Basque Helduak 21 - The Climate Collage...Osoki urtzen balira, itsas maila 7 metro igoko litzateke...
Transcript of Basque Helduak 21 - The Climate Collage...Osoki urtzen balira, itsas maila 7 metro igoko litzateke...
La F
resq
ue d
u C
lim
at
-ue-E
S -
Adult
e –
V7.3
–20/03/2021
HelduakBasque
Beharko dituzu: Karta joko bana 6-8 pertsonako talde bakoitzeko, 2 m² paper,
arkatzak, ezabagoma, margoak eta zinta itsaskorra.
La F
resq
ue d
u C
lim
at
-ue-E
S -
Adult
e –
V7.3
–20/03/2021
NOLA JOKATZEN DA?
Gogoeta Sormena Azken
laburpena
Bilduma
Jokoaren helburua, taldeka, kartak zergatien eta ondorioen arabera ezartzea eta
lotura horiek, gezien bidez marraztea da.
Multzo bateko karta guziak ezar itzazue hurrengo multzora pasatu aitzin.
Oren bat duzue karta guziak ezartzeko, oren bat hormaren apaintzeko eta oren bat
emaitza aurkezteko, puntua egiteko eta mundua berrantolatzeko!
Giza jarduerak
1
Lot 1
www.fresqueduclimat.org1
Hemen da dena hasten...
Energia fosilak
9 gigatona
karbono urtean
Helburua: zero
CO2 2070ean
Iturria: IPCC5
Lot 1
www.fresqueduclimat.org5
Ikatza, petrolioa eta gasa dira
energia fosilak. Eraikinetan,
garraioan eta industrian erabiltzen
dira gehien. Erretzean CO2-a
isurtzen dute.
7Deforestazioa
Energia fosilak
Berotegi-efektu gehigarria
Lot 1
www.fresqueduclimat.org7
CO2-a, lehen berotegi-efektuko gas
antropikoa da (gizakiak
eragindakoa). CO2 isurketak,
energia fosilen erretzeak eta oihan
soiltzeak sortzen dituzte.
Islapena
Intsolazio
a
Izpi infragorriak
Berotegi-
efektua
15 °C
- 18 °C
°C
Berotegi-efektu gehigarria
13
Lot 1
www.fresqueduclimat.org13
Berotegi-efektua naturala da. Izan ere, ur-
lurruna da lehen berotegi-efektuko gasa.
Berotegi-efekturik gabe, lurra 33 °C
hotzagoa litzateke. Baina, gizakiak sortzen
dituen CO2-a eta berotegi-efektuko beste
gasek, berotegi efektu naturala areagotzen
dute, ondorioz klima berotuz.
+ 5°C
+ 2°C+ 1°C
Tenperaturaren emendatzea
21It
urr
ia:
IPC
C
Lot 1
www.fresqueduclimat.org21
Hemen aipatzen dena, lurrazaleko lurzoruko
airearen bataz besteko tenperatura da. 1900az
geroztik, 1°C inguru emendatu da, eta,
hemendik 2100. urtera 2 eta 5°C artean
emendatuko da. Alta, azken glaziazioan (duela
20000 urte), orain baino 5°C apalagoa zen... eta
desglaziazioak 10000 urte iraun zuen!
Bankisaren urtzea
18Photo : NASA
Lot 1
www.fresqueduclimat.org18
Bankisaren urtzeak ez dakar uren
igoera (baso batean urtzen den
izotz koxkorrak ez du basoa
gaindiarazten). Aldiz, urtzean, iguzki
izpiak zurrupatzen dituzten eremu
ilunagoak agerrarazten ditu.
Itsas mailaren igoera
22
80 zm
40 zm
Iturr
ia:
IPC
C
Lot 1
www.fresqueduclimat.org
1900az geroztik, ozeanoaren maila
20 zm igo da. Hau, uraren
dilatatzearen, glaziarren urtzearen
eta izotz-kaskoen urtzearen ondorioa
da.
22
2
Industria
www.fresqueduclimat.org
Lot 2
2
Industriak, energia fosilak eta
argindarra erabiltzen ditu,
berotegi-efektuko gasen % 40
sortuz.
Eraikinen erabilpena
3
www.fresqueduclimat.org
Lot 2
3
Eraikinek (bizitegiak eta
zerbitzuak) energia fosilak eta
argindarra erabiltzen dituzte,
berotegi-efektuko gasen % 20
sortuz.
Garraioa
4
www.fresqueduclimat.org
Lot 2
4
Garraioaren sektorea
petrolioaren menpe dago.
Berotegi-efektuko gasen
isurketen % 15 sortzen du.
Deforestazioa
6
www.fresqueduclimat.org
Lot 2
6
Deforestazioa, oihanaren
berrosatze ahalmenetik haratago
zuhaitzen moztea edo erretzea
da. % 80an laborantzarekin lotua
da.
Laborantza
8
www.fresqueduclimat.org
Lot 2
8
Laborantzak CO2 pixka bat isurtzen du.
Aldiz, metano (behiek, irris-alorrek) eta
oxido nitroso (ongailuek) anitz isurtzen
ditu. Horotara, ondorioz sortzen den
oihan soiltzea kontuan hartzen bada,
berotegi-efektuko gasen % 25 da.
Beste berotegi-efektuko gasak
9
www.fresqueduclimat.org
Lot 2
9
CO2-a ez da berotegi-efektuko gas
bakarra. Beste batzuk ere daude,
horien artean metanoa (CH4) eta oxido
nitrosoa (N2O), laborantzak gehien
sortzen dituenak.
CO2 kontzentrazioa (ppm)1000 ppm
280 ppm
410 ppm
400 ppm
Iturr
ia:
IPC
C
11
www.fresqueduclimat.org
Lot 2
11
Putzu naturalek CO₂ isurketen erdia
xurgatu ondoan, beste erdia atmosferan
gelditzen da. 150 urtez, atmosferan
kontzentratzen den CO₂ kopurua 280 ppm-
etik (milioikoparte) 410 ppm-era emendatu
da.
Karbono hustulekuakS
ourc
e :
GIE
C
12
Atmosfera
Fotosintesia
1/2
1/4
Ozeanoa 1/4
www.fresqueduclimat.org
Lot 2
12
Karbono hustulekuek, urtean isurtzen
dugun CO2-aren erdia xurgatzen
dute:
- landarediak %25a (fotosintesiaren bidez)
- ozeanoak %25a
- Gainerateko %50a, atmosferan gelditzen
da
Ozeanoaren azidotzea
Source : GIEC
Ozeanoa a
zid
otz
ea,
RC
P
hip
ote
sie
n a
rabera
(pH
-a)
24
www.fresqueduclimat.org
Lot 2
24
CO2-a ozeanoan disolbatzen
denean, azido karboniko bilakatzen
da (H2CO3 eta ondotik HCO3).
Ozeanoa azidoagoa bilakatzen da
(pH-a apaltzen da).
Aerosolak
10
Lot 3
www.fresqueduclimat.org10
Honek ez du zerikusirik aerosol espraiekin.
Aerosolak hurbileko kutsadura dira, CO2-a
isurtzen duten fabrika eta ihes hodi
beretatik datorrena. Osasunarentzat
kaltegarriak dira eta eragin ezkorra dute
erradiazioaren bortxaketan (klima hozten
dute).
Energia-aurrekontua
Izotz urtzea
Lurrean
barreiatzea
0,03
0,03
Ozeanoa
Atmosfera0,01
0,93
Iturr
ia:
IPC
C
14
Lot 3
www.fresqueduclimat.org14
Grafiko honek erakusten du, erradiazioaren
bortxaketarengatik, lurraren gainean
metatzen den energia nora doan: ozeanoa
berotzen du, izotzak urtzen ditu, lurrean
barreiatzen da eta atmosfera berotzen du.
2,3 W/m²
Iturria: IPCC
15
Aerosolak
Berotegi-efektua
Erradiazioaren bortxaketa
Lot 3
www.fresqueduclimat.org15
Erradiazioaren bortxaketa, segunduro lur
gainera heltzen den eta lurretik joaten
den energiaren arteko desoreka da.
Berotegi- efektuak 3,1 W/m² balio ditu,
espraiek - 0,8 W/m², hots, orotara, 2,3
W/m².
Glaziarren urtzea
16
Lot 3
www.fresqueduclimat.org16
Kasik glaziar guziek masa galdu
dute. Jadanik ehunka desagertu
dira. Alta, glaziarrek, ur gezaren
hornidura erregulatzen dute.
17
Uren tenperaturaren emendatzea
Lot 3
www.fresqueduclimat.org17
Ozeanoak, lurrazalean metatzen
den energiaren % 93 xurgatzen du.
Berotzean, ura dilatatzen da.
Izotz-kaskoen urtzea
19
+7m
+54mIturria: IPCC
Lot 3
www.fresqueduclimat.org19
Groenlandia eta Antartika izotz-kaskoak dira.
Osoki urtzen balira, itsas maila 7 metro igoko
litzateke Groenlandian, eta 54 metro Antartikan.
Azken glaziazioan, izotz-kaskoak hain ziren
handiak non itsas maila 120 metro gaur baino
apalago baitzen.
Uraren zikloaren asaldurak
8.5 RCP hipotesiaren arabera, prezipitazioak
aldatuko dira 2081-2100 artean, 1986-2005
aldiarekin konparatuz.
20
Lot 3
www.fresqueduclimat.org20
Ura eta airea berotzen badira,
ozeanoaren azalean sortzen den
lurrunketa handitzen da. Euria
eraginen duten hodei gehiago agertzen
dira. Aldiz, lurrunketa lurraren azalean
gertatzen bada, lurra idortzen da.
Kaltzifikazio arazoak
© n
oaa
23
Lot 4
www.fresqueduclimat.org23
PH-a apaltzen bada, kareharria
egitea zailagoa da, bereziki
maskorrentzat.
Lurreko bioaniztasuna
25
Lot 4
www.fresqueduclimat.org25
Animaliek eta landareek,
tenperaturan eta uraren zikloan
gertatzen diren aldaketak pairatzen
dituzte: lekuz aldatzen dira edo
desagertzen dira (edo, bakanago,
ugaritzen dira).
Ur handitzeak
26
Lot 4
www.fresqueduclimat.org26
Ur zikloaren asaldurak ur gehiago edo
ur gutiago ekar lezake. Ur gehiago
denean, ur handitzeak gerta daitezke
(uholdeak lurretan). Idorteak lurra
gogortu badu, okerrago da, ura
turrustan isurtzen baita.
Itsas-bioaniztasuna
27
Lot 4
www.fresqueduclimat.org27Pteropodoak eta kokolitoforoak
elikakatearen hastapenean daudanez,
desagertuz gero, itsas-bioaniztasun
zinez arriskuan izan daiteke. Uraren
berotzeak, itsas-bioaniztasunaren
ahultze prozesuan zerikusi handia du
ere.
Zikloiak
34
Lot 4
www.fresqueduclimat.org34
Zikloiak, itsasoaren azalean dauden ur
beroen energiaz elikatzen dira. Klima
aldaketaren ondorioz indartu dira.
Pteropodoak eta kokolitoforoak
29
Lot 4
www.fresqueduclimat.org29
Pteropodoak zooplanktona dira eta
kokolitoforoak fitoplanktona.
Mikroorganismo horiek kareharrizko
maskorra dute.
Idorteak
30
Lot 4
www.fresqueduclimat.org30
Ur zikloaren asaldurak, ur gehiago edo
ur gutiago ekar lezake. Ur eskasiak
idortea eragiten du. Izan ere,
etorkizunean idorteak ugaritu
daitezkeela aurreikusten da.
Urperatzeak
33
Lot 4
www.fresqueduclimat.org33
Zikloiek eta perturbazioek, haizea (beraz
uhinak) eta depresioak sortzen dituzte. Alta,
hektopascal bat gutiago = 1 zm ur gehiago.
Ondorioz, itsas mailaren gorakadak okertu
ditzateken urperatzeak eragin ditzazke (itsas
bazterren urperatzeak).
Eritasun-bektoreak
28
Lot 5
www.fresqueduclimat.org28
Berotzearekin, animaliek migratzen
dute. Alta, batzuk eritasun-bektoreak
dira eta eritasun horien aurka
biztanleria immunizatua ez den
lekuetara hel daitezke.
Ur geza baliabideak
31
Lot 5
www.fresqueduclimat.org31
Prezipitazio aldaketen eta
glaziarren desagertzearen ondorioz,
ur geza baliabideak kaltetuak dira.
Alta, haiek dute ibaien emaria
erregulatzen.
Laborantzako etekinen apaltzea
32
Lot 5
www.fresqueduclimat.org32
Tenperaturek, idorteek, muturreko
gertakariek, uholdeek eta lurren
urperatzeek, laborantza ekoizpena
kaltetu dezake (ad. Niloren delta).
Suteak
35
Lot 5
www.fresqueduclimat.org35
Suteak, idorteen eta bero handien
ondorioz sortzen dira.
Berote handiak
36
Lot 5
www.fresqueduclimat.org36
Tenperatura igotzearen
adierazleetako bat berote handien
emendioa da.
Goseteak
37
Lot 5
www.fresqueduclimat.org37
Laborantzako etekinen murrizketak
eta itsas-bioaniztasunaren ttipitzeak
goseteak ekar ditzakete.
Giza-osasuna
38
Lot 5
www.fresqueduclimat.org38
Goseteek, eritasun-bektoreen
lekualdatzeek, berote handiek eta
gatazka armatuek, giza-osasuna
kaltetu dezakete.
Errefuxiatu klimatikoak
39
Lot 5
www.fresqueduclimat.org39
Irudika ezazu, mirariz klima aldaketak
kaltetzen ez duen leku batean bizi
zarela. Miliarka pertsonek zurekin tokia
partekatzeko gogo handia izanen
lukete!!
Gatazka armatuak
40
Lot 5
www.fresqueduclimat.org40
Agian ez da hola bukatuko…
Permafrosta
41
Lot 5
www.fresqueduclimat.org41
Permafrosta deitzen da, etengabe izoztua
den lurra. Ohartu gara urtzen hasia dela,
airean metano eta CO2-a isuriz, ordu arte
izoztua zen materia organikoa
deskonposatzen baita. 2°C baino gehiago
emendatzen bada, fenomeno hau bizkortu
daiteke, klima aldaketaren abiadura handituz.
Metano hidratoak
42
Lot 5
www.fresqueduclimat.org42
Metano hidratoak (edo metano klatratoak),
itsas hondoan, kontinente ezponden
luzeran den izotz mota bat da. Metano
molekulak bahitzen ditu eta ezegonkor
bilaka daitezke 2°C-tik gorago.
1
43
10
2
5
6
8 9
14
16 1718
19
20
21
22
27
25
26
28
30
31
32
33
34
35
36
37 38
39 40
4241
https://prezi.com/view/tJJYWcXs12lz9cXCngmH/
11
13
15
Correction
Zuzenketa
La F
resq
ue d
u C
lim
at
-ue-E
S -
Adult
e –
V7.3
–20/03/2021
Kode hau eskanea
ezazu elkartekide izan
nahi baduzu!
"La Fresque du climat" elkartearekin harremanetan sartzeko: +33 7 52 10
59 44/[email protected]
Cédric Ringenbach egilearekin harremanetan sartzeko:
+33 7 54 57 86 65/[email protected]
Erabilera komertzialak, "La Fresque du Climat" elkarteari % 10eko
erabilera-eskubideak ematera behartzen du edo 3€ pertsona bakotx,
internalki baliatua delarik. Xehetasunak:
www.fresqueduclimat.org/droits/ loturan
Erabilpen lizentzia "Creative Commons BY-NC-ND" da, erabilpen ez
komertzialerako.
"la Fresque du Climat" elkartea, Cédric Ringenbach-ek sortua
da. Hedapena elkartearen esku da.
Euskara
eu-ES