Sveuilite u Zadru

Odjel za arheologiju

BRIBIR U RAZVIJENOM I KASNOM SREDNJEM

VIJEKU NEKROPOLE I SITNI NALAZI

Seminarski rad iz kolegija:

Nacionalna arheologija razvijenog i kasnog srednjeg vijeka

Mentorica: doc. dr. sc. Karla Gusar Studentice: Martina Kori

Maja Vidovi

Zadar, 9. travnja 2015.

SADRAJ

1. UVOD ................................................................................................................................. 2

2. NEKROPOLE ..................................................................................................................... 2

2.1. Nekropola Groblje ........................................................................................................... 2

2.2. Nekropola Dol ................................................................................................................. 3

2.3. Nekropola Tjeme ............................................................................................................. 4

3. KERAMIKA ....................................................................................................................... 4

3.1. Kuhinjska keramika ......................................................................................................... 5

3.2. Stolna keramika ............................................................................................................... 5

4. STAKLO ............................................................................................................................. 7

5. METALNI PROIZVODI .................................................................................................... 8

6. NUMIZMATIKA.............................................................................................................. 10

7. SFRAGISTIKA ................................................................................................................. 11

8. ZAKLJUAK ................................................................................................................... 12

9. LITERATURA.................................................................................................................. 13

10. PRILOZI ........................................................................................................................ 14

2

1. UVOD

Tema ovog seminarskog rada je grad Bribir, tonije, nekropole na Bribirskoj glavici te

sitni nalazi koji pripadaju razdoblju razvijenog i kasnog srednjeg vijeka a koji su pronaeni

izvan grobova po itavoj povrini Bribirske glavice. Najprije emo ukratko predstaviti tri

nekropole Groblje, Dol i Tjeme, koje su nam vane za navedeno razdoblje. Od sitnih nalaza,

najvanija nam je keramika, koja osim to omoguava datiranje odreenih slojeva, pokazuje

trgovake kontakte zajednice sa Bribirske glavice s ostatkom Mediteranskog svijeta.Osim

keramike, vani su nam i metalni nalazi koji svjedoe o zanatstvu i kovakim radionicama

koje su se razvile u Bribiru, a bez kojih, razvijeni grad poput ovog, ne bi bio potpun. Na kraju

emo spomenuti nalaze novca, koji su najpouzdaniji materijal za dataciju, te takoer puno

govore o kontaktima sa ostatkom Mediterana, posebice sa istonom talijanskom obalom.

2. NEKROPOLE

Na prostoru Bribirske glavice otkriveno je sveukupno sedam nekropola koje upuuju

na kontinuitet ivota na tom vanom arheolokom nalazitu (sl. 1). Nekropole Vratnice i Novi

put pripadaju iskljuivo ranom srednjem vijeku te ne ulaze u temu ovog seminarskog rada.

Nekropola Groblje se poinje koristiti u ranom srednjem vijeku ali ima kontinuitet pokapanja

do kasnog srednjeg vijeka, dok nekropole Dol i Tjeme pripadaju razvijenom i kasnom

srednjem vijeku. Ranosrednjovjekovne nekropole se nalaze na padinama Bribirske glavice, tj.

izvan gradskih bedema, za razliku od kasnijih nekropola koje se nalaze s unutranje strane i

povezane su sa izgradnjom crkava. Osim ovih pet spomenutih nekropola, na Bribirskoj glavici

se nalaze jo dvije mlae novovjekovna nekropola i suvremeno seosko groblje.1

2.1. Nekropola Groblje

Nekropola Groblje se nalazi s unutranje strane gradskih bedema, uz polikonhnu crkvu

koja se nalazi ispod dananje crkve sv. Joakima i sv. Ane. Poetak pokapanja na ovoj

nekropoli se datira nakon prestanka upotrebe nekropole Vratnice, tj. poetkom 10. st., a

koristilo se sve do 14. st. U tom razdoblju, nekropola je dostigla velike dimenzije ali je

istraeno samo 88 grobova jer se svojim veim dijelom nalazi ispod dananjeg groblja pa je

1 M. ZEKAN, 1996, 41.

3

istraivanje bilo mogue provesti samo na perifernim dijelovima te u dvije sonde unutar

groblja ispred zvonika i na mjestu nekadanje mrtvanice (sl. 2).2

Grobovi na perifernim dijelovima nekropole su uglavnom ovalnog oblika sa

orijentacijom istok zapad. Grobni nalazi su pronaeni u ukupno 46 grobova, od kojih je

najei nakit. Najbrojnije su obine kariice i naunice s tri koljenca, a pronaen je jo par

jednojagodnih naunica glatke povrine, jednojagodna naunica ukraena filigranom i

granulacijom, naunica s granuliranim koljencima, pojedinane jagode i privjesci u obliku

jagoda, dok je jedinstven nalaz tordirana kariica kvadratnog presjeka sa S zavretkom (sl.

3). Gotovo svi pronaeni oblici pripadaju ranom srednjem vijeku, osim jedne trojagodne

naunice ukraene granulacijom koja se datira u kasnije razdoblje.3

2.2. Nekropola Dol

Ova nekropola se takoer nalazi unutar gradskih bedema, tonije okolo i unutar crkve

sv. Marije (sl. 4). Sveukupno su otkrivena 172 groba koja se mogu podijeliti u dva tipa

grobovi u ovalnoj ili etvrtastoj jami prekriveni kamenim ploama i grobovi na dva ili tri kata

prekriveni kamenim ploama. Prvi oblici grobova su veinom zastupljeni okolo crkve dok se

drugi tip nalazi unutar crkve i samostana to upuuje na socijalnu diferencijaciju kod

pokojnika.4 Meu grobnim nalazima su najei nakit i dijelovi nonje. Prstenje se javlja u

razliitim oblicima, od vitica i obinih prstena s ovalnom vanjskom povrinom ukraenom cik

cak motivom do prstenja s ukraenom ploicom i prstenja s okom. Pronaene su i

trojagodne naunice, naunice s tri granulirana koljenca, zrnolika puceta te okrugle i etvrtaste

kope, ali javlja se i srednjovjekovni novac (sl. 5). Veoma vaan nalaz je jedan primjerak

maa s gotikim karakteristikama.5

Kao najzanimljiviji grob istie se onaj unutar crkve sv. Marije prekriven monolitnom

kamenom ploom sa prikazom stiliziranog orlovog krila to potvruje ranije teorije da je

hrvatska plemika obitelj ubi koja je stolovala u Bribiru koristila crkvu sv. Marije kao svoj

mauzolej (sl. 6). Uz pokojnika su pronaene dvije okrugle kope, ostruga i sedam privjesaka

od srebrnog lima.6

2 M. ZEKAN, 1996, 47. 3 M. ZEKAN, 1996, 48. 4 M. ZEKAN, 1996, 49. 5 M. ZEKAN, 1996, 51. 6 M. ZEKAN, 1996, 51.

4

Nekropola se datira u vrijeme izgradnje crkve i samostana, tj. u 13. st. a prema

nalazima novca smatra se da pokapanje prestaje krajem 16. st.7

2.3. Nekropola Tjeme

Nekropola Tjeme je smjetena okolo gotike crkve koja se nalazi uz zapadni rub

nekropole Groblje, te na jednom dijelu preslojava stariju nekropolu (sl. 7). Istraeno je 78

grobova koji su se nalazili uz gotiku crkvu te je ustanovljeno da prevladavaju grobovi

ovalnog ili etvrtastog tipa, a javljaju se i grobovi na dva ili tri kata kao i na nekropoli Dol.

Takvi grobovi na katove su karakteristini za 15. i 16. st. Osim u Bribiru, javljaju se jo u

Otresu i Brnazama. Grobni nalazi su, kao i kod prethodno opisanih nekropola, uglavnom

nakitni predmeti i dijelovi nonje. Vaan nalaz su kope kojima se bone strane ovalno ire

prema lunom prednjem dijelu sa dva trna. Od nakita se javljaju obine kariice, naunice s tri

granulirana koljenca, trojagodna naunica ukraena granulacijom i zrnolika puceta, a

pronaen je i par ostruga (sl. 8).8

Ova nekropola se datira u 14. st., te se smatra da je bila u upotrebi do poetka 16. st.,

tj. do dolaska Turaka. to se tie gotike crkve oko koje je nastala ova nekropola, M. Zekan

smatra da je to zapravo crkva sv. Ivana o kojoj pie Farlati, iako neki autori taj titular

pripisujupolikonhnoj crkvi koja se nalazi ispod dananje crkve sv. Joakima i Ane.9

3. KERAMIKA

Keramika je dio svakodnevnog ivota jo od neolitskog doba, te je zbog toga jedan od

najvanijih povijesnih izvora o nekoj zajednici. Na Bribirskoj glavici su pronaene velike

koliine keramike koje potjeu iz razliitih vremenskih perioda, od prapovijesti preko antike

do srednjeg vijeka. Srednjovjekovna keramika je zastupljena u razliitim oblicima koji se

datiraju od 7. st. do prodora Turaka, iako nas u ovom seminarskom radu zanima keramika

razvijenog i kasnog srednjeg vijeka. Srednjovjekovna keramika na Bribirskog glavici je

podijeljena u dvije skupine grube posude kuhinjske namjene i stolno posue, stoga emo

posebno obraditi oba tipa keramike.10

7 M. ZEKAN, 1996, 51. 8 M. ZEKAN, 1996, 51. 9 M. ZEKAN, 1996, 52. 10 V. DELONGA, 1996a, 55.

5

3.1. Kuhinjska keramika

Kuhinjska keramika se koristila u svakodnevnom ivotu za pripremanje hrane ili

uvanje namirnica te je zbog toga grube fakture i jednostavnih oblika. Njezina svrha je

iskljuivo funkcionalna. Najei oblik je neglazirani lonac grube fakture, ali pojavljuju se i

djelomino glazirani lonci. Do 13. st., tj. do pojave glazirane stolne keramike, ovaj se tip

keramike koristio kao stolno posue.11

Poetkom razvijenog srednjeg vijeka, na Bribirskoj glavici se poinje javljati

kvalitetnija keramika sa tehniki bolje izraenim oblicima nego to je to bio sluaj u ranom

srednjem vijeku. Tijekom 13. i 14. st. se nadalje moe pratiti tehnoloki napredak izrade

neglaziranih posuda. Glina koja je koritena za izradu posuda je proienija a ornament na

posudi ravnomjernije nanesen. Kao i u ranom srednjem vijeku, na dnu posuda se javljaju

otisci lonarskog kola krinog ili krunog oblika. Za razdoblje 13. i 14. st. je karakteristian

lonac sa krunim trbuhom i izvuenim, ljevkasto proirenim obodom s profiliranim rubovima,

dok je karakteristian ukras sastavljen od vodoravnih kanelura i valovnica te reljefne vrpce s

udubljenjima.12

3.2. Stolna keramika

Glazirana stolna keramika je u upotrebi od 13. do 16. st., a zastupljena je raznovrsnim

primjercima, od obinog stolnog posua do luksuzne, bogato ukraene keramike. Stolna

keramika je koritena za posluivanje hrane i pia te je, za razliku od kuhinjske keramike,

imala i funkcionalni i dekorativni karakter. Proces izrade glazure se sastojao od nanoenja

staklene smjese u koju su se dodavale odreene koliine metalnih oksida (npr. olovni,

bakreni, manganski, ) ime su se dobivali razliiti tonovi boja. Glazura je sluila da bi se

dobile nepropusne posude ili da bi se istaknuo ukras na stjenkama posude. Najei oblici u

ovoj skupini keramike su vr i stolna zdjela.13

Arhajska majolika je jedan od najranijih tipova importirane glazirane keramike koja se

javlja na prostoru Bribirske glavice, a potjee sa podruja srednje i sjeverne Italije. Ova vrsta

keramike nastaje u drugoj polovici 13. st. a koristi se sve do sredine 15. st. kada ju zamjenjuje

11 V. DELONGA, 1996a, 55. 12 V. DELONGA, 1996a, 61. 13 V. DELONGA, 1996a, 61 62.

6

renesansna majolika. Keramika je crvenkasteboje, glazirana sa vanjske i unutranje strane i sa

jednostavnom slikanom dekoracijom koja je izvedena zelenom, smeom i plavom bojom na

svijetloj pozadini. Do 14. st. javlja se iskljuivo keramika bijele pozadine sa zelenim i smeim

ornamentima, dok se kasnije, kao jedna od varijanata, javlja keramika gdje je pri izvoenju

ukrasa zelena boja zamijenjena plavom te se naziva plava arhajska majolika. Prema

radionikim centrima na prostoru Italije, dijeli se u tri skupine: grupa sa podruja Umbrije i

Lacija sa centrom u Orvietu, grupa EmilieRomagne sa centrom u Faenzi te toskanska grupa sa

centrom u Sieni. Na prostoru Bribirske glavice dominira majolika sa podruja

sjevernojadranske obale i dijela Romagne za koju je karakteristian vr sa sputenim trbuhom

na vioj ili nioj nozi. Ukras je izveden unutar okvira koji se sastoji od okomitih linija uz

ruku ili vodoravnih vrpca na vratu i dnu posude. to se tie samog ukrasa, najee su

prikazani zoomorfni i biljni ornamenti koji esto djeluju apstraktno(sl. 9). Osim ovih

karakteristinih ukrasa, javljaju se i reljefne aplikacije koje su proizvod radionica sa podruja

Umbrije i Lacija.14

Slijedea vana skupina keramike je hispano maurska majolika, poznata i pod

nazivom lustro keramika. Ukraavanje ove vrste keramike se vrilo apliciranjem sloja metala

(srebro, bakar, zlato ili platina) koji je mogao biti potpuni sloj ili odreeni slikani ukras.

Repertoar dekoracije lustro keramike se svodi na biljne motive te u ranijem razdoblju pisani

ukras. Najzanimljiviji primjerak ove keramike pronaen na Bribirskoj glavici, tonije na

Dolu, je zdjela sa gotikim natpisom Ave Maria(sl. 10). Ova posuda se datira u prvu polovicu

15. st., a pripisuje se radionikom centru u Manisesu kod Valencije, koji je poznat po izradi

keramike sa ukrasom kranskog karaktera. Osim posude sa kranskim natpisom, na Dolu je

pronaena i lustro keramika sa motivima islamskog karaktera.15

U kasnom srednjem vijeku na Bribiru se javlja gravirana keramika, tzv. sgraffito. Ova

vrsta keramike se dijeli na dva tipa prema mjestu i vremenu proizvodnje: rani sgraffitoiz

sjevernih talijanskih pokrajina i arhajski sgraffitosa podruja sjeverozapadne talijanske obale,

a proizvodila se od druge polovice 15. st. do kraja 16. st. Posude bi se nakon nanoenja

primarnog sloja ukraavale urezivanjem, zatim ispekle, nakon ega bi se premazale glazurom

te jo jednom ispekle. Uz gravure se na takvim posudama esto nalaze i razliiti ornamenti u

zelenoj, smeoj ili ukastoj boji.16

14 V. DELONGA, 1996a, 61 64. 15 V. DELONGA, 1996a, 65. 16 V. DELONGA, 1996a, 66.

7

Razvojem radionikog centra u Faenzi krajem 15. st., na podruju cijelog Mediterana

se javlja faetinska majolika keramika. Kod ove vrste keramike, ukras se izvodi slikanjem sa

kobaltno plavom bojom na bijeloj ili krem pozadini, dok su karakteristini prikazi biljnih

motiva ili gotikih natpisa, a najei je obliktrbuasti vr.17

Raznovrsnost navedenih keramikih oblika upuuje na razvijenost naselja na

Bribirskoj glavici kao i na kontakte koje su odravali sa mediteranskim svijetom. Smatra se da

je glavna poveznica Bribira sa Jadranskim svijetom bio grad Zadar, preko kojega se dovodio

luksuzni materijal, iako je zasigurno bilo i drugih puteva kojima je ila trgovina.18

4. STAKLO

Stakleni predmeti na Bribiru pronaeni su u srednjovjekovnoj kui koja se nalazi

nedaleko od grobljai kule na poloaju Dol te samostanskom kompleksu Sv. Marije. Staklo

naeno u navedenoj srednjovjekovnoj kui je uglavnom bilo u funkciji kunog stolnog stakla,

a naeni su i primjerci glazirane arhajske keramike te kasnogotikih vreva. Najvie

fragmenata pripada staklenim aama koje su imale aplicirani plastini ukras na stijenkama.

Uz njih, izdvaja se tip aa koje se u vencijansko-muranskoj terminologiji nazivaju gotti, te

drke lampi - kandilona, ulomci aa sa stopom i prozorski okulusi. ae s razliitim

varijacijama apliciranog plastinog ukrasa na stijenkama, karakteristian su proizvod gotikog

stila u Europi. Takve ae izraivale su se od kvalitetnog, bezbojnog i tankog stakla. U

povijesnim izvorima iz tog vremena poznati su pod nazivom cietiimperlati ili

moioliimperlandi, a pripadaju razdoblju od 14. do 15. st. te predstavljaju produkte

venecijanskog staklarskog centra u Muranu ili lokalnih radionica sjevernog Jadrana koje su

proizvodile pod utjecajem Venecije od 13. do 15. st. (sl. 11). Navedeni primjeri iz Bribira

imaju najvie analogija sa staklenim predmetima pronaenim na srednjovjekovnim

lokalitetima sredinjeg Balkana (kao to su Bobovac i Veliani u BiH, potom Kolovrat ili

Stala u Srbiji) te se datiraju u drugu polovicu 14. i poetak 15. st.19

Tip ae krautstrunk koja ima ukras spljotenih pastila u vidu veih ili manjih kapi s

isturenim sredinjim vrhom naene su u objektima srednjovjekovne arhitekture. U

muranskom staklarskom krugu su poznate pod nazivom gottigropolosi, a pridavao im se

17 V. DELONGA, 1996a, 67. 18 V. DELONGA, 1996a, 67. 19 V. DELONGA, 1996b, 69 - 70.

8

atribut njemake (coppetodesche) (sl. 12). To sve ide u prilog brojnim isporukama za

njemako podruje u vrijeme srednje i kasne gotike. to se tie tipa ae gropolosus, njeni

ulomci su otkriveni tijekom istraivanja zapadne prostorije samostana na Dolu. Analogija sa

Bribirskim primjerom se moe nai u zapadnim krajevima od poetka 15. do 16. st.20

Uz ove navedene tipove naeni su i ostaci staklenih aa i manjih zdjela s dekoracijom

u obliku apliciranih staklenih niti. Radi se o aplikacijama koje su najee kobaltno-plave

boje (mogu biti i bezbojne) i koje su nanesene na otvore recipijenta koji je najee dekoriran

rebrastim motivom. Karakteristino je za podruje venecijansko-muranskog staklarskog kruga

14. i 15. st., a importi su naeni na istonom Jadranu na obali, ali i u unutranjosti (npr. Bosna

i Srbija).21

to se tie staklenih boca, javlja se boca tipa ingastara(sl. 13). To je boca s

lukoviastim ili loptastim recipijentom te dugakim vratom s ljevkastom, esto profiliranom

usnom. Vezane su za inventar gotikog stolnog stakla u 14. st. Dvokonusne boce su

pronaene u sklopu franjevakog samostana na Dolu. Te boce se ubrajaju u rijetke primjere

tog oblika koje su naene u zapadnom dijelu istonog Jadrana. Karakteristine su za rajnsko

podruje i panonsko-podunavske krajeve u 15. st. Dvokonusna boca koja je naena na Bribiru

se datira u rasponu od 14. do poetka 16. st.22

Sve navedeno svjedoi o trgovini sa sjevernojadranskim staklarskim centrima tijekom

14. i 15. st. Predmeti su se dovozili u gradove istonog Jadrana, a kako smo vidjeli, kretali su

se i prema unutranjosti balkanskog poluotoka.23

5. METALNI PROIZVODI

Najbrojnije metalne nalaze s Bribira ine poljodjelska orua, zanatske alatke, predmeti

vezani za dnevne poslove u domainstvu, predmeti praktine namjene, konjanika i konjska

oprema te oruje. to se tie poljodjelskog alata od nalaza su zastupljeni srpovi, motike, kose

i lopate. Od predmeta praktine namjene naene su kare koje su sluile za strigu vune ovaca i

za kunu upotrebu. kare s poluprstenastim lukom su se upotrebljavale u 13. st., a u 14. st. u

20 V. DELONGA, 1996b, 70. 21 V. DELONGA, 1996b, 70. 22 V. DELONGA, 1996b, 72. 23 V. DELONGA, 1996b, 72.

9

upotrebu se vraa rimski model, pa kovai proizvode kare sa irim i plosnatim krajevima

spojenih perom. Potom se krajevi spajaju zakovicama i zavravaju omom.24

Noevi su sluili kao orue i kao oruje. Naeni su noevi i britvice koje su bile u

svakodnevnoj uporabi i datiraju se u irokom rasponu od 9. do 12. st. a neki su nastali i

kasnije. Takoer, naeni su i kljuevi cjevastog izgledakoji slie dananjima i koji se datiraju

od 14. st. pa nadalje.25

to se tie konjanike opreme, naene su konjske vale i stremen koji se javlja u 6. st.

na Bliskom Istoku te se iri zahvaljujui Avarima (sl. 14 i 15). Sluio je za uspinjanje na

konja i za odmaranje nogu. Ostruge su zahtijevale odreene promjene u konstrukciji.

Promjene su uoljive u nainu noenja, stoga njen krak zavrava prvo krunom, a potom

etvrtastom ploicom s otvorima. Takve ostruge se javljaju tijekom 12. i 13. st., dok u 14. i

15. st. iljak zamjenjuje pokretna zvjezdica sa est, osam ili dvanaest krakova, a u 15.

st.dobivaju dugi vrat i proirene krakove (sl. 16). Takoer, naene su i potkove za zatitu

konjskog kopita, ali nedostaju stratigrafski podaci za tipoloko i kronoloko odreivanje

razvoja. One naene na Bribiru se datiraju u rasponu od 10. do 14. st. i ovalno-okruglog su

oblika. Kada se spominje ratnika oprema treba spomenuti strelice. Za 14. st. karakteristine

su strelice s piramidalno oblikovanim vrhovima.26

U arealu kovakog zanata, pronaen je alat koji potvruje kako su na Bribiru

funkcionirale lokalne zanatske radionice opskrbljene potrebnim priborom za rad. Oni

predmeti kvalitetnije izrade kao to su buzdovani27, ostruge i maevi, prema M. Dragievi,

ukazuju na upotrebu proizvoda importiranih iz jaih urbanih centara i specijaliziranih

kovakih radionica (sl. 17). U srednjem vijeku zanatlije su djelovale na imanjima i dvorovima

feudalaca. Dragievi smatra kako su neki kovai imali prebivalita i improvizirane radionice

na najprometnijim mjestima, kao na primjer na ulazu u utvrdu ili pak u blizini gradskih vrata.

S vremenom, zbog novih metoda rada, alata i oruja koji su zahtijevali novu tehniku i

kvalifikaciju, dolazi do specijalizacije za izraivanje pojedinih vrsta alata. U 12. i 13. st.

dolazi do diferencijacije zanatske proizvodnje te podjele rada.28

24 M. DRAGIEVI, 1996, 73 - 74. 25 M. DRAGIEVI, 1996, 74. 26 M. DRAGIEVI, 1996, 76. 27 Prema K. Gusar nije rije o buzdovanu nego o topuzu 28 M. DRAGIEVI, 1996, 77 78.

10

ini sekako ve u 9. st. kovai imaju odreen ugled u zajednici koji nosi sa sobom i

obaveze koje moraju ispunjavati. Godinje obaveze kova je prema feudalcu morao podmiriti

isporukama proizvoda. Prema Dragievi, status kovaa se odreivao posebnim pravnim

propisima kao to su npr. Inin zakonik, Ruskaja pravda, Zapisi Lava akona, Duanov

zakonik i sl.29

6. NUMIZMATIKA

to se tie novca razvijenog i kasnog srednjeg vijeka, na Bribiru je naena bakrena

stamena Aleksija III. Angela Komnena (sl. 18). Zbog razmjene robe i novca u ekonomiji

razvijenog srednjeg vijeka javlja se nova grupa novca. Tijekom 13. i 14. st. u Europi je u

opticaju srebrni novac, a na Jadranu je u opticaju uglavnom talijanska srebrna nominala,

naroito venecijanski soldin i gro koji postaju vodea moneta. Od druge polovice 13. st. u

Bribiru se javlja i slavonsko - banski denar. Javlja se za vrijeme vladavine Arpadovia i

Anuvinaca te je, prema V. Delongi, potvrda kako je ova moneta bila u cirkulaciji izvan ueg

podruja srednjovjekovne Slavonije i sjeverozapadne Hrvatske. Otkriveni su na poloaju Dol,

kao sastavni dio manjeg skupnog nalaza kovanog novca. Uestala je pojava i venecijanskog

zdjeliastog pikola te sitnijeg gradskog novca. U istraenim bribirskim naseljima najei

autonomni novac je splitski bagatin.30

Godine 1913. na Bribiru je otkriven manji skupni nalaz od 18 komada srebrnog novca

koji se datira u rasponu od 12. do 14. st., a koji je sadravao kovove Austrije, Njemake i 12

komada venecijanskog novca.31

Kraj crkve Sv. Marije naena je manja ostava srednjovjekovnog novca srebrnih

moneta iz prve polovice 14. st. Depot sadri uglavnom venecijanski novac ali ima i

slavonskog banskog novca te novca talijanskog grada Ankone i svi su veoma dobro sauvani.

U navedenom depou najstariji je novac venecijanskog duda GiovannijaSoranza, potom

duda FrancescaDandola s groevima i soldinima te srebrni soldini duda

BartolomeaGradeniga. Posljednji dud iji su groevi i soldinizastupljeni je AnfreaDandolo.

to se tie srebrnih banovaca, naen je denar Stjepana IV. Babonia te denar i poludenar bana

Mikca Mihaljevia. Iz ovog nalaza oito je kako se venecijanski novac javljao kao redovita

29 M. DRAGIEVI, 1996, 78. 30 V. DELONGA, 1996c, 81. 31 V. DELONGA, 1996c, 81.

11

konstanta ovoga vremena. Prema V. Delongioito je posjednik ovog novca zakopao svoj

imetak uz crkvu dok je iekivao ishod rata izmeu Venecije i Ludovika I. za vlast nad

Zadrom i ovim krajevima.32

Venecija od 1409. godine kuje novac za Zadar, ibenik, Trogir i Hvar. Navedeni

gradovi su dostavljali u Veneciju protuvrijednost u zlatu i srebru, a za to su od dravne

kovnice dobivali bakrene bagatine (novac male vrijednosti ijih dvanaest jedinica ini jedan

solid).33

to se tie nae srednjovjekovne numizmatike, ona je predstavljena novcembribirskih

knezova Pavla i Mladina ubia (sl. 19). Novac je zapoeo kovati ban Pavao ubi koji je

vladao kao ban Hrvatske i Dalmacije 1301. godine kada je bio na vrhuncu svoje moi. To je

bio srebrni novac koji je imitirao srebrne mletake groe duda PietraGradeniga. Od

vencijanskog novca se razlikovao po natpisu na aversu dok mu je u reversu bio identian.

Tako se zapravo uklopio u suvremene tijekove venecijanske monetacije jer je gro u to

vrijeme u Sredozemlju bio najsolidnija valuta.34

7. SFRAGISTIKA

Godine 1961. u Zadru je pronaen peatnjak bribirskog kneza bana Pavla ubia (sl.

20). Peatnjak ima oblik okrugle bronane matrice i sluio je za izradu otisnutih votanih i

viseih peata pri emu su lik ili znak na podlozi tvrdog predmeta ostavljali reljefni otisak na

povrini votane peatne grude. Pomou peata se utvrivala autentinost pisanih dokumenata

i isprava. Peatom su se sluili vladari ali i nosioci javne vlasti. U razvijenom srednjem vijeku

ga koriste i samostani, gradovi te vii feudalni slojevi. Peat s grbom vlasnika se javlja

poetkom 12. st. Peat bana Pavla ubia ima amblem obitelji ubi u vidu rairenog

orlovskog krila.35

ubiev peatnjak se prema V. Delongi datira u rasponu od 1299. do 1312. godine

kada Pavle postaje banom Hrvatske i gospodarom Bosne. To je takoer urezano na peatnjaku

na kojem pie Paulus de BreberiobanusCroatorum D(omi)N(u)s et Bosne.36

32 V. DELONGA, 1996c, 81. 33 V. DELONGA, 1996c, 83. 34 V. DELONGA, 1996c, 83. 35 V. DELONGA, 1996d, 85. 36 V. DELONGA, 1996d, 86.

12

Nalaz ovakvog peatnjaka u Zadru ide u prilog tome kako su ubii bili prisutni u

ovom gradu posebno tijekom mletako-zadarskih sukoba ili pak za vrijeme Mladinova

vrhovnitva nad Zadrom. to se tie samog peatnjaka, oito ga je izradio veoma vjeti

majstor, vjerojatno neki zadarski zlatar ili peatorezac.37

8. ZAKLJUAK

Kao to smo vidjeli, rije je o jednom vieslojnom nalazitu, sa kontinuitetom ivota

jo od prapovijesti pa sve do 18. st. kada se naselje premjeta u podnoje Bribirske glavice. O

vanosti srednjovjekovnog naselja govori i velik broj nekropola koje takoer potvruju

kontinuitet ivota. Prilikom obrade sitnih nalaza vidljiva je povezanost naselja sa ostalim

Mediteranskim urbanim sreditima iz kojeg su dopremani razliiti predmeti. O tome najvie

svjedoi keramika koja je importirana iz razliitih radionikih centara, ponajvie onih italskih.

Prisutnost ove luksuznije keramike takoer govori i o statusu zajednice na Bribirskoj glavici

koja si je takve predmete mogla priutiti. Na to bi se nadovezalo i pronaeno staklo koje je

osim u funkciji kunog stakla, dolazi i u obliku luksuznijih predmeta kao npr. lampi -

kandilona. Od metalnih nalaza spomenutasu, izmeu ostalog, i poljodjelska orua, to nije

zauujue s obzirom na plodnost podruja na kojem se nalazi naselje. Bribir je prosperirao i

trgovinom sa ostalim znaajnim sreditima u Italiji i kontinentalnoj Hrvatskoj na to upuuju

nalazi novca. Veoma vaan nalaz je i novac knezova ubia koji su na vrhuncu svoje moi

kovali svoj novac a ije je sjedite bila upravo Bribirska glavica. Pod vladavinom ubia,

Bribir je u razvijenom i kasnom srednjem vijeku doivio vrhunac razvitka koji je trajao sve do

provale Turaka.

37 V. DELONGA, 1996d, 86.

13

9. LITERATURA

DELONGA, V., 1987a Vedrana Delonga, Keramika, Bribir u srednjem vijeku, Split, 67

90.

DELONGA, V., 1987b Vedrana Delonga, Staklo, Bribir u srednjem vijeku, Split, 91 94.

DELONGA, V., 1987c Vedrana Delonga, Numizmatika, Bribir u srednjem vijeku, Split,

107 112.

DELONGA, V., 1996a. Vedrana Delonga, Keramika, Bribir u srednjem vijeku, Split, 55

68.

DELONGA, V., 1996b. Vedrana Delonga, Staklo, Bribir u srednjem vijeku, Split, 69 72.

DELONGA, V., 1996c. Vedrana Delonga, Numizmatika, Bribir u srednjem vijeku, Split, 79

84.

DELONGA, V., 1996d. Vedrana Delonga, Sfragistika, Bribir u srednjem vijeku, Split, 85

86.

DRAGIEVI, M., 1996. Magdalena Dragievi, Metalni proizvodi, Bribir u srednjem

vijeku, Split, 73 78.

DRAGIEVI, M., 1987. Magdalena Dragievi, Metalni proizvodi, Bribir u srednjem

vijeku, Split, 95 106.

ZEKAN, M., 1996. Mate Zekan, Pet srednjovjekovnih nekropola Bribira, Bribir u srednjem

vijeku, Split, 41 54.

14

10. PRILOZI

Slika 1. Tlocrt Bribirske glavice (M. ZEKAN, 1996, 54).

Slika 2. Tlocrt nekropole Groblje (M. ZEKAN, 1996, 54).

15

Slika 3. Nekropola Groblje: nalazi iz grobova, 10. 13. st. (M. ZEKAN, 1996, 48).

Slika 4. Tlocrt nekropole Dol (M. ZEKAN, 1996, 54).

16

Slika 5. Nekropola Dol: nalazi iz grobova, Slika 6. Nadgrobna ploa s grbom obitelji 13. 15. st. (M. ZEKAN, 1996, 50).ubi u crkvi sv. Marije na Dolu (M. ZEKAN, 1996, 51).

Slika 7. Tlocrt nekropole Tjeme Slika 8. Nekropola Tjeme: nalazi iz grobova,

(M. ZEKAN, 1996, 54). 14. 15. st. (M. ZEKAN, 1996, 53).

17

Slika 9. Vr, standardna arhajska majolika Slika 10. Zdjelica s natpisom, lustro keramika (V. DELONGA, 1987a, 82). (V. DELONGA, 1987a, 67).

Slika 11. aa tipa cietiimperlati Slika 12. aa tipa gottigropolosi s puiastim ukrasom (V. DELONGA, 1987b, 94). (V. DELONGA, 1987b, 91).

18

Slika 13. aa tipa ingastara Slika 14. Konjske vale (V. DELONGA, 1996b, 71). (M. DRAGIEVI, 1987, 106).

Slika 15. Stremen

(M. DRAGIEVI, 1987, 106).

Slika 16. Ostruge (M.

DRAGIEVI, 1987, 101).

19

Slika 17. Buzdovan ili topuz (M.

DRAGIEVI, 1987, 95).

Slika 18. Novac Alexiusa III

AngelusaComnenusa (V. DELONGA, 1987c,

111).

Slika 19. Novac ubia (V. DELONGA, 1996c, 83).

20

Slika 20. Peatnjak ubia (V. DELONGA, 1996c, 85).

1. UVOD2. NEKROPOLE3. KERAMIKA4. STAKLO5. METALNI PROIZVODI6. NUMIZMATIKA7. SFRAGISTIKA8. ZAKLJUAK9. LITERATURA10. PRILOZI