BÖCEKLERİN SINIFLANDIRILMASI (Takım Düzeyinde)...trake sistemi yoktur. Tüm gazlar...

BÖCEKLERİN SINIFLANDIRILMASI

(TAKIM DÜZEYİNDE)

GÖKHAN AYDIN

2016

Editör : Gökhan AYDIN

Dizgi : Ziya ÖNCÜ

ISBN : 978-605-87432-3-6

Böceklerin Sınıflandırılması isimli eğitim amaçlı hazırlanan bilgisayar programı için lütfen

aşağıda verilen linki tıklayarak programı ücretsiz olarak bilgisayarınıza yükleyin.

http://atabeymyo.sdu.edu.tr/assets/uploads/sites/76/files/siniflama-05102016.exe

Eğitim Amaçlı Bilgisayar Programı ISBN: 978-605-87432-2-9

http://atabeymyo.sdu.edu.tr/assets/uploads/sites/76/files/siniflama-05102016.exe

i

İçindekiler

İçindekiler i

Önsöz vi

1. Protura - Coneheads 1

1.1 Özellikleri 1

1.2 Ekonomik Önemi 2

1.3 Bunları Biliyor musunuz? 2

2. Collembola - Springtails 3

2.1 Özellikleri 3



3. Thysanura - Silverfish 6

3.1 Özellikleri 6



4. Microcoryphia - Bristletails 8

4.1 Özellikleri 8


5. Diplura 10

5.1 Özellikleri 10



6. Plocoptera – Stoneflies 12

6.1 Özellikleri 12



7. Embioptera - webspinners 14

7.1 Özellikleri 15



8. Orthoptera–Grasshoppers, Crickets 16

8.1 Özellikleri 16



ii

9. Phasmida - Walkingsticks 20

9.1 Özellikleri 20



10. Dermaptera - Earwigs 23

10.1 Özellikleri 23



11. Zoraptera 25




12. Grylloblatodea - Rockcrawlers 27




13. Dictyoptera – Cockroaches Mantids 29




14. Dermaptera - Earwigs 32




15. Isoptera – Termites 34




16. Psocoptera – Booklice, Barklice 37




17. Ephemeroptera - Mayflies 40

iii




18. Hemiptera – True Bugs 44




18.4 Yaşam Döngüsü 48

18.5 Ekoloji 48

18.6 Sınıflandırma 49


19. Homoptera – Aphids, Cicadas, Leafhoppers, Scale

insect

54




20. Odonata – Dragonflies, Damselflies 59




21. Thysanoptera - Thrips 64




22. Phthiraptera - Lice 67




23. Mantophasmotodea - Gladiators 71




iv

24. Neuroptra - Lacewings 72




25. Coleoptera - Beetles 76




26. Strepsiptera–Twisted-wing Parasites 85




27. Mecoptera - Scorpionflies 88




28. Siphonaptera - Fleas 90




29. Diptera – True Flies 93




30. Lepidoptera – Moths, Butterflies 101




31. Trichoptera - Caddisflies 108




32. Hymenoptera – Ants, Wasps, Bees 112

v




33. Takım Teşhis Anahtarı 118

34. Kaynaklar 124

35. Anahtar Kelimeler 129

vi

ÖNSÖZ

Dünya üzerinde yaşamını sürdüren 5 ile 100 milyon tür olduğu tahmin edilmektedir. Ancak bilimsel anlamda bu türlerin yalnızca 1.7 milyonu tür

bazında teşhis edilerek isimlendirilmişlerdir. Kuşlar, memeliler,

sürüngenler, kurbağalar ve buna benzer birçok türün tanımlaması

günümüzde halen devam etmektedir. Primatlardan yeni bir tür olan

“Arunachal macaque” yakın zaman içerisinde Hindistan’da bulunmuştur.

Ayrıca son 50 yılda kurbağaların bilinen tür sayısı 4000’den 5400’e

yükselmiştir. Bilinmeyen hayvan türlerinin çoğunu böcek gibi küçük

organizmalar oluşturmaktadır. Böcekler inanılmaz bir çeşitliliğe sahiptir ve

750 bin tanımlanmış türü ile dünyada yaşayan en kalabalık grubu

oluşturmaktadır. Ancak tahmin edilen tür sayısı en azından 1.5 milyon

civarındadır.

Özellikle orman ve habitat yıkımları, türlerin belirlenemeden, ortadan

kaybolmalarına yol açmaktadır. Bu nedenle sörvey ve biyolojik çeşitlilik

çalışmaları türlerin korunması açısından son derece önemlidir.

Gökhan Aydın

Isparta-2016

1

Takım: Protura - Coneheads

Altsınıf : Apterygota

Başkalaşım : Ametabola

Dağılımı ve

habitatı

:Yaygın değil. Toprak ve yaprak (humus) karışımlı nemli

habitatlarda yaşamayı tercih eder

Familya Sayısı : 4

Tür Sayısı : ~500

Özellikleri

Protura, Hexapoda’nın en ilkel takımı olarak görülür. Altı bacakları ve üç bölmeden oluşan vücutları olmasına karşın birçok eklembacaklının sahip

olduğu özelliklerin çoğundan yoksundurlar. Birçok tür oldukça küçüktür

(0.5-2.0 mm) ve pigmentsizdir. Her zaman yaprak döken ağaçların

bulunduğu ormanlarda, yaprak ve humus altlarında, nemli bölgelerde

bulunurlar. Ergin ve ergin öncesi dönemler bozulan organik materyaller

ile beslenirler (1)

Protura takımına bağlı türler gözlerden ve antenlerden yoksundur. Ön

bacak çifti genelde vücut önünde bulunur ve duyu organı olarak görev

yapar. Yumurtadan yeni çıkan bireyler 9 abdomen segmentine sahiptirler.

Her zaman deri değiştirirler ve her deri değiştirmelerinde abdomen

segmentinin sonuna bir yenisi eklenir ve 12 abdomen segmenti oluncaya

kadar devam eder. Deri değiştirmeler ergin olduktan sonra da devam

eder ancak vücut daha fazla büyümez (1)

2

Ekonomik Önemi

Protura ormandaki dökülen yaprakların arasında yaşar. Ayrıştırıcı

kominitesinin bir üyesi olan Protura türleri organik maddelerin doğaya

tekrar kazanımını sağlarlar. Protura türlerinden hiçbiri zararlı değildirler (1)

Bunları Biliyor musunuz?

* Protura ilk kez 1907 yılında toprak omurgasızları ile ilgili konuda post-

doktorasını yapan Antonio Sylvestri tarafından New York’da bulundu.

* Protura takımı türlerinde gözler ve antenler yoktur. Ön bacak vücudun

önünde duyu organı görevini yapar.

* Kuzey Amerika’da bulunan üçte iki oranında Protura familyalarında

trake sistemi yoktur. Tüm gazlar integümentlerden geçerler.

*Arthropoda içerisinde toplam 500 tür ile en küçük takımı Protura

oluşturur.

Familya İsmi İngilizce İsmi

Acerentomidae -

Eosentomidae -

Protentomidae -

Sinentomidae -

3

Takım: Collembola - Springtails



Dağılımı ve habitatı : Çoğunlukla otlu ve ormanlık habitatlarda yaşamayı tercih eder.


Tür Sayısı : >6000

Özellikleri

Kuyruğuyla sıçrayanlar (springtails) toprakra yaşayan canlılar arasında en yoğun olanıdır. Ölü bitki artıklarını ve toprak mantarlarını

yiyebilecekleri çok çeşitli habitatlarda varlık gösterirler. Birçok tür 6

mm’den daha küçük boydadır ve kuraklığa oldukça duyarlıdırlar. Birçok

türün birinci abdominal segmentinden tüpe benzer bir uzantı

(collophore) çıkar. Bu organın tam olarak işlevi bilinmemekle birlikte,

çevreden absorbe ederek aldığı nem ile su dengesinin saplanmasına

yardımcı olduğu düşünülmektedir.

Kuyruğuyla sıçrayanlar ismi dördüncü abdominal segmentinde bulunan

çatal biçiminde sıçrama oranı (furcula)’ndan dolayı verilmiştir. Furcula

abdomen altına üçüncü abdominal segmentten çıkan özel bir kanca

(tenaculum) ile çekilebilir. Bu kanca furcula’dan kurtulduğunda böcek

havaya doğru sıçrar. Bu yapı Birkaç cins dışında tüm Collembola’larda

vardır ve üzerlerinde beslenen yada zararlı olabilecek organizmalardan

kaçmak için kullanılan bir organdır.

Ergin öncesi dönemler ergine oldukça benzer görünüştedirler. Cinsel

olgunluğa erişebilmeleri için dört-beş kez deri değiştirmelidirler. Cinsel

olgunluğa eriştiklerinde de deri değiştirmeye yaşamlarının sonuna dek

devam ederler. Diğer eklembacaklıların aksine kuyruğuyla sıçrayanlar

serin yerleri tercih ederler. Yıllık sıcaklık ortalaması düşüşleri

4

populasyonlarının artışına neden olur ve gelişimleri serin, nemli yerlerde

daha hızlıdır (2)

Ekonomik Önemi

Kuyruğuyla sıçrayanlar (Springtails) organik atıkların tekrar doğaya

kazandırılmasında önemli ayrıştırıcılar olarak görev yaparlar. Birkaç tür

bitki ile beslendikleri için zararlı konumunda olabilir. Bourletiella hortensis

(the garden springtail) erken ilkbaharda fidelere zarar verebilir.

Sminthurus viridis (the lucerne flea) Avustralya’da yoncanın zararlısıdır.

Hypogastrura armata ise ticari olarak üretilen mantarların

zararlılarındandır (2)


* Kuyruğuyla sıçrayanlar yaşadığı habitatta oldukça yoğun olarak

bulunur. Populasyon yoğunluğu bir hektarda 750 milyon birey olarak

görülebilir.

* Kuyruğuyla sıçrayanlar furcula yardımı ile sıçradıklarında 20 cm

yüksekliğe ulaşabilirler. Bu da boylarının 50-100 kat sıçradıkları anlamına

gelir.

* Diğer eklembacaklıların aksine kuyruğuyla sıçrayanlar serin bölgelerde

gelişir. Yıllık ortalama sıcaklık düşüşleri populasyon yoğunluklarını arttırır.

* Koyu mavi Collembola, Hypogastrura nivicola, kış sonlarında yada

ilkbahar başlarında eriyen karlar üzerinde bulunur. Soğuk seven bir başka

tür ise daha kuzeyde buz üzerinde yaşar.

* Bazı Sminthuridae familyası dişileri yumurtalarını dışkı yada henüz

yedikleri taze toprak posası ile kaplarlar. bu karışım yumurtaları kuruma

ve fungal ataklardan korur.

5

* Ametabola gösteren diğer kanatsız böcekler gibi Collembola’larda

üreme özeliklerini kazandıktan sonra da gömlek değiştirmeye devam

ederler. Ancak diğer taxaların tersine üreme aktivitesi yalnızca birbirini

izleyen dönemlerde meydana gelir. Her üreme dönemi bir deri

değiştirmeyi izler, kısa bir süre beslenilir ve tekrar deri değiştirilir.

* Bazı Collembola türleri mağaralarda yada küçük hayvanların

yuvalarında yaşarlar. Birkaç tür (familya; Cyphoderidae üyeleri dahil),

sosyal böceklerin yuvalarında yaşarlar.

* Collembola Beyaz, pembe, sarı, yeşil, turuncu, kırmızı, mavi ve çivit gibi

birçok renkte olabilir (2)


Brachystomellidae -

Cyphoderidae -

Dicyrtomidae -

Entomobryidae Damp grain springtails

Hypogastruridae -

Isotomidae Smooth springtails

Neanuridae -

Neelidae -

Odontellidae -

Oncopoduridae -

Onychiuridae Blind springtails

Paronellidae -

Poduridae Water springtails

Sminthuridae Globular springtails

Tomoceridae -

6

Takım: Thysanura - Silverfish



Dağılımı ve

habitatı

:Çoğunlukla evlerde ve ormanlık habitatlarda yaşamayı tercih

eder.


Tür Sayısı : >~370

Özelikleri

Thysanura takımına ait türler oldukça hızlı hareket ederler ve gündüzleri taşların yada yaprakların altında bulunurlar. Geceleri ise besin aramak için

aktif hale gelirler. Birkaç tür kuraklığa dirençlidir ve bodrum ve tavan arası

gibi evcil yerlere oldukça iyi uyum sağlamışlardır. Thysanura takımı

bireyleri alg, liken yada sebze gibi besinlerle beslenirler.

Thysanura takımına bağlı türler üç yıl bazense 7-8 yıl civarında yaşarlar.

Ergin döneme geçtiklerinde bile sıklıkla deri değiştirirler.

Thysanura’nın ilginç bir çiftleşme ayinleri vardır. Erkek bireyler ipeksi bir

yapı örerler. Sperm paketlerini (spermatophore) bu ipeksi yapının altına

yerleştirirler. Daha sonra ikna edilen bir dişi ipeksi yapının altında geçer.

Dişinin cerci’si ipek paketine dokunduğunda sperm paketlerini genital

organı ile alır. Böylelikle spermler dişinin üreme organına boşalır ve dişi

boş sperm paketini çıkartır ve yer (3).

7

Ekonomik Önemi

Evlerde yaşayanlar (silverfish ve firebrats) ev eşyalarına geniş ölçüde zarar

verebilirler. Sıklıkla duvar kağıdı tutkalı, kitap cildi ve bazı tekstil ürünlerini

yiyebilirler. Mukavva ve diğer kağıt ürünleri de zarar görebilir (3).


* Firebrats (evlerde yaşayan bir tür), 60 kez deri değiştirebilir ve altı

yıldan daha uzun süre yaşayabilir. Sıklıkla deri değiştirmesinin sebebinin

parazitik fungusların bulaşma riskini azaltmak olduğu söylenebilir.

* Nicoletiidae familyasına bağlı türler, mağaralar ve memeli ve karınca ve

termitlerin yuvalarında yaşamaya uyum göstermişlerdir. Bazı türler

karıncaların taklidini yaparak onların besinin çalarlar.

* Uzun yıllardan beri Lepidotrichidae familyası “Oligocene” fosili olarak

biliniyordu. 1959 yılında kuzeybatı Kaliforniya’da bulunana dek neslinin

tükendiği düşünülüyordu (3).

Familya İsmi

Lepidotrichidae -

Lepismatida -

Lepismatidae -

Maindroniidae -

Nicoletiidae -

8

Takım: Microcoryphia - Bristletails



Dağılımı ve habitatı :Otsu ve ağaçlıklı bölgelerde, kabuk altlarında, yaprak artıklarında,

taş yarıklarında yada taş altında yaşarlar.

Familya Sayısı : 2 familya (12 cinse bağlı 22 tür) / Meksika’nın kuzeyi ve

Amerika’da bulunan

Tür Sayısı : ~ 350

Özellikleri

Microcoryphia takım ismi Verhoeff tarafından 22 Nisan 1904 yılında önerilmiş; Borner ise bu tarihten 11 gün sonra takım isminin

Archaeognatha olduğunu savunmuştur. Bu takım 20 mm’den daha büyük

türleri içerir.

Kanatsız yapıda, vücut silindirik kahverengimsi ve sarımsı, bazen daha

koyumsu renklerde, thorax üstten kemerli bir görünümde, abdomen

sonunda ortada 1 adet uzun ve yanlarında daha kısa lateral cerci

bulunmakta, çok segmentli iplik benzeri antenlere sahip, ortada buluşan

büyük gözlere sahip, bir noktada birleşen mandibula, Abdomenin 2-9

segmentlerinde kısa lateral styli (ilkel uzantılar) mevcut, abdomeni

kapatarak yaklaşık 10 cm yüksekliğe sıçrayabilen özellikte canlıları

barındıran takımdır.

Alg, yosun, liken, çürüyen bitki örtüsü besinlerini oluşturur ve gece

avlanırlar.

Thysanura ismi farklı zamanlarda farklı böcek gruplarına kullanılmıştır.

Thysanura springtails, diplurans, bristletails ve silverfish’ler için ayrı ayrı

yada birarada kullanılmıştır. Bu nedenle birçok biliminsanı karışıklığa yol

9

açmama adına Thysanura isminin kullanımını durdurmayı seçmişlerdir.

Insecta sınıfına bağlı Thysanura takımı silverfish ve allies’ları,

Archaeognatha takımı özellikle Machilis maritima türünü, Entognatha

sınıfına bağlı Diplura takımı ise "two-pronged bristletails”leri içermektedir

(4)

Ekonomik Önemi

Normalde evlerde bulunmaz ve evlerde çoğalmazlar. Bu nedenle haşere

olarak kabul edilmezler.


Machilidae Jumping Bristletails

Meinertellidae Rock Bristletails

10

Takım: Diplura



Dağılımı ve habitatı : Çoğunlukla otlu ve ormanlık habitatlarda yaşamayı tercih eder.



Özellikleri

Bu küçük, gözleri olmayan eklembacaklılar Hexapoda içerisinde ilkel böceklerden biridir. Bir çift uzun, inci yapıda antene ve bir çift segmentli

duyusal yapıya (cerci) sahiptirler. Japygidae familyasında cerci güçlü

kıskaçlara dönüşmüştür.

Diplura bireyleri nemli topraklarda, yaprak yada humus aralarında

yaşarlar. Abdomen segmentlerinin çoğunda, altta vücut su dengesini

ayarlayan ve çevreden nemi absorbe eden yapılar bulunur.

Çoğu Diplura predatördür. Toprakta yaşayan akar, böcek larvası,

Collembola türleri ve hatta diğer Diplura bireylerini avlarlar. Bitki

artıklarında ve fungal misellerle de beslenebilirler. Ancak çoğu avlanmayı

tercih eder (5)

Ekonomik Önemi

Diplura takımına bağlı türler genelikle yaprak döküntüleri arasında

yaşarlar. Ayrıştırıcı kommunitenin bir parçasıdır ve organik besinlerin

doğaya tekrar kazandırılmasını sağlarlar. Diplura türlerinden hiçbiri zararlı

değildir (5)

11


* Ayrı cinsiyetlidir ve dölleme haricidir. Erkek sperm paketi

(spermatophores) üretir ve küçük bir sapçık ile vücudun altına bağlar. Dişi

sperm paketini alır ve yumurtalarını küçük sapçıklarla paketin içine bırakır.

Daha sonra bu sperm paketi ve yumurtalar çatlak ve yarıklara konarak

nimf çıkışları beklenir.

* Erkek Diplura bireyleri her hafta 200’ün üzerinde sperm paketi üretirler.

Bu gereklidir çünkü spermler sperm paketinin içinde iki gün yaşayabilirler.

* Bazı Diplura takımı türleri kaza sonucunda cercilerini kaybedebilirler.

Ancak kopan cerci tekrar yenilenebilir. Bu özelliğin kazanılması

düşmanlarından kaçma mekanizmasının geliştirilmesi olarak düşünülebilir.

Buna benzer davranışlar Phasmida takımı türlerinde ve kertenkelelerde de

görülmektedir.

* Diplura ve bazı Phasmida türleri (Phasmatodea) vücutlarından kopan

parçaları tekrar yenileyebilen tek eklembacaklılardır. Bacaklar, anten ve

cerci birçok deri değiştirmeden sonra yenilenebilir. Bazı kabuklularda

(yengeç ve ıstakoz gibi) yitirilen bacak ve kıskaçlarını yenileyebilirler (5)

Familya İsmi

Anajapygidae -

Campodeidae -

Heterojapygidae -

Japygidae -

Parajapygidae -

Procampodeidae -

Projapygidae -

12

Takım: Plocoptera – Stoneflies

Altsınıf : Orthopteroid (Orthoptera ve Embioptera ile yakından ilgili)

Başkalaşım : Hemimetabola

Dağılımı ve

habitatı

: Ilıman iklimlerde hızlı akan nehir kenarlarında yaşamayı tercih eder



Özellikleri

Taşsinekleri (stoneflies-Plecoptera) Neoptera’nın en erken dönemine aittir. Bu grup böcekler yaklaşık 300 milyon yıl önce (dead end)

birbirlerinden farklılaşarak evrim geçirmişlerdir. Plecoptera nimfleri

(naiads) sucul canlılardır. Genellikle taş altlarında yaşarlar. Hızlı hareket

ederler ve temiz, oksijeni bol havalandırılmış sularda yaşarlar. Oksijen

difizyonu doğrudan dışiskelet yada thorax’da, kafa arkasında yada anüs

etrafında bulunan trake borucukları ile sağlanır. Birçok tür alg yada suda

yetişen bitkilerle beslenirler. Ancak bu takıma bağlı iki familya (Perlidae ve

Chloroperlidae) Ephemeroptera nimflerinin ve diğer küçük sucul

böceklerin predatörüdürler. Ergin taşsineği genellikle pupadan çıktıkları

yer olan ırmak ve nehir kenarlarında yaşarlar. İyi uçucular değillerdir bu

yüzden genellikle yerde bulunan alg ve likenlerle beslenirler. Birçok türün

erginleri kısa ömürlüdür ve işlevsel ağız parçalarından yoksundurlar.

Plecoptera üyeleri yaşama alanı olarak ılık ve serin yerleri tercih ederler

(6)

Ekonomik Önemi

Taşsinekleri temiz, iyi havalandırılmış sularda yaşayabilirler. Su kirliliğine

oldukça hassas türlerdir. Bu yüzden ekologlar bu türleri su temizliğine

gösterge olarak kullanırlar. Taşsinekleri soğuk dağlık nehirlerde yetişen

alabalık ve levreklerin avlanmasında yem olarak da kullanılırlar (6)

13

Bunları Biliyor muydunuz?

* Bazı türlerde erkek abdomenini küçük yapıdaki taşlara vurarak ses

çıkartır ve dişiyi cezbederler.

* Taşsineklerinin yumurtaları yapışkan sümüksü bir maddeyle sıvanmıştır.

Bunun nedeni kayalara yapıştırılan bu yumurtaların hızlı akan su ile

taşınmasını engellemektir.

* Bazı Avustralya taşsinekleri erginlerinin besininin bir kısmını çürümüş

odun dokuları oluşturur. Bu odun dokuları yumurta üretimi için gerekli

besin maddesi içerirler.

* Kanatsız türler (familya; Capniidae), tüm hayatlarını Tahoe Gölü

(Amerika) derinlerinde geçirirler (6)


Austroperlidae -

Capniidae Smallwinter Stoneflies

Chloroperlidae Green Stoneflies

Diamphipnoidae Eustheniidae

Gripopterygidae -

Isoperlidae Green-winged Stoneflies

Leuctridae Rolled-winged Stoneflies

Nemouridae Spring Stoneflies

Notonemouridae -

Peltoperlidae Roachlike Stoneflies

Perlidae Common Stoneflies

Perlodidae Perlodid Stoneflies

Pteronarcyidae Giant Stoneflies

Scopuridae -

Taeniopterygidae Winter Stoneflies

14

Takım: Embioptera - webspinners

Altsınıf : Orthopteroid (Orthoptera ve Plecoptera ile yakından ilgili)


Dağılımı ve

habitatı

: Yaygın değil. Tropikal ve yarı tropikal bölgelerde ipeksi doku içinde

yaprak ve odun dokularının altında yaşamayı tercih eder

Familya

Sayısı

: 8


Özellikleri

Embioptera (webspinners) takımı erken Karbonifer döneminde görülen komplex Orthopteroid grubunun bir diğeridir. Birçok böcek taksonomisti

Embioptera’nın başka yönde evrim geçirdiğine, bununda sebebini ise

aynı dönemde yaşayan Plecoptera ile farklı oluşundan kaynaklandığını

düşünmektedirler. Hiçbir böcek grubunda olmadığı kadar çok sayıda

adaptasyon geçiren Embioptera’nın Plecoptera ile olan ilişkisinin

belirlenmesi mümkün değildir. Ön bacağın tarsisi genişleyerek ipek

üreten bir beze yapısını almıştır. Hiçbir böceğin bacaklarında, ister fosil

isterse günümüzde yaşayan türler olsun ipek üretme bezesi bulunmaz.

İpek yaprak yada kabuk altlarında yuva ve tünel yapımında kullanılır. Bu

ipek evinin içinde toplu halde yaşarlar. Besinlerini ot, ölü yapraklar, yosun,

liken yada ince ağaç kabukları oluşturur. Nimfler ve ergin benzer

görünüştedirler. Embioptera bireyleri topluca yaşadıkları bu yuvanın

içinden çok nadiren ayrılırlar. Eğer koloni büyürse yeni besin kaynakları

için tünel yapımına başlarlar. Arka bacaklarda iyi gelişmiş kaslar bu

böceğin tünel içerisinde geri geri koşmasına olanak taşır. Yalnızca ergin

erkekler kanatlıdırlar. Ön ve arka kanatlar birbirine benzer ve esnek

yapıdadır. Böcek tünel içerisinde geri koşarken kanatlar başın üzerinde

katlanır. Kanatların uçma sırasında sertleşmesi için kan (hemolymph)

anterior damarları içerisine pompalanır. Embioptera ağız parçaları diğer

ilkel orthropteroid’lerin tersine öne yönlendirilmiştir (prognathous). Bu

15

tünel içinde yaşamak için geçirilen bir adaptasyon olabilir yada bazı

taksonomistlerin düşündüğü gibi; Embioptera takımı Dermaptera

(earwig-kulağakaçan) takımı ile daha yakın ilişki içerisindedir. Birçok

Embioptera türü tropik ve yarı tropiktir (7)

Ekonomik Önemi

Webspinner (ağörenler)’ın ekonomik önemleri yoktur. Böcek küçüktür ve

canlı bitkilerle beslenmezler (7)


* Yalnızca ergin erkek kanatlara sahiptir. Bu durumun çiftleşmek için bir

koloniden diğerine uçmak için olduğu düşünülebilir. Bazen eşlerini yerler.

* Farklı türlerin dişileri çok yakın benzerlik göstermekte ve birbirlerine

benzemektedirler. Birçok kez onların ayrı tür olduğunu söylemek oldukça

zorlaşır. Takımın tanımlama anahtarı tamamen erkek bireyin özeliklerine

göre tanımlanmıştır.

* Birçok böcek ipek üretebilir. Ancak yalnızca Embioptera takımına bağlı

türlerde ipek bezi ön bacakta bulunur. Diğer böcekler ipeği Malphigi

borucukları (Malpighian tubules), farklı yapıdaki tükürük yada dudak

(labial) bezleri ile üretirler (7)


Anisembiidae -

Australembiidae -

Clothodidae -

Embiidae -

Embonychidae -

Notoligotomidae -

Oligotomidae Webspinners

Teratembiidae -

16

Takım: Orthoptera–Grasshoppers, Crickets

Özellikleri

Orthoptera takımına bağlı böcekler muhtemelen Carboniferous (Korbonifer-karbon devrine ait) dönemi ortalarında varlık göstermişler ve

günümüze kadar gelmişlerdir. Takıma bağlı çoğu tür karasal

herbivorlardır. Arka bacakları sıçramaya adapte olmuştur. Kanatlar

abdomeni örter durumdadır. Birçok tür ses çıkarma özelliğine sahiptir.

Bitki ile beslenen en geniş böcek gruplarından biri olan Orthoptera takımı

türleri bu anlamda en önemli böcek grubudur (8)

Ekonomik Önemi

Orthoptera takımı birçok karasal habitatın dominant canlılarıdır. Bu

takıma bağlı türler hemen hemen tüm bitkilerle beslenirler ve büyük

ekonomik kayıplara neden olabilirler. Çekirge sürüleri Afrika, Asya ve

Kuzey Amerika’da görülürler ve geniş alanlarda, önlerine çıkan tüm

ürünlere zarar verirler. Diğer taraftan bazı çekirge türleri olta

balıkçılığında yem olarak kullanılırlar (8).

Altsınıf : Orthopteroid (Blattodea ve Dermaptera ile yakından ilgili)


Dağılımı ve

habitatı

: Tüm dünyada yaygın ve bol miktarda bulunur

Familya

Sayısı

: 72

Tür Sayısı : >20.000

17


* Orthoptera takımına ait türlerin çoğunda erkek bireyler dişi bireyleri

cezp etmek amacı için ses çıkartırlar. Sesler genellikle kanatların

birbirlerine sürtülmesiyle sağlanır.

* Her tür kendine özgü sesleri çıkartırlar. Bazı türler morfolojik olarak

birbirlerine çok yakın benzerlik göstermelerine karşın ses çıkartma

farklılıklarından dolayı ayırt edilirler.

* Birçok çekirge türü ultrasonik düzeyde (insanların duyabileceği ses

frekanslarından daha yüksek) ses çıkartırlar. Bazı türler 100 kHz

yüksekliğinde ses üretirler (İnsan kulağı 20 kHz genişliğinde sesleri

işitebilir).

* Bazı türler tympanal organ ile ses çıkartırlar. Bu organ kriket ve katydid

(Tettigonidae)’lerde ön bacağın tibiasında, çekirgelerde ise birinci

abdomen segmentinde yer alır.

* Karlı ağaç kriketi (snowy tree cricket) Oecanthus fultoni (familya;

Gryllidae), genelde sıcaklık ölçen kriket olarak anılır. 15 sn boyunca

çıkarttığı sesi 40 ile toplayınca çıkan sayı çevre sıcaklığının kaç Fahrenheit

olduğunun göstergesidir.

* Kırmızı bacaklı çekirge (Melanoplus femurrubrum) yalnızca ürün

zararlısı değil, aynı zamanda kümes havyalarına zarar veren tapeworm

(Choanotaenia infundibulum) isimli parazitin geçici konukçusudur (8)

18


Acrididae Short-horned grasshoppers, Shorthorned Grasshoppers

Acridoxenidae -

Anostostomatidae -

Athiceridae -

Batrachideidae -

Biroellidae -

Borneacrididae -

Bradyporidae -

Cachoplistidae -

Charilaidae -

Chorotypidae -

Conocephalidae -

Cooloolidae -

Cylindrachetidae -

Dericorythidae -

Eneopteridae -

Episactidae -

Eruciidae -

Eumastacidae Monkey Grasshoppers

Euschmidtiidae -

Gomphomastacidae -

Gryllacrididae Wingless Longhorned Grasshoppers

Gryllidae Crickets

Gryllotalpidae -

Lathiceridae -

Lentulidae -

Lezinidae -

Lithidiidae -

Macropathidae -

Malgasiidae -

Mastacideidae -

Meconematidae -

Mecopodidae -

Mimnermidae -

Miraculidae -

Mogoplistidae -

Morabidae -

Myrmecophilidae -

Oecanthidae -

19


Ommexechidae -

Pamphagidae -

Pamphagodidae -

Paragryllidae -

Pauliniidae -

Pentacentridae -

Phalangopsidae -

Phaneropteridae -

Phasmodidae -

Pneumoridae -

Podoscirtidae -

Prophalangopsidae -

Proscopiidae -

Pseudophyllidae -

Pteroplistidae -

Pyrgacrididae -

Pyrgomorphidae -

Rhaphidophoridae -

Ripipterygidae -

Romaleidae -

Schizodactylidae -

Scleropteridae -

Stenopelmatidae -

Tanaoceridae Desert Longhorned Grasshoppers

Tetrigidae Pygmy Grasshoppers, Grouse Locusts

Tettigoniidae Katydids, Longhorned Grasshopper

Thericleidae -

Tridactylidae Pygmy Mole Crickets

Trigonidiidae -

Trigonopterygidae -

Tristiridae -

Tympanophoridae -

Xyronotidae -

20

Takım : Phasmida - Walkingsticks

Altsınıf : Orthopteroid (Orthoptera ve Dermaptera ile yakından

ilgili)


Dağılımı ve

habitatı

: Tropikal ve yarı tropikal iklimlerde beslendikleri konukçularını

buldukları sürece yaygın



Özellikleri

Yaprak (leaf insect) ve değnek (stick insect) böcekleri bazen Orthoptera

takımı altında bir familya olarak da gösterilirler. Bu takıma ait tüm türler

otçuldurlar. Yürüyen değnek/sopa (walkingstick) adı ile anılmasının

sebebi, vücutlarının yassı, ince silindir şeklinde olmasından dolayıdır.

Yaşadıkları ortama uyum gösteren kriptik renklenme gösterirler.

Timemidae (=Phyllidae) familyasına ait türler büyük yaprakları andırırlar.

Bu türlerin abdomenleri kalın ve düz, bacaklar yana doğru genişlemiş

vaziyette ve renkler genelde kahverengi, yeşil ve sarıdır. Çoğu tür yavaş

hareket eder ve kriptik renklenmeleri sayesinde oldukça güç fark edilirler.

Birkaç tropik tür dışında genellikle kanatları yoktur yada iyi gelişmemiştir.

Bazı tropikal türlerin boyu 30 cm uzunluğundadır. Dişilerin ovipositörleri

iyi gelişmemiştir bu nedenle diğer Orthopterler gibi ovipositörleri ile

yumurtalarını konukçu bitki içine yerleştiremezler. Yumurtalar bazen

oldukça yüksek bir mesafeden teker teker toprak üzerine bırakılır (9)

21

Ekonomik Önemi

Tropikal bölgeler dışında çok fazla yayılış göstermedikleri için konukçu

bitkiler üzerindeki ekonomik zararları son derece azdır. Ancak tropik

bölgelerde bazı türler fundalık ve orman ağaçları üzerinde büyük zarar

vererek ekonomik kayba neden olurlar (9)

Bunları Biliyor muyudunuz?

* Phasmid yumurtaları genellikle tohumları andırır. Yumurtalar bazen bir

yılın üzerinde açılmadan beklerler.

* Bazen tropik bölgelerde Phasmid populasyonu o kadar yüksek olur ki,

ağaçlar üzerinden düşen yumurtalar tenekeden yapılmış çatı üzerine

düşen yağmur sesini andırır.

* Bazı Phasmid türleri insanlar tarafından evcil hayvan olarak satılırlar.

Ilıman bir ortam, sevdikleri taze bitkiler ile onları beslemek oldukça

kolaydır.

* Birçok Phasmid’lerin thorax’ında üretilen koku sıvıları predatörlerini

kaçırtmak için kullanılır.

* Saldırı anında bazı küçük Phasmid’ler bacaklarını aynen bazı

sürüngenlerde olduğu gibi bırakırlar ve bir dahaki deri değiştirmede

kopan bacağın yerine yenisi oluşur. Bu tür davranış böcekler içerisinde

yalnızca Phasmid türlerinde görülür.

* Birçok tür eşeysiz üreme sonucunda meydana gelir (Pathenogenesis).

Bunun nedeninin erkek bireylerin az oluşundan yada bilinmemesinden

kaynaklandığı düşünülmektedir.

22

* Bazı Phasmid’ler renklerini hava sıcaklığı, nem yada ışık yoğunluğuna

göre değiştirirler. Geceleyin yada serin gündüz saatlerinde Epidermis’teki

pigment granüllerini yayılırlar soğuktan etkilenmemek için daha koyu bir

renk alırlar (9)


Austrophasmatidae -

Bacillidae -

Bacteriidae -

Bacunculidae -

Diapheromeridae -

Heteronemiidae -

Lonchodidae -

Mantophasmatidae -

Pachymorphidae -

Palophidae -

Phasmatidae Walking Sticks

Phylliidae -

Pseudophasmatidae -

Tanzaniophasmatidae -

Timematidae -

23

Takım : Dermaptera - Earwigs

Altsınıf : Orthopteroid (Blattodea ve Phasmida ile yakından ilgili)


Dağılımı ve

habitatı

: Tüm dünyada oldukça yaygın. Çeşitliliği tropik ve

yarıtropik bölgelerde en fazla



Özellikleri

Gündüzleri karanlık yerlerde saklanıp geceleri aktif olan kulağakaçan (earwig)’lar leş ve ot yiyicilerdendir. Oldukça geniş bir besin tercihi vardır.

Birkaç tür predatördür. Dişiler yumurtalarını toprağa bırakır ve yumurtalar

açılana onlara annelik ederler. Kanatları olmayan nimfler ebeveynlerine

çok benzerdirler. Ön kanatlar kısa, kalın ve arka kanatları örter niteliktedir.

Arka kanatlar ise geniş ve dinlenme anında ön kanatların altında

katlanmış durumdadır. Bazı türler kanatsız formdadırlar. Birçok

kulağakaçan’da abdomen sonundaki cerci genişleyip kalınlaşarak kışkaç

halini almıştır. Bu kıskaçlar savunma, kazma ve kur yapmada kullanılır (10)

Dermaptera üç alt takıma sahiptir. Bunlar; Forficulina, Arixeniina ve

Hemimerina’dır. Çoğu Dermaptera türü Forficulina alttakımına aittir.

Yukarıda belirtilen diğer iki alttakıma ait türler ise genellikle memelilerle

ilişkili yaşarlar. Arixeniina’dan 5 tür Asya yarasaları Hemimerina’dan 11 tür

ise Afrika fareleri üzerinde parasitik yada yarı-parasitik olarak yaşarlar ve

genelde kanatsızdırlar. Bu türlerin cercileri iyi gelişmemiştir. Arixeniina

alttakımına bağlı türler nimf dönemlerini kuşlar üzerinde tamamlarlar

(vivipary) (10)

24

Ekonomik Önemi

Birçok kulağakaçanın ekonomik öneme sahip değildir. Birkaç tür eğer

bölgede yoğun olarak bulunuyorlarsa süs bitkilerinin çiçeklerinin taç

yapraklarını yada erkek organlarını çiğneme yoluyla tahrip ederler.

Avrupa kulağakaçanı (Forficula auricularia), Amerika’ya 1900’lü yıllarda

taşınmış ve meyve ve sebze ürünlerinde ekonomik kayıplara neden

olmuştur (10)


* Bazı kulağakaçanların ikinci veya üçüncü abdominal segmentlerinde

savunma bezesi bulunur ve bu bezeden zararlı bir sıvı fışkırtılır. Bazı türler

bu sıvıyı 4 inç basınçla püskürtebilirler.

* Birçok kulağakaçanın cinsiyeti cerci’nin yapısına bakarak anlaşılabilir.

Eğer cerci düz ise dişi, daha eğimli ise erkek birey olduğu anlamına

gelmektedir. Bazı türlerin erkeklerinde ise cerci asimetrik/orantısız

gelişmiştir.

* Dişi kulağakaçanlar genellikle yuvalarının içerisinde kalır ve yumurtalarını

ve genç nimf dönemlerini korurlar. Bir yada iki gömlek değiştirmeden

sonra yuvadan ayrılan nimfler anneleri tarafından yenirler (10)


Anisolabididae -

Apachyidae -

Arixeniidae -

Carcinophoridae -

Chelisochidae Black earwig, Black earwigs

Diplatyidae -

Forficulidae Common earwig, European earwigs

Hemimeridae -

Karschiellidae -

Labiduridae Common brown earwig, Striped earwigs

Labiidae Little earwig

Pygidicranidae -

Spongiphoridae -

25

Takım : Zoraptera

Altsınıf : Orthopteroid (Orthoptera ile yakından ilgili)


Dağılımı ve

habitatı

: Yaygın değil. Genellikle çürümüş odun ve eski talaş yığınlarında

bulunur. Palearktik bölge dışında her yerde bulunur


Tür Sayısı : 30

Özellikleri

Zoraptera takımına bağlı türler 4mm’den daha küçük boydadırlar ve genellikle çürümüş odun, kabuk altları yada eski talaş yığınlarının arasında

bulunurlar. Küçük topluluklar halinde yaşarlar. Bu görünümleri mantar

spor ve misellerine yada kırmızı örümceklere ve küçük diğer

eklembacaklılara benzer. Biyolojileri az çok bilinmektedir. Bazıları görme

duyusunu yitirmiş, açık sarı renkli ve kanatsız formda bulunurken, aynı

türün üyeleri, bileşik gözlere sahip,. koyu pigmentli ve kanatlı olabilir.

Kanatlı bireyler yaygın değildirler ve tek başlarına yaşayabilirler. Çürüyen

ağaç parçalarının içinde yaşayanlar kanatlarını kolaylıkla kırılabilirler (11)

Ekonomik Önemi

Zoraptera’ların ekonomik önemleri yoktur ve nadiren toplanırlar (11)

26


* Zoraptera üçüncü en küçük böcek takımıdır.

* Zoraptera takımına bağlı bazı türler termit ve memelilerin yuvalarında

gözlenmiştir. Ancak burada ne yaptıkları hala bilememektedir.

* Çoğu Zoraptera takımı türleri iki farklı ergin formuna sahiptir. Bunlardan

ilki koyu renkli, kanatlı, ve gözleri olanlar, diğeri ise kanatsız, açık sarı

renkli ve gözleri olmayanlar şeklindedir (11)

Familya İsmi

Zorotypidae -

27

Takım: Grylloblatodea - Rockcrawlers

Altsınıf : Orthopteroid (Orthoptera ve Dermaptera ile yakından

ilgili)


Dağılımı ve

habitatı

: Yaygın değil. Asya ve Kuzey Amerika’da mağaralar

yada buz veya kar olan yüksek irtifalı dağlarda

yaşamayı tercih eder


Tür Sayısı : 25

Özellikleri

Kayaböcekleri (Rock crawlers) yüksek dağlık bölgelerde (Çin, Sibirya, Japonya, kuzey Amerika ve Kanada) bulunan, küçük ve iyi kamufle olan

böcek grubudur. Takımın mağarada yaşayan türleri Kore ve Japonya’da

bulunmuştur. Etçil ve otçul olan türler besin artıklarını karlı yerlerden,

taşların altından yada eriyen buz yakınlarından toplarlar. Yalnızca soğuk

havalarda hareketli olurlar. Sıcak havalarda daha soğuk yerlere giderler.

Takıma ait ismi ötürü krilet (gryllo-) ve hamamböceği (blatta-)’nın fiziksel

karakterlerinin karışımından doğmuştur. Bazı taksonomistler bu böceği

Orthoptera takımı altında alttakım yada familya olarak göstermektedirler

(12)

28

Ekonomik Önemi

GrylloBlattodea takımı üyeleri ekonomik öneme sahip değillerdir.

İnsanların pek yaşamayı tercih etmedikleri bölgelerde yaşarlar (12)


* GrylloBlattodea ilk kez 1906 yılında bulundu ve 1915 yılında takım

düzeyinde tanımlandı.

* Takıma ait yalnızca 25 tür bulunmaktadır. GrylloBlattodea,

Mantophasmatodea’den sonra en az sayıda türü barındıran takımdır.

* Kayaböcekleri sıcak havaya töleransları düşüktür. Birçok tür 10 °C’de

ölür ve genelde donma derecesinde yaşarlar.

* Yaşadıkları yerin ikliminden dolayı büyüme ve gelişmeleri oldukça

yavaştır. Bir döllerini 7 yılda tamamlarlar.

* GrylloBlattodea takımına ait hiçbir türe Güney yarımkürede

rastlanmamıştır (12)


Grylloblattidae Rock crawlers, Icebugs, Ice crawlers, Ice Crawlers, Rock Crawlers

29

Takım : Dictyoptera – Cockroaches Mantids

Altsınıf :Orthopteroid (Orthoptera ve Mantodea (Dictyoptera) ile

yakından ilgili)


Dağılımı ve

habitatı

: Tüm dünyada yaygın. Tropik ve yarı tropik bölgelerde en yoğun



Özellikleri:

Hamamböcekleri çürükçül ve omnivor (her şeyi yiyen) canlılardır. Tropikal ve yarı tropikal iklimlerde yaygın olarak bulunurlar. Bazı türler

insanların evlerinde yaşarlar. Hamamböceklerinin vücudu oval ve basık bir

vücuda sahiptir. Bu özeliği sayesinde çok iyi bir koşucudur ve dar olan

yerlerden oldukça rahatlıkla geçebilir. Tehlike anında uçmak yerine

kendince daha avantajlı olan koşmayı tercih eder ve yarık ve çatlaklara

girerek saklanır. Başın büyük bir bölümü ve thorax üstten pronotum

(exoskeleton) ile kaplamış ve koruyucu bir yapıya bürünmüştür.

Hamamböcekleri yumurta bıraktıklarında dişiler yumurtalarının etrafına

özel bir kapsülle “üreme sistemi sıvısı” salgılarlar. “Öotheca” olarak bilinen

bu yapı özel bir adaptasyon sonucu oluşmuştur ve yalnızca

hamamböcekleri ve peygamberdevelerinde (Mantidae) bulunur. Bu özel

yapı bu iki gurubun birbirlerine benzediklerini ve bazı taksonomistlerin bu

iki gurubu neden tek bir takım altında (Dictyoptera) toplandıklarını açıklar

özelliktedir (13)

30

Ekonomik Önemi

Hamamböcekleri tüm zararlı böceklerden daha geniş yayılım gösteren

canlılar olarak bilinirler. İnsan evlerinde yaşayan türler gündüzleri yarık ve

çatlaklar arasında saklanır, gece ise su ve yiyecek aramak için harekete

geçerler. Sokup ısıramamasına karşın vücutları üzerinde hastalık

taşıyabildikleri için sevilmezler. Çürümüş ölü hamamböceği kalıntıları hava

ile taşınarak solunum yoluyla alınırlar ve hassas insanlarda alerjiye neden

olabilirler. Hamamböcekleri böcek toksikolojisi ve fizyolojisi alanlarında

oldukça sık kullanıldıklarından bu alanlar için oldukça yararlıdırlar (13)

Bunları Biliyor muydunuz

* Amerikan hamamböceği (Periplaneta americana) orjini Afrika olan bir

türdür

* Polyphagidae familyasına bağlı bazı hamamböceği türleri karınca

yuvalarında yaşarlar.

* Madagaskar türü olan Gromphadorhina portentosa predatörlerini

korkutmak amacıyla havayı trake yardımıyla kullanarak tıslama sesi

çıkarırlar.

* Kötü şöhretlerine karşın zararlı olarak nitelendirilen hamamböceği

türlerinin sayısı, diğer zararlılarla karşılaştırıldığında oldukça düşük

orandadır.

* Surinam hamamböceği, Pycnoscelus surinamensis, kümes

hayvanlarında körlüğe neden olabilen Oxyspirura mansoni isimli bir

nematodun konukçusudur.

* Bir gecede yaklaşık 4,5 km yol katedebilirler.

31

* Dizanteri, gıda zehirlenmeleri, Verem, Gastroenteritis, Antrax, Pnomoni,

Hepatit, Mantar hastalıkları, Astım, allerjik reaksiyon gibi çeşitli hastalık

mikroplarını taşır ve bulaştırırlar.

* Ekosistemin önemli bir parçası olan bu böcekler, bağırsaklarındaki

protozoa ve bakteriler sayesinde hemcinsleri de dahil olmak üzere bir çok

şeyi yiyebilirler. Bu sebeple de ormanlardaki çöp ve diğer hayvanların

artıklarının yeniden doğaya kazanılmasını hızlandırırlar.

* Kafası kopmuş bir hamamböceği 1 hafta daha yaşayabilir. Sonuçta su

içemediği için susuzluktan ölür (13)


Blaberidae Giant cockroaches

Blattellidae German cockroaches, Wood cockroaches, German Cockroach,

Wood Cockroaches

Blattidae Oriental cockroaches, American cockroaches, Oriental

Cockroach, American Cockroach

Cryptocercidae Wood roaches, Brownhooded cockroaches, Wood Roaches,

Brownhooded Cockroach

Nocticolidae Australian cockroaches

Polyphagidae Sand cockroaches, Sand Cockroach

32

Takım : Dermaptera - Earwigs

Altsınıf :Orthopteroid (Orthoptera ve Phasmida ile

yakından ilgili)


Dağılımı ve

habitatı

: Yaygın ve oldukça dağılımlı. En fazla çeşitlilik tropik ve yarı

tropik bölgelerde görülmekte



Özellikleri

Gündüzleri karanlık yerlerde saklanıp geceleri aktif olan kulağakaçan (earwig)’lar leş ve ot yiyicilerdendir. Oldukça geniş bir besin tercihi vardır.

Birkaç tür predatördür. Dişiler yumurtalarını toprağa bırakır ve yumurtalar

açılana onlara annelik ederler. Kanatları olmayan nimfler ebeveynlerine

çok benzerdirler. Ön kanatlar kısa, kalın ve arka kanatları örter niteliktedir.

Arka kanatlar ise geniş ve dinlenme anında ön kanatların altında

katlanmış durumdadır. Bazı türler kanatsız formdadırlar. Birçok

kulağakaçan’da abdomen sonundaki cerci genişleyip kalınlaşarak kışkaç

halini almıştır. Bu kıskaçlar savunma, kazma ve kur yapmada kullanılır.

Dermaptera üç alt takıma sahiptir. Bunlar; Forficulina, Arixeniina ve

Hemimerina’dır. Çoğu Dermaptera türü Forficulina alttakımına aittir.

Yukarıda belirtilen diğer iki alttakıma ait türler ise genellikle memelilerle

ilişkili yaşarlar. Arixeniina’dan 5 tür Asya yarasaları Hemimerina’dan 11 tür

ise Afrika fareleri üzerinde parasitik yada yarı-parasitik olarak yaşarlar ve

genelde kanatsızdırlar. Bu türlerin cercileri iyi gelişmemiştir. Arixeniina

alttakımına bağlı türler nimf dönemlerini kuşlar üzerinde tamamlarlar

(vivipary) (14)

33

Ekonomik Önemi

Birçok kulağakaçan ekonomik öneme sahip değildir. Birkaç tür eğer

bölgede yoğun olarak bulunuyorlarsa süs bitkilerinin çiçeklerinin taç

yapraklarını yada erkek organlarını çiğneme yoluyla tahrip ederler.

Avrupa kulağakaçanı (Forficula auricularia), Amerika’ya 1900’lü yıllarda

taşınmış ve meyve ve sebze ürünlerinde ekonomik kayıplara neden

olmuştur (14)


* Bazı kulağakaçanların ikinci veya üçüncü abdominal segmentlerinde

savunma bezesi bulunur ve bu bezeden zararlı bir sıvı fışkırtılır. Bazı türler

bu sıvıyı 4 inç basınçla püskürtebilirler.

* Birçok kulağakaçanın cinsiyeti cerci’nin yapısına bakarak anlaşılabilir.

Eğer cerci düz ise dişi, daha eğimli ise erkek birey olduğu anlamına

gelmektedir. Bazı türlerin erkeklerinde ise cerci asimetrik/orantısız

gelişmiştir.

* Dişi kulağakaçanlar genellikle yuvalarının içerisinde kalır ve yumurtalarını

ve genç nimf dönemlerini korurlar. Bir yada iki gömlek değiştirmeden

sonra yuvadan ayrılan nimfler anneleri tarafından yenirler (14)


Anisolabididae

Apachyidae

Arixeniidae

Carcinophoridae

Chelisochidae Black earwig, Black earwigs

Diplatyidae

Forficulidae Common earwig, European earwigs

Hemimeridae

Karschiellidae

Labiduridae Common brown earwig, Striped earwigs

Labiidae Little earwig

Pygidicranidae

Spongiphoridae

34

Takım : Isoptera – Termites

Altsınıf : Orthopteroid (Blattodea ve Mantodea (Dictyoptera) ile

yakından ilgili)


Dağılımı ve habitatı : Tropik ve yarı tropik bölgelerde son derece yaygın. Genellikle

ılıman bölgelerde daha az yoğun



Özellikleri

Termitler hamamböceklerine yakın akraba olan diğer bir böcek grubudur. Bu benzerlik termitlerle ağaç hamamböceğinin (familya;

Cryptocercidae) davranışsal ve ekolojik benzerliklerden

kaynaklanmaktadır. bu hamamböceği ormanda devrilen ağaçlarda

yaşarlar. Odun lifleri ile beslenen odun hamamböceği, sindirim

sistemlerinde bulunan simbiyotik (ortak yaşayan) mikroorganizmalarla bu

besini sindirir. Küçük aileler şeklinde yaşarlar ve dişiler genç yavrularını

kollar ve gözetirler. Termitler ve odun hamamböcekleri birbirlerine

oldukça yakındırlar çünkü her ikisi de benzer habitatlarda yaşar, benzer

besinleri tüketir, aynı sindirim şekli ile besinlerini sindirir ve her iki grupta

yavrularını gözetir ve kollarlar.

Termitler gerçek sosyal yaşam gösteren tek yarıbaşkalaşım

(hemimetabolous) gösteren böcek takımıdır. Bu takıma bağlı türler

oldukça geniş yuva yaparlar ve tüm koloni orada yaşar. Her yuvada

üremeyi sağlayan bir kral ve bir kraliçe bulunur. Bu iki bireyden zamanla

yüzlerce veya binlerce işçi ve asker termit bireyleri oluşur.

Hamamböcekleri (cockroaches) ve peygamberdeveleri (mantids) gibi

termitlerde tropik ve yarı tropik iklimlerde oldukça yoğun olarak

bulunurlar (15)

35

Ekonomik Önemi

Termitler ayrıştırma işlevinde önemli bir rol üstlenirler. Tropik ve yarı

tropik habitatlarda yoğun populasyon oluşturduklarında ormanda

devrilen ölü odunların üçte birini bir yıl içerisinde doğaya geri

kazandırırlar. Termitler eğer besin tercihlerini insanların evlerindeki ahşap

malzeme, inşa edilen yapılar, orman ve diğer ticari ürünler üzerinde

yaparlarsa ekonomik zararlı konumuna gelirler (15)


* Termitler tropikal ormanlarda en fazla dominant olan türdür. Bir

metrekare alanda 2000 ile 4000 birey arasında olabilirler. Bu sayı bazen

metrekarede 10.000’e kadar çıkabilir. Ağırlıkları toplamı aynı bölgede

yaşayan tüm omurgalıların ağırlıklarından daha fazladır.

* Bazı termitler oldukça geniş ve ayrıntılı yuva yaparlar. Avustralya’da

Nasutitermes triodidae türünün yuvası 6-7.5 metre uzunluğunda ve 3-3.5

metre çapında olabilmektedir. Bir yuvada milyonlarca işçi bulunabilir.

* Termitler odun liflerini sindiremezler. Bu yüzden sindirim sistemlerinde

simbiyotik olarak yaşayan protozoa veya bakteriler bu sindirim işini

termitler için yaparlar.

* Makrotermitler (altfamilya; Termitidae), mantar yetiştirirler. İşçiler bitki

liflerinden kompost haline getirirler ve diğer görevli bireyler bu kompost

üzerine simbiyotik mantarın sporlarını aşılarlar. Termitler daha sonra

olgunlaşan mantarları yerler.

* Afrika termitleri Macrotermes subhyalinus, karaliçelerinin vücutları

yumurtalarından dolayı oldukça iri bir konuma gelebilir. Tam olarak

yumurta ile dolu olduklarında 14 cm uzunluğunda ve 3.5 cm çapında bir

vücuda sahip olabilir. Yumurta bırakmaya başladığında ise günde 30.000

yumurta bırakır (15)

36


Hodotermitidae

Kalotermitidae Drywood termites

Macrotermitidae

Mastotermitidae

Rhinotermitidae Dampwood termites

Serritermitidae

Termitidae

Termopsidae Dampwood termites

37

Takım : Psocoptera – Booklice, Barklice

Altsınıf : Hemipteroid (Hemiptera ve Phthiraptera ile yakından ilgili)


Dağılımı ve

habitatı

: Tüm dünyada yaygın. Ancak gizli yaşama yerlerinden dolayı zor fark

edilirler.

Familya

Sayısı

: 39


Özellikleri

Psocoptera üç alttakıma ayrılmıştır. Bunlar Trogiomorpha, Troctomorpha ve Psocomorpha’dır. Adı geçen alttakımlar anten, tarsi ve

labial palp segment sayılarının farklı olmasıyla birbirlerinden ayrılırlar (16)

Corrodentia olarak da bilinen Psocoptera takımı booklice (kitapbiti) ve

barklice(kabukbiti)’ları içerir. Bu böcekler günümüzde yaşayan

hemipterlerin ilkel formlarıdır. Çünkü ağız yapıları ilkel mandibuladan çok

az daha değişikliğe uğramıştır. Bu yüzden lacinia (maxillanın alt kısmı)

bölünmüştür. Bu parça mandibulalar besinleri aldığında bir matkap gibi

çalışarak öğütülmelerini sağlar. Pharynx ve hypopharynx’de değişikliğe

uğrayarak havan ve havaneli mantığıyla çalışır ve besinleri öğütür.

Barklice genellikle alg, liken, mantar ve çeşitli bitkilerin olduğu nemli

karasal habitatlarda yaşarlar (yaprak parçaları, taşların altında, bitkilerde

yada ağaçların kabuklarında). Ergin döneme eriştiklerinde yaklaşık olarak

10 mm civarında olabilir ve genellikle kanatlıdırlar. Bazı türler toplu halde

yaşarlar. Labial ipek bezlerinden salgıladıkları ince, ipeğimsi örtünün

altında küçük koloniler halinde bulunabilirler. Booklice’lar genellikle

insanların evlerinde yada mağaza, depo gibi yerlerde yaygın olarak

görülürler. Kanatsızdırlar ve Barklice’dan oldukça küçüktürler (2 mm

civarında). Birçok tür depo ürünlerini, kitapları, ciltleri, duvarkağıdı

38

yapıştırıcısını, kumaşları ve diğer nişasta-kolalı-karbonhidratlı ürünlerle

beslenebilirler.

Birçok Psocoptera türü serbest yaşarken birkaçı kuş yuvalarında

bulunurlar. Bu gibi türler kuşların kanat artıklarıyla yada dökülen deri

hücreleri ile beslenerek hayatta kalır. Ancak kesinlikle kuşlar üzerinde

görülmezler. Entomolojistler true lice (gerçek bit-memeli ve kuşlarda

entomopatojen)’ın bu türden geliştiğini düşünmektedirler. Barklice ve

parasitic-lice ağız parçaları benzerliği ile (özellikle hypopharynx) dikkati

çekmektedir (16)

Ekonomik Önemi

Bu takıma bağlı birçok tür ağaçlık alanlarda yaşayan böceklerdir. Bu yüzden

insanlarla ilişkileri son derece azdır. Türlerin evlere ve depolara girmeleri ara

sıra büyük sıkıntılara yol açabilir ancak yine de ekonomik zararları oldukça

azdır (16)


* Psocoptera türlerinin yayılması onlar için son derece kolay olmalı.

Çünkü adalarda ortaya çıkan ilk böceklerden olmasına karşın diğer

habitatlara yayılmışlardır.

* Bazı Barklice erkeklerinde coxa’nın arkasında ses çıkartma organı

(Pearman's organ) bulunmakta ve dişleri cezbetmek için kullanılmaktadır.

Daha sonra erkek kur dansı yapar ve çiftleşmeyi başlatmak için çaba

harcar.

* Trogium pulsatorium, insanların evlerinde en sık görülen türdür. Bu

türe arıların yuvalarında da rastlanır.

* Psoquillidae familyasına ait türler kuşların yuvalarında leş yiyici olarak

yaşarlar. Bu barklice’lar parasitic-lice (gerçek bit – Takım: Phthiraptera)’ın

soyundan gelmiş olabilirler (16)

39

Familya İsmi

Amphientomidae -

Amphipsocidae -

Archipsocidae -

Asiopsocidae -

Caeciliusidae -

Calopsocidae -

Compsocidae -

Dasydemellidae -

Dolabellapsocidae -

Ectopsocidae -

Elipsocidae -

Epipsocidae -

Hemipsocidae -

Lachesillidae -

Lepidopsocidae -

Liposcelididae -

Manicapsocidae -

Mesopsocidae -

Musapsocidae -

Myopsocidae -

Pachytroctidae -

Peripsocidae -

Philotarsidae -

Polypsocidae -

Prionoglaridae -

Prionoglarididae -

Pseudocaeciliidae -

Psilopsocidae -

Psocidae -

Psoquillidae -

Psyllipsocidae -

Ptiloneuridae -

Sphaeropsocidae -

Spurostigmatidae -

Stenopsocidae -

Thyrsophoridae -

Trichopsocidae -

Troctopsocidae -

Trogiidae -

40

Takım : Ephemeroptera - Mayflies

Altsınıf : Paleoptera


Dağılımı ve habitatı : Tatlısu habitatlarında oldukça yaygın



Özellikleri

Ephemeroptera takımına ait türlerin ergin öncesi dönemleri suculdur ve

genellikle temiz, akışkan olan tatlı sularda yaşarlar. Kimi larvalar serbest

halde yüzerlerken, bazıları kendilerine küçük taş parçacıklarını birbirine

yapıştırarak içlerine girerler. Bazıları ise kum yada çamurda U şeklide

yuvalar kazarak bunların içinde beklerler. Ephemeroptera takımına ait

türlerin ergin öncesi dönemlerinin çoğu otçul olup, algler ve diğer sucul

bitkilerle beslenirler. Bazı türler yalnızca 4 hafta gibi kısa bir sürede

olgunlaşırken, bazılarının ergin olabilmesi için 1’den 4 yıla kadar süren

döneme ihtiyaç duyarlar.

Bir Ephemeroptera bireyi ergin olduğunda sucul ortamı terk eder.

Öncelikle suyun yüzeyinde bir hava kabarcığının içerisinde bulunur ve

kısa zamanda gömlek değiştirerek kanatlı forma dönüşür (subimago) ve

hemen ardından bir yaprak yada dal parçasına uçar. Subimago, kısa bir

değişim dönemi geçirir ve tekrar gömlek değiştirerek üreyebilen ergin

halini alır (Imago). Imago, koyu ve donuk renkli subimago’nun aksine

şeffaf kanatlarla birlikte düz ve parlak bir vücuda sahiptir. Ephemeroptera

takımı kanatlı forma geçtikten sonra kanatlı dönemde tekrar deri

değiştiren tek takımdır.

Birçok erginin çok kısa bir ömrü vardır. Erginlerin yalnızca ağız

parçalarının izi bulunduğundan beslenmezler. Bazı türler bir gün

içerisinde; çıkar, ürer ve ölürler. Erkekler genellikle 5-15 m yükseklikten

sürü halinde uçarlar. Dişiler bu sürü içine karışırlar ve erkekler tarafından

hızlıca seçilirler. Birleşme uçarken meydana gelir. Dişiler genellikle

41

yumurtalarını birkaç dakika yada saat içerisinde bırakırlar. Erkekler

birleşmeden hemen sonra, dişiler ise oviposizyon sürelerinin sonunda

ölürler (17)

Ekonomik Önemi

Hem Amerika hem de Avrupa kuzey gölleri ve nehirlerinde

Ephemeroptera populasyonu inanılmaz düzeylere ulaşır. Su perileri-

Birgünlükler, su kalitesinde önemli ekolojik göstergedirler. Aynı zamanda

balıklar ve diğer sucul canlılar için önemli besin kaynaklarındandır. Olta

balıkçılığı yapanlar Ephemeroptera larvalarını yem olarak kullanırlar.

Kanatlı formda yazın ortaya çıkan bazı Ephemeroptera türleri etkileyici

şekilde ansızın belirirler. Bu aynı anda ortaya çıkış ciddi sıkıntılar

yaratabilir. Ergin böcekler şehirde kendileri için çekici olan şehir ışıklarına

doğru rüzgarı kullanarak uçarlar. Kısa zamanda ölen böcekler şehrin her

tarafına yayılırlar. Bazı kişiler ölü olan bu böcekleri toplar, kuruturlar ve

kuş yemi, balık yemi yada gübre olarak satarlar. Son 50 yıldır, kentsel

gelişme ve büyük göl ve nehirlerdeki su kirliliği Ephemeroptera

populasyonunu son derece azaltmıştır (17)


* Subimago (ilk kanatlı form)’lar böcekler aleminde kanatları olduğu

halde deri değiştiren tek örnektir.

* Ephemeroptera türleri balıkçıların gözde yemlerindendir. Hatta bir çok

yapay yem Ephemeroptera türlerinden esinlenerek yapılmıştır.

* Ephemeroptera türleri erkek ve dişileri iki genital organa sahiptirler.

Birleşmede aynı anda iki genital organda kullanılır. Spermatophore

42

bulunmayan Ephemeroptera’larda spermler hızlıca taşınır ve yumurta

hızlıca döllenir.

* Ephemeroptera takımına ait birkaç tür eşeysiz olarak ürerler ve bu

türlerin erkeklerine rastlanmamıştır.

* Ephemeroptera türlerinin çoğu otçul olmasına karşın bunlardan birkaçı

yırtıcıdır (Siphloneuridae ve Oligoneuriidae familyaları)

* Ergin Superileri-Birgünlükler beslenmezler. Sindirim sistemleri hava ile

doludur. Bu hava onların uçması için yeterince hafif olmalarına yardım

eder.

* Bazı Ephemeroptera türleri gelişmelerini tamamlamak için 4 yıldan

daha fazla zamana ihtiyaç duyar ve bu süre içerisinde 20’den fazla kez

gömlek değiştirebilirler (17)


Acanthametropodidae -

Ameletidae -

Ameletopsidae -

Ametropodidae Sand minnow mayflies -

Arthropleidae -

Baetidae Mayflies, Small minnow mayflies -

Baetiscidae Armored mayflies -

Behningiidae Tuskless burrowing mayflies -

Caenidae Small square-gill mayflies -

Coloburiscidae -

Ephemerellidae Spiny crawler mayflies -

Ephemeridae Common burrowing mayflies -

Euthyplociidae -

Heptageniidae -

Isonychiidae -

Leptohyphidae -

Leptophlebiidae Prong-gilled mayflies -

Metretopodidae -

Neoephemeridae Large square-gilled mayflies

43

Oligoneuriidae Bush legged mayflies

Oniscigastridae Palingeniidae

Polymitarcidae Pale burrowing mayflies

Polymitarcyidae

Potamanthidae Hacklegill mayflies

Prosopistomatidae Pseudironidae

Siphlonuridae

Tricorythidae Little stout crawler mayflies

44

Takım : Hemiptera – True Bugs

Altsınıf : Hemipteroid (Thysanoptera ve Psocoptera ile yakından

ilgili)


Dağılımı ve

habitatı

:Dünyada yaygın. Daha çok karasal ve tatlısu habitatlarında

yaşamayı tercih eder.



Özellikleri

Heteroptera alt takımına ait böcekler gerçek tahtakuruları “true bugs” olarak anılırlar. Oldukça dikkat çekici ön kanatlara sahiptirler. Bu kanadın

yarısı kitinsel diğer yarısı ise zarımsı yapıya sahiptir. Zarımsı yapı böcek

vücudunun arka kısmında birbirleri üzerinde çapraz olarak bulunurlar. Bu

böcekler baş kısmının ventral-alt (hypognathus) veya ön-anterior

(prognathous) kısmında bulunan sokucu-emici ağız yapısına sahiptirler.

Mandibula ve maxilla’lar uzamış ve birbirlerine 0.1 mm çağından daha

büyük olmayan esnek biçimdeki beslenme tüpü-borusu (stylet) içerisinde

kenetlenmiştir.

Heteroptera alt takımı (gerçek tahtakuruları-true bugs) oldukça

geniş yayılım gösteren ve farklı habitat tiplerinde yaşayabilen böcek

türlerinden oluşmuştur. Öyleki bu alt takıma ait türler karasal, sucul ve yarı

sucul ortamlara uyum sağlamışlardır. Karasal türler genellikle bitki ile

beslenirler ve bitkilerin doku ve besin deposu olan tohumlarını emerek

zarar yaparlar. Diğer bazı karasal heteropterler ise toprakta, mağaralarda

veya karınca yuvalarında çürükçül olarak yaşarlar. Bazı türler ise küçük

arthropodlar üzerinde predatör olarak beslenirler. Küçük bir kısmı ise

omurgalılarda kan emerler. Cimicidae familyasına ait türler özellikle kuş ve

memelilerde, buna insanda dahil, ektoparazit olarak yaşarlar. Sucul

45

heteropterler hem tatlı hemde tuzlu sularda bulunabilirler. Bu türlerin

çoğu diğer sucul organizmaların predatörüdürler (18)

Hemiptera Hexapoda içerisinde bir takımdır. Bu takım yaklaşık olarak 80 bin türü içermektedir. Bunlar arasında Aphididae familyasına bağlı

yaprakbitleri, Cicadidae familyasına bağlı Ağustos Böcekleri, Cicadellidae

familyasına bağlı cüce ağustos böcekleri ve Acanthosomatidae

familyasına bağlı süne, kımıl ve pis kokulu yeşil böcek gibi bilinen türleri

içerir. Takıma bağlı türler 1 mm ile 10 cm arasında farklı boyutlarda

olabilmektedir. Dört iğneli sokucu-emici ağız yapısına sahiptirler ve

İngilizce ismi true bugs olarak adlandırılırlar (19-23)

Hemiptera takımını diğer takımlardan ayıran en önemli özeliklerin

başında sahip oldukları ağız yapısı gelir. Hemipterada mandibula ve

maxilla bir hortum (proboscis) şekline dönüşmüş, labium kılıf şeklini almış

ve gagaya benzer şekilde bir durum almıştır. Bu uzantı kullanılmadığı

zamanlar yatay bir şekilde vücudun altında durur. I. Maxilla iğneleri

karşılıklı duruşlarında iki boru meydana getirmişlerdir. Bu boru veya

kanallardan labrum etrafındakiler emme, diğeri ise tükrük kanalını

oluşturmuştur. İğneler doku içine batırıldığında 2. Maxilla’nın oluşturduğu

oluk kıvrık vaziyette dışarıda durur. Bu yapı özellikle bitki dokularını

delmede ve doku içindeki sıvıyı (genelde bitki özlerini) emmeye elverişli

bir hal almıştır.

Hemiptera ismi Yunanca’da yarım (hemi) ve kanat (pteron) isimlerinden

türemiştir. Çoğu Hemiptera takımı üyelerinin ön kanatlarının tabanına

yakın kısımları sert bir görünüm alırken kanat uçları zar şeklini almıştır. Bu

kanatlar hemelytra (tekil: hemelytron), olarak adlandırılır. Kınkanatlıların

sahip olduğu elytrasında olduğu gibi ser bir yapıya sahiptir. Takıma bağlı

bireylerin arka kanatları genellikle ön kanatlardan daha kısa ve zarımsı

şekildedir. Bu takımda kanatsız türlerin sayısı da oldukça fazladır.

Hemiptera takımı antenleri çoğunlukla 5 parçalı olmasına karşın bu

segmentler çok uzun olabilir. Herzaman sayıları 10’dan azdır. Tarsi 3 yada

daha az segmentlidir. Hemipterler tür bazında birbirlerinden farklı

46

görünümlerde olabilmelerine karşın ağız yapıları (gaga şeklindeki çıkıntı)

tipiktir. Benzer şekilde olan yapı yalnızca Thysanoptera ve bazı

Phthiraptera takımı üyelerinde görülür. Bu özelliğinden dolayı Hemiptera

takımı üyelerini diğer takım üyelerinden ayırmak oldukça kolaydır.

Hamamböcekleri ve Psocoptera takımına bağlı bazı türler hemipterlerle

karıştırılsa bile her ikisininde anten segment sayıları hemipterlerden

farklıdır. Ayrıca belirtilen türlerin ön kanat yapıları hemipterlerle asla

uyuşmazlar (19-23)

Ekonomik önemi

Bitki ile beslenen türler birçok tarla bitkilerinde önemli zararlıdırlar. Bitki

dokularına zarar verir ve yaralanmalarına neden olur, üzerinde beslendiği

bitkiyi zayıf düşürürler ve hastalık yapıcı etmenleri beraberlerinde

getirebilirler. Heteroptera alt takımına ait predatör olan türler ise

genellikle insanların bakış açılarına göre yararlı böcek grupları olarak

değerlendirilirler. Kan emici böcekler insan hastalıklarını taşıyabilirler.

Örneğin Reduviidae familyasından Tritoma cinsine bağlı bir tür “Chagas”

(Amerikan trypanasoma enfestasyonu) hastalığını insanlara bulaştırabilir.

Cimicidae familyası türleri ise insan ve hayvan hastalıklarını taşıyıcı olarak

bilinmektedir (18)

Birçok Hemiptera türü ürünler üzerinde önemli zararlı grupları teşkil

ederler. Özellikle afitler, beyazsinekler ve birçok kabuklubit önemli tarım

zararlıları arasındadır.

Aleyrodoidea familyasından beyazsinekler, Aphididea familyasından

yaprakbitleri, Coccoidea familyasından kabuklubitler, bunun yanı sıra

Psylloidea, Cicadoidea, Coreidae, Miridae ve Pentatomidae familyalarına

ait birçok tür tarım alanlarında ve bahçe bitkileri ürünlerinde zararlı olan

hemipterler arasındadır.

Tarım ve Bahçe bitkileri zararlılarının yanı sıra ısırma ve kan emme

işlevlerinden dolayı zararlı olartak bilinen hemipterlerin başında ise

47

Cimicidae, Reduviidae ve Anthocoridae familyalarına bağlı bir çok tür

sayılabilir (19-23)

Ancak Hemiptera takımına bağlı bir çok tür oldukça yararlı böcek türlerini

içerir. Bazılarının zararlı böceklerin avcıları bazılarının ise parazitoit olma

durumları doğal dengeye önemli katkılar sağlar. Bunun da ötesinde her

ne kadar günümüzde sentetikleri üretilse de, Coccoidea’den birkaç tür

şellak, koşnil (kırmızı rengi veren boya hammaddesi eldesi) ve çeşitli

balmumu yapımında kullanılırlar.

Şellak: Reçineli bir materyal olan şellak boya, cila ve diğer birçok ürünün

üretiminde kullanılır. Şellak Laccifer lacca (Indian Lac-insect)’nın

salgısından üretilir. Benzer şekilde Madagascar’da yaşayan diğer böcek

türü Gascardia sp., kızıl reçine salgısı salgılar.

Koşnil: Gıda, ilaç ve kozmetikte renklendirmede kullanılan kırmızı bir

boyadır. Koşnil Meksika kaktüs koşnili (Mexican Cactus Scale- Dactylopius

coccus (= Coccus cacti)) dişisinden elde edilir. Güney ve Orta Amerika’da

yabani armut kaktüsü ismi verilen bitki üzerinde yaşamasına karşın bu

bitki Güney Avrupa ve Kuzey Afrika’da da kültüre alınmıştır.

Kermes (granum tinctum olarak da bilinmekte): Koşnile benzer kırmızı bir

boyadır. Kermes ilicis (Coccus ilicis)’in dişilerinden elde edilir. Bu tür

Güney Avrupa ve Kuzey Afrika’da yaprağını dökmeyen meşe dalları ve

budaklarında yaşamaktadır.

Balmumu: Lokal olarak Çin’de ve Hindistan’da, bununla birlite mum ve

tıbbi preparatların yapıldığı yerlerde kullanılır. Balmumu Ericerus pela ve

Ceroplastes ceriferus gibi birçok uzakdoğu kökenli türlerden elde edilir

(19-23)

Hemiptera’mı Homoptera’mı?

İlgili türlerin hangi takıma dahil edilmesi gerektiği son yıllarda tartışılan

önemli konulardan biriydi. Morfolojik ve moleküler çalışmalar sonucunda

48

birçok biliminsanı önceleri Homoptera takımına dahil edilen türlerin

Hemiptera’ya dahil edilmesini ve Homoptera’nın alt takım olarak kabul

edilmesi gerekliliğini savunmuşlardır.

Günümüzde Hemiptera takım olarak kabul edilmekte ve bu takım

Auchenorrhyncha, Sternorrhyncha, Coleorrhyncha ve Heteroptera isimleri

ile anılan 4 alttakıma ayrılmaktadır (19-23)

Yaşam Döngüsü

Hemipterler yarı başkalaşım geçirirler yani larva ve ergin dönemleri

arasında bir başkalaşım söz konusu değildir. Ergin öncesi dönemleri ergin

dönemlere morfolojik olarak benzediği için “nimf” olarak isimlendirilirler.

Eğer kanatlı yapıya sahiplerse, nimf döneminden bir sonrakine geçişte

kanatlar daha da belirginleşir ve nihayetinde ergine özgü kanat yapısını

alarak ergin forma geçerler. Bu dönemde çoğu cinsel olgunluğa erişirler

ve tam başkalaşım geçiren böcek gruplarında olduğu gibi bir pupa

dönemleri yoktur.

Yarıbaşkalaşım geçiren Hemiptera takımına ait birçok yaprakbiti yaşam

döngüsünün bir kısmında parthenogetenik olarak ürerler. Bu tür dişiler

döllenmemiş yumurtalarını bırakırlar ve eşeysiz olarak çoğalabilirler (19-

23)

Ekoloji

Birçok hemipter türü fitofag’dır. Afit, kabuklubit, ağustos böceği gibi türler

bitki öz suyu ile beslenirler. Bir kaçı parazittirler ve kendilerinden daha iri

yapıda olan canlıların kanı ile beslenirler. Reduviidae familyasına bağlı

Tahtakuruları (bedbugs) ve Triatoma türleri (kissing bugs) ölümcül olan

Trypanosoma cruzi hastalığını bulaştırırlar.

Hemiptera’ya ait bazı familyalar suculdurlar ve yaşam tarzları suya adapte

olacak şekilde evrimleşmişlerdir. Bunlar arasında en bilinenleri Corixidae

49

(water boatmen) ve Nepidae (water scorpions) familyalarına ait türlerdir.

Bu türlerin hepsi predatördürler. Abdomenlerinin üzerinde uzun bir

uzantı sifon veya solunum borusu adını alır. Ayakları kürek biçiminde olan

sucul türler canlının suda rahatça hareketine olanak tanır. Aynı takıma

bağlı Gerridae (pondskaters yada water striders) familyası da suda

yaşama adapte olmuştur ancak ayaklarındaki özel yapı sayesinde su

yüzey gerilimini kullanarak suyun üzerinde dururlar. Halobates cinsi

bireyleri de böyledir ancak bu cinse bağlı türler denizlerde yaşamaya

adapte olmuş dünyadaki tek gruptur (19-23)

Sınıflandırma

Hemiptera takımı geleneksel olarak Homoptera ve Heteroptera olmak

üzere iki alt takıma ayrılmıştır. Bu iki alttakım birbirlerinden genellikle

kanat yapıları ve kanadın vücut üzerindeki farklı pozisyonları ile

birbirlerinden ayrılırlar. Homopterler dinlenme anında kanatlarını

vücutlarının üzerinde çatı şeklinde katlarlarken, Heteropterler kanatlarını

düz bir şekilde ve hafif birbiri üzerine katlar (19-23)

Ancak son zamanlarda çoğu biliminsanı Hemiptera’yı geleneksel

sınıflandırmadan çıkararak bu takımı toplamda 4 yada daha fazla alt

takıma ayırırlar:

Auchenorrhyncha alt takımı Homoptera’nın bilinen türlerinden oluşan bir alt

takımdır. 42 binden daha fazla sayıda isimlendirilen türe sahiptir. Bunlar arasında

Tettigarctidae ve Cicadidae (cicadas) familyalarına bağlı ağustos böcekleri,

Cicadellidae (leafhoppers), familyasına bağlı cüce ağustos böcekleri Fulgoroidea

(treehoppers) üst familyası ile Membracidae (planthoppers) familyasına bağlı

türler ve Aphrophoridae, Cercopidae, Clastopteridae, Epipygidae,

Machaerotidae (froghoppers) familyalarına bağlı türler sayılabilir.

Sternorrhyncha alt takımı 12,500 türe sahiptir. Bu alt takımda yaprakbitleri

(Aphididae), beyazsinekler (Aleyrodidae) ve kabuklu bitler (Coccoidea)

yer alır. Dünyada fosiller dahil 28 familyaya ait 7.300’den fazla

tanımlanmış kabuklu bit türü bulunmaktadır.

https://en.wikipedia.org/wiki/Tettigarctidaehttps://en.wikipedia.org/wiki/Aphrophoridaehttps://en.wikipedia.org/wiki/Cercopidaehttps://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Clastopteridae&action=edit&redlink=1https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Epipygidae&action=edit&redlink=1https://en.wikipedia.org/wiki/Machaerotidae

50

Coleorrhyncha alt takımında 30’dan daha az tür tanılanmıştır. Peloridiidae

(moss bugs) familyasına bağlı türler bu alt takımda yer alırlar.

Heteroptera alt takımı 25 bin türü içerir. Bu türler içerisinde

Pentatomidae, Reduviidae, Anthocoridae ve Coreidae familyasına bağlı

türler en bilinenleridir.

Hemiptera takımına en yakın akrabaları thrips ve bitlerdir. Phthiraptera ve

Thysanoptera takımı bireyleri Hemiptera’da olduğu gibi Insecta sınıfına

bağlı Exopterygota altsınıfından Hemipteroid’ler içinde yer alırlar (19-23)

Bunları biliyor muydunuz?

* Heteroptera alt takımından Cimicidae (bed bugs) ve Polyctenidae (bat

bugs) familyaları kuşlar ve memelilerde ektoparazit olarak yaşarlar

* Gerridae familyasından Halobates Pasifik Okyanus yüzeyinde

yaşayabilen tek böcek türüdür.

* Diğer böceklerin aksine erkek bedbug’lar (Cimicidae) spermlerini dişinin

üreme organı yerine abdomeni üzerine boşaltır ve buradaki yarıklara

enjekte eder. Sperm yumurtanın döllendiği yumurtalıklara ulaşır. Bu sıra

dışı üreme davranışı travmatik dölleme (traumatic insemination) olarak

adlandırılır.

* Largidae familyasına bağlı bazı türler karıncalara benzer, onları taklit

eder ve sosyal parasitler olarak karınca yuvalarında yaşarlar (18)

https://en.wikipedia.org/wiki/Coreidae

51


Acanthosomatidae Shield bugs

Aenictopecheidae

Alydidae Bean bugs, Broad-headed bugs

Anthocoridae Minute pirate bugs

Aphelocheiridae

Aphrophoridae

Aphylidae

Aradidae Flat bugs

Artheneidae

Belostomatidae Giant water bugs

Berytidae Stilt bugs

Blissidae Calophyidae

Canopidae

Carayonemidae

Carsidaridae

Ceratocombidae

Cimicidae Bed bugs, Bed and bat bugs, Bedbugs

Colobathristidae

Coreidae Leaf-footed bugs, Broad-headed bugs, Scentless plant bugs,

Leaffooted bugs, Leaf-footed Bugs

Corixidae Water boatmen

Cryptorhamphidae

Cydnidae Negro bugs, Burrower bugs, Burrowing bugs

Cymidae

Dinidoridae

Dipsocoridae Jumping ground bugs

Enicocephalidae Gnat bugs

Eumenotidae

Gelastocoridae Toad bugs

Geocoridae Big-eyed bugs

Gerridae Water striders

Hebridae Velvet water bugs

Helotrephidae

Henicocoridae

Hermatobatidae

Heterogastridae

Homotomidae

52

Hydrometridae Water measurers

Hyocephalidae

Hypsipterygidae

Idiostolidae

Isometopidae Jumping tree bugs

Joppeicidae

Kerriidae

Largidae Largid bugs, Bordered plant bugs

Leotichiidae

Leptopodidae Spiny shore bugs

Lestoniidae

Lygaeidae Seed bugs, Milkweed bugs

Machaerotidae

Macroveliidae

Malcidae

Medocostidae

Megarididae

Mesoveliidae Water treaders

Micrococcidae

Microphysidae Microphysid bugs

Miridae Plant bugs, Leaf bugs

Nabidae Damsel bugs

Naucoridae Creeping water bugs

Nepidae Waterscorpions

Ninidae

Notonectidae Backswimmers

Ochteridae Velvety shore bugs

Omaniidae

Oncopeltus

Oxycarenidae

Pachygronthidae

Pachynomidae

Paraphrynoveliidae

Pentatomidae Stink bugs, Shield-backed bugs, Terrstrian turtle bugs

Phacopteronidae

Phymatidae

Phloeidae Ambush bugs

Piesmatidae Ash-gray leaf bugs

Plataspidae Shield bugs

Pleidae Pleid water bugs, Pigmy backswimmers

53

Plokiophilidae

Polyctenidae

Pyrrhocoridae Red bugs, Stainers

Reduviidae Assassin bugs

Rhopalidae Scentless plant bug, Scentless plant bugs

Rhyparochromidae

Saldidae Shore bugs

Schizopteridae Jumping ground bugs

Scutellaridae Shield bugs, Shield-backed bugs, Shield Bugs

Stenocephalidae

Termitaphididae

Tessaratomidae

Tettigarctidae

Thaumastellidae

Thaumastocoridae Royal palm bugs

Thyreocoridae Negro Bugs, Negro bugs

Tingidae Lace bugs, Lacebugs

Triozidae

Urostylidae

Veliidae Broad-shouldered water striders, Ripple bug

Velocipedidae

Vianaididae

54

Alt Takım : Homoptera – Aphids, Cicadas,

Leafhoppers, Scale insect

Altsınıf : Hemipteroid (Thysanoptera ve Psocoptera ile

yakından ilgili)


Dağılımı ve habitatı : Dünyada yaygın. Tüm türler karasal otçullardır



Özellikleri

Tüm Homoptera alt takımına bağlı türlerin ağız yapıları sokucu-emici yapıda olup, damarlı bitkilerin özsuyunu emerler. Hemiptera takımı

altında bulunan bir diğer alt takım Heteroptera ile karşılaştırıldıklarında

Homopterlerin hortumları daha kısadır ve başın (opistognathous) arka

kenarından çıkar. Bazı homopterler kanatsız olmalarına karşın, çoğunluğu

zarımsı yada birbirine eş yapıda kanatlara sahiptirler ve vücutlarının

üzerinde çatı yada çadır şeklinde dururlar.

Bu böcek grubunun biyolojisi hakkında genelleme yapmak oldukça

zordur. Cicadas (Ağustos böcekleri)’lar bu alt takımın en kalabalık

grubunu oluşturur. Nimfler toprak altında yaşar ve çalı ve ağaç kökleri ile

beslenirler. Ağustos böceklerinin bazı türleri gelişimini dört yıl kadar bir

sürede tamamlarken, bazı türler gelişimlerini 13 ile 17 yılda tamamlarlar.

Bunların tersine afitler ince ve yumuşak vücutlu böceklerdir. Her yıl birçok

döl verirler. bazı türlerin yaşam döngüsü karmaşıktır ve birden fazla

konukçuya ihtiyaç duyarlar. Aynı türün kanatlı ve kanatsız formları yıl

içerisinde farklı zamanlarda gelişimini tamamlayabilirler. Eşeysiz üreme

(parthenogenesis) yaygın olarak görülür ve bazı türlerde erkek bireylere

55

rastlanmaz. Kabuklubitler (scale insects) ise daha da özelleşmişlerdir.

Yaşamlarının çoğunu hareketsiz kalarak kendilerini saklayan, su geçirmez

mumumsu yapı yada epiderm içinde geçirirler. İlk dönemden sonra anten

ve bacaklar kaybolur. Yalnızca ilk dönem nimfler ve erkek bireyler diğer

böceklere benzerler. Dişiler eşeyli ürer, çiftleşir, çoğalır ve kabuğunun

içerisinde ölür.

Birçok homopterin sindirim sistemini süzgece benzetmek mümkündür. Bu

yapı böceğin büyük hacimdeki bitki özsuyunu vücuduna almasına olanak

tanır. Fazla alınan su, şeker ve aminoasitlerin çoğu orta bağırsağı geçerek

arka bağırsağa ulaşır ve vücuttan tatlımsı madde olarak atılır. Yalnızca bir

kısım özsu orta bağırsağa geçer ve vücut içerisinde sindirilir. Bu sıvı birçok

karınca türü için çok çekicidir. Bu yüzden bu tür homopterleri aldıkları

sıvıya karşı dış etkilerden korurlar (24)

Ekonomik Önemleri

Homopterler karasal habitatlarda bitkilerle beslenen (herbivores) en

yaygın böcek grubudur. Birçok tür kültür bitkilerinde zararlıdır. Afitler ve

cüce ağustosböcekleri (leafhoppers) bitki hastalıklarının önemli

taşıyıcılarıdır (24)


* Kabuklubitlerden Laccifer lacca, doğal gomalak (alkolde eriyen

hayvansal reçine-shellac)’ın kaynağıdır.

* Önceden tekstil endüstrisinde kullanılan parlak kırmızı boya

dikenli/yabani armut kaktüsünde yaşayan kabuklubitlerden Dactylopius

coccus’dan elde edilirdi.

56

* Gal yapıcı böceklerden Pemphiginae alt familyasına bağlı afitlerin

yaptıkları galin so

BÖCEKLERİN SINIFLANDIRILMASI (Takım Düzeyinde)...trake sistemi yoktur. Tüm gazlar...

Documents

Transcript of BÖCEKLERİN SINIFLANDIRILMASI (Takım Düzeyinde)...trake sistemi yoktur. Tüm gazlar...