i japë formë.302

Në mbledhjen e parë të Këshillit të Ministrave më 1 prill të vitit 1974, Callaghan

përdori një ton të ashpër kur tha se qeveria britanike kishte të drejtë të propozonte

ndryshime në Traktat si një kusht i rëndësishëm; dhe se kishte të drejtë që të tërhiqej nga

Komuniteti nëse nuk binte dakort për kushte më të favorshme.303 Siç argumenton Andrew

Giddes në “European Union and British Politics” kishte arsye pse shtetet anëtare mund të

ishin të irritur nga britanikët, por ato ishin gjithashtu të interesuara sepse duke bërë

ndryshime në Traktat për të favorizuar Britaninë, edhe vendet e tjera mund të kërkonin

ndonjë favorizim. Ai gjithashtu argumenton se nëse britanikët do të merrnin përfitime

299 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford Univeristy Press, NY, 1998, f. 77-78 300 Po aty, f. 75 301 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 58 302 Po aty 303 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford Univeristy Press, NY, 1998, f. 79

105

nga kontributet e buxhetit të tyre, edhe Gjermania Perëndimore mund ta kërkonte duke

qenë se ishte kontribuesi më i madh.

Callaghan përcaktoi një sërë kërkesash të cilat edhe pse përbënin bazën e

rinegocimeve, disa prej tyre ishin krejt pa kuptim. Në to ishte e përfshirë premtimi që

laburistët kishin bërë në manifestin e tyre për të mbajtur një tarifë TVSH-je zero për

produktet bazë, por rregullat e KEE-së nuk e pengonin këtë. Një çështje tjetër e

parëndësishme konsiderohej kërkesa e Britanisë për të mbrojtur bilancin e saj të pagesave

duke kufizuar lëvizjet e kapitaleve me Evropën, gjë që në fakt, KEE-ja nuk e ndalonte

Britaninë. Çështja tjetër kishte të bënte me kritikat e Partisë Laburiste për EMU. Kjo nuk

kishte kuptim pasi EMU nuk bënte më pjesë në fushën e politikave praktike dhe nuk e

detyronin Britaninë të ishte pjesë e saj.

Çështjet kryesore të cilat mbetën për diskutim ishin se: 1. PPB duhet të

reformohej, në mënyrë që prodhuesit e tretë botërorë të përfitonin dhe si pasojë të kishin

çmime më të ulta për ushqimet; 2. hapa të tjerë duhet të merreshin për të ndihmuar

eksportuesit e tretë botërorë (dhe si rrjedhojë Komonuelthin); 3. politikat rajonale dhe

industriale të mos pengoheshin nga KEE dhe 4. marrëveshtjet financiare për anëtarësimin

britanik duhet të ndryshoheshin.304

Gjatë diskutimit dy-ditor të kabinetit, më 17-18 mars 1975, Harold Lever, Ministri

i Shtetit për punësimin u shpreh se tërheqja do të ishte katastrofike, ndërsa Wilson

rekomandoi se duhet të qëndronin në Evropë dhe se, në thelb, i kishin përmbushur

objektivat e tyre dhe se Komuniteti i ka ndryshuar de facto dhe de jure. Ai gjithashtu

thekson faktin se edhe Komonuelthi donte që Britania të qëndronte. Ndërsa Callaghan

konfirmoi se ishte një atlanticist i paturp sipas të cilit se nëse kabineti do të rekomandonte

qëndrimin në Evropë do të bënte një gabim fatal. Në kundërshtimin e tij, Denis Healey,

Ministri i Financave, tha se pasojat jashtë Komunitetit do të ishin serioze dhe problemet

ekonomike do të ishin më serioze. Mbledhja përfundoi gjashtëmbëdhjetë me shtatë vota

në favor të qëndrimit në Komunitet.305

Në një mbledhje kabineti në prill, kishte tone pesimiste për të ardhmen e Britanisë

në KEE, brenda apo jashtë Evropës. Një memorandum theksoi se të ardhurat e

Gjermanisë për frymë ishin dyfishi i Britanisë. Callaghan kishte frikë se “pozita jonë në

botë po zvogëlohet dhe se brenda apo jashtë KEE-së, Britania duhet të forcojë ekonominë

e saj”.306

Në lidhje me çështjen e PPB-së të paraqitur nga Britania, kishte mbështetje nga

Schmidt, por kundërshtohej nga Giscard.

Çështja më e vështirë në negociatat ishte përmasa e kontributit të buxhetit të

Britanisë në KEE. Në një dokument të përgatitur nga Thesari britanik, i qarkulluar në maj

të vitit 1974 llogaritet se, sapo të mbaronte periudha e tranzicionit, kontributet bruto të

304 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 121 305 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in

contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 167-168 306 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 121

106

Britanisë në buxhetin e KEE-së do të rriteshin nga 11 përqind në rreth 21 përqind në vitin

1979 dhe në vitin 1980 do të shkonin në 24 përqind të kontributit të buxhetit të KEE-

së.307

Ankesa e Britanisë pranohej nga disa anëtarë të Komunitetit, por jo fillimisht nga

Franca, e cila këmbëngulte në doktrinën e tatimeve të importit (dhe madje kontributet e

TVSH) ishin burimet e vetë Komunitetit dhe prandaj nuk mund të përshkruheshin si

kontributet britanike.308

Në Samitin e Dublinit në mars të vitit 1975, u ra dakort që gjalpit të Zelandës së

Re t’i jepej akses përtej vitit 1977.

Britania arriti të përfundonte me sukses disa pika të cilat kishte kërkuar. Së pari,

liderët ranë dakort se afati për vitin 1980 për EMU ishte i pamundur. Wilson kishte

korrur sukses për sa i përket krijimit të Fondit të Zhvillimit Rajonal. Megjithëse nuk ishte

një fond aq i madh sa shpresohej, Britania do të ishte përfituesi i dytë më i madh pas

Italisë. Gjithashtu u ra dakord për paraqitjen e një mekanizmi korrektues për kontributet e

buxhetit. Në mënyrë që të ruante parimin e burimeve të veta, kjo do të ishte në formën e

një rimbursimi, siç kishte sugjeruar Britania; parimi i barazisë do t’u aplikohej të gjithë

anëtarëve, por të gjithë e dinin se Britania do të merrte më shumë.309

Opinioni në vend ishte shumë i ndryshëm për sa i përket asaj që kishin arritur.

Disa vëzhgues ndanin pikëpamjen e Wilson-it se kushtet e reja ishin më të përmirësuara

në krahasim me të parat. Vendimi i shumë të tjerëve ishte shumë më i rëndë. Opozita

konservatore, në mënyrë të parashikueshme, e quajti të gjithë episodin si një manovër

politike, qëllimi i vetëm i së cilës kishte qenë të meremetonte krisjet brenda Partisë

Laburiste. Ky ishte një gjykim i bërë nga shumë laburistë pro tregut, ndërsa laburistët që

kundërshtonin anëtarësimin në KEE, u ankuan se ndryshimet e bëra ishin vetëm

sipërfaqësore dhe, në një farë mënyre, për më keq.310

Një interpretim tjetër e portretizon atë si një oportunist, që kundërshton keqazi

Hithin për shkak të partisë politike në vitin 1971 dhe më pas, duke manipuluar partinë

politike dhe opinionin publik. Në atë kohë, Jenkins ishte i bindur ndaj këtij interpretimit

të dytë. Siç thotë ai më vonë, “e gjithë negociata kishte më shumë kozmetikë sesa realitet

për të”. Nga ana tjetër, Barbara Castle gjithashtu dyshoi se Wilson dhe Callaghan po

kërkonin më tepër një marrëveshje të sajuar për të qëndruar në të.311

307 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford University Press, NY 1998, f. 83 308 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 60 309 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, 1993, f. 124 310 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and European Entegration on the Sidelines,

Routledge USA and Canada, 2010, f. 82 311 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 58

107

4.4 Referendumi i 1975-ës për qendrimin e Britanisë në KEE

Më 22 janar të vitit 1975, Wilson i dërgoi kabinetit deklaratën që propozonte të

bënte në Dhomën e Komunëve për ta informuar për hapat që do të ndiqte për qendrimin e

Britanisë në KEE. Ai deklaroi se pasiguria dhe vonesa për vendimin nuk ishte as në

interesin e Britanisë, as të anëtarëve të tjerë të Komunitetit. Kjo pasiguri po pengonte

punën e Komunitetit. Ai gjithashtu deklaroi se kjo çështje do t’i drejtohej popullit përpara

10 tetorit, nëse rezultati i rinegocimit bëhej i ditur në kohë. Sipas kësaj deklarate, ai i

informon anëtarët e tij të kabinetit për qëllimin për të mbajtur një referendum nga fundi i

qershorit. Përveç kësaj, ai deklaroi se kur të bëhej i ditur rezultati i rinegocimit, qeveria

do të bënte rekomandimet e veta, ose për vazhdimin e anëtarësimit ose për tërheqjen, dhe

do të informojë Dhomën e Komunëve në momentin e duhur. Ai gjithashtu theksoi se nëse

ndonjë anëtar i qeverisë nuk e pranon ose nuk e mbështet rekomandimin që do të bëhej

nga kabineti, do të ishte i lirë që të mbështeste ose të fliste në favor të një konkluzioni

tjetër në fushatën e referendumit.312

Megjithëse Referendumi ishte një premtim i Hithit në fushatën zgjedhore të vitit

1970, ishte një ide që u parashtrua fillimisht nga kundërshtarët e anëtarësimit, si Barbara

Castle, Benn dhe Foot, të cilët ishin kundër kushteve të rinegocimit. Me mbarimin e

mbledhjes së Dublinit, Wilson në 18 mars 1975 mblodhi kabinetin në një mbledhje

shumë të rëndësishme në lidhje me referendumin për vendosjen e vazhdimësisë ose jo të

Britanisë në KEE. Wilson ishte i pasigurtë për rezultatin që do të kishte nga kabineti, pasi

në fillim të formimit të kabinetit, tetë prej tyre kishin qenë pro Evropës, dhjetë kundër

dhe pesë të lëkundur. Tashmë rezultati kishte ndryshuar 16-7 në favor. Pesë ministra që

kishin qenë kundër anëtarësimit në vitin 1971 kishin ndryshuar anë dhe në veçanti Fred

Peart, i cili më parë kishte qenë lideri i fushatës laburiste kundër anëtarësimit. Përveç tij,

edhe shtatë ministra të tjerë, që kishin qenë kundër pranimit të kushteve të negociatave,

kishin ndryshuar mendim.

Në 9 prill, pasi qeveria e Wilson-it bëri rekomandimin e saj për miratim në

Dhomën e Komunëve dhe pati një rezultat prej 396-172 votash, 137 parlamentarë votuan

në favor të rekomandimeve të qeverisë për hapjen e rinegociatave me KEE-në, por 145

(përfshirë 38 ministra) votuan kundër, dhe 33 abstenuan. Partia Konservatore ishte ajo që

bëri ndikimin kryesor në rezultat, tashmë nën drejtimin e Margaret Theçer, anëtarët e të

cilës votuan 249-8 vota në favor, me 33 abstenime.313 Megjithë fjalimet pro evropiane të

312 http://filestore.nationalarchives.gov.uk/pdfs/small/cab-129-181-c-11.pdf 313 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 61

http://filestore.nationalarchives.gov.uk/pdfs/small/cab-129-181-c-11.pdf

108

Wilson-it dhe Callaghan-it, konferenca laburiste e 26 prillit të vitit 1975 votoi me 3.7

milionë kundrejt 1.9 milionë për t’u larguar nga KEE-ja. Premtimi për të bërë një

referendum e ndihmoi Wilson të kapërcente opinionet e kundërta brenda Partisë

Laburiste.314

Referendimi u vendos të mbahej më 5 qershor të vitit 1975. Pas shumë

përpjekjesh të formulimit siç duhej, u vendos se do t’i drejtoheshin popullit britanik me

pyetjen: Qeveria ka njoftuar rezultatin e rinegociatave të kushteve të anëtarësimit të

Mbretërisë së Bashkuar në Komunitetin Evropian. A mendoni se Mbretëria e Bashkuar

duhet të qendrojë në Komunitetin Ekonomik (Tregun e përbashkët)?315

Formulimi i pyetjes konsiderohej një pikë shumë e rëndësishme për përgatitjet

përpara referendumit. Kjo pasi pas një eksperiment të kryer nga një shoqatë sondazhesh

në shkurt të vitit 1975, në bazë të formulimeve të ndryshme, u morën përgjigje të

ndryshme.

Të dyja palët e formuara, ajo “pro” e quajtur Britania në Evropë dhe ajo “kundër”

e quajtur Fushata e Referendumit Kombëtar, do të financoheshin nga qeveria me anë të

një granti prej 125,000 paund secili. Përveç kësaj, qeveria mori përsipër shpërndarjen e

fletushkave me shpenzimet e veta, të cilat parashikoheshin të shkonin ndërmjet 750,000

paund deri në 1 milionë paund.

Vihet re se të dyja këto organe të ngritura për referendum ishin që në fillim të

pabarabarta, duke bërë si pasojë një garë të pabarabartë. Kjo shihet në disa aspekte:

Së pari, Britania në Evropë kishte një staf prej 25 vetësh, një numër që u shtua në

140 veta me fillimin e fushatës. Shpërndau më shumë se 6 milion fletushka me sloganin

“Jashtë Evropës, jashtë punës”. Në të kundërt, Fushata e Referendumit Kombëtar kishte

një staf të kufizuar në 5 veta dhe më pak profesionistë se të parët.

Së dyti, Britania në Evropë kishte më shumë burime financiare sesa kundërshtarët

e tyre. Ndër donacionet e përfituara për referendum rezulton se Fushata e Referendumit

Kombëtar kishte marrë financime nga unionet. Shuma më e madhe e tyre shkonte në

1,300 paund, duke mbledhur në total një shumë më pak se 9,000 paund. Në të kundërt të

tyre, Britania në Evropë kishte arritur të mblidhte gati 3 milionë paund. Pas përfundimit

të referendumit u deklarua se kompanitë më të fuqishme si ICI, Cadbury/Schweppes,

Marks and Spencer, Shell, Ford and Rank kishin financuar shuma të mëdha për të

mbështetur anëtarësimin në KEE.

Së treti, një tjetër raport i pabarabartë ishte mbështetja nga shtypi. Megjithëse

kishte përkrahjen nga “Morning Star”, “Tribune”, “The Scottish Daily News”, “The

Dundee Courier”, “Advertiser” dhe “Spectator”, ato ishin gazeta të vogla, si dhe mungesa

314 Geddes, Andrew, The European Union and British Politics, Palgrave Macmillan, 2004, f. 76 315 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-1998,


109

e fondeve bëri të mundur që të mos bënin reklama në gazeta të mëdha. Gazetat më të

rëndësishme në vend mbështesnin anëtarësimin e Britanisë.

Në fillim të vitit 1960, “Daily Express” dhe “Sunday Express”, nën ndikimin e

pronarit të tyre, kishin ndërmarrë një qëndrim kundër tregut të përbashkët, por në

periudhën e referendumit edhe ata u kthyen në favor të anëtarësimit britanik.316

Një tjetër dallim ndërmjet tyre ka të bëje me reklamat televizive. Secili prej tyre

duhej të paraqiste programe të shkurtra dokumentare, për të cilat Fushata e Referendumit

Kombëtar shpenzoi vetëm 2,500 paund në katër intervale kohore, ndërsa Britania në

Evropë shpenzoi për një ekspert të një filmi amerikan dhe marrëdhënie me publikun, një

shumë prej 105,000 paund.

Gjatë debatit të referendumit kishte dy çështje kryesore të cilat dolën më tepër në

pah. Këto ishin humbja e mundshme e sovranitetit, si dhe avantazhet dhe disavantazhet e

anëtarësimit të Britanisë në KEE. Powell dhe Foot, të cilët ishin kundër anëtarësimit të

Britanisë në KEE, ishin përfaqësuesit kryesorë të Fushatës së Referendumit Kombëtar.

Në lidhje me çështjen e sovranitetit, shumë e përfolur në Britani, ata u shprehën se

anëtarësimi i Britanisë do të çonte në humbje të pavarësisë politike dhe do të bënin pjesë

në një supershtet evropian federal. Por në bazë të sondazheve britanike, britanikët ishin

më të interesuar në ndikimin që do të kishte anëtarësimi i KEE-së në standartet e tyre të

jetesës, sesa për sovranitetin. Kjo vinte si pasojë e përkeqësimit të ekonomisë së

Britanisë, që nga viti 1972. Në kundërshtim me ta, grupi pro anëtarësimit bëri të qartë se,

edhe në rast se Britania do të ishte kundër ndonjërit prej vendimeve të KEE-së,

Kompromisi i Brukselit i jepte mundësi që t’i thoshte “jo” atij vendimi.

Në dymbëdhjetë muajt e fundit, deri në maj të vitit 1975, çmimet e konsumatorit u

rritën me 25 përqind. Në maj papunësia kishte arritur në 850,000 të papunë, në krahasim

me më pak se 500,000 të panunë në fund të vitit 1973.317

Vështirësitë ekonomike me të cilat u ndesh Britania me hyrjen në Evropë, që

përkonte me probleme ekonomike botërore, u përdor nga grupi i anti-tregut si një arsye

më shumë për të mbështetur deklaratat e tyre kundër anëtarësimit. Ndërsa në fakt, rënia e

ekonomisë botërore vinte si pasojë e zhvlerësimit të dollarit nga Presidenti Nikson, si dhe

katërfishimi i çmimit të naftës në 1973-1974, grupi i anti tregut theksonte se vinte si

rezultat i hyrjes së Britanisë në KEE. Ata argumentonin se kjo kishte shkaktuar një defiçit

të madh në bilancin e pagesave, si dhe kishte ndikuar në shtimin e madh të papunësisë.

Grupi anti tregut këmbëngulte në faktin se problemet ekonomike do të ishin më të

ndjeshme në Skoci, Uells dhe në pjesën e Anglisë veriore. Por në të kundërt të këtyre

deklaratave, grupi pro tregut shpjegoi ndryshimet e mëdha që kishte arritur Britania,

madje edhe për çështjen e kontributit të Britanisë në buxhet. Një pikë tjetër e përdorur

kundër kundërshtarëve të anëtarësimit, grupi i pro-tregut tha se Britania, duke qenë

316 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-1998,

Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 206 317 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-1998,


110

anëtare, do të vazhdonte të ndiqte politikën e saj rajonale dhe krijimi i ERDF-së ishte një

avantazh i rëndësishëm për Britaninë, nga i cili ajo mund të përfitonte.

Një raport nga Konfederata e Industrive Britanike, që dha mbështetje të fuqishme

në fushatën “po”, arriti në përfundimin se tërheqja nga KEE-ja do të ishte shkatërruese

për industrinë britanike.318

E rëndësishme gjatë fushatës konsiderohej edhe çështja e çmimit të ushqimit.

Rritja e çmimit të ushqimit botëror që kishte ndikuar edhe në Britani, pretendohej nga

kundërshtarët e anëtarësimit se vinte si rezultat i hyrjes në KEE dhe se ishte një tipar i

PPB-së. Përfaqësuesit e pro anëtarësimit e argumentonin këtë fakt se kishte mbaruar koha

e ushqimit të lirë dhe se niveli i përgjithshëm i çmimeve të ushqimit brenda KEE-së ishte

më i ulët në krahasim me vendet e tjera jashtë KEE-së. Grupi i pro tregut gjithashtu u

mbrojt me argumentin se Britania nuk mund ta ushqente më veten e saj dhe do të ishte

më e sigurtë në KEE, e cila mund të furnizohej me ushqim të mjaftueshëm.

Për sa i përket interpretimit të çmimeve të larta, të dyja anët u përfshinë në një të

ashtu-quajtur “luftë e çantave të pazarit”. Nga ana e Fushatës së Referendumit Kombëtar

u përfshi vetë Barbara Castle e cila shkoi për Pazar në Londër dhe bleu një çantë me

ushqime, të cilat kushtuan 4 paund dhe shkoi për Pazar edhe në Bruksel dhe bleu

produkte identike me një kosto prej afërsisht 7 paund. Nëpërmjet kësaj historie, Castle

donte të tregonte sesa ishin rritur çmimet në nivelet e KEE-së. Por plani i saj dështoi kur

Britania në Evropë dërgoi një grua në Oslo për të bërë Pazar dhe vërtetoi se çmimi i

ushqimit ishte më i shtrenjtë në Norvegji se sa në Londër. Ata u nisën nga fakti se populli

i Norvegjisë kishte votuar kundër anëtarësimit në KEE.

Britania në Evropë përbëhej nga 88 anëtarë parlamenti, 21 anëtarë të Dhomës së

Lordëve dhe 25 zyrtarë të unionit tregtar. Fushata “po” kishte mbështetje nga partitë

kryesore, si liberalët, e djathta e partisë liberale dhe gati e gjithë Partia Konservatore. Nga

Partia Konservatore, Hithi kishte bërë një fushatë shumë aktive për anëtarësimin e

Britanisë, deri në zëvendësimin e tij me Margaret Theçer, e cila mori kryesinë në shkurt

të vitit 1971. Megjithëse, Theçer kishte tendencë të mbështeste anëtarësimin e Britanisë

në KEE, ajo nuk ishte shumë aktive. Ajo përfitoi nga rasti në një artikull për “Daily

Telegraph”, në prag të sondazhit për të përsëritur argumentat për anëtarësim në

Komunitet dhe, vendosi në krye të listës së saj paqen dhe sigurinë, garantimin e ushqimit

dhe një rol të ardhshëm të Britanisë në botë.

Po të njëjtin qëndrim mbajti Wilson dhe Callaghan, gjë që vihet re në mos

mbajtjen e fjalimeve, megjithëse ishin pro-anëtarësimit. Kjo ftohtësi mund të kishte si

shkak kryesor shmangien e përkeqësimit të mendimeve të kundërta, të cilat mbizotëronin

brenda partisë laburiste.

Mbështeje të fuqishme nga partitë politike më të mëdha në vend kishte Fushata e

Referendumit Kombëtar, e cila kishte në përbërje të saj një koalicion, i cili kishte interesa



111

politike të ndryshme, të përçarë nga armiqësi të brendshme dhe e dëmtuar nga asocimi

me grupe të ndryshme ekstremiste, të përbërë nga Partia Komuniste, gati të gjithë grupet

maoiste dhe fronti kombëtar, ato shkonin nga e djathta ekstreme, në të majtën ekstreme të

spektrit politik. Madje edhe bashkëpunimi ndërmjet Tony Ben dhe Enoch Powell

konsiderohej i çuditshëm. Duke qenë se ata konsideroheshin si ekstremistë, kishin një

ndikim negativ tek votuesit.319

Në fjalimin e tij “lumenj gjaku” i vitit 1968, Powell foli për rracën dhe

emigracionin që shkaktoi heqjen e tij nga kabineti hije, kishte shërbyer për ta diskredituar

atë në sy të shumë njerëzve. Në rekomandimin që ai i bëri mbështetësve konservatorë për

të votuar për laburistët në zgjedhjet e përgjithshme të vitit 1974, vihet re se nuk ishte

harruar dhe as falur. Ndërsa Ben u thumbua dhe u poshtërua nga shtypi, ku u përshkrua si

një rrezik dhe fanatik me sy të egër.320

Fushata e Referendumit Kombëtar përfshinte bashkimin e dy organeve: Komiteti i

Përbashkët i Mbrojtjes së Tregtisë dhe “Britani Dil Jashtë”. E para e themeluar në vitin

1970 me Douglas Jay si kryetar kishte qenë përgjegjës për organizimin e publicitetit

kundër hyrjes britanike gjatë viteve 1970-1972. “Britani dil jashtë” ishte një pasuese e

“Mba Britaninë Jashtë”, që ishte formuar në kohën e aplikimit të parë britanik, në fillim

të vitit 1960.321

Me themelimin e Fushatës së Referendumit Kombëtar, në janar të vitit 1975, ata

deklaruan, si qëllimet bazë të tyre, rivendosjen e të drejtës ekskluzive të parlamentit

britanik për të miratuar ligje dhe vendosjen e taksës së detyrueshme për qytetarët e

Britanisë, si dhe rivendosjen e kapacitetit të Britanisë për të tregtuar lirshëm – veçanërisht

në rastin e ushqimeve – me çdo vend në botë.322

Gjatë fushatës, të dyja organizatat paraqitën argumenta për të diskredituar njëra-

tjetrën, si nga disa anëtarë të grupit pro tregut, të cilët thanë se grupi anti tregut

mbështetej nga Fronti Kombëtar dhe Partia Komuniste. Grupi i anti tregut përhapi fjalë se

do të kishte racionim të ushqimit nëse Britania tërhiqej nga KEE-ja. Kishte edhe akuza se

evropianët po planifikonin të shtinin në dorë rezervat e naftës dhe peshkut të Britanisë.

Të dyja organizatat bënë deklarata të ndryshme duke përdorur edhe

Komonuelthin. Në prill të vitit 1975, Wilson, pasi kishte marrë pjesë në një konferencë

në Xhamajka me Kryeministrat e Komonuelthit, kishte marrë miratimin e tyre unanim

për anëtarësimin e Britanisë në KEE. “Britania në Evropë” e përdori këtë unanimitet të

Komonuelthit në deklaratat e tyre së bashku me fjalët e liderëve të këtyre vendeve të cilët

u shprehën “pro” hyrjes në Evropë. Në kundërshtim të “Britanisë në Evropë”, “Fushata

për Referendum Kombëtar” shprehet se mendimet e shprehura nga liderët nuk kanë


Routledge, USA and Canada, 2010, f. 83 320 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-

1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 209 321 Po aty, f. 206 322Po aty, f. 207

112

ndonjë rëndësi të madhe, përderisa nuk janë mendimet e qytetarëve të thjeshtë të

Komonuelthit. Sipas një sondazhi, ata treguan se pjesa më e madhe e Zelandës së Re do

të preferonin që Britania të tërhiqej.

Gjatë referendumit vihet re se opinioni publik ishte pozitiv për një votë “po” dhe

në maj përfundimi i referendumit ishte shumë i qartë.

Në votime rezultoi se 65 përqind e elektoratit 17,378,581 votuan që Britania të

qëndronte në KEE dhe 8,470,073 ose 32.4 përqind kundër. Wilson këtë e konsideroi si

maxhorancën më të madhe të arritur ndonjëherë nga ndonjë parti politike në zgjedhjet e

përgjithshme. Mbështetja për qëndrimin ishte më e fortë në jug-lindje të Anglisë, më e

dobët në veri dhe edhe më dobët në Skoci, vetëm në Shetland dhe ishujt perëndimore

pjesa më e madhe ishin kundër. Irlanda e Veriut, edhe pse unionistët kishin bërë fushatë

kundër, shënuan një maxhorancë “po”.323

Wilson-i e konsideronte një fitore të dyfishtë fitoren e referendumit sepse, në

radhë të parë arriti që të mbante Britaninë brenda KEE-së dhe, së dyti, arriti që të mbante

partinë të bashkuar. Kjo shihet kur ai shpreh se: “Në të gjithë 13 vjetët e mi si kryetar i

partisë, nuk kisha më detyrën e vështirë ta mbaja partinë të bashkuan për këtë çështje”.

Shumë historianë këtë e përshkruajnë si një fitore afat-shkurtër dhe jo të plotë.324 Gjatë

fushatës kishte pasur edhe sulme personale ndërmjet kolegëve në kabinetin e Wilson-it

dhe në vitet në vazhdim do të kishte një përkeqësim të situatës në partinë e tyre.

Duhet theksuar se, megjithëse gazeta “The Guardian” e konsideron një rezultat

me gjithë zemër dhe me zemër të gëzuar, Butler dhe Kutzinger komentojnë se vendimi

ishte i qartë, por pa entuziazëm dhe se mbështetja për anëtarësim ishte e gjerë, por jo e

thellë. Ky rezultat megjithëse ishte pozitiv, nuk shënoi një etapë të re në marrëdhëniet

britanike me KEE-në, siç kishin shpresuar shumë njerëz në vendet e tjera të

Komunitetit.325

Megjithëse rezultati i referendumit ishte pro-anëtarësimit, kjo nuk eleminoi luftën

e brendshme brenda Partisë Laburiste, për sa i përket KEE-së, madje u përkeqësua. Vihet

re se të majtët të cilët ishin kundër anëtarësimit, morën një pozicion dominues në parti,

dhe së bashku me grupin e anti tregut, të cilët nuk e pranuan vendimin e referendumit,

çuan në drejtimin anti evropian të Partisë Laburiste.

4.5 Qeverisja e Callaghan

Në mars të vitit 1976, me dorëheqjen e papritur të Wilson-it, pasuesi i tij u vendos

Callaghan, i cili kishte pasur funksione të rëndësishme në kabinetin e Wilson-it, si

Ministër i Financave, Ministër i Brendshëm dhe Ministër i Jashtëm, por ai nuk kishte ide


1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 213 324 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 63 325 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford University Press, NY, 1998, f. 95

113

të qarta të problemeve me të cilat do të ndeshej. Gjatë periudhës në të cilën ai erdhi në

pushtet, ai u përball me shumë probleme ekonomike, por duhet theksuar edhe fakti se

partia ishte ende e përçarë.

Problemet ekonomike nisën me inflacionin e lartë, një defiçit i madh i bilancit të

pagesave dhe mbi të gjitha, kërkesa e Sektorit Publik të Huamarrjes e lartë, që shkonte në

9.6 përqind të GDP (Prodhimi i Brendshëm Kombëtar), e çoi sterlinën në një rënie të lirë

në tregun ndërkombëtar të monedhave. Në periudhën mars-shtator të vitit 1976, shitjet e

mëdha të sterlinës reduktuan vlerën e saj me 26%.326

Britanikët ishin të bindur se vetëm një hua e marrë nga FMN do të ishte e

mjaftueshme për të mëkëmbur paundin, gjë që ishte në dorë të SHBA-së. Në dhjetor të

vitit 1976, u përcaktua një hua prej 3.5 bilionë paund. Kjo hua u shoqërua edhe me kushte

të vendosura nga SHBA-ja. Sipas saj qeveria britanike duhej të shkurtonte shpenzimet e

planifikuara publike me 2.5 bilionë në dy vitet e tjera financiare, si dhe duhej të shiste

500 milionë paund aksione të qeverisë të “British Petroleum”, për të cilat qeverisë

britanike iu desh të binte dakort.

Ndikimi i kësaj pakete në shpenzimet e qeverisë, e shoqëruar me shkurtimet e

mëparshme të buxhetit të viteve 1975 dhe 1976, rezultuan në reduktimin më të madh në

një vit që kishte ndodhur në Britani, që nga 1945: 2.4 përqind në vitet 1976/77, duke u

ngritur në 6.9 përqind në vitet 1977/78. Në konferencën e Partisë Laburiste gjatë krizës,

Callaghan deklaroi se vendi nuk mund të kërkojë më daljen nga recesioni.327

Rënia ekonomike konsiderohej më tepër një problem i shkaktuar nga hyrja në

KEE dhe si rrjedhojë, opinioni i popullit britanik për anëtarësimin e Britanisë në KEE

nisi të binte. Gjatë periudhës 1975-81, sipas barometer polls (sondazhet e barometrit) të

KEE-së, u regjistrua një rënie në mbështetjen e këndvështrimit se anëtarësimi i KEE-së

ishte “pozitive”, nga 47 përqind në 24 përqind, dhe një rritje të mbështetjes së

këndvështrimit se anëtarësimi ishte “negative”, nga 21 përqind në 48 përqind. Norma e

rritjes së ekonomisë britanike gjatë periudhës 1973-1979 ishte 0.5 përqind në vit, sipas

shifrave të Thesarit.328

Callaghan kishte shprehur interesin e tij për forcim të lidhjeve ndërmjet Britanisë

dhe SHBA-së. Madje ai kishte kritikuar Hithin për dobësimin e këtyre marrëdhënieve.

Kjo vihet re në një fjalim e tij të vitit 1974, kur ishte Ministër i Jashtëm. Për zgjidhjen e

problemeve të ndeshura me sterlinën, autoritetet britanike e shikonin SHBA-në si

zgjidhje të krizës. Edhe pse Callaghan nuk donte ta largonte Britaninë nga KEE, ai nuk e

kishte konsideruar KEE-në si një instrument për të zgjidhur problemet ekonomike.

Në mars të vitit 1978, ai përgatiti një dokument “Iniciativa ndërkombëtare për

rritjen dhe stabilitetin ekonomik”, i cili sugjeronte që Evropa dhe SHBA-ja të


1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 215 327 Po aty 328 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-


114

bashkëpunonin për të mëkëmbur ekonomitë e perëndimit nga rënia ekonomike. Kjo

iniciativë nuk i pëlqeu liderëve të KEE-së, në veçanti Giscard d’Estaign dhe Schmidt.

Përveç kësaj, Shmidt ishte një kritik i madh i administratës së Karterit sepse, pas rënies së

sistemit të këmbimit fiks Bretton Woods, ai nuk arriti të ruante vlerën e dollarit.

Megjithëse Callaghan nuk iu drejtua Evropës për ndihmë, Schmidt dërgoi në

Londër Karl Otto Pohl, një zyrtar të lartë të Bundesbank-ës gjermane për t’u takuar me

britanikët për negociatat me FMN. Ai u prit ftohtë nga Denis Healey, Ministri i

Financave, i cili u shpreh se nuk ishte punë për ata. Pavarësisht reagimit të ftohtë kundrejt

gjermanëve, Callaghan u detyrua ta pranonte ndihmën e tyre, kur ata ndërhynë në

negociatat e FMN-së, për të mundësuar kushte më të favorshme për huanë e Britanisë.

Presidenca e parë britanike në Komunitet përkoi pas tre muajsh pasi Callaghan

kishte ardhur në pushtet, për të cilën kabineti mbajti një sesion të veçantë për Evropën.

Në të u diskutua rreth planifikimeve që duhej të bënin për periudhën janar-qershor të vitit

1977, gjatë të cilës do të merrnin drejtimin. Gjatë kësaj mbledhjeje u vunë në dukje

problemet që Britania kishte ende për sa i përket PPB-së, politikës së buxhetit dhe

politikës së përbashkët të peshkimit, të cilat nuk ishin mbylluar ende.

Një tjetër problematikë u shfaq gjatë presidencës së Britanisë në KEE, kur

ministrat britanikë drejtuan mbledhjet e Këshillit të Ministrave. Ministri i Jashtëm,

Anthony Crossland, në fjalimin e tij në 12 janar, theksoi dy çështje që do të trajtoheshin

me prioritet nga britanikët, progresin e zgjerimit të Komunitetit dhe rëndësinë të cilës

Britania i ka dhënë zhvillimit të proçedurave për koordinimin e politikave të jashtme të

shteteve anëtare nën proçesin e quajtur Bashkëpunimi Politik Evropian.

Duke qenë se në vitet 1977-1979, Callaghan pësoi humbje të maxhorancës, u

detyrua të bënte një pakt votimi “Lab-Lib” me liberalët. Megjithëse liberalët ishin pro

evropian, Callaghan nuk e pa KEE-në si zgjidhje të problemeve të tij ekonomike, madje

KEE shihej si shkaku i rënies ekonomike. Një faktor që ndikoi negativisht në ekonominë

britanike ishte kontributi neto i Britanisë në buxhetin e Komunitetit, i cili u rrit në vitet

1977-1978.

Në vitin 1979, kontributi neto në buxhet ishte 780,000 milionë paund dhe kjo

parashikohej që të përkeqësohej në 1980, kur do të mbaronte periudha e plotë e

tranzicionit, në të cilën rrezikonte të bëhej kontribuesi më i madh neto. Britania, anëtari i

tretë më i varfër i Komunitetit (të popullsisë për frymë), ishte kontribuesi i dytë më i

madh, pas Gjermanisë.329

Një tjetër problem ishte kontributi neto të Britanisë (që do të thotë diferenca

ndërmjet asaj që paguan në buxhet dhe asaj që merret nga ajo), ishin veçanërisht të larta

sepse, jo vetëm pagesat në buxhet ishin më të larta se sa ato të vendeve anëtare më të

pasura, por gjithashtu edhe përfitimet nga buxheti ishin të vogla. Burimi i problemit ishte

dominimi i PPB-së brenda buxhetit të KEE-së. Ishte e vetmja politikë e përbashkët që

329 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 130

115

kishte Komuniteti dhe llogaritej për 2/3 e pagesave nga buxheti në 1979-ën.330 Përveç

kësaj, Britania nuk kishte përfitime shumë të mëdha nga PPB-ja, sepse kishte më pak

fermerë nga vendet e tjera anëtare.

Politika e ndjekur nga Callaghan të jep përshtypjen e një tërheqjeje nga lidhjet e

ngushta ndërmjet Britanisë dhe KEE-së, për të cilën populli britanik vendosi në

referendumin e vitit 1975. Madje, Britania vazhdoi të konsiderohej partneri i çuditshëm,

për shkak të vendimeve të marra në kundërt të atyre të vendeve anëtare të KEE-së.

Kjo ishte vënë re që në ngjarjen e 20 janarit 1975, kur qeveria britanike anulloi

projektin e Kanalit Tunel në Pas De Callais i cili do të shërbente për të bashkuar rrugën

ndërmjet Britanisë dhe Francës. Ky anullim mendohet se ishte si pasojë e pasigurisë së

Britanisë për anëtarësimin e saj në KEE.

Përveç kësaj, në dhjetor të vitit 1975 Britania ishte e vetme në çështjen e

përfaqësimit në konferencën e Bashkëpunimit Ekonomik Ndërkombëtar. Partnerët e

Britanisë ranë dakort për përfaqësi të përbashkët, ndërsa Wilson kërkoi të përfaqësohej

veçmas, për shkak të statusit të Britanisë si prodhues i ardhshëm i naftës.331

Përveç këtyre çështjeve, britanikët trajtuan dy çështje për të cilat Britania nuk pati

përkrahjen e vendeve të tjera. E para në lidhje me përcaktimin e kuotave të peshkut në

vijim të limiteve të peshkimit prej 200 miljesh. E dyta në lidhje me rishikimin e çmimit

bujqësor. Një mbështetës laburist vuri në dukje se ministrat dhanë përshtypjen se besonin

që presidenca britanike përfaqësoi një carte blanche për Britaninë për të bindur të tjerët të

bënin si thoshte ajo për gjashtë muaj.332

Një problematikë tjetër e shkaktuar nga Britania ishin zgjedhjet e drejtpërdrejta në

Parlamentin Evropian që ishte paraqitur në Traktatet e Romës dhe që ishte një nga

kërkesat e bëra nga qeveria e Wilson gjatë rinegocimit.

Ndërsa Giscard mendonte se zgjedhjet e drejtpërdrejta do të përmirësonin

kontrollin e institucionëve të Komunitetit dhe vendet e tjera si Italia dhe Beneluksi e

konsideronin si një mënyrë për të kufizuar pushtetin francez dhe gjerman, grupi i anti-

tregut britanik ishte i bindur se do të rriste pushtetin e parlamentit dhe do të kërcënonte

sovranitetin.333 Ky reagim nuk pritej nga ky grupim, pasi ata kishin këmbëngulur për

zgjedhje të drejtpërdrejta dhe, në momentin që u hodh si propozim për anëtarët e KEE-së,

ata dolën kundër. Ata madje i konsideruan si tendenca federaliste të padëshiruara dhe se

mënyra e votimit nuk ishte demokratike. Pas rënies dakort për hedhjen në votë në

parlament për zgjedhjet evropiane, votimi rezultoi kundër zgjedhjeve proporcionale, gjë

që duhej bërë projektligj. Kjo vonesë nuk i pëlqeu anëtarëve të KEE-së, pasi kjo do të

thoshte se zgjedhjet duhet të shtyheshin një vit, në qershor të vitit 1979.

330 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford University Press, NY, 1998, f. 133 331 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999

f. 64 332 Po aty 333 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f.132

116

Një tjetër çështje e cila konsiderohej nga vendet e tjera anëtare të KEE-së se ndoqi

rrymën e kundërt me ta ishte SME (Sistemi Monetar Evropian), që ishte ngritur nga Roy

Jenkins, i cili në 1977 u bë President i Komisionit Evropian.

ERM (Mekanizëm i Normës së Këmbimit), SME (Sistemi Monetar Evropian),

dhe ECU (një njësi të Monedhës Evropiane, monedhë llogaritëse evropiane, pararendëse

e Euro-s) u paraqitën në mbledhjen e Këshillit Evropian në korrik të vitit 1978 në

Bremen, në të cilën u ra dakort se ky sistem do të ngrihej në vitin 1979.

SME si pjesë e ERM kishte për qëllim të ofronte stabilitet më të madh monetar

për vendet e KEE-së. Kjo lindi si nevojshmëri pas dështimit të sistemit Bretton Woods, si

dhe dobësimit të dollarit, të cilat ndikuan sidomos në ekonominë e Gjermanisë

Perëndimore.

ERM kishte për qëllim të reduktonte luhajtjen e normës së këmbimit monetar dhe

të arrinte një stabilitet monetar në Evropë, duke u përgatitur për Bashkimin Ekonomik

dhe Monetar dhe për përdorimin e një monedhe të vetme.

Parimi i funksionimit të SME-së ishte: kursi i këmbimit bazohej mbi një përqindje

qendrore ndaj ECU, e cila në vetvete ishte një mesatare e ponderuar e të gjitha valutave të

vendeve anëtare. Kjo përcaktohej mbi bazën e disa kritereve ekonomike e financiare për

secilin vend anëtar.334

Roy Jenkins në “Life at the Centre” bën ndryshimin ndërmjet qëndrimit të

Francës dhe Britanisë, për sa i përket çështjes së SME-së. Ndërsa Callaghan e pyeste pse

Giscard, i cili nuk kishte një ekonomi shumë të fortë, dukej sikur nuk hezitonte të

rrezikonte, Jenkins mendonte, por nuk e shpreh se: “ai nuk vuan nga sëmundja britanike

e të mos bashkëpunuarit kurrë”, por në fakt iu përgjigj se: “Franca ka më shumë besim

tek vetja sesa Britania”. Jenkins gjithashtu komenton për politikën britanike se: “kur jemi

të detyruar të aplikojmë për anëtarësim, ne ankohemi se ajo formë i përshtatet më shumë

të tjerëve sesa neve”.335

Ndërsa vihet re interes i madh nga Giscard dhe Shmid për realizimin e kësaj

skeme, Callaghan e bëri të qartë se qeveria e tij nuk ishte e përgatitur të jepte mbështetjen

e saj. Në veçanti, vihet re se Healey, Ministri i Financave ishte i bindur se SME do t’i

shërbente vetëm interesave gjermane dhe mendonte se stabilizimi i monedhës mund të

arrihej më mirë nëpërmjet FMN-së.

Në konferencën e Partisë Laburiste të vitit 1978 pati kundërshtime të forta ndaj

planit, që e bindën Callaghan ta mbante sterlinën larg nga ERM-ja. Në mbrojtje të këtij

vendimi, Callaghan, i cili e la Britaninë si të vetmin shtet të KEE-së jashtë ERM, theksoi

mungesën e konvergjencës ndërmjet ekonomive të KEE-së. Ai gjithashtu theksoi

përpjekjen e pafat të konservatorëve për të përfshirë sterlinën në sistemin “gjarpër”.336 Në

334 Qirici, Stefan, Goga Harilla, Malaj Arben, Njohuri mbi Bashkimin Evropian, ILAR, Tiranë, 2010 335 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in

contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 171 336 Gowland, David, Turner, Arthur, Britain and European integration 1945-1998, A documentary history,


117

dhjetor të vitit 1978, Callaghan njoftoi zyrtarisht vendimin e Britanisë për të mos marrë

pjesë në ERM të SME-së.

Gazeta “The Economist” e datës 31 mars 2005, komenton për Callaghan se,

megjithëse ishte dyshues ndaj Evropës, ai nuk ishte armiqësor me Evropën nga ana

intelektuale.337

Ngurrimi i laburistëve për të marrë pjesë në lëvizje më të mëdha të bashkimit

ekonomik dhe monetar çoi në vendimin për të mos vendosur paundin në Sistemin e ri

Monetar Evropian të miratuar në Samitin e Brukselit në dhjetor të vitit 1978. Pranimi

pragmatik nga lidershipi laburist për nevojën për bashkëpunim me institucionet e KE-së i

detyrohej mungesës së entuziazmit për Evropën (veçanërisht largimi i Roy Jenkins në

Bruksel) dhe nga realiteti politik se një shumicë e lëvizjes laburiste mbeti armiqësore

ndaj Komunitetit evropian dhe shumë dyshues ndaj ndonjë lëvizje të integrimit të

mëtejshëm evropian. Me situatën e pasigurtë parlamentare, qeveria laburiste nuk donte të

ndërmerrte ndonjë rrezik me politikën e saj evropiane.338

Gjatë kësaj periudhe u vu re një marrëdhënie shumë e ngushtë ndërmjet Schmidt,

Kancelarit të Gjermanisë Perëndimore dhe Giscard d’Estaing, presidentit francez, që

kishte zanafillën që kur ata ishin Ministra Finance, dhe vazhdoi me Traktatin Franko-

Gjerman të Miqësisë dhe Bashkëpunimit në vitin 1963. Franca dhe Gjermania, duke qenë

partnerë shumë të ngushtë, bënë që Britania të mos luante një rol drejtues në KEE, por të

ishte thjesht një ndër anëtarët e saj.

Gazeta “Telegraph” e datës 26 mars 2012 shkruan se në imagjinatën popullore,

Jim Callaghan ishte një kryeministër katastrofë i Partisë Laburiste i cili kishte marrë

drejtimin në rënien kombëtare të paprecedent ndërsa vendi u kthye në “I sëmuri i

Evropës”. Madje vetë Callaghan njëherë kishte pranuar se nuk do të ishte aspak i befasur

nëse populli do të vinte në përfundimin se ishte kryeministri më i keq që nga periudha e

Sir Robert Walpole.

337 http://www.economist.com/node/3809548 338 Baker David, Seawright David, Britain for and against Europe, British Politics and the Question of


http://www.economist.com/node/3809548

118

KAPITULLI V

QENDRIMI I THEÇERIT KUNDREJT EVROPËS

5.1 Politika e Theçerit ndaj Evropës

Pasardhësja e Hithit si kryetare e Partisë Konservatore u emërua Margaret Theçer

e cila erdhi në pushtet në 1979-ën dhe qëndroi tre mandate ose gati 11 vjet deri në nëntor

të vitit 1990. Ajo u bë Kryeministrja më jetëgjatë në Britani dhe e vetmja femër britanike

që pati këtë post.

Megjithatë Komuniteti Evropian priste që me kthimin e konservatorëve në qeveri

në vitin 1979 mund të kishin nje politikë më konstruktive kundrejt Komunitetit. Margaret

Theçer kishte mbështetur vazhdimin e anëtarësimit britanik në Bashkimin Evropian në

referendumin e vitit 1975 për interesin kombëtar britanik (megjithëse ajo nuk kishte

luajtur një rol të spikatur në fushatë). Theçeri gjithashtu kishte kritikuar vendimin e

qeverisë laburiste që nuk iu bashkua Sistemit Monetar Evropian. Sapo mori pushtetin, ajo

mbrojti një model krejt të kundërt.339

Walter Lakër e ka cilësuar Theçerin si udhëheqësjen me bindje të forta dhe nerva

të çelikta dhe ndryshe nga shumë prej parardhësit e vet, nuk kishte frikë të merrte masa

që mund të ishin edhe jopopullore.

Theçeri shquhej për karakterin e saj dominues por nuk kishte ndonjë eksperiencë

të madhe në politikat kombëtare. Duke pasur parasysh këtë dhe situatën e me të cilën ajo

do të përballej, mendohej se nuk do të ishte në gjendje të përballonte problemet e

Britanisë që përfshinin numrin e të papunëve që parashikohej të shkonte në 2 milionë si

dhe parashikohej një shkallë inflacioni prej 18 përqind ndërsa interesat e kredive ishin 17

përqind.

Filozofia e saj politike të cilën ajo e shpalosi edhe gjatë fjalimeve të saj ishte pro

tregjeve fleksibël të punës, privatizimit të kompanive shtetërore dhe uljes së ndikimit të

sindikatave, luftës për të ulur inflacionin si dhe uljes së taksave. Në vitin 1975 pas

fjalimit të saj ku shprehte një qendrim të ashpër kundrejt sovjetikëve, një gazetar sovjetik

e cilësoi atë si ”Zonja e Hekurt”.

Mendohej se meqenëse në pushtet erdhi Partia Konservatore, liderja e re

mendohej se do të ishte pro Evropës dhe se do të ndiqte hapat e Hithit por ndodhi e

kundërta. Kjo politikë e ndjekur nga Theçeri shkonte në kundërshtim me politikat e

ndërmarrë nga Partia Konservatore e cila konsiderohej Partia e Evropës. Politika e

ndjekur nga ajo në lidhje me Evropën ka më shumë ngjashmëri me atë të partisë liberale

si në kohën e qeverisjes së Wilson-it dhe Callaghan. Vihet re se ajo ishte skeptike për

marrëdhëniet ndërmjet Britanisë dhe KEE-së dhe ishte në periudhën e qeverisjes së saj që

339 Baker David, Seawright David, Britain for and against Europe, British Politics and the Question of


119

u përhap gjërësisht përdorimi i fjalës “euroskepticizëm”. Mos angazhimi i saj në

referendumin e 1975-ës në mënyrë aktive si Hithi vërteton skepticizmin e saj që në

fillimet e karrierës së saj politike. Ajo e shikonte zhvillimin e KEE-së të ishte i kufizuar

në bashkëpunimin ndërmjet shteteve-kombe të pavarur dhe kundërshtonte me ngulm çdo

lëvizje që drejtohej nga fjala e frikshme “federalizëm”.340

Skepticizmi dhe madje edhe armiqësia kategorike ndaj Evropës rrjedh nga një

sërë faktorësh komplekse; ndër to dyshimi i saj për një Evropë të dominuar nga një

Gjermani me ekonomi të unifikuar dhe të mëkëmbur, frika e saj se një monedhë unike

evropiane dhe një bankë qendrore evropiane do të çonte në humbjen e sovranitetit

kombëtar për Britaninë dhe e fundit, shqetësimi i saj se partnerët e saj socialist në

kontinent, së pari presidenti Fransua Miteran i Francës dhe Delors, kreu i Komisionit

Evropian, do të përpiqeshin të shfuqizonin reformat konservatore që ajo kishte bërë në

Britani nëpërmjet politikave pothuaj socialiste të KE-së.341

Kishte gjithmonë shenja se Theçeri do të dilte skeptike nëse bëhej fjalë për KEE-

në. Ata që e zgjodhën atë si lideren e Partisë Konservatore në 1975-ën përfshinin të gjithë

anëtarët e parlamentit të partisë të cilët ishin kundër tregut. Ajo luajti një rol minimal në

Referendumin e Tregut të Përbashkët, duke e konsideruar atë “çështjen e Tedit”.342

Ndryshe nga Hithi, i cili vendosi si prioritet marrëdhëniet e Britanisë me KEE-në

dhe dobësoi lidhjen me SHBA-në, Theçeri e përqendroi politikën e saj të jashtme në

bashkëpunimin e ngushtë me SHBA-në. Një shembull për sa i përket tendencës së Hithit

kundrejt KEE-së dhe SHBA-së është rasti i tensioneve të krijuara ndërmjet SHBA-së dhe

vendeve të KEE-së për OPEC për rritjen e çmimit të naftës ku Hithi mbajti anën e

shteteve evropiane.

Sipas David Gowland dhe Arthur Turner në sytë e publikut Theçeri ka qenë

gjithnjë e kujdesshme për të krijuar një përshtypje solidariteti anglo-amerikan, të cilën ajo

e dha që në vizitën e saj të parë në Uashington në vitin 1979. Ajo i ofroi mbështetjen e saj

presidentit Karter kundër Bashkimit Sovjetik dhe më pas për pushtimin e Afganistanit.

Me ardhjen në pushtet të Ronald Regan në janar të vitit 1981, Theçeri krijoi një

marrëdhënie të ngushtë miqësie me të, duke qenë se ata kishin të njëjtat ide për sa i përket

kontrollit të komunizmit ndërkombëtar, politikën e tregut të lirë, uljen e taksave dhe

forcimin e rolit të shtetit.

Kjo marrëdhënie e ngushtë e Britanisë me SHBA-në vazhdoi të thellonte

dyshimet në mendjen e evropianëve duke pasur parasysh se britanikët kishin

këmbëngulur të bëheshin pjesë e KEE-së dhe ishte një nga pikat më kyçe që kishte

ndikuar tek De Goli duke i penguar rrugën e Britanisë në KEE. Ndërsa Theçeri duke e

përqendruar politikën e saj më shumë në bashkëpunim shumë të ngushtë me SHBA-në


1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 248 341 Geelhoed, E. Bruce, Hobbs, James F., Margaret Thatcher: In Victory and Downfall, 1987 and 1990,

Praeger, New York, 1992, f. 175

342 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 136

https://www.questia.com/searchglobal#!/?publisher=Praeger

120

bëri që partnerët evropian të vënë në pikëpyetje nëse Evropa ishte ende një prioritet për

Britaninë megjithëse Britania e konfirmoi atë nëpërmjet anëtarësimit të saj si dhe me anë

të referendumit të vitit 1975.

Nëse Theçerit do të zgjidhte ndërmjet SHBA-së dhe KEE-së me siguri do të

kishte zgjedhur SHBA-në. Këtë e konfirmon edhe Lawson, Ministri i saj i cili në “The

view from Number 11”, shkruan se marrëdhënia e saj me SHBA-në ishte shumë e

rëndësishme dhe ajo i shikonte evropianët kontinentalë me mos pëlqim dhe armiqësi të

hapur. Marrëdhënia e saj e ngushtë me SHBA-në që binte ndesh me kundërshtimin e

partnerëve të saj evropian duket gjatë periudhës së bombardimeve në Libi në vitin 1986.

Theçeri ishte e vetmja lidere evropiane që i mbështeti ato, ndërsa vendet e tjera të KEE-së

ishin kundër.

Fjalimet e saj në mbledhjet e përbashkëta të Kongresit të SHBA-së në vitin 1985,

në Dhomën e Komunëve në periudhën e bombardimeve amerikane të Libisë në vitin

1986 dhe në Institutin Aspen në vitin 1990, tregon edhe bindjet e saj, edhe përmasat të

cilat ajo shihte një të ardhme të përbashkët me vendin e saj dhe SHBA-në. Ajo u sulmua

ashpër në vend që lejoi avionëve amerikanë të qëllonin bazat britanike vetëm tre muaj

pasi kishte deklaruar se: “Nuk kam besim në goditjet për raprezalie të cilat janë kundër

ligjit ndërkombëtar”. Vendimi i saj për të mbështetur Presidentin e SHBA-së Ronald

Regan në këtë çështje tregon jo vetëm mbështetjen e saj të vazhdueshme për të, por edhe

dëshirën e saj për të vepruar pa informuar kabinetin e saj. Megjithë dëmet që pësoi

qeveria e saj në sondazhet e popullaritetit për shkak të këtij episodi, besnikëria e saj

forcoi marrëdhëniet anglo-amerikane.343

Një pikë tjetër ku Britania e gjeti veten në të njëjtin mendim me amerikanët dhe

në kundërshtim me partnerët evropian, ishte çështja e Afrikës së Jugut. Shumica e

vendeve të KEE-së kërkonin vendosjen e sanksioneve ekonomike si një mënyrë për të

detyruar Pretorian që të hiqte dorë nga aparteidi. Nga ana tjetër, Theçeri dhe Regani ishin

kategorikisht kundër këtyre masave dhe në mesin e viteve 1980, bashkëpunuan për të

parandaluar një sërë lëvizjesh ndërkombëtare për aplikimin e këtyre sanksioneve.344

Gjatë marrëdhënieve ndërmjet Britanisë, KEE-së dhe SHBA-së vihet re se

Britania përveç përkrahjes dhe bashkëpunimit të ngushtë me SHBA-në kishte pasur edhe

fërkime të cilat nuk cënuan aspak marrëdhëniet ndërmjet të dy vendeve.

Administrata e Karterit me qëllim që të frenonte zhvillimin ekonomik të

Bashkimit Sovjetik, mori masa ndaj tij në fillim të vitit 1980. Këtu përfshiheshin

sanksione për sa i përket embagos në eksportin e mallrave teknologjike në vendet e

bllokut perëndimor dhe moslejimi i pjesshëm i shitjes së grurit të Bashkimit Sovjetik.

Megjithëse në fillim vendet anëtare të KEE-së i përkrahën këto sanksione, ata nisën të

kundërshtonin kur Regan vazhdoi me saksione të tjera. Këto sanksione kishin për qëllim

343 Thompson Juliet S., Thompson Wayne C. Margaret Thatcher: Prime Minister Indomitable, Westview

Press, Boulder, CO, 1994, f. xix 344 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-


https://www.questia.com/searchglobal#!/?publisher=Westview%20Press


121

të pezullonin projektin e gazit natyror nga Siberia në Evropën Perëndimore, gjë që

shkonte në kundërshtim me interesat e vendeve të KEE-së.

Duke qenë se amerikanët e shihnin këtë projekt si një nxitje të padëshiruar për

rritjen e ekonomisë së Bashkimit Sovjetik, ata bënë një bllokadë furnizimit të Bashkimit

Sovjetik me të gjithë teknologjinë e naftës dhe gazit. Nëse do të realizohej kjo bllokadë,

projektit të gazit siberian do t’i jepej fund. Kjo do të sillte dëme të konsiderueshme në

kompanitë e ndryshme evropiane të përfshira në konsorciumin përgjegjës për shtrimin e

tubacioneve të gazsjellësit.345

Administrata e Reganit argumentoi këtë veprim se gazsjellësi do të çonte në një

varësi të rrezikshme të Evropës Perëndimore nga furnizimi me energji nga Bashkimi

Sovjetik.346 Ndërsa vendet e KEE-së formuan një front të përbashkët për këtë çështje,

Theçeri edhe pse ishte dakort në fillim, nuk e pranoi bllokadën e Reganit. Ndoshta ajo

ishte ndikuar nga fakti se kompania britanike John Brown Engineeing ishte pjesëmarrësja

kryesore në këtë projekt dhe rrezikonte të kishte humbje të mëdha nëse mbyllej.347

Një çështje ku Theçeri pati fërkime me SHBA-në dhe doli në mbështetje të

vendeve të KEE-së, ishte politika amerikane për armët bërthamore. Në Rejkjavik në

1986-ën, në takimin mes Reganit dhe Gorbaçov u diskutua mundësia e çarmatimit me

eleminimin e armëve strategjike bërthamore. Gorbaçovit i interesonte që Regani të

pranonte të ndërpriste programin e tij “Lufta e Yjeve”. Duke qenë se Regan nuk ishte

shprehur kundër eleminimit të armëve bërthamore, vendet evropiane u alarmuan pasi

rrezikonin të ishin të ekspozuar ndaj Traktatit të Varshavës*.

Theçeri e kundërshtoi Reganin për eleminimin e armëve bërthamore dhe e bindi

atë që strategjia e NATO-s të vazhdonte të bazohej në to.

Një tjetër pikë të cilën Theçeri e toleroi vetëm për të mos prishur marrëdhëniet me

SHBA-në, të cilat ajo besonte se “nuk duhet të rrezikohen në asnjë mënyrë”, ishte

pushtimi i Grenadës.

SHBA-ja pushtoi ishullin e Karaibeve të Granadës në 25 tetor për të hedhur

poshtë qeverinë komuniste të Granadës të cilën e akuzonte të ishte një kukull sovjetike.

Veprimi ishte ndërmarrë pa i informuar më parë francezët dhe gjermanët perëndimore;

Stephen George argumenton se përderisa veprimi kishte ndikim në marrëdhëniet

ndërmjet botës së zhvilluar kapitaliste dhe Botës së Tretë, kjo nuk ishte e pranueshme. 348

Qeveria e Theçerit ishte më në dilemë pasi Grenada ishte një vend anëtar i

Komonuelthit dhe Mbretëresha ishte Kreu i Shtetit por qeveria britanike nuk ishte

konsultuar përpara se të ndërhyhej. Kur Regan i tha Theçerit për qëllimin e tij, ajo i


1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 252 346 George, Stephen, An Awkward Partner, Oxford University Press, NY, 1998, f. 140 347 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-


*Traktati i Varshavës është një organizatë ushtarake, e cila u krijua nga vendet e ish-kampit socialist si

kundërpërgjigje e themelimit të NATO-s, 5 vjet më vonë kësaj të fundit. 348 George, Stephen, An Awkward Partner, Oxford Univeristy Press, NY, 1998, f. 141

122

komunikoi rezervat e saj por nuk ishte në gjendje ta bindte të mos ndërhynte. Poshtërimit

të britanikëve i shtohet fakti se kur Home ishte pyetur në Dhomën e Komunëve nëse

Amerika do të ndërhynte, ai i kishte thënë se: “nuk jam në dijeni të këtij qëllimi”.349

Ndërsa për Hithin përfundimi me sukses i bisedimeve për hyrjen e Britanisë ishte

arritja më e madhe e qeverisë së tij, Theçeri kishte dyshime. Ndryshe nga Hithi, Theçeri

përfaqësoi anën anti-shtet të konservatorizmit, e vendosur të bëjë Britaninë një ekonomi

sipërmarrëse. Hugo Young ka theksuar se kur ishte lidere e opozitës, në fjalimet e saj ajo

e përshkruante KEE-në thjesht si një mënyrë për të konsoliduar Evropën Perëndimore

kundër komunizmit.

Christopher Soames e përshkroi mënyrën e saj të veprimit si një “agnosticist që

vazhdonte të shkonte në kishë”. Sovraniteti parlamentar ishte diçka tjetër për të cilën ajo

kishte dyshime për përforcimin e kompetencave të Brukselit të cilës ajo i referohej si

“Perandoria Belge”.350

Gjatë viteve të para të ardhjes së saj në pushtet Theçeri ndërmori një sërë masash

për sa i përket përmirësimit të ekonomisë të cilat nuk patën rezultat pozitiv. Kjo erdhi si

rezultat i rritjes së çmimit të naftës dhe inflacionit të lartë. Që nga viti 1981 Britania pati

tetë vjet rritjeje të pandërprerë. Ritmi i rritjes ishte 4-5 përqind, i lakmueshëm për vendet

e tjera të Evropës; inflacioni i cili kishte qenë gati 22 përqind kur Theçeri erdhi në

pushtet, në vitin 1983 zbriti në 3.7 përqind.351

Një faktor negativ që i shtohej problemeve ekonomike në periudhën e ardhjes së

saj në pushtet ishte se anëtarësimi britanik nuk i kishte sjellë ndonjë përfitim Britanisë që

nga hyrja e saj dhe sondazhet tregonin se pakënaqësia në lidhje me Komunitetin po rritej.

Sipas David Owen, ish Ministri i Jashtëm, anëtarësimi në Komunitet ishte një negociatë e

vazhdueshme dhe interesat e Britanisë duhet të mbroheshin vazhdimisht duke ndryshuar

aleancat me anëtarët e tjerë. Një tjetër pikëpamje ishte e një diplomati Nicholas

Henderson, i cili përdori telegramin e tij të fundit si Ambasador në Francë, në të cilin ai

theksonte se Britania nuk ishte në një nivel me Gjermaninë dhe Francën që nga lufta duke

thënë se: “Ne nuk jemi më një fuqi botërore, por ne nuk jemi as një shtet evropian i

rangut të parë”.352

Përveç kësaj, ai argumenton se Britania kishte dështuar në disa aspekte në lidhje

me KEE-në. Së pari, nuk kishte arritur të merrte drejtimin në integrimin e Evropës, së

dyti, kishte dështuar të parandalonte që KEE-ja të ishte një rivale dhe së treti, nuk mund

të hynte ndërmjet partneritetit franko-gjerman: “Ndonjëherë thuhet se nëse do t’i kishim

349 Seldon Anthony and Collings Daniel, Britain under Thatcher, Pearson Education Limited, London,

2000, f. 27 350 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-1998,

Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 248 351 Lakër, Uollter, Europa në kohën tonë 1945-1992, Dituria, Tiranë, 2003, f. 382 352 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 138

123

ndjekur interesat tona në Evropë po aq pa mëshirë sa francezët, ne do të kishim qenë po

aq lart sa ata. Ne nuk kemi aq rëndësi në Evropë sa francezët”.353

5.2 Çështja e Buxhetit Britanik

Në tetor të vitit 1979 në fjalimin e saj në Leksionin Përkujtimor të Uinston Çërçill

në Luksemburg ajo deklaroi se: “Britania nuk mund ta pranojë situatën e tanishme të

Buxhetit. Është e padrejtë. Është politikisht e pajustifikueshme: Unë nuk mund të luaj

rolin e Motrës Zemërbardhë në Komunitet ndërsa vetë elektoratit tim i kërkohet të bëjë

përmirësime në fushat e shëndetësisë, edukimit, mirëqenies dhe të tjera. Zhbalancimi nuk

është në përputhje me shpirtin e Komunitetit”.354

Ajo gjithashtu përmendi si problem shqetësues koston e PPB-së duke thënë se

shtatëdhjetë përqind e kostos së buxhetit shkon në pagesën e PPB-së dhe se shuma të

mëdha parash po harxhoheshin në ruajtjen e prodhimeve bujqësore të padëshiruara dhe

subvencionimin e shitjes së tyre në vendet e tjera.

Ndërmjet viteve 1979 dhe 1984, çështjet e Komunitetit u dominuan nga Çështja e

Buxhetit Britanik, një problem të cilin Theçeri e kishte trashëguar që nga marrëveshjet e

bëra nga Hithi në fillim të vitit 1970. Hyrja në KEE, do të thoshte se Britania duhej të

pranonte disa marrëveshje edhe pse nuk përshtateshin me interesat e saj por me ato të

gjashtë vendeve nismëtare. Duke qenë se Hithi ndoqi taktikën për të hyrë në fillim dhe

me pas të zgjidhte problemet që do të dilnin për Britaninë, i mbetej kryeministrave që do

të vinin pas tij t’i zgjidhnin ato. Ndërsa Wilson dhe Callaghan i kishin nisur përpjekjet

për zgjidhjen e çështjes së buxhetit britanik, negociatat nuk kishin rezultuar shumë të

suksesshme dhe mbetej për Theçerin që të ishte kryemininistrja që do të gjente një

zgjidhje për Britaninë.

Zgjidhja e këtij problemi u bë një prioritet maksimal për Theçerin, gjë që ajo e

trajtoi që në takimet e para me liderët vendeve të KEE-së. Kjo për vetë faktin se në fund

të viteve 1970, Britania ishte kontribuesi i dytë më i madh neto pas Gjermanisë në KEE

duke paguar në vitin 1979 gati 1 bilionë paund në vit, megjithëse kishte PKB-në

(Prodhimi i Brendshëm Kombëtar) shumë më të ulët sesa Gjermania. Të dhënat e viteve

1980-1981 tregojnë se shifrat do të ishin përkatësisht 1184 bilionë paund dhe 750 milionë

paund. Sipas parashikimeve në vitin 1980, shifra e kontributit do të ishte më e lartë,

madje edhe se Gjermania.355 Në vitin 1979, Britania po paguante dyfishin e Francës e cila

kishte GDP më të lartë.356

353 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 139 354 http://www.margaretthatcher.org/document/104149 355 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-

1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 253-254 356 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and european integration on the sidelines,


http://www.margaretthatcher.org/document/104149

124

Kur Theçeri e paraqiti çështjen në takimin e Këshillit Evropian në Strasburg në

qershor të vitit 1979, ajo u përshkrua si pro Komunitetit. Në ditën e parë të mbledhjes, u

përkrah njoftimi se Britania do të depozitonte pjesën e saj në flori dhe rezervat e

monedhës së huaj në Fondin e Bashkëpunimit Monetar Evropian që ishte krijuar për të

administruar SME-në. Kjo do të thoshte se sterlina do të bënte pjesë në shportën e

monedhave në bazë të së cilës do të përcaktohej vlera e Ecu dhe lëvizja u interpretua si

një shenjë që sterlina do të futej në mekanizmin e këmbimeve të SME-së.357

Gjatë diskutimeve të bëra në mbledhjen e Strasburgut u ra dakort, që problemi i

paraqitur nga Britania do të analizohej dhe Komisioni do të përgatiste një raport i cili do

të diskutohej nga ministrat e financave në shtator dhe secili nga anëtarët do të paraqiste

propozimet e tyre në Këshillin e Dublinit.

Këshilli Evropian i Dublinit në nëntor të vitit 1979 u përball me një Theçer

agresive, kur ajo parashtroi liderëve të KEE-së çështjen e buxhetit. Në Dublin Theçerit iu

propozua një reduktim prej 350 milionë paund por kjo vlerë nuk ishte e mjaftueshme për

të dhe kërkoi 1 bilion paund. Gjatë bisedimeve ajo përdori fjalët “duam paratë tona” gjë

që nuk u pëlqye nga liderët e vendeve anëtare dhe në veçanti nga Giscard D’Estaing dhe

Shmidt. Përveç akuzës së bërë në lidhje me buxhetin, D’Estaign dhe Schmidt ishin

ofenduar nga Theçeri edhe kur ajo i kishte quajtur zhurmues të papërmbajtshëm, gjatë një

dreke që kishte zgjatur disa orë. Duke mos rënë dakort për përcaktimin e shumës, në

përfundim zgjidhja e çështjes së buxhetit u la për bisedime të mëtejshme në mbledhjen e

ardhshme.

Sipas Roy Jenkins, Theçeri ishte ankuar se Giscard e kishte gënjyer rreth

axhendës. Ajo ishte shprehur se ai u mor në fillim me marrëveshjen e SME-së dhe jo me

problemin e buxhetit. Jenkins gjithashtu shprehet se “Znj. Theçer kreu një akt të madh

heroik duke irrituar dy shtete të mëdha, tri të vogla dhe Komisionin pa qenë nevoja në

momentet e para të hapjes në Këshillin Evropian”.358

Jenkins ishte siguruar që Britania të kishte mbështetjen e Schmidt për sa i përket

negocimit të marrëveshjes, por Theçeri nuk kishte ndonjë përshtypje pozitive për

partnerët e saj evropian. Kjo vihet re kur ajo i kishte thënë Jenkins se ata janë të gjithë

degë ta kalbura por gjithashtu ajo përjashtonte Schmidt nga të tjerët kur ajo i thotë atij se

Schmidt, amerikanët dhe britanikët janë të vetmit që do të kundërshtonin dhe luftonin

Komunitetin nëse do të ishte e nevojshme.359

Një manovër e përdorur nga zyrtarët britanik si Howe, Ministri i Financave dhe

Gilmour, Lord i Vulës Vetjake, ishte një tur në kryeqytetet e KEE-së në janar të vitit

1980 që kishte për qëllim arritjen e një marrëveshjeje për buxhetin, por që rezultoi e

pasuksesshme për faktin se nuk kishin autoritetin për ta mbyllur këtë marrëveshje. Në

Samitin e Luksemburgut në 27-28 prill 1980, Schmidt propozoi që kontributi neto i

357 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford University Press, NY, 1998, f. 148 358 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-

1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 254 359 Po aty

125

Britanisë për vitin 1980 nuk duhej të kalonte mesataren e vitit 1978 (që ishte i ulët) dhe të

vitit 1979. Ndërsa Giscard propozoi se shuma neto që Britania do të paguante në vitin

1981 duhet të ishte e njëjtë me atë të vitit 1980 duke i ofruar që Britanisë t’i ktheheshin

760 milion paund në vit për vitet 1980-1981, si dhe premtuan se më vonë do të vendosnin

për një marrëveshje të përhershme për Britaninë. Theçeri megjithë këmbënguljen e

Jenkins dhe të Carrington nuk i pranoi kushtet me justifikimin se ishin të përkohshme.

Kushtet e propozuara në fakt, ishin më të favorshme në krahasim me ato të Dublinit.

Në Ditarin Evropian 1977-1981, Roy Jenkins në lidhje me mbledhjen e

Luksemburgut, thotë se përpjekja e tij për ta bindur Theçerin ishte e kotë me gjithë

këmbënguljen e tij që ajo të pranonte ofertën me përgjigjen e saj “mos u përpiq të më

bindesh, ti e di se mbushja e mendjes më duket shumë antiproduktive”360 Jenkins e quajti

refuzimin e Theçerit si një gabim të madh edhe në Këshill, duke thënë se: “ishte një

ofertë shumë e mirë dhe se po ndanim Evropën për një diferencë të shumë të vogël në

krahasim me propozimin fillestar”.361

Përveç Jenkins edhe bashkëpunëtorët e tjerë kryesor të Theçerit të cilët donin që

ajo të pranonte kushtet bënë disa manovra që ta detyronin të pranonte ofertën. Këtu mund

të përmendet rasti i Gilmour, i cili i dha detajet e marrëveshjes së Brukselit shtypit që të

dukej si një triumf i Theçerit në mënyrë që ajo të mos ta mohonte. Madje edhe anëtarët e

tjerë të kabinetit i ushtruan presion, duke kërcënuar me dhënien e dorëheqjes, në veçanti

Carrington dhe Gilmour. Këmbëngulja e tyre bëri që Theçeri të binte dakort me

marrëveshjen e propozuar në qershor në Këshillin e Venecias.

Megjithëse Theçeri ra dakort në parim për shumën për vitet 1980 dhe 1981, ajo

nuk mjaftohej me një marrëveshje të përkohshme, prandaj luftoi sërish për të arritur

qëllimin e saj, për një marrëveshje të përhershme. Ajo donte të përfitonte nga rasti i

negociatave për integrimin e vendeve të reja si Greqia, Spanja, Portugalia të cilat do të

kontribonin në rritjen e shpenzimeve të Komunitetit kështu që mund të shikonte

mundësinë e një marrëveshjeje të kënaqshme për buxhetin.

Mos arritja e një marrëveshjeje ndërmjet Britanisë dhe KEE-së ndikoi në

përkeqësimin e marrëdhënieve të tyre pasi zinte pjesën më të madhe të kohës dhe hiqte

vëmendjen nga çështje të tjera të rëndësishme. Me ardhjen në pushtet të liderëve të rinj të

Francës dhe Gjermanisë perëndimore Fransua Miteran zëvendësoi Giscard në vitin 1981

dhe Helmut Kohl zëvendësoi Schmidt në vitin 1982 dukej se mund të arrihej një

marrëveshje. Me zëvendësimin e dy personave më të fuqishëm në KEE, lidhja ndërmjet

Francës dhe Gjermanisë u dobësua. Kjo i dha disa avantazhe Theçerit në Samitet e KEE-

së, ku ajo ishte më e informuara. Një reduktim i tretë iu ofrua Britanisë prej 476 milionë

paund për vitin 1982, si dhe iu premtua se Komuniteti do të gjente një zgjidhje

përfundimtare, por sërish për Theçerin nuk ishte e mjaftueshme.


f. 71 361 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in


126

Vitet 1982 dhe 1983 shënojnë një situatë të përkeqësuar ndërmjet Britanisë dhe

KEE-së, për shkak se KEE-ja kishte nevojë për para dhe donte që qeveritë të miratonin

shpenzime më të larta për arsye të kostos në rritje të PPB-së. Theçeri jo vetëm që refuzoi

ta bënte këtë, por ajo gjithashtu sulmoi KEE-në në vitin 1982 duke kritikuar harxhimin e

parave kot për PPB-në dhe mangësinë e kufizimit të buxhetit. Më pas Ministri i saj i

Bujqësisë, Peter Walker, bëri atë që Owen kishte kërcënuar në vitin 1979, dhe dha veton

për rritjen e çmimit vjetor të bujqësisë duke përdorur Kompromisin e Luksemburgut.

Francezët argumentuan se çmimet bujqësore nuk përbënin një interes thelbësor kombëtar

sipas Kompromisit të Luksemburgut duke hedhur poshtë kërcënimin e Walker.362

Në një moment Miteran, Presidenti i Francës, foli hapur për mundësinë e një

Evrope “me dy shpejtësi” (two-speed) ose “me shumë shpejtësi” (multi-speed) (do të

thoshte se disa nga vendet e KEE-së, të cilat ishin në gjendje ose donin të integroheshin

në një mënyrë të veçantë duhet të ishin të lirë ta bënin këtë me parashikimin se shtetet e

tjera anëtare do ta bënin këtë në kohën e përshtatshme) me Britaninë që pranon “status të

veçantë” jashtë bërthamës. Siç shprehet John Young, kjo ka ngritur spektrin e të kthyerit

Britanisë aty ku ishte përpara 1973-ës, mënjanë nga Evropa, pa ndonjë ndikim të

drejtpërdrejtë te kontinentalët.363

Megjithë presionet e Theçerit që nuk do të zgjidhej asnjë çështje tjetër derisa të

zgjidhej debati i buxhetit, Miterani në mbledhjen e KE-së në Athinë këmbënguli se

qëllimi i mbledhjes do të ishte arritja e një tjetër marrëveshje të përkohshme dhe jo një

formulë të përhershme.

Me marrjen e presidencës së KEE-së në janar të vitit 1984, Miteran premtoi se

problemi i buxhetit do të zgjidhej në mbledhjen e 19-20 marsit që do të ndihmonte në

reduktimin e hendekut ndërmjet Britanisë dhe vendeve të tjera të KEE-së.

Marrëveshja përfshinte se duhej të rritej përqindja e të ardhurave vjetore e TVSH-

së të caktuara për KEE-në. Deri në atë moment, qeveria britanike mbronte idenë se tarifat

dhe taksat e importit të mallrave bujqësore që i ka paguar KEE-së, duhej të llogariteshin

si pjesë e kontributit bruto që kishte bërë Britania. Ky argument nuk u pranua kurrë nga

shtetet e tjera të KEE-së, të cilët këmbëngulën se tarifat dhe taksat nuk ishin një kontribut

kombëtar, por mblidheshin në emër të KEE-së. Franca synonte të pajtonte këto pikëpamje

konfliktuale me anë të një formule mbi kontributet e TVSH-së, që do t’i aplikoheshin

vetëm shteteve anëtare të cilët një vit më parë kishin paguar më shumë kontribute TVSH-

je sesa shtetet që kishin marrë më shumë buxhet me anën e një shume për të cilën do të

bihej dakort dhe që do të përcaktohej më vonë. 364

Marrëveshja e arritur në Fontainebleau në 25-26 qershor 1984 për të cilën Theçeri

ra dakort, specifikonte se në vitin 1984 Britania do të merrte një kompensim prej 1000

362 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 142 363 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 70 364 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-


127

milionë ECU. Në vitet në vazhdim do të merrte dy të tretën (66%) e diferencës ndërmjet

asaj që paguan në TVSH dhe asaj që merr nga buxheti i Komunitetit. Llogaritja e

diferencës bazohej vetëm në pagesat e TVSH-së së Britanisë, dhe jo tarifat ose

subvensionet e importit dhe tatimet bujqësore. Kjo marrëveshje nuk kishte shumë

ndryshim nga propozimet që nuk kishte pranuar Theçeri.

Britanisë iu premtua gjithashtu kontrolle më të shtrënguara në PPB por pagesat e

TVSH-së nga të gjithë anëtarët u rritën nga 1 përqind në 1.4 përqind.365 Kjo lidhej me një

reformë radikale të PPB-së – shkaku kryesor i rritjes së shpenzimeve. Në Këshillin

Evropian të Foutainebleau u ra dakort se duhet të bëhen udhëzime për shpenzimet të cilat

duhet të sigurojnë se shpenzimet për bujqësinë të rriten me hap më të ngadaltë se sa

shpenzimi në tërësi.366

As kjo zgjidhje nuk përbënte ndonjë reformë radikale për politikën e përbashkët

bujqësore. Me shumë gjasa qeveria e pranoi këtë zgjidhje sepse pjesëtarët e tjerë të KEE-

së, të kryesuar nga Fransua Miteran, po flisnin hapur që të vazhdonin me një iniciativë të

re për integrimin e mëtejshëm evropian, po të ishte nevoja edhe pa Britaninë. Kjo gjë e

shqetësoi edhe më shumë Britaninë, pasi i linte sërish vend perspektivës që Franca të

udhëhiqte KEE-në.

As kjo nuk e mbylli çështjen. E tërë çështja u rihap në vitet 1987-1988, si rezultat

i një krize në buxhetin e KEE-së dhe i një vendimi për të ndryshuar bazën e financimit të

KEE-së.

Do të ishte Delors i cili në prill të vitit 1987, nëpërmjet Paketës Delors I paraqiti

reformën e PPB-së, tavanin buxhetor, lëvizjen në kontributet në bazë të Produktit

Kombëtar Bruto dhe reduktimin e kontributit të Britanisë.367

Në qershor të vitit 1987 Theçeri la Ministrin e Jashtëm Sir Geoffrey Howe “të

dridhej nga inati” pas mospranimit të një zgjidhjeje të propozuar nga liderët e tjerë të

KEE-së.368

Pas shumë debatesh, në shkurt të vitit 1988, u ra dakort për paketën Delors kur

Britania u sigurua se do të përfitonte reduktimin e kontributit britanik në buxhetin e KEE-

së.

Në Samitin e Strasburgut sipas Roy Jenkins, ajo i ofendoi liderët e tjerë dhe

refuzoi të bënte kompromis. Kjo sjellje aspak diplomatike ndryshe nga politikat e

ndjekura britanike bëri që përveç luftës së hapur që ajo i bëri KEE-së, Theçeri të përballej

edhe me kundërshtimin e këshilltarëve të Ministrisë së Jashtme, të cilët e konsideruan

365 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 148 366 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-

1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 261-262 367 Baun, Michael; Marek, Dan, Cohesion Policy in the European Union, Palgrave, London and New York,

2014, f. 23 368 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 71

128

sjelljen e saj si të paeksperiencë dhe shpesh diplomacia e saj është quajtur si “diplomaci

me megafon” ose “me çantë dorë”.

Giscard dhe zyrtarët e tjerë e thumbonin atë si “vajza e bakallit” madje mendohet

se Schmidt dhe Giscard e kanë quajtur Theçerin një rinoceront dhe Carrington si rojen e

saj të kopshtit zoologjik.

Patrick Cosgrove, një nga biografët e saj ka fajësuar Ministrinë e Jashtme se nuk e

mori seriozisht Theçerin për lënien e përshtypjes te kontinentalët se do të bënte

kompromis. Christopher Tugendhat, një komisioner i KE-së në atë kohë i ka argumentuar

liderëve të tjerë se Theçeri u detyrua t’i kundërvihej atyre kur ata i ofruan një reduktim

“qesharak” prej 350 milionë paund për kontributin e buxhetit britanik në Komunitet.369

Janë bërë shpjegime të ndryshme pse Çështja e Buxhetit Britanik solli kaq shumë

mëri dhe zgjati kaq shumë për t’u zgjidhur. Ndërsa shpjegimi i Theçerit për veprimet e

saj në lidhje me Komunitetit ishte se zgjidhja e çështjes se buxhetit ishte në interes të

Komunitetit. Alex May argumenton se për Theçerin ishte e nevojshme të luante rolin e

anti-evropianit dhe t’i paraqiste përfitimet e arritura nga partnerët të saj si rezultat i

këmbënguljes së saj.

Shumë vëzhgues kanë argumentuar se stili i saj i negocimit ishte anti produktiv:

duke i shtuar rëndësinë çështjes së buxhetit, ajo i detyroi liderët e tjerë t’i rezistonin

asaj.370

Disa burime kanë vënë theksin në stilin bezdisës të negocimit të Theçerit duke

argumentuar se efekti i tij ishte të ngurtësonte qendrimin e të tjerëve. Më tej, është

pretenduar se Theçeri e përkeqësoi qëllimisht dhe tejzgjati krizën e reduktimit të buxhetit

si një mënyrë për të ngritur flamurin e popullaritetit të saj në vend dhe kthimi i vëmendjes

nga rënia e madhe ekonomike në fillim të vitit 1980. Interpretime të tjera i kanë vendosur

përgjegjësinë kryesore Giscard dhe Schmidt për mos arritjen e një marrëveshjeje

miqësore dhe të menjëhershme. Sipas këtij argumenti, liderët francez dhe gjermano

perëndimorët, të cilët gëzonin një marrëveshje të ngushtë personale dhe pune jo vetëm e

trajtuan Kryeministren britanike të paeksperiencë si një amatore por ishin edhe fajtorë të

një taktike të hapur duke i bërë asaj një ofertë shumë të papërshtatshme në Këshillin

Evropian të Dublinit.371

“Kisha ndjesinë e fortë,” – shkroi ajo në kujtimet e saj, - “se ata kishin vendosur

të testonin nëse isha në gjendje t’i bëja ballë atyre. Ishte shumë e paturpshme: Ata kishin

vendosur të mbanin sa më shumë para të mundnin”. Christopher Tugendhat, komisioneri

i dytë britanik në KEE në atë kohë, kujton fjalët që një zyrtar francez i thotë përpara

Samitit të Dublinit: “Kjo mbledhje do të tregojë çfarë brumi ka Kryeministrja juaj”. Një

tjetër komisioner konfirmoi se Schmidt dhe Giscard ishin shumë paedukatë, madje

369 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 141 370 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 71 371 Gowland, David, Turner, Arthur, Britain and European integration 1945-1998, A documentary history,

Routledge, UK, 2000, f. 168

129

patronizues në trajtimin e saj. Ata e bënë të qartë se ajo, një grua e thjeshtë nuk do të

ishte në gjendje t’i bënte ballë këtyre dy burrave me eksperiencë dhe të ditur gjatë

negociatave të vështira.372

Tugendhat shprehet se për dështimin e zgjidhjes së çështjes së buxhetit britanik

ishin pjesërisht fajtor Giscard dhe Schmidt të cilët duhet të ishin më mikpritës ndaj

Theçerit. Të njëjtin mendim ndanin edhe persona të tjerë të cilët ishin përfshirë në këtë

çështje si Carrington, Sir Michael Butler, ambasadori britanik në KEE dhe Roy Jenkins.

Sipas Togendhat, drejtuesit e Francës dhe Gjermanisë treguan mungesë aftësie politike

dhe nuk u përpoqën seriozisht të gjenin një zgjidhje për problemin britanik. Me ofertën e

tyre qesharake gjatë punimeve të KEE-së në Dublin, ata e provokuan Theçerin që të

mbante një qëndrim edhe më këmbëngulës.373

Në ditarin e tij Roy Jenkins për mbledhjen e Dublinit thotë se nga tre cilësitë që

duhej të kishte për të fituar në çështjen e buxhetit britanik, Theçeri nuk i kishte të gjitha:

ajo kishte vendosmëri për të fituar por me siguri nuk kishte një mirëkuptim të çështjes, që

ai i referohet fjalëve të saj “Duam paratë tonë” që kishte nota tronditëse. Në vijim Jenkins

thekson se asaj i mungonte edhe cilësia e tretë e cila ishtë të mos e mërziste gjykatësin

ose jurinë, gjë që ajo e bëri duke i përsëritur ato 27 herë. Roy Jenkins gjithashtu e kritikoi

Theçerin për mungesë të aftësive taktike, që i shtoi rëndësinë çështjes së buxhetit përtej

përmasave dhe lejoi që ajo të dominonte për pesë vjet.374 Përveç kësaj, vihet se pasoja e

këmbënguljes ndaj kësaj çështjeje, kishte sjellë probleme dhe mosbesim të dyanshëm të

Britanisë dhe të vendeve të tjera të KEE-së.

Në aspektin personal, Theçeri doli nga ky episod me një opinion edhe më të ulët

se mëparë për kolegët evropian, më tepër e bindur se të gjithë pa përjashtim ishin pa

parime, hipokritë dhe se nuk duhej t’i besonte. Brenda KEE-së, ajo kishte mbetur

krejtësisht pa miq.375

Gjykohet se një nga pikat e forta, por edhe një nga dobësitë e saj, ishte se ajo nuk

i vinte re pikëpamjet e të tjerëve; ajo parashtronte kërkesat e saj dhe refuzonte t’i

ndryshonte, pavarësisht se nuk kishte përkrahjen e askujt.

Një tipar tjetër në mënyrën e saj të negocimit ishte pasqyrim i karakterit të saj.

Ajo ishte person luftarak dhe e mbushur me shumë forcë dhe vrazhdësi.

Sipas David Gowland dhe Arthur Turner, Giscard kishte marrëdhënie të ftohtë me

Theçerin dhe ishte arrogant dhe snob me nam dhe e shihte Theçerin si inferiore.

Gilmor kishte dyshime rreth motiveve të saj dhe në kujtimet e tij shkruan: “Në mendjen

time kishte vetëm një shpjegim për sjelljen e Kryeministres .... ankesat e saj ishin më të

vlefshme sesa largimi. Politika e jashtme ka qenë një mjet i partive politike, dhe jo vetëm

372 Campbell John, Margaret Thatcher, Vintage, Great Britain, 2008, f. 62 373 Gowland, David and Turner, Arthur, Reluctant Europeans, Britain and European Integration 1945-

1998, Pearson Educations Limited UK, 2000, f. 246 374 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 150 375 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and european integration on the sidelines,


130

gjatë viteve të fundit të mandatit të saj. Edhe pse në Britani po ndodhin vetëm gjëra të

këqija, znj. Theçer të paktën mund të fitonte shpërblime ose popullaritet si mbrojtëse e

popullit britanik nga të huajt. Ndaj, maratona me partnerët tanë evropian, ishte veprim

më i mirë sesa një luftë; do të shmangte vëmendjen politike brenda vendit. Sjellja e saj po

nxiste antagonizmin britanik ndaj Këshillit, por kjo nuk e shqetësonte aspak: mbase e

kënaqte.” 376

Në qeverinë e parë të Theçerit, Gilmour nuk ishte dakort me pjesën më të madhe

të aspekteve politike që ndiqeshin në atë kohë ndaj, shumë shpejt, u shkarkua (shtator të

vitit 1981). Në biografinë e Theçerit: Një prej nesh, Hugo Young tregoi se në fillim të

viteve 1980, kur qeveria kishte probleme të mëdha, kur popullariteti i saj kishte rënë

shumë dhe kur shteti ishte shumë afër një rënieje ekonomike shkatërruese, Kryeministrja

arriti të bënte një mbrojtje heroike të interesave të vendit ndaj tetë anëtarëve të tjerë të

KEE-së.377

Pas zgjedhjeve të vitit 1983, Theçeri hoqi David Howell, Ministrin e Transporteve

dhe Francis Pym, Ministrin e Jashtëm. Howell, në fakt ishte më pranë saj nga ana

filozofike por kishte një reputacion se ishte i pavendosur. Sipas Stephen King, Theçeri

pushonte ministra por jo në bazë të sa shumë e kundërshtonin atë por sipas sa të dobët

ishin ata dhe sa e fortë ishte ajo. Ai gjithashtu jep shembullin e dy ministrave të tjerë të

kabinetit të cilët ajo do të kishte dashur t’i hiqte James Prior dhe Peter Walker të cilët

kishin shfaqur hapur mos pëlqimin që kishin për atë personalisht dhe disa nga politikat e

saj. Këta ministra ajo nuk mund t’i hiqte pasi nëse ndonjë prej tyre largohej, ata nuk do të

largoheshin të qetë dhe do të përbënin një pikë kyçe për të shkaktuar pakënaqësi ndër

parlamentarët konservatorë. Prandaj ata qendruar por ajo mori masa për secilin, i

neutralizoi duke e çuar Prior fillimisht në Irlandën e Veriut dhe më pas Walker duke i

dhënë atij poste relativisht të ulta fillimisht në Bujqësi dhe më pas në Energji. Stephen

King thekson se matja e pushtetit politik të të tjerëve ishte e rëndësishme për Theçerin.378

5.3 Akti Unik Evropian (AUE)

Pas zgjidhjes se çështjes problematike të buxhetit britanik që kishte çuar në

mosmarrëveshje ndërmjet Britanisë dhe KEE-së, pati një periudhë të shkurtër, e cila

dukej më e qetë për të dyja palët, por shumë shpejt u pasua me mosmarrëveshje të tjera

më të rëndësishme për sa i përket integrimit evropian.

Me paraqitjen e dokumentit të titulluar “Evropa – E ardhmja” në Këshillin

Evropian në Fontainbleau në qershor të vitit 1984, Theçeri propozoi heqjen e pengesave


1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000, f. 247 377 Po aty 378 King S., The British Prime Minister, Macmillan Publishers LTD London and Duke University Press in

USA, Durham, North Carolina, 1985, f. 119

131

për tregtinë brenda KEE-së. Kjo u konsiderua si një hap pozitiv nga partnerët evropian i

cili tregonte angazhimin e Britanisë ndaj integrimit evropian por që në fakt paraqiste një

tjetër faktor për mosmarrëveshje të mëtejshme. Dokumenti shprehte në terma të

përgjithshme lëvizjen e tregtisë së lirë në të cilin parashtroheshin, jo vetëm tregtia e lirë e

mallrave, kapitalit dhe punës ndërmjet vendeve të KEE-së, por theksonte edhe rëndësinë

e të mbajturit të vetos kombëtare, pra ruajtjen e sovranitetit. Përveç kësaj, dokumenti

thekson se rishikimi i reformave konsideroheshin si të panevojshme dhe shprehej kundër

forcimit e kompetencave të Komisionit.

Britania favorizonte forcimin e bashkëpunimit politik por pa krijuar një burokraci

të pavarur.379 Përveç kësaj, Theçeri mirëpriti lëvizjen drejt integrimit më të ngushtë në

politikën e jashtme në të cilën ajo ndërmori vazhdimisht drejtimin për përshpejtimin e

zhvillimit të saj për t’i shërbyer kundër akuzës se ishte krejtësisht negative për zhvillimin

e KEE-së.380

Në Këshillin Evropian të Milanos në vitin 1985, u propozua krijimi i një

konference ndërqeveritare për të shqyrtuar mundësinë e ndryshimeve në reformat

institucionale dhe një rishikim i Traktateve themeluese të Komunitetit, të cilat ishin të

papranueshme për Theçerin. Duke pasur parasysh kundërshtimin e Britanisë, Bettino

Craxi, Kryeministri italian i cili i drejtoi punimet, për herë te parë vendosi të vinte në votë

ndërmarrjen e këtyre hapave të cilat u miratuan nga të gjitha vendet përveç Britanisë,

Greqisë dhe Danimarkës që votuan kundër.381

Delors, Presidenti i Komisionit ishte ai që këmbënguli se tregu i vetëm kishte

nevojë për reforma politike që të domononin interesat kombëtare. Theçeri e konsideronte

Delors si lloj të ri të Presidentit të Komisionit Evropian me ambicie më të mëdha sesa

parardhësit e tij – i vendosur tashmë që tregu i përbashkët u ra dakort edhe pse ende jo në

funksion të ushtrojë presion për objektivat e tjera të mishëruara në traktatet themeluese:

Bashkimi Ekonomik dhe Monetar dhe harmonizimi i Politikës Sociale dhe Ligjit të

Punës.382

Ndërsa vendet e tjera të KEE-së ishin të vendosur të arrinin një integrim më të

thellë ekonomik dhe politik me KEE-në, për të shkuar drejt projektit më ambicioz siç

ishte Bashkimi Ekonomik dhe Monetar, Britania kërkonte një shtet evropian “rregullator”

ku institucionet evropiane të luanin rolin e mbikëqyrësit të tregut të përbashkët pa qenë të

përfshirë në çështjet e shpërndarjes që do t’i mbeteshin kryesisht qeverive kombëtare.383

Pas vendimit të marrë në Milano për krijimin e një tregu të përbashkët, AUE

duhej të miratohej në parlamentet e vendeve anëtare të KEE-së dhe në janar të vitit 1986

379 https://www.princeton.edu/~amoravcs/library/sea.pdf, f. 14 380 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and european integration on the sidelines,

Routledge, USA and Canada, 2010, f. 107 381 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and european integration on the sidelines,

Routledge, USA and Canada, 2010, f. 108 382 Campbell John, Margaret Thatcher, Vintage, Great Britain, 2008, f. 597 383 Geddes, Andrew, The European Union and British Politics, Palgrave Macmillan, New York, 2004, f. 82

https://www.princeton.edu/~amoravcs/library/sea.pdf

132

u finalizua me nënshkrimin e të gjithë shteteve anëtare të cilët miratuan mundësimin e

tregut të përbashkët në fund të vitit 1992.

Qeveria britanike u detyrua të pranonte AUE-në për të cilën u ra dakort në

Këshillin Evropian të Milanos, por ajo që dukej e çuditshme ishte fakti se u miratua

gjërësisht nga Dhoma e Komunëve. Madje edhe Theçeri u angazhua për të ndjekur hapat

që do të ndërmerreshin për realizimin e Bashkimit Ekonomik dhe Monetar. David

Gowland, Arthur Turner dhe Alex May argumentojnë se ajo e nënvlerësoi seriozitetin e

qëllimeve pas angazhimeve ambicioze të Bashkimit Evropian. Alex May gjithashtu

paraqet në paralelizëm dy intepretime të kundërta me njëra tjetrën, siç ishte pretendimi i

saj në kujtimet e saj se kishte qenë e çorientuar dhe tradhëtuar nga partnerët e KEE-së gjë

që pranohej edhe nga të besuarit e saj më të ngushtë përfshirë Charles Powell, këshilltari i

saj për politikën e jashtme. Sipas David Gowland, Arthur Turner dhe Alex May Theçeri

pretendonte se ishte keqinformuar nga këshilltarët e Ministrisë së Jashtme për atë që ishte

e përfshirë në AUE. Në të kundërt të kësaj deklarate dhe intepretimi i dytë që bën May

kemi deklaratën e njërit nga zyrtarët, Michael Butler sipas të cilit Theçeri këmbënguli që

t’i shpegohej çdo rresht i aktit dhe një tjetër zyrtar deklaroi se ajo u mburr se e kishte

lexuar atë në detaj.

Disa studiues vënë në dukje se Akti Unik Evropian përfaqësonte atë drejtim i cili

ishte i parapëlqyer për Britaninë. Theçeri i ofroi KEE-së një kontribut për ndryshime të

mëtejshme në integrimin evropian edhe pse idetë e saj u zhvilluan më tej asaj që ajo

kishte paraqitur në dokumentin e titulluar “Evropa – E Ardhmja”.

Një tjetër fërkim i Theçerit ishte me Lord Cockfield. Në shtator të vitit 1984

Theçeri e emëroi atë komisioner për Tregtinë, Ligjin e Tatimeve dhe Doganës në

Komisionin Evropian në drejtimin e Zhak Delors si dhe do të ishte zëvendësi i Delors.

Theçeri e kishte ngarkuar atë me detyrën e hartimit të një plani të detajuar për tregtinë e

lirë, të cilën ai e paraqiti në Këshillin e Milanos në vitin 1985. Ai bëri një listë prej gati

300 propozimesh për legjislacionet e nevojshme ku identifioheshin pengesat e tregtisë.

Theçeri kishte emëruar atë me qëllim që t’i shërbente interesave britanike, duke qenë se

edhe ai ishte një skeptik si ajo. Gjatë periudhës që po punonte me Delors, ai u bind për

përfitimet e Britanisë në KEE dhe punoi me shumë përkushtim në të mirë të projektit të

përbashkët duke shkuar në kundërshtim me qëllimet e Theçerit. Cockfield ishte bërë

bashkëpunëtor me Delors dhe kishte përfshirë në programin e tij pika të tilla si

harmonizimi i tatimeve indirekte dhe heqjen të kontrolleve të kufirit, për të cilat Theçeri

nuk ishte aspak dakort. Kjo bëri që ajo të mos t’i jepte më atij një mandat të dytë.

Për sa i përket marrëdhënieve të Theçerit dhe Cockfield, Powell thotë se Theçeri

kishte konsideratë të madhe për atë si llogaritar, ekspert tatimesh dhe një person me një

mendje të ndritur.

Refuzimi i Theçerit të binte dakort për harmonizimin e tatimeve indirekte vazhdoi

të shkaktonte përçarje brenda Komunitetit, ndërsa refuzimi i saj për heqjen e kontrolleve

133

të kufirit për vendet e KEE-së, bëri që të vazhdonte pa të me anë të marrëveshjes

Schengen.384

Megjithëse Britania e nënshkroi, Theçeri nuk ishte shumë në favor të Aktit Unik

Evropian, më tepër për sa i përket zbatimit të tij, gjë për të cilën ajo akuzonte Delors.

Gjatë periudhës që Delors ishte president i Komisionit, Theçeri pati shumë fërkime me të.

Kryesisht sepse ishte ajo kundër hapave që ai kishte ndërmarrë për integrimin evropian

por ajo që përbënte çudi ishte fakti se Theçeri kishte miratuar mandatin e dytë të Delors.

Theçeri kishte zgjedhur sërish Delorsit pasi kandidati i tij rival ishte një gjerman dhe se

sipas saj gjermanët kishin marrë poste të larta në organizata ndërkombëtare, gjë që e

detyroi të miratonte rizgjedhjen e Delors. Theçeri mbeti shumë e zhgënjyer, pasi me

marrjen e mandatit të dytë Delors deklaroi në Parlamentin Evropian se pas dhjetë vjetësh,

80% e legjislacionit ekonomik dhe ndoshta legjislacioni i tatimeve dhe ai social do të

drejtohej nga Komuniteti. Një tjetër veprim i Delors që nuk i pëlqeu aspak Theçerit, ishte

kur ai tha se ishte e pamundur të arrihej një treg unik pa një politikë të përbashkët sociale,

për të cilën Theçeri ishte kategorikisht kundër.385

Në një intervistë të Theçerit të dhënë për BBC më 27 korrik, pyetjes së gazetarit

për reagimin e saj ndaj deklaratës së bërë nga Delors, ajo i përgjigjet se ai e kishte gabim

dhe se ai e kishte tepruar. Ajo gjithashtu shprehu se mendonte se ai nuk duhet ta kishte

thënë atë. Kundër deklaratës së Theçerit, Delors deklaroi në konferencën vjetore të

Kongresit të Unionit të Tregtisë në Bournemouth se:

“Është e pamundur të ndërtosh Evropën vetëm mbi liberalizëm. Viti 1992 është

shumë më tepër se krijimi i një tregu të brendshëm që heq pengesat ndaj lëvizjes së lirë të

mallrave, shërbimeve dhe investimeve... Tregu i brendshëm duhet të ndërtohet në mënyrë

që të përfitojë çdo qytetar i Komunitetit. Prandaj është e nevojshme të përmirësohet

jetesa e punëtorëve dhe kushtet e punës dhe të ofrohet mbrojtje më e mirë për shëndetin

dhe sigurinë e tyre në punë.”386

Në fjalimin që Theçeri mbajti në Kolegjin Evropian në Bruges më 20 shtator

1988, pranoi se e ardhmja e Britanisë është në Evropë si pjesë e Komunitetit. Në të

njëjtën kohë ajo sulmoi shumë nga politikat që mbroheshin, jo vetëm nga Delors, por

edhe nga pjesa më e madhe e qeverive të tjera të KEE-së, të cilat ishin shumë të

rëndësishme për integrimin evropian siç ishte PPB-ja të cilën ajo e quante si të

paefektshme dhe shumë të shtrenjtë.387 Në Bruges ajo shpehu idenë e saj se mënyra më e

mirë për të ndërtuar një Komunitet Evropian të suksesshëm është vullneti dhe

bashkëpunimi ndërmjet shteteve të pavarura sovrane. Ajo gjithashtu theksoi se Evropa do


f. 73 385 Po aty, f. 74 386 http://www.margaretthatcher.org/document/107075 387 http://www.margaretthatcher.org/document/107332, Bruges Speech


134

të jetë më e fortë pikërisht sepse ka Francën si Francë, Spanjën si Spanjë, Britaninë si

Britani dhe secila prej tyre ka zakonet, traditat dhe identitetin e vet. 388

Përveç kësaj, ajo sulmoi Komisionin i cili donte të rregullonte tregun e brendshëm

dhe të centralizonte pushtetin në Bruksel. Ajo gjithashtu sulmoi idenë për rregulla të

përbashkëta për mbrojtjen e punëtorëve si rregulla të reja që rrisnin koston e punësimit.389

Theçeri gjithashtu tha “ne nuk kemi hyrë në biznesin jashtë kufinjve të shtetit,

vetëm për të parë një super-shtet evropian të përgatitet për ushtrimin e një sundim të ri

nga Brukseli” si dhe theksoi se: “duhet të ketë një mënyrë për të ruajtur traditat e

ndryshme, pushtetin parlamentar dhe ndjenjën e krenarisë kombëtare në vendin e

secilit”.390

Në fjalimin e saj në Bruges, ajo gjithashtu parashtroi pikat për të cilat ajo e

kundërshtonte Aktin Unik Evropian siç ishte heqja e kontrolleve doganore në kufinjtë

kombëtar duke argumentuar se këto kontrolle mund të lejonin kalimin e lirshëm të

terroristëve, transportimin e drogës dhe imigrantëve të paligjshëm.391

Sipas Hugo Young, mesazhi që Theçeri donte të jepte në Bruges ishte se vetë

Evropa duhet të ndryshonte drejtimin e prioriteteve të saj në botë. Ajo që kishte rëndësi

për Evropën nuk ishte Komuniteti, por Evropa më e zgjeruar: “Ne do të shikojmë

gjithmonë Varshavën, Pragën dhe Budapestin si qytete të mëdha evropiane”.

Ajo gjithashtu tha se Evropa nuk duhet të jetë më shumë se një bashkim shtetesh

kombëtare, të cilët bien dakort të krijojnë institucione dhe programe të përbashkëta ku

këto të ishin në interestin e gjitha shteteve. Interpretimi i këtij këndvështrim ishin se

votimi me shumicë të cilësuar i rënë dakort sipas Aktit Unik Evropian duhet të

shfuqizohej dhe jo zgjerohej, se kompetencat e Gjykatës Evropiane për të intepretuar

kushtet e traktateve të cilat janë përcaktuar nga Bashkimi Evropian nuk duhet të kenë

përparësi mbi gjykatat kombëtare; dhe se Komisioni Evropian nuk duhet të ketë

kompetenca të pavarura për të nisur legjislaturën por duhet të ishte i varur nga Këshilli i

Ministrave. E djatha nacionaliste e tregut të lirë gjithmonë e ka theksuar se marrja e

këtyre masave nuk kërkon që Britania të largohet nga Bashkimi Evropian. Ajo thjesht i

kërkon Bashkimit Evropian të pranojë pikëpamjen britanike për mënyrën si duhet të

zhvillohet Bashkimi.392

Si rezultat i fjalimit të saj, u shtua numri i euroskeptikëve brenda Partisë

Konservatore si dhe ndikoi negativisht në të ardhmen e Theçerit, pasi bëri armiqësi me

shumë kolegë të cilët ishin dashamirës të Evropës dhe kishte pritur një fjalim pozitiv.


contemporary history, f. 182 389 Greenwood, Sean, Britain and European integration since the second world war, Documents in

contemporary history, f. 182 390 http://www.margaretthatcher.org/document/107332, Bruges Speech 391 Po aty 392 Baker David, Seawright David, Britain for and against Europe, British Politics and the Question of



135

Gazeta “Daily Telegraph” e datës 21 shtator 1988 e komenton fjalimin e Theçerit

si deklarata më e pakompromis e qëllimit të saj për të mbrojtur sovranitetin parlamentar

britanik kundër burokracisë së KEE-së dhe se ajo ndezi më tej mosmarrëveshjet e saj me

liderët e tjerë evropian për natyrën e pjesëmarrjes britanike në KEE.393

Në një intervistë të Powell në një konferencë në Universitetin e Pavias më 1-2

tetor 2007, në lidhje me fjalimin e Theçerit në Bruges, ai deklaron se nuk ishte një fjalim

negativ dhe se gjithmonë ishte paraqitur nga armiqtë e saj si një sulm i madh ndaj

Evropës. Ai deklaroi gjithashtu se fjalimi i Theçerit ishte një vizion alternativ për

Evropën, një vizion që ajo besonte se ishte më i përshtatshëm për të ruajtur një

barazpeshim ndërmjet shteteve, se çfarë duhet të bënin dhe Komunitetit Evropian e

Komisionit në Bruksel. Në intervistë ai gjithashtu theksoi se ajo ishte kritike në disa

fusha, në atë çfarë disa shtete të tjera anëtare po bënin, monedha e vetme duhej të ishte

një e veçantë. Theçeri thjesht mendoi se ata po shkonin shumë larg dhe ajo ishte e

vendosur të përcaktonte një kufi.394

Sipas John W. Young, gjatë fjalimit të saj në Bruges, në disa aspekte Theçeri

dukej si De Goli që mbronte një Evropë të ndërtuar rreth shteteve sovrane si dhe

shpresonte si De Goli të ndërtonte politikën e jashtme dhe bashkëpunimin e mbrojtjes në

KEE, megjithëse deri tani nuk kishte bërë ndonjë progres.

Megjithatë, tregu i përbashkët u konsiderua një triumf për diplomacinë britanike

sepse nëpërmjet realizimit të tij, edhe pse jo me kushtet e Theçerit, kishte arritur të

realizonte objektivat e propozuara nga ajo që ishin në interes të Britanisë siç ishte krijimi

i tregut të përbashkët, bashkëpunimi politik evropian si dhe një bashkëpunim më i

ngushtë në politikën e jashtme. Hugo Young e interpreton Aktin Unik Evropian si një

shkrirje e vizionit të Theçerit dhe Delors për Evropën.

Një mënyrë tjetër që Theçeri përdori për të sulmuar idetë e Delorsit ishte paraqitja

e ideve të tij si një sulm socialist për konceptin e KEE-së që ishte mishëruar në Traktatin

e Romës, gjë që ajo e deklaroi në një fjalim në konferencën e Partisë Konservatore në

Brighton në tetor kur ajo tha: “Sot, koncepti i themelimit është nën sulm nga ata që e

shohin Bashkimin Evropian si një mjet për të përhapur socializmin. Ne nuk kemi punuar

gjithë këto vite për të çliruar Britaninë nga paraliza e socializmit, për ta parë atë të

zvarritet nga dera e pasme e kontrollit qendror dhe burokracisë në Bruksel”.395

Baza e ndarjeve të reja në Partinë Konservatore pas vitit 1985 ishte një ndarje e

së djathtës Theçerite në grupimet pro dhe kundër evropiane. Të gjithë theçeritët

mbështesnin vizionin e Komunitetit Evropian si një zonë e tregtisë së lirë gjë që ndryshoi

për sa i përket mënyrës sesi do të arrihej dhe mbrohej tregu unik.396

393 http://www.margaretthatcher.org/document/111429 394 http://www.margaretthatcher.org/document/111049 395 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford University Press, NY, 1998, f. 194 396 Baker David, Seawright David, Britain for and against Europe, British Politics and the Question of


136

Hugo Young në “One of Us” specifikon dy kritika kryesore ndaj politikës

evropiane të Thecerit. Së pari, ajo nuk e kuptoi ku do të çonte nënshkrimi i Aktit Unik

Evropian. Simpatizantët e saj kishin arsye shumë të madhe për t’i ardhur keq nga ky

naivitet i madh politik. Së dyti, ajo humbi mundësi të rëndësishme për shkak të qendrimit

të saj agresiv i cili ishte shpesh shumë më tepër nga ç’pranonte.

5.4 Bashkimi Ekonomik dhe Monetar

Një tjetër politikë e ndërmarrë nga KEE, që hasi në kundërshtimin e Theçerit ishte

çështja e bashkimit monetar, një studim i cili u mbështet nga pjesa më e madhe e liderve

me në krye Miteran në Këshillin Evropian të Hanoverit në qershor të vitit 1988.

Megjithëse ideja e bashkimit monetar ishte hedhur në Samitin e Hagës, nuk pati

zhvillime të mëtejshme. Pas krijimit të tregut unik, bashkimi monetar dilte si nevojshmëri

për krijimin e një ekonomie të qendrueshme.

Në qershor të vitit 1988, Kol dhe Miteran vendosën të mos e lejonin më Theçerin

të pengonte progresin e integrimit. Duke qenë e izoluar, Theçeri nuk do të ishte në

gjendje të ndalonte krijimin e një komiteti të drejtuar nga Delors, i cili do të bënte

studimin e krijimit të bashkimit monetar dhe do të analizonte mënyrat për të lëvizur drejt

një monedhe të vetme të menaxhuar nga një bankë qendrore.397 Në përbërje të komitetit

do të ishin guvernatorët e bankave qendrore të 12 shteteve anëtare dhe 3 ekspertë të

pavarur të caktuar me konsensus.398

Në mbledhjen e Këshillit Evropian të 17 prillit 1989 në Luksemburg, Delors

paraqiti raportin në të cilin ai rekomandonte tre faza kryesore për të realizuar Bashkimin

Ekonomik Monetar (EMU).

Faza e parë ishte parashikuar të bënte bashkimin e ngushtë të monedhës nëpërmjet

ERM. Faza e dytë dhe e tretë do të përfshinin humbjen graduale të pavarësisë monetare

nga shtetet anëtare, krijimin e bankës qendrore evropiane dhe ndoshta krijimin e një

monedhe të përbashkët. Sipas këndvështrimit francez, kjo ishte shumë e rëndësishme për

të parandaluar një organ të dominuar nga gjermanët.399

Mendohej se thellimi i bashkimit ekonomik, social dhe politik mund të realizohej

nëpërmjet EMU sepse një bashkim monetar mund të çonte drejt një politike të përbashkët

buxhetore dhe të mund të ndikonte thellë në politikën ekonomike dhe sociale të çdo

anëtari.400

Theçeri mendonte se sterlina ishte në pozita shumë të ndryshme nga vendet e tjera

evropiane, sepse Britania ishte një eksportuese nafte dhe se sterlina ishte më e ndjeshme

ndaj luhatjeve të dollarit ndaj monedhave evropiane. Ajo besonte gjithashtu se


f. 75 398 Milo, Paskal, Bashkimi Evropian, Albpaper, Tiranë, 2002, f. 159 399 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 156-57 400 Po aty, f. 155

137

anëtarësimi do të kufizonte së tepërmi lirinë e veprimit të qeverisë në politikat ekonomike

dhe do të çonte në norma të larta interesi, reduktime të shtrënguara në shpenzimet publike

dhe papunësi të madhe.401

Përveç kësaj, Theçeri ishte kundër një bashkimi monetar për vetë faktin se ajo e

konsideronte sterlinën një simbol të sovranitetit kombëtar dhe mendonte se ky bashkim

do të ishte fundi i pavarësisë ekonomike të vendit. Theçeri ishte edhe kundër ngritjes së

një banke qendrore evropiane të cilën e shprehu në tetor në një mbledhje me

Kryeministrin italian, Ciriano De Mita, ku ajo i tha gazetarëve:

“As nuk pranoj dhe as pres ta shikoj këtë bankë në jetën time as sikur të më duhet

t’i bie harpës për shumë kohë pas saj,...Një bankë qendore evropiane në kuptimin e

vertetë të fjalës do të thotë dorëzimin e politikës tënde ekonomike atij sistemi bankar që

është përgjegjës për ruajtjen e vlerës së monedhës dhe si rrjedhojë duhet të jetë

përgjegjës për politikën e duhur ekonomike për ta arritur atë...... ajo që dyshoj që do të

përpiqen të bëjnë është të quajnë diçka një bankë qendrore evropiane e cila nuk është

dhe nuk mund të bëhet e tillë”.402

Shumë konservatorë kishin frikë se kalimi i përgjegjësive monetare në një Bankë

Qendrore Evropiane do të ndiqej me kalimin e përgjegjësive fiskale Komisionit Evropian

dhe qeveritë britanike do të humbnin kontrollin e kompencave të tyre për të kontrolluar

ose për të patur ndikim në kushtet ekonomike në Britani. Politika ekonomike do të

përcaktohej në nivel evropian dhe ndoshta do të ishte më shumë ndërhyrëse dhe social

demokrate sesa konvervatorët ishin gati të pranonin. Në këtë mënyrë socializmi mund të

imponohej nga dera e pasme për Britaninë dhe populli britanik nuk do të votonte për

të.403

Përveç deklaratës së saj në Itali, Theçeri kishte hedhur poshtë idenë e një banke

qendrore në Dhomën e Komunëve duke argumentuar se konkluzioni i nevojshëm i një

banke qendrore ishte një qeveri qendrore evropiane dhe se nuk besonte se partnerët e saj

të KEE-së ishin gati ta pranonin atë më shumë se ajo. Ajo gjithashtu mohoi të kishte

ndonjë lidhje ndërmjet lirimit të tregut të brendshëm dhe krijimit të një bashkimi

monetar.404

Duke qenë se gjithmonë në kundërshtimet e Theçerit, kritikat e saj më të mëdhaja

ishin për Delors, edhe për Bashkimin Ekonomik dhe Monetar ajo kishte akuzuar atë si

“socializëm Delorsian në një shkallë kontinentale”.405

Për sa i përket kundërshtimit të saj për bashkimin monetar, Theçeri nuk kishte

mbështetjen e bashkëpunëtorëve të saj kryesore në qeveri. Lawson, Ministri i Financave,

401 Po aty, f. 157 402 George Stephen, An Awkward Partner, Oxford University Press, NY, 1998, f. 191-192 403 Baker David, Seawright David, Britain for and against Europe, British Politics and the Question of

European Integration, Clarendon Press, Oxford, 1998, f. 22 404 Baker David, Seawright David, Britain for and against Europe, British Politics and the Question of

European Integration, Clarendon Press, Oxford, 1998, f. 22 405 Milo Paskal, Bashkimi Evropian, Albpaper, Tiranë, 2002, f. 161

138

Howe, Ministri i Jashtëm, Robin Leigh-Pemberton, guvernatori i bankës së Anglisë dhe

zyrtarë të tjerë ishin të bindur se hyrja në ERM do të ishte pozitive për ekonominë dhe do

të ofronte një armë më të efektshme për inflacionin.406

Në veçanti vihet re një armiqësi e vazhdueshme e Theçerit me Lawson dhe Howe

të cilët ishin të vendosur që të vepronin edhe pa miratimin e Theçerit për sa i përket

bashkimit monetar.

Hapi i parë që Lawson ndërmori ishte paraqitja e një skeme e cila do të lejonte

monedhat e anëtarëve të konkurronin me njëra-tjetrën, propozim i cili nuk u konsiderua si

serioz nga aktorët e tjerë përveç Thesarit. Vetë Lawson ishte i bindur se ishte e

paevitueshme që Britania të mos ishte pjesë e këtij integrimi.

Në vitin 1988, Lawson në përpjekje për të normalizuar inflacionin rriti normat e

interesit në 10.5% dhe më pas në 13%. Duke qenë se ERM përdorte markën gjermane

perëndimore si standartin e saj dhe vendet anëtare duhej të stabilizonin këmbimin e tyre

valutor me markën, Lawson në 1987-88 vendosi në paritet vlerën e sterlinës me atë të

doicmarkës si një hap drejt hyrjes në ERM pa pasur miratimin e Theçerit.

Në deklaratën e saj ajo thotë: E mësova se Nigel kishte vënë në paritet doiçmarkën

vetëm kur u intervistova nga “Financial Times” të premten më 20 nëntor 1987. Ata më

pyetën pse po e vendosnim në paritet paundin me dojçmarkën. Unë e mohova. Por nuk

mund ta besoja faktin se tabela që ata kishin me vete vërtetonte atë që thanë ata.407

Në pranverën e vitit 1988, ajo i vuri fajin kësaj politike për rritjen e inflacionit dhe

që nga ajo kohë e më tej mosmarrëveshjet ndërmjet Theçerit dhe Lawson u bënë më tepër

publike.408

Përveç Lawson dhe Howe kishte edhe funksionarë të tjerë të cilët ishin në favor të

hyrjes së paundit në ERM. Për shembull, Michael Jopling, Ministri i Bujqësisë dhe

Ministria e Bujqësisë, Peshkimit dhe Ushqimit (MAFF) llogaritën se qendrimi jashtë

ERM-së, Britanisë do t’i kushtonte 500 milionë Ecu në vit për PPB-në, pra ishin

mbështetës të fuqishëm të anëtarësimit. Por nuk kishin aspak zë në vendim-marrje. Siç

reflektoi një zyrtar i MAFF: “Kur Ministri i Bujqësisë britanike donte të kishte një

zhvlerësim më të madh për të pasur çmime më të larta për fermerët e Mbretërisë së

Bashkuar për të kompensuar inflacionin në vend, Komisioni gjithmonë do të propozonte

një zhvlerësim më të vogël”. Edhe Andriesson, i cili në atë kohë ishte Komisioneri për

bujqësinë, e preku këtë argument duke thënë se: “Nëse Britania do të ishte në ERM

atëherë do të ishte më e lehtë. Në atë aspekt e ka bërë jetën më të vështirë për MAFF”.409


Routledge, UK, 2000, f. 170 407 Thompson, Helen, The conservative government and the European exchange rate mechanism, 1979-

1994, Pinter, New York, 1999, f. 88 408 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and european integration since 1945 on the

sidelines, Routledge, USA and Canada, 2010, f. 114 409 Thompson, Helen, The conservative government and the European exchange rate mechanism, 1979-

1994, Pinter, New York, 1999, f. 84

139

Përveç armiqësisë së krijuar me Lawson, Theçeri pati fërkime edhe me Howe,

Ministrin i saj të Jashtëm i cili së bashku me Lawson donin që paundi të ishte pjesë e

ERM. Këtë e treguan edhe me kërcënimet që i bënë Theçerit me dorëheqjen e tyre të

cilën Ridley një nga të besuarit e saj e komentoi si “pusi”.

Howe dhe Lawson ishin shumë të vendosur që përgjigja e tyre në Madrid të ishte

po dhe bënë shumë përpjekje për të thyer opinionin e Theçerit. Me sugjerimin e Howe,

Kryeministri hollandez Ruub Lubbers, një nga pak evropianët që ajo aprovoi, u ftua për

një diskutim një ditor. Megjithëse ishte një aleat i mundshëm për kundërshtimin e

propozimit të Delors që faza 1 në mënyrë të paevitueshme të çonte në fazën 3, EMU e

plotë, liderja britanike e prishi mundësinë e saj duke i bërë leksion Lubbers për të dyja

edhe EMU dhe për dobësitë e tij të hamendësuara për modernizimin e NATO-s. Kur

Ministri holandez i Financës sugjeroi se kundërshtimi i saj për EMU do të kishte më

shumë ndikim nëse vinte nga brenda ERM, Theçeri e sulmoi atë me furi.410

Duke qenë se Lawson dhe Howe përfaqësonin poste të rëndësisë së lartë si

Ministria e Jashtme dhe Thesari dhe duke qenë se presionet e tyre vinin pak ditë përpara

se ajo të nisej për në Këshillin Evropian të Madridit, Theçeri u detyrua që të vendoste

kushtet në të cilat do të realizohej hyrja e Britanisë në ERM. Këto kushte ishin inflacion

më të ulët britanik dhe progresi i tregut të përbashkët. Theçeri ishte e bindur se kjo nuk

kishte ndonjë ndryshim nga politika e ndjekur që nga viti 1979 që thoshte se Britania do

t’i bashkohej ERM “kur të ishte koha e përshtatshme”.

Pyetja e ngritur nga komiteti Delors nëse Britania, megjithëse kuptohej të ishte

më minimaliste në vizionin e saj, do të firmoste zotimin – Fazën e parë – për të hyrë në

ERM, do të zgjidhej përfundimisht në qershor të vitit 1989 në Samitin e Madridit.

Mënyra sesi kishin rrjedhur ngjarjet, në këtë Evropë të re e cila kishte zbuluar një farë

dinamizmi, do të thoshte një përgjigje negative ndaj pyetjes, do të thoshte një qasje

negative, ndaj vazhdimit të prezencës së Britanisë si një lojtar i madh në të gjithë

projektin “Evropë”.411 Këshilli Evropian i Madridit në qershor të vitit 1989, vendosi që ta

mbante projektin “Delors” si bazë diskutimi me synimin për të krijuar EMU-në dhe

përcaktoi fillimin e fazës së parë në 1 korrik të vitit 1990.412

Theçeri ishte shumë e kënaqur me përfundimin e mbledhjes, sipas të cilës nuk

pati ndonjë progres të mëtejshëm për fazën e dytë dhe të tretë për të cilat ajo ishte kundër.

Për sa i përket fazës së parë, e detyruar nga presioni i ministrave të saj, ajo premtoi se

sterlina do t’i bashkohej ERM së shpejti, edhe pse ajo e komentonte se ishte jetë-shkurtër.

Pas përfundimit të mbledhjes së Madridit, në korrik Theçeri u hakmor ndaj Howe

duke e ulur atë në pozitë dhe duke shkaktuar dorëheqjen e Lawson në protestë të

këshilltarit ekonomik personal të Theçerit, profesor Alan Walters. Ky i fundit e kishte

410 Young Hugo, This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair, Macmillan, London, 1998,

f. 353 411 Young Hugo, This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair, Macmillan, London, 1998,

f. 353 412 Milo Paskal, Bashkimi Evropian, Albpaper, Tiranë, 2002, f. 161

140

quajtur ERM si një “ide gjysëm e pjekur” por ajo që e irritoi Lawson ishte deklarata e

Walters se Theçeri ishte dakort me këtë.

Megjithëse, Theçeri kishte pasur probleme në marrëdhëniet e saj me Lawson, dy

ditë pasi Lawson kishte dhënë dorëheqjen Theçeri i tha intervistuesit Brian Walden se

ishte e bindur se pozita e tij si Ministër kishte qenë e pakundërshtueshme.413

Edhe me pasuesit e tyre, Douglas Hurd dhe John Major, Theçeri sërish nuk pati

marrëdhënie të mira për sa i përket integrimit evropian sepse të dy ishin këmbëngulës që

ajo të vendoste paundin në ERM. Hugo Young për Major specifikon se ai dukej si një

ndjekës i zbatimit të bindjeve të lideres, pa ide të veta dhe duke e krahasuar me intelektin

agresiv të Lawson, Young thotë se ai i Major-it ishte i pastërvitur dhe për çështjet e

teorisë ekonomike ishte në dukje i ndrojtur.414

Zbatimi i bindjeve të Theçerit në lidhje me Evropën kundërshtohej edhe nga

Major. Howe, mbeti në qeveri ndryshe nga Lawson. Ende mund të bënte fjalime dhe nuk

humbi kohë të theksonte në publik, psh. sa e domosdoshme ishte për Britaninë të kishte

besim ndaj kushteve të ERM-së që ishin rënë dakort në Madrid. Kjo e lëndoi lideren. Më

vonë ajo e quajti atë si një akt i një “keqdashjeje të qëllimshme”.415

Brenda Thesarit i cili drejtohej nga Major, ishte formuar lobi i ERM-së. Zyrtarët e

tij tashmë ishin krejtësisht në favor të hyrjes në ERM si rruga e një baze më të sigurtë për

luftën kundër inflacionit. Megjithëse Theçeri ushtroi ndikim periodik, duke i shkaktuar

konfuzion në ditët e tij të para, ai shpejt u bë Ministër i Financave me një axhendë që

preferonte zbatimin e bindjes ekonomike të Thesarit ndaj domosdoshmërive politike të

Kryeministres. Me Hurd si aleati i tij i besueshëm – takoheshin rregullisht mëngjeseve –

ai shpejt nisi të forconte më tepër sesa të sfidonte angazhimin e Madridit. Në këtë

periudhë Hurd, kur u pyet privatisht për spekullimet që po dilnin për çështjen e ERM,

ishte shumë i lumtur të përgjigjej se kolegu i tij i ri Major, ishte personi më i fuqishëm

madje edhe se vetë kryeministrja. Të dy e dinin se ishin në pozitë të fortë. Me humbjen e

dy anëtarëve, Ministrit të Financave dhe Ministrit të Jashtëm, edhe një lidere e mësuar si

Theçeri të dilte nga stuhitë e krijuara vetë, do të ishte e vështirë të përballonte një humbje

tjetër nga këto poste.416

Në një mbledhje kyçe për Major më 13 qershor 1990, Theçeri ra dakort që

Britania duhet t’i bashkohej ERM-së në bazë të disa kushteve dhe gjatë muajve në vijim

ata mbajtën një sërë mbledhjesh sekrete për të diskutuar masat që duhej të merrnin për të

413 Seldon, Anthony and Collings, Daniel, Britain under Thatcher, Pearson Education Limited, England,

2000, f. 57 414 Young Hugo, This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair, Macmillan, London, 1998,

f. 363 415 Po aty 416 Young Hugo, This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair, Macmillan, London, 1998,

f. 364

141

hyrë. Më në fund, ajo e dha miratimin e saj në mbledhjen e 4 tetorit ku morën pjesë

Major dhe zyrtarë të tjerë nga Thesari dhe Banka e Anglisë.417

Sipas një relacioni, kjo mbledhje kishte dy tipare të jashtëzakonshme. Së pari,

Theçeri u duk të ishte veçanërisht e shqetësuar se si duhej publikuar lajmi – duke i dhënë

rëndësi qësëndijes së Ian Gilmour, anëtar i qeverisë së parë të saj, i cili kishte thënë se ajo

ishte mjeshtrja e detajeve të parëndësishme. Së dyti, ajo këmbënguli se e drejta për të

përcaktuar normën e këmbimit duhet t’i mbetej qeverisë britanike, duke mos e kuptuar se

kjo nuk do të ishte e mundur.418

Sterlina hyri në ERM më 8 tetor 1990 dhe mendohet se koha dhe vendimi u

morën në bazë të arsyeve politike në vend. Megjithatë, kjo nuk shërbeu që të ndryshonte

mendimin e Theçerit as për ERM dhe as për bashkimin monetar.

Kundërshtimi i saj njihej mirë dhe miratimi i saj për t’u bashkuar nuk u pa si një

pragmatizëm dhe një shpirt i ri i modernizimit por si një shenjë dobësie, përderisa ajo nuk

mund ta përmbante më kabinetin për këtë çështje.419

Ajo mbeti shumë e mërzitur për hyrjen e Britanisë në ERM, por siç ndihmësi i saj

i ngushtë Charles Powell më vonë pranoi: “E vërteta është se ajo ishte në një minorancë

të vogël në qeveri gjithmonë për kundërshtimin për t’iu bashkuar ERM-se dhe ajo luftoi

me përpjekje të njëpasnjëshme për ta realizuar atë. Ajo ishte shumë e inatosur: ajo kuptoi

se e kishin manovruar për hyrjen dhe kundërshtoi edhe më shumë çdo manifestim të

mëtejshëm të centralizmit evropian”.420

Hyrja e Britanisë në ERM përkoi me momentin më të papërshtatëm për sa i përket

kursit të këmbimit sepse me bashkimin e Gjermanisë ishin rritur normat e interesave dhe

dollari po fillonte të binte duke bërë që Britania të hynte në fazat e para të rënies

ekonomike.

Sipas Alex May, Theçeri ishte e prirur ndaj shpërthimeve anti evropiane.421

Megjithëse anti evropianizmi i saj ishte kundrejt të gjithë anëtarëve të KEE-së në

përgjithësi, ajo kishte shfaqur antipati të veçantë për gjermanët. Ajo ishte shprehur

kundër bashkimit të Gjermanisë në 1990-ën dhe përveç kësaj gjatë një banketi për të

festuar 40 vjetorin e miqësisë anglo-gjermane ajo i kishte thënë Ambasadorit gjerman se:

“ju keni nevojë për 40 vjet të tjera që të mund të harroni atë që keni bërë”. Në seminarin

e mbyllur të organizuar në mars të vitit 1990, u shkaktua një tjetër situatë e pakëndshme

ndërmjet dy vendeve ku Theçeri pyeti ekspertët gjermanë për dështimet kombëtare të

popullit gjerman. Një tjetër rast i pakëndshëm ku paraqitet ideja e antipatisë së Theçerit

kundër gjermanëve theksohet më tej kur Nicholas Riddley, Ministri për Tregtinë dhe

417 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and european integration since 1945 on the

sidelines, Routledge USA and Canada, 2010, f. 115 418 Po aty 419 Seldon, Anthony and Collings, Daniel, Britain under Thatcher, Pearson Education Limited, England,

2000, f. 57 420 Po aty, f. 59 421 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 71

142

Industrinë në korrik 1990 në një intervistë për Spectator kishte përshkruar EMU si një

raketë gjermane e planifikuar për të pushtuar të gjithë botën dhe që i jepte pushtet

Komunitetit sikur po ia jepte atë Adolf Hitler” duke ofenduar jo vetëm gjermanët por

edhe anëtarët e tjerë të Komisionit Evropian. John W. Young e komenton atë si një frikë

të vjetër britanike dhe se populli britanik nuk ndante besimin francez se Komuniteti

kontrollonte fuqinë gjermane, por e shihnin KEE-në si një rrugë të mundshme për

dominimin gjerman.422

Siç kishte deklaruar Lawson më vonë, Riddley u ndje i sigurtë të bënte këto

deklarata sepse i kishte dëgjuar shumë herë Margaret të thoshte të njëjtën përshtypje

privatisht.423 Si pasojë, Ridley u detyrua të jepte dorëheqjen. Largimi i tij ishte një goditje

e fortë për Theçerin sepse ai ishte një nga mbështetesit e saj më të ngushtë ndoshta i

vetmi në qeveri. Pas katër muajsh Theçeri ra nga pushteti. Një faktor i rëndësishëm i

rënies së saj nga posti ishte pikëpamja që ajo kishte ndaj Evropës për të cilën kishte

krijuar armiqësi me shumë konservatorë, të cilët ishin kundër mënyrës së saj të veprimit

në lidhje me Evropën, në mënyrë të veçantë për sa i përket çështjes së hyrjes së Britanisë

në ERM.

Dorëheqja e Howe ishte shkatërruese për Theçerin. Howe u ndje i detyruar të jap

dorëheqjen pasi Theçeri ishte shprehur e vendosur për t’i vënë veton planit të Delors për

një monedhë të vetëm evropiane si dhe pas fjalimit të saj anti-evropian në Dhomën e

Komunëve gjë që ai ia paraqiti asaj edhe në letrën e tij të dorëheqjes.

Anthony Seldon dhe Daniel Collings argumentojnë se ndoshta Howe nuk kishte

qenë një figurë karizmatike, por ai kishte qenë një nga arkitektët kryesor të Theçerizmit,

një ish Ministër i Financave dhe Ministër i Jashtëm. Duke qenë se dorëheqja e tij vinte

një vit pas dorëheqjes së Lawson, largimi i Howe i bëri edhe anëtarët e parlamentit që

ishin konservatorë besnik të mendonin se ndoshta tani ajo duhet të largohej.

Në fund të tetorit, Theçeri u mposht nga krerët e qeverive të tjera të KE-së në

Samitin Evropian në Romë. Ajo ishte e vetme dhe e izoluar në kundërshtimin e saj ndaj

miratimit të dhënë nga njëmbëdhjetë partnerët e tjerë të KE-së për të shpejtuar progresin

drejt bashkimit monetar dhe politik. Ajo u kthye të jepte daljen e saj të fuqishme në 30

tetor në Dhomën e Komunëve, ku denoncoi vizionin Delors të KE-së dhe EMU si

“federalizëm nga dera e mbrapme.” Ajo theksoi se Britania do të hidhte poshtë detyrimin

e monedhës së vetme evropiane dhe gjithashtu deklaroi se Britania, në këndvështrimin e

saj, tashmë kishte dorëzuar mjaftueshëm kompetenca Evropës. Vizioni i saj ishte

“bashkëpunim i vullnetshëm ndërmjet shteteve të pavarura sovrane”. Thompson arsyeton

si të rëndësishëm faktin se deklarata e saj e përgatitur, e pranuar nga kabineti, ishte

positive në përgjithësi dhe e arsyetuar mirë, por inati i saj ishte i dukshëm në retorikën e

saj të pakompromis dhe anti evropiane në disa nga përgjigjet e saj ndaj pyetjeve.424

422 W. Young, John, Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA, 1993, f. 159 423 Po aty, f. 77 424 Thompson Juliet S., Thompson Wayne C. Margaret Thatcher: Prime Minister Indomitable, Westview

Press, Boulder, CO, 1994, f. 130



143

Por ajo që i dha goditjen përfundimtare Theçerit ishte fjalimi i tij i dorëheqjes në

13 nëntor 1990 në të cilin ai sulmoi drejtimin e Theçerit si dhe theksoi se “është një

tragjedi që qëndrimi i mbajtur nga kryeministrja kundrejt Evropës po vinte në rrezik

serioz të ardhmen e kombit tonë. Po rrezikon minimizimin e ndikimit tonë dhe po

maksimalizon mundësitë tona për të na lënë sërish jashtë”. Ai gjithashtu në deklaratën e

tij thotë se: kërcënimi i vërtetë është se po linin veten pa ndikim në projektet monetare

dhe se duhej të evitohej që Britania t’i bashkohej klubit me vonesë, kur rregullat të ishin

përcaktuar dhe pasi mundësitë të jenë ndarë nga të tjerët në disavantazhin tonë.425

Theçeri kishte humbur tashmë një nga ministrat më me popullaritet të Partisë

Konservatore Michael Heseltine në vitin 1986 si rezultat i mungesës së simpatisë me

Evropën. Fjalimi i dorëheqjes së Howe ishte më tepër shkatërrues për shkak të

reputacionit të butësisë dhe besnikërisë së tij. Në thelb të argumentit te tij ishte

pretendimi se alarmimi i Theçerit shërbente vetëm për të rritur rrezikun e vërtetë të

pozitës së Britanisë – atë të minimizimit të ndikimit dhe makmalizimin e mundësive të

Britanisë për t’ia mbyllur portën sërish.426

Theçeri nuk e fali kurrë Howe për fjalimin e tij, të cilën ajo dhe ndjekësit e saj e

konsideronin si një akt tradhëtie nga një njeri karrierën politike të të cilit e kishte bërë

ajo. Por për Howe qëndrimi i saj armiqësor ndaj Evropës kishte vendosur një konflikt të

pamundur besnikërie për të; ndaj saj dhe interesit kombëtar.427

Të nesërmen e fjalimit të Howe, lidershipi i Theçerit sfidohet nga Heseltine.

Megjithëse Theçeri kishte kundër pjesën më të madhe të anëtarëve të partisë, në rënien e

saj ndikuan edhe faktorë të tjerë siç ishin taksa lokale jopopullore, niveli i lartë i interesit,

normat e hipotekimit por edhe stili i saj personal që konsiderohej autoritar dhe i

pandjeshëm.428

Në raundin e parë të zgjedhjeve për kryesinë e partisë në 20 nëntor, Theçeri fitoi

204 vota ndërsa Heseltine 152 dhe 16 abstenime. Sipas rregullave të partisë konservatore

për garën, një kandidat mund të fitojë në raundin e parë nëse ai ose ajo siguron shumicën

e votave plus një diferencë prej më shumë se 15% nga kandidati tjetër. Theçeri nuk arriti

të merrte shumicën e nevojshme mbi Helestine. Duke pasur frikën se ndoshta do të

mundej në garën e dytë, ajo dha dorëheqjen, në të cilën hynë John Major dhe Douglas

Hurd. John Major nuk arriti të fitonte shumicën absolute të votave por dy rivalët e tij u

tërhoqën për të shmangur një votim të tretë.429 Megjithëse ajo u tërhoq nga gara, Theçeri

favorizoi Major për të ardhur në pushtet pas saj dhe në 28 nëntor ajo dha dorëheqjen.


contemporary history, Manchester United Press, USA, 1996, f. 185-186 426 May, Alex, Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman Limited, London and NY, 1999,

f. 77 427 Seldon, Anthony and Collings, Daniel, Britain under Thatcher, Pearson Education Limited, England,

2000, f. 61 428 Gowland, David, Turner, Arthur, Britain and European integration 1945-1998, A documentary history,

Routledge, UK, 2000, f. 170 429 Adonis, Andrew, Parlament Today, Manchester University Press, UK and New York, 1993, f. 42

144

Sipas John W. Young, kishte shumë tregues se Theçeri ndoqi një politikë pozitive

evropiane pasi nuk mbrojti asnjëherë tërheqjen nga KEE dhe nisi një propagandë pro

evropiane për t’u përgatitur në vitin 1992. Ai gjithashtu argumenton se po ashtu si Bevin

40 vjet më parë – politika e Theçerit ishte e formuar nga nevojat kombëtare të Britanisë

dhe pikëpamjen e saj dhe shumë shpesh ishte e shprehur në terma arrogante dhe

përçmuese.

Dy vjet para rënies së Theçerit nga pushteti, Howe kishte deklaruar se KEE i

detyrohej Britanisë dhe Theçerit një borxh të madh për ndihmën për nisjen e tregut unik,

për zgjidhjen e çështjes së buxhetit dhe për fillimin e reformës së PPB-së. Kishte një

paradoks në zemër të rekordeve të saj në KEE. Më mirë është shprehur nga William

Hague, një nga pasardhësit e saj, si kryetar i Partisë Konservatore, i cili më vonë vuri në

dukje se Theçeri ishte eksponenti kryesor që “na çoi më shumë drejt KEE-së dhe që na

nxorri më shumë nga KEE-ja”.430

David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright argumentojnë se Theçeri e kishte

futur më tej Britaninë në KEE nga çdo kryeministër tjetër që nga Hithi me firmosjen e

Aktit Unik Evropian dhe duke e vendosur paundin në ERM. Por tregoi gjithashtu një

figurë të izoluar në qarqet e KEE-së si dhe retorikën e saj të inatosur kundrejt

institucioneve të KEE-së dhe i la personelit të saj të mbetur një Parti Konservatore të

përçarë për Evropën dhe të ndikuar nga një rrymë skepticizmi që po rritej vazhdimisht.

Theçeri, ndryshe nga kryeministrat e tjerë britanik nuk e konsideronte të

rëndësishme të qenit i pëlqyer nga populli. Ajo ishte e vendosur që të shkonte deri në

fund të qëllimeve të saj dhe këtu përfshihet edhe mënyra e saj e komunikimit me

partnerët e saj evropian me të cilët nuk arriti që krijonte një marrëdhënie të mira.

430 David Gowland, Arthur Turner, Alex Wright, Britain and european integration since 1945 on the

sidelines, Routledge, USA and Canada, 2010, f. 116

145

KONKLUZION

Janë disa faktorë të rëndësishëm të cilët ndikuan që Britania të mos bashkohej me

vendet e tjera të Evropës perëndimore të cilat formuan KEE-në.

Së pari, ideja e sovranitetit, mbikombëtarizmit si dhe bazat federaliste ishin

faktorët kryesor që nuk pranoheshin nga britanikët. Këto përbënin bazën e krijimit të

komunitetit të ri që bashkoi gjashtë vendet e para evropiane dhe ndikuan në mbajtjen larg

të ndikimit britanik. Përveç kësaj, ata kishin dyshime të bashkoheshin me këtë Komunitet

duke qenë se Franca dhe Gjermania do të ishin boshti i saj kryesor.

Së dyti, një tjetër arsye përbënte fakti i krijimit të një tregu të përbashkët për

qymyrin dhe çelikun. Të dyja këto industri nuk përbënin interes për britanikët pasi

përfitimet e tyre së pari, nuk donin t’i ndanin me vendet e tjera evropiane; së dyti, sapo

ishin industrializuar dhe së treti, eksportet e çelikut britanik me Evropën ishin vetëm 5%,

gjë që nuk përbënte interes ekonomik për ta.

Së treti, mendimi i superioritetit ishte shumë i fortë ndër britanikët. Kjo ndjesi

ishte e ushqyer nga idetë e Çërçill se Britania ishte më superiorë nga vendet e tjera të

Evropës perëndimore. Idetë e shprehuar nga Çërçill shihen në disa fjalime të tij i cili me

idenë e përqendrimit të politikave në tre rrathë, përkatësisht Komonuelthi, SHBA-ja dhe

Evropa perëndimore, theksonte se Britania nuk i përket asnjërit prej tyre. Britania sipas tij

qendronte në pikëlidhje, gjë që nënkuptonte se ajo ishte unike në llojin e saj. Përveç

kësaj, Çërçill vinte në dukje se ajo kishte përgjegjësi botërore që i shtonte rëndësinë asaj

për të cilën britanikët kanë luftuar edhe në vitet në vazhdim, të qenit një fuqi botërore.

Britania mendohej se nuk duhej të bashkohej me ndonjë vend tjetër, sipas tij ajo kishte

vetëm rolin e të qenit lider. Vetë marrëdhënia ndërmjet SHBA-së dhe Komonuelthin ishte

një nga asyet e mendimit të superioritetit të britanikëve duke bërë që të mendonin se do

t’i shërbenin për të vazhduar të mbanin statusin e një fuqi të madhe botërore.

Së katërti, megjithëse kishin dalë nga Lufta e Dytë Botërore me humbje nga ana

financiare pasi nuk kishte marrë shpërblime të mjaftueshme për të shlyer borxhet e tyre,

britanikët mendonin se do ta kapërcenin lehtë rënien e tyre ekonomike. Ata ishin të

bindur se kjo do të arrihej veçanërisht nëpërmjet atyre që ata i konsideronin si asete,

marrëdhënieve politike dhe ekonomike me Komonuelthit dhe marrëdhënia e saj e veçantë

me SHBA-në, duke mos lënë mënjanë pozitën e sterlinës si monedhë rezervë si dhe

Londra si qendër financiare.

Së pesti, britanikët përveç se nuk pranuan të merrnin pjesë në krijimin e KEQÇ-së

ishin gjithnjë e më shumë mosbesues ndaj tij. Ata ishin të bindur se interesat e Britanisë

nuk do të prekeshin dhe nuk ia kishin nevojën një bashkëpunimi me vendet që dolën me

humbje nga lufta e dytë botërore dhe që kishin një ekonomi më të dobët sesa ajo. Ky

mosbesim i Britanisë theksohet më tepër gjatë negociatave të bëra për Planin Shuman,

KEM dhe Konferenca e Mesinës. Britanikët shpresonin që këto negociata të dështonin

dhe më pas ata do të ishin shpëtimtarët e Evropës. Ata u treguan neglizhentë edhe në

146

Konferencën e Mesinës ku u mblodhën të gjithë ministrat e te gjashtëve vendeve dhe

britanikët dërguan një zyrtar i cili do të merrte pjesë në cilësinë e përfaqësuesit duke

shprehur “pjesëmarrje pa angazhim”. Ky emërim kishte për qëllim të tregonte se

britanikët ishin gati të ndërmerrnin një rol aktiv në Komunitet por ata po e bënin këtë pa

ndonjë angazhim paraprak ndaj qëllimit të Mesinës si gjashtë vendet e tjera.

Një gabim i bërë nga britanikët ishte se pas Luftës se Dytë Botërore megjithëse

kishin rënie ekonomike, vazhduan të bënin shpenzime të mëdha për të mbajtur forca

ushtarake nëpër vende të ndryshme të botës me idenë se ishte një fuqi e madhe. Përveç

kësaj, britanikët ishin shumë krenar për të pranuar se momenteve të tyre të lavdishme i

kishte ardhur fundi.

Një tipar i qendrimit të Britanisë ndaj iniciativave të KEE-së ishte sabotimi që ajo

donte t’i bënte të gjashtëve siç ishte rasti kur u përpoqën fillimisht që të bindnin SHBA-

në dhe Gjermaninë të mos i miratonin idetë e dala nga Konferenca e Mesinës. I njëjti

qendrim vihet re edhe gjatë viteve që pasuan. Gjë që pasqyrohet në politikën e Callaghan

dhe Theçerit të cilët me qendrimin e tyre ndikuan në ngadalësimin e integrimit evropian.

Por duhet theksuar se në të gjitha rastet kur britanikët kërkonin të sabotonin nismat e

KEE-së, vihet re se ndikoi pozitivisht tek partnerët evropian pasi i shtyu ata që të binin

dakort më shpejt.

Marrëdhënia me SHBA-në konsiderohej e rëndësishme së pari në aspektin

ekonomik. Me problemet ekonomike që Britania ndeshi pas luftës, ishte SHBA-ja ajo që

e ndihmoi të mëkëmbej nëpërmjet huave dhe ndihmave ekonomike. Së dyti, marrëdhënia

e Britanisë me SHBA-në ishte e rëndësishme në aspektin politik. Kjo e fundit luante një

rol kryesor në ruajtjen e paqen, madje ishte edhe vendi kryesor në NATO-n dhe Britania

konsiderohej mëkëmbësi i saj. Së treti, Britania kishte nevojë për një aleat të fuqishëm si

SHBA-ja për bashkëpunimin e tyre për armët bërthamore në mënyrë që të mund të arrinte

të ishte një fuqi e madhe botërore.

Ndërsa britanikët mendonin se SHBA-ja kishte nevojë për një aleat si Britania,

amerikanët nuk kishin të njëjtin mendim pasi kishin dalë nga lufta si vendi më i fuqishëm

si nga ana ekonomike ashtu edhe industriale. Madje disa studiues e kanë cilësuar se

marrëdhënia ndërmjet tyre ishte më tepër e veçantë për Britaninë sesa për SHBA-në. Disa

studiues këtë marrëdhënie të tyre e kanë cilësuar si “padron-klient” apo Britania “nën

hijen” e SHBA-së. Kjo për shkak se Britania duhej të vepronte sipas udhëzimeve të saj.

Në këmbim të ndihmës ekonomike të dhënë Britanisë, SHBA-ja kërkoi realizimin

e interesave të saj të cilat ishin përshpejtimi i çkolonizimit të Komonuelthit,

konvertueshmëria e lirshme e sterlinës me dollarin si dhe angazhimi i Britania në MPTT

e cila do të ishte më pak ambicioze dhe do të kishte politika tregtare jodiskriminuese.

Këto masa të marra nga SHBA-ja do të kishin për qëllim mbajtjen nën kontroll të

ekonomisë britanike në mënyrë që të mos mund të tejkalonte ekonominë e saj. Përveç

kësaj, SHBA-ja kishte interes që Britania të ishte një aleat i saj i besuar në Evropë në

fushën e mbrojtjes veçanërisht në NATO dhe për SHBA-në duhet të ishte vendi i duhur

147

për të drejtuar Evropën. Megjithëse Britania konsiderohet si një partner i vogël i SHBA-

së, SHBA-ja ndikoi si një shtysë e rëndësishme për sa i përket anëtarësimit të Britanisë në

KEE.

Komonuelthi kishte rëndësi shumë të madhe ekonomike, për vetë faktin se

Britania bënte tregtinë më të madhe me ato vende. Gjithashtu Britania përfitonte mallra

me çmim të ulët dhe pa tarifë. Përveç kësaj, Komonuelthi përbënte zonën e stërlinës,

zona ku përdorej stërlina gjë që ishte shumë fitimprurëse për Britaninë duke mos lënë

mënjanë idenë që ata kishin ushqyer për dashurinë për vendet e Komonuelthit.

Britania e konsideronte SHBA-në dhe Komonuelthin dy rrathët më të

rëndësishme jo vetëm nga ana ekonomike por edhe politike. Ndërsa SHBA-ja do ta

ndihmonte për t’i dhënë sërish statusin e fuqisë së madhe, Komonuelthi ishte vetë një

simbol i këtij statusit të saj gjë që Britania e shihte shumë të rëndësishme.

Ndër të treja, Evropa konsiderohej më pak e rëndësishmja. Megjithëse Çërçill

hodhi idenë e Shteteve te Bashkuara të Evropës, ishin francezët të cilët ndërmorën

iniciativën e krijimit të një tregu të përbashkët të qymyrit dhe çelikut. Megjithëse, kjo

iniciativë kishte qëllimin kryesor paqen, ajo kishte edhe qëllime të tjera si bashkëpunimi

ekonomik, i cili do të ndihmonte mëkëmbjet ekonomike të vendeve të Evropës

perëndimore.

Britanikët përveç se nuk pranuan të merrnin pjesë në krijimin e KEQÇ ishin

gjithnjë e më shumë mosbesues ndaj tij. Ata ishin të bindur se interesat e Britanisë nuk do

të prekeshin. Ata ishin të sigurtë se nuk ia kishin nevojën një bashkëpunimi me vendet

humbëse gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe që kishin një ekonomi më të dobët sesa ajo.

Ky mosbesim i Britanisë theksohet më tepër gjatë negociatave të bëra për Planin Shuman,

KEM dhe Konferenca e Mesinës.

Historianë të ndryshëm kanë argumentuar se francezët nuk donin që Britania të

ishte pjesë e krijimit të KEQÇ-së. Kjo argumentohet me faktin se Britanisë ashtu si

vendeve të tjera, iu kërkua si kusht kryesor dorëzimi i sovranitetit dhe mbikombëtarizmit

për të cilën dihej që britanikët nuk do të ishin dakort. Kjo hidhet poshtë nga qendrimi i

tyre në Konferencën e Mesinës ku Britanisë nuk iu vu ndonjë kusht dhe sërish nuk pati

seriozitet nga ana e qeverisë së tyre.

Një tjetër interpretim që i është bërë mospjesëmarrjes së britanikëve ishte se

francezët nuk donin që britanikët të ishin pjesë e saj duke marrë parasysh faktin se nuk u

njoftua paraprakisht por iu la një afat i shkurtër për të dhënë një përgjigje. Kjo përkoi

edhe me një moment të papërshtatshëm për Britaninë por megjithatë britanikët nuk i

kushtuan rëndësinë e duhur.

Nëse periudha pas Luftës së Dytë Botërore mund të klasifikohet si periudha e

mosbesimit të Britanisë ndaj Evropës, dhjetë vjeçari pas tij konsiderohet një kthesë e

rëndësishme e politikës së Britanisë drejt Evropës.

Ky ndryshim rrënjësor për politikën britanike erdhi për disa arsye. Një faktor i

rëndësishëm ishte Kriza e Suezit e cila konsiderohet si simboli i rënies së autoritetit të

148

Britanisë në botë dhe vihet në pah varësia e pashmangshme e saj nga SHBA-ja. Përveç

kësaj, kjo ndikoi edhe në marrëdhëniet e saj me Komonuelthin vendet e të cilit po

kërkonin pavarësinë e tyre. Gjithashtu kjo konfirmoi rënien e Britanisë si fuqi e madhe.

Një tjetër ndikim negativ që kishte Suezi ishte edhe zhgënjimi që pati Franca nga Britania

me të cilën po bashkëpunonin për rrëzimin e Nasser. Kjo ndikoi negativisht edhe në

marrëdhëniet e mëtejshme ndërmjet të dy vendeve. Përveç prishjes së marrëdhënieve

ndërmjet Britanisë dhe Francës, kriza e Suezit ndikoi edhe në mosbesimin e Francës ndaj

SHBA-së.

Duke qenë se të gjashtë kishin arritur të përmirësonin ekonominë e tyre, madje ia

kishin kaluar Britanisë pas ngritjes së Komunitetit, Britania ndihej e papërfshirë dhe

madje e izoluar. Ideja e ngritjes së një FTA-je, do të ishte një përpjekje nga britanikët për

të gjetur një mënyrë bashkëpunimi me të gjashtë.

Kjo nismë nuk u mirëprit nga të gjashtë vendet dhe në veçanti ndeshi me

kundërshtimin kategorik të francezëve. Ai konsiderohej si një propozim nga i cili do të

përfitonte vetëm Britania duke i dhënë përfitime nga dy blloqe (Evropa dhe

Komonuelthi) dhe duke mos i ofruar asnjë akses të gjashtë vendeve të KEE-së në tregjet

e saj. Në veçanti, francezët ishin kundër përjashtimit të produkteve bujqësore që

konsiderohej shumë e rëndësishme për ta. Vetoja e De Golit ishte befasuese për britanikët

pasi nuk prisnin një përgjigje negative pasi nuk ishin mësuar që të përballeshin me qeveri

të fortë franceze. Vetoja e De Golit për të mos marrë pjesë në një FTA krijoi një

precedent për vetot e tjera që do ta ndiqnin Britaninë në rrugën e saj për në Evropë.

Me shqyrtimin e rasteve të tjera të mundshme për të shpëtuar ekonominë

britanike, ata erdhën me propozimin e një EFTA-je me vendet të cilat ishin dakort për

krijimin e FTA-së. Kjo nuk mendohej fitimprurëse për Britaninë por kishte qëllim që të

shërbente si urë lidhëse ndërmjet EFTA-s dhe KEE-së duke bashkëpunuar me ta. Kjo

ishte thjesht një tjetër alternativë e britanikëve për t’u afruar me të gjashtë gjë që edhe

vendet e tjera anëtare të EFTA-s i shkonte për shtat pasi bashkëpunimi me vendet e KEE-

së do të ishte fitimprurëse. Në këtë mënyrë Britania dhe vendet e tjera të EFTA-s mund të

kishin bashkëpunim të fuqishëm ekonomik dhe nuk i duhej të dorëzonin sovranitetin dhe

nuk kishin të bënin me asnjë lloj formë të integrimit. Krijimi i EFTA-s do të kishte arsye

ekonomike dhe politike.

Nga ana ekonomike, duke nisur nga fakti se Britania kishte nevojë për të zgjeruar

tregtinë e saj nuk mund ta realizonte nëpërmjet bashkimit në KEE. Megjithëse ishte një

treg i kufizuar kishte përfitime sepse përfshiu disa vende të rëndësishme në Evropë dhe

shmangu izolimin e tregtisë së Britanisë. Nga ana politike, bashkimi i këtyre vendeve bëri

të mundur që asnjëri prej vendeve që iu bashkuan propozimit britanik, të mos aplikonte

për anëtarësim në KEE përpara Britanisë.

Përpjekja e britanikëve rezultoi një tjetër dështim. Ky bashkëpunim nuk shihej me

interes nga gjashtë vendet anëtare të KEE-së dhe kjo bëri ndarjen e Evropës Perëndimore

në dy blloqe ekonomike. Britania nuk ishte aspak e kënaqur që bënte pjesë në atë më pak

149

të fuqishëm. Megjithëse Britania dështoi në synimet e saj kundrejt KEE-së, FTA dhe

EFTA janë hapi i parë i rëndësishëm që britanikët ndërmorën për të bashkëpunuar me

KEE-në.

Ardhja në pushtet e De Golit do të ishte një pengesë e madhe për Britaninë.

Fillimisht, vetoja për krijimin e një zone të tregtisë së lirë dhe më pas dy vetot e dhëna

për aplikimin e anëtarësimit të Britanisë, do të kishte disa arsye të cilat e kishin shtyrë De

Goli të refuzonte. Britanikët mendonin se do të pranoheshin në KEE por megjithatë e

kishin frikën e një vetoje nga ana e De Golit. Sado që u përpoqën të bindnin De Golin,

britanikët nuk kishin asnjë shans anëtarësimi. Kjo për arsye se ai ishte i vendosur të

përdorte KEE-në për mëkëmbjen e Francës dhe kishte për qëllim t’i jepte asaj lavdinë e

dikurshme. Një nga interesat e Francës ishte PPB-ja për të cilën ai kishte frikë se me

hyrjen e Britanisë do të ndryshohej dhe nuk do të ishin më sipas interesit të francezëve.

Hyrja e Britanisë gjithashtu mund t’i kushtonte humbjen e drejtimit të KEE-së që

aspirohej nga britanikët. De Goli ishte i mbrujtur me antipati për SHBA-në dhe nuk donte

që ata të kishin ndonjë zë në fjalë në KEE. Ideja se Britania ishte një aleat i ngushtë me

SHBA-në ishte një tjetër justifikim i De Golit për dhënien e vetos. Bashkëpunimi i

ngushtë ndërmjet Britanisë dhe SHBA-së shihej me mosbesim nga De Goli aq sa e

konsideroi si “Kal Troje”.Një tjetër justifikim i tij ishte Komonuelthi. Të jepet përshtypja

se De Goli konsideroi si disavantazh për Britaninë pikërisht pikat më të forta ku ajo

kishte bazuar politikën e saj të jashtme që janë marrëdhënia e ngushtë me SHBA-në dhe

Komonuelthin. Ato përbënin në të njëjtën kohë pikat kyçe që e mbajtën larg Britaninë

nga bashkimi me vendet e Evropës Perëndimore në vitet ‘50. Megjithëse Pakti Nasau pati

ndikimin e goditjes vdekjeprurëse të shpresave britanike për anëtarësim, ishte vetëm një

pretekst për veton e De Golit. Gjatë negociatave të krijohet përshtypja se De Goli e kishte

marrë vendimin e vetos shumë më përpara. Një nga frikërat e tij ishte se negociatat

ndërmjet britanikëve dhe gjashtëshes mund të ishin të suksesshme. Ge Goli gjithashtu

duke mos pranuar Britaninë në KEE, do të realizonte idenë e tij të integrimit të kufizuar.

Shumë arsye e shtynë Britaninë të trokiste në portën e Evropës. Një prej tyre ishte

arsyeja ekonomike. Dy fakte të rëndësishme e vërtetojnë këtë. Së pari, bashkëpunimi me

vendet e EFTA-s nuk ishte produktiv për Britaninë duke shkaktuar kufizimin e Britanisë

në një treg të vogël. Së dyti, tregtia me Komonuelthin ishte në rënie duke bërë që Britania

të kërkojë tregje të tjera. Ndërsa vendet e KEE-së po gëzonin bumin ekonomik, ekonomia

britanike linte shumë për të dëshiruar gjë që duket në rënien e eksporteve nga 25.5% në

16.6%. Përveç kësaj, britanikët ishin të sigurtë se anëtarësimi në KEE do ta ndihmonte

për stabilizimin e sterlinës.

Një tjetër shtysë ishin arsyet politike. Duke qendruar jashtë KEE-së, Britania nuk

mund të kishte asnjë ndikim në politikat e saj. Përveç kësaj, kishin lindur dyshime për

marrëdhënien e saj me SHBA-në dhe kishin frikë se mospërfshirja e Britanisë në KEE do

të çonte në një lidhje të veçantë ndërmjet KEE dhe SHBA-së.

150

Një arsye tjetër është ndërrimi i Kryeministrit. Ndërsa Edeni ishte kundër

anëtarësimit, Makmillan ndërmori një hap të madh drejt Evropës. Një tjetër arsye politike

lidhet me nevojën e menjëhershme të Britanisë për të parandaluar dominimin e De Golit.

SHBA-ja ishte një tjetër arsye politike e ndjekur nga Makmillani. SHBA-ja kishte qenë

një shtytës për të dhe me anë të aplikimit, Makmillani realizoi një rekomandim të saj.

Negociatat e nisura më 10 tetor 1961, rezultuan të gjata dhe aspak të lehta. Ato

përkuan me periudhën kur vendet e KEE-së ishin duke diskutuar politikën e përbashkët

bujqësore dhe bashkëpunimin politik të cilat i vështirësuan negociatat. Një pikë në

disfavor të Britanisë ishte se nuk u lejua nga francezët që të merrte pjesë në hartimin e

këtyre politikave dhe si rezultat i PPB-së e cila ishte krijuar sipas interesave franceze por

shumë ndryshe nga sistemi që kishte Britania. Madje do të ishte në dëm të ekonomisë së

saj. Si rezultat i kësaj, PPB-ja ishte shkaku i shumë negociatave gjatë qeverive që do ta

pasonin Makmillanin.

Një nga gabimet taktike të britanikëve, ishte se parashtruan kushtet e tyre për t’u

plotësuar nga vendet e KEE-së duke mos ofruar ndonjë aset francezëve megjithëse kishte

përkrahjen e vendeve të tjera. Kjo përkrahje e tyre bazohej në faktin se hyrja e Britanisë

do të neutralizonte dominimin e De Golit në Komunitet. Gjithashtu britanikët menduan se

duke pasur pëlqimin e vendeve të tjera, ata do t’i ushtronin presion De Golit për pranimin

e tyre.

Wilson, në krahasim me Makmillanin, përdori një taktikë ndryshe duke i ofruar

De Golit bashkëpunim teknologjik. Ai kishte prekur një çështje shumë e rëndësishme për

KEE-në, por në të cilën ai nuk mund të kishte besim tek britanikët pas një bashkëpunimi

të mëparshëm, ku ata kishin braktisur projektin.

Një tjetër pikë që mendohej të ishte në avantazh të Wilson-it, ishte se

marrëdhëniet e tij me SHBA-në kishin pasur krisje, por De Goli nuk e konsideroi të

mjaftueshme për t’i hequr Britanisë emërtimin e “Kalit të Trojës”.

Wilson bëri të njëjtin gabim si Makmillani duke paraqitur kushte për të qenë

anëtar i KEE-së dhe u zhgënjye nga pesëshja miqësore pasi priste që të kishin ndikim në

vendimin e De Golit.

Këtë herë përveç problematikave të cilat De Goli kishte theksuar mos pranimin e

Britanisë, përmendi edhe faktin e rënies ekonomike të saj si dhe krizën e sterlinës.

Sipas mendimit tim, De Goli kishte të drejtë kur thoshte se nëse Britania do të

hynte në Komunitet, ai nuk do të ishte më i njëjti. Kjo sepse hartimi i politikave të

rëndësishme si PPB-ja apo edhe të tjera nuk do të realizoheshin ose do të kishin tjetër

drejtim. Si pasojë do të ishin në kundërshtim me interesin e vendeve të tjera evropiane.

Kjo vihet re në politikat e ndryshme të ndërmarra nga KEE për të cilat Britania dilte

shumë herë kundër. Mendoj se Britania nuk do të ishte një vend i cili do të mendonte për

integrimin evropian në tërësi, gjë që vihet re në krijimin e zonës së tregtisë së lirë (FTA),

propozim i cili u krijuar vetëm sipas interesit të ngushtë britanik. Vihet re britanikët nuk

kishin një synim për mënyrën sesi duhej të bëhej integrimi evropian.

151

Hyrja e Britanisë në vitin 1973 pati disa faktorë në favor të saj. Së pari, largimi i

De Golit nga skena politike, kundërshtarit të saj të betuar, bëri të mundur që Britania të

mendonte për një hapje të negociatave të KEE-së. Së dyti, vendosja e Pompidusë si

pasues i De Golit i cili ishte më pro Britanisë pasi francezët besonin se ajo do të

shërbente si kundërpeshë ndaj Gjermanisë, ndikoi pozitivisht. Së treti, pas negociatave të

aplikimit të dytë për anëtarësim në KEE, Wilson nuk e kishte tërhequr aplikimin dhe

mbetej vetëm që të aktivizohej nga ana e anëtarëve të KEE-së. Së katërti, ardhja në

pushtet e Hithit i cili ishte shumë pro evropian madje theu tabunë duke e përqendruar të

gjithë interesin e tij më shumë tek Evropa sesa SHBA-ja dhe Komonuelthi. Së pesti,

Komonuelthi nuk përbënte më një problem për anëtarësimin e Britanisë. Së gjashti, as

vendet e EFTA-s nuk përbënin më një pengesë duke qenë se disa prej tyre si Danimarka,

Irlanda, Norvegjia ishin të interesuara të anëtarësoheshin në KEE megjithëse Norvegjia

mori përgjigje negative nga referendumi i saj. Së shtati, eksperienca e Hithit nga

negociatat e para të viteve 1961-1963 ishte një tjetër avantazh për Britaninë. Si pasojë, ai

ndoqi këshillën e Monesë që të bashkëpunonte me francezët dhe të hynte njëherë dhe të

kërkonte ndryshime të negociatave në një moment tjetër kur Britania të ishte anëtare.

Megjithëse në avantazh të hyrjes, kjo e fundit do të shkaktonte probleme për

qeveritë e ardhshme për të arritur kushte të favorshme në veçanti për sa i përket

kontributit në buxhetin e Komunitetit dhe PPB-së.

Marrëdhënia e mirë ndërmjet Hithit dhe Pompidusë si pasojë e Samitit Hith-

Pompidu dha rezultat pozitiv për gjetjen e zgjidhjeve për problemet e dala gjatë

negociatave. Nga negociatat u ra dakort për një periudhë tranzitore prej pesë vjetësh për

sa i përket PPB-së, kontributi i saj në buxhetin e KEE-së do të ishte progresiv nga 3% e

cila do të ishte një periudhë tranzitore duke filluar në vitin 1973 duke u rritur me 15% në

vitin 1977 e duke arritur në 21% të kontributit të tyre të plotë.

Megjithëse Hithi ishte ai që e kurorëzoi hyrjen e Britanisë në KEE, politika që ai

ndoqi pas hyrjes ishte hapi i parë të quajturit partner i çuditshëm. Kjo për shkak të sjelljes

së tyre të çuditshme në politikat e KEE-së siç ishte ERDF, politika monetare, politika e

energjisë për të cilat ose kishte shprehur interes dhe në fund nuk e miratoi ose nuk mori

pjesë dhe i jepte këshilla vendeve të tjera. Kjo e fundit konsiderohej si fyrje për vendet e

tjera të KEE-së, duke i shtuar këtu edhe propozimet e Britanisë për përqendrimin në

Bruksel të të gjitha institucioneve të KEE-së.

Qeveritë që pasuan Hithin përkatësisht Wilson në herën e dytë si kryeministër dhe

Callaghan konsideroheshin si “semi-detached” ose “gjysëm të anuar” nga Evropa. Kjo

sepse Partia Laburiste të cilën ata përfaqësonin ishte e ndarë në pro evropian dhe anti

evropian, gjë që bëri të mundur manovrimin ose mos mbajtjen e një qendrimi të qartë

ndaj KEE-së. Ata e konsideronin luftën më të madhe të mbanin partinë të bashkuar se sa

qendrimi i Britanisë në Evropë.

152

Një faktor i rëndësishëm në qeverisjen e Callaghan, vihet re se në momentet e

vështira ekonomike, ai nuk e mori parasysh të kërkonte ndihmë nga KEE por mendonte

se FMN ishte alternativa e vetme për ta ndihmuar.

Gjatë periudhës së saj në pushtet por edhe më pas Theçeri ka marrë epitete të

ndryshme. Disa studiues e kanë quajtur agresive, disa me karakter dominues duke shkuar

edhe tek fjalët e kryeministrit francez i cili e quante vajza e bakallit ose rinoceront.

Sovjetikët ishin ata që e quajtën Zonja e Hekurt e cila pëlqehej nga ana e saj dhe u përdor

gjërësisht për të karakterizuar personalitetin e saj.

Theçeri karakterizohet për sjelljen e saj agresive ndaj anëtarëve të KEE-së

kryesisht për çështjen e buxhetit britanik. Kjo përbënte një kosto shumë të lartë për

Britaninë pasi pjesa më e madhe e saj shkonte për shpenzimet e PPB për të cilat ajo nuk

kishte asnjë përfitim. Me të drejtë Theçeri kërkoi “Duam paratë tona” megjithëse ajo

mund ta kishte kërkuar këtë me tone më të zbutura. Vendet e tjera nuk ishte në avantazh

pasi nëse kontributi në buxhet i ulej Britanisë do t’i ngrihej kontributi në buxhet vendeve

të tjera. Në mbledhjet me partnerët e saj evropian ajo kishte thyer tabunë e diplomacisë

britanike, kishte mungesë totale të qetësisë dhe sjelljes diplomatike.

Me anë të imponimit të kërkesës së saj për reduktim të kontributit në buxhet, ajo

pezulloi çështjet e tjera të integrimit por pati edhe një anë pozitive për vendet e KEE-së

sepse më në fund u përcaktuan bazat e financimit të Komunitetit.

Pas zgjidhjes së çështjes së buxhetit paraqitja nga ana e Theçerit të një dokumenti

“Evropa – E Ardhmja” ishte një kthesë në politikën e saj që e bënte të ishte më

dashamirëse me Komunitetin. Por sërish u përball me kundërshtime nga ajo për sa i

përket çuarjen më tej të idesë së saj që rezultoi në krijimin e Akti Unik Evropian. Theçeri

ishte kundër dhënies më shumë kompetenca Komisionit dhe ndryshimin e Traktatit.

Theçeri u bë pengesë për disa angazhime të integrimit evropian dhe kur nuk kishte interes

e çonte deri në heqjen nga axhenda e diskutimeve, siç ishte rasti i Politikës Sociale e

paraqitur nga gjermanët.

Theçeri ishte më e prirur të kishte një marrëdhënie të shkëlqyera me SHBA-në

sesa me Evropën. Kjo shihet edhe në marrëdhëniet e shkëlqyera të cilat ajo krijoi me

presidentët amerikan me të cilët konsiderohet se edhe në rast se kishin fërkime, ishin

thjesht fasadë.

Kundërshtimet e saj për politikat e ndërmarra nga KEE-ja, përkuan edhe me

daljen kundër të ministrave të kabinetit të saj. Kundërpërgjigja e saj kundrejt anëtarëve të

të kabinetit ishte shkarkimi ose mos dhënia e një mandati të dytë siç ishte në rastin e Lord

Cockfield. Ndërsa këto lëvizje të saj gjatë mandatit të parë, nuk shkaktuan probleme pasi

edhe opinioni publik ishte negativ për anëtarësimin në KEE, gjatë mandatit të fundit asaj

iu desh të përballej me kundërshtarë të fortë si Howe dhe Lawson të cilët kishin poste

kyçe në kabinetin e saj dhe kishin shumë ndikim në parti. Problemi që përplasi Theçerin

me ministrat e saj ishte anëtarësimi në ERM si pasojë e të cilit uli nga posti Howe dhe

shkaktoi indirekt dorëheqjen e Lawson. Fjalimi i këtij të fundit ishte vdekjeprurës për

153

qeverisjen e Theçerit gjë që ngriti pretendimet e anëtarëve të tjerë të partisë për të marrë

drejtimin e partisë dhe të vendit. Theçeri e lëvizi Howe me idenë e dhënies së postit të

zëvendëskryeministrit por në fakt ky post nuk kishte kompetenca të rëndësishme

Megjithë luftën e saj me Howe dhe Lawson për sa i përket hyrjes në ERM, edhe

pasuesit e tyre ishin këmbëngulës për këtë pikë, të cilët Theçeri u detyrua të miratonte

hyrjen e sterlinës në ERM.

Në sondazhet e fundit Theçeri rezulton kryeministrja më e suksesshme dhe më e

pëlqyer për britanikët duke lënë pas Çërçill.

Britanikët aspironin që të ishin liderët e këtij bashkimi, por duke qenë se ajo nuk

mori pjesë në asnjë prej negociatave të krijimit të KEE-së, ajo e humbi rastin jo vetëm të

ishte pjesëtarë që në fillim, por edhe që të ishte në postin drejtues i cili ishte i zënë nga

Franca dhe Gjermania. Një nga synimet e Britanisë me hyrjen e saj në KEE ishte të

merrte kryesinë e saj, gjë të cilën nuk e arriti.

Mendoj se Britania dështoi të merrte kryesinë e KEE-së sepse nënvlerësoi boshtin

Francë-Gjermani. Këtu mund të shtohet se megjithëse qëllimi kryesor që e shtyu SHBA-

në të inkurajonte anëtarësimin britanik ishte që Britania të merrte kryesinë, ajo shihte

Francën dhe Gjermaninë si liderë të KEE-së. Në veçanti mendoj se ky dështim vjen si

rezultat se qeveritë britanike nuk patën një marrëdhënie të mirë me përfaqësuesit e

Francës apo të Gjermanisë duke ditur se këto të dyja luanin rolin kryesor në KEE. Vihet

re se mosmarrëveshjet ndërmjet Britanisë me Francën dhe Gjermaninë dalin në pah që

nga koha e Makmillanit. Ai pati probleme me De Golin dhe me kancelarin gjerman në

momentin kur dëshira për të hyrë në Evropë u bë një prioritet kyç i politikës së tij. Vihet

re se ai arriti deri në pikën që i kërcënoi të dy këta liderë, megjithëse ishin ata të cilët do

të vendosnin për hyrjen ose jo të Britanisë si anëtare me të drejta të plota në KEE.

Gjermaninë e kërcënoi se do të hiqte trupat britanike nga tokat gjermane dhe De Golin e

kërcënoi se do të hiqte dorë nga NATO. Ndërsa marrëdhëniet e Gjermanisë me Britaninë

në kohën e qeverisjes së Wilson ishin më pozitive, ato pësuan çarje nga kritikat e bëra

nga ky i fundit për marrëveshjen Nassau. Ai u shpreh se kjo marrëveshje kishte frenuar

për dy vjet shpresat e botës për të bërë një marrëveshje për ndalimin e përhapjes së

armëve bërthamore por që kishte stimuluar etjen bërthamore në vendet e tjera të Aleancës

duke përfshirë Gjermaninë. Callaghan nuk ishte shumë i bindur për anëtarësimin e

Britanisë në KEE. As ai nuk shquhej të kishte marrëdhënie të mira me përfaqësuesit

gjerman dhe francez. Duhet specifikuar se ndryshe nga kryeministrat e tjerë, ai nuk kishte

ndonjë interes apo objektiv që Britania të merrte drejtimin e KEE-së.

Theçeri njihej për ngritjen e problemeve me zë të lartë duke mos marrë parasysh

për pasojat që do të kishte në marrëdhëniet e Britanisë me Francën dhe me Gjermaninë.

Marrëdhënia e saj me Delors ishte veçanërisht agresive për shkak të propozimeve të tij

për integrimin evropian të cilat binin ndesh me interesat e Britanisë. Ndërsa marrëdhënia

me Giscard ishte disi më e zbutur, Theçeri thotë se nuk ishte një person që e ngrohte dhe

mendonte se kjo ishte e njëjtë edhe për Giscard.

154

Këtu bën përjashtim Hithi i cili ishte i vetmi që krijoi një marrëdhënie shumë të

mirë me Pompidu e cila mendohej se do të thyente lidhjen që bashkonte Francën me

Gjermaninë për ta zëvendësuar atë me Francën dhe Britaninë gjë që mbeti vetëm

hipotetike. Asnjë kryeministër tjetër nuk u tregua strategjik për të marrë drejtimin e KEE-

së. Por vihet re edhe se gjatë negociatave të hyrjes, ai nuk mbajti të njëjtin qendrim, gjë

që nuk realizoi ëndrrën britanike, të luante rolin e liderit.

Britania paraqitet si partneri i çuditshëm që në fillim të viteve ’50. Nëse ndjekim

një vijë logjike, kemi një zig-zag të përgjigjeve britanike ndaj KEE-së duke nisur nga

vitet ’50 dhe deri në dorëheqjen e Theçerit e cila mund të specifikohet si: Jo, Jo, Po-Jo,

Po, Po-Jo, Po-Jo, Jo-Jo-Po. Pra një vend anëtar që ra dakort me traktatet e Politikat e BE-

së, nuk paraqiti të kishte një objektiv të qartë kundrejt KEE-së dhe nuk tregoi të ishte një

anëtar bashkëpunues me vendet e tjera. Kjo ishte si pasojë e politikës së tyre e cila

konsiderohet minimaliste. Britanikët ishin vend anëtarë i KEE-së, por nuk miratuan

pjesën më të madhe të politikave të ndërmarra pas anëtarësimit, madje kërkuan

ndryshime për politikat më të mëdha të KEE-së. Angazhimi i britanikëve nuk ishte i

plotë, duke pasur gjithmonë në mendje se politikat e ndërmarra do të ishin të gabuara për

Britaninë.

Mendoj se justifikimi apo teknika siç thotë Theçeri se Britania duke qenë kundër

politikave të KEE-së, do të jepte kontribut të madh që ato të pranoheshin nga vendet e

tjera anëtare, ishte e gabuar. Kjo për vetë faktin se në këtë mënyrë ndikoi negativisht në

sytë e vendeve të tjera, për të cilët pjesën më të madhe të kohës çuditeshin me sjelljen e

çekuilibruar të Britanisë. Kjo të çonte të mendosh se Britania nuk ishte e bindur për

hyrjen e saj në KEE.

Mosbesimi ishte një tipar që e karakterizonte Britaninë në politikën e saj të

ndërmarrë kundrejt Evropës. Kjo vihet re jo vetëm në krijimin e KEE-së në 1950-ën,

vazhdoi me bisedimet e KEQÇ, KEM dhe Konferencën e Mesinës por nuk u kufizua as

me anëtarësimin e saj në KEE. Kjo e fundit u shndërrua në euroskepticizëm i cili ishte një

term i përdorur së tepërmi në periudhën e Theçerit. Mendoj se një disavantazh i Britanisë

për sa i përket anëtarësimit ishte se euroskeptikët ishin shumë të organizuar madje

shpeshherë shumë prej tyre ishin kanë patur poste të larta në rang ministri në dikastere të

rëndësishme. Këtu mund të shtojmë edhe Wilson, Callaghan dhe Theçerin.

Mund të bëhet një ndarje ndërmjet dy partive politike britanike për sa i përket

qendrimit të tyre me KEE-në. Partia Konservatore konsiderohet Partia e Evropës, duke

shënuar këtu Hithin si përfaqësuesin më të përkushtuar ndaj Evropës, i cili e çoi deri në

fund me sukses anëtarësimin e Britanisë në KEE. Theçeri ishte shumë ndryshe nga ai

megjithëse ishte përfaqësuese e të njëjtës parti, ajo kishte shfaqur më tepër tiparet e një

anëtari të Partisë Laburiste. Ajo ndoqi një politikë të ashpër dhe nuk ishte aspak e bindur

për përfitimet e Britanisë nga politikat e KEE-së. Nga ana tjetër kemi Wilson dhe

Callaghan të cilët përfaqësonin Partinë Laburiste dhe që donin ta përdornin anëtarësimin

e Britanisë për qëllime të caktuara. Wilson aplikoi për anëtarësim në vitin 1966 për të

155

rimbursuar dështimin e tij e cila do të ishte një zgjidhje për përmirësimin e ekonomisë. Të

dy kryeministrat e Partisë Laburiste i bashkonte e njëjta arsye për të qendruar në KEE, siç

ishte ajo për të mbajtur partinë të bashkuar dhe nuk mbanin një qendrim të caktuar pasi

partia e tyre nuk ishte e një mendjeje për sa i përket Evropës. Megjithëse Partia

Konservatore konsiderohej Partia e Evropës, kishte në mes të saj edhe anëtarë të cilët

ishin kundër anëtarësimit. Këtu mund të theksohet Theçeri, e cila megjithëse nuk shrehet

asnjëherë kundër integrimit të Britanisë në KEE, nuk ishte shumë entuziaste.

Britania ishte një nga anëtarët më të fuqishëm në një organizëm të fuqishëm dhe

duke pasur këtë status, ajo përfitoi nga lehtësirat ekonomike, tregtare, politike etj. Si

pasojë, mendoj se ideja e Britanisë për të qenë një nga vendet më të rëndësishme në

Evropë, nëpërmjet anëtarësimit u arrit.

Vihet re se të gjitha politikat që Britania ka ndërmarrë, janë të bazuara në

interesin e saj për të qenë një fuqi e madhe. E njëjta politikë duket se është ndjekur që

nga periudha e Çërçillit i cili i vuri theksin rëndësisë së Britanisë si fuqi e madhe e

lavdishme e cila nuk ka nevojë të jetë pjesë e diçkaje por është krijuar për të qenë lider në

botë. Këtë e vërteton fakti se Çërçill konsiderohet një nga Kryeministrat më të

rëndësishëm për britanikët sipas sondazheve të kohëve të sotme. Madje Ali El-Agraa

argumenton se anëtarësimi i Britanisë në KEE përbënte një pengesë për Britaninë që ajo

të mund të merrte rolin e fuqisë së madhe botërore. Por shtrohet pyetja: Në qoftë se nuk

do të kishte qenë një anëtar i KEE-së, a do të kishte mundur Britania të kishte ekonominë

e gjashtë në botë? Jam e bindur se jo.

Ky rol që ndërmori Britania me anëtarësimin e saj vihet në pikëpyetje që nga

momenti që Britania vendosi të dilte nga BE si rezultat i referendumit të qershorit të vitit

2016. A do të mundet Britania të jetë fuqia e madhe që ajo ka dashur gjithmonë të bëhej

me daljen nga BE-ja? Mendoj se Brexit ishte një goditje e fortë si për KEE-në, edhe për

vetë Britaninë. Kjo do të thotë më pak shpenzime për Britaninë që do të thotë, nuk do të

paguaj kontributin vjetor në buxhetin e BE-së. Ndërsa për BE-në do të thotë heqja e një

kontributi të lartë në buxhet, i cili do të kompensohet nga vendet e tjera anëtare.

Një tjetër disavantazh i Brexit është se tregtia e Britanisë, importet dhe eksportet

janë përqendruar me vendet e BE-së dhe në çastin e daljes që do të thotë anullimi i të

gjitha traktateve të BE-së me Britaninë, pra do të jetë një çmim i shtrenjtë për t’u paguar

nga Britania. Duke bërë një krahasim vihet re se në vitin 1948, vendet që përbënin

Komunitetin në vitin 1973 (të gjashtë plus Irlanda dhe Danimarka) llogaritej 13.1% e

importeve të Britanisë dhe merrte 16.7% të eksporteve britanike. Në vitin 1983 importet e

Britanisë me te njëjtët vende ishin 45.6% dhe eksportet llogariteshin ne 43.8%. Në vitin

1987, KEE llogaritej për më tepër se gjysma e tregtisë britanike ndërsa në vitin 1997

shifra ishte afro 60%. Një nga arsyet kryesore ku britanikët e bazuan “divorcin” e tyre me

BE-në ishte Politika e Përbashkët Bujqësore humbjet e të cilës megjithëse

rimbursoheshin, nuk sillnin përfitime të konsiderueshme për Britaninë. Ajo që britanikët

nuk kanë marrë parasysh në këtë vendim të tyre ishte fakti se Britania përpara se të hynte

156

në BE kishte një ekonomi aspak stabël dhe ky anëtarësim i shërbeu si një varkë shpëtimi

për mëkëmbjen e saj.

Dhënia fund e kësaj marrëdhënie të çuditshme ndërmjet Britanisë dhe BE-së është

në dëm të të dyja palëve. Kjo marrëdhënie ishte e çuditshme pasi në çdo fazë të

integrimit evropian, kishte shumë dyshime për politikat e ndërmarra dhe nuk kishte një

bashkëpunim të frutshëm siç duhet të kishte mes partnerëve të barabartë në një organizëm

të fuqishëm si BE-ja.

Do të jetë e vështirë gjetja e një gjuhe të përbashkët gjatë negociatave pasi secila

nga të dyja do të kërkojë që përfitojë nga kjo ndarje. Të dyja palët duhet të gjejnë një

mënyrë të mesme nëpërmjet të cilës ata mund të ruajnë interesat e secilit pa prishur ato të

tjetrit. Kjo mund të arrihet nëpërmjet ndonjë marrëveshjeje të veçantë bashkëpunimi ku të

dyja palët të mos të pësojnë humbje të ndjeshme.

Sipas mendimit tim dalja e Britanisë nga KEE është një gabim kolosal i

britanikëve. Megjithëse, Britania i dha fund historisë së saj si vend anëtar i BE-së,

historia e saj vazhdon ende, ndoshta me zhgënjim ndoshta me përfitime për daljen,

mbetet për t’u zbuluar. Por duhet vënë në dukje se Britania e humbi mundësinë për të

pasur mbështetje nga vendet e Bashkimit Evropian.

157

Bibliografia

Adonis A. Parlament Today, Manchester University Press, UK and New

York, 1993

Bell P. M. H, France and Britain 1940-1994, The long Separation,

Routledge, New York, 2014

Bainbridge T. The Penguin Companion to European Union, Penguin

books, England, 1995

Baker David, Seawright David, Britain for and against Europe, British

Politics and the Question of European Integration, Clarendon Press,

Oxford, 1998

Baun M., Marek D., Cohesion Policy in the European Union, Palgrave,

London and New York, 2014

Brenchley F., Britain and the Middle East: An economic history 1945-87,

Lester Crook Academic Publishing, London, 1989

Batten G. MEP, How much does the European Union cost Britain? The

Bruges Group, London, 2008

Campbell J., Margaret Thatcher, Vintage 2008, Great Britain, 2008

Camps M., Britain and European Community, 1955-1963, Princeton

University Press, New Jersey and London, 1964

Childs D. Britain in 1945 A Political History, Routledge, USA and Canada,

2001 and 2006

Crowson, N.J. Britain and Europe: A political history since 1918,

Routledge, USA and Canada, 2011

Dinan, D., Historia e Integrimit Evropian, AIIS, Tiranë, 2009

Dinan, D., Fifty Years of European Integration: A Remarkable

Achievement, Fordham International Law Journal, Volume 31, Issue 5,

2007

Fiscus J., War and conflict in the Middle East Rosen Publishing Group,

New York, 2003

F. Tatham A., Enlargement of the European Union, European Law

Collection, Kluver European Law Collection, Great Britain, 2009

Forster A., Euroscepticism in Contemporary british politics, Opposition to

Europe in the British Coservative and Labour Parties since 1945,

Routledge, London, 2002

Gowland D., Turner A., Reluctant Europeans, Britain and European

Integration 1945-1998, Pearson Educations Limited, UK, 2000

George S. Britain and European integration since 1945, Basil Blackwell,

UK, 1991

https://www.google.al/search?hl=en&biw=1366&bih=643&tbm=bks&tbm=bks&q=inauthor:%22Frank+Brenchley%22&sa=X&ved=0ahUKEwjn2OP6rfDOAhXCbRQKHd1_ATMQ9AgIJDAA

https://www.google.al/search?tbo=p&tbm=bks&q=bibliogroup:%22War+and+conflict+in+the+Middle+East%22&source=gbs_metadata_r&cad=2

158

Geddes A. The European Union and British Politics, Palgrave Macmillan,

UK, 2004

George, S. An awkward partner, Oxford University Press, New York

1998

Gorst A., Johnman L., The suez crisis, Routledge, USA and Canada, 1997

Gowland D., Turner A., Wright A., Britain and european integration on

the sidelines, Routledge, USA and Canada, 2010

Glen Giauque J., Grand Design and visions of unity, The atlantic powers

and reorganization of western Europe, The University of North Carolina

Press, USA, 2002

Gowland D., Turner A., Britain and European integration 1945-1998, A

documentary history, Routledge, Great Britain and New York, 2000

Gowland D. and Turner A., Reluctant Europeans: Britain and European

Integration 1945-1998, Pearson Education Limited, Routledge, UK, 2000

Goldstein, S. Joshua, Marrëdhënie ndërkombëtare, Dituria, Tiranë, 2003

Greenwood S., Britain and European Integration since the Second World

War, Manchester University Press, USA, 1996

Jones A., Britain and the European Union, Politics Study Guides,

Edinburgh University Press, UK, 2007

Jowell R. and Hoinwille G., Britain into Europe: Public opinion and EEC

1961-75, Croom Helm, 1976 (marrë nga google books në v. 2012)

Kaiser W., Using Europe, Abusing the Europeans, Macmillan Press LTD,

London, 1999

King S., The British Prime Minister, Macmillan Publishers LTD London

and Duke University Press in USA, Durham, North Carolina, 1985

Kissinger, Henry, Diplomacia, Laert, Tiranë, 1999

Kunz D. B., The economic diplomacy of Suez Crises, The university of

North Carolina Press, USA, 1991

L. Arnstein W., Britain yesterday and today: 1830 to the present, D.C.

Health, 1988

Lakër U., Europa në kohën tonë 1945-1992, Dituria, 2003

Lettessier Jean-Yves, Silvani J., Soin R., Evropa ekonomike dhe e

ardhmja e saj, përkthimi dhe botimi në shqip Papirus, 2009

Ludlow N. P. - Dealing with Britain: the 6 and the UK first application to

EEC – Cambridge University Press, UK and Melbourne Australia, 1997

May A., Britain and Europe since 1945, Addison Wesley Longman

Limited, London and New York, 1999

Milo P., Bashkimi Evropian, Albpaper, Tiranë, 2002.

159

Mangold P., The Almost Impossible Ally: Harold Macmillan and Charles

de Gaulle, Palgrave Macmillan, New York and Canada, 2006

Marr A., A history of modern Britain, Macmillan, UK, 2007

Morgan, Peter, Alarming Drum, Imprint Academic, UK and USA, 2005

M. El-Agraa, A., Britain within the European Community The Way

Forward, Macmillan, Great Britain, 1983

Pugh M. and Williams P., Superpower Politics: Change in the United

States and the Soviet Union, Manchester University Press, Manchester

and New York, 1990

Qirici S, Goga H. Malaj A, Njohuri mbi Bashkimin Europian, Shtëpia

Botuese ILAR, Tiranë, 2010

Rowe Ch. Britain 1929-98, Harcourt Education Limited, 2003, UK

Salmon, C. Trevor, Nicoll Williams, Building European Union: A

Documentary and Analysis, Manchester University Press, UK and NY,

1997

Sanders D., Loosing an Empire, Finding a Role, Palgrave Macmillan,

Great Britain, 1990

Seldon A. and Collings D., Britain under Thatcher, Pearson Education

Limited, London, 2000

S. Milward, A., The fall and rise of a National Strategy 1945-1963, Frank

Cass Publishers, Great Britain and United States, 2002

Singh Chopra H., De Gaulle and European Unity, Abhinav publications,

New Delhi, 1974

Thompson H., The conservative government and the European exchange

rate mechanism, 1979-1994, Pinter, New York, 1999

Waller S., AQA history for A Level: The making of modern Britain 1951-

2007, Oxford University Press, UK, 2015

W. Young, J., Britain and European Unity 1945-1992, Macmillan, USA,

1993

Wilkes G., Britain’s failure to enter European Community 1961-63, Frank

Cass and Co. LTD, UK and USA, 1997

Young H., This blessed plot, Britain and Europe from Churchill to Blair,

Macmillan, London, 1998

E. Bruce Geelhoed, James F. Hobbs, Margaret Thatcher: In Victory and

Downfall, 1987 and 1990, Praeger, New York, 1992

https://www.questia.com/searchglobal#!/?publisher=Praeger

160

Materiale nga interneti Dokumente origjinale, intervista (të gjitha website-et i

referohen vitit 2016)

From the Messina Conference to the Rome Treaties (EEC and EAEC) —

Full text, marrë nga www.cvce.eu

http://www.cvce.eu/Address given by Winston Churchill at the Congress of

Europe in The Hague (7 May 1948)




https://www.princeton.edu/~amoravcs/library/revisionism.pdf


http://filestore.nationalarchives.gov.uk/pdfs/small/cab-129-76-cp-55-55-

5.pdf

https://www.princeton.edu/~amoravcs/library/de_gaulle.pdf





http://filestore.nationalarchives.gov.uk/pdfs/small/cab-129-95-c-58-229-

29.pdf


http://filestore.nationalarchives.gov.uk/pdfs/small/cab-128-42-cc-67-69-

69.pdf


http://www.heritage.org/europe/report/eu-defense-integration-

undermining-nato-transatlantic-relations-and-europes-security

http://www.cvce.eu/




https://www.princeton.edu/~amoravcs/library/revisionism.pdf


http://filestore.nationalarchives.gov.uk/pdfs/small/cab-129-76-cp-55-55-5.pdf

http://filestore.nationalarchives.gov.uk/pdfs/small/cab-129-76-cp-55-55-5.pdf

https://www.princeton.edu/~amoravcs/library/de_gaulle.pdf





http://filestore.nationalarchives.gov.uk/pdfs/small/cab-129-95-c-58-229-29.pdf

http://filestore.nationalarchives.gov.uk/pdfs/small/cab-129-95-c-58-229-29.pdf





http://www.heritage.org/europe/report/eu-defense-integration-undermining-nato-transatlantic-relations-and-europes-security

http://www.heritage.org/europe/report/eu-defense-integration-undermining-nato-transatlantic-relations-and-europes-security

161

Abstrakti

Fjalët kyce: sovranitet, mbikombtarizëm, veto, euroskepticizëm, integrim, fuqi e madhe, negociata.

Viti 2016 ishte viti që shënoi vendimin e popullit britanik për të dalë nga Bashkimi Evropian. Është vetë

historia e integrimit të këtij vendi të fuqishëm që hedh dritë në marrëdhëniet ndërmjet KEE-së dhe

Britanisë. E cilësuar si partneri i çuditshëm, Britanisë iu deshën 11 vjet për të aplikuar për anëtarësimin në

KEE. Ky studim ka për qëllim të studiojë arsyet pse Britania nuk iu bashkua KEE-së që në vitet e para të

krijimit të saj dhe pse politika e saj e jashtme ishte e përqendruar më tepër te SHBA-ja dhe Komonuelthi

sesa Evropa. Cilat ishin arsyet pse më pas vendosi të aplikonte në KEE? Një tjetër synim i këtij studimi

është edhe arsyeja pse De Goli i dha veton Britanisë. Cilat ishin arsyet pse Britania ishte e suksesshme në

aplikimin e saj të tretë për anëtarësim? Cilat ishin tendencat e partive kryesore politike në Britani kundrejt

KEE-së?

Britanikët besonin se ishin superiorë mbi vendet e tjera të Evropës Perëndimore. Duke mos iu bashkuar të

gjashtë vendeve themeluese të KEE-së, ata donin të ruanin preferencat e tregtisë së lirë, marrëdhëniet

politike dhe ekonomike me Komonuelthin si dhe marrëdhënien e saj të veçantë me SHBA-në. Nuk duhet

lënë mënjanë dëshira për të ruajtur sovranitetin dhe mospëlqimi i saj për mbikombëtarizmin. Të gjitha këto

arsye do t’i shërbenin Britanisë për një qëllim të vetëm, atë të ruajtjes së statusit të saj si një fuqie e madhe

botërore. Por kur burimet të cilat ajo i konsideronte si thelbësore për mbijetesën e saj rezultuan afat-

shkurtra, trokiti në portën e KEE-së por me kushtet e saj të cilat u ndeshën me kundërshtimin e De Golit i

cili i dha veton tre herë, njëherë për krijimin e një zone të tregtisë së lirë dhe dy herë aplikimit të Britanisë.

Rezultati i Brexit konfirmoi një tregues të rëndësishëm se Britania ka mbajtur të njëjtin qendrim karshi

Evropës.

Abstract

Key words: sovereignty, supranacionalism, veto, euroscepticism, integration, superpower, negotiations.

The year 2016 is the year that marks the decision of the british people to exit from the European Union. It

is the integration history of such a powerful country which enlights the relationship between EEC and

Britain. Considered the awkward partner, it took 11 years to Britain to apply for the EEC membership. This

research aims to provide reasons why Britain didn’t join the EEC since the very first years of its creation

and why its external policy was more concentrated in the USA and Commonuelth than Europe. Which are

the reasons why Britain decided to apply to the EEC 11 years later? Another aim of this reseach is also to

provide reasons why De Gaulle gave the veto twice to Britain. Which are the reasons why Britain was

successful in its third application to EEC membership? What are the tendencies of the main political parties

in Britain towards EEC?

The british believed that they were superior to other western european countries. By not joining the six

founding countries of EEC, they wanted to perserve their preferences of free trade, their economic and

political relationship with Commonuelth as well as its special relationship with the USA. It should be

stressed its desire to protect its sovereignty and its dislike for supranacionalism. All such reasons would

serve to Britain for one reason, the one to perserve its status of world superpower. But when the resources it

considered as vital for its survival resulted short-term, Britain knocked to EEC door but with its conditions

which encountered De Gaulle’s opposition who gave the veto three times, once to the proposal of European

Free Trade and twice to Britain’s application. The Brexit result confirms one important indicator that

Britain has maintained the same attitude towards Europe.

Britania e Madhe dhe Proçesi i Integrimit Evropian · Fokusimi i studimit të “Britania e Madhe...

Documents

Transcript of Britania e Madhe dhe Proçesi i Integrimit Evropian · Fokusimi i studimit të “Britania e Madhe...