Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
-
Upload
jeremy-pitts -
Category
Documents
-
view
133 -
download
2
description
Transcript of Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
![Page 1: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/1.jpg)
Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
Aqronomluq ixtisası üzrə II kurs tələbələri üçün
Mühazirə 3. Bakteriyalar, viruslar və digər
mikroorqanizlər bitkilərin
xəstəlik törədiciləridir
Gəncə, 2011-ci il
Kənd təsərrüfatı elmləri doktoru,
professor əvəzi Cəfərov İ.H.
![Page 2: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/2.jpg)
P L A N:
3.1 Bakteriyalar və onların törətdiyi xəstəliklər
3.2 Bakteriyaların biologiyası və bitkilərin
bakteriozlardan mühafizəsi
3.3 Aktinomisetlər və fitoplazmalar haqqında anlayış
3.4 Viruslar və onların törətdiyi xəstəliklər
3.5 Virusların biologiyası və bitkilərin virus
xəstəliklərindən mühafizəsi
![Page 3: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/3.jpg)
ƏDƏBİYYAT
1.Cəfərov İ.H. Ümumi fitopatologiya. Bakı: «Elm», 2007, 388 s.2.Cəfərov İ.H. Fitopatologiya (fənnin öyrənilməsinə dair metodik vəsait). Bakı: «Elm», 2008, 181 s.3.M.Timur Döken, Erkol Demirçi, Hüseyn Zengin Fitopatoloji. Erzurum: 2010, 256 s. 4.Попкова К.В. Общая фитопатология. М.: «Агропромиздат», 1989, 398 с.5.Семенкова И.Г., Соколова Э.С. Фитопатология. М.: Изд. Академия, 2003, 496 с.6. Чикин Ю.А. Общая фитопатология (часть 1). Учебное пособие -Томск: ТГУ, 2001, 170 с. www. google.ru www.dic.academic.ru
![Page 4: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/4.jpg)
PSEUDOMONAS
ERWİNİA
MONİLİA
CLASTEROSPORİUM
XANTHOMONAS
VERTİCİLLUM
PRUNUS NECROTİK RİNG-SPOT VİRUS
![Page 5: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/5.jpg)
Optik mikroskopda ilk dəfə bakteriyanı 1676-cı ildə holland təbiətşünası Antoni Levenhuk görmüş, bütün mikroskopik canlılar kimi “animalkuli” adlandırmışdır.
1828-ci ildə ilk dəfə Xristian Erenberq bakteriya termindən istifadə etmişdir.
1850-ci illərdə Lui Paster bakteriyaların fiziologiya və metabolizmini öyrənməyə başlamış və eyni zamanda bakteriyaların xəstəlik törətmə qabiliyyətini kəşf etmişdir.
![Page 6: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/6.jpg)
Sonrakı tədqiqatlarda tibbi mikrobiologiyanın inkişafı Robert Koka məxsusdur, o xəstəlik törədicinin təyinin ümumi prinsiplərini müəyyən
etmiş, 1905-ci ildə vərəmin tədqiqinə görə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür.
Bakteriyaların təbiətdə rolunun öyrənilməsi M.B.Beyernik və S.N.Vinoqragskiyə məxsusdur.
Bakteriyanın hüceyrəvi quruluşunun öyrənilməsi elektron mikroskopun istifadəyə verilməsi ilə əlaqədardır. 1937-ci ildə
E.Çatton təklif etdi ki, bütün orqanizmləri hüceyrəvi quruluşun tiplərinə görə prokariot və eukariotlara ayrılsın və 1961-ci ildə
Steynier və Van Hil bu məsələyə sonuncu nöqtəni qoydular. Molekulyar biologiyanın inkişafı 1927-ci ildə K.Vezenia belə bir kəşfə sövq etdi ki, prokariotların özlərinin arasında (bakteriya və
arxeyalar) köklü fərqlər var
![Page 7: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/7.jpg)
3.1. Bakteriyalar və onların törətdiyi xəstəliklər
Bakteriyaların təsiri altında bitki toxumala-rında patoloji dəyişikliklər haqqında ilk fikirlər 1866-cı ildə M.S.Voronin tərəfindən söylənil-mişdir.
Onların bitkilərdə xəstəlik törətmə xüsusiyyəti haqqında mükalimələr uzun müddət davam et-miş, fikirlər daim haçalanmışdır. Lakin hələ 1899-cu ildə A.Fişer hesab edirdi ki, bakteriya bitkiyə yalnız yara yerindən daxil ola bilər.
![Page 8: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/8.jpg)
Fitopatogen bakteriyaların əsas növləri və onların törətdikləri xəstəliklər
Xəstəlik törədicinin taksonomik vəziyyəti
Xəstəliyin adı
Acidovorax anthurii Şüyüd yarpaqlarında ləkəlikBacillus megaterium Qabaq, kartof, qarğıdalı meyvələrində çürüməBacillus pumilus Şaftalının yetişməmiş meyvələrində ləkəlik
Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis
Pomidorda bakterial xərcəng
Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus
Kartofda həlqəvi çürümə
Erwinia amylovora Meyvə ağaclarında yanıqErwinia alni Qoca ağcaqayın ağaclarının qabığında xərcəngErwinia pyrifoliae Armud ağaclarında xəstəlik
Pectobacterium carotovorum subsp. carotovorum
Tərəvəz və kartofda yaş çürümələr
Pseudomonas avellanae Qərzəkli ağaclarda xərçəngPseudomonas savastanoi Zeytun ağacının budaqlarında şişlərPseudomonas syringae pv. lachrymans Xiyarda bakterioz, kələ-kötür ləkəlikPseudomonas syringae pv. tabaci Tütündə bakterial ryabuxa
![Page 9: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/9.jpg)
Pseudomonas syringae pv. phaseolicola Lobyada kələ-kötür bakterioz
Pseudomonas syringae pv. broussonetiae Çəkil ağacında bakterial yanıq
Pseudomonas syringae pv. coriandricolaŞüyüd toxumlarının çürüməsi və hamaş çiçəklərdə yanıq
Pseudomonas syringae pv. cerasicola Albalı ağaclarında bakterial yumrular
Pseudomonas syringae pv. spinaceae Kərəviz yarpaqlarında ləkəlik
Ralstonia solanacearum Kartofda qonur bakterial ləkəlik
Ralstonia solanacearum
Quş üzümü fəsiləsi bitkilərində traxeobakterioz və ya cənub bakterial soluxma
Rhizobium radiobacter Meyvə ağaclarında kök xərçəngi
Xanthomonas campestris Kələmdə damarlı bakterioz
Xanthomonas campestris pv. allii Batun soğanda yanıq
Xanthomonas campestris pv. betocola Çüğundurda vərəm
Xanthomonas oryzae Çəltik bitkilərinin xəstəlikləri
Xanthomonas phaseoli Lobyada bakterioz, yarpaqlarda ləkəlik
Xanthomonas translucens Buğdada qara bakterioz
Xanthomonas vesicatoriaPomidor yarpaqlarında qara bakterial ləkəlik; xardal və bibər bitkilərini də yoluxur
![Page 10: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/10.jpg)
Bibər meyvələrində bakterial xərçəngCorynebacterium michiganense pv.
michiganense
Yemiş meyvələrində bakterial çürüməErwinia carotovara pv. carotovara
![Page 11: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/11.jpg)
Yarpaqda və meyvəcikdə yanıq- Erwinia amylovora
![Page 12: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/12.jpg)
Meyvədə bakterialı eksudatErwinia amylovora
Ləpədə çəhrayı çürümə Trichothecium roseum
![Page 13: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/13.jpg)
Noxudun bakterial yanığı Pseudomonas syringae pv. pisi
(Sackett) Young et. Al
Pomidorun bakterial xərçəngi Corynebacterium michiganenze pv.
michiganenze (Smith) Iensen.
![Page 14: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/14.jpg)
Azərbaycan Respublikasının Şəki-Zaqatala bölgəsində qərzəkli meyvə bitkilərində bakterioz tipli xəstəliklərin öy-rənilməsinə dair tədqiqatlar prof. H.İbrahimova məxsusdur.
Qeyd olunduğu kimi, bitkilərə böyük iqtisadi zərər vuran bakteriyaların arealı daim genişlənir. Belə ki, kartofda qara ayaq, həlqəvi çürümə tipli bakteriozların təsirindən saxlan-ma zamanı yumruların 40-50%-i məhv olur (K.V.Popkova, 1989).
Yeni fitopatogen bakteriyalar, o cümlədən məlum olma-yan bakterioz tipləri son zamanlar daim pisləşən ekoloji şəraitin təsiri altında formalaşır və yayılma areallarını geniş-ləndirirlər.
![Page 15: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/15.jpg)
Toxum və əkin materialı- ilkin infeksiyanın əsas mənbəyidir
Toplanmamış bitki qalıqları patogen bakteriyaların torpaqda
cəmləşməsinə imkan verir
İNFEKSİYA MƏNBƏYİ
Xəstə bitkilər
Həşəratlarla, quşlarla, əmək alətləri ilə, xəstə bitkilərin orqanları ilə, hava cərəyanının dəyişməsilə; Erwinia cinsi
bakteriyasının selikli biokütləsinin küləklə daşınması
Bakteriozlarla yoluxma zamanı infeksiya mənbələri
![Page 16: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/16.jpg)
Bitkinin düzgün qidalanmasının
pozulması
Patogen üçün əlverişli neytral və ya qələvi
mühit reaksiyası
Havanın optimal temperaturu
25-300C
Bitkinin səthində damcı suyun
yığılması
Bitkilərarası əlaqə nəticəsində
Çiçək vasitəsilə
Bitkinin səthində yaralar (patogenin bitkiyə passiv düşməsi) misal üçün, Erwinia chrysanthemi arılarla daşınır, onlar isə bitki səthində yaralar açırlar
Patogenin pektolitik ferment-lərinin bitkiyə təsiri, misal üçün, Erwinia chrysanthemi. Patogen toksinlərinin bitkiyə düşməsi zamanı – koronatin Pseudomonas syringae pv. coronafaciens. Toksinlərin bitkiyə təsirinin əlamətləri- yulafda yarpaq yanıqları, tütün yarpaqlarında xloroz
Yoluxmaya yardımçı olan şərait
İnfeksiyanın bitkiyə daxil olma yolları
Bitki toxumalarında təbii yollar:Ağızcıq: Pomidorda qara bakterial ləkəlik xəstəliyi Xanthomonas vesicatoria; Hidatodlar: kələmdə damar bakteriozu xəstəliyi Xanthomonas campestris; Mərcilər: meyvə ağaclarının köklərində, qara xərçəng xəstəliyinin törədicisi Rhizobium radiobacter; Mərcilər yumrularda: kartof yumrularında adi dəmgil xəstəliyinin törədicisi Streptomyces scabies; Gözcüklər yum-rularda: Kartof yumrularında yaş çürümə xəstəliyinin törədicisi Pectobacterium carotovorum subsp. carotovorum
Bitkilərin yoluxması yolları və qaydaları
![Page 17: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/17.jpg)
Xanthomonas vesicatoria – ağızcıqdan daxil olur
![Page 18: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/18.jpg)
Xanthomonas campestris – hitatodlardan daxil olur
![Page 19: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/19.jpg)
Rhizobium radiobacter – mərcilərdən daxil olur
![Page 20: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/20.jpg)
Streptomyces scabies - mərcilərdən daxil olur
![Page 21: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/21.jpg)
Pectobacterium carotovorum subsp. carotovorum – gözcüklərdən daxil olur
![Page 22: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/22.jpg)
Bitkidə fitopatogen bakteriyaların çoxalma yerləri
Hüceyrəarası boşluq
Ötürücü toxumalar
Bitkidə infeksiyanın sistem yayılması- eyni zamanda damar sistemi və ona yaxın toxumalar-da yerləşmə. Toxumlar. Bu za-man damar sisteminin bakteri-yalarla yoluxması hər zaman baş vermir, onlar yalnız damarlar va-sitəsilə yarpaq, gövdə və mey-vələrə doğru hərəkət edirlər. Nü-munə kimi bakteriozların sistem simptomları: soluxma, xloroz
![Page 23: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/23.jpg)
Bitkilərin bakteriyalarla yoluxmasının simptomları
Yarpaqlarda ləkəlilik
Bitkilərdə çırtdanlılıq
Yarpaqların soluxması
Yanıq- ayrı-ayrı orqan və toxumaların tez bir
zamanda qaralması və məhvi
Bakteriyanın damar topasından parenxim
toxumaya daxil olması zamanı gövdənin səthində
yaralar
Yerüstü və yeraltı toxumalarda şişlər, fırlar
(xərçəng, vərəm)
Nekroz- toxumanın məhv olması
Qarışıq yoluxma tipi: bir bitkidə bir-neçə tip yoluxma
Bitkilərin bakteriyalarla yoluxmasının simptomları
Xloroz -xlorofillərin dağılması nəticəsində bitki
toxumalarının saralması
Mikroskop altında bitki toxumlarının xarakterik strukturu: su ilə dolmuş
görkəm alır, yağlıtəhər görünür
Bitki səthində bakterial seliyin toplanması məsələn, xiyarda bakterioz zamanı (Ps. syrindae pv. lachrymans) buğdada qara bakterioz zamanı (Xanthomonas tanslucens)
![Page 24: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/24.jpg)
3.2 Bakteriyaların biologiyası və bitkilərin bakteriozlardan mühafizəsi
Bakteriyalar birhüceyrəli orqanizmlərdir. Bakteriya hüceyrəsi-
nin uzunluğu 1-3 mkm və eni 0,3-0,6 mkm-dir. Demək olar ki, bü-
tün fitopatogen bakteriyalar çubuqşəkilli olub, qamçılı olduqlarına
görə hərəkətlidirlər. Hərəkətsiz formaların sayı azdır. Bakteriyalar
xlorofildən məhrum orqanizmlərdir. Onların əksəriyyəti hazır üzvi
maddələrlə qidalanan, heterotrof orqanizmlərdir.
![Page 25: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/25.jpg)
![Page 26: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/26.jpg)
Xəstə bitki ilə işlərin aparılmasının ardıcıllığı aşağıdakı kimidir: 1) xəstəliyin simptomlarının dəqiq təsviri;2) bitkinin yoluxmuş toxumasında bakteriyanın müşahidə edilməsi:
onun mikroskopla tədqiqi, lazım olduqda bakterial hüceyənin və sahib bitkinin toxumalarının qrama görə rənglənməsi (analiz yalnız təzə mate-riallarla aparılır).
3) törədicinin bitkinin yoluxmuş hissəsindən təmiz kulturaya çıxarıl-ması;
4) bakterial kulturanın patogenliyinin təyin olunması, bitkiləri süni yoluxmaya uğratmaqla patogenlik qabiliyyətinin aşkar edilməsi. Bu zaman R.Koxun aşağıdakı ardıcıl qaydaları gözlənilməlidir: törədicisnin ayrılması onunla bitkinin yoluxdurulması təkrarən törədicinin ayrılması və ilkin ayrılmış törədiciyə identik olmasının sübut edilməsi.
5) kulturanın identifikasiyası;6) fitopatogen bakteriyaların infeksion tsikllərinin öyrənilməsi;7) bitkiləri bakteriozlardan qorumaq üçün müvafiq üsulun seçilməsi.
![Page 27: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/27.jpg)
![Page 28: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/28.jpg)
Pseudomonas corrugata
![Page 29: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/29.jpg)
Rhizobium sp.
![Page 30: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/30.jpg)
Agrobacterium tumefaciens
![Page 31: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/31.jpg)
Erwinia amylovora
![Page 32: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/32.jpg)
Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis.
![Page 33: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/33.jpg)
Xanthomonas sp.
![Page 34: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/34.jpg)
Bitki mühafizəsində bakteriozlarla mübarizədə əsas istiqamət
profilaktik tədbirlərin həyata keçirilməsidir. Ilkin infeksiya mənbəyi
əsasən toxumlar olduğu üçün onlarin zərərsizləşdirilməsi və dezinfek-
siyasi öndə durur. Buna kimyəvi mübarizə və toxumlarin müəyyən
temperaturda saxlanmasi ilə nail olmaq olur.
Fitopatogen bakteriyaların mikrob- antoqonistlərinin torpaqda
yığıl-ması üçün şərait aqrotexniki tədbirlərin həyata keçirilməsi ilə
səciyyə-lənir: üzvi gübrələrin (peyin, kompost, siderat), mineral
gübrələrin düz-gün nisbətdə verilməsi; əhəngləmə; növbəli əkinə əməl
edilməsi. Mə-sələn, düzgün növbəli əkinə əməl edilməsi və üzvi
gübrələrin verilməsi, lobya bitkisinin kök çürüməsi xəstəliyi ilə
yoluxmasını aşağı salır.
![Page 35: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/35.jpg)
Antibiotik maddələr iki əsas xüsusiyyətlə xarakterizə
olunurlar:
1) onlar hətta aşağı kəsafəililikdə yüksək səmərəlidirlər;
2) onlar üçün seçicilik təsiri xarakterikdir, yəni hər antibiotik
müəyyən orqanizmlərə münasibətdə səmərəlidir və başqalarına isə
tamamilə təsirsizdir.
Bitki mühafizəsində tətbiq olunan antibiotiklərə əsas
tələblər aşağıdakılardır:
1) xəstəliyin törədicisinə qarşı fəal olmalı, bu fəallığı saxla-
malıdır;
2) bitki toxumasına asanlıqla daxil olmalıdır;
3) onların müalicə dozaları bitkilər üçün təhlükəsiz olmalıdırlar.
![Page 36: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/36.jpg)
Bitki bakteriozları ilə mübarizə qaydaları
Gen mühəndis üsullarından istifadə zamanı bitkinin genomunun dəyişməsinə istiqamətlənən işlər (transgen bitkilər). Bu bitkidə istənilən xəstəliyə qarşı davamlılıq
genlərini dəyişməyə imkan verir.
Toxumların kimyəvi üsulla zərərsizləşdirilməsi
Fiziki üsullarla toxumların zərərsizləşdirilməsi
(qaynar sudan istifadə)
Toxumların zərərsizləşdirilməsinin bioloji üsulu (antibiotiklərlə
işləmə). Bitkilərin antibiotiklərlə çilənməsi
Fitopatogen bakteriyaların antoqonistləri olan mikroorqanizmlərlə torpağın zənginləşdirilməsi,
onların toplanması üçün əlverişli şəraitin yaradılması
Bitkiyə münasibətdə patogeni virulentlikdən məhrum edən bakteriyaarası gen köçürmənin
tətbiqi
Xaricdən və başqa rayonlardan səpin və əkin materialının daşınması zamanı karantin
tədbirləri
Qamma şüalarla torpağın dezinfeksiyası
Qamma şüalarla torpağın dezinfeksiyası
Torpağa gübrələrin, o cümlədən mikrogübrələrin verilməsi (mineral güb-
rələrin yüksək dozası bitkilərin xəstəliklərə qarşı davamlılığını aşağı salır)
BİTKİ BAKTERİOZLARI
![Page 37: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/37.jpg)
3.3 Aktinomisetlər və fitoplazmalar haqqında anlayış
Fitopatogen aktinomisetlər içərisində bitki-lərdə dəmgil xəstəliyi əmələ gətirən Streptomy-ces cinsi növləri maraq kəsb edir.
Kartofda dəmgil xəstəliyini Streptomyces scabies törədir. Xəstəlik kartofun vegetasiya dövrü yumrularında inkişaf edir. Yoluxma ye-rində çatlar əmələ gəlir, sirayətlənmiş toxuma-nın mantarlaşması baş verir, yaralar formala-şırlar. Güclü yoluxma zamanı yaralar qovuşur və yumru bütövlükdə qıtmıqla örtülür. Yum-rularda adi dəmgil xəstəliyini törədən aktino-miset torpaqda toplanır, sirayətlənmiş yumru-larda, yara və çatlarda saxlanılır.
![Page 38: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/38.jpg)
Fitoplazmalar. Bitkilərin xəstəliklərinin törədiciləri kimi fitop-lazmalar yalnız 1967-ci ildə kəşf edilmişdir. Fitoplazmanı ilk dəfə yapon alimləri cırtdanlılıq xəstəliyi ilə yoluxmuş çəkil ağacının floema borularını tədqiq edərkən, elektron mikroskopunun köməyi ilə müşahidə etmişlər. Hazırda 59 fəsiləyə mənsub olan 200-dən artıq bitki növü fitoplazmalarla yoluxurlar (Campbell R.N., 2001). Hətta litva kimi məhdud bir ərazidə 40-a qədər bitkidə fitoplazma mənşəli xəstəliklərin olduğu aşkar edilmişdir (V.I.Bilay və başqaları, 1988). Təəsüflər olsun ki, Azərbaycan şəraitində bu və ya digər bit-kinin fitoplazma mənşəli patogenlərlə yoluxması haqqında ədəbiy-yatlarda heç bir məlumat yoxdur.
![Page 39: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/39.jpg)
Streptomyces scabies
![Page 40: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/40.jpg)
Streptomyces scabies
![Page 41: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/41.jpg)
Pomidorda stolbur
![Page 42: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/42.jpg)
Mollicutessinfi
Mycoplasmatalessırası
Acholeplasmatalessırası
Mycoplasmataceaefəsiləsi
Spiroplasmataceae fəsiləsi
![Page 43: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/43.jpg)
3.4 Viruslar və onların törətdiyi xəstəliklər
Viruslar çox kiçik (submikroskopik) orqa-nizmlər olmaqla insan, heyvan və bitkilərin xəs-təlik törədicilərdirlər. Onlar hüceyrəvi quruluşa malik deyillər. Süni qida mühitlərində becəril-mirlər. Yalnız sahib bitkinin canlı hüceyrələ-rində çoxalırlar.
Virusologiyanın inkişaf tarixi XIX əsrin sonlarından başlayır. Holland alimi M.Beyernik 1899-cu ildə «virus» terminini işlətmişdir.
![Page 44: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/44.jpg)
Cavan pomidor meyvələrində strik və yarpaqda mozaika
Cucumis virus 1 Smith.
![Page 45: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/45.jpg)
Soğan bitkilərində sarı cırtdantlılıq virus xəstəliyi
Peronospora destructorKartofun zolaqlı mozaikası
Solanum virus 2 Smith.
![Page 46: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/46.jpg)
3.5 Virusların biologiyası və bitkilərin virus xəstəliklərindən mühafizəsi
Virusların daşıyıcıları olan həşəratlar:A – şaftalı mənənəsi (Myzodes persicae Sulz.) (qanadsız və qanadlı formalar); B – tarla bağacığı (Lygus pratensish.) (sağda – yetkin fərd, solda IV yaşlı süfrə); C -sisəklər; a-sarmaşıq (Hyalentus absoletus Sryn.), b-yonca (Aphrodes licintus Curt.), c- altınöqtəli (Macrosteles sexnotatus Fall.)
![Page 47: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/47.jpg)
Virus xəstəliklərinin simptomları
Virus xəstəliklərinin simptomları çox müxtə-lifdir. Əmələ gəlmə xarakterinə görə 5 tip fərq-ləndirilir:
1) böyümənin gecikməsi; 2) müxtəlif orqanların rənglərinin dəyiş-
məsi; 3) orqanların deformasiyası; 4) nekrozlar; 5) reproduktiv funksiyaların pozulması
(sterillik, toxumsuzluq, yumurtalıq və çiçəklərin tökülməsi).
![Page 48: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/48.jpg)
Müxtəlif orqanların rənglərinin dəyişməsi
NekrozlarReproduktiv
funksiyaların pozulması
Orqanların deformasiyası
Böyümənin gecikməsi
Virus xəstəliklərini
xarakterizə edən simptomlar
![Page 49: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/49.jpg)
Virus xəstəliklərindən mühafizə
Virusadavamlı sortlar
Profilaktiki tədbirlər
Virusların ingibitorları
Termoterapiya
Terapiya tədbirləriAqrotexniki tədbirlər
Vaksinasiya
Kimyaterapiya
Daşıyıcılarla mübarizə
Virussuz əkin materialının istifadəsi
![Page 50: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/50.jpg)
1.Bakteriya mənşəli xəstəliklərdə ilkin infeksiya mənbəyi nədir?
a) yoluxmuş toxumlar, əmək alətləri
b) sirayərlənmiş əkin materialı
c) xəstə calaqaltılar, əmək alətləri, xəstə bitkilər
d) yoluxmuş toxum və əkin materialları, xəstə
bitkilər, toplanmamış bitki qalıqları
e) sirayətlənmiş bitki qalıqları
Özünü yoxlama üçün mövzuya aid test sualları
![Page 51: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/51.jpg)
2. Bakteriyalar bitkiyə hansı yollarla daxil olurlar?
a) ağızcıq, hidatodlar, mərcilər, mərcilər yumrularda,
yumrularda gözcüklər, mexaniki zədələr
b) yalnız mexaniki zədə yerlərindən
c) sağlam toxumaya nifuz etməklə
d) yalnız təbii yollarla
e) mərcilər, ağızcıq və mexaniki zədələr
![Page 52: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/52.jpg)
3. Bakteriozların inkişafı üçün tələb olunan optimal hava temperaturu
a) 25 - 30º C
b) 16 - 20º C
c) 20 – 40º C
d) 15 – 18º C
e) 30 – 35º C
![Page 53: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/53.jpg)
4. Fitopatogen bakteriyaların çoxalma yerləri ?
a) yarpaqların altında yerləşən ağızcıqlar
b) hüceyrəarası boşluq və ötürücü toxumalarda
c) sitoplazmada
d) mexaniki toxumalarda
e) yoluxduğu orqanların səthində
![Page 54: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/54.jpg)
5. Qidalanma xarakterizə görə bakteriyalar neçə orqanizmlərdir?
a) avtotrof
b) biotrof
c) hemibiotrof
d) heterotrof
e) fakültətiv saprotrof
![Page 55: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/55.jpg)
6. Bakteriya hüceyrəsi nədən ibarətdir?
a) sitoplazmatik kütlədən
b) ali mitseldən
c) ibtidai mitseldən
d) çılpaq protoplazmadan
e) ali və ibtidai mitsel hiflərindən
![Page 56: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/56.jpg)
7. Bakteriyalarla yoluxmanın başlıca simptomları hansıdır?
a) ləkəliklər, yastıcalar, deformasiyalar
b) yalnız ləkəliklər
c) ləkəliklər, cırtdanlılıq, soluxma, toxumaların
qaralması və məhvi
d) çürümələr, yastıcalar, ləkəliklər, fırlar
e) yalnız, deformasiyalar və çürümələr
![Page 57: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/57.jpg)
8. Fitopatogen bakteriyalar üçün xarakterik fermentləri sıralayın?
a) qlükoza, nişasta, amiloza, pektin maddələri
b) protopektinaza, pektinaza, proteoza, amilaza,
xlorofillaza, trozinaza
c) pektinaza, trozinaza, qlünoza, nişasta, saxaroza
d) amilaza, pektinaza, qlükoza, nişasta
e) prozinaza, nişasta, qlükoza, sadə karbohidratlar,
pektinaza
![Page 58: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/58.jpg)
9. Aktinomiset mənşəli xəstəlik törədicini göstərin?
a) Plasmopora viticola
b) Botrytis cinerea
c) Uncinula necator
d) Clasterosporium carpophilum
e) Streptomyces scabies
![Page 59: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/59.jpg)
10. Fitoplazmalar bitkilərdə xəstəlik törədici kimi neçənci ildə təsvir edilmişdir?
a) 1980
b) 1990
c) 1887
d) 1900
e) 1967
![Page 60: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/60.jpg)
11. Virus terminini kim və neçənci ildə ilk dəfə işlətmişdir?
a) 1861-ci ildə Anton de Bari
b) 1926-cı ildə Rostovsev
c) 1900 -ci ildə Naumov
d) 1799-ci ildə M.Beyernik
e) 1967-ci ildə F.Babayev
![Page 61: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/61.jpg)
12. Virusların ötürülməsində hansı həşəratlar önəmli yer tutur?
a) sorucu ağız aparatına malik həşəratlar
b) gəmirici həşəratlar
c) sorucu və gəmirici ağız aparatına malik həşəratlar
d) yalnız sərtqanadlılar
e) yalnız kəpənəklər
![Page 62: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/62.jpg)
13. Vaksinasiya nədir?
a) bu bitkinin virusun zəif patogenli ştammı ilə
yoluxdurulmasıdır
b) bu bitkinin virusa qarşı cavab reaksiyasıdır
c) bu bitkinin yoluxmaya qarşı davamlılığıdır
d) bu bitkinin özünü qoruma instiktidir
e) bu bitkinin göbələklə yoluxdurulmasıdır
![Page 63: Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061411/568130b5550346895d96d273/html5/thumbnails/63.jpg)