BasefBuꞌwafiGodi · a pitanima pefeꞌ itap luꞌupa Israel. Amom maꞌi mogaha awani nogagaꞌi...

521

Transcript of BasefBuꞌwafiGodi · a pitanima pefeꞌ itap luꞌupa Israel. Amom maꞌi mogaha awani nogagaꞌi...

  • iiBasef Buꞌwafi Godi

    The New Testament in the Mufian LanguageNupela Testamen long tokples Mufian long Niugini

    copyright © 1998 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: MufianTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2013-07-19PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 11 Jan 2020 from source files dated 22 Nov 20199d2b07f2-4ac7-545a-943c-e16df691ef3f

    http://www.wycliffe.org/http://www.ethnologue.org/language/aojhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

  • Contents

    Matyu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Mak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68Luk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173Maol Amom Aposeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220Romi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2811 Korini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3112 Korini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339Galesiai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358Efesusi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368Filipaii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379Kolosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3861 Tesalonaikai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3932 Tesalonaikai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3991 Timotii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4032 Timotii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412Taitusi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418Filemoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422Hibrui . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424Jems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4481 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4562 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4651 Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4712 Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4783 Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479Jut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481Revelesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484

    iii

  • Matyu 1:1 1 Matyu 1:17

    Basef Ifimba BuꞌwafiMatyu NandaꞌafiBasef bandafi Matyui

    1:1-2:23 Bafasana Akusana Jisas na-gatagasi

    3:1-12 Jon aman anamba na-gapisiꞌas embeli nawalipasabasefa Jisas

    3:13-4:11 Jisas nofaꞌ baptais eaꞌ Sa-tan nafiꞌi nagwambana ma non-daꞌ waf awafi

    4:12-18:35 Jisas nafeꞌ itap luꞌupaGalili nawalipasa basef buꞌwafinatopalopa hiasi aowas naninaninandaꞌasi sataga boꞌwes

    19:1-20:34 Jisas nakwaha itapluꞌupa Galili nafeꞌ itap luꞌupaJudai nawalipasa basef buꞌwafi

    21:1-27:66 Jisas nafeꞌ Jerusalemnawalipasa basef owaꞌ sandaꞌ-mana kot eaꞌ sandolona nagaꞌlawag usiꞌigai tiꞌwanaegai

    28:1-20 Jisas nosafel wapani na-soꞌasamaol alipisi ananisi ma eaꞌnalota heven ilif

    Agofa miniꞌap bafapana Jisasi(Lu 3:23-38)

    1 Wambota atamba bafapanaakupana Jisas Kraisi amamba. Jisasnataga wambota Deviti, Devit natagawambota atamba Abrahami.* 2 Bafasihas wambota atamba Abrahamiisimba. Nogama Abrahami Aisak.Nogama Aisaki Jekop. Eaꞌ Jekopahama Judai naloma sahopana owa-pana ananimi.* 3 Juda ahama Peresnaloma Sira. Maꞌmam amamuꞌwiTamar. Eaꞌ Peres ahama Hesroni,eaꞌ Hesron ahama Rami. 4 Ramnogamana agilinama Aminadap.Eaꞌ nogamana Aminadapi Nason.Eaꞌ nogama Nasoni Salmon.* 5 EaꞌSalmon nogamana agilinama Boas.Boas maꞌmana Rehap. Boas noga-mana agilinama Obet. Obet maꞌmanaRut, eaꞌ Obet nogamana agilinama

    Jesi.* 6 Eaꞌ Jesi anen ahama dembinaiking Deviti.

    Devit nasoꞌ anoꞌw nemataꞌwfowaꞌ Uria nagasoꞌakwi nola kingSolomon. 7 Eaꞌ Solomon nogamanaagilinama Rehoboam, eaꞌ Rehoboamnola Abiyah. Eaꞌ nogamana Abiyahagilinama Aser. 8 Aser anen ahamaJehosafati, nola Joram. Eaꞌ Joramahama Usia. 9 Eaꞌ Usia nola Jotam,Jotam nola Ehas ahama Hesekaiai.10 Hesekaia nogamana agilinamaManase, eaꞌManase nola Amos. Amosahama Josaiai.* 11 Eaꞌ Josaia nolaJekonia naloma owapana ananimimaloma ahamam maꞌmam safeꞌsandaꞌ kalabus sapani wambelBabilon lauguni.*

    12 Esis sofaꞌas sawasiꞌas sisihissapani Babilon, Jekonia nogamanaananinai agilinama Sealtiel, eaꞌSealtiel nola Jerubal. 13 Jerubal anenahama Abiuti eaꞌ Abiut nola Eliakim.Nogamana ananinai agilinama Asor.14 Asor nogamana agilinama Sadok,eaꞌ Sadok ahama Akimi. Akimnola Eliut. 15 Eaꞌ Eliut nogamanaagilinama Eleasar, eaꞌ Eleasar ahamaMatanii. Eaꞌ Matani nola Jekopahama Josepi. 16 Josep anambanagasoꞌ Mariai. Eaꞌ Maria deiꞌkola Jisas, deiꞌ esis sagaꞌi anenKrais Dembinai God nandandepananasapaꞌana nagafiꞌii. 17 Amombafapana akupana Jisasi fowaꞌimisiambam magataga naꞌamba. Amomamamba Abraham nolam magiꞌmagatagai mafiꞌi matagama Devit,amamba siambam mataga 14-pelaim.Eaꞌ amom amamba Devit nolammagiꞌ magatagai mafiꞌi matagamanemaf afamba bousi sofaꞌ esisIsrael safeꞌ sandaꞌ kalabus sagapewambel Babiloni, amambawapani 14-pelaim. Eaꞌ amom amamba esis Israelsandaꞌ kalabus Babilon solam magiꞌmagatagai mafiꞌi aꞌ matagama nogotaKrais nagataga, amamba wapani 14-pelaim. Siambam sagakolasom aꞌ

    * 1:1: 1 Kro 17:11; Jen 22:18 * 1:2: Jen 38:29-30; Rut 4:18-22 * 1:4: Rut 4:13-17 * 1:5: 2 Sml12:24 * 1:10: 2 Kin 24:14-15; 2 Kro 36:10; Jer 27:20 * 1:11: Esr 3:2 * 1:17: Lu 1:27,35

  • Matyu 1:18 2 Matyu 2:6mataga hiami 42-pelaim.*

    Maria kogola Jisas(Lu 3:23-28)

    18 Fowaꞌ Maria kogola Jisas Kraisbasef fagape naꞌamba. MaꞌmanaMaria esis saꞌi akoꞌw kosoꞌ Josep, eaꞌesis bias ina deiꞌ sandasoꞌama, ataꞌowaꞌatin. Eaꞌ sati Maria akofaꞌ opafaAmbal buꞌunai Godi nafiꞌmai akoꞌweaꞌ deiꞌ aꞌ opafuꞌw. 19 Waulunamaꞌwakwoꞌunai Josep anen aman buꞌunai.Anen nandaiwaꞌma nondaꞌakwambal aol. Naꞌamba okom maꞌinondambahoꞌ niliꞌamonaꞌw kopedowaf. 20 Anen nape ataꞌ okommandandaꞌma isimba atis, eaꞌ naꞌohnandondoꞌah owaꞌ, anona enselDembinaii natagama anen naꞌipananaꞌi, “Josep, inaꞌ akunama Deviti,ina ombal mehenama negaoꞌwawauluꞌmina ineꞌikwi Maria, owaꞌi.Deiꞌ main, awani inimba nagapauꞌwi,Ambal buꞌunai Godi nafiꞌmai akoꞌw.*21 Eaꞌ atiasi aꞌ kola awani aman, awaniinimba anen nogatopalopa amamnematawa hiasi ma nogakwaha wafawafi asasifi nofaꞌas sogotanimaii.Naꞌamba deiꞌ inaꞌ nihapomana agolananigili Jisas. Basef kofagefa maagol agalemba ifimba faꞌi, anenaman nogofaꞌ epes ananisii masogape andeandeꞌi. 22 Hiahaomamamba hiami mataga naꞌamba siꞌianif basef Dembinai nagasoꞌanaefmalogol anona amanprofet fowaꞌinai,deiꞌ afataga endilisi. Fowaꞌ ganiprofet anamba nagaꞌias naꞌambanaꞌi,* 23 ‘Owagama anoꞌw nemataꞌwsaꞌukwi owaꞌ otaꞌ kogasoꞌ amaniaaꞌ opafuꞌw. Eaꞌ kola anin awaniaman agol ananigili Emanuel. Agolagalemba kofagogola gaꞌias naꞌambagaꞌi, God nape naloma apaꞌ.*

    24-25 Eaꞌ Josep naꞌoh nandambemaaꞌ nandaꞌas siꞌi ensel nagaꞌipana. Eaꞌnaila basef ifimba naoꞌwakw apaꞌ esisina sandasoꞌama atogon atin, owaꞌ.Ataꞌ sape daindai safeꞌ ma akoꞌw aꞌ

    kogola awani aman. Eaꞌ nahapomanaagol Jisas.

    2Amam gawaimi owaꞌ mogogawa Go-

    dia mafiꞌi mati Jisas(Lu 2:1-7)

    1 Maria kola Jisas Betlehem, itapluꞌupa agilipa Judia. Nogota atambaMaria kogola Jisas, anona amandembinai king Herot nape nugumafiwalemb hielimbi esis Judai. Akoꞌwkolana eaꞌ, anom amam dembamigawaimi owaꞌ mogogawa Godiamafiꞌi lauguni gani awin nagatafimaaꞌ mafiꞌi mafiꞌi mataga luꞌwambiliJerusalem eaꞌ maꞌi,* 2 “Deiꞌ awaniDambaini nagataga king dembinaiesis Judai nape ani? Afaꞌ wationdoꞌw ananiꞌwi kwatafi kwape ganiawin nagatafima, eaꞌ deiꞌ wailaꞌwwafiꞌi waꞌi ondaꞌ lotumana ofela agolananigili.”

    3 Afamba Dembinai King Herotnameꞌ basef ifimba, okom iwanimmalamafeꞌma atiasi awani inimba ne-taga damben aꞌ niliꞌamona anen. Eaꞌesis hiasi sagape Jerusalami wapaniaꞌ ombal mahas saꞌi atiasi nemafawafi aꞌ fetaga. 4 Eaꞌ king Herotnakolasai amom pris hiami dembamimaloma amom dembami magawali-pasa muꞌuli Godi eaꞌ nahaliꞌam naꞌi,“Aman anamba Krais God nandande-pana nosapaꞌana nogafiꞌii, atiasi anennotaga wambel anima?”

    5 Eaꞌ amom magwamana basefmaꞌi, “Maꞌmana kolana Betlehem,itap luꞌupa Judia. Deiꞌ main, anonaprofet fowaꞌinai nagaꞌi basef naꞌi,*6 ‘Ipaꞌ Betlehem itap luꞌupa Judia,ipaꞌ ina epes falafipai, owaꞌatin. Ipaꞌina pape pagiꞌ ma amom gavmandembami mugumafi ipaꞌ Judiai, owaꞌ.Deiꞌ main, anona Dembinai anaf aꞌnotaga wambel ipeꞌimbili saꞌumbiliBetlehem. Anen anaf aꞌ nogapedembinai ma ipaꞌ amam nematawaaeꞌipai Israel eaꞌ numafi ipaꞌ hipai mapegape andeandeꞌ.’ ”

    * 1:20: Lu 1:31, 2:21 * 1:22: Ais 7:14 * 1:23: Lu 2:7,21 * 2:1: Nam 24:17 * 2:5: Mai 5:2;Jo 7:42

  • Matyu 2:7 3 Matyu 2:197 Eaꞌ king Herot nandambahoꞌ atin

    nofalai amom gawaimi amamba ma-gafiꞌi awin nagatafimai mandamba-hoꞌ mandakolas nahaliꞌam naꞌi, “Ne-maf maif ipaꞌ pati ondoꞌw akwambakwataga?”

    8 Eaꞌ amom maꞌipana ma eaꞌ, nas-apaꞌam aꞌ mafeꞌ Betlehem naꞌipamnaꞌi, “Ipaꞌ foꞌo pelapelaoma awani in-imba. Ama pitilin, pitanima pefaꞌaibasef pifiꞌi piꞌipa aeꞌ wapani. Aeꞌ aꞌiefeꞌ itilin endaꞌ lotuman efela agolananigili wapani.”

    9 Amom mameꞌ basef ananifi eaꞌ,mosafel makwaha anen aꞌ mafeꞌ, mationdoꞌw akwamba saꞌukwi fowaꞌ maliꞌmagatoloꞌw gani awin nagatafimai,aꞌ kwafeꞌ kwaliꞌa amom. Eaꞌ kwapeatapiꞌw ipat atamba ilif awani in-imba Jisas nagapautai. 10 Amommati ondoꞌw akwamba kwape ipatatamba eaꞌ sonaham aꞌowaꞌ.* 11 Eaꞌmawis ipat atamba awani inimbanaloma maꞌman Maria sagapautai.Amom mati awani inimba mindiwanembawa motawa mandaꞌ lotumanmafela agol ananigili. Amamain, mu-palia paus amamisi magiai hiahawesamom magatalis otamba luꞌumbaisialogw fasifasigwi gwagasi masoꞌanas.Eaꞌ masoꞌana gol naloma anin paurasaꞌi frankinsens, alogw fasigwi gwa-gani saloma anin sanda buꞌwani so-falan sagaꞌi meri, masoꞌanas awaniinimba Jisas. 12 Masoꞌanas eaꞌ, Godnaꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ ina ataꞌ pitanimapefeꞌma King Herot, owaꞌi. Eaꞌ pilaanoꞌw ufiaꞌw pitanima pefeꞌ wambelipeꞌimbili.”

    Eaꞌ maila anoꞌw ufiaꞌw daiaꞌwmotanima mafeꞌ wambel amamimbililauguni.

    Josep naloma wauluꞌmana saoꞌwaawani Jisas safeꞌ sapani gani lauguni itapluꞌupa Isip

    13 Amom amamba gawaimi mafeꞌ,Josep naꞌoh owaꞌ, nandondoꞌah anonaensel Dembinaii nafiꞌmai anen naꞌi-pana naꞌi, “Inaꞌ safel aꞌ neꞌwa awaniinimba neloma maꞌmana ananiꞌwipefeꞌ anambel wambel lauguni itap

    luꞌupa Isip. Eaꞌ pipani Isip ama anafpemeꞌ aeꞌ iꞌipipa wapani daoꞌ, pifiꞌi.Deiꞌ main, dembinai King Herot atiasiniꞌipa soldia ananimi molaꞌ molaomaawani inimba ma mohan negagaꞌ.”

    14 Eaꞌ Josep nosafel owamb am-bamba atomb naoꞌwa awani nalomamaꞌmana Maria asafeꞌ Isip lauguni.*15 Josep napani Isip ama King Herotnagaꞌ eaꞌ naoꞌwas sotanimai siꞌi anifbasef Dembinai God nagaꞌif malo-gol anona aman profeti ifimba deiꞌaꞌ fataga fandawalap faꞌi, God naꞌi,“Nogame aeꞌanai napani Isip eaꞌ aeꞌefalana aꞌ notanima nafiꞌi.”

    King Herot naꞌipa soldia mafeꞌ mahaawasi amam hiami aꞌ magaꞌ

    16 King Herot aꞌ nogawa amomamamba gawaimi ina mutanimaimaꞌipana, owaꞌ. Mambasoꞌmanamafeꞌ anoꞌw ufiaꞌw daiaꞌw. Eaꞌnembel ananinai aꞌ wandafunakwapeteꞌ naꞌi noha Jisas nogaꞌ.Deiꞌ anen okom mandandaꞌmabasef ifimba amom gawaimi maliꞌmagaꞌipanaefi ma nemaf afambaondoꞌw kwagatagaefi. Naꞌamba deiꞌnasapaꞌ anom soldia mafeꞌ Betlehemawalemb ambalemba bagape felefeleꞌimaha awasi amam hiami deiꞌ sogalamdambaimimafeꞌ motaga afagof biagoffagaloꞌami magaꞌ hiꞌalam.

    17 Eaꞌ deiꞌ anif basef fowaꞌ Godnagaꞌipanaef profet Jeremaiai afatagaendilisi fandawalap.* 18 Anennaꞌi, “Esis sagape anambel wambelRamai sameꞌ analemb amalemb.Esis salef sindiwagef mehipa sagaꞌiuwahipigama awasi sagagaꞌi. Anoꞌwnemataꞌw Resel kwalopa batawisaꞌwakwaꞌusi, ina atiasi anis amamnematawa laꞌifisa sondaꞌ nembelakwoꞌumbili begape awanembel,owaꞌatin. Deiꞌ main, awasi akwaꞌusiasagaꞌ hiꞌalas.”

    Josep naloma wauluꞌmana saoꞌwaawani asotanima safeꞌ Nasaret

    19 Josep ataꞌ napani Isip ama KingHerot nagaꞌ, ensel Dembinai Godinafeꞌ naꞌipana ma koh dondoꞌah

    * 2:10: Sam 72:10-15; Ais 60:6 * 2:14: Hos 11:1 * 2:17: Jer 31:15; Jen 35:19 * 2:19: Eks 4:19

  • Matyu 2:20 4 Matyu 3:12

    ananini* 20 naꞌi, “Inaꞌ safel a neꞌwaawani neloma maꞌmana ananiꞌwia pitanima pefeꞌ itap luꞌupa Israel.Amom maꞌi mogaha awani nogagaꞌiaꞌ magaꞌ eaꞌ.”

    21 Eaꞌ Josep nosafel naoꞌwa awaninaloma maꞌmana ananiꞌwi asafeꞌitap luꞌupa Israel. 22 Apaꞌ Josepnameꞌ basefa anona aman Arkelausking Herot nogamana nataga nofaꞌwambel nahaꞌofana nape dembinaiking esis Judai. Eaꞌ Josep ombalmahana ma nogafeꞌ Judia. Owaꞌnaꞌoh nandondoꞌah wapani, Godnaꞌipana ma nogafeꞌ anamba itapluꞌupa Galili.* 23 Eaꞌ nafeꞌ nape anintaun saꞌuni sofalagon Nasaret siꞌi anifbasef amom profet fowaꞌ magaꞌiefimaꞌi, “Owagama esis sofalana siꞌiNasaretinai.”

    Basef ifimba deiꞌ fataga fandawalapendilisi.

    3Jon nagapisiꞌas embeli anen

    nawalapa basef fasifi(Mk 1:2-8; Lu 3:1-18; Jo 1:19-28)

    1 Nimaguf hiafi ma nogota atambaanona aman Jon nagapisiꞌas embelinafiꞌi nape anep itap luꞌupa Judiawafigima fataupigima eaꞌ nawalapabasef fasifi.* 2 Anen naꞌipas naꞌambanaꞌi, “Nemaf afamba buꞌwafi eaꞌfelefeleꞌ fegataga ma epes sogawisnomona maol Godi nope Dembinainugumafias. Naꞌamba deiꞌ ipaꞌpendewaꞌ alafugaha waf awafipembema nelelemb pefeꞌma God.”*

    3 Eaꞌ Jon nafeꞌ naꞌipasa basefifimba God nagaꞌipanafi siꞌi malogolanona amani profet Aisaia fowaꞌnagaꞌiefi naꞌi, “Anaf malogol anonaamani noga niꞌi anep itap wafigimafataupigima niꞌi basef naꞌambaniꞌi, ‘Pendomba ufiaꞌw Dembinai.Pisindiꞌamona ufiawa ananiwai.’ ”*

    4 Klos Jon nagalami sandaꞌauf anom mafis luꞌwami kamelisandaꞌam, eaꞌ nowahoꞌ anota let

    sandaꞌ agwahup mafisina sandaꞌanai.Gwaꞌaisi ananisi naꞌ gwamuꞌwissaloma aupimbel alupumi. 5 Nogotaatamba amam nematawa sagapeJerusalami saloma hiasi sagape itapluꞌwipai Judia eaꞌ walemb ambalembafelefeleꞌma walemb Jordani, hiasisafiꞌmai Jona nogapisiꞌas embel. 6 Eaꞌesis sawalapa waf awafi esis sandaꞌafieaꞌ Jon napisiꞌas walemb Jordan.*7 Afamba Jon nati anom amamdembami esis Judai Farisi malomaanom dembami Sadyusi mafiꞌi mamogofaꞌ baptais, eaꞌ naꞌipam naꞌi,“Ipaꞌ pandaꞌ waf awafii siꞌi batawisul aunaii. Ami naꞌipipa ma paꞌi pefaꞌpefeꞌ okom wandafunai Godi anafnogatagama ipeꞌi?”

    8 Anen naꞌipas naꞌi, “Ipaꞌ pembemanelelemb pewaꞌ alafugaha waf awafiipeꞌifi, eaꞌ pendaꞌ waf fasifi ma pigi-himbaꞌmas ipaꞌ aꞌ pambema opalefendilisi paila waf buꞌwafi.* 9 Ipaꞌina aꞌ ukup pendandaꞌ piꞌi, ‘Abra-ham anen ahamapa apeꞌinai’, owaꞌi.Aeꞌ aꞌipipa endilisi, God anen laꞌifinaima nondaꞌ otamba atemba begatagaepes siꞌi awasi Abrahami.* 10Tamiaꞌweaꞌ kwape lawah kofagogaha. Lawahmamahogaha owaꞌ hil hogola saꞌutipbuꞌwapia, atiasi solagah sotopaꞌagahhefeꞌma nif.”*

    11 Eaꞌ anen naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌpewaꞌ alafugaha waf awafi deiꞌ aeꞌapisiꞌipa embela pigihimbaꞌmas ipaꞌaꞌ pambema nelelemb pakwaha wafawafi a pefeꞌma God. Apaꞌ anonaaman atiasi nigiꞌ nugafiꞌii, anen ba-nagonai nikilaꞌ aeꞌ. Anef nemaf anenneseꞌepa Ambal buꞌunai Godi nogapeopalef ipeꞌilifi nomon eaꞌ neseꞌepa nifwapani. Aeꞌ ina aman buꞌuwai maegatagwaha mandelefa su ananimi,owaꞌ.* 12 Anen nahapila anol savollagof ananigufi ma nigasimbaꞌ wit siꞌirais amamba andeandeꞌ. Ama nofaꞌbuꞌunai nuwis nembeꞌana ipat anani-tai. Apaꞌ duꞌwaꞌwanimi awasimi nem-beham nofam nif amamba luꞌwami

    * 2:22: Lu 2:39; Ais 11:1, 53:2; Jo 1:46 * 3:1: Mt 4:17; Mk 1:15 * 3:2: Ais 40:3 * 3:3: 2 Kin 1:8* 3:6: Mt 12:34, 23:33 * 3:8: Jo 8:33,39; Ro 2:28-29; Ro 4:12 * 3:9: Mt 7:19; Lu 13:6-9 * 3:10:Jo 1:26-27,33; Ap 1:5 * 3:11: Mt 13:30

  • Matyu 3:13 5 Matyu 4:14fandom atapim magapani.”

    Jon napisiꞌ Jisas embel(Mk 1:9-11; Lu 3:21-22)

    13 Nogota atamba Jisas anakwahaitap luꞌupa Galili aꞌ nafiꞌi walembJordan, eaꞌ nafiꞌmai Jon ama no-gapisiꞌana. 14Owaꞌ Jon naꞌi nosopamaJisas naiꞌpana naꞌi, “Aeꞌ ina amanbuꞌuwai ma igapisiꞌina, owaꞌ. Inaꞌnipisiꞌ aeꞌ daoꞌ, andeandeꞌ. Deiꞌ inaꞌnafiꞌmai aeꞌ ma main?”

    15Owaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi,“Inaꞌ nendaꞌmeas siꞌi aeꞌ agaꞌipina.Afaꞌ biafa ondaꞌas naꞌamba ma on-dahama waf hiafi usiꞌifi, siꞌi God na-gaꞌiefi.”

    Eaꞌ Jonnaꞌi ahoꞌ napisiꞌana.* 16 Jisasnofaꞌ baptais nakwaha embel nanda-giai atin, owaꞌ, heven aꞌ nandaw-isiꞌ ma anen, eaꞌ nati Ambal buꞌunaiGodi nafiꞌmai anen, siꞌi amil alambaapaꞌ magaꞌi maꞌunai nufiaꞌ nisilaꞌmaianen.* 17Eaꞌ anagolmalogol gaꞌi gata-gai heven gaꞌi anif basef gaꞌi, “Amananamba Nogame aeꞌanai endilisi. Aeꞌokom mohafel maimailana aꞌowaꞌ.Okom aeꞌami boꞌoma anen.”

    4Satan nagwamba Jisasa nondaꞌ waf

    awafi(Mk 1:12-13; Lu 4:1-13)

    1 Ambal buꞌunai Godi nofaꞌ Jisasnafeꞌ anep itap wafigima fataupigimama aman aunai Satan nogwambananondaꞌ waf awafi.* 2 Jisas napeawin siꞌini duꞌwanini, ina naꞌ gwaꞌaisi,owaꞌ. Nolomahana nape dowaf. 3 Eaꞌaman anamba Satan nagagwambanainafiꞌi naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ naꞌi inaꞌNogamana Godi, deiꞌ kipa otambaambamba bagaꞌoh itapi betaga siꞌibret.”*

    4 Eaꞌ Jisas nagwa basef naꞌipa Sa-tan, naꞌi, “Baibel naꞌi, apaꞌ ina ukuppepoma gwaꞌaisi atis sondaꞌapa ban-agepa, owaꞌ. Apaꞌ ukup pendapoma

    basef Godi atif fendaꞌapa mogape ba-nagipai.”

    5 Eaꞌ Satan naoꞌwana nafeꞌJerusalem nahaponana nalutu ipatGodi luꞌunai ilif.* 6 Eaꞌ Satan naꞌipananaꞌi, “Inaꞌ naꞌi inaꞌ God Nogamana,deiꞌ nindipaꞌ newa itap. Deiꞌ main,basef fagail Baibeli fagaꞌi naꞌambafaꞌi, ‘God atiasi aꞌ niꞌipa ensel ananimimifiꞌi muhapilina mumafina maotamba ina beha boꞌwagah ineꞌigahi,owaꞌ.’ ”*

    7 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi,“Anif basef Godi wapani fagape faꞌi,‘Ipaꞌ ina aꞌ pegwamba Dembinai Godipeꞌinai nondaꞌ waf awafi, owaꞌ.’ ”

    8 Eaꞌ Satan naoꞌwana mafeꞌwapani malota anona halafuta launaiaꞌ nihimbaꞌmana hiahaom hiamibuꞌwami magape itap hiagomaimaloma amam nematawa hiasi. 9 Eaꞌnaꞌipa Jisas naꞌi, “Iꞌi inaꞌ nindiwanembawa netawa niꞌi aeꞌ dembiwaiineꞌiwai, atiasi aꞌ eseꞌena hiahaomamamba buꞌwami mefeꞌma inaꞌhiꞌilam eaꞌ ineꞌimi siꞌim.”*

    10Owaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi,“Satan inaꞌ kwaho aeꞌ, a foꞌo. Baibelnagaꞌias naꞌamba naꞌi, ‘Ipaꞌ pendaꞌlotuma Dembinai God atona ipeꞌinaieaꞌ pendaꞌ maola anen atona.’ ”*

    11 Eaꞌ Satan nakwahona nafeꞌ, deiꞌensel Godi mafiꞌi matopalopa Jisasmumafiana.*

    Jisas nosafela maol nandaꞌan ganiitap luꞌupa Galili

    (Mk 1:14-15; Lu 4:14-15)12 Jisas nameꞌ basefa Jon nandaꞌ

    kalabus, eaꞌ nosafel nakwaha Nasaretnafeꞌ itap luꞌupa Galili.* 13 Eaꞌnakwaha wambel ananimbili nafeꞌKaperneam, bagape felefeleꞌma dumbluꞌwambi Galili, anep itap agilipa Se-bulun naloma Naptali. 14 Eaꞌ nafeꞌnape itap apamba siꞌi basef fowaꞌanona profet Aisaia nagaꞌiefi, a fatagafandawalap endilisi. Anen nandaꞌbasef ifimba naꞌi, God naꞌi,*

    * 3:15: Jo 1:32 * 3:16: Sam 2:7; Ais 42:1; Mt 12:18, 17:5; Lu 9:35 * 4:1: Hi 2:18, 4:15; Eks 34:28;Jen 3:1-7 * 4:3: Diu 8:3 * 4:5: Sam 91:11-12 * 4:6: Diu 6:16 * 4:9: Diu 6:13 * 4:10:Hi 1:6,14 * 4:11: Mk 6:17; Lu 3:19-20 * 4:12: Jo 2:12 * 4:14: Ais 9:1-2

  • Matyu 4:15 6 Matyu 5:215 “Itap apamba Sebuluni Nap-

    talii felefeleꞌma Itap apamba ufiaꞌwkwafeꞌ kwagataga naohi. Itap apambawalemb Jordan fisanamb, walembhielimbi agol luꞌwagili Galili. Esiswalemb hielimbi ambalemba ina so-gawa basef aeꞌafi, owaꞌ. 16 Eaꞌ sapesiꞌi epes isimba sagape akot atonai,siꞌi sagagaꞌi. Owagama gani sigatiowaf luꞌwafi figaluwi sotologon ande-andeꞌ.”*

    17 Eaꞌ deiꞌ Jisas nasefela maola na-gaꞌipasa basef atapif. Nawalipasabasef ifimba naꞌi, “Nemaf afambabuꞌwafi felefeleꞌ fegataga ma ipaꞌ pi-gawis nomona maol Godi nope Dem-binai nugumafipa. Naꞌamba deiꞌ ipaꞌpembema nelelemb pefeꞌma God pe-waꞌ alafugaha waf awafi.”

    Jisas nofalai amam biamibiama mo-gailana

    (Mk 1:16-20)18 Jisas naila akata nafeꞌ atin dumb

    luꞌwambi Galili, nati amam biam Sai-mon agol waꞌagol Pita naloma owa-mana Andru. Amom mala anembehmowafa agof mandaꞌ bisnis.* 19 Anennati amom biam naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌbipa pifiꞌi pihapifa aeꞌ pili pefeꞌ. Fowaꞌipaꞌ pewafa agof, apaꞌ deiꞌ ihim-baꞌmepa pefeꞌ piꞌipai anis epes sufiꞌisila aeꞌ.”*

    20 Eaꞌ amam mameꞌana mosafelkwafalis makwaha anembeh haꞌohmailana mafeꞌ. 21 Eaꞌ Jisas naꞌinindikiꞌah nafoꞌo kwasakwasalaowaꞌ nati anom amam biam wapaniJems naloma owamana Jon malomaahamam amamunai Sebedi. Amommatoma bot mape mosambalaanembeh amamimbihi. Eaꞌ Jisasnofala amom biam Jemsi Jon. 22 Eaꞌmosafel kwafalis makwaha botmafiꞌi maila Jisas mafeꞌ. Ahamamamamunai Sebedi makwahona napebot.*

    Jisas nawalipasa basef amam ne-matawa hiasi eaꞌ nandaꞌ anis aowas nan-daꞌasi asataga boꞌwes

    (Lu 6:17-19)23 Jisas nafeꞌ itap luꞌupa Galili, nafeꞌ

    naꞌipasa basef buꞌwafi Godi amamnematawa hiasi nomon ifagw esisJuda sandakolasugwi. Basef buꞌwafianen nagaꞌipasafi ifimba faꞌi, “Nemafafamba buꞌwafi afafiꞌi fafiꞌmai apaꞌ.Ama ipaꞌ hipai pigawis nomona maolGodi nope Dembinai nugumafipa.”

    Eaꞌ natopalopa epes hiasi aowasnaninani nandaꞌasi sataga boꞌweswapani. Aowas maina naninaninandaꞌasi, Jisas laꞌifina nandaꞌassataga boꞌwes.* 24 Basef Jisasi fesafelfafeꞌagon walemb anamba hiagomaagol Siria ma nagatopalopa aowasnandaꞌasi hiasi sagataga boꞌwes.Eaꞌ esis Siria wapani sofaꞌai hiasiaowas naninani nandaꞌasi sofaꞌassafiꞌmai Jisas. Anis ambagof awamimandaꞌas a sahaga sagagauli, anisambagof awami mahas maofas nif,anis sameꞌ alop akep pagahasapi, esisasofaꞌas safiꞌmai Jisas nandaꞌas satagaboꞌwes hiꞌalas.* 25 Naꞌamba amamnematawa hiasi sagiꞌmana safeꞌ.Anis sape itap apamba Galili salomaanis sagape walemb ambalembailifunamailimb Dekapolis saloma anissagape Jerusalami, anis sagape itapluꞌupa Judiai, saloma anis epes sagapewalemb Jordan fisanambi esis hiasisagiꞌmana safeꞌ.

    5Jisas nape anota halafuta ilif naꞌi-

    pasa basef1 Jisas nati esis amam nematawa

    hiasi eaꞌ nandowasaꞌ halafuta aꞌ nape.Eaꞌ alipumi ananimi mafiꞌi mandako-las malomana. 2 Eaꞌ anen aꞌ nosafelabasef ifimba laufi nawalipamef.*

    Jisas naꞌipasa basefa sonogahasendilisi

    (Lu 6:20-23)* 4:16: Mt 3:2 * 4:18: Lu 5:1-11; Mt 13:47 * 4:19: Mt 19:27 * 4:22: Mk 1:39; Mt 9:35; Ap10:38 * 4:23: Mk 6:55 * 4:24: Mk 3:7-8 * 5:2: Ais 57:15 * 5:3: Ais 61:2-3; Re 7:17

  • Matyu 5:3 7 Matyu 5:183 Anen naꞌi, “Ipaꞌ mamahipama pe-

    gawa eaꞌ ipaꞌ atipa owaꞌ laꞌifipamapendaꞌ maol buꞌwani Godia, deiꞌ daoꞌipaꞌ apandagala. Deiꞌ main, ipaꞌ pawiseaꞌ nomonamaol Godi nopeDembinainugumafipa.*

    4 “Eaꞌ ipaꞌ mamahipama kilef paga-pani, ipaꞌ deiꞌ daoꞌ apandagala. Deiꞌmain, God atiasi nondaꞌ nelelembipeꞌilimbi ambepe boꞌwalemb.*

    5 “Eaꞌ ipaꞌ mamahipama pagapesaꞌombel lafela anisi, deiꞌ daoꞌ ipaꞌapandagala. Deiꞌ main, ipaꞌ atiasiaꞌ pefaꞌ hiahaom buꞌwami God naꞌiendilisi ma nogasiꞌipami.*

    6 “Eaꞌ ipaꞌ mamahipama ukup pe-hafel pagapagaꞌi waf usiꞌifii, siꞌi nolo-magahasa gwaꞌaisi iap pagasoꞌasa em-beli, deiꞌ daoꞌ ipaꞌ apandagala. Deiꞌmain? Atiasi God neseꞌepa wafafamba ukup pagapagailafi dondoꞌmaipaꞌ siꞌipamef.*

    7 “Eaꞌ ipaꞌ mamahipama pagati anisdaias uwahipisi, deiꞌ daoꞌ ipaꞌ apanda-gala. Deiꞌ main, atiasi God aꞌ niti ipaꞌuwahipipa.*

    8 “Eaꞌ ipaꞌ mamahipama ukup pa-gape beꞌep hililiꞌi mawaf awafi akipai,deiꞌ daoꞌ ipaꞌ apandagala. Deiꞌ main,ipaꞌ atiasi aꞌ piti God.*

    9 “Eaꞌ ipaꞌ mamahipama pandaꞌmaola pigindiwaꞌwasawandaf patalo-gasa sondaꞌ waf buꞌwafi, deiꞌ daoꞌ ipaꞌapandagala. Deiꞌ main, God atiasi aꞌnofalepa niꞌi ipaꞌ awasi ananipai.*

    10 “Eaꞌ ipaꞌ mamahipama pagiꞌmawaf usiꞌifi ma anis epes sandaꞌmepawaf awafi sagaseꞌepa nimanimiakafimi, deiꞌ daoꞌ ipaꞌ apandagala.Deiꞌ main, deiꞌ ipaꞌ pawis nomonamaol Godi nope Dembinai nugu-mafipa.*

    11 “Ipaꞌ mamahipama pagagiꞌmaaeꞌi pagape naꞌamba. Anis sandai-waꞌma pagagiꞌma aeꞌi asondaꞌ baseffafifafi awafi basoꞌaifi ma ipaꞌ. Eaꞌ

    sandaꞌepa tofalaepama basef awafima sagaseꞌepa akafimi nimanimi. Esissondaꞌepa naꞌambai deiꞌ ipaꞌ panda-gala.* 12Nelelemb ipeꞌilimbi bendapeandeandeꞌ sonondehepa endilisi. Deiꞌmain? Hiahaom hiami fasimi ipeꞌimimaꞌoh heven. Esis isimba sandaꞌwaf awafi ma ipaꞌ naꞌamba atin siꞌifowaꞌ anis sandaꞌ waf awafi ma profetamamba mape magaliꞌma ipeꞌi.

    Anis epes sogape siꞌi soli lam(Mk 9:50; Lu 14:34-35)

    13 “Ipaꞌ siꞌi sol ama pegatopalopaepes hiasi sagape itapi. Apaꞌ iꞌi solalamba aꞌ lumbula usihila aꞌ akal,owaꞌatin. Atiasi ipaꞌ pendaꞌal piꞌi-mama usihil wapani? Owaꞌatin. Solalambai kuꞌumbili maol akala son-daꞌal, esis a sokwahol lefeꞌ itap atep asondaꞌal fiꞌifaꞌasol atin.*

    14 “Ipaꞌ siꞌi lam epes hiasi sagapeitapi pigihimbaꞌmas. Anagontaun luꞌwagoma wamon nagatomahalafuta ilifi ina nape nandambahoꞌ,owaꞌatin.* 15 Epes ina sakata lambehsopaloꞌambeh haꞌoh belitagw lafe-lagwa, owaꞌatin. Esis sawamonambehhatoma belitagw ilifa hogogalaꞌmaepes hiasi sagape ipat nomoni.*16 Eaꞌ naꞌamba atin, ipaꞌ pendaꞌ wafusiꞌifi siꞌi lambeh ipeꞌimbihi hagapealihimbiha ma hogogalaꞌma naep esisamam nematawai, sogati waf fasifiipaꞌ pandaꞌafi ma sogasaꞌma agolahamepa nagape ilifi luꞌwagol.*

    Basef muꞌuli Godi atiasi nendawalapendilisi

    17 “Ipaꞌ ina aꞌ ukup pendandaꞌ piꞌiaeꞌ afiꞌi ma igaliꞌamona muꞌuli Godineloma basef amom profet fowaꞌ ganimagawalipasafi, owaꞌatin. Aeꞌ ina afiꞌima igaliꞌamonam, owaꞌ. Aeꞌ afiꞌi maesapafef iwatanifa fegataga endilisi.*18 Aeꞌ aꞌipipa endilisi. Basef ifimbafepe fefeꞌma hiahaom magape ilifitapi moloma otagai itap higililam

    * 5:4: Sam 37:11 * 5:5: Ais 55:1-2 * 5:6: Je 2:13 * 5:7: Sam 24:3-4; Sam 51:10, 73:1 * 5:8:1 Jo 3:2-3 * 5:9: Hi 12:4; 1 Pi 3:14 * 5:10: 1 Pi 4:14; Je 1:2 * 5:11: 2 Kro 36:16; Ap 7:52; Hi11:32-38; Je 5:10 * 5:13: Jo 8:12, 9:5 * 5:14: Mk 4:21; Lu 8:16, 11:33 * 5:15: Ef 5:8-9; 1 Pi 2:12* 5:16: Mt 3:15; Ro 3:31, 10:4 * 5:17: Lu 16:17, 21:33

  • Matyu 5:19 8 Matyu 5:30hiꞌilam. Apaꞌ anif basef duꞌwanifamef saꞌusaꞌufi feloma anif basefbandafi fagail nomona buk muꞌuliGodi, ifimba fepe atapif naꞌambaatin fefeꞌma maol hiani Godi netaganendawalap hiꞌigalan.* 19Naꞌamba iꞌianin epen negaliꞌamona anif basefkwasalaꞌufa basef ifimba fagapemuꞌuli Godi ma anin nihimbaꞌmaanis epes daiasa sondaꞌas naꞌambaatin, atiasi agol aman anambai aꞌgofeꞌ saꞌosaꞌogol ama anamba Godnagalaꞌambemagoma. Apaꞌ epenami nila muꞌuli Godi andeandeꞌmanihimbaꞌma anisa sigagiꞌmana, atiasianin aꞌ nefaꞌ agol luꞌwagili maanamba God nagalaꞌambemagoma.20 Naꞌamba deiꞌ aeꞌ aꞌipipa aꞌi, Ipaꞌaꞌ ukup pendapoma amom dembamimagawalipasa muꞌuli Godi molomaamom dembami Farisi. Iꞌi waf ipeꞌifiusiꞌifi owaꞌ fikilaꞌ waf amamifia, atiasiipaꞌ ina pefeꞌ piwis nomona maolGodi nope Dembinai nugumafipama owagama pigawis anamba anennagalaꞌambemagoma, owaꞌatin.*

    Wafa okom wandafunai(Lu 12:57-59)

    21 “Ipaꞌ aꞌ pameꞌ basef ifimba amomakupipa mogofaꞌafi fagaꞌias naꞌambafaꞌi, ‘Ipaꞌ owaꞌi peha anin epen ne-gaꞌa. Iꞌi anin neha anin epen negagaꞌ,epen inimba atiasi aꞌ netagama basefakot.’* 22 Apaꞌ deiꞌ aeꞌ aꞌipipa aꞌi, Epenami okom aꞌ wandafuma anin sahinowan ananisi, anin atiasi aꞌ netagamabasefa kot. Eaꞌ epen ami niꞌipa aninsahin owan ananini niꞌi, ‘Inaꞌ epenfalafini’, anis sondaꞌ kotimana amomJuda dembami mugumafi koti. Apaꞌiꞌi anin epen niꞌipa anin daian niꞌi,‘Inaꞌ okom nagahena endilisii’, epeninimba nefeꞌ wambel awambili niffandif fagapomani.*

    23 “Iꞌi ipaꞌ piꞌi pindalali ma Godpendaꞌ ofa felefeleꞌ ma belita atambasondolalima Godatai ma iꞌi ipaꞌ ukup

    pegapoma anef waf awafi ipaꞌ pan-daꞌafa anis ukup numbutipa ipeꞌi,pendaꞌas naꞌamba. 24 Ataꞌ pekwahamafis gwaꞌaisi paꞌi pindalalimaGodasisondaꞌoh felefeleꞌma belita atamba,ipaꞌ ataꞌ pitanima pefeꞌ penandonabasef peloma epes isimba pandaꞌmaswaf awafii. Ama eaꞌ, daoꞌ pifiꞌi pefaꞌofa pefeꞌ pindalali peseꞌanas God.*

    25 “Iꞌi anin epen niꞌi nendaꞌ ko-timipai, nelomepa pefeꞌ ma ataꞌ pe-galo ufiaꞌwa, ipaꞌ kwafalis peseꞌananembel pewalapa isimba piꞌias pelo-man, ama aꞌ owaꞌatin. Naꞌamba epeninimba aꞌ nendaꞌepa pendaꞌ basefaisimba ma amom jas mondaꞌepa pe-feꞌma polisman, eaꞌ mondaꞌepa pen-daꞌ kalabus. 26 Aeꞌ aꞌipipa endilisi,ipaꞌ ina atiasi pekwaha ipat atambasandaꞌ kalabusatai ulal, owaꞌ. Amapegwa hiahaom luꞌwami saꞌumi mawiaf ipeꞌifi hiꞌilaf, daoꞌ, aꞌ pefeꞌ.”*

    Waf awafi fagawala waf buꞌwafi da-soꞌamaifi

    27 Jisas naꞌipam wapani naꞌi, “Ipaꞌpameꞌef eaꞌ basef ifimba fowaꞌ fagata-gai. Ipaꞌ ina pendaꞌ waf awafi ma soꞌawaola anis amam nematawa dainda-ias, owaꞌi.* 28 Apaꞌ deiꞌ aeꞌ aꞌipipanaꞌamba aꞌi, iꞌi anona aman aꞌ nitianoꞌw nemataꞌw, ama nembel anan-imbili behafema akoꞌw, aman anambaeaꞌ nandaꞌ waf awafi soꞌa waulafi manembel ananimbili.”*

    29 Jisas naꞌipam naꞌamba eaꞌnaꞌipam anif basef waminif atinnaꞌi, “Iꞌi naep ipeꞌipi pagape lagofkwahisigufi pendaꞌepa pewa mawaf awafi, pigip pikwahip. Iꞌi alopduꞌwanip ipeꞌipi pogofaꞌ akafimi,amamba aom kwasakwasala. Apaꞌina andeandeꞌma esis sogakwahaalop siꞌip ipeꞌipi hiꞌigalap pogafeꞌwambel awambili hel nif fagapoma,owaꞌ. Amambai atiasi aꞌ pefaꞌ akafimiawami luꞌwami aꞌowaꞌ.*

    30 “Apaꞌ iꞌi lagof kwahisigufifondaꞌepa pewa ma waf awafi,petopaꞌagof pekwahogof. Iꞌi alop

    * 5:18: Je 2:10 * 5:20: Eks 20:13; Eks 21:12; Lev 24:17; Diu 5:17 * 5:21: 1 Jo 3:15 * 5:22: Mk11:25 * 5:24: Mt 6:14-15; Mt 18:34-35 * 5:26: Eks 20:14; Diu 5:18 * 5:27: 2 Pi 2:14 * 5:28:Mt 18:9; Mk 9:47; Kl 3:5 * 5:29: Mt 18:8; Mk 9:43

  • Matyu 5:31 9 Matyu 5:45duꞌwanip ipeꞌipi pogofaꞌ akafimi,amamba aom kwasakwasala. Apaꞌina andeandeꞌma esis sogakwaha alopsiꞌip ipeꞌipi hiꞌilap pogafeꞌ wambelawambili hel nif fagapoma, owaꞌ.Amambai akafimi luꞌwami endilisiaꞌowaꞌ.*

    Waf sagatopaꞌ dasoꞌamaifi(Mt 19:9; Mk 10:11-12; Lu 16:18)

    31 “Basef ifimba fowaꞌ fagatagaifaꞌi, iꞌi anona aman niꞌi niliꞌamonawauluꞌmana ananiꞌwi, anen ataꞌ niꞌianif basef nondaꞌef fil anop okwatipnosoꞌakw ma nogatopaꞌ dasoꞌama.32 Apaꞌ aeꞌ aꞌipipa aꞌi, iꞌi nemataꞌwakwamba owaꞌ kondaꞌ waf awafi soꞌawaulafia, ma waulunamaꞌw nogakwa-hoꞌwdowaf, anennandaꞌ akoꞌwkwan-daꞌ waf awafi soꞌa waola anom amamdaindaiam. Eaꞌ aman ami nagasoꞌnemataꞌw fowaꞌ anona aman nagal-iꞌamonaꞌwi, aman anamba nagiꞌ na-gasoꞌakwi wapani nandaꞌ soꞌa waolanemataꞌw akwamba.*

    Waf sagaꞌi endilisi atis gani ilif33 “Anif basef fowaꞌ pagameꞌafi

    fagaꞌias naꞌamba faꞌi, ‘Basef ifimbabanagafi pagaꞌi endilisi atisafi, ipaꞌina aꞌ pesambalif, owaꞌi. Basef ifimbapigaꞌi endilisi atisafi, pigiꞌma basefifimba dondoꞌafi a pendaꞌas siꞌi ipaꞌpagaꞌiasa naep Dembinaii.* 34 Apaꞌdeiꞌ aeꞌ aꞌipipa, ipaꞌ ina a piꞌi basefbanagafi endilisi gani ilif, owaꞌi. Eaꞌina piꞌi ilif hevena pegewaꞌ banagaanif basef basoꞌafi, owaꞌi. Deiꞌ main,gani ilif heven sia buꞌwani dembinaiGodi nagapoma.* 35 Eaꞌ naꞌamba atinina piꞌi itap apaꞌe dowaf pegewaꞌbanaga anif basef, owaꞌi. Itap apaꞌepandahama siꞌi anin tebol saꞌwiniGod nagahapona boꞌwagahani. Eaꞌnaꞌamba atin ipaꞌ ina piꞌi Jerusalemapegewaꞌ banaga anif basef ipeꞌifi,owaꞌi. Jerusalem anamba taunwambel luꞌwagoma dembinai kingi.

    36 Ipaꞌ ina pewaꞌ banaga basef ipeꞌifipiꞌi balagah ipeꞌigahi, owaꞌi. Deiꞌmain, ipaꞌ ina laꞌifipama pendaꞌ anifauf ama balaga ipeꞌigai fegatagaafitiga aꞌa alialiga, owaꞌatin.* 37 Ipaꞌpiꞌias pindaꞌi ahoꞌ aꞌa owaꞌ. Pindaꞌiifimba atif. Apaꞌ basef wataniaifi,ifimba fataga Satan atona.*

    Pegagwamasa waf awafi anis daiassandaꞌmepafi

    (Lu 6:29-30)38 “Ipaꞌ pameꞌef eaꞌ basef ifimba

    fowaꞌ fagatagai faꞌi, ‘Iꞌi ipaꞌ pepaꞌpegaloma anisa sogahepa naep aꞌasogatamepa nalelef, ipaꞌ pegwamaspehas wapani pendaꞌas sondagwamaatin.’* 39Apaꞌ aeꞌ aꞌipipa, ipaꞌ ina peg-wama epes sondaꞌ ipaꞌ aupai, owaꞌi.Iꞌi anin epen mamahina negahepaaomb ineꞌimbi waꞌol, pendambemanehepa waꞌol wapani.* 40 Eaꞌ iꞌianona aman nondaꞌ kotimipa niꞌi no-gofaꞌ siaogw ipeꞌigwi, ipaꞌ peseꞌanasagegw ipeꞌigwi wapani. 41 Iꞌi anonaaman dindinapina ma pefeꞌ pegalo-mana anagon feleꞌ siꞌi nogota ato-tota, daoꞌ ipaꞌ andeandeꞌma ataꞌ pefeꞌpelomanago nohotagw biagw laogwwapani. 42Apaꞌ iꞌi epenmamahinane-falepama anismaefah, daoꞌ peseꞌasas.Apaꞌ iꞌi anin epenniꞌi negewaolamepawiafi, daoꞌ ipaꞌ ina pindaiwaꞌman pe-sambala basef ananifi, owaꞌi.*

    Waf ipaꞌ pegasoꞌasa nelelemb esisbousi

    (Lu 6:27-28,32-36)43 “Ipaꞌ pameꞌef eaꞌ basef ifimba

    fowaꞌ fagatagai faꞌi, ‘Ipaꞌ peseꞌasanelelemb epes isimba sagapefelefeleꞌma ipeꞌi, apaꞌ ipaꞌ ukupwandafipa bousi ipeꞌisi.’* 44 Apaꞌaeꞌ deiꞌ aꞌipipa anif basef daifaꞌi, ipaꞌ ukup pipila bousi ipeꞌisipeseꞌas nelelemb, pendabetena Godnogatopalopas isimba sandaꞌmepawaf awafi.* 45 Ipaꞌ pendaꞌas naꞌamba

    * 5:30: Diu 24:1-4; Mk 10:4; 1 Ko 7:10-11 * 5:32: Eks 20:7; Lev 19:12; Nam 30:2; Diu 23:21 * 5:33:Ais 66:1; Je 5:12; Mt 23:22; Ap 7:49 * 5:34: Sam 48:2; Ais 66:1 * 5:36: Je 5:12 * 5:37: Eks21:24; Lev 24:20; Diu 19:21 * 5:38: Lev 19:18; Jo 18:22-23 * 5:39: 1 Ko 6:7 * 5:42: Lev 19:18* 5:43: Eks 23:4-5; Lu 23:34; Ap 7:60; Ro 12:14,20 * 5:44: Ef 5:1

  • Matyu 5:46 10 Matyu 6:9ma pegape awasi Godi ahamapanagape heven ilifi. Anen nandaꞌawin alipini nataga nape heven ilifanagatopalopa epes buꞌwasi salomaepes sandaꞌ waf awafii wapani. Anennandaꞌ asaf falai ma epes isimbasagape hililiꞌi saloma isimba owaꞌsogape hililiꞌia wapani. 46 Iꞌi ipaꞌ ukuppigaila epes isimba ukup pagapagailaipeꞌi atis, atiasi pefaꞌ hiahawes fasisimaisa waf afamba? Owaꞌatin. Amomamamba mandaꞌ waf awafii mogofaꞌtakisi mandaꞌ waf afambai atef. Eaꞌanom daiam mandaꞌ waf awafii,amom wapani mandaꞌ waf afambaiatef. Amom matopalopa esis isimbanomonas sagapoma esis atisii. 47 Iꞌiipaꞌ piganifela isimba alipisi atisipeꞌisi, atiasi ipaꞌ petaga pikilaꞌ anisawaf mamahefa fasifi? Owaꞌatin. Esissogololama Godi sandaꞌas naꞌambaatin.* 48 Eaꞌ ipaꞌ pendape hililiꞌendilisi siꞌi ahamepa ipeꞌinai Godnagape heven ilifi.

    6Waf ipaꞌ pegatopalopa anis epes

    kwahusi1 “Ipaꞌ solawaipa. Owaꞌi pendaꞌ

    waf buꞌwafi ipeꞌifi ma naep esis epesima sogatilipaea, ma sogaꞌi ipaꞌ epesbuꞌupai ma sogasaꞌma agof ipeꞌigufia,owaꞌi. Iꞌi ipaꞌ pendaꞌas naꞌamba, ipaꞌina atiasi pefaꞌ anis hiahawes fasisima ahamepa God nagape heveni,owaꞌatin.* 2 Iꞌi ipaꞌ piꞌi pegatopalopaanis epes isimba kwahusi, ipaꞌ inaꞌapiꞌipa anis daias, owaꞌi. Ipaꞌ inapendaꞌas siꞌi waf afamba amommambasoꞌas magaꞌi malogof biagufimofapula alelefi batagw maꞌipassagaliꞌ, owaꞌi. Amommandaꞌam ifagwsandaꞌ lotuwagwi a anamba ufiawadawalegefa naep epesi sogati amomsogasaꞌma agof amamugufi luꞌwagof.Owaꞌ hapaimi. Aeꞌ aꞌipipa endilisi,atiasi God owaꞌatina nogasoꞌamahiahawes fasisi amam amambaea,owaꞌatin. Hiahawes isimba amamisi

    naꞌamba. Epes isimba sagasaꞌmaagof amamugufi eaꞌ maꞌwis isimbaatis.* 3 Apaꞌ iꞌi ipaꞌ pegatopalopaepes isimba naꞌambaisi kwahusi,ipaꞌ pembahoꞌas pendaꞌas naꞌamba.Lagol mamahogola gondaꞌasi, lagolwaꞌagol ina aꞌ gogawas, owaꞌatin.Eaꞌ naꞌamba atin, waf afambaiipaꞌ pendaꞌafa pegatopalopa anisi,ipaꞌ ina piꞌias mehip anis daiassomeꞌepa ma pendaꞌas, owaꞌi. 4 Ipaꞌpembahoꞌas pendaꞌas. Ama Ahamepaipeꞌinai nagati hiahawes isimba sapesandambahiꞌi eaꞌ anen atona atiasinogwamepas ipaꞌ.*

    Waf ipaꞌ pilafa pendabeten(Lu 11:2-4)

    5 Nemaf mamahefa ipaꞌ pend-abeten, ipaꞌ ina pendaꞌam siꞌi wafafamba amam amamba magam-basoꞌasi magaꞌi malogof biagufimandaꞌafi, ma mulutu atin nomonifagw esis Juda sandakolasugwia ufiawa luꞌuwai dawalegef, amaepes sogatolom, owaꞌi. Aeꞌ aꞌipipaendilisi, ipaꞌ, amom anaf God inaaꞌ nogwamama hiahawes fasisi mawaf afambai, owaꞌatin. Epes isimbaasagatolomi eaꞌ maꞌwis isimba atis.*

    6 Apaꞌ ipaꞌ nogota atamba piꞌipendabeten, piwis ifagw nomonpewalo utagw eaꞌ pendabetenaGod ahamepa ipeꞌinai, anen napeanamba dambahiꞌigima. Anen nagatihiahawes sape sandambahiꞌi mabola nogagwamipai beten.* 7 Apaꞌafamba ipaꞌ pendabeten, ipaꞌ inapendabeten dowaf siꞌi epes isimbasogololama Godi sandaꞌam, owaꞌi.Esis saꞌi sondabeten launi ma atiasiGod nogameꞌas. Owaꞌ owaꞌatin, Godina nameꞌas.* 8 Apaꞌ ipaꞌ ina pigiꞌmawaf asasifi, hapaifi. Ahamepa Godnagape ilifi nogawa eaꞌ ma hiahawesakipai. Nogota atamba ipaꞌ ataꞌ owaꞌpihaliꞌanamasa, anen aꞌ nagawas eaꞌ.*

    9 Ipaꞌ pendabeten naꞌamba piꞌi,* 5:47: Lev 19:2; Diu 18:13 * 6:1: Mt 23:5 * 6:2: Mt 25:37-40 * 6:4: Mt 23:5; Lu 18:10-14* 6:5: 2 Kin 4:33 * 6:6: Ais 1:15; 1 Kin 18:26-29 * 6:7: Mt 6:32 * 6:8: Jo 17:6

  • Matyu 6:10 11 Matyu 6:24Ahamapa apeꞌinai nagape heveni,

    apaꞌ maꞌi agol ineꞌigili gondape hililiꞌma hiasi sogasaꞌma agol ineꞌigililuꞌwagol.* 10Apaꞌ maꞌi nemaf afambabuꞌwafi fetaga ma epes hiasi sogawisnomona maol ineꞌini nope Dembinainugumafias. Waf buꞌwafi esis ineꞌisisagailaf heveni, apaꞌ maꞌi milaf itapapaꞌe wapani naꞌamba atin. 11 Deiꞌinaꞌ neseꞌapa gwaꞌaisi sondahamaapaꞌ ma nemaf afaꞌe.* 12 Inaꞌnekwahomasa waf awafi apeꞌifi okommoseꞌenaf siꞌi apaꞌ magakwahomasawaf awafi anis daias sandaꞌmapafiukup pagasoꞌapaf.* 13 Inaꞌ owaꞌiniliꞌapa mefeꞌma hiahaom ahifimimogogwamba apeꞌia. Owaꞌ hapaimi.Netagwahepa ma aman aunai.[Anamba inaꞌ nagalaꞌambemagomanoloma banagami ineꞌimi molomahiahaommogogalaꞌi ineꞌimi, amambaineꞌimi atom dondol lifilafi. Endil-isi.]*

    14 Eaꞌ Jisas naꞌipam wapaninaꞌi, “Iꞌi ipaꞌ pekwahomasa wafawafi anis daias sandaꞌmepafi ukuppeseꞌepafa, andeandeꞌma Ahamepanagape heveni okom mogasoꞌanafaipaꞌ wapani. 15 Apaꞌ iꞌi ipaꞌ owaꞌukup peseꞌepa waf awafi anis daiassandaꞌmepafia, Ahamepa nagapeheveni ina atiasi okom mosoꞌanafaipaꞌ, owaꞌatin.*

    Basef ifimba ma anif nimaguf sogak-waha gwaꞌaisi

    16 Nimaguf mamahifa ipaꞌ pegak-waha gwaꞌaisi, ina pendaꞌam siꞌiamam amamba mambasoꞌmas magaꞌimalogof biagufi mandaꞌami ma man-daꞌ amagah amamumi awasim, owaꞌi.Amom mandaꞌ amagah aom naꞌambama amam nematawa sogatulumisogawa sogaꞌi amom mogakwahagwaꞌaisii. Aeꞌ aꞌipipa endilisi amommofaꞌam eaꞌ hiahaom amamba madagala amamini. Epes isimba sagatiwaf afambai, eaꞌ maꞌwis isimba

    atis. 17 Apaꞌ nemaf mamahefa ipaꞌpegakwaha gwaꞌaisi ma pendabetenaGod, ipaꞌ pesaꞌof pendaꞌ wel pindisabalagah pihiꞌagah. 18 Ama anis epesdaias ina sogawa ipaꞌ pagakwahagwaꞌaisi, owaꞌ. Pendaꞌas naꞌambama Ahamepa nape nandambahiꞌianen atona nogawepa. Anen nagatihiahawes sape sandambahiꞌi, ma bolanogagwamipai beten.*

    Hiahaom fasimi netamam nigam-bilam otaga ilifi

    (Lu 12:33-34)19 Ipaꞌ ina aꞌ petama hiahaom

    buꞌwami atom ipeꞌimi bimbilam itapanaꞌe, owaꞌi. Anis sandaꞌ wali sapisilaifagw sawis sagakwalopami, bamagoffomamam magahambombagamawaimba nagasagihami.* 20 Apaꞌaeꞌ aꞌipipa petama hiahaom fasimiipeꞌimi moꞌomepa gani heven.Anamba bambagufi totoloh ina mo-totopaꞌam a waimba ina nasagiham,owaꞌatin endilisi. Eaꞌ sandaꞌ waliina aꞌ suwis sakwalopam, owaꞌatin.21 Wambel mamahembela hiahawesfasisi ipeꞌisi sagaꞌoma, eaꞌ wambelambalemba atembel anaf ukup ipeꞌipiwapani pegapoma.

    Alop siꞌip pogogalaꞌi(Lu 11:34-36)

    22 Naep nomon ukup ipeꞌipi siꞌilama alop siꞌip ipeꞌipi. Iꞌi ukupipeꞌipi beꞌep pepe, eaꞌ alop siꞌip ipeꞌipipogalaꞌ hiꞌilap. 23Apaꞌ iꞌi ukup ipeꞌipiawasip, atiasi alop ipeꞌipi hiꞌilap eaꞌakutina. Eaꞌ naꞌamba atin, iꞌi lamamambamagape ukup ipeꞌipi nomonisiꞌi akot atona, atiasi akot anamba eaꞌluꞌuna aꞌowaꞌ.

    Anin epen ina aꞌ nendaꞌ maol ande-andeꞌma amom agufumi biam

    (Lu 16:13)24 Ina anin epennandaꞌmaoli laꞌifin

    nihapila maol biafina amam dem-bami biam, owaꞌatin. Naꞌamba okommila anona, anona aꞌ nesambalona.Eaꞌ naꞌamba atin, ipaꞌ ina aꞌ laꞌifipa

    * 6:9: Mt 7:21, 26:39; Lu 22:42 * 6:11: Mt 6:14-15; Mt 18:21-35 * 6:12: Lu 22:40; Je 1:13; Jo 17:15;2 Te 3:3; 2 Ti 4:18; 1 Kro 29:11-13 * 6:13: Mk 11:25-26 * 6:15: Ais 58:5-9 * 6:18: Je 5:1-3* 6:19: Mt 19:21; Lu 18:22; Kl 3:1-2 * 6:24: Fl 4:6; 1 Ti 6:6-8; Hi 13:5; 1 Pi 5:7

  • Matyu 6:25 12 Matyu 7:5pepe lafela God noloma ugai moni,owaꞌatin.*

    Ukup iwanip nomonas salasagafeꞌhiahias

    (Lu 12:22-31)25 Eaꞌ aeꞌ aꞌipipa aꞌi ipaꞌ ina aꞌ

    nomonas solasefeꞌ hiahiasa ambagofipeꞌigufi piꞌi, Apaꞌ ataꞌ meaꞌ main?A meaꞌ embel maimbel? Owaꞌi.Ipaꞌ ina aꞌ nomonas solasefeꞌ maalop ipeꞌipi piꞌi, Atiasi apaꞌ mondaꞌmain mombahoꞌ alop apeꞌipi? Aꞌiambagufi alop asikilaꞌ gwaꞌaisiiluwaguf?* 26 Ipaꞌ ataꞌ ukup pepomaamiguf. Afof owaꞌ fondaꞌ aofah fowagwaꞌaisi maisa, owaꞌ fotoma gwaꞌaisifimbilasa. Afof ifagw owaꞌatinafotama gwaꞌaisi sogaꞌoh, eaꞌ satamamsofaꞌam maꞌoh ifagw gwaꞌaisiagwi,owaꞌatin. Apaꞌ Ahamepa ipeꞌinainagape heveni, anen nasoꞌagofgwaꞌaisi. Apaꞌ ipaꞌ epes pikilaꞌamiguf agwafomba. 27 Ipaꞌ atiasiami laꞌifin nomonas solasefeꞌ lawisanigiwatania anef nemaf wapani maambal ananili logape nogota laotawapani? Owaꞌatin. 28 Deiꞌ mainanomonas ipeꞌisi salasagafeꞌ aꞌowaꞌma luwaguf mais? Ipaꞌ ataꞌ ukuppepoma afis main sagalo andoꞌi.Esis sataga salo luꞌwis saꞌimama?Esis ina sandaꞌ maol, ina sandaꞌluwaguf mais, owaꞌatin.* 29 Apaꞌ aeꞌaꞌipipa fowaꞌ anona aman hiahaomhiamunai Solomon nandaꞌ sosafhianai ma luwaguf ananimi owaꞌ,sosaf ananifi ina fasif siꞌi afis isimba,owaꞌatin. 30 Ahoꞌ, otalef afalembadeiꞌ ataꞌ fetawa aof ama namanatef sotopaꞌalef sokwahelef fefeꞌnif. Otalef afalemba falafilifi Godnofaloꞌmalef. Apaꞌ ipaꞌ amamnematawa pikilaꞌ otalef afalemba.Eaꞌ deiꞌ ipaꞌ pagahapifa basef Godikwasakwasalai, pendegawa endilisianen nugumafipa wapanii. 31 Eaꞌipaꞌ ina ukup pelapefeꞌ hihip aꞌowaꞌpiꞌi, ‘Atiasi apaꞌ meaꞌ main? Ameaꞌ embel ani? A mondaꞌ luwaguf

    ani? Naꞌambai owaꞌi.* 32 Epessagape itapi sogolalama Godi ukupmalamondafeꞌ aꞌowaꞌ ma sogolaomahiahaom amambai hiami. ApaꞌAhamepa ipeꞌinai nagape hevenianen nogawa eaꞌ hiahawes mamahisaakipai.* 33 Apaꞌ ipaꞌ ataꞌ ukuppiliꞌ pelapelaoma waf usiꞌifi buꞌwafifeloma pigawis nomona maol Godinope Dembinai nugumafipa piliꞌ,daoꞌ aꞌ neseꞌepa hiahawes isimba ipaꞌwapani.* 34 Eaꞌ ipaꞌ ina nomonassopoma hiahawes sogataga namani,owaꞌ. Nemaf namanifi fendapomanaman atef, ama hiahawes mamahisasogataga namani. Hiahaomnimanimiakafimimagatagamanimaguf daindaimandahama nimaguf ifimba atifdondo. Ipaꞌ inaꞌ aꞌ nomonas iwanissolasefeꞌ, owaꞌ.

    7Waf pegawaloga epesi siꞌi kot(Lu 6:37-38,41-42)

    1 Ipaꞌ ina aꞌ pewaloga anis epes siꞌianona jas dembinai nagawaloga basefkot luꞌunai, owaꞌi. Ama anaf Godina nowalogepa, owaꞌ.* 2 Waf ipaꞌpandaꞌafa pagawawaloga anis epe-safi, anaf waf afamba atef God aꞌnondaꞌmepaf ipaꞌ wapani. Ikwafafamba atef ipaꞌ pandaꞌaf pagawalo-gasafi nogwaf nowaloga ipaꞌ.

    3 Deiꞌ maina ipaꞌ pagati usansaꞌusaꞌuni nagape naep sahin owanipeꞌisii, apaꞌ ipaꞌ owaꞌ pegawa hapatafluꞌunai nagape naep ipeꞌipia? 4 Deiꞌmaina ipaꞌ ataꞌ paliꞌ paꞌipa alipisipagaꞌi, ‘Owame, aeꞌ aꞌi igimina usansaꞌuni nagape naep ineꞌipii.’ Apaꞌhapataf luꞌunai nape naep ineꞌipi.Naꞌambai owaꞌi. 5 Ipaꞌ malogofbiagufipai pagambasoꞌami. Ipaꞌ ataꞌpiliꞌ pigi usan hapataf luꞌunai nagapenaep ipeꞌipii ama piti andeandeꞌ daoꞌ,aꞌ pigimana usas saꞌusi sagape naepalipisi ipeꞌisii.”*

    * 6:25: Mt 10:29-31; Lu 12:6-7 * 6:28: 1 Kin 10; 2 Kro 9 * 6:31: Mt 6:8 * 6:32: 1 Kin 3:13-14;Sam 37:4,25; Ro 14:17 * 6:33: Eks 16:4,19; Mt 6:11 * 7:1: Mk 4:24; Ro 2:1; 1 Ko 4:5; Je 4:11-12* 7:5: Mt 10:11

  • Matyu 7:6 13 Matyu 7:216 Eaꞌ Jisas naꞌipam anif basef

    waminif atini wapani naꞌi, “Hiahawesbuꞌwasi hililiꞌi, isimba ipaꞌ ina pesoꞌnombagw, owaꞌi. Eaꞌ ipaꞌ ina pekwahaaolep amamba fasifasimi ipeꞌimimefeꞌma bogof, owaꞌi. Naꞌambafofaꞌasa aolep amamba fasifasimiboꞌwalef afafilifi, eaꞌ nomabagwgwehepa gweaꞌepa.*

    Ipaꞌ pendabeten pendahaliꞌ God lifi-lafi

    (Lu 11:9-13)7 Ipaꞌ pihaliꞌ God atiasi nogaseꞌepa

    hiahawes. Isimba ipaꞌ pala pigalao-masi atiasi aꞌ pitilis. Ipaꞌ pehauta, atiasi God nuwisiꞌmipata ipaꞌ.*8 Deiꞌ main, epes ami sogahaliꞌGodi, atiasi sofaꞌ maefah. Epen aminelaꞌ negelaoma hiahawasi, atiasinigatilisi. Eaꞌ epen ami negaha utai,atiasi God nuwisiꞌmanata anin. 9 Iꞌianin awani negahaliꞌ ahamanamaanis gwaꞌaisi, atiasi ahaman nosaꞌmaanom otam nosoꞌanam? Owaꞌatin.10 Iꞌi anin awani negahaliꞌ ahamananogasoꞌan anol aol, anen atiasi inanosoꞌan anol ul awali, owaꞌatin.*11 Eaꞌ ipaꞌ amam nematawa aupaipagasoꞌasa hiahawes fasisi atisa awasiipeꞌisii, Ahamepa ipeꞌinai nagapeheveni anen wapani atiasi nosoꞌasahiahawes fasifasisi isimba sagahaliꞌanini.* 12 Waf maif ipaꞌ paꞌi esissondaꞌmepaf ipeꞌi, ipaꞌ pendaꞌmasafnaꞌamba atin. Basef ifimba kofagefama muꞌuli Godi nagaꞌipa Mosesaninaloma basef God fowaꞌ nagaꞌipaamom profet mandaꞌafi.*

    Basef waminif atina utagw biagwsaꞌutai luꞌutai

    (Lu 13:24)13 Ipaꞌ pefeꞌ piwis uta saꞌutai

    buꞌutai. Deiꞌ main, anoꞌw ufiaꞌwkwafeꞌ kwagawis wambel awambiliheli alihiꞌw aꞌowaꞌi uta wapanialihitai. Eaꞌ hiasi amam nematawasafeꞌ saila ufiaꞌw akwamba.* 14 Apaꞌ

    uta ma ufiaꞌw kwafeꞌ kwagawiswambel sagape namisagoma inaalihita aꞌowaꞌ, owaꞌatin. Wapaꞌmota.Wambel ambalemba sagape beꞌes an-deandeꞌ lifilafima. Ufiaꞌw akwambaahifiꞌw aꞌowaꞌ ma sogafeꞌ. Amamnematawa atona atin esis eaꞌ isimbaatis sati ufiaꞌw akwamba sailaꞌw.*

    Apaꞌ solawaipa ma amom profetmambasoꞌam maꞌi mogawalipasa basefGodi endilisi

    (Lu 6:43-44, 13:25-27)15 Ipaꞌ solawaipa andeandeꞌma

    amom profet mambasoꞌam maꞌimogowalipasa basef Godi. Amommandaꞌ uhuf mafiꞌi mambasoꞌmepamataga patolom andoꞌ atogon mapeboꞌom saꞌumbilim siꞌi sipsip. Apaꞌukup amamipi nomon awep endilisima ipaꞌ maꞌi mohambombagepamehepa siꞌi nombagw wandafugwi.Eaꞌ ipaꞌ ina pemeꞌam, owaꞌi.* 16 Ipaꞌpiti waf amamifi fetaga fendawalapsiꞌi saꞌutip pagail lawahi, apegawawaf amamifi beꞌef aꞌa awef. Epesina sola saꞌutip wainip mandelefafalemba higatagulifi, owaꞌatin. A inasola saꞌutip fikip mandelef awalifi,isimba wapani, owaꞌ. Eaꞌ waf awafiamamifi fataga fandawalap awefsiꞌi saꞌutip awapi. 17 Eaꞌ naꞌambaatin lawah hiagahi anogah buꞌugahihogola saꞌutip buꞌwapi gwaꞌaipi,apaꞌ lawah augahi hail hola saꞌutipawapi numbutipi. 18 Lawah buꞌugahiina a hail hola saꞌutip gwaꞌaipi, alawah aogahi ina a hil hola saꞌutipbuꞌwapi, owaꞌatin.* 19 Lawah hiagahiowaꞌ higail hogola saꞌutip gwaꞌaipia,agahemba esis salagah saofagah nifluꞌwafi.* 20 Ipaꞌ pati waf amamififetaga fendawalap siꞌi saꞌutip pagaillawahi, waf amom profeti beꞌef aꞌaawef.*

    21 Ipaꞌ ina piꞌi amam nematawahiasi sofala aeꞌ sagaꞌi Dembiwai, piꞌiatiasi sofeꞌ sogawis nomona maol

    * 7:6: Mk 11:24; Jo 14:13, 15:7; Jo 16:23-24 * 7:7: Je 1:5; 1 Jo 3:22; 1 Jo 5:14-15 * 7:10: Je 1:17* 7:11: Mt 22:39-40; Lu 6:31; Ro 13:8-10 * 7:12: Jo 10:7,9 * 7:13: Ap 14:22 * 7:14: Mt 24:4,24;Ap 20:29; 2 Pi 2:1 * 7:15: Ga 5:19-22; Je 3:12 * 7:18: Mt 3:10; Lu 3:9; Jo 15:6 * 7:19: Mt 12:33* 7:20: Lu 6:46; Mt 21:31; Ro 2:13; Je 1:22,25

  • Matyu 7:22 14 Matyu 8:8-9Godi nope Dembinai nugumafias,owaꞌatin. Epen ami nagiꞌma okomAhamai nagape heveni ma nigailami,anin atin atiasi nuwis heven. Anisdaias owaꞌatin. 22 Nemaf afambaatiasi amam nematawa hiasi sifiꞌisofala aeꞌ siꞌi, ‘Apaꞌ magawalipasabasef Godi siꞌi profet amambamagawalipas eaꞌ maꞌi agol ineꞌigilimatofa amom ambagof awami! Apaꞌmaꞌi agol ineꞌigili mandaꞌ hiahaombanagami siꞌi God nandaꞌami!’*

    23 “Ama nemaf afamba owaꞌ, aeꞌiwalipas iꞌipas alihis naꞌamba iꞌi, aeꞌina egawa ipaꞌ kwasakwasala, owaꞌ.Ipaꞌ epes pandaꞌ waf awafii delefatapekwaha aeꞌ, eaꞌ foꞌo.

    Waf biafifa sagalaꞌ ifagw(Lu 6:47-49)

    24 “Epes ami someꞌ basef aeꞌafi masigiꞌmif silif, esis siꞌi epen gawaininalaꞌ ipat ananitai togotawa banagotaitap apamba otambaipa banagapi.25 Aꞌi owaꞌ asaf luꞌunai nalai, em-bel bataga, fufin banagonai naluwi,amambamakotoꞌma ipat atamba apaꞌina tato, owaꞌatin. Epen inimba aꞌnala otamba luꞌwami mowala itapmosahopata banagota totawa. 26Apaꞌepen ami nameꞌ basef aeꞌafi ma aninowaꞌ nigiꞌmifa, anen siꞌi anona amanokom magahanai. Anen nalaꞌ ipatananitai tatoma ilifa koꞌonaga atoga.27 Ama aꞌi owaꞌ, asaf luꞌunai nalai,embel mataga, eaꞌ fufin naluwi ba-nagona. Amamba aꞌi owaꞌ maola ipatatamba aꞌ tondokwaef towa. Ipatatamba tato taꞌoh kwapeteꞌ endilisiaota.”

    28 Nogota atamba Jisas naꞌi basefifimba laufi ma hiꞌalef, esis sameꞌbasef ananifi eaꞌ gogolalasis kwapeteꞌendilisi.* 29 Anen ina nawalipassiꞌi amam falafumi magaꞌipas, owaꞌ.Anen nawalipas dindinip naloma ba-nagami naꞌamba atin siꞌi amom agu-fumi. Anen banagona aꞌowaꞌ niki-laꞌ. Amam dembami magawalipasa

    muꞌuli Godi ina mawalipas naꞌambasiꞌi anen, owaꞌ.

    8Anona aman aowas aunai nandaꞌ

    alop ananipi pagambuꞌwi, Jisas nan-daꞌana amboꞌona

    (Mk 1:40-44; Lu 5:12-14)1 Eaꞌ Jisas nakwaha halaf afamba

    nilianai, amam nematawa hiasisagiꞌmana safeꞌ. 2 Owaꞌ, anona amanaowas aunai nandaꞌ alop ananipipagambuꞌwi nafiꞌi felefeleꞌma Jisasnindiwa nembawa notawa felefeleꞌma anen naꞌi, “Dembinai, iꞌi inaꞌ niꞌiahoꞌ, netopalopemaegataga boꞌowe.”

    3 Eaꞌ Jisas nando lagol nasagol alopaman anambai naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ aꞌiahoꞌma inaꞌ negataga boꞌwena.”

    Eaꞌ deiꞌ atef aowas anamba aunainandaꞌ alop pagambuꞌwi nakwahonaeaꞌ boꞌona.*

    4 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ina aꞌnefeꞌ niꞌipa anin epen niꞌi aeꞌ an-daꞌena amboꞌwena, owaꞌi. Inaꞌ foꞌonihimbaꞌmana alop ineꞌipi ma amananamba pris. Eaꞌ neseꞌana hiahaomamamba anen nondolalima God eaꞌinaꞌ ninifelona ma nagataga boꞌwenasiꞌi muꞌuli ananini fowaꞌ Moses na-gaꞌipasani nagaꞌi. Ama amam ne-matawa hiasi sitilina sogogawa aowasineꞌini ahiꞌalan.”*

    Jisas nandaꞌ anona aman nandaꞌmaola soldiai dembinai amboꞌona

    (Lu 7:1-10)5 Jisas nafeꞌ wambel Kaperneam eaꞌ

    anona soldia dembinai nape. Anendembinai ma nugumafi amom soldiahiami 100-pelaim. Eaꞌ nafiꞌi nahaliꞌJisas dindinip naꞌi, 6 “Dembinai,anona aman nandaꞌme maoli aowasnandaꞌana naꞌoh ipat ananitai.Boꞌwagahi lagof sagaꞌ sailana. Alopananipi akep mahana kwapeteꞌ.”

    7 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi. “Aeꞌ atiasiefoꞌo endaꞌana boꞌona.”

    8-9 Eaꞌ dembinai anamba soldianaꞌipana naꞌi, “Aeꞌ ina aman buꞌuwaima inaꞌ nefoꞌo negawis ipat aeꞌatai,

    * 7:22: Sam 6:8; Mt 10:33, 25:41; Mt 13:41-42; 2 Ti 2:19 * 7:28: Mk 1:22; Lu 4:32; Jo 7:46 * 8:3:Lev 14:1-32; Mt 9:30; Mk 7:36; Lu 17:14 * 8:4: Jo 4:47

  • Matyu 8:10 15 Matyu 8:22owaꞌ. Inaꞌ nindaꞌi basef atif, bolaanen boꞌona. Deiꞌ main, aeꞌ ape lafelaanom soldia dembamimumafimaseꞌemaol. Eaꞌ ape ilifa anom soldia aeꞌamiimafiam. Igaꞌipa anona igaꞌi, ‘Inaꞌfoꞌo’, nameꞌe nafeꞌ. A igaꞌipa anonaigaꞌi, ‘Inaꞌ fiꞌi’, nameꞌe nafiꞌi. Eaꞌigaꞌipa anamba agol akanai nandaꞌmemaoli igaꞌi, ‘Inaꞌ daꞌa maol inimba’,anan nameꞌe nandaꞌan. Inaꞌ dembi-nai. Eaꞌ aowas inimba atiasi nemeꞌbasef ineꞌifi aꞌ nefeꞌ. Deiꞌ inaꞌ nindaꞌiatin, bola anen boꞌona.”*

    10 Eaꞌ Jisas nameꞌ basef ananifiokom malamafeꞌ naꞌipa amamnematawa hiasi sagagiꞌma anini naꞌi,“Endilisi atis aeꞌ aꞌipipa! Soldiadembinai anamba anen ina ipaꞌIsraelinai. Owaꞌ deiꞌ anen nahapifaaeꞌ. Owaꞌ anona aman Israelinainohapifi naꞌambaea, owaꞌatin.Anen nikilaꞌ ipaꞌ Israela nagahapifibanagambel.* 11 Endilisi aeꞌ aꞌipaipaꞌ Juda hipai, ipaꞌ ina aꞌ ukup piꞌiipaꞌ atipa pefeꞌ piwis anamba Godnagalaꞌambemagoma, owaꞌ. Amamnematawa hiasi daias sifiꞌi ganiawin nagatafima nowala nagasoꞌma,isimba sofeꞌ sogawis anambai. A sofeꞌsuwis soloma dembami bafapepaipeꞌimi Juda, Abrahami Aisak aJekop, sope atifigin seaꞌ gwaꞌaisisolomam.* 12 Apaꞌ ipaꞌ Juda hipaiowaꞌatin. God nandondomba anambaanen nagalaꞌambemagoma ma ipaꞌpigawis, apaꞌ owaꞌatin. Anaf anennogaloꞌma ipaꞌ niꞌipipa niꞌi pefeꞌwambel awambili owamb atonanagapoma. Eaꞌ pemeꞌ akafimiluꞌwami pendaꞌ nalelef ipeꞌimi tililitalalaꞌ pepe.”

    13 Eaꞌ Jisas naꞌipa soldia anambadembinai naꞌi, “Inaꞌ aꞌ foꞌo. Inaꞌ naꞌiaeꞌ laꞌifiwai ma egatopalopa amananamba nandaꞌmena maol ineꞌi no-gataga boꞌona. Aeꞌ andaꞌana boꞌonasiꞌi inaꞌ nagahapifa aeꞌ.”

    Eaꞌ deiꞌ atef aman anamba am-boꞌona wapani.*

    Jisas nandaꞌ Pita nandagiꞌmoꞌwiboꞌokw

    (Mk 1:29-31; Lu 4:38-39)14-15 Jisas nafeꞌ nawis nomon ipat

    Pitai nati Pita nandagiꞌmoꞌwi awasiꞌwkwaꞌoh, alop akwaꞌupi nifip. Eaꞌnatoloꞌw nahapila lagol akwaꞌugiliaowas inimba nakwahoꞌw nafeꞌ am-boꞌokw. Eaꞌ kosafel kwape kwandaꞌ-mana gwaꞌaisi anen.

    Amam nematawa hiasi aowas nan-daꞌasi Jisas nandaꞌas boꞌwes

    (Mk 1:32-34; Lu 4:40-41)16Wambomota felefeleꞌ ma owamb

    esis sofaꞌai amamnematawahiasi am-bagof awami magapaisi sofaꞌas safiꞌ-mai Jisas. Eaꞌ naꞌipa ambagof awamimehip natofam mafaꞌ mafeꞌ. Anennandaꞌ esis hiasi aowas nandaꞌasiboꞌwes.* 17Anen nandaꞌas boꞌwes wa-pani siꞌi fowaꞌ gani anona profet Ai-saia nagaꞌiefi basef naꞌi, “Anen atonanofaꞌ aowas apeꞌinai natopalopapama mogape beꞌepa.”

    Anis epes saꞌi sigaila Jisasi(Lu 9:57-60)

    18 Jisas nati epes hiasi salutusalaꞌambemana, eaꞌ naꞌipa alipumiananimi mondandombola mofaꞌ botmogafeꞌ dumb ambamba fisanamb.19 Eaꞌ anona aman dembinai na-gawalipasa muꞌuli Godi aꞌ nafiꞌinaꞌipana naꞌi, “Dembinai tisa, aeꞌ aꞌiefeꞌ elomena. Eaꞌ ofeꞌ atin anambahiagoma ina naꞌi negafeꞌma.”*

    20 Owaꞌ Jisas nagwamana naꞌipananaꞌi, “Nombagw alupugwi gwaꞌohbologwalef itap apaꞌe wambel ag-wagumbili. Amiguf wapani fufiaꞌ fa-gafeꞌ ilifi falaꞌ owah fapaoh gani ilif,apaꞌ aeꞌ owaꞌatin. Aeꞌ ataga epenegefaꞌ alop epesi, wambel akema eꞌehegalo balaga aeꞌagai.”*

    21 Eaꞌ anona aman alipunai Jisasinafiꞌi naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ aꞌi ataꞌ epeimafi ahame, ataꞌ etopalopanama no-gaꞌ iwana nogapani ifiꞌi ilina.”

    22 Apaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ha-paimi, esis sagagaꞌi sondawago esis

    * 8:8-9: Mt 15:28 * 8:10: Sam 107:3; Lu 13:29 * 8:11: Mt 22:13, 25:30; Lu 13:28 * 8:13: 1 Ko9:5 * 8:16: Ais 53:4 * 8:19: 2 Ko 8:9 * 8:20: 1 Kin 19:20; Jo 5:25

  • Matyu 8:23 16 Matyu 9:5atis isimba sagagaꞌi. Apaꞌ inaꞌ owaꞌ,inaꞌ fiꞌi nila aeꞌ.”

    Jisas naꞌipa fufin luꞌwani aꞌ owaꞌatin(Mk 4:36-41; Lu 8:22-25)

    23 Jisas nalota anota bot nalomaalipumi ananimi mafeꞌ malomanamafeꞌ anemb dumb luꞌwambi.* 24 Eaꞌkwafalis atis fufin luꞌwani naluwi,embel mohafel mawis bot nomonfelefeleꞌma bot taꞌi togowala embel.Apaꞌ Jisas naꞌoh nalola bot. 25 Eaꞌalipumi ananimi mafeꞌ minimbalonamaꞌipana maꞌi, “Dembinai! Inaꞌ safelnetopalopafa. Afaꞌ waꞌi ahigililafaowala embel!”*

    26 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Deiꞌ maina ipaꞌombal magahepa? Ipaꞌ ina pahapifipaꞌi aeꞌ banagewe, owaꞌatin.

    Eaꞌ nosafel naꞌipa fufin naloma em-bel naꞌi, “Ipaꞌ eaꞌ beꞌ tol a betah.”

    Eaꞌ fufin nowala, embel ina ataꞌlasialiꞌ aꞌowaꞌ, betah hililiꞌ.

    27 Eaꞌ amom alipumi ananimi gogo-lalasom ombal maham kwapeteꞌammaꞌi, “Anen epen ami? Naꞌipa fufiniembel sameꞌana sagahapifana?”

    Jisas natofa ambagof awami magapeamam biami amboꞌom

    (Mk 5:1-17; Lu 8:26-37)28 Jisas nafeꞌ nataga anagon waꞌol

    dumb ambamba anep itap esis Gadarasagapoma. Eaꞌ anom amam biamambagof awami magapaumi mafiꞌmaianen. Amom mape wandelef sagawasagagaꞌima mafiꞌi. Amom amambaepes awami magahasi. Eaꞌ esis amamnematawa hiasi ombal mahasa so-gafeꞌ ufiaꞌw akwamba amom maga-poma. Eaꞌ mofala Jisas mehip maꞌi,*29 “Inaꞌ God Nogamana. Inaꞌ naꞌi nen-daꞌ maina afaꞌ? Inaꞌ naꞌi neha afaꞌ?Nemaf afamba inaꞌ naꞌi negahafafi inadeiꞌ afataga, ataꞌ owaꞌatin.”

    30 Eaꞌ anagof bogof hiagufi falutufaꞌ gwaꞌaisi anota damota felefeleꞌ.31 Eaꞌ amom ambagof awami mahaliꞌJisas maꞌi, “Iꞌi inaꞌ negatofafama ne-sapaꞌafa ofeꞌ uwisa bogof gwagwa-fumba.”

    32 Eaꞌ naꞌipagof naꞌi, “Ipaꞌ foꞌo!”Eaꞌ makwaha aman anamba maw-isi mafeꞌ mawisa bogof. Eaꞌ bo-gof agwafomba hiagufi fasagih mafaꞌmafeꞌ mehip mowala awagoma tataaꞌ mowala mala embel dumb afumhiꞌalam.

    33 Eaꞌ amom mugumafiagufi mafaꞌmafeꞌ wambel luꞌwagoma maꞌipasabasef ifimba amam nematawa hi-asi maꞌipasa hiahaom amamba ma-gatagama amam amamba biami eaꞌmaꞌipasa bogof wapani afum hiꞌalam.34 Eaꞌ epes hiasi wambel ambalem-baisi safiꞌi sati Jisas sahaliꞌana saꞌi-pana dindinip saꞌi anen nokwaha itapapamba asasima aꞌ nefeꞌ anagon.

    9Jisas nandaꞌ anona aman lagufi

    boꞌwagah sondolaꞌanai amboꞌona(Mk 2:1-12; Lu 5:17-26)

    1 Esis sandaiwaꞌma Jisas eaꞌ nalotaanota bot nafeꞌ dumb luꞌwambifisanamb eaꞌ nataga wambel anan-imbili kofagama.* 2 Eaꞌ anomamam mofaꞌai anona aman mafiꞌi.Lagufi boꞌwagah sagaꞌ sagailanaieaꞌ tol naꞌoh alahis. Nogotaatamba Jisas natolom nogawa amommahapifana maꞌi anen banagonai manogatopalopa aman anamba aowasnandaꞌanai boꞌona. Eaꞌ naꞌipa amananamba naꞌi, “Inaꞌ epen aeꞌinai! Opafineꞌifi fondape awanef. Waf awafi inaꞌnandaꞌafi aeꞌ akwahomenaf hiꞌalafokom maseꞌeaf.”

    3 Eaꞌ anom amam dembami maga-walipasa muꞌuli Godi ukup pandandaꞌnaꞌamba mandaꞌipama maꞌi, “Amananamba Jisas nandaꞌ God findiwananaꞌipana awagon.”*

    4 Jisas nogawa nomonas isimbaiamamisi. Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Deiꞌmaina ipaꞌ ukup pandandaꞌ awepa pa-gaꞌi naꞌamba? 5 Deiꞌ hiahaom maimipaꞌ paꞌi ahifima aeꞌ? Aeꞌ banagiwaima iꞌipa aowas nandaꞌanai igaꞌi, ‘Aeꞌekwahomana waf awafi anen nan-daꞌafi okom mogaseꞌeaf ’ aꞌa iꞌipana

    * 8:23: Sam 4:8 * 8:25: Mt 14:31, 16:8; Sam 89:9 * 8:28: Mk 1:24; Lu 4:34,41 * 9:1: Mt 4:13* 9:3: Mt 12:25; Lu 9:47; Jo 2:25

  • Matyu 9:6 17 Matyu 9:17igaꞌi, ‘Nosafel nogafeꞌ.’ Basef ifimbama nosafel nogafeꞌ ipaꞌ paꞌi amambaahifima aeꞌ.* 6 Aeꞌ ataga epen ege-faꞌ alop epesi, aꞌi ipaꞌ pegawa aeꞌlaꞌifiwai ma ekwahomasa waf awafihiafi amam nematawa sagape itapisandaꞌafi okom mogaseꞌeaf. Aeꞌ aꞌiihimbaꞌmepa aeꞌ laꞌifiwai ma endaꞌhiahaom amamba.”

    Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ safel saꞌmaalahis ineꞌisi foꞌo ipat ineꞌitai.”

    7 Eaꞌ anen nosafel nafeꞌ ipatananitai. 8 Eaꞌ amam nematawahiasi satolona sosafel gogolalasisombal mahas kwapeteꞌ sogawa Godnatopalopa aman anamba nasoꞌanabanagami luꞌwami. Naꞌamba esissasaꞌma agol Godi luꞌwagol.

    Jisas nofala Matyu nafeꞌ nailana(Mk 2:13-17; Lu 5:27-32)

    9 Eaꞌ Jisas nosafel nakwaha wambelambalemba nafoꞌo nati aeꞌ Matyu, an-daꞌ basefa buk akwaꞌii. Aeꞌ ape ipatataꞌe mogofaꞌ takisa. Eaꞌ Jisas naꞌipinaꞌi, “Inaꞌ fiꞌi nila aeꞌ.”

    Eaꞌ aeꞌ asafel ailana afeꞌ.10 Eaꞌ Jisas naloma alipufai anan-

    ifai wape ipat aeꞌatai waꞌ gwaꞌaisiatin, owaꞌ amam hiami mandaꞌ wafawafii maloma anom hiami mogofaꞌtakisi mafiꞌi malomafa maꞌ gwaꞌaisi.*11 Eaꞌ amom Farisi dembami matiJisas nape nalomafa waꞌ gwaꞌaisi,mahaliꞌ alipumi ananimi maꞌi, “Deiꞌmaina anen dembinai tisa ipeꞌinainape naloma amom mogofaꞌ takisimaloma amam amamba mandaꞌ wafawafii magaꞌ gwaꞌaisi atogon?”

    12Owaꞌ Jisas nameꞌamnaꞌipamnaꞌi,“Isimba aowas akasi ina a safeꞌmadokta, owaꞌ. Esis buꞌwasi. Apaꞌ isimbaaowas nandaꞌasi atis daoꞌ, safeꞌmadokta.* 13 Anif basef fagape bukBaibeli fagaꞌi naꞌamba faꞌi, God naꞌi,‘Ipaꞌ ina peha mafis pesoꞌ aeꞌ, owaꞌi.Apaꞌ ipaꞌ pindati anis amam ne-matawa uwahipis a petopalopas daoꞌ,aꞌ andeandeꞌ.’

    Apaꞌ ipaꞌ ina pegawa basef ifimbakofagefa, owaꞌ. Deiꞌ pefeꞌ pitalifif

    pendegawef. Deiꞌ main, aeꞌ ina afiꞌima egefala epes sandaꞌ waf buꞌwafii,owaꞌ. Aeꞌ afiꞌi ma egefala epes isimbasandaꞌ waf awafii atis.”*

    Anif nimaguf esis sakwaha gwaꞌaisisape dowaf

    (Mk 2:18-22; Lu 5:33-39)14 Jon aman anamba nagapisiꞌas

    embeli, alipisi ananisi sameꞌ basefananifi safiꞌi anamba Jisas nagapomasahaliꞌana naꞌamba saꞌi, “Anifnimaguf afaꞌ waloma amomFarisi afaꞌukup pandandaꞌma anif basef fowaꞌifideiꞌ wakwaha gwaꞌaisi wape dowaf.Deiꞌ maina amom alipumi ineꞌimiowaꞌ mokwaha gwaꞌaisi siꞌi afaꞌa?”*

    15 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌi basefwaminif atin naꞌi, “Iꞌi anis sondaꞌanis gwaꞌaisi luꞌwasi ma anis amannemataꞌw bias sondasoꞌamai, ipaꞌpaꞌi esis alipisi atiasi aꞌ sondaiwaꞌmagwaꞌaisi afamba anen nagasoꞌ ne-mataꞌwi nape nagalomas? Owaꞌatinendilisi. Apaꞌ nemaf afamba anennokwaha esis nogafeꞌ anagon laugunidaoꞌ, esis sololama gwaꞌaisi.”*

    16 Eaꞌ naꞌipasa anif basef waminifatina luwaguf naꞌi, “Ina andeandeꞌmapegatopaꞌ lowaf namifi pesambaleffegaloma anef lowaf apifi, owaꞌ.Naꞌamba atiasi lowaf afamba namififendatagwah, fehapeꞌ apifi bolotaf aꞌnotaga luꞌuna.”

    Eaꞌ naꞌi anif basef waminif atinwapani naꞌi, 17 “Embel wainimbeldambaimbeli apaꞌ ina mowalambelagwahup apinai memeina siꞌi botol,owaꞌatin. Iꞌi anin nendaꞌam naꞌamba,embel wain netef hian, nohapeꞌagwahup anamba pepeꞌetana eaꞌwain koloꞌolam awasim hiꞌilam. Apaꞌwain dambaini mowalan agwahupdambaina, naꞌambai andeandeꞌ.Ma embel beloma agwahup sogapeandeandeꞌ.”

    Jisas nandaꞌ nematawa biawa boꞌowawapani

    (Mk 5:22-43; Lu 8:41-56)* 9:5: Jo 17:2, 5:8 * 9:10: Lu 15:2, 19:7 * 9:12: Mt 12:7; Hos 6:6 * 9:13: Lu 18:12 * 9:14:Jo 3:29 * 9:15: Jo 1:17

  • Matyu 9:18 18 Matyu 9:3618 Jisas ataꞌ nape naꞌipas atin, owaꞌ

    anona aman dembinai esis Judai nafiꞌinindiwa nembawa notawa naꞌipananaꞌi, “Nogame aeꞌakwi aꞌ afuꞌw. Aeꞌaꞌi inaꞌ nefeꞌ newamona lagol in-eꞌigili akoꞌwa ambal lopaoꞌw kogapenamoꞌw.”

    19 Eaꞌ Jisas nosafel naloma alipumiananimi mafeꞌ malomana. 20 Owaꞌanoꞌw nemataꞌw kwafiꞌi alafuga Jisasikwahapila lowaf ananifi daꞌmalififa.Aowas awasini nandaꞌakwa kwapegamba atapiꞌw afagof 12-pelaiguf.*21 Eaꞌ akoꞌw okom mandandaꞌ maꞌi,“Iꞌi aeꞌ egasa lagola lowaf ananifi, ati-asi amboꞌowe.”

    22 Eaꞌ Jisas nandambema natoloꞌwnaꞌipaꞌw naꞌi, “Nogame aeꞌinai! Opafineꞌifi fope awanef. Inaꞌ eaꞌ nahapifaaeꞌ banagiwai. Isimba atis deiꞌ an-daꞌena boꞌwena.”

    23 Eaꞌ Jisas nafeꞌ ipat amananamba dembinai esis Judai nati anisamam nematawa sofapula batagwanemataꞌw akwamba aiawaiꞌwi afuꞌwi.Eaꞌ epes hiasi saꞌi gugul sapomaꞌw.*24 Eaꞌ anen naꞌipas naꞌi, “Ipaꞌ siꞌamae!Akoꞌw ina kwagaꞌ dogw, owaꞌ. Kwaꞌohatin.”

    Owaꞌ esis sandaꞌiafana. 25 A so-hafel sawis andoꞌ eaꞌ, Jisas niki-laꞌas nawis nomon nahapila lagol ak-waꞌugili nafelaꞌw kosafel amboꞌokwwapani. 26 Eaꞌ basef nemataꞌw ak-wambai aꞌ fafeꞌagon hiꞌalagon.*

    Jisas natopalopa amam biam naeppagasoꞌami

    27 Jisas nakwaha wambel am-balemba nafeꞌ atin, nati amambiam naep pagasoꞌami magiꞌmanamofalana mehip naꞌamba maꞌi,“Inaꞌ akunamana Deviti, niti afaꞌuwahipifa.”

    28 Eaꞌ Jisas nafeꞌ nawis anota ipatnomon owaꞌ, amom amamba mafiꞌ-mai anen nahaliꞌam naꞌi, “Ipaꞌ pi-hapifa aeꞌ banagiwai ma endaꞌepaboꞌwepa?”

    Eaꞌ amom maꞌi, “Ahoꞌ, Dembinaiafaꞌinai.”*

    29 Eaꞌ nasa lagofa naep amamipinaꞌi, “Aeꞌ egawepa, ipaꞌ paꞌi aeꞌ laꞌifi-wai. Naꞌamba aeꞌ endaꞌ naep ipeꞌipiamboꞌwep wapani pendahama paga-hapifa aeꞌ.”*

    30 Eaꞌ deiꞌ naep amamipi amboꞌwepmatologon andeandeꞌ. Naꞌamba Jisasnaꞌipam dindinip naꞌi, “Ipaꞌ ina pefeꞌpiꞌipa anis amam nematawa daiasaandaꞌepa boꞌwepa, owaꞌi.”

    31 Owaꞌ amom mafeꞌ mawalapabasef maꞌipa amam nematawa hi-asi maꞌi Jisas nandaꞌ naep amamupiboꞌwep. Eaꞌ basef ifimba fafeꞌagonhiꞌalagon.

    Jisas natopalopa anona aman malo-gol gagasoꞌanai amboꞌona

    32Amom amamba naep pagasoꞌamimafeꞌ eaꞌ, esis sofaꞌi anona amanmal-ogol gagasoꞌanai. Anen ambal au-nai nandaꞌana, naꞌamba ina noga naꞌibasef, owaꞌ. Eaꞌ sofaꞌana nafiꞌmaiJisas.* 33 Jisas natofa ambal anambaaunai. Naꞌamba deiꞌ aman anamba aꞌnaꞌi andeandeꞌ. Eaꞌ amam nematawahiasi sohafel gogolalasis saꞌi naꞌambasaꞌi, “Fowaꞌ apaꞌ Israel ina mati anomhiahaom amambai, owaꞌatin.”*

    34 Apaꞌ anom Farisi dembami esisJudai mambasoꞌmas maꞌi, “Anennatofa ambagof awami ma banagamiambal mamana aunai.”*

    Jisas naꞌi uwahipigama amam ne-matawa hiasi

    35 Maol Jisas nandaꞌani nagapenaꞌamba. Anen nosafel nafeꞌ walembhiagoma naꞌipasa basef buꞌwafiGodi. Nafeꞌ nawis ifagw esis Judasandakolasugwi naꞌipasa sogawisnomona maol Godi nope Dembinainugumafias. Anen natopalopa amamnematawa hiasi aowas hiana haonanandaꞌasi sataga boꞌwes wapani.*36 Eaꞌ nati amam nematawa hiasiuwahipis. Esis dola sape ombalmahaskwapeteꞌ. Ina anona aman nape

    * 9:20: Mt 14:36 * 9:23: Jo 11:11 * 9:26: Mt 20:29-34 * 9:28: Mt 8:13 * 9:29: Mt 8:4* 9:32: Mk 2:12 * 9:33: Mt 12:24; Mk 3:22; Lu 11:15 * 9:34: Mt 4:23; Mk 1:39 * 9:35: Mt14:14; Nam 27:17; 1 Kin 22:17; Esi 34:5 * 9:36: Sek 10:2; Mk 6:34; Lu 10:2

  • Matyu 9:37 19 Matyu 10:15numafias, owaꞌatin. Esis sape siꞌisipsip owaꞌ anin epen nugumafiapia.Eaꞌ nati esis uwahipis.* 37 Eaꞌ naꞌipaalipisi ananisi anif basef waminif atinnaꞌi, “Ipaꞌ piti aofah hiagahi gwaꞌaimihiami aꞌ maof eaꞌ. Apaꞌ epes sandaꞌmaoli owaꞌ hiasa, kwasalaꞌwis. 38 Eaꞌipaꞌ pihaliꞌ dembinai kofagonamaaofahi. Pihaliꞌana ma nogasapaꞌi epeshiasi sofeꞌ sondaꞌ maola sola gwaꞌaimiananimi sogambeꞌam atifigin.”

    10Amom aposel 12-pelaim Jisasi agu-

    fuma amamba(Mk 3:13-19; Lu 6:12-16)

    1 Jisas nofalai alipumi ananimi 12-pelaim mafiꞌmai anen nasoꞌam agolluꞌwagili nowaꞌ banagama mogatofaambagof awami mondaꞌ hiasi aowashiana haona nandaꞌasi boꞌwes.*2 Amom amamba aposel 12-pelaimJisasi, agufuma amamba. NagaliꞌiSaimon agol waꞌagol Pita, owamanaananinai Andru. Eaꞌ Jems nogamaSebedi naloma owamana Jon, 3 Filipnaloma Bartolomyu, Tomas nalomaaeꞌ Matyu andaꞌ basef ifiꞌi egefaꞌasatakisi. A Jems Alfius nogamana, aTadius, 4 eaꞌ Saimon anen miniꞌapSeloti. Eaꞌ aman anamba Judasnogawalapa Jisasa amom boumiananimii.*

    Jisas nasoꞌama maol aposel ananimi12-pelaim

    (Mk 6:7-13; Lu 9:1-5)5 Jisas nasapaꞌ amam amamba 12-

    pelaim mafeꞌ, nasoꞌama basef amomnaꞌi, “Ipaꞌ ina pefeꞌma epes isimbaowaꞌ sogogawa Godia, owaꞌ. Eaꞌ inapefeꞌ piwis anembel wambel itap esisSamariaipi, owaꞌi.* 6 Ipaꞌ pefeꞌ maesis miniꞌap Israel sagape siꞌi sip-sip higilagalapi.* 7 Pefeꞌ pewalapabasef naꞌamba piꞌi, ‘Nemaf buꞌwafimaipaꞌ pigawis nomona maol Godi nopeDembinai nugumafipa a fafiꞌi felefeleꞌ

    eaꞌ.’* 8 Ipaꞌ pendaꞌ awasisi boꞌwespesaꞌma sagagaꞌi sope namis wapani,a pendaꞌ isimba aowas aunai nan-daꞌ alop asasipi pagambuꞌwi sotagaboꞌwes. Eaꞌ petofa ambagof awamimagapaisi. Banagami Godi ipaꞌ pege-faꞌami, amamba ipaꞌ pefaꞌam dowafina patalom otamba, owaꞌatin. Eaꞌnaꞌamba atin ipaꞌ peseꞌasam dowafesis ina sotaloma ipaꞌ, owaꞌatin.*

    9 “Ipaꞌ ina peloꞌ otamba goli silvamoloma kapa poket isalef ipeꞌisi,owaꞌi.* 10 Ipaꞌ ina pefaꞌ roksakisiaogw biagw atogw, a su, molomagalahitagw pandahiꞌamonam pa-gafiꞌi, owaꞌ. Epes sandaꞌ maoli,andeandeꞌma sogofaꞌ gwaꞌaisi asasisi.

    11 “Iꞌi ipaꞌ pefeꞌ pigawis anambelwambel, ataꞌ petologon pegawagonandeandeꞌ. Aman wambel am-balembainai mamahonama fasinainogaꞌi awima ipeꞌi, aꞌ pepe atapipapeloma anen atona a pefeꞌ maafamba pekwaha wambel ambalembapegafeꞌ.*

    12 Afamba ipaꞌ pefeꞌ pigawis an-ota ipat, piꞌipa esis amam nematawasagape ipat atambai piꞌi, ‘Ipaꞌ pepeopalef awanelef.’ 13 Iꞌi anis ipatatambaisi fasisi sondaꞌmepa waf so-gaꞌi ahoꞌma ipeꞌma, atiasi basef ipeꞌifiopalef awanelefafi fepomas. Apaꞌ iꞌiowaꞌ, hapaimi, basef ifimba buꞌwafifitanimamai fepemepa atapif.* 14 Iꞌianin epen nindaiwaꞌma negaseꞌepanembela nefaꞌepa pefeꞌ pigawis ipatananitai ma nindaiwaꞌ ma negameꞌbasef ipeꞌifia, daoꞌ pesafel pekwahaipat taun inimba pindilaꞌma usas itappagail boꞌwagah ipeꞌigahi, ma esissitilipa sogogawa waf awafi asasifikofagema asasimi atom.*

    15 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, nemafafamba luꞌwafi anaf God nogawalogaepesafi, niti esis fowaꞌ sagape SodomiGomora uwahipis kwasakwasala.

    * 10:1: Mk 6:7; Lu 9:1 * 10:4: Ap 13:46 * 10:5: Jer 50:6; Mt 15:24 * 10:6: Mt 3:2, 4:17; Lu10:9,11 * 10:7: Ap 20:33 * 10:8: Lu 10:4 * 10:9: Nam 18:31; Lu 10:7; 1 Ko 9:14; 1 Ti 5:18* 10:11: Lu 10:5-6 * 10:13: Lu 10:10-12; Ap 13:51, 18:6 * 10:14: Mt 11:24; Ju 7 * 10:15: Lu10:3; Jo 10:12; Ap 20:29; Ro 16:19

  • Matyu 10:16 20 Matyu 10:28Apaꞌ epes isimba wambel ambalem-baisi ina niti uwahipis, owaꞌ. Akafimiluꞌwami awami endilisii anaf aꞌmotagamas.”*

    Jisas naꞌipasa nimanimi atiasi mo-gataga

    16 Eaꞌ Jisas naꞌipam wapani naꞌi,“Ipaꞌ pemeꞌ, aeꞌ esapaꞌepa pefeꞌ siꞌianom sipsip pefeꞌ laꞌafena nombagwwandafugwi alupugwi. Naꞌamba ipaꞌukup pendandaꞌ andeandeꞌ pefeꞌ pilagawa siꞌi uguf fagafeꞌ. Eaꞌ pigiꞌma wafbuꞌwafi siꞌi anal amil maꞌunai, ipaꞌ inaukup pepe awepa pendaꞌ waf awafi,owaꞌ.* 17 Ipaꞌ solawaipa andeandeꞌmaanom amam. Amom atiasi aꞌ mon-daꞌmepa kota amom dembami Judaeaꞌ mehepa nomon ifagw esis Judasandakolasugwi.* 18 Amom mogawaipaꞌ ukup pagapoma basef aeꞌafi eaꞌmiꞌi mondaiwaꞌmepa, eaꞌ mofaꞌepapefeꞌ pilutu nogohnaep kingi gavmandembami ma pegawalapa basef aeꞌafibuꞌwafi ma amom moloma esisamam nematawa sogolalama Godipigaꞌipasef. 19 Esis atiasi sowalapepama kot, ipaꞌ ina aꞌ ombal mehepaaꞌowaꞌ piꞌi, ‘Apaꞌ atiasi mogwa basefmiꞌifmiꞌimama?’ Owaꞌi. Atiasi nogotaatamba atota God nihimbaꞌmepabasef maif ipaꞌ pewalapef pigaꞌiefi.*20 Ifimba ina ipaꞌ atipa piꞌif, owaꞌatin.Spirit Ambal buꞌunai Godi atonanowalapa basefa malogof ipeꞌigufi.*

    21 “Nemaf afamba atiasi esis atissahin owan sondandaꞌma kot so-has sogaꞌ. Eaꞌ ahapas sondaꞌamnaꞌamba atina esis nogaopas asasisi.Eaꞌ batawisas wapani sondaꞌ kotimamamasas asasisi anis sohas sogaꞌ.*22 Atiasi epes hiasi walemb hiagomanelelemb numbutima ipaꞌ kwapeteꞌendilisi. Esis sati ipaꞌ pagaila basefaeꞌafii, naꞌamba deiꞌ sahepa. Apaꞌepen ami nihapifi banagen nilutumanegatagama nemaf akutaifii, inimbaatiasi God nuwambilan nokwahoman

    waf awafi ananifi nitanimai nepe an-deandeꞌ.* 23 Iꞌi esis sagape anin taunisondaꞌ waf awafima ipaꞌ ma, pefaꞌpefeꞌ anambel wambel daiambel. Aeꞌaꞌipipa endilisi, aeꞌ ataga epen egefaꞌalop epesi. Ipaꞌ ina atiasi pendaꞌ maolaeꞌani hiꞌilana walemb ambalemba Is-raeli hiagoma, ataꞌ owaꞌ, ipaꞌ a piti aeꞌigafiꞌi.*

    24 “Epes sandaꞌ skul atini ina sapedambes sikilaꞌ tisa asasinai, owaꞌ. Eaꞌepen inimba agol akani nandaꞌ maoldowafi anin ina nape ilifa dembi-nai ananinai, owaꞌ.* 25 Apaꞌ iꞌi esissandaꞌ skuli sogape naꞌamba atin siꞌiaeꞌ tisa asasiwai, esis aꞌ ukup pen-degawa andeandeꞌ piꞌi, ‘Andeandeꞌmaafaꞌ ogameꞌ akafimi siꞌi tisa afaꞌinai.’Apaꞌ iꞌi anin epen agol akani nan-daꞌ maol dowafi negape siꞌi dembinaiananinai, isimba wapani daoꞌ aꞌ ande-andeꞌma negameꞌ akafimi siꞌi dembi-nai ananinai. Aeꞌ dembiwai ahamepama wambota aeꞌatai esis saꞌi basefawafimaagol aeꞌagili saꞌi aeꞌ Belsebul.Anaf esis siꞌipipa sondaꞌmepa agofawogufi endilisi fikilaꞌ agol Belsebulsandaꞌmeagol aeꞌi.*

    Epes aꞌ ombal mondahasa God atona(Lu 12:2-7)

    26 “Eaꞌ ipaꞌ ina ombal mehepama amom, owaꞌi. Hiahaom mapemandambahiꞌi anaf motaga alihigimahiasi sotolom sogawam. Hiahaomhiami ataꞌ sambahoꞌwam magaꞌihi,anaf aꞌ motaga mondawalap, hiasisogawam. 27 Basef ifimba aeꞌambaheꞌef akot agaꞌipa ipaꞌ atipafi,ifimba pewalapef piꞌif alip. Eaꞌbasef pagameꞌef saꞌombel hikihikaꞌaligah atogahi, ifimba pelota petomaifagw ilif pewalapef piꞌifa amamnematawa sogameꞌef.* 28 Ipaꞌ owaꞌiombal mehepama esis sogahepa alopatop pogagaꞌia, apaꞌ esis ina atiasilaꞌifis sogaha nomonasi ambagof

    * 10:16: Mk 13:9-11; Lu 12:11-12; Lu 21:12-15 * 10:17: Ap 25:23, 27:24 * 10:19: Jo 14:26; 1 Ko 2:4* 10:20: Mai 7:6; Mt 10:35; Mk 13:12; Lu 21:16 * 10:21: Mt 24:9,13; Mk 13:13; Lu 21:17; Jo 15:18-21* 10:22: Mt 16:28 * 10:23: Lu 6:40; Jo 13:16, 15:20 * 10:24: Mt 9:34, 12:24; Mk 3:22; Lu 11:15* 10:25: Mk 4:22; Lu 8:17 * 10:27: Je 4:12

  • Matyu 10:29 21 Matyu 10:42ipeꞌisi, owaꞌatin. Apaꞌ ipaꞌ ombalmondahepama aman anamba laꞌifinaima nogaha ipaꞌ alop siꞌip pogalomanomonasi ambagof ipeꞌisi ma wambelawambili hel.

    29 “Ipaꞌ pegawa epes satala amigufbias saꞌusi ma moni otam waꞌaniatitin. Apaꞌ ahamepa ipeꞌinai inanatiti anin amil atitin niwai dowaf,owaꞌatin. Numafiagof andeandeꞌ.30 Eaꞌ anen aꞌ niamba awif fagalo bal-agah ipeꞌigahi dondoꞌ hiꞌalef.* 31 Eaꞌipaꞌ owaꞌi ombal mehepaea. Anenokom mapoma ipaꞌ apikilaꞌ amigufhiagufi agwafomba saꞌugufi.”

    Waf apaꞌ mogawalapa agol Jisasi ali-higil

    (Lu 12:8-9)32 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Epen

    ami newalapa agol aeꞌagili ma amamnematawa hiasi, anaf aeꞌ wapaniewalapa agol epen inimbai ma naepahame Godi gani heven.* 33Apaꞌ epenami newaꞌe alafuga nindaiwaꞌme maowaꞌ newalape niꞌipas naep epesia,naꞌamba atin anaf aeꞌ wapani eseꞌanaalafuga epen inimba ma naep ahameGodi gani heven.”

    Jisas nafiꞌi ma nondaꞌ wandaf fe-gataga ma apaꞌ

    (Lu 12:51-53, 14:26-27)34 Jisas naꞌi anif basef waminif atina

    wandaf naꞌi, “Ipaꞌ ina piꞌi aeꞌ afiꞌi itapapaꞌema egakolasa ipaꞌ pegape opalefawanelefa atiasi wandaf lopaꞌ gugulowaꞌatin, owaꞌ. Aeꞌ ifaꞌi bainat hikali-nai aꞌ ifiꞌi ma atiasi anis epes sosafelsopaꞌ sogaloma anis.* 35 Aeꞌ afiꞌi maendaꞌ waf afamba lopaꞌ gugulifi fe-gataga, siꞌi basef faꞌias fagaꞌi,

    ‘Anaf anona aman nolomaahamana ananinai mondatopaꞌbiafim, eaꞌ anoꞌw nemataꞌw kolomamaꞌmaꞌw ondatopaꞌ biafiwa, eaꞌmefiꞌmaꞌw akwoꞌukwi koloma maꞌ-maꞌw kwandagiꞌmoꞌwi ondatopaꞌbiafiwa. 36 Eaꞌ esis sagape ipat atotai

    esis wambota aman anambai atiasisondawal sotaga bousi.’*

    37 “Epen ami okom magamagailaahamani maꞌman ananisi atisi maowaꞌ okom mimila aeꞌa, epen inimbaina aꞌ netaga alipini aeꞌani endil-isi, owaꞌatin. Eaꞌ epes amam ne-matawa ami nomonas asasisi asohafelsisila awasi asasisi aꞌowaꞌ, ma owaꞌnomonas sisila aeꞌa, isimba ina aso-taga alipisi aeꞌasi endilisi, owaꞌatin.*38 Aeꞌ efaꞌ akafimi andaꞌ maol Godisehe egaꞌ lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai.Epen ami owaꞌ nendaꞌas naꞌamba atinsiꞌi aeꞌamanigailima, epen inimba inalaꞌifin netaga alipini aeꞌani, owaꞌatin.39 Epen ami okom mopoma ambalananili atol niꞌi nihapilal tatalaꞌil nen-daꞌ maol nelaꞌambema ambal ananili,anaf ambal ananili higililal. Apaꞌepen okom mopoma aeꞌ ma nesam-bala ambal ananili itap apaꞌe, anafGod nowambilai ambal ananili nitan-imai nepe andeandeꞌ lifilafi.”*

    Jisas naꞌipa epes ananisi ma anaf so-gofaꞌ hiahaom fasimi

    (Mk 9:41)40 “Epen ami neseꞌepa nembela ni-

    gaꞌi ipaꞌ aeꞌipai, anin aꞌ naseꞌe nembelaeꞌ wapani. Eaꞌ epen inimba nagaseꞌenembela aeꞌi, anin nasoꞌana nembelGod nasapaꞌe agafiꞌii. 41 Epen aminiti anona aman profeta nigaꞌi, ‘Amananamba profet nandaꞌ maol Godii.Aeꞌ eseꞌana opaf endatopalopana.’Epen inimba anaf aꞌ nefaꞌ hiahaombuꞌwami siꞌi profet anamba nogo-faꞌami. Eaꞌ epen ami niti anona amanfasinai nifiꞌi ma anin niꞌi, ‘Aeꞌ aꞌi anenaman fasinai. Eaꞌ etopalopana es-eꞌana opaf.’ Epen inimba bola ne-faꞌ hiahaom fasimi siꞌi aman anambafasinai nogofaꞌami.* 42 Iꞌi epen aminiti anis epes falafisi wafisi aꞌa agu-fisi ma anin nitilis okom mimila epesisimba Jisasi, netopalopas neseꞌasaembel mais. Aeꞌ aꞌipipa endilisi, anafepen inimba nefaꞌ hiahaom ananimifasimi ina higililam, owaꞌatin.”

    * 10:30: Mt 6:26, 12:12 * 10:32: Mk 8:38; Lu 9:26; 2 Ti 2:12 * 10:34: Mai 7:6 * 10:36: Diu33:9 * 10:37: Mt 16:24-25; Mk 8:34-35; Lu 9:23-24; Lu 17:33; Jo 12:25 * 10:39: Mk 9:37; Lu 10:16;Jo 13:20 * 10:41: Mt 25:40

  • Matyu 11:1 22 Matyu 11:1811

    Jon nasapaꞌ alipumi magaila basefananifii mafeꞌma Jisas

    (Lu 7:18-35)1 Jisas naꞌipama basef ifimba

    alipumi ananimi ma hiꞌalef, nosafelnakwaha wambel ambalemba nafeꞌtaun walemb hielimbi itap luꞌupaGalili nawalipa amam nematawahiasi naꞌipasa basef Godi.* 2 Jonnagapisiꞌas embeli nape nandaꞌkalabus, eaꞌ nameꞌ basefa maol hianiKrais nandaꞌani. Eaꞌ deiꞌ Jon nasapaꞌanom alipumi ananimi mafeꞌmaKrais.* 3 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Inaꞌaman maꞌwina aꞌ nafiꞌi, eaꞌ aꞌa ataꞌmope mohafa anona daiana?”

    4 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi,“Ipaꞌ pitanima pefeꞌ piꞌipa Jona hia-hawes isimba deiꞌ patilis pagameꞌasi.*5 Isimba naep pagasoꞌasi asati wa-pani, boꞌwagah awamisi asafeꞌ an-deandeꞌ, aowas aunai nandaꞌ alopasasipi pagambuꞌwi amboꞌwes, ali-gah hagasoꞌasi eaꞌ sameꞌ basef ande-andeꞌ, sagagaꞌi sotanima sosafel wa-pani, a kwahusi sameꞌ basef buꞌwafiGodi.* 6 Epes mamahisa ukup atifipsagahapifai, isimba asonahas andean-deꞌ.”*

    7 Eaꞌ alipumi amamba Joni mafeꞌatin, Jisas naꞌipa esis amamnematawama Jon naꞌi, “Fowaꞌ ipaꞌ pafeꞌ anepitap fataupigima wafigima, pafeꞌ patimain? Pafeꞌma pagati anona amanpupulinai siꞌi anota elifita fufin nao-lata tagalimbi? Owaꞌatin. 8 Aꞌa pafeꞌpati main? Pafeꞌ pati anona amannagala klos fasimi atumii? Owaꞌatin.Epes isimba sandaꞌ luwaguf maimfasimi atumi esis sape ifagw kingdembamii atogw.* 9 Apaꞌ ipaꞌ deiꞌpafeꞌ pati main? Pafeꞌ pati anonaaman profet? Aeꞌ aꞌipipa, anenprofet dembinai nikilaꞌ profet hiamihiꞌalam.* 10Aman anamba eaꞌmaꞌuna

    anen atona siꞌi basef fagape Baibelinaꞌiasa God fowaꞌ naꞌipa Jisas nagaꞌi,‘Pemeꞌ, anaf aeꞌ esapaꞌ anona aman

    nogawalipasa basef aeꞌafii niliꞌnofeꞌma inaꞌ. Eaꞌ nondon-domba ufiaꞌw ineꞌikwi.’

    11 “Aeꞌ aꞌipipa endilisi. Amananamba Jon nagapisiꞌas embeli aꞌnikilaꞌ amam hiami hiꞌalammagatagaitap apaꞌi. Apaꞌ epen ami deiꞌ nigawisnomona maol Godi nope Dembinainugumafian, inimba dembeni nikilaꞌJon. Iꞌi epen inimba saꞌusaꞌuni mawambota Godi, anin wapani deiꞌnape damben nikilaꞌana.* 12 Nogotaatamba fowaꞌ Jon nagapisiꞌas embelieaꞌ tafiꞌi togotambel deiꞌ, anom amambanagami maꞌi mohambombagawaf epes sogawis nomona maolGodi nope Dembinai nugumafias.Apaꞌ anom amam dindinapimideiꞌ mawis mape nomona maolinimba atapim mahapilan tatalaꞌinaanen nogape Dembinai ma amom.13Amommagawalipasa basefa muꞌuliGodi faloma basef amom profetimawalipasef mape mafiꞌi metambelnogota Jon nagatagatai.* 14 Apaꞌiꞌi ipaꞌ piꞌi ahoꞌma pigahapifa basefamamifima, deiꞌ pegawa Jon anen siꞌiElaija, aman anamba fowaꞌ amomprofet maꞌi nogafiꞌii. 15 Ipaꞌ epesami aligah hagagalipai, pemeꞌ basefifimba andeandeꞌ.

    16 “Atiasi aeꞌ indilaꞌwaifa ipaꞌ amamnematawa deiꞌ pagape itapi ataipaiiꞌimama? Ipaꞌ pape siꞌi awasi san-dakolas sagapoma sofala anis awasidaias sagaꞌi,17 ‘Apaꞌ mandagala mufapula batagwa

    ipaꞌ, apaꞌ ipaꞌ ina palemb. Apaꞌmandaꞌ awalef siꞌi sagatalafawiagof malef mindiwagef,apaꞌ ipaꞌ owaꞌ pelefa.’

    Ipaꞌ epes deiꞌ pagape itapi pandaꞌduꞌwanigai siꞌi awasi isimba owaꞌsealemb selef sigindiwagefia.*18 Aman anamba Jon nagapisiꞌas

    * 11:1: Mt 14:3 * 11:2: Mal 3:1 * 11:4: Ais 35:5-6; Ais 61:1 * 11:5: Mt 13:57, 26:31 * 11:6:Mt 3:5 * 11:8: Lu 1:76 * 11:9: Mal 3:1; Mk 1:2; Jo 3:28 * 11:11: Lu 16:16 * 11:13: Mal 4:5;Mt 17:10-13; Mk 9:11-13 * 11:17: Mt 3:4 * 11:18: Mt 9:14

  • Matyu 11:19 23 Matyu 11:30embeli nafiꞌi ina naꞌ gwaꞌaisii embelwainimbel, owaꞌatin. Eaꞌ paꞌi ambalaunai napaona.* 19 Aeꞌ ataga epenegefaꞌ alop epesi afiꞌi aꞌ gwaꞌaisisaloma embel wain, eaꞌ patolowepaꞌi, ‘Piti aman anamba nagaꞌwaliꞌita hiatai nagaꞌ embel wain hianiendilisii. Anen alipunai ma amommogofaꞌ takisi magambasoꞌmasimaloma amammandaꞌ waf awafii.’

    Apaꞌ epes ami sigaila gawa fasiniGodi sondaꞌ waf buꞌwafi, isimbaatis deiꞌ hiasi saꞌi, ‘Gawa inimbabuꞌwani.’ ”

    Jisas naꞌi analemb walemb uwahipis,esis ina sambema nelelemba God,owaꞌatin

    (Lu 10:13-15)20 Analemb walemb luꞌwalimbi

    taun fowaꞌ Jisas nandaꞌ hiahaombanagami esis satolom sogawamapaꞌ esis ina sambema nelelembaGod, owaꞌatin. Eaꞌ deiꞌ Jisas nandaꞌmegahahas.* 21 Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Aeꞌati ipaꞌ Korasinipai paloma Betsaidauwahipipa aꞌowaꞌ. Nimanimi akafimiluꞌwami atiasi aꞌ motagamepa. Epesisimba fowaꞌ gani sandaꞌ waf awafiisagape walemb ambalemba bialembTairi Saidon ina sati anom hiahaommaol banagami siꞌi deiꞌ andaꞌamwalemb ipeꞌilimbi, owaꞌ. Iꞌi so-tolumai, sowahoꞌ begahpepeꞌagatamisiꞌi luwaguf tol sope nif agambeh.Ama sigihimbaꞌma anis epes esis eaꞌsambema nelelemb endilisi safeꞌmaGod. Owaꞌ, owaꞌatin.* 22 Endilisiaeꞌ aꞌipipa. Anaf God nogawalogaesis amom nematawa hiasi, afambanimanimi Tairi soloma Saidoniamamba ina luꞌum aꞌowaꞌ siꞌi nima-nimi amamba anaf mogatagama ipeꞌi,owaꞌatin. Anaf anen niti uwahipis,apaꞌ ipaꞌ owaꞌ.* 23Eaꞌ ipaꞌ Kaperneam,anaf esis sosaꞌma agof ipeꞌigufi folotailif? Owaꞌatin. Anaf God nokwahipapefeꞌ wambel awambili hel. Iꞌifowaꞌ gani anona aman nondaꞌ anom

    banagamiwambel ambalemba Sodomsiꞌi andaꞌam wambel ipeꞌimbiliai,epes isimba Sodom ina sogaꞌ manif luꞌwami, owaꞌatin. Deiꞌ bafasasakusas asasisi sope namis. Owaꞌ,owaꞌatin.* 24 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa, nemafafamba luꞌwafi God nogawalogaepesafi, niti fowaꞌ sagape Sodomiuwahipis kwasakwasala. Apaꞌ anenina niti uwahipipa, owaꞌ. Anaf pefaꞌakafimi luꞌwami awami endilisi.”*

    Jisas naꞌi, “Ipaꞌ pifiꞌmai aeꞌ pepomanomaꞌw.”

    (Lu 10:21-22)25 Nemaf afamba Jisas naꞌias

    naꞌamba naꞌi, “O ahame, inaꞌdembinaima ilifi itapi. Inaꞌ nambahoꞌhiahaom amamba ma esis epesgawaisi sogofaꞌ gawa luꞌwanii, eaꞌnambemam nihimbaꞌmasam epesisimba gawa akasi falafisi. 26 Ahoꞌahame okom ineꞌimi magaꞌi eaꞌamamba atom.* 27 Ahame aeꞌanainandaꞌ hiahaom hiami hiꞌalam mapelagol aeꞌagili. Ina anin epen negawaaeꞌ Nogamana Godi, owaꞌatin. Anenatona nogawe. Eaꞌ owaꞌ anin epennegawa ahamea, owaꞌatin. AeꞌNogamana ananiwai atowe egawana.Epes isimbamamahisa igihimbaꞌmasaahamai, isimba wapani esis atissogawana.*

    28 “Ipaꞌ epes pandaꞌ maol nu-maꞌwinii nomaꞌw kwagahipai mapegelaoma ufiaꞌw buꞌwakwi kwa-gafeꞌma Godi, ipaꞌ hipai pifiꞌmaiaeꞌ, endaꞌepa pegapoma nomaꞌw.*29 Pemeꞌ basef aeꞌafi pigiꞌmif pandaꞌwaf aeꞌafi. Waf afamba siꞌi anogalawag aeꞌ aseꞌepaga pegewandefagaikaguf ipeꞌifii. Ipaꞌ pendefaꞌ gawaaeꞌani ma pegegawa aeꞌ. Deiꞌ main?Aeꞌ andaꞌ waf saꞌumbilifi ma epesi,aeꞌ ina agasaꞌma agol aeꞌagili atogilaokom aeꞌami, owaꞌ. Ipaꞌ pifiꞌmaiaeꞌ ma atiasi pegapoma nomaꞌwaambagof ipeꞌigufi.* 30 Deiꞌ main?

    * 11:20: Jna 3:6 * 11:21: Ais 23; Esi 26:1–28:26; Joe 3:4-8; Emo 1:9-10; Sek 9:2-4 * 11:22: Ais14:13-15; Jen 19:24-28 * 11:23: Mt 10:15; Lu 10:12 * 11:24: 1 Ko 1:26-29 * 11:26: Mt 28:18;Jo 3:35, 17:2; Fl 2:9; Jo 1:18, 10:15 * 11:27: Jer 31:25 * 11:28: Jer 6:16 * 11:29: 1 Jo 5:3

  • Matyu 12:1 24 Matyu 12:14Maol aeꞌ eseꞌepan pegefaꞌani, inimbaina hiahaom nimanimi, owaꞌatin.Maol inimba fasini endilisi manegatopalopa ipaꞌ epes hipai.”

    12Jisas atona dembinai ma nemaf

    afamba sagapoma nomaꞌwafi sabat(Mk 2:23-28; Lu 6:1-5)

    1 Aꞌi owaꞌ anef nemaf Judasagapoma nomaꞌwafi sabat, Jisasnafeꞌ anagon owaꞌ, nataga anof aofsagawa witafi aꞌ nawis. Eaꞌ alipumiananimi mafeꞌ malomana nolom-aham mosaga anom wit magaufimaꞌam.* 2Owaꞌ amom Farisi mati wafafambai alipumi Jisasi mandaꞌafi eaꞌmahaliꞌanamaꞌi, “Inaꞌ nitiwaf afambaalipumi ineꞌimi mandaꞌafi. Amomina mondaꞌam naꞌamba ma nemafafaꞌe sabat magapoma nomaꞌwafi,owaꞌi. Deiꞌ maina amom mandaꞌamnaꞌamba?”*

    3 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌipamnaꞌi, “Ipaꞌ pegawa basef ifimba eaꞌma waf fowaꞌ dembinai king Devitnandaꞌafi. Afamba Devit nalomaalipumi ananimi nolomagaham*4 anen nawis ipat luꞌunai Godinomon naꞌ bret atamba amom prismondolali magasoꞌ Godatai. Eaꞌanen naꞌata nasoꞌ alipumi ananimiwapani maꞌata atin. Apaꞌ muꞌuliapeꞌini naꞌi amom eaꞌ pris atommeaꞌata. Owaꞌ anen ina naila muꞌuliinimba, owaꞌ.* 5 Ipaꞌ patalifa basefifimba fagape buk muꞌuliꞌwi Godieaꞌ ma amom pris mandaꞌ maol ipatluꞌunai Godi nomon. Basef ifimba manemaf sagapoma nomaꞌwafi amomina magiꞌmif, owaꞌ. Mumbisilaꞌef.Apaꞌ amom ina mandaꞌ waf awafi,owaꞌatin.* 6 Aeꞌ deiꞌ aꞌipipa, aninepen deiꞌ nagape naꞌai anin aꞌ nikilaꞌipat luꞌunai Godi