BalakandaMandaraMakarandam

ర మ ంధర మక మయణం

(SREEMATH ANDHRA VALMIKI RAMAYANAM)

బలకండ మందర మకరందం

(BALAKANDA MANDARA MAKARANDAM)

వకత అనువకత - చ

"ఆంధర మక-క రవ మ" వనం జవల నర ం వు ర సు స వ RE‐TOLD

BY BY “ANDHRA VALMIKI‐KAVI SARWABHOUMA” VANAM JWALA NARASIMHA RAO

VAVILICOLANU SUBBA ROW “JWALA VANAM” ALIAS VASUDASA SWAMY

బల కండ మందర మకరందం వనం జవలనర ం వు

2

జయ (Jayabheri)

" ర కకద మచందుర నకు చద లు సు తర పటటకన

ర కకద ద వ హ పతనూజకు ర రఘు ము కన

ర కకద ధరమ సవ మరుదుగ ణ మరుత రుదర కన

ర కకద సూరయ చందుర లకు ర కకద మర పుత సూ కన"

"జయము జయంబు మునకు రప కరమ ధనయమూ తకన

జయము జయంబు ! వషద సహయత ర వ సు తర పటటకన

జయము జయంబు శర సంప తు వ ముఖ

చచయప సూరయపుతుర నకు హస కరమ క త కన"

" సుడ సరవ సదుగ ణ న మ హర మ మూ తకన

సల శ వలలభునకున హత శతుర డ యు పుతుర డన

స రు సంగరమునన దశ కంఠులు వు యున

యడంతు ల దుర మ ళుల హనుమతస మఖుయడన"

"అ యపుర రం, లపుర యకం

ఘ ణ మలంకరం, మలంకరయమ

రఘూణం కుల పంచ, ం కుల కమ

సూరయ వంశ సముదూభతం, మ వంశ సముదభవమ"

"పుతరం దశరధ య , పు రం జనక భూప

వ ఠ ను మ రం, శ నంద మ ను మ

కసలయ గరభ సంభూతం, దగ భ ం సవయమ

పుండ క లకషం, సుఫర ం వ కషణమ"

"మతత మతంగ గమనం, మతతహంస వధూగ మ

సరవలక రం, సరవలక మ

లక మం ర మం అ మంచ ం

అ యనయ సదృ రలకయ గృహదంప "


3

షయ సూ క-CONTENTS షయం-(SUBJECT) నంబరు-(PAGE NUMBER)

1. జయ (Jayabheri) ‐2‐

2. ముందు మట (FOREWORD) ‐16‐

3. ఆంధర మక-క రవ మ- సు స వ

ANDHRA VALMIKI‐KAVI SARWABHOUMA-VASUDASA SWAMY

ర కలను సుబబ వు-VAVILICOLANU SUBBA ROW ‐20‐

4. బల కండ మందర మకరందం-ఎందుకు చద ? ఏం లుసుకవచుచ?

BALAKANDA MANDARA MAKARANDAM‐WHY TO READ AND WHAT COULD BE KNOWN ‐27‐

5. రమ ంధర మక మయణం-బలకండ - "మందర మకరందం"

యఖయ రంభం: SREEMATH ANDHRA VALMIKI RAMAYANAM

BALAKANDA “MANDARA MAKARANDAM‐PRLOGUE ‐56‐

6. గరంథ క-గరంథకరత ఇషట వ నమ కరం AUTHOR’S INTRODUCTION TO THE EPIC‐INVOCATION ‐58‐

6.1 "నమ" శశబద రవచనం - (సూథ ల-సూ మ థ లు), కృ కన సుత

6.2 ర శబద రవచనం, బరహమ సుత , సరసవ సుత , వ సుత

6.3 రవ -పర శవరుల సుత , మ సు న ఆంజ యు సుత

6.4 సంసకృత క ందర సుత , తర పరశంస

7. గరంథకరత ( సు సు ) సవ షయం

SELF INTRODUCTION BY THE AUTHOR‐VASUDASA SWAMY ‐66‐

8. ర మ ంధర మక మయణ రణవ-మందరం-అవ క SREE MATH ANDHRA VALMIKI RAAMAYANA KSHEERAARNAVA

MANDARAM‐AVATAARIKA -71‐ 9. సరగ‐1 (SARGA‐1) ‐75‐

9.1 మకక మయణ న ఉప ం న రదుడు

DIVINE SAGE NARADA ENLIGHTENS VALMIKI ON EPIC RAMAYANA


4


10. సరగ‐2 (SARGA‐2) ‐92‐

10.1 తమ రంల హ ం న మక మహ ష-SAGE VALMIKI AT RIVER TAMASA

10.2 మక చూ ందుకు వ చన బరహమ-BRAHMA ARRIVES TO SEE VALMIKI

10.3 మయణం పందుకు మక య ం న బరహమ BRAHMA ENTRUSTS VALMIKI WITH THE RESPONSIBILITY OF NARRATING LEGEND EPIC RAMAYANA IN ITS ENTERITY

11. సరగ‐3 (SARGA‐3) ‐100‐

11.1 మ చ తరనం గ దృ ట చూ న మక

COMPREHENSIVE SEARCH OF RAMAYANA BY VALMIKI THROUGH YOGIC INSIGHT

12. సరగ‐4 (SARGA‐4) ‐103‐

12.1 లకషణ న పరబంధ గరంథ మయణ కథనం

RAMAYANA STORY‐UNIQUE LEGEND OF SCHOLARLY COMPOSITION 12.2 అ ధయల మయణ న నం న కుశ లవులు

KUSHA AND LAVA RENDER MELODIOUSLY RAMAYANA IN AYODHYA 12.3 మయణం నం సుత నన కుశ లవులను ం న ర ముడు

SREERAMA FETCHES RAMAYANA SINGING KUSHA‐LAVA TO HIS PALACE 13. సరగ‐5 (SARGA‐5) ‐110‐

13.1 ర మయణ క ర రంభం-SREE RAAMAYANA STORY BEGINS

13.2 అ య పుర వరణన-NARRATION OF POMP & GLORY OF AYODHYA CITY

14. సరగ‐6 (SARGA‐6)‐and 6+1 ‐113‐

14.1 దశరథ మ గుణ వరణన-NARRATION OF VIRTUES AND

QUALITIES OF KING DASHARATHA 14.2 అ య పురజనుల వరణన-NARRATION OF RESIDENTS IN AYODHYA

15. సరగ‐8 (SARGA‐8) ‐119‐

15.1 పుతర హనతకు ద ప న దశరథు క అశవ థ యగం యలనన ఆలచన

HEART BURNING DASHRATHA PLANS TO PERFORM ASWAMETHA YAGA TO BEGET CHILDREN


5


16. సరగ‐9 (SARGA‐9) ‐122‐

16.1 సనతుకమర వచ లను దశరథు క పన సుమంతుర డు SUMANTRA REPEATS LEGENDARY NARRATION OF SAGE SANAT KUMARA TO KING DASHARATHA 17. సరగ‐10 (SARGA‐10) -124‐

17.1 ఋశయశృంగు చ తరను స వరం దశరథు క పన సుమంతుర డు SUMANTRA GIVING DETAILS OF RISHYASRINGA TO KING DASHRATHA 17.2 ఋశయశృంగు వం ం డుక వ చన శయలు COURTESANS MISLEAD AND BRING SAGE RISHYASRINGA

18. సరగ‐11 (SARGA‐11) ‐127‐

18.1 ఋశయశృంగు చ తరను మ ంత వ ం న సుమంతుర డు FURTHER NARRATION ABOUT SAGE RISHYASRINGA BY SUMANTRA 18.2 ఋశయశృంగు సుక చందుకు పరయణ న దశరథుడు DASHARATHA PROCEEDING TO FETCH SAGE RISHYASRINGA 18.3 ఋశయశృంగు అ ధయ పర ం న దశరథుడు DASHRATHA ARRIVES AYODHYA WITH SAGE RISHYASRINGA

19. సరగ‐12 (SARGA‐12) ‐130‐

19.1 అశవ ధ యగం పరయతనంల దశరథుడు DASHRATHA PREPARING TO PERFORM ASWAMETHA YAGAM‐HORSE RITUAL 20. సరగ‐13 (SARGA‐13) ‐132‐

20.1 యజఞ సం లను దధ ం సుత నన వ షుఠ డు SAGE VASHISHTA COMMENCE WORKS RELATED TO VEDIC RITUAL 20.2 లను ఆ వ ం ందుకు సుమంతుర య ం న వ షుఠ డు VASHISHTA INDUCTS SUMANTRA TO INVITE VARIOUS KINGS 20.3 అ ధయకు వ చన శపు లు KINGS FROM DIFFERENT KINGDOMS ARRIVE IN AYODHYA 21. సరగ‐14 (SARGA‐14) ‐135‐

21.1 అశవ ధయగం ర రంభం-ASWAMETHA YAGA ‐HORSE RITUAL COMMENCES

21.2 యూపసతంభ పర షఠ -STAKING WOODEN RITUAL POST


6


22. సరగ‐15 (SARGA‐15) ‐139‐

22.1 పుతర క ట న దశరథుడు DASHARATHA PERFORMING PUTRA KAMESHTI‐BEGET CHILDREN‐RITUAL 22.2 వణుడు టట బధలను బరహమ నన ంచుకునన వతలు CELESTIAL BEINGS NARRATE TORTURES OF RAVANASURA TO BRAHMA 22.3 వతలకు పరతయకష న ర షుణ మూ త-LORD VISHNU APPEARS TO CELESTIALS

22.4 షుణ వు తమ సంకటలను నన ంచుకునన వతలు CELESTIAL BEINGS EXPLAIN ATROCITIES ON THEM TO LORD VISHNU 22.5 వతలకు అభయ చన షుణ మూ త-LORD VISHNU’S ASSURANCE TO CELESTIAL BEINGS

23. సరగ‐16 (SARGA‐16) -144‐

23.1 మనవ అవ రం ఎతతమ షుణ వును ర థం న వతలు CELESTIAL BEINGS REQUEST LORD VISHNU TO INCARNATE AS HUMAN BEING

23.2 దశరథు క యసం ఇ చన ర జపతయ పురుషుడు PRAJAPATYA PURUSHA GIVES DIVINE DESSERT TO DASHARATHA

23.3 రయలకు య న పం ఇ చన దశరథుడు DASHARATHA DISTRIBUTES DESSERT TO HIS WIVES

24. సరగ‐17 (SARGA‐17) -148‐

24.1 నరులను సృ ంచమ వతలను య ం న బరహమ- న తప త వరణ

BRAHMA INSTRUCTS CELLESTIAL BEINGS TO CREATE MONKEY RACE‐ DETAILS OF PROCREATION OF “VANARAS‐MONKEY RACE

25. సరగ‐18 (SARGA‐18) -151‐

25.1 గరభం ధ ం న రకసలయ -SREE KOUSALYA DEVI IN PREGNANCY

25.2 ర ము శవ వరణన-NAARAATION OF SRI RAMA’S CHILDHOOD

25.3 జకుమరుల గుణ వరణన-NARRATION OF VIRTUES & QUALITIES OF PRINCES

25.4 దశరథు చూడ క వ చన వ తుర డు-SAGE VISHWAMITRA COMES

TO MEET DASHARATHA

25.5 వ తుర చన కరణనన న దశరథుడు-DASHARATHA ENQUIRES VISHWAMITRA REASON FOR HIS ARRIVAL


7


26. సరగ‐19 (SARGA‐19) -159‐

26.1 దశరథు చన కరణ న పన వ తుర డు VISHWAMITRA EXPLAINS DASHARATHA REASON FOR HIS COMING 26.2 ర ము తన పంపమ దశరథు అ న వ తుర డు VISHWAMITRA ASKS DASHARATHA TO SEND SREE RAMA WITH HIM 27. సరగ‐20 (SARGA‐20) ‐162‐

27.1 ర ము పంపదలచక ప త సుత నన దశరథుడు UN‐WILLING TO SEND SREE RAMA DASHRATHA UP‐SETS AT THE REQUEST

27.2 యజఞ న ఘనం సుత నన కషసుల వృ త ం న వ తుర అ న దశరథుడు DASHRATHA ENQUIRES VISHWAMITRA ABOUT DEMONS HINDERING RITUAL

27.3 ర ము పం ందుకు క ం న దశరథుడు-DASHARATHA REFUSES TO SEND SREE RAMA 28. సరగ‐21 (SARGA‐21) ‐166‐

28.1 దశరథు క ం న వ తుర డు: ర ము పంపమ దశరథు క బ ం న వ షుఠ డు-VISHWAMITRA’S INDIGNATION ON DASHARATHA‐

VASHISHTA INTERVENES TO CONVINCE DASHARATHA TO SEND SREE RAMA 29. సరగ‐22 (SARGA‐22) ‐169‐

29.1 మలకషమణులను వ తుర ంట పం న దశరథుడు DASHARATHA SENDS RAMA AND LAKSHMANA WITH VISHWAMITRA 29.2 బల-అ బల దయలను ము క పన వ తుర డు-VISHWAMITRA

IMPARTS THE SECRET BALA‐VIGOUR AND ATHI BALA‐VITALITY VIDYAS‐SECRET KNOWLEDGE TO SREE RAMA 30. సరగ‐23 (SARGA‐23) ‐173‐

30.1 కసలయ సుపరజ మ – సర జనయ FORTUNATE IS KOUSALYA TO BEGET YOU‐SREE RAMA AS HER SON 30.2 ము క వంగ శ వృ త ం న పన వ తుర డు VISHWAMITRA TELLS RAMA ABOUT THE VANGA DESA


8


31. సరగ‐24 (SARGA‐24) ‐175‐

31.1 సరయూ వృ త ం న ము క పన వ తుర డు VISHWAMITRA NARRATES ABOUT RIVER SARAYU TO SREE RAMA 31.2 మలద-కరూశల వృ త ం న ము క పన వ తుర డు VISHWAMITRA NARRATES ABOUT MALADA‐KAROOSHA VILLAGES TO SREE RAMA 31.3 ము క టక వృ త ం న పన వ తుర డు VISHWAMITRA NARRATES ABOUT DEMON TATAKA TO SREE RAMA

32. సరగ‐25 (SARGA‐25) ‐177‐

32.1 టకను శ ం న అగసుత డు-AGASTYA CURSED TATAKA

32.2 టకను చంపమ ము క బ ం న వ తుర డు-VISHWAMITRA

ENCOURAGES SREE RAMA TO ELIMINATE AND KILL TATAKA 33. సరగ‐26 (SARGA‐26) ‐179‐

33.1 టకను వ ం న ర ముడు-SREE RAMA KILLS & ELIMINATES TATAKA

34. సరగ‐27 (SARGA‐27) ‐182‐

34.1 ర ము క య త ర లను ఇ చన వ తుర డు 35. సరగ‐28 (SARGA‐28) ‐183‐

35.1 ర ము క ఉపసం ర అ త ర లను ఇ చన వ తుర డు SAGE VISHWAMITRA ACCORDS SRIRAMA ANULMENT MISSILES 36. సరగ‐29 (SARGA‐29) ‐185‐

36.1 ర ము క ధ శరమ వృ త ం న పన వ తుర డు VISHWAMITRA NARRATES ABOUT SIDDHA HERITAGE TO SRIRAMA 37. సరగ‐30 (SARGA‐30) ‐189‐

37.1 వ తుర య న ర సుత నన ర మ లకషమణులు SRIRAMA‐LALSHMANA SAFEGUARDING VISHWAMITRA’S RITUAL 37.2 మ చు త కటట సుబహు చం న ర ముడు SRIRAMA HITS OUT MARICHA AND KILLS SUBAHA


9


38. సరగ‐31 (SARGA‐31) ‐191‐

38.1 మ లకషమణులను ల నగ క సుకళుత నన వ తుర డు VISHWAMITRA TRAVELS TO MITHILA ACCOMPANIED BY RAMA‐LAKSHMANA

39. సరగ‐32 (SARGA‐32) ‐193‐

39.1 తమ వంశ కథను ర ము క పన వ తుర డు VISHWAMITRA NARRATES HIS OWN ANCESTROL BACKGROUND TO SRIRAMA

39.2 కుశ భు పు రకల వృ త ంతం-STORY OF KUSHANABHA DAUGHTERS

40. సరగ‐33 (SARGA‐33) ‐196‐

40.1 యు వుడు తమను అవమన ప డ తం రక పన కుశ భు కూతురులు DAUGHTERS OF KUSHANABHA EXPLAIN TO FATHER HOW AIR‐GOD MISCHEOUSLY INSULTED THEM

40.2 బరహమ దతుత చ తర-STORY OF BRAHMADATTA

41. సరగ‐34 (SARGA‐34) -198‐

41.1 ఎంత పప మ తుమల కరతవయ భగవత వ య శకత యడ HOWEVER MIGHTY ONE MAY BE‐DEVOTION TO GOD IS THE BEST ALTERNATIVE 41.2 ర వరణన-NARRATION OF NIGHT AND DARKNESS 42. సరగ‐35 (SARGA‐35) -200‐

42.1 వ తుర గం న వృ త ం నఅ న ర ముడు SRIRAMA ENQUIRES VISHWAMITRA ABOUT RIVER GANGA

43. సరగ‐36 (SARGA‐36) ‐202‐

43.1 ర ము క గంగ " రపథగ" అ న వృ త ం న పన వ తుర డు VISHWAMITRA NARRATES TO SRIRAMA HOW AND WHY RIVER GANGA INFLUXES INTO THREE PATHS

43.2 వతలను శ ం న రవ

PARWATI CURSES DIVINITIES AND CELLESTIAL BEINGS 44. సరగ‐37 (SARGA‐37) ‐204‐

44.1 కుమర వ జనమ చ తర BACKGROUND OF KUMARASWAMY’S BIRTH 44.2 కుమర వ జననం-BIRTH OF KUMARASWAMY


10


45. సరగ‐38 (SARGA‐38) ‐206‐

45.1 సగర చకరవ త వృ త ంతం-STORY OF LEGEND SAGARA EMPOROR

46. సరగ‐39 (SARGA‐39) ‐208‐

46.1 అశవ ధం సుత నన సగరు యజఞ వ న అపహ ం న ఇందుర డు INDRA SNATCHES AWAY THE RITUAL HORSE OF SAGARA PERFORMING ASHWAMETHA YAGA

46.2 సగర కుమరులను ంచమ బరహమకు నన ంచుకునన వతలు CELLESTIAL BEINGS APPEAL BRAHMA TO STOP SONS OF SAGARA DIGGING THE EARTH

47. సరగ‐40 (SARGA‐40) ‐210‐

47.1 బరహమ కలప వరణ-క లు క నక భసమ న సగర కుమరులు SAGE KAPILA BURNS DOWN SONS OF SAGARA INTO ASHES 48. సరగ‐41 (SARGA‐41) ‐212‐

48.1 యజఞ వ న కందుకు న అం మంతుడు AMSHUMAN GOES IN SEARCH OF RITUAL HORSE 48.2 గంగను మమ అం మంతు క బ ం న గరుతమంతుడు GARATMANT‐GARUDA THE EAGLE VEHICLE OF LORD VISHNU ADVISES AMSHUMAN TO GET RIVER GANGA TO EARTH 49. సరగ‐42 (SARGA‐42) ‐214‐

49.1 గంగను చందుకు తపసుస న భ రథుడు BHAGEERATHA PRAYS GOD TO BRING GANGA ON TO EARTH 50. సరగ‐43 (SARGA‐43) ‐215‐

50.1 వు జట టం నుం బయట క చన గంగ

GANGA DESCENDS TO EARTH THROUGH LORD SHIVA’S TUFTS OF HIS HEAD HAIR 50.2 గం జలననం న జహునడు SAGE JAHNAVAVI DRINKS THE ENTIRE WATER OF GANGA 51. సరగ‐44 (SARGA‐44) ‐218‐

51.1 భ రథు క పరతయకష న బరహమ- గంగ మ తమ ం

BRAHMA APPEARS BEFORE BHAGEERATHA‐GANGA THE GREAT


11


52. సరగ‐45 (SARGA‐45) ‐221‐

52.1 వ తుర ల నగర వృ త ం న అ న ర ముడు SRIRAMA ENQUIRES VISHWAMITRA ABOUT THE PLACE VISHALA 52.1 లహల న ం న వుడు-SHIVA CONTAINS POISON BY CONSUMING IT

52.3 ర సముదరంల ఉద ం న ధనవంత -త తరములు EPITOME OF LIFE SCIENCES‐AYURVEDA AND RIGHTEOUS SOUL DHANVANTARI SURFACE FROM THE MILKY OCEAN 53. సరగ‐46 (SARGA‐46) ‐225‐

53.1 ఇందుర చంపగల కడుకుకరకు వరతం న

DITI SEEKS FOR A SON CAPABLE OF KILLING INDRA 53.2 గరభంల వునన ం న ఖం ం న ఇందుర డు INDRA DISSECTS THE FOETUS IN THE WOMB OF DITI

54. సరగ‐47 (SARGA‐47) ‐227‐

54.1 సపత మరుతుత ల జననం-BIRTH OF SEVEN WIND‐GODS: THE SAPTA MARUT GANAS

54.2 ల శ వృ త ం న ర ము క న వ తుర డు VISHWAMITRA NARRATES THE LEGEND OF VISHALA KINGDOM TO SRIRAMA

55. సరగ‐48 (SARGA‐48) ‐229‐

55.1 సుమ వ తుర ల సం షణ

CONVERSATION BETWEEN KING SUMATI AND SAGE VISHWAMITRA

55.2 తము ఆశరమ వృ త ంతం-GOUTAMA HERMITAGE

55.3 అహలయను, ఇందుర శ ం న తముడు-GOUTAMA CURSES AHALYA & INDRA

56. సరగ‐49 (SARGA‐49) ‐232‐

56.1 అహలయ ప చనం-AHALYA REDEEMED FROM HER CURSE 57. సరగ‐50 (SARGA‐50) ‐234‐

57.1 లకు తునన ర మ లకషమణ వ తుర లు SRIRAMA‐LAKSHMANA ON THEIR WAY TO MITHILA


12


58. సరగ‐51 (SARGA‐51) ‐235‐

58.1 వ తుర పూరవ వృ త ం న ర ము క పన శ నందుడు SAGE SHATANANDA BRIEFS SRIRAMA ABOUT VISHWAM AND HIS ENTIRE BACKGROUND

59. సరగ‐52 (SARGA‐52) ‐237‐

59.1 వ షుఠ ఆశరమ క న వ తుర డు VISHWAMITRA ARRIVES AT SAGE VASHISHTA’S MERMITAGE

59.2 వ తుర క ందు న వ షుఠ డు-VASHISHTA’S HOSPITALITY TO VISHWAMITRA

60. సరగ‐53 (SARGA‐53) ‐238‐

60.1 కమ నువును తనకమమ వ షుఠ అ న వ తుర డు-VISHWAMITRA

REQUESTS VASHISHTA TO GIVE HIS SACRED COW:KAMADHENU 61. సరగ‐54 (SARGA‐54) ‐240‐

61.1 కమ నువును బలతక ం ఎతుత కు తునన వ తుర డు VISHVAMITRA FORCIBLY SEIZES & DRAGS AWAY SACRED COW

61.2 వ తుర య న శనం న కమ ను క పత న

CREATED FORCE OF SACRED COW SUBDUES VISHVAMITRA’S ARMY

62. సరగ‐55 (SARGA‐55) ‐242‐

62.1 వ షఠ వ తుర ల యుదధం-WAR BETWEEN VASHISHTA & VISHVAMITRA

63. సరగ‐56 (SARGA‐56) ‐244‐

63.1 వ షుట జయం య ర జయ VITORY OF VASHISHTA OVER VISHVAMITRA IS VICTORY OF “GAYATRI”

64. సరగ‐57 (SARGA‐57) ‐246‐

64.1 రశంకూ ఖయనం-THE LEGEND OF TRISHANKU

65. సరగ‐58 (SARGA‐58) ‐247‐

65.1 రశంకుడ రు వ క కరణం- వ రుష బల రం

NARRATION OF SAD TALE AND IDEALISTIC IDEA OF TRISHANKU


13


66. సరగ‐59 (SARGA‐59) ‐250‐

66.1 వ షుఠ కుమరులను శ ం న వ తుర డు VASHISHTA CURSES SONS OF VISHVAMITRA

67. సరగ‐60 (SARGA‐60) ‐251‐

67.1 రశంకు సవ గ క పం న వ తుర డు VISHVAMITRA EFFECTUATES TRISHANKU’S TRAVEL TO HEAVEN

68. సరగ‐61 (SARGA‐61) ‐253‐

68.1 న స ఖయనం THE LEGEND OF SHUNASHEPA

69. సరగ‐62 (SARGA‐62) ‐255

69.1 వ తుర శరణుజ చన న సపుడు SHUNASHEPA APPROACHES VISHVAMITRA

70. సరగ‐63 (SARGA‐63) ‐257‐

70.1 నకను హం న వ తుర డు VISHVAMITRA ENTICED BY MENAKA’S BEAUTY 70.2 మహ షన వ తుర డు-VISHVAMITRA BECOMES “GRAET‐SAGE”

71. సరగ‐64 (SARGA‐64) ‐259‐

71.1 వ తుర తపసుస భంగం యబ న రంభ

RAMBHA ATTEMPTS TO CAUSE HINDRANCE TO VISHVAMITRA’S ASCESIS

72. సరగ‐65 (SARGA‐65) ‐261‐

72.1 ర తపసుస న వ తుర డు PROLONGED ASCESIS BY VISHVAMITRA

72.2 వ తుర క బరహమ ష వ న ఇ చన బరహమ BRAHMA ACCORDS HIGHEST ORDER‐BRAHMA SAGESHIP TO VISHVAMITRA

73. సరగ‐66 (SARGA‐66) ‐264‐

73.1 మ లకషమణులకు వు లుల చూపమ జనకు క పన వ తుర డు VISHVAMITRA TELLS KING JANAKA TO SHOW SHIVA’S BOW TO RAMA AND LAKSHAMANA


14


74. సరగ‐67 (SARGA‐67) ‐266‐

74.1 మలకషమణులకు వు ంట చూ ం న జనకుడు JANAKA SHOWS SHIVA’S BOW TO RAMA AND LAKSHMANA

74.2 హరు లుల న ర ముడు-SRIRAMA BREAKS SHIVA’S BOW

74.3 దశరథు దగగరకు దూతలను పం న జనకుడు JANAKA SENDS HIS PLENIPOTENTIARIES TO DASHARATHA

75. సరగ‐68 (SARGA‐68) ‐268‐

75.1 దశరథు క న జనకు దూతలు JANAKA’S MESSENGERS MEET DASHARATHA

76. సరగ‐69 (SARGA‐69) ‐270‐

76.1 దశరథు కుశల పరశనలు న జనకుడు JANAKA EXCHANGES PLEASENTARIES WITH DASHARATHA

77. సరగ‐70 (SARGA‐70) ‐271‐

77.1 జనకు క సూరయవంశ కరమ న పన వ షుఠ డు VASHISHTA NARRATES SOORYA DYNASTY‐IKSHVAKU’S BLOODLINE 78. సరగ‐71 (SARGA‐71) ‐274‐

78.1 తన వంశకరమ న వ షుఠ క పన జనకుడు JANAKA NARRATES HIS LINEAGE TO VASHISHSTA 79. సరగ‐72 (SARGA‐72) ‐276‐

79.1 న వరణ-RITUAL OF COWS AND RICHES DONATION

80. సరగ‐73 (SARGA‐73) ‐278‐

80.1 దశరథు చూ ందుక చన యు తుత

YUDHAJIT TURNS‐UP TO SEE DASHARATHA 80.2 కలయణ ఘటటం-SEETA MARRIAGE EVENT

81. సరగ‐74 (SARGA‐74) ‐282‐

81.1 అ ధయకు ళుతునన దశరథు క మరగంల అపశకు లు DASARATHA CONFRONTS BAD OMENS ON THE WAY TO AYODHYA 81.2 ర ము చూ ందుక చన పర ముడు PARASHU RAMA COMES TO SEE SRIRAMA


15

షయం-(SUBJECT) నంబరు-(PAGE NUMBER) 82. సరగ‐75 (SARGA‐75) ‐284‐

82.1 పర ము ం ంచమ ర థం న దశరథుడు DASARATHA REQUESTS PARASHU RAMA TO GIVE UP ANGER 82.2 వ షణవ ధనుసుసల వృ త ంతం-LEGENDS OF SHIVA‐VISHNU BOWS

83. సరగ‐76 (SARGA‐76) ‐287‐

83.1 పర ము కక ం త న ర ముడు SRIRAMA ANNIHILATES THE STRENGTH OF PARASHU RAMA

83.2 తన పుణయలకల ద అసత రం యమ ర ము ర థం న పర ముడు PARASHU RAMA REQUESTS SRIRAMA TO RELEASE BOW AIMING AT

ELIMINATING HIS ASCETIC MERIT 84. సరగ‐77 (SARGA‐77) ‐290‐

84.1 పర ముడు న సంగ దశరథు క ప పరయణం కన ంచమనన ర ముడు SRIRAMA INFORMS DASHARATHA OF PARASHU RAMA’S DEFEAT AND SUGGESTS TO CONTINUE JOURNEY

84.2 అ ధయ పర ం న దశరథుడు-DASHRATHA ENTERS AYODHYA

84.3 సవపురంల సుఖలనుభ ం న ర ములు SEETA & SRIRAMA IN THE WELFARE OF PEOPLE

85. బల కండ వ ప యలు-గదయం-CONCLUDING BALA KANDA POEMS & PROSE ‐293‐

86. ఆంధర మక మయణంల ఛం పర లు ‐294‐

86.1 ముందు .. ... మట

86.2 బల కండ ల ఛం పర లు 87. ర తఃసమరణయు ఆణము యలు ‐313‐

SREEMATH ANDHRA VALMIKI RAMAYANAM GENESIS‐NEED, CONCEPT AND EVOLUTION‐OF THE BOOK

88. " రమ ంధర మక మయణం" గరంథ పరకటన నం- గరంథ సమరపణ పరకరం ‐318‐ PUBLISHING THE EPIC BOOK SREEMATH ANDHRA VALMIKI RAMAYANAM (EPIC BOOK DEDICATION PROGRAM)

89. 1909 ల ము రంచబ న రమ ంధర మక మయణం క ‐325‐ SREEMATH ANDHRA VALMIKI RAMAYANAM‐ PREFACE TO 1909 PUBLICATION మయణంల ఏముం -ఆంధర మక మయణం ఎందుకు చద ?) WHY VALMIKI RAMAYANAM IS GREAT?‐(QUINTESSENCE OF ANDHRA VALMIKI RAMAYANAM)

90. ర మను ‐345‐


16

ముందు మట‐(FOREWORD)

కటర మ ర న డ మనవ వనరుల అ వృ ధ సంసథల (హద బద, ఆంధర పర శ) అ షనల కటర , ను ఉ యగం సుత నన లల , మ రుగున రమన లక ట జయ ఘ రుయలు రుం రు. అపపటల ఆయన స య . ఇటవల వరకూ ఆయన రుమల రుప వ థ నం ధరమ

పర ర ప షత కరయద శ ప రు. ఇపపటక అకక మ గంల ప సుత నరు. ఆయన ల ం దలు దర క మ మం సమ సుత ం డు. క యలయంల అ క క షయలను

చ చసుత ననపుపడు, ఉనన కరుల సమకషంల ఉననపుపడు కూ , సంద భ తం మయణంల పన అం లను సంసథల రవహసుత నన కషణ కరయకరమలకు అనవ ం మ ంత పుణయం -ణయత కషణ కరయకరమలను రవహం ందుకు డప డు. పర తయం మయణం యణం డు. కంట వయసుల నన , జఞ నవృ ుధ డు. తయ కృ యలు లవరకు ఆయనకు

నచచక . ఆయన పర ఉదయం అను ట నం సుకుంటుంట చ న మ నన రు జఞ త క చ రు. సు సు రు ర ం న ఆంధర మక మయణం మందరం కండల న క రలకు యణం రు మ నన రు. సు సు రూ ఆయన షుయలు సుబబ సు రూ

( స డు) ఖమమం లల , ము ండ మండలం, వనం కృ ణ పురం ర మంల వునన మ ఇంటల లు మ ఇంట వనం రు బలయంల. మ నన ననతనంల ను,

అంగలకుదురుల సు సు రు థ ం న ర కదండ మ వ వక ధరమ సమజం ఆశరమ క ల ను. అల కు సు సు గు ం కంత మ నన వ , కంత జయ ఘ రుయల వ లుసుక అవకశం క ం .

ఆయన దగగర సు సు ఆంధర మక మయణం సుందర కండ మందరం సుక చదవడం, ఐ ళలకరతం అ క ల , స టల మ ం కూతురు క నర ఇంటల వుననపుపడు ర ం క న లుగుల వునన న షట యవ క షల "సుందర కండ మందర మకరందం" యడం, పుసతకరూపంల బపు ముఖ తరం సుకు వడం జ ం . దట ముదరణ

పుసతక షకరణ ఆగసట 8, 2004న, ం ముదరణ పుసతక షకరణ ఆగసట 8, 2009న, మ రమ అనన రు-కటర అ త ండు రం వు బవ తుల ద జ ం . పరధమ ముదరణకు అపపటల ఆంధర

పర శ పరభుతవ సమ ర ర సంబం ల ఖ క షనర ప సుత నన ఐఏఎస అ క ర. క. . రమణ


17

రు (ఇటవ వరకు ఆయన రుమల రుప వ థ నం కరయ రవహణ క ప రు) స యపడడ కకుం , పుసతక షకరణకు రవ అ మ ఇంటక చ పరయ న న ర తసహం రు. యదృ ఛకం -అదృషఠ ం , ఈ బల కండ పుసతకం యడం పూరత న న

కూ , ఆయన నునన న ర స క (అ క) ల వుండడం, పుసతకం యడం పూరత ంద దట ఆయనక పపడం జ ం . "సుందర కండ మందర మకరందం" య క ర మచందుర డు అపపటల అ కకు పం ం నటల , "బల కండ మందర మకరందం" య క ఆ ర ము , ఇపుపడు కూ అ క న ర స కకు పం డు. అపుప స టల వునన మ అమమ క నరకు కూతురు పుటట సమయంల నూ-మ రమ క ల ం. ఇపుప , న ర స క ల వునన మ కుమరుడు-కడలు రుల కు కూతురు పుటట సమయంల వ చం. ఇల మ ఇదదరు మనుమ ళుల ను ండు "మందర మకరం ల “ను ందుకు కరణమయయరు. ఒక మనుమ లు ( రు- థ) ళలమమ గరభంలం , త ర అంశ , తన థసుసను ప కషం కం ం "సుందర కండ మందర మకరందం" య క డప ం . ఇక మ మనుమ లు ( రు-కనక) ళలమమ గరభంలం , త ల మ అంశ , మత ర తసహం , "బల కండ మందర మకరందం" య క డప ం . హద బద ల వునన అంద కంట దద మనుమ లు ( రు- హర), ల మ-సరసవతుల ఉమమ అంశ, ండు రుల కూ , తవర పుసతక రచన పూ త యల -కరణం, ఎంత ందర పూ త త , అంత

తవర , దగగరకు ం వ త మ . అందుక, కు ఈ ముగుగ రంట ఇషటం. అం ఇషటం, మ మనుమలు య వన, అనష అ న కూ . మక సంసకృత మయణ న, య మకం పూరవ కండల స ఉతతర కండనుకూ ం న ఏకక మ ను వుడు ఆంధర మక-క రవ మ కలను సుబబ వు ( సు సు) రు. ఆయన ంత-సవతంతర రచన అ ంచుకునన రమ ంధర మక మయణం మంద ల న,

లుగు ల లుగు రగుల ష ర చు య న ఏ -ఐ రు ద బద ల కరత సంత ంచుకు న . దురదృషటవ తుత , కలకరమంల, అవ న మరుగున ప తు న నననభయం-ఆం ళన లంట కంద క క ం . ఆ అలచన , సు సు మంద ల న, "మందర మకరం లు" , ఆయ వకత , ను కవలం అను వకత- చ , సరళ న డుక షల- ధయ నంత లఘు కృ ల అం ంచు మ పరయతనం "సుందర కండ మందర మకరందం" , మ పరయతనం "బల కండ మందర మకరందం" యడం ఆరం ం ను. మనుగరహంవలల "సుందర కండ మందర


18

మకరం " క దదల అనుగరహం ల ం ం ముదరణకు కూ చుకుం . ఆ పుసతకం చ న పలువు ఆ రవచ లను-ఆద మ లను అను తయం ందడం అదృషటం సుత నను. ఆ దదల ఆ రవచనం, ము అనుగరహం ల ం , "బల కండ మందర మకరందం" యడం కూ పూ త యగ ను. భగవంతు అనుగరహం ల ంచ ముదరణకు చుకుంటుంద ఆ సుత నను.

ర తఃసమరణయు ఆణము యలు: ఇకక క షయం ప . 1909 వ సంవతసరంల ట ననపు ( ట న) ల " ర జయం ము ర ల" ల ము రంచబ , ఒక అజఞ త మ ను వు వ "క నయ (అ క) శవ యలయం" కు ం న "బరక " గరం లయం రుకు , "గూగుల

సంసథ " టలజ నందువలల కంట ప న సు సు అల ట " ర మ ంధర మక మయణం" దట సంపుట నుం క ం న షయలను "మందర మకరందం” ల ందుపరుసుత నను. అపురూప న అల ట గరంథకరత అ ర యలు అకషర లకషలు ఆణము యలు. ర మరుగవుతునన వం ళల ట అపురూప న లుగు హతయంల అతయంత ఆదరణయ న సు సు అల ట " రవచన మయణం" ల లుగు (బల, అ ధయ, అరణయ, క కంధ) కండల టు, ఆయన ఎందుకు-ఎల మక మయణం చ ం , ఎల ం , ఎల అంకతం ఇ చం లంట షయల కం వు నయందుల. గూగుల సంసథ కృ అ నం ం . ఆ సంసథల మ అబబ ఆ తయ

ఉననత హ ల ప యడం జం మకు గరవ కరణం. లక ట రు "సుందర కండ మందర మకరందం" పుసతక క న "మంగళ రణం” ల,

న కండలను కూ అ ల యగల శకత-సమయ- మ థ లను కను గరహం ల ఆ సుత నన నరు. బహు ఆయన ఆశ, ఆశయం ఈ ధం ర రుతునన . సత క "బల కండ మందర మకరందం" య క రరణ- ర సహం ల ం ం మతరం "దరశనమ" ఆ య మక సం క సం దకు వల అ . అపపటల ఆ ప రకను పర ల పరచు ంచ క తన వంతు సహక న అం సుత నన యర రకయుడు ర .ఎస. మకృషణ ర దబలం బల కండను ల ల దరశనమ ప రకకు . " మయణం రసరమయం" అనన షక కంద న రు పరచు ం రు. బహు ర దబలం లక ను అంత ందర ఇ య క పూనుకక .

" మయణం రసరమయం... ... ... మ మం స సమరణయం... ... ... మయణం రసరమయ కవయం. అ ట కష మంతరంల - - శబదం, పం కష మంతరంల -మ- శబదం క వ షట మహ ష ఏ పుణయ ముహూరతంల దశరథ తనయు క - మ- మ న ఖ రు క , యుగయు లకు, మ మం


19

రక మంతర ం -అజ మర ం . మయణ న ఎ న రుల చ - న త రదు. ఆదరశ పురుషు న ము చ న మయణ కవయం మక మహ ష అనుగరహం రు. ఎంద మ ను వులు మయణ న భకతజన కట ముందుం రు. ఎ న పరపంచ షలల లుల తునన మయణం తయ యణ గరంథ ం " అ అంటూ, మయణ మధు య న దరశనమ ఆ య మక

మసప రక ఠకులకు అం ం , మ వకు అంకతమ వల , ఆ ప రక సం దకులు, యర రకయులు ర. .ఎస. మకృషణ వ కు య , ననున ర తసహం ఆ ప కపప ం రు. ంబర 2005 సం కనుం బల కండను పర ల యడం ఆరం ం ను.

పరమ గవ తతములు, ఋ తులుయలు, ఆంధర మక -క రవ మ పర ధ కకకన సు సు ( కలను సుబబ వు రు) ర త రమ ంధర మక మయణం-బల కండ

మం న మందర మకరందం , ఆయ వకత , ను కవలం అను వకత- చ దరశనమ ప రక వ అం ం న న పుసతక రూపం తవరల అం సుత నను. ముందు గ కండలను కూ మందర మకరం లు మలచల క క- భగవదనుగరహం వలల అ ర రుతుంద ఆశ. మ నన వనం ర స వు రు ఇపుపడు ం వుంట బహు ఆయన కంట ఈ షయంల సం ం వరూ వుండరనుకుంట ! ఆయన బర కుననపుపడు టల వుం ల ఆయన

కరుకు న అల కంతవరకు వు ననన క ఇంతకుముందు న సుందర కండ మందర మకరందం, ఇపపట ఈ బల కండ మందర మకరందం ఒక దరశనం.

న నంత న తం ర-త ల, వనం ర స వు క-సు లమమ క, వ ముతతవరం ర మచందర వ క ఈ పుసతకం అంకతం సుత నను. వనం జవల నర ం వు (VANAM JWALA NARASIMHA RAO)


20

ఆంధర మక-క రవ మ- సు స వ

“ANDHRA VALMIKI‐KAVI SARWABHOUMA” VASUDASA SWAMY

ర కలను సుబబ వు VAVILICOLANU SUBBA ROW

ర మయణం ర ర. సు సు ర మ ంధర మక మయణం, మంద ల న,

మం ర మకరంద మధు యల. క కులగురువు క సు అననటుల ."చ తర మ ము . రచన తుత మకుల . నం న రు క నర తుర లన కుశ లవులు. ఇంతట మహ య న మయణ

కవయంల, ర తలను పరవ ంప య అంశం అ లదు. భగవ గ త, ర షుణ సహసర మ త తరం, ర మయణం ర య సంసకృ రూ లు. స తన ధరమ పర దకలు. ట మ క త వలు ధరమ-జఞ లు. ఈ ం ంట చయ-వయం థ ల ర


21

మ ర మయణం ఆ షక త ం . మక ఆ క . మయణం ఆ కవయం. ఇ ధవ -అరథ పర త మ మంతరపూతం. య ర జసంయుతం. ఔప షతతవ రం. సమరణ- యణ మతరం అంతఃకరణ ధ అవుతుం .

మక మయణ న య మకం , పూరవ కండల స ఉతతర కండను కూ క ం న ఏకక మ క క త షులు కలను సుబబ వు ( సు సు) రు. ఆ మ ను వు

ఆంధర మక మయణం మంద ల న, లుగు ల లుగు రగుల ష ర చు య న ఏ సంత ంచుకు న . క , కలకరమంల అవ న మరుగున ప తు న . మయణ క రచ త ఒకక . మక మహ ష తపప ఇతరులవ క మయణం రచ త అ పుపకు హకుకలద అ . సు సు రు కూ యఖయతన అంటరు తన ఆంధర మక మయణ క.

మక మయణ ర గర మధ న "మందర" మకరం లనూ, రమ మ రమయ యూ లనూ, లుగు రగుల పం , ఆ మథనంల ఆ రభ ం న ర ముల త వ న, ద ం స సమృ ర భం అనవ ం , ఆంధుర ల హృదయ క లను పరపులల ం న పరమ గవ తతములు "ఆంధర మక" సు స వ . " మ భకత మర జయం మనవుల కబబ

మన ! ఆ మనవుల సందరశనం అతయంత బర మనంద " అనన యగ జ వ కరతనకు కర వయ సవరూపులు సు స వ . ఆంధర మక సు స వ అవత ం వునన కలంల,

దరశన-అనుగరహ షణ గయమ బన రు, " ర మ ర మయణం-మందరం" యణ పరుల, తమ పరంపరకు ర సు స వ వయ సమృతులను అం ం త ం రు. మక సంసకృత మయణ న అంద కంట టట దలు ఆం రక ం , ప -ప మయణ పఠన ఠన శరవణదుల

పటల ఆంధుర లకు అతుయ స న క ం , " మ భకత మర జయం" అంట, ఆంధర శ సుమ, అ ం న రుపమ మ భకుత లు సు స వ రు.

ఇర లుగు య ర మం ర కష లల బం ంచబ న మంతర మం ష మక మహ ష ర ం న రమ ర మయణం. మ మ ను వులూ, మ వంసులూ క త షులు రమన కలను సుబబ వు ( సు సు) రు, మక మయణ న య తథం మంతరమయం సూత , ఛం యతులను ఆయ థ లల , మక న ం రు. మక మయణ క

తులయ న థ - రమయ న, లుత రవచనం ఆంధర మక మయణ క అం ం ,


22

తదనంతరం, "మందరం" అ క ష ర చు య న క ం రు. ఆంధర ఠక లకం మంద న అ రం అ మ ం ం -ఆద ం ం . సు సు క తక ఆల ల ం ఆంధర మక మయణం. ఆంధర షల అంతకుముందు మయణ క య మూలలు లవ , అరథ పూ త క , కవయ-ఇ స రవ తర , సరవజన

పఠ య , ర మణక , మూలనుసర న మయణం లుగుల వుండడం లకపకరం ం ,

ర ం ం గరం న సు సు రు. ఎ ళలల మయణ న లుత రవచనం ఆం రక ం ,

అల ట కడప మండలంల ఒంట టట కదండ మ వ క అంకతం రు . ఆయన ర ం న రవచన మయణం, ఆయన త కలంల , లు దు రుల ము రంచబ ం . ఆంధర మక మయణం బల కండల, తన సవ షయం గు ం పర త సూత సు సు రు, సంసకృత మయణ న ర మచందుర కుమరులన కుశ-లవులు లక క పరకటం నటల , తనకూ ఆయన

కుమరు , అలంట అ కరం వుంద , అ సంక పంచడం మతర తన వంత - రవహంచడం ర ము వంత , పూ త ం రం ఆయన భుజల సుత నన , ఆయన వలద న వదలన పుపకుంటరు.

సు సు రు ర ం న ఆంధర మక మయణ క లుగుల స న యఖయనముంట, సంసకృతం క చకక అరథమవుతుంద తుర లంట యన . మూల గరంథం యడంకంట యఖయనం యడం కషటమనుకుంట యన దటల . బ ఆల ం న త వత, ( ర మ ంధర మక మయణం) "మందరం" రు పప యఖయనం రు సు సు రు. సత క అ క పప

ఉదగ రంథం. స కతత జఞ న సరవసవం."మందరం"అంట, ర గ న మ ంచడంల కవవం ఉప ం న మందర పరవత గురుత కసుత ం రణం ఎవ క . క , సు సు ర ద సంబంధులకు మతరం, "మందరం" అంట, దట గురుత క చ , ఆంధర మక మయణం మందర . మక ర త న మయణ న ర రు, " ర " సం ం , మ ం న తమ " థ"

అం ం న మకరం లను-మధు మలను, ముచచట "మందరం" అ క నరు. సహృదయ దయం -అనుభ క దయం వ చన రచనలకు అ ధయం - గమ చరం ంచబ న మయణ క "మందరం" అ మకరణం యడంల తను కంతవరక యయం యగ న

అంట యన. ఇందులం కన క ద ఎ న వయ ర య లు ఉదభ త య , త ల రు ఇందుకు పూనుక ల కూ సూ ం రు సు సు రు.


23

తను ర ం న రవచన మయణంల సంసకృత మయణంల వునన పర ల క కక పదయం వంతున రు సు సు రు. మందరంల తను న పర ప య క, పర ప రథ తపరయం సమకూ చరు. ఒకక ప కునన థ లను శ క ం రు. న వరణతమకం పు క ం రు. ఆయన మంద లల ర మయణ యఖయనంల "జఞ న " క జఞ న సరవసవం

దరశన సుత ం . ఇక ఆయన న రవచన మయణంల రణం అందరూ చంపక మలలు, ఉతపల మలలు, స-ఆట ల - ట -కంద- రూద లలు, మ త లు మతర కకుం , లుగు ఛందసుసల వుం వృ త ల నట , సంద భ తం పర ం రు. టల, "మతతకకలము" , "పంచ మరం" , "క జ తము" , "తరలము" , "పరహరణక త" , "సుగం " , "ఉ సహం" , "మ హ ణ" ,

"వనమయూరము" , " టకము" , "మ " , "ఇందరవంశము" , "లయ ర హ" , " దకము" , "మ ", "క ంతము" , "మధురగ రగడ" , "వనమంజ " , "కమల ల తము" , "వసంతమంజ " , "మం ణ" , "సరగధర" , "వసంత లక" , "మ " , "క బృంహతము" , “ రుమ ", "వృషభగ రగడ", "సర వ ", "మ రంజ ", " మరసం", "పదమ భ వృతత ం", "అంబురుహ వృతతం", "మం కర ంత" లంట న వు న .

వపదలూ వు న . దండకం కూ వుం సందరభంల. ఎకకడ ఎందుకు ఏ ధం ఛం యతులను ఉప ం కూ వ ం రు. టక డు అ క యకరణ షయలను అవసర న పర ట ఠకులకు అరథమ య ల పులం య రు.

సు సు ఆంధర మకంల పర కండకక పర యకతుం . పర కండ ఒకకరక న జఞ నసరవసవం. పర కండల , పర ప య క, పర ప రథం ఇసూత , వరకు తపరయం సూత , అవసర న ట గూ థ లను-అంత థ లను-ఉపమ లను ఉటంకసూత , ధయ నంత వరకు ఇతర గరం లల

తతసంబంధ న అం లను కంటరు క . పరతుయతతరం క చద సన షయల నంటక హరణం జ త రు. శరదధ చదువుకుంటూ -అరథం సుకు పరయతనం సుకుంటూ

చదువగ , పర కండల ఆ కండ క వృ త ంత కకుం , సకల త ర ల సంగమం దరశన సుత ం .

ఒక ధరమ సత రం ల , ఇంక జ సత రం ల , మ ట ఇంక సత రం ల బ ధపడుతుం . పర కండ ఒక భూ ళ సత రం-ఖ ళ సత రం- ంఘక, మ క, ఆ థక, మనయ, , సంఖయ, ము రక,

కమ, ర , సవపన, పు తతవ సత రం ల దరశన సుత ం . బహు , ణణం చ , ఇంక న రక న సత ర షయలు చ త . అసలు- సలన ప ధకులంటూ వుంట, మందరం ఏ ఒకక కండ ద

ప ధన , ఒకట కదు-వంద హచ లకు స షయ సంపద లభయమవుతుం . కట ట


24

టు, అదుభత న రహ యలు అవగతమ . దరసం నుం బం రం రహసయ న షయలలంట అ క న లుసుకవచుచ, ప ధ దృకఫదం చ . పర కండ వర సు సు రు న ఆఖరు పదయంల, ఆ కండల వునన తతం ప యల న య

పంకుత లుంట . ఆంధర మక మయణం య క రరణ-సూఫ త, గవత గరంథకరత బ మర తన సంకలపం వ తనకు ల ం ందంటరు సు సు రు. తనను కరుణం న ర మచందరమూ త, ఆయన గవ న ంప భవ బంధ ముకుత డ , అందుక, పలుకుపలుకుల ల కం ,

యస గవ న మ ంచగ డ సు సు అ ర యం. ఆ ధం , ర ము కరుణ తన న కూ పరస ం ంద సు సు రు ం వుం . తదూర ప ఆంధర మకం. మక న ఆమూలగరం ప ం న పరమ గవ తతముడు సు స వ .108 రుల మక సంసకృత మయణ న ప ం - యణం , పటట కలు, మర జయ పటట కం రవహం న ఏకక

మ ను వుడు సు స వ .

తనకంట ముందు కలం ట పూరవ కవులవరు, మయణ న (పూరవ కండలు, ఉతతర కండ క ) సంపూరణం ంచలద గరహం న సు సు రు, అ న కండలను ం , ం లుగు ఠక లక క ఆ షక ం ల సంక పంచుకు నరు." మక మయణ న సమగరం ,

య మూలం ప కన రు పూరవ కవులందూ- ట (ఆయన కలం ట) కవులందూ లరు. ట (ఆయన కలం ట) మయణలల మూలనుసరణం వుం , సమగరం కదు. సమగరమ ం మూలను సరణం కదు. తమ అ ర యలను, ఇతరుల అ ర యలను మూలం చ , అ మక ప కం ల అవుతుం ?" అ పర నం డు సు సు రు.

భగవత చ తరల న వుండ మయణ రచనక ఎందుకు పూనుకు నవ అ న క తన న ల జ చరు సు సు రు. జనన-మరణ రూపక న సం ర బంధం నుం ముకత మ క న , భగవత యుజయం ం ందుకు మయణ రచన న అంట యన. పూరవం

కందరు రుక , మరల ఎందుకు సుత నవంట, "ఎవ పుణయం . ఒక పుణయం మ క ర ంచదు" అ జ సూత , ర ము అనుగరహం కరకు మయణ న ర ం గూర పకంకరయం యదలచనంటరు సు సు రు. ర వజ రకుడు, ఆపసతంబ సూతుర డు, లకండ య ఖయుడ న కలను సుబబ వు రు, కడప లల -జమమలమడుగుల 1863 ల జ మం 1939


25

ల పరమప ం రు. ఎఫ.ఎ చదువు పూ త , దుద టూరు లూక క యలయంల రు య , నూయ ఇ స కటర హ క రు. ఆ ధం 1893-1904 మధయ కలంల పదకం ళుల నూయ ఖల

ఉ యగం రు దటల . కందుకూ శ ంగం పంతులు త వత, మ ర స ( ట న) ర స క లల ఆంధర పం తులు 1904-1920 మధయ కలంల ప రు. సు సు త వత ఆ పద అలంక ం ం అకక ఉమకంతం రు. క లల రక ముం , నతం ర ద తనకునన కృతజఞతకు గురుత , " ర కుమ భుయదయం" అ పరబంధ గరం న ర ం , ఆయనకు అంకత చ శవత సవరగ సుఖ న క ం యనకు. ఆయన ర ం న ఆ పరబంధం, ట క పం తులను ఆశచరయ

ప ం . ఆయన పర భక రం.

ఆంధర పం తు ప సుత నన లల , య గం కలగడం , సు సు రు భకత- గ మరగం పటట రు. రణ దశల వునన ఒంట టట మలయ న సముదధ ం లనన సంకలపం , టన ల ం న ధనం ఆలయ న అ వృ ధ రు. ఆంధర మక రచ కలం 1900-1908 మధయ కలంల. య ర మంతరం, మ షడకషర మంతరం మూలంల వుననటల , అను దంల కూ పత ం యన.

మకంల వునన జకష ల న, ఇందులనూ య థ నంల రచబ డ . సు సు రు, య ర మయణం, ర మను కూ రు. ఆంధర మకం అను ద , సవంత రచన-సవతంతర

రచన అ ంచుకుం .

కలను సుబబ వు పం త పద రమణ న అనంతరం, తన తమం , భకత మరగంల గ రు. ఈ టక కరమం తపపకుం గుంటూరు లల దగగరునన అంగలకుదురు నుం పరచు ంచబడుతునన "భకత సం వ " అ భకత-జఞ న-కరమ లను ఆ య మక మసప రక సం థ పక సం దకులు - సు సు -ఆంధర మక -క రవ మ పర ధ కకకరు. అంగలకుదురుల ర కదండ మ వక ధరమ సమజం థ ం ం ఆయ . కడప లల ల ఒంట టట కదండ మ వ ఆలయ న పునరుదధ ం , ఈ టక దరశ య న ల శవత కంకరయం న సు సు రు, జఞ య పరపంచంల భకత కవులల తనకంటూ ఒక థ న

సం ంచుకు నరు."సతక తుర డను" అ పుపకునన ఆయనకు, రుప ంకటకవులు, కకకండ ంకట రతనం పంతులు, దం ంకట య సుత ర లు దలన పర దధ కవులందరూ నహతుల.

సు సు రు "కసలయ ప ణయం" అ పరబంధం, "సుభ ర జయం" అ టకం టు, "హత చరయలు", "ఆధు క వచనరచ మరశనం", " తన కతన చరచ", " త జయం",


26

" మశవ థం", ఆంధర జయం" కూ రు."ఆరయక ధులు" అనన రు ఆయన న సులభ వచన గరం లు లుగు రంద క అతయంత ఆదరణయ ."సులభ యకరణం" లుగు యకరణ న జం సులభం ం . ఆయన ర ం న "కృ ణ వ ర తతవం" పరశసత కృ ం తయం , ఆ య మక వన , ఠకులల ఆంధర మ న ఉ ద ంచ - ను త ం , ఇతరులను త ంప న

ధ యతుమడు, మ మ కలను సుబబ వు రు. ఆంధర మక మయణం త వత ర ంచబ న పలు గదయ-పదయ మయణలకు ష ర చురయం ల ం , ఆ లల నూ-ఈ లల నూ, సు సు మయణ క ర చురయం ల ం త నంత గు తంపు ఎందుకు ల ంచలద జ బు రక పరశన. "ఆ క -ఆంధర మక", య తథం మంతరమయం సూత , ఛం యతులను ఆయ థ లల ం న మక క సనంత

దుల, ఎందుకు గు తంపు లదు? యస మ ర న దట ం న నననయను "ఆ క "

నపుపడు, మక మయణ న య మకం పూరవ కండల క ఉతతర కండను కూ టట దట ం న సు సు రు కూ "ఆ క " క ? నననయంతట పప క . సత క స న షకు - ర జకు వుం వుంట, సు సు ఆంధర మక మయణం,

ఎపుప -ఏ బల హతయ బహుమ క, జఞ న ఠ పుర క క చుకు వుం . ఏ మతరం మన లుగు రు పరయతనం , ఆ మ ను వు క రతరతన-జఞ న ఠ ఆ రుడ ల టు బల

బహుమనం వ చ . ఇపపటక ఆ పరయతనం త మం .

సు సు రు ఆంధర మక లబద పర షుట లయయరు. మహ య న "మందర" మయణ న అ క క ల , పదయ-గదయ-పర ప రథ- తపరయ-ఛం లంకర ష సముచఛయం , మం , ల పుటలల మనకం ం రు. మయణ ర గ న "మందరం" మ ం , మనకంద క ఆ యయం అం ం ం . అ , ఆ వ ం క-ఓ క ల వుల యం మనం. ష, , అరథం,

తపరయం కలకరమంల ప ణమం ందుతు న . "సూకషమంల కషం" క లంటు నరు ట తరం ప తులూ, పం తులూ.

కలం గ తునన . సు రు రు మ తునన త లకు గురుత వడం కూ కషఠ తునన . "ఆరయక థుల" నూ, "హతచరయల" పరంపరల నూ, పరవ ం న ఆ ట లుగు ఠక మహ యులు కరమం రమరుగవుతు నరు. మ ల-మ ల జఞ పకం సుక సన,

మరువల మహ యుడు, ర తఃసమరణయుడు సు స వ .


27

బల కండ మందర మకరందం

(BALAKANDA MANDARA MAKARANDAM) ఎందుకు చద ? ఏం లుసుకవచుచ?

(WHY TO READ AND WHAT COULD BE KNOWN?)

ర మ లకషమణ భరత శతుర ఘునల చ తరను, రు ఆచ ం న ధ మలను అ న లకలకూ శవతం పందుకు, శత కట గరం తమక న పరబంధం , ఓ బృహత గరం న ర ం రదు క,

ఇతర మహరుష లకు ఉప ం డు బరహమ వుడు. అంతట ఆగకుం భూలక సుల కరక ర మ భకుత న మకక ఉప ంచమ రదు ఆ ం డు. మక ర ం న మయణం బరహమ ర ం న .

మక సంసకృతంల ర ం న రమ ర మయణం క యలల అగర థ నంల ం ,. రమ ర మయణంల క తుత ర న . యకుడు మ షుణ న ర మచందరమూ త. రువురు ర యుగంల దుషట కషణ- షట రకషణ , ధరమ సం థ పన ందుకు అవత ం రు. ఇహ-పర

ధకంబులన "సవధ మలల, త ర ధరమం త , పురుష ధరమం ర మచందరమూరత లక కుప ం డు మక. చ తరను మక ర ం వుండక , భ షయత త ల రు అంధకరంల ప


28

దు ర పరుల ! అటట మహపకరం లక క న మక మహ ష ఎంత తకుక .

ర మచందుర డు బలుడు వుననపుపడు జ న సంగతులు కబటట క "బల కండ"

అ రు."కండం"అంట జలం- రు. ర మయణం మ రణవం పపడంవలల , అందుల జలం కండమనబ ం . ర మయణంల ఏడు కండలల "ఏడు యహృతుల" అరథం పత ం . బల కండల "ఓం భూః" అ యహృతయరథం వుం . అ గరంథ పఠనంల లుసుత ం . ఈ కండల ర మచందరమూ తన షుణ "జగజజనన కరణభూతుడు" అ బ ధపడుతుం . జననం దలు ఇర

అ దు ఏళుల వ చవరకూ ముడు న చరయలు ఈ కండల వు న . ప నం ఏట ల నపపటనుం పటట కం పరయతనం జ వరకు పుపకదగగ షం ఏ లదు. బల కండ

వృ త ంతమం 12 సంవతస ల కలంల జ ం . మయణ రచనకు పూనుకునన మక మహ ష, భగవ వషయ న బ ం గయతలునన గురువు రకలద వదం కం , తన ఆశరమ క వ చన రదు క ట ంగ నమ కరం :

"గుణవంతుడు, అ రయవంతుడు, ధరమ ఞ డు, కృత ఞ డు, సతయ లుడు, సమరుథ డు, శచలసంకలుపడు, స రం ర డు, సమసత ర ణులకు లు యలనన క కునన డు, వంసుడు, రయదరశనుడు, ఆతమవంతుడు, క న వ నంల వుంచుకునన డు, ఆశచరయకర న కం గల డు,

అసూయ ల డు, రణరంగంల వ నవులను గడ-గడల ంచ గల డు ఎవ వు న ఈ భూలకంల?" అ పద రు పరశనలు త డు.

"తపమున వ యయంబున.. ... .. " అ పదయం ఆరంభం , మయణననం , రదు మటలల ఉ ఘ తంల ఠకులకు సం పత ం , ముందు వ ంచడం జ ం బల కండ

మందర మకరందంల. టక క ం -పర త వనలు ఎల అంత భ ల, మయణ క ఇలంట ఉ ఘ తం ఒక అంత భగం. వయకత లకషణయం, షయ లకషణయం, పరబంధ లకషణయం అ మూడు పర న షయలను, మయణం చ క- రవం క ం ందుకు, ఈ ఉ ఘ తంల వ ంచడం

జ ం . కుశ లవులు మయణ నం యడం, గరంథ రచన తదుప జ న సంఘటన. ఎందుకు ఆరంభంల న య స వ చందనన పరశన ఉతపననం కవచుచ. రకల జఞ న మక మహ ష గ దృ ట మయణ వృ త ంతమం ఆదయంతం దల లుసుకునన ధం , ఈ షయ న లుసుకు , కుశ లవుల పం నటుల ం . సత క ఉ ఘ తంల య నటుల , కుశ


29

లవులు మయణ నం న సంగ ఉతతర కండల స న సందరభంల పపడం జ ం . న దట మూడు సరగలల సవ షయం గు ం , తనకు గ దృ ట కలద పపడం గు ం , బరహమ

కరం గు ం , య న కందరు మక ఆతమ సుత ఆ ంచవచుచ. సత క దట మూడు సరగలల "గరం తప త" గు ం ఫఫడం జ ం క మ ంక కదు.

బల కండల ర మ షుణ వు భూ అవత ం సన కరణం, అ ధయ కండల థ కరణం,

అరణయ కండల కష చ అ కరం, క కంధ కండల గుణ సంప త , సుందర కండల సరవ సం ర శకత, యుదధ కండల ంత దయతవం, ఉతతర కండల సృ టక హతువు లంట షయలను ఫఫడం జ ం .

మయణంల పపబ న పర తతవం ర మచందరమూ త అవత ం న షుణ న సపషటమవుతుం . ఇటువంట పర త వ న థ ం , పరమతమ అనుభ ం ఉ యం శరణగత అరథం సుక . శరణ గ క ముఖయ ఫలం, భగవత స న నంల , భగవంతు క వ యడ . ఇతర ఫలల న అనుషంగకల ఈ గరంథంల సపషటమవుతుం . ఇటట శరణగ క పురుష కరం అవశయం. పురుష క క క సన ముఖయ గుణం శరణగతు పటల దయ. ఈ గరంథంల పురుష కరం పర న ం . శరణగతు అను టంచు అ క క షతవం రతంతర ం సవరూపం. భరతు చరయ వలన రతంతర ం సపషటం క సుత ం . శతుర ఘున చరయలు గవత రతం ర న య సుత ం . శరణగతు క అరథపంచక జఞ నం ఆవశయకం. అతడు అకంచనుడు-అననయ గతు వుం . అతడు స జపం య సం మయణ .

మక అ న పరశనలు పద రు. ఇ తపససంఖయకం. పద రు కళల కూ న డు పూరణ చందుర డు. అల పద రు పరశనలకు జ బు ర మచందుర తపప ఇంకక రు పపగలమ?

అందుక ర ము పూ ణ వ రం. ర ము షయ తన అ ర య న దృఢపరుచకవ క,

భగవ వషయం ఉప శ రూపం గరహం ందుకు ఈ పద రు పరశనల డు మక.

బలయంల ర ముడు గుహు లంట ( చ) జ సహ సం యడం , ఆయన "గుణవంతుడు" అయయడు. టక కషసులను చం " రయవంతుడు" అయయడు. గురు జఞ

రక వడం-జనకజఞ జవ టక వడం-పర ము చంపక వడం లంట ఆయన "ధరమ ఞ డు" అ లుపు . అ ధయ కండ వృ త ంతమం ర ము సతయ -దృఢవరతు -సచచ తుర డు లుపుతుం . వంసుడు-సమరుథ డు అ షయలను క కంధ కండల హనుమంతు జ న సం షణ- వధల వ అరథమవుతుం . కకసుర రకషణ ర ము సచచ తరను-సరవభూత హ న అరణయ కండ వ లుపుతుం . సుందర కండల హనుమంతు


30

మ ందరయ వరణన ఆయ ంత రయ దరశనుడ లుపుతుం . షణ శరణగ వ ము ఆతమవంతు లకషణ న బయట డుతుం . ఇందర తుత క ంచక వడం, కకన వణు

టటడం, ము తకర ధ వ న లుపుతుం . న వణు చుచకవడమంట ము క అసూయ లద క . ఇల ముడు కం యుకుత డ - భయంకరుడ పలు సంద భలల అరథమవుతుం .

ను ఏ షయ న బరహమ దగగర లుసుకు మకక ఉప ం ల వ చ , ఆ షయ న గు ం మక పర నం నందువలల , శత కట ప త న మయణం ను బరహమవలల ననందువలల ,

తనకు న షయ మక అ నందువలల సులభం పచుచన ం డు రదుడు. మగుణసమరణమ అమృత క అవకశం ల ం ంద సం షప త డు. అ య షయ న అడగకుం న షయ ందుకు అ డు మక? ర ము ఆయన ఎరుగును క !

అ ధయ స పంల , ఆయన జయంల మక ఆశరమం వుం క ? ర ము గు ం మకక లుసు- రదు క లుసు. మ పరశన-జ బు ఎందుకు? మక అ న పరశన లకతతర షయ క

సంబం ం ం . అ న డు, జ చ డూ ంత ఞ ల. ఇరువురూ సరవ భగవత ంతన .

అ , మక న పరశన భగవంతు గు ం అ , ఆ భగవంతుడు సగుణు , రుగ ణు , కరు , కరు , దరవయమ, అదరవయమ, ఏకతతవమ, అ కతతవమ అ అడకక గుణలగు ం

ఎందుక డు? అను ఠ నం పర నం , దం కదు. మ పండు ంట -పులు లుసుత ం .

అను ఠ న రూపక న భకత మరగ రషఠ ం. రదుడు భకుత డు. తతవ రంకంట గుణ ర రయసకరమ ఆయన నమమకం. మక ఆ కవక ం న . అందుక భగవత గుణ వరణన మక య రదుడు సం ం డు.

అందం - సత రంల పనటుల , ప మణంల ఒక కకట స అవయ లు ము క వు నయ రదుడు మకక పపడంల ల అరథముం . కనుబ మలు, ముకుక పుటలు, కళుల ,

వులు, లు, చను ముకుకలు, తులు, మణకటుట , కళుల , వృషణలు, రుదులు, తులు, కళుల , కకలు, ఎవ క సమనం వుంట రు భూ ఏలు ర ము రక సత రంల వుం .

జంట-జంట వుం ఈ అవయ లల, జంటల ండు, ఒక కకట సమనం వుండడ కకుం ఆకరం స వుం . ఇవ న ము కు నయ వన. కసలయ ఆనం న అ వృ ధ సూత , కసలయ


31

నందనుడ ర మచందుర డు రు చుచకు నడ రదుడంటడు. ముడు తం ర రు పపల డ క , అందుక త ల రు పుతు న అ ంచ దు.

దశరథుడు కరణం ర ము అడవులకు పం డు. కసలయ నవ వర లు ము క ం . భరత చ నపపటక, పుతర తసలయం వలల ం , ర మ పటట క న చూ న ధనుయ లు. అటట ధనయత దశరథు క కలగలదు. ప నండు లలు ర మచందుర గరభంల ధ ం ం కసలయ. పరధమ ముఖ దరశనం కూ కసలయ . లు- ళుల , ముదుద ల ం కసలయ. బల కరడలు చూ ఆనం ం న ధనయత కసలయకు క ం . "కసలయ సుపరజ మ" అ ము సంబ ం డు వ తుర డు. తుత షుణ మూ త ముఖ దరశనం దలు క ం కసలయక దశరథు క కదు. దశరథ పుతుర డంట ఏ రయకు పుటటన ఏ కడుక అనుకవచుచ. కసలయకు ఒకక కడుకు. ర ము తన ంట యగ రకషణక

పంపమ వ తుర డు క నపుపడు, మరు వల అం క ంచలదు దశరథుడు. పుతుర రయసుస క ,

కసలయ మరు మటల డకుం అం క ం ం క , తన వ ల వుంచుకు ముదుద లడలదు. అందుక "కసలయనంద వరథనుడు" అ రదుడు, "కసలయ సుపరజ మ" అ వ తుర డు, "లకచయభరత

భమ య కసల తనయ ం " అ పపడం గమ ం . దశరథు కంట కసలయ పరశంస య ంద ఆ రు పపబ ం . కుశల వ కసలయం.

మక అ న పరశనలల , రదు చన సమ నంల, షణల న భగవంతు క అనవ ం ప, మయణ న దద ంత గరంథం ర ఆ ంచవచుచ. ఆ గుణల న ఉతతమపురుషులకు

కూ వుం చుచన అనవచుచ. రమ ర మయణం ధవ కవయమ అరథం సుక . అ గూ రథగుం తం. వయరథ ప లు, వయరథ షణలు అసల కనపడవు. మయణరథం స గ గరహం లంట అ క త ర ల జఞ నం వుం . అ ల క య రథ జఞ నం కలగదు. సత క రదమంట ఘమ అరథం. ఘం లసుత ం . పుపలు కు ంచదు. రదుడంట జఞ న త. జఞ న త య సం జఞ నముప ంచడ , కష షయం పపడ అయుయం . రదుడు యణు వదద గవ న , ంచ తర ఆగమం ఏరప డు. అందుక న " రద ంచ తరం" అంటరు. ఇ తత త సత రం. మకక ఉప ం . ఆ ఉప శం మక రమ ర మయణం ర ం డు. ఋ శవరులు

సం ంచుక టపుపడు లకక పరసం లు యరు. కబటట మక పర నం ం అవ ర మూ త గు ం -

రదుడు జ చం అవ ర మూ త గు ం . రదుడు పన సం పత మయణంల, ము అడవులకు పం నందువలల దశరథుడు మరణంచడం , జయరుహ న జయషఠ పుతుర డు అరణయలల


32

వుననందున, జయం అ జకం కకుం వుం ల తల న వ షుఠ డు-ఇతర దదలు, జయ రం వహం ల భరతు ర థం ఆయ పుపకలద వుం . సూరయ వంశపు లకు పు హతుడు వ షుఠ డు. ఆయన దశరథు అ ర యం పరకరం ప భరతుడు రసక ంచడం సబబ -గురు కయం

నటుల క అనన సం హం వచుచ. అ పన మటలను మతర వ షుఠ డు ప క , దద డుండ నన డు జయం ఏలడం అ యయమ ఆయనకూ లుసు. ఇక భరతు భగవత పరతంతుర డు. తనను, తన న, తన సరవ వ న మరపణం డు. న మరల గరహంచడమంట రతంతర ధ . అంట సవరూప కలగడ . ఇ ఆతమహతయలంట ర పం.

మట నక వ షుఠ డు శ ంచవచుచ క ఆతమ కూరచలడు. అ వ షుఠ డు ర థం ంచలదు.

బల కండల సం పత మయణంల రదుడు అ ధయకండ అ థ న సంగరహం ప,

తృ కయ లన అ మనయ ధ మ న, వ న భగవంతు షయంల సుడు య సన కంకరయ వృ త , పరపనునడు భగవత పరతంతుర వుం లనన షయ న, పరప తక భంగం క పనులు ఎవరు ప యకూడద ష ధ మ న య పరు త డు.

తను ర ంచ బ వణు వలల చ న జటయువుకు దహన సం క లు ముడు కం డ సం పత మయణంల రదుడు పడు. మచందరమూ త షుణ వు అవ ర నందున

ఆయనకు ఇతర మనవులవల క లుంటయ అనన సం హం కల చుచ. మనుషుయలకలంట క లు ర త త , అల ము క ర త ం య ంచ దు. మ క క లు కలగ క

కరణం కమ-కర ల. పరకృ ప ణమ హం. పరకృ గుణ రజసుస. రజ గుణలవలల జ మం న కమ-కర లు. కమం ఘన కపం మరుతుం . ఇషటప వసుత వు రకక - టుట కు న కం కలుగుతుం . క కరణం కప . పరకృ ప ణమ న హం, పరకృ గుణలన సతవ-

రజసుస-తమసుసలను కల వుంటుంద , క ద - ప ఈ మూడు గుణలు లకుం హ వుండడ ,

రజసుస కరణన క- లు కలుగు య , ఇవ న పూరవ జనమల న ల మూలన ఈ జనమల ఫ తం అనుభ ం సవసుత ంద సత రం పుత ం . అంట, పరకృ బదుధ న పురుషుడు, పరకృ గుణలన క- ల వలన ంచ బడు డ అనుక . అలంటపుపడు పరకృ క అ తు న షుణ వు, పరకృ గుణల మూలన ఎల ంచబడు డనన సం హం కల చుచ. అవ ర దశల పరకృ క షుణ వు కూ బదుధ డ సమ నం పుపక ల?


33

మవ రం పూ ణ వ ర . అంట పరకృ సంసరగం లదు. శ రం అ ర కృతం. పరకృ గుణలు ఆయనున బ ంచవు. మచందరమూ త కం డ మక ం అసతయం కదు. జం కం క ం యనకు. అ కం క ం తన క చన క ట క కదు. తమకు దుఃఖల చయ మనుషుయలు దుఃఖ త రు. తనక, తన ఆపుత లకు దుఃఖం క ం క న , తన మూలన కంత దుఃఖం ర త ం ం క న , దుఃఖ న ఆ సన దుఃఖ క కరణమయయన మతర ముడు కం డు. అల , షయంలనూ దుఃఖం డు ర ముడు. తనను న మ అడవులకు వ చన తను, కషసుడు ఎతుత కు , తనను వ న బధ , అ కంత దుఃఖం క ంద మచందరమూ త

దుఃఖం డు. గంవలల తమకు క న న ట క దుఃఖం ళుల మనుషుయలు. వులకు క న న ట క దుఃఖం డు భగవంతుడు.

పం రంల వనంల హనుమంతుడ నరు చూ , ఆయన మట రవం వుం ,

సూరయ నందను న సు రవు నహం డు ముడ పపబ ం . ముడు నరు నహం డంట అ అత లయ శయం గు ం పపడ . గుహుడు హనజ , పురుషు నందున

అత నహం నందువలల ము లయం పపడం జ ం . హన త ర అ న శబ నహం యడంవలల ముడు కక లయవంతుడయయడు. నరు న సు రవు నహమంట దు కక లయం చూపడం జ ం . నబటట టంట, భకతక అందరూ అ కరులననన షయం. అటట

అ కరం చ జతుల పపబ ల షం క సుత ం . జఞ నం మచందరమూ త ఆశర ం రు కంద . భకత ఆశర ం రు కటనుకటుల . ఫ తం ఇరువు క సమన .

ఒక ఒకక బణం ముడు లగూలుచ డు అ పపడంల ల అరథముం . తముమ రయ సంగ ం న క కష వధ అ త ర లు పుత న . సత ర బదుధ న ముడు అటల డు. లబ టటుల కటట క , ర ణం టటుల కటటలదు. ఎందుకంట షం గు ం క ప ఇ ర య చతత ం అ య ందుక. న బటట ము ధరమ బు ధ , సతయ ప కరమం సపషటమవుతుం .

సం పత మయణం సుందర కండల హనుమంతు క, ఇందర తుత కు మధయ జ న యుదధం,

అందుల ఇందర తుత బర మ త ర క ఆయన ల హనుమంతు ఓట గు ం పపబ ం . ఇందర తుత బర మసత రం హనుమంతు పడ టట డు. అసత ర బంధనం అ దయమ య మూఢులు- అత అనుచరులు, వూ క కందప డ డ అనుకు నరు. తటలున నబ హనుమంతు ళల కటట రు. చ ంగ య న, తన న వసం లక వ న ఓరుచకల బర మసత రం హనుమంతు కటుల


34

వ ం ం . అ కషసులకు లవదు. హనుమంతు క వణు చూ మటల ల ,

కటుల నన ల నటం డు. పరప తక మ వస ర ణం. వస లపం జరుగు పరప త డుతుం . బర మసత రం బం లకనన ళుల గటటవనుకు నరు మూఢ కషసులు. అటల భగవంతు క

శరణగతులన రు, ఆయన ద నమమకం లక, ఇతర ఉ యలను క భరషుట లవు రు. వణ సం రం జ న త వత, షణు లంక జయ క పరభువు , రు ,

కృతకృతుయ , మ దుఃఖం ల డయయడు ర ముడు అ పపబ ం . అంట, వణ వధ, ర త , పర నం కద , షణ పటట క పర నమ సూ ంచబ ం కకడ. పర న ఫలం ర త ం నపుప ఎవ కృతకృతుయడ య - మ దుఃఖం ల డ య . ర త సవకరయం. ంగలతుత క న తన ముమ ను బటుట కవడంలంట . రదండన వణ వధ. తనప ను యడంల పముం ? షణ పటట కం ఆ రత ర ధరమకరయం. ఆ అ రత ర ల వణ వధకు ముఖయ

కరణం. ర త సవంత కరయం. అందుక తను క ంచగ డు , షణు పటట క క ఉతకంఠ వహం డు ర ముడు.

మయణ రచనకు మక బరహమ య ం లన త వత, గదృ ట మయణననం మక చూ న న వ ంచడంవలల మయణం తతం చ అవకశం బల కండల కలుగుతుం .

బలకండల మయణం తతం సం పత మయణం రదుడు మకక బ ం డు. బల మయణం అ కూ అంటరు. బలకండల ఈ గం చ , మయణమం సం పత ం లుసుకుననటల . ఇ సంసకృతంల పరధమ సరగ . ఈ సరగ దట ల కంల, దట అకషరం "త" కరం దలవుతుం . ఇ య ర మంతరంల దట అకషరం. కడపట ల కంల కడపట అకషరం "యత".

య ర మంతరం ల కడపట అకషరమూ ఇ . య రల ఆదయంతకష లు పపడం ఈ సరగ య ర సంపుటతమ లుసుత నన . ఈ యమం పరకర మక గరం లకు దట ఒకకకక య ర అకష న వుంచడం 24,000 గరంథమ ం . 24,000 గరంథమంట 24,000 ల కల అరథంకదు. 32

అకష ల సము య క గరంథమ రు. ఒక ల కంల 32 అకష ల కంట ఎకుకవ వుంట, 32 అకష లు మతర గరంథం ం . పరధమ

సరగల ఆదయంతకష ల మధయ గంల, తకకన అకష లుండవ చ ననన సం హం , సు సు రు, ఆ శ ం కన లదు. ఈ షయ న య సూత ఆయన, ఎ న ఞ లు ఎవ వుంట,

మ ంత వరం క సంబం ం న అం లను లల త , క స నయం నమసక త న , తన


35

అంధర మక మయణంల బల కండ మందరంల రు. ఒక ళ తకకన అకష లు క ంచక లపంలద , ఆదయం కష లు గరహంచడం సరవం గరహం నటల న అంటరు సు సు రు. ఏ రమ ర మయణం " య ర సంపుటతం" అనడం వ ంశం. య

అనుస ం , ఆంధర మక మయణంల కడపట శబదం "అరయన" య కరం ము ంచబ ం .

లుగుల "త" శబదం కడపట కూడదు- క ముందునన "య" క నగరహం .

రదుడు పన మ చ తరను నన మక సం షం ఆయనున పూ ం డు. రదుడు ంత వత, మక, షుయ తమ రంల రుగుతూ, ఒక కర ంచ ధు న చూ డు. ఆయన

చూసుత ండ , బ య కడు, జంటల మగప బణం కటట చంపు డు. ఆడ ప ఏడుపు నన మక, ఎం జ ప , బ య శ ం డు. ఇల ఆ క టనుం లువ న కయలు

సమకష లన లుగు ల ( ల కం) పదయమ ం . అ షయం గు ం ఆల సూత , షుయడు భర వ ఆశరమ క వ చడు. అకక క బరహమ వుడు వ చ, మయణం యమ ఉప ం ,

సరవం ఆయనకు టుల వర చ యడు. మక మయణ న ర ం ల శచ ంచుకు నడు.సం పత ం రదుడు పన మ చ తరను, మక వరం పలనుకు నడు.

గరం న చద లనుకు రు మూడు షయలు అవశయం లుసుక . గరంథం పం వరు?

అత నడవ ఎలంట ? లకులకతడు ఆపుత ? అ ం . న వకతృ షం అంటరు. లుక మం త డనన వ క తుర న ఆపుత డు. కయ ఆపత కయం. ఆపత కయం యలనటువంట . దట ఆపుత డు భగవంతుడు. దం ఆపత కయం. ఫరజల లుక , థ లను,

పు ణ-ఇ స త ర లను, లక క న రు ఆపుత లు. రచనలు ఆపత కయలు. య థ న తను లుసుకు , కమ-కర ధ-ల లకు లనుకకుం , త న ఆ య రథ షయ న, ఇతరుల

లుక పపడ ఆపత లకషణం. అలంట మకక బర మనుగరహంవలల క ం . కబటట ఆయన పరమపుత డు.

మయణం ద మ సంక పం న మక ట లువ న పరథమ ల కంల, ఆంధర మక మయణ రచనల సు సు రు టట దట న దట పదయంల లుగు లు న . క 13 అకష లు. ంఖయ సత రంపరకరం 13 పరణ న బ సుత ం . ఎందుకంట, వరణసమమనయంల

13వ అకషరం "ఓ" షుణ అ అరథమునన "మ ద" శబదం "అ" క న సూ సుత ం . "పర షఠ ” త ర ంగం.


36

ఇకకడ త ర చకం పరకృషట ం . పర షఠ అ ల మ చక న "ఉ" క న బ సుత ం ." క" అ "ఉ"

కర కక అవ రణరథక న లుపుతుం . "కర ంచ థునంబునందు కకండు", పరకృ పురుషులల కుటల గ కల పరకృ అ , సంబంధంవలల అలప న జఞ నమునన డు (బదధ వుడు) పురుషుడ అరథం సుక . ఇ "మ" క న బ సుత ం .

సు సు రు న దట పదయం మయణ థ న సంపూరణం సూ సుత ం .

"మ దుండ... ... అంట ల మక స థ నమ న ర సు , ర ము " అ పదం బలకండ అ థ న సూ సుత ం . "పర షఠ క శవతంబగు" అ పదం తృ కయ ప లన, ము పర షఠ ను య ప అ ధయ కండ అ థ న సూ సుత ం . " శవత యనముల" అ పదంల ముడు

దండకరణయంల ఋషులకు న పర జఞలు ర చ నందువలల ఆయనకు క న పర షఠ ను య అరణయ కండ అ థ న సూ సుత ం . ఉతత రథంల క కంధ కం థ న సూ సుత ం . కర ంచ దుఃఖం రహ న య సుందర కండ అ థ న సూ సుత ం . ఇల రకరకలు మయణరథం

సూ ంచబ ం పదయంల. పదయ రూపంల పం ఇ వలనన తలంపు మకక లదు. ఆయ , తను వూ క దూ ం న

కయం పం మ ం న , మక ఆశచరయప డ డు. య రథ న ధ రకలు ల ంచవచుచ. మక రదు వ మ కథనం -సరవం లుసుకుంటడు. కరుణ రస భ తం ఆ

చ తరను గరంథసథం యలనుకుంటడు. అందుకు ఆయనక కరుణ రసం త నంత ళలల వుం క ! ఆ షయ న ప ంచ , గతంల భృగుమహ ష ఇ చన న థ ర ప ందుకు, ర ముడు బ య షంల కషసు న కర ంచప చం డట. ర ముడు- త అ య-భరతల ఎడబటు

అనవ ంచుకవచుచ కూ . ఏ , మక మయణంల పన క అరథం కటపుపడు, మక మయణ పరమణం క , ఇతర గరం లు పరమణం కవు.

అలంటపుపడు, మక మయణం సతయచ తరమ , అందుల అ క షయలు జ న -

జ నటల , లుపబ డ య చదువరులు మనసుసల వుంచుక . తకకన మయణల న సవమ మ న, సవమ న వుదధ ం లనన ఆలచనను యబ చ మతర . తన ఏడుపు కథను ందుకు మకక త నంత దుల ఏడుపు టుట ం న ర ముడు ప ం డనడం డూడ రమ అ . ఇంతకూ, మక మయణ న శృం ర పరబంధం యఖయతలందరు

అం క ం రు క , కరుణ పరబంధం అం క ంచలదు. గం కూ పరలంభ శృం ర .


37

మక బ య మచందరమూ త అ అనుకు శ ంచలద పూ త య రథం. ఆయన ము రయ త తన ఆశరమంల వుందనన షయం, ఆ దుఃఖం ప త సుత నన షయం ఎ న మక, ఆ దుఃఖ న మ ంత ంచడు క ! తను పదయ రూపంల అనన పం ప ణ సుత ంద

ఆయనకూ యదపుపడు. ఆయన మనసుస ల ఉ దశం టుట రూపంల పదయం వ క కరణం,

ఆయన లుక సరసవ వుండడ . ప కం ం బరహమ పనుపున మకథ మక పం ల వ చన సరసవ . అంట, క అనుకకుననపపటక, సరసవ ఆయన ట అల ప కం ంద .

ర మ చ తర అంట మ పురుష చ ర . అందుక వలన ఎ న ల లు నయనన వన బల కండ దట పదయం ల వ ంచబ ం . ర మచందరమూ త జయం లల , తన ఆశరమం న త వ , మక మయణ రచన రనన షయం కూ కండ దట పదయంల సపషటం

బ ధపడుత ం . ర మచందరమూ త అవత ంచ క పూరవ మక మయణం ర ం డనడం సతయదూరం. మయణంల ల కలు, సరగలు, కండల వ లు కూ దట పదయంల పపడం జ ం .

గరం లు మూడు రకలు. పరభు స మత శబద పర న ం దట రకం - అంట, శబద ల ఆడంబరం ల ఆజఞ ం . ఇక ం రకం సుహృతస మత అరథ పర న ం - అంట, నహతు వల బ ం . కం స మత వయంగయ పర న ం మూ రకం - అంట, వయం రథ

పర నం వుం , రయు వల మనసుసకు నచచ ప ం . మయణం అరథ పర న ఇ సం ను - వయంగయ పర న కవయం ను పర ధ ం ం . మయణ న మ చ తర అంటడు మక. మచందరమూ త చ తరకంట, చ తర ఉతకృషట ంద నరథం. కసలయ గరభ సంభూతుడు ముడు. అ జ త. తం ర ఆజఞ పరకరం అడవులకు లన డు ముడు. ఎవ బలవంతం లక , కవలం ప భకత అడవులకు ం త. కషట క యలు నందువలల గటట హం కల డు ము , ఎండక నరుగ సుకుమ త. సవతంతుర , శకుత , డునన , దుఃఖం

అనుభ ం డు ముడు. కషసు క బం , ర ణ భయం , , అశకత , ఒంట దుఃఖ ప ం త. భకుత ల లను కష త న నడు ముడు. భకుత లల ల లవనన త. కకసురు క కష ం కష ం డు ముడు. తనను బ ం న కషస త రలను కష ం ం త. లక త ము ,

లకమత త. తన చ తరకంట చ ర రషఠ ంద మచందరమూ త సవయం అంట క .

అందువలల మయణ న మ చ తరమంటడు మక మహ ష.


38

ల క అందం నూ, అమృత రస పర హంల అలల ల నూ, రథంల సద ర యం నూ, ంటునన క ద బర మనందం క ం ధం కుశ లవు దదరు మయణ నం సుత నర

తముమళల అంటడు ర మచందుర డు రు తన ముందర నం సుత ననపుపడు. మయణం రథం కల . ర కటువు కకుం , న ం , కవలం ఐహకనందం మతర కకుం , అమృతంల

నందం కూ క ం మయణం. అలలు ఎల అంతం లకుం వసుత ంట , అల మయణ కవయం కూ ఎపపటకపుపడు బర మనందం క సూత వుంటుం . అసతయమంట ఎరుగ -

అసతయమడ ర మచందుర డు తన మనసుల వునన ఇ షయ న బయటకంటడు. ఆనందం ండు రకలు: షయనందం, బర మనందం. కమమ రు కర న ప థ లను నడం-ఇం న ధవనులను నడం-ప మళ ప థ లను చూడడం వలన క ఆనందం షయనందం. కష కలంల ప పూరణ

బర మనుభవం వ క ఆనందం బర మనందం.

బల కండ మయణ కథ ర రంభమవుతుం . అ య పుర వరణన దలవుతుం . భగవంతుడు అకకడ పుటటనందువలల , ఆ పుణయ నగరం "అ ధయ" క తంచబ ం . భగవంతు న షుణ వు ఎకకడుంట , అ పరమ పదం-ఆయన కషం-అ సరవ కరమలను ధవంసం సుత ం . అ ధయల మ షుణ వు పుటటనందువలల మనుషుయలందరు ముకుత లయయర వుడు రవ క పడు.

అ య పుర జనులను గు ం సూత , అకక బర హమణులను గు ం పపబ ం . రు ఆరం ల ధయయనం ( కష – యకరణం – ఛందసుస – రుకతం – జయ షయం - కలపం) న రు. బర హమణులను వజతుల - దషడంగ ర తతముల –అహ గునల –సహసరదుల –మ మతుల

– సతయవచసుకల - హమకర తర ల – ఋషుల - హృషఠ మనసుల - సత ర ంతన ప యణుల – సవసవతుషుట ల – యగ లుర - భూ సంచయుల లుసూత వ ణంచబ ం .

అ ధం పూరవ కలంల అ న జతుల రు కూ దయ రుచకు ందుకు అరుహ ల షయం అ ధయ నగర సుల గు ం వ ణం నపుపడు పపబ ం . ఒక కపుపడు దుర ల లువబ క

యరహతలుండవ దనుం . అ అ తపుపడు ద న సపషఠ ం పపబ ం . సం నం లనందున, సుఖల న వు న, కుమరులవలన క గ యల స తూగవ

బధప న దశరథు షయ న పర త సూత , బర హమణుడు పుటుట క బరహమచరయ న ఋషుల రుణం,

యజఞ లన వ రుణం, డడలను క సన తృ రుణం అ మూడు రుణల జ మ త డ , సుతులు ల క గతులు లవంటయ , కడుకులవలల జయం-మనుమల వలల ఖయం-ము మనుమల వలల సవరగ


39

సుఖం కలుగు య , ఈ సుఖ ఖయల న సత పుతుర ల న , ఇ దుల, దుషట పుతుర లవలల కడు కలుగుతుంద , అందుక, ఆజ మంతం భగవత భకత ల డు తమ వంశంల పుటట కూడద , పుటట ంట చ చ ల తృ వతలు కరుకుంటర పపబ ం ందుల.

దశరథు పుతరక ట య క వ చన షుణ మూ త, శరణగతులన బర మ వతలంద క

అభయహసత చ, ను మనుషుయ ఎవ క జ మం ల -ఆ గయత ఎవ కుననద ఆల ం డు. మ కులలంట ల న తరములునన డు, ప సం రుడు, నమ కరం పరజలను

ర ం లనన ఆసకతగల డు, వంచన ల న భగవంతుడు తనకు తం ర కగల అరుహ డు అ యపు ప న దశరథు న తల డు. క కరణముం . వయంభువ మనువు, పూరవం

మ న వునన రణయంల, సు వ వద కష మం ర న జ ం డు. రమ న యణుడు పరతయకష వరం కరుకమమన , మూడు జనమలల యణుడు తనకు పుతుర డు వుం ల అడుగు డు. అం క ం న భగవంతుడు, ఆయన దశరథు పుటటనపుపడు " ర ముడు" పుతుర డయయడు. యదువంశంల వసు వు మనువు పుటటనపుపడు " రకృషుణ డు" ఆయనకు పుతుర డయయడు. మూ జనమల "శంబళ ర మం" ల-క యుగంల- లు దంల, హ వరతుడ బర హమణు క "క క" పుటటగలడు. మనువు రయ సు ల, కసలయ రు దశరథు క, వక రు వసు వు క, వపరభ రు హ వరతు క రయ వుం , మూడు జనమలల షుణ మూ తక త ల అవుతుం .

శంబళ-సంబళ-శంభళ-సంభల అ రూ ంత లు కూ శంబళ ర మ కు న . రతంల హ వరతు క షుణ శరమ అనన రుం .

వతల ర రథన పరకరం దశరథ పుతుర వుననపుపడు, వం ల వుం లన-మనుషయరూపంల వుం లన అనన పరశనను వతల అ డు యణుడు. అ క ఆయన ఇ చన రవం. రు పపబ ను అపపటక శచ ంచుకుననపపటక, ఎదుట ర రథం, మనసుసను

ప ం ందుకు, ఆ ధం పర నంచడం మవ రంల ఒక ష గుణం. ఇ లకషమణ-భరత- షణుల ర షయంల క సుత ం . లకులందరూ ఈ షయలు లుసుక . యణుడు స వంత య -స వ రుడు. ఇంతట పప డు వతల ఇ ట ను రం యడమంట, ఆ రత రతంతర గుణం అరథమవు ం కకడ. అ ధం , తమ క దదను , అ నపుడు, త న తమకు న త ప-ఒ ప పపక , ఆద ం న క ం నటలవుతుం కబటట , తమకు ం పపదల రు- పరు.


40

కడుకులకసం యజఞం సుత నన దశరథు క ర జపతయ పురుషు చన యసం,

ర గరమధనంల ఉదభ ం న ఇందుర వ నంల వుననటువంట అమృతం కదు. భగవంతు జసుస మనుషయ త ర గరభంల పర ం ందుకు మంతరవంత న హ సుసలంట - తతమతర న ప రథం

ఒకట క . అ , భగవ తజః పూ త న య ననం. అ అమృత , న త రలకు మరణం దు క ! అందుక, ర మ జననములు " తససరగం" కరణం కద - లు అ ర కృ ల లుసుక . అ దశరథుడు కనుక గుంట, వ చన గ భలకు తససంబంధం కల చుచ. అలంట

జరగలదు. కల రకత సం లవలన ఏరప లకు త ర గరభవస అవశయంక , వయ జసుస ఏరప టక త రర గరభవస ప లదు. క ఉ హరణలు , మం తృ జననం, కుంభ లన అగసత -

వ షఠ - రణ రయ జననం, ధృషట దుయమన- ర ప జననం పుపక . ఇందు తరం పర నం కదు-గరభసథ వు తన త బలం , వ ఛతతశ రుడవు డు. లు త ల ఆ రం క -త ల సంకలపం క సంబంధం లదు. అంట, త లదండుర ల జ క, డడల జ క సంబంధం ల కకడ. కటటలల పుటటన అ నహ తుర ఏజ ? ను లగడ ఇ చన వరం చందుకు-కసలయ దశరథులకు పుతర హం క ం ందుకు, భగవంతుడు ప నన ప నగ ఇ . అందుక, ఈ రహ య న న వ తుర డు ర ము సంబ సూత , "దశరథ పు ర " అ క -"కసలయ పు ర " అ క అనకుం , "కసలయ

సుపరజ మ" అ నడు. వ చను రం-సవతంతరం -కరణంత లవలల , త బలం కరణజనుమలన మ తుమల జనమలకు, మరుల జనమలకు కలదు. మక పనటుల , ర ము " తుత షుణ వు" అ మునులందరు నమసక ం రు క , కష రయుడ జ వకషత చూ నటల నమసక ంచక రు.

యసం పంచడంల దశరథుడు, రయలల దద- నన తరం ఆల ం డు. అంద క న దద రయ-పటటపు కసలయ. ం సు తర. మూడవ రయ కక . కబటట యసంల సగ గం

కసలయక చడు దల. తకకన సగ గంల ండవ రయ సు తరకు సగం లుత ఇ చడు. ఇంక సగం కక క త , సు తరను-కక సమనం చూ నటలవుతుంద -అ ధరమంకద , నయ ఞ న దశరథుడు ఆల ం , న క గంల సగం కక క-సగం సు తరకు ఇ చడు. కక అంద క న నన నందున "పరక" చడు. ఆ ధం , సగం కసలయకు- క ఒక , పరక ఒక సు తరకు-పరక కక క ఇ చడు. కక సం గ షయంల రయు లు క యయం గంల కదు దశరథు క. ఇల రతమయం లక నటల , దద- నన రవం టంచనటుల అవుతుం . ధరమ


41

దృ ట న గ ప కరం కనుక , జపతునలు సమమ వక ం రు. దశరథు క ధ మతుమడ చం అందుక. ఇక : మచందరమూ త షుణ వు అ థ ంశం. లకషమణుడు ంశం. భరత-

శతుర ఘునలు ఇరువురుకల ంశం. తనకు యయం వల న గం దశరథుడు తనకయ కసలయ య న ం -ఆకరణం వలల ఆ కడుకు లుత జ మం జయషుట డయయడు. సు తర గకుం దలు ఊరుకుం . తనకు యయం గ చందనుకునన కక కూ ంట గడం , ఆ కడుకు ండవ డు పుటట డు. క-పరక వరు ఆఖరున న సు తరకు

కవలలు వరల జ మం రు. వతల మం క రమ షుణ వు భూలకంల జ మం ందుకు సంక పం డు కనుక, ఆయనకు

స యప ందుకు, బలవంతులను-కమరూపులను- ళుళ,కరలు ఆయు లు కల -

అస య రులను సృ ంచమ , వతలను ఆ ం డు బరహమ. వతలు- దుధ లు- ధుయలు-కననరులు-కంపురుషులు-ఋషులు- రణులు-ఖచరులు దలన రందరూ నర రులను, భలూల క

రులను త రం పుటటం రు. రందరూ, కనలల -కనలల -పరవ లల సంచ ంచ రు. భూ య ం , ళుల - టుల - ళుళ - కరలు, ఆయు లు సుక , శ త ర సత ర పర లను లుసుకు నరు. వతల పుతుర లు కనుక సవయం శ త ర సత రజఞ నం కల . కక ట

యుదధం యరు- యలదు కూ . ఆయు లు నఖ-వృకష- లలు. శ త ర సత ర జఞ నం పరులనుం తమను ర ంచుకవ క , ఇతరుల పర ంచ క కదు. మ వణ యుదధంల, మలకషమణులు తపప పకషంల అసత ర యుదధం న వరూ లరు. శ త ర త ర లు నరులు పర ంచడం సవ వ రుదధం.

రల సుంట, నరులను వణుడు సవ వ నరులుకద - వతల లుసుక డు. అపుపడు వలల వణు క బధలదు. వతలు ప ప యదుల కకకక సత రం పరకరం, ఆంతర సం గం వ

సం నం ం ర ంచ దు. తమ సంకలప బలం - ఆయ జ ుత ర లయందు, ఆయ ఆక లు ధ ం , జ మం ర అనుక . కంతకలం పూరవం, త ర - పురుష సం గం లకుం ,

సం నం దృ ట - సపరశ - సంకలపం క ద షుణ పు ణంల వుం . మచందరమూ త వ ం న ఆయనకల స యప డ డ సం హం కల చుచ. -సు రవు రువురూ మక యరథ పుటట రు. ఇ క రక న ఏ పటు. "సమయ" మ అ రు. వణవధకరకు ర ము క స యప ందుకు బదులు, వణు నహం డు. భ షయత ల మ క య క ఉప గ పడబ సు రవు క

, అత చం పరయతనం , మ క య న భంగపరచ తల టట డు. ఈ కరణన ము


42

ల వ ంచబ డ డు. వ నంతరం సు రవు : " వల వుకూ సమయం టంచక గ కూ పటుత ం "అ ముడు అంటడు.ఈ సమయమ మసు రవులకు ఋశయమూకంల జ ం కద - సు రవుల జనన కలంల జ ంద మ కథ వుం .ఈ షయం అంగదు వ ందంటరు. పుటటక -పుటట సు రవు ంచక - ం ము ల వక , వణసురు వ జరుగక . జ మం సు రవు ంచడం వలల సు రవు క-

ము క నహం క ం . అ , క- ము క నహమ నటల పర జనంలక . భయం , వణుడు తను ము క అపప ప . అంట, లకపదరవం త గ కదు. అప క కషపడక . జననం-సు రవు ధం- ము ల వు, మ కరయ .

దశరథు వదదకు వ తుర డు యగ రకషణక ము పంపమ అడ క చంతవరకు, భగవదవ న గు ం పపబ ం . ఇక ఇకక నుం , వ వరకూ, భగవదవ ర పర జనం గు ం మతర పపడం జరుగుతుం . ఆ పర జ లల , షట రకషణ - దుషట కషణ - ధరమ సం థ పన ముఖయమ న . ఈ పర జ లల దయం క, నయంల ల ం పర న ఫలం, శఠప ల . రు బగుప ందుకు ఏ ధం కలుపు కకలను క త , అ ధం , షఠ రకషణరథ

నడమంతరపు న దుషట కషణ తపప స జర సం .

వ తుర డు మచందరమూ త తన ంట పంపమనన మట న దశరథు ముఖం ల ల బ ం . కడుకు దుం హం - మరతవం - ర ము మూలయ న ఎంచుతూ, ఆయన మ మ న గు ం వ తుర డు పన మటల న మర , మచందరమూ త పంపలన అంటడు. ర మ షుణ వు అవ ర న ర మచందరమూ త మ మ న వ తుర డు పనపపటక, దశరథు ంక "మ ముడు", "ప బలుడు", "బలకర ముడు" అ అంటడు. మరతవం - పుతర య న వదలలక డు. పద ళుళకూ ండ డు ముడంటడు. ట రలద అరథం

సుఫ సుత ం యన మటలల . యు ధ రుహ డు కక వ క కరణం కవలం వయసు తకుకవ వుండడ కదు - కషసుల సవ వం య నందున యుదధం యలడ దశరథు ఉ దశం.

దశరథు మటల పరకరం, ర ము కపుపడు పద సంవతసరం నడుసుత ననదనుక . ఆ వయసుసల క న లత వత హం జ ం . ఆ త వత ప నం ళుల అ ధయల గ డు. అ ధయకండల ఒక క ట పం న బటట , ర ముడు అరణయ క బయలు టపుపడు ఆయన వయసుస 28 సంవతస లు. అ , వణు భరతవయ ం పూత ,


43

వనపర శసమయంల ము క 25 సంవతస ల , తనకు 18 సంవతస ల అంటుం . మ సందరభంల అరణయ క ముందర తనను చూడ క వ చన ర ము కసలయ అనన మటల పరకరం, ఆయన కపుపడు 17 సంవతస ల వయసుసం . ఇ జ , ర ము క ఐదవ ఏట ళ జ గుం . వ తుర ంట ళ సమయంల ఆయనకు ఉపనయనమ నటుల పపబ ం . ఐ సంవతసరంల ఉపనయనం జరగడం సత ర రుదధం కబటట , ర ముడు అరణయ క టపుపడు 8+17=25

సంవతస ల వయసస గరహం .

మక క లకషణ న . ఏ షయ న ఒక ట సంపూరణం పపడు. ఒక షయ న ండు-మూడు సంద భలల ప స వ త , అకకడ కం ం-అకకడ కం ం త క , దటల అం పపడు.

స డ తలంపక, తనను ఎతుత కు వ క వ చన వణు జ న బర హమణు ం న , సతయం పపక శ త న భయప ం . వన క వ చటపపటక ర ము క 25

సంవతస ల పం . అంట: వన సం ళటపుపడు 25 సంవతస ల , వ తుర ంట టపుపడు 12 సంవతస ల అనుక . ప నం లల ర ము జననం - ప నం ఏట వ తుర ళళడం - ప నం ళుల అ య సం - ప నం ళుల అరణయ సం - ప నం ళుల

మక ఆశరమంల సం. ఈ తరం తతత తతలక ల - మరుల పర నతత లు కవలం యధృ ఛకల. పద రవ సంఖయ గు ం మక న పరశనల వుం కూ .

తన ంట తనయ న ర ంచ క వసుత నన ము ఉ ద ం , ఒక ప యయం, " కసలయ సుపరజ! , మ! సర జనయన లముమ- కసలయ నంద , మ, కమలలచ , సంధయ వ త ం .

వత కరయం, సం యవందనం య లముమ" అంటడు వ తుర డు. కసలయ సుపరజ అంట: ఎటువంట మం డడను కనడం వలల కసలయ పపద ం న అరథం. ఇల పుపక క , కసలయ కక మం కుమరుడు ర ముడు అ అరథ చటటుల పుపకకూడదు. మచందరమూ త క నందువలల కసలయ పర ధ కకక ధనుయ లం క , కసలయకు పుటటనందువలల ముడు ధనుయడుకలదు. మక ఈ అరథం వ చటటల ండుమూడు సంద భలల త షయ న. తం ర రు పపకుం త ల ందుకు పడంట:

ర మచందరమూ త రసుత ననపుపడు భకుత లకు రమంతుడు నూ-శతుర వులకు సంహ ం డు నూ క త డు. కబటట సుఖం రసుత నన ర ము లపబ న వ తుర డు ఆయన

ర క క గయసంప త చూ , చన ప మ చ , వర ం , ఆ ! ఇలంట రమంతు క త ల కవ క కసలయ ఎంత తపసుస ం క అ సమయం కసలయ సుపరజ అ


44

సంబ ం డు. మ షయం: వ షుఠ డు పన త వ ము పం ందుకపుపకు నడు. కసలయ ,

ఎంతపుతర తసలయం వు న, దరం ఆలసయం యకుం అం క ం ం . ఆ ం కుకలు టుట తుం న సం హం న వ తుర క కసలయ గుణ మహమ చూ అబుబరప డ డు. అ

జఞ త క చ ఆ రు సమ ం పుపడు. శర అ క , కసలయ అ క , ఘ అ క లువలదు. " మ" అన క కరణం: అత ంద య క అ చరువందడ .

ముడు తన బణం టక ముమల టుకు టుల యడం , ఆ కష చ చ , భూ అ టటుల ద లుమ ప ం . ర మచందరమూ త అవ ర కరయ ధురంధరతవం త ర వధ ర రంభం అవుతుం . త ర వధ పం అ మయణ పుతుం . భరత కయం - హనుమంతు కయం

అ షయం య సుత ం . అలంటపుపడు ర ముడు ఎందుకు త ర వధ డు? భగవ గ త పుటటం ఇలంట సంశయ వృ తక. అరుజ నుడు, ర ముడు - ఇరువురు కష రయుల. సవధరమమ , బంధువులను చం పం వసుత ంద , భయప డ డు అరుజ నుడు. సవధరమమ , త ర చంపవ చన , శంకం డు ముడు. కృషుణ డు అరుజ ను క ఏం ఉప ం - వ తుర డు అ డు ము క. సవధరమ రవహణ తన అ ర మచందరమూ త ఆసకత లక డు. అందుక ర ముడు టకను

చంపడం షం కదు. వ తుర ంట తునన మలకషమణులు అడ ల క ం న ధ శరమ వృ త ం న

అ నపుపడు ఆ షయం పూత , బ చకరవ త కథ, మ వ ర షం గు ం కూ పడు. షుణ మూ త, అ గరభంల మను పుటట , బ చకరవ త చూ ందుకు అత యజఞ లకు ,

రలక రకషకు నందున వతలకు కడు యతల టటన బ చకరవ త దురహంక న శనం కరయకరమం పటత డు. తన క కలత పరకరం, నవ ను ఒకట- ండడుగుల భూ య ం ,

ఆయన వదదనుం న ం , లకమం య ం తన శకత బ బం ం డు. ఇకక క షయం అరథం సుక . బ చకరవ త ఇందుర -ఇతర వతలను తృ త ప ందుకు

యజఞం యలదు. ఆయన షుణ భకుత డు - షుణ భకుత డు షుణ వును తపప ఇతర వతలను ఫలం క పూ ంచడు. కబటట , బ ం , ణ ధన రూప న యజఞం. యజఞమంట వ పూజ-ఇకకడ ఆయన పూ ం న వత షుణ వు. ఆయ వతలను ర ప ందుకు, ను ద ం , ఆయ మం ర ల హమ న యగం అంటరు. బ యజఞం యడం సమమత . ఇం ర య వ - వరుణయ వ అననపపటక, షుణ భకుత న డు ఆ వతల రుల పనపుపడు తన ఇషట వ న యణు ఆ


45

పదం పూ సుత నడ ం . అ , తన ద అననయ భకతగల బ ఎందుకు షుణ వు అణచదలుచకు నడనన సం హం వచుచ. తన ద భకత వునన కంట, తన భకుత ల ద భకత వునన చూ సం త డు భగవంతుడు. భకత న మ భకుత చూ సం ంచడు.

ం మం మరగంలక త డు. అంట షుణ మూ త అనుగరహం ం లంట, షుణ భకుత లను సం ష టట . తనను ఆ ంచక , తన భకుత లను ఆ ం భగవంతుడు అనుగరహం ,

క ఇషట ధ క త డు. బ చకరవ త, వతలను బ ం నందువలల , తన భకుత , దం ం స వ చం . భకుత న డు ఎంత పప నపపటక, ఇతర భకుత లను బ ంచకూడదు.

పరపంచ సృ ట షయంల ప ణమ దం అ , వరత దం అ ండు రకలు న . మటట ము ద కుండ నటుల , సూ మలన ద తుత లల వుం భగవంతు , సూథ ల ద వషుట , పరపం కరం ప ణ ం డ - సూ మ క, సూథ ల క అణుతవ బృహతత దం తపప, మ దం లద - ండూ సతయమ ప "ప ణమ దం". పరపంచం ధయ - బరహమ సతయం, అనడం " వరత దం". బలుడు యవనవంతు నటుల , సూకషమం వునన మను ములల కలను ఆకర ం , ర కరము నందువలల , ఇరువు క దం లద - ండూ సతయమ , లడం , మ వ రం ప ణమ న థ ర పరుసుత నన . క " మన ర కరమ యయం" అ రుం . మ వ క యచ ఉ దశమ , ఆ కరణం , యచన వృ త గల కశయపు క పుటట డ , ఇ మ వ ర తతత మ కందరు దన తు చ తుచచ న ఆలచన. మనుడు య ం ం తన రయ ముమలకరకు కదు - తను

బరతక లక కదు. యచ షం అందులలదు. గురవరథ - వ రథ - లకపక రథ యచన,

యచన కదు. గంగ మ మ న గు ం మ లకషమణులకు వ ం డు వ తుర డు. శంకరు రసుసల

ప నందున- లను టట నందున వన ం గంగంటరు. వన ం కనుక రుదుర డు ధ ం డు.అందువలల మనం కూ వనమవు మ సమసత వతలు ననమ రు వనుల-గంగనూ వనం రు. వు రసుసనుం లువ ం కనుక గంగ ప తర ంద -అంతకు ముందు అప తరమ ంద అనడం స కదు. సత క, భ రథు క క పరకరం గం జలలు తన రసుస ద పడడం చూ న వుడు, గుయడనయయన ం - వనుడు కవ క గంగను తన రసుస ధ ం డు. గంగ ప తరం కవ క అసలు కరణం, షుణ దంల పుటటడ . హరు రసుసనందుం పడడం వలల గంగ పుణయ న ంద వులు త రు. గంగ పుణయన కనుక వుడు తల ధ ం డ


46

షణవ దం. ఈ న ప షక ం మక మయణం మతర న సు సు అ ర యం.

మయణం మూల ల కంల పుణయగంగ, పుణయ వు రసుసల ప ందనుం . గం వులకు పరసపర సంబంధం లనపుపడు కూడ ఇదదరూ పుణుయల అరథం. అ య కండల వ షఠ కయం కూ ఇ పపబడుతుం . అకకడ గంగ ద రథం ధ ం రవ ప ధనయమయయడు అ పపబడుతుం

ఒక క ట.

గం జలననం షంల న జహనము జ ష. భరత వంశపు . ఆ వంశంల అజ ఢుడు అ ం డు. ఆయన కడుక జహునడు. ఆయన కడుకు ంధుధవ డు. ఆయన కడుకు బలక వడు. బలక వ కడుకు వలలభుడు. ఆయన కడుకు కు కుడు. కు కు కడుకు . కడుకుక తపసుస సుత ననపుపడు అడ ల ఆయనకు సతయవ జ మం ం . త వత వ తుర డు పుటట డు. సతయవ భృగు వంశంల పుటటన చయవను కడుకు ఋ కుడు హం సుకు నడు. సతయవ -ఋ కులకు జమద న పుటట డు. జమద న రయ ణుక. రువు క పర ముడు జ మం డు.

మ ఆసకతకర న షయం గం మ తమ ం సరగల పపబ ం . కుమర సంభవ సందరభంల "రస దం" గు ం ప కషం పనటల ఇకకడ గ షయం పపడం జ ం . గం దభ క

గ దయకు సంబంధముంద ఈ సరగల మక పన ల కలల వుందంటరు సు సు రు. " ర ణ శకత యు హన , బరహమ రంధరం మూలం , సహ ర ర కమల థ నం పర ం , అకకడనుం , వ థ న న

ఆజఞ చకర క , అకకడ మూడు యలు ఇ ంగళసుషుమనలవతుం . అందుల సుషుమన మధయ . న త బలం భ రథుడు చడు. ఇ రు దండం ంట కందకు - ,

మూల రంల కుండ ( గ లక న) కం . ఈ కరణన, చషటం ప వునన అణువులు ఊరధ ములవు ". అ సూచన మతరం యఖయ ం , గులకు స షం లుసుత ంద అంటరు సు సు రు. కక ఇతరులక షయం అ దయం అ కూ త రు.

ర గర మధనం గు ం పనపుపడు అ క రహ యలు బలకండల వ ంచబ డ . ఇందుర డు ఒక డు ఐ వ నకక క ళుతుంట దు వసుడు ఆయనకు ఎదురు వ చ, ఒక పుషప న ఇ చడు. ఇందుర డు న తను ధ ంచకుం , ఐ వతం కుం లకు చుటట డు. అ ండం న , ల పడ కల ం . స రవం చన పూల దండను,

ఐశవరయమదం అ రవ ప చ-అవమ ం న ఇందుర ఐశవరయమం సముదరం ల ల


47

దు వసుడు శ ం డు. ంట ఇందుర ఏనుగులు, గు ర లు, మణులు, ఇతర గ ప థ ల న మయ సముదరంల ప డ . ఇందుర డు ద దుర -బు ధమంతు , మరల షుణ వును ర థం డు. మునుమందు దదలను అవమ ంచ వదద ఇందుర క హతవు ప క-బు ధ ప, మందరం ల సము ర న లకమ , అందులం ఆయన మునుపట ఐశవరయమం ల సుత ంద పడు షుణ మూ త. అల, ఆ

మ షుణ వు స యం , ఇందుర డు మరల లబద శవరుయడు అయయడు. ల సముదరంల అమృతం పుటటడం కూ గ త ర నననుస ం వుం . మూల రమందుం

రకణం మందరం. న చుటట వునన సుక కుండ . న మ ం న సు సురులు ఇ ంగళ డులందుం ర ణశకత యువులు. నంతటక ఆ ర భూతుడు షుణ వు. కుండ దలు

లకననపుపడు, హంల శకత పర ర న కరణన, క లు పుటత . అపుపడు, ఆ గ దయ న గురువు, నునం అ యం కలగకుం య . ఆ గురు , సుక భూషణు న వుడు. వుడు సుక కంకణుడు కబటట , షం ఆయనను ంచదు. భగవంతు న షుణ మూ త, గురు న వు ,

అ యనునం క డమ ర ం డు. ఆ త వత, ఆ రం లుచుం , అ ఠ న ర చడు. అమృతం పుటటనపపటక, ఆ దశల, హ భకతల ధకులు, అందగ తలను చూ రు.

భగవంతు ఆశర ం వునన రు డరు. అందువలల ఆయ ఘనలను అణ , అమృ న వతలక చడు.

అహలయ వృ త ంతం కూ ఇతర మయణలక న ననం వుంటుం మందర మకరందంల. అహలయ ల మ ంద క న గరం లల పపబ న షయం సతవం కద మక మయణం సపషటం ం . మక మత రు. దుఃఖనుభవం లకుం , ప వుంట, ప ఫలం అనుభ ం నటల ల అవుతుం ? అహలయ త ర వుంటూ , ఆ రం లకుం పంల మడుతుంటుం . మచందరమూ త ఆశరమ పర శం య ఆ పం ల లక క క సుత ం . అంట, జరతవ షం లంట, అ క సంవతస లు త ం , భగవత కరం సుక . అల కక వంశ శనం

అవుతుం . తముడు అహలయ సవరూప శనం యకుం , ఆ రం సుకుంటూ, క న వరతం ఆచ ంచమ మతర అంటడు. జరతవ అ యసం వుంట, ఆ త ర ప త ం వక ంచ కూడదు-ప తయ ం . త రలు తమ జ వయ చ ం నపపటక, గరభం క ప తయ ంచ దు. అంట, గరభం వ చ -అసవరుణ ల వయ చ ం , వ టట . గరభం ధ ంచక , యయ సత ర పరకరం దం ం ర య చతత ం ం . కుకకల క ం ల కూ సత రంల వుం .


48

వ షుట గు ం పటపుపడు సు సు రు న ప యలల , ఆయనున "జ వరుయడు", "జప లుడు" అ షణలను పర ం రు. ఇల పర ంచడంల వకత- యఖయత వు దశం, వ షుఠ మ మ క కరణం ఆయన రంతరం సుత నన జప . ఆయన జ ం మంతరం " య ర" . య ర మంతర బర మసత రం. అ జ ంచడం వలల , వ షుఠ ంతట మ తమ ంగల డయయడు. ఇంక కష రయుడ ,

బర మసత రం త చ సం . ఒక ళ అత క కూ బర మసత ర పర గం వ త శతుర వు అ త ర న అణ చుచ.ఇ లకుం ,వ షుఠ డు న ం ణంచుకు నడు. త బలం , జప బలం ,

బర హమణయం వ షుథ హ బరహమ వుండ , ఆయ నవ ం యగలరు? క చచుచ ద చుచబుడుల పర త ఏం జరుగుతుం అ జ ం వ షఠ - వ తుర ల మధయ జ న "ఆతమ-అ తమల" యుదధంల. వ షఠ జయం జ క య ర జయ . అంతట పప న య ర అ క ం పపబ ం ,

రమ ర మయణం- ర మ ందర మక మయణం. అందుక ఇ స వతకృషట గరం ల ప సన ప లదు.

య ర జసంయుత న మక మయణంల, పర అకష క, య ర మంతరంల ఒకకకక అకష క ఎంత మహముం , అం మహముం . వ షఠ వ తర యుదధం, బర హమణ కష రయ యుదధం మతర కదు. ఆతమ దయకు, అ తమ దయకు మధయ జ న యుదధం. సంపూరణం అ తమ దయ రుచకుననపపటక, డు,ఆతమవంతు లవలడు. యవంతు షట ం, ఆతమవంతు ధుసవ వం

కూ ఈ యుదధంల సపషటం క సుత ం . వ షుఠ డు, ఆదయంతం తనను ను ర ంచుకు పరయతన డుక , తన ఉపుప -కృతఘున - ట ంగల తన ముమ అపహ ం ందుకు

పూనుకునన , తన ఆశరమననం డు తనను చం పరయతనం న , బబకు- బబ అ కూ కడు తల టటలదు. ఇ ఆతమవంతు న బర హమణు లకషణం. బర హమణుడు ఇతరులవలల నషటప , పరులకు తల టటడు. వ షుఠ డు ఇంతజ వ తుర శ ంచలదు.

ఆంధర మక మయణం బల కండ మందరంల, అవసర న పర ట, మనుషుయలు ఆచ ం సన ధ మలను సంద భ తం వ ంచబ ం . బ ం సవ గ క లనన రశంకు క క వకరబు ధగల షయ లకషణం అరథం సుకవచుచ. స న షుయడు, తనక హత -పథయ , అ పపమ గురువులను క , రభం ం -తన ఇషటపరకరం, అ ధయ న పనులు ంచమ అ -ఆయన ంచన నడ గురువును (వ షుఠ డు) తయ ంచడం షం. గురు ర ష , అత మనసుసను

సం షప చ, తన క య న ంచుక షుయడు. అల యనందువలల రశంకు ఆ గ పటటం .


49

వశషుఠ కడుకులు రశంకు క క రసక ంచడమంట, పుతుర లు తం ర మ గ న అనుస ం పరవ తం ల , ఆయనకు అవమనకర న పనులు యకూడద అరథం. గురువును ం ం న డు చం లుడవు డనన అరథం కూ సుఫ సుత ం .

రశంకు అసలు రు సతయవరతుడు. ఆయన రయ సతయవరత-కకయ కూతురు. సతయవరతుడు సూ యరుణు కడుకు. అతడు సతయవరతను ల సుకునన త వత, అ య నగరంల వ సుత నన ఒక బ కను- హతను, జకుమ ననన అ క గరవం , డు. క షయం , క ం , తన దగగర వుం దద సతయవరతు ఆజఞ ం డు. కుకక మంసం బతకమ కూ తం ర ఆ ం డు. తన ప న పు హతు న వ ఠ డు తం ర మటల డలద సతయవరతు క ఆయన కప సుత ం . ఆ త వత కంతకల క, సతయవరతు తం ర అడ క తపసుస య డు. జయం, నగరం,

అంతఃపురం ఇబబందులకు గు కవదద , వ షుఠ డు సవయం క డ సమయంల. ఆ సమయంల , వ తుర డు, య లల లను వ ప చమ సముదర రంల తపసుస సుత ం డు. ముగుగ రు లల న, తనున ంచుకలక వ తుర రయ, న కడుకు డకు పలుపు త ం ,

వంద ఆవు త అమమ క బరం టట ం . ఆ షయం లుసుకునన సతయవరతుడు, ఆ ను ం ,

రంద తన రకషణల వుంచుకు నడు. పర నం జంతువులను ట రంద క మం రం టట ం డు. ఒక న ట ందుకు ఒకక జంతువుకూ రకలదు. స పంల వునన వ షుఠ

ఆవును చం మంసం న న. తం రక అ రయ న పనులు యడం, చ గురువు వును చంపడం, అ ర త మం న నడం అ మూడు డు క యలను నందున రశంకుడు అ రు వయవహ ంచమ -లక ం తు న అత త ంక యన అంటడు క ం న వ ఠ డు.

అపపటనుం సతయవరతుడు రశంకుడయయడు. తపసుస పూరత న త వత వ చన వ తుర డు, తన య లల లను క న రశంకు , ఆయన కరుకుననపుపడు క సన స యం త న

ఇ చనందువలల , ఆయన వ చ అడ గ , వ ఠ డు కద న, యజఞం ం ందుకు పూనుకుంటు నడు. ఒక పు ఆయన శకత పరద శం , మ ధం ఫ తం కూ అనుభ ం డు.

వ తుర తపసుసవలన, సరవం అనరథక న క న జ ం న క తప స ధ కలుగుతుంద , బర హమణయ క కమ-కర లను జ ంచడం ఆవశయమ అరథమవుతునన . కమ కర లు ండూ, రజగుణం వలల కలుగు . టకంత ఆ ర స దు. ఇ మ లు-శతుర వులు.

తప స ధ క ం రయతవం అవశయం. ఏం న, క , చూ , న సం షం -అసంతు ట


50

పడ ం రయుడు. కమ కర లను వ తుర డు జ త దశరథు కపం ఎందుక చంద సం హం కల చుచ. ఆయన మునుపట వ తుర డ వుంట సత క శ ం . అల యలదు. ఆ కపం ఆయన కరయ ధనకు చుచకునన కపంక , ఇంతకుముందు ల మనసుసల కపురముంటునన కపం కదు.

వ తుర డు లుత . గృహసుథ డు. రయ స నపరసుథ తపసుస జ ష అయయడు. అడ ల క పళుల మతర తపసుస , త వత, ఋ అయయడు. అపపట క య లల లు ఆయన ంట వు నరు. త వత ఒంట వుం తపసుస మహ ష అయయడు. మహరుష లం ం రయులు కరు. కబటట , ం రయుడు కవ క, పం గునల మధయ -ఆ రం మ - యు

ఆ రం తపసుస డు. ఇంత కమ న జ ంచగ డు , క న జ ంచలక యడు. అ కూ జ ం ందుకు, మనం -కుంభకంల ఏళల తరబ తపసుస డు. అపుపడు అ న జ ం బరహమ ష అయయడు. జనమ వ చ బర హమణయం కరమ దు. వ తుర క వ చందంట కక పర యక న కరణముంద అ . ఎవ క -ఎంత కమ కర లు అ రయం. ట తనకు వశప టటుల సుకునన బర హమణతతముడు. అందుక బర హమణయం సులభ ం కదు.

ముల క యణ క ముందు ఇరు వం ల రు వంశ కరమలను గు ం అ లుసుకుంటరు. కనయను ఇచుచక టపుపడు, పుచుచక టపుపడు, అధమ పకషం మూడు త ల వంశ

జఞ నం పర నం లుసుక . కులం లుసుకకుం కనయను ఇవవకూడదు- సుకననూ కూడదు. హంల వధూవరుల కుల జఞ నం అవశయం య . లుత త ల కులం, తం ర కులం ప ం .

ధన యలు ఎంత సమృ ధ వుననపపటక, హ షయంల ప రకల వంశం వదలల సత రం పుతునన . జతక మ కరయలు ల , పురుష సం నంల , య నయ , రఘ లు

కల , మూల లు కల , కషయ-అ రణం-అప మరం-బ ల-కుషుఠ లు కల న వం ల హ సంబంధం య దు. డబుటటన డు ల లల ను, తం రవ య హం సుకకూడదు.

ఇ వకు వంశంల జ మం న సగరు తం ర అ తు హహయులు- ల జంఘులు-మ కందరు క జయ భరషుట త రు. ఆయనపుపడు హమవతపరవ క వ ం డు. అకకడపుపడు సగరు త ల గరభవ వుం . ఆ సమయంల అ తుడు మరణం డు. ఆయన రయ సహగమనం యబ తుంట, చయవనుడు ం ఆ ను తన ఆశరమంల వుం ర ం డు. ఆ కు పుటటన సగరు క సం క దులు , ఆ నయసత రం లంట అసత ర దయలనూ పడు. బు ధ న సగరుడు


51

తన తం ర వ లను అ , త ల ఆ వృ త ంతమం వ ం ం . సగరుడు తం ర త న యుదధం , ఓ ం డు. గురు జఞ పరకరం చంపలదు. ల యవనులను బ తలల నూ,

శకులను అరథముండులు , బరదులను తల జ భరషుట లను డు. అల ఆ కష రయులంద వ యయ హనులు -వషటకర రహతులు -సవధరమ హనులు శంనుం ళల టట డు

సగరుడు. " ల చుఛలు”. ఇపపట తురకలపూ వకులన ఇ యులు ఆరయ శబదంనుం పుటటన . ఆరయన

కు కృ "అ న". అ ఇ న మ ం తదనంతరం.

కలయణ ఘటటం చ న క ర హ షయ చరచకు సంబం ం ఆసకత కలగడం సహజం. క య నం సూత జనకుడు ము "కసలయ సుత" అ సంబ ం డు. ఎందుకు జనకుడు కసలయ కుమ అ ల ? త ర రు లవకుం , డుక న " మ" అ లవచుచ క . దశరథ కుమ అనకూడ ? ఆ ండూ ఇపుపడు స వ అరథం సుక . కవలం మ అ త ఆ రుకల రు మ కరుండవచుచ క . దశరథ కుమ అ లవ క ఆయనకు నలుగురు కడుకులల కరు కవచుచ క . కసలయ కుమర అంట ఏ ధ న సం క వుండదు. "ఈ త" అంటడు ము . త, గుగ తన పటుట కమమ , తనంతట ము అడగదు. మచందరమూ త తనకు త పటుట కుంట, లకక ముం ఎందుకల సవతం రం కముకు ల

పరవ తం డ త అనుకవచుచ-లకులూ ంచవచుచ. అందుక జనకుడు త మచందరమూ తక చూ "ఈ త" అ పడు. అలంక ంచబ న కలయణమంటపంల, నలు పుల లువుట ద లు వుండడం , అ నటలనూ త రూప క ంచ ం . అదదంల - జ న లుసుకలక నలు కుకలు చూసుత నన ము భరమ టుల , చూ "ఈ త" అ పడు

జనకుడు. "ఈ త" అంట,అ రూపవ న త , ందరయ- కుమరయ-లవణయదులల త రలంద

అ శ ం ంద అరథంకూ వసుత ం . "ఈ త" అంట, "ఈ యగు త" అ అరథం కూ వుం . ము పుప వు లుల , అపుప అతడు వు కంట పప న షుణ వ జనకుడు

గరహం డు. అలంట ఆ కు తుత ల మ న తను ఇసుత నన అరథ చ ధం "ఈ త" అ నడు. ము ంత మ ందరయ పురుషుడ రుం , అంతకంట తకుకవక ందరయం ఆ కుంద పపదలుచకు నడు జనకుడు. త అంట కవలం గట ల కద , గట లు భూ ంచుక రూపంకల ఎల అవుతుం , అల భూ ంచుక వడంవలల త అ రు


52

ఆ కు పరఖయతమ ం . వలల ఆ ఆ జతయం లుసుత నన . త- గట లు-అంట కపు కృ ఫ ంప , క ఫలం క ం . అల ముడు యబ క యల న, త వల ఫలవంతమవు య , ఆ స యం లకుం ము కృ వయరథమ , పర ఫల కష లకుం అత క స యపడుతుంద జనకు మనసుసల ఆలచన.

ఆకశ గం న ఖన త ఏ ధం ఒక తనను ం న లను ధవంసం సుత ం , అల "ఈ త" తనకకక నమ కరం న లను ధవంసం సుత ం . కసలయ సుతు న ముడు డ , త అ జ , కబటట ఆ జతయంల ము కంట తకుక ం కద జనకు వన. త గట లుల కనపపటక జనకుడు సగరవం , " దుకూతురు"-తన కూతుర పడు.

అలంట తనకూతురును, ఎల ర ం ల అల ర ంచమ సూ ం డు. తంట జనమప ధ అ ,

" దుకూతురు" అంట సప ధ అ లుపబ ం . " సహధరమచ " అనడమంట, ము షయంల ఎల వుంటుం న ఆల ం సన ప లద అరథం సుఫ సుత ం . ము ధరమమ త , ఆ ధరమంమం ఆ ఆయనకు డు వుం ఆ క య న రవహసుత ం . ముడు తం ర కయ న ఎల ం , అల ఆయన కయ న త సుత ంద అరథం. ల మ అ

నందువలల , షుణ వు అవ ర న ము కంకరయ ఆ సవరూపం. సృ టల, రకషణల, సం రంల ఆ ఆయనకు సరవకల స వవసుథ లయందు డు వుంటుం . హ ల కవలం లక డంబ రథ న ,

ఆయన తుత ను ఆయ సుకమమ కూ అరథం.

పర ముడు ర ము అడద ం , తన దవంధ యుదధం యమ అ న సందరభంల ల షయలు అవగతమ . పరమరథ జఞ నం వతలు కరయ రూపం ందుకు బరహమ వకశవుల

మధయ పరసపర వషం క ం యుదధం ం డు. ఒకరు చూ పన ల కకుం , క ల ర చూ ,

ఎవ కుకవ బలవంతుల వతలు సవయం లుసుకు నరు. ఈ సత న లుసుకకుం , షుణ వు ఎకుక - వు కుక అ , తతపకష తులు గరం లు రు. వ కశవులకు దం లద పు ణలు ం . భగవంతుడు-జ రధనుడు ఒక . సృ ట- థ - శనం ందుకు బరహమ ,

షుణ వ , వుడ రుల టుట కు నడు. షుణ వు అ కుడ వతలు గరహం ర పర ముడు ర ము క పడు. ంట లకుకంటూ పర ము ల వునన షణవ జసుసను కూ ర మచందరమూ త లకుక నడ అరథం సుక . పర మవ రం ఆ వ రం. క యరథ , వు ల త కలంవరకు, భగవంతు జసుస ఆవహ త అ ఆ వ రమవుతుం . ఇకకడ హం


53

ర కృతం. వుడు బదుధ డు. ఇలంట పరకృ సంబంధ న అవ లు పూజయ న కవు- కష చ కవు. ర మవ రం పూ ణ వ రం. ఈ ండు అవ లు క త , తకుకవ జసుస, ఎకుకవ జసుసల క తుం . పర ము ల షణవ జం బయటక చ వతలందరు చూసుత ండ ర ము ల పర ం ం .

బల కండ వరల ములు అ ధయల నంతరం గ న షయ న వ ంచబ ం . అ య నగరంల ర ములు సరవ సుఖలు అనుభ ం ర పపడంల దద

అ యనయత, అను గం, అవ ర పథయం లంట అ క షయలు వగ భతం దరశన త . తను గూ ర మచందుర డు రయం గ డు అ పపడంల, నుభవంల ర నయం ర మచందరమూ తకన పపబ ం . త గయ- మచందుర డు . గయకంట పర నం. " తనుగూ రయం ", అనడమంట, త దగగరల సమయం దుఃఖకర క రయంకద -కజలద వం.

అ , ముల రంవలన క సం షం, తక ం ల మచందరమూ త అ ర యం. ఇరువు షయంలనూ, "కూ " శబద న పర ంచడమంట, రువురు పరసపరం సమన న రమ కల వు నర వం. కూ పపబ ం క , కమం గు ం పపలదు. అంట, ఐకమ య క-పరసప ను క కరణం కూ , కమంక . రల అ క "ఋతువులు" గ ర వుం , అ క సంవతస ల లదు. నరథం- రు ఏ ఏ ఋతువులల ఎల సుఖప లన అల సుఖప డ ర .

మచందరమూ త క క కరబ తు నడ ముందు త ఎల ప గటటగలదనన సం హం వచుచ. ఆ కు అంత శకతల వ చందంట, ఆ కనయ-మ జఞ , మ న జనక

కూతురు కనుక. శ సవ వం-వంశ సవ వం బటట , వత సమన నందున ర గలభ న బటట , తుత ల మ కబటట సహజ బు ధ న బటట అ కు ఆ శకత వ చంద . ముల గ షయంల ఇకకడ పపబ న ల మ యణ ఉపమనం పదమ పు ణంల కూ వుం . ఇకకడ పం వయదంప గ . ర కృత కమ ర త సం గం గు ం ఎకక పపలదు. అ ర కృత వయ మూరుత లల ర కృత కమం వుం అవకశం ల లదు. హం అ యటపపటక తనకు ఆరు సంవతస ల వయసస సవయం -ప కషం వణు క వన స కలంల పం . ఆ వయసుసల ఆంతర సం క

అవకశం లదు. బల కండ వృ త ంతమం 12 ఏళుల . బల కండ మందర మకరందం చ న క,


54

మయణమం చ న అనుభూ కలగడం టు అ క న అదుభ లు, రహ యలు ధ సంద భలల పన కథల వ లుసుకవచుచ.

రదుడు మకక పన సం పత మయణం- మక గదృ ట లుసుకునన మయణం చదవడమంట తతం మయణ న చ నటల . మక పరశనలకు రదు చన సమ నం వ , భగవంతుడు కరు - కరు అ షయం, తతవ రం కంట గుణ ర రయసకరమనన షయం, ర మచందుర డంట పరతతవ న షుణ మూ తన , రదుడు ఉప ం ం కష షయ న

భగవంతు గు ం న బల కండ చ న క బ ధపడుతుం . క తవమంట ఏ ట, కవయ లకషణలంట, పరబంధ లకషణలంట లుసుకవచుచ. ఉ య చనం, శరణగ క ముఖయ ఫలం, పురుష కరం, అ కర సవరూపం, భగవత రతంతర ం, గవత రతంతర ం, అరథపంచక జఞ నం, అకం నతవం,

ఆ రయవరణం, ఔతకంఠయత, నడవ , స థ నం, మయణం దవయరథ వరణరూపం, య ర, దు వ ర ప రం, సంహర స, చతుషష ట కళల గు ం ధ సంద భలల లుసుకవచుచ. ణల గు ం , మంతుర ల లకషణల గు ం , అ అంట ఎవర షయం గు ం , బరహమచరయం గు ం , సందరభం లకుం న షయ పపకూడదనన షయం గు ం , షుణ శబద రవచనం గు ం లుసుకవచుచ. సరయూ న వృ త ంతం, మలద కరూ ల వృ త ంతం, ధ శరమ వృ త ంతం,

బ చకరవ త వృ త ంతం, ప ణమ దం, కుశ భు వృ త ంతం, బరహమ దతుత చ తర, గం న వృ త ంతం,

కుమర వ జననం, సగర చకరవ త వృ త ంతం, బరహమ కలప వరణ, భ రథ వృ త ంతం, లనగర వృ త ంతం, ర గర మథనం, తమశరమ వృ త ంతం, వ తుర వృ త ంతం-ఆయన జ ష , మహ ష , బరహమ ష కవడం, వ షఠ - వ తుర ల యుదధం, రశంక ఖయనం, న స ఖయనం, న వరణ లంట అ క షయలు బలకండ మందర మకరందం చ లుసుకవచుచ.

సు సు ఆంధర మకంల పర కండకక పర యకతుం . పర కండ ఒకకరక న జఞ నసరవసవం. పర కండల , పర ప య క, పర ప రథం ఇసూత , వరకు తపరయం సూత , అవసర న ట గూ థ లను-అంత థ లను-ఉపమ లను ఉటంకసూత , ధయ నంత వరకు ఇతర గరం లల

తతసంబంధ న అం లను కంటరు క . పరతుయతతరం క చద సన షయల నంటక హరణం జ త రు. శరదధ చదువుకుంటూ -అరథం సుకు పరయతనం సుకుంటూ

చదువగ , పర కండల ఆ కండ క వృ త ంత కకుం , సకల త ర ల సంగమం దరశన సుత ం .

ఒక ధరమ సత రం ల , ఇంక జ సత రం ల , మ ట ఇంక సత రం ల బ ధపడుతుం .


55

పర కండ ఒక భూ ళ సత రం-ఖ ళ సత రం- ంఘక, మ క, ఆ థక, మనయ, , సంఖయ, ము రక,

కమ, ర , సవపన, పు తతవ సత రం ల దరశన సుత ం . బహు , ణణం చ , ఇంక న రక న సత ర షయలు చ త . అసలు- సలన ప ధకులంటూ వుంట, మందరం ఏ ఒకక కండ ద

ప ధన , ఒకట కదు-వంద హచ లకు స షయ సంపద లభయమవుతుం . కట ట టు, అదుభత న రహ యలు అవగతమ . దరసం నుం బం రం రహసయ న షయలలంట అ క న లుసుకవచుచ, ప ధ దృకఫదం చ . ఇవ న బల కండలనూ

దరశన త . బలకండ మందర మకరంల ఇవ న వ ంచబ డ . అందుక-ఇందుక చద .

నవంబర 2, 2009 న రమ పుటటన పురసక ంచుక , అంత కరతం "బల కండ మందర మకరందం" యడం-కంపూయటర ల

ఎకకంచడం పూ తన సందరభం , ర ట క ఆ డకసుత ననపపట ట


56

రమ ంధర మక మయణం

(SREEMATH ANDHRA VALMIKI RAMAYANAM)

బలకండ - "మందర మకరందం"

(BALAKANDA “MANDARA MAKARANDAM”)

యఖయ రంభం

(PRLOGUE) ఏ ఒక పర జనం కరకుం , ఎంత తకుకవ , ఏ ప దలు టటడ అంద క ం . అలంటపుపడు క అ డు కూ అల క ! ఇ జ కవయ రచన వలన క

పర జనం ఏ వుం ? క తకరక, ధనం కరక, వయవ ర జఞ నం లుసుకు ందుక, అ భ ప క, క యలు యలంటడు కవయపరకశకరుడు. ఓ గ య న, ప య న, గదయ-పదయ శరమ న (చంపువు) కవయం అనవచుచ. కవయం రయు పలుకులల యయ వుం లక , జజఞల ం ధం వుండకూడదు. అ రయ ం కూ కకూడదు.

ఇలంట క యలల అగర థ నంల ం , మక సంసకృతంల ర ం న రమ ర మయణం.

రమ ర మయణంల క తుత ర న . యకుడు మ షుణ న ర మచందరమూ త. రువురు ర యుగంల దుషట కషణ- షట రకషణ , ధరమ సం థ పన ందుకు అవత ం రు. ఇహ-పర

ధకంబులన "సవధ మలల, త ర ధరమం త , పురుష ధరమం ర మచందరమూరత లక కుప ం డు మక. చ తరను మక ర ం వుండక , భ షయత త ల రు అంధకరంల ప

దు ర పరుల ! అటట మహపకరం లక క న మక మహ ష ఎంత తకుక .

బరహమ ష మక ర ం న మయణం సంసకృత షల వుననందువలల లమం క దురవ హ ం . లమం లుగుల అనువ ం నపపటక అ కవలం క ంశం య పప క ప త య . తపపకుం అరథం సుక సన సూకషమ షయలను అను దకులు

వ టట రు. సు స వ ర మ భకత కటల , వం పరమ భకత -పరప త య క మరగమ ం డు. రకరణ ధ తన ఇషట వ గరం న, కంకరయ రూపంల, ఆ వతక అంకత వలనన పం -ఆయన మసమరణ మననం ఎలల ళల ల ం ల వుం లనన వు దశం , అననుయ , ఈ కృ ర ం ల అనుకు నడు. సు సు రు రఘ -దురబలుడు-అశకుత డు (అ


57

ఆయ ం రు). వచఛవంల బరతుకు కన సుత ననంటూ, ర మనుగరహం వలల -భకత కటుల ఆ వద బలం వలల -పూరవ జనమ సుకృతం వలల , ఎల గరంథ రచన పూ త క ంచ గ న పుపకుంట యన.

ఇ లువ న కతతల, ఒక డు, నల, హకరుట ముందునుం నడుచు కుంటూ తు నడు గరంథకరత. ఆ న యప సుబబ వు పంతులు రు ఆయనున క డు. "మూల మయణ క స న ల అను దం వు. నువువ న మయణ క స న యఖయనం వుంట ఠకులకు

ఉప గం వుంటుం . ఆ యఖయ య క ను వ సమరుథ డవు" అ సూ ం రు. క నళలకు క న లల వు నుల రూ అ మట నరు. సూచన గరంథకరత హృదయంల టుకు ం .

ఫ తం లువ ం ఈ "మందరం" అ ఈ యఖయనం (అ ఇపుపడు "మందర మకరందం" లువ ం ).

గరంథకరత పర మహు న కలను ర న పంతులు "ర న యము" అ రు మయణ క యఖయనం ర ం రట. అ అ లభయం కలదు. తన యఖయ క, సరవ రం ర మచందుర ల న , రచనకు పూనుకు నన , ర మచందుర దయవలల పూ త యగ న

అంటరు సు సు రు. బల కండ: ర మచందుర డు బలుడు వుననపుపడు జ న సంగతులు కబటట క "బల కండ" అ రు."కండం"అంట జలం- రు. ర మయణం మ రణవం పపడంవలల , అందుల జలం కండమనబ ం . ర మయణంల ఏడు కండలల "ఏడు యహృతుల" అరథం పత ం . బల కండల "ఓం భూః" అ యహృతయరథం వుం . అ గరంథ పఠనంల లుసుత ం . ఈ కండల ర మచందరమూ తన షుణ "జగజజనన కరణభూతుడు" అ , ం కండల ఆయ "హతువు" అ ,

మూ కండల ఆయ " కష త" అ , లు కండల ఆయ "గుణ సంప త" అ , అ దుల "సరవసం ర కరత" అ , ఆరవ కండల " ంత దుయడు" అ , ఏ కండల ఆయన బరహమకు "హతువు" అ , ఇల, ర మచందరమూ త అవత ం న షుణ "పరతతవం" అ లుసుత ం .

జననం దలు ఇర అ దు ఏళుల వ చవరకూ ముడు న చరయలు ఈ కండల వు న . ప నం ఏట ల నపపటనుం పటట క పరయతనం జ వరకు పుపకదగగ షం ఏ లదు.


58

గరంథ క

(AUTHOR’S INTRODUCTION TO THE EPIC)

గరంథకరత ఇషట వ నమ కరం

(INVOCATION) ర వలలభుడు, తన-అ త లకు ఆ రం, షణ కరత కగ డు, ధువుల ట కలపవృకష మనద న డు, మ ం న శతుర వులను సంహ ం సవ వం కల డు, భకత సమూ క

కష చ డు, హసత కమలంల కదండం ధ ం డు, ఏక ల రు వయవహ ం ఒంట టటల వుం డు, వంచనల నడవ కల న ర మచందర పర బరహమం, నమ క లను రమ అం క త డ ఆ సుత నను. “ రం. ఓం. ం. మయనమ" అ జకషర యుకత న మ షడకషర మం ర న గరంథకరత తన 22వ ఏట కంప సముదర సతవుయ న రమన టూల నర ం రయ కులవలన ఉప శం ం , అపపటనుం స జం జపం సుత నరు. ర మ మం రప శం కకుం రమ ర మయణం యణం య ద పూరువల యమం. ఇ ఆంధర గరంథం క - న యణం య వ చ, అనన సం హం

కల చుచ. ద ణ రు ం థ లను తమ షల సుకు , క ర మనయం అ రు టుట కు , ప సుత నరు. సంసకృతం కంట ఎకుకవ ర సుత నరు. ఆంధుర లకు మతృ ష ఆంధరం.

మ మహ ష సంసకృతం. అ తుల ల పూజయ క , పూలను రసుస ద ధ ంచవచుచ క తుల కదుక ! ంటుర కల తుల ధ ం బర హమణుడు దుర సమన న డ పూ వకుల అ ర యం.

మంతరం రుచక టపుపడు, దలు పరణవం, త వత ర జం వుం క ! ఈ పదద రుమరు య సన అవసరం వుం అ అనుమనం వచుచ. రహసయ మం ర లు ఉప ం టపుపడు

సకరమం పచుచ క , టపుపడు పపడం మం రక రం కదు. గరుడ మంతరం పటపుపడు "ప " బదులు " ప" అ పపబ ం . ద మం ర లకు "ఓం" కరంల, ఆంధర కృతులల " ర" కర పర నం గరహంచడం ఆంధర క సంపర య ం . రమ ర మయణం " య శచ తం మహత"- అంట, మ చ రన మక పరు. మమూలు మయణం అనల యన- రమ ర మయణం అ రు టట రు. జనక కూతురు


59

ఎవ దవుతుం - జం అప తమ న మయణం త ం . ముడు ర ముడవ క ఇ కరణం క . ర మచందరమూ త కూ ఇ అం క ం డు. తం ర కంట త ల ప ంతలు ఎకుకవ పూ య లు. అనుగరహం ల త మనుగరహం క నటల . అందుక " ర" శబదం దలు డబ ం . మం ర ఛరణల పరణవం దలు . ఆరకష ల మ మంతరంల పరణవం లకకకు దు.

ఎందుకంట, " " మ పరణ రధ న బ సుత ం . అందువలల పరణ ఛరణ క అ కరం ల రు కూ ర మ మం ర క అ కరులవుతు నరు. " యణ" మంతరంల ఎ న అకష లు వుననవనన చరచ, కందరు మరశకులకు క ం పూరవం. వరకు "ఎ " అకష ల ధ ం రు. ఆ యయనననుస ం " మ" మంతరం "ఏడు"

అకష ల మంతరమ గరహంచడ స న పదద .

పరణవం లకుం ఉచఛ త ఫల లపం ఏ మతరం కలగదు. మంతర లపమూ లదు. యణ ప యణు న పుండ కుడు "న యణయ" అ అ ట కష మం ర న జ ం ముకుత డయయడు. కూరుచ న-పడుకు న, ఎకకడు న "న యణయ" అ మంతరం శరణయమ ఎవరు త క మంతరఫలం ల ంచడం సతవం."ఓం మయ" అననపుపడు, పరణవం మయ అన క షణం గరహం . ర మ షడకషర మంతరం కష ధకులు మతర జ ం ల , ఐహక కంకష

కల రు ఆపదలల ఉచచ ంచ ద , ఆంజ యుడు మ రహసయ ఉప షతుత ల అననటుల త రు. తకకన రందరు " మ ట కష " జ ంచడం మం కబటట , మ భకుత లందరూ " ర మయ నమ"

అ క , " ం మయ నమ" అ క , " మయ నమ" అ క , " మ" అ క జ ంచవచుచ.

శర ధ భకుత లకల ఫలమంద క సమన ." మ" అ ండకష లల సరవ శకుత లు న . అందుకు మక ." రం మయ నమ" అ జ ం రు, ఈశవర యుకత , దుఃఖలను హ ం , తు ట -

సంపతుత ను క ంచమ ర యనం య .

రమ ర మయణమం పరణ థ న పుతుం . మచందరమూ త తుత రమహ షుణ వ మకంటడు. లకషమణ, భరత, శతుర ఘన, హనుమంత, సు రవ, షణులు ము సులమ పుపకుంటరు. సతవం తమ సవరూపమ లుసుకునన రందరు బగుప డ రు. అ మ న వణ కషసులందరు అహంకరం యరు. పురుషక న లుసుకునన

కకసురుడు బర క యడు- లుసుకల మూఢుడు వణసురుడు హతమయయడు.


60

"నమ" శశబద రవచనం - (సూథ ల-సూ మ థ లు) నమ శశబదం అఖండ నపుపడు "నమ కరం" అ , సఖండ నపుపడు (న+మః) " కరకు

కదు" అ అరథం. అంట నమ కరం కరకు కద అరథం. అల ఏ వు కరకూ కదు. మచందరమూ తక మతర అ అరథం." ను- " అ ప లు షం సమనం." వు- - కదు"

అ అమృతం సమనం. రమ ర మయణ క ర ర ణమ ఞ లు త రు. అ ధం రమ ర మయణం రఘశరణగ అ కూ అంటరు. అటట శరణ గ క నమశశబదం ర ణం. నమశశబదం లం

శరణగ లదు. భకుత ల, పరపనునల ల సుదరశన చకరంలంట మనసుస. భగవంతుడు సుదరశన చకరం సరవ లకలను జ ం నటల , భకుత లు-పరపనునలు నమసుస భగవంతు వశపరుచకుంటరు.

తమకంట ఉతకృషుట న ఇతరులను ఉ ద ం , నయం న వంచ న "నమ కరం"

అంటరు. నమసక ం డు షుడు- వుడు. నమసక ంచబ డు పరముడు. వు తన ఇషటపరకరం ంచుకు డు భగవంతుడు. అత ఉ రహతుడు." ను" ఉ సహతుడను. భగవంతుడు సరవ రషుట డు. భకతవతసలు న భగవంతుడు, తన భకుత లను అణకువ వం టటుల ర త డు. అందుక క "నమసుస" అ రు. రకరణ ధ నమ కరం త పూరణ ఫ తం

కలుగుతుం . న కరణపూ త అంటరు. ఇక అంగపూ త ఆరు రకలు. ఆతమ పం, మ వసం,

కరపణయం, అనుకూలయ సంకలపం, ర కూలయ వరజనం, పత ృతవ వరణం. ఇల త " ం ంగ నమ కరం"

అవుతుం . ఇ సూథ లరథం.

ఈ వసుత వులు - అ మమ వ న "మమయ" అంటరు. సరవం ణ తమకం. ఆయ అం , అ జఞ నం, నమసుస కలుగుతుం . ఇ సూ మరథం. నమశశబదంల "న" క క మరగం అ అరథం."మ" కరం పర నం రూ తం. సరగం పర శవరు లుపుతుం . కబటట అ న పర శవరుడ డు శకతమంతుడు-పురు తతముడు. ఆ భగవంతు ర త క నమసుస పర యం. ఇ పరమరథం. ఈ ధం నమశశబద క మూడ థ లు న .

కృ కన సుత

సమసత పరపం లనూ ఆశర ం , తనను ఆశర ం న క అండ వుం , తనను నమసక ం న ల లను దయ ంటూ, ర ం సం భరత అంటూ, అటట రకషణకు లను

అపహ ం ప తుర లను సూత , అతయంత శకత-మహమ కల , భగవంతు ఆశర ఆయనకు పర ఫల కష లక అతయంత రమ వ సూత , ర అ రథక న రు క , తత మనసుస భరతకు


61

పరతంతుర వుంటూ, దయ, కషమల కలయణ గుణలు కల , పరపం కం తలల న భకుత లకు శవత సుఖలు పర ం .

ర శబద రవచనం

తమ-తమ ఉ జ లను కరుకు వ ఆశర ంచబ , రు కరుకునన ధం ఉ జ ంచ ందుకు, సవయం స వశవరు ఆశర ం " ర". తన ఆజఞ పరవ తం వుల ద భగవంతుడు

కప ం నపుపడు, తలల న ల మ , తనను ఆశర ం న ర ంచమ భగవంతు డుకుంటుం . అలంట సమయంల "కరుణ గ , స వశవ , ఎందుకల కప ం రు? చుచక ద ఎందుక బర మ త ర న పర సుత నరు? ను వ క త గ ంట? ర ం వరు? ఇలంట దయ గుణం చూపక ఇంకవ ద చూ త వు? అప ధం న రంద ం లంట య వ వుంట ?" అ భగవంతు ర థం " ర". అ ఇల ర థం -బ ం భగవంతు ంతపరుసుత ం . అల య న "పురుష కరం" అనంటరు. ఎవ క -ఏ ప క సనపుపడు, అ జ ందుకు, తనకషఠ న క ఆశర త , అటల ఆశర ంచబ న "పురుష కరం" అ . షణుడు మనుగరహం కరకు నరులను ఆశర ం డు. ఆశర ం న కషస త రలను సంహ ంచకుం

వ లడు హనుమంతుడు. మూ తభ ం న భగవతకరుణరస ల మ . ఆ తసలయం- లభయం-సవ వం కల త ల .

భగవ కబటట భగవంతు ద లభయం కల . ఆ మటను ఆయన రసక ంచడు- క ంచడు. అందుక ల మ అనుగరహం కరకు ఇతరులను ఆశర ం సన అవసరంలదు.

భగవంతుడు ల మ షుట డ య లకలను సృ ట త డు-ర త డు-హ త డు. నంతటక కరణం దయ గుణం మతర . భగవంతుడు కరుణ సవరూ న ల మ కూ రకషకుడవుతు నడ సరవ ధ ం లు- ం లు పుత న . " ర" తనను ఆశర ం న రయసుసను కరుతూ ధులను

న ంప సుత ం . ర మచందరమూ త పురుషుడు కనుక ను పూ న క యల రకష క , కష క ,

సవతం రం త డు. క ంచడం అంట యదు. అప ధం య లడ ఆ నమమకం. అందుక శతుర వుల ర ంచమ ఆ అంటుం పుపడూ. భకుత లకంతకంట ంచతగు వవరుంటరు? ఈ కరణ న, ర అప ధులన క వశ ప , కషట

ర ం పరయతనం సుత ం . తన మట ంట సం సుత ం . నక ద కపం చుచకదు.


62

పం హ సుత ంద వూరుకుంటుం . వణసురు షయంలను, కషస త రల షయంలను, అల పరవ తం ం . ఋషుల రకషణరథం కషసులను సంహ ం లనుకునన ము ం పరయతనం ం . అందుక, త కూ న ర మచందరమూ త త లు కలుగు య దదలంటరు. త

మత-త ల అ నందువలల , ఘరం , నమ కర మ ర న అనుగరహసుత ం .

బరహమ సుత

ఎవ కయం సతయ , ఎవరుం లకం సతయ , ఎవ త సతయ , ఎవ రయ సతయ అ న సరసవ , అటట బరహమ వుడు ఈ కృ క తన ప పూరణ ఆయువు ఇవవ క పర నం ర రథన ద ం.

( ర మక శరవణం వలల , పఠనం వలల లక న త ంచ యద బరహమ వుడు మక వ మయణ న ప కం డు. అ సంసకృత షల వుం కనుక, సంసకృత జఞ నం ణం నందున

బరహమ సంకలపం రథకం క న , గరంథకరత ం , ఆయన సంకలప న రథక ప చ ఈ ఆంధర మక మయణ కకట అ అంటడు. అందుక సంసకృత మయణం గల అనుగరహ బు ధ దుం ల బరహమను ర థం రు సు స వ ).

సరసవ సుత

గరంథకరత తతమతుర డ , ప కం సరసవ న ఆయన నమమకం. బరహమ పనుపున సరసవ కుకన నందున మక ప కం ం రమ ర మయణం. తన వర గబధ, దురబలతవం, అలప ం తయం,స యహనత లంట కరణలవలల ,ఈకృ భగవతసంకలపం మతర ర రగలద క వన.

వ సుత

"రమణ! షుణ సహసర మలకు స ం మ అ మం. ఇ జనన-మరణల సంకటలను ం శవత యనందం క సుత ం " అ రవ క ఉప ం న శంకరుడు తన కృ ర ం ల

క కరుకుంటడు." ర మ మ , ర మ ర సహసర మ త సుత లయం, మ మ వ న ". మ అ ండకష లమంతరం ప నండులకషల రుల జ త స వ షట ఫల ధ కలుగుతుందంటరు. ఈ మ పదం ఉ ంచబ మూ తవరు? రూప మ కరయలు ల దధ తనయమ? వణ కషసులను సంహ ం న అ య ర మచందుర ? జఞ న మయు , హ ,

మ షుణ , రఘువంశంల దశరథు క పుటట , సరవ త అ న ముడ జఞ నులు పరకటం రు.


63

ఎవ ల కషసులు మరణం , అత మచందరమూరత -అ ముడ పపబ ం . తన నడవ ధరమ మ గ న- రు జఞ న మ గ న- యనం య న-తనను పూ ం న క ఐశవ య న ఇ చ ర మచందరమూ త.

రవ -పర శవరుల సుత

వతల కరకు-లకంకరకు, లకలను ర ం ందుకు వుడు సముదర మధనం టపుపడు, లహల న ంగు డు. ఫ తం శ రం దుద బ తుం . రవ క లు లదు. వతల ప లు వృ అయయ . అపుపడు మ మమృ న ం రు వు . ం పం

హ ం , బలం ం వుడు మహశవరుడయయడు. రవ సరవమంగళ అ ం . ఇల మ మం బగుప న రవ -పర శవరులు తన మయణ న ర ం ల క ర రథన రు.

మ సు న ఆంజ యు సుత

ర మచందరమూ త చరణ దవయ న హృదయంల , ఘనలను ఎదు కంటూ సము ర న ట , లంకల పర ం , తను క చూ , ఆ కు రయం ప, సం ష ప , మరల వ చ,

ర మచందర ద వ న వన చ తుర న హనుమంతుడు తన పరబం న పర ధ యల క ర థం డు.

సంసకృత క ందర సుత

లసముదరంల ఆ రభ ం న అమృ న న వతలు సవరగంల వుంటరు. అంతకు ం న అమృ న భూలకంల మనుషుయల ంచు మనన ప పకర బు ధ శర ం న డు మక మహ ష. ఆ క ఆయన. మకక ముందు కవయం ర ం న క లడు. ల కలను యమబదధం న డు కూ మక. బరహమ లచద న డు మక. ఇరువు క మయముం . పరపంచ సృ టల

పరధమ కరత బరహమ , కవయ సృ టల పరధమ కరత మక. బరహమ పం న సరసవ మక లుక మయణ న ర ంప ం . బరహమ సృ ట వకటక ఉపక త , మక కృ లకల ఉదధ ం ం .

ల మ క థ న , మం రుం , య రసం- య లతు- ష ధవ క న మయణం. మ హర న లసము ర న మ ం న వతలు ఎల అమృ న అనుభ ం ,

అలంట అనుభవ కలుగుతుం ఏడు కండల చ త న మయణ న చ . మ హర న నవరస వరణనల , అరథ ం రయం , ధ ధవనయ థ ల మ ల-మ ల చద ల ం కవయం మయణం. ఇటట మయణ న చ న క ఇహమందు సుఖం-పరమందు కషం కలుగుతుం .


64

జఞ నహన మనవులను ఇహ-ప లల ర ం ందుకు, దం అ కరం లద ం త రలను, దుర లను, అధమ బర హమణ, కష రయ, య యలను ధరమ-అధ మలు లుసుక బగుప చందుకు, ర

మ ర న ర ం న యసమహ ష సుత ం రు క . సరసవ నూతన ల పరకరం ఆ ం , తన ‘ ద పటమ కకుల ఏనుగులకు ంహగరజన , మనుజ రుయలు థ ం న

ట వ న ( వత వ హ మూ త భూ ఉదధ ం నటుల ) ఉదధ ం , క కక ంహ రుదు ం ,

దువుల గడబ , క త క న, షణవ రషుట న ంత కులకు నమసక త రు క . ఆ త వత,

రఘువంశం ర ం న క స క , మ రచ తర-ఉతతర మ చ తర న భవభూత క ,

పరసనన ఘవం న జయ వ క , బల మయణం ర ం న జ ఖర క , అనరఘవ ఘవం న ము క సుత ం రు క .

ఆంధర షకు లుత లకషణ లకషయ కష టటన నననయ భటట రకు , ఆయన మ గ న అవలం ం న ఎ ర పరగడ, కకనలను త తరం త రు క .

సంసకృత గరం లను ంచడంల సరవ ఞ లన పలువు ం న డు, భగ వషయం కవడం ఇం న క తవం అం ం న డు, భకత రసం ఇ న వరణనలు న డు, భకత రవశయం భగవంతు వ ణసూత తన న మ డు, క రషుఠ డు, వ సకుడు, గురు కషణ లకుం పం తు న డు, ర గవతం ం జనమ ఫలయం క ం న కరయం న డు, సతయవరతం కల డు, బు ధల బృహసప , బ మర త మతుయ కలు త రు క .

మభుయదయం ర ం న అయయల మభదుర , ఉతతర మయణ కరత కకనను, రవచన ఆంధర మయణం న మమనను, మలలమమను, సకర క , కంకంట ప ను, రంగ థు సుత త రు క . రమ ర మయణం బల కండ నుం యుదధ కండ తు వరకు ఆం రక ం న మ భకుత డు థం ంకయయ క ల ఘసూత నమసక త రు గరంథకరత.

అలప ఞ డన , అపం తుడన , రఘ వస న , ప న న , రతంతర నరక న ,

తన గరంథమం న లుండవచుచన , ఆ కరణం వలల న ర ంచక దయ ఆద ం ల సతక రషుఠ లను, ఇతరులకు లు గుణలునన , తన కలపు ఉతతమ కవులను కరు రు క .

గరంథంల రం లక , మయణం అనన రవ బు ధ న న, తన కృ దయ అం క ం ల త ల పం తులకు నమసక సూత కరు రు క .


65

తర పరశంస

తమమ- ఘవయయల తనయుడు, కుపపమమ భరత, హూణంధర- ర డ-కననడ-మ -హం షలను ఎ న డు, కరణం ల దయకల డు, లకంల ల పర భ కల డు, మృధు-మధుర కుకల క త పపగల డు, క క రకుడు, లంకలపలల ఇంట రుకల న ంకట సుబబరుయ

క పరశం త డు. జయ షుకడు ంకటనరసయయ- సరమమల కుమరుడు, అననపూరణమమ భరత, హ తస రకుడు, కలంక- రవరం ర మల జ ం న ర జ వు లలమంబ వు ఆ రతుడు, మకృషణ త ర తముమడు, కర తతపలల ఇంట రునన డు, సదుగ ణలు-స మరగ పరవరతన గల న పదమ భ త ర

తలచుకుంటరు క . తనకయన ఎలల ళల రయసుసలను క ం ర , ను ం న తన స ప బంధువులు తన కషటకలంల వ టట త ర రు మందు చ ర ణలు క ర , పూరవ జనమ పుణయం లకుం అటల ంట నహతులు రకర గురుత సుకుంటరు. తన ఈ తుర లు స క యలు ర ం ందుకు తనను ర ం ర , రచ సమయంల కషయ య క గు ఆదుకు ర తసహం ర ,

రచన పూరత న తదుప పరచు ం లకంల క త చర , అటువంట తుర లు ల ంచడం తన అదృషటమ సుకుంటరు. ము కరుణ తుర లన పదమ భ త ర, ంకట సుబబయయలకు సంపతుత -

సంత క , తన మయణం ము రం న త వత లకలం ం వు నర అంటరు. “జయ త సుకృ రస ధ ః క శవ మః త ం యశః క జర మరణజం భయమ"

108 ప యయలు మక మయణం యణం , మర జయ పటఠ కం జ ం న

సు సు క ర మ లకషమణ హనుమంతుల పరతయకషం


66

గరంథకరత ( సు సు ) సవ షయం

(SELF INTRODUCTION BY THE AUTHOR‐VASUDASA SWAMY)

ర వజ తరం. ఆపసతంబ సూతరం. లకండ య ఖకు ం న . సుకవులకు నహతుడను. త ల రు కనకమమ. తం ర మచందర వు. క క న ముగుగ రు కుమరులల ను

న . మండ క రవ శవర సుత ర లు- కుమరుడు, వులపలల సుబబ య సుత ర లు-తముమడు తమమన సుత ర లు, రుప ంకటశవర కవులు, మడభూ ంకట రుయలు, కకకండ ంకటరతనం పంతులు, దం ంకట య సుత ర లు, అదదంక రుమల రుయలు, ఆతమకూరు ర రుయలు దలన పలువురు నహతులు.

గురువుల, దయ వంతుల, కళలకు క ం వతల, కు ధరమ ధన న న చన త ల-తండుర లను క పం సమూలం శనం సుకుంటను. హం లక వు కరయం యలడు. ఏ ధరమ కరయం యల న, ఏ గం ం ల న, హం అవసరం. అ యక త ం మరగం లదు. అటట న చ, ఉపకరం న త ల-తండుర లు, ం -మరణం సరవ పూ యల. ననతనంల, పదకం ఏట , మ తం ర చ , మ అననదముమలను, త ల ర ం న మ నతం ర పరశంస యుడు. ఆయన రు లకషమణ వు రు. ఆయ చదువు పం రు. ప హనవ ఏట

కషయ య క గు , తన దగగర వుంచుకు , ధ కతసలు ం బర కం రు ననున. మరగంల, సుగుణం పరవ తంచడం పరు. కు ఆయన నునన రవం క ద , కృతజఞత చూ ందుకు "వం వ " ఆయనున సుత ం ను. "కుమ భుయదయం".

అనన రు ష వు. కంట నన రు రం వు. రయ రంగ యక. మకు సం నం లదు. ఋణనుబంధం క ద పుటట మనుషయ రూప సం నం లదు క , ఇహ-పర ధక న మనస సం నం ఇంక కలుగుతూ వుం . ఈ సం నంల దద డు ర మచందరమూ త. ఆయన క న మమట తకకన సం నం క ం . ఆయ కు సంసకరత. ఈ గరంథ రచ రంభం 1900 వ సంవతసరంల

జ ం .1904ల త ల రు మరణం రు. ననున గు ం బ వు చ తరకరులు-కవులు రబడకుం , షయలను రకుమ భుయదయంల వరం ను.

కళల కలక లంట మనసును షం ల బధ టట ధనం వదద లదు. డడల జంజటమూ లదు. గ యలూ లవు. ద కం వలన భయం ల లదు. ము తలచుకు ందుకు రఘ గముండ


67

వుం . భగవంతుడు ఇ చం ళకంత వం టట ందుకు రయ వుం . ఇ న అనుకూలతలు వుననపుపడు ర ము సమ ం క !. త ర ధనం లక వడం, డడలు లక వడం, లు లక వడం, ఇబబం

ల ద కం, గ బధ, రయ వు క, భగవ నమ ంతనకు అనుకూలల క పర కూలలు కవు. ర ణలు సుఖం కుం బంధువులు లబ - బ తుత కుంటుంట మ మం సమ ంచలం క . శ ర రుగమతలు బధ క ంచక ముం , బు ధబలం డక ముం , బంధువులు ఈస ంచుకక ముం , యమ కంకరుల దరశనం కకముం , ర మ- ర మ అ ఎవడు య త రథక జనుమడు. తకకన బరతుకు వయరథం. మనసుసకు రయ న మటల హృదయ పర శంల వుం

రఘు ము భకత సమ ంచడంకంట రషట న మరగం లదు. తకకన కష మ గ ల న కంట తకుక .

ర ము సమ ంచడం రయసకర క అ ల య ? ఉ క మ- మ అంటుం ల? లక ఇంక న మరగముం ? మ- మ అ సమ ం న మతర అ త ంప సుత ం క ,

త ం సన ఇతరుల షయ ంట? మధు రం కక న దు-నలుగు క టట తను క ! అందుకు తన టు లకులు కూ బగుప . ఆ మరగ ంట ఆల ం ను. పూరవ మయణం-

ఉతతర మయణం పూ త ం న పూరవ కవులవరూ లరు కనుక, ఆ ం ంట పూరణం లక క ప అనుకు నను. రదుడు మకక మ చ తరను ఉప ం ం దలు, వణ వ నంతరం

అ ధయల ర మ పటట కం వరకునన కథ పూరవ మయణం. అకక నుం యణం వరకు ఉతతర మయణం. ఈ ం ంట సమగరం -య మూలం ప కన రు పూరవ కవులల- టకవులల

ఎవరూలరు. డునన ( సు సు లల ) మయణలల మూలనుసరణం వుంట అ సమగరం లదు. సమగరం వుననవనుకుంట అ మూలనుసరణం కదు."తన కంత- ళల క కంత" అనన చం న వుంట అ మక ప కం టల అవుతుం ?

భగవత కథ ర ంచడం రయసకరమ , భగవత చ తర ర ం సుక ను త ం లకులను త ంప త డ ం ను.అ ,భగవతచ తరల నవుండ మయణరచనక పూనుకవడ ందుక అడుగవచుచ.జనన-మరణరూపక న సం రబంధంనుం ముకత మకథ. భయంకర న సం రమ ప గ లను ం ందుకు, శవత న పప ఖయం ం ందుకు, శనం లం -బధలం అ న కుంఠ ర త క , భగవత యుజయ న ంద క ర మయణం యడం ర రం ం ను. సతవంల క క, క దంలదు. అనుభ ం ఆనం న, క కూ , పర పదయంల, పర పదంల

అ యసం అనుభ త డు. క తవం పపడం దలు టటన క క సుఖ దుఃఖలు మనసుసలక వు.


68

ఎ న సదగ రం లు మనసుస రమలం లక పూరణ ఫలం దు. అందుక ఎలలపుపడూ మ కథ అ ల సముదరంల, జనన-మరణ బధ ల ందుకు, ననం సుత ంటను. కబటట , మ కథ అ మందు సుకుంటూ, మరల దుఃఖం- గం లకుం శవత ఖయం అనుభ త ను. " మ" అ ండకష ల మ తమ ం సరవ ఞ న వు క లు -ల , అనన అనుమనం వుంట,

ను మయణం య క పూనుకవడం అ క - హస పం తుల ప .

ఆంజ యు ల ర ము స న నంల సు వుం ఆయన షయం లుసుకునన కను. మ మ మ తమ న సరవ ఞ న వు కను. మయణం న దు వసు కను. ము క గురు న వ తుర కను. వ షుఠ కదు. బరహమ అవ ర న మక కదు. రంద క ము సంబంధముం . క ధ న సంబంధంల . ఇలంట కు మయణమం యడం ధయమ యప ? మ ందుక ప క పూనుకు నవయయ అంట-ఎంత పప పం తు మ

కథ కం - ప, గదయం -పదయం పపక డు సుక కడు కబటట , మయణం శరదధ ర ంచు మనుకు నను.

ననున ర ం వత ర ము . ఆయన అనుగరహం ంద క, మయణ న ర ం గూర ప కంకరయం త ను. ఇ ముఖయ కరణం. పూరవం, మయణం ఎంద రుక , అంట, ఎవ పుణయం దనన సమ నం. ఒక పుణయం మ క ర ంచదు క . ఇషట వ న ర ము క, ఆయన

చ ర , ఆయనక సమ పంచడం రకరణ దధ న పరశసత మరగం. మ యనంల అను గం క ందుకు, మరల జనమ అంటూ లకుం ందుకు, మయణం ర త ను. వతలు-ఋషులు-లకులందరూ ల ల ఘం న, మక సంసకృత మయణ న ర మచందుర కుమరుల లకంల పరకటం రు. లుగుల అటల య క, మచందుర తనయుడ న కూ అ కరం వుం . పూరవం తన చ తరను తన కడుకులు త నన వుల , ఈ

తనయుడు సుత నన అ చ తరను మరల ముడు . ఉతతమ క యలకు ఏ మూడు ష లకషణలుం ల, అవ న ఈ గరంథంల వు న . కృ ప ర మచందుర డు. కృ వకత ర మచందరమూ త కుమరుడు. కృ ల షయం ర మ చ తర. కబటట ఏలపం లదు. గరంథ రచనకు పూనుకుననపుపడు కంత అ రయ ప , భగవంతుడు తన ట వు నడ రయం చుచకు నను. కపుపడు మకట యడం మ , ఇరువురు బ గులు క ం , మకట యడం కన ంచమ బ ం రు. ఈ ఇరువురు మ లకషమణుల క ఇతరులు కరు. రయసుస


69

క న రువురు, ఈ గరంథ రచనల కూ స యపడ ర వసం. క దరశనం, గరంథ రచన దలటటన క నళలక కు ఆంధర పం తు ఎకుకవ తనం ఉ యగం ల ంచడం. మయణ కథ

అ లసము ర న "మందరం" లకలనుకునన కు, భగవంతుడు డు వుం , కరయం ర చ,

అమృ న అనుభ ం టటుల త డ నమమకం.

భకర -సతయ -ము శవరులు ర ం -సజజనులు అనుభ ంచద ం -నవరస యుకత -మనసుసకు ఆ ల ద చ - భకతతతవం -ఆ కవయ - షరహత - దధ -ప యల బం ంచ

బ న - సత రబదధ - రథం కల -ప తర -స వ యుకత - నం ందుకు లునన - నుటకం -సమసత జనులు త ర తం - వత సంబంధ - రవ , పర శవరుల ంచబ న - ల ఘయ న మయణ క య న ఆంధర షల ర త ను. ఉతతమ కవయ లకషణల న, మూల మయణంల ల

ఆంధర మయణంల కూ వు న .

సంసకృత షల మక రమ ర మయణం రు. ఆంధర యకరణం ర ం న ల దట యన. ఆ క -ఆంధర యకృ క తన మక ను ర ం న రమ ర మయణ క స ంద

ను ర ం న యకరణ లకషణల బదధ న న అంధర పదయ మయణ క సం షపడ ?

( మక యకరణమ నన ళపతర గరం న, క త షులన గుముమడూరు ంకట రం వు దగగరుం .ఆయనున ఎ న రల ఇ త న న క ఇవవలదు. వరకు వ క ఇ చన నడు). మయణం య ర గ భతం. మూలంల యతర కష ల ల , ఈ మయణం ల కూడ ఈ ప యకష లు అకకడకక అమరచబ డ . అ లకకట పుపన క త . య రల భగవంతు జసుస (శకత) పపబ ం . ంటల భగవంతు పపబ డ డు. ఇక ఒంట టటల ర మచందరమూ త త ను. ర ముడు బ మర త మతుయ క

కష ద మనుకు నడు. అందుక ఆయన కయలల అమృతరస రలు క ల యట మటలను ఆయన గవతంల ప కం డు ఒంట టట ర మచందరమూ త. అల తనకు ముందు ,

ఆయన అం సులల , తన త వత , ఆయనకంట పప రు లకుం ల ప కన ఒంట టట ర మచందరమూ త, తనకు వల కూ అనుగరహ బు ధనుం ల ర రథన సుత నను. అల తన కరుణ కటకష కషణల ననున ర ంచమ కరుకుంటు నను. ను కరుకుననటల స యం కు షం ల ం ం .


70

రమ ర మయణ రచ కరయకరమం ఒక పప కరయం. కషట కరయం. రఘకలం పటట కరయకరమం. . ఒక కలు ట, ఒక కలు కట ఉంచుకు ఏ నం ఏమవతుం ననన బరతుకు టు శచయం ల

కూర ర . కబటట వనమృతు . ఇటట ప థతులల, కృ ర ంచడం దలు టటడమంట, పూ త అవుతుం -క అనన సం హం కల సం . అపుపడు అనుమ కర , చన పరతుయతతరం:

"ఉ తషఠ హ రూద ల లంఘయసవ మ రణవమ’"అ . వల అభయ చ వకులన హరులల ననూన ఒక గరహం వు. పలుక ఆ రం , మట ను వ దకకంచుకుంటవనన రయం , ల లను లకషయ టటక, చ తర ందుకు సంక పం ను. ఆ త వత ఏం ఇషటం. ం సం ష -

ర ం సం ష . ఆ రం కు లదు. ను య సన ప త ను.

ర మరపణమసుత .


71

ర మచం ర య నమః (SREE RAMACHANDRAAYA NAMAH)

ర మ మనుజయ నమః (SREEMATE RAAMANUJAYA NAMAH)

ర హయ రవ పరసనన.(SREE HAYAGREEVA PRASANNA.)

ర ర ంబ నమః (SREE SARADAAMBAYAI NAMAH)

ర మ ంధర మక మయణ రణవ

(SREE MATH ANDHRA VALMIKI RAAMAYANA KSHEERAARNAVA)

మందరం-అవ క (MANDARAM‐AVATAARIKA)

ర యు ంతంల ర మ ల మ నూ, ఇతర గవ తతముల నూ ర మ న యణుడు, కుంఠంల షట రకషణ-దుషట కషణ ల అ చ చంచ క కరణం వణసురుడ కషసుడు. ర

మ న యణుడు, పూరవ జనమల తనను ఆ ం , తన దగగర నుం వరం ం న దశరథు క క రచ క, ఆయన కుమరులు - ర మ, భరత, లకషమణ, శతుర ఘన- అ రల అవత ం డు. ఇ

భగవత సంకలపం.

జనులు అను టం సన ధ మలు ండు రకలు. ఒకట మనయ ధరమం-మ కట ష ధరమం.

భగవంతుడు తన సంకలపం పరకరం, దశరథు క లుగు రూ లు -పుతుర జ మ త డు. ర ము రూపంల అవత ం , తృ కయ లన , సతయవరతు , వణ దుషుట లను సంహ ం , కరమ , సవధరమ షఠ అంద క రయసకరమ తన నడవ వ బ ం డు. లకషమణు అవత ం ఎలల ళల ర ము సూత , ఆయన ఆజఞ ను రం నడుచుకుంటూ, భగవ ఛష వ న ష ధరమం ఆచ ం డు. భరతు అవ రం , ర మ వకు , భగవత రతంతర మ ష ధ మ న ఆచ ం డు. శతుర ఘున అవ రంల, గవతు న భరతు ననతనం నుం క , గవత షతవమ ష ధ మ న ఆచరణ పూరవకం లక క ఉప ం డు.

చ తరను, రు ఆచ ం న ధ మలను అ న లకలకూ శవతం పందుకు, శత కట గరం తమక న పరబంధం , ఓ బృహత గరం న ర ం రదు క, ఇతర మహరుష లకు ఉప ం డు బరహమ వుడు. అంతట ఆగకుం భూలక సుల కరక ర మ భకుత న మకక ఉప ంచమ రదు ఆ ం డు. మక ర ం న మయణం బరహమ ర ం న . మజఞ పరకరం లకషమణుడు గం నునన మక ఆశరమం దగగర అ ధయకు యడు. తన ఆశరమం స పంల


72

దుఃఖసుత ననద లుసుకునన మక, ఆ వదదకు , ఓ చ, ండుచూలలన ఆ ను ము పతునలకు అపప ం డు. ఆ కు కుశ-లవులు అ ఇదదరు కవలలు పుటట రు. ఆ ప నం ళుల మక ఆశరమంల వుం .

అంత మ ప వరతకు కరణ ంద, అపక త, కషటం, కలగడం స కదనుకు నడు మక మహ ష. ఏం త ఆ నబ న ంద ల తుంద , ఈ షయంల తనకు స న వ చూ మ ను వులవరు అ ఆల సుత నన సమయంల బరహమ పం న రద మహ ష వ చడు ఆయన దగగరకు. తనకు స న గురువు ల ం డ సం షప డ డు మక. మక ఆలచన రక, ఆయన అ ర యం లుసుకు , ర మ చ తరను య ర సంపుటతం ఆయనకు ఉప ం బరహమ వు క ఆ రత డు రదుడు. బరహమ సరసవ మక లుక , రదు సవయం పం ఉప ం న ల , రమ ర మయణం ర ంచమ ఆ ం న ల , గరంథ రూపంల ర ం శకత ఇ చడు. బరహమ వర బలం రమ ర మయణం ర ంచడం కన ం యన.

ఇ యరథ పర నం ఇ స రూపంలనూ, వయం రథ పర నం మ కవయరూపంలనూ రూపు దుద కుం . అందుక, అ ఇ సం. మ కవయం. సంసకృత షల వునన కందరు లుగుల అనువ ం రు. అ కథను మతరం సుక వ ఛను దం రు రందరూ. అరథ పూ త

క , కవయ-ఇ స రవ తర , సరవజన పఠ య , ర మణక , మూలను ర న మయణ న లక క అం ద మనన ఉ దశయం ర మ ంధర మక మయణం ర ంచబ ం .

ఆ ఆంధర మక మయణ క, లుగుల యఖయనం వుంట బగుంటుంద , అల త సంసకృతం ఆంధుర లకు ఉపకరం వుంటుద కందరు తుర లు సూ ం రు. మూల గరంథం యడం కంట యఖయనం యడం కషట న ప అ ఆ ప క పూనుకు నరు సు స వ .

లుత తుర డు ం రుయల క ఆప దలు టటనపపటక, ఆత వత క న స యం వుంచుకు , నూతనం యఖయనం. ఈ యఖయనం అంద క సుబ ధం వుం లనన ఆయన పరథ దశం. పర ప య క పర ప రథ తపరయం ఇ చరు. కవలం తపరయ చదువుకుంటూ అ వచన మయణం ప ం నటలవుతుం . ఎకక కకడ, ఎటల త సుబ ధం వుంటుంద ఆయన ం అటల రు. పూరవ యఖయతల అ ర యం ఏకభ ం నపుపడు రు నటల రు. ఆయన అ ర యం పపదలుచకుననపుపడు అల రు. ఈ యఖయనం పం ఏ ఖం ద మ , వుదధ ద మ ననన అ ర యం ఆయనకు లదు. గరంథంల వుననదుననటుల


73

పపడ ఆయన న ప . లకులంద క, అ న వ ణ శరమల క, స న ల ఉప ం ర మవ రం. ఇ స న ధరమ సం థ పనం. ఇ య యల ఆయన అ ర యం. భగవత తతవం

తరక దయం కదు. క పరమణం. మయణంల పపబ న ధ మలను థ ంచ క పరమణలు చూ సన అవసరం లదు. పూరవ యఖయతలు న షయలను క న పనపపటక, పప లు కూ ఎ న వు న . అంత మ ర న ఇ ప యపతమ ఆయన అనలదు. ఈ గరంథ రచనకు కరణం హత బ ధ ర వహం ఆంధర లక క వ యల తలం నంటరు. యుగ-యు లల భగవంతుడు

అవత ంచ క కరణలు మూడు. ధు రకషణ, దుషట కషణ, ధరమ సం థ పన. టల పూరవ యఖయతలందుక ధరమ సం థ పనకు ర ముఖయ యలదు. ధరమం ండు రకలు. మనయ ధరమం, ష

ధరమం. త రయ స రం మనయ ధరమం. కవల కష ధరమం ష ధరమం. దట పరథమ నం.

ం వ య నం. దట లక ం కషటం. బు ధమంతుడు క న ఆలచనలల కూ ఉలల ంఘంచకూడదు. ఎందుకంట ర -సమృ తన ఆజఞ సవరూ లన భగవత వచనం కబటట , గవుతుడ డు స న టం సం . అ న లల ఆ ర రషటమ పపబ ం .

ఆ రమంట చకక నడవ . రమ ర మయణంల న పన ండు ధ మలూ పులం , ఆచరణ రూపంల శ క ంచబ డ య సు సు అ ర యం. ఎల అంట ర ము సవయం ఆచ ం చూ డు కబటట . త ర లు చ , ఆపరకరం ను న , ఇతరులు న టటుల ఆ రుయడు. ర మచందరమూ తల ఈ మూడు గుణలు సంపూరణం వు న . ర మచందరమూ త ఇటల ంట డ రమ ర మయణ రూ సుత నన . ర ముడు ధ మతుమడ ,ధరమ షుట డ ,ధరమ మూరత ,ధరమ అను ట న

పరుడ , ధరమ థ పకుడ మయణంల ఎ న టల , ఎ న తులు పపబ ం . కబటట ము ధరమ అ రయ వ క ర ముఖయం ఇవవ యఖయనం స ం కద ఆయన ( సు సు ) అ ర యం.

ధ మ-ధరమ లకషణ జఞ నం షయంల ండు రకల రు నరు. దట రు, సత ర జఞ నం ప పూరణం సం ం , పర ప పరకరం వుం -ల అ ప ం రు. ం రకం రు, పూరవపు మ తుమ పరకరం ఆచ ం రు కబటట మనం కూ అల ద మ రు. త ల తండుర లనూ,

గురువులనూ అనుక ం రు ఈ కవకు ం న రు. అంట, మనం ఎవ అనుక త రు కూ రుద షుట ల వుంట మనం ం. ఈ ధం ఉభయ ధ న ధ మను ట న మయణంల రుచకవచుచ. యుగధ మలు మరుతూ వసుత న .


74

ధరమం, అధరమం సమ బలం వుననపుపడు, ఏ ధరమ , ఏ అధరమ య ప డుం . అ జ ం కృ ణ వ రంల. అ భగవ గ త. ఇ క కలం-కలహకలం. ఈ లల ము , కృషుణ త ళుళ తకుకవ. నువువ ప ం , ను ం అ ల ఎకుకవ.

ఇలంట చకక టట గ కలక వ ర . కబటట ర మవ రం అను ట వ రం.

రకృ ణ వ రం ఉప వ రం. ర ముడు అను ట నం ధరమమ రూ ం , న రకృషుణ డు ఉప శం థ ం డు. మయణం లకషయ గరంథ , భగవ గ త లకషణ గరంథం. తకకన త ర లు చ చదవకు న ఈ ండూ చ లంటరు అందుక .

సు స వ మయణ రచ కలంల, ఒంట టటకు ర క ముందు, అకకడునన మలయంల ఒక ంత జ ం . వు ఉయయల టకు క సన లుసులు క ందుకు చం లు

వసూలు య క, ర మసుత లు సమ శమయయరు. ఏ ఒకక దదమ కూ చం ఇ చందుకు ముందుకు క వడం , ఒక ద తుడు అంద కంట ముందు తన వంతు చం ప రూ యలు పరకటం డు. త చ చం ప కసుత ందనుకుంట సుకమ అ నడు. ర మసుత లు ఆ పణ యనందున తను ఇ త ననన చం చందుకు ఇంటక యడు. అత చలపున గుగ ప న ఇతరులు కూ తమవంతు చం లను పరకటం ఇ చరు. " సమమరజ ధవ న" తనూ, మల సుడన ,

పరకటంచుకు నరు సు సు రు. తన సపరథ న న, తన యఖయ క ం న యఖయ న పం తు న డు యల ఆయన క క. క మరగద శ అ వల జఞ త డు. డంటూ కటట బ మమల ంద రకక అ ఆయన అ లష.

మనయ ధరమం షయంల రమ ర మయణ క యఖయన ర మ రతం. కష ధరమం షయంల ర గవతం యఖయనం. గరంథ రచన పూరత యవరకు తనకు ఆ గయం-ఆయుషుష ఇ చ ర మచందరమూ త తన వదదకు రమమ లవక య శకత న పన షయలను వ త నంటరు. ల లను మ జనులు కష ం ల , ఇ సు న తన ర రథన అ , తన అవ కల

కరు రు సు సు రు. యతర భయం తర,

త తతర ప భవః ర మ పర ద ధ రసుత


75

సరగ‐1 (SARGA‐1) మకక మయణ న ఉప ం న రదుడు

(DIVINE SAGE NARADA ENLIGHTENS VALMIKI ON EPIC RAMAYANA) ధయయనంల సుసంపనునడు, ంత తత , బరహమజఞ న షుట డు, జపపరుడు, యకరణ

ం లను న డు, సరసవ పుతుర లల రషుట డు, పరమతమ సవరూ న బ ం డు, గ తతలల ముఖుయ న రదు త డు మక దగగరకు. భగవ వషయ న బ ం గయతునన

గురువు రకలద వదం కం న మనన లుడు, తప శ మక ఆయనకు ట ంగ నమ కరం ఈ ధం పర నం డు.

" తపమున వ యయంబున, పుణు వదవ ణుయ ఖల ము జ పు రదుసంపరశనము, తప వ మక టుట , త ం న "

సు సు రు కంద పదయంల న ఈ పరశనకు పర ప రథ తపరయం టు 500 పంకుత ల యఖయనం జ త రు."తపమున వ యయంబున" అ అనడమంట, ఆ రుయ కుం సన గుణ సంప త లపడ . అంట రదుడు తప శలుడ , ధయయన సంపనునడ అరథం. అ ధం రదు

సంయమన శకత పపబ ం . ఆయన అ ట ంగ గ ధ కల డ అరథమూ వసుత ం . పర బరహమం య ంచడంల సమరుథ డ మ అరథం కూ వుం . రదుడు గుణ తు న మ -

భకుత డు. నబటట ఈ గరంథంల ముఖయ షయం భగవత సవరూ ను సం నం అ బ ధపడుతునన .

" వదవ ణుయడు" అంట, కవలం ద కకుం అరథ జఞ నం కూ రదు క ఉననద అరథ సుత ం . " ఖల ము జ పు" అ షణం సమహతతవమ ఆ రయ గుణ న య సుత ం . మునులు మనన సవ వులు. ఖల శబదం షంల లుపుతుం . జన శబదం అ క త వ న లుపుతుం . వదవ ణుయడు అ మన న లుపుతుం . ఇల ఇవ న క రదు క "శరవణ

మనన యస తమక న గ పూ త" ఉంద అరథం సుక . "తపమున పుణుడు" అంట జఞ కుడ -"ము జ పుడు" అంట ఉ సుకులందు రషుఠ డ , రదు ల ఈ ండూ పూరణ శకుత లు వు నయ అరథం.

రదుడు భగవతత వ న తక ంచుకు నడ ఆత వత పన ప లల వుం . నరు క సంబం ం న అజఞ న ఖం ం రదుడు. జఞ న చ డూ ఆయ . ఇటల రదు ల ఆ రయ లకషణలను సంపూరణం వ ణంచడం జ ం . ఇక మకల షయ లకషణలను పపడం కూ జ ం .


76

వదం ల డు ముము వు కలడు. ఉప రుహ డూకడు. మక వదం కల డు-ఉప శ గుయడు. వ మకంలనుం పుటటడం వలల ఇత క మకుడు అ చంద బరహమంటడు.

భృగువంశంల పర తసుండ ఋ ప కడుకు మక సమ నం కూ వుం . ఆయన వంశంల పుటటనందువలల మక జ బర హమణు అ . బరహమ కూ మక ఓ సందరభంల "బర హమణు "

అ సంబ త డు. “సంపరశనము” అనన పదం వ కక రషఠ నపరశన అ , మం షయ న

బటటద డనన అరథం సుఫ సుత ం .ఆంధర మక మయణం థ న శ క సుత ం . తపశశకతగల మక పరబరహమ షుట న రదు పర నం న షయమూ పర బరహమ . కబటట ముము వులకు మయణం అవశయ పఠ యం. మక ర ం న రమ ర మయణ క ఇర లుగు ల గరం ల

ప తుం . ము ప ండకష లను గరంథమంటరు. యక ఒకట పుపన 24,000 గరం లల 24 య ర వ ణ లు రచబ డ . అందుల దట దట య ర అకషరంల దట న "త"

కరముం . గరంథం ర ం క, ప ం క "త" కరం భ పర గం. మయణంల య ర ఇమడచబ ందంట, య ర సత ంచబ ంద అరథం. భగవంతుడు బరహమకు "దప తప" అ ఉప ం డు. ఈ ండకష ల మక గరంథం ఆరంభంనుం ఠకులకు ఉప త డు.

గురువు షుయ ఏ టు ప ం న త వ ఉప ం ల సత రం పుతునన . అలంటపుపడు మక అడగం రదు టల ఉప ం డనన సం హం కల చుచ. అ షుయడు గురువు దగగరక చనపుపడు, వ చన డు ఉప ంచ బడ క అరుహ -క అ గురువు రణ ంచుకునన ంట ఉప ంచవచుచ. అరుహ డుకద త , గయతను బటట ,

మూడుమ లనుం ప నం ళలవరకు తన దగగరుంచుకు , వర ను ఠ ల -ఆ ర వయవ ల క త న గయత వ చంద ం న త వ గురువు ఉప త డు. హనుమ రుయడు త దగగరకు న ధం , కందరు గురువులు అరుహ లన షుయలను దుకుకంటూ ర త ర లు పుతు న . బరహమ ఆ ను రం రదుడు వ చ మకక ఉప ం డు కనుక షుయ కకడ

ప ం సన అవసరం లదు. మక చ తర గు ం కూ ఇందుల ఇ వుం . మ లకషమణులు తరకూటంల

మక క నపుపడు ఆయ తనగు ం ఇల పుపకు నడు: " మ, ను పూరవం పరమ క తకుల ంచబ డ ను. పుటుట క బర హమణుడ , ఆ ర య దుర డనయయను. దర త ర ల


77

సుకు కడుకులను ం ను. ంగలల ంగనయయను. జంతువుల ట యముడనయయను. నునన భయంకర అడ ల ఓ సపతఋషులు క త , ళలను చుకుం మ , ంట

ప త ను. ’ చ బర హమణు , ఎందుక చవు?’ అ ర రు. పుతుర లు ఆక వు నరు- ళల సంరకషణ క ఈ కండలల అడవులల రుగుతు నను- ళల ఆక చందుకు దగగరునన చుకుం మ వ చన జ చను. న నంటక , పంల ళుల గం పంచుకుంట

కనుకుక రమమ నరు మునులు. చవరకుంటమ కూ పరు. ళల మటలు న మ ఇంటక రు పనటల య- లల లను పర నం ను. ను చం ంటమ న క పం

సంబంధం లద నరు. ంట మునుల వదదకు పరు తుత కు , ళల ల ప ననున ర ంచమ క ను. ఈ బర హమణధము క కష మరగం ఉప ద మ తల న రు ’ మ’ మ న తలకందులు , ళుల మరల వ చవరకు, ’మ మ ’ అ ఎలల ళల జ ంచమ ఆ ం యరు. ఆ ధం సరవసంగ హనుడ , శచలుడ రఘకలం జ ం ను. న పుటట ం . త బలం , నకకడ టన దండ వృకషమ ం . ఇల యు లు గ య . ఋషులు మ ల వ చ లమమ లచరు. పుటటనుం బయట క చన ననున చూ న మునులు ననున ’ము శవర మక ’ అ రు. క ండవ జనమ నరు".

"గుణవంతుడు,అ రయవంతుడు,ధరమ ఞ డు, కృత ఞ డు, సతయ లుడు, సమరుథ డు, శచలసంకలుపడు, స రం ర డు, సమసత ర ణులకు లు యలనన క కునన డు, వంసుడు, రయదరశనుడు, ఆతమవంతుడు, క న వ నంల వుంచుకునన డు, ఆశచరయకర న కం గల డు,

అసూయ ల డు, రణరంగంల వ నవులను గడ-గడల ంచ గల డు ఎవ వు న ఈ భూలకంల?" అ పద రు పరశనలు త డు మక రదు .

(పరశనలు పద రు. ఇ తపససంఖయకం. పద రు కళల కూ న డు పూరణ చందుర డు. అల పద రు పరశనలకు జ బు ర మచందుర తపప ఇంకక రు పపగలమ? అందుక ర ము పూ ణ వ రం. ర ము షయ తన అ ర య న దృఢపరుచకవ క, భగవ వషయం ఉప శ రూపం గరహం ందుకు ఈ పద రు పరశనల డు మక.

బలయంల ర ముడు గుహుడులంట ( చ) జ సహ సం యడం , ఆయన "గుణవంతుడు" అయయడు. టక కషసులను చం " రయవంతుడు" అయయడు. గురు జఞ

రక వడం-జనకజఞ జవ టక వడం-పర ము చంపక వడం లంట ఆయన "ధరమ ఞ డు"


78

అ లుపు . అ ధయ కండ వృ త ంతమం ర ము సతయ -దృఢవరతు -సచచ తుర డు లుపుతుం . వంసుడు-సమరుథ డు అ షయలను క కంధ కండల హనుమంతు జ న సం షణ- వధల వ అరథమవుతుం . కకసుర రకషణ ర ము సచచ తరను-సరవభూత హ న అరణయ కండ వ లుపుతుం . సుందర కండల హనుమంతు మ ందరయ వరణన ఆయ ంత రయ దరశనుడ లుపుతుం . ష శరణగ వ ము

ఆతమవంతు లకషణ న బయట డుతుం . ఇందర తుత క ంచక వడం, కకన వణు టటడం, ము తకర ధ వ న లుపుతుం . న వణు చుచకవడమంట ము క

అసూయ లద క .ఇల ముడు కం యుకుత డ -భయంకరుడ పలుసంద భలల అరథమవుతుం ). ఇ నగుణలునన డు ఎవ వుంట ? ఇలంట షమ పరశనలు తనను

ప భ సుత న న రదుడనుకవచుచన ం డు మక. అందుక మ ల అంటడు- సత రథం లుసుక అ ప ంచ క కద . షుయ న మకక తన గురు న రదు జఞ నం నందు అల అ డు."ఇలంట వ ల కక కుతూహలం వుం ఓ ఉతతమ

మహ ష. ఇటట సతుపరుషు గు ం లపగ ం రలక ఞ న- రకల ఞ న ఇతరులకు ధయపడదు" అ అంటడు మక. జ బు రదుడు: " మక పరశనకు త న సమ నం త ను. వ నం ను" అంటడు, భగవత గుణ వరణ నుభవం క ందనన సం షం .

( ను ఏ షయ న బరహమ దగగర లుసుకు మకక ఉప ం ల వ చ , ఆ షయ న గు ం మక పర నం నందువలల , శత కట ప త న మయణం ను బరహమవలల ననందువలల ,

తనకు న షయ మక అ నందువలల సులభం పచుచన ం డు రదుడు. మగుణసమరణమ అమృత క అవకశం ల ం ంద సం షప త డు. అ య షయ న అడగకుం న షయ ందుకు అ డు మక? ర ము ఆయన ఎరుగునుక !

అ ధయ స పంల , ఆయన జయంల మక ఆశరమం వుం క ? ర ము గు ం మకక లుసు- రదు క లుసు. మ పరశన-జ బు ఎందుకు? మక అ న పరశన లకతతర షయ క

సంబం ం ం . అ న డు, జ చ డూ ంత ఞ ల. ఇరువురూ సరవ భగవత ంతన .

అ , మక న పరశన భగవంతు గు ం అ , ఆ భగవంతుడు సగుణు , రుగ ణు , కరు , కరు , దరవయమ, అదరవయమ, ఏకతతవమ, అ కతతవమ అ అడకక గుణలగు ం

ఎందుక డు? అను ఠ నం పర నం , దం కదు. మ పండు ంట -పులు లుసుత ం .


79

అను ఠ న రూపక న భకత మరగ రషఠ ం. రదుడు భకుత డు. తతవ రంకంట గుణ ర రయసకరమ ఆయన నమమకం. మక ఆ కవక ం న . అందుక భగవత గుణ వరణన మక య రదుడు సం ం డు).

పరశనకూ, జ బుకూ ంతనుం . అ ం కట ప ఇంకట కకూడదు. షుయడు ఒక షయ న ఏ అ ర యం అ లుసుకలక మ ల గురువు సమ నం త అ స న

పదద కదు. రదుడు మక అ ర య న గరహం అత క కవ సన ల సమ నం ఇ త ధం : "ము ర ఠ , వు ల ఘం న గుణలు అసమన న . ఒకక గుణంల అంత లనం ఇంక న వుండడం అ అ కమయయ . మనుషయమతుర లందు ఇ కనపడవు. ఇటట సుగుణ సంప తగల వ త , శరదధ ను. ఏ వంశంల -ఏ ఇంటల , తయం భగవంతుడు ఆ ంచబడుతు న , అటట ఇ వకుల మ వంశంల, ’ మ మ మ’, అ లకులు మచందరమూ త అ రుగలయన జ మం డు. అ రయవంతు యన. అసమన న- ధ న-

తర న శకతగల డు. సవయం పరక ంచగలడు. అ శయంల ఆనందంగల డు. ఇం రయలను-సకల భూ లను వశపరుచకు నడు. సరవం న డు. పర నం ఆయనకు. పరులకు హత న,

రయ న మటలు త డు. రమంతుడు. ఎవ శతుర వం లక , తనను ఆశర ం న వ త , శనం డు. ఎ త న మూపు లునన డు. బ న కకళల డు."

ఇంక ఇల త డు రదుడు ర ము గు ం : "శంఖంల మూడు ఖలునన కంఠముం యనకు. ల న వకషసథలమునన డు. పప న లుల ధ త డు. ఆ రత ల శతుర సమూ లకు పరళయకల యము లంట డు. యుదధంల భయంకరుడు. ర మచందరమూ త తులు

కళలకు త లంత డు గ వుంట . అంద న వకషం, అసమన ందరయమునన సలు, చూ మ ం నడక గల డు. అందం - సత రంల పనటుల , ప మణంల ఒక కకట స

అవయ లు న . పరక ం హ కం , భయంకర న శతుర వులకు సహంచల పర పం,

మ హర -బ న మం వకషం వునన డు. క తంచద న , డలపట కళుల , ఎదుట రు చుచకు షం, ల ఘయ న భ నలు, భం క ం ఆకరం, మం గుణల మ హరు యన.

(కనుబ మలు, ముకుక పుటలు, కళుల , వులు, లు, చను ముకుకలు, తులు, మణకటుట ,

కళుల , వృషణలు, రుదులు, తులు, కళుల , కకలు, ఎవ క సమనం వుంట రు భూ ఏలు ర ము రక సత రంల వుం . జంట-జంట వుం ఈ అవయ లల, జంటల ండు,


80

ఒక కకట సమనం వుండడ కకుం ఆకరం స వుం . ఇవ న ము కు నయ వన.)

ఇల ఆ రతులు అనుభ ం ందుకు అను న- గయ న వయ మంగళ గర న గు ం పన త వత, రదుడు ఆ రతులను ర ం ందుకు అను న గుణలను ప ధం : " ర మచందుర డు పరశసత న ధరమజఞ నంగల డు-కష రయులకు పరశసత ధరమ న శరణగత రకషణను ముఖయ వరతం ఆచ ం డు- న పర జఞ తపప డు-సమసత భూ జనులకు లన క యల ందుకు ఆసకత చూ డు- నధ మలు, వ రతరకషణ వలల ల ం న యశసుస, శతుర వులను అణ నందున వ చన క తగల డు-సరవ షయలు న డు-బరహమ జఞ న సంపనునడు- కక ప దుధ డు-ఋ సవ వం గల డు-ఆ రత రకషకుడు-ఆతమతతవం ఎ న డు-ఆ రతులకు, మత, త, ఆ రుయలకు, వృదుధ లకు వశ ప న డు- షుణ వు సమనుడు- రమంతుడు-లకలను ంచ సమరుథ డు-ఆ రత శతుర వులను, తన శతుర వులనూ అణచగ న డు-ఎలల ర ణకట ర ం లనన క కునన డు-ధ మ న చ సూత ,

ఇతరుల ఆచ ంప డు-సవధరమ ప లకుడు-సవజనరకషకుడు- ద ం లను రహ య థ ల ఎ న డు-కదండ పరుడు-సరవ త ర ల అ థ న రణ ంచగల రప -జఞ పకశకతగల డు-

షపర భగల డు-సమసత పరపం క రయం డు- ధువు-గం ర పరకృ గల డు-అ న షయలను చకక బ ంచగల డు-నదుల న సము ర క నటల ఎలలపుపడూ ఆరుయల ందు డు-అంద ద సమనం , గయత క ద పరవ తం డు- పపగుణలునన డు-

ఎపుపడూ, ఏక ధం , మ హరం దరశన చ డు-సమసతభూతకటక పూ యడు-అ నంట గుణ రషుఠ డు. ఆయ ర మచందుర డు. కసలయ ఆనం న అ వృ ధ సూత , కసలయ నందనుడ రు చుచకు నడు.

( ముడు తం ర రు పపల డ క , అందుక త ల రు పుతు న క అ ంచ దు. దశరథుడు కరణం ర ము అడవులకు పం డు. కసలయ నవ వర లు ము క ం . భరత చ నపపటక, పుతర తసలయం వలల ం , ర మ పటట క న చూ న

ధనుయ లు. అటట ధనయత దశరథు క కలగలదు. ప నండు లలు ర మచందుర గరభంల ధ ం ం కసలయ. పరధమ ముఖ దరశనం కూ కసలయ . లు- ళుల , ముదుద ల ం కసలయ. బల కరడలు చూ ఆనం ం న ధనయత కసలయకు క ం . "కసలయ సుపరజ మ" అ ము సంబ ం డు

వ తుర డు. తుత షుణ మూ త ముఖ దరశనం దలు క ం కసలయక దశరథు క కదు.


81

దశరథ పుతుర డంట ఏ రయకు పుటటన ఏ కడుక అనుకవచుచ. కసలయకు ఒకక కడుకు. ర ము తన ంట యగ రకషణక పంపమ వ తుర డు క నపుపడు, మరు వల అం క ంచలదు దశరథుడు.

పుతుర రయసుస క , కసలయ మరు మటల డకుం అం క ం ం క , తన వ ల వుంచుకు ముదుద లడలదు. అందుక "కసలయనంద వరథనుడు" అ రదుడు, "కసలయ సుపరజ మ" అ

వ తుర డు, "లకచయభరత భమ య కసల తనయ ం " అ పపడం గమ ం . దశరథు కంట కసలయ పరశంస య ంద ఆ రు పపబ ం . కుశల వ కసలయం).

" ం రయంల సముదుర డంతట డు. రయంల హమవతపరవత సమనుడు. య కయంల షుణ సమనుడు. చందుర ల చూ ందుకు రయ న డు. కపంల పరళయకల న. ఓరుపల భూ వంతట డు. నంల కుబరుడు. అసమన సతయసంధుడు. ధ మ క మరు రు. ఇటువంట పురు తతము క స తూ రు లకంల ఎవరూ లరు. ర మచందరమూ త మనయ జ తల దుద ".

( మక అ న పరశనలల , రదు చన సమ నంల, షణల న భగవంతు క అనవ ం ప, మయణ న దద ంత గరంథం ర ఆ ంచవచుచ. ఆ గుణల న ఉతతమపురుషులకు

కూ వుం చుచన అనవచుచ. రమ ర మయణం ధవ కవయమ అరథం సుక . అ గూ రథగుం తం. వయరథ ప లు, వయరథ షణలు అసల కనపడవు. మయణరథం స గ గరహం లంట అ క త ర ల జఞ నం వుం . అ ల క య రథ జఞ నం కలగదు. సత క రదమంట ఘమ అరథం. ఘం లసుత ం . పుపలు కు ంచదు. రదుడంట జఞ న త. జఞ న త య సం జఞ నముప ంచడ , కష షయం పపడ అయుయం . రదుడు యణు వదద గవ న , ంచ తర ఆగమం ఏరప డు. అందుక న " రద ంచ తరం" అంటరు. ఇ తత త సత రం. మకక ఉప ం . ఆ ఉప శం మక రమ ర మయణం ర ం డు. ఋ శవరులు

సం ంచుక టపుపడు లకక పరసం లు యరు. కబటట మక పర నం ం అవ ర మూ త గు ం -

రదుడు జ చం అవ ర మూ త గు ం ). "ఇటువంట సుగుణ ము న ర మచందరమూ త , జయషఠ కుమరు , మ ప కరమ ,

మగుణసంపదగల , తనకు-పరజలకు రయు న , భూజనుల మం క పరవ తం దశరథ మ తన మంతుర ల అ షటం ర చందుకు, యువ ను యల మనసుసల అనుకు ,

పటట క క కవల న పరయతనం య డు. దశరథు రయ కక ఆ పరయ నలకు అడుడ ప ం .

పూరవం తనక చన ండు వ లను ర రచమ క ం భరతను. దట ర మచందరమూ త


82

అరణయలకు పంపడం, ం తన కడుకన భరతు క యవ జయ పటట కం యడం. ము కంట సతయం ర గల న దశరథుడు తన రయ కుమరుడు ర ము అడవులకు పం డు. జయ లన శకత, తం ర కక ం జయ న గరహం శకత గల రు న ముడు, కకకు సం న చ

జనకు ఆజఞ ర చందుకు అరణయలకు యడు. అల అడవులకు దల న ర ము చూ ,

ఆయన నహ వంగల నన తముమడు, నయ సంపనునడు, అనన ర క తుర డు, దశరథు ం రయ సు ర కడుకన లకషమణుడు, దదనన వ ద మనన కరణం ఆయన ంట యడు

అడవులకు. ర మచందరమూ తక ర ణ సమను లన ఇలల లు, మ హర గుణవంతు లు, సవ వం త నయ గుణలు కల , హత బ ధయందు ఆసకతగల , జనక మ కూతురు, వమయల

అ జ జ మం న , మం గుణల కూడ , లకమం నడవ గ న ప తుర లు, ము రక సత ర పరకరం ఉతతమ త రలకుం సన భ లకషణల న వునన దశరథ మ కడలు, ఉతతమ త ర , చందుర హణ ఏ పరకరం ఎలల ళల అనుస ం తుం , అల ం రు రమ , తన

భరత ంట ం అడవులకు".

రదుడు పపడం కన సూత ఇల అంటడు: " లకషమణుల ల , పురజనులుకూ ము ంబ ం రు. ము టటలక, సహంచల గ పం , త ం న అ ధయ సులు ర మచందుర డు వదద సుత న నకుం , ఆయన ంటబ లదూరం యరు.

తం రకూ కంతదూరం యడు. ధరమ బు ధ అతయంత ఆసకత వునన ముడు గం న రం దగగరునన శృం బరపురం డు. అకకడునన ఆతమ తుర డు-గుహుడు, అ బ య యకు చూ , ర సుమంతుర అ ధయకు మమంటడు ముడు. ఆత వత గుహుడు ఆ ముగుగ గంగ ట త డు".

(శృం బరపురమంట, ంక కరం గల వూరు. అకకడుం ఆతమలంట రయ న ము తుర డు గుహుడు. ఆయన జ న భకుత నందు ముడు ఆయనునన టక యడు. అంట భగవంతు మనం తుకుకంటూ సన ప లదు. భకత మనల వుంట భగవంతు మన న తుకుకంటూ వ త డు. ముడు శృం బరపురం వ చడనన రత లుసుకునన గుహుడు పరు తుత కుంటూ వ చ ము

కగ ంచుకు నడట).

"ఇటల జకుమరు దదరు- జకుమ త,ముగుగ రు అడ మరగంల గం న ట, భర వ ఆజఞ ను రం తరకూట పరవతం రుకుంటరు. అకకడ ఓ పరణ ల (లకషమణుడు కటటన ఆకుల గు ) మంచుకు అందుల సం షం వ సుత ంటరు. అకకడ అ ధయల (తన కడుకులు


83

తరకూటం ర న) దశరథుడు ర ము నునన రమ శయం , ’ మ మ’ అ ఏ చ-

ఏ చ, చ డు. తం ర మరణంచడం , జయరుహ న జయషఠ పుతుర డు అరణయలల వుననందున, జయం అ జకం కకుం వుం ల తల న వ షుఠ డు-ఇతర దదలు, జయ రం వహం ల భరతు ర థం ఆయ పుపకలదు.

(సూరయ వంశపు లకు పు హతుడు వ షుఠ డు. ఆయన దశరథు అ ర యం పరకరం ప భరతుడు రసక ంచడం సబబ -గురు కయం నటుల క అనన సం హం వచుచ. అ పన మటలను మతర వ షుఠ డు ప క , దద డుండ నన డు జయం ఏలడం

అ యయమ ఆయనకూ లుసు. ఇక భరతు భగవత పరతంతుర డు. తనను, తన న, తన సరవ వ న మరపణం డు. న మరల గరహంచడమంట రతంతర ధ . అంట సవరూప కలగడ . ఇ ఆతమహతయలంట ర పం. మట నక వ షుఠ డు శ ంచవచుచ క ఆతమ కూరచలడు. అ వ షుఠ డు ర థం ంచలదు). " జయ ల క కవల న హ బలం, బలం, ఇం రయ గరహ బలం భరతు కుననపపటక,

ర మచందరచరణర ం ల అనుగరహం కరక తరకూట క బయలద యడు. ఒకక లదు. సరవ నయం ల డు.

(భరతుడు ఒంట అత కకక క తపప తకకన వ క ను క లనన క కల న ముడనుకవచుచననన సం హ క కరణం. స రవం అనన లవలద లకులు సం హంచవచుచ. తన ర రథన నకు న ఇంతమం అ రు క అ ఒపుపకవచుచ).

తరకూటం న భరతుడు, అననకు య ధరమం లద , దద డుండ నన డు పటట కం సుకకూడద , ము క ల ర థ త డు. తం ర ఆజఞ ర ద ం న ముడు, ఇతరులను సం ష టట సవ వముననపపటక, కరకు ఎలంట యగ నపపటక,

అల య క బధపడ నపపటక, ఇతరుల మ రథం వయరథం యడనన క త సం ం నపపటక,

జనకు ఆజఞను సమ ం , జయం అం క ంచక-భరతు ర రథన వయరథం యక, తనకు పర తన దుక చ, భరతు నపపటక సమ న ప , బలవంతం పంపు డు. ర మచందరమూ తక

పటట కం , ఆయన దగగరుం వ ద మనన క క ర రక వడం , ఆయన బదులు ఆయన దుకలకు వ సూత , ము పుప త -ఎపుపడు క ల చూ త -ఎపుపడు త అ


84

ఎదురుచూసూత , ర ముడు ల అ ధయకు వడం ఇషటం లక, గ కంకష-ఫల కంకష లక, నం ర మం అ పలల టూరుల వుంటూ జయం త డు భరతుడు".

(ఈ ధం రదుడు అ ధయకండ అ థ న సంగరహం ప, తృ కయ లన అ మనయ ధ మ న, వ న భగవంతు షయంల సుడు య సన కంకరయ వృ త , పరపనునడు భగవత పరతంతుర వుం లనన షయ న, పరప తక భంగం క పనులు ఎవరు ప యకూడద

ష ధ మ న య పరు త డు). రదుడు ఇంక ఇల త డు: "భరతుడు తన ఆజఞ పరకరం తన దుకలను సుకు

అ ధయకు న త వత అకక పురజనులు కకడు నన లుననపుపడలల తనున ద శంచ క వ చ అవకశం వుంద గరహ త డు ముడు. వలల ఆశరమ సుల తపసుసకు భంగం కలుగుతుంద త డు. ఈ అలచన , ఇం రయలను జ ం న సతయసవరూపు న మచందుర డు దండకరణయం రుకుంటడు. ధు చంపు డు. శరభంగు ద శ త డు. సు కషణు చూ త డు. అగసుత , ఆయన తముమడు సుదరశను ద శ త డు. అగసుత డు త , ఆయన దగగరునన ధనసుసను, ఖ గ న, ండంబుల దలను,పదు న అకషయ శ లను సం షం సుకుంటడు.ము శవరుల దగగరుంటూ, ళల క క రకు తపసుస భంగం కషసులను సంహ త న అభయ త డు ముడు.

పంచవటల మ లకషమణులు తమ ఇషటపరకరం సమయంల, జన థ నంల వ ం కమ రూ ణ-భయంకర కషస త ర- రపణఖ, ముకుక వులు క కర రూపం వ చటటుల త డు లకషమణుడు. ఇ న జన థ నంల ఖర-దూషణ- ర రు స ప నలుగు ల కషసులు క యు ధ క వ త రు. లకషమణు స యం లకుం , రణరంగంల ప కరమవంతు న మచందరమూ త, ప నలుగు ల మం , కవలం భుజబలం వ త డు. తన బంధువుల మరణ రత నన వణుడు, కపం , తనకు స యం యమ మయలమ కషసుడు మ చు ర థ త డు. మ బల ప కరమవంతు న ర మచందరమూ త యుదధం యడం కడ వణు క సల ఇ త డు మ చుడు. ఆ ఆలచన మను కమమ బ త డు. మృతుయవు ర సుత ంట, సుక ములునన టక డు వణుడు. వంచన సవ వం క న మ చుడు బం రువ నగల ంక రూపం తకు

క త డు. ఆ ంక క ల త క , న వ క న ముడు అసత రం వ త డు. చసూత ’ లకషమణ’ అ అరు త డు మ చుడు. ఆ ధవ నన లకషమణుడు అననకు స యం ద మ త డు.


85

ఒంట వునన తను అపహ ంచుకు తూ ర వల అడుడ పడడ జటయువ గదదను చం లంకకు తను అ క వనంల వుంచు డు వణుడు".

" తను ం పరయతనంల వణసురు తులల బబ , చ వ క దధ ం వునన జటయువును చూ , ఆయన వ తన యపహరణం గు ం ఎం బధప త డు ముడు. తన తం రక ఎల యలన అ ల, చ న జటయువుకు దహనసం క లు డు ముడు. తనవలల క జటయువుకంత దుఃఖం క ంద బధప ల త డు".

( మచందరమూ త షుణ వు అవ ర నందున ఆయనకు ఇతర మనవులవల క లుంటయ అనన సం హం కల చుచ. మనుషుయలకలంట క లు ర త త , అల

ము క ర త ం య ంచ దు. మ క క లు కలగ క కరణం కమ-కర ల. పరకృ ప ణమ హం. పరకృ గుణ రజసుస. రజ గుణలవలల జ మం న కమ-కర లు. కమం ఘన కపం మరుతుం . ఇషటప వసుత వు రకక - టుట కు న కం కలుగుతుం .

క కరణం కప . పరకృ ప ణమ న హం, పరకృ గుణలన సతవ-రజసుస-తమసుసలను కల వుంటుంద , క ద - ప ఈ మూడు గుణలు లకుం హ వుండడ , రజసుస కరణన క-

లు కలుగు య , ఇవ న పూరవ జనమల న ల మూలన ఈ జనమల ఫ తం అనుభ ం సవసుత ంద సత రం పుత ం .

అంట, పరకృ బదుధ న పురుషుడు, పరకృ గుణలన క- ల వలన ంచ బడు డ అనుక . అలంటపుపడు పరకృ క అ తు న షుణ వు, పరకృ గుణల మూలన ఎల ంచబడు డనన సం హం కల చుచ. అవ ర దశల పరకృ క షుణ వు కూ బదుధ డ సమ నం పుపక ల?

మవ రం పూ ణ వ ర . అంట పరకృ సంసరగం లదు. శ రం అ ర కృతం. పరకృ గుణలు ఆయనున బ ంచవు. మచందరమూ త కం డ మక ం అసతయం కదు. జం కం క ం యనకు. అ కం క ం తనక చన క ట క కదు. తమకు దుఃఖల చయ మనుషుయలు దుఃఖ త రు. తనక, తన ఆపుత లకు దుఃఖం క ం క న , తన మూలన కంత దుఃఖం ర త ం ం క న , దుఃఖ న ఆ సన దుఃఖ క కరణమయయ న మతర ముడు కం డు. అల , షయంలనూ దుఃఖం డు ర ముడు. తనను న మ అడవులకు వ చన తను, కషసుడు ఎతుత కు , తనను వ న బధ , అ కంత దుఃఖం క ం న మచందరమూ త


86

దుఃఖం డు. గంవలల తమకు క న న ట క దుఃఖం ళుల మనుషుయలు. వులకు క న న ట క దుఃఖం డు భగవంతుడు).

“అడవుల న తుకుకంటూ , ర ముడు భయంకర- కర సవరూపు న కబంధుడ కషసు చం దహనం డు. ప ముకుత న కబంధుడు, పం రంల వునన శబ

చూ మమ బ ం డు. ఆ రషఠ ధరమ న గురు ర షను ఆచ ం ద , అ పూజలంట సకల ధ మలను ఎ నందున, ఆ బ యస య తపపక చూడమ అంటడు”.

(స య అంట, క య వ త ర లు కటట , బ తల ంచుకు , చతు థ శరమ వకరం ంద అరథంకదు. కమయక మలు యక వడ జ న స యసం. జఞ నం స యస లకషణం).

“శతుర సం ర ద న జకుమరుడు ర మచందరమూ త శబ క డు. ఆ ండు శర ధ భకుత ల సమ పం న ఆ య న కడు ర వక ం డు. తను క ప ల తన అ షటం ర ందుకు శబ పన ధం పం సరసుస రుకుంటడు ముడు”.

(ఈ పం కననడంల హం అ ం . ఇ బ ల దగగరుం . ముడు ను న పర జఞ ర చ గుణంగల డ పపడ అరణయకండ ంశం. నంతవరకు పడు రదుడు. నహతులక పటటన క య న ర రచడమ గుణ న క కంధ కండ ంశం ముందు పపబ తు నడు).

"పం రంల వనంల హనుమంతుడ నరు చూ , ఆయన మట రవం వుం ,

సూరయ నందను న సు రవు నహం డు ముడు. తనకథ, త వృ త ంతం తతం ఆయనకు పడు మచందుర డు. పన త వత, సు రవుడు ము అ న నహతులయయరు”.

( ముడు నరు నహం డంట అ అత లయ శయం గు ం పపడ . గుహుడు హనజ , పురుషు నందున అత నహం నందువలల ము లయం పపడం జ ం .

హన త ర అ న శబ నహం యడంవలల ముడు కక లయవంతుడయయడు. నరు న సు రవు నహమంట దు కక లయం చూపడం జ ం . నబటట టంట, భకతక అందరూ అ కరులననన షయం. అటట అ కరం చ జతుల పపబ ల షం క సుత ం .

జఞ నం మచందరమూ త ఆశర ం రు కంద . భకత ఆశర ం రు కటనుకటుల . ఫ తం ఇరువు క సమన ).

తనకూ-తన అనన క ధం క న న సు రవుడు ము క వ త డు. చంపు న ముడు పర జఞ త డు. బల ప కరమలు ం అంతట బలవంతు చంపగల


87

ముడ సం హం బుచుచ డు సు రవుడు. తనకు నమమకం క ల, ఓ దదకండలగునన దుందు అ కషసుసు క బ న చూ ం , న మమమ ము కర డు సు రవుడు. ఇంత నన ప అ రునవువ , న అలక క బ టన , డును మనటుల , ప ఆమడల దూరంల ప ధం ముమ డు ముడు. కంట ముడు బల అ నమమకం కు ందుకు మ ప కష టట డు సు రవుడు. ల వృ న ంచ మంటడు. ఆయన క క ర చందుకు, మ ళ సం క వులకుం వుం ందుకు, ల వృ లను ం , అవుం కండను ం డు. ఆయన బణం

ర తల క ఆయన లక వ చం . ం సు రవుడు తృ తప డ డు. తనపగ రబ తుందనన నమమకం నర జయం ల ంచబ తుందనన ఆశ , సంతు ట ప న మనసుస , మచందరమూ త సుక క కంధకు యడు".

"ఆ ంట బం రువ న హ కం గల న శవరుడు-సూరయపుతుర డు, సు రవుడు ంహ దం డు. ఆ ధవ నన ఇందరకుమరుడు సు రవు యుదధం య క బయలద ర డు. ము

స యం సు రవు కుంద ర ఆయనకడుడ పడుతుం . తముమ సం సుకమమంటుం . ఇతరుల యుదధం సుత నన తనను ధ మతుమ న మచందరమూ త ఎందుకు చంపు డ రను సమ న ప సు రవు యు ధ క ఒ ప త డు. తన తుర తన ఎదుట పసుత ంట క ళ చూ న ముడు, శరణగత ఆరత ర ణప యణతవం ఇపుపడు కక ఇంకపుపడ ం , ఒక ఒకక బణం లగూలుచ డు. యుదధంల చం న ముడు, సు రవుడు క నటల , ప సుత నన నర జయ క, సు రవు థ నంల పరభువును త డు".

(తముమ రయ సంగ ం న క కష వధ అ త ర లు పుత న . సత ర బదుధ న ముడు అటల డు. లబ టటుల కటట క , ర ణం టటుల కటటలదు. ఎందుకంట షం

గు ం క ప ఇ ర య చతత ం అ య ందుక. న బటట ము ధరమ బు ధ , సతయ ప కరమం సపషటమవుతుం ).

" ర మచందరమూ త తన క క ర రచడం సు రవుడు తను న పర జఞ పరకరం, కక బల ప కరమవంతులన నరులను, కందుకు, లుగు పులకు పం ం డు. ల ఒక న హనుమంతు క, జటయువు దరు న సం , లంకల వుంద త డు. ఆయన మట పరకరం, సుమరు నూ మడల సము ర న సు యసం ట వణసురు ల లంక పటటణ క రుకుంటడు హనుమంతుడు. లంక పర ం న హనుమంతుడు, వణు అంతఃపురం దగగరలవునన


88

అ క వనంల కసూత , తన భరత య సూత , త బలం - ల సంప త , జ వరచసుస పరక సుత నన చూ డు. అ నహ తుర తుర కుమరు న హనుమంతుడు, తనను న మందుకు, ర మచందరమూ త ఇ చన మ ము రకను చూ త డు. దుఃఖ పడవదద , ముడు తవరల వ చ తను రనుం త డ అంటూ ఆ ను సమ న ప డు. మ లకషమణు రువురు సముదర టల టు ర - ట , ఇంతట బల వణు టల జ ంచగలర సం హం బుచుచతుం త.

సూరయపుతుర న సు రవు మచందరమూ తక నహం ల ం న షయం త డపుపడు ఆ కు రయం క ందుకు హనుమంతుడు".

"ఒకక నరు ఇంత ప త , నర న మచందరమూ త వ చ, లంకనం ధవంసం యడంల సం హం లదు అ వణసురుడనుక ల - ం క రయం కల ల ం డు

హనుమంతుడు. అందుకు ముందు వణు బల ం లుసుకు ందుకు, యు ధ క ఈ చ త నలనుకుంటడు హనుమంతుడు. అల త క చ తను అపప ం సమ నప త డ తలు త డు. ంట హనుమంతుడు ప కరమం ఉపకర ం , అ క వనం తల కటునన వ న ర గ టట , యకులంద -ఏడుగురు మం ర పుతుర లనూ చం , అకషయ కుమరు హతమ చ,

ఇందర తుత పర ం న బర మ త ర క కటుట బడ డు. బరహమ వరం ఆ కటుల నటుల , వణు చూ మటల ల ం , తనను ఈడుచకుంటూ తునన కషసులను చంపక టట డు. తపప తకకన లంకం భసమం , ఘరం మచందరమూ తక రత

ల ల , లంక మర డు హనుమంతుడు. గరగణుయ న ర మచందరమూ తక పరద ణ ,

’ మ చూ తను - లం డవక ం వునన ’ అ త డు. (ఇందర తుత బర మసత రం హనుమంతు పడ టట డు. అసత ర బంధనం అ దయమ య

మూఢులు అత అనుచరులు. వూ క కందప డ డ అనుకు నరు ళుళ. తటలున నబ హనుమంతు ళల కటట రు. చ ంగ య న, తన న వసం లక వ న ఓరుచకల బర మసత రం హనుమంతు కటుల వ ం ం . అ కషసులకు లవదు. హనుమంతు క వణు చూ మటల ల , కటుల నన ల నటం డు. పరప తక మ వస ర ణం. వస

లపం జరుగు పరప త డుతుం . బర మసత రం బం లకనన ళుల గటటవనుకు నరు మూఢ కషసులు. అటల భగవంతు క శరణగతులన రు, ఆయన ద నమమకం లక, ఇతర ఉ యలను క భరషుట లవు రు. ఇంక షయం: "చూ త" నంటడు. ఇకకడ చూడడం పర నం. అందుక దలు


89

చూ న సంగ త డు. అ ఆ చూ ం త సంగ త వ చ ధం చూ త నంటడు. ఇక ఇకక నుం యుదధ కండ వృ త ంతం త డు రదుడు).

"సూరయవంశంల జ మం న ర మచందుర డు, సూరుయ కడుకన సు రవు -అత నయం , ద ణసముదరపు రం , టందుకు మమ సముదుర ర త త డు. వవ సముదుర క ం న ముడు, సూరుయ సమన న బణలను సము ర న అలలకలల లం త డు. ఆ భకు గు న సముదుర డు, తన రయలన నదుల స జ సవరూపం వ చ, మచందరమూ త ల ప ,

కష ంచమ డుకు , నలు తువు కటటంచమ ఉ యం త డు. అ పరకరం , నల నడ , లంకల రభయం పర ం , యుదధభూ ల వణు చం , చూ ,

ఇ నళూళ పగ ంటల వునన ఆడ ఎటల వక ం ల అ గుగ ప , క కుత లడు డు. ప వర న త, తన వరతయ మహమను లక కం ల ల తల , లకషమణుడు చన ల మండుటండల పర సుత ం . అపుపడు అ నహ తుర డు తను డడల ఎతుత క చ, వంట ప వరతలు లకంల లర , ఆ ల ఎటట లపంలద , ఆ ను గరహంచమ ర మచందరమూ తక అపప త డు. ర ము ను మరల వక ం , బరహమ రు ర వతలందరు చుచకుంటుంట సం త డు".

" వ సమూ ల రవం ం న ర మచందరమూ త, తను న ప , లకపకరం-లక సమమత న ప నందున, సం షప త డు. వణసుర వధ ఆ మ క య న చూ న వతలు-మునులు- ములల క సులు, వణు బధ ం క అ సంబరప డ రు. తదనంతరం షణు లంక జయ క పరభువు , రు , కృతకృతుయ , మ దుఃఖం ల డయయడు ర ముడు

( వణ వధ, ర త , పర నం కద , షణ పటట క పర నమ సూ ంచబ ం కకడ.

పర న ఫలం ర త ం నపుప ఎవ కృతకృతుయడ య - మ దుఃఖం ల డ య . ర త సవకరయం. ంగలతుత క న తన ముమ ను బటుట కవడంలంట . రదండన వణ వధ. తనప ను యడంల పముం ? షణ పటట కం ఆ రత ర ధరమకరయం. ఆ అ రత ర ల వణ వధకు ముఖయ కరణం. ర త సవంత కరయం. అందుక తను

క ంచగ డు , షణు పటట క క ఉతకంఠ వహం డు ర ముడు). ఇం ర వతల వ లు ం , ఆ వర బలం యుదధంల మరణం న నరులకు ర ణం

బర కం , తుర లన సు రవ షణుల క రథక మ య న అ ధయకు పుషపక మనంల


90

బయలద డు ర ముడు. ర వల భర వ ఆశరమంల , తన క షయం భరతు క ప సం ముందు హనుమంతు ఆయన వదదకు పంపు డు. త వత పుషపక కక అ ధయకు తూ, ల గతంల జ న వృ త ంతమం సు రవు క త డు. ధుచ తుర న భరతుడుం

నం ర మంల , తముమల స జడలు త డు".

" మ ల మ డుండ , సూరయ న ర మచందరమూ త జయల మ య రథం ందడం ములల కలు కక సం ం . ర మచందుర డు జయం టపుపడు లకల న

సం ం . సం శయం క న గగు పటు దువులు, ధ మతుమలు బలప డ రు. ర మ జయంల దువులు ర మ వకు ధ న మ దనలుక , గబధలుక ,

బధలుక లవు. పుతర కం ఏ త లతండుర లకు కలగలదు. త రలు వర య న డవలదు. క ధవయ దుఃఖం లదు. ఎకక అ నభయంలదు. ర మ జయంల ళలల ప చ న రు లరు. దద డుపల పరజలు ంచబడలదు. ంగలు లరు. ఆక క-జవ క త ం న రు లరు. నగ లల, ర మలల, వ ం జనులు ధన- యలు త రం క , గ యల కృతయుగంల ల కక

సుఖమనుభ ం రు. ర ముడు అ క అశవ ధ య లను, యజఞ లను , బర హమణులకు లకక టటలన న ఆవులను, ధ న న చ, తనసుఖ న వదులుక పరజలకు సుఖం క టటుల ధరమ పదధ ల జయ లన ం , కుంఠ లక క యడు. ర మచందరమూ త, జయ హనుల లల రుగుతునన పూరవ ల వం ల ం , దదల జయ న క చ, రం

సవధ మ న డకుం క డు. బర హమణ-కష రయ- శయ- దుర ల లుగు వ ణ ల చకక ప ం డు. సవధ మను ఠ న కషకరణమ , పరధ మను ఠ నం పతనకరణమ య డు. ర మచందరమూ త పదకండు ల సంవతస లు ఇల జయ న ం షుణ లక క రుకుంటడు".

మయణ పఠనంవలల ఇహపర లకలల ఖయంక షయ న రదుడు త ధం : " మయణం ప దధం చ క, క మూడు లన సమసత లు హ ం ,

ఏమతరం ఆలసయం లకుం కష ఫలం కలుగుతుం . అంతశకత కుండట క కరణం, ఇ ద సవరూప , థ న బ సుత ం కబటట . అం కదు, సం ర గ న త ంప సుత ం కూ . ఇ

రు-చ రు, అంతమ ర న స యసులు కనవసరం లదు. ఆయుసుస , కడుకులు-కూతుళల , మనుమలు-ఇషట బంధువుల అనుభ ం , మరణం న త వత న-బర మనం న క సుత ం . ప పపనల క మహతత మునన మయణ గరం న సత ర పరకరం చ ,


91

ఇతరులు చదవ న, అరథ రం , బర హమణు క ద ం లు అధయయనం త ఎలంట ఫలం కలుగుతుం అలంట కలుగుతుం . కష రయు క స వ పతయం కలుగుతుం . య క య ర లభం కలుగుతుం . దుర క అ ర న పపతనం ల సుత ం . కబటట లుగువ ణ ల రు, త ర-పురుషులు, న చద - . షయ ంతన య . రుంట చ ం .

చ రుంట . ఈ ండూ జరగ కలముంట, నన -కనన , షం మననం య . ఏ ధం మనసుస ల ".

(ఇకక సం పత మయణం సమపతం. బల మయణం అ కూ అంటరు. ఇ సంసకృతంల పరధమ సరగ . ఈ సరగ దట ల కంల, దట అకషరం "త" కరం దలవుతుం . ఇ య ర మంతరంల దట అకషరం. కడపట ల కంల కడపట అకషరం "యత". య ర మంతరం ల

కడపట అకషరమూ ఇ . య రల ఆదయంతకష లు పపడం ఈ సరగ య ర సంపుటతమ లుసుత నన . ఈ యమం పరకర మక గరం లకు దట ఒకకకక య ర అకష న

వుంచడం 24,000 గరంథమ ం . 24,000 గరంథమంట 24,000 ల కల అరథంకదు. 32 అకష ల సము య క గరంథమ రు. "గరం ధ కసంద భ వ రంశ దవరలసంహ " అనన ల కంల ఇ శదమవుతుం .

ఒక ల కంల 32 అకష ల కంట ఎకుకవ వుంట, 32 అకష లు మతర గరంథం ం . పరధమ సరగల ఆదయంతకష ల మధయ గంల, తకకన అకష లుండవ చ ననన సం హం , సు సు రు, ఆ శ ం కన లదు. ఈ షయ న య సూత ఆయన, ఎ న ఞ లు ఎవ వుంట,

మ ంత వరం క సంబం ం న అం లను లల త , క స నయం నమసక త న , తన అంధర మక మయణంల బల కండ మందరంల రు. ఒక ళ తకకన అకష లు క ంచక లపంలద , ఆదయం కష లు గరహంచడం సరవం గరహం నటల న అంటరు సు సు రు. ఏ రమ ర మయణం " య ర సంపుటతం" అనడం వ ంశం. య

అనుస ం , ఆంధర మక మయణంల కడపట శబదం "అరయన" య కరం ము ంచబ ం . లుగుల "త" శబదం కడపట కూడదు- క ముందునన "య" క నగరహం ).

(Sage Narada gave a gist of Ramayana to Sage‐Poet Valmiki. In the first Sarga of Bala Kanda Mandara‐Makarandam, the entire Ramayana in the form of “Samkshipta Raaamayana” or “Bala Raamaayana” has been narrated. The reader will be able to know the complete Story in brief to proceed further).


92

సరగ‐2 (SARGA‐2) తమ రంల హ ం న మక మహ ష (SAGE VALMIKI AT RIVER TAMASA)

( రదుడు పన మ చ తరను నన మక సం షం ఆయనున పూ ం డు. రదుడు

ంత వత, మక, షుయ తమ రంల రుగుతూ, ఒక కర ంచ ధు న చూ డు. ఆయన చూసుత ండ , బ య కడు, జంటల మగప బణం కటట చంపు డు. ఆడ ప ఏడుపు నన మక, ఎం జ ప , బ య శ ం డు. ఇల ఆ క టనుం లువ న కయలు

సమకష లన లుగు ల ( ల కం) పదయమ ం . అ షయం గు ం ఆల సూత , షుయడు భర వ ఆశరమ క వ చడు. అకక క బరహమ వుడు వ చ, మయణం యమ ఉప ం ,

సరవం ఆయనకు టుల వర చ యడు. మక మయణ న ర ం ల శచ ంచుకు నడు.సం పత ం రదుడు పన మ చ తరను, మక వరం పలనుకు నడు.

(గరం న చద లనుకు రు మూడు షయలు అవశయం లుసుక . గరంథం పం వరు? అత నడవ ఎలంట ? లకులకతడు ఆపుత ? అ ం . న వకతృ షం

అంటరు. లుక మం త డనన వ క తుర న ఆపుత డు. కయ ఆపత కయం. ఆపత కయం యలనటువంట . దట ఆపుత డు భగవంతుడు. దం ఆపత కయం. ఫరజల లుక ,

థ లను, పు ణ-ఇ స త ర లను, లక క న రు ఆపుత లు. రచనలు ఆపత కయలు. య థ న తను లుసుకు , కమ-కర ధ-ల లకు లనుకకుం , త న ఆ య రథ షయ న,

ఇతరుల లుక పపడ ఆపత లకషణం. అలంట మకక బర మనుగరహంవలల క ం . కబటట ఆయన పరమపుత డు).

బరహమ ఆజఞ పరకరం లకులు త ం ందుకరక మక ఈ కృ ర ం డు. ఈ వకతృ షం దలు పుపకుంటు నం. తన న షయమం తన హతం- రయసుస క , ంట కం న అమృత ందువుల

లంట కయలను ప, తనను కృతకృతుయ , తన సం హం చన రదు , మ హర న మటల మక సం ష ప డు. మక న పరద ణ నమ కర పూజలనందుకునన రదుడు, ఆయన దగగర శలవు సుకు ఆకశమ గ న బరహమ లక క యడు.


93

రదుడు లన త వత, గం రం దగగరునన తమ న దగగరకు వ చడు మక. సు సనలు దజలల , పూ గల ద ండుల నన పర శమ . బరహమ జసుస పరక ం ఆ మహ ష ంట ఆయన రయ షుయడు భర వ డు నడు. రువురు క , మ యహనక క మను ఠ క ననం ద మ ,

తమ న ల గు రు. ట - రమలం న ల వునన ళలను చూ మక షుయడు భర వ : "చూ వుక భర వజ, ఈ న జలల అడుగున క - న క , బురదలదు. లన పపు అలచన లకుం , బట పపు చరయ యకుం , ధ ంతఃకరణగల సతుపరుషు మనసుసల ట క సుత ం క . న మనం ఎ న రుల చూ ం , ఎపపటకపుపడు కతత -మ హరం కనపడుతూ ఎం సం షం క సుత ం క . ర గుడడ వువ-కమండలలను ప లం ఒక ట వుంచు. ఈ పుణయ న రథంల ను ననం య , ందర " అంటడు.

అ పూత , తన నునన భకత షుయ చన ర బటటలు సుకు నడు మక. రద ఉప శం సత ం లక నల బగుప చల అ ఆల సూత , మ యహనం ం తునన సంగ కూ

గమ ంచకుం , వన ందరయం లకసూత , సం రం య డు. అపుప యన కంటక స పంల, మ హరం కూసూత , గం సహంచల కర ంచ ప ల జంట క ం ం . ఆసమయంల, ను చూసుత నననన లకషయం కూ లకుం , సహజం జంతువులను హం ం సవ వమునన బ య కడు, ండు ప లల మగ న బణం చం ల కూలచడు.

ల నబ , తుత టమడుగుల, తన స పంల కటుట కుంటూ వ క రువల వునన మగప చూ డు మక. ఆ ర- దర- ర సమయలల, ంబవళుల , నహం తన ంట వునన మగప , స పంల బ య డుననసంగ కూ గమ ంచకుం , ఆనందం మ క సునన తమ జంటల ఒకరు ర ణలు టుట కుంటూ ల ల తనునకుంటుంట, భ ంచలక దుఃఖం కూయ ం ఆడ ప . కచుకచుమ సనన ధవ , ఎడ లకుం కూసూత , స పంల , ముకుక రుతూ, బ య డు దగగరకు భయప ఎ , దగగర ల టుట కమమ , చ న

మగ చూసూత ఏడుసుత నన ఆడ ప త క యనం చూ డు మక. ల ద ప వునన మగప చూ డు మ ళ. టడ న, వహంస కులవృ త వుం ట ళుల అనుస ం సన ధ మ న న మక, జంట ప లు క సునన సమయంల, ఒక న కటట చంపడం ధరమం కద శచ ంచుకుంటడు. కనుబ మలు ము పడ , క ల రరపడ , కూర రు న బ య దయ ఇల

శ ం డు:


94

"ఓ దు , కర ంచ ప ల జంట క సుననపుపడు, కమ కరడలు సలుపుతుననపుపడు, ఆ మతుత ల లుతుననపుపడు, జంటల ఒక ప చం వు కనుక, వు రఘకలం బరతకవు". శ ం న త వత సరవ సత రజఞ న సంపనున న మక మహ ష, ఎంత దుఃఖసుత నన కర ంచ ప దురవసథ చూడలనందువలల బ య ను ద ం ఇల అంట క అనుకుంటడు. అ ననన మటలు ఎల ప ణ ం న ఆల ం న మక, షుయడు భర వ :"ఇపుప క ంత జ ం .

గమ ం ? దుషుట న బ య డు న తపుపడు ప క బధపడడ ను, కపం బ య ననన మటలు, ఛం సత ర ధుల పరకరం ఓ ( ల కం) పదయ వ ధలుల తునన . ఏ ఆశచరయం? లుగు ల , సమన సంఖయగల అకష ల , మ హర , ణ ం ందుకు అనువు , క-లయకు స ప ( ల కం) పదయ ం చూ ?" అ అంటడు. ఇల మక రమ పన త వత భర వ డు, గురువు పన మటలను గరహం , ఆ ( ల క) పదయరూప కయలకు ల ఆశచరయప , కంఠసతమ యటుల

వలల త డు. ఆ షుయ నడవ చూ న మకక ఎం సం ష సుత ం . ను పం లకం చుచకవడ క క క సం .

సంసకృత మయణంల ఆ ల కం ఇల వ చం మక ట:

"మ ద పర ఠ ం తవ! మగ మ శశవ ససమః య ంచ థు క! మవ ః కమ హతం"

ఆంధర మక మయణంల సు సు ల ం రు ఆ ల క న:

" యు మ దుండ పర షఠ క ర పతమ యడు శవత యనముల ర ంచ థునంబునందు కకండు వు

కమ హత ముం జంపు కరణమున"

( మయణం ద మ సంక పం న మక ట లువ న పరథమ ల క . ఆంధర మక మయణ రచనల సు సు రు టట దట న పదయమూ ఇ . "మ ద" ల కం అంతవరకు ం న రు లరంటరు క . యఖయతలు న అ న అ థ లు వ చ టుల యడం కషటమ , న ంచగ ందం ంచడం కవుతుంద ం , తనను ను ప ంచుకద చ,

లుత ఆ ప య న నంటరు సు సు రు. ఈ ప య క లుగు లు. క 13 అకష లు. ంఖయ సత రంపరకరం 13 పరణ న బ సుత ం . ఎందుకంట, వరణసమమనయంల 13వ అకషరం "ఓ"


95

షుణ అ అరథమునన "మ ద" శబదం "అ" క న సూ సుత ం . "అక థ షుణ " వ పరమణం."పర షఠ ”

త ర ంగం.ఇకకడ త ర చకం పరకృషట ం . పర షఠ అ ల మ చక న "ఉ" క న బ సుత ం ." క" అ "ఉ" కర కక అవ రణరథక న లుపుతుం . "కర ంచ థునంబునందు కకండు", పరకృ పురుషులల కుటల గ కల పరకృ అ , సంబంధంవలల అలప న జఞ నమునన డు (బదధ వుడు) పురుషుడ అరథం సుక . ఇ "మ" క న బ సుత ం ).

బరహమ అనుగరహం మయణ క టట దలు జ రూపంల లువడడ ఆ ల కం కవలం పం ంచకూడద , అ ర మచందుర మంగ సనం కవచుచన పూరువలు ఆ ల క క

ఎ న అ థ లు పుపకు నరు. కర ంచ థు న మం ద - వణుల కల క నూ, కర ంచమంట కుటల సవ వంగల వణు అనవ ం , అటట వణు చం లకలను ర ం నందున తపపక శవతం జయం కలుగుతుంద అరథం పుపకు నరు కందరు. మ యఖయనంల, ముడు మక శ ంచబ ల కరుకుంటడట. కరుకు బ య డయయడట. క కరణం, కరసపూ త న తన చ తర య క స నంత క రసం మక మనసుసల వుం -ల న ప ం ందుకనట.

(ఈ పదయం మయణ థ న సంపూరణం సూ సుత ం . "మ దుండ... ... అంట ల మక స థ నమ న ర సు , ర ము " అ పదం బలకండ అ థ న సూ సుత ం . "పర షఠ క శవతంబగు" అ పదం తృ కయ ప లన, ము పర షఠ ను య ప అ ధయ కండ అ థ న

సూ సుత ం ." శవత యనముల" అ పదంల ముడు దండకరణయంల ఋషులకు న పర జఞలు ర చనందువలల ఆయనకు క న పర షఠ ను య అరణయ కండ అ థ న సూ సుత ం .

ఉతత రథంల క కంధ కం థ న సూ సుత ం . కర ంచ దుఃఖం రహ న య సుందర కండ అ థ న సూ సుత ం . ఇల రకరకలు మయణరథం సూ ంచబ ం ల కం- పదయంల).

( ల క-పదయ రూపంల పం ఇ వలనన తలంపు మకక లదు. ఆయ , తను వూ క దూ ం న కయం పం మ ం న , మక ఆశచరయప డ డు. య రథ న ధ రకలు ల ంచవచుచ. మక రదు వ మ కథనం -సరవం లుసుకుంటడు. కరుణ రస భూ తం ఆ

చ తరను గరంథసథం యలనుకుంటడు. అందుకు ఆయనక కరుణ రసం త నంత ళలల వుం క ! ఆ షయ న ప ంచ , గతంల భృగుమహ ష ఇ చన న థ ర ప ందుకు, ర ముడు బ య షంల కషసు న కర ంచప చం డట. ర ముడు- త అ య-భరతల ఎడబటు


96

అనవ ంచుకవచుచ కూ . ఏ , మక మయణంల పన క అరథం కటపుపడు, మక మయణ పరమణం క , ఇతర గరం లు పరమణం కవు.

అలంటపుపడు, మక మయణం సతయచ తరమ , అందుల అ క షయలు జ న -

జ నటల , లుపబ డ య చదువరులు మనసుసల వుంచుక . తకకన మయణల న సవమ మ న, సవమ న వుదధ ం లనన ఆలచనను యబ చ మతర . తన ఏడుపు కథను ందుకు మకక త నంత దుల ఏడుపు టుట ం న ర ముడు ప ం డనడం డూడ రమ అ . ఇంతకూ, మక మయణ న శృం ర పరబంధం యఖయతలందరు

అం క ం రు క , కరుణ పరబంధం అం క ంచలదు. గం కూ పరలంభ శృం ర .

మక బ య మచందరమూ త అ అనుకు శ ంచలద పూ త య రథం. ఆయన ము రయ త తన ఆశరమంల వుందనన షయం, ఆ దుఃఖం ప త సుత నన షయం ఎ న మక, ఆ దుఃఖ న మ ంత ంచడు క ! తను ల క (పదయ) రూపంల అనన పం

ప ణ సుత ంద ఆయనకూ యదపుపడు. ఆయన మనసుస ల ఉ దశం టుట రూపంల ల కం (పదయం) వ క కరణం, ఆయన లుక సరసవ వుండడ . ప కం ం బరహమ పనుపున మకథ మక పం ల వ చన సరసవ . అంట, క అనుకకుననపపటక, సరసవ ఆయన ట

అల ప కం ంద ).

ఆ త వత మక సత రం పన ల న ల ననం , స పంల వునన జల పూరణ కమండలలను సుకు , షుయడు ంట , ను పన ( ల కం) పదయం గు ం ఆల సూత ఆశరమం పు ళుత ంటడు. ళూత , తను వూ క శ త అ పదయ ల అ ం న అనుకుంటూ, ఆ పదయ క బదులు ఆ వదమ ం క అ ఆశచరయ తుంటడు. ఆశరమం భగవ వషయలను

తలచుకుంటుంటడు. మక చూ ందుకు వ చన బరహమ

(FOUR‐FACED BRAHMA ARRIVES TO SEE VALMIKI) బ య డు న ప క క న దుఃఖం బధపడడ మక, దూ సూత పన పదయం

గు ం , త క యనం ఆల సుత నన సమయంల, ఆయనున చూడ క వ చడు బరహమ వుడు. ప కుకలకు తన జసుసను య ంప సూత , రషుఠ లు తులు జ ం ంబ వసుత ంట, ల

సంవతస లు తపసుస కన బరహమ వుడు, తనంతట , వ సమూహం చుటూట


97

సుత ండ వ చడు. ఇల బరహమ తన ఇషుట ల , షుట ల వడం , మక తటలున ల , కక భకత ర కక, లబ ఈయ ందుక చ అ కరణం తక డు. "ఇ ంతలగుం . రదు సవయం వ చ, మ చ తర ఉప ంచడం దట ంత. కుత లు భగవత మంగ సనం కవడం మ ంత. ఏళల క ద తపసుస పరతయకషం క బరహమ తనంతట గు లక వడం ఆశచరయం వుం " అ , తనల అనుకుంటూ, నయం బరహమకు అరఘ - య చ, పరద ణ నమ క లు , ట ంగ ప డ డు మక. తదుప , బరహమ వుడు, ఉనన సనంల కూ చ , మక కుశల

పరశనల , ఆయనూన కూ చమ పడు. స పంల కూ చననపపటక, బ య సంగ మతరం మనసుసల య సూత వు నడు మక."అ య, బ య ంత దయల డు. ఏ కరణం లకుం , పగబటటన ల, పమ కూ అనుకకుం , మ హరం కూసుత నన కర ంచ ప చం డు క " అ ఆల సూత , ప ప న దుఃఖ న తలచుకుంటూ, కం కలుగుతుంట, ను పన పదయం గు ం , ఎదుట బరహమ వునన షయం కూ మ యకుల పడుతునన మక గమ త డు బరహమ.

మయణం పందుకు మక య ం న బరహమ (BRAHMA ENTRUSTS VALMIKI WITH THE RESPONSIBILITY OF NARRATING LEGEND EPIC RAMAYANA IN ITS ENTERITY)

మక ట వ చన ప య క ( ల క క) కరణం న యక కమక పడుతు నడ రునవువ , బరహమ, రధక జనుమ న మక రమ ఇల అంటడు:

"ము శవ , ఎందుకంత దూరమల సుత నవు? సం హం వదులుక. టనుం వ చం ( ల క ) పదయ . అ యదృ ఛకం వ చం కదు. పనుపున సరసవ టనుం ప కం ం . ఇ ను తల టటన కరయం. సరసవ క టనుం పదయం ( ల కం) ప కం సన ప ం క ంద అనుకుంటు న ? రదుడు ఉప ం న పరకరం , ర మ చ తరం , ఇపుపడు నువువ పన ( ల కల) ప యల లంట ప, కక భకత పప కవయం ర ం . ఆయన చ తర ందుకు పలంట ? బర హమణతతమ, సమసత క యణ గుణలునన డు, హయ గుణల ల డు, సమసత

ధ మలకు లువ డ ర ము . బు ధమంతు , లకంల ఏ షయలు బహరంగం పచుచ-ఏ పపకూడదు అ వ ం ర ము చ తరల రహ యలు-రహసయం క షయలు, మ లకషమణ,

వణ చ తర, అం మనసుసకు సపషటం చ సుత ం . లక పూజయమ న కవయంల, ఏ షయంల , జ న క రుదధం క , పూ వతతర రుదధమ ం క , ఒక అ థ క మ అరథం


98

వ చ మటక , కయంక ఒకకటకూ వుండదు. ఇక నువువ సం హంచకుం , కడును ల ం -

లు మ కథను మం -మం ( ల కల ) ప యల , ఘరం -కవయం ర ంచు య . లకంల ను నటల , భూ లకంల న పర రంలక నువువ".

"నువవంట వ రషుట . లకపూ య . అందుక నువువ ప కన మయణం లకంల శవతం ం . అటట మహమ ల లదు క - ను పం కలం ంట -

కలంల పర రంలక వసుత ం ? అసూయపరులకుకవ వునన ఈ లకంల ఎలంట ఘనల త -ఏ ? కంతకల వుం , కంత రక పర రంలక వ చ కరక ందుకు

శరమప అ అంట . క రం ప లదు. ఎంతవరకు కుల పరవ లు, న -న లు, భూ వుంట అంతవరకు నువువ ర ం న మ చ తర శవతం వుంటుం . మయణం శవతం లకంల తుందనుక. వలల ఏం లభమంట ? ఎంతవరకు మయణ కవయం భూలకంల పర రంల వుంటుం , అంతవరకు, నువువ పూరణ న యశసుస ం , ఆ త వత మ లక క త వు. బరహమ లకం స అ న లకలకు పున వ త వుంటుం క - అలంటపుపడు క తపసుస సుత నన నువువ పరమప క కుం , లక క త , క కటల ర రుతుందంట . లక క చన కు ముకత లదు. అ ఎపపటక త . లకం రుకూ మయణం

ందుకు కుతూహలపడుతు నరు. నువువ మ లక క చ, నుననంతవరకుం , ముకుత డవుక".

ఇల ప బరహమ ల డు. ఆయన పన మం మటలకు సం ం న మక, జ న వృ త ంతమం షుయల ప, ఆల ం , సం షం డు. ఆయన షుయలుకూ అం సం షం , అ షయ న మ ల-మ ల తలుచకుంటూ, ఎంత ంత జ ం అనుకుంటరు. "సపషటం , సమన సంఖయగల అకష లునన లుగు ల -అందం -మన గురువు క ల కం (పదయం )-భగవ వషయం వ గ భతం ం ! ఏ ఆశచరయం! ఇలంట ంత వుంటుం ?“అ షుయలు ఆనందం చ చంచుకుంటుంటరు. మక మహ ష భగవంతు య సూత , పరమతమ షయం పల తలుచకుంటూ, బ య షయంల ఆ వు తను పన ల , పూ త ల కల (ప యల )-రవచనం మయణ న ర ం ల రణ ంచుకుంటడు.

రసవంతం , ంట కంపు , మననం య క అమృత సమనం , రహ య థ లకు ఆ రం , ప ం క- క రమల న క త చ , భగవత ర త క రుదధ న లను హ ం


99

మక మయణం వుం లనుకుంటడు మహ ష. రసవతతర న సమ ల , సుకర న సంధుల పరక ం -సజజనుల త తరం యబ -సమతవం, మధురయం,అరథ వయకత లంట గుణలు కలబ కయ బదధ న కవయం - గం, రూ య థ ల కూ న - వణసురు వధను అ క ం ప -

మనసుసకు సుఖ చ - మర కవులకు బదులు ము శవరుడు పం -చకకట కవయ గుణల అలంక ం న , ను ర ంచ బ మయణ న-అందుల ర మ చ తరను దరశన సమన న యనం శరదధ లకులంద నమ కర డు మక.


100

సరగ‐3 (SARGA‐3) మ చ తరనం గ దృ ట చూ న మక

(COMPREHENSIVE SEARCH OF RAMAYANA BY VALMIKI THROUGH YOGIC INSIGHT)

ధరమ ర సవ వం క న మక, మహననత ధ మలను బ ం ర మ చ తరను, య తథం - సతవం జ ం జ నటల -ఆదయంతం, క ల ర కంచ క శరదధ సం దుధ డవు డు. ఆచమనం , గురువు రదు -ఆయన గురువు బరహమను తలుసూత , భగవంతు క నమసక ం ,

తూరుప కనలు ప న దరభల ద కృ ణ నం వుం - వసత రం ప , సుఖ ను డు. అల కూరుచ , మ వృతుత ల నట పూరణం య ం , ఏకగర తతం -బర మనుగరహ మనసుస , మచందుర చ తరనం ంచ క సననదుధ డయడు మక.

ఏకగర తుత న మకక మ లకషమణులు, దశరథుడు, కసలయ, సు తర , కక ల టు అ ధయల పరజలు యవనమం ఎకక కకడ ఎవ వరు ఏ -ఎల నడుచుకు న -ఎటల న వ -ఎటల మటల డుకు న -ఒక క మధయ క కలల - ళుల పనులల కళలకు కటటనటుల క ం . తృ కయ లనక ఆ న మట తపప ర మచందుర డు, అడ ల లకషమణుల కూ న పనుల న ఉ కయను చూ నటుల చూ డు మక. మ ంత తృ త క ందుకు

గ సమ ల , ఏకగర మనసుస ప రహత న మ కథను, ఆదయంతమూ సతవం చూ ,

చూ ం చూ నటల ఆ ంతం గరంథం ర ం ల రణ ంచుకు నడు. ధ మరథ కమ లల, ధరమ లను స వరం , కమ థ లను కుల పత ం య పరుసూత , గురు న రదు బ ధను ఏమతరం

అ కర ంచకుం -ఆయన ఉప ం న ధం -రతన ఖ త న గరంల- న ంపు , ర మ చ తరను ర ం డు మక.

ర ము జననం, సుబహుడు- టక కషసులను వ ం బలయంల ముడు చూ న ప కరమం, పరజల ము కునన అనుకూల వం- ర -ఓరుప, ఆయన పరజలకునన నమమకం, ము సతయ తవం, వ తుర డు పన కథలు, వదనురభంగం, కలయణం, పర ము దం చూ డు మక. ర ము సుగుణ సంప త , యవ జయ పటట క క దశరథుడు న పరయతనం, కక వయవహ ం న రు, పటట కం ఘనం, మచందరమూ త అడవులకు పరయణం, దశరథు మరణం,

రులందరూ దుఃఖంచడం, నంద వ ముడు అడవులకు వడం, గుహు కలవడం,


101

సుమంతుర అ ధయకు మర మమనడం, గంగను టడం, భర వజ దరశనం, తరకూట న రడం,

పరణ లను మంచుకు అకకడ వ ంచడం, భరతు క-అత ము ద ంచడం, దశరథు క తరపణలు వదలడం, దుక పటట కం, నం ర మంల భరతుడుండడం చూ త డు మక.

మచందరమూ త తరకూటం దండకరణయం రడం, ధు వధ, శరభంగు -సు కషణు చూడడం, అనసూయ క గంధ లపనం ఇవవడం, అగసత దరశనం, జటయువు సం షణ, పంచవటల సం, రపణఖ ముకుక వులు లకషమణుడు కయడం, నయం స ఖర-దూషణ- ర రుష లను ముడు చంపడం, పహరణకు వణు పరయతనం, మయ ల రూపంల మ చు హతం, పహరణం, ము లపం, తకు స యపడుతూ జటయువు ర ణలను కలపవడం, కబంధు ముడు చూడడం, శబ ఆ ధయం, మ హనుమల కల క-సం షణలకు ం న సంఘటనలను చూ త డు మక.

హనుమంతు క ముడు ఋషయమూకం రడం, సూరయపుతుర డు సు రవు నహం యడం, -సు రవుల మధయ జ న యుదధంల ఒక ఒకక బణం చంపడం, కరకు ర

ఏడవడం, సు రవు నర జయ క పటట కుత యడం కను ంటడు గదృ ట మక. వ ష కలం ముగుసూత వషణకు ల స, సమయ లన త పన సు రవు ముడు క ంచడం,

తకషణ సు రవు ప పటటడం, నలు కుకలకు నర న ళలడం- ల సన క సు రవుడు ల క ంచనునన నగ లు, వ లు, ఇతర క నలు వ ంచడం క సుత ం . ద ణ శ ల సన హనుమంతు క మ ము రకను ము వవడం, ఆంజ యదుల సవయంపరభ గుహ పర శం,

లంకల బం వుంద సం నరులకు పపడం, నరులం మహందర కకడం,

హనుమంతుడు సము ర న టడం, హనుమంతు తన పు ర ం సుకమమ కుడు కరడం, హనుమంతు క సురస ప కష, ంహక వధ, సము ర న ట హనుమంతుడు ర ళ లంకల పర ంచడం, తను క ఉ యం ఆల ంచడం, రసుత నన వణు -పుషపక మ న హనుమంతుడు చూడడం క సుత ం మకక.

మయ న వణు ఇలుల , ఆయన అంతఃపురం, అందుల తకరకు తకడం, అ క వనంల త చం మటల డుతునన వణసురు హనుమంతుడు గమ ంచడం, వణుడు లన త వత హనుమంతుడు తకు మ ము రక వవడం, కపల కసుత నన కషస త రలు తను బ ంచడం,

రజట సవపన వృ త ంతం, హనుమంతు క చూ మణ వవడం, అ క వ న హనుమంతుడు


102

శనం యడం, వణు క కషస త రలు యదు యడం, హనుమంతు ల వణసురుడు పం న కషస రులు మరణంచడం, ఇందర తుత బర మ త ర క హనుమంతుడు క కం వశ పడడం,

వణు హనుమంతు సం షణ, లంక దహనం, రుగు పరయణంల హనుమంతుడు లంకను టడం సపషటం మకక క సుత ం .

మర వ చన హనుమంతుడు సహచర నర తుర లకు లంకల జ న సంఘటనలను వ ంచడం, మధు వనంల కతులు గడం, హనుమంతుడు ర ము ఓ రచడం, త ఇ చన

చూ మణ ము కవవడం, ముడు నల సము ర న ట పరయతనంల నలు స యం తువు కటటడం, నర న సము ర న ట లంక రడం, సదుభ ద షణుడు ము శరణు

కరడం- వణ కషసుల మరణ రహసయం పపడం, యుదధంల ముడు కుంభకరుణ -ఇందర తుత ను చం వణు వ ంచడం, త అ నపర శం యడం-తదనంతరం ము ను గరహంచడం,

షణు పటట కం, మ లకషమణులు పుషపక మ న ఎకక అ ధయకు పరయణం కవడం,

నం ర మంల భరతు క అ ధయకు ళలడం, ర మ పటట కం, నులంద - థ లకు పంపడం యవతుత కళలకు కటటనటుల క సుత ం మకక. (ఆ త వత జ న కథను మక

ఉతతర కండల ందుపరు త డు). ( ర మచందుర క మభదుర డు- మచందుర డు, అ రుల న . ఇ మయణంల లక

ఉప షతుత లల వు న . మచందర శబదం గు ం వ ంచడం జ ం . "భదర" శబదం భగవంతు తయ ద వ న య సుత ం . తయ ద తవం వ ముడు అ ముడయయడు. మంగళకర న

కం సూరుయ ల క ం డు-సజజనుల న క ం డు- ర న సం ర పతరయలను ర లగ భదుర డు. భదర శబద క రషుఠ డ కూ అరథముం . మభదుర డంట ములంద ల రషుఠ డ అరథం-పర మ, బల ములకంట రషుఠ డు).


103

సరగ‐4 (SARGA‐4) లకషణ న పరబంధ గరంథ మయణ కథనం

(RAMAYANA STORY‐UNIQUE LEGEND OF SCHOLARLY COMPOSITION) లక రకషణ కరకు భూ మద అవత ం న ర మచందరమూ త పరజ లన సుత నన లల ,

భగవంతు న మక మహ ష, లకపకరం , తర న ప ల , ఇర లుగు ల ల కల మయణ రచన డు. పూరవ మయణంల ఆరు కండలల ౫౩౭ (537) సరగలుంట, ర మ పటట కం త వత జ న కథకు సంబం ం న ఉతతర కండల మ ౧౧౦ (110) సరగలు న . అ ధం ర మ పటట కం అనంతరం ఈ గరం న లక క పరకటం న రు కుశ లవులు. ఇంత పప బృహతతర గరం న ర ం న మక, ఓ గ ననం కంఠంసథం యగల శకతమంతులు ఎవర న వు న న ఆల ంచ డు.

సరగలల ల కల సంఖయ వ లు బల కండ ౭౭ (77) సరగలు ౨౨౫౬ (2256) ల కలు అ ధయ కండ ౧౧౯ (119) సరగలు ౪౪౧౫ (4415) ల కలు అరణయ కండ ౭౫ (75) సరగలు ౨౭౩౨ (2732) ల కలు క కంధ కండ ౬౭ (67) సరగలు ౨౬౨౦ (2620) ల కలు సుందర కండ ౬౮ (68) సరగలు ౩౦౦౬ (3006) ల కలు యుదధ కండ ౧౩౧ (131) సరగలు ౫౯౯౦ (5990) ల కలు ఉతతర కండ ౧౧౦ (110) సరగలు ౩౨౩౪ (3234) ల కలు -------------------------------------------------------------------------------------------------------- ఏడు కండలు ౬౪౭ (647) సరగలు ౨౪,౨౫౩ (24,253) ల కలు ---------------------------------------------------------------------------------------------------------

(సూథ ల దృ ట దద సంఖయ పటపుపడు నునన లల ర సంఖయ గణం సన ప లదు. అందుక మయణంల ౨౪ (24) ల ల కల పపడం జ ం . పరబంధ లకషణయ న య సరగ ఇ . పరమ ఆపుత న క ర ంచడం, క తమంతు న యకుడు పర దుయ వుండడం, మ తుమలు న అం క ంచడం, తూత క యకు న ల ఘంచడం లంట షయలను క గునన

గరం న "పరబంధ లకషణయ" మునన గరంథ మంటరు. సరగల దట పదయంల ఈ షయం


104

శదమవుతుం . సమసత సదుగ ణల లకులంద ఆనందప చన ర మచందుర చ ర నందువలల , మయణం కడు ఆదరణయ ం . ర మ చ తర అంట మ పురుష చ ర.. అందుక వలన ఎ న

ల లు నయనన వన కూ దట పదయం ల వ ంచబ ం . ర మచందరమూ త జయం లల , తన ఆశరమం న త వ , మక మయణ రచన రనన షయం కూ ఈ

పదయంల సపషటం బ ధపడుత ం . ర మచందరమూ త అవత ంచ క పూరవ మక మయణం ర ం డనడం సతయదూరం. మయణంల ల కలు, సరగలు, కండల వ లు కూ ( దట) ఈ కరం పదయంల పపడం జ ం ).

: భువ వ రథంబు భూ జ మం , ర పత యండ పరజల ము ముచు నుండ లకపకరంబుగ, భగవంతు డగు ఋ మకుండు ర ము చ తంబు తరపదంబుల, లయ రవ లుగ లు ల క సంఖయయు, సరగముల గను, పూరవ మయణ మనను నూరు

: లను, కండంబులరుగ జను ర, ం యునుబలక బదప కండ ండు వనంబ న రఘు ము కథను, తతరంబుగ లల ర తత రముగ.

ఇల ఆల సుత నన మక వదదకు అసమన బు ధ -చమ క లునన ఇదదరు బలురు వ చరు. ము లు ధ ం న రువురు, మకక కక భకత నమసక ం , గరం న సమగరం ముఖసథం త మ అంటరు. కష రయ జ బలు న ఆ ఇదదరు, చందుర ల లల ట క త పరక సుత నరు. గురు ర ధరమం చకక న ల క సుత నరు. ఎటట ప థతులల నూ పరక సుత ం షుణ జం లంట కలప జముం రు ల. రుం మక ఆశరమంల . చకక

ధ, మ న దయలల ఎవ న జ ం క త ందగ శకత- మ థ లు, చ ంచ ద మరగం, షఠ పరసుఫటం క సుత న ల. కుశ-లవుల రుల నన ఆ బలురు-అనన తముమలు, తనకు ట ంగ నమ కరం లబడ , గమ ం న మక, థ న శదప తన ఉతతమ క య న- గయతకు తగగటట పఠనం యగల గుయలు, సమరుథ లు, న రణ ంచుకుంటడు. ( గ దయను వులు- య తుమలన క ఇ వ . అ గుయలకు ఇవవకూడదు. అ గుయలు మయణం చ వయకతం సుత నన లు-దు కషలు అంద క న ). ఎ న వర లను నందువలల అతయ క న జఞ న, మహమలను సంత ంచుకునన మక మహ ష, వణ వధ అ


105

పం , పర దధ న కయలను వుననదుననటుల , మ చ తర ర ం డు మయణ న. అ క మ కవయం-గరంథం అ ం .

(గరం లు మూడు రకలు. పరభు స మత శబద పర న ం దట రకం - అంట, శబద ల ఆడంబరం ల ఆజఞ ం . ఇక ం రకం సుహృతస మత అరథ పర న ం - అంట,

నహతు వల బ ం . కం స మత వయంగయ పర న ం మూ రకం - అంట, వయం రథ పర నం వుం , రయు వల మనసుసకు నచచ ప ం . మయణం అరథ పర న ఇ సం ను - వయంగయ పర న కవయం ను పర ధ ం ం . మయణ న మ చ తర అంటడు మక. మచందరమూ త చ తరకంట, చ తర ఉతకృషట ంద నరథం. కసలయ గరభ సంభూతుడు ముడు. అ జ త. తం ర ఆజఞ పరకరం అడవులకు లన డు ముడు. ఎవ బలవంతం లక , కవలం ప భకత అడవులకు ం త. కషట క యలు నందువలల గటట హం కల డు ము , ఎండక నరుగ సుకుమ త. సవతంతుర , శకుత , డునన , దుఃఖం

అనుభ ం డు ముడు. కషసు క బం , ర ణ భయం , , అశకత , ఒంట దుఃఖ ప ం త. భకుత ల లను కష త న నడు ముడు. భకుత లల ల లవనన త. కకసురు క కష ం కష ం డు ముడు. తనను బ ం న కషస త రలను కష ం ం త. లక త ము ,

లకమత త. తన చ తరకంట చ ర రషఠ ంద మచందరమూ త సవయం అంట క . అందువలల మయణ న మ చ తరమంటడు మక మహ ష).

మక ర ం న మయణ మ కవయం చ , న, నులకం -మనసుసకు సం షకర - భకర వుంటుం . దుర తం-మధయం- లం తం అ కలల ధవ -ప ఛ ల ం న టలకు అను న కవయ . "స- -గ-మ-ప-ద- -స" (షడజం-ఋషట రభం- ం రం-మధయమం-పంచమం-వతం- దం, అ సపత సవ ల సంజఞ కష లు) అ సవ ల -జతుల బం ంచబ న , న ల లు

ల , ణ ం ందుకు అను న , లకు-లయకు స ం అల రుతుం కవయం. శృం ర, సయ, కరుణ, ర, దర, ం , అదుభత, భయనక, భతస అ నవర ల ం న నపపటక,

శృం ర రస పర నం వునన మ జఞ న కవయం మయణం. ఇంత పప న మయణ న నం ందుకు అను న ల కుశ లవులకు పం డు మక. ర మచందుర పర ంబలనద న కుశ

లవులు న దయల సమరుథ లు.ఆ బలురు సుందరమూరుత లు- మందర, మధయ రల సవ ల షయలను న రంద ల అగరగణుయలు. ఇం న కంఠ సవరమునన రు. మ హరం మటల డగలరు. టక


106

లకషణ సత రం చకక న రు. (కుశ లవులకు మయణం మక రపడం కకుం , సవయం కంఠసథం సభలల డగల పుణయం వుం ).

అ ధయల మయణ న నం న కుశ లవులు (KUSHA AND LAVA RENDER MELODIOUSLY RAMAYANA IN AYODHYA) ము కుమరులవల క సుత నన కుశ లవులు ఎం సమరథత , మక పన ధం ,

మయణననం ముఖసథం రు. పరశసత ల, కడు సం షం , మహరుష లు- దువులు-బర హమణులునన దద స మండపంల ధరమ సమమత న క య న నం య రు. నం సుత నన ంపు- నం-ఇంపు-కథ ంపు, ర కరణ ర యనం నడం వలల , ర తల కళల నుం ఆనంద పలు జల-జల ల . మచందరమూ త సుత నన అశవ ధ యగం చూడ క వ చన

ము శవరులందరు కుశ లవులు నం సుత నన మయణ న , ఆశచరయప , సంతుషట మనసుకలయయరు. ము కుమరుల షంల, మ హర సుందరకరంల, సం త దయల రషుఠ ల వునన కుశ లవులను, ము శవరులు లన మటల చుచకు న ధం : " ఆ , ఏ టల టు ! అ ఏ ప యల హృదయత ! బసు ! ఏ అరథపు ఠ ! ఔ , ఏ తరం ! ఎంత కలం కరతం జ న సంగ ?

లపుపడు డుతుంట, ఇపుప జరుగుననటుల ం ! ఏం ఆశచరయం". (ఇ జ నపుపడు ర ము క 54-55 సంవతస ల వయసుసంటుం . క 47-48 సంవతస లుంట . మక ఆశరమంల టటనపుపడు త వయసుస 34 సంవతస లు).

మక తమలంట ఋ ఐనపపటక, ఆయన ర ం న గరం న, ఏ మతరం అసూయపడకుం , ము శవరులందరూ ముకత కంఠం రు. ఎవ క లు- ల సుత ం రు. సుత నన ర సహం ఉ పం న కుశ లవులు, సవరం-లయ- ర మం-మూరఛనల రకతకటటసూత , ళుల

పరవ ం ధం , మ హరం మ ల - మ ల రు. సం ం న మునులు క న బహుమ చరు. కందరు ర స త ఇంకందరు జం య చరు. ం లు, తరలు, కమండలలు, దం లు, ఇతర ర రయ న వసుత వుల న ఇ చరు మునులందరూ. ఏ ఇవవల రు ఘ యుషుయలు కమమ న చరు. (ఇవ న బహుమ ల క , లు కవు. భగవత కథలు, పు ణలు ప రు పర ఫల కష లకుం ప - రు మతరం సతక ం ). గుంపులు-గుంపులు జ లునన ట, నన- నన ధులల , సందులల - ందులల , రచచ బండల దగగర, అంగ ధులల , సం షం రు

కుశ లవులు. డుతునన బలకులు, త ముందునన ంటుర కలను ము రు - నుకనునన


107

ంటుర కలను జర రు. రణ ట చందుర బ న ముఖం న చంద న ఖ ద రు. ఎడమ భుజం న ణ దం న-ఎడమ ల రకయ బురరను వుం రు. డల ఒంట జందయముం . నడుం న నన ర వసత రం చుటట రు. లత కు ళళ నతంతుర లను టుతూ, మ హర న ల కలం- ళం తపపకుం , డ- డ రుగుతూ, మయణ నం రు కుశ లవులు.

( ణలు ండు రకలు. ర ణ, సవర ణ. 22 ర తులకు ఉప ం ర ణ. సపత సవ లకుప ం సవర ణ. ఏక తం రక బరహమ ణనన రుం . ండు తంతుర లుంట నకులం అంటరు. పం క ఇర ఒకకటుంట . మతతకకలం, సవర మండలం, ఆల , కనన , క,

ప , శశంక మ క నట లు త రు. సరసవ ణను కచఛ అ , రదు ణను మహ అ , తుంబురు ణను క వ అ , వవసు ణను బృహ అ అంటరు).

అ ధయల యజఞ లల వునన జనులు-మునులు అందరూ, మక ర ం న కవయం గు ం -

మహమ గు ం - రషఠ త గు ం , - ల పుపకవడం జ ం . ఆ మహ ష ఎంతట మహమ వతు క అ ఆయనున గడ రు. త ల క శవరులు ర ంచబ క తలకు-క యలకు మక మయణం ఆ రమతుంద , లకు గయ న ంచబడుతుంద ,

ఓ క వులకు అమృత ర అవుతుంద , చ న ఆయువు వృ ధ ందుతుంద గడతల న గు ం పప రు. సముదరంల వునన ర నలల , మయణంల వునన

సదుగ ణలు అనంతమ , నవర లకు లువ నద , యధులను వుపశ ం యషధమ , ఆతమ జఞ న వృ ధ సుత ంద రు న. ధ రకల అ నయల , నవ ర ల పలుకుల కుశ లవులు నం సుత ంట, సం ష గరంల ము లుతునన జ వ , వళుల మ , భ -భ అ

చుచకు నరు. మయణం నం సుత నన కుశ లవులను ం న ర ముడు

(SREERAMA FETCHES RAMAYANA SINGING KUSHA‐LAVA TO HIS PALACE) ము కుమరుల లను ధ ం మనమ కరుల-చందర ంబం లంట ముఖం వునన -

అతయంత జసుస అల రుతూ-చకక జ ధులల నం సుత నన కుశ లవులను, సూరయ జసుస పరక ం ర మచందరమూ త,తన ఇంటక ంచుకుంటడు. ఆ సమయంల కుశ లవులు, నలల తు మదలను ం న ముంగురుల ను,లత చందుర లచద సలు ను,శ రకం ను తుంటరు. తన తముమలు, ఇతర మంత లు, మంతుర లు, మ ంద తను కూరుచనన బం రు


108

ం సనం చుటూట , తనకు వలు సుత నన సమయంల, కుశ లవులను ద ం " యన ల , డుతు న ! నూ ంటను" అ అంటడు ర ముడు. మనమ కరంగల ము

ష రులన కుశ లవు దదరు, ఒకరకం వునన షయ న - చూడ సమసత దయలను స సమనం రుచకుననటుల లుసుత నన షయ న, మంతు న ర మచందుర డు గమ ం , తన మనసుల అనుకుంటునన న తముమల పర త త డు. ల క అందం నూ, అమృత రస పర హంల అలల ల నూ, రథంల సద ర యం నూ, ంటునన క ద బర మనందం క ం ధం కుశ లవు దదరు నం సుత నర అంటడు.

( మయణం రథం కల . ర కటువు కకుం , న ం , కవలం ఐహకనందం మతర కకుం , అమృతంల నందం కూ క ం మయణం. అలలు ఎల అంతం లకుం వసుత ంట , అల మయణ కవయం కూ ఎపపటకపుపడు బర మనందం క సూత వుంటుం . అసతయమంట ఎరుగ - అసతయమడ ర మచందుర డు తన మనసుల వునన ఇ షయ న బయటకంటడు. ఆనందం ండు రకలు: షయనందం, బర మనందం. కమమ రు కర న ప థ లను నడం-ఇం న ధవనులను నడం-ప మళ ప థ లను చూడడం వలన క ఆనందం షయనందం. కష కలంల ప పూరణ బర మనుభవం వ క ఆనందం బర మనందం).

కుశలవుల న నమ తముమళలను ర తసహసూత : "ఈ బలకులు ఏ ర న అ న సూత డుతు న , ఆ రస మనల పుటట మనకూ అనుభవంలక వసుత నన . క తవం షయ క త ,

ఆ ంతం, తర శబద ల కూ న ంపు వుం . ఏ లు లవు. ఇలంట రుద షట న-గుణవంత న-ల ఘయ న క య న చందర ంబం లంట ఈ ము కుమరులు నం సుత నరు" అ స రవం

మటల బహుక సూత అంటడు ర ముడు. ఆల ల, ల య దనం , పర హంల మయణ నం సుత నన బలకుల పర భను గమ సుత నన రం , ఆ ర వదనల ము లుతూ,

ఇంక త ంట బగుంటుంద సూత పరవ ల తుంటరు. కుశ లవుల న మధు య న-మ హర వ న ఆ వ ంచడ కకుం , టకు సంబం ం న కథల న కూ గమ ం ల , ర తలను ద ం అంటడు ర ముడు. ఆయనల మటల డడం , కుశ లవులకు మ ంత ఉ స న క సుత ం . ల చకకర క , దనం ఎల రుగుతుం , అల , భగవత కథల యదనం క సుత నన కుశ లవులు బలకులనపపటక, భగవత కథను పుత ననందున, కంట ఉననత థ నంల తను కూ చడం వయం కద తల న ర ముడు, సంద యకుం బం రు ం సనం


109

దనుం , అకకడునన నలుగు మధయ ఒక కూచుంటడు. ం మ ంత సంబరప న కుశ లవులు, అసలు- సలన సం త నంల మ చ తరనం నం రు.

("తపమున వ యయంబున.. ... .. " అ పదయం ఆరంభ , ఇంతవరకు పందం ఉ ఘ తం లంట . టక క ం -పర త వనలు ఎల అంత భ ల, మయణ క ఇలంట ఉ ఘ తం ఒక అంత భగం. వయకత లకషణయం, షయ లకషణయం, పరబంధ లకషణయం అ మూడు పర న షయలను, మయణం చ క- రవం క ం ందుకు, ఈ ఉ ఘ తం ల వ ంచడం జ ం . కుశ

లవులు మయణ నం యడం, గరంథ రచన తదుప జ న సంఘటన. ఎందుకు ఆరంభంల న య స వ చందనన పరశన ఉతపననం కవచుచ. రకల జఞ న మక మహ ష గ దృ ట మయణ

వృ త ంతమం ఆదయంతం దల లుసుకునన ధం , ఈ షయ న లుసుకు , కుశ లవుల పం నటుల ం . సత క ఉ ఘ తంల య నటుల , కుశ లవులు మయణ నం న సంగ ఉతతర కండల స న సందరభంల పపడం జ ం . న ఠకులకు సం పత ం

ముందు వ ంచడం జ ం . దట మూడు సరగలల సవ షయం గు ం , తనకు గ దృ ట కలద పపడం గు ం , బరహమ కరం గు ం , య న కందరు మక ఆతమ సుత ఆ ంచవచుచ. సత క దట మూడు సరగలల "గరం తప త " గు ం ఫఫడం జ ం క మ ంక కదు.


అరణయ కండల కష చ అ కరం, క కంధ కండల గుణ సంప త , సుందర కండల సరవ సం ర శకత, యుదధ కండల ంత దయతవం, ఉతతర కండల సృ టక హతువు లంట షయలను ఫఫడం జ ం . మయణంల పపబ న పర తతవం ర మచందరమూ త అవత ం న షుణ న సపషటమవుతుం .

ఇటువంట పర త వ న థ ం , పరమతమ అనుభ ం ఉ యం శరణగతు అరథం సుక . భగవంతునందు న శరణగ క ముఖయ ఫలం, భగవత స న నంల , భగవంతు క వ యడ . ఇతర ఫలల న అనుషంగ కల ఈ గరంథంల సపషటమవుతుం . ఇటట శరణ గ క పురుష కరం అవశయం. పురుషక క క సన ముఖయగుణం శరణగతు పటల దయ. ఈ గరంథంల పురుషకరం పర న ం . శరణగతు అను టంచు అ క క షతవం రతంతర ం సవరూపం. భరతు చరయవలన రతంతర ం సపషటం క సుత ం . శతుర ఘున చరయలు గవత రతం ర న య సుత ం . శరణగతు క అరథపంచక జఞ నం ఆవశయకం. అతడు అకంచనుడు-అననయ గతు వుం . అతడు స జపం య సం మయణ ).


110

సరగ‐5 (SARGA‐5) ర మయణ క ర రంభం

(SREE RAAMAYANA STORY BEGINS) సమసత భూమండల న సం షకరం ప ం న చకరవరుత లల - లల, తన అర

లమం కడుకుల సము ర న త వం న సగరు , కడు పుణయతుమ -చకరవ త రషుఠ ప గణం . న లందరు అత అనుస ం నడుచుకునన . అల పర ధ కకకన ల మనువు కుమరుడు-ఇ వకు మ వంశంల పుటటన సగ లల భూ మద అవత ం న రఘు ము చ ర మయణం. భూలక సులందరూ పూ ం సన గరంథం మయణం. ఈ వంశంల పుటటన భ రథుడు, బరహమను ర థం - బరహమ లకంల వునన గంగను భూలక క టటుల - న వనం త డు. బరహమ అనుగర క తుర న మక మహ ష, బరహమ లకంల వునన మయణ న,

భూలక సులను ప తుర లను ందుకు అవత ంప డు. సవరగ సుఖ న మతర క ం గం ,

ఇహలక సుఖ న - సవరగలక సుఖ న - న కూ ఇవవగ మయణం. కబటట , గంగకంట కూ మయణం కడు పూజ య ం . క టక-పూరణ గర క ఎంత వుం , గంగకు-మయణ క అంత వుం . తన వదదకు వ చన ప తరం యగ గం , నగర-నగ క,

ర మ- ర మ క, పలల -పలల కు, ఇంటంటక , పరపంచమం య ం తనను ం న రంద ప తుర లను యగ మయణం.

మయణం ప ం రు తుత మ వ నటల . ధయయనం య సన బర హమణుడు ఈ లల నూటక-కటక ఒకడు న -ల . అలంట రందరు మయణ పఠనం త , ద పఠనం నటల . మక ఒక మనయ ఋ క ! ఆయన ం దం ఎల అవుతుందనన పరశన అసమంజసం. పం మక అ , లువ ం బరహమ ముఖం నుం . కబటట తపపక రవల ం . అసూయ వలల , అశరదధ వలల , మ తనం వలల అలకషయం నక , తుమల

సమనమవు రు. ంట సకల లు న ం . మయణ పుణయ క య న లకంల య ంప అ కరం మతర మకక వుం క , రచనల క -ఫల పర నంల క అ కరం లద మక సవయం -సపషటం పుపకుంటడు. మయణ పఠనం లను హ ం యడ కకుం ,

ధరమ కంకష కల క ధ మ న- అరథ కంకష కల క అ థ న - కమం అందు ఆశ కల క కమ న


111

ఇవవగలదు. బరహమ తనక చన అ కరం ర మ జననం దలు యణం వరకు వ త న ,

సం షం నమ -త వ భం కలుగుతుంద అంటూ మ కథను ర రం త డు మక. అ య పుర వరణన

(NARRATION OF POMP AND GLORY OF AYODHYA CITY) సరయూ న రంల వునన కసల శంల, ఎకకడ చూ ధన యలు సులు- సులు

ఇంటంట ప వుం , ఒక ధ న- య న మ కరు ఆ ం సన అవసరం లనటువంట థ గతులుం . పరపంచ యపత ం పర ధ ం న ఆ శంల పరజలం హ పు ట క , సుఖసం ల

వుం రు. ధన య సంపదల కక గయవంతం ను - మనువు సవయం మం నందున అందం , రమయం ను - ప నం మడల డవు, మూ మడల డలుప, వంకర టంకర ల ధుల ను - ఇరు పరకకల సు సనలు దజలల పు పలను లుసుత నన టల ను - న కళలలల దుముమ పడకుం తడుపబ న జ ధుల ను అల రుతుం అ య నగరమ మ పటటణం ఆ కసల శంల వుం . చకక చ దన కళల ను - తలుపుల ను - కళలముందు మంగళకర న

పచచ రణలు కటటందుకవసర న సతంబల ను - నగరం మధయల ల న అంగ ధుల ను - శతుర వులను ఎదు క ందుకు క సన రకరకల ఆయుధ మ రనుం న భవ ల ను- లప క కరుల సమూ ల ను-వం మగధులు, సూతుల జ ను- రమంతులన పం తుల ను-ఎ త న మండ ల కటటన ధవజల ను-భయంకర శతఘునల ఆయు ల ను- టయమ త ర సమూ ల ను-యయ మ పుల ను, అం ల క అ య పురం "ల మ పురం" మ ం వుం .

"అ య పు " అ ఆ త ర నడుముకు టుట కునన ఒ డ ణంల వునన ర కరం, అగడతలు, న సంఖయల వునన గు ర లు, లటట టటలు, ఆవులు, ఎదుద లు, ఏనుగులు, అనుకూలు న మంత లు, కపపం కటట ధులన లు, కపు లు సుత నన శ య రులు, ష ధనవంతులన యలు, నవరతన ఖ త న ల ఇళుల , చందర లలునన అ య నగరం సవరగ నగర న

అమ వ వుం . నవర నల కకబ మ కరంల కటటన ఇళల ను-ఇంట ం ఆ గయవంతులన కడుకులు,

మనుమలు, ము మనుమలు, మనుమ ళుల , వ వృదుధ ల ను-ఎతుత పలల లు లకుం భూ కటటన గృ లల పుషకలం పం న ఆ ర ప థ ల లవల ను-ఇంటంట వునన ఉతతమ జ త రల ను - లుగు కుకల య ం న చ బటల ను- ట మధయ వునన చగృ ల ను ం వునన


112

అ య నగరం దపు టల వుం .(నగరం మధయన జగృహం, అందుల కటట లు, వ చందుకు న ఆరుబయలు,నలు కుకల చబటలుండడమంట చూ క దపు టల వుంటుంద అరథం).

నగరంల ళుల రకు లలల యయ - గ - మం ము యలల క ం లవణయం లంట కం వు న . మ దలలు, ణలు, ఉడకలు, లల న ర వులు, సుంద మణుల క అం యలు- టవలల క ధవనులు ఆ ల దకరం వుం . ఎలలపుపడు ఆట టల , ఉతస ల , అలంక ంచుకునన త రల , ఆ ల ద భ తం వుం వూరు. ర తపసుస ధ ం న క మతర ల ం సవరగంల మ కర ఇలుల , అ య నగర సులకు ఏ కషటం లకుం క .

ఆ నగరంల రులు అడవులకు టకు టపుపడు, ం లను-అడ పందులను-ఖడగ మృ లను, ముఖముఖ క యబ తమ భుజ బలం -శసత ర బలం -ఒక ఒకక టు చంపగ పప రు. అ నపపటక, ఆయుధం లకుం -స యం రు లకుం -ఒంట కకన

బలవంతు న శతుర వును కూ కష ం టటగల దయ గుణమునన రులు. భయం న కూ వ టత రు. అ య పురంల బర హమణులందరు అ ఛననం అ నహ తరం క గుం - శమ దమ గుణ సంపనునల - ఆరం ల , లు లను అధయయనం న - సతయ కయ రతుల - లకల లు న - పప మనసునన . రందరు మనయ ఋషుల ,

గృహసుత ల , నగర సుల , అడవులల వుం ఋషులకు సమన న రు. (భగవంతుడు అకకడ పుటటనందువలల , ఆ పుణయ నగరం "అ ధయ" క తంచబ ం . భగవంతు న

షుణ వు ఎకకడుంట , అ పరమ పదం-ఆయన కషం-అ సరవ కరమలను ధవంసం సుత ం . అ ధయల మ షుణ వు పుటటనందువలల మనుషుయలందరు ముకుత లయయర వుడు రవ క పడు).


113

సరగ‐6 (SARGA‐6) దశరథ మ గుణ వరణన

(NARRATION OF VIRTUES AND QUALITIES OF KING DASHARATHA) మ రథుల సమూహం తనను ఎలల ళల సుత ంట, కుం న రమ షుణ వు ప ం న

ధం , అ య నగ న దశరథ మ క తవంతం ప ం డు. ద ం లన ఉప షతుత ల అరథం న డు దశరథుడు. సవయం అ థ న గరహంచగల ం తయముం ఆయనల. పం తులను- రులను, ధనం- రవం ఇ చ, తనకనుగుణం మలచుకగ న గుణవంతుడు. భ షయత ల జరగనునన సంగతులను, మునుమందు ప గటటగల శకతమంతుడు దశరథుడు. పటటణ-పలల సులకు ఏం త లుకలుగుతుం , న ఆల ం సమకూరచగల సమరుథ డు. ఇ వకుల వంశంల లంద లనూ అ రథుడు-అగరగణుయడు. యజఞ య లు యడంల ఎపుపడూ ఆసకత

కనబరుసుత ంటడు. మనుషుయలకు, ప ప యదులకు ఉప గప ల ం , బవులు-గుంటలు- టలు త వం డు. సమసత పరజలను తనకనుకూలం మలచుకగల రప . మహరుష ల స సమన న డు. జరుష లల రషుట డు. యవత పరపంచం క యడద న రమంతుడు-క తమంతుడు. అ శ ం న హబలం-కండబలం వునన డు. శతుర వులను అవ ల జ ం న డు-జ ంచగల డు. తుర లు-వస తుర ల క వుంటడు. ఇం రయలను జ ం న ళలల దట

పుపక సన డు. పరవత జన హమవంతు రయం -ఆ షు దయల లచద న దశరథ మ కు స తూ రు జ కులంల ఇంకవవరు లరంట అ శ కతక .

అసలు- సలన బం రు ర నభరణలను, లు న వ త ర లను ధ ం , ఇందర కుబరుల స తూగుతూ, ఆజఞ రూపంల సరవ ర య ం , వసవత మనువువల ప కరమవంతు , జగజజనులను సూత , సతయవంతు , ధరమ-అరథ-కమలను ర ం నం సునన ల, అ య పు న

ప ం డు దశరథ మ . (దశరథుడు జయం సుత నన లల కందరు జయ షుకలు ఆయనున క , శ శచరుడు హణ శకట న ం పరయతనంల వు నడ -ఆయనటల త ప నండు సంవతస లు శంల దురభర ప థతులు లక పరమదముంద పడు. అ నన దశరథుడు, నకషతర మండల క తన రథం , శ శచరు ఎ ం - ను ం వుననంతవరకు ఆయన హణ శకట న ంచడం కుదరద సపషఠ ం డు. అవసర యుదధం -ఆయనున -ఆయన


114

పరయ న న అడుడ కుంటన హచచ ం డు. దశరథు క క రకు, ఆ టనుం శ శవరుడు హణ నకష ర న ఆనుకు వడ క ం పరయతనం యలదు. అ దశరథు పరజహత కంకష.

అ య పురజనుల వరణన

(NARRATION OF RESIDENTS IN AYODHYA) అ య పురంల బర హమణులు బహయం రయలను-అంత ం రయలను, జ ం న రు.

పరులను వం ం ల దు క దూరం వుంటరు. ఎటువంట అ క లనుకకుం , స య న పలుకుతూ, భగవత కథల వ లం కలయపన సూత , యజఞ య దులను రవహసూత ,

రమల బు ధ వుంటరు. లల పన కరమ క యలను ర రుసూత , అ న క లదనకుం శకతకల న ధ మలు సుత ంటరు. అకక వ క, ఇతరులను య ం సన ప లదు. ఆరం ల ( కష- యకరణం-ఛందసుస- రుకతం-జయ షయం-కలపం) ధయయనం యడం క తయ కృతయం. దద మనసు పుణయ క యలను సూత , వరుష ల -మహరుష ల సమనం , సూరయ చందుర ల జసుస -వరఛసుస భగవ యనం సూత , స ర సంపనునల లగుతుం రు.

( సు సు రు ఈ వరణనను సూత న పదయంల: బర హమణులను వజతుల - దషడంగ ర తతముల –అహ గునల –సహసరదుల –మ మతుల –సతయవచసుకల -హమకర తర ల -

ఋషుల లు త రు. మ పదయంల హృషఠ మనసుల - సత ర ంతన ప యణుల – సవసవతుషుట ల – యగ లుర - భూ సంచయుల వ ణ త రు).

అ య సులందరూ సంతు టగల మనసునన – ధ మ న న - సత ర సంబంధ న ఆలచనలు . వు చన ం సంతృ త ం రు. యగ బు ధగల రు. జ న మతర ప గుణంగల రు. తమకంత అవసర అంత సం దన మతర రు. అవస స

ఆవులను, గు ర లను, సంపదలను క న రు. కుటుంబం అంట త ర లల ఎటువంట రవచనం పపబ ం , కనుగుణం , ప మం (తను-తన త ల, తం ర, రయ-ఇదదరు కడుకులు-ఇదదరు కడళుల -

ఒక కూతురు-ఒక అ ) కంట తకుకవునన ఇలుల ఆనగరంల లదు. కడుకులకు, రయకు కడుపు ం జనం టటకుం బ ం రు క , న ధ మలు అను నం య రు క , ఆ నగరంల

క ంచరు. అంద న ఆ నగరంల డడ రు క ంచరు. పర త రలను ఆ ం రు క , రయ కూ దధ లల కమ కరడలు ఆ డు క , య లలురు క , చదువు దన రు క , త కులు

క అ ధయల ల లరు.


115

(పూరవ కలంల అ న జతుల రు కూ దయ రుచకు ందుకు అరుహ ల షయం వలల సపషటమవుతునన . ఒక కపుపడు దుర ల లువబ క యరహతలుండవ దనుం . అ అ తపుపడు ద న . త కులు అసలు ల లరననపుపడు "జబ " అనన వయకత త క దన ఎల డనన పరశన ఉతపననం కవచుచ. జబ ం త క ద నంత మ ర న, ఆయన త కుడు

క లనన యమం లదు. త క దన ఆయన పుటటలదు-అంతకు పూరవ వుం . న "బృహసప త" అంటరు. అ ధయల త కులు లరంట, ఆ దనను అం క ం న రు లర మతర అరథం).

అ య సులందరూ ధరమం, లం కల - రమ సవరూపుల-ఇం రయ గరహం కల -మం సవ వం వునన - షరహత న నడవ క గల -ఋ తులుయల- షకళంక న మనసునన -ము యల లు ధ ం , వులకు కుండలలను అలంక ంచుకునన -అందచం లునన -కురూపులు క -మకుటలు ధ ం , చందనం పూసుకు , కరత లకుం గ యలను అనుభ ం -ఇషట న ఆ న సుకు -అనన తల-అవయ ల నట అలంక ంచుకు . ఇం రయ గరహం టు, ఇం రయలను జ ం న రకక జనులు. అందరూ మ యగం న -అ నహ ర లు కల - , ఆ రం పరకరం వ ణ శరమ ధ మలను టం -బర మ న య సూత , జప త లు -దయళుల, చకక నడవ కల . దశరథ మ ప లన లల , అ నహ తరం ల డు క - మయగం య డు క -అలప దయ, అలప ధనం కల డు

క -వరణ సంకరులు క - ంగలు క ల లరు అ య పు ల. తమ వ ణ క, ఆశరమ క త ర కత న హత కరమ ఏ , బర హమణులు శరదధ ఆచ సూత ,

య నంల-అధయయనంల ఉతతముల , వ యందుర ల, తమనసుకల, క తుర ల వుం రు. దశరథుడు ప లన సమయంల, చపల తుత లు, ఐహకము మక కరయ ధనకు అవసర న హ బలం-మ బలం ల రు, ఆరం లరుగ రు, అసతయం ప క రు, ఈరష గల రు, ం తయం ల రు, చకకదనం ల రు, ప లు తకుకవ నం రు, దుఃఖం రు, జభకతల రు, ఇతరులను పరవ లను యగల చకకదనం ల త ర-పురుషులు, త రలను త రలు-పురుషులను పురుషులు కూ పరవ లు యగల చకకదనం ల రు అ య నగరంల లరు. అకకడ వ ం అ న వ ణ ల రు వ పూజ యకుం -అ ఆద ంచకుం , జనం య పరులు. (పర గృహంల ఒకక ర మతర వ ం అ థుదులంటరు. ఒకక కూ -ఒకక ట కూ లకడ


116

వుండలడు కనుక "అ " అంటరు). అ య పుర సులు రయ ప కరమలునన రు-సతయ ధనం కల రు. ధనంల స య న క డుకు దుర లు ం రక మం రర ల వ పూజ-హరణయ నం అ పూజ త రు. బర హమణులు య రులు- ద ప కరములు.

బర హమణులుప ం న క యలల ఆసకత క కష రయులు నడచుకు రు. యలు లకు అనుకూలం వుం రు. వంచన- ంగతనం అ ట ద క యకుం , బర హమణ-కష రయ- యలకు వ సూత , దుర లందరు బరతుకు టుక కుల దయలు రుచకు , కులవృతుత లల మగన

వుం రు. యుదధ భటులు క చచుచలంట ల - జం , మందరం లంట రయం , ఇబబందుల న ఎదు , అపప ం న ప ర రుసూత హ-మ బలం ఉ సహం వుం రు.

దశరథ మ నయంల గు ర లను కం జ, బహల క, అ య లనుం కనుకక చ రు. సూరుయ గు ర లకంట-ఇందుర గురరం కంట గం ల గు ర లు. గుణం ల డు కడుకు కనటల -తపసుస య డు న పం తుడు కనటల - రయను వశం సుకల డు మగ డు కనటల -ఏనుగులు ల డు కడనన సూకత అనుస ం , మూడు జతుల ఏనుగులు దశరథు నయంల వుం . భదరం, మందరం, మృగం అ మూడురకల దధ జ ఏనుగులు - ట సంకరణ జ ఏనుగులు (భదర మం ర లు, మృగ మం ర లు, భదర మృ లు, భదర మందర మృ లు) దశరథ మ నయంల వుం , ఎ రకలన మదపు ట సర ంప . కకళల నుం ( నం అ ) , కళల నుం

( ధువు అ ), వుల నుం ( గరం అ ), ండం కన నుం ( కరం అ ), సత ల కనల నుం ( కయం అ ), శనం నుం (మదం అ ), హృదయం నుం (ఘరమం అ ), ల నుం ( ఘం అ ) మదపు రు సర ం . ఇలంట నయం డుండ , ఎటు కుక చూ ం మడల దూరం క న

అ య నగ న శతుర వులు జ ంచల -ఇందుర అమ వ నగరం ల , దశరథుడు, చుకకలల చందుర వల ప ం డు.

దశరథ మ మంతుర లు బు ధమంతులు-పర ధ కకకన రు-ఇతరుల అ ర య న చూసుత ండ లుసుక శకతగల రు-స ర సంప తగల రు-ధరమమంట ఆసకతగల రు-లక క

లు ఆలచనలునన రు- యయ న న మ రు-అప లు య రు-ఆలచనలు యడంల, న ఆలచనలను కరయరూపంల టటగల మరథ మునన రు-పరజల దగగరనుం లం లు

పుచుచక ల , జ దరవయం అపహ ం ల అనుకు రు కదు. కక జభకతగల రు. తతం ఎ మం మంతుర లు దశరథు కలువుల వుం రు- రుల : అరథ ధకుడు, జయుడు,


117

ద రుథ డు, ధృ ట , జయంతుడు, మంతర లుడు, అ కుడు, సుమంతుర డు. సుమంతుర డు తపప ఏడుగురు మంతుర లం ఒక ఎతుత -సుమంతుర డు ఒక ఎతుత . దశరథు క ల ముఖుయ న సుమంతుర క అంతఃపురం పర ం అ కరం వుం . వ షుఠ డు, సు వుడు అ ఇదదరు దశరథు జ పు హతులు వుం రు. ఇదదరూ సూరయ వంశ పు హతులు వుంటూ, ల లుక - రు అ వృ ధ ం ందుకు అవసర న భక యలు ం రు.

అ వకషక, తర , రత, దండ అ లువబ లుగు రకలన జ దయలను ణణం రుచకునన దశరథ మ మంతుర లు, యకూడ పనులు ందుకు గుగ ప - ఇం రయ

చపలతవం లకుం మం మరగం న -బు ధ సూకషమత గల - సత ర జఞ న మం క గుం -ప కరమంల ఎదురుల రుల-మం క త సం ం , జ క యలను మ కకయ కరమల ర రుసూత , తమను చూ ందుకు వ చన సం షం ముందు పలుక సూత , బల సంపదల , దు శ లకుం , ర ణ య థ ల కూ యమం తపపకుం పరవ తం రు. శ

లల జ న-జరుగుతునన-జరగబ త లను, గుల నుం పంచుకు , ల ం ,

ఏ షయంల ఎల పరవ తం లన అల రు. వయవ రం నడపడంల సమరుథ లు. ల -జ ఎంత దుల వుం న లుసుకద చన దశరథ మ , రహసయం న

ప కషల నట లనూ, రు షకళంక ప దుధ ల ం . షం ర త , తమ కడుకుల దం ంచకుం డవ ప దధ మనసుకలు దశరథు మంతుర లు. షం య శతుర వు దం ంచరు. మంతుర లకు యకుం ఏ వయవ రం జరగదు. కు- జయ క అవసర న ధ రజన షయంల ,

నలకు లు-బహుమ లు ఇ చ షయంల , సం ం న ధనం వయరథం కకుం ర ం షయంల మంతుర లం కడు సమరథత వుంటరు. దశరథ మ సభల వుం మం

ఆలచనలు ఇవవడం టు, యుదధ సమయంలనూ రుల, తమ పర న పరద శం రు. శతుర వులను జ ంచడంలను, తుర లను ర ంచడంలను ఉ సహం కనబరు త రు. జ త ర న

ణణం చ నందున, చుల-పురజనులను ధరమ పదధ ల ర ం ఔ రయం క న రయవంతుల ంచుకు నరు.

షం న డు బర హమణు -కష రయు -ఇంకవ , న క- గయతను బటట ధరమ సత రం పరకరం కష అమలుప చ రు. మం మటలు పపడంలను, ఆలచన యడంలను


118

మంతుర లందరూ ఐకమతయం రు. ఎంత సమరుథ నపపటక, పు హతుల నూ-మంతుర ల నూ ఆల ం జయ లన ధం మసులుకు మంతుర లు-పు హతులు.

రు- రు అ దం లకుం అ య నగరంల పరజలందరు సదుగ ణవంతుల. హ పు ఠ కల . అస యలడ . లుక . అ కరులందరు జయంల ము య సన-యలనుకునన పనులను కరయరూపంల టట చూ ం క , ముందు రహ యలు లల ం

కరయభంగం యరు. ఇల యవనమం తనను సుత ంట, గుల వ లకంల జరుగుతునన షయలను క ల ర చూ నటుల లుసుకు , తదనుగుణం భ షయత కరయకరమ న, మంతుర ల-

పు హతుల సూచనల -సల ల రూ ం ం డు దశరథ మ . ఇల ప లన సూత ,

బలసూరుయడు కరణల పరక ం ధం , దశరథ మ కూ పరక ం డు. (సూరయ ంబం క ం న ఏడు ల త వత, సూరయ కరణలు భూ కు . సూరయ

ంబం కంట, సూరయ కరణల మూలం , లక క పర జనం కూరుతుం . అ ధం , నునన కలంల, అవత ంచనునన మ-లకషమణ-భరత-శతుర ఘనలు, దశరథు క సూరయ కరణల లంట రు. ఉదయన ఎరుపు రంగుల వుం సూరుయడు దరశ క ప క డు. ఎండ య ం - ంబం లల మ న త వ ద శంచ క గుయడు. అల , మదుల వల దశరథుడు లకమనుయడయయడు. జయ మ పూరువడు, సవ మ పూరువడు, పుతర మ పూరువడు అ మూడురకల పురుషులుంటరు.

దట కంట ం డు- కంట మూ డు రషుఠ డు. దశరథుడు మూ రకం డు).


119

సరగ‐8 (SARGA‐8) పుతర హనతకు ద ప న దశరథు క అశవ థ యగం యలనన ఆలచన

(HEART BURNING DASHRATHA PLANS TO PERFORM ASWAMETHA YAGA TO BEGET CHILDREN)

మకుడు, భగవదవ క అ న అరహతలునన దశరథుడు, భగవ ధన రూపక న యజఞ న

మునుమందు యబ తు నడ షయ న వ త సరగల మక మహ ష. షుణ మూ తక ర -భూ - ల , ధరమ-అరథ-కమల ల , జస- వక- మస గుణలునన ముగుగ రు రయలు నరు దశరథ మ కు. ధరమ బు ధగల కసలయ, బం రు కండలంట సు తర, రూప

పర న న కక ల ఆ ముగుగ రు. కసలయకు రజ గుణం, సు తరకు తతవ గుణం, కకకు త గుణం పర నం వు న . ముగుగ ల ఇల మూడు రకలన గుణలుండడం షం. కసలయ కసల కు, సు తర మగధ కు, కక కకయ కు కూతుళుల . గ యల న వు న కడుకులునన సుఖం దశరథు క , కననకడుకులను ఎతుత కు అదృషటం ముగుగ రు రయలకు లదు. సం నం లదనన కరణన తపసుస ఫ తం దకకలదు. సుందర మం లు-సు సన చుచ పూల టలు-ఏనుగు దం ల , బం రు ర నల కటటన అసమన లలు- జయ లస కరడలు-సుకుమరంల ర

ం న సుందర న రయలు-అసమన ప కరమం వు న, సం నం లనందున, సుఖల న వు న-కుమరులవలన క గ యల స తూగవ -తన తపసుస వయరథమ బధప డు దశరథుడు.

(బర హమణుడు పుటుట క బరహమచరయ న ఋషుల రుణం, యజఞ లన వ రుణం, డడలను క సన తృ రుణం అ మూడు రుణల జ మ త డు. సుతులు ల క గతులు లవంటరు. కడుకులవలల జయం-మనుమల వలల ఖయం-ము మనుమల వలల సవరగ సుఖం కలుగు . ఈ సుఖ ఖయల న సత పుతుర ల . ఇ దుల, దుషట పుతుర లవలల కడు కలుగుతుం . అందుక,

ఆజ మంతం భగవత భకత ల డు తమ వంశంల పుటట కూడద , పుటట ంట చ చ ల తృ వతలు కరుకుంటరు).

మనసుసల ప త సుత నన దశరథుడు స మం క వ చ, మంతుర ల సమలచనలు త డు. పుతుర లు క ందుకు అశవ థ యగం త న -అల త సం నం కల చచ అంటడు. అల శచ ంచుకునన ంట , ఆ కరయకరమం గు ం ఆల ం ందుకు, గురువులను-పు హతులను


120

సుకు ల , మంతుర లల రషుట న సుమంతుర కర డు దశరథుడు. జజఞ పరకరం సుమంతుర డు ఏమతరం ఆలశయం యకుం , ధయయనం సు వు -సుయ ఞ -జబ -కశయపు , ముఖయ గురు న వ షుఠ , ఇంకందరు పరముఖులను సవయం ళ డుక వ త డు. దశరథుడు ను ద ం , ఇంతమం తపససంపనునలు తనకు స యం సుత ననపపటక, కూర ర గర లు తనకు కడుకులు పుటటకుం ఎల యగలుగుతు నయ పర న త డు. సూరుయడు దలు తన తరం వరకూ, అ ఛననం వసుత నన తమ వంశం, తన తదనంతరం ఆ , జయం పరుల ల తనకు అపక త వసుత ంద అంటడు దశరథుడు. సం నం కలగలద ం గరంల ము బధపడుతునన తనకద న చూపమ అడుగు డు. పుతుర లకరకు అశవ థ యగం ద మనన తన క క ర ఉ యం ఆల ంచమ కరు డు. దశరథు ఆలచన సకరమం వుంద - కవసర న

పనులు ర రం ంచమ వ షుఠ స అందరు సల ఇ త రు దశరథు క. సం హం మ గు ర న శ సం రం కరకు పం ల , పుతుర లు అవశయం కలుగు ర ,

ధరమబు ధ గల దశరథు క మంతులన పుతుర ల పుడ ర రంటరు. బర హమణ కయం వయరథం కద న మన దశరథుడు, తన కపుప పుతుర లు క న ఆనందం ఉ పం డు. యజఞ క కవ సన సమసత మ ర సమృ ధ సమకూ చల మంతుర లను ఆజఞ త డు. గురువులు పనటల గు ర న డ ల - క రకషణ ఒక పు హతు పం ల -సరయూన న యజఞ ల మం ల - సత ర

పరకరం జర సన ధుల న రవహం ల , దశరథుడు ఆ త డు. ఇలంట యజఞ న అందరు లకు యలనన క కుననపపటక, మంతరలప -తంతరలప -శర ధ లప -ద ణలప జ ,

ఇబబందులదు య , అందుక య క భయపడు ర అంటూ, అ లకుం చూడమ మంతుర లకు త డు దశరథుడు.

యజఞం రవహణల ఎకక అకకడ ఏద న లపం జరుగక తుం న కచుకూకచుం బరహమ కషసులు న ఘనం ందుకు సకల పరయ నలు త ర -అ జ కరతకు కడు కలుగుతుంద -

అందువలల ఎల త ఘనలు లకుం కన గుతుం అల సమరథవంతం యల అంటడు దశరథుడు. (ప తుల క వుం డు, పర త ర ంగతయం డు, బర హమణు ముమ అపహ ం డు, బరహమ కషసు పుటత డు. కషసులల బర హమణులు బరహమ కషసులు. వణసురుడు కష రయ కషసుడు).


121

దశరథు లంట పప రు, స యతుమలు పూనుక కరయకరమలు ఘనం లకుం జరుగు య పూత , పనుల న చకక ర రు త మ ఇ త రు మంతుర లు. మంతుర లు-పు హతులు న గ రందరు అపపటకంక దశరథు ం , శలవు సుకుంటరు. యజఞం కరత లకుం జరగ క కవల నవ న సమకూరచమ మంతుర లను మ ల ఆజఞ ం , దశరథుడు అంతఃపు క త డు. పుతుర లు కలగ క కరణ న యజఞ న యబ తు నన , అంతఃపురంల తన రయల అంటూ, ఆ నుం రుకూ కష వుం ల కర డు దశరథుడు.


122

సరగ‐9 (SARGA‐9) సనతుకమర వచ లను దశరథు క పన సుమంతుర డు

(SUMANTRA REPEATS LEGENDARY NARRATION OF SAGE SANAT KUMARA TO KING DASHARATHA)

(ఈ సరగనుం మూడు సరగలవరకు భగవదవ క ముఖయ కరణ న పుతర క టక సంబం ం న పర త వనుంటుం ). అంతఃపురంల వునన దశరథు ముఖయమం ర సుమంతుర డు తనకు న ఒక ఉ య న- న సనతుకమరుడు ఋషులందరూ ంటుండ లల డ వ ఠ

మునులంటుండ ను న , న పు న అంటడు. ఆ ఉ యం , పుతుర లు లరనన ంత ల తుంద , అ పుతుర లు క ందుకు వఘన న ఉ యమ అంటడు. కశయపుడు అ

ము క-హ ణలక పప తప వ-పుణయవంతు న ఋశయశృంగుడ కడుకు నడ , అతడు పుటటనపపటనుం అడవులల హ ం డ సుమంతుర డంటడు. అడవులల అతడు తన తం ర చూడ క వ చ మునులను తపప ఇంకవవ చూడలదు. ఎలల ళల తం ర ఆజఞ ను రం తపసుస సుత ం డు. ఈ షయలను పూత బరహమచరయం గు ం కూ వ త డు సుమంతుర డు దశరథు క.

"బర హమణులు ఉతతమ న ం బరహమచ య క యవత పరపంచంల పప వరతమనన రుం . అ ండు రకలు. గృహ థ శరమ క ముం త ర గు ం న ఆలచన లకుం గడపడం ఒక రక న

బరహమచరయం. నంతరం రయ కవలం రుతు కలంల సంగ ంచడం ం రకం. ఋశయశృంగు క ండు రకలన బరహమచరయం ఆచ ం అవకశం క ం . తం ర ఆజఞ ను రం అ నహ తర సంబం త

కరయకరమలను-చం వను యడం న మ ఇతర యపకల జ క లదు ఋశయశృంగుడు. ఆ లల , మ బల ప కరమ వంతుడు, అంగ శ జన మ దుడు తన శంల బర హమణులను

అవమ ం న కరణన లమం బర హమణులు న రు. ం , అంగ శంల వ ష లు కురవక, ఎతుత న కరవు-కటకలు సంభ ంచడం , పరజలు ప బధలు చూ ం ం దుఃఖ పడ డు మ దుడు. ను న క ర య చతత ం సుకుంట, శం సు కషమతుం న ఆల త డు. త ర లనభయ ం న వృదధ బర హమణులను ంచుకు , తనకు మం సల ఇమమ అడుగు డు. ల మరుప వ చనందుకు ద త ర లను చ న బర హమణులు సం షపడ రు. ఋశయశృంగు అంగ క సుక త ఉపదరవం రుతుంద - కుమ తన ంతను ఆయనక చ హం జ త మ మం ద సల ఇ త రు బర హమణులు. అసఖ త బరహమచరయ కషల


123

వునన ఋశయశృంగుడు-మ రయవంతుడు, అంగ క ంచడం ఎల కుదురుతుంద -ఒక ళ ఆయ చ కముకుడు క అతడు తన కూతురును హమడ క ఎల ఒపుపకుంటడ బర హమణులను పర న త డు మ దుడు".

"ఏం త మం ద ం ందుకు, మంతుర లను సల అడుగు డు . ఋ శవరు తం ర ముకక అ , ఆయన క రుగులద పన మంతుర లు ఋశయశృంగు ర పం ందుకు ఒక ఒకక ఉ యముంద అంటరు. శయలను పం రు సుక చ అవకశం వుంద -అ శయలకు ఋషులను వశపరచుకవడ వృ త అ - శయలు ఋశయశృంగు కమ కరడలు యలర -ఋశయశృంగు క య ంగతయ షం కలగద మంతుర లంటరు. మ దుడు తనకూతు న ఆయనక చ హం యదలుచకుననందున, ద ఋశయశృంగు క కపం ద ,

ఆయన క వ ష లు కురు త య రంటరు. తకషణం శయలను పం ఏ పటు ద మంటరు. మ దుడు మంతుర ల సూచన రకు ర కంతలను పం , ఋశయశృంగు అంగ జయ క సుక చ,

తనకూతురును ఆయనక చ హం జ త డు" అ సనతుకమరుడు రుషులకు పన మటలను ఆయన పనటల దశరథు క ప ను పపదలుచకుం కూ పుప డు. ఋశయశృంగుడు ఋ వ దశరథు యజఞం త , క తమంతులన కుమరులు కలుగు ర సుమంతుర డు పప , ఋశయశృంగు శయలు ఎల వం ం సుక చర షయ న వరం పపమ

ఆయననడుగు డు.


124

సరగ‐10 (SARGA‐10) ఋశయశృంగు చ తరను స వరం దశరథు క పన సుమంతుర డు

(SUMANTRA GIVING MORE DETAILS OF SAGE RISHYASRINGA TO KING DASHRATHA)

ఋశయశృంగు చ తరను స వరం పపమ క న దశరథు , సుమంతుర డు, ఇంతకుముందు పన న మ ంత సమగరం య త ధం : "ఋశయశృంగు తన జయ క ంచమ

బర హమణు చన సల ను అమలుప చందుకు మంతుర ల స యం క డు మ దుడు. చక యలను చకక ద మంతుర ల ఈ క య న కూ అమలు నం ఆల ం , ఋశయశృంగు ం పరయ నలు దలు టటమ క డు మ దుడు. తన మ న స కరుకు తన మంతుర లు-పు హతులు, బు ధ -చమ క లను ఉప ం , వంచన యకుం , ఋశయశృంగు , అంగ క సుకు రమమంటడు . ఇల అన భయప న మంతుర లు, ఋశయశృంగు క గు కకుం వుం లంట, వంచన సుకు వడ స న మరగమ -లక క

గు మ , ఈ ండు లు కకుం మ ఉ యం వుంట పపమ ను అ రు. పుటటనపపటనుం ఇంతవరకూ త రలను ఋశయశృంగుడు చూడలదు కనుక, ల వుంట ఎరుగడ -అందువలల ఆయనను సుకు గ త రలన మంతుర లంటరు. కుల కంతలకు బదులు ర కంతల , ఏ ధం వంచన వశపరుచకు , ఋశయశృంగు సుకు గలుగు ర -ఈ ప క పం ద మ సల ఇ త రు మంతుర లు. మంతుర ల సల ను అం క ం న మ దుడు,

ముఖయ న శయలను ఈ ప క ఎం క బధయతను క అపప ం డు. పన ధం మంతుర ల య ంచబ న సమరుథ లన ర కంతలు, ఋశయశృంగుడుం వ క-ఆయనున చూ ందుకు ల, వనల మ వతలల సంచ సుత ంటరు"

"నగరంల -పలల లల అంద క క ం ఏ వసుత వునూ పుటటనపపటనుం చూ న డు కదు ఋశయశృంగుడు. త రలల వుంట అసల యదు. యమ షఠ ల తపసుస యడంల - మం కనపుపడు తం రక వలు యడంల మతర సమయ న గ డు ఋశయశృంగుడు. ఆశరమ న ఎపుపడూ-ఎకకడకూ న డు క యన. ఇ లు-పు ణలు చ , త రలు ఎల

వుంట న చ న డూ కదు. అలంట ఋశయశృంగు దగగ క ల లంట, అకకడునన భండకుడు


125

శ త డనన భయం , ర కంతలు ల దూరంల వుం , స న సమయం కరకు ఎదురుచూ రు. అదృషటం క ద , ఒక డు, రునన పర క ఋశయశృంగుడు వడం జ ం యదృ చకం ".

ఋశయశృంగు వం ం డుక వ చన శయలు (COURTESANS MISLEAD AND BRING SAGE RISHYASRINGA)

"తమ స పంలక వసుత నన ఋ పుతుర చూ న ర కంతలు, తమ గసులను స చూసుకు , మ హర న టలు డుకుంటూ, ఆయనకు రువ యరు.దగగరకు తూ , ఏ ఎరుగనటుల ఆయ వర - ంట -నరసం రం ల అడ ల ఒంట ఎందుకు రుగుతు నడ ,

నయం పర న త రు. సుంద ంగుల నయ- యతలకు, ల లకు ం న ఋశయశృంగుడు, త ంతవరకు ఇలంట చూడక వడం ను-ఇంత చకక మ హర కయలను నక వడం ను, ఏ ంత -కతత అ ం , ర కంతల మటలకు క యడు. రు ఋశయశృంగుడ - భండకుడ ఋ కరస పుతుర డన జ చ, ఆ సుంద ంగులను స పంల వునన తన ఆశరమ క రమమ ఆ వ త డు. అల వ చన రంద క, త ర కతం అరఘ య అ వలు త న అంటడు. ఋశయశృంగు ర రథన మ నం మనన ల, ఆ కు , ఆశరమ క లన ర కంతలను దరం ఆ వ ం డు ఋశయశృంగుడు. "తమనల ర ం న ము కుమరు తమవదద వునన ఫలలను

ం పం , అత దగగ క -కగ ంచుకు - ముమలకదుద కు , ముదుద యనను. ఋశయశృంగుడూ ఏ ఎరగ నందున, రకంత చన రు కర న ఫలలను- ం వంటలను సం షం ఆర ంచ డు. ఋశయశృంగు ల తమ వలల సుకునన సుంద ంగులు, భండకుడు వ త తమను శ త డ భయం , తమ అను ట క సమయ ంద - ంక అకకడ వుండలమ ,

అంటూ గం ల యరు. రల ళల , ళల రూ ల తలచుకుంటూ, మనసుస కల న ల , రం అడ ల రగ యన. కరతం కక క , అకక క

మ నడు ల కలు త డు ఋశయశృంగుడు . తమ క నందుకు ఆనం ం న ర కంతలు, ఋశయశృంగు కగ ంచుకు , శృం ర

షటలు , మనసు తత ప , తమ ంట వ త సరవ సుఖ త మ అంటరు. మటలు న మన ఋశయశృంగుడు తం రక పపకుం ంట డు. ఠ గ షుఠ న ఋశయశృంగు వ చన శయలు, నగర స క వసూత , తమ క గు ం మ దు క య త రు. మ దుడు ంట బర హమణులు డు , ఋశయశృంగు క , ఆయనున ం న షయ న య నగ క


126

సుకు డు. ఋశయశృంగుడు అల కలు టట , ఆయన మహమను లకలకు య ధం , ఆకశంల మబుబలు క మ- తం వరషం కు - రువులు, నదులు, కుంటలు ం , సముదరం ల క ంచ ం . వ ష లు కు నందుకు సం ం న మ దుడు, తం రక యకుం సుక చమనన కపం ఋశయశృంగు క కుం వుం ందుకు, గుణవ - ందరయవ -స ర సంపనన-

అందగ త -భరతను రం ంప యగల రప , అ న తన కూతురు ంతను, ఋశయశృంగు క చ హం జ త డు. రయ ంత -మమ ఆదరణ , మ దు ఇంటల గృహసథ ధ మ న అవలం ం ,

సదవృ త కలం గడుపుతుం డు ఋశయశృంగుడు". ( శయలను సపృ ం నందువలల , చన భ యలను నడం వలల , ఋ క త క ం

కబటట , అతడు మ దు జయంల అడుగు టట వ ష లల కు య సం హం కల చుచ. ఋశయశృంగు క త రలు అనన జఞ న లనపుపడు, ళుళ శయల-క అనన జఞ నం అసల వుండదు. అపుపడు ఆయనకు మనసు ంచలయం క ందన క కరణంలదు. గయుకత న మనసుస కూడ ఇం రయ య రం ఫలక కదు. రమల బరహమచరయంల వునన ఋశయశృంగుడు, సకల త ర లు చ డు క , ఏ య అజఞ ఎల అయయడనన సం హం కల చుచ. బరహమ తత నచూ , అ బరహమ అనుకుంటడు. కనుగుణం పరవ త త డు. పనుల న మం బు ధ త డు. బరహమ తత సరవం బరహమమ తలు త డు కబటట , అత ఏ షం అంటదు).


127

సరగ‐11 (SARGA‐11) ఋశయశృంగు చ తరను మ ంత వ ం న సుమంతుర డు

(FURTHER NARRATION ABOUT SAGE RISHYASRINGA BY SUMANTRA) ఋశయశృంగు చ తరను ము ందుర లకు సనతుకమరు మటలు న సుమంతుర డు, క

ఆయన పన మ క న షయలను కూ దశరథు క య త ధం : " ల సముదరంల చందుర ల , ఇ వకుల వంశంల ధ మతుమడు-స యతుమ న దశరథ మ జ మ త డు. ఆ దశరథు క ంత అ కూతురు కలుగుతుం . ద ల దశరథు క, అంగ కుమరు న మ దు క నహం కుదురుతుం . లల లల మ దు క తన కూతు న ంతను దతత త డు

దశరథుడు". (అంగ క జ న "చం నగరం" ఇపపట గలూపర స పంల వుం . ంఘర నుం

ఏ ళుల తూరుప పరయణం , హూయయన ంగ, చం నగ క రుకుననటుల ఖలలు న . "చంప" గలూపరుకు త రు).

" మ దు క తరరథుడ రుకూ వుం . ఆయనకు, దశరథు క నహం కు న త వత,

కుమరులు ల దశరథుడు తన బధను ఆయనకు వ త డు. కడుకులు పుటటందుకు ను యజఞం యదలచన -ఆ యజఞం వఘనం కన ం ందుకు ంత భరత ఋశయశృంగు తన ంట

అ ధయకు పంపమ -పుతుర లు ల తన దుఃఖ న ల ం తన వంశ పర షఠ ను నహతు న మ దుడు క డమ డుకుంటడు దశరథుడు. దశరథు క క రకు, ఋశయశృంగు సంపర ం ,

య స తం ఇదద దశరథు పంపు డు మ దుడు. దశరథుడు ఋశయశృంగు యజఞం ంచుకుంటడు. ముందు దశరథు ర రథన రకు, ఋశయశృంగుడు ఋ వ డు వుండ క

అం క ం , యజఞ న వఘనం త డు. సం నం కరకు-సవరగలక ర త కరకు, దశరథుడు యజఞం నందువలల , థ ర న-క తమంతులన, వంశ పర షఠ నలుగురు కడుకులను కంటడు దశరథుడు".

ఇల జ ందంటూ బరహమ పుతుర న సనతుకమరుడు ఋషులంద ధం , ఎపుప -పూరవ యుగంల పపబ ం . ఆయన పన షయ న ఋ శవరులు పుపకుంటుంట, ను నటం జ ంద సుమంతుర డంటడు దశరథు . ఇందర సమను న దశరథు చతు వధ నల మ దు దగగరకు , దరం ఋశయశృంగు ఆ వ ం - చ, తన క క ర రుచ కమమ

సల ఇ త డు మం ర సుమంతుర డు.


128

(తనకు న షయ న ఇంత కలం దశరథు క పపకుం , సుమంతుర ందుకు టట డ సం హం కల చుచ. ఆక నన క అననం టత లువ నటల , అవసరం క అ నపుప , న షయ న పపడం మం దనన వు దశం ఇ నళూల వూరుకు నడు సుమంతుర డు.

సనతుకమరుడు ఈ షయలను లల ం టక మ దుడు పుటట లదు. భగదవ రం గు ం ఋషులకు-మునులకు , సందరభం వ త ఆ షయలను బయట టత రు , ఎపుపడు ప త అపుపడు అంద క పపరు. అవ ర షయం ఒక వ రహసయం. అందుక ఋషులు ఆ షయ న సుమంతుర క పపల ).

ఋశయశృంగు సుక చందుకు పరయణ న దశరథుడు (DASHARATHA PROCEEDING TO FETCH SAGE RISHYASRINGA)

సుమంతుర సల నన దశరథుడు, వ షుఠ క షయననం య పరు త డు. సుమంతుర డు పందం సతయ న , ఆయన సల టంచమంటడు వ షుఠ డు. ఎకక లపం క , ఏ

పరమద సుత ం న , అవసర న జగరతతల న సుకుంటడు దశరథుడు. అంతఃపుర త రలను, బు ధమంతులన తన మంతుర లను, రయలను ంట సుకు డు దశరథుడు. ల నదులను-పరవ లను టుకుంటూ, మ దు చం నగ క రుకుంటరు. లన ంట , ముందు ఋశయశృంగు దరశనం సుకు , త వత మ దు వదదకు త డు దశరథుడు. ఆయన కకు సం ం న మ దుడు, సకల మ యదలు , దరం డుం , ఋశయశృంగు దగగరకు సుకు డు దశరథు . "ప తర చ ర " అ ఋశయశృంగు సంబ సూత -తన ఆపత తుర -బంధువు

దశరథు ఆయనకు ప చయం త డు. దశరథుడు తన కుమ త ంతను తనకు దతతత ఇ చన షయ న యప చ, ధం ఆయనకు మమ -అల దశరథుడు కూ న అంటడు.

ఋశయశృంగుడు మమ వల దశరథు ర త డు. చం నగరంల రం లుం , పరయణ క దధ , కూతు -అలుల తన ంట అ ధయ చూ ందుకు పంపమ మ దు అడుగు డు.

ఋశయశృంగు క షయ న ప, ఆయన అం క ం న త వత, సహృదయు న ఆయనను- రయ ంత స , అ ధయకు ల రమమ క డు మ దుడు.

మమ వదద కలు సుకు , ఋశయశృంగుడు పరయణం కవడం-దశరథుడు, మ దుడు ఒక కకరు బహుమ చుచకవడం – గుడుకవడం - నమసక ంచుకవడం జ ంత వత, అందరు


129

క బయలద రు రు. సుత నన సంగ ముందు య - ల స క నగరమం అలంక ం ,

అంగరంగ గం చ ద , రంగవలుల లు టట , పూల రణలు కటట ఏ పటుల త డు దశరథుడు. ఋశయశృంగు అ ధయ పర ం న దశరథుడు

(DASHRATHA ARRIVES AYODHYA WITH SAGE RISHYASRINGA) అలుల తమ దశరథుడు అ ధయకసుత నడ లుసుకునన పుర జనులు, సం షం ,

జజఞ పరకరం, పటటణ న చకక అలంక ం రు. నగరంల పర ం న దశరథుడు, అలంక ం న అ ధయను చూ ఆనందం , న ల ధవనులమధయ, ఋశయశృంగు ముందుంచుకు - ధుల గుం , ము ందుర చూ పరజలం సం సుత ంట, రయల క అంతఃపు క రుకుంటడు.

దశరథు క మూ ందల ఏ మం రయలుననపపటక, ంట ముగుగ సుక ల డు. అంతఃపు క రుకునన దశరథుడు, త ర కతం ఋశయశృంగు క పూజలు , ఆయనను చనగ ల వుం ,

నళలకు కృ రుథ డ న -జనమ రథక ంద అనుకుంటూ- న తలుచకుంటూ, సం ష ప త డు దశరథుడు. ంత తన భరత ఋశయశృంగు క వ న కనునల పండుగ కం న అంతఃపుర కంతలు ల సం త రు. జ పతునలు, తన ంత ర ం నందుకు ఆనం ం న ఋశయశృంగుడు ఋ వ ల క సం షం వు నడు.


130

సరగ‐12 (SARGA‐12) అశవ ధ యగం పరయతనంల దశరథుడు (DASHRATHA PREPARING TO PERFORM ASWAMETHA YAGAM‐HORSE RITUAL)

తనల లప లనపపటక, నపరసథ కుమరు చం పగరసుత డు కవడ తనకు సం న ర త కలగక వ క కరణమ -ఆ ప సం న ర త క ఘనకరం , పర బంధకం మ ంద

దశరథు క గురుత కసుత ం . తమకు క న పుతర గ దుఃఖ దశరథు క కూ కల ల -పుతర గ దుఃఖం అతడు కూ మరణం ల , ము శ ం డు. బలయంల జ న ఆ సంఘటనను,

లకలం మ డు దశరథుడు. జఞ త క వ చన ంట , ప ప రథం, అశవ ధ యగం యలనన ఆలచన త డు. అ షఠ ప రం కరకు అశవ ధ యగం యడం టు, ఇషట ర త కరకు

పుతర క ఠ యగం కూ ద మనుకుంటడు. పుతర క ఠ క పూరవ రంగం అశవ ధ యగం యల దశరథు క క. ఋశయశృంగుడు అ ధయ న క నళలకు తర మసం-వసంత ఋతువు

పర ం ం . తర దధ రణ డు, న ర లు లనందున, సం న ర త క ఉ ద ం న అశవ ధ యగం ఆరం క ముందు య సన " ంగరహణ" కరమను తన జ ం సం - క ఋ వ వయవహ ం సం , ఋశయశృంగు ర తం డు దశరథుడు.

దశరథు క కను మ నం న ఋశయశృంగుడు, కరతువుకు క సన మ ర సమకూరుచకమ , యజఞ వ న వదలమ పప , ఋ వ లను-పం తులను-బరహమ దులను ంచమ దశరథుడు మం ర సుమంతుర ఆ త డు. జజఞ రకు, సుమంతుర డు, సు వు -

సుయ ఞ -జబ -కశయపు -వ షుఠ -బరహమ దయల అసమనులన ఇతర బర హమణతతములను లుచకు వ త డు. వ చన రంద దశరథుడు స రవం వగ ం , సబహుమనం సతక ం ,

పటల తన భకత టుకుంటడు. తపససంపునునలన రందరు, ఎం త మహమ గల ర ,

అలంట మహ యుల కృప ను క గుననపపటక దుషఠ గర లు తనకు సం న ర త లకుం య ,

సం నం ల తనకు పుటటగతులుండ , తనగ ం కనునన న ం సుత నన , తన ప పం చ సన రం పుతు నన , సం నం క ందుకు అశవ ధ యగం య తల టట న ,

అసమను న ఋశయశృంగు మహమ తన మ ల క కల న ర రు యనన నమమకం తలకుంద అంటడు దశరథుడు.


131

దశరథు మటలు నన రందరూ సం షం , ఆయన తల టటన కరయం మం ద అంటరు. ల ముఖుయలన వ షుఠ డు, ఋశయశృంగుడు, ఆలచన పపద -ఫ తం తపపక ల సుత ంద -

ఆలశయం యకుం కరయకరమం ఆరం ంచమ సల ఇ త రు. క సన మ ర సమకూరుచకమ -యజఞ వ న సం క వదలమ - వకులంద పనులల య ంచమ రంటరు. ధరమబు ధ గల దశరథు క నలుగురు కడుకులు తపపకుం పుడ ర -ఆయన షకలమష సంకలపం వయరథం కద -సం హం లద రననపుపడు, దశరథు క అపుప కుమరులు క నటుల సం షం క , ఆనంద పలు ల . బర హమణులు పన పనుల న తకషణ యల , వసుత వుల న సమకూ చల ,

గురువులు పనటుల యజఞ వ న డవమ , క రకషణ పు హతు క పంపమ , సరయూ న క ఉతతర శ యజఞ ల మంచమ , ం క యల న చకక రవహంచమ మంతుర లను ఆ త డు దశరథుడు.

ను తల టటన యజఞం సులభ ధయ ం కద , అందుక లందరు న య హ ంచర , ఏ మతరం అప ధం జ క ట లు తపపవ , యజఞ కరమం న బరహమ కషసులు

మంతర-తంతర-కరయ ల లు జరుగు న ఎదురు చూసుత ంటర , ఏ లపం లకుం క టట వుం ల , సమరుథ లన మంతుర లందరు శరదధ ప యమ దశరథుడంటడు. తల టటన కరయం ఘనం కద -తమకపప ం న పనుల న వఘనం కన టటుల చూ త మ మంతుర లు

ఇ చన తదుప బర హమణులు శలవు సుకు ల రపపటక.


132

సరగ‐13 (SARGA‐13) యజఞ సం లను దధ ం సుత నన వ షుఠ డు

(SAGE VASHISHTA COMMENCE WORKS RELATED TO VEDIC RITUAL) దట సంవతసరం తర రణ డు ంగరహణ ట జ ం , మ నడు, త ర కతం బరహమదనం,

యశవబంధనం, నపనం, ర కషణం, అశవ చనం దలన ’చ వరససముకషం ’ అ క యలను ర చ, ఆ త వత పర ర తుయకతం ర క మలను సుత ం . ఆ ధం దట సంవతసరం

గడ న త వత, ం సంవతసరం ఆరంభంల అశవం యగ థ క బయలద . అ వ న న త వత ఒక సంవతసరకలం పూరత , వసంత రుతువు తర మసం

దశరథుడు వ షుఠ దగగరకు వ చ అశవం చంద య త డు. వ షుఠ డు పన పరకరం ను యజఞం ర రం త న , య క ఘనం లకుం ఆయన క ల జఞ త త డు. "మ మ! నువువ మకు గురువువు. అంతకంట ం అసమన న నహ వం మ దునన . వంశ రంపరయం మ ఎడ గ నహ పర న ంద ం న . మ మ న ఎపుపడూ క వు కవలం హ య న రవహంచడం కకుం , ఋ వ న కూ రవహం , యగ కరయం

సఫలమ యల చూ " అ దశరథుడు వ షుఠ కరు డు. క న ధం సరవం రవహ త న ఆయనకు మట ఇ చ, యజఞ క యలను పరయ ం కు య ం న వృదధ బర హమణులను, యమ వంతులన ధ మతుమలను, సథప సంఘలను, లప యపర ణులను, గుంతలు త వ ,

ఇతర ర పనులు , వడరంగులను, తరకరులను , ఎవ వ క అపప ప సన పనులను క అపప ం , ఇతర ఏ పటలల మగనమయయడు వ షుఠ డు.

"యగ రవహణకు ల ఇటుకలు క కనుక ట యగ ల స క . ఉతతమ బర హమణులు, ఋ వకుకలు బస ందుకు- కవసర న భకషయ జయ యలు లవ ందుకు,

ల న-ఎ త న జగృ లు, అను న ఇతర రకల భవ లు మం . అ ధం ఋ వకుకలకు స యప ందుకు వసుత నన బర హమణుల కరకు - క భ యనన యలు ం ందుకు అను న ఇళుళకూ మం . య న చూ ందుక చ రులకు దృఢ న ఇళుళ కటటం , పర ఇంటల క సన ప థ ల న మ ళ-మ ళ అడగకుం ఏ పటు య . ముందు అ ధయ సులకు ఇలంట ఏ పటుల ంత వత పలల టూళళనుం వ చ క సత ర పరకరం, స రవం అ న

ఏ పటుల య . పలల టూరు క అ అశరదధ యకూడదు."


133

" రూ- రూ అ లకుం , అ నజతుల , అ నతరగతుల , గయ న ల సతక సూత , తృ తపర . కమం క , కపం క ఎవ అవమ ంచ దు. యజఞ

క యలల ప ళళను, లుపలను, ఇతరులను అంద ల ర ం . వరూ కూటక- ళళకూ ఇబబం పడకూడదు. య సనప నన , దద వదలకుం పూ త య . పర ప నహం , ర య . ఇ టటక సుత నమనన ల దుద ." అ వ షుఠ డు పనులు ందుకు య ం న అన , రందరూ "ము ం ర ! రు పన పనుల న ం.

ఏలపమూలదు" అ జ చరు. ఇంక పనులుంట అపప పపమ క రు. లను ఆ వ ం ందుకు సుమంతుర య ం న వ షుఠ డు

(VASHISHTA INDUCTS SUMANTRA TO INVITE VARIOUS KINGS) వ షుఠ డు సుమంతుర ఆయన సవయం య సన పనులను, ఇతరుల ం సన

పనులనూ వ త డు. "సుమం ర ! కు అంద గు ం , అవస ల గు ం ణణం లుసు. ఎవ ఏ ధం ల లన, ఎల ఆ ం లన న నువువ. నువువ అనుభవం ఆ రం , శంల ధ మతుమలన- షుట లన బర హమణులను, లను, యలను, దుర లను, వ ణ ల పరజ

బహు య న యజఞం చూ ందుకు రమమ శరదధ -తవర ంచు." అ ఆ త డు వ షుఠ డు. అంద కంట ముందు సతయ కరముడు-దశరథు రకల తుర డు- రయవంతుడు- ద సత ర ఆ లల షఠ గల డు-పం తులల రషుఠ న జనక మ ను సుమంతుర సవయం ళ, స రవం -

స కరపూరవకం డుక రమమ సూ త డు వ షుఠ డు. బర హమణ దయ-కష రయ యల టల సజజనుడు-దశరథ మ కు కక ఇషుట డు కబటట జనక మ ను ఆయన గయతను బటట పరధమ ఆ వ తుడు లుత ల ల వ షుఠ డు పపడం షం. త వత ల సన ల కకయ రు త డు వ షుఠ డు. ఆయన ఎలలపుపడూ రయ న మటల పలుకు డ , దశరథ

లుకరు డ , ధ మతుమడ , కక తం ర అ , దశరథు క మమ ర , అటువంట క ను కడుకుల కూ రమమ ల ఆ వ ంచమ సుమంతుర త డు వ షుఠ డు. ఆయన వదదకు ఇతరులను పంప వదద కూ అంటడు. (జనక మ గయతవలల షుట డు - ఆయన త వత నహ ధ మ న బటట క ముఖుయడు. రువు త వత ఇతర సంబంధులు వరుసకరమంల వ త రు.

బంధువులకంట గయతలు - నహం ముఖయమ నరథం.).


134

జనక మ , క ల త వత సుమంతుర డు సవయం ల సన జ ల అంగ శపు - గుల క తమంతుడు-దశరథు నహతుడు మ దుడు, కసల -కసలయ తం ర నుమంతుడు, సరవ త ర లల పం తుడు- రయవంతుడు-సు ర తం ర-భ షయ జఞ నం కల న త పరముఖులు. రంద సుమంతుర సవయం ళ సతక ం లుచుకురమమంటడు వ షుఠ డు.

తూరుప శపు లను, ర ను, ంధు శపు ను, సు షట రపతులను, ద ణ శపు లను, దూతల వ ంచమ కరకు సుమంతుర డు ళళవల న అవసరం లద అంటడు. టు , దశరథ మ దూరపు బంధువులను, స ప బంధువులను, రయల – తుర ల –

ట - క ఎ న, ఎదగ డడల రమమనమ ందుకు మనుషుయలను పంపమంటడు వ షుఠ డు. ఆయన పనటల ందుకు, ం ందుకు సననదధమయయడు సుమంతుర డు. సుమంతుర డు ళన తదుప , తమకపప పన పనుల న కరతలకుం పూ త త మ ప ళలందరూ వ షుఠ డుక య యడం సం షపడడ మహ ష, తరు త జర సన పనులగు ం వ త డు క. య క

వ చ క న- ద అనన లకుం , బహుమన దృ ట చూ స రవం లు ఇ వల ,

అశరదధ త తకు కడ , ఇ సతయమ అంటడు . అ ధయకు వ చన శపు లు

(KINGS FROM DIFFERENT KINGDOMS ARRIVE IN AYODHYA)

ఇల వ షుఠ డు ప రంద హచచ సుత ండ , ల లు క న ధం , లు-పలు గలకనుకలు, సుక , అ య నగ క రుకు నరు. ర-పగలు అనన

లకుం , స భవం లందరూ వ చర ం యడు వ షుఠ డు. అ షయ న స నయం య త డు దశరథు . " జం ర ! శ లనుం ఎంద లు ఆజఞను ర వహం ,

యజఞంకరక, లకల కనుకలు సుక చరు. వ చన రంద , ఎవ ఎల ఆద ం ల, అలంట మ యదల ఆద సుత నం. రు ం న ఏ పటుల అంద క న చ . ఇంతవరకు పూ త అ న పనులను, య క దధ ం వునన సథలలను, ప ం ందుకు ల రం " అ వ షుఠ డు, ఋశయశృంగుడు అన దశరథుడు మం ముహూరతంల బయలు , యజఞ లకు త డు. ంట బర హమణులందరు ఋశయశృంగుడు ముందుంచుకు , సరయూన ఉతతర రంల యజఞకరమను ఆరం త రు.


135

సరగ‐14 (SARGA‐14) అశవ ధయగం ర రంభం

(ASWAMETHA YAGA – THE HORSE RITUAL‐ COMMENCES)

సంవతస ంతంల యజఞ శవం వడం , యగం ఆరం ంచ క స న లు దలయయ . యజఞ శవం మర వ చటపుపడు య సన కరయకరమలు సత రంల పనటల య . దట సంవతసరం గు ర న వచఛ ందుకు న త వత, అ హ ం ందుకు,

సంరకషణరథం నూరుగ రు పుపన జపుతుర లను-ఉగర లను-సూత ర మణులను-కషతతసం రహతలను ంబ పం . గు ర న రు మర ంచకూడదు. అ రుగుతూ- రుగుతూ తుదకు

తనకు ను గృ క మర . అల వసుత ం కూ . వ చన ంట , బరహమ, అధవరుయడు, హ త,

ఉ గ త అ లువబ నలుగురు ఋ వకుకలు రథకరు ఇంటల బం ం , లుగు ల మం ర లు పూత హమం త రు. అశవ సరజన సంవతసరంల పదకండు లలు గడ న త వత ,

అకకడనుం తర ం , సదసుస వదదకు చ, మ ళ అకకడ అశవతథపరజంల బం త రు. ప నం ల యజఞ క క సన మనులను చుచక , కడపట లుగ ణ అమ సయ డు ఋ వకుకల యజఞ లల పర ం , ండవ సంవతసరం దట డయ నుం దలు టట అశవ ధయగం ర రం త రు. అ దలు ఏడు లు త ర కతం ఇర ఒకక హమలు జరుపు రు. మ

పర గంల గం , ఇందుర డు వత గల అ దు హ సుసలను ( నం, కరంభం, ప పం,

పు శం, నయసయ) ర తససవనమున ఇందుర గూ చ హమం య . మదయం నసవనమున,

యంసవనమున నయసయ తపప ఇతర హమలను య .

ఈ ధ న కరయకరమలను ఋ పుతుర న ఋశయశృంగుడు-ఇతర బర హమణులు ఏ ధ నటువంట కరత కుం రవహం రు. హమం టపుపడు, జ ప ం క -యవల న ంటల లపంక , లనూ జరగలదు. అ న క యలు సమంతరకం , ఘనం లకుం

జ య . సర కస ఎవరుకూ ఆకల క -ద పక క అనలదు. ద దయ బర హమణుడుక - షుయలుక ఎవరూలరకకడ. అకకడక చన బర హమణులు- వకులు- లల లు-ముస రు-గ తులు- త రలు, రకరకల ం వంటలు-పపుపలు-అననం, ర కడుపు ం భు ం రు.


136

మ హర న ఆ భ యలు ఎం రు కరం వుండడం , హవ పలయం ఇంక-ఇంక ల వు న,

కడుపుల ఖ లనందున, లవ క మనసు లక , లవకతపపలదు.

పపుపలు, అపపచుచలు, అననం, లుల వలు, రు గల యసం లంట వంటలు జన లం య ం వుండడం , అకకడం బురద లల అ ం ం . ఎకక కక నుం వ చన త ర-పురుషులు

వంటకల రుచులను మ -మ గడుకుంటూ త నరు. దశరథుడు యజఞం న న లూ,

పర నం, ఏపూటకపూట కతత కతత వంటకలు గుటటలు-గుటటలు క ం యకకడ. తృ త -కడుపు ం అ ధులందరూ దశరథు క భం పలుకుతుంట సం ం న ఆయన జ నంతరం పర క వ త ర లు-ఆభరణలు నం డు. జనం సుత నన బర హమణులకు వ డ ం న రు- క స యకులు వునన రూ, - భరం , మం దుసుత లుధ ం వుండడం రందరూ తృ తప డ రు. ఇక మకు అపపచుచలదుద - లదుద - రు దుద -కడుపులు ం -తృ తప డ ం, అననంతవరకు వడడన జరుగుతూ వుం . జ నంతరం ఒక ద ఇంకకరు పం ం సుకుంటూ, హతు దం య రు బర హమణులు. ఎందుకంట,దశరథు సభల,వర లు య రుక , దనల అసమరుథ లుక , ఆరం ల ధయయనం య రు క , దదల వ షయలను గరహంప రుక ఒకకరుకూ లరు కనుక.

యూపసతంభ పర షఠ (STAKING WOODEN RITUAL POST)

ఔపవసతథ న అ వలంభమ క య న జ ం ందుకు యూపసతంభ (యజఞ ప వును కటట య సన సతంభం) థ పన జర . యూపసతం లు ట సమయం , మ డు ఆరు, చండర ఆరు, దుగు ఆరు టరు దలు. అ న వుం న ( ) స పంల ఒక ’ కటట ’ సతం న టరు. క ఇరు పకకల ఒకక ’ వ ర’ సతం న టరు. సతం ల అలంకరణకరకు

బం రు ముమలుం రు. తతం ఇర ఒకక సతం లను ట వ త ర ల అలంక ం రు.కలపంల పన ధం ,చకక రచబ -ఎ పుల రుగులుం ల నునన లుపలు దధ ం రు ట .

అందుక అవ న యమనం క ం . చందనం పూ న వ త ర భరణల అలంక ం న ఆ యూపసతం లు ఆకశంల సపతరుష లల పరక ం . సత రంల పన ధం , అందుల సూ ం న కలతలుగల ఇటుక ళలను చ " లబ" మ ప ల పుణయమునన బర హమణులు అ ననుం న ( ) ను కటట రు. అ గరు ఆకరంల, బం రు కకల , మూడంతలు -ప ద పర త లు ,


137

పరక ం ం . ఆ త వత త ర కతం వ యనం సుకుంటూ, మూడువందల ప లను-ప వులను-జలజంతువులను కటట రు. అటు మమట, కసలయ అ వ క పరద ణ నమ క లు , మూడు బం రు సూదుల టుల ం అ వ క. ఒక తరం గురరం స పంల పడుకుం ధరమం . త వత దశరథుడు బరహమకు-హ తకు-అధవరుయనకు-ఉ గ తకు, మహ - తను- లక -ప వృ త , నం ఇ చడు. ఋ వ డపుపడు "వపను" మం ర కతం అ నల హమం యడం , దశరథుడు, త ర కతం త న సమయంల సన చూ డు. (వ ధూమ సన ప రమ రతంల పపబ ం ).

పద రు మం బర హమణులు అ వ క ం న ఒకకకక అం న సుక , మం ర కతం అ నల హమం రు. ఇతర యజఞ లల హ సుసను " " స ధల కం య , అశవ ధంల

"పరబబ " స ధల కం య కనుక అల రు. బర హమణములల అశవ ధం మూడు లు యల పరు. దట చతు ట మం, ండవ న ముకత ం, మూ డు అ తరం అ

క యలను యల పపబ ం . అల న ఋ వకుకలు అదనం ఇతర త ర కత క యలన జయ ట మం, ఆయురధవరం, అ తరం, అ తుత , శవ తుత , న త మయం కూ జ ం రు.

ఈ ధం యజఞం పూరతవ , హ తకు తూరుప కుకనవునన జయ న-అధవరుయనకు ప చమ కుకనవునన జయ న-బరహమకు ద ణ జయ న-ఉ గ తకు ఉతతర కుకనవునన జయ న, ఇ వకు కులవరధను న దశరథుడు నం ఇ చడు. యజఞం పూ త క ం , తన జయననం రమల మనసుస ఋ వ లకు న చన దశరథు చూ , కముల న తమకందుక జయమ రంటరు. పర జనంల జయ క మరు క న వులను, ర నలను, కంత బం న ఇ త ల కరు రు రు. స ననన దశరథుడు, రుక న ధం , య ల వులను-ప కటల సవ ణ లను- క లుగు టల ం ణలను ఋ వ లకు ఇ చడు. రవ న సుకు వ షుఠ క-ఋశయశృంగు క

ఇవవ , ఎవ వ క ఎంత గం లన, అం ఇ చ పం రు ఆ ఇదదరు. యజఞం చూ ందుక చన లకులందరూ సం ం ధం , బం రు ణలు-ర నలు- లువలు, లకక లన న నం డు దశరథుడు. తుదకక రు ద బర హమణుడు అ , తన క యలను కూ నం డు. నం గరహం న రం సం షప , భకత ర ల తులు జ ం , ప తుర న దశరథ మ ను ండు -దయ ం రు.


138

ఇతర లవ క సులభంక , రషఠ న , సరవ లను హ ం , సవరగ ర త క ం అ న అశవ ధ య న ననన సం షం - ర దశరథుడు, ఋశయశృంగు చూ : " కరుణవలల అ షటప ర న అశవ థయ న ను. ఇక ఇషట ర త న సం న లభం అనుగరహంచ క సమరుథ డవు. అ ం ననున ధనుయ యుము" అ ర థం డు. క సమ నం ఋశయశృంగుడు దశరథుడు య సన ప వ ం డు.


139

సరగ‐15 (SARGA‐15) పుతర క ట న దశరథుడు

(DASHARATHA PERFORMING THE PUTRA KAMESHTI –BEGET CHILDREN‐RITUAL)

సం న లభం అనుగరహంచమ డుక న దశరథు ఋశయశృంగుడు, ఆయన క న ధం జరుగుతుంద అంటడు. క తక థ లన నలుగురు కడుకులు ఆయనకు కలుగను నర , ంచ వదద అంటూ, త క యనం కంచం పు ఆల త డు. దశరథు క కడుకులు పుటటందుకు అధరవణమం ర ల య న త నంటడు. అధరవణ మం ర ల పరకరం అ నహ తుర ఉ ద ం హమం త తనకు కడుకులు పుడ ర ఋశయశృంగుడు పన మ రంజక న మటలను నన దశరథుడు సం ం యజఞ క పూనుకుంటడు. యజఞం సుత నన సమయంల, అకకడకు, గంధరువలు-వతలు- దుధ లు-ఇతర వతలు, పరమఋషులు, తమతమ హ భవంకరక బరహమ వు క

వ చరు. వ చన రం బరహమను చూ , వణసురుడు తమను టుత నన బధలను ఆయనకు ర టుట కుంటరు.

వణుడు టట బధలను బరహమ నన ంచుకునన వతలు (CELESTIAL BEINGS NARRATE TORTURES OF

RAVANASURA TO LORD BRAHMA) "నమ కరం న పర క వ నుడవ య బరహమ ! దయను ప పూరణం ం న వణసురుడు, బరహమ వర బలం తన వవరూ-ఏ యలర , గరవం మముమలను బధలకు

గు సుత నడు. భుజబలం ం యుదధం సమరథత మకు లదు. , ఎల చంపు మంట, వతలవలల క వు లకుం చన వ న ము ర ం , చంపకుం టట , ల పప బధలు పడుతు నం. డు మమమలన కదు-ములల కలను మ యకులం క లు ధం దుషుట డు బ సుత నడు. ఇందుర సవరగంల లకుం పరయతనంల వు నడు. చన వర బలం వసువులను, వరతులను, బర హమణులను, య లను కకుపరసుత నడు. ఇ చుచ-అ యకూడద లకుం , డు వ న డడపనుల. వణసురు క భయప సూరుయడు క ంచకుం చందుర మ

చలలబ డ డు. యు వుడు చడం మ డు. సముదుర డు కం భయం కదలడం లదు. ఇక ళళ


140

గ అలవుంట, మ సంగ పందుకముంటుం ? డు బలహనప జ ల న ర ంచబ మరగం ల ?" అ వతలందరూ బరహమను డుకుంటరు.

ఇల తనను ర థం న వతల , వణసురు చం ఉ యం ంద సం షం అంటడు బరహమ. వలత త, య ల త, తుయల , యధరుల త, వసువుల , ఆకశ సం రుల త వు లకుం మతర వణసురుడు తనను వరం క డ , అంతకంట తకుకవ న మనుషుయల ల వు లకుం వరం కరలద అంటడు బరహమ. మనుషుయలు దురబలుల - కంట న దులు

మ ంత దురబలుల , రు తన యలర అలకషయం మటల డు. కబటట వు మ ల టట వుంద అంటడు బరహమ సం షం . ఆ ధం బరహమ పప , వణ వధకు

ఉ య కం క , చంపగల మ వవర -ఎవ ము ఆశర ం ల ఆలచనల ప డ రు వతలందరూ.

వతలకు పరతయకష న ర షుణ మూ త (LORD VISHNU APPEARS TO CELESTIALS)

వతలు తమను ర ం వ న లుసుక లపల, షుట లను ర ం ందుకు, దుషుట లను ం ందుకు, ధ మ న థ ం ందుకు, దశరథు అ ఠ న ర చందుకు, పరమ కరుణలు న

భగవంతుడు భూలకంల అవత ంచదల వతలునన టక వ చడు. భగవంతుడు, ఎపుపడు వతలు తనను శరణుకరు -ఎపుపడు ర ం ల, అ ఎదురుచూసుత నన ధం ఆయ తుకుకంటూ వ చడ నరథం. య ం న త వత యచకుల క క ర రచడం ఉతతమ లకషణం కద ,

తనను శరణుజ చన కటట శరమ క ంచకూడద , భగవంతు సవయం వ చడు. అ ,

సరవ ఞ న భగవంతు క, వణు షయం య అనన సం హం వచుచ. కూ డు టట బధలనుం వతలను ఎందుకు క డలదు? ఎవ తమను ము ర ంచుకుంటమనన రయం వుననంతవరకు, సవపరయతనం సుత ననంతవరకు, వ స యం అందదు. వ పరమ గ - వ స యం ల పురుష పరయతనం వయరథమ ఎపుపడు రం భగవంతు న త అపుప వ స యం ల సుత ం . మనం భగవంతు కదురు ప అడుగుల త ఆయన ప కటల అడుగులు మనను రుకుంటడు. ఇ అ రయ . వతలు రకషకు కరుకుననపుప భగవంతు క ం .

ఆ రత రకషణకు దధమయయడు . కంచన లుడు, జగ నయకుడు, భకర న హకం కల డు, శంఖ చకర గధ భయ ముదరల మ హర న డు, షుణ మూ త ఆ ధం వతలునన టుకు వ చడు.


141

వ చన షుణ మూ త ఏకగరమనసుస బరహమ స పంల వుండ , వతలయనకు నమసక ం , త ర తరం , ఆయన మనసుసను సం షపర , భకత తమ బధలు పుపకు నరు.

"కమలలలంట కళుళనన మ ను ! ఆపదల బధపడుతు నం. నున పరప త న ళళం. అందుక న ర థసుత నం. మమమ న-పరపం న దయ ర ంచు. పరపంచంల సత రవరతనకల డ పర ధ కనన డు, మం క త సం ం న డు, త, ఋ జంకల డు, కకుతథ వంశంల పుటటన ల రషుఠ డు దశరథుడు కడుకులు క ల సంక పం యజఞం సుత నడు. దశరథు క భూ - ర న ముగుగ రు రయలు నరు. క నువువ లుగు రకలన కడుకులు జ మం . నువువ

మనుషుయ జ మం , డుతలంపులు కల డు లకలను బ సూత -భుజబలం అ శ సూత -వతలంద ల కూ వుల డు వునన, వణసురు సంహ ం . ఎందుకు చం లంట: డు, లకలకు లు దుధ లను- ధుయలను- వతలను-మనులను, బ సుత నడు." అ వతలందరూ షుణ మూ త డుకు నరు.

షుణ వు తమ సంకటలను నన ంచుకునన వతలు (CELESTIAL BEINGS EXPLAIN ATROCITIES ON THEM TO LORD VISHNU)

"జగ నయక! ము శవరులు సంధయ చ సమయంల ర ణయమం సుత ండ , కషసులు

దప ముకుక- వులు కసుత నరు. ఆకశంల వతలు మ లల కూ చ ర లనుకుంట,

కషసులు ఆ మ లను కుపపలు సుత నరు. గంధరువలు డ మనకుంట,సవరమల ంచ ంతులు సుకుతు నరు. యజఞం ద మనుకునన క ఆ

ఆలచ కూడదు. వ త రలు ధులల క మనం నటల . వతలవరూ నందనవ క క కూడదు. వతలు యజఞ లకు హ సుసక దు. మనుషయ త రలవరూ అలంక ంచుక దు.

ల మవలల ! మ దుఃఖల కం. కషసుల బ న పడకుం వుం ందుకు మరుగు సథలల లవు. అలంట దుషట చ తుర న వణు వ ం మమమ న క డు. వతలకు న వణసురు వ ం ందుకు భూలకంలక ందుకు సంక పంచు" మ వతలు షుణ మూ తక ర టుట కుంటరు.


142

వతలకు అభయ చన షుణ మూ త (LORD VISHNU’S ASSURANCE ‐TO CELESTIAL BEINGS)

బరహమ వు స వతలందరూ ము ప క ట లను య యడం , మ షుణ వు ,

దుఃఖ పడవదద , దుషఠ కషసులను శనం త న , క క న ఆపదను ల త న , భం క త న అభయ త డు. వణసురు , కడుకుల నూ – మంతుర ల నూ – మనుమల నూ - యదుల నూ – చుటట ల నూ – తుర ల నూ - క తపుపడు పనులల డప నూ,

త ర ం నూ - కూ ప నూ క సంహ త న ఇ త డు. శరణు చన కక- ఆపుత లను, అనుకూలురను ఎలక డు , అల దుషుట లను కముమ క

దం త న అంటడు భగవంతుడు. దయ హను భూత హంస -పరులను బ ంచకుం లక మ క ం మునులను, వతలను భయ టట , ఇతరులవరూ-ఇంకపుపడూ అలంట పనులు యకుం సత రవరతన క గుం ల, వణ కషసులను యుదధభూ ల సంహ త న అభయ త డు షుణ మూ త. ధ మ న ఉప శమూలం కకుం , అను ఠ నపూరవకం ందుకు, పదకం ళుల భూ దుం ధ మ న థ త న -అటల త , భగవంతు శరణు న క, రు క న కంట ఎకుకవ

ఫల దకుకతుంద లక క య త న వతల అంటడు షుణ వు. శరణగతులన బర మ వతలంద క, భయం పూ త ధం , అభయహసత చన

షుణ మూ త, ను మనుషుయ ఎవ క జ మం ల -ఆ గయత ఎవ కుననద ఆల ం డు. మ కులలంట ల న తరములునన డు, ప సం రుడు, నమ కరం పరజలను

ర ం లనన ఆసకతగల డు, వంచన ల న భగవంతుడు తనకు తం ర కగల అరుహ డు అ యపు ప న దశరథు న తల డు.

(కసలయ-దశరథుల పూరవజనమ వృ త ంతం: వయంభువ మనువు, పూరవం, మ న వునన రణయంల, సు వ వద కష మం ర న జ ం డు. రమ న యణుడు పరతయకష వరం

కరుకమమన , మూడు జనమలల యణుడు తనకు పుతుర డు వుం ల అడుగు డు. అం క ం న భగవంతుడు, ఆయన దశరథు పుటటనపుపడు " ర ముడు" పుతుర డయయడు. యదువంశంల వసు వు మనువు పుటటనపుపడు " రకృషుణ డు" ఆయనకు పుతుర డయయడు. మూ జనమల "శంబళ ర మం" ల-క యుగంల- లు దంల, హ వరతుడ బర హమణు క "క క" పుటటగలడు. మనువు


143

రయ సు ల, కసలయ రు దశరథు క, వక రు వసు వు క, వపరభ రు హ వరతు క రయ వుం , మూడు జనమలల షుణ మూ తక త ల అవుతుం . శంబళ-సంబళ-శంభళ-సంభల అ

రూ ంత లు కూ శంబళ ర మ కు న . రతంల హ వరతు క షుణ శరమ అనన రుం .) అల దశరథు కడుకు , లుగు ఆక లల పుటట ల భగవంతుడు ఆలచన సుత ంట, ఆయన

అ ర యం లుసుకునన వుడు-ఇతర వతలు, కషసుల శతుర న షుణ వును త ర తరం త రు. తమకవవ క ధయపడ న వణసురు -ము శవరులను గరహంచు - వ సమూ లను

ర అ ం , వ ంచమ , పరమకరుణకరు న రమ న యణు ర థ త రు. " నల నూ-బంధువుల నూ వణు చం , మలంట క లభయంక - ర కృత షరహత న -అ తయ న సవరగ సతయ లకలవల కకుం తయ న , అ న లకంల ఇ న అవ ల తనపపటక సం రులను త ం మరగం పపలక - క స న మరగం చూపలక ననన మన త పం వద ,

మనం య సన ప ం-బు ధమంతు న ర ం ం-బగుప సన క మరగం చూ ం, అనన సం షం రం " అ భగవంతు అ థ త రు వతలు.


144

సరగ‐16 (SARGA‐16) మనవ అవ రం ఎతతమ షుణ వును ర థం న వతలు

(CELESTIAL BEINGS REQUEST LORD VISHNU TO INCARNATE AS HUMAN BEING)

తనను ర థం న దుధ లను- వతలను-అమరులంద ఆదర బు ధ - రవం , తనకు

నపపటక, వ ం మనన వం , వణు చం ఉ యం పపమ అడుగు డు రమ న యణుడు. తమ ధం దదలను , ర ం , సల అ నందుకు, మ జవంతుడు-

భగవంతుడు-కరయం ఏ ధం ర రచగల సమరుథ డు-మ ను వుడు, అ న ఆయన ఔ య న,

పప గుణ న, మ -మ తలచుకుంటూ ఆయనకు ర కక, నరు ఆకరంల జ మం వణు చంపమ ఉ య త రు.

( వతల ర రథన పరకరం దశరథ పుతుర వుననపుపడు, వం ల వుం లన-మనుషయరూపంల వుం లన అనన పరశనను వతల అ డు యణుడు. అ క ఆయన ఇ చన రవం. రు పపబ ను అపపటక శచ ంచుకుననపపటక, ఎదుట ర రథం, మనసుసను

ప ం ందుకు, ఆ ధం పర నంచడం మవ రంల ఒక ష గుణం. ఇ లకషమణ-భరత- షణుల ర షయంల క సుత ం . లకులందరూ ఈ షయలు లుసుక . యణుడు స వంత య -స వ రుడు. ఇంతట పప డు వతల ఇ ట ను రం యడమంట, ఆ రత రతంతర గుణం అరథమవు ం కకడ. అ ధం , తమ క దదను , అ నపుడు, త న తమకు న త ప-ఒ ప పపక , ఆద ం న క ం నటలవుతుం కబటట , తమకు ం పపదల రు- పరు)

"అ క సంవతస లు వణసురుడు బరహమను గు ం ర న తపసుస డు. తన తపసుసకు చ పరతయకష న బరహమను, లకల నంట బధ టటందుకు, తనకవ ల మరణం లకుం

వరంక డుక , మనుషుయలను లకషయ టటలదు. డ న వర చడు బరహమ. వణుడు వర గరవం అ నలకల -ముఖయం వయసుల వునన త రల మన ర ణలను-పురుషుల ర ణలను శనం డు. డు మ తుల తపప ఇతరులకు వడు. మనయ మనవులవరు చంపలరు.

అందువలల మన వ రంల చం " అ త రు వతలందరూ.


145

దశరథు క యసం ఇ చన ర జపతయ పురుషుడు (PRAJAPATYA PURUSHA GIVES

DIVINE DESSERT TO DASHARATHA) వత చన సల ను "స " న అం క ం న మ షుణ వు అదృశయమయయడు. అ ల వుండ

మ పు దశరథు పుతరక ఠ యగం వఘనం కన గు ం . అల కన గుతుండ , అ నహ తరం మధయనుం ర జపతయ మూ త దరశన త డు. ఆయన దరశన సుత నన సమయంల అ నహ తరం నడుమనుం , జ సకట కుకల న లుగులం ం టటుల - చూ క గ రమ క ం టటుల - నలుపు,ఎరుపు క న వసత రం ధ ం , రకత వరణం ముఖం , దుందు లంట కం రవం క గునన ఆకరం క ం ం . నును న ంహం డ దుం ంటుర కలలంట ంటుర కలు-పరక సుత నన

లు- భ నలు- భకర న ముమలు-కండలంట ఉననత న హం-మ ం న యఘరం లంట ప కరమం-సూరయ జసుస-మండుతునన అ న జసుస- పప రయం-అ క న బలం క , భుజం ద వయపరమననం వునన బం రు తర బయట క చన ర జపతయ మూ త దశరథు ఆయనున

చూడట క వ చన అంటడు. తన యమంట య యమ -శల వవమ , దశరథుడు ఆ మ శకత డుకుంటడు.

జ బు : " సం నం క వు యజఞం సుత ంట, వతలందరూ సం ం ననున పం త వ చను. వతల మత న -ఇతరులకు ల ంచ -సం న కరణ ం -ఆ గయకర ం - లుక ం -నున ధనుయ ద న ఈ య న చను. సుక" మ పుణయతుమ న దశరథు

అంటడు ర జపతయ మూ త. దశరథుడు ఆ య న తనకషఠ న రయలకు-తనకు గల గుణ ట కరుత లల త న ర న క, దయ ఇమమ త యన. దశరథుడు క నటల కడుకులు పుటత ర కూ పప సం త డు. వతలు అనుగరహం న - వయ య ననం ం న న బం రు తరను దశరథుడు సుక , రసుసన ధ ం , ర జపతయ పురుషు క పరద ణ , భకత నమసక ం డు.

రు దకు పప పం కనటుల దశరథుడు సం ం డు. వయ పురుషుడు అదృశయమయయడు. అంతఃపురంల దశరథు రయలు- త రలందరు, ఈ రత , చందరమండలంల ఆకశ కం ల సం ం రు. దశరథుడు తన రయలుం టక (యజఞ ల వదద వునన పర యక సథలం) పటటపు న కసలయ సం షం జ న షయననం పు డు.


146

( ర జపతయ పురుషు చం ర గరమధనంల ఉదభ ం న ఇందుర వ నంల వుననటువంట అమృతం కదు. భగవంతు జసుస మనుషయ త ర గరభంల పర ం ందుకు మంతరవంత న హ సుసలంట - తతమతర న ప రథం ఒకట క . అ , భగవ తజః పూ త న య ననం. అ అమృత , న త రలకు మరణం దు క ! అందుక, ర మ జననములు " తససరగం" కరణం కద - లు అ ర కృ ల లుసుక . అ దశరథుడు కనుక గుంట, వ చన గ భలకు తససంబంధం కల చుచ. అలంట జరగలదు. కల రకత సం లవలన ఏరప లకు త ర గరభవస

అవశయంక , వయ జసుస ఏరప టక త రర గరభవస ప లదు. క ఉ హరణలు , మం తృ జననం, కుంభ లన అగసత -వ షఠ - రణ రయ జననం, ధృషట దుయమన- ర ప జననం పుపక . ఇందు తరం పర నం కదు-గరభసథ వు తన త బలం , వ ఛతతశ రుడవు డు. లు త ల

ఆ రం క -త ల సంకలపం క సంబంధం లదు. అంట, త లతండుర ల జ క, డడలజ క సంబంధం ల కకడ. కటటలల పుటటన అ నహ తుర ఏజ ? ను లగడ ఇ చన వరం చందుకు-కసలయ దశరథులకు పుతర హం క ం ందుకు, భగవంతుడు ప నన ప నగ ఇ . అందుక, ఈ రహ య న న వ తుర డు ర ము సంబ సూత , "దశరథ పు ర " అ క -"కసలయ పు ర " అ క

అనకుం , "కసలయ సుపరజ మ" అ నడు. వ చను రం-సవతంతరం -కరణంత లవలల , త బలం కరణజనుమలన మ తుమల జనమలకు, మరుల జనమలకు కలదు. మక పనటుల , ర ము " తుత షుణ వు" అ మునులందరు నమసక ం రు క , కష రయుడ జ వకషత చూ నటల నమసక ంచక రు).

రయలకు య న పం ఇ చన దశరథుడు (DASHARATHA DISTRIBUTES DESSERT TO HIS WIVES)

ను చన యసం గు ం పూత దశరథుడు కసలయ :" ఇ పు ర తప త క కరణ -జ మ న

వనం -అమృతం సమన న యసం. న పూ ంచు. ఇ నువువ సుకుంట కడుకు కలుగు డు" అ రమ అంటడు. సూరయవంశంల జ మం , మంతుడు ం న దశరథుడు, ర జపతయపురుషు చన యసంల సగం దల కసలయక చడు. ఆ న ం . న

సగంల సగం ( క గం) ం యన సు తరకు ఇ చడు. తకకన క గం ఎవ క త చూ ద మనుకునన సు తర. ఆ అ ర యం గరహం న దశరథుడు, సు తర సమనం కకకు


147

ఇవవడం ధరమంకదనుక , న క న ండు లు , ఒక గం కకకు, మ గం సు తరకు ఇ చడు. కక తనక చన వుల సగ న-సు తర తనకు ండు రుల ఇ చన ండు

న( రు- రు ) రు. ( యసం పంచడంల దశరథుడు, రయలల దద - నన తరం ఆల ం డు. అంద క న

దద రయ-పటటపు కసలయ. ం సు తర. మూడవ రయ కక . కబటట యసంల సగ గం కసలయక చడు దల. తకకన సగ గంల ండవ రయ సు తరకు సగం లుత ఇ చడు. ఇంక సగం కక క త , సు తరను-కక సమనం చూ నటలవుతుంద -అ ధరమంకద , నయ ఞ న దశరథుడు ఆల ం , న క గంల సగం కక క-సగం సు తరకు ఇ చడు. కక అంద క న నన నందున "పరక" చడు. ఆ ధం , సగం కసలయకు- క ఒక , పరక ఒక సు తరకు-పరక కక క ఇ చడు. కక సం గ షయంల రయు లు క యయం గంల కదు దశరథు క. ఇల రతమయం లక నటల , దద - నన రవం టంచనటుల అవుతుం . ధరమదృ ట న గ ప కరం కనుక , జపతునలు సమమ వక ం రు. దశరథు క ధ మతుమడ చం అందుక. ఇక : మచందరమూ త షుణ వు అ థ ంశం. లకషమణుడు ంశం. భరత-శతుర ఘునలు ఇరువురుకల ంశం. తనకు యయం వల న గం దశరథుడు తనకయ కసలయ య న ం -ఆకరణం వలల ఆ కడుకు లుత జ మం జయషఠ డయయడు. సు తర గకుం దలు ఊరుకుం . తనకు యయం గ చందనుకునన కక కూ ంట గడం , ఆ కడుకు ండవ డు పుటట డు. క-పరక వరు ఆఖరున న సు తరకు

కవలలు వరల జ మం రు). కడుకులు క ందుకు దశరథుడు ధరమమ గ నననుస ం , దద - నన రవం ఆల ం ,

యసం పంచు , జపతునలు సం ం రు. అల సం షం యసం న త వత కసలయ-సు తర-కక లు దుససహములన సూ య న జసుస - వతల మ క కరణం కగల- వణసురు ర లల బం ంచబ న వ త రల క సంకళళను ల ంచగల మరథ మునన గ భలను ధ ం రు.

ఆ ఉతతమ త ర ర నలను చూ న కమల బంధవు న సూరయ జసుసవంట జసుసకల డు-శతుర వులను సంహ ంచడంల సమరుథ డు-ఇంతకలం కడుకులు పుటత అ యకులపడుత ననదశరథుడు, ఇనుమ ం న సం షం , దుధ లు- వతలు పూ ం ఇందుర ల డు.


148

సరగ‐17 (SARGA‐17) నరులను సృ ంచమ వతలను య ం న బరహమ- న తప త వరణ

(BRAHMA INSTRUCTS CELLESTIAL BEINGS TO CREATE MONKEY RACE‐DETAILS OF PROCREATION

OF “VANARAS‐MONKEY RACE)

షుణ మూ త యజఞ సభనుం అంత థ న న త వత జ న దట కరయం ర జపతయ పురుషుడు యసం సుక ఆ రభ ం , దశరథు కవవడం.ఇక ం కరయం బరహమ నరులను సృ ంచమ వతలను య ంచడం.యజఞంల హ భ లను సుక బర మ వతలు తమతమ థ లకు

మర టపుపడు, వతల మం క రమ షుణ వు భూలకంల జ మం ందుకు సంక పం డు కనుక, ఆయనకు స యప ందుకు, బలవంతులను-కమరూపులను- ళుళ,కరలు ఆయు లు కల -అస య రులను సృ ంచమ , వతలను ఆ త డు బరహమ."పం తులు (హనుమంతుడు లంట రు)- మంతులు (సు రవుడు లంట రు)-అ రులు- యు గంలంట గమన గం కల రు-ఎందులనూ అడుడ ల రు- షుణ ప కరమం సమన న ప కరమం కల రు-యుదధంల జ ంపశకయంక రు-మయలకషణలు మయలు య రు-అసత ర,శ త ర లను న రు-రయవంతులు-భలూల కలు, న లు, లూం ల లంట ఆకరంగల రు-బల కయంల వతల

సమన న రు, క నర త రలకు-కంపురుష త రలకు- నర త రలకు-యకష త రలకు- వ త రలకు-పననగ భలూల క త రలకు- ం న ఉతతమ త రలకు నరులు సృ ంచం . నరుల కషసులను చంపగలుగు రు.

ఇ ల జరుగుతుంద కు లుసు. కు ఆవ ంత క నపుపడు జంబవంతుడ మ బల ప కరమ సంపనునడు సంకలపం పుటట డు. అతడు భలూల కలంద క పరభువయయడు" అ బరహమ వతలకు పడు. స ననన వతలు, బరహమ అల ప , దుధ లు- ధుయలు-కననరులు-కంపురుషులు-

ఋషులు- రణులు-ఖచరులు దలన రందరూ నర రులను, భలూల క రులను త రం పుటటం రు. రందరూ, కనలల -కనలల -పరవ లల సంచ ంచ రు.

ఇందుర క -సూరుయ క సు రవుడు-బృహసప క రుడు-కుబరు క గంధమదనుడు- శవకరమకు నలుడు-అ నహ తుర క లుడు-అశవ కుమరులకు ంద వదులు-వరుణు క సు ణుడు-

పరజనుయ క శరభుడు- యు వు క మ బల , గరుడ గంకల డు, వజరంలంట హంకల డు, ఆంజ యుడు- వణసురు చం లనన క కగల అ కమం మ బలులు, మ గంకల న


149

ఎంద నరులు జ మం రు. రుపరవతం-మందరపరవతం సమన న లుకల రు, రులల రషుఠ లు, క న రూపం ధ ంచగల శకతగల రు, ష ప కరమంకల రు, దుర ఢం - లు- పుపలు

ల హంగల రు, మ ం బల ప కరమలునన లంగూలలు-భలూల కలు- నరులు లకకకు రకనంతమం జ మం రు. ఏ వతకు ఏ రూప -ఏ వతకు ఎంతబల -ఏ వతకు ఎంత రఢ ,

అ రూపం -అ బలం -అ రఢ ం , ఆయ వతలకు నరులు పుటట రు. ఋకష త రలకు-కననర త రలకు-పననగ త రలకు- గరుడ త రలకు- వ త రలకు- వయ ష త రలకు-అపసర త రలకు-కంపురుష త రలకు-గ త రలకు- దధ త రలకు - యధర త రలకు-ము కంతలకు-యకష త రలకు, వతలు కుమరులు

జ మంచ , రందరూ, భూ య ం , ళుల - టుల - ళుళ - కరలు, ఆయు లు సుక , శ త ర సత ర పర లను లుసుకు నరు.

( వతల పుతుర లు కనుక సవయం శ త ర సత రజఞ నం కల . కక ట యుదధం యరు-యలదు కూ . ఆయు లు నఖ-వృకష- లలు. శ త ర సత ర జఞ నం పరులనుం తమను

ర ంచుకవ క , ఇతరుల పర ంచ క కదు. మ వణ యుదధంల, మలకషమణులు తపప పకషంల అసత ర యుదధం న వరూ లరు. శ త ర త ర లు నరులు పర ంచడం సవ వ రుదధం. రల సుంట, నరులను వణుడు సవ వ నరులుకద - వతల లుసుక డు. అపుపడు వలల వణు క బధలదు. వతలు ప ప యదుల కకకక సత రం పరకరం, ఆంతర సం గం వ

సం నం ం ర ంచ దు. తమ సంకలప బలం - ఆయ జ ుత ర లయందు, ఆయ ఆక లు ధ ం , జ మం ర అనుక . కంతకలం పూరవం, త ర - పురుష సం గం లకుం ,

సం నం దృ ట - సపరశ - సంకలపం క ద షుణ పు ణంల వుం . మచందరమూ త వ ం న ఆయనకల స యప డ డ సం హం కల చుచ. -సు రవు రువురూ మక యరథ పుటట రు. ఇ క రక న ఏ పటు. "సమయ" మ అ రు. వణ వధకరకు ర ము క స యప ందుకు బదులు, వణు నహం డు. భ షయత ల మ క య క ఉప గ పడబ సు రవు క

, అత చం పరయతనం , మ క య న భంగపరచ తల టట డు. ఈ కరణన ము ల వ ంచబ డ డు. వ నంతరం సు రవు :" వల వుకూ సమయము టంచక గ కూ పటుత ం "అ ముడు అంటడు.ఈ సమయమ మసు రవులకు ఋశయమూకంల

జ ం కద - సు రవుల జనన కలంల జ ంద మ కథ వుం .ఈ షయం అంగదు వ ందంటరు. పుటటక -పుటట సు రవు ంచక - ం ము ల


150

వక , వణసురు వ జరుగక . జ మం సు రవు ంచడం వలల సు రవు క-ము క నహం క ం . అ , క- ము క నహమ నటల పర జనంలక .

భయం , వణుడు తను ము క అపప ప . అంట, లకపదరవం త గ కదు. అప క కషపడక . జననం-సు రవు ధం- ము ల వు, మ కరయ ).

ఇల జ మం న నరులు, కండల ం కటటందుకు- టల గుంపులను ఒకక దర టటందుకు-సూరుయ ం ందుకు-ఒక త భూ ,మ త ఆక న పటుట క ళం ందుకు-సము ర న బలవంతం కల పులగం ందుకు,అవసర న బల ప కరమలు క

భూమం ం యరు.ఆ నరులు, ల మ క కక ఘలను కూ పటుట కు శకతకల రు.అడ ల మ ం న ఏనుగుల బం ంచగలరు.ఆకశంల హ సుత నన ప లను కూ పడ టటగలరు. రు క న రూ లు ధ ంచగలరు. జం పరక సూత -బు ధవలల పూ ంచబడుతూ-క తమంతులు -మం రయవంతులు -భయంకర గం - పప రయం -ప కరమం ఆ నర యకులందరూ భూ రగ రు. ఆ యకుల గుంపులల, కక పప న

సు రవుడులంట రు, క యకు వుండ రు.ఈ నరులకు కూ రయవంతులు, రయవంతులు, వ కరయధు ణులు పుటట రు. ఈ నరులల కందరు ఋషవంతంల,ఇతరులు ధ కండ ఖ లల,మ కందరు అడవులల సంచ ంచ రు. ఈ నర సమూ లను ర ంచుతూ-రంద క,ఇందరకుమరు న వు నడు. యువ సు రవుడు, మంతుర లు

హనుమంతుడు- లుడు-నలుడు వుంటూ శతుర భయంకరులు పర ధ ం రు. నరులల కందరు , మ కందరు సూత వుం రు.గరుతమంతు సమన న గం కల రు,యుదధంల

పుణులు, ధ వతల ధ లను- నలను ధ ం న నరులు, పులులకూ,

ం లకూ, స పలకూ కూ భయం క ం ధం అడవులల రు. ఘ సమూ లవల బల న , కండ ఖ లల ఉననత లు క , బల గ వల , భయంకర ఆక ల , ర ము క స యం ందుకరకు జ మం నర రషుఠ లు.


151

సరగ‐18 (SARGA‐18) గరభం ధ ం న రకసలయ

(SREE KOUSALYA DEVI IN PREGNANCY) పుతరక ట యజఞం పర సమపతం క , వతలందరూ, హ భ లు సుక న

త వత, దశరథుడు కష , రయ రయల అ ధయ , యజఞంకరక వ చన లంద క - ప రం స , వ త ర భరణలు - కనుకలు ఇ చ, సం షప చడు. అంద సం షం పం న త వత,

తన కడుకులను ఎపుపడు చూ త న ఉ వళూళరుతూ, క కలు ఆక ననంటుతుండ దశరథుడు తనల ఉ బ యడు. కసలయ గరభం రుగు ం . గరభం క ముందు కసలయ టట పలచ - మ ర ఆకుల వుం . ఇపుప గరభంల "వటపతర " షుణ వుననందున, బ న మ ర ఆకుల వుం . లసముదరంల పడుక , లకల లల ర ం పరమతుమ క చ గయం - అదృషటం తమకు క ందనన వన , సం షం , కసలయ సత లు వుబబ . అప యుడు (ఏ బంధం ల డు) భకతబంధవు నందున, భకుత ల శరణుజ చన వతల బధలను ల ం , ర ం ందుకు, ఒక త ర - కసలయ గరభమ ర లల బం వు నడు.

యజఞం అ న ఆరు ఋతువుల త వత, ప నం లల, తర మసం - కలపకషం - నవ డు, పునరవసు నకషతరంల, అ లల గనం - క కటక లగనంల, చందుర కూ న బృహసప క న

ఉదయం (గురుడు క కటక ల చందుర వుండడం - తరంల సూరుయడు ష ల పర ంచడం కూ ఉచఛ త ల), సూరుయ స ఐదు గర లు (అం రక, సూరయ, గురు, శ , కర) ట- ట ఉచఛ సథలలల (సూరుయ క ష - గురువుకు క కటకం - శ క తుల - కుర క న - అం రకు క మకర ఉచఛ త లు) వుండ , కసలయ జగత లకు న రమ షుణ వు కక అ థ ంశమూ త -

భ లకషణలు కల న రఘువంశ వరధను , సరవ లకలు నమ కరం , ము క ం . ర మవ క ముఖయకరణం దశరథు యజఞంకంట, కసలయ తప పర వ న అనవచుచ. ఆ

నవ వర న నందువలల భగవంతుడు నవ డు జ మం డు. వతలకు పరభు న ఇందుర వలల అ ఎల పరక ం , అప త జసుసగల తన కుమరు ( ముడు) వలల కసలయ జవ అ ం . (లకంల రణం డడల హకం - ఇతర హ సంబంధ నలు త లవలన వ త యంటరు. ము షయంల అలకదు. పుటటన కుమరు వలన కసలయకు క త వ చం . కసలయ కడుకనందున ముడు

పర దుధ డు కలదు. అంట: మతృ పరయుకత పరకృ సంబంధం కుమరు ల లద - ఆయన పరకృ


152

లకషణుడ అరథమవు ం . "కసలయ సుపరజ మ"-ఎవ వలన కసలయ మం డడను కననదనన రు చుచకుం న క వ తుర డు మచందరమూ త సంబ ం డు!).

పరతయకష షుణ న ర ము ల లు అంశ , కక క, ర నందకరుడు - సమసత భగుణకరుడు - సతయవంతుడు - కక బలవంతు న భరతుడు, షుణ వుల ఒక గ సు ర గరభంల ఇదదరు రులు -లకతకృషట రమ గుణలకు థ నభూతులన లకషమణుడు - శతుర ఘునడు అ కవల లలలు

పుటట రు. భరతుడు పుషయనకషతరంల - న లనూ, ఆ ల నకషతరంల - క కటకలగనంల, మ యహనం లకషమణ - శతుర ఘునలు జ మం రు. ( ర ముడు జ మం న మరుసట న భరతుడు పుటట డు. తర మసంల క కటక లగనం టటమ యహనం వసుత ం . అంట: భగవదవ రం పగటపూట అ ంద అరథం. లకషమణశతుర ఘునలు దశ న - ఆ ల నకషతరంల జ మంచడం షం. పంచ గర లు ఉచఛ థ ల వుండడం గురుచందర న లుపుతుం ). లకరకషణరథ భగవంతుడు అవత ంచడం ఆకశంల గంధరువలు రు - అపసరసలు ఆ రు - వతలు గుంపులు కూ రు. కక సం షం వతలు - త రలు వణు వలన భయం నటుల ం రు. పూల నలు కు . వ దుందుభులు

ర . అ య నగరంల షం ఉతస లు జ . భూ పరజలల సం షం అ శ ం ం . దశరథుడు పు ర తస న టంప , అ య నగరంల, ఆశచరయం క ల, పర రు తమ ఇంటల చూలు కడుకు పుటటనటుల ఉతసవం సుక రు. ఇవవబ లు వక ం ందుకు శ లనుం వ చన బర హమణుల చబటలు ం య . ర నయనం నటుల - నన న ం నరతకుల - సంకుల న యకుల టల - వందుల త ర తర కయల పరసుఫట -

అ శ ం న సం షం క , అంద హృదయలు ఉ పంగుతూ అ ధయ లం . ప నం పురుడు వడం , పదమూ న కడుకులకు మకరణ ఉతసవం జ రు.

ఒకక హయ గుణం కూ ల నందున - లకుల మనసుసలు ఇత ల ర ంచుచుననందున - గుల హృదయలల ఇతను ర ం నందున - తనగుణరూ ల వ కృతులన రు తనయందు

అను గం కల నందున - తనకు వ లన షయంల రం లల నందున - సం ర బధ ల న రు ఆయనల ర ంతురు కనుక, దదకడుకుకు ముడు అ రు టట రు. ర మ కంకరయ

తనకు గురుత - సంపద తలం న సు ర దదకడుకుకు లకషమణుడు అ రు టట రు. జయ న భ ం సన రం తన లకుననపపటక, భ ంచవల వ చం కనుక, తనను ర ం రం ర ము ననన శచయబు ధగల - కవలం మపరతంతుర వుం నందున కక కుమరు క


153

భరతుడు అ రు టట రు. భరతు కరణ న ర ముడు అడవులకు యడ - తం ర మరణ క మూలకరణం భరతు న అనుకకుం , తయ శతుర వులన కమ కర లకు వశ పడకుం , ట జ ం న సవ త ల కడుకు భరతుడు గవతు నందున, భగవత వకనన గవత వ సుకరమ -

చత ఫలమ ఎం న నందున, సు తర ం కడుకుకు శతుర ఘునడు అ రు టట రు. ఇల పపదనం న న వ షుఠ డు రుల టట డు. మకరణ మహతసవ సమయంల

నగర సులకు, పలల సులకు, దం జనం టట - బర హమణులకు మణులను, మణయలు, ద ణలు ఇ చ సతక ం డు దశరథుడు.

ర ము శవ వరణన

(NAARAATION OF SRI RAMA’S CHILDHOOD) స క కకన గజ ర ంచమ డుకుననపుపడు, ఏనుగును ర ంచగల సమరుథ డు ను

తపప మ వవరూ లనందున, క ందుకు పరు తన లుపు, డు కవ కవ మ ఏడుసుత నడు జకుమరు పుటటన న ర ముడు. ఆయనను-తముమలను అంతఃపుర త రలు, ఉ వళూళ క కల ,

ఉయయలలల వుం , పంచమ ధవ - కంకణల ధవ చపుపళుళ - గం తపపకుం , లసం వలల క న కసం పరక సూత ల టలు రు. " య దర - రఘునంద దర - తం ర దర - బం రు కం ఆటలు ం దర - తం ర! దర క హం అల తుం " అ అంటూ,

ఏ డూ కళుళ మూయ వు సంబ సూత ఆ ముదుద గుమమలు టలు రు. ఎలల ళల ళలల వ ం వు క ఆ త రలు ననం సుత ంట, ఏ య ల , ఉ స క -

తనక రు ప శరమకూ - అజఞ క నవువకు నడు ముడు. ననం ం న త వత, కసలయ, తన ల ళుళ సుక , " ర మ యణ - ఈ బలు ర ంచు" అంటూ రకష చుటూట పం . దుషుట లన రు, ఎపుపడు ర ముడు వ త - ఎపుపడు మన న చంపు న తమ ర ణలను భయం కటల టుట క వు నర అ న సుత ననటుల , క న లు, ర ముడు తనబలకరడల త ల న చందుకు, క డువకుం ళుళ ముడుచుక వుం డు. బలురను చూడ క వ చన పుర త రలు, ర ము తమ తుల ఎతుత కుంట, బలుడు కం న -ఆయన హం ము కపడుతుం న , త గుడడల ఎతుత క - తమ సత లకు హతుత క - టకలు -ఈలలు -న వం , త ల క చ రు. సమసత భూమండల ప న చకరవ త దంకరక ం నటల , పరపంచ


154

సృ ఠ - థ - లయ లంట య లు టుట కనన వుడు, శతుర వులను వ ం కరయకరమంల ఆసకత వునన నపపటక, తనను ఆ సుత నన త రలను, తన ఆట - టల ఆ ం డు.

ర మచందరమూ త తనతముమల ఆడుక టపుపడు, అతడు ఆ -ఆ అల యడ , లు ందుకు రమమ , కసలయ ఎతుత క , త లచంకకక, తముమలకు మమ గ డు.

ఆవయసుసల ఆయనకంత తృ తసలయం. దు ం టపుపడు, తన ఉయయల పకక తముమడు లకషమణు ఉయయల లక సం షం ఆడుక డు కదు - దుర డు. ఏ స - త ల లుకూ గడు. అనన ర శనం కకముం , లు వయసుసల , కకకమ , తముమలను

చూ ందుకు సవ తలుల ల ఇళళకు సుకళళమ గలు డు. ఎతుత క వరకూ డువడు. మం ప మళంగల సం ంగ నూ తలంట - ప నటల ననం ం - ద ంగం ధూపం - ంటుర కల త ఆరకముం గటట జడ త సకపటుత ం కబటట ం ణ జడ - ంట ం బం రు ముమలు టట - ముఖం ద కసూత చుకక టట - కళళకు కటుక టట - సం షం ముదుద టట ,

తముమల ఆడుకు ందుకు ర మచందరమూ త పం కసలయ. తనక గజజలు - బం రు అం లు గలుల గలుల మ ధవ సుత ండ , వకషసథ లమందుం లు నకూక-ముందుకూ - పకకలకూ ఉయయలల వూగుతుంట, వుల గులు తళుకుక-తళుకుకమ రుసుత ంట, తుల ద ధ ం న కంకణలు ధవనులు సుత ంట, లల తనం నటం ందుకు - అ ఎగురుకుంటూ, గంతులు టూత , లల - లల య అ త ల హచచ సుత న, పటుట కవ చన క కకకుం , తముమళల ఆడుకు ందుకు పర ళ డు ర మచందుర డు.

జకుమరుల గుణ వరణన

(NARRATION OF VIRTUES AND QUALITIES OF PRINCES)

ఈ ధం జకుమరులు అలల రుముదుద రుగుతూ, దయలల ఆసకతగ , సమసత దయలను రషుఠ లన గురువుల దగగర రుచకు నరు. నలుగు ల ర ముడు పరజల గడతకు గుయ , తం రక- నకు

ధవజంల , భూత కటులకు బరహమ వు ల , అంద క కక రయుడయయడు. దశరథు నలుగురు కడుకులూ లుగు లను అధయయనం న . అందరూ రుల రు చుచకునన . అందరూ పరజల మం క . అందరూ జఞ నవంతుల-దయవంతుల-సతయ కయ దురంధరుల-సతత గుణం పర నం వునన - ధువులందు ర నలలంట - పపమనసుసకల -అర లుగు దయలల


155

పర ణులన . ర మచందుర డు మం నడవడ సంపద మ హరుడు-సతయ వంచనల కరమం పప డు-సతయం పరులను ఆకర ం కరయకరమంల పప డు-ఎపపటక ఒక ధ న సదుగ ణం

కల క , సమయ కతగగటుల రకరకలు పరవ తంచనటువంట డు-శతుర వుల , తుర ల ,

పప ర , తకుకవ ర రతమయలు చూపకుం సరవసము సమసత వకటులను రమల పూరణ చందుర ల ఇషటప డు- ధు నల పూల లు కల డు-వ షంచ క దధ ం నునన కరు ఘంలంట డు- హ ందరయం మనమధు కక ంచగల పరకశవంతుడు ం డు. ఏనుగు నుం క , గురరం కకక , రథసుథ క , ఎటువంట హనం లకుం కళల లబ క ,

ంట క , క త క , మ అసత రం ధ ం క , యుదధం య క - శతుర వులను సంహ ంచ క, మన ధనం కల మచందరమూ త రుచకు నడు.

ననతనంనుం , తనకంట దద డు-గుణలల రషుఠ డు-పరజలను రం ంప న ర ము నహం-భకత మతర తనకు ఐశవరయమ ం , లకషమణుడు ఆయనకు బహ ర ణ -సవశ కంట

ఎకుకవ వుం డు. సకల క యలల సరవ తన ఖయం ఉ ం హత డు. తన ర ణంకంట, ము సుఖ రషఠమ , సవంత ర ణ రకషణ షయంల లకషయం యకుం , ము క

హత న పనుల డు. సవయం వం - మం ప దధం , రు వునన అ న న చ,

నన స త న కసలయ ము బుజజ ం నపపటక, లకషమణుడు తనపకకనలక -ఆయన ముందు భు ంచక , అ న న ల ముటటడు ర ముడు. ముందు లకషమణుడు దర క నూ దు ంచడు. ర ణ లన ర ల ర కంట, ర ము క లకషమణు అ శయ నహముం . ర మచందుర లకషమణుడు ంచడం కవలం ఇంటల వుననపుపడు మతర కదు.

ఇతరుల స యం కరకుం , పప ప కరమం - అస య రతవం గురర కక అడ క టక ర ముడు ళుతుంట, డల లకషమణుడు, శరశ సన ణ డుంటడు. భకత ర శం అననను ఒకక కషణ ఏమరకుం , ంట వుంటడు. ముడంతట పప క, ప కషల క, తన

స య ందుక అనుక డుకదు లకషమణుడు. వ ం నహ వం క , మరథ జఞ నం కదు. శకతవంచన లకుం యడ పర నం. లకషణుడు ఎల ర ము ర - వసం వుంట , ఎటల ఆయన వ త , అ ధం , ఆయన తముమ న శతుర ఘునడు భరతు పటల పరవ తం డు. తన ర ణంకంట కూ భరతు ర ణల శతుర ఘున క రయ న . భరతుడు కూ అల శతుర ఘున షయంల వుం డు.


156

జ చకక న రు - స న సమయంల ఉపనయనం యబ న రు - హయ గుణలు ల రు - సమసత దయలు చన రు - డు క యలు యడమంట గుగ ప రు - క తవలల లకమం అంద క న రు - రులు - తమ జసుస సూరుయ జ ం న రు - త ర దయలల పం తులు -మనమధు లంట ందరయం కల రు - తృ ర పరులన తన నలుగురు కుమరులకు

హం యలనుకునన దశరథుడు, బ ఆల ం , తన గురువులను - బంధువులను - తన హతమందు ఆసకత గల - మంతుర లను చూ , కడుకులకు త న చక నలు ఏ జయంల వు న పపమ అడుగు డు.

దశరథు చూడ క వ చన వ తుర డు (SAGE VISHWAMITRA COMES TO MEET DASHARATHA)

ఇల మంతుర ల దశరథుడు ఆలచన సమయంల, ఆయన సంకలపబల క అనుగుణం , జగత ర ధ ం న - మ జసుసగల వ తర మహ ష ఆయనను చూడ క వ చడు. వ చన మహ ష, వరం వదద లబ , వర లకులను ద ం , వ తుర డు వ చ కటల లబ వు నడ తమ పపమనన ంట , రు వదదకు పరు త రు. రు ఆయన రు న , భయం నూ - భకత నూ, ఒక కంట మ కరు క కల పరు త , జగృహంలక పర ం , మట తడబడ - కళుళవణక - గుం లు కటుట కుంటుంట, " జ - జ, వ తుర డు వ చ కటల లబ డ డు" అ దశరథు క నన ంచుకుంటరు. వర లకులు పం న నన దశరథుడు

సం షం , పు హతులను ంటబటుట క , బరహమకదు ళ ఇందుర ల , వ తుర స ం , అరఘ యదుల పూ ం , ర ం , సం ంప , ండు తులు జ ం లబ డ డు. ట గరహం న వ తుర డు దశరథు , ఆయన య లల ల మ సమ లను, అ లుసుకు నడు. " జం ర " అ సంబ సూత : పటటణ పరజల సం షం గు ం , ధ రం కరతలకుం ండు వునన షయం గు ం , పలల పరజల న వనం గు ం , అ దులను ఆయన రవం

చూసుకుంటునన షయం గు ం , వతలను - మనుషుయలను పూ సుత నన సంగ గు ం , శతుర వులను దం సుత నన వయవ రం గు ం పర నం స న సమ నం ందు డు. దశరథు మ సమ లను లుసుకునన అనంతరం, వ తుర డు, వ షఠ - మ ఋషుల వదదకు ళ,

కుశలపరశనల , ఉభయకుశలప ము న దప, అందరూ క స భవనంలక పర ం ,


157

సం షమ శ ంప ఆస ల కూరుచనన త వత, వ తుర డు ను పపదలుచకునన షయ న త ధం .

(ఇంతవరకు భగవదవ న గు ం పపబ ం . ఇక ఇకక నుం , వ వరకూ, భగవదవ ర పర జనం గు ం మతర పపడం జరుగుతుం . ఆ పర జ లల , షట రకషణ - దుషట కషణ - ధరమ సం థ పన ముఖయమ న . ఈ పర జ లల దయం క, నయంల ల ం పర న ఫలం,

శఠప ల . రు బగుప ందుకు ఏ ధం కలుపు కకలను క త , అ ధం , షఠ రకషణరథ నడుమంతరపు న దుషట కషణ తపప స జర సం ).

వ తుర చన కరణనన న దశరథుడు (DASHARATHA ENQUIRES VISHWAMITRA

REASON FOR HIS ARRIVAL) కడుకులు ల డు రఘకలం త వత, కులంలనూ, గుణంలనూ, తన సమన న

రయల వ పుతుర లు క నపుపడు - నషట న పం ల ం నపుపడు - ఎ ల నకు నపుపడు - అమృతం నపుపడు - అ క న లు క నపుపడు, ఎలంట సం షం

కలుగుతుం అలంట ప పూ ణ నందం వ తుర క తనకు క ంద అంటడు దశరథుడు ఆయన . "మ ను ! వు దగగరకు వ క కరణం: ననున కృ రుథ డను య క క మ ందుకూ కదు. ఏ ఒక కరణం క పంచుక , ఏ ఒక మం ప ం - వలల కు రయసుస క ం ందుకు చవు. రయసుసకరకు, ను య సన ప , ను త - వు త , కు క లుక , యక కు జ నషటం క లదు. అందుక దయ , చన ప లుపు , అ ఎటల ంట , ను సం షం త ను. ననున మ నం చన ప త , ల

ప ర థ త ను" అ దశరథుడంటడు వ తుర . "మ ను ! వు ఇతర మనయ ఋషులలంట కవు. బర హమణు జ మం -

పుటటనపపటనుం అడవులల వన సం సూత -బలయంనుం తపసుస, వరతం, అను ఠ నపరు కషణ ం న డు బరహమ ష కవడం దద షం కదు. అలకకుం , వు, రజగుణం అ కం వుం

కష రయు పుటట - తరంల ద - జ ష - సుకుమరు వుననపపటక, కషణంల జయం - గం-సరవం తయ ం , పపతపసుస , స త శయంగల బర హమణయ న సం ం , బరహమ షవయయవు.

ఇల న డు లకంల ఇంకవరూ లరు. అల కవడం ఎంత దు సధయ పరపం క


158

య న ను వ. అందుక నువువ మ ంత పూ ంపత న . అంతట మ ను వు న నువువ సుకల ప క - పరులు కు యగ న ప క ఏ లదు. అ సతసమసతకముడవు వు. అఘట ఘటన ధు ణుడ న నువువ దగగరకు క య థ వడమంట, జనమ సఫల నటల . జనమ ఫలం క వళ ల ం ం . జనమ రథకమ ం . ను వమ న మనయ ఋ ? క పప

భం క ం ందుకు వదదక చవు. క కు తపపక రయ స కలుగుతుం . ఎలంట క - ఎంతట క , వు గుయడ . కవవతగ ప రథం ఈలకంల ల లదు. పూరవజనమల ను న పప పుణయం వలల నువువ వదదక చవు. సనతుకమర జ! దం మఇంటల టట మ

గృహం ప తర ం . అ ప తరమవడ కకుం , ఇతరులను వనం సు తరమ ం . వయ ర లల వ ం క క ఫలం కు క ం . దరశనం, వయ ర లల వతల దరశనంలంట

కనుక, నువువ ననననుగరహం క క య య . క య న ను త -ల - జ ,

అ , లద ంచుకవడం మం - వూరకుండడ రయసకరం క - పలన - వ ద , అ సం హంచ వదుద . నందనుడ న వు ట వుడవు. వు ప త య మ వుంట ? ను వ ప ర రు త ను. రయసుస క ను వ చవు కనుక, నువువ పం ను యక , రయసుసకు భంగం క ంచుకననటలవతుం క ! ఏ ధరమం అ నువువ త , న త వుక , అధ మ న పపవు క ! నువువ ధరమమ పం యడం వలల , కం

ధ మ వృ ధ కలుగుతుం ." అ నన ంచుకుంటడు దశరథుడు వ తుర .


159

సరగ‐19 (SARGA‐19) దశరథు చన కరణ న పన వ తుర డు

(VISHWAMITRA EXPLAINS DASHARATHA REASON FOR HIS COMING) ఇల తనను ర థం న దశరథు సం షం - కసం చూ న వ తుర డు ను చూ

అంట ధం : " ఓ జం ర ! రఘువంశం సతయసంధతకు, న మహమకు పరపంచంల పర ధ ం ం . అంత పప వంశంల పుటటన నువువ ఈ ం ంటల దయశ శయం ననున మర టటుల వు. వంశ సూరయవంశం. కులగురు వ షుఠ డు. గుణల లకకలన న . ఇలంట నువువ

ఎలమటల ల, అల ప కవు. క తపపక ఇ త నంటు నవు. మనసుల వునన న నడుగు ను. క కను వు ర చ, దశరథుడు ఎటట సంకట సమయంలనూ, ఆ త ప డు

కదనన క త సం ంచుక. ఇక ను పలనుకం త ను. పుప క యజఞం ద మ సంక పంచుక , కష పూ ను. న ఏ ధం ఘనం యల మ చ - సుబహువులు అ ఇదదరు కషసులు పంతం పటట రు. ళదరూ కమరూపులు - దయ ణయలు ల రు - అసత ర లకషణలు సునన రు - మ బలవంతులు - గు తపపక కటటగ రు. ళం త రంట ? తుత రు ,

మం న –కుపపలు కుపపలు యజఞ క ద గుమమ త రు. సదసుయలను, వ చన మునులను త న, ం చూసుత ండ చంపు రు. ళ ధం యజఞ న ఘనం సుత ననందువలల , ఉ సహమం , కషటప ఆశరమ న వద , నువువ స యం త న అడుగు మ ఆశ వ చను. ను బణం పటటగలను క - పం టటగలను క - ఎందుకు లు దయ జ ంచకూడదు -

ఎందుకు పం టట చంపకూడదు అ వడుగవచుచ. ఆ తుమల బల గ వలను అణ యమలక క పంప క కు కషటంకదు. క , యజఞ కష సమయంల, ను కపం లుల పటటకూడదు - శ ంచనూ కూడదు. గ లల దం ంచు మంట ళుళ రు. యజఞ సమయంల దం ం ".

ర ము తన పంపమ దశరథు అ న వ తుర డు (VISHWAMITRA ASKS DASHARATHA TO

SEND SREE RAMA WITH HIM) ను పపదలుచుకనన షయ న కన సూత వ తుర డు: " కు క సన స యం

ఏంటంట ? దద న కు, ను శర వవదలుచకలదు. కమలల ద తు మదలల , ము దన ముఖం


160

ద ముంగురుల , అంద న న ల , బల క థ న న ల కడుకు ర మచందరమూ త -సతయప కరము కవువ. కషసుల యుదధమ నవుక ! ఆ కషసులు మయవులంట క !మ బల ప కరమ సంపనునలంట క ! అసత ర దుల కూ అ నవుక ! అలంటపుపడు, ళళ యుదధం ందుకు, జ డు లల సుక పర జన ంట కు అనుమనం వచుచ. ను క డుతుననంతవరకూ, కడుకు, మ కషసుల సమూ న సులభం చంపగలడు. బలం -అ శయం ఎంత , దయ ధ మల గుణలు అసల లనందువలల , చులనందువలల , అ ధుయలుకరు. అ నపపటక, చంపగల బల , ఒకక ర ము క మ వవరూలరు. యజఞ న ర ంచగల సమరుథ న ర ము ంటపంపు. ను వక య న ర రు త , కడుకుకు న లు క త ను. ముడు లకంల ష న క తమంతు పరక త డు. ంత బలవంతులనపపటక, తుమలు - ధరమహనులు అ నందున, యుదధంల ర ము ఎ ం లువ లరు. పం ఎంత

బలం వు న ధరమ లుసుత ం . ముడు ప బలుడ - యుదధం శకతల డ , పుతుర వునన న వ టుట . కషసులు కడుకు ఎదుట లవలర పరమణం పుత నను" అ అంటడు. సం వునన దశరథు క పుతుర హ ందుకుండదు? ఆయనక కు బలబలలు,

ఆయనక న ఎకుకవ వ తుర కటల లుసును అనన సం హం కల చుచ. ర ముడు రుక దశరథు కడుకు - జ క లకలకలల తం ర. ఆ షయ న పూత , ర ముడు లక న ఉదధ ంచ క పుటట డు క , దశరథు ఇంటల సుఖపడ క కదంటడు వ తుర డు. ర ముడు తన కడుక దశరథు కంత రముం , జగజజనకు న ఆయనకు అంతక న ఎకుకవ రమ లకం దుం . సతయ

రుగ దశరథుడు ర ము తనకుమరుడ తలబ సుత నడ , సతయ న తనలంట రు, ఆయనను భగవంతు చూసుత నర కూ అంటడు. ఆయన అంద తుత క , కవలం దశరథు కక తుత కద వ తుర డు సపషఠ ం త డు. " జం ర ! ర ము సతయ ప కరమం కు లుసు. క లంట

వ షుఠ అడుగు. అంతట తృ త కలగ ఇకకడునన తపసువలనంద అడుగు - రంద క ర ము మహమ లుసు. కు ధ మ న అ వృ ధ వూరధ లకసుఖం అనుభ ం ల వుంట - మం క తవంత న ఐహక ఫలలను అనుభ ం ల వుంట, ర మచందుర పంపు. ప కమ న సం ల న వ టుట . పంపక కంక ఇహ-ప లుండవు. వ షుఠ డు - ఇతర పు హతులు, సుమంతుర డు - ఇతర మంతుర లు, కడుకును ంట పంపమ అంట పంపు. ళుళ వదదంట మ . ను యబ యజఞం పూరతవ క ఈ నుం ప ల సమయముం . ఈ యజఞం


161

కషసులవలల ఘనం కకుం క డబ . కలం ం క ముం కడుకును ంట పంపు" అ ను పపదలుచకనన పూ త ప, యజఞం రు ర ము తన ంట సుక ,

మ చ - సుబహులను చం ం , క రయసుస క ం ల ను తలం న షయననం ప, దశరథు సమ నం కరకు మనం లచడు వ తుర డు.

వ తుర డు మచందరమూ త తన ంట పంపమనన మట న దశరథు ముఖం ల ల బ ం . ద యనకు మట ఇ చ ! ఎటల త ప ! మటతపపకుం ర ము టల పం ? పం ము ఎటల బతక ? ఇపుపడు అవునంట క లదు - కద అంట క లద తనల

అనుకుంటూ, వ తుర మటలు న ననటుల , దం కూ చ నడు దశరథుడు. క ప ంత వత తన రమమనక ననన రయం చూ నపపటక, వ తుర ట అల క స క, ఆశ వద గుం లు ప దుఖఃసముదరంల ము - సమృ త ప ప యడు

దశరథుడు.


162

సరగ‐20 (SARGA‐20) ర ము పంపదలచక ప త సుత నన దశరథుడు

(UN‐WILLING TO SEND SREE RAMA DASHRATHA UP‐SETS AT THE REQUEST)

అల కంత పు సమృ త పన దశరథుడు, కలుక , రయం చుచక , కడుకు దుం హం - మరతవం - ర ము మూలయ న ఎంచుతూ, ఆయన మ మ న గు ం వ తుర డు పన మటల న మర , మచందరమూ త పంపలన పపడం దలటట ధం : "అయయ! వ తర మ ము ! నువువ వ కం తుర డవు కనుక వ తుర డ చం . అలంటపుపడు, షయంల ఎందుకు అ తుర డవు క ? ’మ ముడు’ ఇంక బలకరడలల దం ందుతు నడు.

పద రు సంవతస ంక ండలదు. అందుక యుదధ గుయడుకదు. కమల తుర న ముడు, సూ యసతమయంక , కమలలు ముకు ం నటల , దర కళుళ మూసుకు డు. ర ళల సంచ సూత - తుర లల ఎకుకవ బలవంతులన కషసుల యుదధం ఎల త డు? వ ర ! యజఞం ర ంచబడడ క కు క సం - ను ర రు త ను. దగగర ఒక అ ణ నయముం - ఈ ననం సుక ంట వ త ను. భటులందరూ అసత ర-శసత ర దయలల ఆ న - సమరుథ ల - రుల - కషసుల యుదధం య క శకత వునన - కక హస వంతుల. నను మతర

పంపక, నూ కదండధరుడ యుదధ భటుల స వ చ, య న ర ణముననంతవరకూ కషసుల యుదధం ర ం దన మట ఇసుత నను. ననున నముమ. ము ం ర ! నువవ న ప ,

కకలు న ధుల న మక కషఠ ధయమ అనుకుంట, యుదధ గుయడుక ప కూనను - లు దయ చకక య - బలవంతు వ , బలహను వ , ఎవ ఎటల లన ఏమతరం య - యుదధ పుణయంల లబుగగల ప - మం లగగల క , దుషుట ల

నడవ య - ము వు కషసుల యుదధం య క సుక వడం యయ ?”

“క కనంద ! కులం య, గుణం య చులు - ఉగుగ ల వంచన చన రు - మనుషుయలను న కషసులను వ ం ందుకు, పప కులంల పుటట - పపగుణంకల - వంచనంట ఏంట య న మనయ మనుషుయడు - పుటుట ంటుర కలు కూ ఇంక య ప బలుడు ముడు, సమరుథ డ , పపమనసుసనన ఆలచ పరు న ను వటల అనుకు నవయయ?


163

ము శవ ! మ ముడు ర ళలల , పకకల ఎవ లక దర డు – కటల ంట మమంట ఏడు త డు. అలంట డు కరడవులల - గుటటలల - టటలల , ంట ఎటల నడు త డు? ఒక ళ డు న మన టల సహసుత ం ? డు ర ణం - డు కషఠ ప ర ణం నటల . తుర లల త ల దగగర

పండుక , ఆ ండు తన తలకందుంచుక , త ల ం తన ద సుక , ఆ ప కథలకు ఊ కటుతూ దర బలుడు, ముళళల - కటక ల ఎటల దర డయయ? కంక బుగగలు ల లుకరు ! ఒక టున వుండవల న ప డు, అడవులల కంద మూలలు ంటూ,

కషసుల యుదధం యడమంట, అ ంత అసం త న కరయ ఆల ంచు. అయయ! ర మచందరమూరతంట కు ర ణం సమనం. క, కు ఎడబటు క త ర ణం ఈ హంల

వుండదు. ను చ వడం కషఠ ంలకుంట ము సుక వదుద . కపుపడు అర ల ఏళళ వయసుస. లకలక డడలు పుటట రు. ఈవయసుసల మమమ న రు యవదుద . కునన నలుగురు కడుకులల ఒక క అడుగుతు ననంట . నలుగురు న, జయషటపుతుర జ న పుతుర డు. డు కక ధ మతుమడు. టల పం త ? పం ఎటల త ?".

( ర మ షుణ వు అవ ర న ర మచందరమూ త మ మ న వ తుర డు పనపపటక,

దశరథు ంక "మ ముడు", "ప బలుడు", "బలకర ముడు" అ అంటడు. మరతవం - పుతర య న వదలలక డు. పద ళుళకూ ండ డు ముడంటడు. ట రలద అరథం సుఫ సుత ం యన మటలల . యు ధ రుహ డు కక వ క కరణం కవలం వయసు తకుకవ వుండడ కదు - కషసుల సవ వం య నందున యుదధం యలడ దశరథు ఉ దశం.

దశరథు మటల పరకరం, ర ము కపుపడు పద సంవతసరం నడుసుత ననదనుక . ఆ వయసుసల క న లత వత హం జ ం . ఆ త వత ప నం ళుల అ ధయల గ డు. అ ధయకండల ఒక క ట పం న బటట , ర ముడు అరణయ క బయలు టపుపడు ఆయన వయసుస 28 సంవతస లు. అ , వణు భరతవయ ం పూత ,

వనపర శసమయంల ము క 25 సంవతస ల , తనకు 18 సంవతస ల అంటుం . మ సందరభంల అరణయ క ముందర తనను చూడ క వ చన ర ము కసలయ అనన మటల పరకరం,

ఆయన కపుపడు 17 సంవతస ల వయసుసం . ఇ జ , ర ము క ఐదవ ఏట ళ జ గుం . వ తుర ంట ళ సమయంల ఆయనకు ఉపనయనమ నటుల పపబ ం . ఐ


164

సంవతసరంల ఉపనయనం జరగడం సత ర రుదధం కబటట , ర ముడు అరణయ క టపుపడు 8+17=25 సంవతస ల వయసస గరహం .

మక క లకషణ న . ఏ షయ న ఒక ట సంపూరణం పపడు. ఒక షయ న ండు-మూడు సంద భలల ప సవ త , అకకడకం ం-అకకడకం ం త క , దటల అం పపడు.

స డ తలంపక, తనను ఎతుత కు వ క వ చన వణు జ న బర హమణు ం న , సతయం పపక శ త న భయప ం . వన క వ చటపపటక ర ము క 25

సంవతస ల పం . అంట: వన సం ళటపుపడు 25 సంవతస ల , వ తుర ంట టపుపడు 12 సంవతస ల అనుక . ప నం లల ర ము జననం - ప నం ఏట వ తుర ళళడం - ప నం ళుల అ య సం - ప నం ళుల అరణయ సం - ప నం ళుల

మక ఆశరమంల సం. ఈ తరం తతత తతలక ల - మరుల పర నతత లు కవలం యధృ ఛకల. పద రవ సంఖయ గు ం మక న పరశనల వుం కూ ).

యజఞ న ఘనం సుత నన కషసుల వృ త ం న వ తుర అ న దశరథుడు

(DASHRATHA ENQUIRES VISHWAMITRA ABOUT THE DEMONS HINDERING THE RITUAL) ఒక పు ము పంపడం ఇషటంలద పూత , మ పు యజఞ న ఘనం సుత నన

కషసులగు ం లుసుక పరయతనం సుత నడు దశరథుడు. వ తుర యజఞ న ర లనుకంటునన కషసులవర , వ కడుకుల , ఎవ ఆజఞపరకరం అల సుత నర , ధం యుదధం త ర - అ త ర ల - శ త ర ల - ముఖముఖ ఎదురు వుం - టునుం , బల ంత, పరమణలంత, లంట, పరభు వరు, ర ము - నల వ చన రు కరయకు పర కరయ ఎటల య అ అడుగు డు వ తుర . జ బు వ తుర డు: "

దశర ! నువువ కుబరు తముమడు - పులసుత మనుమడు - శరవసు కడుకన వణు రు నవు . బరహమవలల వ లను ం డు - కక బలవంతుడు - ప కరమంకల డు - కషస

సమూ ల కూ న మూడులకలను వణకసూత , గడగడల సుత నడు. డు జనందున అలపక యలను, అలకషయం -సవయం యజఞ లను డు యడం లంట యకూడదు. అ ందుకు


165

తుర లను, వకులను పం సుత ంటడు. అల ఆజఞపరకరం టకకడుకులన ఇదదరు కషసులు వ చ యజఞం కన గకుం ఘనం సుత నరు.

ర ము పం ందుకు క ం న దశరథుడు (DASHARATHA REFUSES TO SEND SREE RAMA)

వ తుర ట వణు రు, టక పుతుర ల షయం నం , దశరథుడు భయప డ డు. వ తుర డు పరహతు , కళుళ రవ ప కందును - రుగ బలు , కషసుల ల

ఆలచన ఎల డ పర న త డు. ము సంగతటుం , ఆ తుమల ఎదుట లువ బడడం తనలంట క ధయంక అంటడు. తన దయత తన కుమరు ఊ ఉండ వవమ , తనకపుపడు వ తుర వమ , తనకు డడల చన కంట బరతక చన పరసుత తం వ సమనుడ

త న మ మ అంటడు దశరథుడు. "ము ం ర ! ను వ తం రవ - ర ంచమ ననడుగుతు నను. పుతుర క పుతర కం క ంచడం తం రక తగదు. ంత భగుయడ కనుక ,

ఏళళబటట తపసుస ం న కడుకులను - పరయస ం ల ం న కడుకులను, కళుళ ర -రవకముం కషసుల లు య సన దురదృషటం కలుగబ ం . య ంచడం కులవృ త , కష రయ

ధరమం కక , వరతం - ఫ తం దకకలనన త పరకరం, పుతర కష టటమ ర థసుత నను. ఈ బలు ను పం ంచలను - కష ంచు" అ మనసుల మట త డు.

" వ జతులన వతలు – కననరులు – య లు – కంపురుషులు - గంధరువలు కూ వణు యుదధం యల ! మనుషుయలక ధయమ? వణుడు, రుడ పుపక ఎవ న ,

దరపమణు త డు. నల క - వంట క , ం యుదధం యలను ను. వతలకు అ ధుయల - ఎవ క అజయుల మరణం న న సుం పసుందుల కడుకులు మ చ-సుబహువులు. రు మనుయలు కరు-యము స తూ రు. కక బల లులు. క కక

యము వశ నటల . రు యుదధంల ఆ న , కడుక బలుడు - గు చూ కటటలడు. కబటట , ను పంపలను. ళద ల ఒక న న, ను నల క యుదధం త ను" అ కడుకు నునన తసలయం దశరథుడు ష ర జన న మటలు అన , యజఞంల అ నల య నపుపడు వ చమంటలల - కంటల ం పుపలు కు సూత వ తుర క కప చం .


166

సరగ‐21 (SARGA‐21) దశరథు క ం న వ తుర డు- ర ము పంపమ దశరథు క బ ం న వ షుఠ డు

(VISHWAMITRA’S INDIGNATION ON DASHARATHA‐ VASHISHTA INTERVENES TO CONVINCE DASHARATHA TO SEND SREE RAMA)

అ అ త నననదశరథు క అసతయ లకుం -ఎదుట పరువు తుందనుకక-మ క క నంత మతర యక–ఆలచనలక- వ తుర డంతట మ తుమ చ అ న కూ ఆల ంచక-ఒకడు ప అరథం సుక టలులక-కవలం మరతవం మటల న మటలను నన వ తుర డు,ఈ మూఢు క మం మటల చకకబడడనుక ,కపం చుచక , కనుబ మ న

చూ రంద క భయంపుటట ధం భయంకరం ము , పరళయకల రుదుర ల భయంకరు , ఎం నకటటలను దహసూత -మండుటండల త ధగుగ మ జృం ం అ నల , అసల సవ వ య క ఠ నందున, దశరథు ఏం యబ తు న న ధం , వ సమూ లు భయపడుతుంట-భూ గడగడలడుతుంట అంట ధం :

"ఓ ! రఘువం క అపక త చందుకు పుటటన చు ! లకంల ఎవ క కడుకులు ల ?

కక కడుకులను క నవు? క సంపూరణం ర రు త న మటఇ చ, ను రుజ అ ంత వత, అహంకరం ఇవవనంట ? కంతగరవమ? నువువ కడుకును పంపనంతమ ర న కరయం ఆ తుందనుకుంటు న ?చూ ద ం-ఎలజరుగ !దశర ! లంట సవతఃజఞ నంల , ప అరథం సుకల ,పటటనపటుట ం లనుకు , షయసకుత ,అసతయ , స న నున క పరభువు , ర ముడంతట క తం ర న బరహమ వు పటుట క తు తునకలు

ఖం ం నన పర జనంలదు.హ శచందుర డు ఆ త ప డుకద కనుభవ నందున-ఆయనవంశంల పుటటన వుకూ అటల సతయసంధుడవనన భరమ - ండు క క నున య ం ను. జ తపుప కష ంచు.ఇ చనమటతపపడం కు ధరమమనకుంట,వ చన త ను. అసతయ

సకలబంధువుల సుఖం వుండు".ఇల ఎపుప వ తుర డు తన కకళుళ అదురుతుండ , చూ రు గడగడలడుతుండ , ండు కళళలల పుపలు కు సూత , జృం ం పలుకుతుంట, వతలు

వర పడుతుంట, దశరథు ర ము వ తుర పంపమ నచచ త డు వ షుఠ డు. " జం ర ! వ తుర నువువ ందరప , ఆయ క ఇ త న నవు. ఆత వత ఆయన

తనక కను బయట టట డు. పన త వత నువువ ఆ నమట తపపడం యయమ? మ తుమలు ఒక


167

య ంచడ చం త రు.అలంటపుపడు, మట ద, జ అవలకషణంల రుజ య ం , వరకు లదు మమ ంచుకవడం కంట అవమనం ఇంకకటలదుక ! నువువ వ తుర మనయ చచ అనుకుంటు నవు-అల చూసుత నవు.నువువ పుటటం కకుతథ వంశంల-

పూ ం సతయవరతం- ధ మతుమడనన పర ధ .ఇలంట నువువ అబదధమడవ చ? కు త పపుపలల ం బు ధబలముం .ఎలంట క ట లల నూ చ ంచ రయంగల .వరతభంగం లకుం , ంతం ంచగల హతబు ధగల .సతయవరతుడ రమల న క తగ ం వు.ములల కలల నూ

ధ మతుమడనన రు చుచకు నవు.ఇలంట డు ధరమంత పమటల డవ చ?ధ మతుమ !అ న లకలల నూ దశరథ మ కక ధ మతుమడనన క తసం ం , ఇపుపడుసవధ మ న టటవ చ?"

" జం ర ! ఏం క త న అ నవు. క క పంత వత యన అనవ చ? త న ముందు ప, త వత మటత ప, యక , య లను-బవులను-గుంటలను- పులను-ధరమ క యలను త క ప కలుగుతుం . అందు త, ర మచందుర వ తుర ంట పంపడ కు లన కరయం. అసత రవంతు -కకు న, యమృ న ర ం అ నల , వ తుర రకషణల

వునన ము ఎంతట బలవంతుల - కషసుల ఏం యలరు. కబటట ర ము క ఏ అ యం జరుగుతుందనన భయం లదు. భయకరణమూలదు. వ తుర డంట అంద లంట ము శవరుడు క కదు. వ తుర డంట ను వమనుకుంటు న ?మనుషయరూపం ధ ం న ధరమం-ప కరమవంతులల రషుఠ డు-బు ధబలం కతత కతత పప క యలను యగల సమరుథ డు-మం వర లకు థ నం-లకంల

జంగమ థ వ ల సమూ లకు య అ త ర లు ఈయన వశంల వుంట -అసమనుడు. వతలకు, కననరులకు, కంపురుషులకు, అసురులకు, గంధరువలకు, పననగులకు, గరుడులకు - రంద ల

రుల ంచుకునన క , ఇ ఇలంటవ ప ం లుసుక క ధయపడ మ త ర లు ఈయన వశంల వు న " అ దశరథు అంటూ, ర మ మ తమ ం ప లుసుకల అత చూ , ఇంక నమమకం క ల వ తుర అసత ర సంప త గు ం ఇల పప డు వ షుఠ డు.

"పూరవం భృ వడ ఒక పరజప వుం డు. ఆయన ద ఇదదరు (జయ-సుపరభ) కూతుళలను ళ సుకు నడు. జయవలల క న రూపం ధ ంచగల ప కరమవంతులన ఏ మం -సుపరభవలల

సం రుల అజయ బలవంతులు,అసమనశకతవంతులన ఏ మం క నడు. ళళందరూ అ త ర లయయరు. ట నంట , భృ వడు వ -ఆయన జయం సుత నన లల , తన త బలం సం ం డు వ తుర డు.ఈ షయంల కు సం హమకకరలదు. అ కదు. వు సమన న


168

వ తుర డు, ఎ న అ త ర లను కతతకతత సృ టంచగల శకతకల డు. కడుకుకు అ త ర లు యదనన భయం వద ఈయన పంపు. ఆయ తన క య న ను సుకలక, మచందుర ఇమమ డుకు ందుకు వ చడ అనుకవదుద . కడుకుకు లుక ం ందుక ఆయ చడు" అ దశరథు క రయం పడు.


169

సరగ‐22 (SARGA‐22) మలకషమణులను వ తుర ంట పం న దశరథుడు

(DASHARATHA SENDS RAMA AND LAKSHMANA WITH VISHWAMITRA) తనకషఠ ం లకు న, తన హతులు పనటుల త రయసకరమ ం డు దశరథుడు. వ షుఠ డు

పందం నన దశరథుడు, సం ం , ము ంట పం ందుక, లకషమణు స మచందుర ండు మనసుస డు. ( మలకషమణు దద అ వ సంబంధం కబటట , లకషమణు స మచందుర డు అ అనటం జ ం ).

తం ర లవ కుల త న ధరమకరయ రవహణకు తమను ఉప ంచబ తు నడు క న - ధువరతనులన ఋషులను ర ం ందుకు, క కడు క ంచనునన అధరమవరతనులను ం సమయం

వ చం క న -అవ ర పర జనం సమకూరడం ర రంభమ ం క న -మనసుసల సం షం ఉ పంగుతుండ వ చన కడుకులకు లుత త లతండుర లు మంగ సనం క ం రు. (త లతండుర లు ం రనడం సమసంకరకు కదు. రషఠ వ న బటట త ల ముందు పపబ ం . మ క యరథ

పం టపుపడు త లతండుర లు ం పం . అ త ల వ పర నం). తరు త పు హతుడు భ న మటల హతం క - క కషసులవలల బధలుకలుగకుం మం రం రు. దశరథుడు

ర మచందుర తన దగగరకు చ, రం సనచూ , ద , మ ర అంత తమ సం సుత ండ , బరహమ సమను న వ తుర క మలకషమణులను అపప ం డు.

’కసలయ నందను న’ ర మచందరమూ త అవ ర పర జ క అంకు రపణ యబ తు నడు కబటట , వతలు భశకు లను పరద శం రు. (దశరథ నందనుడు అనకుం -కసలయ నందనుడు అన క కరణముం . దశరథు ల కసలయ ఎదురు మటల డకుం , తన కడుకుకు - నన నపపటక, ఘనకరయం అవకశం వ చం క న సం షం అనుమ ం ం కనుక అల

సంబ ం వుండవచుచ). భ షయత ల ఈయనను ఆశర ం , తన కుమరు న హనుమంతుడు ధనుయ తనకూ క తక ంచబ తు నడనన సం షం యు వుడు ఆయనకు ( ము క) మరగంల ఆయసం కలగకుం , తనకు త న ధం , సు సనల లల లల సుఖం క టటుల డు. ఇక తమకు కషసులవలల భయం లద -జయ న , రయం , వతలు బహరంగం దుందుభులు ం రు.

భూజతలు (వృ లు - భూజతంట త) తలంబర లు యబ తుననటుల పూల న కు ం . సూరయకరణలు కకుం సనన తుంపర న కు ం . వతలు కనబ చన భశకు లను


170

చూ న అ యపుర సులు, బరహమ కుమరుడు - క కనందను న వ తుర ంట భం ర మచందుర డు ళుతుంట, శంఖలను - న లను సంకులం ం రు.

ముందు వ చూ సూత వ తుర డు తుంట, తన నుక లకషమణుడు నడుసుత ంట, ఎడమ లుల ధ ం - ముమల ముమలు టుట కునన ధం ము దన టుట క సుత ంట - చూ క

సం షం క ం ధం భూషణలు రుసుత ంట - తన పరకశం కుకల న లుగుతుంట - పురంల వునన త ర పురుషులు ఒక ఒకరు మటల డుకకుం ఏకగరత తన చూసుత ంట - కందరు త రలు పు పంజలులు చలుల తుంట - కుకలు కకటలల టటుల యలు గుతుంట - మూడువందల ఏ మం తలుల లు డల ద లబ కటకలనుం కనబ వరకూ పరవశల ం , కక చూసుత ంట,

ర మచందరమూ త ళుత నడు. తులల లల ంబులు ధ ం - తలకు ఇరు పుల ండు మూపుల ద ండంబుల దలు ం - మూడుతలల ములల క సూత - ళళకు బబలు తగులకుం తుత లు డుకక - తమ హకంతులు ప కుకలవరకూ య సుత ంట - హం ం ఆభరణలు ధ ం - ందరయంల మనమధు ం - న కటుట లల ఖ గ లనుం - బరహమ వు ంట అ వ వతలల , వు నుక ళ కుమర వ ల , ర మ లకషమణులను వ తుర డు డుక యడు.

బల-అ బల దయలను ము క పన వ తుర డు (VISHWAMITRA IMPARTS THE SECRET BALA‐VIGOUR

AND ATHI BALA‐VITALITY VIDYAS‐SECRET KNOWLEDGE TO SREE RAMA) వ తుర డు ర మ లకషమణులను సుక ఒకటననర ఆమడ దూరం , సరయూ న

ట, ద ణం పునన ఒడుడ కు , " మచం ర ! రఘు మ! య ! త ఆలసయం యకుం ళుళ సుక . అసతమనం కవ చం . కు బల-అ బల అ ండు మం ర లను ఘరం

ఉప త ను. అ నువువ ప త , ల బడ క - ఆక దపుపలు వుండవు. ఈమం ర లవలల క ఫల ంత అ పపలం. నువువ దర తు న, హచచ కత ప పర యనం వు న, కషసులు నం యలరు. భుజబలంల కవరూ సమనులుండరు. ందరయంల- రయంల అసమనుడవవు వు. క త

లకంల తుం . ఈమం ర లు బరహమ సృ టం న కనందున మనయ నవ అనుకవదుద . టవలల బు ధబలం, యుకత, తురయం లకతతర -జఞ న క త . మ మం ర లు

జ ం కుం సన బరహమచరయం, ధరమబు ధ లంట సదుగ ణలు లవు న . అందుక కసుత నను.


171

నువవనుకునన పనుల న ఫలవంతమవు . సం హం లదు. ట ను కసుత ననంట, తుర క నం కలంట ఉతతమగతులు కలుగు , అలంట కూ వలన కలుగు ." అ ము యయట మటల అంటడు. ( జనం, కర డు, ఆమడ అ దూ లు ఒకకకక ధం -ననం , పుత ంటరు. ఒకటననర ఆమడ-ఆరు కర సుల దూరమంట రు ం ’ పర ర రథం వు’ అ

అనుక . సరయూన రంల అ ధయ వుం . వ తుర డు న వు దూరంల వుంద అనుక క ఒకటననర ఆమడను దగగర ల వుంద ంచకూడదు. ఆలసయం యకుం ళుళ సుక రమమనడమంట, కటప సమయం అ ంద , ర ళలల మం ర లుప ంచకూడద

అనుక . ళుళ అ లలగనంల బయలు రు కబటట , బలురు కబటట , 15 ళుల న ందుకు 5 గంటల సమయం పటుట ండవచుచ. మ షయం ఇకకడ లుసుక . మం రప శం ం డు -ఆచ ం -ఏకగర తత ం గరహం . మం ర లను తుర క ఉప ం ).

బల-అ బల మంతరం: బల బల ః టుపరుష ఋ ః య ర వ య ర ఛందః అక కరమక జ యః రస గః కల య షడంగ యసః యనమ అమృతకరతల దర సరవసం వ యవఘహరణసుద ద మయూఖ పరణవమయ క సక కర హ సతత మనుభ హం బల బల ఓం హరం బల మ హరం మ బల కలం చతు వధపురు రథ ధపర తతస తురవర మక హరం వ ణయం భ గ వసయ వర మక_అ బల సరవదయమూ త బలసరవ ద ర ప మహ న జ పరచు యపర దయ మక పరణవ ర క మక హుం ఫట వ ఏవం వన కృతకృ య భవ ర ఏవ సలక ం జయ ఇతుయప షత ఆ యయ త ం ః

వ తుర మటలు నన ర మచందరమూ త, ఆచ ం , ఆ ండు మం ర లను గరహం డు. ంట ము జం శర కల సూరుయ ల పరక ం ం . ఆ త వత గురువు పన ధం న తతంగమం పూ త డు. ఆ రక ముగుగ రు ఆన రంల సుఖం గ రు. దశరథమ ర కడుకులనందువలల రు ఆగరభ రమంతులు - సుకుమరులు - కషటమంట


172

య రు. అ నపపటక, క లుపడ ప చ గ డ న పండుక , వ తుర బుజజ ంపు మటలు ంటూ, దర యరు మలకషమణులు.


173

సరగ‐23 (SARGA‐23) కసలయ సుపరజ మ – సర జనయ

(FORTUNATE IS KOUSALYA TO BEGET YOU‐SREE RAMA AS HER SON) అరుణదయ ళల కుకల న లల బడుతుంట, ఇక లల రనుం కనుక, వ తుర డు, లత

ప చక ఆకుల పరుం న సూరయవంశ జకుమరులు - మలకషమణుల వదదకు రమ : " కసలయ సుపరజ! , మ! సర జనయన లముమ- కసలయ నంద , మ, కమలలచ , సంధయ వ త ం . వత కరయం, సం యవందనం య లముమ" అంటడు. వ తుర డల ర అన , ర మ

లకషమణులు -ల -ఆచమనం -సరయూ న ల ననం - ఆచమనం - య ర జ ం -అరఘ ం దలన క యలను ర చ, రమల న మనసుస ఆయనవదదకు నమసక ం రు. సం షం పరయణ క ఉ సహపడుత నన మలకషమణులను తన ంట సుక వ తుర డు ళుతుంట, ల జకుమరులకు గం సరయూసంగమం క ంచ ఆపర నచూ

ఆశచరయ యరు. ఆసథలంల మ జవంతులన మహరుష లు ల సంవతస లు ఎటువంట ఇబబందులల కుం , షఠ తపసుస రు. మం నడవ గల మలకషమణులు ఆపర న చూ , సం షం , న గు ం లుసుకదల వ తుర ఆపుణయపర శ వ ద -అకకడునన ఆశరమం ఎవ ద -అకక వరుంటర అడుగు రు.

(కసలయ సుపరజ అంట: ఎటువంట మం డడను కనడం వలల కసలయ పపద ం న అరథం. ఇల పుపక క , కసలయ కక మం కుమరుడు ర ముడు అ అరథ చటటుల పుపకకూడదు. మచందరమూ త క నందువలల కసలయ పర ధ కకక ధనుయ లం క , కసలయకు

పుటటనందువలల ముడు ధనుయడుకలదు. మక ఈ అరథం వ చటటల ండుమూడు సంద భలల త షయ న. తం ర రు పపకుం త ల ందుకు పడంట: ర మచందరమూ త రసుత ననపుపడు

భకుత లకు రమంతుడు నూ-శతుర వులకు సంహ ం డు నూ క త డు. కబటట సుఖం రసుత నన ర ము లపబ న వ తుర డు ఆయన ర క క గయసంప త చూ , చన ప

మ చ , వర ం , ఆ ! ఇలంట రమంతు క త ల కవ క కసలయ ఎంత తపసుస ం క అ సమయం కసలయ సుపరజ అ సంబ ం డు. మ షయం: వ షుఠ డు పన

త వ ము పం ందుకపుపకు నడు. కసలయ , ఎంతపుతర తసలయం వు న, దరం ఆలసయం యకుం అం క ం ం . ఆ ం కుకలు టుట తుం న సం హం న వ తుర క కసలయ గుణ


174

మహమ చూ అబుబరప డ డు. అ జఞ త క చ ఆ రు సమ ం పుపడు. శర అ క , కసలయ అ క , ఘ అ క లువలదు. " మ" అన క కరణం: అత ంద య క అ చరువందడ ).

ము క వంగ శ వృ త ం న పన వ తుర డు (VISHWAMITRA TELLS RAMA ABOUT THE VANGA DESA)

సరవ ఞ న ము ఏ య ల తనను అడుగుతు నడ క - ఏ శ మనకంట క - మన ల మనం మ క అనుకకుం , బలురు ఉ సహం సంగతులు లుసుక లనుకంటు నరుక న సం షం , రునవువ పరశనకు సమ నం పపడం దలటట డు వ తుర డు. పప న- వరహత న ఆ ఆశరమ వృ త ం న క

య య ల: " పూరవకలంల మనమథుడు సవరూపం క ం లల వు కకడ తపసుస సుత ంట, రవ ఆయనకు సపరయలు సూత ం . వు తపసుసను దురుబ ధ మనమథుడు ఘనం సుత ంట, కమ న జఞ న దగధం య కబటట , తన సట మంటల మనమథు బూ ద డు వుడు. అపపటనుం హంల మనమథు క అనంగుడు అనన చం . మనమథు కకడ అం న

వద నందువలల ఈ శం అంగ శం అ పరఖయ ం ం . అ ఈ ఆశరమం. ఇకకడ కందరు పప తపసువలు, రుదర షుయలు, తరత లు -వంశ రంపరయం వుంటు నరు.

రందరూ పుణయ క యల సుత ంటరు కబటట , క లంటవు. మన ఇకక వుం , పు సరయూ న జలలల ననం - దుధ ల -ప తర న మం ర లను జ ం -అ నహ తర క యలను రుచక , బర హమణులను ద శం ందుకు ం". వ తుర ల పుత ండ , తపససంపదవలల

దూరదృ ఠ చూ న వరుష లు చన షయ న లుసుక బయలు అకక క వ చరు. చ,

కల , వ తుర క అరఘ ం- దయం , జకుమరులకు ఆ ధయం ఇ చ ఆద ం రు. కథలల కలయపనం న ఆముగుగ రూ, సంధయ చ షఠ య ర మం ర లను జ ం రు. ఆ త వత

వ తుర డు కథలు పూత , హయగుణలులకుం -మ హర న కలయణ గుణల క గునన మలకషమణులను దుద రపు చడు.


175

సరగ‐24 (SARGA‐24) సరయూ వృ త ం న ము క పన వ తుర డు

(VISHWAMITRA NARRATES ABOUT RIVER SARAYU TO SREE RAMA) ర మచందర చరణర ంద ప గం వ కమశరమ న ప తరం ం , ఇక

టకశరమ నప తరం ం లనన తలంపు మ లకషమణులను సుకు బ తు నడు వ తుర డు. ఉదయ మ లకషమణులు ర త సం యవంద కరయకరమలను రుచకు , పయన ,

ముందు వ తుర డు నడుసుత ంట ఆయన ంబ రు నడసూత , గం న రు. అకకడునన మునులు రు బ తునన సంగ ముం లుసుకు , వను దధ ం వుం , వ తుర

కదురు వ చ, వ అమ చమ - జకుమరుల స గం న ఆలసయంకకుం టమ ర థ త రు. అం క ం న ఆయన వ కక, న టుతుండ అలలు ఒక మ ట

కటుట కుంటుననపుపడు పరబ న ధవ నన మచందరమూ త, "ము ం ర ! న టల పప ధవ వసుత ం . ఇ అలల వలల వసుత నన ధవ ? లక మ ందుక వసుత ం ? సం హం రుప" మ

వ తుర అడుగు డు. ర మచందరమూ త అ న పరశనకు సం ం న వ తుర డు, రమ సరయూన చ తరను - పుటుట పూ వతత లను ఆరంభంనుం పడు.

" బరహమ వుడు తన సంకలపం కలసంల ఒక రువును సృ టం డు. తన మనసం సృ టం డు కనుక క ’మనస సరసుస’ అ , నుం డ వ చన ఈ న క ’సరయు’ అ రుల వ చ . సరయూ న అ య నగ న కుతూ పరవహం , ఈ పర శంల గం న ల కలుసుత ం . సరయూ న ళుల ఎతుత నుం గంగల పడడం వలల , ండు నదుల ళుల సుకు ఈ శబదం వసుత నన . ననందుక గం సరయూ సంగమం అంటరు. (సరయూ న అ ధయకు పడమట గంల ఆరంభ ,

ఉతతరం , తూరుప పుక చ, అంగ శంల నుం పరవహం గంగల కలుసుత ం ). ఇ క పుణయ రథం కబటట శరదధ నమసక ంచ" మ వ తుర డన మ లకషమణులు ము పనటల , న ద ణపు డుడ కు రు. అకకడ వ , ముగుగ రూ క నడకన పరయణ తుండ , ల భయంకర న అడ రు రు. మనుషయ సం రం ల కరడ చూ న మ లకషమణులు, భయంకరం క సుత ం ఆ కరడ ల వుం వర పర న త రు. గం న క ద ణపు డుడ న వునన ఆ అడ టకరణయం. తు మక టల , టల , చండరల , కక తు మకల , ఏరు మదదల టల , బ లు దరు దల , గు టల , ఇతర రకలన మ న వృ ల - ఖడగ మృ ల , కణుదు గల , ఎలుగు


176

డల , అడ దుననల - ట నట కల క క భయంకర ధవనులు ప కుకల వరకూ య సుత ండడం చూ క గులు పుటటసూత అందులక రబ డ క కషటం వుం .

మలద-కరూశల వృ త ం న ము క పన వ తుర డు (VISHWAMITRA NARRATION OF MALADA‐KAROOSHA TO SREE RAMA) "ఈ వ న పూరవకలంల వతలవంట రు ఏ పటు రు. ఈ ర ంతమం ధన నయ

సమృ ధ క , లకులంద ర ంచబ . మలద మ , కరూశ మ ఈ వూళల రుల . పూరవం ఈ సథలంల ఇందుర డు కశయపు కడుకన వృ ర సురు చం నందువలల అత క బరహమ హ య తకం త ం . ఆ షం వలల ఇందుర క ఆక -మలం డవడం జ ం . ఇందుర క క న బధను- న ల ం ందుకు వతలు ఆయన వయ థ లల ననం ం రు. ం ఆయనకు బరహమ హ య తకం ల ం . ఆక , మలం- ండూ ఇకక వడం వలల , ఇకకడునన ఒక పర క మలద మ -

మ పర క కరూశ మ ఇందుర డు రుల టట డు. ఈ లు ఖయ శయం అల రుతుంట, పరజలు ధన యల సమృ ధ వుం రు” అ పడు వ తుర డు.

ము క టక వృ త ం న పన వ తుర డు (VISHWAMITRA NARRATES ABOUT DEMON TATAKA TO SREE RAMA)

"కంతకలం గ న త వత, ఈ ర ం క, క న రూపం ధ ంచగల శకత వునన- యనుగుల బలంగల, టక అ ఒక యకష త ర వ చం . టక, సుందుడు అ క య, ఇందుర సమన న బల ప కరమలు - గుండు బహువులు క , లక రుదధ చరయలు సూత - కు థ తు - వతలకు భయంకరు - ము శవరులను, బట రులను, దువులను ంటుం - మ చుడు అ చ కషస కడుకును క ం . డు పర ఈ ర ంతంల క ం న పర నడం , ఇ క శమ నం మ ం . మలద, కరూ లు రూపు ఖలు మ , భయంకర న కరడ తయర ం మ" అ అంటడు వ తుర డు. అల ఆ శం ఏ ధం డుకబడడ వ ం , టక వ ం

సథలం అకక క ఒక ఆమడ దూరంల వుంద , తన భుజ బలం టకను చం , ఆ పర న ఖదంల , తన ఆజఞ ను రం యల ము ఆ త డు వ తుర డు. (మంతరం ఉప ం న డు గురు నందున, అత క, ఆజఞ ం అ కరం వుం ). బరతుకు ఆశ వునన వరూ తమల అకకడకు ర - వ క భయపడు ర , టకకు భయప న వరూ అకక క లద వ తుర డంటడు.


177

సరగ‐25 (SARGA‐25) టకను శ ం న అగసుత డు

(AGASTYA CURSED TATAKA) లకంల య లు దురబలులు అనన రుంద , అలంటపుపడు ఒక యకష త రక ఎటల నుగుల

బలం క ంద సంశయం బు చడు ముడు. జ బు : " పూరవకలంల స ర సంపనున న సుకతుడు అ పప య డుం డు. క సం నం లక వడం , బరహమ కరకు తపసుస డు. సం ం న బరహమ, క కడుకును ఇవవకుం , నుగుల బలంగల కూతురును ఇ చడు. అ రూప యవ లు క నపుపడు, సుకతుడు, ఝరుఝ కడుకన సుందుడు క చ హం డు. క మ చుడు అ కూర రు న కడుకు పుటట డు. సుందుడు అగసుత వలల మరణం డు. గు చం న అగసుత ద పగపటటన టక, కడుకు మ చుడు క , కుకలు కకటలల ధం అరుసూత ,

అత చంపబ ం . కప ం న అగసుత డు, మ చు కషసుడు కమమ , టకకు సుందర రూపం భయంకర రూపం కల ల - మనుషుయలను ంటూ, కర ముఖం సంచ ంచమ శ త డు. పగరసుత లన టక కషస రూపంల, అగసుత డు సంచ ం న పర శంల మనుషుయలను ంటూ -

వూళలకు వూళల డు ం " అ వరణ ఇ చ, బర హమణులకు లు క ధం , దయను ,

టకను చం , క తమంతుడవు కమమ ము అంటడు వ తుర డు. టకను చంపమ ము క బ ం న వ తుర డు (VISHWAMITRA ENCOURAGES SREE RAMA

TO ELIMINATE AND KILL TATAKA) " టక కక బల . పం వలల కూర రు లం . అలంట న నువువ తపప మ మగ డు-

ఎంతట -ఏ లకం , చంప క పూనుకడు. యుదధం య యడు. దయ గుణం , ఇతర సంద భలు ఆల సూత , త ర చం పం వసుత ంద ంచ వదుద . ఇలంట ఆలచన జకుమరులు యకూడదు. సరవకల స వవసథలల నర ల కుమరుడు, లుగు వ ణ ల

ర ం సన ధరమముం . ’ జ కుమరుడు క , ధరమం , పరజలను ర ం , అధరమం పరవ తంచవ చ?’ అ నువవడగవచుచ. భూ ం రు, పరజలను ర ం ందుకు, కూర ర -కకు న, పం వ చ -పుణయం వ చ , తన ంద ప డ , ఏ ప య సం . ఎందుకంట, ను , లకంల అ కమం క . తన మం మతర చూసుకుంట-చూసుకు


178

వూరుకుంట, లకం పం కల చుచ. అందరు న అ న లవలన ను డడం మం ? కక ఒకక ప వడం మం ?. అసతయం సతయం, అధరమం ధరమం సమయం వ చనపుపడు, చకక ద మరథ ం వునన డు, ఉ ం వూరుకుంట, ఆ పం క తగులుతుం . ఎంద మనుషుయలు, ఆవులు టక మూలన ర ణలు కలపతుంట, నువువ ళలను ర ం శకత వుం కూ , మనం వూరుకుంట, - బర హమణ హ య షం కు కలుగుతుం ”.

“ త ర వధ అధరమమంట, కరణం - అధరమం , ఇంత మం ఈ కూర రు లు చంపుతుంట, ర ం శకత వుం కూ , సహం వూరుకవడం ధరమమ? అల వూరుకుంట, కరమకరమం దుషుట లు పరబ రు. షుట లు హత రు. ఇ పరజ రకషణంట? ఇ ధరమ సం థ పన? అధ మ న ధరమ జ ం , అధరమం జ ం లనుకుంట, ఇరువు క లదుక ! ఒక కుకవ-మ కరు తకుకవ అన క లల దు. ఇరువురు అధరమ వరతనుల! అధ మ న ధరమం జ ం ల అనుకుననపుప , అ ఉతతమ న మరగమవుతుం . అ కనుక ధయం కక , అధరమ వరతనులను, అధరమ మరగంల జ త , అధరమ చం నటలవుతుం . వలన, అధరమవరతనుడు ధరమం -అధరమం డ వ సుత ం . కబటట , కూర రులను కూర రం నూ-కుటలులను కుటలత నూ-అధరమ వరతనులను అధరమం , లక హతం క అణచడం తపుపకదు. నువువ జకుమరుడవు కనుక పరజలను రం ంప య . పరజలు కరణం చసుత ంట చూ డు కడు.

నువువ అధరమ కరయం యల ను పుపతు నన అనుకవదుద . నూ క నళుల జయం ఏ న -పరజలను ం . కందుక, సత రం చదవడం వలల -అనుభవం వలల , జ ధరమం లుసు. ంతవరకు పం జయ రం వహం జపుతుర లకంద క వ తం స తన న ధరమం. కబటట క ధం పరవ తంచకూడదు. టకకు సమ త న అంట అధరమ -ధరమం అంట యదు-

అధరమం అంట ర . కబటట న చంపు. మచం ర ! కు ను పన షయలకు పూరవ దృ ట ం లు న . చను కూతురు మంథర భూ చం పరయతనం సుత ంట వజర ర ఇందుర డు చంపల ? లకంల ఇందుర డుండకుం ల సంక పం న భృగు మహ ష రయను- కుర

త ల షుణ వు తన చకర ర చంపల ? లద కదు-అధరమ పరవరతన గల త రలను చం న లంద వు న ంక. కబటట ను వంక ఆల ం సన ప లదు. ను పనటల టకను చంప" మ

వ తుర డు ము క పలు లు బ త డు.


179

సరగ‐26 (SARGA‐26) టకను వ ం న ర ముడు

(SREE RAMA KILLS AND ELIMINATES TATAKA) వ తుర డు పన మటల న పప షయలను బ ం ను-యుకత యుకతం ను

వుండడం , మచందరమూ త తనల ఆల ం డు కంత పు. " త ర వ పం అ సుత ం . గురు న వ తుర అధరమ పరవ తన టకను చంపడం పం కదంటు నడు. ఆయ ందుకు అసతయం ప తన అధరమ కరయం త డు? ఏ , ఈ ధరమ-అధరమ రం కు ప లదు. ండు సభల తన తం ర వ తుర డు పన పనుల న యమ పడు తన . జనకుడు ఆజఞ

జవ టకూడదు. ర ం . కబటత ధరమ - అధరమ ము ందుర ఇషటపరకరం నడచుకుంటను" అ రణ ంచుకుంటడు.

తం ర ఆజఞ పరకరం బరహమ సమను న ఈ బరహమ ఆజఞ ర రు ద మ అనుకుంటడు ముడు. "అల త , గురువు ఆజఞ - జనకు ఆజఞ, ండూ ర చన నవు ను. కవలం దయ గుణం కరయం ర రచక , ఇరువు ఆజఞ న నవు ను. కబటట ఇక సం హం సన ప లదు" అ శచ ంచుకునన ముడు, వ తుర చూ , తుల త నమసక ం " ము ం ర ! బర హమణులు, వులు, లు సుఖప ందుకు ఆజఞ పరకరం టక ను చంపు ను" అంటూ, కుకలు వూ ధవ

వ చ ధం తన అలల డును ల డు. వులు ప టటుల వ చన ఆ ధవ నన టక,

హుంక ల - భూ , కుకలు ప ధం గ జసూత , ము అలల ర ట ధవ వ చన కుకను ప గటట , దబుబ -దబుబ అ ధవ సుకుంటూ, లు ల కటుట కుంటూ, భయంక కరం రునన పు ం .

న గమ ం న ముడు లకషమణు అంట ధం : " తముమ , లకషమణ ! ఈ కష ఎల కర షం , భయంకర హం , గులు పుటట ధవ సుత ం చూ ? భయంకర న రూపం

చూ నంత ఎంతట రుల గుం లు బదదల ంట వ ? కవలం హ బలం మతర కకుం , అసమన న మయ దయకూ కచుచ. ఎవ క న జ ంచడం సులభం కదు.

వ తుర డు సతయ పడు. నవరూ జ ంచ లక వడం జ . న చం . కక , త ర ఎటల చం లనన కరుణ ననున సుత నన . అందుక న చంపకుం , ముకుక- వులు క , గమన న అణ , నకుక టటుల త ను. ం భయం క డడ పనులు యదు" అ


180

అంటుండ , ఆ కష తులు క త హూంక సూత , ము ద పడబ ం . ఎపుప టక భయంకర ఆకరం ము పడబ ం , అపుప వ తుర డు, హుంకరం అ ం ,

" మభదుర క జయం-జయం" అ ం డు. టక కూ దూరం నుం ము న కు ం ం . వరపడడ ముడు పర ఏం ద మ ఆల సుత ండ , టక మయ మ లకషమణుల ద వువ- వువన, రలు- రలు , ళల న మం లకుం కు ం ం . షటలకు క ం న ముడు బణలను కు ం టక ండు తులను న క డు. చంపన - ముకుక వులు మతర క త న అనన పన మటలు జఞ త క చుచకునన లకషమణుడు, ఆ ప యద , క దూక, ముకుక వులు ఖం త డు. అంతమ ర న అ నుకంజ యకుం , జృం ం - రూ లు ధ ం - కళళకు క ంచకుం - మయల - మ భరమణం క ం ల ప తం ళల న కు సూత ఎ ంచ ం .

టక కరమ న- న గమ ం న వ తుర డు ము మనసుల ఆలచనను లుసుకునన వల, " మ ! దయత చ చంపకుం వూరుకు , త కటుట

మనుకుంటు నవు. అదటల కదు. డు నడవ కల . త ర ప కరమం కల . యజఞ లు శనం శకతగల . న చంపటంల ఆలశయం త , సంధయ , ఇక చంపడం అ ధయం" అ

హచచ త డు. ఆయనల అంటుండ , టక ళల న కు సూత , మయ బలం తనను స సుత ంట,

అ కనబడక , ధవ బటట గు తం , బణలు పర ం ముడు మదం అణ డు. తన మయలు ష ర జనం కవడం , ట వ , పరతయకషం ఎదు చ, వువన ఒ ల ల తన ద పడబ , ముడు భయంకర న - కషణ న బణ న సం ం , ముమల టుకు టటుల యడం , ఆ కష చ చ , భూ అ టటుల ద లుమ ప ం . అ

చూ న ఇం ర వతలు, దుషట కష చ ంద సం ం రు. ఇంతట బలవంతు కవలం బణల మచందరమూ త సంహ ం డు - ఆయనక కనుక అసత ర బలం వుంట ఎంత కరయ యగలడ గుడుతూ ర ము పూ ం రు వతలు.

( ర మచందరమూ త అవ ర కరయ ధురంధరతవం త ర వధ ర రంభం అవుతుం . త ర వధ పం అ మయణ పుతుం . భరత కయం - హనుమంతు కయం అ షయం య సుత ం .

అలంటపుపడు ర ముడు ఎందుకు త ర వధ డు? భగవ గ త పుటటం ఇలంట సంశయ వృ తక. అరుజ నుడు, ర ముడు - ఇరువురు కష రయుల. సవధరమమ , బంధువులను చం పం వసుత ంద ,


181

భయప డ డు అరుజ నుడు. సవధరమమ , త ర చంపవ చన , శంకం డు ముడు. కృషుణ డు అరుజ ను క ఏం ఉప ం - వ తుర డు అ డు ము క. సవధరమ రవహణ తన అ ర మచందరమూ త ఆసకత లక డు. అందుక ర ముడు టకను చంపడం షం కదు).

ఇం ర వతలు వ తుర దగగరునన భృ శవనందనుల అ త ర లను, లక సంరకషణరథ , మచందరమూ తక అపప ంచమ ఆయనున ర థ త రు. ముడు యవల న క యల న వు నయ ,

అసత ర జఞ నం లకుం అవ న ఎల త డ ఆయనున అడుగు రు రు. అసత ర నం య క వ తుర క ముడుకంట గుయ న డు మ కరు క ంచడ , అందుక, ఆయన దగగరునన య

సమూ ననం ము కవవమ ప రు రందరు. వ తుర డు మటలను ,

ము కగ ంచుకు , రమ రసుసను ఆఘర ణం , అపపటక సం య సమయం అ ంద , ఆ ర అకక గ ఉదయం క , తన ఆశరమ క మ అంటడు. స ననన మ లకషమణులు, ఆ మూ ర, అకక వుం యరు. ఆ వనం కూ టక వు పం న ల , కతత గుళుల -

పూలు గుతుత లు-గుతుత లు క ం , తర రథమ రునన కుబరు ఉ యనవనం ల అ సూత ,

సుందర ల మక స భూ ల అగుపడ ం .


182

సరగ‐27 (SARGA‐27) ర ము క య త ర లను ఇ చన వ తుర డు

ఆ ధం ఆ ర అకక దు ం ,మ నడు- లుగవ ఉదయం క , ముదుద బలకులన మ లకషమణులను దర ల డు వ తుర డు. ర మచందరమూ త చూ , " య , మ ! మచం ర ! నడవ క కం సం షం క ం . మనుషుయల , వతల , కషసుల ,

య ల , గంధరవ-కననర-గరుడ- దుధ ల సమూ ల , యుదధభూ ల జ ంచగల రషఠ న అ క అ త ర లను క త ను. సుక. ట ను వటట శతుర వు అణ , వశపరుచకగల రు భూ పర ధ కకుక వు" అ అంటడు. వవబ అ త ర లను వ త ధం వ తుర డు:

"దండ చకరం-ధరమచకరం-కలచకరం- షుణ చకరం-ఐం ర సత రం-భయంకర న వజర సత రం- వ లం- బరహమ రం-ఐ కం-బర మసత రం- దక ఖరుల ండు గదలు-వరుణ శం- రుణసత రం-ధరమ శం -కల శం-

ఆరదరం, షకం అ రుల నన యశనులు ( డుగులు)- యణసత రం- కం- అ న వ క న ఆ నయసత రం - ఖ సత రం- యు యసత రం- హయ సత రం -కర ం సత రం- కషసులు ధ ం కంకలం, ముసలం,

కంకణం, క లం - యధ సత రం-నందనం అ ఖడగ ం-మన సత రం- ంధ వసత రం- పరశమనం-పర వపనం-సక సత రం- దరపణం - షణం - సం పనం - లపనం - కందరుప క రయ న దరపకసత రం- సత రం-హనం-సంవరతకం - మనంబు - మనం - తవషట రసత ర న సు మనం - భ గ సత రం – సత రం - సత రం".

ఈ అ త ర ల న కమరూ ల , మ బలవంత నవ అంటూ, వ తుర డు అ నట ము క చదను సుకమమంటడు.

అంటూ , తూరుప ముఖం ఆచమనం , ఆ అ త ర ల మం ర లను ఆయనకు ఉప ం డు. ఇ న అ త ర లను ఒకక సం ం లంట వతలక ధయపడదు. ట నట

వ తుర డు ఉ ర బు ధ ర ము క చడు. ర ముడు కూ కక షఠ జపం ంత వత,

ము ందుర ఆజఞ పరకరం, ఆ అసత ర-శసత ర సమూ ల న, భృతుయల మచందరమూ త ం . తనకు పరతయకష న అసత ర వతలంద తన హసత ప మల క, వక ం , తనకు అవసర నపుపడు లు త ను-అపుప చ తన అవస న రచమ -పరసుత క మమ క ల య , రందరూ

తమ తమ ఇ ట ను రం ల యరు. ర మచందుర డు సం షం అ శ ంచ , క ం న మనసుస , వ తుర క నమసక ం పరయణ తూ, తనకునన సం లను ఆయనన రుచకుంటడు.


183

సరగ‐28 (SARGA‐28) ర ము క ఉపసం ర అ త ర లను ఇ చన వ తుర డు

(SAGE VISHWAMITRA ACCORDS SRIRAMA THE ANULMENT MISSILES) దయవంతు న వ తుర డు వ సమూ లక లభయం క అ త ర లను తనక త

సుకు న , అ , శతుర వులు తన ఏ అ త ర న పర త , ను న ఎదు కవ క ఏ అ త ర న ఉప ం లన - అ ధం , ను పర ం న అ త ర న ఉపసంహ ం లంట ఏం యలన, వరం పపమ ము ందుర అడుగు డు. ర ముడు అ న షయల నటక వరణ

ఇ చడు వ తుర డు. "సతయవంతం - సతయక త - పర రం - రభసం - ప మఖం - అ మఖం - ల కష షమలు - ద కషం - దృఢ భం - సు భం - సు పత ం - దశ రషం - శ దరం - శతవకత ర శరం - కృశనం -

జయ షం - పదమ భం - మ భం - దుందు భం - శయం - - బహువు - రు - రు రం - ధనం - మ బహువు - షుక - తయ శమనం - హ దరం - గంధరం - మకరం - నయం - తృవు - మనసం - కర ర శరం - భూత శరం - కమరు - ఆవరణం - హం - కమరూపం - సరవ భం -

జృంభకం - సం నం - వరణం - అనంతం - వంతం": రందరు భృ వ కడుకుల , క న రూ లు కల ర . జ ం ట ం మణుల , పన వ తుర డు అవ న ర ము క చడు. ఆ మం ర లను కూ ఉప ం డు. (ఈ అ త ర ల న అవ ర పురుషు న ర మచందరమూ తక యవ కదు. కక , మం ర లను రుచక లంట, సదుగ రూప శం అవశయమ లక క య పందుకు, ట వ తుర వ ం డు).

ఆ అ త ర లల క న క న శ లు కల - క న త ర న జసుస కల - క న సుఖ త - క న మండుతునన అ న సమన న - క న గల వుంట - క న సూరయ చందుర ల జం వుంట . అవ న మచందరమూ త స ం , తులు జ ం , " పుండ క ! మచం ర ! ము

కంకరులం. కతతవరం కదు. టల ఆజఞ త అటల నడచుకుంటం" అనడం , ను సమ ం నపుపడు వ చ తన కరయం చకకప చ మమ కరు డు ముడు. వంట అసత ర మంతర మూరుత లు తులు జ ం , ర మచందరమూ త తమను అనుగరహం వక ం డనన సం షం ఆయనకు పరద ణ మయమయయ . తదుప , వ తుర ఆజఞ పరకరం సం త ర ల న మచందరమూ త లకషమణు క ఇ చడు. ఈ ధం దదరూ ఆ దయలన న చన రు.


184

ర నల ల రషఠ న సదుగ ణలుగల ఆ బలురు వ తుర ంట సమయంల స పంల కండ పకక అంద న టల గుంపు క ం ం . మబుబ క మనటుల దటటం - నలల - కటుల క ం ధం , రసవంత న వృ లు, యయ మ డులు, కట మకులు, జ లు, చందన వృ లు, మ ఫలలు, గజ మమలు, లలలు, నలు, పూల గు ంద గలు, ట సమూ లు, ఆశచరయం క ం వ ణ ల లుకలు, మళుల , తు మదలు- ట లల ల ఝంక లు, కళలకు ఆనందం క సూత - మనసుసను ఆక షసూత వుం సథలం. ఆ రువంకలు, ఆ లుకలు, ఆ ళుల - ట టలు దటట న ఆక న సుకుంటు నయ , ఆ వనం ల వుం ఋ ఎవర అడుగు డు ర ముడు

వ తుర . "ము ం ర ! భయంకర న అడ టమ ఈ మ హర న సుఖ పర న చూసుత ంట అ సుత నన . నన ం న భయంకర ధవనులు - క ం న కూర ర మృ లు ,

మ హర న ధవనులు సుత న . ఎకకడ చూ మనుషుయల భయం లకుం ఇషట చనటుల ంకలు రుగుతు న . క కరణ ంట ము ం ర ? యజఞం ఘనం యలనుకుంటునన

బర హమణ హంతకులవరు? రు యజఞం యలనుకుంటునన వనం ఎకకడునన ? టల యజఞ రకషణ య ?" అ అ న మచందరమూ త వ తుర డు రపుపడునన ధ శరమ వృ త ం న వ త డు.


185

సరగ‐29 (SARGA‐29) ర ము క ధ శరమ వృ త ం న పన వ తుర డు

(VISHWAMITRA NARRATES ABOUT SIDDHA HERITAGE TO SRIRAMA) " ర మచం ర ! పూరవం అ క యు లు-సంవతస లు, షఠ కు ఎటువంట లపం కలగకుం ,

తపసుస-మ గం ద ం ందుకు తపసుస న షుణ మూ తన మనుడు వ ం న పర శం ఇ . ఇకకడ షుణ మూ త తపసుస డంట, నరథం, లకపరవరత రథం ఆయనల డ అనుక . షుణ మూ త అంతట డు తపసుస త ఎంత ఫలమునన న , లకులందరూ అనుకు , ళూల తన ల

పరవ తం లనన వు దశం , బద యణంలల ఆయ కకడ తపసుస డు. ఎకక హమవతపరవ లల తపసుస త , లకంల వునన కల యల ఇకకడ డు. ఆయన షుణ సవరూపంలను- మన సవరూపంలను తపసుస డ పటందుక, షుణ వు రును- మను రును పుపకవడం జ ం . ఇలంట వయ తరం స గయ ంద పందుకు, షుణ మూ త చ ర పపడం జ ం . ఎంత పప తప స , వఘనం , ఫలవంతం ముగుసుత ం కకడ. ఇకకడ న

తపసుస వయరథంకదు. కశయపుడు అల ధ ం కకడ. అందుక క ’ ధ శరమం’ అ చ,

జగత పర దధ ం ". "యచకుల క కలు కదనకుం చ డు - బలవంతుడు, చను కుమరుడు అ న

బ చకరవ త, యువులను - దుధ లను - ఇందుర జ ం , కషసులు - వతలు తనను సుత ంట,

ధరమ మరగంల పరవ తసూత , లకంల క తమంతు మూడు లకలను ం డు. ఆ బ చకరవ త వునన సథల మ బ పురం. ఆ సమయంల అ న ముందుండ , వతలు ఈ పర క చ, షుణ మూ త చూ , నం , బ చకరవ త దద యగం సుత నడ - అ ము లపల ఆయన అత చూడ క , ఆయన సవకరయ న వ క య న చకక టట ల ర థం రు. యజఞ కషల వునన సమయంల,

’ హ’ అ యచకులు అ ’ త ’ అనకుం అ ం వ సం . అందుక యచకులు లుగు కుకలనుం , గుంపులు-గుంపులు వ చ, షటపరకరం అడుగుతుంట, లదనకుం - ఎంతట

కషట న - న , ఇసుత నడు బ చకరవరత అంటరు వతలు. ’ యణ-పుండ కకష’ అ షుణ మూ త ర థసూత , అ ంతయ - అదుభత , అఘటన ఘట సమరథ న ఆయన శకత ఆశర ం , లక క తన శ న క ంచ యకుం , వతలకు లు కూ చందుకు టట వల మ వ రం ఎ త , తమకు లు యమ ర థ త రు వతలందరు".


186

"అ సమయంల, అ న జం సమన న జంగల కశయపుడ ము రషుఠ డు కడుకును క లనన క క తపసుస సుత ంటడు. కశయపుడు తన యన అ క , ఓ క అ క వయ సంవతస లు, కక షఠ , సతత గుణం క రమ న యణు కరకు తపసుస యడం , ఆయన సం ం పరతయకషమవు డు. తనకు పరతయకష న భగవంతు చూ కశయపుడు: ఆయన తపసుసవలల ఆ ధుయడ - తపఃఫలం ఇ చ డ - జఞ న సవరూపుడ -జఞ న గుణకుడ - భకత క త - పప తప స సవ వం కల డ , అలంట తను ఆ ధ బలం పరతయకషం చూడగ న త ర తరం డు. సమసత పరపంచం రమ న యణు శ రంల క ంచడ కకుం , తూత ఆయన శ రం

కూ తనకు క సుత ననద - కలయణ గుణకర న ఆకరం క , ఇంతట డ పపడం ఎవ క ధయపడనంత పప న ఆయన చరణల తనకు శరణయమ , షుణ మూ త అనడం , ఆయనక వరం

క లన పపమంటడు”. “వర చందుకు అనుగరహం న షుణ వు , తన కడుకు - ఇందుర ర త జ మం ,

దుఃఖల లన వతలను ర ంచ మంటడు కశయపుడు. అసుర న షుణ వును అయన సవ వ రుదధ న క యలు యమ ను కరన కూ అంటడు. అల తన తపసుస ధ ం న ఈ పర శం

’ ధ శరమం’ పర ధ కకకల కూ కరు డు కశయపుడు. ఆయన క నటల త ననన షుణ మూ త, దయ , అ గరభంల మను పుటట , బ చకరవ త చూ ందుకు అత యజఞ లకు , రలక రకషకు నందున వతలకు కడు యతల టటన బ చకరవ త దురహంక న శనం కరయకరమం పటత డు. తన క కలత పరకరం, నవ ను ఒకట- ండడుగుల భూ య ం , ఆయన

వదదనుం న ం , లకమం య ం తన శకత బ బం ం డు. ఇల మనుడు బ వం ం , ర కరము , పరపంచమం ఆకర ం - ఇందుర క చడు ననం . మనుడు న ఆ

లుకు ము శవరులు సం ంచ , వతలు మునుపట ల జవంతులయయరు". "ఇకకడ తపసుస క శరమ కలుగదు. సం ర శరమ తుం . అందుక ఈ ఆశరమంలక

మనుడు మ ల వ చడు. మచం ర ! ను షుణ ద భకుత డను అ నందువలల ఇకక క చను. డునడవ గల కషసులు యజఞం ఘనం ందుకు ఇకకడక త రు. నువువ చం . మన క కక మ హర న - భపరద గుల రషఠ న - పరహత న ఆశరమ న చూ ందుకు తు నం. ఆశరమం కలంట , కు అల " అంటూ వ తుర డు కడు త ర తర తుర లన మ

లకషమణులను తన ంట తన ఆశరమ క సుకు యడు. ఆశరమంల వునన టల డల వలల , మం


187

ప మ ల కూ న చడం వలల , న వ చన బడ క తుంట, వ తుర డు మ లకషమణుల ఆశరమంలక పర ం డు.

వసుత నన వ తుర చూ న ధ శరమంల మునులందరు ఎదురు వ చ, సత ర పరకరం పూ ం - జకుమరులకు ఆ థయ చ - సం ంప - కుశల పరశనలను అ - మ లకషమణుల అలసట ందుకు కంచం పు వూరుకుం - ఆ జ యజఞ కష వహంచమ , అత క లు కలుగుతుంద , యజఞం సఫలమవుతుంద , ధ శరమం అ రు రథకమవుతుంద , వ తుర అంటరు. వ తుర డు రు పన మటలను ర , మన వరతం పూ , ఇం రయలను గరహం , కష వహం డు. ఉదయ దశరథ నందనులు దరల , సం యవంద కల కృ యలను రుచకు , వ తుర కరయం ర చందుకు ఆసకతగల , ఆయనకు నమసక త రు.

(బ చకరవ త ఇందుర -ఇతర వతలను తృ త ప ందుకు యజఞం యలదు. ఆయన షుణ భకుత డు - షుణ భకుత డు షుణ వును తపప ఇతర వతలను ఫలం క పూ ంచడు. కబటట , బ ం ,

ణ ధన రూప న యజఞం. యజఞమంట వ పూజ-ఇకకడ ఆయన పూ ం న వత షుణ వు. ఆయ వతలను ర ప ందుకు, ను ద ం , ఆయ మం ర ల హమ న యగం అంటరు. బ

యజఞం యడం సమమత . ఇం ర య వ - వరుణయ వ అననపపటక, షుణ భకుత న డు ఆ వతల రుల పనపుపడు తన ఇషట వ న యణు ఆ పదం పూ సుత నడ ం .

అ , తన ద అననయ భకతగల బ ఎందుకు షుణ వు అణచదలుచకు నడనన సం హం వచుచ. తన ద భకత వునన కంట, తన భకుత ల ద భకత వునన చూ సం త డు భగవంతుడు. భకత

న మ భకుత చూ సం ంచడు. ం మం మరగంలక త డు. అంట షుణ మూ త అనుగరహం ం లంట, షుణ భకుత లను సం ష టట . తనను ఆ ంచక , తన భకుత లను ఆ ం భగవంతుడు అనుగరహం , క ఇషట ధ క త డు. బ చకరవ త, వతలను బ ం నందువలల , తన భకుత , దం ం స వ ం . భకుత న డు ఎంత పప నపపటక, ఇతర భకుత లను బ ంచకూడదు.

పరపంచ సృ ట షయంల ప ణమ దం అ , వరత దం అ ండు రకలు న . మటట ము ద కుండ నటుల , సూ మలన ద తుత లల వుం భగవంతు , సూథ ల ద వషుట , పరపం కరం ప ణ ం డ - సూ మ క, సూథ ల క అణుతవ బృహతత దంతపప, మ దం లద - ండూ సతయమ ప "ప ణమ దం". పరపంచం ధయ - బరహమ సతయం, అనడం " వరత దం". బలుడు


188

యవనవంతు నటుల , సూకషమం వునన మను ములల కలను ఆకర ం , ర కరము నందువలల , ఇరువు క దం లద - ండూ సతయమ , లడం , మ వ రం ప ణమ న థ రపరుసుత నన . క " మన ర కరమ యయం" అ రుం . మ వ క యచ ఉ దశమ , ఆ కరణం ,

యచన వృ త గల కశయపు క పుటట డ , ఇ మ వ ర తతత మ కందరు దన తు చ తుచచ న ఆలచన. మనుడు య ం ం తన రయ ముమలకరకు కదు - తను బరతక లక కదు. యచ షం అందులలదు. గురవరథ - వ రథ - లకపక రథ యచన, యచన కదు).


189

సరగ‐30 (SARGA‐30) వ తుర య న ర సుత నన ర మ లకషమణులు

(SRIRAMA‐LALSHMANA SAFEGUARDING VISHWAMITRA’S RITUAL) గురువును ఎపుపడు-ఎల-ఏ పర శంల పర నం లనన షయంల రపరులు, యయట మటల

య సన క య న చకక టట- ంచగల శకతగ న ర మ లకషమణులు వ తుర వదదకు వ చ,

"మ మ ! కషసులు ఏ సమయంల ఇకకడ క చ కల క కలు దువువ రు? అ రు త , ఆ కల న అ కర ంచకుం , ము యజఞ న కపడుతుంటం" అ అడుగు రు. యు ధ క వడమంట, ఆటలకు వడమననటుల ఉ సహం చూ సుత నన హసవంతులన దద చూ ,

మునులందరు సం ం , క లు జర ల రు. టనుం ఆరు తుర లు రు యజఞ న క ల - కషసులు ర ళలల వ త ర , వ తుర డు కష వహం మన వరతంల వు నడు కనుక,

ఆయన మటల డడ , అందువలల ల ఆరు తుర లు హచచ క యజఞ న ర ం ల బ త రు మునులు. ళుల పనటల ర మ లకషమణులు భయంకర న బణలను దగగరుంచుకు , హచచ క తపపకుం , వ తుర యగ భూ ఆరు లు రంబగళుల ర ం న త వత, ఆరవ డు, ముడు లకషమణు హచచ త డు. "లకషమణ ! కషసులు వ చ . వు- ను హచచ క వుం

యజఞ న మ ంత పరయతనం క " అ యుదధ సననదుధ ల వు న రువురు. అపుపడు యజఞ పూల , సుర కుక , దరభల , ఋ వ ల , మ నం తర పరజవ ం ం . సత రంల పన ధం , సమంతరకం యజఞం జరుగుతునన సమయంల, ఆకశం ప టటుల -భయంకర న దద

ధవ వ చం . ంట , కలంల కరు మబుబలు క మనటుల , ఆకశం మరుగున ప ధం కషసులు మయవుల, ఆకశమం కముమకు నరు. మ చుడు, సుబహుడు అ కషసులు తమ నల వ చ, తుత రు నను రం కు ం రు. కూ రకతం పరక ంచ ం .

మ చు త కటట సుబహు చం న ర ముడు (SRIRAMA HITS OUT MARICHA AND KILLS SUBAHA)

ఆ కషసులు న చూ క ం న ర ముడు, ఆకశం నుం వసుత నన గమ ం ,

మనుషయ భకషకులన దుషట కషసులను మన సత ర బలం ను క ఘలు టటుల దర టత న , తముమడు లకషమణు అంటూ, ఆ అ త ర న సుకు మ చు ముమ కటట డు. కన ఆ అసత రం మ చు ఈడుచకు నూ మడ దూరంల-సముదరంల ప ం . అసత రం త ,


190

మ చుడు మూరఛ -సమృ తపుప , తన మన సత రం కరణం , ను క ఆకుల కటుట కు తునన కషసు చూ ం ముడు లకషమణు " మన సత రం ధరమబు ధకల కనుక,

మ చు చంపకుం ఆకశ మరగంల దూరం సుకు తుం . మునులను బ ం , దయల డు గుణలునన వ శతుర వులను- ప సవ వులను పదు న బణల చంపు ను చూడు"

అంటడు. అంటూ , ఆ నయ త ర న , ంటల సం ం , కపం , సుబహువు ముమకు గు చూ ,

ఈ చ య , డు చ చప డు. న కషసుల యు య త ర న పర ంచ , రం ల కూలు రు. ఈ ధం యజఞ క ఘనం క ం లనుకునన కషస నలను వ ం , యుదధంల

గతంల న ఇందుర ల , మచందరమూ త ఋషులు పూ ం రు. కషసుల మయవలల క మన మబుబలు వడం కుకలు పరక ంచ . యజఞం సకరమం ర ం . ఆ టల కషసుల బధలు . ఇదం గమ ం న వ తుర డు, " మ ! ను కృతకృతుయడనయయను. తం ర పన పరకరం వు పప యజఞ న ర ం , ఈ ఆశరమ క ’ ధ శరమం’ అనన రును రథకం వు"

అ అంటడు.


191

సరగ‐31 (SARGA‐31) మ లకషమణులను ల నగ క సుకళుత నన వ తుర డు

(VISHWAMITRA TRAVELS TO MITHILA ACCOMPANIED BY RAMA‐LAKSHMANA) జవంశంల పుటటన వ తర ఋ న యజఞం ఈ ధం ర ం న సూరయ వంశపు

జకుమరులు- మ లకషమణులు, తం ర ఆజఞ ం న క య న మనన ండు సం షం , కంట ం రం , లల ర లుక నరు. ర తఃకలకృ యలు రుచకు , గరగణుయలన ర మ లకషమణులు

ముందు గురు న వ తుర క-త వత తపససంపునునలన ఋ శవరులకు నమసక ం , ల క ముదుద మటల అ న ధం : " ము ం ర ! నువువ న తపశశకత క యల న చకకబరుచకగలవు. ం కు ం ఇ చం లదు. అ , మకు తరుణ యం , వ కట క పం , మ త ంచుకు - రు సం షప -మకు గురు వ ల ం , ధనుయల మనన సం షం క ంచమ కరుతు నం. సవయం ం పనులు యలక , కయ బల మ ఆ క యలు ంచగలదు. కబటట రు య సన కరయ ప మ ంచం ". జ బు

వ తుర డు, షుయల గ మం కనుకకవడం గురువుకు ముఖయమ - క భం క ఉ య న ఆల ం , మ లకషమణులకు య ధం .

" మచం ర ! ల శపు జనకుడు కక ధ మతుమడు. ఆయన ఇపుపడు యజఞం పరయతనంల వు నడు. ను-ఇతర ము శవరులు అకకడకు తు నం. రు కూ రం . ఆయన - ం జకుమరులం-ఆయన లవకుం వడం మ యద కద అనవదుద . లువకు న,

యజఞ క వచచ సత రం పుతునన . అ కకుం , లన రు అకకడకు సన పనుం . ఆయన దగగర వ సంబంధ న- కక పర ధ కకకన ధనసుసం . మహమ ఆశచరయకరం. పూరవం న వతలు వ తుడు అ క చరు. ఆ లల కుక టటడం వతలకు, గంధరువలకు, పననగులకు,

కననరులకు, కషసులకు, య లకు, ల ముఖుయలన సమూ క ధయపడదు. మనుషుయలకు అసల తకదు. రఘువంశ పమ ! వు ఆ మ తుమ యజఞ న-అకకడునన వయ న, అ ఘ న,

రషఠ న న క త కరం చూడవచుచ- ం రమమ" అంటడు. త వత ంట వృ త ం న ఆయన ంట వసుత నన ఋషులు వ త ధం : " కరత య

చ తుర న లప ఒక పప యజఞ న సత ర పరకరం రవ తం , వతలను తృ త ప ,

పర ఫలం ’సు భం’ అ వయ న ఇమమ వతలను క డు. ఆయన క నటల చ ల రు.


192

అపపటనుం ఆ పం ఆయన జగృహంల వుం . పర నం గంధం ను, పూలు-ధూపం- పం దలన మగుర ల ను, అ పూ ంచబడుతునన ".

తన నుక ర మ లకషమణులు పరయణ క సననదధమతుండ , వ తుర డు, ధ శరమ న వ హమవతపరవ క తు నన అకకడునన వన వతలను సంబ సూత అంటడు. అంటూ , ఆశరమ క పరద ణ , ఉతతర కుక బయలు డు. ఆయన ంట ము ందుర లు, ర మ లకషమణులు బయలద రు. వనంల ంకలు, మృ లు, లుకలు, ఇతర రకల ప లు వ తుర ంట వసుత ంట-ట చూ ఆయన, నకుక మర మమ మం మటల నచచ ప, మర టటుల త డు.

దూర పరయణం న దప, సూరుయడు అసత ంచ , ము శవరులు ణ న ల ననం ,

సం యవందనం , ఇతర యంకల కల కృ యలను ర రుచకు నరు. ఆ సమయంల వ తుర చుటూట న ల ర ముడు, గల ను- టల ను అలంక ంచబ న ఆ శం ఎవవ ద ందుకు ఉ సహం వుంద అంటడు. అందరూ ంటుండ వ తుర డు ఆ శం కథను య రథం పప డు.


193

సరగ‐32 (SARGA‐32) తమ వంశ కథను ర ము క పన వ తుర డు

(VISHWAMITRA NARRATES HIS OWN ANCESTROL BACKGROUND TO SRIRAMA) షుయడు గురు వంశ పరంపరను-గురువు మహ య న, అవశయం లుసుక కనుక,

వ తుర డు తన వంశ చ తరను డు.అ , తన మహ య న పుపకకూడదు కబటట , తన షయ న న ఇతరుల పం లనన వు దశం , ఆ షయలను శ నందుడు వ ర మ లకషమణులు లుసుకవడం జ ం వరం .

పూరవ కలంల వఘనం తపసుస న డు-బరహమ పుతుర డు-కు చతపు జనులను దం ం డు-లకులకు, తనకు లుగ ం న డు- ధు వ డు- పప మహమగల న కు డ డుం డు. కక సదుగ ణలు క - పప వంశంల పుటటన రతనం లంట దరభ

కూతురు తనకు రయ సుకు , కు డు తన సమన న రమల గుణలునన నలుగురు కడుకులను ఆ గరభంల క నడు. (కు డు బరహమ పుతుర , ఆయన కడుకులు కష రయ త రక జ మం ,

కష రయ వృ తల చ ం రు కబటట రూ కష రయులయయరు. వణసురుడు అలంట ). కు నలుగురు కడుకుల రుల : కు ంబుడు, కుశ భుడు, ఆధూరతరజసుడు, వసువు. రందరు జవంతులు-ఉ సహం, రయం గల రు-అత రులు. కు డు బరహమ కడుక కుమరుల షయంల కష రయ ధ మ న టంచ దల , కడుకుల , పుణయమ శ ం భూ ప లన యమ ఆ ం డు. క తమంతులన ఆ నలుగురు, తం ర పనటల తమకు గయ న పర లను ఎంచుకు , యయం -ప దధం -పరజలు కుం - ర -ప కరమం , జనులందరూ తమను ర సుత ంట ల జయ లరు.

కు ంబుడు తన రు ద "క ం " అ నగ న- కుశ భుడు "మహదయం" అ పటటణ న - ఆధూరతరజసుడు "ధ మరణయం" అ నగ న - వసువు " వరజ పు న కటటం , ట తమ జయలకు జ సుకు ప ం రు. ఆ నలుగు ల వసువు ం న వరజ పురం జ వునన

పర శం ఇ . ఐదు మ పరవ లు ఈ పర న చుటట కట డల వల ర సుత ంట . మగధ శంల పుటటన ణ న ఈ పరవ ల మధయ జయల మ ధ ం న ము యల సరం ల పరవహసుత ంటుం . ణ న పడమట ముఖం రుతుం . వసువు న పరయ నలవలన ఈ పర శం ఎం వృ ధ ం ం . ఇందర భవం సమన న భవం కల కుశ భుడు, సుంద - రునవువలు ం ం న "ఘృ " ల


194

సుకు , రూప- లస అ శయం గ , లకమం ర ం మం జసుస- రమల ర కల వంద మం కనయలను క నడు.

కుశ భు పు రకల వృ త ంతం

(STORY OF KUSHANABHA DAUGHTERS) పూ న తం డు టల లంట శ ల బం రు కంతులు య ంప సూత - క ం న మలల పూల

లంట నడుం వయయరం వూ ఎ గసు - చన అ కల లంట ముమలను, కంపులను ధ ం తళ తళమ కంతులు ముమతూ- క వ కన మనమథ ధవజలనద న టలు వంట

దనుం జరుతుంట, ండు వయసు కసం అ శ ం న లుకల దండు వ చం అనన ల, ఒయయ ల కసూత , ఆ వంద మం గజగమనలు, ఒక డు ఉ యనవనంల పర ం రు. తులల ణలు ధ ం , లస షటల మనసులు సం సుత ంట, కలపు రుపులల , మ హర న శ లను అందం ఆటలల ముం - లసం డుతూ-మబుబల మధయ చుకకలల రందరు ఉ యనవనంల హ ం రు.

అల సమన న అందం - ర యం పరక సూత , ర నలు కకన ఒ డ ణలు ధ ం న ఆ సుంద ంగులను చూ , ఆశచరయ ప , మనమథు పర వం క ం న మనసుక న యు వుడు, ఆ కనయలంద తన రయలు కమమ క డు. తన క కను ళుల ఒపుపకుంట, క మనుషయతవం - ఘ యువు, సంపద క ఆనందం వుం చచ అంటడు యు వుడు. "చకక అవయ లునన

వ తల ! మమ న చూ నపపట నుం , మదన పం - త ర హం బధ పడుతు నను. కబటట మమ న కగ ంచుకుంట క సుఖ న కవవం . కు వ వ న క త ను. రు రఘకలం యవనం క సుఖంచవచుచ. మనుషుయలల యవవనం శవతం కద షయం కు ం . రు కు రయల ంగతయం త , కు మరణం లకుం వతవం ల సుత ం " అనన యు వు ప సం జ చరు ఆ కనయ ధం :

"జగత ర ణ ! ర సమసత భూత కటులను ర ం డవ క త ం న నున య రు లరు. చ చ ల నటక అంత తమ న వంట మ తుమలు, యయ మరగం త ప, గ రమ క ం ఆడ లలలను చూడ ఇల అవమ ం మటలు అనదగు ? ఇంత పప డ న వు, కుల కనయక ధరమం యక, ర త రల -కులటల మటల నటుల మటల డడం కదు. యు ! నువువ ఇతరులను ప తుర లను కనుక ’పవనుడు-పవమనుడు’ అనన చం . ఇల వు అధరమ


195

క యలకు పూనుకుంట, అప తుర డ , ఇతరులను ప తుర లు యలవు. అపుపడు పవమనుడ రు కు రకయ లంట . ఇంత హసం న నున, మ త బలం శ ం -వ ంచగలం. క ,

క త , మ తపసుస వయరథమవుతుంద వూరుకుంటు నం. ఈ కుశ భు కూతురలను ను వరుగవు-అందుక జ ణుల మటల నటుల మటల వు. మనమథుడు కళలలల దుముమ కడుతుంట, వ లుసుకవడం కు ధయంకదు. ఈ రత మ తం రక త , నున చంపకుం వుండడు. ఆయనకు రక ముం ల . ఆయనున అలకషయ దృ ట చూ దుద -క య న ఫలం ఆయనకు కుం దుద . కుమ తల , వయ చన , సవయంవ కరం మకు న, మ తం రక క య న ఫలం

లకుం ప మం క ంచం. మకు తం ర వం- . ఆయన సమమ ం ఎవ క త మ భరత. మమట చపు మటలు మ ల ".

ఇల ఆ కనయలు జంకు లకుం జ వవ క ం న యు వుడు, ళల శ లల జరబ ,

దయ లకుం , అవయ లు వంకర-టంకర టటుల డు. గుసుకునన ల , వంకర నడకల , టట డల , చూ ందుకు కర న శ ల కూడనంత గం ఇళలకు చరు రు. ఇంటక - గుగ ల పడునన డడలను చూ న తం ర, బబరం వ - రం -టుర టు , ఏ తుమడు యమం ళల టల డ అడుగు డు. క నరు కరుసూత , ల

ప రుల తూ, ఏడుసుత ంట ఎవ ల టు కలం స ం ళల దుఃఖ క కరణమయయ పపమ కుశ భుడు కూతుళలన జ బుకరకు ం డు.


196

సరగ‐33 (SARGA‐33) యు వుడు తమను అవమన ప డ తం రక పన కుశ భు కూతురులు

(DAUGHTERS OF KUSHANABHA EXPLAIN TO FATHER HOW AIR‐GOD MISCHEOUSLY INSULTED THEM)

అ త న దుఃఖం , కళలనుం ళుల పర హంల కరుతుంట, బరహమ సమన న తమ తం ర ల రసుసం పరు ఆ కూతు లల: " ఏమ ప తం ర? ంధు -గరవం యువు

మల కూడ మరగంల పర ం , మకలంట సం పం క ం డు. ఆయనకు ం ఏ అప ధం యలదు. మమమలనంద ల సుకుంటన ఆయన అంట, మ తం ర అడగమ పం. మ తం ర క త సుకుంటమ నం. మకు మ తం ర ం న లదు-ఆయన మట జవ టం అ , మకు వతంతర ం లద , ఆకు టు ం లమ , తం ర టున వుం మ , ధరమం త ప మటల డ వదద ,

మకు కపం పంచ వదద పం. ము ఆడ లలలమ , యలమ అనుకు , ఆ తుమడు మమమ నటల అవమనకర న మరుగు జ లల తయరు డు". ఉతతమ గుణలను

పరద శం న తన కూతుళల , ఎలంట శతుర నమసక ం టంత శకతమంతు న కుశ భుడు, ఓరుప ల ఘంచద ంద , తన కడుపున పుటటనందుకు రందరూ ఒకక మట వు నర , ఒకకరు కూ ర టు యు వు శ ంచలద , ఆడ క -మగ క హ ందరయం-భూషణ ందరయం

కంట క ట లల కషమ గుణ భూషణమ అ నడు. " త రలకు-అందు బ కలకు తమనవమ ం న సహంచడం ధయం క ప . రూప

యవ ల వునన రు, ంద య న-యవ న చూ , కమ క వశ పడక, తం రకరక, సహం వుండడమంట పప షయ . క కరణ న శ ంచక ర ంచడం మ ల ఘయం. ఒకకరు కూ కమ-కర లకు వశ పడకుం వుండడం ఉతత తతమం. కష నం-యజఞమంట కష -కష సతయం-స క త కష -కష లన ధరమం-కషమల జగమం ఆ రప వుం . కషమను త పరపం న జ ం నటల -అ న ం నటల " అ కుశ భుడు తన కూతుళలను సమ న ప , కలువు , మంతుర లంద , అ న ల ఆల ం ం , తన కూతుళలకు త న వరులవవర చన డు. అ సమయంల

"చూ " అ తస లనం ల (ఊరథ తసుకడు) ము శవరుడు తపసుస సుత ంట, ఊ మళ గంధరవ త ర కూతురు- మద కనయ ఆ ము క ర ష సూత ం .


197

బరహమ దతుత చ తర (STORY OF BRAHMADATTA)

క న సంవతస లు గ న త వత, మద శర ధ భకుత లకు సం ం న చూ , ఆ కం క లన అడగమంటడు. తనకు కలగనునన అదృ ట క ఆనందపడడ మద, యయట మటల , వయ మహరుష లల రషుఠ డు-అసమన తపఃపరకశం సూరుయ జ ం న డు-అపర బరహమ అ న చూ , తనకు " గుల ప తుర డు, బరహమ జఞ నం కూ న డు" అ న కడుకును అనుగరహంచమ అంటుం . తనకు గుడు లడ , హం కలద , ఆయ న శరణుజ చన , ఆయన త మహమ తనకు పుతుర డు

క టటుల యమ ర థసుత ం . ఆ మటలకు సం ం న చూ తన సంకలప బలం ఆ కు కడుకును-మం నడవ గల క టటుల పం ం డు. మద కడుకన బరహమదతుత డు కం లయమ పు క జ, క తమంతు , ఇందుర డు అమ వ ం నటల , ం డు. ఆ బరహమదతుత తన గయతకు త న మరగంల ం , తన అ ర య న , ఆయనకు తన వందమం కుమ తల చ హం జ ం డు కుశ భుడు. బరహమదతుత డు హ సమయంల, ఆ కనయలను త ముటుట క , రంద కర లు , పూరవంల మ హర న సుందర శ ల చ . అల పరక సుత నన తన కూతుళలను చూ , కుశ భుడు ఆశచరయం -సం షం మ చ,

బరహమదతుత పం డు. బరహమ దతుత త ల మద కూ చూ సం ం ం . ఆ కనయలునన పర క "క యకుబజం" అ చం . న ఇపుపడు "క జ" అంటరు.


198

సరగ‐34 (SARGA‐34) ఎంత పప మ తుమల కరతవయ భగవత వ య శకత యడ

(HOWEVER MIGHTY ONE MAY BE‐DEVOTION TO GOD IS THE BEST ALTERNATIVE)

తన కుమ తలను హం సుకు బరహమ దతుత డు ంట సుకు ంత వత, సం నంల కుశ భుడు, కడుకుకరకు యజఞం డు. అపుపడు, బరహమ మనస పుతుర న కు డు, తన కడుకన కుశ భు , ఆయనంత డు-పుణయతుమడు అ న " " అ కడుకు అత క కలుగు డ , ఆ కడుకువలల భూ మద కుశ భు క శవత క త కలుగుతుంద త డు. ఆయన పనటల , కుశ భు క సజజన సుత తుర డు-ధరమ షుఠ న జ మం డు. ఆ అ తన తం ర అ , కు వంశంల పుటటనందున కసూత తరల , తనకు "క కుడు" అనన చంద వ తుర డు "కలయణ గుణల భూషణలన" మచందరమూ త అంటడు.

(వం కం క త కరకు న ఒకక మ తుమడు న, ఆ వం కం క తవసుత ంద -అపక తకూ అల య సుత ంద -పర రూ తమవలన తమ వం క సత క త వ చటటుల వయవహ ం ల

వ తుర కకడ సూ సుత నడు). " మచం ర ! కు తం రవలన మతర కకుం , అకక వలన కూ ల క త వ చం . ఆ

తన వరతయ మహమ - హం సవ గ క , అకకడ సుఖలు కక అనుభ ంచడం ఇషటంలక, అలంట సుఖం అంద క క ం లనన ఉ దశం , పప వ న మ , వతల స భూ న హమవతపరవత ఖరం క ఆకశమ గ న , ఆకశంనుం కం క ం . ఆ కునన రమవలల , నుకూ , ఆ న ర ంతంల సుఖం వుంటు నను. ఆకశ గంగ మరులను వనం య క బరహమ పంప కందక త , ఈ తనంతట లకలను-లకులను వనం య క సవరగ

సుఖలను టట భూ మదక చందనన క త సం ం ం . ఆ దరుడ నందున కూ క త వ చం . ఈ న ఇపుపడు ’కూ ’ అంటరు. అకకడుం ఇకక కందుక చవ నువవడగవచుచ మచం ర ! యగం త మం దనన ఆలచన -అ రమంత న ధ శరమంల త ధ ందవచచనన

తలంపు , ఇకక క చను. వ చన ప అనుగరహంవలల -శకతవలల సఫల ం . కబటట మునుపట ల అకక క అకక వుంటను. షయం పుపకకూడదు-అ వు అ నపుపడు


199

పపకుం వుండ కూడదు కనుక, దదల యశసుసను చకుం , వంశ న- ను జ మం న , ప తరగుణలుక కు పను" అ వ తుర డు ము య డు. కథలు పపడం

వలన ర ంద , అరథ రకవ చంద , మం -చకక రంచమ , దర క ఉదయం పరయణం య క బడ క వుంటుంద అంటడు.

ర వరణన

(NARRATION OF NIGHT AND DARKNESS) " మచం ర ! టల దునన అకులల ఒకకట కదలడం లదు. దర మనుకునన మృ లు-

ప లు దరలక జ . ఢ న కటుల సందు లకుం ముం . సం య కలం ట ం . ఆకశంల నకష ర లు కళలల పరక సుత న . చలలట తన కరణల దటట న కటలను ల ం ల ,

లకల న సం షపడుతుంట, చందుర డుద ం డు. కటక భయపడ గుడల గూబల గుంపులు-మసం కూర ర మృ లు-య ల సమూ లు- కషసుల గుంపులు రయం అ న పర లల రుగుతు న "

అ వ తుర డంటూ క పు మనం లు త డు. ఇదం ంటునన ము శవరులు: " లు- లు. ప తర వంశం లకంల పర ధ కకకం .

వంశంల పుటటన రు బరహమ సమన న రు-మనుషుయలల రషుట లు-మహమలల వతల సమనులు. వ ర ! నువువ వతలల బరహమల రషుఠ డవు. మహమకు అడడం లదు. అందుక క త

పరక సుత నవు. సహజం రవంత న వం న, నదులల రషఠ న అకక మ ంత క తమంతం ం " అ అంటుండ , ను రంచక , మ లకషమణులు రంచర -ముచచటుల టుట కుంటర ం న వ తుర డు, అసత ం న సూరుయ ల దర యడు. ర మచందుర డు త తర తర న మం

గుణలునన వ తుర గుడుకుంటూ, తముమ క ప చక పడుకు నడు.


200

సరగ‐35 (SARGA‐35) వ తుర గం న వృ త ం న అ న ర ముడు

(SRIRAMA ENQUIRES VISHWAMITRA ABOUT RIVER GANGA)

ఆ ధం న తరం ము ందుర ల సమూహం , ణ న రంల రం న

"ము ంహం"- వ తుర డు, తూరుపు లల ర లక , ఆ సమయంల య సన నన-సం యవంద కరయకరమల న నట పూ త సుకు , కక ర - రవం - భకర న మం మటల , మ లకషమణులను లుక డు. మ లకషమణులు బరహమ రుల కనుక, క ననం-సంధయ తపప కృ యలు ఉదయన లవు. కబటట , తన కరయకరమల న ర రుచకు ళలను దురలపుతూ: " య , మచం ర ! తూరుప లల రడం ర రంభమ ం . ర తససంధయ స ం ం . కమల !

సూరుయడు ఉద ం న త వత, కమలలు ముకు ం వుండవుక -కబటట దర ల. రు సం షం పరయణం య -అల పరయణం ందుకు కు లు కల " అ వ తుర డు అనడం , రు దరల , నన-సం యవందనం , పరయణ క దధమయయరు. రమల - భపరద - భర న ట గల -ఇసుక బబల సుందర -ఎం లతు వునన ణ న ఎల ట అ ము

అడుగు డు ర ముడు. ము రషుఠ లందరు ఎల టు , మనమూ అల ద మ ఆయన జ వవడం, ఋ శవరులందరూ సం షం న ట, వనంల పర ం , ంటబ నడుచుకుంటూ , మ యహనం కలల హంసలు-చకర కలునన గం క రు.

మనసుసకం న గం న రంల ఒక దద ఇసుక బబ వ తుర చుటూట కూరుచ నరందరు. ఆ సమయంల గం న చూ సూత , అ ల మూడు మ గ లల సము ర న ర క కరణ ంట ముడు ఆయనున పర న త డు. దశరథు ముదుద ల కడుకన మచందరమూ త న పరశనకు సం ం న వ తుర డు గం న వృ త ం న పప డు. " అ క ర నలను కూ న ఖ ల ఆక ననంటుతూ, తు వ ణ ల పరక సూత , కక చలల చడంవలల

అసమన న పర ధ ం న హమవతపరవతం గు ం య రు లరు. ఆ హమవంతుడు రుపరవతం కూతు న నక మ రమను ల సుకు , ఇదదరు కూతుళలను క నడు. ల దద

’గంగ” , నన ’ఉమ’. దదరూ దద తుననపుపడు, వతలు ఆయనున క , తమ కరకు


201

గంగను మూడు మ గ లల పరవహంప , అందుల ఒక మ గ న తమకమమ డుకు నరు. హ అ అ కదనకూడదనుకునన హమవంతుడు, మూడు లకలను వనం - వఛచ చ ం -ఆకశ మరగంల గ న గంగను, క ంట ఇవవడం ను తమ లక క సుకు యరు. ఇక ం కూతు న ఉమ , ఆకులలలు కూ నకుం , అపరణ , ర న తపసుస ం .

హమవంతు ను సమసత లకలు ర కక వు క చ ల డు. ఇల పరవత రయపు రక దదరు క తమంతుల పరక ం రు" అ టట దట పరవత కూతు న గంగ ఏ ధం జ మం ఆక క ం య పడు ర ము క వ తుర డు.


202

సరగ‐36 (SARGA‐36) ర ము క గంగ " రపథగ" అ న వృ త ం న

పన వ తుర డు (VISHWAMITRA NARRATES TO SRIRAMA

HOW AND WHY RIVER GANGA INFLUXES INTO THREE PATHS)

గంగ వృ త ం న సంపూరణం లనన క క ర మ లకషమణులు, ప రహత న గంగ వలకంల-మనుషయలకంల ఎల సంచ ం ంద వ తుర అడుగు రు. ఆ కంత క త వ క

కరణ ంట , ఏ ప యడంవలల ఆ నదుల నటల ఉతతమ ం లువబ ంద అడుగు రు. జ బు , ఋషులందరు ధం , మచం ర అ సంబ సూత గం చ తరను పడు

వ తుర డు. "పూరవకలంల వుడు రవ ల సుకు , సం షం ఆ నూరు వయ సంవతస లు గ డు. అ కడుకు పుటటలదు. తసఖ లనం కలదు. ఇంతకలం తసఖ లనం కక -అ నపుపడు ఎంత బ షఠ న డు పుడ న , లంట డవు న , భ ంచడ టల న వతలు భయప , తమ బధను బరహమ పుపకుంటరు. అందరూ ల వు క , నమసక ం , తమ ర కుకలను గరహం తమననుగరహంచమ డుకుంటూ, ఆయన జసుస పుటటబ కుమరు లకల న క భ ంచలవ నన ంచుకుంటరు. మనమథ న వు -రవ , కతం ర తపసుస యమ కరుతూ, ఆయన నుం లువ కం పూ త న తన తసుసను రవ ల డువకుం తనల వుంచుకమమ ర థ త రు. అల త లకల న

సం త య , లకలకు అకల పరళయం కుం ర ంచమ త తరం సూత ర థం రు". ( న "మ థునం" అ డుకల లు త రు. పంచమ కరులన కతయులకు ఇ పరమ

ప తర న వరతం) "ఇల ర థం న వతలను రమ చూ న వుడు, క నటల త నంటడు. తను య న,

రవ ణ న తమల ధ ం దమ - ంట కలవ యమ - వరు వుంచు మ అంటూ,

మనుషుయలు, వతలు సుఖం వుండమ త డు. ఇల వుడు తన రవం అ శ ం ధం పప , ఆయన జం జ , న భూ ధ సుత ంద వతలంటరు. అపుపడు వుడు న లుపలక వ లడు. అ , అడవులు-కండలు స భూమం య ం ధం చూ న వతలకు


203

భయ ం . రపుపడు ఆ వ జసుసను భూ భ ంచలక తుననద ం , అ నహ తుర -యు వు సంయుకతం భ ంచమ కర , అ నహ తుర డందుల పర ం డు. ఆకరణన అ క దద

మంచు కండల ం . సూ యగునల సంపూరణ కం మ హరం లకసమమతమ ం . కలకరమంల అ శరవణం అ ం . ల పుటటనందున కుమర వ అ నపుతుర డయయడు. ఆయ కృ త కల పుతుర క తకయుడయయడు".

వతలను శ ం న రవ

(PARWATI CURSES DIVINITIES AND CELLESTIAL BEINGS) "ఇదం జ నందున వతల పగబటటన రవ , రు న ప ఫలం అనుభ ంచమ

షుఠ ల ం . టల ళుల సుకు , కళలలల కపం కనపడుతుంట, తనకు కడుకు క లనన క క

ఘన ప న వతల రయలు డడలను కనర - రు ర ళలవు ర శ ం ం రవ . ఆ త వత

భూ క ం ం రవ . తను డడలను కనడం సహంచలక న భూ , అ క మం క రయ -

అ క రూ లుగ గుం , ర డడ న క సం షం లకుం ల శ ం ం రవ . అందుక,

భూపు ర- త-నరకసురుడు భూ పుతుర ల తసుసవలల గరభం ధ ం క సుఖ న భూ క

క ంచలదు. ఇల రవ అహంకర- ల శ ంచడం వతలు గుగ తలలు వంచుకు

దుఃఖం రు. దుఃఖం చూడలక వుడు రవ క హమవతపరవతం ఉతతర ఖ క తపసుస

ందుకు యడు" ఇల రవ చ తరను ఉ ఘ తం పన వ తుర డు తదుప గంగ చ తర

పప డు.


204

సరగ‐37 (SARGA‐37) కుమర వ జనమ చ తర

(BACKGROUND OF KUMARASWAMY’S BIRTH) " రవ వుడు తపసుస ందుకు హమవతపరవ క వడం వతలందరూ ఋ శవరుల క , బరహమ దగగరకు , తమకయన పూరవం యకు ఇ చన వుడు ఆ ప వద తపసుస సుకుంటు నడ అంటరు. జగతుత ను ర ం ందుకు-పరజల లు క ఏ ందుకు ం యల , కషసుల జగతుత ను సుత నర , పర నం న , యుదధం ందుకు త న బలవంతు న యకుడు లక యలమ ర టుట కుంటరు.

ఒక పు రవ పం ఏ వల-మ పు కషసుల తనునలకు ఏ వల అరథం కవడం లద , తమను ర ంచుకు న ఆల ంచమ ర థం రు రం . రవ నునం వతలు త పంచుకలర , అ య రథమవుతుంద , కపుపడు ం ం పర జనం లద , రయలయందు ళలకు సం నం కలగద , ఆ షయ న పరసుత క పకకన టటమ సల ఇ త డు. యకుడు లరనన షయ న పర త ం , గంగ వ అ నహ తుర క ఒక కుమరుడు

కలగను నడ , డు వతలకు యకు ళలను ర త డ త డు. గంగకు పుటటన కడుకును ఆ వల , రవ కూ తన కుమరు అం క సుత ంద , ఆ షయంల సం హం లద అనన బరహమను సుత ం కల క అ న వు క రు వతలు. అ న వు పరపంచ రకషణకు ఆసకతగల డ , ఆయన ధ ం న ఈశవర జ న గంగల కుమరు కనమ -లకలకలల ఇ హత న కరయమ డుకుంటరు. అం క ం న అ న గంగను ర , ఆ కూ అయన క కను ఒపుపకుంటుం . గంగ ందరయవంత న రూ న ధ ం ఆయనున స ంచ , అ నహ తుర డు తన స వవయలనుం తనల వునన జసుసను ఆ ల డు. ం గం పర హమం కక జసుస పరక ం ం ".

" గరభ దనను సహంచలక తు నన , జసుసను భ ంచలక తు నన , అవయ లు దురబల తు నయ , మం తు నయ టూట రుప ం గంగ. లుప న గంగను చూ న అ నహ తుర డు, ఆ తన గ భ న హమవంతం కం గంల ల డవమ పడు. ఆ పరకర గంగ న కల ణ లల ం . ఆ పర శం ం -బం రం అ ం . క బూ న పర శం -ఇనుము అ ం . మ నం న పర శం సం-తగరం అ ం . అ పరవహం న


205

పర శంల అ క తువులు ఏరప డ . పరతయకషం ఎకక గరభం ం అదం బం రు మయమ ం . అ య ం న ర ంతంల టుల - గలు- దలు-ప చక బం రమ ం . అపపటనుం బం రం అ న వరణంల వుండడం జత రూపం అ చం ".

( వ తసుసను దరసం అంటరు. రస దులు దరసం నుం ం -బం లు త రు. ఈ ఘటటంల ఆ పరకరయను గుపత ం పపడం జ ం . లుత భూ థ పనం-తదుప అ నపుటం-ఆ తదుప ళలల యడం ఈ కరయం లు. ’ గరస గంథకం-హమరస మరధనం-బలర చుంబనం-హమక

హమక ’ అ బం రం నం. మక ఇకకడ న ల కం అరథం స గ లుసుకునన వ బం రం తయరు యవచుచ ! బహు ల ల న దరసం నుం ఉతప త అవు యనన షయ న పూ వకులపుప పరనుక . పూరువలు రహసయ షయలను మరగం

ఇదయుయండవచుచ-పరతయకషం పపక వచుచ). కుమర వ జననం

(BIRTH OF KUMARASWAMY) "శరవణంల పుటటన కడుకును చూ న ఇం ర వతలు, ఆయన తమ ప అవు డ

బరహమ పపడంవలల , బలు క చను వవమ కృ త కల త రలను ర ం రు. రూ సం ం , ఆ బలు తమ కడుకు వతలం క త రు క నటల త మంటరు. సమమ ం న వతలు, రు ద ఆ బలుడు, కృ త కనందనుడు-క తకయుడు అ ందు డంటరు. సం షం బలు క

ఆ ఆరుగురు త రలు, తమ డడ ం , చ- ళుల రు. గరభం జ నందువలల పుటటన ఆ బలు క సకందుడు అనన రుకూ తగున వతలు ఆ రు టట రు. మనుషుయలు ఆ రు ఆయనకు పూజలు సుత ంటరు. ఆ బలుడు ఆరుగురు కృ త క త రలకు ఆరు ముఖల క ం ఆరుగు చను బలను ఒకక గడం , ఒకక పూటక వృ ధక డు. తన బల సంపద ర న యుదధంల, కషస సమూ ల గరవం అణచడంవలల , వతలు ఆయనను తమ నలకు యకు అ కం రు" అ వ తుర డు గం చ తరమం మ లకషమణులకు ప, పుణయతుమ న కుమర వ

చ తరను నందున ఆయనకపుపడు లు కలుగు య అంటడు.


206

సరగ‐38 (SARGA‐38) సగర చకరవ త వృ త ంతం

(STORY OF LEGEND SAGARA EMPOROR) ఇంతవరకల పన వ తుర డు, అంటు న ధం : " పూరవ కలంల కక రుడు-

స క యలు యడంల ఆసకుత నన డు-పరజలను ంచ క సం ం డు -క తమంతు న సగరుడు, అ ధయకు చకరవ త వుం డు. తనకు కడుకులల ర ం ం న సగరుడు, ప తర నడవ గ న-మం గుణలునన ఒకక కడుక పుటటల న బధపడుతుం డు. మ జవంతు న ఆ సగరు క ఇదదరు రయలు. పుణయక యలందు ఆసకతగల - తయ సతరవర న దరభ కూతురు క సగరు దద రయ. కక చకక న అ షట కూతురు సుమ ఆయన నన రయ. ందరయంల అ వ సుతుల

సమన న సగరుడు భృగు పరసరవణమ రునన పరవతం న వం ళుల తపసుస డు. షుణ జమునన ఆయన కపుపడు భృగుడు పరతయకష , ఆనంద పలు లుసూత త న చూసుత నన సగరు క ండు వ చడు. ఆయనకు ఎం మం కుమరులు కలుగు ర , ఆయన క తకూ లకమం య సుత ంద , ఇదదరు రయలల ఒక కు వం ధ రకు న ఒకక కడుకు పుటత డ ,ఇంకక కు

అర లమం జ మ త ర పడు భృగుడు. తమల ఒకకకడుకవ క పు త డ -అర లమం ఎవ క పు త ర పర నం న ఆయన రయల , ఎవ టల కరుకుంట అల జరుగుతుంద జ త డు భృగుడు. ఎవ క ధం క లన అడగమ కూ అంట యన . వంశ పర ఠ పకు న ఒకక కడుక తనకు క ల క కర , బహు పుతుర లు క ల సుమ క ం . అల వ లు ం న సగరుడు రయల అ ధయకు యడు. కంతకలం త వత ఆయన రయలు గరభం ధ ం రు"

"కమలలలంట కళుల నన క ఒక కుమరు కన , ం రయ సుమ గుండర గరభ ండం పగల సుకు అర లమం వులు జ మం రు. క తన కుమరు క ’అసమం డు’ అ రు టటం . లల లంద క యవవనంవ చ,అందం హ ం ర యంతవరకు, ఒకకకక ఒకకకక

కుండల వుం దులు రుప లకలం ం రు. దద రయ కడుకన అసమం డు ఊ ల వునన లల న చంపడం అల టు సుకు నడు. హసవంతు న అసమం డు ళలను సుకు ,

సరయూన పర హంలప , ళుల ళలలల మునుగుతూ- లుతూ కటుట కుంటుంట, ఒడుడ నుం నవువతూ డుక చూసుత ం డు. ప కరయమనుకకుం డల సుజనులకు కడు య న సహంచ సగరుడు, జ ల లుక , ధరమం , ణయం చూపకుం , అసమం అడవులకు


207

ళల టట డు. అసమం కడుకు అం మంతుడు యయ -సమసత పరజల లుక డయయడు. ఆ సమయంల యజఞం యలనన సంకలపం క ం సగరు క".

(తనకు జయషఠ రయవలన క న జయషఠ పుతుర న అసమం అడవులకు పంపడం ఎంతవరకు సమంజసమనన ధరమ సం హం కల చుచ. ఇ సత ర సమమత -క అనన సం హమూ కల చుచ. పు నమ నరకనునం క డు పుతుర క ! ఒక క నలుగురు కడుకులుంట ఆ ప వరు? ససం హం జయషఠ పుతుర . దదకడుకు పుటట మ పుతరవంతుడు అ లువబడ డు. ం తృల ఋణం తుం . తనకూ పు నమ నరక బధ తపుపతుం . ఏ జయషఠ

పుతుర డు పుటట మ తృల ఋణనునం ముకుత డవు -ఏ జయషఠ పుతుర వలల కషం ందు , కక ధరమ సత రం పరకరం పుటటన పుతుర డు. న రంద ’కమ లు’ అంటర

మునులు త రు. పరకరం సగరుడు దద కడుకన అసమం అడవులకు పంపకూడదు. అ మయణంల, జయషఠ పుతుర డు గుణవంతు పుతర ర క గుయడవు డు , కక

అ గుయ న పపబ ం . తుత ర మచందుర అ ధయ కండల ఒక క ట ఈ షయ న య త డు. బర హమణుడు బర హమణ కరమను, కష రయుడు కష రయ కరమను, యడు శయ కరమను ర రచక ప తుడ డ తముడంటడు. త ల తపప ప తులన రందరూ వదల సన -

గురు , పుతుర , దరుల , సఖు , సంబంధుల , చుటట ల , యల , వకుల - వదల సన . అల యక మ షం వసుత ంద సత రం పుత ం . కు ముఖయ ధరమం పరజ లన-సగరుడ డు. ఇదం ఇల వుంట, సగరుడు ళల టటన అసమం డు, మన శం వ , ఈ పట ల ఆ క పరభువయయడ చ తర కరుడు . స తన "Indo-Egyptian History" అ పుసతకంల డు).


208

సరగ‐39 (SARGA‐39) అశవ ధం సుత నన సగరు యజఞ వ న అపహ ం న ఇందుర డు (INDRA SNATCHES AWAY THE RITUAL HORSE OF SAGARA

PERFORMING ASHWAMETHA YAGA)

వ తుర డు సగర చకరవ త వృ త ం న పపడం కన త డు." హమవతపరవతం- ంధయ పరవతం ండూఎ త నకండలనందున, టమధయమ అడడంలనందున,ఒక నకట ఎలలపుపడూ చూసుకుంటుం .

ఆ ండు కండల మధయనునన పర శంల యజఞం త పరశసతమ తల న సగరుడు, యజఞ క క సన మ రనం సమకూరుచకు నడు. హమవం క, ంధయ పరవ క మధయనునన పర న

ఆ యవరతమంటరు.అ క పుణయపర శం. అశవ ధ యగం సుత నన సగరుడు అశవం ంట అం మంతు పం డు. లు దయలల పర ణు -జగత పర దుధ న అం మంతు నమమకం అశవం ంట పం ంచ క స న కరణం లక లదు.

యజఞం మధయల ఇందుర డు కషస షంల వ చ,యజఞ వ న ం ం డు. యజఞ క తన సగరు లకషయం యకుం , ఆయన సుత నన య న ఘనం ందుకు, దుషుట లవ గు ర న అపహ ం ర - వలన అంద క కడుకల చచ -ఇ ప కరయమ పన ఋ వ లు సగరు ఆ గు ర న మరల పం యజఞ న వఘనం పూ త యమ సల ఇ త రు. ంట సగరుడు, మూడులకల

జ ంచగల తన అర లమం కడుకుల , ఋ వ లు తన మంతరపూతం యజఞం సుత ంట,

ంగతనం కషసుల చ గు ర న హ ంచుకు యర , తకషణం రం ల సముదరం వరకూ గల భూమండలననం క ఆ గు ర న మమ అంటడు. ఆలసయం యకుం ఒకకకకరు ఆమడ ర దూరం భూ ల తకల , ంగ-గురరం క వరకు వరూ మర వదద , చవరకు ను, ఋ వ లు, మనుమ న అం మంతుడు కరకు చూసుత ంటమ జజఞ ఆ త డు. సం షం రం గు ర న తక క యరు".

" రం అల , ఒకకకకరు ఆమడ ర భూ , వజర యుధంలంట ఖ లవల నునన ళల ను, భయంకర న లల ను, గళల ను పగల టటడం , భ ంచ ధవ పుటటం .

చ చ తునన ముల, మరణంచు కూర ర జంతువుల ఏడుపు ధవనులూ-పరు తతలక బబలు


209

ంటునన కషసుల మూలుగులూ లుగు కుకలు య ం . అర లమం , అర ల ఆమడల ర భూ ళం వరకూ తవవడం , భూమం ందరవందర తయ ం ".

సగర కుమరులను ంచమ బరహమకు నన ంచుకునన వతలు (CELLESTIAL BEINGS APPEAL BRAHMA TO STOP

SONS OF SAGARA DIGGING THE EARTH)

"కండల ం వునన జంబూ వపమం సగర కుమరులు గురరం కసం తుకుతు నర -సగర కుమరులవలల భూమం శనమవుతుననద -గురరం కరకు కరరల కటూత , రుషం ళమం క య టూత , కన నలల పటుట కు గురరం ంగ అ సమసత భూ లను

హం సుత నర , నుం తమను క ల గంధరువలు బరహమను డుకుంటరు".


210

సరగ‐40 (SARGA‐40) బరహమ కలప వరణ-క లు క నక

భసమ న సగర కుమరులు (SAGE KAPILA BURNS DOWN SONS OF SAGARA INTO ASHES)

"అల ప త న భయం వణక తునన వ సమూ లను చూ న బరహమ, , నవ

వ ల కూ న భూమండలమం సు వు ద , ఆ మ తుమ క లుడు ఎలలపుపడు భూ భ సుత ంటడ , సగర కుమరులను ఆయ సమయం చూ తన క నల భసమం త డ , ళలను ం ంచ వదద అంటడు. పర కలపంల భూ ఈ ధం తవవబడుతుంద , కరకు వతలు ం ం సన ప లద , అలపయుషుకలన సగర కుమరులు తవరల శనమవు ర బరహమ

అనడం , వతలం సం షం థ లకు ల యరు”. “ఇ ల వుండ , సగర కుమరులు తమ పరయతనంల గం , భూ నం త వ, గురరం జడ

కనుకకలక, తం ర దగగరకు - కషసులు, కననరులు భంగప ధం , టట పలల లు-సందులు, ందులు అనన లకుం , భూమం త వ గురరం జడ కనుకకలక యమ య త రు. మటలకు కప ం న సగరుడు, గురరం జడ కనుకకకుం వయరథం చన రంద ల,

భూ ంక త వ అ వ న క మమంటడు. క యరథం లన రు, కరయం ంచకుం కూడద ,

మరల కరయం త రమమ -లక వదద , వుతత తుల వ త యజఞం ఎటల ముగుసుత ంద అడుగు డు. మ ల లన రందరు ర తలమం త వ, ఒక ట కండ లగునన రూ కషమ ఏనుగును చూ త రు. ఆ ఏనుగు, భూ టపుపడు-పరవ లల బరువు యడం వలల క న బధను ల ంచుకు ందుకు, తన రసుసను ఆ సుత ంటుం . అపుపడు భూ కూ వణుకుతుం . క సగర కుమరులు పరద ణ నమ క లు , తూరుప కుకను ం , ద ణ న కూ త వ,

అకకడ మ పదమం అ మ ఏనుగును చూ రు. క నమసక ం , పడమర , అకకడ కండల వునన మ గగజం- మనసం, అ న చూ , కక అకకడనుం ఉతతరం రు. అకకడునన మంచులంట లల ట కం మ హరం రుసుత నన భదరం అ లల ఏనుగును చూ ,

కుశల పరశనలను అ , ఈ నయ కుక కపం మం పడుతూ భూ త వరు. అల ళుల తవువతుననపుపడు, ఒక పర శంల, పూరణ తపసవరూపు - వతలకంద క వు - గ సవ వం


211

కల - తుయ న సు వు , ఆయన స పంల వునన గు ర న చూ , తమ కషటం గటటకకంద త రు. సు వు వ లుసుకకుం , ంగ అ సంబ సూత ,యజఞ న ఘనం న డ -యజఞ వ న ం ం న డ -ము షంల వునన మయవ దూ సూత , అత నపుప వరూ ర ంచ లర ం త రు. అల భయంలకుం మటల డుతునన ఆ అ క నుయలన మూఢుల క ం ,

మండుతూ, హుమమన , ఆయన కర నల క న రందరూ ఒకక బూ దయయరు". (జంబువు, పలకషం, లమ , కుశం, కర ంచం, కం, పుషకరం అ సపత వ ల వు నయ కందరు,

కదు తునకల అ నవ వ లయయయ మ కందరు, మ న తునకల ప ద దయయయ ఇంకందరంటరు. బరహమ క-ఒకక కు కలపం అ రు. ఆ నం అ ంత వత పరళయం వసుత ం . బరహమ పర కలపంల మ ల-మ ల సూరయచం ర దులను సృ టసుత ంటడు. ఒక కలపంల జ నటల ఇంచు ంచు కం ం పర కలపంల జరుగుతుం . పరకృ థ గతుల న ఒక ధం వు న,

వులు మతరం మరుతుంటరు. గ ం న కలపంల సూరయచం ర దుల వల ఆక లు క , అ పనులను సుత ంటరు. ఆ కలపంల సూరుయ తమ త వత కలపంల సూరుయ తమ ఒకట కదు. ఆ తమకు ఉననత న థ నం క, ఆ థ నంలక అరుహ లన మ కరు వ త రు. ఉ య క పర షన వ చనటల ఇ కూ ).


212

సరగ‐41 (SARGA‐41) యజఞ వ న కందుకు న అం మంతుడు

(AMSHUMAN GOES IN SEARCH OF RITUAL HORSE) "కడుకులు ల లంద , ఇంతకల లద , జడ లవడంలద , యజఞం

పూ తకలద ం ం న సగరుడు తన ముదుద ల మనుమ న అం మంతు పం అత న తండుర ల లుసుకుం మనుకు నడు. అం మంతుడు నన యవంతుడ - లు దయల చకక న డ , రులల పప డ , రయంల ఉతతమ పురుషులకుం సన సుగుణల న వు నయ అంటూ అత ల న తండుర ల జడ, గురరం జడ కనుకక , యజఞ న రవహం టటుల యమ కర డు సగరుడు. భూమండలంల బలవంతులను ఎ ం -వ ంచ క లుల బణలను సుకు మమ , కకద న క కకమ , అత క య న ఘనం యద చన

చంపమ , ఎల కరయ ధకు ఆలసయం యకుం రమమ అంటడు సగరుడు. స ననన అం మంతుడు, ంట ఆయు లు ధ ం , నతండుర లు లన మరగంల పయ ం -భూ ల పర ం , అకకడ రుపరవతం సమన న దద గగజ న చూ -పరద ణ నతండుర ల జడ పపమంటడు. సూరయవంశంల జ మం న అం మంతుడు, ఘర కలంల గు ర న ందు డ -

క య న ంచుకు సుఖం ఇంటక ర డ ఆ ఏనుగు అంటుం . ఆ సథల న వరుస గగజల నట చూసుకుంటూ, న తండుర ల జడ-గురరం జడ పపమ ర థం డు. యజఞ వ న సుకు తవరల అ ధయకు త వనన గగజల మట పరకరం, అ మమనన ల తూ, న

తండుర ల బూ ద సులను చూ -దుఃఖ న ఆపుకలక, ళుల మరణం నందుకు రున ల త డు. కళలనుం ళుల పర హంల వసుత ంట, అకక త సుత నన గు ర న గమ ం , ముందు మరణం న క తరపణలు వదలల , ఆ స పంల ఎకకడ న ళుల న న తుకు డు".

"ఎంత క ఎకక ళుల కనపడక వడం , ఏం ద మ ఆల సుత ననపుపడు, అం మంతుడు నతండుర లకు నమ న గరుతమంతు చూ త డు. అతడుకూ జకుమరు చూ , సగరు పుతుర ల మరణం లకసమమత ం న , క అతడు ం ం సన ప లద అంటడు. ప మణ ంత పపనల క షుణ మూ త, క లు ఆకరంల వ చ, ళుల న దుండ క క ం -చం బూ ద డ , కష రయు న అం మంతుడు ప కరమవంతుల మరణ క ల ంచకూడద నచచ పు డు.


213

గంగను మమ అం మంతు క బ ం న గరుతమంతుడు (GARATMANT‐GARUDA THE EAGLE VEHICLE OF LORD VISHNU

ADVISES AMSHUMAN TO GET RIVER GANGA TO EARTH) బర హమణ కపం చ చ న క, త న ల ఉదక నం త ఊరథ గతులుంటయ ,

అందువలల గయ న పుణయ థ లల ళల ఉదక నం యల , మమూలు తటకలల ళల కద అంటడు గరుతమంతుడు. హమవంతు దద కూతు న గం చ, ఆ ళల ఉదక నం త క ఊరథ లకలు కలుగు య , ప తర న ఆ లను టం అం మంతుడు, ళల

భసమ సుల ద లక వ న గంగను త , రం నరక క కుం రవం సవ గ క పప ధయపడ ఖయ పరంపరలను అనుభ త ర అంటడు. స పంల వునన గు ర న సుక ల త సుత నన య న పూ త యమ కూ సల ఇ త డు. గరుతమంతు మట పరకరం అం మంతుడు

గురరం త వునన టుకు , ఆయనకు సంగతం పడు. సగరుడు పుతర కంల వుననపపటక,

దలు టటన అశవ ధ యజఞ న ంతం ర చ, అ ధయకు , ఆకశగంగను భూ క ఎల ల యక, ఆ ఆలచన ము ప ఏళుల భూ ప ం సవ గ క యడు".


214

సరగ‐42 (SARGA‐42) గంగను చందుకు తపసుస న భ రథుడు

(BHAGEERATHA PRAYS GOD TO BRING GANGA ON TO EARTH) "సగరు మరణం త వత మంతుర లు- మంతులు, ధరమ షుఠ న అం మంతు కమమ క నపపటక, అతడు, తన కడుకన మ బలసంపనునడు పు జయ రం ,

హమవతపరవ క గంగకరకు ము ప ండు ల సంవతస లు ర తపసుస డు. వరకు గంగను లక మరణం డు. తదనంతరం, పుడు గంగ ల ల - తృల ఋణం ఎల రుచక ల -గంగను చ సగర పుతుర ల బూ ద సుల ల తడ ల -ఆ ళల ఉదకల ల

వదలల -అ టల ధయపడుతుంద , రపడుతూ, అ క య లు , ము ప ల ఏళుల ప లన , కం - కల న మనసుస తుదకు తన కడుకన భ రథు మరణం డు.

భ రథుడు జ ష వుం , లల లుల నందున, జయ న మంతుర ల పరం , గంగను చందుకు క ణ క తపసుస ందుకు డు. అకకడ, పం గునల ( లుగు పకకల మంటలు- న సూరుయడు)

మధయ ఇం రయలను జ ం , చ ంచ మనసుస , సంవతస లు తుల త - నలను లకషయం యకుం - లకకక మతర కంద మూలలను ంటూ, పప తపసుస డు. ఆయన తపసుసకు చన బరహమ వుడు, వరుష లు తనను సుత ంట ఆయన దగగరకు వ చ, అసమన న తపసుస ం ఆయనక క తనకు య యమ భ రథు అంటడు".

" జనయ ధనమనుకు భ రథుడు, తనననుగరహం సగరకుమరులంద క ను తరపణలు

వ లటటుల యమ , బరహమ వు ర థం డు. గం రథం తన తల బూ ద సులను త

రందరు సవ గ క ర -అల వర వవమ , తనకు పుతుర ల చ ఇ వకుల వం న లబటటమ

బరహమన డు భ రథుడు. ఆయన క నటల జరుగుతుంద , అ , ఆకశగంగ భూ ప ఆ

న- న భూ భ ంచలదుకబటట న భ ం ందుకు వు ర థంచమ సూ త డు.

భ రథు కల ప, తన మట పరకరం ఆ పుణయచ తు క క చందుకు భూలక క మమ గంగకు

కూ ప అంత థ నమయయడు ".


215

సరగ‐43 (SARGA‐43) వు జట టం నుం బయట క చన గంగ

(GANGA DESCENDS TO EARTH THROUGH LORD SHIVA’S TUFTS OF HIS HEAD HAIR)

"బరహమ వు ల ప మయం క , భ రథుడు క బ టన లు ల , లబ ,

ఏ టు వు కరకు తపసుస డు. ండు తులూ క త , ఏ ఆ రం లకుం , రం టట లబ , వు కరకు ంబవళుల తపసుస యడం , ఆయన పరతయకష డు. భ రథు

తపసుసకు ర ం న , ఆయన క క పరకర గం న తన రసుస ధ త న మట త డు. వు ల పప , గ వ శయంల వునన ఆకశ గంగ, ఎల వుడు తనను సహంచగలు

ప ం ల -ఆయ నతుత కు ళంల ప యల శచ ంచుకుంటుం . భయంకర న ఆకరం , సహంచ అ క న గం వసుత న ఆకశ గంగ గరు చూ న వుడు, షం జృం ం గంగ ఉ క లకుం యలనుకుంటడు. హమవతపరవతం సమన న గుహలంట రుదుర జడల భయంకరం పర ం న ఆకశ గంగ, లుపలక లక, అందుల రుగుతూ, ల సంవతస లు సుళుల రుగుతూ బధననుభ ం ం . వు జడల పర ం న గంగ, బయటకు లక వడం భ రథుడు

మ ల డుగు ం మ ంత షఠ తపసుస డు. ఆయన తపసుసకు చన వుడు, తన జడల గుంపును కంత సడ ం , ఆ సందులం కంచం ప మణంల గంగను ందు స వరంల డు. అకక నుం ఏడు యలు గం న ం . ల , వ , న అ మూడు యలు తూరుప ముఖం -సుచ వు, త, ంధు అ మూడు యలు పడమట కుక . న ఏ య భ రథు ంట వ చం . భ రథుడు ఆకశ గమనం గల వయర నకక- ఆకశ మరగంల పయనం సుత ంట, వతల గడతల మధయ గంగ భూ మద భ రథు ంట ం . అపపట న య

ఇపుపడు బరహమపు ర నద అంటు నరు" "అల రమల న కం ఆక నునం , వు జట టంలక రబ , అకక నుం

భూ క చ, బళుల - పలల ంట జలచ ల ం , భూ పరవహంచ ం గంగ. వతలు, మునులు, సురలు, య లు, ఏనుగుల ద-గు ర ల ద- మ ల ద అ గం ఆకశం క రుకు , ఆశచరయం గం పతన దృ య న ంచ రు. వతల హ కం - రు ధ ం

ఆభరణల కం భూ మదకు గుతునన గంగ కం , మబుబలల ఆకశం వంద మం సూరుయల


216

ం నటుల పరక ంచ ం . కదల పడుతునన పలు- ముల గుంపుల గగనం రుపుల ం ం అనన ధం వుం . ట క నలు కుకల ద న లల ట నురుగు ఆకశం, హంసల -

శర కల ఘల తునకల పరక సుత నన న ం ం . పరవహసుత నన గం న , పలలపు పర లల ధూరత త రల గం పరు తుత తూ-సమ పర లల లల గం రం ప వర త రల నడుచుకుంటూ-ఇంకక ట శయల వంకర టంకర వల తూ- టట పర లల ఆటక తల గంతులు టుట కుంటూ,

కకసలడుకుంటూ తూ-మ ట బ న రుదులు కల ల మందం నడుచుకుంటూ తూ దరశన చం . రుతునన టకదురు ఏ అడడం వ చనపుపడు, అ నకుక మళలడం -నుకనుం వసుత నన రు ఈ ట క-క న ళుల ఎ పడుతుంట, ఆ దృశయం చూ క,

ద దుర క ధనం క ఎల పడ అల వుం . ప తర న గం జలం వు రసుసనుం ప ంద ం న వతలు- వరుష లు-భూ నునన రందరు అందుల ననం రు. ప కరణం భూ మదనునన వతలు కూ గం ననం , పరహతుల వ వ న ం రు. భూ మదునన పరజలు కూ గంగల ననం త ం రు. ఇల గంగ భ రథు రథం ంట తుంట, ంబ వతల- కషసుల-కననరుల-య ల గుంపులు తుండ , మరగమధయంల, జహునడు అ

ము యజఞం సుత నన పర న గంగ ట ముం ం ".

గం జలననం న జహునడు (SAGE JAHNAVAVI DRINKS THE ENTIRE WATER OF GANGA)

"ఎపుప ట గంగ తన యజఞ టకను ముం ం , జహునడు క ం , గంగ గరవం

అణ లనుక , షంల గం జలననం డు. అపుపడు ంట వసుత నన ము ందుర లు-ఇతర వ గణం ఆయనున ర థం , గంగ ఆయన కూతురు పరఖయ వహసుత ంద ప, ఆ ను వ టటమ కరు రు. మటలకు సం ం న జహునడు, గంగను తన వులల నుం బయటక లడు. గంగ అందువలల జహన లువబడుతుం . గంగ ఆ మమట భ రథు రథం ంట , సముదరంల పర ం , ఆయన క క ర చందుకు క , భ రథు తల

బూ ద ద దం పరవహంచడం , సగర పుతుర లం షరహతుల, సవ గ క యరు".


217

(ఆక న నునన గంగ, థ న భరషుట ల, మధయల ఆగకుం , ళ లక క రుకుంద ంశం. అంట, ఉననత దశల వునన డు అధమధమ దశకు రుకుంటడు. టుట నునన

పండు మ వూ , ల పడుతుం క మధయల ఆగదు. ఉతతమ బర హమణుడు ప తు చుడవు డు. సవబు ధ కకుం వ వశంల మం పనులు క త ం గంగల . గంగ

పత క తపుప కరణం కదు. అ జఞ . ఉతతమ గుణలు క న గంగ, జఞ వలల హన దశకు రుకు న లకులను బగు క త గ ం ం ).


218

సరగ‐44 (SARGA‐44) భ రథు క పరతయకష న బరహమ- గంగ మ తమ ం

(BRAHMA APPEARS BEFORE BHAGEERATHA‐GANGA THE GREAT) "తన ంట భ రథుడు గంగను సుక , సగరకుమరులందరు భసమ ప వునన పర క రుకునన త వత, గతులులక ప వునన బూ దకుపపల గంగ రడం , తృ త ప న భ రథు క బరహమ పరతయకషమయయడు. అర లమం సగర కుమరులు గంగ తమ బూ దల పరవహంచడం చ వ న వ -భువ ల క న , సవరగలక క , వ వ న ం ర బరహమంటడు. సముదరంల ఎంతవరకు రుంటుం అంతవరకు రందరు సవరగలకంల వుంటర అంటడు బరహమ. భూలకంల పరవహసుత నన గంగ భ రథు కూతురు - ర రు పర ధ కకుకతుంద కూ బరహమంటడు. అల ఆ వన క గంగ, రపథగ, ర అనన మూడు రుల ంటయ -మూడు మ గ లల నందున రపధగ అ రథకమవుతుంద భ రథు పుప డు బరహమ. తలంద క గం జలం తరపణం పటటన పటుట ం న డయయడ - కక క త , ఉతతమ ధ మషుట న ఆయన ము త త కూ గంగను గల సమరుథ డు కలక యడ - త అం మంతుడు పర జఞ చల వృ శరమ డ -తం ర పుడు జ రషుఠ డు, పప జ ష, వ మహ ష అయుం , తపసుసల బరహమ సమను వుం , తర ధరమంల న వుం , రమల క త కల వుం కూ గంగను భూ మద ంచలక యడ , ఆ కరత చన భ రథుడు ఎం పుణయమూరుత డ గుడు డు బరహమ

భ రథు . భ రథుడు తన కరత క, గం జలలల ననం , , పుణయ సమూ ల ఫలం ందమ , తలంద క ఆ ళల తరపణలు వదలమ , ఆ త వత తన సవసథల క మమ ప బరహమ

సతయలక క త డు. భ రథుడు తలంద క తరపణల , తన నగ క , జయ సంపదను య వక ం , దుఃఖ న వ , మ దన , సం షం జయ లన డు"

ఈ ధం గంగ చ తరమం ఆదయంతం మచందరమూ తక డు వ తుర డు. సంధయ ళ అ కర ం ంద అంటూ, గంగ భూ మదకు న కథ న క క ల గు ం కూ పడు. "ధనం క న క ధనం ల సుత ం . క త క న క క త కలుగుతుం . ఆయువు కరుకునన క ఆయువు రుగుతుం . పుతుర లుక లనన క కలుంట పుతుర లుపుటత రు. సవరగం దలుచకుంట ఆ ర త కలుగుతుం . తృలకు కక ర క సుత ం . వకటులు తృ త పడు రు. లుగ వ ణ ల వ


219

శరదధ ంట- త , సరవ లు , ఘ యుసుస ం సమసత న క కలు రు " అనంటడు వ తుర డు.

(శంకరు రసుసల ప నందున- లను టట నందున వన ం గంగంటరు. వన ం కనుక రుదుర డు ధ ం డు.అందువలల మనం కూ వనమవు మ సమసత వతలు ననమ రు వనుల-గంగనూ వనం రు. వు రసుసనుం లువ ం కనుక గంగ

ప తర ంద -అంతకు ముందు అప తరమ ంద అనడం స కదు. సత క, భ రథు క క పరకరం గం జలలు తన రసుస ద పడడం చూ న వుడు, గుయడనయయన ం - వనుడు కవ క గంగను తన రసుస ధ ం డు. గంగ ప తరం కవ క అసలు కరణం, షుణ దంల పుటటడ . హరు రసుసనందుం పడడం వలల గంగ పుణయ న ంద వులు త రు. గంగ పుణయన కనుక వుడు తల ధ ం డ షణవ దం. ఈ న ప షక ం మక మయణం మతర న సు సు అ ర యం. మయణం మూల ల కంల పుణయగంగ, పుణయ వు రసుసల ప ందనుం . గం వులకు పరసపర సంబంధం లనపుపడు కూడ ఇదదరూ పుణుయల అరథం. అ య కండల వ షఠ కయం కూ ఇ పపబడుతుం . అకకడ గంగ ద రథం ధ ం రవ ప ధనుయడయయడు అ పపబడుతుం ఒక క ట.

గం జలననం షంల న జహనము జ ష. భరత వంశపు . ఆ వంశంల అజ ఢుడు అ ం డు. ఆయన కడుక జహునడు. ఆయన కడుకు ంధుధవ డు. ఆయన కడుకు బలక వడు. బలక వ కడుకు వలలభుడు. ఆయన కడుకు కు కుడు. కు కు కడుకు . కడుకుక తపసుస సుత ననపుపడు అడ ల ఆయనకు సతయవ జ మం ం . త వత వ తుర డు పుటట డు. సతయవ భృగు వంశంల పుటటన చయవను కడుకు ఋ కుడు హం సుకు నడు. సతయవ -ఋ కులకు జమద న పుటట డు. జమద న రయ ణుక. రువు క పరు ముడు జ మం డు.

మ ఆసకతకర న షయం ఈ సరగల పపబ ం . కుమర సంభవ సందరభంల "రస దం" గు ం ప కషం పనటల ఇకకడ గ షయం పపడం జ ం . గం దభ క గ దయకు సంబంధముంద ఈ సరగల మక పన ల కలల వుందంటరు సు సు రు. " ర ణ శకత యు హన , బరహమ రంధరం మూలం , సహ ర ర కమల థ నం పర ం , అకకడనుం , వ థ న న

ఆజఞ చకర క , అకకడ మూడు యలు ఇ ంగళసుషుమనలవతుం . అందుల సుషుమన


220

మధయ . న త బలం భ రథుడు చడు. ఇ రు దండం ంట కందకు - ,

మూల రంల కుండ ( గ లక న) కం . ఈ కరణన, చషఠ ం ప వునన అణువులు ఊరధ ములవు ". అ సూచన మతరం యఖయ ం , గులకు స షం లుసుత ంద అంటరు సు సు రు. కక ఇతరులక షయం అ దయం అ కూ త రు).


221

సరగ‐45 (SARGA‐45) వ తుర ల నగర వృ త ం న అ న ర ముడు

(SRIRAMA ENQUIRES VISHWAMITRA ABOUT THE PLACE VISHALA) ఇందర సమను న వ తుర డు పన కథలను న - న , తమ ఇరువు క, ల ఆశచరయం

క ంద , సం షం మృధు న మటల ఆయనకు ప, మ లకషమణులు ఆ తరం వ తుర డు పన కథలను సమ ంచుకు నరు. సగర చకరవ త సంపద, భవం-తన కడుక కూ చూడకుం రయ స అసమం అడవులకు పం న ఆయన ధ మ మనం-అం మంతు జనయం, సంప త -గరులు తృ కయ లన కరకు న మ కరయం, తృభకత-భ రథ పరయతనం, ఆయన కరయ ధకతవం-గం పతనం, దలన సంఘటనలకు సంబం ం న వయకుత ల గుణగణలను చుచకుంటూ రువురు సూ యదయం ళ క గ రు. సూరుయడు తూరుపు కండ ద క , ర తః కల

కృ యలను రుచక , వ తుర వదదకు , ఆయనకు రమల న భకత నమసక ం రు. తరం వ తుర డు పన కథలను గు ం దదరం ముచచటంచుకు నమ , తమందరం ఇకకడ వునన

షయం లుసుకునన అకక మునులు-మ పుణయతుమలు, సుఖస ల కూ న ఓడను తమకరక పం ర , ంటల గంగను ట మ? అ ఆయనున అ రు మ లకషమణులు. రు పనటల , బం మటలను నన వ తుర డు, ర మ లకషమణుల -ఋ శవరుల క , గంగ ట,

ఉతతరం పునన ఒడుడ కు రుకు నడు. అకకడ, ర క ల , కుల పరవ లను ం న డల గుంపుల కంతుల , యయ మ లంట ఫల వృ ల సవ గ న మ సుత నన ల నగరంలక పర ంచ ,

జకుమరు న మచందరమూ త, మ తుమ న వ తుర , ఆ నగ న ఏల జవవర -ఏ వంశం డ , అ డు. సమ నం ము ందుర డు ఆ కథనం ప ధం :

" మచం ర , పూరవం కృతయుగంల, రులన తుయలు- రయంలను, త రం ధరమ క యలు రవహంచడంలను ర గ న వతలు, తమకు ముస తనం-మరణం- యధులు లకుం ,

వుం ందుకు మరగ ంట ఉమమ ఆల ం రు. లసముదరం క-అందులం పుటటన అమృ న భు ం నటల , తమకు మరణముండద -ముస తనం ద ఆల ం , మందర పరవ న కవవం -సుకు డు , లసము ర న లకడం దలటట రు. అల రు సంవతస లు లక , ఆ సహంచలక, సుక న కకకడు. ఆ క కండ ళుల పగలడం టు, భయంకర న లహలం కషసులను, వతలను భసమం య ం . అంతుల న క సుత నన లహల న


222

హ ం ందుకు, రందరూ, హ- హ అంటూ వు ర థం రు. కక భకత ర థం న క వుడు పరతయకషమయయడు. అ సమయంల శంక చకర లను ధ ం న షుణ మూ త అకకడ క చ,

రునవువ , వతలు కనపుపడు టట దట పుటటన సహంచల న, వతలల దద న వుడు-పరధమం ర ం సన వుడు, అంద కంట ముందు మం మనసుస సుకమమ పడు".

లహల న ం న వుడు (SHIVA CONTAINS POISON BY CONSUMING IT)

" షుణ మూ త అల ప ళల , భయపడుతునన వతలను చూ న వుడు, షుణ వు పనటల , న కంఠంల ధ ం డు. ంట వతలు, లసము ర న లుకుతుండ , ళుల కవవం

డుతునన మందర పరవతం పుటుకుకన ము ం సముదరంల. అ చూ న వతలు, పరపం న-ముఖయం తమను ర ం షుణ మూ త , కండ మునుగుతుననద - న క త పటటగల సమరుథ డు ఆయ న -ఆయనను సుత ం రు ఆపదల లవుతుంట వూరకుండ ద -ఆ రత రకషణ , తమను క డమ ర థం రు. వతల ర రథనలను నన షుణ మూ త, పరపంచ శ క ఆతమ వుం వుడు, నూ వతలల ఒక , ఒక కండ కనల , కండకంద బలు ఆకరంల

మంద న సూత , సవయం అమృతం కరకు లక డు" ర సముదరంల ఉద ం న ధనవంత -త తరములు (EPITOME OF LIFE SCIENCES‐AYURVEDA AND

RIGHTEOUS SOUL DHANVANTARI SURFACE FROM THE MILKY OCEAN) " థ రం - ఘనలు లకుం , సంవతస లు అల లక , ల సముదరంల లుత,

యగదండం-కమండలువు ధ ం , దుయ న ధనవంత పుటట డు. ల సముదరంల జల కర న లను లుక - లుక , రం పుటటం . ఆ రసంలం అందగ తలన అర కటల అపసరసలు పుటట రు. కంద ప కలుండడం - లకకంచ క ఎవ తరం కక వడం , ఆ త రలను వతలు ,

కషసులు వక ంచలదు. అపసరసల ప కలను ఎవరూ, కమం గరహంచనందున,

మగ రంద నూ సమన ప వం పరవ తం శయలు - ర కంతలు రు లువబ డ రు. తన వరు వక ంచను న న అనుకుంటూ బయట క చన వరుణు కూతురు సురను, అసురులు వదదనడం , వతలు ఇషటం ప గరహం రు. సురను తుయలు గరహంచనందు "అసురులు" రు


223

చుచకు నరు. వక ం న వతలు సురల, హమం గగుగ రు టుగ ధం సం ం రు. మ కంత లుక , ఉ చశరవం అ గురరం పుటటం . త వత కసుత భం అ రతనం క ం . అపుపడు అమృతం పుటటం . వరకు అమృత అసురుల వం న శనం ం ".

"అమృతం ఎల వం న శనం ంద సం హం కల చుచ. అమృతం పుటట , అ వతలకు దకకకుం , హ ం ల ం న కషసులు-అసురులు, క కటుట ఒకకట వతల యు ధ క రు. ఇరు ప లనుం అ కమం చ య యుదధంల. షుణ వపుపడు వతల పకషం వహం అమృ న హ ం డు. హ షంల కషసులను హం నటుల ,

ం న కషసులను వ ం , వతల పటల నహ వం , రు సం ష ప ధం , అమృ న క చడు షుణ వు. ఇల అమృతం -మరణం ల న వతలను రుచక , ఇందుర డు,

భయంకర న యుదధ భూ ల, కషసులను వ ం , వతలు- రణులు-ఋషులు సం ం ధం తన జయ న మ ల ం ఏలడు".

(ఇందుర డు ఒక డు ఐ వ నకక క ళుతుంట దు వసుడు ఆయనకు ఎదురు వ చ, ఒక పుషప న ఇ చడు. ఇందుర డు న తను ధ ంచకుం , ఐ వతం కుం లకు చుటట డు. అ ండం న , ల పడ కల ం . స రవం చన పూల దండను, ఐశవరయమదం అ రవ ప చ-అవమ ం న ఇందుర ఐశవరయమం సముదరం ల ల దు వసుడు శ ం డు. ంట ఇందుర ఏనుగులు, గు ర లు, మణులు, ఇతర గ ప థ ల న మయ సముదరంల ప డ . ఇందుర డు ద దుర -బు ధమంతు , మరల షుణ వును ర థం డు. మునుమందు దదలను అవమ ంచ వదద ఇందుర క హతవు ప క-బు ధ ప, మందరం ల సము ర న లకమ , అందులం ఆయన మునుపట ఐశవరయమం ల సుత ంద పడు షుణ మూ త. అల, ఆ

మ షుణ వు స యం , ఇందుర డు మరల లబద శవరుయడు అయయడు. ల సముదరంల అమృతం పుటటడం కూ గ త ర నననుస ం వుం . మూల రమందుం

రకణం మందరం. న చుటట వునన సుక కుండ . న మ ం న సు సురులు ఇ ంగళ డులందుం ర ణశకత యువులు. నంతటక ఆ ర భూతుడు షుణ వు. కుండ దలు

లకననపుపడు, హంల శకత పర ర న కరణన, క లు పుటత . అపుపడు, ఆ గ దయ న గురువు, నునం అ యం కలగకుం య . ఆ గురు , సుక భూషణు న వుడు. వుడు సుక కంకణుడు కబటట , షం ఆయనను ంచదు. భగవంతు న షుణ మూ త, గురు న వు ,


224

అ యనునం క డమ ర ం డు. ఆ త వత, ఆ రం లుచుం , అ ఠ న ర చడు. అమృతం పుటటనపపటక, ఆ దశల, హ భకతల ధకులు, అందగ తలను చూ రు.

భగవంతు ఆశర ం వునన రు డరు. అందువలల ఆయ ఘనలను అణ , అమృ న వతలక చడు).


225

సరగ‐46 (SARGA‐46) ఇందుర చంపగల కడుకుకరకు వరతం న

(DITI SEEKS FOR A SON CAPABLE OF KILLING INDRA) "తన కడుకులకు పటటన దురవసథను చూ , గులుప న , దుఃఖ శయం భరత కశయపు

దగగరకు , ఆయన కడుకుల తన కడుపు కటట ర , తన పగ రచగల కడుకకక పుటటక టల పుతర క న భ త న అడుగుతుం . ఇందుర చంపగ కడుకు తన కడుపున పు , తన

పగ రుతుంద , అలంట కడుకు పుటటటటుల తనను అనుగరహంచమ , కరకు భరత పనటల తపసుస త న అంటుం కశయపు . అల దుఃఖసుత నన , యళుల తను పన ల పూరణం -ఘనం లకుం తపసుస త , ఇందుర చంపగ -ములల కలను ఏల గ కడుకు పుటత డ త డు

కశయపుడు. అల పన కశయపుడు, కడుపును తన త క, ఆ కు రయం కల ల కరుకుంటూ,

తపసుస య క ళడు. సం ం న , కుశపలవం అ తరంల, రఘకలం వరం తపసుస ం . ఆ సమయంల ఆ కు సపరయలు ందుకరకు సవయం ఇందుర చడు. వ చన ఇందుర డు,

మ గ న కం ం కూ వ టటకుం , నయం , పప భకత , క వలు డు. సమయ క మం పళుల , దరభలు, స ధలు, ఇతర వసుత వులు సమకూరుసుత ం డు. తపసుస అల సన కరర శరమ ందుకు డు. బద క ం నపుపడు కళుల క డు. ఆ ఏ ప ప ఆలసయం యకుం - సుగు పడకుం , ంట డు. ఇల ఇందుర ర షల ఆ తపసుస యళలకు ప సంవతస లు తకుకవ పూ త కవ చం ".

"ఇందుర వకు తృ త ం న , వరతం పూ తకవ చం కనుక, ఘన భయం లద ం ం . త ందుకు తపసుస సుత ం ననన రహ య న ఇందుర క రయం పం . ఇందుర తం ర తను ఒక వరం క న -ఆయన తనను అనుగరహం సంవతస లు తపసుస యమ నడ -ఆ అఖండ తపసుసవలన తనకక కడుకు పుడు డ -ఆయన వర బలం , ములల కలల ఇందుర స ఎవరూ ఎ ంచల బలవంతు న కడుకు తన గరభంల క డ -మ ప ళల త వత బలవంతుడు పుటటనునన తముమ ఇందుర డు చూ త డ , అంటుం ఇందుర . తనను లవగల డు పుడుతు నడ ఇందుర డు భయ పడవదద , తన కడుకు మటల ఇందుర క ఏ కరత లకుం చకక దుద న , ఇదదరు క లకలను ర ం ల పుత ం . అల ప, మ యహనపు ఎండకు అ న , న మ , తల ంటుర కలు కళల ద జరుతుంట, కళల ద తలనుం ,


226

సుఖం రసుత ండ చూ తనల నవువకు నడు ఇందుర డు. తనను జ ం డు ఆ కల కలుగు చూ ద మనుకు , గరభ ం న శనం ద మనుకుంటడు".

గరభంల వునన ం న ఖం ం న ఇందుర డు (INDRA DISSECTS THE FOETUS IN THE WOMB OF DITI)

"అలసట రసుత నన గరభంలక పర ం న ఇందుర డు తన వజర యుధం , ఆ గరభ ం న ఏడు తునకలు ఖం ం డు. అల సుత ననపుపడు ఏ చన ండం ఏడవవదద అంటూ, మ ంత ఖం ంచ డు. ఇంతల లకనన , ం నం దద అంటుం ఇందుర . త ల దునన రవం , చంపకుం , వజర యుధం స బయటక చ, త ల ల పడ డు. ను జం

అప ధం న -అ కష ం ల -శ ంచకుం మ నం ల -త ల అ , తల ంటుర కలు కళల పడుతుంట దు సుత ననపుపడు, తనను ను ర ంచుక లనన క క -తనున చం ందుకు పుటటనునన తునకలు న అంటడు. తనను చంపద చన బర హమణు - త ర - వు , చంపవచచ సత రం పుత ంద , కబటట ను ం షం కద అంటడు ఇందుర డు ".


227

సరగ‐47 (SARGA‐47) సపత మరుతుత ల జననం

(BIRTH OF SEVEN WIND‐GODS, THE SAPTA MARUT GANAS) "తన గరభం ఇల ఏడు తునకల వడం , క కరకు న అజయుడు-ఇందుర చూ , అత

ఓ చం . షం ఇందుర కద , తనద -తన కబటట ఇందుర డు గ భ న ఏడు తునకలు యగ డ , ఎలగూ ండం ఏడు తునకలనందున కపం వ ఇందుర డు, ఆ ఏడుగురు మరుతుత లు ం పర లల లన పరజ రంజకం వుం టుల యమ ఇందుర క ం . తన

ఏడుగురు కడుకులను వతల ఆక లు ధ ం టుల , అత వ రు ’మరుతులు’ అ పరఖయత రల లవబ - యు సవరూపుల, ఆకశంల వ ం లు క ంచమ అడుగుతుం . ఏడుగు ల

ఒకరు బరహమ లకంలను, ఒకరు ఇందరలకంలను, మ కరు ఆకశంలను, తకకన నలుగురు ఇందుర ఆజఞ ను రం నలు కుకలల ను వుంటర పుత ం . త ల క క ర రుతుంద , ఆ పనటల జరుగుతుంద , ఇందుర డు తులు జ ం సంశయం రు త డు. ఈ ధం త ల-కడుకుల మధయ త వనంల అం కరం కు న మమట, ఇదదరు సం షం సవ గ క యరు" అ తను ఈ షయ న దదలు పప నన వ తుర డు ర ము క వ త డు.

("ఆవహుడు, పరవహుడు, సంవహుడు, ఉదవహుడు, వహుడు, ప వహుడు, వ వహుడు" అ సపత మరుతుత లను లు త రు. రుం సకం లను "మరుత సకం లు" అ అంటరు. "ఆవహం" అంట -ఆవహుడు అ డు, ఘలల- డుగులల -వరషంల-ఆకశంల వూ ప కరవులల , రుగుతుంటడు. "పర హం" అ యువు సూరయ మండలంల, "సంవహం" అ యువు చందర

మండలంల, "ఉదవహం" అ యువు నకషతర మండలంల, " వహం" అ యువు గరహ మండలంల, "ప వహం" అ యువు సపత ష మండలం-సవరగం-భూ ల, "వ వహం" అ యవు ధృవ మండలంల చ సుత ంట . "గగనం, సపరశనం, యువు, అ లుడు, ర ణం, ర ణశవరుడు, వుడు" అ సపత మరుతులకు రుల న ).

ల శ వృ త ం న ర ము క న వ తుర డు (VISHWAMITRA NARRATES THE LEGEND OF VISHALA KINGDOM TO SRIRAMA)

"పూరవం ఇందుర డు క వ న శం ఇ . ఇకక , ఇ వకుడు అ , అలంబుస అ రయవలల , కక ధ మతుమడ క త ం న లుడ క నడు. అత తన రు ద ల అ


228

ఈ నగ న కటటం డు. లు కుమరుడు హమచందుర డు-అత కడుకు సుచందుర డు-అత కడుకు ధూమర వడు-అత కడుకు సృంజయుడు-అత కుమరుడు సహ వుడు-అత కుమరుడు కు వడు-అత కుమరుడు మదతుత డు. మదతుత కుమరుడు రు న కకుతుథ డు. పరసుత తం ఈ నగ న, కకుతుథ కడుకన సుమ అ ప సుత నడు. ఇ వకు దయవలల ఆ వంశంల పుటటన లందరూ ప దధ న మనసుసనన -ధరమమంట ర గల - ఘ యువుగల ". అ

ల నగరం గు ం పన వ తుర డు, ఆ ర ఆ నగరంల వుం , మ నడు లల ర ల ,

జనక ను చూ ందుకు మ ర ము అంటుండ , చన షయం లుసుకునన ల సుమ దగగరక చడు. త ర కతం , అరఘ యదుల వ తుర పూ ం న సుమ ,

ఆయన తన క వడంవలల మనయం ల ంచ ఆయన దరశనం తనకు ల ం ంద , త వ ను ధనుయడనయయన అంటడు.

(మ తుమలవ తమ ర మ క వ చనటుల త , ర మం ల దదలు, దరశ క ల ల వలన బ ధపడుతుం ).

(సుమ తం ర కకుతుథ డు, ర ము త-సూరయ వంశపు కకుతుథ డు ఒకరు కదు. ఇదదరు . సుమ వంశం, గవతంల-నవమ సకంధంల కూ పపబ ం . ఆ వంశ కరమం ఇల వుం :

మనువుకు ఇ వకుడు-నృగుడు-శ య - షుట డు-ధృషుణ డు-కరూశకుడు-అ షయంతుడు-పృషధృడు-నభగుడు-క అ ప మం కడుకులు పుటట రు. ఆ ప మం కడుకులల షుట క, గుడు-అత క హలందనుండు-అత క వతస ర -అత క బర ం వు-అత క బర -అత క ఖ తుర డు-అత క జ షుడు-అత క ంశ -అత క రంభుడు-అత క ఖ తుర డు-అత క గరంధనుడు-అత క న తుత -అత క మరుతుత డు-అత క దముడు-అత క జవరథనుడు-అత క సుధృ -అత క ధృ యుడు-అత క వలుడు-అత క బంధుమంతుడు-అత క దవంతుడు-అత క బంధుడు-అత క తృణ ందుడు, అ కడుకులు వంశ కరమంల పుటట రు. తృణ ందు క, అలంబనకు పుటటన కూతురు రు "ఇల ల". ఈ కు " శరవసుడు" క పుటటన "కుబరుడు". తృణ ందు క లడు అ కడుకు కూ క డు. అత అ నగ న కటటం డ గవతంల వుం . అ మయణంల పపడం జ ం . ఆ వంశంల సుమ ర మ లకషమణ వ తుర లు చూ ం . సుమ కడుకు జన జయుడు. తృణ ందు అనుగరహంవలల లందరూ ఘ యుషమంతులు-మ రులు-రయవంతులు-అ మకులు అయయరు).


229

సరగ‐48 (SARGA‐48) సుమ వ తుర ల సం షణ

(CONVERSATION BETWEEN KING SUMATI AND SAGE VISHWAMITRA)

వ తుర డు, సుమ పరసపరం కుశల పరశనలు సుకు నరు. ఆ త వత ందుర సమన న సుమ క షుణ ప కరమ సమనులన ర మ లకషమణులు క ం రు. గు ం

వ తుర పర నం డు సుమ . " ము ం ర , ఎవరు రు? చూసుత ంట, ం రయ గమనంల ఏనుగు ను-పరులను రసక ం ందుకు అరహ న గమనంల ంహం ను-భయంకర గమనంల పులుల ను-గరవగమనంల వృషభం ను లచద న క సుత నరు. శతుర వుల ర టటం రయంగల ను, కమలల బ ల కళుల గల ను, సరస న మనసునన ల ను, ఖ గ లు- దులు- లుల -బణలు ధ ం ల ను, అ వ వతల ల ను, సుందర న-మ హర న లునన ను, పుటమ సుత నన లత ర యం వలను, వచఛ భూ మదక చన వతలల ను,

ఇం తంల- షటలల -పరమణంల ఒక ఒకరు సమనం ను వునన చూసుత ంట ఆశచరయం కలుగుతుం . వ పపం " అ ర థం డు సుమ వ తుర .

సూరయచందుర లు ఆక న ం నటుల భూతల న సుత నన రు, మనుషుయలు ందుకు ధయపడ భయంకర న అడవులల , క నడకన ఆయు లు ధ ం , ము ందుర న వ తుర ంట

ఎల గ ర పర నం డు సుమ . ంచనల క బల ప కరమలునన ఆ బలురు ఎవ కడుకుల కూ అ డు. గు ం వ తుర డు పన మటలను, ధులను అణ న ఆ సుమ -సం ం , పూజరుహ లు- కక బలవంతులన ర మ లకషమణులు-దశరథ జ కుమరులు, తన ఇంటక వడ తన గయం ం , పూ ం డు. ర మ లకషమణులు ఆయన పూజలను గరహం రు. ఆ తరం ఆ నగరంల సం షం గ , ఉదయ ల , ము జన సమూహం బయలు , దూరంనుం ల పు న చూ , అం న చుచకుంటూ తుండ , ఆ నగ క దగగర ల ఓ చకకట పర న చూ రు.

తము ఆశరమ వృ త ంతం (GOUTAMA HERMITAGE)

అకకడునన ఆశరమం ఎవ ద , చూడ క అందం వుననపపటక ఎందుక జనహన ంద అడుగు డు ముడు వ తుర . ఆశరమం అల కవ క కరణ న-ఆశరమ వృ త ం న


230

వ ం ధం వ తుర డు: " పూరవం ఇకకడ బరహమ సమను న తమ మహ ష వుం డు. తముడు తన రయ అహలయ అ క సంవతస కకడ వుం తపసుస డు. ఒక డు సమయం

క టట , తము వల ము షంల అహలయను కలు త డు ఇందుర డు. మనమథు రరణవలల ష హం క , ఆ సమయం త రల సం ం ం ఋతుకలం కక , అహలయ ర క క క క గ వ చన తము షంల వునన ఇందుర డు అహలయ అంటడు. తన దగగరకు వ చన డు ఇందుర డ , ర ంచడం పమ , ఇందుర డంతట డు వ చ ర థసుత ంట, ఎందుకు కద ల ం , దుషట బు ధ అత సం ం ం అహలయ. ఆ త వత సం షం , అ ం అ ంద , ఇక

ఆయనను క డుకు , తనున కూ క డమ ఇందుర అంటుం అహలయ. అలంట పప సం ంచడం వలల ధనుయ ల న అంటూ, తవర ఇందుర అకకడనుం ళలమనడం , భయప దద ప ఇందుర డు ల ందుకు తయరయయడు. అ సమయంల, కు త దరభలు-ఎడమ త స ధలు ధ ం , రథ ననం , త బటటల -బరహమ వరచసుస - వ నవులు సహంచల జం ఆశరమ క చన తముడు ఎదురయయడు ఇందుర క. ఆయనున చూడ , తతతర టు - షటలు -కళుల తులు వణుకుతుంట, లల బ న ముఖం , తన ఆక న ధ ం

యడు ఇందుర డు. తము క కపం థ క రుకుం " అహలయను, ఇందుర శ ం న తముడు

(GOUTAMA CURSES AHALYA AND INDRA) "తన రూ న ధ ం , య క య న ందుకు హ ం న ఇందుర డు భ షయత ల

ఇలంట డు పనులు యకుం , ఆయన వృషణలు వూ ల ప ల శ ం డు తముడు. తకషణ , ఇందుర వృషణలు వూ ల ల . తముడు ఆ త వత ఇంటల క రయ అహలయను చూ , కపం ఆ నుకూ శ ం డు. చ నడవ గ నందున, అ క సంవతస లు ఆ రం సుకుంటూ, కూడు- ళుల లకుం , ఆ పర శంల వుంటూ, బూ దల ప ఎవ క క ంచకుం , పం ల డుతుండమ శ ం ను. ప ముకత కూ తము పడు. ఎపుప

దశరథు కుమరుడు ముడు, ఆశరమ క వడం జరుగుతుం , ఆ న ఆ పం ప తుర లవుతుందనంటడు తముడు. ము కక క , ఆయనను అ ఎం , అ క య సన పూజలు , కుబు ధ -లభం- హం న , ఎపపట అంద న ఆకరం ధ ం ,


231

సం షం తన దగగరక త వ ప తముడు ఆశరమ న వ హమవం క యడు" అ ఆ వృ త ం న వ ం డు వ తుర డు.

(అహలయ ల మ ంద క న గరం లల పపబ న షయం సతవం కద మక మయణం సపషటం ం . మక మత రు. దుఃఖనుభవం లకుం , ప వుంట, ప

ఫలం అనుభ ం నటల ల అవుతుం ? అహలయ త ర వుంటూ , ఆ రం లకుం పంల మడుతుంటుం . మచందరమూ త ఆశరమ పర శం య ఆ పం ల లక క క సుత ం . అంట,

జరతవ షం లంట, అ క సంవతస లు త ం , భగవత కరం సుక . అల కక వంశ శనం అవుతుం . తముడు అహలయ సవరూప శనం యకుం , ఆ రం సుకుంటూ, క న వరతం ఆచ ంచమ మతర అంటడు. జరతవ అ యసం వుంట, ఆ త ర ప త ం వక ంచ కూడదు-ప తయ ం .

త రలు తమ జ వయ చ ం నపపటక, గరభం క ప తయ ంచ దు. అంట, గరభం వ చ -అసవరుణ ల వయ చ ం , వ టట . గరభం ధ ంచక , యయ సత ర పరకరం దం ం ర య చతత ం ం . కుకకల క ం ల కూ సత రంల వుం ).


232

సరగ‐49 (SARGA‐49) అహలయ ప చనం

(AHALYA REDEEMED FROM HER CURSE)

"వృషణ హను న ఇందుర డు, వతల పు హతు న అ న వు స ఇతర వతలంద త థ కందుకందుకు వల వ చం పడు. తముడు తపసుస సుత ననపుపడు ఆయన క న జ ం -ల న ప ం ందుకు, అత క క శయం క ం టుల తపసుసను డ టట న అంటడు. ఇల తను న వ క య క పర ఫలం తముడు, తనను జహను కమమ శ ం డ నడు. రయ కూ కప చ,ఆ నూ శ ం -వ టట ,తపసుసను వయరథం సుకు నడు తముడు అ కూ పడు ఇందుర డు. వకరయం న తనకగ పటటం కబటట , తన వృషణల చ ఉ యం యమ రంద క డు.ఇందుర ల కరడం ,అ న దలన వతలు,మరుదగణం- తృ వతల ,

వృషణలుల ఇందుర క కఅం ల చ జయుతు యమ ర థం రు. యజఞంల మనుషుయలు వృషహణ న క మం న ఇ త , ం తృ త ం ,యజఞఫల క కుం యమ కూ అంటరు రు. వతలు క నటుల తృ వతలు, క జలు , ఇందుర క త ం రు. ఆ నుం ,

జలు ల కమం న యజఞంల భు ం ,యజఞం న క యగఫల న షం ఇవవ రు. తమమహ ష త బలం వలల , టనుం ఇందుర డు" ఘవృషణుడు"అయయడు"అ పన వ తుర డు, తము ఆశరమంల పర ం , అహలయను ఉదధ ం ల సంక పంచమ ర ము క డు.

వ తుర ల పపడం , లకషమణు క మచందరమూ త, వ తుర డు ముందు నడవ , తము ఆశరమంలక పర ం డు. తపసుస గయం క గునన న, పప తపసుస యడం వలల

అ శ ం న జసుస క న న, వ- న-మనవులకంతవరకు క ంచ న, మనుషుయలల ఎవ క ల ందరయం కల బరహమ మయ సృ టంచబ న న, మంచు క ప-మబుబ క మ చందరకం ల వునన న, టల క సుత నన సూరుయ ఎండల చూడడం ధయంక ల వునన న అకకడ చూ డు ర ముడు. ఆశరమంల ర మచందరమూ త పర ంచ , పం న అహలయ, పూరవరూపంల లక క కనప ం . ర మ లకషమణులు ఆ కు నమసక ం రు. రు అవ రమూరుత ల తముడు తనకు ప సుత ననపుపడు పన మటలను జఞ త క చుచకునన అహలయ, పూ యలన క అరఘ యలను ఇ చం . మచందరమూ త అ సుకుంటుననపుపడు వతలు


233

దుందుభులు ం , లు- ల అహలయను చుచకు నరు. ఇల, ర మనుగరహం వలల , ఇంతకలం తపసుస నందున ప దుధ లనందు వలల తముడు ఆ ను ప గరహం ర ము పూ ం డు. ము శవరు పూజలందుకునన మచందరమూ త పరయణ క బయలద డు.


234

సరగ‐50 (SARGA‐50) లకు తునన ర మ లకషమణ వ తుర లు

(SRIRAMA‐LAKSHMANA ON THEIR WAY TO MITHILA) వ తుర డు ముందు నడుసుత ంట, తముమ క ర ముడు ఈ నయ కుక తూ,

జనకుడు యజఞం సుత నన నందమ పర న చూ డు. యజఞ క కవ సన సం లు కక ల ఘయం వు నయ , లనుం బర హమణ రషుట లు- ధయయనంల ర గల రు ల మం

వ చర , పప ఋ శవరులుం పర ల న వందల బండల ం వు నయ , ఇలంట పర శంల త కకడుం ల పపమ వ తుర అ డు మచందరమూ త. జలసమృ ధగ -సంద ల ఒక పర న చూ ం , అందరం అకకడుం ందుకు ఏ పటుల త నంటడు వ తుర డు. ము రషుఠ న

వ తుర చడ లుసుకునన జనక మ తన పు హతు న శ నందుడు క రునన పర క వ చడు. వ చన ంట జనకుడు వ తుర ంచడంల మగన వుండ , ఋ వ ల చ, ము శవరు క అరఘ ం- దయం ఇ చరు. ట గరహం న ము , మ సమ న,

యజఞం చకక జరుగుతునన షయ న గు ం పర నం , అకకడునన ఋ శవరులను రవం పలక ం డు. ఇల సం సుత నన వ తుర , ఇతర ము శవరుల సరసన ఆయనకు కట ం న ఆసనం ద ఆయన ఇషటపరకరం కూ చమ ర థం డు జనకుడు. ను కూ ఆయన ఆసనం కూ చమ క డు వ తుర డు. జనకుడు ఋ వకుకల , మంతుర ల , పు హతుల ఆస ల కూ చ వ తుర సం ం డు. "ము ం ర , నున ద శంచడం వలల ను సుత నన యజఞ పుణయపలం కు ఈ జ ల ం నటల ం . జ క క , యజఞ క సమకూరుచకునన ప థ ల నట వతలు ప తరం రు డు. అనుగరహంవలల జనమ రథకమ ం . యజఞం పూ త కవ క ఇంక ప నండు లుంద ఋ వ లంటు నరు. ంత వత హ భగం సుకు ందుకు వతల త రు. ద శంచుకు ంతవరకు కక వుండం " అ ప క జనకుడు, ఆయన ంట

వునన మ లకషమణులవర పర నం డు. రు, షరహత న ప కరమంగల ర , దశరథ మ కడుకుల జ చడు. మ లకషమణుల ధం తన యజఞ న ర ం ందుకు కూర రులన కషసులను చం ననన షయ న, ల నగ న చూ న షయ న, అహలయకు ప చనం క ం న షయ న, తమ మహ ష క న సంగ కూ పన త వత, వ తుర డు, దదరూ ఆయన

దగగరునన వ ధనుసుసను చూ ందుక చర అంటడు.


235

సరగ‐51 (SARGA‐51) వ తుర పూరవ వృ త ం న ర ము క పన శ నందుడు

(SHATANANDA BRIEFS SRIRAMA ABOUT VISHWAMITRA’S ENTIRE BACKGROUND) వ తుర డు పన మటలకు, మచందరమూ త దరశనం తనకు క నందుకు, తము

కుమరు న శ నందుడు ల సం ం , "ము ం ర , రకలం తపసుస క త సం ం న త ల ర ము క చూ ? త ల అహలయ, సరవ వకటక పూ య న ము అడ ఫలల పూ ం ం ? అంత తపసుస -అంత క త సం ం కూ , కలం క నపుపడు ఆ న తపుప గు ం కూ ము క ప ? దశరథ నందను దరశన మహమవలల , నహ వం త ల తం ర క ం ? మహమతుమ న ము తం ర పూ ం ? తన ఆశరమ క వ చన పుణయతుమ న తం ర న పూజలను ముడు గరహం ? తం ర మ ల త ల ర ?"

అ వ తుర అడుగు డు. శ నందుడు , ను సమయం వృ కకుం య సన పనుల న న , పర ము త ల ణుక తన భరత జమద న క నటల , అత త ల అహలయ తముడు క ంద అంటడు.

శ నందుడు, ర మచందుర క వగతం ప క, ల శం అదృషటం క ద , జ ంపనల క జసుసగల ముడు వ తుర డు లుచుక వడంవలల సం షం తమ క వ చడ

అంటడు. ఎవ ంట ముడకకడక చ , అసమన జంగల ఆ వ తుర డు మనుయడు కద ,

ర న తపసుస బరహమ షత న సం ం డ , షుట లల రషుట న ఆయన తన కకడకు సుక చడంట అ లు ందుకన ర ము క పడు శ నందుడు. ఇతర ఋ శవరులకు

ల ంచనల క త బలంగల వ తుర రకషణల వునన ముడంతట ధనుయడు పరపంచంల మ కరులర అంటూ, ఆ మ ను వు మహమను, గుణ న, చ న కరత లకుం ము క ప ధం : "ధరమసవ వు న వ తుర డు లకలం పరజలను ం డు. అ న దయలను రుచక , పరజహత కరయకరమలను శరదధ సూత ,ధరమ ఞ డ క త ం పర దుధ డయయడు. బరహమ కడుకన

కు కుమరుడు కుశ భుడు. కుశ భు కుమరు న కడుక వ తర బరహమ ష. వ తుర డు అ క సంవతస లు జయ లన సూత , ఒక ప యయం, నల గూ భూమం రుగుతూ ఆశరమలను, పటట లను, నదులను, కండలను చూ డు”.


236

“అల రుగుతూ ఒక డు, రకల టుల - కుక లన మృ లు–ప లు– నవులు– వతలు– ధువులన జనులు-మ జఞ న అ న సమన న మ తుమల ను, తపసుస

ధనుయల ను, వయ జసుసగల బరహమరుష ల ను, జల ఆ రం గల ను, టల నుం న ఆకులను ం ను, ఫలలు ను, క న జ ం న ను, ఇం రయ గరహం కల ను, రకరకల ఋషుల ను, జప లు న నపరసుథ ల ను, లఖలుయలలంట ము జనసమూ ల ను అల రుతునన అసమన -బరహమలకమ అ అనద న వ ఠ శరమ న చూ డు".


237

సరగ‐52 (SARGA‐52) వ షుఠ ఆశరమ క న వ తుర డు

(VISHWAMITRA ARRIVES AT SAGE VASHISHTA’S MERMITAGE) "వ షుఠ ఆశరమ న చూ న వ తుర డు, సం షం లప క , నయ యతల

వ షుఠ క నమసక ంచ , అయన మ సమ లు లుసుకునన ము ఆయనున ఆసనం ద కూ చమంటడు. వ షుఠ చన యయట ఫలలను వక ం న ము రషుఠ కుశల పరశనల డు. ఆయన షుయలల వు నర , తపసుస చకక జరుగుతునన న , క క సన పళుల -ఫలలు ల సుత నన న వ షుఠ న డు. జ బు మహ ష వ తుర : జ, కు- వకులకు-బంధువులకు- తుర లకు-అంద క మ ? ధరమం తపపక, జ ననుస ం పరజలను ర సుత న ?

వకులు మటకు లబ పరవ తసుత న ? వూ దయ చూసూత , గ మలను సుత న ? శతుర వులంద జ ం ? చతు వధ నలు-బ కకసం- నహతులు ండు

వు న ? య-కడుకులు-మనుమలు మం వు న ? అ అడ గ అందరూ కుశల న పడు వ తుర డు. ఇటల దదరు సం షం ఒక కరు పలుక ంచుకుంటూ, పుణయ కథలు పుపకుంటూ

సమయం గ రు కంత పు". వ తుర క ందు న వ షుఠ డు

(VASHISHTA’S HOSPITALITY TO VISHWAMITRA) "సమయమల గ తుంట, జప లు న వ షుట డు, అ థులల గుణంవలల -పద వలల రషుట న

వ తుర డు పూ యడ , అందువలల నల స అత క ఆ థయ చ ర ంచదలుచకు నన , హత బు ధ అం క ంచమ క డు. వ షుఠ రయ కుకల , అమృత సమన న కందమూల ఫలలు నడం ఆయన ఆ థయం వక ం నటల న , ఆయన దరశనం ధనుయడనయయన , ల త త న

అంటడు వ తుర డు. అ వ షుఠ డు బలవంతం యడం , ఆయన ఇషట పరకర ఆ థయం సుకు ందుకు అం క ం డు. ంట వ షుఠ డు తన కమ ను న శబలను , తను కు-

ఆయన నలకు ందు జనం టటదలుచకు నన , ఘరం రంద క, యయ అ న న- నక న-ర య న-ల య న, ఇతర జయ న ఏ పటు యమ ఆ ం డు".


238

సరగ‐53 (SARGA‐53)

కమ నువును తనకమమ వ షుఠ అ న వ తుర డు (VISHWAMITRA REQUESTS VASHISHTA TO GIVE HIS

SACRED COW‐ THE KAMADHENU) "వ షుఠ డు పన ధం , కమ నువు, తగు ల అ క న ం వంటలు- - -

కమమ రు కర న కూరలు-పపుపలు-అ పలు- లు-పళుల - , అననం- యయట చకకర నకం,

దలన రకరకల భకషయ జయలను-ఎవ క నసృ టం ం . అ చూ న వ షుఠ డు అంద న టలు ,బం రు ంబులల ల చ, ం ప ల లల వ డ ం ఏ పటుల డు. అంతఃపుర త రల ను,

మంతుర ల ను,బర హమణదుల ను, నయం ను క సంతృ త -కడుపు ం జనం డు. అంద జనం ము న త వత, మందరం సంతు ట ం మ , ఆయన శకతక-పూజకు ల చమ

ఋ షవరు అ నరు”. వ షుఠ చన చనువు , ఆయనకక మట పపదలచన అంటూ, వ తుర డు, తనకు

కమ నువు శబల వవమ , క బదులు నూరు ల మం ఆవులను ఇ త న అంటడు. రషఠ న ప థ ల న ల దగగర వుం ల , అల ఆవులల రషఠ న శబల కూ రతన రు న తనవదద వుం ల , అలంట అమూలయ న వసుత వు ఆయనకందుక వ షుఠ అంటడు. నూరు లకదు, నూరుకటల ఆవుల చ -బం రం కుపపలు కుపపలు ఇ చ శబలను ఎడబయనంటడు వ షుఠ డు. ఆతమజఞ నం కల క త ఎల ఎడబ వుండ , తనను శబల కూ వుండలద నడు. ఆ ఆవు ల వతలకు క సన హవయం, తృ వతలకు క సన కవయం-బ -అ న క యలు, హమ క క సన ప థ లు- హయతర, సరవం కమ నువు ర రుచకుంటు నన , క ఎ న దయలు కూ వచచ , తనక అ యనం క కరణ ంద , అలంట న తను ఎల వుండటల న వ తుర పర నం డు వ షుథ డు. కమ నువును వవక వ క మ న కరణలను కూ పడు”.

“బం రు ముమల అలంక ంచబ న ప నలుగు ల ఏనుగులను, లుగు లల గు ర లను కటటన బం రపు ర లను, అ త గం గల పదకండు ల గు ర లను, వ ణ ల కట ఆవులను ఇ త న శబలను తనకవవమ వ షుఠ క డు వ తుర డు మ .


239

అం కకుం , వ షుఠ డు క న న ఆభరణలను, మణులను, బం రు ణలను, లల ల ం మం మం వసుత వులను, ర మలను, మడులను, మణయలను, త రలను, ఏ క న ఆయన తృ త రక త న కూ అంటడు. వ తుర ం ప , ఏ త న న శబల వవనంటడు వ షుఠ డు. ముకుకపటుట కు జపం సుకు వ షుఠ క ఈ జంజట ందుక , భూ ం క సరవ వసుత వులు క ల , అందుక శబల తనదగగ వుండద ంద అనడం , భూ ం క బర హమణుల-తపసువల తుత కరవచుచ న పర నం డు వ షుఠ డు. వ తుర త న అంటుననవ న కమ నువు తనకవవగలద , తను వవన సపషటం డు".


240


కమ నువును బలతక ం ఎతుత కు తునన వ తుర డు (VISHVAMITRA FORCIBLY SEIZES AND DRAGS AWAY SACRED COW)

"వ షుఠ డల కమ నువును ఇవవన పప , వ తుర డు బలవంతం సుక

డు. అపుప శబల కక దం , త ం తపుప న , ఎందుక ము శవరుడు తన ధం వ డుతు నడ , దుఃఖపడుతూ అనుకుంటుం . తను ఏడుసుత న వదలకుం ఈడుచక తునన భటుల కటుల ంచుక , త నడుసుత నన ల పడ -త న, ము శవరు వదదకు తుం . కళలల ళుల కరుతుంట, ఎం బధ , లు లున ఏడుసూత , వ దుందు లంట ధవ , ’బరహమ కుమ ,

ఆపదల వునన ర ం నువువ న న టట క ం తపుప ను? దగగర వుండ వవకుం జభటులు ననున ఈడుచకు తు న ?’ అ వ షుట దుఃఖ శయం ప త సూత - న

ముఖం డ పుటటన ల అడుగుతుం శబల”.

“ఆ ధం ర థం న కమ నువు , ను బు ధపూరవకం న వ టటలద , హం కళుల క ంచక యయంత పన బల కరం సుక తు నడ ,భూ కం పరభువు, హబలం, బలం, అసత రబలంకల రు న వ తుర బలహన బర హమణు న ను ఆపలక

యన అంటడు వ షుఠ డు. వ తుర కునన ర లు,గు ర లు, ఏనుగులు, అ ణ న గు ం పన వ షుఠ ,కష రయ బల క బల కద ,బర హమణబలం లకకల మహమగలద , జంత బలవంతు వ షుఠ కంట పప డుకద ,తనకజఞ ఇ త నం శనం త న కమ ను న శబల అంటుం . బల యయమ దుషటబు ధ అనుకుంటునన వ తుర ,బలహను ,వ షుఠ మంతరబలం బలం ం న ను త న ,ఆజఞ ఇవవమ అడుగుతుం .ఆల ర థం న శబలను, శతుర వులు వర టుల - రూపం టుల యగల, అ కమం రులను సృ టంచమ ఆ ం డు వ షుఠ డు".


241

వ తుర య న శనం న కమ ను క పత న

(CREATED FORCE OF SACRED COW SUBDUES VISHVAMITRA’S ARMY)

"వ షుఠ ఆజఞల ంచ ,శతుర సమూ లకు భయంక ం పపలవుల రులను తన

హుం రవం శబల. కమ ను క పత రులు వ తుర యననం రూపుమ జృం ం రు. అ చూ న ప కరమవంతు న వ తుర డు, కపం క ల రర , భయంకర బణల పపలవ రులను చం సరం భూ మద ప టటుల డు. వ తుర పగబటటన ఆవు, బటట లు ధ ం యుదధం యగల యవనశక నల గుంపులను అ రం సృ టం ం . ఆ యవనులు-శకులు, క చచుచ అడ ల

పడడటుల , నయం దప దహసుత ంట, ళలంద వ తుర డు తన అ త ర ల నుగు ంటలల డు".


242


వ షఠ వ తుర ల యుదధం

(WAR BETWEEN VASHISHTA AND VISHVAMITRA) " వ తుర భయంకర న శ త ర త ర ల క న తన య న చూ న వ షుఠ డు, గ బల న ఆశర ం ఘరం శతుర నలను సంహ ంచమ శబలను ఆజఞ ం డు. ంట హుంక ం న కమ నువు తన దుగులం కం జ నలను, నుం పపలవ సమూ లను, డ పుటట పర శంనుం యవనులను, మ కూ ల ( ంటుర క గూళుల ) నుం శకులను, ల చుఛలను, క తులను సృ ం ం . రందరు శతుర నల ప , ర లను-ఏనుగులను-గు ర లను- య న శనం రు. అ చూ న వ తుర నూరుగ రు కడుకులు, న కపం , ఒక వ షుఠ దకు దూసుక చరు. ఆయన ంట హుంక ం షంల వంద మం బూ ద సులు డు. తన నూరుగ రు కడుకులు ఒక మరణంచడం - నయమం నుగుగ కవడం , గుగ కు న

వ తుర డు, వ షుఠ లన మధన ప , దం భూ లడు. గంల సముదరంల, కరలు కన సరపంల, గరహణం ట సూరుయ ల, కకలూ న ప ల కం హను -గరవభంగ , ఎల వ షుఠ జ ం లనన పటుట దల , జయ న కడుకుకపప ం , రు న వ తుర డు హమవతపరవ క , వు కరకు తపసుస డు”.

“ వుడు పరతయకష ఏం వరం క లన కరుకమమ నడు. భకతజనుల సంకటలను హ ం డ ,

రవ రయుడ , క తుమలన కషసులను సంహ ం డ , హ - రపుర సం అ , మనమథు గరవం హ ం న డ , వతల పూజలందుకు చరణలుగల డ వు త తరం , నమసక ం ,

లు దయనం అం ల -ఉ ం ల -మం ర ల - ట రహ యల నట తనకు ఉప ంచమ తులు జ ం ర థం డు వ తుర డు. కషసుల వదద , మునుల వదద , గంధరువల వదద , య ల వదద , వతల వదద వునన అసత ర దయల న తనకుప ంచమ క డు. ఆయన క నటల వుడు ఉప ం యడు. అ త ర ల న తన వ నంలక వ చయనన రయం -గరవం వ తుర డు పునన ట

సము ర ల ం తూ, దూరపుటడుగులు సుకుంటూ, వ షుఠ డునన ఆశరమ క వ చడు" "సకల శతుర వులను జ ం న వ తుర డు, వ షుఠ త వనమం , సవలప వయవ ల, బ షట న తన య త ర ల జవలలల క చ బూ ద డు. అ సహంచల అకక మునులందరు, నలు


243

కుకల పరు త రు. ప ల న ఆక క ఎ య . షుయలు భయం వణక యరు. పప టుల ఆ వనమం అల కవడం కప ం న వ షుఠ డు, సూరుయడు మంచును క ం నటుల ,

అవ ల వ తుర రూపుమపు న , ఎవరూ వదద అ న, ఆగకుం రం పరు త రు. ఎవరుకూ అకకడ లవకుం తుండడం , శం కనుబ మలదురుతుంట, వ తుర మంద ం డు వ షుఠ డు. ఆత జృంభణ న ఆపల ననుక , రకలంనుం ంచుకుంటునన తన త వ ననం క చ న డుబు ధ గల వ తుర ఇక సహంచలన అంటూ, ధయంక జసుస అత న ర చూ డు వ షుఠ డు. ఇంత ప వ తుర డు ంచుకకుం , అసత రం ంట అ త ర న పర సుత ండడం , వ షుఠ డు తనదగగరునన ండవ యమదండంలంట-కల న జవలలను

మ పరకశవంత న బరహమ దం న ల పటుట క మటల డకుం లబ డ డు”.


244

సరగ‐56 (SARGA‐56) వ షుట జయం య ర జయ

(VITORY OF VASHISHTA OVER VISHVAMITRA IS VICTORY OF “GAYATRI”)

“అ ఆగ వ తుర డు గరుబ తు మటలడుతూ-అకక లబడమ -ఇంకకక క లవ అంటూ, తనదగగరునన ఆ నయ త ర న ము పర ం డు. తన కసుత నన అ త ర న చూ న

వ షుఠ డు, వ తుర చ కష రయు అ సంబ సూత : తనకక లుచు నన -ఆత బల ం , చల ం , శ త ర త ర ల ం తయ ం చూపమ -ముందు ట నట భసమం ఆత వత ఆత భూ ద లకుం త న -కష రయ బల క, బర హమణ బల క అత క యద - వయ న బర హమణ బల న ఇక చూపబ తు నన , అంటూ , వ తుర ఆ నయ త ర న తన బరహమ దండం చలల చడు".

"అంతట నూ ఆగకుం వ తుర డు, రుణసత రం- ర సత రం- పతం-ఐ కం- వపనం-ంధరవం- హనం-మనవం-జృంభణం-మదనం- సం పనం- లపనం- షణం- రణం- జ ంచల

వజరశరం – బరహమ శం – కల శం – రుణ శం - దండం- చం-ద తం- ండశనులు-కర ం సత రం-షకం-ఆరథరం – కం - ధరమచకరం - భయంకర న కలచకరం – షుణ చకరం – మథనం – యవయం –

హయ రం - ండు శకుత లు – ముసలం - కంకళం-కలసత రం- యధరం-క లం- ర లం-కంకణ త ర లను వ షుఠ ద పర ం డు. ట నట బరహమ సుతు న వ షుఠ డు తన బరహమ దండం హ ం డు. తన అ త ర ల న వయరథ వడం , రఘ న కపం , భయంక కరు , వ గణం-ములల కలు భయపడుతుండ , బర మ త ర న సం ం డు వ తుర డు”.

“తన దకసుత నన బర మ త ర న చూ న వ షుఠ డు, ల బరహమదం న పటుట క , వతలం ర ం గమ సుత ంట, న ం డు.బర మ త ర న ం న వ షుఠ డు కక భయంకరం

క సుత ంట, ఆయన మకూ లనుం , అ నజవలలు పరవహంచ . ఆ మ ఋ రషుట ,

ఋ శవరలందరు ర థం రు. వ షుఠ త బల ంత పపలమ , స క తగల ఆయన తన జసుసను శ ంచజయల , బర హమణతతము న ఆయన ల వ తుర డు ఓట ం డ అంటరు రం . ఇల తనను ఋ శవరులందరు కరడం , వ షుఠ డు ం ం డు. ఇదం చూ న వ తుర క ఏం యలన యక టూట రుపలు దుఃఖం తనల ఆల ంచ డు. తన తరం


245

వయరథమ ంద , అ త ర ల న వయరథమయయయ , ట తనకంక అవసరం లద , బర హమణు - ంత తుత , ఇం రయలను జ ం నందువల క వ షుఠ కంత మ తమ ం క ంద అనుకుంటడు.

తనుకూ ంత తుత , ఇం రయలను జ ం , బర హమణుడు కవ క పరయ నం ల అనుక ,

తపసుస ందుకు దధమవు డు". (వ షుట గు ం పటపుపడు సు సు రు న ప యలల , ఆయనున "జ వరుయడు",

"జప లుడు" అ షణలను పర ం రు. ఇల పర ంచడంల వకత- యఖయత వు దశం, వ షుఠ మ మ క కరణం ఆయన రంతరం సుత నన జప . ఆయన జ ం మంతరం " య ర" . య ర మంతర బర మసత రం. అ జ ంచడం వలల , వ షుఠ ంతట మ తమ ంగల డయయడు. ఇంక కష రయుడ ,

బర మసత రం త చ సం . ఒక ళ అత క కూ బర మసత ర పర గం వ త శతుర వు అ త ర న అణ చుచ.ఇ లకుం ,వ షుఠ డు న ం ణంచుకు నడు. త బలం , జపబలం , బర హమణయం

వ షుథ హ బరహమ వుండ , ఆయ నవ ం యగలరు? క చచుచ ద చుచబుడుల పర త ఏం జరుగుతుం అ జ ం వ షఠ - వ తుర ల మధయ జ న "ఆతమ-అ తమల" యుదధంల. వ షఠ జయం జ క య ర జయ . అంతట పప న య ర అ క ం పపబ ం , రమ ర మయణం- ర

మ ందర మక మయణం. అందుక ఇ స వతకృషట గరం ల ప సన ప లదు. య ర జసంయుత న మక మయణంల, పర అకష క, య ర మంతరంల ఒకకకక

అకష క ఎంత మహముం , అం మహముం . వ షఠ వ తర యుదధం, బర హమణ కష రయ యుదధం మతర కదు. ఆతమ దయకు, అ తమ దయకు మధయజ న యుదధం.సంపూరణం అ తమ దయ రుచకుననపపటక, డు,ఆతమవంతు లవలడు. యవంతు షట ం, ఆతమవంతు ధుసవ వం

కూ ఈ యుదధంల సపషటం క సుత ం . వ షుఠ డు, ఆదయంతం తనను ను ర ంచుకు పరయతన డుక , తన ఉపుప -కృతఘున - ట ంగల తన ముమ అపహ ం ందుకు

పూనుకునన , తన ఆశరమననం డు తనను చం పరయతనం న , బబకు- బబ అ గూ కడుతల టటలదు. ఇ ఆతమవంతు న బర హమణు లకషణం. బర హమణుడు ఇతరులవలల నషటప , పరులకు తల టటడు. వ షుఠ డు ఇంతజ వ తుర శ ంచలదు).


246

సరగ‐57 (SARGA‐57) రశంకూ ఖయనం

(THE LEGEND OF TRISHANKU)

"వ షుఠ తనకు క న ధం-ప భవం, ఓట క కు తూ, కం ఏ యలక లలపల వ తుర డు బధపడుతుం డు. రయ ద ణ కుక , వర న తపసుస సుత నన సమయంల, హ షయందుడు, మధుషయందుడు, దృఢ తుర డు, మ రథుడ నలుగురు కడుకులు క రు. అల సంవతస లు తపసుస ంత వత, బరహమ పరతయకష , వ తుర డు తన తపసుస జరుష లంద ం యడ -ఆయన గూ జ ష అయయడ వర చ తన లక క ల డు. త ంతకలం తపసుస ం జ షకవ కన ప త ం , రప , గుగ

తలవంచుకు దుఃఖం నూ- కం నూ కు యడు. త ంత న తపసుస వయరథమ ంద ం న వ తుర డు, మునుపటకంట పప తపసుస యల శచ ంచుకు , అనుకునన ధం య డు".

"అల వ తుర డు ర తపసుస సుత నన సమయంల, అ ధయల రశంకుడు అ ,

హం సవ గ క ల -అకకడ సవరగ సుఖలనుభ ం ల అనుక , వ షుఠ తన క క , కరకు తన యగం ంచమ అడుగు డు. వ షుఠ డు, అ ధయపడద అన ,

రశంకుడు ఆయనున వ ద ణ కుక వ షుఠ నూరుగ రు కడుకుల వదదకు త డు. క త పర ధ కకకన అసమన జవంతులన ఆ గురుపుతుర లంద క తులు జ ం నమసక ం డు రశంకుడు. శరణుజ చన , తన రకషకుల , హం సవ గ క లనన తన క కను రుచకు ందుకు యజఞం ంచమ అ తం ర ఒపుపకనందున అవమన ప డ న అంటడు. ’గురు పుతుర ల , ల రసుసం కుక ను. పరమ తపసువల ననున ర ంచం . ను ఈ హం సవ గ క య న ంచం . తం ర ను న మ - ల కరయం ర రచడం

పు హతుల ధరమమ ఆల ంచకుం ననున కక ం డు. ఇక క కుక. ఇ వకుల జ వం క పు హతులన ఈ కరయం ంచక , రు పు హతుల వుం ఏం పర జనం’ అ వ షుథ కడుకుల షూట రం మటల డు డు రశంకుడు".


247

సరగ‐58 (SARGA‐58) రశంకుడ రు వ క కరణం- వ రుష బల రం

(NARRATION OF SAD TALE AND IDEALISTIC IDEA OF TRISHANKU)

"ఇల మటల డుతునన పందం నన వ షుఠ నూరుగ రు కడుకులకు ప త న కప చం . ’ఓ క హను , సతయం ప కన గురువుగు ం ఇల మటల డవ చ? ఆయనున కద ఇంకక ఆశర ంచవ చ? కుల గురువును డవడం మ య ? సూరయ వంశపు లంద క పు హతు ఆ రుయడు.ఆయన మట జవ టవ చ? ఆయన అబ ధ లడుతు నడనుకుంటు న ?

ఏమనుకు ఆయనున వ లవు? నక కదు-లకల నటల ఏ యగ , ఎవ ంచగల శకత ఆయనకుం . వ షుఠ డు కదంట ల త మనుకు నవు? త ఆయనున అవమ ం నటల క ? అలంట ప ం చ’ అ అంటరు. క నం మటల న , గురువు అవమ ంచబ డ న -ఆయన కుమరుల కూ అవమ ంచబ డ న , ఇంకక శరణు తన కరయం ంచుకుంటన ళల క దధమవు డు. కరణం గురు కక క లపడడ రశంకు ,

చం లుడు కమమ శ ం తమ ఆశరమ క యరు వ షుఠ కడుకులు. తన నగ క యడు".

"ఉదయం దరల తన ముఖం-శ రం చూసుకుంటడు . అందం సు తత వుం శ రం నలలబ ం .బం రుకం అ శ సుత ం అంద న హం కలంమబుబల నలలబ ం .

తత - డువు వుం తల ంటుర కలు, రుసు - ం మ . మణులు కకన బం రు ముమల న ఇనుపముకకల య . డల ల జం ం గు, ఇనుప డ ం .

సహంచనల క మునుల పంవలల సరవ శన ం . అల తయ న తమ ను చూ న పురపరజలందరు దూరం రు. అందరూ త న , రయం కలప దుఃఖం ప త సూత , వ తుర ఆశర ం డు. తనవదదక చన డు రశంకుడ జ గరహం న

వ తుర డు, అత ందుకల పవ న మల డయయడ -ఎందుకు తన దగగరకు వ చడ దయ అడుగు డు. తనను తనగురువు-గురుపుతుర లు ఉ ం ర , తన క క రక ఇల తయరయయన , అవమనప డ న , హం సవ గ క ల వందల యజఞ లు ఫ తం కలగలద అంటడు".


248

"త ంతవరకు ఎననడూ అసతయం పలకలద , ఇపుప లంట దశ వ చ -మునుమందు అసతయమడబ న కష రయ ధరమం పరమణం పుపతు నన నడు. ను జధరమం డవక పరజహత న క యలను న , కషఠ కలంల కూ సతయ పలుకు న అంటడు రశంకుడు. న యజఞ లు న , మం నడవ గురువులను సం ష టట న , క త సం ం న ,

ఇంత ఇపుపడు తను యద చన యజఞం ంచ క రు ఒపుపకవడంలద , తన రుషం వయరథమ - వ రషఠమ తలుసుత నన , సరవం క లబ వుంటుంద , ఉతతమ గ కూ నుగరహ న , వం కరుణంచక రుషం ఫ ంచద అంటూ, వ తుర తపప ఇతరులను

ఆశర ంచన -అత శచయం తనకు రకషకుడ , తను తల టటన క య న పురుష పరయతనం సఫలం యమ ర తం డు రశంకుడు వ తుర ". (ఆంధర మక మయణం బల కండ మందరంల, అవసర న పర ట, మనుషుయలు ఆచ ం సన ధ మలను సంద భ తం వ ంచబ ం . రశంకు క క వకరబు ధగల షయ లకషణం అరథం సుకవచుచ. స న షుయడు, తనక హత -పథయ , అ పపమ గురువులను క ,

రభం ం -తన ఇషటపరకరం, అ ధయ న పనులు ంచమ అ -ఆయన ంచన నడ గురువును తయ ంచడం షం. గురు ర ష , అత మనసుసను సం షప చ, తన క య న ంచుక షుయడు. అల యనందువలల రశంకు ఆ గ పటటం . వశషుఠ కడుకులు రశంకు

క క రసక ంచడమంట, పుతుర లు తం ర మ గ న అనుస ం పరవ తం ల , ఆయనకు అవమనకర న పనులు యకూడద అరథం. గురువును ం ం న డు చం లుడవు డనన అరథం కూ సుఫ సుత ం .

రశంకు అసలు రు సతయవరతుడు. ఆయన రయ సతయవరత-కకయ కూతురు. సతయవరతుడు సూ యరుణు కడుకు. అతడు సతయవరతను ల సుకునన త వత, అ య నగరంల వ సుత నన ఒక బ కను- హతను, జకుమ ననన అ క గరవం , డు. క షయం , క ం , తనదగగర వుం దద సతయవరతు ఆజఞ ం డు. కుకక మంసం బతకమ కూ

తం ర ఆ ం డు. తన ప న పు హతు న వ ఠ డు తం ర మటల డలద సతయవరతు క ఆయన కప సుత ం . ఆ త వత కంతకల క, సతయవరతు తం ర అడ క తపసుస య డు. జయం,

నగరం, అంతఃపురం ఇబబందులకు గు కవదద , వ షుఠ డు సవయం క డ సమయంల. ఆ సమయంల , వ తుర డు, య లల లను వ ప చమ సముదర రంల తపసుస సుత ం డు.


249

ముగుగ రు లల న, తనున ంచుకలక వ తుర రయ, న కడుకు డకు పలుపు త ం ,

వంద ఆవు త అమమ క బరం టట ం . ఆ షయం లుసుకునన సతయవరతుడు, ఆ ను ం ,

రంద తన రకషణల వుంచుకు నడు. పర నం జంతువులను ట రంద క మం రం టట ం డు. ఒక న ట ందుకు ఒకక జంతువుకూ రకలదు. స పంల వునన వ షుఠ

ఆవును చం మంసం న న. తం రక అ రయ న పనులు యడం, చ గురువు వును చంపడం, అ ర త మం న నడం అ మూడు డు క యలను నందున రశంకుడు అ రు వయవహ ంచమ -లక ం తు న అత త ంక యన అంటడు క ం న వ ఠ డు.

అపపటనుం సతయవరతుడు రశంకుడయయడు. తపసుస పూరత న త వత వ చన వ తుర డు, తన య లల లను క న రశంకు , ఆయన కరుకుననపుపడు క సన స యం త న

ఇ చనందువలల ఇపుపడు యజఞం ం ందుకు పూనుకుంటు నడు).


250

సరగ‐59 (SARGA‐59) వ షుఠ కుమరులను శ ం న వ తుర డు

(VASHISHTA CURSES SONS OF VISHVAMITRA)

" లపనల మటల డుతునన రశంకు చూ వ తుర డు, అత క లు జరుగుతుంద

రయం పడు. అత భయపడ వదద , అతడు మం నడవ గల డ తనకు లుస , అత మనసుసల వునన క కను ను ర రు త న అంటడు వ తుర డు. యజఞం ందుకు ఘరం ము శవరులంద లు త న ప, వ షుఠ పుతుర ల న త పంచడం ధయపడనందున, చం ల రూపంల రశంకు సవ గ క పం ం క తమంతు త న అభయ త డు. తనను శరణుజ చన కరణన సవరగం అత క అర ల ఉ కయ సమనం త న ఇ త డు. తన కడుకులను చ యజఞ క క సన మ ర సమకూరచమ పడు. తన ఆజఞ -తన రవం , ము శవరులందరు షుయల -ముఖయ హతుల -బహు ర తుల -ఋ వ ల రమమ ల సం షుయలకు పడు.

ఎవర న తన మటను నక , సంగ తనకు య యలనన గురువు ఆజఞ ను రం, షుయలు శ లల , బరహమ దులంద రు. వ తుర క భయప , ఇషటము న-లక

అందరూ యజఞ న చూడ క వ చరు". "ఇ ల వుండ వ షుఠ కుమరులక షయం కపం యజఞ న తపుపబటట రు. యజఞం

డు చం లుడ , ం డు జ షన కష రయుడ , స రహమణులందరు చం లు అననం ఎల ంటర , వతలల సం షం వ త ర , చం లుడు సవ గ కల డ , డు సవరగం

ఎలంటద మహదయుడు- న వ షుఠ కుమరుల నర షుయలు గురువు పపడం వ తుర కపం థ క ం . ష యనం ధ మసకుత న తనను పపు పలుకుల

దూ ం న రందరూ మ సన ర , రందరూ చ చ నరక క -యమభటుల క న లకు వశ ప , ఏ ందల జనమలవరకు నుగులు పుటట ల శ ం డు. కుకక మంసం ంటూ, కుకలకుం -దయహనులన దు జ , చులు , కర ల భూ మద అపూ యల ర ల కూ శ ం డు వ తుర డు వ షుఠ కడుకులను. టటగూడ టుల టటన

మహదయు , బ య పుటట-భూ మద , ఆతమహతయ సుకు , వరకు తన కపకరణన దురగతులల కూ ల శ ం డు".


251


రశంకు సవ గ క పం న వ తుర డు (VISHVAMITRA EFFECTUATES TRISHANKU’S TRAVEL TO HEAVEN)

"ఈ ధం వ షుఠ కడుకులను శ ం న వ తుర డు, తన లుపు రకు యజఞం చూ ందుక చన మునుల సమూహం , ఇ వక వంశం జన రశంకుడ ధ మతుమ -మ గయ సంపనున - హం సవ గ క ద చ తన స యం క న క ప చయం సుత ననంటడు. తమందరం క , ఆల ం , ఏ యజఞం త అత క క ర రుతుం ఆ యజఞ న ద మంటడు. పరమ క టన వ తుర క భయప న రందరూ, ఆయన మట ఎందుకు కద ల -ఆ మూరుఖ కందుకు అడుడ పల -ఆయన క క ర రుసుత ంట తమ క చ నషట ంలద అనుకు ,

ఆయన పనటల కరయ రవహణకు పూనుకు నరు. వ తుర డు యజకు యగం రవహసుత ండ , మునులందరు తమకపప పన పనులను కడు హచచ క రు. యజఞం గుతుననపుపడు, హ భ లను సుక ల సం వ తుర డు వతలను క నపపటక, న వరూ లదకక క. ం ఆయన కపం క ల రర డు. ంట యజఞం దగగరునన కయయగ టను త సుకు , పరసుత క

పర జనంల యజఞం తతం లకుం , తన తపశశకత , హం సవ గ క పం త న రశంకు అంటడు వ తుర డు". "తను సం ం న తపఃఫలంల, వ ఠ దుల పంవలల ఖరచ ం ,ఇంక గలనునన బలం , బ ం ఎవ క ళల క ధయపడ సవ గ క మమ రశంకు నంటడు. వ తుర డల అంటుండ , ఋషులందరు చూసుత ండ , రశంకుడు ఆకశ మరగంల సవరగం రువలక యడు. అపుపడు వ సమూహం వునన ఇందుర డు, రశంకు చూ , అతడు సవరగంల వుండత న డు కద , భూ దక మమ అంటడు. గురువు పం చం లు న డ , మూఢుడ , ఏ లపంల మనవు క సవరగ ర త లనపుపడు ల సవరగంలక గలుగు డ కపం , రశంకు తలకందులు భూ ద రలమ అంటడు ఇందుర డు”.

“తనను ర ంచమ డుకుంటడు కందకు పడుతునన రశంకుడు. అత ల లను నన వ తుర డు వరకపం జృం ం , ప తునన రశంకు , ఆకశం మధయల లవమ -కంద


252

ప దద అంటూ, తన తపశశకత ఆపు త డు. అంతట ఆగకుం , ఆకశంల ద ణ కుకన సపతరుష లను (నకష ర లు) సృ టం , అకక సవరగలక న, మ ఇందుర - వతలను సృ టం ందుకు దధమవు డు. తననుకు ధం సృ టంచడం కుదరక , లకంల ఇందుర లకుం ందుకు పూనుకుంటునన సమయంల వతలు, మునులు వ తుర దగగరక చ ర థం రు. తన తపశశకత లకపక క ఉప ం ల అల యడం తగద , గురు పం హతుడ న సవ గ క పంపడం తగద , సవరగం కూడద , అల జ త ర ల న ధవంస సం న , అల కవ క అతడు కరణం క ద అంటూ, వ తుర ం ంచమ డుకుంటరు. జ షన ఇంత ప క పూనుకుంట, బరహమరుష లు కూ సత ర మ యద ఏం క ల అడుగుతూ, సత ర మ యదను ఉలల ంఘంచవదద అంటరు వతలు. అల పన , రశంకు సవ గ క పం త న తను మట చన , ఇ చన మటల త పల పర నం , త క ఉ యం త నంటడు. ను సృ టం న నకష ర లను ధవంసం దద - శవతం వుండ యయల , రశంకుడు తలకందు -అత అనుస ం ఆ నకష ర లను అకక వుండ వల క పడు. పుపక , వ తుర డు ం ం డు. రశంకుడు సవరగంల ల అకక సుఖప లు క ం రు వతలు".


253

సరగ‐61 (SARGA‐61) న స ఖయనం

(THE LEGEND OF SHUNASHEPA)

"ఇల అందరూ ల , త ంతవరకు తపసుస సుత నన వనంల ఘనలు కలుగుతు నయ , ఆ పర న వ మ ంకకక క న అకకడునన అంటడు

వ తుర డు. ఏ కుకకు బగుంటుంద ఆల ం , ల న పడమట కుకన మం వ లు, పుషకరం వుననందువలల , వర న తపసుస య క అకకడకు తప స ధకలుగుతుంద త డు. తవర అకకడకు ల , కవలం ఫలలను మతర ఆ రం సుకుంటూ, భయంకర న తపసుస యల , అల యడం వ తప సదధ నకల -ల -మరణమ న , అ శచ ంచుకుంటడు. ఉతకృషట మరగంల, ఇతరులకు క సం అనుక క ధయపడ , అ పప న-

క న న షఠ ల తపసుస యడం ఆరం ం డు వ తుర డు”. “ వ తుర డు తపసుస సుత నన లల , అ య నగ న అంబ షుడ

ప సుత ం డు. మనువు ము మనుమడు, నభగు మనుమడు, గు కడుకన అంబ షుడు దదల మనననలు ం ధం మటల డు డ , కర న జ ం న డ , రషఠ న యయ మరగంల లను జ ం న డ , సదుగ ణల భూషణలు కల డ , జ రషుట డ పర ధ కకకడు. అలంట

అంబ షుడు ఒక య న యల అనుక , సుత నన సమయంల, ఇందుర డు యజఞ ప వును ం ం డు. యజఞ ప వు , కుం ర ంచుకలక , యజఞ న క షం తగులుంద పడు ఋ వ డు. యజఞప వున న మమ , రకక యజఞం కరకు బ కవ క ఒక

మ మమ అంబ షు ఆ ం డు ఋ వ డు. యజఞప వును కందుకు అ న పర లల తక డు అంబ షుడు. క సం యజఞం పూ త ం ందుకు ఒక మ రకక న సవయం తక రం ం డు".

"ఇల రుగుతూ, ఎవ బల కరం వ క ఇషటపడ అంబ షు క ఒక డు, య-లల లునన ఋ కుడ ము ( వ తుర బుటుట వు భరత) క త డు. అత క లకష ఆవు త న , తన

యజఞ న ర ం ందుకు ఆయన కడుకులల ఒక ఇవవమ ఆయనకు నమసక ం , ర తం డు. న యజఞప వుకరకు పరపంచమం ం ఫ తం లక ంద , క బదులు మ వుం స


254

వ చంద , తన ముగుగ కడుకులల ఒక ఇవవమ అంటడు. ఆయ చ తన రమకు తుర న దదకడుకు వవలన ఋ కుడన , ఆయన రయ, నకుడ తమ క షట పుతుర డంట తనకం

ఇషటమ కబటట అమమమ అంటుం . ఆ మటలను నన న కడుకు న సపుడు, తన ర ణ చ యజఞ న క డు మనుకుంటడు. తనను సుక మమ , ఆయ త న పన

లకష ఆవులను తం రకవవమ న సపుడన , ఆలసయం యకుం , ధరమ ర తన ంట అత సుకు యడు అంబ షుడు. మరగమధయంల మ యహన నందున రువురు ఒక పుషకర రం

దగగర క పు ఆ రు". (లకంల రణం దదకడుకు తం రక, నన త లక రముంటుం . న కడుకు

త లతండుర లకదద క ర వుండదంటరు. ఈ షయంల ఋ శవరులు కూ అంద వల పరవ త త రన క ఇ క ఉ హరణ).


255

సరగ‐62 (SARGA‐62) వ తుర శరణుజ చన న సపుడు

(SHUNASHEPA APPROACHES VISHVAMITRA)

"ఎండ క ళలక మరగమధయంల పరయణం ఆపు , ర ం సుకుంటునన సమయంల, న సపుడు పరు తుత కుంటూ, స పంల ఋ శవరుల మధయనునన నమమ

వ తుర దగగరకు యడు. అలసట నూ, ఎండ వలలనూ, పరు తుత కుంటూ వడం వలల ,

తటలున వసూత మమ వ తుర ఒ ల లడు. తనగ ఏమ పల , తనను మ నం అత క ల , త లతండుర లు న రు తనను ర ంచలర , రు న లనటల న , ఏ ధం ఆల ం క క ర టటుల -తను తపసుస సవ గ క టటుల యమ వ తుర ర థం డు న సపుడు. తను అ థ యువు చ కుం , ఘ యువు ం టటుల యమంటడు. తను

బతకదలుచకుం కమంకసం క , గంకసం కద , సవ గ క వ క కవ సనంత తపసుస య కన అంటూ, తను ఆపద లుకకుం , ఆయన డడలను క నటల తనను కూ ర ంచమ క డు”.

“అలుల మటలు నన వ తుర డు తన కడుకుల , అతడు బలుడ -ర ంచమ అ థసుత నడ -భయప తన శరణుజ చడ అంటూ, ళలలల ఎవ ఒకడు అత బదులు ంట , అత క ర ణ కష టటమ అంటడు. తన మట ర ం ల కూ అంటడు. ల ఎవర న

అత బదులు త యజఞం ర రుతుంద , వతలు సం త ర , అత ర ణం లుసుత ంద ,

తన మట దకుకతుంద , కబటట తను పనటుల యమ కర డు. వ తుర కడుకులందరూ ముకతకంఠం ఆయన క కను రసక ం రు. తన డడలను బ టట ఇతరుల డడను క డడమంట,

వ జత మధు రం మ , దధ న కుకక మంసం నడ న అహంకరం జ చరు రు తం రక".

"కడుకులందరు ఒకక మట , తన క కను మ నంచక వడం , వ తుర క కప చం . తను అవుననన ల కదంటర , కం క భయం లకుం ంద , తం ర మట జవ టడం ధరమ రుదధమ , తన మట అ కర ం ంక బతకలర అంటూ, వ షుఠ కడుకులల ళుల కూ కుకక మంసం ంటూ- చ న మనసుస , యళుల అలల డమ


256

శ ం డు. అల పటట కపం కడుకులను శ ం , వ తుర డు మం రం న బూ న సను క టట అత భయప దద పడు. యజఞంల అత షుణ సంబంధ న యూ క

కటటనపుపడు, అ న చూసూత -ఆలసయం యకుం , ’ఇమ మ వరుణ’ అ ండు మం ర లను జ ంచమంటడు. (ఒక మంతరం ఇందరసుత -ఇంకకట ఉ ందరసుత )”.

“మం ర లను ఉప ం , త పన పరకరం అ చ , యజఞం సఫలమవుతుంద ,

ఆయన శయం ర రుతుంద అంటడు వ తుర డు. ఆ మం ర లను గరహం , లవు సుకు ల డు న సపుడు. అంబ షు దగగరకు , అత యజఞ కష వహంచమ క డు. పు హతుడు పనటల కష వహం డు అంబ షుడు. బర హమణులు న సపు డల పూదండలు , ఎరరట

వ త ర లను కటట , దరభల అ లన ళల అత యూపసతంబ క కటట రు. అత మతరం భయపడకుం తనలలన మం ర లను సమ ం డు. తనను ఆశర ం న ర ం షుణ వు, కు యజఞ ఫలం-బలు క ఘ యువు ఇమమ ఇందుర క పప ఆయన ఆజఞ ను రం ఇందుర డు చ, న సను క ఘ యువు చ, కు యజఞ ఫల న చడు. అ న న వ తుర డు యళుల , పరపంచమం ధం , ఢ న తపసుస డు".


257

సరగ‐63 (SARGA‐63) నకను హం న వ తుర డు

(VISHVAMITRA ENTICED BY MENAKA’S BEAUTY)

" యళుల వ తుర ల ర న తపసుస యడం , బరహమ వుడు వతల క ము శవరు చూ ందుక చ, అతడు న తపసుస వలన-తప ఫలం ఆయన ఋ అ డ ప అంత థ నమయయడు. ఆ మటలకు తృ త ంద వ తుర డు, అంతకంట ర న-క ర న

తపసుస య డు. అల సుత నన సమయంల, స పంల రథంల ననమ ందుకు, అ మ హర న ందరయం -మనమథు ఆయుధ న అనుకుం ధం క సుత నన ఒక అపసరస,

వ తుర స ం ఉ దశం వ చం . కమలల లంట కళల , పూవువల మ హర న చుచక సన శ రం , ర కరడల ఆసకత , ఘలలంట నలలట కురుల , గగలలంట దం ల ,

చందుర లంట ముఖం అందం వునన ఆ అపసరస, ఘల మధయ రుపు గల ళలలల ననం సుత ంట వ తుర డు చూ డు. చూ , కమ బణ తు , మనసుస కలవరపడ , మ కు ద

ప న ళుల చ ం నటుల మనసుస చ ంచడం , ఆ అందగ తను స ం డు. ’అపసరసకు భనమగు కక’ అ అంటూ, ఆ ను చూ నపపటనుం మనమథుడు దయ లకుం బణల తనను తూటుల ప టటుల డుసుత నడ , ఆ దనను సహంచలన , మన ర ఆ అకక వుం రమ శయం తనను ంచమ కర డు. ఆ కు న మన బంటుల పరవ త త న , తన మట

నమమమ , సం యన వ తుర డు అపసరసను ర థం డు". " వ తుర అభయరథనను స న అం క ం న అపసరస, ఋ శవరు ఆశరమంల వుం ం . దదరూ య-భరతలల ప సంవతస లు గ రు. అపపటక, వ తుర మదన పం త గ , తను న ప గు ం ఆల ంచ డు. ఎటల బర హమణయం సం ం ల ఆశ గయం

పూ న వ తుర కకడ- యకులపడక ం రయు మ తపసుస యడ ంట-ఇపుప బ గం ల డు వుండడ ంట? బర హమణులు ంట ఫకుకన నవవ అ ఆల ం డు. చపల మనసుస

మనమథు బ న ప న , ప సంవతస లు వృ న బధప డ డు. సుఖలు వ న జ ,

అ , బర హమణయం కరకు అడవులల ఏళలతరబ తపసుస సుత నడ తనను గు ం అనుకు రందరూ ఇపుపడు, బ గం క వశప డ డ - క బు ద లద అనుకుంటర రపడ డు. ఈ


258

జంజట క కరణం, తన తపసుస శనం ందుకు ఇ వతలు ప నన ప నగం అరథం సుకుంటడు. వతలవలల స యను క అ ఆల సుత నన వ తుర చూ భయప ం అపసరస నక. తను శ త న భయపడుతునన వకనయ నక , ఆ తపుపలద , షం ఆ కద , బు ధల న ను కమ క సుడ ఆ ంగతయం యన అంటడు. ఆ ను దూ ం పర జనం లద ప ఇక ళలమంటడు. అ ను పం

కమ న జ ం ందుకు వ తుర డు హమవతపరవతం దగగరునన క క రంల క న న తపసుస ందుక యడు".

మహ షన వ తుర డు (VISHVAMITRA BECOMES “GRAET‐SAGE”)

"అకకడ ఉతత నునన మంచు కండ ద య సంవతస లు శచలు - వఘనం తపసుస డు వ తుర డు. ఆయన తపసుసకు లకల న కలవరపడుతు నయ , సజజన రషుఠ న వ తుర డు మహ ష కవ క స ప ంత తపసుస డ , ఆ మటత క ప ఆయనున

సమ నప చల వతలందరు బరహమను క రు. బరహమ వుడు రు పనటల వ తుర దగగర క చ, ఆయన మహ ష అయయడ అంటడు. ఆయన మటలకు వ తుర డు ం లదు. తను

ం రయుడనయయ అ బరహమను పర నం డు. ఆయ ంక ం రయుడు కలద , కరకు ఇంక పరయతనం యల , ఆయన మనసుస కరం ం ందుకు అవకశముననపపటక అల క యకుం యగ నపుప ం రయుడవు డ జ చడు బరహమ. అలప కరణం కడుకులను

శ ం న డు ం రయు ల అవు డనంటూ బరహమ ల యడు. వ తుర డు కమ న జ ంచడంకరకు, ండు తులు క త , ఆ రం సుకుంటూ, రం కదలక- దలక ఆశచరయకర న తపసుస డు. మండుటండలల పం గునల మధయ, జరు నలు కురుసుత ననపుపడు ఆరుబయట, మంచులంట కలంల చలలట ళలలల రరంబగళుల తపసుస డు. వ తుర ల

ర తపసుస సుత ంట, ఆ క పరపంచమం తలల లం . వతలు-ఇందుర డు ఆయన తపసుస భంగం య క ఈ రంభను ఉప ంచుక లనుకుంటరు".


259

సరగ‐64 (SARGA‐64) వ తుర తపసుస భంగం యబ న రంభ

(RAMBHA ATTEMPTS TO CAUSE HINDRANCE TO VISHVAMITRA’S ASCESIS)

" పుంగవుల పరయ నలను ఫల హనం రంభ సుత ంద , ఆ రుపను పరద శం సమయ చంద , వ తుర తపసుస భంగం యల , అ వ కరయమ , నమమకం యగ ం రంభ ఇం ర వతలు రంభ అంటరు. ఆ ప యడం కషటమ ం న రంభ,

యలన పప క గుగ ప - నం ండు తులు జ ం ఆ షయ న పుత ం . వ తుర స పంలక లనన ఆలచ గుం లు జలుల మ ల సుత ననద అంటుం . ఆయన భయంకరుడ ,

క షట , ట దురుసుతనం వునన డ అంటూ, అలంట దగగరకు లంట హం గడగడలడుతుంద పుతుం . - క తల కకవడ ందుక పర నసుత ం . వజర యుధం ధ ం ఇందుర డు, యు న ఆడ దయతలచమంటుం . ఆయన వజర యుధం క ప ,

ఆడ ఎల అవుతుంద , తన ద దయచూ ఆ ప క తనను పంప వదద నం ర థం ం రంభ. ఆ ను భయపడ వదద , ఆ లంట అల మటల డ ద , ఆ కు లుకలుగుతుంద , ఆ ంద య న మ ంత రుగు సుకు ల , మనమథుడు స ఆ పకక నూ వుంటన -

వుం కకల కూసుత ంటన , టల కమమలల వసంతుడుంటడ -వుండడంవలల టల న క ం మనసుసను ఆక ష త య ఇందుర డంటడు రంభ . ఇందుర ఆ శం పరకర రంభ కతత గసుల ,

వ తుర స పంలక మ హర న ట ం . న - న , ఇంపు- ంపు క సూత ,

అంతకంతకూ అ శ ం పంచమ ధవ రంభ డుతుంట, ము కళుల చూ , తన ముందర డుతునన వ త ర సం హం డు. అ ఇందుర మయ గరహం డు. కపం క ల రర డు".

" ను కమ-కర లను జ ం లనన పరయతనం తపసుస సుత ంట, పకరయమ కూ అనుకకుం , తన తపసుస భంగం య క వ చన రంభను ’ ’ అ దూ ం , ప ల సంవతస లు ప వుం ల శ ం డు. (కమ న జ ం లనుకుంటునన వ తుర క కపం ల ంక). చన న పప త బలం, బు ధబలం, త ర న జసుసనన బర హమణుడు టట ఆ ను ర త డ ప చనం గు ం కూ పడు. తటలున శ ం డు , ందర


260

పడడందుకు ం ం డు వ తుర డు. ఓరుప లక నందుకు ప త ం డు. అకక వుం ఇదం గమ సుత నన ఇందుర డు, మనమథుడు భయం యరు".

"కం ం కూ తనకు ంత గుణం లక ంద రప డ డు వ తుర డు. రంభ తనను స ం ందుకు వ చంద అనవసరం కప ంచుకు నన , తన ఏం యలద ఎందుకు గరహంచ లక యన , తన సమమ లకుం ఆ తనను రచలదుక న , మమంట గ న , అకరణం తపసుస శనం సుకుంట గ న , కమ కర లను జ ం న

బరహమను అడ సన ప లకుం తనక ంద , కమ న జ ం -కర న జ ంచలక గ న ప ప ల ం డు. ఎల క న జ ం ల శచ ంచుకుంటడు. మనసుసల కపం యన , రు ప ఒకక మట పలకన , న

సనన లల యల , ఇం రయల గరు అణ ల , కమ న పూ త చం ల , ఒకరు కక -కక ఒకక ధం వుంటన రణ ంచుకుంటడు. ఆ రం నకూడద , ఊరుప డవదద , కపం

అ న మనసుస కూడ సపృ ంచ వదద , తనకు బర హమణతవం ల ం ం క వుం రు న శచ ంచుకు నడు వ తుర డు".


261

సరగ‐65 (SARGA‐65) ర తపసుస న వ తుర డు

(PROLONGED ASCESIS BY VISHVAMITRA)

"ఉతతర కుక వ తూరుప శ న వ తుర డు, మటలు ం , యళుల ష యమం తపసుస డు. ఎ న ఘనల చ -ఎవరు క ంచ తల టట కపం చుచకలదు. జృం ం న వ తుర డు, తన సంకలపం పరకరం, సంవతస లు ప పూరణం తపసుస న దప, జనం ద మ సత ముందు కూరుచ నడు ఒక . ఆయ ంక జనం యడం దలు టటక ముం , బర హమణ షంల వ చన ఇందుర డు, ను ఆక వునన బర హమణుడన ,

ర ణం తుననద , అననం టటమ అ డు. ంట ఏ ఆల ంచకుం , ఎంతమతరం కపం చుచకకుం , ను ం మనుకునన అననమం బర హమణు షంల వునన ఇందుర క టట డు”.

“తదనంతరం, షక ఉప సం ల లబ , వస డవకుం మ యళుల ,

మునుపటవల ర న తపసుస డు.అపప యన రసుసనుం భయంకర న గ వ చ లకలను గందర ళంల ప ం . వతలు, గంధరువలు, అసురులు, పననగులు, సంబందులు కలవరప బరహమ వదదకు యరు. వ తుర మూలన జగతుత కు కడు కలగకుం క డమ ,

ఆయ ల కమ కర లు న న ఎ న ల ప ం అ మచుచకు కూ క ంచలద ,

ఆయన మనసుస ఎం రమలం రుగు టటన బం రంల వుంద , ఏమతరం ఆలసయం యకుం -ఆయన తపసుస లకల న ధవంసంకక ముం అత క క ర రచమ బరహమను ర తం రు రం . లకమం కడును శంకం క లు సుత ననద , కుకల న యకులప

త సుత నయ , సముదరం క ంగుతుననద , కండలు క తు నయ , భూ వణుకుతుననద ,

ను జగతుత నం సుత ననద , లకులందరూ త కుల మ ఉ సనం యడం మనుకు నర , సూరయకం ంద , జ ల న ఎం కషటపడుతు నయ అంటూ, ట నటక

వ తుర డు ఉప సం తపసుస యడ కరణమ వ త రు. వ తుర తపసుసవలన పుటటన , పరళయకలంల పుటటన అ నల లకల నట అడడం లకుం క చ సుత ననద , ంట

ఆయనకు ఇందుర పద ఇ చ లకలను క డమ డుకుంటరు. ఇల ర థం న రంద తన


262

ంట టుట కు వ తుర దగగర క చన బరహమ, అత తపసుస ఫ ం ంద ప, అత క బర హమణతవం ల ం ందంటడు. తపసుస ం లమమంటడు".

వ తుర క బరహమ ష వ న ఇ చన బరహమ (BRAHMA ACCORDS THE HIGHEST ORDER‐ THE BRAHMA SAGESHIP TO VISHVAMITRA)

"తనకు ఘ యువు చన , అ క న లు తనకు జరుగుతుంద , తనను తపసుసనుం ల య సుఖ న ందమ పన బరహమ వ తుర డు తన క క వ ం డు. తనకు బర హమణతవం ల త , ళల ల తనకూ ఓంకరం- ధయయన అ యప కరం-యచ కరం కల ల అడుగు డు. తనకు మ క కుందంటడు వ తుర డు. బర హమణుల లు, కష రయుల లు అంద కంట దలు న వ షుఠ డు వ చ, తనకు బర హమణయం ల ం ంద అం క ం ల ,

అంతవరకు ను బర హమణుడ ననన నమమకం తనకు కలగద అంటడు. ఆయన క క రకు వతలు వ షుఠ వదదకు , అ ర రచమ ఆయనున ర థం రు. ఆ మ తప వ వ చ, వ తుర నహం , అతడు బరహమ ష అయయడ పడు. వ తుర డు జ న బరహమ ష అయయడ ,

బర హమణులకు అ కరమునన క యల న ఆయ యవచచ -ఆ అ కరం ఆయనకు ల ం ంద వతలు ప ల యరు. వ తుర డు కూ వ షుఠ నహం డు".

ఇల బరహమ సమను న వ తుర డు బర హమణయ న సం ం డ , సం ం న బర హమణయం - ఆ బలం , తన ఇషట చన ల పరపంచమం రుగుతు నడ ర ము క పన శ నందుడు, ఆయన గురు న వ తుర డంతట పప డు ఎవరూ లరంటడు. ఆ ము రషుఠ డు న తపసుస, ఆయనకు ధరమమందునన ఆసకత, ఆయన చ తరమం ప శ నందుడు మనం లచడు. ర మ లకషమణుల శ నందుడు పన దం నన జనక మ , తులు జ ం ,

వ తుర , ఆయన జకుమరుల తన క వడంవలల తన జనమ ధనయ ంద -వన ంద అంటూ, ఆయన త మహమ-గుణలు ఎంత న తృ త రద పడు. సూరుయడు

ప చమ క రుకుంటు నడ , సం యవంద కరమలకు సమయ ంద , తనకు శల త ల మ నడు ఉదయం వ చ కలు త న ప, వ తుర క పరద ణ ల యడు జనకుడు.

వ తుర డు కూ , ర మ లకషమణుల , ము శవరుల ను న పర క సం షం యడు.


263

( వ తుర తపసుసవలన, సరవం అనరథక న క న జ ం న క తప స ధ కలుగుతుంద , బర హమణయ క కమ-కర లను జ ంచడం ఆవశయమ అరథమవుతునన . కమ కర లు ండూ, రజగుణం వలల కలుగు . టకంత ఆ ర స దు. ఇ మ లు-శతుర వులు.

తప స ధ క ం రయతవం అవశయం. ఏం న, క , చూ , న సం షం -అసంతు ట పడ ం రయుడు. కమ కర లను వ తుర డు జ త దశరథు కపం ఎందుక చంద సం హం కల చుచ. ఆయన మునుపట వ తుర డ వుంట సత క శ ం . అల యలదు. ఆ కపం ఆయన కరయ ధనకు చుచకునన కపంక , ఇంతకుముందు ల మనసుసల కపురముంటునన కపం కదు.

వ తుర డు లుత . గృహసుథ డు. రయ స నపరసుథ తపసుస జ ష అయయడు. అడ ల క పళుల మతర తపసుస , త వత, ఋ అయయడు. అపపట క య లల లు ఆయన ంట వు నరు. త వత ఒంట వుం తపసుస మహ ష అయయడు.

మహరుష లం ం రయులు కరు. కబటట , ం రయుడు కవ క, పం గునల మధయ -ఆ రం మ - యు ఆ రం తపసుస డు. ఇంత కమ న జ ంచగ డు , క న జ ంచలక యడు. అ కూ జ ం ందుకు, మనం -కుంభకంల ఏళల తరబ తపసుస డు. అపుపడు అ న జ ం బరహమ ష అయయడు. జనమ వ చ బర హమణయం కరమ దు. వ తుర క వ చందంట కక పర యక న కరణముంద అ . ఎవ క -ఎంత కమ కర లు అ రయం. ట తనకు వశప టటుల సుకునన బర హమణతతముడు. అందుక బర హమణయం సులభ ం కదు).


264

సరగ‐66 (SARGA‐66) మ లకషమణులకు వు లుల చూపమ

జనకు క పన వ తుర డు

(VISHVAMITRA TELLS KING JANAKA TO SHOW SHIVA’S BOW TO RAMA AND LAKSHAMANA)

మ నడు ఉదయం జనకమ , ర తః కలకృ యలను రుచక , ర మచందరమూ త సుక రమమ వ తుర క కబురుపం డు. రు , క కంట య యమ అ డు వ తుర . "జనక మ జ, రు దశరథ మ కడుకులు. సూరయవం లంక లు. మ

రులు. పరపంచంల పర ధ కకకన రు. క దగగరునన ధనుసుసను చూ త , క క పరకరం, అ చూ న త వత, షటపరకరం ల రు" అ మ లకషమణులను చూ సూత పడు జనకు

వ తుర డు. సమ నం జనకుడు, " ము ం ర , ఈ ధనుసుస దగగర వునన కరణం త ను. క ఆరవ న వయ మహమగల- రమల మనసుసగల, వ తుడ దగగర వతలు ఈ ంట ఇలలడ

వుం సవ గ క యరు. వతలకు ఈ లుల రక క కరణముం . ద డు సుత నన యజఞ న ధవంసం ద మనుకునన రుదుర డు, యజఞంల గ న వతల కూ ఆగరహం డు. యజఞంల వతలందరు గం పంచుక తనకందుకు లకుం ర , తన గం ఇవవక రంద

తలలు తనదగగరునన ంట న క త న భయ టట డు. లల బ న వతలందరు, రుదుర ర తంచడం , సరప భూషణుడు కష ం ఆయన దగగరునన ధనుసుసను క చడు. వతలు చ పూ వకు క చరు. అపపటనుం పర నం పూజలందుకుంటూ ఇంటల వుం

ధనుసుస. ఒక యజఞం ద మనన అ ర యం , లుగు ఎదుద ల కంత భూ దు నం ను. అపుపడు ట లుల ఒక ప ప కం . గట లంట త అ , గట లుల కం కనుక ందరయవ న ఆ ప క త అ రు టట ను. త ప తరం జ మం న అ , లకంల

అంద ల పుటటం కదు. ను సవంత కూతురుల కను. త రయ లక ం ,

ఎవ క చ ల యకుం వూరుకు నను. అ లకంల జకుమలంద వ చ, తను తమకమమ క రు".


265

"అల అడగ క వ చన జకుమరుల , త రయ లక , శకత పరదరశన యడ అ కవవద న లకమ , ఎటువంట వసత ర హ అలంక లు ఇ వ సన ప లద , దగగరునన ధనుసుసను ఎకుక టటగల క కూతురు తను ఇ త న పను. వ చన ల ఎవరుకూ ంట ఎకుక టటడం మట అటుం , అలల డును ఎకకంచడం , క సం ంట ఎతతడం యలక యరు. వ చన రందరూ ంకపు రుదులుగల క , జ న బలవంతులు కద -

అలప రుషుల లుసుక , వ క కనయ యన నను. రం ద కపం యు ధ క దధ నగ న ముటట ం పరయతనం రు. అ వ న లకషయ టటలదు. రందరు ఏక ,

వూయ తమకం ఒక సంవతసర కలం ల నగ న ముటట ం రు. ధ ల న ణం . అపుపడు వతలను తపసుస తృ త ప ను. సం షం రు కు చతురంగబలల చరు. ఆ బలగం ధులంద త కటట ను. ఇ ఈ ధనుసుస వృ త ంతం. ర మ లకషమణులకు చూ త ను. ర మచందరమూ త లల కుక టటగ ను అదృషటవంతు . అ జన తను ఆయన క త ను" అ

అంటడు.


266

సరగ‐67 (SARGA‐67) మలకషమణులకు వు ంట చూ ం న జనకుడు

(JANAKA SHOWS SHIVA’S BOW TO RAMA AND LAKSHMANA) నకు మటలను నన వ తుర డు ధనుసుసను చూపమ క డు. రఘ న-భయంకర న లునన ఐదు లమం బల లులు, జనకు ఆ శం పరకరం, అందరూ క ఇనుప టట స ంటల వునన దద ంట చరు రునన టక. వయ ధనుసుసను చమ రు మ కు పప , తన ఆసనం నుం ల , ముకు త హ త ల మలకషమణులను- వ తుర చూ ,

"ము శవ , ఇ జనక లందరు పూ ం లుల . ఎంతట మ బలుల రునన వరూ లల కుక టటలక, గరవమణ అవమనప మర యరు. మనవులన ల సంగతటుం , వతలు-కషసులు-య లు-కననరులు కూ లల కక టటలక యరు. కషట -చూపదలుచకుంట, మలకషమణులకు చూ ంచవచుచ" అ జనకుడంటడు. వ తుర డపుపడు మహ నందం , మచందరమూ త చూ , " య , మచం ర , ఈ ధనుసుసను చూడు" అ పడు. వ తుర

ఆ శం పరకరం ర ముడు, ధనుసుసం టట దగగ క , మూత , ను ంట చూ న -కన ప, ఆయన ఆజఞ త బయటకు త న అంటడు. ంట బయటకు ఎకుక డ న

కూ అంటడు. అల యమ జనకుడు, వ తుర డు పరు ము . హరు లుల న ర ముడు-(SRIRAMA BREAKS SHIVA’S BOW)

మతరం లకషయం యకుం , అవ ల ంట అర త పటుట క , బయటకు , లందరు చూసుత ండ అలల ట గువు లగుతుంట , లుల లుల మ ండు ం . ( ంట అలల డు ఒక కన గటట కటటబ , ం కనకు అవసర చనపుడు మతర త ం ధం తయ వుంటుం . లల కుక టటటపుపడు, ఋ వు కటటల వుంటుం . లల కుక టట లనుకు డు కం ం దం న

పటుట క , క త , అలల ట ఈ చ, తన క కందుం కపుకు త త డు. ఇల ఈ చ త ంచడంల, తం కంట ఎకుకవ ల దనురధండం రుగుతుం . ర ముడ డు. ఇ లుక బల శయం య సుత ం ). న ంట చపుపడు డుగుప నపుపడు క ధవ ల, కండలు ప తుననటుల ,

భయంకర న ధవ భూ వణకం . మలకషమణులు, వ తుర డు, జనక మ తపప న రందరూ, మనసుస భర ం సమృ త ప ల ప యరు. కం ం ంత వత అకకడునన రంద క

సమృ వ చం . జనకుడు వ తుర " ందుకు ఇలంట పర జఞ ను? లుల ఎకుక టటగ


267

వ వు న ? మట దకక ల? తకు వరుడు రుకు ? మనవులల - వతలల అలంట డు క ంచడంల ? అ భయప డ ను. మచందరమూ త అ న లు ననున పం డ ,ఇతడు ఈ ంట ఎకుక టటగల -ల న భయప డ ను. త త బగుంటుంద అనుకుంటుండ ఆయన లుల డు.ఆయన అలుల డ య అదృషటం కుం -ల అనుకు నను.ము ం ర , మచందరమూ త భుజబలం

చూ ను. క ల చూ ను. మచందరమూ త ంట డు. ఇ సత క కక అ ధయ న ప -ఆశచరయకర న ప . మ త మచందరమూ త మగ గరహంచడమంట అ అదృషటం. ను ధనుయడనయయను" అంటడు. తన ముదుద ల కూతురు త దశరథ కుమరుడు ర మచందుర భరత ందడంవలల తమ జనక కుల క క త సం ం టటనటల ంద కూ అంటడు జనకుడు వ తుర .

దశరథు దగగరకు దూతలను పం న జనకుడు (JANAKA SENDS HIS PLENIPOTENTIARIES TO DASHARATHA)

" కూతురు రయ లక అ రు ను న పర జఞ ఫ ం ం . ననన మట పరకరం, ర ణంకంట రయ న భూపు ర తను పప గుణలునన ర మచందరమూ తక చ హం త ను" అ

జనకుడు తను ము క దతత ం పరయతనం డుక , ముడందుకు అం క ంచలదు. తనను వ తుర డు పన ప య సం తన తం ర ఆజఞ ం డ , ఆయన ంట చూడమంట చూ న , ఎకుక టటమంట టట న , అ సర ం కనుక లుల న ంద అంటూ,

హమడ క తనకు తం ర ఆజఞలద జనకు క పడు. ఆ కరయం య క తన తం ర సవతంతుర డు ను కన , ఆయన చ ఎవ సుకమంట ఆ హమడు న ,

జనకు క కను క ం డు. మచందరమూ త ధరమం పడ వ తుర డంటూ దశరథుడు ంచమ పడు. తన మంతుర పుప అ ధయకు ర అంటడు జనకుడు. "దశరథ మ జ, కుమరులు వ తర మ ము రకషణల, ఆయన ంట మ నగ క చరు. ఇకకడ సభ రందరూ చూసుత ండ , మచందరమూ త, అవ ల వు ధనుసుస రచడంవలల రయ లకన

కూతురు తను కుమరుడు మచందరమూ తక చ హం యదలచను. ఈ రత కు ప,

మమ న ఇకకడకు సుక రమమ జనక మముమ పం డు. కకడకు ల మ మ మమ న ర థసుత నడు" అ ను పం న రు దశరథు త ర అంటడు జనకుడు. వ తుర డు అల యమ పప , దశరథు క భలఖ చ దూతలను ఆయన దగగరకు

పం డు జనకుడు.


268

సరగ‐68 (SARGA‐68) దశరథు క న జనకు దూతలు

(JANAKA’S MESSENGERS MEET DASHARATHA)

జనక మ పం న దూతలు, అ గం గు ర లను ప త ం , తవర పరయణం ము ంచుక , మూడు రళుల ల గ , లు పగలు అ ధయకు రుకు నరు. జ వరం దగగర కపల వునన వర లకుల , ము జనక మ దూతలమ -ఆయన పనుపున వ చమ - వరం వదద వు నమ , దశరథ మ కు య యమ క రు. కు య వ చన వర లకులు, జనకు దూతల చర పప , తవర లుచుక రమమ తమ పర , ఆలసయం యకుం రమమ అంటరు. రు లపటక , ముదుస - వతల

సమను న దశరథు క రు. కు నమసక ం , న ం న మృదు న మటల , దలు, తమ అ నటుట మ సమ లు అ రు. జనక మ , పు హతుల -మంతుర ల -అగునల కూ న దశరథ మ మం గు ం అ డ ప, ఇంకక రతకూ వుంద ,

వ తుర ఆజఞ ం తమ టల మన యమ నడ , ఆయన మటలు ఇల పరు. " జం ర , నుము. కూతురు త, రయ లక ను పర జఞ ను. ఆ చందరముఖ వ ం ల ఎంద వ చ రముల -వయ థ ల యరు. వ తుర ంట కుమరులు, అదృషటం క ద ఆక మకం వ చ, లంద సమకషంల- ండు సభల, అందరుచూసుత ండ వుడు ధనసుసను మచందరమూ త ండు డు. పు రకను డల. కబటట ఆ మ బల క త చ హం , కూతురు రయ లక అ ను న పర జఞను ర రుచకద ను. క క రుచక టటుల ఆజఞ ఇవవమ అడుగుతు నను. జం ర కకడక చ కడుకులను-కడళలను

చూ చుచ. హం చూ సం ంచవచుచ. క క ర నటలవుతుం . కబటట , మంతుర ల -పు హతుల -హతుల వ చ పుతుర లను చూడం ". ఇల తమ పనటుల ప, ల వదద ఇంతకంట ఎకుకవ మటల డడం సమంజసం కద వూరుకు నరు.

దశరథ మ ంట మ వ-వ ఠ దులను,మంతుర లను ం సం షం ఉ పం తుంట, ఇల అంటడు. " వ తుర రకషణల కసలయ కుమరుడు - మన మచందరమూ త,

లకషమణు క జనకు జ న ల నగరంల వు నడట. మన ర మచందుర బల ప కరమం


269

చూ - చన జనకుడు, తనకూతురు చ హం యను నడట. జనకుడు తల టటన కరయం కు సమమత , ఆలసయం యకుం పయన ం" అన మంతుర లందరు ఇ త న కరయ న ,

మం సంబంధ న అ నరు. మటలకు దశరథుడు సం ం , ఉదయ పరయణ కనుక, సరవం దధ ం యమ మంతుర లను ఆ ం , భ రత సుక చన జనకుడు దూతలకు బహుమ చడు. రుకూ ఆ ర అకక బస రు.


270

సరగ‐69 (SARGA‐69) దశరథు కుశల పరశనలు న జనకుడు

(JANAKA EXCHANGES PLEASENTARIES WITH DASHARATHA) ఉదయం క దశరథుడు, జసభల, బంధువులు మనులు కలుసుత ండ మం ర సుమంతుర లు త డు. జబ కక న పరయ ం అ కరులు ష ధ న సుక తకషణ

లకు బయలు ల , ంట చతురంగ బలలు కూ పరయణమ వల , తకషణం పలలక కూ దధ ం యల , సు వుడు-వ షుఠ డు-జబ -కశయపుడు- ఘ యు న మరకం యుడు-క యయనుడు

ముందు ల కనుక కక పర యక న ర న ఏ పటు యల , సుమంతుర అంటూ దశరథుడు అంద పరయణ క తవర టట డు. ఇల జందుర న దశరథుడు, ము లగుంపు తనను కలుసూత -తన ంట వసుత ంట, సమూ ల కూ న ఇందుర వల, కక సం షం ఐదవ పగటపూటకలల హనగరం రుకుంటడు. ఆయన కను లుసుకునన జనకుడు, కక సంతు టగల మనసుస దశరథు వదద క చ, ముస ను పూ ం ఇల అంటడు: " జసతతమ, కు వగతం. గయం ఫ ం నందు పటటణ క వ చవు. కడుకుల రయంవలల క న సం న మన ర అనుభ ంచు. దశరథ జ చం ర , అదృషటంవలల నున ఈ

ద శంచుక పుణయం క ం . గయంవలల బర హమణుల క వ చన వ ఠ చూడగ ను. పుణయ ప కంవలల ఘన సమూ ల న శన య . పుణయం మం నందున, సూరయ వంశపు ల యయ మ అవకశం క ం . కక బలవంతులన బంధుతవం కలుసుత ననందువలల మ వంశం అ పూజయ ం . దయవలల క కల న ర రుతు న . పు ర తః కలం యజఞం అ ంత వత, సత ర సమమత న ల, పరమరుష లక ఇషట న ధం ప ణయం యం ". సమ నం సం షం దశరథుడు ఇల పడు:

" నం త వశమ పూరవం దదలంటుంట నను. తవు . ను వల పు అల పరవ త త ను. కు ను కతత కదుక ?". దశరథుడు పప జనందున, ఎంత జసం మటల డు న తల న జనకుడు, నయం ఆయ చన సమ క ఆశచరయ యడు. దశరథు ంట వ చన ము సమూహమం అకక సుఖం వు నరు. దశరథుడు తన కడుకులను చూ ,

సం షం ముచచటలడుకుంటూ గ డు. జనకుడు యజఞం పూ త కూతు లకూతురు తయరు డు.


271

సరగ‐70 (SARGA‐70) జనకు క సూరయవంశ కరమ న పన వ షుఠ డు

(VASHISHTA NARRATES SOORYA DYNASTY‐IKSHVAKU’S BLOODLINE)

జనక మ ఉదయ దరల , ర తససం య కృ యలను రుచక , పు హతు న శ నందుడు తన తముమ పర త వన చడు. మ న రంల వునన పుషపకంలంట ంకశయ నగ న, ధరమం తపపకుం , తన తముమడు కుశధవ డ , సుత నడ అంటడు. తను న యజఞ న డు క న షయం జనకుడు గురుత సుకు నడు. చూ లనుకుంటు నన ,

జరుగనునన హమహతసవం క అనుభ ం ల వుంద , కబటట అత సుక చందుకు ఘరం గ దూతలను పం ల ప ఆ ప క త న పం ం డు. జజఞ పరకరం గం గు ర ల దూతలు ఆలసయం యకుం పరయణం , కుశధవ క జనక మ పన రతను య రు. అనన రమమన బయలు వ చన కుశధవ డు, సం శయం , అననకు-

పు హతు క నమసక ం తన ఆసనం కూరుచ నడు. అననదముమ దదరు తమ ఆస ల కూరుచ మటల డుకుంటూ, ముఖయమం ర సు ముడు , దశరథ మ దగగ క , ఆయనను మంతుర ల ను-పుతుర ల ను ంటబటుట క సుక రమమంటడు. సు ముడు జనకుడు పనటల దశరథుడు న క , ఆయనకు రసుస నమసక ం , పు హతు వునన జనక మ దశరథు చూ లనుకుంటు నడ పడు. సు ముడు ఇల పపడం , దశరథుడు ఋషుల బంధువుల క జనకుడునన టక , ఆయనకు వ షుఠ చూ ం , ఇ వకువం క ఆయన కులగురువ , తమ గు ం ప సన షయల న ఆయన త డ అంటడు. క యల న ంచగల శకత వ షుఠ కుంద , వ తుర డు-

ఇతర ము శవరులు అనుమ త , తమ వంశ న వ ఠ డు సం క ఏమతరం వులకుం పుప డ అ , మనం కూరుచంటడు. హతుల -మంతుర ల -పు హతుల కూ వునన జనకు

వ షుఠ డు సూరయవంశకరమ న వ ం ధం : "అవయకతసంభవుడు- తుయడు-అవయయు న చతురుమఖ బరహమకు మ జ మం డు. మ క కశయపుడు-ఆయనకు వసవంతుడు-ఆయనకు మనువు-ఆయనకు ఇ వకుడు క రు. ఇ వకు జ అ ధయ. ఇ వకు తనయుడు కు క కు , అత క బణుడు, అత క అనరణుయడు, అత క


272

పుర థుడు, అత క రశంకుడు, అత క దుంధుమరుడు (యువ వడ కూ అంటరు), అత క మం త, అత క సుసం క రు. , సుసం క ధుర వసం -పర న తుత అ ఇరువురు కుమరులు క రు. ధుర వసం కడుకు భరతుడు. అత కడుకు య తుడు. య తు ధులన హహయులు యుదధంల ఓ ంచడం ఆయన మంతుర ల అడవులక ల, హమవతపరవతం దగగర భృగు పరసరవణంల తబలు వ ం డ నను. య తు క ఇదదరు రయలు. ఇదదరూ గ భణుల. అందుల ఒక తన సవ క షం క న భ య న న క చం . భృగువంశంల పుటటన చయవనుడ మహ ష రుం టుక చ క డు. య తు రయ క ం ఆయన , తనకు పుతుర డు క టుల

అనుగరహంచమ కరడం , ఆ రులల రషుఠ న కడుకును కంటుంద పడు. ఆ కు పుటటనునన కడుకు గరళం పుడ డు కనుక అత రు సగరుడ , అ బలవంతుడవు డ అంటడు చయవనుడు క ం . ఆయన పనటల సగరు క ం క ం ". "సగరు కుమరుడు అసమం డు-అసమం కడుకు అం మంతుడు-అం మంతు కుమరుడు పుడు- పు కడుకు భ రథుడు-భ రథు కడుకు కకుతుథ డు-అత కడుకు రఘుడు-అత కడుకు పరవృదుధ డు. పరవృదుధ క శంఖణుడు-అత క సుదరశనుడు-అత క అ నవరుణ డు-అత క ఘరగుడు-అత క మరువు-అత క పర ర కుడు-అత క అంబ షుడు-అత క నహుషుడు-అత క

యయ -అత క ఆ గుడు-అత క అ డు-అత క బల లన దశరథుడు కడుకులు పుటట రు. దశరథు కుమరుల ర మ లకషమణులు. ఇల వంశం ఆ నుం ప దధ ం . రందరు అసమన ధరమరతులు- రులు. సతయమంట ర కల రు". ఇల సూరయవంశ కరమ న వ ం న వ షుఠ డు, ర మచందుర క-లకషమణు క స తూ గుణగణలుగల తన ఇరువురు పు రకలను రమపూరవకం ఇ చ హం యమ , ఇ తన మన అ క డు జనకు .

(కనయను ఇచుచక టపుపడు, పుచుచక టపుపడు, అధమ పకషం మూడు త ల వంశ జఞ నం పర నం లుసుక . కులం లుసుకకుం కనయను ఇవవకూడదు- సుకననూ కూడదు. హంల వధూవరుల కుల జఞ నం అవశయం య . లుత త ల కులం, తం ర కులం ప ం . ధన యలు ఎంత సమృ ధ వుననపపటక, హ షయంల ప రకల వంశం వదలల సత రం పుతునన . జతక మ కరయలు ల , పురుష సం నంల , య నయ , రఘ లు కల ,

మూల లు కల , కషయ-అ రణం-అప మరం-బ ల-కుషుఠ లు కల న వం ల హ సంబంధం య దు. డబుటటన డు ల లల ను, తం రవ య హం సుకకూడదు).


273

(ఇ వకు వంశంల జ మం న సగరు తం ర అ తు హహయులు- ల జంఘులు-మ కందరు క జయ భరషుట త రు. ఆయనపుపడు హమవతపరవ క వ ం డు. అకకడపుపడు సగరు త ల గరభవ వుం . ఆ సమయంల అ తుడు మరణం డు.

ఆయన రయ సహగమనం యబ తుంట, చయవనుడు ం ఆ ను తన ఆశరమంల వుం ర ం డు. ఆ కు పుటటన సగరు క సం క దులు , ఆ నయసత రం లంట అసత ర దయలనూ పడు. బు ధ న సగరుడు తన తం ర వ లను అ , త ల ఆ వృ త ంతమం వ ం ం . సగరుడు తం ర

త న యుదధం , ఓ ం డు. గురు జఞ పరకరం చంపలదు. ల యవనులను బ తలల నూ, శకులను అరథముండులు , బరదులను తల జ భరషుట లను డు. అల ఆ కష రయులంద వ యయ హనులు -వషటకర రహతులు -సవధరమ హనులు శంనుం ళల టట డు సగరుడు. " ల చుఛలు".ఇపపట తురకలపూ వకులన ఇ యులు ఆరయ

శబదంనుం పుటటన . ఆరయన కు కృ "అ న". అ ఇ న మ ం తదనంతరం).


274

సరగ‐71 (SARGA‐71) తన వంశకరమ న వ షుఠ క పన జనకుడు

(JANAKA NARRATES HIS LINEAGE TO VASHISHSTA)

ఇ వకు వంశ కరమం వ ం న వ షుఠ జనక మ తనవంశకరమ న ం ధం : "ము ం ర , క య నం డు మం కులంల పుటటన తన వంశం గు ం లపడం అతయం వశయకం. మ వం క పూరువడు కక ధ మతుమ న . అత కడుకు అ మ తుమ ఈ ల పు న కటటం డు. ఆయ దట జనకుడు. ఆ మ వంశంల జనకుడు అ ం . అ వంశ మ అ ం . కడుకు కు వసువు. అత పుతుర డు నం వరదనుడు-ఆయన కడుకు సుకతుడు-అత కుమరుడు వ తుడు. వ తు క బృహదరధుడు జ మం డు. ఆయనకు మ రుడు పుటట డు. మ రు కడుకు సుధృ . అత కడుకు ధృషటకతువు-ఆయన కడుకు హరయ వడు-ఆయన కడుకు మరువు-ఆయన కుమరుడు పర ంధకుడు-ఆత కడుకు క తర కుయడు-అత కడుకు వ ఢుడు-అత కడుకు బుధుడు-అత కడుకు మహధరకుడు-అత క క త తుడు-క త తు క మ ముడు-మ ము క సవరణ ముడు-అత క హరసవ ముడు జ మం రు”. “హరసవ ము క ఇదదరు కుమరులు ల ను దద . తముమడు కుశధవ డు. మ తం ర తపసుస ందుకు అడ క తూ కపప ం కంతకల క మరణం డు. జనకుడనబ ను ఇత క డుతు నను. ంకశయ పురప సుధనువడ డు తను- వు ధనసుసను

తనకమమ దూతలను పం డు. పుపకనందున క- కు భయంకర న యుదధం జ ం . చం , తముమ ంకశయ పరభువు ను. ను జయషుట డను-కుశధవ డు తముమడు. ర మ లకషమణులకు కూతుళుల త-ఊ మళలను సంపూరణ ర , ఆజఞ పరకరం ఇ చ హం జ త ను". వంశ కరమ న వ ం న జనకుడు దశరథు , ముమమటక తన ఇదదరు కూతుళలను ఆయన ఇదదరు కుమరులక త న , కబటట , ఆయన కడుకు దద నం ంచ క ఇ స న సమయమ పడు. ప ఇల అంటడు: " జం ర , డు మఖ నకషతరం. టక మూ -అన పుకక ఎలుల ం ఉతతర ఫలుగ నకషతరం వసుత ం . ఆ న హం ద ం. కడుకుల లు ంచు. భ షయత కలంల సుఖం కలుగుతుం ".


275

( నం-కశఖండనం- లంల య డ ద కూ డం కదు. లు మతరం పవనం య . ననం , మనం వహం పగలం గ , సూ యసతమనంక , గురువు దగగర మనం . గురువుకు ద ణ ఇ త న ప థునం ఇ వలపుపడు. క నం అ రు. ఇ దలు

న త వత సమవరతనం య . నం, సమవరతనం యకుం హం జ ంచ ద మనుసమృ ల పపబ ం . ఉతతర ఫలుగ నకషతరం డు హం ద మ జనకుడు మ షయం పడు. ఉతతర ఫలుగ నకషతరం ర మచందరమూ తక భకర క తకు జనమ నకషతరం. అ ,

- ర-నకషతర ష సత రం పరకరం, అ తసరవ షఘనం అ నందున, ఆ లగన మం . అ నకషతరంల దట దం త వత ఆ క య అ నందున, తృ య ఏకదశ రూప నకషతరకూట ధ కవడం నకషతర షం లదు. అ , య-భరత దద క ఏక అ నందున గ ర పత ంటరు).


276

సరగ‐72 (SARGA‐72) న వరణ

(RITUAL OF COWS AND RICHES DONATION)

జనక మ ఇల తమ వంశ కరమ న ప, ర మ లకషమణులకు తన ఇదదరు కూతు ల న త ఊ మళలను ఇ చ హం జ ంచు మ పన త వత, వ తుర డు వ షుఠ డు ఆల ం మ పర దన రు. ఆ షయం పప క ముందు, జనకు వంశం-దశరథు వంశం ండూ లుసుకలనంత మహమగలవ , కక పపవ , ం న వరూలర , ందరయంల-

సంబంధంల మ లకషమణులకు త ఊ మళలు స సమనమ అంటూ, జనకు పం తమకు సమమత న దశరథు ప న య రు. జనకు తముమ న కుశధవ ఇరువురు పు రకలను, దశరథు కుమరులన భరత శతుర ఘునలక చ హం యమ క రు రు. ందరయంల-భుజబలంల- ర యంల దశరథు నలుగురు కుమరులు సమన న ర , అందరూ కపలురవల బల లుర , ఆనం ంచత న ర , మ లకషమణులకు త ఊ మళల ఈడు-జడు ఎల బగుంటుం అల భరత శతుర ఘునలకు కుశధవ కుమ త రువు ఈడు-జడు బగుంటుంద లకులు ల ఘ త ర పపరు. వ తర వ ఠ లు పన క జనకుడం క సూత , తమ ఇరువు వం లు సమనమ -

పరసపర సంబంధం లుల తుంద ర నరంట, సూరయ వంశపు ల తమ వంశపు లను సమనం తమను వనం యడ న అంటడు. సం షం కుశధవ ఇరువురు పు రకలను భరత

శతుర ఘునలక త న , నలుగు క ఒక న హం త న , ఒక న నలుగురు కడళలను సం ంచుక దశరథుడు సం ంచవచచ అంటడు జనకుడు. "ఎలుల ం ఉతతర ఫలుగ . క ప భగుడ పరజప . ఆయన భకరుడు కబటట , ఉతతర ఫలుగ ఉతతమమ అందరు పరశం త రు. ను షుయడను- దయకు తుర డను- రు కు పప ధ మ న పరు. ఋ షవరుల , రు ఈ మూడు ఆసనముల ద కూ చం . జయం-తముమ జయం-

దశరథు జయం అ న క . దశరథు క ఇకక ంత సవతంతరముంటుం , అం కు అ ధయల వుంటుం క . ఇ -అ య ంత . అ ధయ-ఇ దశరథు మ. కబటట గయతకు త న ధం కరయ రం వహంచం . సం హంచ వదుద . ష జ , ఆ తపుప - కదు. జయంల తపుప జ షం కు తగులుతుం " అ కలుపు లు జనకుడ నడు. ఆ మటలకు


277

చన దశరథుడు, " ఇరువురు అననదముమలు అ త న కలయణగుణలునన రు. కటను-కటల లు, ము రషుట లు పూ ం పుణయతుమలు రు. కు యం లదు. కరయ రం అ న న ద వుం క , ఏ య మ ద త ఫ తం లదు. తకుకవ ం ఏ లపం త ,

అ న న జనకుడు ఏం సుత నడ ముమల ం త రు. కబటట ం అ త ం" అ జనకు పడు. ం దలన కరయకరమలు జ ం ల అంటూ, వ తర వ షుఠ ల క

క యడు. తన క న దశరథుడు, ం కరయకరమలను జ ం , ఉదయ దరల , తన

రయ న కడుకులను లచడు. బం రు కముమలునన బ చ లుగు లకషల ఆవులను పం ,

ట లు తుకందుకు తన నలుగురు కడుకులకు కంచు తరల చడు. కడుకుల కరక, సత ర పరకరం బర హమణులకు, ష లు న దశరథుడు, నలుగురు కపలకుల కూ న బరహమల క ం డు.


278

సరగ‐73 (SARGA‐73) దశరథు చూ ందుక చన యు తుత

(YUDHAJIT TURNS‐UP TO SEE DASHARATHA)

నం జ న , కకయ జకుమరుడు నలుల డు భరతు , బవ రు దశరథు చూడ క చడు. తం ర పంప వ చన కకయ జకుమరుడు యు తుత , భరతు సుకు ందుకు ను అ ధయకు యన , రం లక లక చర , ఇకకడక చన ,

ఉభయ కుశలప దశరథు అంటడు. సం ం న దశరథుడు బవ త న మ యదల ర ం డు. ఆ ర కడుకుల దం గ దశరథుడు, మ నడు ఉదయం తూరుప లల రుతుండ , కల కృ యలు రుచక యజఞ భూ క రుకు నడు. అంద న ఆభరణలను

ధ ం , కంకణం కటుట క , మచందరమూ త మం ముహూరతంల తముమల క వ చడకకడకు. వ షుఠ డు-ఇతర ము ందుర లు ముందుం తమ ంట వసుత ంట యజఞ భూ (యజఞ భూ అంట,

స పంల లజ ం ందుక ఏ పటు న ఉతసవ ల అ అరథం) పర ం డు దశరథుడు. అల పర సుత ండ వ షుఠ డు జనక ను చూ , త కరకు దశరథుడు వు నడ పడు. ఇ చ డు-పుచుచకు డు ఒక ట వుననపుప తదుప తతంగం జరుగుతుంద అంటూ, ఆయన సవధరమ న- త య సన కరయ న ల జ ంచమ వ షుఠ డు జనకు క య డు. జ బు " ము ం ర , ఇకకడ కతత వవరు? ఎందుకంత ఆలసయం రు? ఇంతకు ముం కరయం ఆరంభం యకుం కవ అడడ చ ? కరయం జ ం ందుకు ఎవ ఆజఞకరకు వు నరు?

జయమం న ముం పనుక . అలంటపుపడు ఈ ఇలుల కూ క . అలంక ంచుక లకూతుళల లల , నలుగురు కుమ తలు సం షం ల అ నవల లుగుతూ, మండపం దగగ

వు నరు. సరవం దధ ం వుం . ంక లద క కరక ఎదురు చూసుత నను. ఎందుకు ఆలసయం సుత నరు? ను య సన కరయమం ను. న కరయం య సన రు " అ జనకుడు

వ షుఠ క పప , ఆ షయ న దశరథు క పందుకు దూతలను పం యన. అ నన దశరథుడు, తన కడుకులను, మహరుష లను యజఞ లకు పం డు.

వ షుఠ జనకుడు, ఇతర ఋ షవరుల క రలక ము న మచందరమూ తక ఘరం -సం షం హ సంబంధ న క యల న జ ంచమ అ నడు. అల జ త ననన వ షుఠ డు,


279

తనకు స యం వ తుర డు, శ నందుడు డుండ హ సంబంధ న కరయకరమం పటట డు. చలువ పం ల సత ర పరకరం చ, పూల -ప మళ దర యల అలంక ం , రుసుత నన బం రు కల - లకల తన భకర న అడుగుల తరల - గుళుల గల మూకుళల -ధూపమునన ధూప తరల -సుర కుకలు, సుర లు, అరఘ ం లల ం న సవచఛ తరల -పచచ అకషతల ం డు వ షుఠ డు. మం ర లు ప సూత , ప దధ న దరభలను ప , త ర కతం ల అ న వుం ,

వ షుఠ డు హమం డు. కలయణ ఘటటం

(SEETA MARRIAGE EVENT)

" తను స వభరణ, తను న న కదురుగ స లయ తనయున క ముఖముగ, మతల థుండు మచందుర న క న "

అ న లన అలంక ల పరక సుత నన తను, అ నక ఎదురు - ర మచందరమూ తక అ ముఖం , లువబటట , జనక మ ర మచందరమూ త :

“ఈ త దుకూతురు, సహధరమచ ం కనుమ కసలయసుత, కును సుర భ మగు గరహంపు ణం బణన "

" కసలయ కుమ , ఈ త కూతురు. సహధరమ ణ. ఈ ను ణ గరహణం సుక. కు జగత పర దధ న లు కలుగుతుం . కు భం కలుగుతుం . మంతరపూరవకం ఈ త పటుట క. మచం ర , ప వరత-మ గయవ అ న త, డల ఒకక నున వుండదు" అ అంటూ, మం ర ఛరణ ప తరవంతములన జల రలను మచందరమూ త తులల జనక మ ర డు. వతలు, ఋషులు లు- ల , భ అ ల ఘం రు. సం షయం వతలు పూల న కు ం రు. వదుందుబులను ల పు ం రు. సవుడు దలన

పలువురు,తమ క వ న- న వ న తమ మనసుసలనుం ల ంచుకు నరు. ఈ ధం మం రం న జలలను ర భూపు ర తను ర మచందరమూ తక చ హం

న జనక మ సం సూత లకషమణు పు చూ , "లకషమణ ఇటు . నం ఊ మళను వక ంచు. ర పూరవకం ఇసుత నను. ఈ రమ గరహంచు" మ క డు. ఊ మళను

లకషమణు క చన త వత, భరతు మండ , శతుర ఘున ర తక త గరహంచమ రమ


280

ప కడు జనకుడు. ఇల నలుగురు కనయలను దశరథు నలుగురు కడుకులకు ర , జనకుడు జకుమరుల , ష రహత న మనసునన రందరు సుందరులన రయల క , మయ

గుణంగల నూ-స ర సంపనునలు నూ కమమ అంటడు. జనక మ మటలను నన దశరథు కుమరులు- మ లకషమణ భరత శతుర ఘునలు, తం ర అనుమ రయల తులను తమ తులల వుంచుక , సం షయం , మ నంల భకత , అ నక- క-మ శవరులంద క- లకు రయల క పరద ణ రు. హం సత ర పరకరం పర దధం జ ం . పూల న కు ం . ఆకశంల వ దుందుభులు ధవ ం . వ త రలు టయం రు. గంధరవ కంతలు రు. వణసురు

భయం , సందులల - ందులల కుకనన రందరు రభయం -గుంపులు, గుంపులు ఆకశంల రు. మంగళ యలు గుతుంట, మ లకషమణ భరత శతుర ఘునలు అ నక మూడు రుల పరద ణ

యడం ల తంతు ము ం . తమ రయల దశరథ కుమరులు ఇళలకు వడం , ంట దశరథుడు, వ షఠ వ ర ము శవరుల , బందువుల క యరు.

( కలయణ ఘటటం చ న క ర హ షయ చరచకు సంబం ం ఆసకత కలగడం సహజం. క య నం సూత జనకుడు ము "కసలయ సుత" అ సంబ ం డు. ఎందుకు జనకుడు కసలయ కుమ అ ల ? త ర రు లవకుం , డుక న " మ" అ లవచుచ క . దశరథ కుమ అనకూడ ? ఆ ండూ ఇపుపడు స వ అరథం సుక . కవలం మ అ త ఆ రుకల రు మ కరుండవచుచ క . దశరథ కుమ అ లవ క ఆయనకు నలుగురు

కడుకులల కరు కవచుచ క . కసలయ కుమర అంట ఏ ధ న సం క వుండదు. "ఈ త" అంటడు ము . త, గుగ తన పటుట కమమ , తనంతట ము అడగదు. మచందరమూ త తనకు త పటుట కుంట, లకక ముం ఎందుకల సవతం రం కముకు ల

పరవ తం డ త అనుకవచుచ-లకులూ ంచవచుచ. అందుక జనకుడు త మచందరమూ తక చూ "ఈ త" అ పడు. అలంక ంచబ న కలయణమంటపంల, నలు పుల లువుట ద లు వుండడం , అ నటలనూ త రూప క ంచ ం . అదదంల - జ న లుసుకలక నలు కుకలు చూసుత నన ము భరమ టుల , చూ "ఈ త" అ పడు

జనకుడు. "ఈ త" అంట,అ రూపవ న త , ందరయ- కుమరయ-లవణయదులల త రలంద

అ శ ం ంద అరథంకూ వసుత ం . "ఈ త" అంట, "ఈ యగు త" అ అరథం కూ వుం .


281

ము పుప వు లుల , అపుప అతడు వు కంట పప న షుణ వ జనకుడు గరహం డు. అలంట ఆ కు తుత ల మ న తను ఇసుత నన అరథ చ ధం "ఈ త" అ నడు. ము ంత మ ందరయ పురుషుడ రుం , అంతకంట తకుకవక ందరయం ఆ కుంద పపదలుచకు నడు జనకుడు. త అంట కవలం గట ల కద , గట లు భూ ంచుక రూపంకల ఎల అవుతుం , అల భూ ంచుక వడంవలల త అ రు

ఆ కు పరఖయతమ ం . వలల ఆ ఆ జతయం లుసుత నన . త- గట లు-అంట కపు కృ ఫ ంప , క ఫలం క ం . అల ముడు యబ క యల న, త వల ఫలవంతమవు య , ఆ స యం లకుం ము కృ వయరథమ , పర ఫల కష లకుం అత క స యపడుతుంద జనకు మనసుసల ఆలచన.

ఆకశ గం న ఖన త ఏ ధం ఒక తనను ం న లను ధవంసం సుత ం , అల "ఈ త" తనకకక నమ కరం న లను ధవంసం సుత ం . కసలయ సుతు న ముడు డ , త అ జ , కబటట ఆ జతయంల ము కంట తకుక ం కద జనకు వన. త గట లుల కనపపటక జనకుడు సగరవం , " దుకూతురు"-తన కూతుర పడు.

అలంట తనకూతురును, ఎల ర ం ల అల ర ంచమ సూ ం డు. తంట జనమప ధ అ ,

" దుకూతురు" అంట సప ధ అ లుపబ ం . " సహధరమచ " అనడమంట, ము షయంల ఎల వుంటుం న ఆల ం సన ప లద అరథం సుఫ సుత ం . ము ధరమమ త , ఆ ధరమంమం ఆ ఆయనకు డు వుం ఆ క య న రవహసుత ం . ముడు తం ర కయ న ఎల ం , అల ఆయన కయ న త సుత ంద అరథం. ల మ

అ నందువలల , షుణ వు అవ ర న ము కంకరయ ఆ సవరూపం. సృ టల, రకషణల, సం రంల ఆ ఆయనకు సరవకల స వవసథలందు డు వుంటుం . హ ల కవలం లక డంబ రథ న ,

ఆయన తుత ను ఆయ సుకమమ కూ అరథం).


282

సరగ‐74 (SARGA‐74) అ ధయకు ళుతునన దశరథు క మరగంల అపశకు లు

(DASARATHA CONFRONTS BAD OMENS ON THE WAY TO AYODHYA) హ న మ నట ఉదయం, దరల న అనంతరం, దశరథు సమమ , జకుమరులకు మం న చ హమచల క ల యడు వ తుర డు. ఆయనల ళల , అ ధయకు ందుకు తమకు అనుమ వవమ జనకు క డు దశరథుడు. కూతుళలంట అ త న రమ శయం వునన జనక మ , తన ముదుద ల కుమ తలకు ఒకకకక క లకష వులు-మం మం

రంగుల అలంక ం న కంబళుల - భ వ త ర లు-అలంకరయుత న కలు- షకం గల ర లు-ఏనుగులు- వర గం ప తత గల గు ర లు- రులన భటులు-మం రషఠ న ఆణము యలు-బం రు పగ లు, అరణం ఆడ డడలక చడు. ఇల డడలకు అరణం ఇ చంత వత, దశరథ మ క ,

ను కంతదూరం పరయణం - రంద గనం , ఆయన అనుమ తన ఇంటక రుగు పరయణ యడు జనకుడు. ళుతునన మచందరమూ త ఇం న- రషఠ న సుకుమర వ న,

అం న, పప ం రయ గుణ న, య న గమ ం న ల పుర త రలు ఒక మ కరు ఇల పుపకు నరు: "అమమ, యుదధంల టకను చం న లుల కడు? వ తుర య న

ర సూత సుబహు చం న రుష ? అహలయను ప ముకుత మరల త ర న ఉపక , మన జనక టటన లుల న జగజజటట , నన మన తను ల సుక కులుకుతునన సుందరుడు. అమమ, మన జనకుడు ఎంత పుణయతుమ ? ఇంతట

అలుల సం ం డు!" అ ముకుక ద లుంచుకు ఆశచరయప డ రు. "అమమ, మచందరమూ త తన కడుకు కడు ర ం టందుకు కసలయ ఏం ము ం క ?

ఇత భరత ం ందుకు మన త ఏ షఠ లు స ం క ? ఇతడు తన అలుల డ ందుకు మన జనకుడు ఏ మంతరం జ ం క ? ఇతడు పరభువు తమను ం ందుకు అ యపుర సులు ఎ న తపసుసలు క ? న తతర రథ సఫల న అనుభ ం , ఇత పర నం దరశనం సుకు ందుకు, అ ధయ జనులు ఎటువంట యమలు-వర లు జ క ? సుంద మణుల , మన తకలంల మ కక ఈ అంద చూడగలమ? కమల ల , మ కకమ మర

పూలలంట కళుల నన ఇత చూ త మ? లదుల , ఇంకకక మనం ఈ కలువ కళల అంద చూడగలమ? యువతుల , త రల మనసుసలను ఆక షం ఇత ఒకక చూడగలమ? అకకల ,


283

మనం ఏ జనమల-ఏ కం ం పుణయం సుకు న , ఫలం డు ఇకకడ క ల ర ర మచందరమూ త చూడగ ం" అ మటల డుక రు పుర త రలు.

దశరథుడు పయన , కడుకులు, మునులు, ఇతరులు తనకు ఇరు పకకల వసుత ంట కంతదూరం యడు. అల తునన ఆయనకు ఎదురు , పరుష ధవనుల ఆకశంల ప లు భయంకరం కూ . అపుప క న మృ లు పరద ణ పరు తత . ఇల, ఆకశంల అపశకు లు-భూ ద భశకు లు కనబడడం , దశరథుడు అ ంట వ ఠ అ డు. ప కూతలవలల భయంకర న కడు క అవకశం వుననపపటక, అడ మృ లు పరద ణ తుననందున,

భయప సన అవసరం లద వ షుఠ డు దశరథు క రయం పడు. ఇంతల, చూ గుం లు ఝలుల మ ల సుళుల టూత కం . భూ వణక టుల ల కూల . త రం కటుల సూరుయ కముమకు న . కుకలు లవకుం , దుముమ షం ల , దశరథు య న క ప ం . ఇదం జరుగుతుంట, ఏం యలన చక ఎకక రకక లబ యరు. ఆ సమయంల-ఆ జన సమూహంల, దశరథుడు- జకుమరులు-ఋషులు తపప న ల ఎవరు కూడ భయం తపప రు లరు.

ర ము చూ ందుక చన పర ముడు (PARASHU RAMA COMES TO SEE SRIRAMA)

భయంకర న ఆకరం - గులు పుటటం జం , ల ట మృతుయ న డు-

ఇతరులవరు జ ంచల డు - ం కండను న డు - క శయంల పరళయకల న లంట డు -జ క క సం క న త చూడ ధయపడ డు-కదండం ల ధ ం వ చన డు- రపుర హరు సమన న డు-భృగువంశంల పుటటన డు-భుజం ద పరకశవంత న గండర డడ ధ ం తన కం ఇతరులకు భయం క ం డు-తనను చూసుత నన గు డ యగల న జమద న కుమరుడు-పర ముడు, ఏనుగుల గం అడుగులు సుకుంటూ భూ దదద లల ధవనులు పుటటంచుకుంటూ అకక క చడు. ఇల వసుత నన ఆయనను దూరంనుం చూ న మునులు, తన తం ర చం డనన కపం లంద హతమ చన ఈ ధుచ తుర డు ఎందుకసుత న న ఆల ంచ

రు. ఇంతల, అకకడకు రుకునన పర ము క, ము సమూహం అరఘ ం ఇ చ పూ ం న త వత, ట ర ము సం ం డు పర ముడు.


284

సరగ‐75 (SARGA‐75) పర ము ం ంచమ ర థం న దశరథుడు

(DASARATHA REQUESTS PARASHU RAMA TO GIVE UP ANGER)

" మ, దశరథ మ! అదుభత న పపబల న గు ం నను. నువువ వు ధనుసుసను రచడం గు ం కూ లకులందరు పుపకుంటుంట నను. వు లుల రచడం ఆశచరయకర న షయ . ఇంత పపద పపలంద . ఇ నన ను, ఆ లుల కంట పప న మ న, బలం ప ం ందుకు సుక చను. ఇ -ఇ పర ము లుల . న చూసుత ంట గుం లు ఝలుల మంట . న నువువ ఎకుక టట , భయపడకుం , బల ం - రయ ం చూ ంచు. ఈ లుల నువువ ఎకుకబటట , ప కరమం ఎం చూ , దవందవ యుదధం త ను" అ ర ము అంటడు పర ముడు. పర ము మటలు నన దశరథుడు, ల లబ న ముఖం - నం , కళలలల వణుకుపుటుత ంట, మటలు తడబడుతుంట పర ము ర థం ధం : "అయయ, మ మ. నువువ జ బర హమణు . చజ ద కపం మ ం ం వు. అసత రం పటటన ఇందుర క మట చవు. ఇపుప ల అనడం యయ ? ఈ కడుకులు బలులు. ఇంక ఆటలడడంల ఆసకతగల రు. ఏ లల తనం వు లుల డు. ను వ తపుపను కష ంచు. భృగువంశంల పుటట , ధయయన

వరతంబూ , లంగ న లంట రు ంతం వహం కపబడవ చ? భూమం కశయప మహ షక ధరమ మరగంల నం , ఈ శంల వుండకుం , మహందర పరవ న సం సుక వుంటునన వు క ంచవ చ? ఓ ము శవ , పప పురు థ ల న శనం య క వ చ ?

మచందుర ఒకక చం , మందరం అత సన ళల ". ఇల అంటునన దశరథు మటలు ంచుకకుం - డ న టటన పర ముడు, ర మచందరమూ తక ధనుసుసల వృ త ం న పప డు.

వ షణవ ధనుసుసల వృ త ంతం

(LEGENDS OF SHIVA‐VISHNU BOWS) " వు న లుల , ఇపుపడు ల వునన లుల - ండు కూ - కక బ షఠ న . వతలు ప ం న . గుల రషఠ న . కక దృఢ న . పప పరయతనం శవకరమ ట


285

తయరు డు. అందుల ఒక న, రపుర సం ర సమయంల వు క వత చరు. నువువ ం న. ఇ ం . న వతలు షుణ వుక చరు. ఇ కక బ షఠ న . బలంల

వ పం సమన ం . ఇల కంతకలం జ ంత వత వతలు బరహమ దగగరకు , వకశవులల ఎవరు బలవంతుల పర నం రు. అ ర యం లుసుకునన బరహమ, కరయ రూపంల సం హం రు త న ప, వు క, షుణ వుకు ధం క ం డు. వుడు దగగరకు , రపు లను శనం ం వర అ డు బరహమ. న జ చన వు , త పరగలభలు పలకదద , షుణ వు

బణ నందున క రపు లను క చంద అంటడు. ఆయన ం లద - రపు లను క చ బూ ద ం న - వుడు తతమతుర న షుణ వంటు నడ చచ టట డు వు బరహమ. కరయం కరత పల?-లక- ధ న పల? అ అ న వుడు, షుణ వుకు ఆ శకత వుంట తనకు బణం ఎందుకు డు? అ , వుడు ఎదురు పరశన డు బరహమను. వుడనన మటలను షుణ వుకు ప, పరసపర వషం క ం , ఇరువు యు ధ క దధ ం డు బరహమ. ఒక మ కరు

క ం , దదరూ భయంకర న యుదధం రు. ఆ యుదధంల వు క నువువ న ంట ,

షుణ వుకు దగగరునన ంట ఇ చరు వతలు. ఆయు లల లుంట, ఇరువు బలబలలు రణ ంచడం ధయంకద , స సమన న ధనుసుసలను ఇ చ దద క. ఇదదరూ జ ం ల

యుదధం రు. యుదధంల షుణ వు హుంక ంచ , ఆ బబకు, లుల టల ం . ముకకంట-మ వు న వుడు రుషం సతబుద డయయడు. ఇదం చూసుత నన వతలు-మునులు- రణులు, వృ కలహం మ , హ హరు దదరు యుదధం ఆపు యమ ర థం రు. రుకూ ం ం రు. షుణ వు బల గం వు లుల టల వడం చూ న వతలు-మునులు, షుణ వు కంట

బలవంతుడ తమ మనసుసల అనుకు నరు". " వతల అ ర య న గరహం న రుదుర డు, ధనుసుస కపం , బణల స న

వ తు క చడు. షుణ వు ధ ం న ంట ఆయన, భృగువంశభవు న ఋ కు క చడు. ఋ కుడు తన కడుకన జమద నక ఇ చడు. ఆ జమద న తం ర. జమద న శసత ర స యసం సుక తపసుస సుత ననపుపడు, గ వషుఠ న కరత యరుజ నుడు, చ బు ధ , తం ర చం డు. రుణ న తృమరణ రత నన ను కూర రుడ , లను పలుమరుల వ ం ను. లంద చం , యజఞం ,

యజఞ ంతంల భూ నం కశయపు క నం , మహందర పరవతం సం సుక , తపసుస సుకుంటూ సుఖం వ సంఘ తుడ వు నను. నువువ, మ బలం , వు లుల


286

వ పరు తుత కుంటూ వ చను. ఆ షణవ పం ఇ . నువువ కష రయ వంశంల పుటటన ,

తం ర- తల తరం సమ ం , ఈ లుల ఎకుక టట భుజబలం చూ ంచు. నువువ లల కుకబటట , బణం సం ంచగ , దవందవ యుదధం కక త ను. తవర క వువ" అ పర ముడనన మటలకు ర ముడు క ం డు.


287

సరగ‐76 (SARGA‐76) పర ము కక ం త న ర ముడు

(SRIRAMA ANNIHILATES THE STRENGTH OF PARASHU RAMA) పర ము ల మటల డుతుంట కపం చుచకునన ర మచందరమూ త, స పంల తం ర వు నడనన కరణం - దద ఎదుట గటట మటల డకూడదనన ననుస ం -ఆయన దునన రవం , లల సవరం , "ఏమ నవు పర మ? కథం నను. రుడు పగ రుచకవడం యయ కబటట జనకు ఋణం రుచకు ందుకు వు న ప స ంద అం క సుత నను.

అంతవరకు బ వుం . కక ను దురబలుడ తలుసుత నవు నువువ. తరధరమంల ను తకుకవననటుల నువవననమటలను సహంచను. జసుస నువువ లుసుకలక తు నవు. బల కయ న చూ త ను-చూడు" అ అంటూ, పర ము ల భయంకర న ంట లకుక నడు. న ల , ఎకుక టటన బల మచందరమూ త, ఒక బణ న సం ం , క ల రర అ త న కపం పర ము చూ "బర హమణుడ కూ , శ త ర న ధ ం వ చన నున చంపవచచ సత రం అనుమ ం , వు గురు న వ తుర బంధు నందున, ద కపం

సం ం - నున చంపగ న ఈ బణ న ద పర ంచ క మన పుపకవడంలదు. అందువలల , ను వంక ఎంతమతరం నడవ లకుం , ఒక కుకన ప ధం కళల గమన న ,

నువువ తపసుస సం ం న పుణయలకలను -ఏ కరుకుంట న-ఈ బణం ఖం త ను. ఈ బణం వృ దు. ఇ షుణ సంబంధ ం కనుక సం ం న త వత వయరథం దు. రథకం ల య న ం న త వ ం సుత ం . ఖం ం ల పుప" అంటడు. దశరథ ము ల పర ము భయప టటుల మటల డడం చూ న వతలు-మునులు ఆకశంల గుంపులు అదుభతమ అ నరు. భయంక కరు న రుడు- ము , కషణ న బణలను ధ ం న చూ ందుకు బరహమ, రణ-క నర సమూహం అకకడకు రుకు నడు. భయంకర న మబణ న చూ , జగమం దుద బ ం . పర ముడు జడప రథ -రయ హను -బ మమల ర మచందరమూ త చూడ డు. ర మచందుర జం , ప కరమం న ం -

బలం -జడు న పర ముడు, మునుపటల కకుం - రవం లల ఇల అ నడు ము .


288

తన పుణయలకల ద అసత రం యమ ర ము ర థం న పర ముడు

(PARASHU RAMA REQUESTS SRIRAMA TO RELEASE

THE BOW AIMING AT ELIMINATING HIS ASCETIC MERIT)

"పుండ క , భూ నం కశయపు క నం ఇ చను. తనక చన భూ ల నుంట,

న చన అనుభ ం నటలవుతుంద -వుం దద ఆయన ఆజఞ ంచడం , పగలం ర ళలల ఇకకడుండకుం ల తుంటను. మ ను , నడకను నరకదుద . మ గం

మహందర పరవ న రుకుంటను. తపసుస ను సం ంచుకునన పుణయ లకలను బణం ధవంసం . ఆ పుణయలకల అనుభవం కు లకుం . అజఞ నం తపుప ను. లక, వు జమతుర డవ అ నను , వంతకంట ల పప . స త లుసుకలక, అంద ల ను

కూ నున జమతుర డవనుకు నను. ఎపుప నువువ ల వునన లుల లకక బణం సం ం , అపుప , ఇతరులకవ క ధయంక ప నువువ వనుకు నను. కబటట నువువ

వకరుడవు-అప తుడవు, మధు న రమ న యణు అ లుసుకు నను. ను మ అప ధం ను. కష ంచు. కు భం జర . పర న వతలందరు చూ రు. కంతవరకు ప భవమంట ఏంట యదు. జనమల దట చబలుడ న ల

ఓ యన బధపడడంలదు. అవమనం ంచడంలదు. ఎందుకంట, నువువ ములల కలను ం ముఖయ వు . మ హర న దయ , హృదయ సమమత న దశరథ మ, అసమన న

వయరథం బణ న డువు. క త శనం కవడం-గతులు తపపడం క ల చూ , సమయం టకుం మహందర పరవ క ను". పర ము ల పప , మచందరమూ త బణ న డవడం , తన పుణయ గతుల న దగద వడం చూ , ఆయనకు పరద ణ మహందర పరవ క యడు. పర ముడు , కముమకునన కటుల మయ . ప మణం పపనల క

బలంగల ర ము వతలు ల ఘం రు. కులంద క చం . (పరమరథ జఞ నం వతలు కరయ రూపం ందుకు బరహమ వకశవుల మధయ పరసపర వషం

క ం యుదధం ం డు. ఒకరు చూ పన ల కకుం , క ల ర చూ , ఎవ కుకవ


289

బలవంతుల వతలు సవయం లుసుకు నరు. ఈ సత న లుసుకకుం , షుణ వు ఎకుక -వు కుక అ , తతపకష తులు గరం లు రు. వ కశవులకు దం లద పు ణలు

ం . భగవంతుడు-జ రధనుడు ఒక . సృ ట- థ - శనం ందుకు బరహమ , షుణ వ , వుడ రుల టుట కు నడు. షుణ వు అ కుడ వతలు గరహం ర పర ముడు ర ము క పడు. ంట లకుకంటూ పర ము ల వునన షణవ జసుసను కూ ర మచందరమూ త లకుక నడ

అరథం సుక . పర మవ రం ఆ వ రం. క యరథ , వు ల త కలంవరకు, భగవంతు జసుస ఆవహ త అ ఆ వ రమవుతుం . ఇకకడ హం ర కృతం. వుడు బదుధ డు. ఇలంట పరకృ

సంబంధ న అవ లు పూజయ న కవు- కష చ కవు. ర మవ రం పూ ణ వ రం. ఈ ండు అవ లు క త , తకుకవ జసుస, ఎకుకవ జసుసల క తుం . పర ము ల షణవ జం బయటక చ వతలందరు చూసుత ండ ర ము ల పర ం ం ).


290

సరగ‐77 (SARGA‐77) పర ముడు న సంగ దశరథు క ప

పరయణం కన ంచమనన ర ముడు (SRIRAMA INFORMS DASHARATHA OF PARASHU RAMA’S

DEFEAT AND SUGGESTS TO CONTINUE JOURNEY)

పర ముడు ల , ధనుసుసను-బణ న అదృ య వ చ వునన వరుణు క చ,

వ ఠ దులకు కక, భయం అవయ లు వ నం త పన తం ర స ం డు ర మచందుర డు. పర ముడు యడ , సుఖం అందరం అ ధయకు వచచ , నం బయలద ర క దధ , ఆయన ఆజఞకరకు ఎదురుచూసుత ననద అంటడు తం ర . ర ముడు పన రత ఉ పం న దశరథుడు, కడుకును దగగరకు సుక , ండు తుల ముమకు హతుత క , రసుస సన చూ , య న బయలు రమ ఆజఞ ం డు.

అ ధయ పర ం న దశరథుడు (DASHRATHA ENTERS AYODHYA)

కడుకుల , కడళల వసుత నడ నన అ య నగర సులు, రంగు రంగుల పూల రణలు కటట , మంగళ దయ ధవనులు మరు ంచుకుంటూ, రం ళల త , ఆ సథలంల

పు పలు దజ ల, చూడ మనసుసకు సం షం క ల రణలు కటట , రంగు రంగుల రంగవలుల లు చ ద , రులందరు బం రు ఆభరణలు ధ ం , మంగళ యల తమకు ఎదు కలుప క- ంట

వసుత ంట, కడుకులు-కడళళ దశరథుడు తన డల సం షం పర ం డు. కసలయ-సు తర-కక,

దలన జ రయలు, మ ను వ గు తను-య వ న ఊ మళను-మండ , శృతకరుత లను, మంగళ దయ ధవనులు గుతుంట, అంతఃపురంల పర శ టట రు. లల ట వ త ర ల అలంక ం రు. మం గందం

పూసుక , సుందర న లు రమయం అవుతుంట, భ కయలు పలుకుతూ, తమ ఇల లుప మం లకు అరచనలు , దదలకు కకరు కడళుల . ధన యల -ఆవుల బర హమణులను తృ త ప రు. ఆత వత భరతల ంత లల కతత -కతత సం లు క ధం సుఖప డ రు. రులు- రయలుగల రు-సుకుమరులు- ందరయం మనమథుడు అపహ ంచగల రు-హత న నడవ గల రు-మ హరులన దశరథు కుమరులు, తం రక ఇషట న ల రుగుతూ అంద


291

ఒ పం రు. ఇల కంతకలం గ న త వత, దశరథుడు , భరతు ఆయన నమమ అత సుక ం క చ ల టనుం వు నడ అంటడు. నమమ ఇంటక ళలమ పప ,

తం ర ఆజఞ పరకరం శతుర ఘున క , తం రక-తలుల లకు నమ కరం అనుమ సుకు యడు. భరతుడు లన త వత ధు న ర మచందరమూ త, తముమడు లకషమణుడు, మం గుణలల ఆసకత క , జనకు వుడ తలుసూత , ఆయనకు సం న భకత క ం రు. తం ర ఆజఞ పరకరం ర మచందరమూ త పరజలకు లన, సం షకర న క యలను సుత ం డు. త లక, తం రక, గురువులకు

ఏ ళ-ఎల నడచుకుంట క సం షం వుంటుం అల నడుచుకుంటూ, సం షం క సుత ం డు. సమసత గుణలల ర ం , మం నడవ అ ము , మం బలం అ కు , క త థ న

ం న మచందరమూ త చూ , బర హమణులు- యలు, అ నజతుల రు, ల సం ం రు. సవపురంల సుఖలనుభ ం న ర ములు

(SEETA AND SRIRAMA IN THE WELFARE OF PEOPLE) ర మచందుర డు త క , అ క ఋతువులు, మ హర న ర కరడలల రయం గ రు. సరవ మనసుసను ఆ త ర రతనం కరతల రమ డు. ఆ కూ సరవ , కూ

అ శయం , మనసుసను హృద శవరు న మచందుర ం . వతల నమ క లందుకు ర మచందరమూ తక, త ర రతన న తను, తం ర చ రయ ఇ చడు కబటట , ఆయన మనసుసల ఆ కక రయు లం . ము ల ఏ మం గుణలు వు న , అలంట గుణల తల కుపపలు

వు న . ఇంక పలంట, మచందుర కునన సదుగ ణలకంట, తల ఎకుకవ వు న . ఆ ల ందరయ, లయ, జనయ, య గుణలు న . అందుక ర క కక తుర లం . మచందరమూ తక త ద మనసుసల ఎంత రమ వుం , అంతకు ఇబబ రమ మచందుర ద త

హృదయంల వుం . త అ ర యం ఎంత కంచ , మచందుర డు, ఆ మనసుసల క -కలగక ముం ప గటట సపషటం లుసుకు డు.

పరతయకష ల మ అ , ందరయంల వ త రవల అంద న , తన భరత హృదయ న,

తన హృదయ న భరత లుసుకునన కంట ఎకుకవ లుసుకు . త హృదయంల అ ర యం పుటటన త వత, లుసుకు డు ర ముడు. మచందుర డు ఫల క క కరబ తు నడ ముం ప గటట త.


292

దశరథ జకుమరుడు మచందరమూ త, తకము , మ -మ జఞ - వనుమకుత డ పర ధ కకకడంవలల , లంద ల ఉతతము న జనక కూతు -తనకంట ఎకుకవ ర ంప

యగల -తనకంట అతయ క ర కల న త , ఆ ంగనంల ఏక వం ం న -సవయం గరహ ల క షయభూతు క , పర య ంగన సమరుథ , షుణ వు, చందర ద న ల మ క అను గం

పరక ం ధం రం లుతుం డు. (అ య నగరంల ర ములు సరవ సుఖలు అనుభ ం ర పపడంల దద అ యనయత, అను గం, అవ ర పథయం లంట అ క షయలు వగ భతం దరశన త . తను గూ ర మచందుర డు రయం గ డు అ పపడంల, నుభవంల ర నయం ర మచందరమూ తకన పపబ ం . త గయ- మచందుర డు . గయకంట పర నం. " తనుగూ రయం ", అనడమంట, త దగగరల సమయం దుఃఖకర క రయంకద -కజలద వం.

అ , ముల రంవలన క సం షం, తక ం ల మచందరమూ త అ ర యం. ఇరువు షయంలనూ, "కూ " శబద న పర ంచడమంట, రువురు పరసపరం సమన న రమ కల వు నర వం. కూ పపబ ం క , కమం గు ం పపలదు. అంట, ఐకమ య క-పరసప ను క కరణం కూ , కమంక . రల అ క "ఋతువులు" గ ర వుం , అ క సంవతస ల లదు. నరథం- రు ఏ ఏ ఋతువులల ఎల సుఖప లన అల సుఖప డ ర . మచందరమూ త క క కరబ తు నడ ముందు త ఎల ప గటటగలదనన సం హం వచుచ. ఆ కు అంత శకతల వ చందంట, ఆ కనయ-మ జఞ , మ న జనక

కూతురు కనుక. శ సవ వం-వంశ సవ వం బటట , వత సమన నందున ర గలభ న బటట , తుత ల మ కబటట సహజ బు ధ న బటట అ కు ఆ శకత వ చంద . ముల గ షయంల ఇకకడ పపబ న ల మ యణ ఉపమనం పదమ పు ణంల కూ వుం . ఇకకడ పం వయదంప గ . ర కృత కమ ర త సం గం గు ం ఎకక పపలదు. అ ర కృత వయ మూరుత లల ర కృత కమం వుం అవకశం ల లదు. హం అ యటపపటక తనకు ఆరు సంవతస ల వయసస సవయం -ప కషం వణు క వన స కలంల పం . ఆ వయసుసల ఆంతర సం క

అవకశం లదు).


293

బల కండ వ ప యలు-గదయం

(CONCLUDING BALA KANDA POEMS AND PROSE)

కం: ఓంక తమక మ ! శంకర జ ం జ తసు మ ! సంకట చయ మ ! పంకజ ర నవయ మ !

కం; స వ క స వతమక ! సరవ జగ కరణ పరశసతగుణ య ! స వ మకరణ హ ! సరవ శరణయ మహతమ సరవసుత య ! తరలం: జలజ మహధ న శ ంకపదయ రూ తు తబలయ దఖలన యజకష ! రమధ ! కలశ తులయసజజన కండ తత సక ! కలుషసం ర ! ంట టట క ! జనక వలల !

జలజ అంట చందుర డు = 1 , మహధరఅంట పరవ లు= 7, అ న అంట ర గునలు= 3, శ ంక అంట చందుర డు= 1. బల కండల సు సు రు ఎ న ప యలు ఈ వ పదయంల ప కషం పరు. ఈ కండల తతం 1371 ప యలు న .

ఇ రమ ర మచందర చరణర ంద ం యమన మనసతవ మ భవ కలను మచందర యతనూభవ సుజన య సుబబ య మ య పరణతం బన ర మ ంధర మక మయణ మను మ కవయంల బలకండ మందరం అనువకత- చ వనం జవల నర ం వు న సుత మయ సలకషమణయ, న సుత య జనకతమజ

న సుత తమభు వ య, న సుత వ మక భ య త మ.


294

ఆంధర మక మయణంల ఛం పర లు

ముందు .. ... మట

మక సంసకృత మయణ న, య మకం పూరవ కండల స ఉతతర కండను కూ ం న ఏకక మ ను వుడు ఆంధర మక-క రవ మ కలను సుబబ వు ( సు సు) రు. ఆయన ంత-సవతంతర రచన అ ంచుకునన ర మ ంధర మక మయణం లుగు ల లుగు రగుల ష ర చు య న ఏ -ఐ రు ద బద ల కరత సంత ంచుకుం . ఇర లుగు య ర

మం ర కష లల బం ంచబ న మంతర మం ష మక మహ ష ర ం న రమ ర మయణం. మ మ ను వులూ, మ వంసులూ క త షులు రమన కలను సుబబ వు రు, మక మయణ న య తథం మంతరమయం సూత , ఛం యతులను ఆయ థ లల ,

మక న ం రు. మక మయణ క తులయ న థ - రమయ న, లుత రవచనం ఆంధర మక మయణ క అం ం , తదనంతరం, "మందరం" అ క ష ర చు య న క ం రు. ఆయన న రవచన మయణంల రణం అందరూ చంపక మలలు, ఉతపల మలలు, స-ఆట ల - ట -కంద- రూద లలు, మ త లు మతర కకుం , లుగు ఛందసుసల వుం వృ త ల నట , సంద భ తం పర ం రు. టల, "మతతకకలము" , "పంచ మరం" , "క జ తము" , "తరలము" , "పరహరణక త" , "సుగం " , "ఉ సహం" , "మ హ ణ" , "వనమయూరము" , " టకము" , "మ " , "ఇందరవంశము" , "లయ ర హ" , " దకము" , "మ ", "క ంతము" , "మధురగ రగడ" , "వనమంజ " , "కమల ల తము" , "వసంతమంజ " , "మం ణ" , "సరగధర" , "వసంత లక" , "మ " , "క బృంహతము" , “ రుమ ", "వృషభగ రగడ", "సర వ ", "మ రంజ ", " మరసం", "పదమ భ వృతత ం", "అంబురుహ వృతతం", "మం కర ంత" లంట న వు న .

వపదలూ వు న . దండకం కూ వుం సందరభంల. ఎకకడ ఎందుకు ఏ ధం ఛం యతులను ఉప ం కూ వ ం రు. టక డు అ క యకరణ షయలను అవసర న పర ట ఠకులకు అరథమ య ల పులం య రు.

ం లల పదయ లకషణలను య ఛందసుస ఒక గం. పదయం ఎల య , ఏ ఏ లకషణల ఎటువంట ప యలుంట , ఆ ప యలు యడంల టం సన యమలంట వ ం


295

ఛంద ససత రం. ఛందసుస పర శవరు నుం పరంపరం భూలక క వ చందంటరు. ప యల క తవం పపదలుచకునన రచ త మ ల పుటటన ల కూ న అ క కయలు ఒక లకషణ న మణ న ం , ఆ ల న క సూత ఒక లయల గ న ఛందసుస అనవచుచ. పదయం ఒక

యమను రం " లు" భ ంచబడ . ఆ లు "గణల" ద ఆ రపడ . గణలు ట సవ న బటట-సవరూ న బటట రకరకలు యం రంచ బ డ . గణల కల క వలల ఏరప న ల న క పదయం ఏరపడుతుం . షల వునన అకష ల సవరూప-సవ లను బటట

ఛంద ససత రంల "గురువు"-"లఘువు" ల వయవహ ంచబడ . గురు-లఘువుల కూ క గణలు అంటరు. గురువు-లఘువు ఎల ఏరపడ , ఏ ఏ అకష లు గురువు-లఘువులు గు తంచ వ చ ఛందసుస క తవం రంద క లుసు. అల సూరయ గణల , ఇందర గణల , చందర గణల కూ వుంట . పదయ లకషణలల ముఖయమ న "య - ర స” లు. పదయ దంల దట అకష న య అంటరు. న పర ప య క సవ న బటట , పర క ఏ పటు యడం జరుగుతుం . పర క దట అకషర న య , ఆయ ప యలల కనన సథలలల పల ఛందసుస సత రం పుత ం . య క ప యయ ప లు కూ వు న . పదయ దంల దట అకషరం య అవు , ండవ

అకషరం ర స అవుతుం . య - ర సలకు వునన యమల న పదయక తవం ప రు తపప స టం సం . పదయంల వునన దట అకషరం (య ) సమన న అకష న య ం న థ నంల లపడం కుదరనపుపడు, ర స వునన ండవ అకష న య థ నం పకకన వ చ ధం త న " ర స య " అంటరు. ర స య టపుపడు కూ యమ- బంధనలుంట .

ఇల గణలను, య - ర సలను, ర స యతులను యమబదధం డుతూ పదయక తవం పు రు కవులు. ప యలల వృ త ల , జతుల , ఉప జతుల వుంట . ఛం బ ద , య ర సలు

క వుం , రణం లుగు లుంట పదయమంటరు. అకషర గణల ఏరప వృ త లు. మనంద క బ న ఉతపలమల, చంపకమల, మ తభం, రూద లం వంట వృ త లు. య , న ఎ న వు న . వృ త లల కూ లు న . జతులంట కందం, వపద, మంజ వపద,

తరు జ, ఉ సహం, అకకరలు, రగడలు లంట . ఇందుల అంద క ం కందం. ఉప జతులల ట , ఆట ల , సం లంట ప యలు న .

లుగు హతయంల పదయ పరసూ ల ద ప ం , యళల పదయం దుపుకునన హతయ పరకరయల గం , గతశ ద కలంల పదయక తల వసుత య న ఆ షక ం , ఉ మ య


296

శవ యలయం నుం లుగుల కట ట పటట పుచుచకు నరు ఇం యన అ మ ట రటవ స వస కు ం న, మ రుమల రుప వ థ నం కరయ వహక అ క ర. క. .రమణ . ఆయన

ప ధనల ఛం పర ల ద పర గ ధయం గు ం కూ క నరు. కందరు కవుల రచనలల ప యలు, అందరూ వృ త లల కకుం నన ల వుం షయ న పర త ం రు. బూరుగ ల రంగ థ వు రు న మతతకకలము గు ం , రుమల కృషణ క రుయలు వసంతకకల-పరభృతము-నయగ -మ రమ-పర వ వృ త ల గు ం వ ం రు రమణ రు. కందతులయ, సతులయ, సకర ల తం, సరవలఘు సం లంట వృ త లను ఉటంకసూత టమను యణ డ షపరభ కవయం గు ం పర త ం రు. .ఎల.ఎస మశంకరం రు తన పరభందంల తక ం న ఛం శవరూప పరదరశనం మ ఏ సమక క లుగు కవయంల క ంచలద కూ

రమణ రు రు తన ప ధనల. ఉ హరణలు ల , కవలయం, సుగ , వ , వపదతులయ లను క నరు. అ ధం ఆయన రససుర వు కవయంల అరు న ఛందసుసలన వంశసథ వృతత ం, అశవగ , , జయమంగళ, భరమర లను కూ రమణ రు ఉదహ ం రు. ళలబం క పర ద రచనలల శవ థ వృతతం, భరమరకూ తం గు ం న పర త వన కూ వుం .

" రమ ర మయణ కలపవృకషము"ల శవ ధ సతయ యణ రు ఉప ం న వృ త లల అరుదు ఛం పరకరయలు ళం రు. అందుల పరముఖం పుపక లంట: అంత కకఱ, అ త పర పము, అప తము, అలపకకఱ, అశవల తము, అశవ ల తము, క జ తము, ఉ సహము, ఇందరవంశము, ఇందరవజరము, అసంబధ, అషటమూ త, సుగం , వసంత లకము, లయ ర హ, మ , మ , మతతకకల, మం ణ, మంగళమ ర, భుజంగపరయతము, సకర ల తము, పరహరణక త, పదమ భము, పంచ మరము, వపద, దృత లం తము, దకము, టకము, తరలము, తరపదము లంట న వు న .

ఈ ద బదంల-ఆ మటక త ఏ ద బదంల , ఉతపలమల, చంపకమల, రూథ లం, మ తభం, కంద, ట , ఆట ల , స ప యలు అందరూ సూత వు నరు. నన న వృ త లను ఉప ం

పరపరధమం మక సంసకృత మయణ న య మకం ం న సు సు రు న ఛం పర లు బహు లుగు పదయ క తవంల అరు న షయ . మరశకులక వ ల ద ం ఆ షయ న.


297

అందరు కవులు తమ రచనలల ఉప ం -ఉప ంచకు న, లమం కవులకు ప చయమునన వృ త లల: ఉతపలమల, చంపకమల, మ తభ కర తము, రూద ల కర తము, ఇందర వజరము, ఉ ందర వజర, భుజంగ పరయతము, టకం, మ , పంచ మరం, మతతకకల, తరళము,

ఘ సూఫ జతం, భూ లకం, సరగధ వృతత ం, మ , మ సరగధర, క జ తం, కర ంచ పదం, మంగళ మ ర, లయ ర హ, దండకం లంట న వు న . ఇ కక ఇంక న వు న . అందరు కవులకూ అ న వృ త లల ప యలు మరథ ం వుండక వచుచ. అల జతులల నూ, ఉప జతులల నూ కనబ న ట నట కవులందరూ ల లదు. అవసరం, మరథ ం, సందరభం వుం .

ఆంధర మక మయణంల సు సు రు, ఏ ఏ సందరభంల, ఏ ఏ వృ త లల-జతులల-ఉప జతులల ప యలు లుసుకుం ం. ఉదదండ క పండుతులు, సు సు రు తన ఆంధర మక మయణంల న ఛం పర ల ద, ఒకక ప ధ తమక దృ ట ం , ఈ తరం క- త ల క ఆ మ ను వు అంతరం న ఆ షక ం పరయతనం త రనన ఆశ న

కూరచడం జ ం . అరథం సుకుంటరనుకుంటను. బల కండ ల ఛం పర లు

ర మ లకషమణ భరత శతుర ఘునల చ తరను, రు ఆచ ం న ధ మలను అ న లకలకూ శవతం పందుకు, శత కట గరం తమక న పరబంధం , ఓ బృహత గరం న ర ం రదు క,

ఇతర మహరుష లకు ఉప ం డు బరహమ వుడు. అంతట ఆగకుం భూలక సుల కరక ర మ భకుత న మకక ఉప ంచమ రదు ఆ ం డు. మక ర ం న మయణం బరహమ ర ం న .

ర మచందుర డు బలుడు వుననపుపడు జ న సంగతులు కబటట క "బల కండ"

అ రు."కండం"అంట జలం- రు. ర మయణం మ రణవం పపడంవలల , అందుల జలం కండమనబ ం . ర మయణంల ఏడు కండలల "ఏడు యహృతుల" అరథం పత ం . బల కండల "ఓం భూః" అ యహృతయరథం వుం . అ గరంథ పఠనంల లుసుత ం . ఈ కండల ర మచందరమూ తన షుణ "జగజజనన కరణభూతుడు" అ బ ధపడుతుం . జననం దలు ఇర

అ దు ఏళుల వ చవరకూ ముడు న చరయలు ఈ కండల వు న . ప నం ఏట ల నపపటనుం పటట కం పరయతనం జ వరకు పుపకదగగ షం ఏ లదు. బల కండ

వృ త ంతమం 12 సంవతస ల కలంల జ ం .


298


అరణయ కండల కష చ అ కరం, క కంధ కండల గుణ సంప త , సుందర కండల సరవ సం ర శకత, యుదధ కండల ంత దయతవం, ఉతతర కండల సృ టక హతువు లంట షయలను ఫఫడం జ ం .

మయణంల పపబ న పర తతవం ర మచందరమూ త అవత ం న షుణ న సపషటమవుతుం . ఇటువంట పర త వ న థ ం , పరమతమ అనుభ ం ఉ యం శరణగత అరథం సుక . శరణ గ క ముఖయ ఫలం, భగవత స న నంల , భగవంతు క వ యడ . ఇతర ఫలల న అనుషంగకల ఈ గరంథంల సపషటమవుతుం . ఇటట శరణగ క పురుష కరం అవశయం. పురుష క క క సన ముఖయ గుణం శరణగతు పటల దయ. ఈ గరంథంల పురుష కరం పర న ం . శరణగతు అను టంచు అ క క షతవం రతంతర ం సవరూపం. భరతు చరయ వలన రతంతర ం సపషటం క సుత ం . శతుర ఘున చరయలు గవత రతం ర న య సుత ం . శరణగతు క అరథపంచక జఞ నం ఆవశయకం. అతడు అకంచనుడు-అననయ గతు వుం . అతడు స జపం య సం మయణ .

ధయయనంల సు సంపనునడు, యకరణ ం లను న రదుడు మక దగగర క చ పన మ చ తరను నన మక సం షం ఆయనున పూ ం , ఆయన న త వత,

తమ న ల ననం య క తునన సందరభంల "మతతకకలము" వృతత ంల చకకట ప య న రు సు సు ధం :

మతతకకలము: తదుయ మక షయు ఁ గ క త నభర వ ఁ డ రయ షయవరుయఁ డు డఁ గ , జ న ంట ల నుగర , రవను వ ంబులఁ ం టలనుఁ రతుఁ జ షుయ న-1

తపరయం: బరహమ జసుస పరక ం ఆ మహ ష ంట ఆయన రయ షుయడు భర వ డు వు నడు. రువురు క , మ యహనక క మను ఠ క ననం ద మ , తమ న ల

గు రు. ట - రమలం న ల వునన ళలను చూ మక షుయడు భర వ ఇల అ నడు.

ఛందసుస: మతతకకలము వృ త క ర-స-జ-జ-భ-ర గణలు. పదకం అకషరం య . అపుప యన ( మక) కంటక స పంల, మ హరం కూసూత , గం సహంచల కర ంచ

ప ల జంట క ం ం . ఆ సమయంల, ను చూసుత నననన లకషయం కూ లకుం , సహజం


299

జంతువులను హం ం సవ వమునన బ య కడు, ండు ప లల మగ న బణం చం ల కూలచడు. కూర రు న బ య దయ శ ం డు మక. సంసకృత మయణంల ఆ ల కం ఇల వ చం మక ట:

"మ ద పర ఠ ం తవ! మగ మ శశవ ససమః య ంచ థు క! మవ ః కమ హతం"

ఆంధర మక మయణంల సు సు ల ం రు ఆ ల క న:



మయణం ద మ సంక పం న మక ట లువ న పరథమ ల క . ఆంధర మక మయణ రచనల సు సు రు టట దట న పదయమూ ఇ . "మ ద" ల కం అంతవరకు ం న రు లరంటరు క . యఖయతలు న అ న అ థ లు వ చటుల యడం కషటమ , న ంచగ ందం ంచడం కవుతుంద ం , తనను ను ప ంచుకద చ,

లుత ఆ ప య న నంటరు సు సు రు. మయణం ద మ సంక పం న మక ట లువ న పరథమ ల కంల, ఆంధర మక

మయణ రచనల సు సు రు టట దట న దట పదయంల లుగు లు న . క 13 అకష లు. ంఖయ సత రం పరకరం 13 పరణ న బ సుత ం . ఎందుకంట, వరణసమమనయంల

13వ అకషరం "ఓ" షుణ అ అరథమునన "మ ద" శబదం "అ" క న సూ సుత ం . "పర షఠ ” త ర ంగం.

ఇకకడ త ర చకం పరకృషట ం . పర షఠ అ ల మ చక న "ఉ" క న బ సుత ం ." క" అ "ఉ"

కర కక అవ రణరథక న లుపుతుం . "కర ంచ థునంబునందు కకండు", పరకృ పురుషులల కుటల గ కల పరకృ అ , సంబంధంవలల అలప న జఞ నమునన డు (బదధ వుడు) పురుషుడ అరథం సుక . ఇ "మ" క న బ సుత ం .

సు సు రు న దట పదయం మయణ థ న సంపూరణం సూ సుత ం .

"మ దుండ... ... అంట ల మక స థ నమ న ర సు , ర ము " అ పదం బలకండ అ థ న సూ సుత ం . "పర షఠ క శవతంబగు" అ పదం తృ కయ ప లన, ము పర షఠ ను


300

య ప అ ధయ కండ అ థ న సూ సుత ం . " శవత యనముల" అ పదంల ముడు దండకరణయంల ఋషులకు న పర జఞలు ర చ నందువలల ఆయనకు క న పర షఠ ను య అరణయ కండ అ థ న సూ సుత ం . ఉతత రథంల క కంధ కం థ న సూ సుత ం . కర ంచ దుఃఖం రహ న య సుందర కండ అ థ న సూ సుత ం . ఇల రకరకలు మయణరథం

సూ ంచబ ం పదయంల. బ య డు న ప క క న దుఃఖం బధపడడ మక, దూ సూత పన పదయం గు ం , త క యనం ఆల సుత నన సమయంల, ఆయనున చూడ క వ చడు బరహమ వుడు. ప కుకలకు తన జసుసను య ంప సూత , రషుఠ లు తులు జ ం ంబ వసుత ంట, ల

సంవతస లు తపసుస కన బరహమ వుడు, తనంతట , వ సమూహం చుటూట సుత ండ వ చడు. ఇల బరహమ తన ఇషుట ల , షుట ల వడం , మక తటలున ల , కక

భకత ర కక, లబ ఈయ ందుక చ అ కరణం తక డు. ఈ సంద భ న "పంచ మరం" పదయంల పరు క ఎల:

పంచ మరం: ఇ ట చతురుమఖుండ గఁ షట షట ఁ దటలున నుమ పరభుండు తదదభకత యుకత టలమందుఁ లు చ ర కక చ టటక ననుం గనంగ గు ం తయున-2.

పంచ మరం వృ త క జ-ర-జ-ర-జ-గ గణలు. ప అకషరం య . చతురుమఖ బరహమకు పంచ మర వ రు సు సు రు.

మయణ న ర ం ందుకు మక య ంచ క తుత బరహమ వు ఆయన ఆశరమ క వ త డు. అపపటక జంట ప లు క సునన సమయంల, ఒక న కటట చంపడం ధరమం కద శచ ంచుకునన మక ఆ ప న బ య శ ం డు. శ ం న మటల పదయ రూపంల కవడం అరథంక మక ట వ చన ప య క కరణం న యక కమక పడుతు నడ న బరహమ, అ యదృ ఛకం వ చం కద , తన పనుపున సరసవ మక టనుం

ప కం ంద అంటూ, మయణ న కవయం ర ం , భూ లకంల న పర రంలక మమ ప ల యడు. ను ర ం ల రణ ంచుకునన మయణం రసవంతం , న కంపు , మననం య క అమృత సమనం , రహ య థ లకు ఆ రం , ప ం క- క రమల న


301

క త చ , భగవత ర త క రుదధ న లను హ ం వుం లనుకుంటడు మహ ష. ఎలవుం ల పప క సు సు రు "క జ తము" ల ప య న రు ఈ ధం :

క జ తము: సరససమస లస సము ధునుతంబు సుసం గమున వరమ ధు పన రథ సు కయ బదధము గసమంజసము నఖరదశకంఠవ కమున సుమ నసుస ఖదంబు ము తమున సుఫరదురుసదుగ ణభూషణభూ త మున గనుఁ రఘు ము కథన-3 క జ తము ఛందసుస: "నగణము రు జగణములు వగణము గల క జ

తము". క ఒక ధ ంతం పరకరం 8-7-7 థ లలనూ, ఇంక ధ ంతం పరకరం 14వ థ నంలనూ య వుంటుం . ఈ పదయంల య ం ధ ం న అనుస ం యబ ం .

తపరయం: రసవతతర న సమ ల , సుకర న సంధుల పరక ం -సజజనుల త తరం యబ -సమతవం, మధురయం,అరథ వయకత లంట గుణలు కల బ కయ బదధ న కవయం - గం,

రూఢయ థ ల కూ న - వణసురు వధను అ క ం ప -మనసుసకు సుఖ చ - మర కవులకు బదులు ము శవరుడు పం -చకకట కవయ గుణల అలంక ం న , ను ర ంచ బ మయణ న-అందుల ర మ చ తరను దరశన సమన న యనం శరదధ లకులంద నమ కర డు మక.

లకషణ న పరబంధ గరంథ మయణ కథనం అ అంటూ ఆ షయలను హరణం వ త రు సు సు రు. లక రకషణ కరకు భూ మద అవత ం న ర మచందరమూ త పరజ లన సుత నన లల , భగవంతు న మక మహ ష, లకపకరం , తర న ప ల , ఇర లుగు ల ల కల మయణ రచన డు. పూరవ మయణంల ఆరు కండలల ౫౩౭ (537) సరగలుంట,

ర మ పటట కం త వత జ న కథకు సంబం ం న ఉతతర కండల మ ౧౧౦ (110) సరగలు న . అ ధం ర మ పటట కం అనంతరం ఈ గరం న లక క పరకటం న రు కుశ లవులు.

సరగలల ల కల సంఖయ వ లు బల కండ ౭౭ (77) సరగలు ౨౨౫౬ (2256) ల కలు అ ధయ కండ ౧౧౯ (119) సరగలు ౪౪౧౫ (4415) ల కలు అరణయ కండ ౭౫ (75) సరగలు ౨౭౩౨ (2732) ల కలు


302

క కంధ కండ ౬౭ (67) సరగలు ౨౬౨౦ (2620) ల కలు సుందర కండ ౬౮ (68) సరగలు ౩౦౦౬ (3006) ల కలు యుదధ కండ ౧౩౧ (131) సరగలు ౫౯౯౦ (5990) ల కలు ఉతతర కండ ౧౧౦ (110) సరగలు ౩౨౩౪ (3234) ల కలు -------------------------------------------------------------------------------------------------------- ఏడు కండలు ౬౪౭ (647) సరగలు ౨౪,౨౫౩ (24,253) ల కలు ---------------------------------------------------------------------------------------------------------

సూథ ల దృ ట దద సంఖయ పటపుపడు నునన లల ర సంఖయ గణం సన ప లదు. అందుక మయణంల ౨౪ (24) ల ల కల పపడం జ ం . పరబంధ లకషణయ న య సరగ ఇ . పరమ ఆపుత న క ర ంచడం, క తమంతు న యకుడు పర దుయ వుండడం, మ తుమలు న అం క ంచడం, తూత క యకు న ల ఘంచడం లంట షయలను క గునన

గరం న "పరబంధ లకషణయ" మునన గరంథ మంటరు. సరగల దట పదయంల ఈ షయం శదమవుతుం . సమసత సదుగ ణల లకులంద ఆనందప చన ర మచందుర చ ర నందువలల , మయణం కడు ఆదరణయ ం . ర మ చ తర అంట మ పురుష చ ర.. అందుక వలన ఎ న

ల లు నయనన వన కూ దట పదయం ల వ ంచబ ం . ర మచందరమూ త జయం లల , తన ఆశరమం న త వ , మక మయణ రచన రనన షయం కూ ఈ

పదయంల సపషటం బ ధపడుత ం . ర మచందరమూ త అవత ంచ క పూరవ మక మయణం ర ం డనడం సతయదూరం. మయణంల ల కలు, సరగలు, కండల వ లు కూ దట పదయంల పపడం జ ం .

ఆ దట పదయం ఇ : : భువ వ రథంబు భూ జ మం , ర పత యండ పరజల ము

ముచు నుండ లకపకరంబుగ, భగవంతు డగు ఋ మకుండు ర ము చ తంబు తరపదంబుల, లయ రవ లుగ లు ల క సంఖయయు, సరగముల గను, పూరవ మయణ మనను నూరు

: లను, కండంబులరుగ జను ర, ం యునుబలక బదప కండ ండు వనంబ న రఘు ము కథను, తతరంబుగ లల ర తత రముగ.


303

ము కుమరులవల క సుత నన కుశ లవులు ఎం సమరథత , మక పన ధం , మయణననం ముఖసథం రు. అ ధయకు , పరశసత ల, కడు సం షం , మహరుష లు-దువులు-బర హమణులునన దద స మండపంల ధరమ సమమత న క య న నం య రు.

గుంపులు-గుంపులు జ లునన ట, నన- నన ధులల , సందులల - ందులల , రచచ బండల దగగర,

అంగ ధులల , సం షం రు కుశ లవులు. ధ రకల అ నయల , నవ ర ల పలుకుల కుశ లవులు నం సుత ంట, సం ష గరంల ము లుతునన జ వ , వళుల మ , భ -భ అ చుచకు నరు.

అ ధయ ధులల మయణ నం సుత నన కుశలవులను ర ముడు తన వదదకు ంచుకుంటడు. మనమ కరం ము ష రులన కుశ లవు దదరు, ఒక రకం వునన షయ న

- చూడ సమసత దయలను స సమనం రుచకుననటుల లుసుత నన షయ న,

ర మచందుర డు గమ ం , తన మనసుల అనుకుంటునన న తముమల పర త త డు. ల క అందం నూ, అమృత రస పర హంల అలల ల నూ, రథంల సద ర యం నూ, ంటునన క ద బర మనందం క ం ధం కుశ లవు దదరు నం సుత నర అంటడు. కుశలవుల న నమ తముమళలను ర తసహసూత : "ఈ బలకులు ఏ ర న అ న సూత డుతు న , ఆ రస

మనల పుటట మనకూ అనుభవంలక వసుత నన . క తవం షయ క త , ఆ ంతం, తర శబద ల కూ న ంపు వుం . ఏ లు లవు. ఇలంట రుద షట న-గుణవంత న- ల ఘయ న క య న చందర ంబం లంట ఈ ము కుమరులు నం సుత నరు" అ స రవం మటల బహుక సూత

అంటడు ర ముడు. ఈ సందరభంల సు సు రు న ఉతపలమల ప య క సంబం ం న ఛందసుస గు ం

ఆయ సవయం క న యకరణ షయలను ర మణకం ఉదహ త రు. ఆయన న ఆపదయం: ఉతపలమల: దరులర ంట ర దయకరణ తర శ బద దరణయ మల లు డుకవయ ం దరమూరుత తప సూనులు న నరప న ధ మ నంచు బహు మనపురసకృత కుక ల నన

ఛందసుస: మూ దంల "అఖండయ " డబ ం . ఈ య షయంల న ర యలు వు నయ క అంటూ, "అఖండ య " అం క ం న ప న ను నన సపషటం రు.


304

అఖండ య ధ ం న క ం న రు లకషణ-ల యలను ంచలద , న పూ త చదవలద ఆ ం రు క . పూరవ గరం లనుం క న ఉ హరణ సూత , మక కనన ప యతులల అఖండ య కూ వుంద అంటరు. అపపక క పూరువలు, మక క ముందునన కవులు ఎల అఖండ య ఆద ం హరణం క నరు సు సు రు.

ర ం న సుందర న రయలు-అసమన ప కరమం వు న, సం నం లనందున,

సుఖల న వు న-కుమరులవలన క గ యల స తూగవ -తన తపసుస వయరథమ బధప డు దశరథుడు. పుతుర లు క ందుకు అశవ థ యగం త న -అల త సం నం కల చచ తన మంతుర ల పు హతుల అంటడు. అందుల గం పుతరక ట యగం కూ యలనుకుంటడు.

పుతర క ట యగం య సంక పం న దశరథు ముఖయమం ర సుమంతుర డు తనకు న ఒక ఉ య న- న సనతుకమరుడు ఋషులందరూ ంటుండ లల డ వ ఠ మునులంటుండ ను న , న పు న అంటడు. ఆ ఉ యం , పుతుర లు లరనన ంత ల తుంద , అ పుతుర లు క ందుకు వఘన న ఉ యమ అంటడు. కశయపుడు అ

ము క-హ ణలక పప తప వ-పుణయవంతు న ఋశయశృంగుడ కడుకు నడ , అతడు పుటటనపపటనుం అడవులల హ ం డ సుమంతుర డంటడు. అడవులల అతడు తన తం ర చూడ క వ చ మునులను తపప ఇంకవవ చూడలదు. ఎలల ళల తం ర ఆజఞ ను రం తపసుస సుత ం డు. ఈ షయలను పూత బరహమచరయం గు ం కూ వ త డు సుమంతుర డు దశరథు క.

ఇకక ప య న "తరలము" వృతత ంల ధం : తరలము: జననమ ర సథ న వన సతతంబు ము వ ణుయఁ డు నఁ దం రక ర కక వ చ గులన ఘనతపసువలఁ యనయముఁ నఁ దయు, తయ మ యయనఘుఁ డుగరతపంబులన జన కజఞ పుపన వ తలున-4

ఛందసుస: న-భ-ర-స-జ-జ-గ గణలు. ప నం థ నంల య . ఋశయశృంగు చ తరను స వరం పపమ క న దశరథు , సుమంతుర డు, ఇంతకుముందు

పన న మ ంత సమగరం య త డు. ఆ సందరభంల "మతతకకలము" వృతత ంల ఒక ప య న, "తరలము" ల ఇంకక ప య న త రు. అ :


305

మతతకకలము: ఆ ఋ ందుర ఁ డు పుటుట గ నంబుజయత తర ల

వర లటట యలకంపఁ డు పలక టకఁ చుటల రముఖుయలు రణశవర వంచ పర లట రుపుల పచ ం రఁ గ రుత ంతయుఁ ననఁ గన-5

తరలము: జనన మం న ఁ బుర సంభవంబు యున జనప దభవ నఁ న జడ లదు, లంత ల వ యు ఋంగఁ, డుగరసు షుఠ టఁ దపంబునన దనదు శరమ భూ డఁడు దం రఁ దనుప సపరయలన-6

ఛందసుస: మతతకకలము వృ త క ర-స-జ-జ-భ-ర గణలు. పదకం అకషరం య . తరలము నకు న-భ-ర-స-జ-జ-గ గణలు. ప నం థ నంల య . తపరయం: పుటటనపపటనుం ఇంతవరకూ త రలను ఋశయశృంగుడు చూడలదు కనుక, ల వుంట

ఎరుగడ -అందువలల ఆయనను సుకు గ త రలన మంతుర లంటరు. కుల కంతలకు బదులు ర కంతల , ఏ ధం వంచన వశపరుచకు , ఋశయశృంగు సుకు గలుగు ర -ఈ ప క పం ద మ సల ఇ త రు మంతుర లు.

నగరంల -పలల లల అంద క క ం ఏ వసుత వునూ పుటటనపపటనుం చూ న డు కదు ఋశయశృంగుడు. త రలల వుంట అసల యదు. యమ షఠ ల తపసుస యడంల - మం కనపుపడు తం రక వలు యడంల మతర సమయ న గ డు ఋశయశృంగుడు. ఆశరమ న ఎపుపడూ-ఎకకడకూ న డు క యన. ఇ లు-పు ణలు చ , త రలు ఎల వుంట న చ న డూ కదు. అలంట ఋశయశృంగు దగగ క ల లంట, అకకడునన భండకుడు

శ త డనన భయం , ర కంతలు ల దూరంల వుం , స న సమయం కరకు ఎదురు చూ రు.

సుమంతుర సల నన దశరథుడు, వ షుఠ క షయననం యపర , ఆయన సూచన పరకరం ఋశయశృంగు తన జయ క సుక చందుకు మ దు దగగరకు డు. ఆయన పయన తునన ర వను వ ణసూత "పరహరణక త" వృతత ంల ఒక పదయం రు సు సు ధం :


306

పరహరణక త: వనములు నదులున వరుసగఁ గనుచున జనప చ ఁ నన పయనములన ము కుల లకున మును చ క ఁ బ వన రు న వరఋ తనయున-7

ఛందసుస: "పరహరణక త" వృ త క న-న-భ-న-వ గణలుంట . ఎ అకషరం య . తపరయం: ల నదులను-పరవ లను టుకుంటూ, మ దు చం నగ క రుకుంటరు.

లన ంట , ముందు ఋశయశృంగు దరశనం సుకు , త వత మ దు వదదకు త డు దశరథుడు.

సం న లభం అనుగరహంచమ దశరథుడు యజఞం సుత నన సమయంల, అకకడకు, గంధరువలు-వతలు- దుధ లు-ఇతర వతలు, పరమ ఋషులు, తమ తమ హ భవం కరక బరహమ వు క

వ చరు. వ చన రం బరహమను చూ , వణసురుడు తమను టుత నన బధలను ఆయనకు ర టుట కుంటరు. దశరథు అ ఠ న ర చందుకు, పరమ కరుణలు న భగవంతుడు భూలకంల

అవత ంచదల వతలునన టక వ చడు ఆ సమయంల. వ చన షుణ మూ త ఏకగరమనసుస బరహమ స పంల వుండ , వతలయనకు నమసక ం , త ర తరం , ఆయన మనసుసను సం ష ప , భకత తమ బధలు పుపకునన షయ న "సుగం " పదయంల రు క ఇల:

సుగం : నున ఁడు ర మయయ రజకష! మముమ పనునలం బరపనున లం బరపంచము నదయమ ం జనున రఁ వ , పర దుధ ఁ దధ క తసం పనునఁ డున వ నుయఁ డుం దప వతులయ ఁ డున-8

ఛందసుస: సుగం క ర-జ-ర-జ-ర గణలు 9 వ అకషరం య . తపరయం: కమలలలంట కళుళనన మ ను ! ఆపదల బధపడుతు నం. నున పరప త

న ళళం. అందుక న ర థసుత నం. మమమ న-పరపం న దయ ర ంచు. పరపంచంల సత రవరతనకల డ పర ధ కనన డు, మం క త సం ం న డు, త,

ఋ జంకల డు, కకుతథ వంశంల పుటటన ల రషుఠ డు దశరథుడు కడుకులు క ల సంక పం యజఞం సుత నడు.


307

వణుడు వర గరవం అ న లకల -ముఖయం వయసుల వునన త రల మన ర ణలను-పురుషుల ర ణలను శనం డ , డు మ తుల తపప ఇతరుల వలల వడ , మనయ మనవులవరు చంపలర , అందువలల షుణ మూ త మన వ రంల చం ల వత చన సల ను అం క ం న మ షుణ వు దశరథుడు పుతర క ఠ యగం సుత నన పర శం

నుం అదృశయమయయడు. షుణ మూ త యజఞ సభనుం అంత థ న న త వత ఆయనకు మవ రంల స యప ందుకు, బలవంతులను - కమ రూపులను- ళుళ, కరలు ఆయు లు కల -అస య రులను సృ ంచమ , వతలను ఆ త డు బరహమ. ఇల జ మం న నరుల షయం పర త సూత ఒక ప య న "ఉ సహం" లనూ, మ కట "మతతకకలము" వృతతంలనూ, మూ "మ హ ణ" వృతతంలనూ ధం క .

ఉ సహం: కమరూప రులుం బర కశమన లున మతుల పర యుతుల సు ర యుల మ గభూ రయ కర డయయూథపుల భూ శతసహసరశతము పుటట కర లు చుండఁ గన-9 ఛందసుస: ఉ సహం కు ఏడు సూరయ గణలు, ఒక గురువు, ఐదవ గణం దట అకషరం య . మతతకకలము: అటటమరకటయూథ ళుల యందు కక టుల టటల ర పుతుర ఁ గ జ ల యూథ టుట పలవ ందుర లున జ ంపఁ జ ర పటటభదుర ల రయ రుదుర ల వ కరయ దుర లన-10 ఛందసుస: మతతకకలము వృ త క ర-స-జ-జ-భ-ర గణలు. పదకం అకషరం య . మ హ ణ: జలధర బృం చలకూట భుల బలమదవంతుల పలవగ పరముఖుల ల భు హయముక బలక చ రభయ కృతులున-11

తపరయం: రు క న రూ లు ధ ంచగలరు. జం పరక సూత -బు ధవలల పూ ంచబడుతూ క తమంతులు -మం రయవంతులు -భయంకర గం - పప రయం -ప కరమం ఆ


308

నర యకులందరూ భూ రగ రు. ఆ యకుల గుంపులల, కక పప న సు రవుడులంట రు, క యకు వుండ రు.ఈ నరులకు కూ రయవంతులు, రయవంతులు, వ కరయధు ణులు పుటట రు. ఘ సమూ లవల

బల న , కండ ఖ లల ఉననత లు క , బల గ వల , భయంకర ఆక ల , ర ము క స యం ందుకరకు జ మం నర రషుఠ లు.

యజఞం అ న ఆరు ఋతువుల త వత, ప నం లల, తర మసం - కలపకషం - నవ డు, పునరవసు నకషతరంల, అ లల గనం - క కటక లగనంల, చందుర కూ న బృహసప క న

ఉదయం (గురుడు క కటక ల చందుర వుండడం - తరంల సూరుయడు ష ల పర ంచడం కూ ఉచఛ త ల), సూరుయ స ఐదు గర లు (అం రక, సూరయ, గురు, శ , కర) ట- ట ఉచఛ సథలలల (సూరుయ క ష - గురువుకు క కటకం - శ క తుల - కుర క న - అం రకు క మకర ఉచఛ త లు) వుండ , కసలయ జగత లకు న రమ షుణ వు కక అ థ ంశమూ త -

భ లకషణలు కల న రఘువంశ వరధను , సరవ లకలు నమ కరం , ము క ం . ర ము స నలుగురు జకుమరులు అలల రుముదుద రుగుతూ, దయలల ఆసకతగ ,

సమసత దయలను రషుఠ లన గురువుల దగగర రుచకు నరు. తన నలుగురు కుమరులకు హం యల దశరథుడు ఆలచన సమయంల, ఆయన సంకలపబల క అనుగుణం ,

జగత ర ధ ం న - మ జసుసగల వ తర మహ ష ఆయనను చూడ క వ చడు. యజఞం ద మ సంక పంచుక కష పూ న , న ఘనం యల మ చ - సుబహువులు అ ఇదదరు కషసులు పంతం పటట ర , నుం క ందుకు ర ము తన ంట అడవులకు పంపమ క డు వ తుర డు. తనకషఠ ం లకు న, వ షుఠ డు పందం నన దశరథుడు, సం ం , లకషమణు స

మచందుర ము ంట పం ందుకు ఒపుపకుంటడు. బల-అ బల దయలను రుచకుంటరు మలకషమణులు. టక వ నంతరం యుదధభూ ల జ ంచగల రషఠ న అ క అ త ర లను ర ము క చ

అ ఎపుపడు ఎల ఉప ం ల రుప డు (తన ంట అడవులల సుకళుత నన) వ తుర డు. ర మచందుర డు సం షం ట వక ం , వ తుర క నమసక ం పరయణ తూ, తనకునన

సం లను ఆయనన రుచకుంటడు. ను పర ం న అ త ర న ఉపసంహ ం లంట ఏం యలన, వరం పపమ ర ముడు అ న షయల నటక వరణ ఇ చడు వ తుర డు.

తదుప , వ తుర ఆజఞ పరకరం సం త ర ల న మచందరమూ త లకషమణు క ఇ చడు. ఈ ధం


309

దదరూ ఆ దయలన న చన రు. వ తుర యగరకషణ న మలకషమణులను లన ర క సుక తుంటడు. ర నల ల రషఠ న సదుగ ణలుగల ఆ బలురు వ తుర

ంట సమయంల స పంల కండ పకక అంద న టల గుంపు క ం ం . ఆ సందరభంల "వనమయూరము" ల ప య న:

వనమయూరము: మణవకరతనములు మ వరున ంటన ణ ఁ బ వు డ ముఁ డు మృదు ర ణ టు పలక ఋ వరయ ! ంతన బ ణ సం ఁ దరుపుంజ మ గంట ? -12 ఛందసుస: వనమయూరము నకు భ-జ-న-స-గగ లు గణలు. మ ంట య . గంగ ఎందుకు భూలకంల పరవహంచవల వ చం , క కరణ ంట పపదలుచకు , మ

లకషమణుల సగరు వృ త ం న వ ం డు వ తుర డు. వ తుర డు సగర చకరవ త వృ త ం న పూత ఆయనకు యజఞం యలనన ఆలచన క ందంటడు. యజఞం మధయల ఇందుర డు కషస షంల

వ చ,యజఞ వ న ం ం డు. న తక క లన సగరకుమరులు క లు క నల భసమ రు. చ న సగర పుతుర లు సవ గ క లంట గంగల బూ దలను తడ . ఆ

వంశంల భ రథుడు జ ష వుం , లల లుల నందున, జయ న మంతుర ల పరం ,

పూ వకులవ క ధయపడ గంగను చందుకు క ణ క తపసుస ందుకు డు. ఆ తపసుసకు చన బరహమ వుడు, అసమన న తపసుస ం ఆయనక క తనకు య యమ

భ రథు అంటడు. భ రథుడు, తనననుగరహం సగరకుమరులంద క ను తరపణలు వ లటటుల యమ , బరహమ వు ర థం డు. గం రథం తన తల బూ ద సులను త రందరు

సవ గ క ర -అల వర వవమ , తనకు పుతుర ల చ ఇ వకుల వం న లబటటమ బరహమన డు భ రథుడు. ఇ వ ం ందుకు " టకము" వృతత ంల ప య నల:

టకము: జగ శవర కు బర సనునఁ డ తపమున ఫల యుకతమ నసగ తమ లందరు వల నన వగ రఁగఁ ంతుర పములన-13


310

ఛందసుస: టక వృ త క లుగు "స" గణలు, మ అకషరం య . లనగ క పరయణం కన సూత , వ తుర డు, ర మ లకషమణుల -ఋ శవరుల క ,

గంగ ట, ఉతతరం పునన ఒడుడ కు రుకు నడు. అకకడ, ర క ల , కుల పరవ లను ం న డల గుంపుల కంతుల , యయ మ లంట ఫల వృ ల సవ గ న మ సుత నన ల నగరంలక పర ంచ , జకుమరు న మచందరమూ త, మ తుమ న వ తుర , ఆ నగ న ఏల జవవర -ఏ వంశం డ , అ డు. సమ నం ము ందుర డు ఆ కథం పడు.

లసముదరం క-అందులం పుటటన అమృ న భు ం నటల , తమకు మరణముండద -ముస తనం ద ఆల ం , మందర పరవ న కవవం - సుకు డు , లసము ర న లకడం

దలటట రు వ నవులు. అల రు సంవతస లు లక , ఆ సహంచలక, సుక న కకకడు. ఆ క కండ ళుల పగలడం టు, భయంకర న లహలం కషసులను,

వతలను భసమం య ం . అంతుల న క సుత నన లహల న షుణ వు పనటల ం , న కంఠంల ధ ం డు. వతలు లసము ర న లుకుతుండ మందర పరవతం

పుటుకుకన ము ం సముదరంల. అ చూ న వతలు, పరపం న-ముఖయం తమను ర ం షుణ మూ త , కండ మునుగుతుననద - న క త పటటగల సమరుథ డు ఆయ న -ఆయనను సుత ం రు ఆపదల లవుతుంట వూరకుండ ద -ఆ రత రకషణ , తమను క డమ ర థం రు. ఈ

సందరభం "మతతకకలము" వృతత ంల ప య న క . మతతకకలము: ఆ హ ం షంబు టుల పు న, వతల హ ం మ న మ ంపఁ గ ము గ ఁ ండ ప న బహ యందు ను ం రంతటఁ బంకజ జగ

దూవ హరకషకు నందు మకును బూఁ ట వ క హ ! -14 ఛందసుస: మతతకకలము వృ త క ర-స-జ-జ-భ-ర గణలు. పదకం అకషరం య . ఆ త వత ల శ వృ త ం న, త ఆశరమ వృ త ం న, అహలయ -ఇందుర తముడు

శ ం సన కరణ న వ ం డు వ తుర డు. వ తుర ల పపడం , లకషమణు క మచందరమూ త, వ తుర డు ముందు నడవ , తము ఆశరమంలక పర ం డు. ఆశరమంల ర మచందరమూ త పర ంచ , పం న అహలయ, పూరవరూపంల లక క కనప ం . ఆ త వత

అం ర క లనగరం రుకుంటరు. వ తుర చడ లుసుకునన జనక మ తన


311

పు హతు న శ నందుడు క రునన పర క వ చడు. శ నందుడు, ర మచందుర క వగతం ప క, వ తుర చ తరను-ఆయన పపద న వ ం డు. వ షుట డు వ తుర ందు

ఇవవడం, కమ నువు గు ం ఇదద మధయ యుదధంజరగడం పడు. వ తుర డు అ నపుపడు కమ నువును ఇవవన వ షుట డు పప , వ తుర డు

బలవంతం సుక డు. అపుప కమ నువు-శబల కక దం , త ం తపుప న , ఎందుక ము శవరుడు తన ధం వ డుతు నడ , దుఃఖపడుతూ అనుకుంటుం . తను ఏడుసుత న వదలకుం ఈడుచక తునన భటుల కటుల ంచుక , త నడుసుత నన ల పడ -త న, ము శవరు వదదకు తుం . న "సుగం " వృతత ంల పదయం రు క ఇల:

సుగం : ఇటుట లము ందుర ఁ య ననన నువున బటట కటట కంచుఁ బ వ బ థవుండు బ మ ఁ టట ఁ గన దురంత ంత దుఃఖ తమ యచు న నటుట యఁ ము ందుర ఁ తపుప న-15

ఛందసుస: సుగం వృ త క ర-జ-ర-జ-ర గణలు. మ ంట య . వ తుర డు బరహమ ష క లనన తలంపు ర న-క ర న తపసుస సుత నన

సమయంల,స పంల రథంల ననమ ందుకు,అ మ హర న ందరయం -మనమథు ఆయుధ న అనుకుం ధం క సుత నన ఒక అపసరస, వ తుర స ం ఉ దశం వ చం . ఆ ంద య న వ ణం ందుకు "క జ త వృతత ం" ల ఒక ప య న ధం సు సు రు.

క జ తము: న న లచన నూనమ హర నవయశ ర రరతన జలద ల రుహఁ రక రురదన ం ముఖ నజలకము లడ ఘ ంతరచంచల ఁ గ మరశ హతుఁ కలఁ గుచుఁ మర కుజలం బనఁ ంతను వ ం టుల-16

ఛందసుస: క జ తము ఛందసుస: "నగణము రు జగణములు వగణము గల క జ తము". క ఒక ధ ంతం పరకరం 8-7-7 థ లలనూ, ఇంక ధ ంతం పరకరం

14వ థ నంలనూ య వుంటుం .


312

తపరయం: కమలల లంట కళల , పూవువల మ హర న చుచక సన శ రం , ర కరడల ఆసకత , ఘలలంట నలలట కురుల , గగలలంట దం ల , చందుర లంట ముఖం అందం వునన ఆ అపసరస, ఘల మధయ రుపు గల ళలలల ననం సుత ంట వ తుర డు చూ డు. చూ , కమ బణ తు , మనసుస కలవరపడ , మ కు ద ప న ళుల చ ం నటుల మనసుస చ ంచడం , ఆ అందగ తను స ం

ఇల అ నడు. బల కండ వ పదయం "తరలము" వృతతంల ఈ ధం సూత కండల తతం ఎ న

ప యలు న వ త రు సు సు రు. తరలము: జలజ మహధ న శ ంకపదయ రూ తు తబలయ దఖలన యజకష ! రమధ ! కలశ తులయసజజన కండ తత సక ! కలుషసం ర ! ంట టట క ! జనక వలల ! -17

ఛందసుస: న-భ-ర-స-జ-జ-గ గణలు. ప నం థ నంల య . తపరయం: జలజ అంట చందుర డు = 1 , మహధర అంట పరవ లు= 7, అ న అంట ర గునలు= 3,

శ ంక అంట చందుర డు= 1. బల కండల సు సు రు ఎ న ప యలు ఈ వ పదయంల ప కషం పరు. ఈ కండల తతం 1371 ప యలు న .


313

ర తఃసమరణయు ఆణము యలు (SREEMATH ANDHRA VALMIKI RAMAYANAM

GENESIS‐NEED, CONCEPT AND EVOLUTION‐OF THE BOOK) 1909 వ సంవతసరంల ట ననపు ( ట న) ల " ర జయం ము ర ల" ల

ము రంచబ , ఒక అజఞ త మ ను వు వ "క నయ (అ క) శవ యలయం" కు ం న "బరక " గరం లయంల రుకు , "గూగుల సంసథ " టలజ నందువలల కంట ప న సు సు ( కలను సుబబ వు) అల ట " ర మ ంధర మక మయణం" దట సంపుట నుం క ం న షయలను "అనువకత- చ " ను న "ఆంధర మక మయణం-బల కండ

మందరం" లఘుకృ "మందర మకరందం” ల ందుపరుసుత నను. అపురూప న అల ట గరంథకరత అ ర యలు అకషర లకషలు ఆణము యలు. ఆ ఆణము యలను బల గ వ హ రయులకు య పరయతన ఇ . లుత గరం న య క ఆయ ందుకు పూనుకు న " జఞ పన"

రూపంల, ఠకులను "ఆరుయల " అ సంబ సూత ఇల య రు: “అనంత కలయణ గుణ గణ షుట డు, సమరణ మతర సంతుషుట డు, నత షుట డు, హత దుషుట డు,

ద త భకత కషుట డు, సరవలకషుట డు, కృ పూరుణ డు, సతయ కయ రుణ డు అ న ఏ త భగవంతు ం కంకష వ షుట డు హయ న జ హ య న అం క ం ; ఏ జగ శవరు ఉతతమ శవత కష ఖయ పరద న దరశ న క శరభం మహరుష లు తృణకృత బరహమ లక ఉతతమ

లకులయయ ; ఏ మ మహు జనమసథల నందున అ ధయ పరధమ ముకత తర ం ; ఏ ం క దుయ క ధను వదయ చ అపర బరహమ కృ రుథ డయయ ; ఏ పర బరహమ మూ త ం ఆంజ యుడు బరహమ అయయ ; ఏ పు ణ పురుష మ న షుణ సహసర మ తులయమ సరవ ఞ వ జ

అ థ ం ల మక ఉప ంచబ ; ఏ వు మ న జ ం మక బరహమ ష శవత క త ముడయయ ; ఏ అ వ యు ఖయకు రకంబ ఖయ క ం ; ఏ సరవతంతర సవతంతుర అ నం సరవ మం రతతమ రమ క త వహం ం ; ఏ అమృత సవరూపు మం అమృతంల రు కర ; ఏ అ లకు చ తర ద ; అటట భకత జన చకర చందుర న ర మచందుర ప తర చ తరను గుణ సంఖయదుల అనవరథ మ యం , ఆ కవయం భగవంతు న మక మ ము వణ షల, రదుడు ఉప ం న మరగంల, బరహ మకత అనుస ం , ర ం , మచందర తనూ లన కుశలవుల , ము స న నంల, ప ంప , ఆయనక అ పం , జగతుత ల లల న షయం కంద క న


314

షయ క . మచందర తనయు న ఈ గరంథకరత కూ , జ జయషఠ తృ న లకషమణఖుయడు ఉప ం నటుల , తపపక యణం ఆచ సూత , తత సుకృత ప క వ నన కుశలవుల మ అ య, ఈ కృ ర ం , " ం రమృ రపణ" మనన ధం ర మచందుర క అ పసుత నను”. - - కలను సుబబ వు

ర మ ంధర మక మయణం-గరం తప త గు ం వ సూత : “ తం ర మచందర వు గరం లల అము రత న ఒక వచన మయణ గరంథముం . న ను బలయంల ల ప యయలు చ ను. అపపటనుం కు మయణ కథంట బ అ రు ఏరప ం . ఇ ల వుండ 1882 వ సంవతసరంల, మ బబ లకషమణ వు రు, కమలపురంల పూయట తహ లద రు ప సుత ం రు. ఆయన క రంతరం మయణ యణం అల టుండడం , పూరవ పుణయ సుకృతం

వలల - క న కరుణ కలగడం వలల , ననున కూ ర మయణ న యణం యమ ర తసహం , న ఉప ం రు. ను యణం సూత -గరం న ఒకక పూ త

చ స కలల , ద భకత-శరదధలు రగడం దలం . ఇల ఏళుల గ ”. “కంతకల క ను అ య క గు నందున, సుత నన జకయ ఉ య న వ ఉప తనం

ఆ రప , లూల రుల వుంటుం . ఆ సమయంల, ఒక డు, బ మర తన ప కన " నక డు సకరుడు కుం న మయణము బండల కకకంప " అనన కయలు మనసుసల

జరబ డ . పర ఎం సమయ న వృ సుత నన ం ం . ందుకు (మ) బ మర తన సంకలప న ర రచ దనన వన క ం . తుర డు బరహమ ర లంకల పలల ంకట సుబబరుయలు సల సుకు నను. రు ఆలచనకు మదద చ, ననుకుననటల యమ ర తసహం , కంబ మయణం స , ఇతర షలల మయణ గరం లల ఉతతమ ప యల ం న సంద భ తం ,

ఆయన స యం , ను యదలుచకునన మయణంల రచమ బ ం డు”. “ఇల ర సహం ల ంచడం , ( మక సంసకృత మయణం) మూలంల 24, 000 ల కలకు,

ల క క ఒకట పుపన, లుగుల 24,000 ప యలను యల సంక పంచుకు నను. అ " రయం బహు ఘన " అననటుల కకడ? ఆ గయ కకడ? మయణ రచ కకడ? అనుక , వూ మధయల నునన ర మచందుర ఇక కు శరణయం అనన రణయ క చను. ఆయన ఆ శం పరకరం నడుచుక లనుక , ఒక డు యణం ము న త వత, భగవత స న నంల కూ చ , ఏం యయలనుకుంటూ, రమ ర మయణం పుసతకం ముందుంచుకు , పరశన సుకు నను. ఆశచరయకరం


315

వ చన సమ నం "ఉ తషఠ హ రూద ల, లంఘయసవ మ రణవమ" ("లమమ హ రూద ల, మమహ రణవము టు ") అనన ల క రూపంల సమ నం ల ం ం . భగవత కట క

తుర డనయయన , ఆ , గరం ననం న సం షం ం ను. ఆ షయ న నహతులకు య , 1900వ సంవతసరంల, ఆశవయుజ దధ దశ డు, గరంథ రచన

ఆరం ం ను”. “భ ర ర మభదుర క అంకత చన రచన రకసలయప ణయం టక (అపపటక) ఆయనకు

అ పంచలక నందువలల , "ఒంట టట " ను పుటటన మండలంల వుండడం వలల , రమ ంధర గవ క ఇ జనమసథలం కవడంవలల , త మతుయడు ఒక ళ మయణం వుంట ఆ మభదుర క అంకతం ఇ చ వుం నందువలల , ఆయన సంకలపం ర రుసుత నన ను ఆయన ఉ దశం ర రచడం అ లషణయ నందువలల , "ఇంట ముందరునన జతం" ఒంట టట కదండ ము క ఈ

కృ అంకతం ను. గరంథ రచనను కన సూత , కం ం-కం ం సుకుంటూ తూ, ఆ వూ ళ వుండ , 20-12-1900 కలల 29 సరగలు ం ను. ఇందుల మూలంల వుననదం వుంచడ కకుం , వరణనలు మ ంత ంచడం , మూల కరమణం జ , వందల సంఖయల ఎకుకవ ప యలు ను. 1901వ సంవతసరం- బరవ లల ననపు క ( న) వ చన త వత 11-10-1902 వరకు,

అ గయం బధపడుతుననందువలల రచన గలదు. కలుకునన త వత మరల గరంథ రచనకు పూనుకుంటుండ , నహతుడు బరహమ ర కర తతపలల పదమ భ సుత ర ల రు ఒక సల ఇ చరు. మక మయణ క "య మూలం” వునన గరంథం ఇంతవరకు (అపపట వరకు) లద , మూల న

అనుస ం గరంథముంట ఎకుకవ పూ ంచబడుతుంద , ధయ నంత వరకు మూల గరం న అ కర ంచకుం - షయం ల ంచకుం ర ంచమ సూ ం రు. సంసకృతంల " మక మయణం" ఎల , లుగుల రచన అల వుం ల-అనుకు ల, క "ఆంధర మక మయణం" అ రు టటమ కూ పరు. గతంల అనుభవంలక వ చన ఘనలను, ఆ గయ ప థ , బరహమ ర ంకట సుబబరుయల స యం దురలభం అనన షయ న దృ టల టుట క , కర తతపలల సూచనను

అం క ం రచనను కన ం ను”. “లగడ న ప యలల వందల కల ల ం , అ -గణ- ర స- ష యమలల కు

వతంతర ం క న ల- శకత కల య మూలం రచన య ను. "మూల ఛదం" క ం న పర త లను ల ం సన ట ల ం ను. రచ కలంల మధయ-మధయ మూడు- లుగు సంవతస ల


316

టు ఆ గయంవలన-అ రయ కరణల వలన వయరథ ం . రఘ ఘనలకు భయప రు సహం ం నపుపడు, "హతవంతరముల" సుగు ం నపుపడు, ర మచందుర కు ఉ సహం క ంచడం , హన శకం ౧౮౩౦ (1830) అంట 1908వ సంవతసరంల, ర వణ రణ డు, భగవదనుగరహం వలల

కవయం పూరత ం . మయణ రచనను పూ త ం , ర మచందుర తన సతయ సంధ వ న పరపం క యప చడు”.

“సంసకృతం నుం లుగుకు ంత కరణం సుత ననపుపడు, మూలంల పర అకష క అలంట మరకషరం యలనన ఉ దశం కు లదు. అల యడమంట, గరంథం లుగుల వు న, క-చ క సులభం వుండదు. మూల న వ టట , " ఖచంకరమణం" కూ యలదు.

"ప కర-ప క ంకు " అలంక లను, కు త నంతవరకు తత సమన న అకష ల సూత , ం ను. అకకడకకడ, అరథం సుకలక , మ హనత వలల , రసయం లుసుకలనపుపడు క న

స న ప లల లపముండవచుచ. ల క న ం పదయం న సందరభంల, న పూ త య క క న ప లను ఎకుకవ ఉప ం వుండవచుచ కూ . ల లంక లునన ల కలను ం టపుపడు, టకునన అ థ ల న, ఒక పదయంల వ చటుల లనంతవరకు పరయతనం ను. " వ న వనం గ వ" లంట టల ల న ంచడం కషటమ ం ఆ పరయతనం

మనుకు నను. ఒకక , ల క క పదయం కకుం , ండు-మూడు ల కల న ఒకక పదయంల పం పరయతనం కూ ను. లకపకర న గరంథం కబటట రవజ నం వుం లనన

అ ర యం. ఈ కరణం వలల , మూలంల గూఢం వునన సంద భలల, అ థ న డమ చ కం ం ం ను. ఏ కరణం వలల మక తన క య న " రవచనం" , అ కరణం వలల నుకూ లుత న రవచనం ర ం ను. ను సరవ ఞ డను కనందున, అలప ఞ నందున, శకతహనుడను

కూ అ నందున, రు ఆల ం , హ క కష ం , లల ల మటలల రచనను అనుగరహం ననున ధనుయ యమ ర థసుత నను. లను మ నంతురు క” !-- కలను సుబబ వు


317


318

" రమ ంధర మక మయణం" గరంథ పరకటన నం- గరంథ సమరపణ పరకరం (PUBLISHING THE EPIC BOOK SREEMATH ANDHRA VALMIKI RAMAYANAM) (EPIC BOOK

DEDICATION PROGRAM)

రమ ంధర మక మయణం య మకం పూరవకండల ఉతతర కండను కూ క ర ంచడం పూ త న త వత ఎల ఆ గరం న ము రం ం , ఎవ పటు జ ం , ఎవ క-ఎపుపడు-ఎల అంకత చం సు సు మటలల లుసుకుం ం. అల ట పరముఖ నప రక న రత కూ చద చుచ-జవల

“ఇంత పప గరం న ము రంచడం ఎలగ నహతులు కందరు క ఆలచన రు. ఈ రత లుసుకునన ఒక "సవ య పరభువు" రు, ను ఆ రమం సుకుంటన ప, పర ఫల కష లకుం , ద న ర రుచక , ల రూ యలు వయయం , ము రంప , "కృ " క, "కృ కరత" కు యువు క ం రు. ఏ పరభు , ఏ ధ కు , పర ఫల కషలకుం , ఇంత ధనం ఖరుచ , తన సం థ నంల కకుం దూర శంల వుంటూ-తనకమతరం సంబంధం లనటట లంట అ మకు కృ ము రంచ క స యపడడం లకంల వుండం. పరభువులు ఏ పర ఫల న కరు ర అనుకవచుచ. ఆతమ తు టకరకు తమను ంచుకకుం "ఒక వ టక ఇ చన పరభువులు రును మతులులును కకుం మ వవరు?" కబటట , ఇటట పరభువులు కు ల ంచడం కూ , ర ము అనుగరహ అ నమమకం. ఈ షయంల తన వ జ కరుణకు తుర లన ఆ సత పరభువు క ర ము సరవ ర అ వ . " త క ఛుచ" లగు ఆ పరభువు రు, తన రును ఇందుల పరకటంచ క కు అనుమ ఇవవనందున ఆయ వ లక క య యలక తుననందుకు రం వయకతం సుత నను”.

“గరంథ రచన పూరతవ ముగుగ రు నహతులం కూ చ , న, కృ ప న ఒంట టట రకదండ ము క ం , లక క య యడం ఎలగ ఆలచన ం. ఆ సమయంల

అనుకకుం , త నహతుడు, కడప మండలం- దుద టూరుల యయ ప సుత నన బరహమ ర జ ర . వసంత వు రు ననపు క వ చ, రత లుసుక , కరయకరమ న మం జ ం ల ర తసహంచడ కకుం , స యం ందుకు ముందుక చరు. ఆయనంతట ఆగకుం , కడప

మండలంల నహతుల -హతుల - మనుల - వ భకతగల ఒక ఆ వన సభను ఏ పటు


319

రు. అందుల బరహమ ర మ జ రయుతులు మ పటట మ వు (క చన సం థ నంల ను వుం రు), ఏ. పర మ వు, కలను మనుజ వు, . నం ండపప, క. గుండు వు, కమసముదరము నర ం రుయలు, ఎన. నర ంగ వు, సతయ రగురు జ రయ కకూరు మచందర వు, యమమనూరు గయయ, ఆర. వు రుల , మహ జ రయుతులు కణదల మచం ర డ , య గంట టట రుల ఆ వన సంఘ సభుయలు. క స యప ందుకు, రమ యు వదమరతండ షజమణ పం త . ల రుయలు రు, మ జ ర నుగంట మ య ం రు, బరహమ ర జ ర గుముమడూరు ంకట రం వు రు, ంకట సుబబయయ రు, ఏ.

జయ మ వు రు, కర తతప ల ంకట పదమ భ త ర రు ముందుక చరు”. “ఇలంట మహ యుల కల క అలంక ం న సభ ఎలంట క య న యగలదు క !

, ర రథనలను అం క ం , గరంథ సమరపణ సమయంల, స ధయ వుండ క " తరన యం" లంట అ క రూపక గరం లను ర ం , బ ల ల యయ ద వృ తల వునన, శ వ -ఉభయ ంత పరవరతకులు, మ జ జ ర రమదధరమవరము మ కృషణమ రుయలు రు ఒపుపకు నరు. 1908వ సంవతసరం అకట బర ల 9, 10, 11 లల-అంట, కలక మ సంవతసరం ఆశవయుజ దధ రణ , బహుళ డయ - య థులల "కవయ సమరపణ" జరుగుతుంద ప రక పరకటన ఇ చం ఆ వన సంఘం. ఇల ఆంధర లక క లల యడ కకుం , హత-క -పం తులంద పర యకం " జఞ పన ప రకల" ను పం ం ఆ వ ం రు. త నహతులు, ఒంట టట లయ ధరమకరత మ జ ర పపన సుబబ డ రు, ర మ ట రట మ జ ర ఆక ట సుబబ డ రు, ర మంల కవల న న

వస క యలు ఏ పటు ం , లయ న అలంక ం కరయకరమ క దధం రు. సమ రం లుసుకునన చుటుట -పకకల ర మ పరజలు కరయకరమం ఆరం క ఒక ముందు కలల ఒంట టటకు రు. మ తుమ న బ మర తన రు ఇపపటక (అపపటక) మండలంల భకత సమ ంచబడుతుండం

వలల , ఆ క పటట భదుర డు ఎల గవ న అ పం , అల ఎవ ర కదండ మ వముల క ర మయణం సమ పం ందుకు వసుత నర నన రందరు, భకత ఆ శం -బలనమతత చగరసుత లల " మ- మ" అంటూ, అ న వ ణ ల రు, చుటుట -పకకల ప జ ల నుం

వ చరు. అధమపకషం అల వ చన సంఖయ అ దు ల వుంటుం ”. “ఆ వ లందుకు వ చన ల లమం పప కవులు, వంసులు, అ కరులు,

పూ యలు నరు. లక న ల కందరు గరం షకరణకు తమ ఆ దం లుపుతూ


320

పరతుయతతర -మట మతరం య ప రు. కందరు సం లను పం రు. ఇలంట ల జ ర య బహదూర . అనం రుయల రు, య ద- రద- . ఐ. ఇ, మ మహ యయ రు ంకతులు బరహమ ర కకకండ ంకటరతనము పంతులు రు, రససల కండ పూయట కలకటర

మ జ ర జయం మయయ పంతులు రు, గుంటూరు లల కరట మునసబు లల వ నులు రు, పురం పర యయుడు కూ నర ంహము పంతులు రు, జగ వకలు . య లు రు, క ణ టక పం తులు బరహమ ర ధ ం వశంకర త ర రు పరముఖులు. ననపు క లలనుం

ఆంధర వరధ సమజ సభుయలు, కందరు యరుథ లు వ చరు. పూ వ ర ప యణుడు-పర దధ పు తన పుంగనూరు సం థ న పరభువు, మ జ జ ర జ ర బసవ కక యలు య వంత బహదూర రు ఆయన సం థ నంల న-పం తుడు బరహమ ర షపప త ర , ఆ థ న

వంసుడు బరహమ ర ంకట మ త ర పం రు”. “ ననపు నుం ర లదదంక సమ దదండ కలహల ల మ నృ ంహ కుమ యదయ జనవయప శ

సురులు, అఖల హ దంతర సృతవర క ప మళ మ క వ త సహృదయ సముదయ దర సమ పత క భూషణ రుద భూషణుడు, రమతుకమర రుయలు చరు. ర కళహ త నుం ఆం రకృత మ రతులు, ఉభయ క తవ తతవ ఞ లు బరహమ ర శత ఘంటము ంకట రంగ త ర చరు. ంకట నుం క ల తరకయ ఉ ఖయ గరంథ కరత రమదుభయ ంత పరవరతకులు రమ కమండూరు ర రుయలు రు, రుప నుం చు కకృత సమ త ంధర గరంథులు-ఉభయ

క వయనుయలు బరహమ ర గ పూ కుపుప మయయ రు వ చరు. ఉభయ ంత పరవరతకులు-పం తులు రమతకమలపురము ఘ రుయలు రు, ల రుయలు రు, తరక యకరణ రంగతులు మ త ర రు, రమద ట వ నం నర ం రుయలు రు, రథ ర టట రు, కట డ రు, క. ంగయయ లంట కవులు, వంసులు అ కమం వ చరు. వ చన రం యవంతుల. అ హుతుల వ చన లనూ కుకరు యవంతులు నరు. అప తులన

రలను న దు సుకు అవకశం కలగలదు”. “కరయకరమం మూడు లూ, ఉదయం, ర మచందుర లకు సహసర మరచన య

జరుపబ ం . దట ఉదయన సంసకృత మక మయణం, ఆంధర మక మయణం పుసతకలను ర వ పలలకల వుం , ఆ పలల క , యబహదదర బరహమ ర హనుమంత డ రు, మ సుబబ వు రు, మలలవరపు ంచలరయ క రు, కక డ సరసవ ప రక ప బరహమ ర


321

కతతప ల సూ య వు రు-ఇతర పరముఖులు తమ భుజల రు. బరహమ ర కతతప ల పదమ భ త ర రు, బరహమ ర జ ర కూనప ర వు రు, ఛతరం- మర పటుట కు డు , మంగళ యల లయ ర మ పరద ణ వూ ం రు. గరం క పూజ న త వత ముందునన కంత న క చ రు. ఒకక మూడు లల పూ త గరం న చదవడం కషటమ ం , లుకూ

కృషణమూ త రు, ంకట సుబబయయ రు, పదమ భ త ర రు, కమండూరు ర రుయలు రు, కర తతప ల సూ య వు రు, కూనప ర వు రు, కళహ త శరమ రు డప పుసతక పఠన పూ త రు. దట మ యహనం లయ ముఖ మంటపంల సభ జ ం . మ త ర రు,

అ ట వ నం నర ం రుయలు రు, ఆ కట హనుమం రుయలు రు, అదదంక రుయలు రు, ధూల ర ంకట పరసనన ందర వముల (ధరమకరత) రు, ర మయణం గు ం ఉపనయ ం రు. లుగు బరహమ ర ల మయయర కూ ఉపనయ ం రు”.

“ ం మ యహనం సభ జ ం . ఆ వన స సభుయడు . వసంత వు రు సభ ఉ ద న, ఒంట టట ర మ పర ధ , కరయకరమ అపూరవ వ న గు ం వ ం రు. ఆ వ తులకు వగతం పలుకుతూ, (మూడు స ప యలు, ఒక ఉతపలమల, ఒక క జ తము) " వగత పంచ

ర నలు" చ ం రు. అనంతరం స ధయ డు రమదధరమవరము కృషణమ రుయలు రు ఆం ర షయలను గు ం ఉపనయ ం , సం లను చ ం , గరం తప త గు ం లుపమ

క రు. "భకత ఈ గరంథ రచనకు కరణం" అ పన ను, ఈ షయంల ర మచందుర డు న స యం గు ం వ ం ను. ఆ త వత స ధయ డు పం తులను ఉ ద ం , ఆంధర మక మయణ న, ప ంచవచచ క రు. అపపటకపుపడు కందర న పరశనలకు సమ నం ఇవవడం జ ం . లమం పం తులు స నంతరం వస గృ లకు గరం లను సుక ం రు. ఆ ర దుక పటట కం టకం పరద శం రు. వ చన డబుబలను లయ క ళం ఇ చరు. ం రబ నటుల నన రణ ట పండు నలల, నం ండపప రు, కమలపురం ఘ రుయలు రు, మ సుబబ వు రు కలయణం హ క కల పం బ ం రు”.

“మూ ఉదయం హందూ మతం గు ం ఉప య ల న త వత గరంథ ప కష జ ం . పం తులందరూ సంతు ట పదయం -ఉప యసం లల , కృ పరశం ం క ఆ రవ ం రు. పటట కం గం పఠనం , స ధయ ఉప యసం సభ ము ం . క - ఎరుగ


322

ల కరయకరమం ము , లకులలల రు క యడుతుంట. రమ ంధర మక మయణం, కృ భ తన ఒంట టట రకదండ మ వ క సమ పంచబ ం ”.

“ న తరయం అనన నం జ ం . న- ద లకుం అందరూ అందుల లగ నరు. హమ-హ లనుకు రు నడుం ం వడడన రు. రంద క ట ంగ నమ క లు. అనన క స యప న య ళళ గమంబ క, ర ంకట సుబబయయ క, ర య ళల పయయ టట క, ఇతర పుణయతుమలంద క ర ముడు శవత ఖయలను ఇచుచ క”.

“కకకండ ంకటరతనము పంతులు రు " ర మ ంధర మక మయణ కృ పరశంస" "ర నవ పదయ పంచక బహు కృ " రు. అల క భూషణ అదదంక కుమర తరయ రు, గ పూ కుపుప మయయ రు, ంకట రంగ త ర రు, మలలవరపు ంచలరయ క రు, కమండూరు ర రుయలు రు, ధము సు రు పదయ రూపంల పరశం ంచ ఇతరులు ఉప యస రూపం

పరశం ం రు. అల ట ప రకలల ఈ కరయకరమ న గు ం షం రతల చ . పరశ ంసూత పరసంగం న రు-ప యలను చ న రు, ననున బ మర తన లచరు”.- కలను సుబబ వు

అల ట సభల పం తుల పరశంసలు- ననపు "ఆంధర పరక క" పరచు ం న రత: "మునుపు నుగు గవతము బ మర త దనక పు ం నయ వ కల

సుబబ ంధర మయణమున..." - కకకండ ంకటరతనము పంతులు రు "ఆనధ ర మక రుదం సుబబ యయ సతమ..." - అదదంక కుమర రయః "...ఆంధర షను ర ం వు లుంగు కం సలరు పలుకలను

య లతకల ల " - గపూ కుపుప మయయ "అల మక మహ ష సంసకృత.... ... మ కవయమున ల కతం ం డవు బుధుల వ ణం

లననన" - ంకటరంగ త ర "... మ కవయతతత ముమను ండసపతకము సు క ంబల రవహంపల మమన లల సుజన

తుర జలల యంధర మకఖయ మమన ర లవ... " - మలలవరపు ంచలరయక "ఎ డులలపల, ఘనమగు మయణంధర కవయమును ర ం న ట కకడ,

వనఘ ననయుసుకవుల వ ం గల " - రమ కమండూరు ర రుయలు


323

"ఈత బ మర త ఖుయం డన, గవతమునకు బర యనంగ ంధర మక మయణకవయంబు, మంకతంబుగ ర పుడు.... .... మనకు బ మర త మతుయ త , యనుచు

బ క నముమ యరుయలర..." - థము సు "ఘృతము, రము, శరకర క పన టుట లుండు గరంథమంతయు నటట నునన . ఇటట

మృదుల న కము శయయ యంధరగరంథము ంతవరకు డలదు" - మ త ర ఆంధర మక మయణ న ఒంట టట ర కదండ మ వ క అంకత చన కరయకరమ

లను "హూణ ప రక" ల కకుం కక డకు ం న "ఆరయ మత బ " లను, బ ంబ నుం పరచు ంచబ "ఆంధర ప రక" లను కూ వరం పరకటంచబ ం . "ఆంధర పరక క": 17-10-1908

కృ సమరపణము: - ఒంట టట యనున నన పలల టూరు. కడపకును, నందలూరుకును మధయనునన . ఇచట రకదండ మ వ లయము కలదు. ఏక ల నగరమ డబడు ప తర థ న

. భగవతక మయంబగు గవతమును బ త మతుయ ం రక ం , తనమ గరంథమును ర మచందుర క యంకతముజ కృ రుథ ండ యను.

"బలర ల ల నవపలలవ కమలకవయకనయకన గూళల క చ యపపడుపు గూడు భు ంచుటకంట సతకవుల

కు లన గహ ంతర మల కందమూల క ద కు లన జ రసు దర షణరథ "

య త మతుయడు తన దృ శమును శ క ం , తన రమ ంధర మ గవతమును న ంకతము య లల క భగవదంకత న చను. భగవదభకుత డగు త మతుయ న చన స కరయము యనుస ం , బరహమ ర కలను సుబబ వు రు తమ యంధర మక మయణమును దండ మ వ కంకత న చ . ఈ కృ సమరపణ మహతసవము గడ న 9, 10, 11 లల ంట టటయందు ర మ వ పరతయకషమున రుపమనముగ ర రపబ ను. బరహమ ర సుబబ వు రు ననపు సరవ క లయందు బర ం ర యయులుగ ను నరు. ర సుబబ వు రు మక మయణమును య ం రక ం , యం ర పరపంచమునకు మహపకర న చ . ఈ

మ కృ సమరపణతసవమునకు జలమం పరముఖులును, యరుథ లును చ . ధరమవరము కృషణమ రుయలు దలగు రు సమయనుకూలముగ బరసం ం . పూయట కలక టరు II ట. .


324

ల వ అయయర రు కం తప జఞ నము గల నుగున నుపనయ ం . బ ల సరస సభ రు దుకపటట క టకమును జయపరదముగ పరద శం . ఆంధర మక మయణము నుం క న గములు చదువబ ను. పర నమును కపం తుడు రకదండ మ వ సమకషమున నూతన గరంథమును బ ంచుచుం ను. వ చన రలకలల సంతృ త ందు లసంగ బ ను. ఇటట

సంసతవ యం బగు కరయ న చన బరహమ ర ఆంధర మక సుబబ వు క ర మచందుర ం యు గయంబు లసం మనుచు త. ఆంధర పరపంచమందు ల లన యంధర మక మయణమును గనులర , మన ర బ ం , పటట పరమదంబున

"ఇమమహ మను ధముల క చపురంబులు హనంబులున ముమలు నపుచుచక కక శ రము బ కలు

స మట రటులం నక సమమ రహ క చ ప మముమన సుబబ యక మనుయ డటంచు గ ందుర ం డున”

అ పరకటంప బ యునన .-- కలను సుబబ వు


325

1909 ల ము రంచబ న రమ ంధర మక మయణం క (SREEMATH ANDHRA VALMIKI RAMAYANAM‐ PREFACE TO 1909 PUBLICATION)

( మయణంల ఏముం -ఆంధర మక మయణం ఎందుకు చద ?) (WHY VALMIKI RAMAYANAM IS GREAT?)

(QUINTESSENCE OF ANDHRA VALMIKI RAMAYANAM)

ర మయణం, రతం, గవతం అ వ య న వణ గరం లు. ద ంత అ థ పబృంహతంబులు. ఈ మూ ంట ల ఆదయ ం ర మయణ కవయం. క యలలకలల పరధమం ఉతపనన ం కవడం ఆ కవయ ం . రమ ర మయణం-ఉతతర కండ 94వ సరగల పనటుల మయణ న చకక న రు-అరథం సుకగ న రు మతర లక క అంద షయలను వ ంచ సమరుథ లు. అంద క అ ధయమ య కదు. ( మయణ త వ న తనకు నంత వరకు

ఆంధర మకంల పప హ ం న , తన ఆ హ క కష ంచమ సు సు రు ఠకులకు జఞ త రు).

మన పూ వకులకు య గ కతలు లవు. మన పూరువలు ఏ కరణం వలల ఆరుయలయయరు? రు ఎటువంట గుణలు క , ఎటువంట మహననత థ ల వుం రు? గ కత నం

ఎటువంట ? కుల ర పరవరతనలలవుం ? కు-పరజలకు మధయ ఐకమతయం ఎల వుం ? య-భరతలు, దరులు, త ల తండుర లు, పుతుర లు పరసపరం ఎల పరవ తం రు? సుఖ-దుఃఖల షయంల త ర-పురుషులు ఏ ధ న నడవ గల రు? క వుడంట ఎలంట ఆలచన వుం ? న ల ఆ సుత ం రు? ఇలంట లకక షయలను లుసుక లనుకు క ర మయణ న ం గరంథం ఎకక లదు.

జనన మరణ చకర బంధంల ఇరుకక , ప భర సూత , ఆ బధ ల ంచుకు ందుకు రలకక ంత క , మయ - తయ - రమల న పరమప క లనుకు క కగల క, కరతలమలకం సుఖ న మ గ న బ ంచగల గరంథం ర మయణం తపప మ కట లదు. కల క చదవ క ర మయణం లంట పుసతకం ఇంకట లదు. ఏ ధం చ , చ న త వత, సమయ న

స వ గం మనన తృ త చ మయణ . శర ధ భకుత ల చ న క కలపవృకషంల క న క కలు చ మయణ . కబటట , ఇహ-పర లకలల సుఖప లనుకు క, ర మయణ పఠనం అవశయ కరతవయం.


326

భరత ఖండంల వుల , షణవుల , కతయుల నన మ ల రు నరు. అ ల కందరు షణవులకు వుడంట ఇషటం లక వడం, అల యణు రంట ముఖం టల ంచుకు వులుండడం అంద క ం . ఐనపపటక, ర ముల రు నన పర ఆరుయడు మనసుసల

భకత నమ కరం సుక సం . ఇల ములు రవజ న సం పూ యలు కవ క కరణ ంట? హ శచందుర లంట స యతుమలు, ధరమ లంట ధ మతుమలు, దమయం - ర లంట ప వరతలు ల ? ద ఎంత రవం వు న లకులు పూ ంచడం ల ? మ , ములల

ష టంట, రు అవ ర మూరుత లు కవడ ! ఎవ వరు-ఏ ఏ రు , భగవంతుడ డు ఒకక అ ఆరుయల నమమకం. నన- నన రూ లల దరశన యుడం భవత క

షం. అలంట భగవంతు , ర ముడు , లక రకషణరథం జ మం డనన నమమక , లకులందరు ఒక ధం ర ములను అరచన య క కరణ ం . పరతయ నుభవమునన భకుత ల ల గూ థ న లల యగల సమరుథ లు-శకతమంతులు. అలంట న మక మహ ష ఆ అవ ర రహ య న, ను గరంథసథం న ర మయణంల, "కం కత ం డు".

" ర మయణం" అంట, ల మరమణు న రమ న యణు మయ మను వ ర న ర మ చ తర , ర ల మ అవ ర న చ తర అరథం. దంపతుల మ , "అ నంబులు అన యం " వుం నటల , తతత న మ తుమడు మక మహ ష, తను ర ం న ఆ క య క ర మయణం అ రు టట డు. ఇందుల మ మ న ం పపడంవలల మక మహ ష, ర మయణ న " యశచ తం మహతుత " అ లల డు. ఈ తరం గరంథం రుల కకుం ,

గరంథమం కనపడుతుం . ర మచందుర డు మనుషుయ వల నటసుత ంట, మక సథ రథం పూత , ఆయన తుత భగవంతు అంటడు. ము చరయల వ , ము కుకల వ ను పపదలుచకునన న ధ ం క ం డు మక. ర ముడు భగవంతు ననన అరథం, రంల

సూతరంల , మయణంల ఏడు కండలల నూ య ం వుం . మయణ న చ రందరు, ఈ అ థ న మనసుసల టుట క , ఇందుల పర అం న-పర కయ న హచచ క ం . ఇల ఆసకత ం న క-ప ం న క మతర , మక మయణ క-ఇతర మయణలకు (ఆ మటక త , ఏ షల వునన ఏ గరం లకు) గల రతమయం, మక మయణంల పపదనం లుసుత ం . క హృదయ న లుసు కకుం , ఆయన అనుస ంచకుం చ న క,

అందుల న అరథం సుకలక , ఆ శకత హనతను మక షం భర ం సం ష పడవచుచ.


327

ర మయణం మ కవయం. పుటుట క కకుం గుణంల కూడ అ దట . ల గుణలు, రహ యలు లుసుక లంట మకక , సరవ ఞ క మతర ధయమవుతుం . అనంత కలయణ గుణ షుట న భగవంతు , దయవంతుడ -సరవ ఞ డ -సరవ శకతమంతుడ , ఏ క న గుణలు వ ణం సంత ంచ క, మయణం చ న రు, శకతకల క న గుణల వరకు అరథం సుకవచుచ. సత క, అరథం సుకు పరయతనం క ద , రమ ర మయణంల ఉతత తతమ మ కవయ లకషణల న వు న . వరణనల న వు న . మయణం నం , ప ం మ హరం వుంటుం . లకంల క న కృతులను డుతుంట ర వయం వుంట , మమూలు చదువుతుంట, రసం అ త . క న , చదవ క ఇంపు వు న, క- క అనువు వుండవు. మయణం అలంట కవకు ం ం కదు. చ , మధుర . ఆ షయం గరంథంల వుం . ఆ పరకర కుశ లవులు రు కూ .

మయణంల శృం రం లంట నవ ర లు న . అందుల శృం ర రసం "సం గ శృం రం". ముల కలయణం త వత అ ధయల రు అ క ఋతువులు రయం గ న వరణన ఉ హరణ సుకవచుచ. య భరతల పరసపర అను గం ఇంతక న ం వ ణంచడం ఎవ తరం కదు. మక ల కల (ఆంధర మక ప యల) వం మతర కకుం , అందుల క న ప లు ఎంత అరథ ం రయం

గల -రసవంతం వుంట పపలము. మక కయమృత ర న రంతరం ఆ వదన న భవభూ వ ణం నటుల ఇందుల సయం ( రపణఖ- రజటల వృ త ంతం), కరుణ (ఇషట గం వలల అ షట సంభవం, దశరథు వు), ర (లకషమణు వృ త ంతం), దరం ( వణు వృ త ంతం), భయనక (మ వృ త ంతం), భతసం (కబంధ- ధుల వరణన), అదుభతం ( వణ యుదధంల), ంతం (శబ వృ త ంతం) ర లను కను న వచుచ.

ఇక అలంక ల షయ క త , శబద లంక ల , అ థ లంక ల ండు రకలు న . మయణంల శబద లంక లు తరచు కనబడవు. అం యను ర సలు క న టల వు న . రమ ర మయణం సవ కత లంక లకు పుటటలుల . సవ కుత లు శకలవకతృ సవ లను అనుస ం పపబ డ . వ ష న వరణన న సందరభంల మన ఎదుట వరషం కురుసుత ననటల వుంటుం . హమం న

వ ణసుత ంట, మనకు మంచుల తడుసుత నమ అ సుత ం . అడవులల జ న , మన పుపడూ చూడ - న చదువుతుంట, మన కళలకు కటటనటల వుంటుం . తన వరణ తురయం మక, ఠకులను, తన ల బ మమల , ఇషట చనటుల ఆడుకుంటడు. ఆయన ఏ షయ న వ ణం


328

అ మన కళల ఎదుట జ న వం కలుగుతుం . ఇక ఉపమన అలంక ల షయ క త , మక క సుక గురువ త డు. వణ వ నంతరం ముడు త అనన మటలకు అరథం తుకు , ఆ ఉపమనంల, త ద షు ల -శంక అ షం బధ ప న డు ముడ సపషటం లుసుత ం . అల , వణుడు తను అపహ సుత ననపుపడు న ల కం కూ . నరథం: త లకమత అ నందున ఆ ను వణుడు పటుట కవడం త ల పటుట కవడమంత మ ర న కరయమ . ఇందర తుత మరణం త వత నలకు పటటన గ వ ణసూత న ల కం మ చకకట ఉ హరణ.

మక మ పర యకత "ఉ రకష". లంకల- అ క వనంల ఒక "వంక" రుతుంటుం . రంల వునన టల కమమలు ళలల లడుతుండడం వలల , రు నకుక తుంటుం . ఈ మనయ షయ న మక (ఆంధర మక) ఎల ఉ ర ం చ సం . "ఆ పరవతం నుం కందకు రుతునన ల రు, చూడ క, మగ డ నుం కపం తునన త రల వుం . లడుతునన కమమలు

పర న అడడ ంచడం , ను రుగుతునన ట కద క స న శం, బంధువుల బుజజ ంపులకు సమ నప - ం ం , మగ వదదకు మర తునన ఆడ ల వుం " అనన అరథం వసుత ం ఆ ల క క-ప య క. అల ఆయన న ల లంక లు.

ల లంక క చకకట ఉ హరణ మక ట లువ న పరథమ ల కం. "మ ద పర ఠ ం తవ! మగ మ శశవ ససమః య ంచ థు క! మవ ః కమ హతం"

నయ షయంల క న ఈ ఆ మ ల క క ద పరం ఒక అరథం, భగవత పరం ం అరథం వు న . ఆంధర మకంల న ఇల పదయం మ రు క .



"ఒక బ య డు కర ంచ థునంల వునన మగ ప చంపడం, ఆడ ప అ చూ దుఃఖంచడం, పరమ దయమయు న మక అ చూ , బ య డు న అధరమ క య క కప ం అత ఈ ల కంల శ ంచడం జ ం . ఇ మయణ ఉతప తక కరణ న ల కం కవడం ం ల కం అ ం .


329

కబటట క భగవత పరం ఒక అరథం వుం . మయణంల ఏడు కండల అరథం-కథ ఇందుల సూకషమం సమ థంచబ ం .

లకషమణుడు ము అరణయలకు ల ముందర త లక నమ కరం నపుపడు, సు ర కుమరు క న బ ధనను య ల క క పం తులు అ క అ థ లను పరు. అందుల రవజ న సమమత న -పర న న మూడ థ లు. సంగరహం అ :

దట : "ఇ వరకు వు ము క కు ల, లుపల ర ణంల వుం . ఆ భకత ఇపుపడు ఆయన ంట అడవులకు తు నవు. ఇ వరకు ముడు మ జ కుమరుడు. పటటణంల అ క లను అనుభ సుత ం డు. నువూవ అల సుఖ క లకుం అననను కలుసుత ం . ఇక ద అల కదు. యబ సకల దుఃఖ లయ కనన సం. అ కూ ఒక కదు.

14సంవతస లు. ప రం కదు-ఒంట . ను వ ప రకుడవు. అలంట కషట కలంల కు సుగు కలగవచుచ. జఞ త ంట ందుకు క ట ల లు క ల అనుకుంట . అల ంచ వదుద . అడ ల వు న, పటటణంల వు న, ధ కు , ద దుర తం ర ఎల పూజ యు , తృసమను న ముడల . తం ర ద ఎలంట రవం వుం ల అలంట ర ము దుంచు. అల , ద కలంట రవం వుం అలంట త దుంచు. అడ దుఃఖలయం ంచ వదుద . సుఖ న

అ ధయ ంచు. సుఖ దుఃఖలు మనఃక ప లు. మనసుస వశంల వుంట ఎకకడు న కు సుఖ దుఃఖలు సమన ".

ం : అ " ముడ రుంగు దశరథుడు జము" అనన సు తర మటలకు మ అరథం ముడు అడవులకు న త వత ఆయన తం ర ంచడ -అ జమ . " తం ర ఎపుపడు

మరణంచు అపుపడు గ ంట? ఇకక కక పరభుతవం. ఆ కు ద వషమనన సంగ కు ం . తం ర లకుం , ముడు లకుం , నువూవ లకుం ననున కక ఇకకడ వుండ సుత ం ?

కబటట ను పుటటలుల సన న. అకకడ కు పర టముంటుం ? దశరథు రయ అనన రవం న ం ం . అకక రు మన కూతురు పుటటంటక వ చంద ననున- తం ర చులకన అంటరు. అలంటపుపడు అ ధయ గ ఏమందు ? అ య అడ కగలదు"

మూ : "కుమ - ందుకు జఞ న ము ంట అడ క ర ణ య క లనుక ల , న నవవరు మమ నర , క ను టుట కటట ద సుకనడ ందుక , ను క లభ ట , క నషట ంట సం హసుత న ! అలంట ఆలచనలు యవదుద .


330

ల మ యణులుం సథల కుంఠం. అడ కుంఠం. అలంట ఏకంత వ రకడం దురలభం. కబటట- య , త క యనం భగవత వను అరణయంల సుక" అ బ ం ను.

ఇల థ ల ప యలను అనవ ం ందుకు ఆంధర యకరణ సూ ర లను సమ తం అనుసం నం సుక .

అలంకర సత రంల ఎ న అలంక లు పపబ డ , అవ న మక (ఆంధర మక) మయణంల వు న . మక అసమన క తు వరణ తం. మ కక ఉ హరణ ర లంకర

ఉప గం. వణుడు అపహ ం న త వత, ర ముడు రయ క దుఃఖసూత , అడ ల జనులవవరూ వుండక వడం , కళలకు క ం ప -వృకష-మృ లను సంబ ంచుకుంటూ తూ- తూ, వణుడు జటయువు యుదధం న సథల క స పంల వునన పరసరవణ చూ త డు.

చూ " ఓ పరవత జ ! వలల ఒంట , రమయ న పర శంల డువబ న స వంగ సుంద న త త చూడబ " అనన పరశన న ల కం (పదయం) చకకట ర లంకరం. వృ లకు-నదులకు వల

కకుం , కండలకు పర ధవ ఇ చ గుణం వుం . న మనసుసల టుట కునన క ఈ ల క న (ప య న) ర ం రు. పర ధవ ల మనం అనన మటల మనకు నప త . " వు చూ ?" అంట " వు చూ ?" అ పర ధవ వసుత ం . అల నబ ంద త రసయం లదనుకునన మక పర ధవ నప న ల క న " ఓ జ రషుట ! రమయవన శమందు త ఒంట డువబ న స వంగ సుంద త చూడబ " అ అరథం వ చ టుల రు. ఇల పరశన-జ బు ఒకక కయం వుంట ర లంకరం అవుతుం . ఇంత రఘం ఊహం న క ఇంతవరకూ ఒకక మక. అలంక ల వరకందుకు? రణ షయ న ప స వ చనపుపడు కూ ఏ ఒక చమ క న కనబ డు.

మక మయణంల తరలు- తర రుల కుకలు, ఆయ తరల తత వృ త గుణలను య , సంద భ తం , రునన అపపట థ క అరహ న వుంట . దశరథు మృ

గు ం కక భరతు క పూత , "ఎలల భూతములకు యయ గ దు తం ర యటటగ క దనయ య " అ అంటుం . ఘనకరయం ం నటుల కక పన పదధ ల, తన భరత వు గు ం , తన కుమరు ఏ తలల పుత ం ? ఇ మకల పర యకత. ఇ రతను భరతుడు ర ము మ ల త డు. " ను దలం య డుచచున.... ..... దు దరశన కం ..... ..... జనకు డకకట యసత ం ను

జల న సమ ంచుచున" అ కత అంటడు. శ కల క టనుం ప త కయల వ త . భ కయలు, అ భ కయలు అవు .


331

మ సందరభంల, టట దట నరుల దకు యు ధ క మమ ధూమర డు ఆజఞ ం డు వణసురుడు. ఆజఞ సూత , " వు వ రథ మదవ చరయుకుత డు ము కన" అంటడు. వణు క క మదులను చంపట క అ , "నువువ వ క" అనన ప రథం వ చం ఆయన మటలల . ర మచందుర డు ఎల "ఆతమవంతు " అల కుంభకరుణ డు "వపుషమంతుడు". అత సహజ శకత. వరబలం కదు. కవలం హం దృ ట కుం దద హముందత క. బలం, గుబ తు దనం, దుద రబ తుదనం, ం బ తుదనం లంట గుణల న ప పకవదశక చ ల

. ఇలంట డు, తను ము దకు యు ధ క న వణు అంటడు. ఆయన పన మటలల నూ ప రథం సపషటం సుఫ సుత ం . ".... బ దు హతుడు గ, మ భు డకషయంబుగ

రమణ త బ ంద గలుగును..." అ కుంభకరుణ డు అ ం డు మక. తర గుణ మ మ క అసంగత న కయలు ఆయ తరల టనుం లువడవు. ర ముడు

భగవంతుడనన అ ర యం మక ప ప పుపకుంటూ యడు మయణంల. అలంటపుపడు, ఆయన భగవంతు అ , తనకు జర సన పటట కం ఆఖరు కషణంల ఘన నపుపడు త "... య యువ న నపడ యు డు" (... "ధుర వ మ యవ మం జ, యవ జయ కషయ ") అ ఎందుకు పడనన సం హం కల చుచ. మక ఆ సందరభంల న ల క థ న ప ంచ క ముందు, అ షయం పర త సూత , అంతకు పూరవం జగరతత పన మ కయలను అరథం సుక . ల కంల

బ యరథం సపషటం లుసూత వుం . అంత రథంల ముడు పం ంట? తన పటట కం గు ం త ల-తం ర ఆల సుత నర అంటడు. ఇ సతవం. ఏమ ఆల సుత నన -పటట కం యల ? వదద ?- అ శదపరచచలదు. అల గ సంద భలల పన మ కయల న ప ంచుకుంటూ -అరథం సుకుంటూ ఆయన అవ ర పర జనం గు ం లుసుకవచుచ. ఉ హరణకు త అనన " .. యరథవృ ధక ందర టుట బ .." అనన మ కయల సుకవచుచ. అరథ వృ ధ అంట లక ర యం పరకరం "పటట కం-ధన వృ ధ ". అ ము అ ర యం రు. " పర జనం గు ం " అంట, ను వణవ క యలు పర జనం గు ం అ అరథం. ఇ అ థ న వ చటటుల ర ముడు మునుల కూ అంటడు తన మనసుసల మట .

ము మనసుసల వునన అరథం వణవ క . సరవసముడగు భగవంతుడ రు ం న ముడు, త లదండుర ల ద వష బు ధగల డు ఎల అవు డు? కడు. కబటట నునన

సద ర యం ఒక ట "సభ టట దూత యటట డ" పప బ ం ఆయన మటలు తకు.


332

ఆయన అవ ర పర జనం ర లంట, పటట కం సుకు అ ధయల వుండకూడదు. అరణయలకు . ఆ ప జర లంట పటట కం ఘన క . కబటట జరగబ ంటట, "... య యువ న నపడ యు డు" (... "ధుర వ మ యవ మం జ, యవ జయ కషయ "). నరథం " ఇపుపడు ననున యువ యడు" అ .

మక మయణమ "కల రణవం" ల ర నలను క రు, టట దట లుసుక సం మక - నం. అ లుసుకలక తకడం దలు టట , కటల నటల .

ఒక షయం గు ం ప సందం ఒక ట పపడు. క న సంద భలల ఆ షయ క సంబం ం న పర త వ వుండదు. అ షయం మ కక సూచన ర యం వుం చుచ. ఒకక పులం శ క ంచబ వుం చుచ. ఆయన న వరణనలను బటట , పర ం న పదజల న బటట , ఠకులు

ఊహంచుకవచుచ. ఒక షయం, ఒకట కంట ఎకుకవ రుల ప , ఒకక ఒకకరక న షం పపబడుతుం . ఇలంట ర లు అ కం వుంట .

సుందర కండల హనుమంతు పర నం న కయలు ఇంక ఉ హరణ. "కసలయయు సు తర క వ ! భరతుండు, కుశలుల? .. భరతుండు.. య హణ న నంపునయయ?" అ అడుగుతుం త హనుమంతు . ఎకక పంప? ఎకక పంచవట? ఎకక అ ధయ? ఎకక మ సమ రం? ఎకక న వడం? ఈ సం ల న ఠకులకు కల చుచ. అ ఉతతర కండ చ న క, తృవతసలు న భరతుడు, దూతల వ ర మదుల సమ ననం , రు పంచవట ందనక లుసుకుంటుం డ సపషటం లుసుత ం .

మక (ఆంధర మక) మయణం "ధవ కవయం". క య క పర న ం ధవ . క య క ర ణం ధవ . ధవ ల కవయం శవం సమనం. మయణంల ధవ షం వుం . కవయమం ధవనయరథం వుండడ కకుం , పలు ల కలకు ధవనయరథం వుం . రుతు వరణనలల ధవ సుఫ సుత ం . ఉ హరణకు, సుందర కండల "త వణ యః య..." (తరు త వణసుర, వర త ధ తమజత...") అనన ల క క ఆ రయ పర న అరథం ధవ . అల మ ల కంల గురువు ఎలంట వుం ల ఆ లకషణలను వ ంచబ ం . ఇలంట అరథ బహుళయం గల ల కలు వందల క ద వు న .

ర మయణ అంత థ న దదలు ఇల పుపకుంటరు: భగవంతుడు ఒకక పురుషుడు. తకకన దం త ర మయం అనన యమం పరకరం, వుడు. ఆ వుడు భగవంతు ఆశర ం వుననంతవరకు ఎలంట ఆప కలగదు. కరమవ న దురుభ ధ , మయ మయ న పరకృ ప థ ల


333

(మయ ంక) ద ఆసకత క , కష ధ క రుదధ న అలంట బు ధ మ ల పుటటకుం య క భగవ వ గం కలుగుతుం . ంట హ ర త (లంక) కలుగుతుం . అందుల వణ-

కుంభకరుణ లు అహంకర-మమక లు. ఏక పరభృతులు ఇం రయలు. అనుభవం బు ధమంతులు కవ సన రు, టక కక అవసథ పడుతుననపుపడు, వు క కం క -ప త ంచడం ర రం ం , తన ద భగవంతు క దయ కలుగు ం -తన దగగరకు రుచకుంట , అ ల త రు ( లపం). తనను ఆశర ం న వుడు ఇల అజఞ నం వలల కషట దశల ప గ అ అతయంత దయళు న భగవంతుడు డడకరకు తం ర దుఃఖం నటుల , వు కంట ఎకుకవ ప త త డు ( మ లపం). వు క రయం కలగ క, భగవంతు క తన అను గం వుంద ప భయపడ వదద య య క

ఆ రుయ (హనుమంతుడు) పంపు డు. ఆ రుయడు అకకడకు (లంకకు) అత షటల న లుసుక , రయం ప, మరల భగవంతు వుడు అననయ భకుత డ -ఆయ కక న మ డ

( యత-యకషత), కబటట భగవంతు క ల డుకుంటడు. భగవంతుడు పర బంధకలను అణ , తత ధ ప ం ( త అ న పర శం) మరల తన దగగర రుచకుంటడు. నరథం: అన యసకుత , దృఢ శచయం , వుడు భగవంతు సుత ంట, అత క కవ సందం భగవంతు ర రు త డు. సుందర

కండ చ టపుపడు ఠకులు తమను త ను, ర ము భగవంతు ను త ఈ అరథం సపషటం లుసుకవచుచ.

మక మయణంల, రణం , సరగ దటల - వ ల , దలు పన కథ సంగరహం పపడం జ ం . ఇ కకుం , యజఞ లు-శకు ల లంట పపవల వ చనపుపడు, వ ణం న

షయ న మరల వ ణం స వ త , పూ వకత ల కల మ ల పపడం జ ం . ట పునరుకుత లు అనవచుచ. ఇలంట ఆ క క ష మ కట కదు. వణుడు ము గు ం అనుకునన ల క దంల, ముడు తనను అ షయం గు ం అనుకునన ల కంల ".. .. మనుషం మ య మం దశర తమజం" అనన ప లుంట . " తం", "ఆ మనం" అనన ప లు మర . వణుడు మనుషుయ ల వడం . కబటట తన ( ముడు) మ అ అనుకకుం

భగవంతుడ న మ వు దు. ఇక సమరుథ న నరతకుడు ను ధ సుత నన తరను ఉ త నటంచ క, తనున- ను మ నటుల , మనుషయ షం నటసుత నన ముడు య సన ప దునన ఆసకత తనను ను మ యడు. ఉభయుల అ ర యం ఒకట కవడం ము ల


334

వణుడు చ చడు- ముడు వణు చంపగ డు. ఇలంట ఒక తర ల వునన, సు రవుడు ము -లకషమణు పన కయలు.

కన ఊ వునన జటయువు , ర ముడు రతను అడుగుతుండ అతడు ర ణలను డు. ఇలంట సందరభంల ఎవ క , బ కుంట ఏం ప క అ సుత ం .

ఇలంట ం ందుకు, సం అంగ దుల , వణు వృ త ం న ప సంద భ న ఎంచుకు నడు మక. అకక -ఇకక ఉమమ కయలు న . అరథం మ ం . జటయువు పప వణు వూరు- రు ఇకకడ సం పం డు క . మక మహ ష "క తకృ ట క"

దృ ట ంతం అవసరమ? ర ముడు శరభంగు ను, సు ణ ను ".. వనమున స గయ మగు పటట పుపము" అ భగవంతు ల ప క, ంట మనుషయ వం మటల చమ కరం మక మయణం పర యకత. ఇలంట న వు న ందుల. చ ఠకులు, ఈ అదుభత లను

సవయం ఆ వ ంచవచుచ. ర మయణంల క చమతకృ శ క ం లంట, ఎంత ప తకుక అవుతుం .

ఇం ందుకు ! క సు, భవభూ అంత పప ళుల కవ క మయణ కరణం. ళుల మయణ న ఎ న రుల చ , క వ ల " మక కుస చనం" ల ం , వృ ధ ం ందనడం వ దం. ర ట వతం మ ధ రకు న ర మనుజ రుయలు ప ద ప యయలు

గురు ముఖం మయణ న ప ం యఖయ రు. ఒకక కూ గరంథమం చదవకుం , సంసకృత ష యక , "పూరవ పకషం" ంద వు నరు ! లంట ర ఞ ల క !

"ఒకక ఏరు -న చూ న మ ర న అ ంత పప వుం అనుకుంటం. అల క సు లంట పప కవులంటం. అలంటపుపడు అ న నదులకు ఆ ర న సము ర న ఏమ ? అల , క దులకు వనద న మయణ న ఏమ వ ణం ? మన మతంల వునన ఏ ఒక సుగుణ న గరహం , న సత ం పుపతూ, అనయ మ లు పర ధ కకకనటల , ఉపమ షయం, క సు వల ఇతర కవుల ఇతర గుణలను ఒకకకక ఇందుం గరహం , తమ నన క యలల షం పం పర దుధ లయయరు". ఆరయ మతంల, మక మయణం పప , మరులకు ఇందుల అ న షయలను అరథం సుకవడం దు సధయం కవడం , లల మ ల ల

ఇతర గరం లు పర ధ కకక . మహ షన-మ న మకకకడ? ఇపపట (అపపట) కవులకకడ?


335

క సు రచనల "అ మన ధు ం య య " ల కలల లను, మక మయణం "అహం మ మ మనం...., ఇయం మమ సు ...." (ఏ రుంగుదు జందర !......, ఈ త దుకూతురు, సహధరమచ , ం కనుమ....") ల కలల , పర పద ర య న తం

ప ం , క సు మక షుయడ యడ కకుం , గురు షుయల రతమయం సపషటం బయట పడుతుం . క సు " కర రవ యం" లు అంకం ల కంల ఒకక పదం తపప గ దం , మక మయణంల ఇంతకుముందు ం . ఇరువు ల కలల ఉమమ కయ ల వు న : "... .... భృ ం థ ! దృ ట స వంగసుంద మ! రమయవ ద , మయ రహ తవయ". "క చత" కు బదులు "సరవ " అనన ఒకక ప న పం డు క సు. ఇల మక మయణం నుం క సు లంట రు గరహం న ఎ న వు న . ద యసుడంతట డు మక ల కలను అనువ ంచ లం , సంగ పల !

ఎవ క సతక క ల క కుంట, రు మక మయణ న అ క ప యయలు, శరదధ -భకత ప ం సం .

రమ ర మయణం పప ధరమ సత రం. ఇందుల సరవ లన, అ న రకల ధ మల గు ం వరం పపబ ం . జ ధరమం, పరజ ధరమం, ప ధరమం, స ధరమం, తృ ధరమం, పుతర ధరమం, భృతుయ

ధరమం, తర ధరమం లంట అ న ధ మలను గు ం చకక లుపబ వుం . లభ-లభ-పకష త బు ధ లకుం , యయం దృ ట ం యయ ధరమం కూ పపబ ం . ట టు క సంద భను రం , అంత ంత లల ఎ న తులు పపబ డ .

సత పరభు లకషణం లుసుక లంట, మ-దశరథుల జయ ల నంల రుకుతుం . ఆరయ పరభువులు ఏ ప పరజల అనుమ లకుం యలదు. ము పరభుతవం న పరజలకరకన , సుఖ టట కన రు ం రు. పరతయకషం -ప కషం పరజలకు క ం

ప యరు. ర ము పటట కం గు ం దశరథుడు న (అ ధయ కండ) ఉప యసం ఇందుక ఉ హరణ. పరజల దగగర పనునలు సుకుంటూ, క ట లు ల ంచక నరకంలక మ నమమకం (అరణయ కండ).

పరభు న డు ధ మ న ఆ రం సుక , గుల వ , పరజల కషట సుఖలను లుసుక . పరజలు ఇషటపడ గుణలు తనల వుంట, ఎంత నషట -కషట అ మనుక . ఆ


336

షయంల అంతఃకరణం పం ముఖయం కదు. ఇతరులను సం ష టట క త ందుకు దుఃఖప ల అనకూడదు. ఈ షయంల ము పరమణం.

ర ముడు పటట కం జ న త వత ఒక డు గుల న భదుర నగరంల- పలల లల రతలంట , తమను గు ం పరజలమనుకుంటు నర అ డు. జ బు డు, తనను లకులందరూ

పరశం సుత నర త , అంతట తృ త పడల యన. ఉననదుననటుల - నన ననటుల అసలు షయల న పపమంటడు ముడు. భదుర డపుపడు లకుల గడతల మటలు ముందు ప త వత,

" మసుడగు కషసు గృహ మను రకల మటుల రబ న స న, ముడు యక కూ , ముకులగు కందు గనునలు గల " అ పరజలు క నటలనుకుంటూ నర అంటడు. అతడు పన మట సతయమ ఇతరుల దృఢపరుచక , భర దులను ం , లకషమణు లంకల జ న

సంగతం ప, ".. అప దము దుససహ , త ంపగ జ ననున.... .... ద మలల ర, ద ర ణ , మల యశము క...." అంటూ, తను మకశరమ క పం డు ముడు. ఒక న

ఇంతకంట అసతయ న అప దం పడుతుం ? అలంట అప న టుట కవ క ఇంతకంట వరథ ప యగం న డుంట ? కబటట , పర మ , తనను చూ ఇతరులు తపుప వల పరవ తంచకుం టుల , లకపకర న మ గ న అనుస ం .

సత పరభువు పరజల సుఖ దుఃఖలను అను నం ం . నంతరం, లకషమణుడు చంతవరకు, లుగు లు, కలువు రచలదు ముడు. క "మరమ కృంతన న బధ"

పడుతూ లకషమణు ంట కలువు రచమ ప ప త ం డు. అలంట అను గం గల పరభువు షయంల, పరజలు కూ అల వుం రు. అత

అడవులకు వ క, ర ణల ప తయ ంచ క అం క ం రు. పరభువు ంత పప , తకుకవ కూ క - వుం . న లయం అంటరు. గుహు క ము చూడ తటలున కగ ంచు కవ క లదద మధయ ఎంత నహం వుం ల క ? అల ఎంత న , మంతుర ల ఆలచనలను-సల లను రసక ంచకూడదు. రు పం , ను యదలుచకుం , స ంద న మ ధం సమ నం ఇ వ . షణుడు శరణు చనపుపడు జ న

సంగ ఇందుకక ఉ హరణ. ఇం ందుకు? ము గుణగణలను చకకగ అరథం సుకుంట, కుండవల న సదుగ ణల కకుం , రణం పర పురుషు క వుం సన, సతయం-దయ-ఇం రయ


337

గరహం- తృభకత-ఏక ప న యమం- ర తరం- వ భకత- వ ధనం- తయ క మను ఠ నం పులం ఆయనల వు నయ లుసుకవచుచ.

ఇక ఉతతమ త రల లకషణల న క గునన త, కసలయ, సు తరల గుణలను బటట , చ త రల లకషణలునన కక , రపణఖల గుణలను బటట లుసుకవచుచ. వణసురుడు వ క ఎ న కరణలు క త మయణంల. ఇం రయలను జ ంచ లక వడం, అస యలు పలకడం, గుల రు లక వడం-వునన క స న లు ఇవవక వడం, తన ప స ల జరుగుతునన వృ త ం లను లుసుకలక వడం, నన పర షయ న నమమడం- జ, జలు మంతుర ల న పడ యడం, తన లుక పపగల క-

జఞ న హనత ప క మధయ లుసుకలక వడం, ఎవ నమమక వడం, మూరఖతవం లంట పలు దురుగ ణలు వునన వణుడు సమూలం శనమయయడు. న కనన షయల న, రపణక, మ చుడు,

షణుడు పన మటలల బయట పడుతుం . ము యుదధ ందుకు యవల వ చం -యుదధ కరణ ంట తన భటులక య యక వంచన , ర ణలను న ( వణసురు లంట) పరభువు ఎలంట మయణం చదువు అరథమవుతుం .

ఇల , మ లకషమణ భరత శతుర ఘునల చరయల వలన తృ ధరమం, సు రవు చరయల వలన తర ధరమం, హనుమంతు చరయల వలన భృతుయ ధరమం య యబ డ మయణంల. అరణయ క టపుపడు ర ముడు త ల కసలయ (అ ధయ కండ) అనన మటలల స ధరమం ఏ ట లుసుకవచుచ. ఆ షయం "...

... జ తరకు భరతృ వ సదగ సమకూరుచ ద ల ........, ....... భరతృహత క ణ చ ంపు మంగ ..." అనన ఆంధర మక ప యలల సపషటం లుసుత ం . అల అనసూయ తకు హ ప శం న ఘటటం చ స ధరమం గు ం లుసుకవచుచ.

తృ భకత లుసుక లంట, అ ధయ కండల "....... పుతర ల దక ప త ల తం ర పడు టులకుం బర య ? ంపున దల ళుల కడుపుంగ యననము టట ండను జ బర తురు నంబును రల తులుయల రుల" అనన ము కయలను చద .

తర ధ మ న గు ం "సులభము తుర ల జరుచట, కల న మ ర డక క డుట బ తపు గషటము మ చం, చల మగుటను ర డును సవలపంబున కన" అనన సు రవు మటలల య యబ ం . యయ ధ మ న హనుమంతు కయలలను, క యజనక వ న" జన

వంశము , జనకు కులము సవప సంత న దనయ ! కనయక సంశయ, మున రయు స యక త ముంచు యనుచున" అనన ఉతతర కండ ప యలలను లుసుకవచుచ. సుందర కండల "క


338

తునుము గురువుల న, కడుం గరకులడు గుణవంతుల న, నరపగజల , పం బ న గల ంపగన" అనన పదయంల క లకషణం ఏంట లుసుకవచుచ.

మయణంల సకల ధ మలు న . ఇందుల వునన ధ మల న అ న గరం లలనూ కనబడ . ఇందుల ల ధ మలు మ ంక ంటల ను క ంచవు. మయణంల సూతర ర యం పన ఎ న షయలను యసమహ ష తన గరం లల క నడు. ఉ హరణకు " క జంఘు " కథ.

ఇల మయణంల సూకషమం పపబ న ధ మలను, కథలు-కథలు క పం యస భగ నుడు ఇంతకు లు ంతలు గరం న తయరు డు. భగవ గ తం కూ మయణ ర న గరహం .

రమ వ మక మయణం మంతర నం. ఇందుల అ క క మం ర లు ఉదధ ంచబ వు న . అందువలల , మక మయణం యణం రు, "అంగ యస కర య దుల " య చ , క కలు ర రుచకుంటరు. స భవం సుందర కండ యణం కరయ ధ ంద రు ఇంతవరకు లరు. ఉతతర కండల పనటుల , మయణమం య ర సవరూప . య రల 24 అకష లను, పర ల కలకు ఒక అకషరం పుపన ల కం ఆరంభంల పపబ ం . ఏడు

కండలల ఏడు యహృతులు వ ంచడం జ ం . ఈ య ర న రదు సవయం మక మహ షక, మయణం ట ఉప ం డు. " తప స యయ రతం, తప వ వ ంవరమ, రదం ప పపరఛచ, మకరుమ పుంగవమ" అ య రల దట అకషరం ల క న ర రం ం , "జనశచ

ర మహతత యత" అ య ర కడపట అకషరం సరగను ము ం డు మక. అంధర మకంల, మూలంల వుననటుల "తపమున వ యయంబున, పుణు ... ..... త ం న" అనన పదయం ర రం ం , "య నన బ ంప రయన" అ ము ంచబ ం .

సంసకృత మూలంల మ , ఆంధర మకంల, పరణవం-పరణ రథం సముదధ ంచబ వు న . ఉ హరణకు, ఆంధర మకంల , "అగరవ త ర ము... ను ద తను మధయ..... మహత కదండ..... .... రమ" అనన పదయంల దట మూడు ల పరథమకష లు (అవుమ) క , లగ వ దం పరథమ-అంతయ అకషర (ఓమ) సవరూపం వసుత ం . ఇల మం ర రథమం మూలంల వల వుంటుం .

ఇల, షడకష , అ ట కష , దవయము లంట మం ర లు కూరచబ డ . ప ధకులకు ఇ కను నడం క. ఆంధర మకంల ఈ పదయం చదువు ంఖయ సత ర రహసయం గు ం కూ లుసుకవచుచ.


339

" రమహజధవుండు జడ తన వన త సదగ మరభూరుహంబు సమ రణ భకత మృత త సంభృతశ సక ంబు ంట టట ర ము డమయవరతనుడు రకత గరహంచుత మననమసకృతుల

వ దంల దట అకషరం " " అంట సంఖయ సత రం పరకరం 2కు సమనం. ఈ అకషరం త వత ండు అకష లను వ చ "మయ" వుంటుం . ంఖయ సత రం పరకరం మయ 15కు సమనం. దట అకషరం త వత 15 అకష లు వ చ "నమః" వుంటుం . ఇల అ న క చ " మయనమః" ఏరపడుతుం . ఇల కం ప యలల దవయము, షడకషర యమం క త . కం ంత ప యలల " మషడకష " పంచబ వుం . సత క సంసకృత మూలంల క న ల కలు అ దయం , ట సవరూ లు ఊహకందకుం వుండడం ంచడం అంత కన షయం క ంచలదు.

ఇందర తుత ను లకషమణుడు సంహ ం టపుపడు " రధ మతుమడును సతయసంధు , మచందుర ండు దశరథ జసుతుడు రుషమునను నపర దవందువ , శరమ ! ఈ వణతమ సంహ ంపు" అ యబ ం . ఇ క మ మంతరం. క పర మంతరం లదు. , స వసత ర ఏ అసత రం నూ వ ఇందర తుత ను లకషమణుడు చంపగ డు. " మ" అనన ండకష ల " రక మంతరం" క !

సరవ ఞ డు వుడు రవ క ఉప ం డు. కమయరథ , రథ , మయణం యణం న క కలు ర చ శకత,

మయణ క వుండ క కరణం, అ భగవత కథ కవ క అదనం సరవ ఞ న మక (ఆంధర మక) కూ చన జకష ల మ తమ . ఉ హరణకు ఒక దృ ట ంతం సుకుం ం. సుందర కండను

అందరు యణం త రు క ! అల న క కలు ర రడం కూ సహజ క ! ఆ కండంల పరథమకషరం "త". వ అకషరం కూ "త". "తరు త వణసుర...." దల య, "తత భవదుద ఃఖమునకు.... ం త" ముగుసుత ం . సుందర కండల పర సరగ దట అకషరం "స" కరం , "త" కరం వుంటుం . అల కక ఆ ల కంల " త" అనన శబదంక , ప యయ పదం క వుంటుం . అ కూ కుదరనపుపడు, ం ల కం దట అకషరం "స" క , "త" క తపపకుం వుంటుం . ఈ "స", "త" లు " త" అనన ప న సూ ంచడం సపషటం లు త ం . సుందర కండకు అ ట న వత త. ఈ సకర-తకర మహమ పరకరం త అంట "ఓం" అ అరథం కూ . జకషర మహమ


340

కూ వుం . ఇపుపడు పన కం యణం సుత నన లు. హనుమంతుడు ఆ రు ప స వ చనపుపడలల , ఆ వునన కుకకు నమసక ం మ పర త ం డు. ఇల మయణంల ఎ న రహ యలు నయనన సంగ ఎవ క న లుసు ?

రమ ర మయణం దం సమన ం కకుం ద అ . ద అ నపుపడు, దం సమన ంద ఎల అనవచుచనంట, దంల వ ణ ల , అనులమ- లమలు మ చ, ద పర దధ న మ కథను పపడంవలల ఇ ద అ ం . లల అ థ లుననందువలల దం సమన ం . అందువలల , ద పఠనం అవశయం య సన కరయకరమలల , మయణ పఠనం య త ం . " మయణం దసమం, ర ధషు ర వ దుబధః" అ మయణంల పపబ ం .

శత కట, అంట 24 య ర జకష ల కూ న 24,000 గరం ల మయణంల పర అకష క మ తకలను శనం యగల శకతగలద కందరంటరు. కంద , శత కట మయణ న మక సంగరహం పడంటరు. ఇలంట మహమ మయణంల వుండ క

కరణ ంట ఆల ం . మక సూ ర నననుస ం , మయణం ద సవర సముదధ ృతం -సరవ ర తులందుననటుల లు త ం . మక ర ం న 24,000 ల కలల, య వదంల 1 29 290 ప ల కకుం , రు వదం, మ దం, అధరవ లల ప లు కూ అనులమ- లమం కూరచబ ందనన రహసయం లుసుకవచుచ. య వ క ర ముఖయం ఇవవ క కరణం, ర ముడు య వ కవడ .

య వద సంహ పరమణం ఆ రం , మయణంల ఏడు కండలంట, మయము, ర జపతయము, శవ వము, ఆ నయము, ఆ నయ బర హమణము, మయ బర హమణము, కమయకము. అ ధం పరశనలు 44. అందుల దట కండల 8, ండుల 6, మూడుల 5, లుగుల 7, ఐదుల 7,

ఆరుల 6, ఏడవ కండల 5 పరశనలు న . అను కలు 651, పనసలు 2198, ప లు 129290,

అకష లు 253868 వు న . ఈ ధం య వదంల కండల, పరశనల, అను కల, ప కష ల రణయం జ ం . రమ ర మయణంల కండలల కష లు ఎల వు న ప ం , బల

కండ పరధమ సరగ నుం ఐ సరగ వరకు ం ల కం క, రదుడు ఉప ం న నం , త వత బరహమ పరతయకషం కవడం క గం వుం . బల కండ 5 సరగ 3 వ ల కం నుం , అ ధయ కండ 115 వ సరగ వరకు య వదం. అ ధయ కండ 116 వ సరగ దలు, అరణయ కండ 74 వ సరగ వరకు ఋ వదం. అరణయ కండ 75 వ సరగ దలు సుందరకండ 48 వ సరగ వరకు మ దం. సుందర


341

కండ 49 వ సరగ దలు ఉతతర కండ 36 వ సరగ వరకు అథరవ దం. ఉతతర కండ 37వ సరగ దలు వర వరకు ఉప షతుత -అంట ం . ఈ ధం 647 సరగలల 23635 ల కలు, 776794

అకష లు న . అకష ల సంఖయల కం ం వ క కరణం లల వరణముల ప లు షం వుండడం వలల ఇ స చూసుకుంట, ద వ ణ ల లకకకు, మయణ వ ణ ల లకకకు స . మయణం దం కబటట , రంతర అ యయనపరు న మక, క న టల ద ప ప లను, ద

సంజఞలను పర ం డు. ఈ సంక ల నంట లుసుకగ సం లకు వులకుం మక మయణ న గరహంచగలుగు రు.

మయణం ఒక మహతతర న ంఖయ సత రం. "క న సూ ర ల" పరకరం అకష ల క చ సంఖయలను బటట చూ త , మయణంల క న ర లు క త . + మ = 2+5 = 7

అవ ర సంఖయ 7

మయణ కండ సంఖయ 7

యుదధం జ న ల సంఖయ 7

మయణ యుదధంల ముఖయ న పురుషుల సంఖయ 7

( మ, లకషమణ, హనుమ, షణ, వణ, కుంభకరణ, ఇందర తుత లు)

యణం క ముఖయం య త న సరగల సంఖయ 7. యహృతులు 7. ఇల ఈ ఏడవ సంఖయ మహమ అదుభతం. " ల క శ " అ మక పనటుల , బల కండం దట సరగ దట ల కం (తప స యయ...) ల అకష ల క చ సంఖయలను కూ 100 వసుత ం . ఈ 100 సంఖయ పరథమ

సరగల ల కల సంఖయ. మయణంల సపత సంఖయ యమ న గరహం న యస భగ నులు జ ర త గరం క "జయ" అ రు టట డు. "జయ" అంట 18. రతంల ప వలు 18. యుదధం జ ం 18 లు. రణ రులు 18 మం . భగవ గ తల 18 అ యయలు న . ఇల ఆల త , మహరుష లంద మ గ లు ఒకకటన సుత ం .

ముల గం గు ం , క వుండడం గు ం అ య కండల పప బ ం . న కండలల కంత కలమ న గం గు ం పపబ ం . కబటట " త, మ" మల సంఖయలు క ( త=67 + మ=52) 119 వసుత ం . అ ధయ కండల 119 సరగలు న . ఇలంట ర లు ఎ న న మక మయణంల పం డు.


342

ర ముడు మనయ ధ మల న ఎల అను టం ం , కషట కలంల ఎల పరవ తం ం , సుఖ కలంల ఎల నడచుకుం , ఎలంటలంట ద ఏ ధ న అ ర యం డ , ట కరణలంట అనన షయల న చ చం సన . ము , ఆయన తముమల ఏక ప నవరతం షయంల కూ రు ధ ర యలను బు చన రు నరు. అసల మటక త " దుషుట లు చ (జరతవం) మర న భరషుట లు లరపుపరమున షట రమునందున" అ బలకండల పనటుల , దశరథుడు ం న అ ధయల పర మనుషుయడు ఏక ప నవరతు . అలంటపుపడు ముడు అ క ప నకుడ ఎల పరు? అలంట ముడు మక వ ణం న ర ముడు మతరం కడు. ఒకక మక య రథ చ తరను

వ ణం డు. న రందరూ, ము పర వ న వ ణం న . ఇల వధ షయంల కూ ము గుణం షరహత . ర ముడు సం యవందనం, వ రచన, గర ధన, వర ను ట నం లంట తయ కరమల న శరదధ డు.

మయణ గరంథ ల పప . న క బరహమ ష. ఇందుల మ మల ండు వు న . ం సంసకృత షల. చ క ద లు క త . కం ఞ డను-చంచల తుత డను-శకత హనుడను. అందుక లు దం వుంట . ఠకులు ఆంధర మక మయణ న

దయ చ ననున ధనుయ యం . భగవ ధ నంల ఆసకతగల భకుత లందరూ న భగవంతు క ంచబ న పర దంల ఈ కృ ంచమ ర రథన.

వర : "త పనను పనను, పుపచు చుచకను , న శరదధన దపపక సకలము జ డు, నపుపణయతుమల కనరుత ట ంగనతుల" -- కలను సుబబ వు, కలక సంవతసరం, మఖ దధ ౧౧, రువ కకణ

(ఒక అజఞ త మ ను వు వ "క నయ (అ క) శవ యలయం" కు ం న "బరక " గరం లయంల రుకు , "గూగుల సంసథ " టలజ నందువలల కంట ప న సు సు- కలను సుబబ వు- అల ట " ర మ ంధర మక మయణం" దట సంపుట- బల,

అ ధయ, అరణయ, క కంధ కండలు మూలం-చ అదుభత న మన జనన-మరణ చకరబంధం గు ం లుసుక లంట "SREE MATH ANDHRA VALMIKI RAMAYANAMU" అ గూగుల సరచ ల కలక యమ ర రథన)-- అనువకత- చ


343

అనువకత- చ సవగతం:

వనం జవల నర ం వు

తం ర వనం ర స వు రు-పరమ గవ తతములు, ర మ భకుత లు, ఆంధర మక మయణం క సం క ప యయలు యణం న మ ను వులు- తు , క ణకం

వృ త ం తన 83 వ ఏట 1998 ల పరమ ప ం రు. త ల వనం సు లమమ రు-సహసర చందర దరశనం సుక కడుకులు-కడళుల , కూతురుల -అలుల ళుల , మనుమలు-మనుమ ళుల , ఎకకడు న రంద సం ష తన సం షం అనుకుంటూ తన నన కుమ త దగగర ఖమమంల వుంటుం .

సవ ర మం-జనమ సథలం: ఖమమం లల , ము ండ మండలం, వనం కృ ణ పురం ర మం ఆగసట 15, 1947 న రత క వతంతర ం వ చన ఏ క, ఆగసట 8, 1948 న పుటట ను

ను. పుటటన ల 8‐8‐48 మూడు ఎ దులు న . మ కుటుంబం కం కులు ఆంధర ర ంతంల వునన స హదుద ర మం గం ర ల తల చుకుంటునన ల .

ఒక అకక, ఇదదరు లల ళుల , నలుగురు తముమలు.


344

య యసం: ననపుపడు వూ ల - మధయ క, ఉననత ఠ ల చదువు ఖమమంల-క ల చదువు ఖమమం,

హద బద లల- శవ యలయం చదువు ఉ మ య, గపూర లల. లకకలు, క-ర యన త ర లల ర, ప ల క అ మ ట రషన ల ఎం. ఏ, లబర నస ల ర

హం: ఏ రయల 30, 1969 న (సవ గయ) అ త ం వు- ధ రల కుమ త 2‐11‐1954 న జ మం న

జయల మ (బు జ ) హం. ఇదద డ లల లు, ఒక కడుకు. రుల : రమ మ , క నర, ఆ తయ. అలుల ళల రుల జయ ల, కషన. కడలు రు రుల. దదమమ కూతురు రు హర. ం అమమ కడుకు రు య వన, కూతురు రు థ. అబబ ఆ తయ కడుకు రు అనష ,

కూతురు రు కనక వనం. పరసుత తం ం కూతురు, అలుల డు లల లు, అబబ ఆ తయ , కడలు, మనుమ లు కనక వనం అ కల వుంటు నరు. దదమమ రమ-అలుల డు జయ, మనుమ లు హర, మనుమడు అనష హద బద ల మకు అందుబటుల వుంటు నరు

ఉ య లు- ఇతర యపకలు లబర యన ఉ యగం ఆరంభం-ఖమమం యర క లల, .హచ.ఈ.ఎల ల ర జకట అ క -గవరనర కుముద బన జ అధయకషతన వునన సంసథ తనల ముఖయ ర సంబం ల అ క -ముఖయమం ర మ ర న డ క యర మ జర-హసతకళల అ వృ ధ సంసథ అ షనల కటర-మ ర న డ మనవ వనరుల అ వ ధ సంసథ జనల కటర- ంటర ఫర య సట స, హద బద యన అ వజర-అతయవసర స య వల సంసథ -ఈ.ఎమ.ఆర.ఐ, 108 వలు రలనస జరన సట- క ప రకలల ఆ టకలస ఆంగలంల మూడు పుసతకలు-హద బద, న, (సట లంగ ప ల షరస) లుగుల ండు- లక జఞ పకలు, సుందర కండ మందర మకరందం ఇపుపడు బల కండ మందర మకరందం

అ రుచులు: మయణం, జకయలు, మ క జం హతయం, నహతుల అ ర యలను పంచుకవడం.


345

ర మయనమః ర మను

( సు స వ రు, రమ ర మయణంల ఏడు కండలను, అనుకషణం యణం

యదలుచకునన మ భకుత లను దృ టల వుంచుకు , వంద సంవతస ల కరతం న ఈ ర మను , అనువకత- చ ను ఆయన ర ం న " రమ ంధర మక మయణం బల కండ మందరం" ను సం త క ం లఘు కృ ల న "బల కండ మందర మకరందం" ఆ ంతం చ న ఠకులకు "ఆయన కనుక" సమ పంచుకుంటు నను. బల కండ మందర మకరందం చదవ రూ న చద త ంచవచుచ. ఇ చదవడమంట, ఒక ధం , మయణం తతం చ నటల : అనువకత- చ )

బల కండ:

రమదర కుల పక మ-- రతజనకలపక మ-- కషసకులబల కషక మ-- భకత వనసు చకషణ మ--

మయ తగుణం త మ-- స త కగుణ ఠ త మ-- య శవరహతపూ త మ-- కరధృతధరమ త మ-- నరసురవరద త భయ మ-- తగుణజవల మ-- ధృతమనవరూ ం త మ-- నత శకరమధవ మ-- కసలయవరనందన మ-- దశరథ షణకరణ మ--

సుర ంతక మ-- క కలబధ ఖలశర మ-- వ తరస వన మ-- మ చనమయ రక మ--

తనయదపటువదనఖ మ-- తమహృదయనందన మ-- జనకతపఃఫలరూపక మ-- ఖం తభరగశ సన మ-- ణతనయసంగత మ-- జత రగవకులమణ మ-- కతపు భూషణ మ-- హృతపంజర క మ— మ మ ర మ మ-- మ మజయ మ


346

అ య కండ: కకయతనయవం త మ-- ర జఞ ప లన మ--

లకషమణ త మ-- పరమనుహృదుగ హపూ త మ-- ధృత పస ం త మ-- ర వజము వహ మ--

తరకూటతట వసన మ-- కక తనయ థత మ-- కృత తృకజయ ఘవ మ-- భూ ధ కృత దుక మ-- మ మ ర మ మ-- మ మజయ మ--

అరణయ కండ: కరకనన హరణ మ-- కూర ర ధ రణ మ--

ము జనగణద త భయ మ-- రణకరణదరశన మ--వయమ ము సనునత మ-- కుంభజదతతమ యుధ మ--

పుణయసు ణ భయ చత మ-- ప తగృధరకుల ప మ-- పంచవటతటవరతన మ-- హృత రపణఖ క మ-- హతఖరదూషణ నవ మ-- మయహ ణదవం త మ--

తమ సుర మ-- యశవరహృతభూసుత మ-- వషణతతపర మ-- గృ ర పసంబ త మ--

గంధకబం నమంథన మ--శబ దతతఫలశన మ--పం లకనదుఃఖత మ--- మ మ ర మ మ--- మ మజయ మ--

క కంధ కండ: ర జ త జకథ మ-- ర త వ జభూషణ మ-- లత త సురతను మ-- ఖం తసపతమహరుహ మ--

ఏక గ హ ందరజ మ-- అ కత రకతనూభవ మ-- దరయంతర వసన మ-- నర ప వృత మ-- లకనతతపర మ-- ర త నర యక మ--

మరుతసుతద త మక మ-- గృధరసుబ త నర మ-- మ మ ర మ మ-- మ మజయ మ—


347

సుందర కండ: జల లంఘనపటుభట మ-- లంకంతకసము త మ-- నందక చత మ-- ర త జ మక మ--

దూ త వణ కరమ మ-- భ మకృతలంకపుర మ-- ర పతస చూ మణ మ-- జల ల సక మ-- మ మ ర మ మ-- మ మజయ మ--

యుదధ కండ: శరణకర ంత షణ మ-- శయ కృతద భతకర మ-- జల గరవ రక మ-- బంధనకశల మ-- పులను లచలగత మ-- అహ తకర త మ--

ఖం తఫణశరబంధన మ-- ఘటక ణ సుర దళన మ-- రమ ందర హవయ మ-- తమూలబలతకర మ-- వణకంఠ లుంఠక మ-- అ కత హత దర మ-- లకనకతుక మ-- ప తభూ జ మ--

బరహమం ర స త మ-- దశరథదరశన త మ-- మృత నరసం వన మ-- పుషపకయ హణ మ-- ర వజ చతపద మ-- భర తకం పూరక మ--

జన రహరషపరద మ-- నర నర జవృత మ-- అ కతసవహ షత మ-- కరుణము రత కషణ మ-- మ మ ర మ మ-- మ మజయ మ--

ఉతతర కండ: సం త ర రభక మ-- సమరణకసుతు ట తమక మ-- అప దభ క దత మ-- ఆజడ కషపరదపటు మ-- ఏక లనగ లయ మ-- సుబబ యసంపూ త మ-- హ హరఘు యక మ-- భకత ర ణప యణ మ-- మ మ ర మ మ-- మ మజయ మ -- ర మరపణమసుత .

BalakandaMandaraMakarandam

Documents

Transcript of BalakandaMandaraMakarandam