BÀI 9 CHỦNGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC VÀ TRIỂN...

1v1.00123103214

BÀI 9CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC

VÀ TRIỂN VỌNG

ThS. Nguyễn Văn ThuânTrường Đại học Kinh tế Quốc dân

v1.00123103214 2

Vậy có phải chủ nghĩa xã hội đã sụp đổ và chủ nghĩa tư bản mới là xã hiệnthực và tương lai của nhân loại?

TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG

Với thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga do V.I.Lênin lãnh đạo, nhà nướcXôviết ra đời, chủ nghĩa xã hội đã từ lý luận trở thành hiện thực. Tuy nhiên vàonhững năm 80 của thế kỷ XX, chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và các nước Đông Âu rơivào khủng hoảng và sụp đổ. Trước thực tế đó, nhiều người đã cho rằng chủ nghĩaxã hội đã sụp đổ và không còn nữa, chủ nghĩa tư bản mới là xã hội hiện thực vàtương lai của nhân loại?

v1.00123103214 3

MỤC TIÊU

• Bài này sẽ giúp học viên thấy được sự ra đời và thành tựu của chủ nghĩaxã hội hiện thực, dù chủ nghĩa xã hội hiện thực khủng hoảng, sụp đổ nhưngchủ nghĩa xã hội vẫn là tương lai của nhân loại.

• Trên cơ sở nhận thức đúng về mặt lí luận sẽ giúp học viên tin tưởng vào sựtất thắng của chủ nghĩa xã hội cũng như con đường mà Đảng và nhân dânta đã lựa chọn là xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội tiến tới cộng sảnchủ nghĩa.

v1.00123103214 4

NỘI DUNG

Chủ nghĩa xã hội hiện thực

Sự khủng hoảng của mô hình CNXH Xô Viết và nguyên nhân của nó

Triển vọng của chủ nghĩa xã hội

v1.00123103214 5

1. CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC

1.1. Cách mạng Tháng Mười Nga và mô hình CNXH hiện thực đầu tiên trên thế giới

1.2. Sự ra đời của hệ thống xã hội chủ nghĩa và những thành tựu của nó

v1.00123103214 6

1.1. CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA VÀ MÔ HÌNH CNXH HIỆN THỰC ĐẦU TIÊN TRÊN THẾ GIỚI

1.1.1. Cách mạng Tháng Mười Nga

1.1.2. Mô hình chủ nghĩa xã hội đầu tiên trên thế giới

v1.00123103214 7

1.1.1. CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA

• Cách mạng tháng Mười Nga nổ ra và giành thắng lợi(7/11/1917) dưới sự lãnh đạo của đảng Bônsêvích màngười đứng đầu là V.I.Lênin. Đập tan bộ máy nhà nước của Chính phủ tư sản

lâm thời. Giành “Toàn bộ chính quyền về tay Xô viết”.

• Cách mạng tháng Mười Nga là thắng lợi vĩ đại nhấtcủa giai cấp công nhân, nhân dân lao động và các dântộc bị áp bức. Dùng bạo lực cách mạng để đánh đổ giai cấp tư

sản và giai cấp phong kiến, lập nên chính quyềncủa những người lao động, xây dựng một xã hộikhông còn tình trạng người bóc lột người.

Mở ra con đường mới cho các dân tộc đang bị chủnghĩa thực dân áp bức. Mở đầu một thời đại mới, thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhậnđịnh: “Giống như mặt trời chói lọi, cách mạng tháng Mười chiếu sángkhắp năm châu, thức tỉnh hàngtriệu người bị áp bức, bóc lột trêntrái đất. Trong lịch sử loài ngườichưa có cuộc cách mạng nào có ý nghĩa to lớn và sâu xa đến thế”.

v1.00123103214 8

Nội chiến ở nước Nga (1917-1922)

1.1.2. MÔ HÌNH CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẦU TIÊN TRÊN THẾ GIỚI

Bối cảnh ra đời:• Từ sau cách mạng Tháng Mười đến khi kết

thúc chiến tranh thế giới lần thứ hai, Liên Xôlà nước XHCN duy nhất.

• Điều kiện xây dựng chế độ mới vô cùng khókhăn và phức tạp : Nền kinh tế lạc hậu. Bị tàn phá nặng nề trong chiến tranh thế

giới lần thứ I. Xảy ra một cuộc Nội chiến gần 5 năm Can thiệp của 14 nước đế quốc, bao

vây, cấm vận.

v1.00123103214 9

Khẩu hiệu trưng thu lương thực thừatrong thời kỳ thực hiện chính sách Cộng

sản thời chiến.


Các chính sách cụ thể:Chính sách Cộng sản thời chiến (1918-1921):• Quốc hữu hóa tài sản và tư liệu sản xuất

quan trọng.• Hạn chế quan hệ hàng hóa – tiền tệ.• Trưng thu lương thực thừa.• Thực hiện nghĩa vụ lao động (cưỡng bức).Chính sách này có thể cung cấp lương thực cho

quân đội, tuyền tuyến, cho công nhân vànhân dân thành thị trong điều kiện nội chiến, lương thực cực kỳ khan hiếm.

v1.00123103214 10


Chính sách kinh tế mới NEP : Từ tháng 3 năm 1921 (Đại hội X của ĐCS Nga)

Thực chất của chính sách này là thực hiện nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, do Nhà nước quản lý trong quá trình xây dựng CNXH.

v1.00123103214 11

1.2. SỰ RA ĐỜI CỦA HỆ THỐNG CÁC NƯỚC XHCN VÀ THÀNH TỰU CỦA NÓ

1.2.1. Sự ra đời và phát triển của các nước xã hội chủ nghĩa1.2.2. Những thành tựu của chủ nghĩa xã hội hiện thực

v1.00123103214 12

1.2.1. SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC NƯỚC XHCN

• Cách mạng Tháng Mười cho ra đời Nhànước XHCN đầu tiên: Liên Xô.

• Sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, hàngloạt các nước XHCN ra đời. CNXH trởthành một hệ thống bao gồm: Liên Xô, Cộng hòa dân chủ Đức, Bungari, Balan, Hunggari, Rumani, Tiệp Khắc, Anbani, Mông Cổ, Trung Quốc, Việt Nam, TriềuTiên, Cu Ba.

• Như vậy CNXH đã lan ra khắp thế giới(Âu, Á , Mỹ la tinh).

v1.00123103214 13

1.2.1. SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC NƯỚC XHCN

Năm 1960 Hội nghị 81 của Đảng Cộng sản và côngnhân của các nước trên thế giới tại Matxcơva đãtuyên bố khẳng định:“Đặc điểm của thời đại của chúng ta là hệ thốngxã hội CNXH thế giới đang trở thành nhân tốquyết định sự phát triển của xã hội loài người”.

v1.00123103214 14

1.2.2. NHỮNG THÀNH TỰU CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC

Đưa nhân dân lao động lên làm chủ xã hội, thúc đẩy trào lưu đấu tranh cho quyền tự do, dân chủ trên toàn thế giới.• Chế độ dân chủ cho đại bộ phận nhân dân

lao động được thiết lập.• Thúc đẩy trào lưu đấu tranh cho quyền tự

do, dân chủ ở các nước tư bản chủ nghĩavà trên toàn thế giới.

v1.00123103214 15


Trong hơn 70 năm Liên Xô và các nước XHCN đãxây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của CNXH trênquy mô lớn và trình độ hiện đại, đảm bảo ngày càngtốt hơn đời sống nhân dân.• Liên Xô trở thành một trong hai siêu cường của

thế giới.• Xã hội phát triển ưu việt về: việc làm, nhà ở,

giáo dục, y tế ….• Đạt được thành tựu lớn trong khoa học, chinh

phục vũ trụ, có tiềm lực quân sự hùng mạnh, nhiều thành tựu trong văn hóa nghệ thuật.

Mô hình con tàu Phương Đông 1 do I. Gagarin điều khiển

v1.00123103214 16


• Có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống chính trịthế giới, đóng vai trò quyết định tới sự sụp đổcủa hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc, mở ra kỷ nguyên độc lập dân tộc và thời đạiquá độ lên CNXH trên phạm vi toàn thế giới.

• Đóng vai trò quyết định, đẩy lùi nguy cơ chiếntranh hủy diệt, bảo vệ hòa bình thế giới.

• Ngay ở các nước phương Tây, nhân dân laođộng thấy được sự hấp dẫn của CNXH hiệnthực, đã đấu tranh đòi quyền dân sinh, dânchủ, các phúc lợi xã hội… và các nướcphương Tây đã phải nhượng bộ.

Liên Xô chế tạo thành côngbom nguyên tử năm 1949

v1.00123103214 17

2. SỰ KHỦNG HOẢNG, SỤP ĐỔ MÔ HÌNH CNXH VÔ VIẾT VÀ NGUYÊN NHÂN CỦA NÓ

2.1. Sự khủng hoảng và sụp đổ mô hình chủ nghĩa xã hội Xô Viết

2.2. Nguyên nhân khủng hoảng và sụp đổ mô hình CNXH Xô Viết

v1.00123103214 18

2.1 SỰ KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MÔ HÌNH CNXH VÔ VIẾT

• Lịch sử xã hội không theo đường thẳngmà bao gồm nhiều khúc quanh co. Phongtrào cách mạng cũng vậy: Trong quá trìnhphát triển có thể có sai lầm, thất bại hoặcthoái trào.

• Quốc tế I thành lập (1864), có vai trò rấtlớn đối với phong trào công nhân thế giới. Sau thất bại của Công xã Pari, Quốc tế I khủng hoảng và tan rã (1876). Nhưng từsự khủng hoảng dẫn đến thành lập Quốctế II (1889).

Thành lập Quốc tế I

v1.00123103214 19

Đại hội I - Quốc tế III

2.1 SỰ KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MÔ HÌNH CNXH VÔ VIẾT

• Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, CNTB chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, Quốc tế II lâm vào khủng hoảng và tan rãvào năm 1914. Sau cách mạng ThángMười Nga năm 1917, Quốc tế Cộng sảnđược thành lập (1919 – Quốc tế III).

• Cuối những năm 80 của thế kỷ XX, LiênXô và các nước XHCN lâm vào khủnghoảng. Từ tháng 4 năm 1989 đến tháng 9 năm 1991, chế độ XHCN ở Liên Xô, ĐôngÂu và Mông Cổ đã sụp đổ.

v1.00123103214 20

Xếp hàng mua lươngthực ở Liên Xô

2.2. NGUYÊN NHÂN KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MÔ HÌNH CNXH VÔ VIẾT

Nguyên nhân sâu xa thứ nhấtSau khi V.I.Lênin qua đời, NEP không được tiếptục thực hiện mà chuyển sang kế hoạch hóa tậptrung cao độ:• Thời gian đầu, kế hoạch hóa đã phát huy tác

dụng mạnh mẽ, song do kéo dài quá lâu đãbiến dạng thành kế hoạch hóa tập trungquan liêu, bao cấp.

• Kế hoạch hóa tập trung cao độ đã từ bỏ mộtcách chủ quan duy ý chí nền kinh tế hànghóa, cơ chế thị trường, thực hiện chế độ baocấp tràn lan, thủ tiêu đi tính chủ động sángtạo của người lao động.

v1.00123103214 21

Hình ảnh Liên Xô trước năm 1990


Nguyên nhân sâu xa thứ hai:• Chậm đổi mới cơ chế kinh tế, hệ thống

quản lý (Chậm đổi mới mô hình củaCNXH) dẫn đến hậu quả : Tụt hậu về khoa học công nghệ. Năng suất lao động thấp.

• Đây lại là yếu tố thắng hay bại của chếđộ mới.

v1.00123103214 22

Enxin và Goócbachốp


Nguyên nhân chủ yếu và trực tiếp• Một là, trong cải tổ, đã mắc sai lầm rất nghiêm

trọng trong đường lối chính trị, tư tưởng, tổ chức: Đường lối từ hữu khuynh trượt dài sang cơ hội

và xét lại. Công khai tuyên bố từ bỏ những mục tiêu của

CNXH, từ bỏ chủ nghĩa Mác – Lênin và vai tròlãnh đạo của Đảng Cộng sản.

Cuộc cải cách chính trị trước hết đánh thẳngvào hệ thống chính trị của CNXH, trước hết làvào tổ chức Đảng.

Từ phê phán đến công kích, bôi đen, phủ địnhsạch trơn mọi thành tựu của CNXH.

v1.00123103214 23


• Hai là, Chủ nghĩa đế quốc đã can thiệp toàndiện, vừa tinh vi, vừa trắng trợn, thực hiệnđược “Âm mưu diễn biến hòa bình”, trong nộibộ Liên Xô và các nước Đông Âu.

Tóm lại, sự phá hoại của chủ nghĩa đế quốc, và sựphản bội từ bên trong, từ cơ quan lãnh đạo caonhất đã làm Liên Xô sụp đổ.Hai nguyên nhân này quyện chặt vào nhau, tácđộng cùng chiều tạo nên cơn lốc chính trị, trực tiếplàm sụp đổ CNXH.

v1.00123103214 24

3. TRIỂN VỌNG CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI

3.1. Chủ nghĩa tư bản - Không phải là tương lai của xã hội loài người

3.2. Chủ nghĩa xã hội – Tương lai của xã hội loài người

v1.00123103214 25

Biểu tình “Chiếm phố Wall” ởMỹ đã lan ra toàn cầu

3.1. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN – KHÔNG PHẢI LÀ TƯƠNG LAI CỦA XÃ HỘI LOÀI NGƯỜI

Bản chất của CNTB không thay đổi :• Trong mấy thập kỷ qua do biết “tự điều chỉnh và

thích ứng”, đồng thời sử dụng triệt để nhữngthành tựu của cuộc cách mạng khoa học vàcông nghệ, các nước TBCN đã vượt qua khủnghoảng, và vẫn còn khả năng phát triển.

• Trong khuôn khổ của CNTB hiện đại, thế giớicòn hàng tỷ người nghèo đói, tình trạng thấtnghiệp gia tăng.

• CNTB với những mâu thuẫn bên trong khôngthể khắc phục. Xã hội tư bản không thể thay đổibản chất.

v1.00123103214 26

Biểu tình “Chiếm phố Wall” ởMỹ đã lan ra toàn cầu.

3.1. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN – KHÔNG PHẢI LÀ TƯƠNG LAI CỦA XÃ HỘI LOÀI NGƯỜI

• Trong khuôn khổ của xã hội của TBCN đã xuấthiện những yếu tố của xã hội mới: Tính chất xã hội của sở hữu ngày càng

gia tăng. Điều tiết của Nhà nước với thị trường

ngày càng hữu hiệu. Tính nhân dân và xã hội của Nhà nước

tăng lên. Phúc lợi xã hội và môi trường được giải

quyết tốt hơn.• Đây có thể xem như là những xã hội quá độ, vì

nó chứa đựng trong nó cả yếu tố của CNTB vàxã hội tương lai.

v1.00123103214 27

3.2. CHỦ NGHĨA XÃ HỘI - TƯƠNG LAI CỦA XÃ HỘI LOÀI NGƯỜI

Học viên đọc giáo trình, chú ý:• Liên Xô và các nước XHCN Đông Âu sụp đổ, không phải là sự cáo chung của CNXH.• Các nước XHCN còn lại tiến hành công cuộc cải cách, đổi mới, đạt những thành tựu

vô cùng to lớn.• Đã xuất hiện những nhân tố mới của xu hướng đi lên CNXH ở một số quốc gia

đương đại.

v1.00123103214 28

GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG

• Với thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga do V.I.Lênin lãnh đạo, nhà nướcXôviết ra đời, chủ nghĩa xã hội đã từ lý luận trở thành hiện thực. Tuy nhiên vàonhững năm 80 của thế kỷ XX, chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và các nước Đông Âu rơivào khủng hoảng và sụp đổ. Trước thực tế đó, nhiều người đã cho rằng chủ nghĩaxã hội đã sụp đổ và không còn nữa, chủ nghĩa tư bản mới là xã hội hiện thực vàtương lai của nhân loại?

• Vậy, có phải chủ nghĩa xã hội đã sụp đổ và chủ nghĩa tư bản mới là xã hiện thực vàtương lai của nhân loại?

v1.00123103214 29

GIẢI QUYẾT TÌNH HỐNG

Chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ không có nghĩa là chủ nghĩa xã hội đãsụp đổ và chủ nghĩa tư bản mới là xã hiện thực và tương lai của nhân loại vì:• Vì sự sụp đổ chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu chỉ là sự sụp đổ của một mô

hình chủ nghĩa xã hội.• Trên thế giới vẫn còn tồn tại hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa đang ngày càng

phát triển: Trung Quốc, Việt Nam…• Như vậy sự sụp đổ chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu không phải là sự cáo

chung của CNXH.• Với những mâu thuận và hạn chế vốn có của nó chủ nghĩa tư bản không phải là

tương tương lai của xã hội loài người.• Đã xuất hiện những nhân tố mới của xu hướng đi lên CNXH ở một số quốc gia

đương đại.Như vậy, tương lai của xã hội loài người không phải là chủ nghĩa tư bản mà tương laicủa xã hội loài người chính là chủ nghĩa xã hội.

v1.00123103214 30

TÓM LƯỢC CUỐI BÀI

Bài học hôm nay đã cung cấp cho chúng ta những kiến thức cơ bản về:• Chủ nghĩa xã hội hiện thực.• Sự khủng hoảng của mô hình CNXH Xô Viết và nguyên nhân của nó.• Triển vọng của chủ nghĩa xã hội.Từ đó, giúp chúng ta thấy được dù chủ nghĩa xã hội hiện thực khủng hoảng, sụp đổnhưng chủ nghĩa xã hội vẫn là tương lai của nhân loại.

v1.00123103214 31

CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 1

Sự sụp đổ của Liên Xô và Đông Âu là sự: a. sụp đổ của chủ nghĩa xã hội.b. sụp đổ của chủ nghĩa Mác – Lênin.c. sụp đổ của một mô hình chủ nghĩa xã hội.d. cáo chung của chủ nghĩa xã hội.

Trả lời:• Đáp án đúng là: c. sụp đổ của một mô hình chủ nghĩa xã hội.• Vì: Chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu chỉ là một một hình chủ nghĩa xã hội

trong quá trình đi tới mục tiêu xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa.

v1.00123103214 32

CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 2

Trước sự sụp đổ mô hình chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu, các nước xã hội chủ nghĩa trên thế giới tất yếu phải:a.phát triển quân sự.b.phát triển khoa học.c.tiến hành cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước.d.cải tổ, cải cách, mở của, đổi mới.

Trả lời:•Đáp án đúng là: d. cải tổ, cải cách, mở của, đổi mới.•Vì: Chỉ có một cuộc cải tổ, cải cách, đổi mới sâu sắc, toàn điện mới đưa chủ nghĩa xã hội thoát khỏi khủng hoảng để bước vào thời kỳ phát triển mới.

v1.00123103214 33

BÀI TẬP TỰ LUẬN

Tai sao chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu lại rơi vào khủng hoảng và sụp đổ?Trả lời:Chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu lại rơi vào khủng hoảng và sụp đổ là do nhưngnguyên sau:• Nguyên nhân sâu xa: Sau khi V.I. Lê nin qua đời, NEP không được tiếp tục thực hiện mà chuyển sang kế

hoạch hóa tập trung. Chậm đổi mới cơ chế kinh tế, hệ thống quản lý (Chậm đổi mới mô hình của CNXH).

• Nguyên nhân chủ yếu và trực tiếp: Trong cải tổ, đã mắc sai lầm rất nghiêm trọng trong đường lối chính trị, tư tưởng, tổ

chức. Chủ nghĩa đế quốc đã can thiệp toàn diện, vừa tinh vi, vừa trắng trợn, thực hiện được

“Âm mưu diễn biến hòa bình”, trong nội bộ Liên Xô và các nước Đông Âu.

BÀI 9 CHỦNGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC VÀ TRIỂN...

Documents

Transcript of BÀI 9 CHỦNGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC VÀ TRIỂN...