2BAZAT HISTORIKE T KURRIKULS48KREU 33

BAZAT HISTORIKE T KURRIKULS

Pyetjet ku duhet t prqndrohemi

1. Prse sht e rndsishme njohja e bazave historike t kurrikuls?2. Si i modifikuan shkollat amerikane idet evropiane mbi arsimin?3. Si ndihmuan idet demokratike amerikane n lindjen e shkollimit publik n Shtetet e Bashkuara?4. N drejtime ndikoi mbi kurrikuln nacionalizmi amerikan gjat gjysms s par t shekullit t nntmbdhjet?5. Si ndikuan n kurrikuln e shkolls amerikane pioniert evropian t pedagogjis n shekullin e nntmbdhjet?6. far problemesh t veanta doln n pah n shekullin e nntmbdhjet me zhvillimin e kurrikuls s arsimit tetvjear (t mesm)?7. Si ndikoi n kurrikul Komiteti i t Pesmbdhjetve dhe Komiteti i t Dhjetve gjat shekullit t njzet?8. Si ndikoi shkenca e arsimit n hartimin e kurrikuls?9. role mund t luajn historiant e kurrikuls brenda fushs s kurrikuls?10. vler i jepni pranis s ndjenjs historike t kurrikuls?

T gjitha veprimtarit njerzore, prfshir ato q realizohen brenda fushs s kurrikuls, ndodhin n nj koh t caktuar, brenda nj konteksti. Ndonse pak njerz do ta kundrshtonin kt pohim, shum dijetar, sidomos zbatuesit n fushn e kurrikuls, i harrojn bazat historike t veprimtaris pr kurrikuln, ose nuk e vlersojn njohjen e tyre si vendimtare. Ndoshta pak prej tyre ndjejn q vshtrim i historis do t thot hedhje e shikimit n t kaluarn.Nj numr gjithnj e m i madh njerzish brenda fushs s kurrikuls pranojn q, n t vrtet, ne kemi nevoj pr trajtimin historik t saj. Fusha e kurrikuls nuk sht e vjetr. Pjesa m e madhe e dijetarve do t quanin lindje t saj vitin 1918, me botimin e librit t dijetarit Franklin Bobit, Kurrikula. Sigurisht, me kt botim kurrikula u b epiqendra e dituris. Megjithat, interesi pr t ka qen gjithnj i pranishm, madje edhe para se t fillonim t prdornim konceptin kurrikul. Sot historia e kurrikuls sht nj fush e respektuar e dijes. Ajo na ndihmon ta kuptojm m mir kurrikuln, si t mparshmen ashtu dhe t sotmen. Bazat historike t kurrikuls gjenden n historin e arsimit amerikan, prandaj, n vijim po japim nj pamje t prgjithshme t ksaj historie.N analizn e historis e arsimit dhe t edukimit amerikan dhe, ksisoj, historis s kurrikuls, fillimisht kurrikuln mund ta vshtrojm n drejtim t zhvillimit t lnds ose prmbajtjes dhe t filozofis sunduese t perenializmit. Sidoqoft, pr ta kuptuar sa m mir kt fush, t shkuarn dhe t sotmen e saj, do t ndihmonte mjaft mendimi se kurrikula merret m pak me shtje epistemologjike dhe m shum me sociologjin e dijes. Gjat 200 (ose m shum) viteve t para t jets s kurrikuls, arsimtart treguan interes n rritje pr rndsin sociale dhe ekonomike t prmbajtjes q duhej t msohej n shkoll.[endnoteRef:1]1 Kjo sociologji e dijes i forcoi themelet e saj me lindjen e progresivizmit pas periudhs s hershme t biheviorizmit dhe filozofis s shkencs n arsim. [1: 1 Herbert M. Kliebard, "Constructing a History of the American Curriculum," (Ndrtimi i historis s kurrikuls amerikane) n Philip W. Jackson, red., Handbook of Research on Curriculum (Macmillan Publishing Co., 1992), f. 157-184.]

Kur shqyrtojm bazat historike t kurrikuls, mund t mendojm se do t arrijm nj kuptim t qart pr historin e kurrikuls. Mirpo, nse thellohemi n analizat historike, do t konstatojm shpalosjen e nj shumllojshmrie pikpamjesh, kuptimin e interpretimeve t koklavitura dhe vlersimin e ktyre interpretimeve. Gjat studimit t ksaj baze t kurrikuls do t vrejm se ajo sht n rivlersim t parreshtur. Nj ndrhyrje e till bhet e domosdoshme nga njohja m e plot e bazave t kurrikuls.[endnoteRef:2]2 Gjithsesi, nj gj sht e sigurt, pra, q konteksti sht i rndsishm. Njerzi i krijojn kurrikulat brenda situatave kohore, politike, sociale, ekonomike dhe kulturore. Ata veprojn sipas bindjeve t tyre n lidhje me veprimet e duhura sociale, sipas pikpamjeve pr dijen, pranimit t ideologjive politike, besnikris ndaj sistemeve t vlerave klasore, prfshirjes s motiveve ekonomike, madje edhe besnikris ndaj bindjeve fetare. Si do t vrejm, vendimi pr llojin e kurrikuls q duhet msuar sht kundrshtuar gjithmon.[endnoteRef:3]3 [2: 2 William F. Pinar, William M. Reynolds, Patrick Slattery, dhe Peter M. Taubman, Understanding Curriculum (T kuptosh kurrikuln), (New York: Peter Lang. 1995).] [3: 3 Kliebard, "Constructing a History of the Amer.. Curriculum" (Ndrtimi i historis s kurrikuls amerikane).]

Po e nisim diskutimin ton me periudhn koloniale, pr t vazhduar me shekujt tetmbdhjet, nntmbdhjet e njzet. Pjesa m e madhe e diskutimit ton do t prqndrohet n njqind vjearin e fundit. Pr ti rn shkurt, do t shqyrtojm vetm shtrirjen e kurrikuls dhe si ka evoluar ajo.

PERIUDHA KOLONIALE: 1642-1776

Bazat historike t kurrikuls i kan rrnjt kryesisht n prvojat arsimore t Masausetsit kolonial. Masausets u banua m tepr nga puritant, t cilt u prmbaheshin parimeve t rrepta t teologjis. Ndryshe nga shkollat bashkkohore, shkollat e para n Anglin e Re ishin t lidhura ngusht me kishn puritane. Qllimi kryesor i shkolls, sipas historianve t arsimit, ishte tu msonte fmijve t lexonin shkrimet e shenjta dhe njoftimet pr shtjet civile.[endnoteRef:4]4 [4: 4 John S. Brubacher, A History of the Problems of Education (Historia e problemeve t arsimit), (New York: McGraw-Hill, 1947); R. Freer Butts and Lawrence A. Cremin, A History of Education in American Culture (Historia e arsimit n kulturn amerikane), (New York: Holt, Rinehart and Winston, 1953).]

Pr rrjedhoj, leximi ishte lnda m e rndsishme, i ndjekur nga shkrimi dhe bukurshkrimi, me qllim q t kuptoheshin katekizmi dhe e drejta zakonore. Prandaj, q n koht e kolonizimit, leximi dhe shprehit gjuhsore lidhur me t, kan patur rndsi themelore n arsimin amerikan dhe n kurrikuln e arsimit tetvjear.

Tre rajonet koloniale

Shkollat koloniale t themeluara n Masausets vinin nga dy burime: legjislacioni i vitit 1642, q u krkonte prindrve dhe kujdestarve t fmijve t siguronin q, ata pr t cilt prgjigjeshin, t mund t lexonin dhe kuptonin parimet e fes dhe ligjet e Komonuellthit; dhe Akti i vitit 1647 i Satanit t vjetr mashtrues, q i krkonte do qyteti prej pesdhjet a m shum familjesh t emronte nj msues t leximit e shkrimit. Qytetet prej njqind ose m shum familjesh duhej t punsonin nj msues t latinishtes, me qllim q nxnsit t prgatiteshin pr hyrje n Kolegjin e Harvardit.[endnoteRef:5]5 Kolonit e tjera t Anglis s Re, prve Rod Ajlnd, ndoqn shembullin e Masausetsit. [5: 5 Warren H. Button and Eugene Provenzo, History of Education and Culture in America (Historia e arsimit dhe kulturs amerikane), bot. dyt, (Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall, 1989); Butts and Cremin, A History of Education in American Culture (Historia e arsimit n kulturn amerikane).]

Kto ligje t hershme zbulojn sa i rndsishm ishte arsimi pr kolont puritan. Disa historian i kan vlersuar kto ligje si rrnjt e legjislacionit amerikan pr shkolln dhe t lvizjes pr shkolln publike. sht e qart se puritant nuk dshironin q n Amerikn koloniale t rritej nj klas analfabetsh. Ata druheshin se nj klas e till mund t prbnte nj grup t varfrish t ndrvarur, nj klas t ult q do tu kujtonte at t Anglis dhe pjesve t tjera t Evrops, dhe q ata dshironin ta shmangnin. Gjithashtu, ata dshironin t siguroheshin q fmijt e tyre do t rriteshin me prkushtimin ndaj doktrinave fetare.N kolonit e mesme, ndryshe nga Anglia e Re, nuk kishte fe ose gjuh t prbashkt. Xhorxh Boshamp shkruante, Konkurrenca ndrmjet grupeve politike dhe fetare vonoi gadishmrin pr t shpenzuar fonde publike pr qllime arsimore.[endnoteRef:6]6 Nuk u arrit t vendosej as edhe nj sistem i vetm shkollor. N vend t ksaj, evoluan shkollat provinciale dhe t pavarura, q kishin t bnin me grupe t ndryshme etnike ose fetare, si dhe ideja e kontrollit vendor ose komunitar t shkollave (prkundrejt konceptit t shkollave qendrore ose n baz zone n Anglin e Re). N kt mnyr, nocioni i sotm i pluralizmit kulturor u prvijua dhe mori form rreth 200 vjet m par. [6: 6 George A. Beauchamp. The Curriculum of the Elementary School (Kurrikula e shkolls tetvjeare) (Boston: Allyn and Bacon, 1964), f. 34.]

Deri n fund t shekullit t tetmbdhjet, vendimet pr arsimin n kolonit jugore n prgjithsi iu lan n dor familjes. Megjithat, masat legjislative u ndrmorn n emr t fmijve t varfr, jetimve dhe fmijve t paligjshm pr t siguruar q kujdestart ti pajisnin me shprehit arsimore ose profesionale. Sidoqoft, sistemet e pronsis s plantacioneve, skllavris dhe fisnikris krijuan nj shtres t vogl t privilegjuar fmijsh t bardh (fmijt e pronarve t plantacioneve), t cilt kishin mundsin e pajtimit t msuesve privat. Pr shumicn e t varfrve q punonin tokn, arsimi publik nuk ekzistonte. T paaft pr t lexuar e shkruar, shum syresh u rritn si bujq q punonin pr t siguruar jetesn, njsoj si prindrit e tyre dikur. Fmijve t skllevrve zezak u ndalohej t msonin t lexonin e t shkruanin dhe prmoheshin duke u quajtur klas e ult e sistemit t plantacioneve. Me nj fja, sistemi politik dhe ekonomik i Jugut t hershm pati prirjen ta vononte zhvillimin e sistemit t gjer t shkollave. Kjo [vones] n arsim u ndje pr nj koh t gjat pas periudhs s Lufts Civile.[endnoteRef:7]7 [7: 7 Allan C. Ornstein and Daniel U. Levine, An Introduction to the Foundations of Education (Hyrje n bazat e arsimit), bot. pest, (Boston: Houghton Mifflin, 1993), f. 161. Shih gjithashtu S. Alexander Rippa, Education in a Free Society (Arsimi n shoqrin e lir), bot. shtat, (New York: Longman, 1992).]

Megjith dallimet rajonale midis shkollave t Anglis s Re, kolonive t Atlantikut t mesm dhe atyre t Jugut, t gjitha zonat u ndikuan nga idet politike angleze. Dhe, megjith ndryshimet n gjuh, fe dhe sisteme ekonomike, prkushtimi fetar pati prparsi t lart n gjith shkollat dhe shoqrin; edhe familja luajti rol madhor n socializimin dhe arsimimin e t gjith fmijve. Ato q m von do t bheshin tre R-t, evoluan nga kto shkolla.Kurrikula e shkollave koloniale prbhej nga kndimi, shkrimi dhe [pak] aritmetik, bashk me fillesat e besimit fetar dhe msimet q synonin t zhvillonin mnyrat e sjelljes dhe moralin.[endnoteRef:8]8 Ajo ishte nj kurrikul tradicionale q e vinte theksin mbi prvetsimin e shprehive baz, vlerat e amshuara dhe absolute, pajtueshmrin shoqrore dhe fetare, bindjen ndaj autoritetit, dijen pr hir t dijes, t msuarin mekanik dhe t msuarin prmendsh. Ajo mbshtetej n nocionin e shthurjes s fmijs (fmijt lindnin n mkat, loja ishte kotsi e prtaci, kurse bisedat e fmijve dokrra) prandaj msuesi duhej t zbatonte disiplinn pa ndrprerje. Kjo prirje ndaj kurrikuls sundoi n arsimin amerikan deri n lindjen e progresivizmit. [8: 8 Beauchamp. The Curriculum of the Elementary School (Kurrikula e shkolls tetvjeare), f. 36.]

Shkollat koloniale

Shkollat ishin institucione t rndsishme pr shoqrin koloniale, si jan edhe n shoqrin e sotme. Dallimi n krahasim me sot sht se prqindja e fmijve mosh, q ndiqnin rregullisht shkolln fillore e tetvjeare, ishte e vogl. Po kshtu, prqindja e t rinjve q ndiqnin shkolln e mesme ishte mjaft e ult, ndrkoh q shum m pak diplomoheshin.

Shkolla e qytetit. N kolonit e Anglis s Re, shkolla e qytetit kontrollohej nga vendasit dhe ishte shkoll tetvjeare popullore. Shpesh ajo ishte nj struktur nj-dhomshe e papajisur, ku binte n sy katedra e msuesit prpara klass. Atje shkonin djemt dhe vajzat e komunitetit. Nxnsit uleshin n banka dhe studionin e prgatisnin detyrat q u ngarkoheshin, derisa u vinte radha t thirreshin nga drejtori i shkolls pr t recituar. Mosha e fmijve luhatej nga 5 ose 6 deri n 13 e 14 vje. Pjesmarrja nuk ishte gjithnj e rregullt; ajo varej nga kushtet e motit dhe nga nevojat e familjeve t veanta q i onin fmijt e tyre pr t punuar n ferma.[endnoteRef:9]9 [9: 9 Paul Monroe, Founding of the American Public School System (Themelimi i sistemit t shkollave publike amerikane), (New York: Macmillan, 1940): Samuel E. Morrison, The Intellectual Life of Colonial New England (Jeta intelektuale e Anglis s Re koloniale), (New York: New York University Press, 1956).]

Shkolla provinciale dhe ajo private. N kolonit e mesme sunduan shkollat provinciale dhe ato private; shkollat tetvjeare u ngritn nga shoqri dhe grupe t ndryshme fetare dhe etnike, pr edukimin e fmijve t tyre. Ashtu si shkollat e qytetit n Anglin e Re, kto shkolla u prqndruan tek kndimi, shkrimi dhe predikimet fetare. N Jug, fmijt e shtress s lart ndiqnin shkolla private t orientuara nga kndimi, shkrimi, aritmetika, dhe studimi i abetares dhe Bibls; fmijt e familjeve jo t kamura ndiqnin shkolla bamirsie (po t kishin fat) dhe prgatiteshin n tre R-t, n recitimin e himneve fetare (q ishte m pak krkues se leximi i Bibls) dhe n formimin me shprehit profesionale.

Shkollat e gramatiks latine. N arsimin e mesm, djemt e shtresave t larta ndiqnin shkollat e gramatiks latine, t themeluara pr her t par n Boston n vitin 1635, dhe prgatiteshin pr t hyr n kolegj. Kto shkolla u shrbenin atyre q synonin t fitonin profesione (mjeksi, drejtsi, msimdhnie dhe fe), ose t bheshin afarist apo tregtar.[endnoteRef:10]10 [10: 10 Robert Middlekauff, Ancients and Axioms: Secondary Education in the Eighteenth-Century New England (T kahershme dhe aksioma: arsimi i mesm n Anglin e Re t shekullit t tetmbdhjet), (New Haven, Conn.: Yale University Press, 1963).]

Nj djal e fillonte shkolln e gramatiks latine n moshn 8 ose 9 vje, dhe qndronte aty pr tet vjet. Kurrikuln e saj e prbnte studimi i klasikve. Kishte disa kurse n greqishte; por, pa dyshim, latinishtja prbnte tre t katrtat e kurrikuls n shumicn e shkollave t gramatiks, ose dhe m shum...[endnoteRef:11]11 Arteve dhe shkencave t tjera u kushtohej pak ose aspak vmendje. Atmosfera fetare ndihej plotsisht ... si dikur n shkolln tetvjeare, ku zoti msues lutej rregullisht s bashku me nxnsit e tij dhe i pyeste me imtsi n lidhje me predikimet....[endnoteRef:12]12 Regjimi i studimit ishte i lodhshm dhe aspak trheqs; kurse roli i shkolls ishte ai i ndihmses s kishs. Si na kujton Samuel Morrison, shkolla e gramatiks latine prbnte nj ndr lidhjet m t ngushta t Ameriks koloniale me shkollat evropiane dhe kurrikula e saj i prngjasonte kurrikuls klasike humaniste t Rilindjes (kur shkollat synoheshin pikspari pr fmijt e shtresave t larta dhe roli i tyre ishte mbshtetja e institucioneve fetare dhe shoqrore t asaj epoke).[endnoteRef:13]13 [11: 11 Elmer E. Brown, The Making of Our Middle School (Formimi i shkolls son t mesme), (New York: Longman. 1926), f. 133.] [12: 12 Newton Edwards dhe Herman G. Richey, The School in the American Social Order (Shkolla n rendin social amerikan), bot. dyt, (Boston: Houghton Mifflin, 1963), f. 102.] [13: 13 Morrison. The Intellectual Life of Colonial New England (Jeta intelektuale e Anglis s Re koloniale), Joel Spring, The American School: 1642-1990 (Shkolla amerikane: 1642-1990), (New York: Longman, 1990).]

Akademia. E themeluar n vitin 1751, akademia ishte institucioni i dyt arsimor amerikan n ciklin e shkolls s mesme. Mbshtetur n idet e Benjamin Franklinit dhe me synim sigurimin e nj kurrikule praktike pr ata q nuk shkonin n kolegj, ajo zbatonte nj kurrikul t larmishme ku prfshiheshin gramatika angleze, klasikt, kompozimi, retorika dhe ligjrimi publik.[endnoteRef:14]14 Latinishtja nuk vlersohej m si lnd kye. Nxnsit mund t zgjidhnin nj gjuh t huaj sipas nevojave profesionale t tyre pr shembull, nxnsi q do t bhej klerik, mund t studionte latinisht ose greqisht, kurse nj biznesmen i ardhshm mund t msonte gjermanisht, frngjisht ose spanjisht. Matematika msohej m tepr pr zbatim praktik n nj pun se sa si ushtrim intelektual abstrakt. Lnda kryesore etike ishte historia, jo feja. Akademia futi n kurrikuln zyrtare edhe mjaft shprehi praktike dhe t puns s dors; kto prbn bazat e kurrikuls profesionale n shekullin e njzet: zdrukthtaria, skalitja, shtypshkrimi, piktura, puna me dru, bujqsia, llogaria, e kshtu me radh. [14: 14 John H. Best, Benjamin Franklin on Education (Benjamin Franklini mbi arsimin), (New York: Teachers College Press, Columbia University, 1962).]

Kolegji. Pasi mbaronin shkolln e gramatiks latine, shumica e nxnsve shkonin n Harvard ose Jal. Kolegji mbshtetej n konceptimin puritan se ata q thirreshin pr shrbesa fetare, duhej t arsimoheshin plotsisht n klasikt dhe shkrimet e shenjta. Studentt duhej t demonstronin zotsin e tyre n latinisht, greqisht dhe klasikt.Shkollat e gramatiks latine i prgatisnin nxnsit pr t shkuar n kolegjin e Harvardit ose t Jals, ashtu si sot programet akademike t shkollave t mesme i prgatisin nxnsit pr n kolegj. N fakt, lidhjet e sotme midis kurseve q ofrojn shkollat e mesme dhe krkesave t pranimit n kolegj, u vun n lvizje m shum se 200 vjet m par. Ellvud Kjubrli shkruan, Nxnsi pranohej n kolegj sipas nj provimi ku duhej t tregonte aftsin pr t lexuar e analizuar Pars Tulin, Virgjilin dhe Dhjatn Greke, pr t shkruajtur latinisht n proz, pr t kuptuar rregullat e Metriks dhe t Artimetiks s Prgjithshme dhe pr t sjell prova t jets s tij pa mkate dhe t padmshme.[endnoteRef:15]15 [15: 15 Ellwood P. Cubberley, Public Education in the United Stales (Arsimi publik n shtetet e bashkuara), bot. rishik., (Boston: Houghton Mifflin, 1947), f. 30.]

Kurrikula e Harvardit/Jals prbhej nga kurse n latinishte, gramatik, logjik, retorik, aritmetik, astronomi, etik, metafizik dhe shkencat e natyrs. Kurrikula pr shrbesat fetare ose profesionet e tjera prfshinte edhe greqishten, ebraishten dhe historin e lasht.

Tekstet e vjetra, lexuesit e vjetr

Pr shkak se libri i brirt, abetarja, libri i psalmeve, Dhjata dhe Bibla quheshin tekste shkollore, ato lexoheshin gjersisht (n varsi t shprehive t nxnsve pr kndim). N pjesn m t madhe, shumica e teksteve deri n kohn e Revolucionit Amerikan ishin me origjin angleze ose imitime t drejtprdrejta t teksteve angleze.[endnoteRef:16]16 Fmijt msonin alfabetin, atynn[footnoteRef:1], disa rrokje, fjal dhe fjali. Ata msonin prmendsh librin e brirt nj drras n formn e lopats s varks, ku ishte fiksuar nj flet e vetme pergameni e mbuluar me nj kllf t tejdukshm prodhur nga petzimi i brirve t bagtis. [16: 16 R. Freeman Butts, The American Tradition in Religion and Education (Tradita amerikane n fe dhe arsim), (Boston: Beacon Press. 1950); Gerald R. Firth and Richard D. Kimpston, The Curricular Continuum in Perspective (Vazhdimsia kurrikulare n perspekti), (Itasca, ill.: Peacock, 1973).] [1: Lutja q fillon me fjalt Ati yn, q Jezusi u msoi dishepujve t tij (shn. i prkth.).]

Botimi i Abetares s Anglis s Re n dhjetvjearin e fundit t shekullit t shtatmbdhjet, zvendsoi abetaren angleze. Ky nuk ishte vetm libri i par themeltar amerikan, por edhe teksti m i prdorur n koloni pr m shum se 100 vjet; numri i kopjeve t shitura e kaloi shifrn e 3 milionve. Abetarja e Anglis s Re prshkohej nga doktrina fetare dhe morale. Kasta e zymt e fes dhe moraleve puritane binte n sy. Nxnsit msonin prmendsh predikimet, kurse ABC-n e msonin nprmjet recitimit dhe ushtrimeve mekanike.

A Pas Rnies s AdamitMkatuam t gjithB Q jetn ta korrigjoshKt libr t msoshC Cjapi vrtet luanEdhe pas therjesZ ZakeuIu ngjit pemsT shihte Zotin e tij[endnoteRef:17]17 [17: 17 Paul L. Ford, The New England Primer: A History of Its Origins and Development (Abetarja e Anglis s Re: historia e fillesave dhe zhvillimit t saj), bot. rishik., (New York: Dodd, Mead. 1897), f. 329-330.]

N vitin 1740, Diluorth botoi tekstin Udhzues i ri pr gjuhn angleze, q prmbante nj przjerje t gramatiks, shkrimit dhe materialeve fetare. Nj vit m pas, ai u pasua nga Ndihmsi i drejtorit t shkolls, nj tekst matematike mjaft i prdorur.Ngushtsia e kurrikuls s tetvjeares dhe prdorimi i kufizuar i teksteve shkollore u ilustruan vite m von nga Noah Uebster, nj nacionalist i zellshm i kulturs, n nj letr drejtuar Henri Barnardit, aso kohe Komisioner i Arsimit n Konektikat:

para Revolucionit ... librat e prdorur ishin kryesisht ose vetm Librat e Shkrimit t Diluorthit, libri i psalmeve, Dhjata dhe Bibla. Gjeografia nuk studiohej para se Dr. Mors t botonte librat e vegjl rreth ksaj lnde, n vitin 1786 ose 1787. As historia nuk lexohej, mesa di un, pasi nuk kishte prmbledhje t historis s Shteteve t Bashkuara. Prve librave t lart-prmendur, asnj libr kndimi nuk u prdor para se Instituti im t botonte Pjesn e Tret n vitin 1785.... Hyrja e Librit tim t Shkrimit, botuar pr her t par n vitin 1783, solli nj ndryshim t madh n fushn e shkrimit. ... Kur isha i ri, n prgjithsi gramatika angleze nuk msohej n shkollat e prgjithshme, prve se n Diluorth, madje dhe kjo pa i shrbyer ndonj qllimi.[endnoteRef:18]18 [18: 18 Henry Barnard, Educational Developments in the United States (Zhvillimet arsimore n Shtetet e Bashkuara), (Hartford, Conn.; Connecticut Department of Education, 1867), f. 367.]

PERIUDHA KOMBTARE: 1776-1850

Gjat periudhs s Revolucionit filloi lindja e nj misioni t ri pr arsimin, q vazhdoi gjat tr periudhs s hershme kombtare. Shum udhheqs filluan ta lidhin shkollimin e lir publik me idet e qeverisjes popullore dhe liris politike. Presidenti Medison shkruante, Nj qeveri popullore pa informacion popullor, ose pa mjetet e sigurimit t tij, nuk sht vese prolog i nj farse a tragjedie, ose ndoshta i t dyjave. Xheferson shprehte nj bindje t ngjashme kur pohonte, Nse nj komb pret q t jet i paarsimuar dhe i lir n nj situat qytetrimi, ai pret at q ska qen dhe sdo t jet asnjher.Theksi mbi jetn, lirin dhe barazin spikati n dokumentet kryesore t asaj epoke: Deklarata e Pavarsis, Karta e t Drejtave dhe Dekretet e Veriperndimit. N vitin 1785, kto dekrete e ndan Territorin e Veriperndimit n rajone administrative dhe rezervuan zonn e gjashtmbdhjet t do rajoni administrativ pr ngritjen e shkollave publike. N vitin 1787, ato ripohuan q shkollat dhe mjetet e arsimit duhet t nxiten prher nga shtetet. Kshtu, qeveria federale pranoi angazhimin e saj pr arsimin dhe shfaqi gatishmrin pr ta uar prpara kauzn e tij duke siguruar autonomin e shkollave shtetrore dhe vendore, t garantuar me Kushtetutn e SHBA-s. Si pasoj e ktyre Dekreteve, tridhjet e nnt shtete morn nga qeveria federale mbi 154 milion akra tok pr shkolla.[endnoteRef:19]19 [19: 19 Cubberley. Public Education in the United States (Arsimi publik n Shtetet e Bashkuara); Merle Curti, The Social Ideas of American Educators (Idet sociale t arsimtarve amerikan), (New York: Littlefield, Adams, 1959).]

N fillim t shekullit t nntmbdhjet, forcat laike ishin zhvilluar aq sa t kundrshtonin dhe, n fund, t sillnin rnien e ndikimit t fes n shkollat tetvjeare, tetvjeare t mesme. Ndr kto forca laike ishin zhvillimi i demokracis, zhvillimi i nj qeverie t fort federale, lindja e nacionalizmi kulturor, ideja e liris fetare dhe zbulimet e reja n shkencat e natyrs.

Rash: shkenca, prparimi dhe arsimi i lir

Kjo epok e re u prfaqsua nga Dr. Benjamin Rash (1745-1813). N vitin 1791, ai shkroi q theksi mbi klasikt bri q masat e gjera t paragjykonin institucionet msimore. Pr sa koh q n kurrikul mbizotroi latinishtja dhe greqishtja, arsimi universal prtej nocioneve themelore mbeti vetm nj dshir. N nj vend t ri, ku detyra kryesore ishte krkimi dhe zhvillimi i burimeve natyrore, si dhe zhvillimi i demokracis, arsimi duhej t ishte n funksion t ktyre interesave. N kto rrethana, t harxhosh katr a pes vjet pr msimin e dy gjuhve t vdekura sht njsoj si ti kthesh kraht nj miniere ari pr tu knaqur duke kapur flutura. Nse koha e harxhuar pr latinishten dhe greqishten do tu kushtohej shkencave, vazhdonte ky mbrojts i pragmatizmit, gjendja njerzore do t prmirsohej mjaft.[endnoteRef:20]20 [20: 20 Benjamin Rush, A Plan for the Establishment of Public Schools (Plan pr ngritjen e shkollave publike), (Philadelphia: Thomas Dobson, 1786), f. 29-30.]

Rash vazhdoi me konturimin e nj plani arsimor pr Pensilvanin dhe Republikn e re: shkolla t lira tetvjeare n do rajon administrativ q prbhej nga 100 a m shum familje, nj akademi t lir n nivel krahine, dhe kolegje e universitete falas n nivel shtetror pr udhheqsit e ardhshm t shoqris. Pr shpenzimet do t paguante publiku por, n fund t fundit, Rash argumentonte se sistemi arsimor do t ulte taksat, sepse prej tij do t dilte nj fuqi puntore prodhuese e mir-administruar dhe nj forc siprmarrse. (Ndr t tjera, ky ishte i njjti argument q Horac Man do t prdorte 30 vjet m pas, kur t vihej n krye t lvizjes s prgjithshme pr shkolln.) Kurrikula e Rashit e vinte theksin mbi leximin, shkrimin dhe artimetikn n nivelin e arsimit tetvjear; anglishtja, gjermanishtja, artet dhe sidomos shkencat n nivelin e shkolls s mesme e t kolegjit; sjellja e mir dhe parimet morale nga fillimi deri n fund t viteve shkollore.

Xheferson: Arsimi pr qytetari

Besimi n shoqrin bujqsore dhe mosbesimi ndaj proletariatit t qyteteve prbnin themelin e ides s demokracis t Tomas Xhefersonit (1743-1826). Njeri me interesa t gjera pr politikn, bujqsin, shkencn dhe arsimin, Xheferson hodhi iden se shteti kishte prgjegjsin e kultivimit t mass s qytetarve t arsimuar e t lir, pr t garantuar ndrtimin e shoqris demokratike. N Aktin pr prhapjen e prgjithshme t dijes, t prfshir n legjislaturn e Virxhinias n vitin 1779, Xheferson mbshteti nj plan q parashikonte mundsi arsimimi si pr njerzit e zakonshm, ashtu dhe pr fisnikrin pronare t tokave n kurriz t t gjithve.[endnoteRef:21]21 Sipas Xhefersonit, arsimi zyrtar ishte m tepr nj shqetsim shtetror ose qytetar se sa nj shtje q u ishte ln n dor grupeve fetare ose shtresave t larta. [21: 21 Thomas Jefferson, 'A Bill for the More General Diffusion of Knowledge," (Akt pr prhapjen m t prgjithshme t dijes), n P. L. Ford, red., The Writings of Thomas Jefferson (Shkrimet e Tomas Xhefersonit), (New York: Putnam, 1893). f. 221.]

Plani i Xhefersonit i ndante kontet e Virxhinias n zona, ku secila do t kishte nj shkoll tetvjeare falas pr msimin e leximit, shkrimit, artimetiks dhe historis. Propozimi i tij parashikonte edhe ngritjen e njzet shkollave t gramatiks t nivelit t mesm, ku do t prfitonin bursa nxnsit e talentuar, pa t ardhura t mjaftueshme pr t paguar shkollimin. Atje nxnsit do t studionin latinisht, greqisht, gjeografi dhe matematik t lart. Me prfundimin e shkolls s gramatiks, gjysma e nxnsve do t caktoheshin t punonin si msues n shkollat tetvjeare ose n zon. Dhjet nxnsit me burs me arritjet m t larta do t ndiqnin Kolegjin Uilliam dhe Mari. Plani i Xhefersonit nxiste iden e shkolls si institucioni przgjedhs pr identifikimin e nxnsve t shklqyer q duhej t vazhdonin shkolln, si dhe iden tradicionale t barazis s mundsive pr nxnsit me pak t ardhura ekonomike.As propozimi i Xhefersonin pr Virxhinian, as propozimi i Rashit pr Pensilvanin nuk u zyrtarizuan. Megjithat, propozimet flasin pr llojin e teorizimit mbi arsimin, q karakterizonte kombin e ri. S bashku me akademin e Franklinit dhe kurrikuln praktike t saj, t mbshtetur m tepr n parimet e biznesit e ato tregtare, se sa n parimet klasike e fetare, kto propozime treguan qllimin e arsimit pr t zhvilluar qytetarin e mir, prparimin shoqror dhe utilitarizmin. N t vrtet kurrikula klasike dhe ndikimi fetar po fillonin rnien. Rash dhe Xheferson (dhe n nj mas m t vogl Franklin) u morn me barazin e mundsive pr arsimim. Ata propozuan arsimin universal pr gjith fmijt dhe t rinjt, dhe metodat pr identifikimin e nxnsve me aftsi m t mdha, t cilt do t prfitonin arsim t mesm e kolegj me shpenzimet publike.

Uebster: kryemsuesidhe nacionalizmi kulturor

Ndryshe nga shumica e vendeve t reja q luftonin pr identitet, Shteteve t Bashkuara u mungonte nj identitet kulturor dhe letrsi kombtare e prbashkt. N luftn kundr kulturave m t vjetra dhe ideve m t vjetra, kombit t ri iu deshn mjaft prpjekje pr ta dalluar veten nga Anglia.[endnoteRef:22]22 Noah Uebster (1758-1843) iu drejtua me pasion bashkkombsve t tij amerikan t lirojn mendjet [e tyre] nga prangat dhe t veprojn si njerz t pavarur. Ju keni qen fmij pr nj koh mjaft t gjat, keni qen n varsi t kontrollit dhe t nnshtruar para interesave t nj prindi arrogant... Ju keni nj perandori pr t ngritur... dhe nj karakter kombtar pr t vendosur e pr ta zgjeruar me menurin dhe gjykimin tuaj.[endnoteRef:23]23 [22: 22 Merle Curti, The Growth of American Thought (Zhvillimi i mendimit amerikan), bot. rishik., (New York: Harper & Row, 1951).] [23: 23 Hans Kohn, American Nationalism: An Interpretive Essay (Nacionalizmi amerikan: ese interpretuese), (New York: Macmillan, 1957), f. 47.]

N vitin 1789, kur Kushtetuta hyri n fuqi si ligji i vendit, Uebster argumentoi se Shtetet e Bashkuara duhet t ken sistemin e tyre t gjuhs dhe t qeverisjes. Gjuha e Britanis s Madhe, arsyetonte ai, nuk duhet t jet m standardi yn; pasi shkrimtarve t saj tashm u ka dal lezeti dhe gjuha e saj sht n rnie.[endnoteRef:24]24 Me aktin e revolucionit, populli amerikan kishte shpallur pavarsin politike t tij nga Anglia, dhe tani i duhej t shpallte edhe pavarsin kulturore. [24: 24 Noah Webster, Dissertations on the English Language (Disertacione mbi gjuhn angleze) (Boston: Isaiah Thomas, 1789), f. 27.]

Duke e kuptuar se ndjenja e identitetit kombtar shprehej nprmjet nj gjuhe dhe letrsie kombtare t dallueshme, Uebster i hyri puns pr riformimin e gjuhs angleze t prdorur n Shtetet e Bashkuara. Ai besonte se nj gjuh vetm amerikane (1) do t eliminonte mbetjet e prdorimit evropian, (2) do t krijonte t folurn e njtrajtshme amerikane, t liruar nga lokalizmi dhe provincializmi, dhe (3) do t zhvillonte nacionalizmin e vetdijshm kulturor amerikan.[endnoteRef:25]25 Krijimi i nj gjuhe amerikane do t bhej treguesi gjuhsor i bashkimit kombtar; megjithat, ajo duhej t ishte fonetikisht e thjesht, sa m t pranueshme pr njerzit e zakonshm. [25: 25 Harvey R. Warfel, Noah Webster: Schoolmaster toAmerica (Noah Uebster: drejtor shkolle n Amerik), (New York: Macmillan, 1936).]

Uebster e lidhi msimin e gjuhs drejtprdrejt me arsimin e organizuar. Duke msuar gjuhn amerikane, fmijt do t msonin edhe t mendonin e t vepronin si amerikan. Gjuha amerikane q propozoi Uebster do t duhej tu msohej qllimisht dhe sistematikisht t rinjve n shkollat e kombit. Pr shkak se kurrikula e ktyre shkollave amerikane do t formohej sipas librave q lexonin nxnsit, Uebster e kaloi nj pjes t mir t jets s tij duke shkruar libra leximi e shkrimi. N vitin 1783 u botua vepra e tij Instituti Gramatikor i Gjuhs Angleze. Pjesa e par e ksaj vepre u botua m pas nn titullin Libri i shkrimit amerikan, q u prdor gjersisht n mbar Shtetet e Bashkuara n gjysmn e par t shekullit t nntmbdhjet.[endnoteRef:26]26 Libri i shkrimit i Uebsterit u botua disa her; sht llogaritur q deri n vitin 1837 ishin shitur 15 milion kopje. Vepra e madhe e Uebsterit ishte Fjalori amerikan, q u prfundua n vitin 1825, pas njzet e pes vjet pun krkimore t mundimshme.[endnoteRef:27]27 Shpesh i quajtur kryemsuesi i Republiks, Noah Uebster u b prfaqsuesi i arsimit t periudhs s hershme kombtare. Vepra e tij ndihmoi n krijimin e ndjenjs s gjuhs, identitetit dhe kombsis amerikane. [26: 26 Henry Steele Commager, red., Noah Webster's American Spelling Book (Libri i grmzimit amerikan i Noah Uebsterit) (New York: Teachers College Press, Columbia University, 1962).] [27: 27 Robert K. Leavitt, Noah's Ark, New England Yankees and the Endless Quest (Arka e Noes, jankit e Anglis s Re dhe krkimi i pafund), (Springfield, Mass.: Merriam, 1947); Richard M. Rollins, "Words as Social Control: Noah Webster and the Creation of the American Dictionary" (Fjalt si kontroll social: Noah Uebster dhe krijimi i fjalorit amerikan), American Quarterly (vjesht 1976), f. 415-430.]

Mekgafi: lexuesidhe virtytet amerikane

N debatin pr nacionalizmin kulturor amerikan hyri edhe Uilliam Holms Mekgafi (1800-1873), q n pjesn m t madhe t jets s tij dha msim n kolegjet e Ohaios. Autori i teksteve m popullore t asaj periudhe n Amerik, t quajtura Lexuesit, Mekgafi njohu me respekt dhe mirnjohje detyrimet e Ameriks ndaj Evrops dhe pasardhsve t trashgimis angleze n shkenc, art, drejtsi, letrsi dhe etik. Megjithat, Amerika e kishte dhn ndihmesn e saj pr njerzimin; kjo ndihmes nuk ishte letrare, as kulturore, por morale dhe politike. Fara e liris popullore fillimisht u mboll nga strgjyshrit tan anglez, por shprtheu dhe lulzoi plotsisht n tokn ton.[endnoteRef:28]28 Amerika i kishte dhn Evrops provn se institucionet popullore, t themeluara mbi barazin dhe parimin e prfaqsimit, jan t afta ti mbajn qeverit n kmb, se ndrgjegjsimi i masave, q Evropa i quante klas puntore dhe e ult, pr t drejtn dhe detyrn e madhe t vet-qeverisjes, kishte vler praktike.[endnoteRef:29]29 Kshtu, Mekgafi baraspeshoi detyrimin e vendit ndaj borxhit kulturor me premtimin politik dhe social t vendit pr realizimin plotsisht t liberalizmit dhe traditave t gjith popullit amerikan. [28: 28 William H. McGuffey, New Fifth Eclectic Reader (Libri i pest i ri eklektik i leximit), (Cincinnati: Winthrop Smith, 1857), f. 271.] [29: 29 William H. McGuffey, Newly Revised Eclectic Fourth Reader (Libri i katrt i leximit eklektik i rishikuar), (Cincinnati: Winthrop Smith, 1853), p. 313.]

sht llogaritur se nga viti 1836 deri n vitin 1920, u shitn mbi 120 milion kopje t pes vllimeve t Mekgafit t quajtura Lexuesit.[endnoteRef:30]30 Ai grshetoi virtytet e besimit protestant me ato t Ameriks rurale: patriotizmi, heroizmi, puna e palodhur, zelli dhe jetesa e virtytshme. Toni ishte moral, fetar, kapitalist dhe pro-amerikan; letrsia amerikane e zgjedhur prfshinte fjalime t Xhorxh Uashingtonit, Patrik Henrit, Benjamin Franklinit dhe Daniel Uebsterit. Nprmjet veprs Lexuesit, Mekgafi msoi breza t tr amerikansh. Ai hartoi edhe veprn Lexuesit t nivelit t par pr shkollat tona dhe hapi rrugn pr nj sistem t shkallzuar, q i pati fillimet e tij n vitin 1840. Kaq shum u popullarizuan vllimet e tij Lexuesit dhe kaq i gjall dhe i pamas patriotizmi i tij dhe besimi tek institucionet amerikane si shtpia, puna, kisha dhe ndjenja kombtare, saq shum nga vllimet e veprs Lexuesit (po kshtu edhe Abetarja me piktura) jan rifutur edhe sot n disa shkolla rurale, konservatore dhe/ose fondamentaliste. Shih shtje kryesore t kurrikuls 3-1. [30: 30 John H. Westerhoff, McGuffey and His Readers: Piety, Morality and Education in the Nineteenth Century America (Mkgafi dhe lexuesit e tij: prkushtimi, morali dhe arsimi n Amerikn e shekullit t nntmbdhjet), (Nashville, Tenn.: Abingdon, 1978).]

shtje kryesore t kurrikuls

Nevoja pr kndvshtrimin historik

T gjith arsimtarve profesionist, prfshir specialistt e kurrikuls, u nevojitet nj kndvshtrim historik pr integrimin e s shkuars n t sotmen. Kuptimi i historis jo vetm na ndihmon t mos prsritim gabimet e s kaluars, por na prgatit m mir pr t tashmen, si n drejtim t bots abstrakte, ashtu dhe t asaj reale.

Pr rndsin e kuptimit t historis dhe historis s arsimit mund t jepen shum arsye t tjera.

1. Zhvillimi i ideve n arsim sht pjes e trashgimis intelektuale dhe kulturore.2. Nocioni yn mbi njeriun e arsimuar (ose njeriun e prgatitur profesionaisht) sht tepr i ngusht dhe teknik; ideja q njeri i arsimuar (ose profesionist) sht ai q sht zhytur n kuptimin e shkencave humane dhe shoqrore, duhet zgjeruar. Kjo ide buron nga historia.3. Diskutimi i teorive dhe praktikave t ndryshme n arsim krkon kuptimin e themeleve historike (por dhe filozofike, psikologjike dhe shoqrore).4. Kuptimi i themeleve historike n arsim na ndihmon n integrimin e kurrikuls, procesit msimor dhe msimdhnies.5. Historia mund t studiohet pr t kuptuar praktikat e sotme pedagogjike.6. N zhvillimin e kurrikuls s prgjithshme ose baz, kndvshtrimi historik sht vendimtar.7. Nprmjet kndvshtrimit historik, specialistt e kurrikuls mund t kuptojn m mir lidhjen midis prmbajtjes dhe procesit n lndt e ndryshme.8. Me prdorimin e historis, sidomos t shembujve t rasteve, kemi m tepr mundsi t shtojm nj not morale n arsimin ton akademik.9. Historia e arsimit i lejon zbatuesit t kuptojn lidhjet midis asaj q nxnsit kan msuar (t shkuars) dhe asaj q po msojn (t tashmes).10. Studimi i historis s arsimit sht i rndsishm pr qllimet e veta teorike dhe praktike.

ARSIMTART EVROPIANT SHEKULLIT T NNTMBDHJET

Edhe pse ndaj mendimit evropian u lshuan mjaft kritika, arsimi amerikan u ndikua jo pak prej tij. N nivel kolegji, arsimtart gjerman ndikuan n fushat e shkencave t natyrs, psikologjis dhe sociologjis; shum prej universiteteve t orientuara nga hulumtimet u mbshtetn n modelin gjerman. N nivelin e shkolls publike, K-12[footnoteRef:2], mendimi gjerman (dhe zviceran) futi ide rrnjsore dhe prparimtare si dhe nj kurrikul e metod msimdhnieje t orientuara nga psikologjia dhe q merrnin parasysh nevojat dhe interesat e nxnsve. Edhe anglezt ndikuan n arsimin amerikan duke ofruar modele shkollimi q ishin sa t efektshme aq dhe rrnjsore. [2: Nga kopshti deri n klasn e dymbdhjet (shn. i prkth.).]

Sado fort t ken dshiruar patriott amerikan nj jet kuturore t dallueshme, si njerz me logjik t shndosh, ata nuk mund tu kthenin kraht pasuris dhe urtsis s ideve evropiane. Pr m tepr, rryma n zhvillim e mendimit arsimor n Botn e Vjetr nuk ishte zhytur n ide t vjetruara dhe klasike, sepse kishin filluar t evoluonin parime prparimtare dhe shkencore.Tema e reforms karakterizoi nj pjes t mir t diskutimeve rreth arsimit n at koh. Kufizimet e kurrikuls tradicionale dhe t shkolls tipike t ksaj epoke u njohn dhe u pranuan nga udhheqsit e arsimit n Evrop dhe Amerik. Gjurmt e shum prej tipareve q tani jan ngulitur fort n teorin dhe praktikn e [kurrikuls], mund t gjenden n idet e njerzve q ishin nj hap prpara kohs s tyre.[endnoteRef:31]31 Ndikimi i kurrikuls tradicionale, q e vinte theksin tek latinishtja, greqishtja dhe klasikt, nisi t bjer. U zhvilluan praktika t reja pedagogjike, q binin ndesh me metodat e ndshkimin fizik dhe t msuarit mekanik e prmendsh. [31: 31 William B. Ragan and Gene D. Shepherd, Modern Elementary Curriculum (Kurrikula e sotme e tetvjeares), bot. shtat (New York: Holt, Rinehart and Winston, 1992), f. 23.]

Pestalozi: metodat e prgjithshme e t veanta

Gjat periudhs s hershme t arsimit amerikan, reformatort e arsimit u ndikuan nga Johan Hajnrih Pestalozi (1746-1827), msues zviceran. Sipas nj historiani t arsimit, Ndoshta m shum se do reformator tjetr arsimi, Pestalozi hodhi bazat e shkolls tetvjeare t sotme dhe ndihmoi n reformimin e praktiks n shkolln tetvjeare.[endnoteRef:32]32 Pestalozi mbrojti iden se procesi arsimor duhet t mbshtetet n zhvillimin natyral t fmijs dhe n ndikimet shqisore t tij, mendim i ngjashm me at t progresistve dhe ambientalistve t sotm. Risia themelore pedagogjike e Pestalozit ishte kmbngulja e tij se fmijt msojn m tepr nprmjet shqisave se sa fjalve. Ai e etiketoi t msuarit mekanik e prmendsh si pa mend dhe, n vend t tij, e vuri theksin n lidhjen e kurrikuls me prvojat e fmijve n shtpi dhe familje. [32: 32 Edgar W. Knight, Education in the United States (Arsimi n Shtetet e Bashkuara), bot. i tret (Boston: Ginn, 1951), f. 512.]

Arsimi, sipas Pestalozit, duhej t zhvillohej duke vlersuar metodn e prgjithshme dhe metodn e veant. Metoda e prgjithshme u krkonte arsimtarve, q ishin njerz t dashur, tu ofronin fmijve siguri emocionale, besim dhe ngrohtsi. Metoda e veant vlersonte perceptimet dgjimore dhe pamore t fmijve gjat procesit t msimdhnies. Pr kt qllim, Pestalozi shpiku msimin objekt, ku fmijt studionin objektet e zakonshme q shihnin dhe me t cilt merreshin n mjediset e tyre t prditshme: bim, shkmbinj, artifakte, e kshtu me radh. Msimi objekt zhvillonte tre llojet e t msuarit: formn, numrin dhe tingullin. Fillimisht fmijt prcaktonin formn e objektit, pastaj e vizatonin dhe pastaj gjenin emrin e tij. Nga msimet pr formn, numrin dhe tingullin erdhi msimdhnia m formale n tre R-t.Idet e Pestalozit ushtruan ndikim t madh mbi arsimin amerikan t shekullit t nntmbdhjet. Uilliam Meklur, Josef Nef dhe m pas Horac Man dhe Henri Barnard, kur ky i fundit ishte Komisioner i Arsimit n SHBA, punuan t gjith pr prfshirjen e ideve t tij n shkollat amerikane.[endnoteRef:33]33 Konceptet themelore t tij pr arsimin u bn pjes e shkollimit progresiv dhe m von u shfaqn n lvizjen pr prkatsin e kurrikuls dhe kurrikuln humaniste. [33: 33 Shih Henry Barnard, Pestalozzi and Pestalowanism (Pestalozi dhe pestalozianizmi), (New York: Brownell, 1862).]

Frbel: lvizja e kopshtit t fmijve

Fridrih Frbel (1782-1852), arsimtar gjerman, njihet si zhvillues i kopshtit q ai e quajti kopshti i fmijve. Frbel formuloi parimet arsimore rreth fmijve 3 dhe 4 vjear; ai besonte se shkollimi i tyre duhej organizuar rreth lojs dhe interesave e veprimtarive t individit dhe t grupit. Kjo hidhte iden e nj kurrikule t zhdrvjellt dhe m pak formale, t mbshtetur n dashurin, besimin, lirin dhe vet-zhvillimin e fmijs.Kopshti i fmijve i Frbelit ishte nj mjedis i prgatitur ku, sipas orientimeve t Pestalozit, t msuarit mbshtetej n veprimtarit dhe zhvillimin e vet fmijve, si dhe n besimin dhe ngrohtsin ndaj fmijve. Kngt, tregimet, materialet me ngjyra dhe lojrat ato q mbrojtsit e kurrikuls klasike do ti kritikonin si gj e shkuar dm ishin pjes e kurrikuls formale. Fmijt mund t prdornin objekte (sfera, kube e rrath), t formonin e ndrtonin objekte me materiale (plastelin, rr, karton) dhe t prfshiheshin n veprimtari n formn e lojrave (ndrtimi i kshtjellave ose maleve, vrapim dhe ushtrime).[endnoteRef:34]34 Kto veprimtari duhej t prbnin mjedisin msimor dhe nj vend t sigurt e t ngroht, ku fmijt mund t rriteshin natyrshm. [34: 34 Friedrich Froebel, The Education of Man. (Arsimimi i njeriut) prkth. W. Hailman (New York: Appleton, 1889).]

Koncepti i kopshtit u soll n Amerik nga mrgimtart gjerman dhe kopshti i par amerikan u hap n Viskonsin nga Margaret Shurz n vitin 1855. Uilliam Harris, inspektor shkollash n Shn Ljuis, Misuri, dhe m pas Komisioner i Arsimit n SHBA, ndihmoi pr vnien n jet t ksaj ideje n shkall t gjer. Tani kopshti sht pjes prbrse e arsimit amerikan dhe shum nga idet e Frbelit mbi prvojat e fmijris dhe metodat e lojs, jan prfshir n teorit e sotme mbi arsimin e fmijris s hershme dhe n shkollimin progresiv.

Herbart: zhvillimi moral dhe intelektual

Filozofi i famshm gjerman Johan Fridrih Herbart (1776-1841) mbronte iden se qllimi kryesor i arsimit ishte edukimi moral dhe se kurrikula tradicionale ishte tepr e ngurt dhe e kufizuar pr t arritur kt qllim. Nevoja ishte t zgjerohej gama e kurrikuls dhe t arsimohej njeriu i mir me interesa t shumta dhe nj kndvshtrim t harmonizuar pr jetn. Herbart prcaktoi dy grupe kryesore lndsh: interesat pr dije dhe interesat etike. Interesat pr dije prfshinin t dhnat empirike, t dhnat faktike dhe idet teorike; interesat etike prfshinin bindjet individuale, dashamirsin dhe vlersimin pr mirqenien shoqrore t t tjerve, drejtsin dhe barazin. Herbart dshironte q historia, anglishtja, matematika dhe shkenca t integroheshin n kurrikuln e t gjitha cikleve dhe viteve shkollore. Ai futi edhe iden e bashklidhjes s t gjitha lndve q integrohen n kurrikul, ide q ndikoi tek specialistt e kurrikuls q paraplqyen kurrikuln baz n vitet 1940 e 1950.Herbart ushtroi ndikim n integrimin e teknikave t msimdhnies me t msuarit, me ann e t cilave msuesi do t prmbushte nevojat dhe interesat e nxnsve. Ky ishte nj proces psikologjik dhe prfshinte kto etapa:

1. Prgatitja: Msuesi vlerson prvojat e mparshme t t msuarit dhe nxit gadishmrin e nxnsit.2. Paraqitja: Prezantohet msimi i ri.3. Bashkshoqrizimi: Msimi i ri lidhet me idet ose materialet e studiuara m par.4. Sistematizimi: Nxnsi prvetson rregullat, parimet ose prgjithsimet e ideve t reja.5. Zbatimi: Msimit t ri i jepet kuptim duke vn n prov dhe duke i zbatuar idet e reja n probleme ose veprimtari prkatse.[endnoteRef:35]35 [35: 35 Johann F. Herbart, Textbook of Psychology (Tekst i psikologjis), (New York: Appleton, 1894).]

Duke folur pr ndihmesn e Herbartit n fushn e msimdhnies, Xhon Djui thot, Pak tentativa jan br pr t formuluar nj metod duke u mbshtetur n parime t prgjithshme, pr realizimin e nj recitimi. Nj ndr kto ka rndsi t madhe dhe ndoshta ka patur m shum ndikim n prvetsimin e msimeve se sa t tjerat t marra s bashku; domethn, analiza nga Herbart e nj recitimi n pes etapa t njpasnjshme.[endnoteRef:36]36 [36: 36 John Dewey, How We Think (Si mendojm), (Boston: D. C. Heath. 1910), f. 202.]

Etapat formale t msimdhnies t Herbartit nuk u prdorn vetm nga msuesit n klas, por u zbatuan edhe n prgatitjen e msuesve. Msuesve iu krkua ti prgatisnin msimet e tyre sipas pes etapave dhe duke shtruar pyetjen: far din nxnsit e mi? far pyetjesh duhet t bj? far ndodhish duhet t prfshij? far prfundimesh duhen arritur? Si mund ta zbatojn nxnsit at q kan msuar? Kto parime orientuese ndikuan mjaft n parimet e msimdhnies e t msuarit, q Djui i shprehu n veprn Si t mendojm; ato shrbejn edhe sot si udhrrfyese pr msuesit q prdorin metodn e msimit zhvillues.

Spenser: arsimi utilitar dhe shkencor

Herbert Spenser (1820-1903) ishte shkenctar social anglez q teorit e tij mbi arsimin i mbsheti n teorit e arl Darvinit mbi evolucionin biologjik dhe mbijetesn e m t fortit. Spencer mbrojti iden se zhvillimi shoqror kryhet sipas procesit t evolucionit, nprmjet t cilit shoqrit m t thjeshta kishin evoluar n sisteme shoqrore m t ndrlikuara, t karakterizuara nga shtimi i larmis s profesioneve dhe punve t specializuara.[endnoteRef:37]37 Pr shkak t ligjeve t natyrs, vetm popullsit inteligjente dhe prodhuese do tu prshtateshin ndryshimeve t mjedisit. Njerzit m pak inteligjent, t dobt ose dembel do t zhdukeshin dalngadal. Kjo doktrin pati pasoja t pallogaritshme pr arsimin q mbshtetej tek prsosmria, nocioni i prparimit shoqror-ekonomik dhe ideja e zhvillimit intelektual duke u mbshtetur tek trashgimia. [37: 37 Andreas Kazamias, Herbert Spencer on Education (Herbert Spencer mbi arsimin), (New York: Teachers College Press, Columbia University, 1966).]

Spenser kritikoi doktrinat fetare dhe prmbajtjen klasike t arsimit, duke e quajtur joshkencore dhe t palidhur me shoqrin bashkkohore. N vend t ksaj, ai mbrojti nj kurrikul t prshtatshme pr shoqrin e industrializuar, at q ishte shkencore dhe praktike (utilitare). Ai besonte se shkollat ishin jopraktike dhe t zbukuruara, nj luks pr shtresn e lart. Ato nuk arrinin t prmbushnin nevojat e njerzve n shoqrin e sotme.Pr Spenserin, qllimi kryesor i arsimit ishte prgatitja pr jetesn e plot. Kurrikula duhej organizuar sipas ktij qllimi. Spenser ndrtoi nj kurrikul ku u jepte prparsi veprimtarive njerzore, me qllim q t zhvilloheshin mbijetesa dhe prparimi njerzor. Kurrikula e tij prfshinte kto lloj veprimtarish, t renditura sipas rndsis: veprimtarit q (1) mbajn gjall jetn, (2) lartsojn jetn, (3) ndihmojn n rritjen e fmijve, (4) ruajn lidhjet shoqrore dhe politike t njeriut dhe (5) shtojn kohn e lir, detyrat dhe ndjenjat.[endnoteRef:38]38 [38: 38 Herbert Spencer, Education: Intellectual, Moral and Physical (Arsimi: intelektual, moral dhe fizik), (New York: Appleton, 1860).]

N esen e famshme t tij, far dije ka m shum vler, Spenser argumentoi se shkenca ishte lnda m praktike pr mbijetesn e individit e t shoqris, megjithat ajo zinte pak vend n kurrikul, sepse mbisundonin traditat jopraktike. Po kshtu, Spenser mendonte se nxnsit duhet t msohen si t mendojn (ose t zgjidhin probeme) dhe jo far t mendojn.[endnoteRef:39]39 [39: 39 Michael W. Apple, "The Politics of Official Knowledge in the United States," (Politika e dituris zyrtare n Shtetet e Bashkuara) Journal of Curriculum Studies (korrik-gusht 1990), f. 377-383.]

Ndonse shum nga idet e Spenserit pr fen, evolucionin dhe prparimin shoqror shkaktuan zemrat, madje ende vazhdojn n radht e pasuesve fetar dhe politik sot, kto ide u prshtatn mir me ato t mendimtarve t gjysms s dyt t shekullit t nntmbdhjet, q n vendet evropiane dhe Shtetet e Bashkuara u karakterizua nga zhvillimi industrial, zgjerimi kolonial dhe politika e ekspansionit. Nocioni i Spenserit i t msuarit nprmet zbulimit ndikoi edhe tek kurrikularistt e shekullit t nntmbdhjet, si tek arsimtart dhe edukatort djuist ashtu dhe tek arsimtart dhe edukatort e mvonshm akademik disiplinor.

LINDJA E ARSIMIT UNIVERSAL1820-1920

Gjat fillimit t shekullit t nntmbdhjet, Amerika zgjerua n drejtim t perndimit. Jeta n kufinjt e rinj thelloi besimin e Ameriks tek njeriu i prditshm ose mesatar, q ndrtoi kombin e ri. Barazia dhe individualizmi i theksuar ishin koncepte t rndsishme, t shprehura n Deklaratn e Pavarsis dhe t prforcuara nga Perndimort, t cilt besonin se t gjith njerzit ishin t rndsishm dhe, me qllim q t mbijetonin, secili duhej t bnte nj pun, pavarsisht nga prejardhjet e ndryshme. Njeriu i zakonshm, i arsimuar apo jo, ngarkohej me funksione t ndryshme politike; besimi tek aftsia e njerzve pr t prmirsuar jetn e tyre, ishte i madh. Ky lloj besimi ndaj njeriut t zakonshm dhe qytetrimit amerikan thelloi nevojn e shkolls tek njerzit e zonave kufitare.[endnoteRef:40]40 [40: 40 Shih Everett Dick. Vanguards of the Frontier (Pararojat e kufirit), (New York: Appleton-Century, 1940); William W. Folwell, The Autobiography and Letters of a Pioneer Culture (Autobiografia dhe letrat e nj kulture pioniere), (Minneapolis: University of Minnesota Press, 1923).]

Edhe n qytetet e Lindjes, sidomos n radht e popullsive t imigruara, ishte i pranishm besimi tek njeriu i zakonshm, lvizja sociale, dhe ndrra amerikane pr jetn, lirin dhe barazin. Klasa e lart mund t mos ket patur t njjtin besim; megjithat, debati tradicional (q nga Franklini, Rashi dhe Xhefersoni) q arsimi masiv ishte i domosdoshm pr pjesmarrjen e inteligjencs n demokracin politike dhe se ai duhej t shtrihej prtej shkolls s prgjithshme, deri n shkollat e mesme dhe kolegjet ndihmoi n ndrgjegjsimin e vegjlis amerikane pr mbshtetjen e arsimit falas.

Shkolla e nxnsve kujdestar

Shkolla e nxnsve kujdestar ishe nj shpikje evropiane, e mbshtetur n modelin e Xhozef Lankasterit pr arsimin. Ajo u prhap me shpejtsi n qendrat urbane amerikane, ku popullsia e ardhur ishte n rritje, por dhe n kufi, ku ekzistonte nevoja pr nj sistem shkollor. Ajo q e bri trheqse n vitet 1820 dhe n dhjetvjeart e ardhshm ishte ekonomia dhe frytshmria e saj: nxnsit e shklqyer kujdestar shrbenin si instruktor. Msuesi msonte nxnsit kujdestar (nxnsit me rezultate t larta); nga ana e tyre, kta t fundit ua paraqisnin materialet shokve t klass. Sot disa vzhgues mund ta quanin kt msimi i prbashkt. Msimdhnia ishte tejet e strukturuar dhe mbshtetej n msimin prmendsh dhe ushtrimin mekanik t t tre R-ve.Prkrahsit e ksaj metode msimdhnieje theksonin se, krahas ekonomis, kjo metod i vinte n pun nxnsit potencialisht dembel, ndrsa msuesi merrej me nxns t tjer. Klasa ndahej n grupe t vogla dhe do grup kishte nj kujdestar prgjegjs. Nxnsit mbaheshin t angazhuar e aktiv me veprimtari praktike dhe ushtrime mekanike dhe ecnin me ritmin e tyre. Msuesit ishin t liruar nga disa prej detyrave t prditshme msimore dhe kishin mundsin t viheshin n role t reja msimore, por kryesisht si inspektor dhe mbikqyrs. Prandaj, sistemi i nxnsve kujdestar vlersohej edhe si arsim i frytshm.[endnoteRef:41]41 [41: 41 Joel Spring, The Storting Machine Revisited (Rishikimi i makins Storting), (New York: Longman, 1989).]

Sistemi i nxnsve kujdestar e largoi vmendjen kryesore nga arsimi klasik pr msimin e tre R-ve dhe nga teoria fetare pr doktrina morale e qytetari. Ai demonstroi nevojn pr msimdhnie sistematike dhe mundsin e saj, i njohu shum njerz me arsimin zyrtar dhe krijoi hapsira m t gjera pr arsimim. ka sht m e rndsishme, ai nxiti e zhvilloi arsimin masiv dhe shkollat tetvjeare t mbshtetura me t ardhurat nga taksat.[endnoteRef:42]42 N kulmin e popullaritetit t tij, n vitet 1840, ky sistem ishte organizuar n disa shkolla t mesme dhe ishte hedhur ideja t futej n kolegje. [42: 42 Button and Provenzo, History of Education and Culture in America (Historia e arsimit dhe kulturs n amerik); Monroe, Founding of the American Public School System (Themelimi i sistemit t shkollave publike amerikane).]

Por sistemi i nxnsve kujdestar u vlersua si tepr mekanik dhe u kritikua, sepse nxnsit q nuk dinin mir, viheshin t msonin ata q dinin akoma m pak. Nga mesi i shekullit t nntmbdhjet, popullariteti i sistemit u venit.

Shkolla e prgjithshme

Shkolla e prgjithshme u themelua n vitin 1826 n Masausets, kur shteti miratoi nj ligj me t cilin i krkonte do qyteti t zgjidhte nj bord shkollash, prgjegjs pr t gjitha shkollat n at zon. Njmbdhjet vjet m pas, legjislatura e Masausetsit krijoi bordin e par shtetror t arsimit dhe Masausets organizoi shkollat e prgjithshme publike nn nj autoritet t vetm. Mjaft shpejt, edhe Konektikati ndoqi shembullin e fqinjit t tij.[endnoteRef:43]43 Kto shkolla t prgjithshme iu kushtuan arsimit fillor me theksin mbi tre R-t. Lvizja u kryesua nga Horac Man dhe hodhi rrnjt e ideve t arsimit progresiv. [43: 43 Frederick M. Binder, The Age of the Common School: 1830-1865 (Epoka e shkolls s prgjithshme: 1830-1865), (New York: Wiley, 1974).]

Si antar i legjislaturs s Masausetsit dhe, m von, si Komisioneri i Par i Masausetsit pr Arsimin, Horac Man siguroi me mjeshtri mbshtetjen e publikut pr shkollat e prgjithshme, duke u br thirrje segmenteve t ndryshme t popullsis. Pr t prfshir edhe komunitetin e biznesit, Man u prpoq t demonstronte se arsimi ka nj vler tregu, me nj fitim t ngjashm me kallpet e arit. Synimet i industris ... dhe pasuria e kombit do t shumfishoheshin n prpjestim me prhajen e dituris.[endnoteRef:44]44 Puntort do t ishin m t zellshm dhe do t kishin m shum rendiment. Man themeloi edhe nj teori administrative kujdestarie, e synuar pr klasn e lart, sipas s cils mirqenia publike do t prmirsohej me arsimin publik. Shkollat pr fmijt do t krijonin nj shoqri t qndrueshme, ku njerzit do tu bindeshin ligjeve dhe do t rrisnin mirqenien politike dhe ekonomike t kombit. Pr puntort dhe bujqit, Man pohonte se shkolla e prgjithshme do t ishte nj rregullator, mjet pr mobilitetin social t fmijve t tyre. Pr komunitetin protestant, ai argumentonte se shkolla e prgjithshme do t asimilonte grupet etnike dhe fetare, do t nxiste zhvillimin e nj kulture t prbashkt dhe do t ndihmonte fmijt e t ardhurve t msonin anglishten, si dhe zakonet e ligjet e vendit.[endnoteRef:45]45 Ai ishte i bindur se shkolla e prgjithshme ishte vendimtare pr sistemin amerikan t barazis dhe mundsis, pr thellimin e ndjenjs s komunitetit tek gjith amerikant, dhe pr uarjen prpara t identitetit kombtar. [44: 44 V. T. Thayer and Martin Levit, The Role of the School in American Society (Roli i shkolls n shoqrin amerikane), bot. i dyt (New York: Dodd, Mead, 1966), f. 6.] [45: 45 Lawrence A. Cremin, The Republic and the School: Horace Mann on the Education of Free Man (Republika dhe shkolla: Horac Man dhe arsimimi i njeriut t lir), (New York: Teachers College Press, Columbia University Press, 1957); Jonathan Messerlie, Horace Mann: A Biography (Horac Man: biografia), (New York: Knopf, 1972).]

Megjithse forma e ngritjes s shkollave t prgjithshme dhe cilsia e arsimit ndryshonin nga njri shtet n tjetrin, ky sistem po farktonte themelet e shkolls publike amerikane. Shkollat ishin t prgjithshme, n kuptimin q ato ishin streh e t rinjve me fardolloj prejardhjeje social-ekonomike dhe fetare, nga mosha 6 deri n moshn 14 ose 15 vje. Ato ishin nn pronsi, kujdes dhe prdorim t prbashkt t komunitetit vendor. Pr shkak se fmijve t t gjitha moshave u msohej nj larmi lndsh, msuesit duhej t planifikonin dhjet deri n dymbdhjet msime t ndryshme n dit.[endnoteRef:46]46 Gjithashtu, msuesit duhej t prpiqeshin ti mbanin klasat t freskta n ver dhe t ngrohta n dimr. Pr kt t fundit, prgjegjsia ndahej me djemt m t rritur, t cilt prisnin dhe mblidhnin dru. Shpesh ndrtesat e shkollave kishin nevoj pr riparime t mdha, ndrkoh q msuesit paguheshin me rroga mjaft t ulta. [46: 46 Andrew Gulliford, America's Country Schools (Shkollat e fshatit n Amerik), (Washington, D.C.: National Trust for Historic Preservation, 1985).]

N Anglin e Re, legjislaturat shtetrore nxitn krijimin e zonave shkollore, zgjedhjen e bordeve t shkollave dhe miratimin e ligjeve shtetrore pr qeverisjen e shkollave. Por shkollat e prgjithshme lulzuan n kufi, aty ku ekzistonte besimi tek njeriu i zakonshm dhe fati i prbashkt. Ndrtesa e prbashkt njdhomshe e shkolls n fund solli njrn ndr pikturat m jetgjata e m t bujshme n Amerik Shtpizn e vogl shkollore e kuqe ... pothuajse n do komunitet. Ajo pati probleme dhe kritika, por simbolizoi shpirtin dhe dshirn e pionierve pr vendosjen e arsimit t lir pr fmijt e tyre. Ajo ishte shfaqje e bindjes s shumics s udhheqsve n zonat kufitare, se shkolla ishte e domosdoshme pr ngritjen e nivelit t qytetrimit amerikan.[endnoteRef:47]47 [47: 47 James H. Hughes. Education in America (Arsimi n Amerik), bot. i tret, (New York: Harper & Row, 1970), f. 233.]

Kjo shkoll e vogl, e varfr n botkuptim dhe e penguar nga financimi i pamjaftueshm dhe msuesit e pakt n numr, prapseprap iu prshtat kushteve t kufirit amerikan atyre t zgjerimit dhe t barazis. Sipas Abe Linkolnit, ajo ishte nj shkoll e llomotitjes, por ishte lloj shkolle ku fmijt e njeriut t zakonshm, edhe ata t lindur n kasolle, mund t msonin kndimin, shkrimin dhe numrimin[endnoteRef:48]48 dhe mund t prparonin e t kishin arritje pa kufi. Ajo ishte nj shkoll q qytetart vendas mund ta prdornin si qendr votimi, qendr vallzimi dhe qendr pr veprimtarit e fermerve dhe t mbar komunitetit: ajo ishte nj shkoll e kontrolluar dhe e mbshtetur nga komuniteti vendas. [48: 48 Carl Sandburg. Abraham Lincoln: The Prairie Years (Abraham Linkoln: vitet e steps), (New York: Harcourt, Brace. 1926), f. 19.]

Traditat q u krijuan rreth shkolls s prgjithshme, ideja e shkollave t lagjes, kontrolli vendor i shkollave dhe mbshtetja qeveritare pr kto shkolla, hodhn rrnj n zemrat dhe mendjen e amerikanve. Besimi i Ameriks tek shkolla e prgjithshme ndihmoi n formimin e shkollave publike n shekullin e nntmbdhjet; kjo gj ndikoi edhe n sistemin ton t sotm t arsimit universal.

Evoluimi i kurrikuls s arsimit tetvjear. Pr arsimin tetvjear nuk pati ndonj marrveshje lidhur me nj kurrikul t prshtatshme ose t prgjithshme. Gjat gjith shekullit t nntmbdhjet sundoi prirja pr shtimin e kurseve n lndt baz t leximit, shkrimit, gramatiks dhe aritmetiks. Q prej vitit 1825, doktrina fetare e vuri theksin n msimin e mnyrave t sjelljes dhe moralit; prmbajtja e teksteve shkollore kishte ngarkes t madhe moralizuese (nj arsye pr popullaritetin e Mekgafit) dhe msuesit i vun rndsi prgatitjes s gjithanshme pr formimin e karakterit. Rreth vitit 1875, msimet pr moralin u zvendsuan me kurse pr sjelljen, t cilat mbetn pjes e kurrikuls s shekullit t njzet. Vmendja tradicionale ndaj kurrikuls u ndryshua dalngadal me shtimin e numrit t lndve, prfshir gjeografin dhe historin n vitin 1850, shkencn, artin (ose vizatimin) dhe edukimin fizik n vitin 1875, dhe studimin e natyrs (ose biologjin dhe zoologjin), muzikn, ekonomin shtpiake dhe punn e dors n vitin 1900. Ky zhvillim i kurrikuls s shkolls tetvjeare tregohet n Tabeln 3-1.

TABELA 3-1Zhvillimi i kurrikuls s arsimit tetvjear, 1800-1900

18001825185018751900

Leximi

GrmzimiShkrimiKatekizmiBibla

AritmetikaLeximiDeklamimi

GrmzimiShkrimiSjellja e mirSjellja dhe moraletAritmetika

LlogarimbajtjaGramatika

Gjeografia

QepjaLeximiDeklamimi

GrmzimiShkrimiSjelljaEdukata

Llogaritja me mendVeprimet matematikore

LlogarimbajtjaGramatikaGjuha fillestareGjeografia

Historia e SHBA-s

Msimet objekt

LeximiLetrsi e zgjedhurGrmzimiBukurshkrimiSjellja

Hyrje n aritmetikAritmetika e lart

GramatikaT foluritGjeografia shtpiakeGjeografi tekstiHistoria e SHBA-sKushtetutaMsimet objektShkenca fillestareVizatimi

Ushtrimet fizike

LeximiLetrsi

GrmzimiShkrimiSjellja

Aritmetika

GramatikaT foluritGjeografia shtpiakeGjeografi tekstiStudime historike

Studimi i natyrsShkenca fillestareVizatimiMuzikaPrgatitja fizikeLojaQepjaGatimiPun dore

Burimi: Nga E. P. Cubberley, The Histori of Education (Historia e arsimit), (Boston Houghton Mifflin, 1920), f. 756.Shnim: Korsivet tregojn lndt m t rndsishme.

Shkollat e mesme

Shkolla e prgjithshme hodhi themelet e arsimit tetvjear, t mbshtetur me taksa dhe me kontroll vendor. Mbi kt baz u themelua shkolla e mesme amerikane. Rreth vitit 1900, shumica e fmijve t moshave 6 deri n 13 vje u regjistruan n shkollat tetvjeare publike, por vetm 11.5 prqind prej tyre n moshn 14 deri n 17 vje u regjistruan n shkollat e mesme publike (dhe vetm 6.5 prqind t 17-vjearve u diplomuan). Si tregohet n Tabeln 3-2, deri n vitin 1930, regjistrimet n shkolln e mesme nuk e kaluan shifrn 50 prqind. N vitin 1970, numri i fmijve t arsimit tetvjear, q shkonin n shkoll, ishte 98 prqind; ai i fmijve t moshs s shkolls s mesme ishte 94 prqind (ndrkoh q u diplomuan 75 prqind). Revolucioni i madh i regjistrimeve n shkollat tetvjeare ndodhi midis viteve 1850 dhe 1900; n shkollat e arsimit t mesm t lart, ai u zhvillua midis viteve 1900 dhe 1970. Nga vitet 1980 deri n fillim t viteve 1990, prqindjet e regjistrimit u niveluan. Nga mesi i viteve 1990 deri m sot, prqindja e regjistrimeve n shkollat tetvjeare ka ardhur duke u rritur.

TABELA 3-2 Prqindja e nxnsve t regjistruar n shkolln e mesme dhe n kolegj, 1900-1980

14-17 VJEART E REGJISTRUAR N SHKOLLN E MESME17 VJEART Q MBARUAN SHKOLLN E MESME18-21 VJEART E REGJISTRUAR N KOLEGJ

1900191019201930194019501960197019801990a11.515.432.351.473.376.886.193.593.792.86.58.816.829.050.859.065.176.574.472.63.95.07.911.914.526.931.345.246.347.1

Burimi: Nga Digest of Educational Statistics (Prmbledhje e statistikave mbi arsimin), 1982, 1985-1986, 1989 (Washington D.C.: U.S. Government Printing Office, 1982, 1986, 1989), f. 44; Tabela 6, 49, f. 13, 62; Projections of Education Statistics (Paraqitje t statistikave pr arsimin) 1992-1993 (Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1988), Tabela 15, f. 19.aT dhnat sipas burimeve qeveritare.

Akademia

N fillim t shekullit t nntmbdhjet, akademia filloi t zvendsonte shkolln e gramatiks latine; aty nga mesi i shekullit, kjo shkoll u b sunduese. Ajo mundsoi nj gam t gjer kurrikulash dhe pati synim t ofronte nj program praktik (pr nxnsit e vitit t fundit) dhe nj kurs studimor paraprgatitor pr t hyr n kolegj. N vitin 1855, n m shum se 6,000 akademi pati nj numr t prgjithshm regjistrimesh prej 263,000 nxnsish[endnoteRef:49]49 (m shum se dy t tretat e gjith regjistrimeve n arsimin e mesm n at periudh). [49: 49 Theodore R. Sizer, The Age of Academies (Epoka e akademive), (New York: Teachers College Press, Columbia University, 1964).]

Sipas Ellvud Kjubrlit, Krahas thjesht prgatitjes pr kolegj, nj ndr qllimet kryesore t akademis ishte prfshirja e ... lndve me vler, sidomos t lndve me natyr moderne, t dobishme n prgatitjen e rinis pr kushtet e ndryshuara t shoqris. Studimi m tepr i t vrtetave, se sa fjalve rreth tyre, m tepr i gjrave t dobishme, se sa lndve thjesht paraprgatitore pr n kolegj u bn tiparet e spikatura t kursit t ri t studimit.[endnoteRef:50]50 [50: 50 E. P. Cubberley, The History of Education (Historia e arsimit), (Boston: Houghton Mifflin, 1920), f. 697.]

N vitin 1828, akademit e shtetit t Nju Jorkut zhvillonin m shum se pesdhjet lnd t ndryshme. Pesmbdhjet t parat, t renditura sipas rndsis, ishin: (1) latinishtja, (2) greqishtja, (3) gramatika angleze, (4) gjeografia, (5) aritmetika (6) algjebra, (7) hartimi dhe oratoria, (8) filozofia e natyrs, (9) retorika, (10) filozofia, (11) historia e SHBA-s, (12) frngjishtja, (13) kimia, (14) logjika dhe (15) astronomia. N vitin 1837, Bordi shtetror i Kshilltarve raportoi 72 lnd t ndryshme.[endnoteRef:51]51 [51: 51 Edwards and Richey, The School in the American Social Order (Shkolla n rendin social amerikan); Firth and Kimpston, The Curricular Continuum in Perspective (Vazhdimsia kurrikulare n perspektiv).]

Ndonse nuk ekzistonte asnj akademi tipike, me kaq shum kurse t ndryshme, ajo i kreu padashur funksionin kryesor t prgatitjes s nxnsve pr n kolegj. Kurrikula tradicionale ose karakteri klasik i akademis vazhdoi edhe n mjedisin e ri. Elmer Braun shkruan, Kursi i prgatitjes pr n kolegj u b shtylla kurrizore e tr sistemit t msimdhnies n akademit m t mira. Megjithse ofruan kurse praktike, ishin krkesat e pranimit n kolegje m shum se do gj tjetr, ato q prcaktuan standardet pr dhnien e t drejts s studimit.[endnoteRef:52]52 Ndrse Pol Monro shkruan, Brthama e arsimimit n akademi mbeti prsri kurrikula e vjetr klasike ... ashtu si dhe brthama e nxnsve n akademit m t suksesshme mbeti grupi q prgatitej pr kolegj.[endnoteRef:53]53 [52: 52 Brown, The Making of Our Middle Schools (Formimi i shkollave tona t mesme), f. 230.] [53: 53 Monroe, Founding of the American Public School System (Themelimi i sistemit t shkollave publike amerikane), f. 404.]

Epoka e akademive u shtri deri n vitet 1870, kur akademit u zvendsuan me shkollat e mesme publike. Sidoqoft, akademit u shrbyen zonjushave t reja pr t prfunduar shkolln, duke zhvilluar kurse n gjuht klasike dhe t sotme, shkenc, matematik, art, muzik dhe ekonomi shtpiake. Po kshtu, ato zhvilluan programin normal pr msuesit e ardhshm t shkollave t prgjithshme, duke ndrthurur kurset n lnd klasike me parimet e pedagogjis. Disa akademi private ushtarake dhe t elits ekzistojn ende sot.

Shkolla e mesme e lart[footnoteRef:3] [3: N Shtetet e Bashkuara, shkolla e mesme e lart sht pr nxnsit e moshave 15 deri n 18 vje, ose 16 deri n 18 vje n rastet kur ka edhe nj shkoll t mesme t ult.]

Megjithse n gjysmn e hershme t shekullit t nntmbdhjet, n SHBA kishte disa shkolla t arsimit t mesm t lart (e para u themelua n vitin 1821 n Boston), kjo shkoll u b nj institucion madhor n Shtetet e Bashkuara vetm pas vitit 1874, kur n vendimin Kalamazo, gjykata e Miiganit vendosi q, nse binin dakord, njerzit mund t themelonin e t mbshtesnin shkolla t arsimit t mesm t lart me fondet e taksave. N fillim u vu re njfar qndrese, pr shkak t friks se nga taksat pr kto shkolla do t prfitonte vetm nj pjes e vogl e rinis. Mirpo, pas vendimit t gjykats, shkolla e arsimit t mesm t lart u prhap me vrull dhe do shtet vendosi ligjet e veta n lidhje me ndjekjen e detyruar t shkolls. Ideja e ndjekjes s shkolls s arsimit t mesm t lart nga gjith t rinjt, e mbshtetur n nocionin e barazis s mundsive pr shkollim, ishte nj reform madhore n arsim. Nxnsit lejoheshin t ndiqnin shkolla private, por t drejtn e vendosjes s standardeve minimale pr t gjith e kishin shtetet. N vitin 1890, t 2,525 shkollat publike t arsimit t mesm t lart n Shtetet e Bashkuara regjistruan m shum se 200,000 nxns, n krahasim me 1,600 shkollat private simotra, t cilat kishin m pak se 95,000 nxns. N vitin 1900, numri i shkollave t arsimit t mesm t lart arriti kulmin me 6,000, ndrsa numri i akademive kishte rn n 1,200.[endnoteRef:54]54 Sistemi i shkollave publike t arsimit t mesm t lart, i ngjashm me shkollat e prgjithshme, nisi zhvillimin e tij. Megjithse deri n vitin 1900, shkollat e arsimit t mesm t lart ndiqeshin vetm nga nj prqindje e ult e t rinjve, prfshirja e nxnsve q synonin t mbaronin vetm kt shkoll dhe e atyre q prgatiteshin pr kolegj, si dhe prania e nxnsve t pasur e t varfr n nj godin, ishin dshmi se populli amerikan e kishte nxjerr jasht prdorimit sistemin dual evropian t arsimit t mesm. Pesdhjet vjet m pas, kur shkolla amerikane e arsimit t mesm t lart ishte zhvilluar plotsisht, Xheims Konant do t paraqiste argumentin e tij se shkolla e prgjithshme e arsimit t mesm t lart integronte t gjitha kategorit e nxnsve, dhe ndihmonte n eliminimin e dallimeve klasore. Kjo shkoll ofronte alternativa kurrikulash pr t gjith nxnsit. [54: 54 Edward A. Krug. The Shaping of the American High School: 1880-1920 (Formimi i shkolls s mesme amerikane: 1880-1920), (New York: Harper & Row, 1964): Daniel Tanner, Secondary Education: Perspectives and Prospects (Arsimi i mesm: kndvshtrime dhe perspektiva), (New York: Macmillan, 1972).]

Shkollat e arsimit t mesm t lart e vun theksin n programin e prgatitjes pr n kolegj, por ato shrbyen edhe pr plotsimin e arsimit zyrtar pr nxnsit q nuk synonin t vazhdonin m tej. Krahas ksaj, ato zhvilluan nj kurrikul m t larmishme se akademit. N fillim t shekullit, shkollat e arsimit t mesm t lart nisn t ofrojn kurse profesionale dhe industriale, si dhe kurse kualifikimi n fushat e tregtis dhe t sekretaris. Megjith kritikat dhe problemet e shumta, shkollat publike t arsimit t mesm t lart u zhvilluan dhe u shndrruan n institucione t prgjithshme dhe demokratike t reforms sociale dhe politike. Ato prgatitn nj fuqi puntore t aft n kuadrin e nj ekonomie industriale n zgjerim, asimiluan dhe amerikanizuan miliona fmij imigran n qytetet tona.

Zhvillimi i kurrikuls s shkolls s mesme. Kurrikula e shkolls s gramatiks latine mbeti pothuajse e njjt nga fillimi deri n fund t periudhs koloniale. Tabela 3-3 prmban nj list t kurseve m t zhvilluara. Si vihet re, latinishtja, greqishtja, artimetika dhe klasikt ishin m t theksuarat. Akademia prfshiu n kurrikul nj larmi t madhe kursesh, pr shembull, kurse pr studime praktike. N vitin 1800, akademia zhvillonte rreth njzet e pes lnd t ndryshme (tabela prmban nj list t shtatmbdhjet kurseve m t prhapura). Midis viteve 1850 dhe 1875, kur akademia arriti kulmin e saj, prllogaritjet tregojn se zhvilloheshin rreth 150 kurse.[endnoteRef:55]55 Pesmbdhjet m t prhapurat, sipas radhs, ishin kto: (1) algjebra, (2) aritmetika e lart, (3) gramatika angleze, (4) latinishtja, (5) gjeometria, (6) historia e SHBA-s, (7) fiziologjia, (8) filozofia e natyrs, (9) gjeografia fizike, (10) gjermanishtja, (11) historia e prgjithshme, (12) retorika, (13) mbajtja e llogarive, (14) frngjishtja dhe (15) zoologjia.[endnoteRef:56]56 [55: 55 Cubberley, Public Education in the United States (Arsimi publik n Shtetet e Bashkuara); Edwards and Richey, The School in the American Social Order (Shkolla n rendin social amerikan); dhe Monroe, Founding of the American Public School System (Themelimi i sistemit t shkolls publike amerikane).] [56: 56 Davis, Our Evolving High School Curriculum (Zhvillimi i kurrikuls s shkolls son t mesme); David H. Kamens and Yun-Kyung Cha, "The Legitimation of New Subjects in Mass Schooling," (Prligjja e lndve t reja n shkollimin masiv) Journal of Curriculum Studies (janar-shkurt 1992), f. 43-60.]

Pr zhvillimin e ktyre kurseve nuk kishte ndonj qllim a synim, prve se shumica kishin nayr t till q i prgatisnin nxnsit pr t hyr n kolegj, edhe pse qllimi fillestar i akademis ishte zhvillimi i nj programi praktik. N at koh besohej se nj program i gjer dhe zhvillimi i nj morie kursesh ishin tregues pr nj akademi m t mir. N kt mnyr, kurrikula filloi t zgjerohej.[endnoteRef:57]57 [57: 57 Krug, The Shaping of the American High School (Formimi i shkolls s mesme amerikane).]

Pas vitit 1875, arsimi i mesm i lart u zhvillua me shpejtsi, ndrkoh q akademia u venit po aq shpejt. Midis viteve 1875 dhe 1900, lndt e shkolls s mesme t renditura n Tabeln 3-3, ishin lnd t ciklit t mesm t lart. Kurrikula vazhdoi t zgjerohej. Larmia e madhe e lndve t ofruara mendohej tu krijonte nxnsve mundsin t gjenin ku mund t ishin interesat dhe aftsit e tyre.[endnoteRef:58]58 Shih shtje kryesore t kurrikuls 3-2. [58: 58 John H. Bishop, The Productivity Consequences of What Is Learned in High School,'' (Pasojat n produktivitet t asaj q msohet n shkolln e mesme), Journal of Curriculum Studies (mars-prill 1990), f. 101-126; Kamens and Cha, "The Legitimation of New Subjects in Mass Schooling" (Prligjja e lndve t reja n shkollimin masiv).]

TABELA 3-3Zhvillimi i kurrikuls s shkolls s mesme, 1800-1900

1800-18251825-18501850-18751875-1900

Shkolla e gramatiks latine

LatinishtGreqishtAritmetikLetrsi klasikeLatinishtGreqishtAritmetikLetrsi klasikeHistori e lasht

Akademia dhe shkolla e mesme e lart

LatinishtGreqishtLetrsi klasikeShkrim*Artimetik*

GjeometriTrigonometri

Mbajtje e llogarive*Gramatik anglezeRetorikOratori

Rilevim*Astronomi*Lundrim*Gjeografi

Gjuh e huaj*(frngjisht, spanjisht, gjermanisht)FilozofiLatinishtGreqishtLetrsi klasikeShkrim*Artimetik*

GjeometriTrigonometriAlgjebrMbajtje e llogarive*Gramatik anglezeRetorikOratoriDebatimRilevim*Astronomi*Lundrim*GjeografiFilozofi e natyrs

Gjuh e huaj*(frngjisht, spanjisht, gjermanisht)Filozofi

HistoriHistori e GreqisHistori e SHBA-sLatinishtGreqishtLetrsi anglezeHartim*Artimetik*Aritmetik e lartGjeometriTrigonometriAlgjebrMbajtje e llogarive*Gramatik anglezeRetorik

Debatim

Astronomi*

Gjeografi fizikeFilozofi e natyrsMeteorologjiKimiFiziologji

Botanik Zoologji

Gjuh e huaj*(frngjisht, spanjisht, gjermanisht)Filozofi e mendjesFilozofi e moralitHistori e prgjith.Histori e GreqisHistori e SHBA-sLatinishtGreqishtLetrsi anglezeHartim*Artimetik*

GjeometriTrigonometriAlgjebrMbajtje e llogarive*AnglishtRetorik*

Astronomi*

Gjeografi fizike

MeteorologjiKimiFiziologjiEdukim shndetiBotanik ZoologjiBiologjiFizikGjuh e huaj*(frngjisht, spanjisht, gjermanisht)

Histori e botsHistori e lashtHistori e SHBA-sQeverisje civileEkonomi politikePun dore*Ekonomi shtpiake*Bujqsi*MuzikArtEdukim fizik

Burimi: Prshtatur nga Calvin Davis, Our Evolving High School Curriculum (Zhvillimi i kurrikuls s shkolls s mesme t lart), (New World: World Book, 1927), f. 38; Komiteti i t Dhjetve, Report of the Committee on Secondary Studies (Raport i Komitetit mbi studimet pr shkolln e mesme), (Washington, D.C.: National Education Association, 1893), f. 4; Newton Edwards dhe Herman G. Richey, The School in the American Social Order (Shkolla n rendin shoqror amerikan), bot. dyt, (Boston: Houghton Mifflin, 1963), f. 250; dhe Gerald R. Firth dhe Richard D. Kimpston, The Curricular Continuum in Perspective (Vazhdimsia kurrikulare n perspektiv), (Itasca, Ill.: Peacock, 1973), f. 102-104.*Quajtur si pjes e studimeve praktike.U zhduk; regjistrime t pakta.

PERIUDHA KALIMTARE: 1893-1918

Q nga periudha koloniale deri n fillim t shekullit t njzet, n nivelet e arsimit tetvjear e t mesm sundoi kurrikula tradicionale, q e vinte theksin mbi studimet klasike pr nxnsit me synim ndjekjen e kolegjit. Racionalja e ksaj ishte se, meq ishin t vshtir, klasikt prbnin burimin m t mir t intelektualizimit dhe zhvillimit t aftsive mendore (nj pikpamje q m pas u mbshtet nga metoda e disiplins mendore t t msuarit). Sa m e vshtir lnda dhe sa m shum nxnsve u duhej t ushtronin mendjen, aq m e madhe vlera e lnds. Ide t tilla pr dijen dhe lndn, si dhe saktsia e t menduarit, lshuan rrnjt e tyre n filozofin e perenializmit.Bashk me klasikt, kurrikuls iu ngarkuan gjithnj e m shum lnd. Pr rrjedhoj, u b m e nevojshme q, nga situata kaotike dhe e paqart n organizimin e kurrikuls, t vendosej njfar njsimi ose modeli, sidomos n nivelin e shkolls s mesme, ku vrehej edhe zgjerimi m i madh i lndve. Sipas dy arsimtarve, lndt e msuara ndryshonin nga njra shkoll n tjetrn. Nuk kishte njtrajtshmri lidhur me afatin kohor dhe prfshirja e tematikave ose lndve n nj vit shkollor ndryshonte nga njra shkoll n tjetrn.[endnoteRef:59]59 [59: 59 Thayer and Levit, The Role of the School in American Society (Roli i shkolls n shoqrin amerikane), f. 382.]

I pranishm ishte problemi i ndarjes s nxnsve. Shumica e fmij, madje deri von n fillimet e shekullit t njzet, e prfundonin arsimin zyrtar t tyre n arsimin tetvjear. Ata nxns q shkonin n shkoll t mesme, zakonisht e prfundonin arsimin zyrtar t tyre me maturn. Deri n vitin 1890, vetm 14.5 prqind e nxnsve t regjistruar n shkoll t mesme prgatiteshin pr n kolegj, ndrsa m pak se 3 prqind shkonin n kolegj.[endnoteRef:60]60 Ksisoj, nevojat e m shum se 85 prqind t ktyre nxnsve ende ishin ln n harres, pr shkak t 15 prqind t nxnsve q kryesonin. Kjo mosprputhje ishte edhe m e theksuar po t vlersohej drejtimi i kolegjit. Reformatort filluan t shtrojn nevojn pr dy drejtime kurrikulash n nivelin e tetvjeares: nj pr fmijt q do t shkonin n shkoll t mesme dhe nj pr fmijt q nuk do t shkonin n shkoll t mesme. [60: 60 Report of the Year 1889-90 (Raporti i vitit 1889-90), (Washington, D.C.: U.S. Bureau of Education, 1893), f. 1388-1389. Shih gjithashtu Tabeln 3-2.]

shtje kryesore t kurrikuls 3-2

Procesi i hulumtimit historik

Si mund t kryhet hulumtimi historik? Pr nxnsit, msuesit dhe historiant njkohsisht, gjasht sugjerimet e mposhtme duhet t ken kuptim dhe vler n lidhje me mnyrn e kryerjes s hulumtimit historik.

1. Prcaktoni problemin ose shtjen q i ka rrnjt n t kaluarn, ose prpiquni t rikrijoni nj ngjarje historike dhe ti jepni asaj kuptim.2. Shfrytzoni burimet parsore (dokumenta dhe dshmi t botuara ose t shkruara), q kan t bjn me ngjarjen ose problemin dhe q kan qen pjes e sfondit n t cilin ka ndodhur ajo.3. Shfrytzoni burimet dytsore (literaturn pasi ka ndodhur ngjarja), q kan zhvilluar historiant pr interpretimin e saj.4. Duke u mbshtetur n shqyrtimin e burimeve parsore dhe dytsore, rikrijoni nj ngjarje, nj jet.5. Shfrytzoni historin, veanrisht shembuj ngjarjesh ose raste studimore, pr ti shtuar nj prmas morale msimdhnies.6. Mos u prpiqni ta shkruani historin; ajo duhet t shpjegohet ose t ri-interpretohet pr ti shtuar domethnien._________Burimi: Prshtatur nga Gerald Gutek, materiale t abotuara, 1992.

Rivlersimi i kurrikuls tradicionale:tre komunitetet

Me kto tre pyetje t pazgjidhura n sfond, Shoqata Kombtare e Arsimit (NEA) organizoi tre komitete t mdha midis viteve 1893 dhe 1895: Komitetin e t Pesmbdhjetve mbi Arsimin Tetvjear, Komitetin e t Dhjetve mbi Studimet pr Shkolln e Mesme dhe Komitetin mbi Krkesat e Pranimit n Kolegj. Kto komitete do t prcaktonin veorit e kurrikulave pr kto shkolla. Raportet e tyre e standardizuan kurrikuln pr nj periudh t mir t shekullit t kaluar. Sipas fjalve t Ellvud Kjubrlit, Komitetet u sunduan nga specialistt e lndve, q kishin nj besim t madh tek lndt e zhvillimit mendor. N ... rrahjen e mendimeve nga ana e tyre ... nuk gjeti vend asnj shqetsim pr ... aftsit, nevojat shoqrore, interesat ose zotsit e nxnsve.[endnoteRef:61]61 [61: 61 Cubberley, Public Education in the United States (Arsimi publik n Shtetet e Bashkuara), f. 543.]

Komiteti i t Pesmbdhjetve. Komiteti i t Pesmbdhjetve u ndikua n mas t madhe nga arls Eliot, president i Universitetit t Harvardit, i cili kishte qen nismtar i diskutimit t gjall mbi nevojn e reforms n shkoll n vitet pararendse, dhe nga Uilliam Harris, n at koh Komisioner i SHBA-s pr Arsimin, i cili besonte n disiplinn dhe autoritetin e rrept t msuesit. Si Elliot ashtu dhe Harris dshironin q kurrikula tradicionale t mbetej e paprekur. Plani i Elliotit, q u prshtat nga Komiteti, ishte pr uljen e numrit t viteve t arsimit t detyrueshm nga dhjet n tet. Komiteti e vuri theksin mbi tre R-t, si dhe mbi gramatikn angleze, letrsin gjeografin dhe historin. Higjiens, kulturs, muziks vokale dhe vizatimit iu caktuan 60 minuta, domethn, nj or msimi n jave. Puna e dors, qepja dhe/ose gatimi, algjebra dhe latinishtja, msoheshin n klasn e shtat dhe t tet.N prgjithsi, Komiteti shfaqi qndres ndaj ides s lndve t reja dhe parimeve t pedagogjis ose t msimdhnies, q kishin karakterizuar lvizjen pr reform t pionierve evropian q n fillim t viteve 1800. Gjithashtu, Komiteti hodhi posht iden e kopshteve dhe iden se n planifikimin e kurrikuls duhen marr parasysh interesat dhe nevojat e fmijve.[endnoteRef:62]62 do ide pr lndt ndrdisiplinore ose sintezn e kurrikuls, u hodh posht. Ndarja n deg e dijes, ose degzimi i lnds, si u quajt m pas nga Xhon Djui n Demokracia dhe arsimi, dhe nga Ralf Tiler n Parimet themelore t kurrikuls dhe msimdhnies, u quajt norm. E njjta gj vazhdon edhe sot n shumicn e shkollave. [62: 62 Paul Gagnon, Historical Literacy: The Case of History in American Education (Arsimimi historik; rasti i historis n arsimin amerikan); Robert S. Zais, Curriculum: Principles and Foundations (Kurrikula: parimet dhe bazat), (New York: Harper & Row, 1976).]

Komiteti i t Dhjetve. Komiteti i t Dhjetve ushtroi ndikimin m t madh ndr t tre komitetet. Rekomandimet e tij ilustrojn m s miri metodn e rrept t zhvillimit mendor, t mbshtetur nga Elliot, kryetar i ktij Komiteti. Si qendrore pr kurrikuln e shkolls s mesme, Komiteti identifikoi nnt lnd. Si tregohet n Tabeln 3-4, ato ishin: (1) latinishtja; (2) greqishtja; (3) anglishtja; (4) gjuh t tjera t sotme; (5) matematika (algjebra, gjeometria, trigonometria dhe algjebra e lart ose e prparuar); (6) shkencat fizike (fizika, astronomia dhe kimia); (7) historia e natyrs ose shkencat biologjike (biologjia, botanika, zoologjia dhe fiziologjia); (8) shkencat e natyrs (historia, qeverisja civile dhe ekonomia politike); dhe (9) gjeografia, gjeologjia dhe meteorologjia.Komiteti rekomandoi katr programe ose drejtime t ndryshme: (1) klasik; (2) shkencor latin; (3) gjuht e sotme; dhe (4) anglisht. Dy t parat krkonin katr vjet latinisht; programi i par i kushtonte vmendje letrsis angleze (kryesisht klasike) dhe matematiks, ndrsa programi i dyt, matematiks dhe shkencs. Programi i gjuhve t sotme krkonte katr vjet frngjisht ose gjermanisht (spanjishtja vlersohej jo vetm tepr e leht, por nj kultur dhe gjuh jo aq e rndsishme sa frngjishtja ose gjermanishtja). Programi i anglishtes lejonte katr vjet latinisht, gjermanisht ose frngjisht. T dy kto programe prfshinin edhe letrsin, hartimin dhe historin.Komiteti i t Dhjetve mbajti qndrim dhe ngriti pretendimin se dy programet e fundit, q nuk krkonin latinishten ose e vinin theksin mbi letrsin, shkencn ose matematikn, n praktik qndronin dukshm m posht se dy t tjerat.[endnoteRef:63]63 Mbi bazn e ktij qndrimi, n dy programet e para q qndronin m lart, Komiteti prfshiu trthorazi nxnsit me destinacion kolegjin, ndrsa nxnsit q nuk do t shkonin n kolegj, i prfshiu n dy programet e dyta, q qndronin m posht. Deri-diku, kjo ndarje pasqyronte prbrjen e Komitetit: tet ndr dhjet antart e tij prfaqsonin interesat e kolegjit dhe t shkolls private q paraprgatiste pr kolegj. [63: 63 Report of the Committee of Ten on Secondary School Studies Raport i Komitetit t t Dhjetve mbi studimet pr shkollat e mesme), bot. libri, (New York: American Book 1894), f. 48.]

TABELA 3-4Programet dhe lndt e shkolls s mesme t propozuara nga Komiteti i t Dhjetve, 1893

VITI I PARVITI I DYTVITI I TRETVITI I KATRT

Latinisht 5 o.Letrsi angleze 2 o.Hartim n anglisht 2 o. 4 o.Gjermanisht [ose frngjisht] 5 o.Algjebr 4 o.Histori e Italis,Spanjs dhe Francs 3 o.Gjeografi e zbatuar (evropiane, politike, kontinentale dheoqeanike, floradhe fauna) 4 o. 25 o.Latinisht 4 o.Greqisht 5 o.Letrsi angleze 2 o.Hartim n anglisht 2 o. 4 o.Gjermanisht, vazhdimfrngjisht, fillim 4 o.Algjebr 2 o. 5 o.Gjeometri 2 o. 4 o.

Botanik ose zoologji 4 o. Histori e Anglis,deri n vitin 1688 3 o. 25 o.Latinisht 4 o.Greqisht 4 o.Letrsi angleze 2 o.Hartim n anglisht 1 o. 4 o.Retorik 1 o.Gjermanisht 4 o.Frngjisht 4 o.Algjebr 2 o. Gjeometri 2 o. 4 o.Fizik 4 o.Histori e Anglisdhe SHBA-s 3 o.Astrononomi, 3 o. 4 o. semestrin e parMeteorologji, 3 o. 3 o.semestrin e dyt 34 o.Latinisht 4 o.Greqisht 4 o.Letrsi angleze 2 o.Hartim n anglisht 1 o. 4 o.Gramatik 1 o.Gjermanisht 4 o.Frngjisht 4 o.TrigonometriAlgjebr e lart 2 o. Kimi 4 o.Fizik 4 o.Histori (intensive)dhe qeverisje civile 3 o.Gjeologji ose fiziografi,3 o. semestrin e par Anatomi, fiziologji,dhe higjien 4 o. semestrin e dyt 4 o. 34 o.

Burimi: Nga Komiteti i t Dhjetve, Raport i Komitetit t t Dhjetve mbi Studimet n Shkolln e Mesme (Washington, D.C.: National Education Association, 1893), f. 4.*o. = or msimi.

Komiteti e la mnjan artin, muzikn, edukimin fizik dhe arsimin profesional, duke mbrojtur iden se kto lnd ndihmonin pak n zhvillimin mendor. N analizimin e pasojave t veprimeve t Komitetit, dy specialist kurrikulash shkruan: Zgjedhja e ktyre lndve dhe heqja e t tjerave nga shqyrtimi ishte e mjaftueshme pr t caktuar kursin e arsimit t mesm pr shum vite dhe, trthorazi, pr ti dhn tonin edhe arsimit tetvjear. Si mund t pritej, Komiteti sugjeroi q t nnt lndt t msohen sa m shpejt dhe t gjitha lndt, prve latinishtes dhe greqishtes, t msohen n arsimin tetvjear.[endnoteRef:64]64 [64: 64 Daniel Tanner and Laurel Tanner, Curriculum Development: Theory into Practice (Zhvillimi i kurrikuls: teoria n praktik), bot. dyt, (New York: Macmillan, 1980), f. 233. Shih gjithashtu Richard Pratte, The Civic Imperative (Imperativi civil), (New York: Teachers College Press, Columbia University, 1988).]

Megjithse n at koh n kolegj shkuan shum pak nxns, programi i prgatitjes pr n kolegj vendosi nj hierarki t kurrikuls, nga arsimi tetvjear n kolegj, gj q nxiti nxnsit me krkesa akademike dhe la pas dore shumicn e nxnsve q nuk kishin pr destinacion kolegjin. Sot, edhe pse ofrojm programe profesionale, industriale dhe/ose teknike, prapseprap programi akademik vazhdon t vlersohet shum dhe me status m t lart n krahasim me programet e tjera.

Komiteti mbi Krkesat pr Hyrje n Kolegj. Kur u mblodh n vitin 1895, ky komitet ripohoi eprsin e kolegjit mbi shkolln e mesme n drejtim t krkesave pr pranim dhe t lndve klasike pr prgatitjen intelektuale n nivelet e shkolls s mesme e n kolegj. I prbr m tepr nga kryetar kolegjesh dhe universiteti, prfshir Eliotin, Komiteti rekomandoi forcimin n kurrikuln e shkolls s mesme t aspektit t prgatitjes pr hyrje n kolegj. Ai bri rekomandime edhe n lidhje me numrin e pikve q krkohen n lnd t ndryshme pr pranim n kolegj; ai shrbeu si model pr Njsin Karngi, nj mekanizm pr vlersimin e pikve pr tu pranuar n kolegj, t vendosur mbi shkollat e mesme n vitin 1909 dhe q ende vazhdon n shumicn e shkollave t mesme.

Trysnia pr nj kurrikul moderne

Hap pas hapi filluan krkesat pr ndryshime t shumta n shkolla, pr t prmbushur nevojat e shoqris n zhvillim. Ritmet e mrgimit dhe t zhvillimit industrial bn q gjithnj e m shum arsimtar t vinin n pikpyetje kurrikuln klasike dhe theksin e vazhdueshm mbi zhvillimin mendor dhe ushtrimet mekanike pa fund. Kjo zhvendosje n kurrikul u ndikua nga lvizja shkencore n psikologji dhe arsim n fund t shekullit t nntmbdhjet dhe n fillim t shekullit t njzet, veanrisht nga teorit pragmatiste t arls Prsit dhe Uilliam Xheimsit, teorit sociale t Darvinit, Herbardit dhe Spenserit, si dhe nga idet e Pesalozit, Frbelit, Montesorit e t tjerve n pedagogji. Lvizja e hodhi posht metodn e zhvillimit mendor dhe t kurrikuls klasike (pasi t dyja theksonin se disa lnd tradicionale dhe kulturore ishin m t dobishme pr ushtrimin e mendjes), si dhe t psikologjis s aftsis (domethn, zgjerimi i kapaciteteve ose mendjes s fmijs nprmjet aktivizimit t shqisave). N vend t ksaj, teoria e re e shkencs e prqndroi vmendjen n lndt profesionale, teknike dhe shkencore, pr tiu prshtatur epoks bashkrendse t industrializmit, kolonializmit dhe materializmit.Rritja e trysnis ndaj kurrikuls tradicionale u b e dukshme n fillim t shekullit t njzet me idet arsimore t Xhon Djuit dhe Fransis Parkerit, psikologjin Geshtalt dhe lvizjet n fushn e psikologjis s fmijs (q u prqndrua tek fmija n trsi), teorit bihevioriste t t msuarit dhe t msuarit nprmjet mbartjes (q trajtonte lidhjet midis ngacmimeve dhe reagimeve) dhe lvizjen progresive n shkolla e shoqri.N fund, u argumentua se lndt mbi klasikt nuk kishin m shum vler pr disiplinn ose intelektin se sa lndt e tjera. Po kshtu, zhvillimi mendor (q e vinte theksin n msimin prmendsh dhe n ushtrimet mekanike) nuk i shkonte pr shtat metods induktive t shkencs dhe nuk pajtohej me teorin bashkkohore mbi arsimin. Eduard Thorndaik, psikologu i t msuarit, q ushtroi ndikimin m t madh n kt epok, shkruante:

T pressh ndonj ndryshim t madh n prmirsimin e prgjithshm t mendjes nga nj studim dhe jo nga nj tjetr, do t thot t jesh i destinuar t psosh zhgnjim. N pamje t par, disa mendimtar duket se jan br t zot sepse kan kryer studime t caktuara shkollore. Por arsyeja kryesore sht se mendimtart e zot i kan kryer kto studime ... Studimi i friks dhe trigonometris duket se nxjerr mendimtar t zot. Sikur t gjith nxnsit m t aft t studionin edukimin fizik dhe artin dramatik, do t mendohej se edhe kto lnd formoj mendimtar t zot.[endnoteRef:65]65 [65: 65 Edward L. Thorndike. "Mental Discipline in High School Studies" (Disiplina mendore n studimet pr shkollat e mesme), Journal of Educational Psychology, (February 1924), f. 98.]