วฒนธรรมอาเซยน(ASEAN Culture)

รหสวชา 20000-1507

หมวดวชาสมรรถนะแกนกลาง กลมวชาสงคมศกษา

หลกสตรประกาศนยบตรวชาชพ พทธศกราช 2562

ส�านกงานคณะกรรมการการอาชวศกษา (สอศ.) กระทรวงศกษาธการ

ดร.เศรษฐชย ชยสนทPh.D. (Learning In Innovation Technology)

KMUTT, Doctoral Program in Collaboration with

California State University, Sacramento, U.S.A

กศ.บ., กศ.ม. (เทคโนโลยการศกษา),

นศ.ม. (การประชาสมพนธ)

พศษฐ กาญจนพมาย

วฒนธรรมอาเซยนจดพมพและจ�ำหนำย โดย...

บรษทวงอกษร จ�ำกด... 69/3ถนนอรณอมรนทรแขวงวดอรณเขตบางกอกใหญกรงเทพฯ10600

โทร.0-2472-3293-5โทรสาร0-2891-0742Mobile08-8585-1521

Facebook:ส�านกพมพวงอกษรe-Mail:wangaksorn9@gmail.com

http://www.wangaksorn.comIDLine:@wangaksorn

พมพครงท 1 พ.ศ. 2562 จ�ำนวนทพมพ 5,000 เลม

โดยบรษทวงอกษร จ�ำกด หำมน�ำสวนใดสวนหนงของหนงสอเลมน

ไปท�ำซ�ำ ดดแปลงหรอเผยแพรตอสำธำรณชน ไมวำรปแบบใด ๆ

นอกจำกไดรบอนญำตเปนลำยลกษณอกษรจำกทำงบรษทวงอกษร จ�ำกด เทำนน

ชอและเครองหมำยกำรคำอน ๆ ทอำงองในหนงสอฉบบน

เปนสทธโดยชอบดวยกฎหมำยของเจำของแตละรำย

โดยบรษทวงอกษร จ�ำกด มไดอำงควำมเปนเจำของแตอยำงใด

สงวนลขสทธตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537

ISBN 978-616-495-045-0

วฒนธรรมอาเซยน (ASEAN Culture)

รหสวชา 20000-1507

จดประสงครายวชา เพอให1. รและเขาใจเกยวกบวฒนธรรมของประเทศในกลมประชาคมอาเซยน

2. สามารถประยกตใชขอมลดานวฒนธรรมอาเซยนเพอการพฒนาชวตและสงคม

3. ตระหนกถงความแตกตางทางวฒนธรรมเพอการแลกเปลยนเรยนรในกลมประชาคมอาเซยน

สมรรถนะรายวชา 1. แสดงความรเกยวกบวฒนธรรมของประเทศในกลมประชาคมอาเซยน

2. สบคนขอมลสารสนเทศเกยวกบวฒนธรรมและความสมพนธระหวางประเทศในกลมประชาคมอาเซยน

3. วางแผนการด�าเนนชวตสอดคลองกบวฒนธรรมของประเทศในกลมประชาคมอาเซยน

ค�าอธบายรายวชา ศกษาเกยวกบวฒนธรรมความสมพนธระหวางประเทศความแตกตางทางวฒนธรรมการแลกเปลยน

เรยนรของประเทศในกลมประชาคมอาเซยน

สมรรถนะรายวชา

หนวยท

แสดง

ความ

รเกย

วกบว

ฒนธ

รรมข

องปร

ะเทศ

ใน

กลมป

ระชา

คมอา

เซยน

สบคน

ขอมล

สารส

นเทศ

เกยว

กบวฒ

นธรร

มและ

ความ

สมพ

นธระ

หวาง

ประเ

ทศใน

กลมป

ระชา

คม

อาเซ

ยน

วางแ

ผนกา

รด�าเ

นนชว

ตสอด

คลอง

กบวฒ

นธรร

ม

ของป

ระเท

ศในก

ลมปร

ะชาค

มอาเ

ซยน

1.ความรเบองตนเกยวกบวฒนธรรมและวฒนธรรมของเอเซย

ตะวนออกเฉยงใต

2.วฒนธรรมราชอาณาจกรไทย 3.วฒนธรรมสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว 4.วฒนธรรมราชอาณาจกรกมพชา 5.วฒนธรรมสาธารณรฐสหภาพพมา 6.วฒนธรรมสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม 7.วฒนธรรมประเทศมาเลเซย 8.วฒนธรรมสาธารณรฐอนโดนเซย 9.วฒนธรรมสาธารณรฐฟลปปนส 10.วฒนธรรมสาธารณรฐสงคโปร 11.วฒนธรรมประเทศเนการาบรไนดารสซาลาม 12.ความสมพนธระหวางราชอาณาจกรไทยกบกลมประเทศ

อาเซยน

13.ความแตกตางทางวฒนธรรมและการแลกเปลยนเรยนรในกลม

อาเซยน

ตารางวเคราะหสมรรถนะรายวชา

วชาวฒนธรรมอาเซยนรหสวชา20000–1507

ท–ป–น1–0–1จ�านวน1คาบ/สปดาหรวม18คาบ

ค�ำน�ำ วชาวฒนธรรมอาเซยน รหสวชา 20000-1507 จดอยในหมวดวชาสมรรถนะแกนกลาง กลมวชา

สงคมศกษาตามหลกสตรประกาศนยบตรวชาชพพทธศกราช2562ส�านกงานคณะกรรมการการอาชวศกษา

(สอศ.)กระทรวงศกษาธการผเขยนไดบรหารสาระการเรยนรแบงเปน13บทเรยนไดจดแผนการเรยนร/

แผนการสอนทมงเนนฐานสมรรถนะ (Competency Based) และการบรณาการ (Integrated) ตรงตาม

จดประสงครายวชา สมรรถนะรายวชา ค�าอธบายรายวชาในแตละบท มงใหความส�าคญสวนทเปนความร

ทฤษฎหลกการกระบวนการตวอยางแบบฝกปฏบตและค�าถามเพอการทบทวนเพอฝกทกษะประสบการณ

เรงพฒนาบทบาทของผเรยนเปนผจดการแสวงหาความร(Explorer)เปนผสอนตนเองไดสรางองคความรใหม

และบทบาทของผสอนเปลยนจากผใหความรมาเปนผจดการชแนะ (Teacher Roles) จดสงแวดลอม

เอออ�านวยตอความสนใจเรยนร และเปนผรวมเรยนร (Co-investigator) จดหองเรยนเปนสถานทท�างาน

รวมกน(LearningContext)จดกลมเรยนรใหรจกท�างานรวมกนฝกความใจกวาง(Grouping)มงสรางสรรค

คนรนใหมสอนความสามารถทน�าไปท�างานได(Competency)สอนความรกความเมตตา(Compassion)

ความเชอมนความซอสตย (Trust) เปาหมายอาชพอนยงประโยชน (ProductiveCareer)และชวตท

มศกดศร (NobleLife) เหนอสงอนใดเปนคนดทงกายวาจา ใจมคณธรรมจรรยาบรรณทางธรกจและ

วชาชพ

สงเสรมสนบสนนยทธศาสตรการพฒนาระบบคณวฒวชาชพ(VocationalQualificationSystem)

สอดคลองตามมาตรฐานอาชพ (OccupationalStandard)สรางภมค มกน เพมขดความสามารถ

ในการแขงขนของประเทศก�าลงแรงงานการพฒนามาตรฐานการปฏบตงานระดบชาต (National

Benchmarking)และการวเคราะหหนาทการงาน(FunctionalAnalysis)เพอใหเกดผลส�าเรจในภาคธรกจ

อตสาหกรรมทกสาขาอาชพเปนการเตรยมความพรอมเขาสประชาคมอาเซยน

ขอขอบคณทานอาจารยผสอนผประสาทวชาความรเอกสารหนงสอทใชประกอบในการเรยบเรยง

ไวณโอกาสน

ดร.เศรษฐชย ชยสนท

พศษฐ กาญจนพมาย

สำรบญ

บทท 1 ความรเบองตนเกยวกบวฒนธรรมและวฒนธรรม ของเอเชยตะวนออกเฉยงใต 1 ความหมายของ“วฒนธรรม” 2 ลกษณะของวฒนธรรม 3 องคประกอบของวฒนธรรม 5 ประเภทของวฒนธรรม 5 วธการของมนษยกบการสรางวฒนธรรม 7 วฒนธรรม5สาขา 8 การแทรกซมของวฒนธรรม 8 ความส�าคญของวฒนธรรมทมตอชวตมนษย 9 ความส�าคญของวฒนธรรมระดบชาต 11 วฒนธรรมของเอเชยตะวนออกเฉยงใต 13 ประชากรและภาษาในเอเชยตะวนออกเฉยงใต2011 18 แบบทดสอบและกจกรรมการฝกทกษะ 19 ใบงานบทท1แผนผงของวฒนธรรม 22

บทท 2 วฒนธรรมราชอาณาจกรไทย 23 ภมหลงประเทศไทย 24 ความรทวไปเกยวกบประเทศไทย 28 วฒนธรรมและสงคมของประเทศไทย 29 สถานททองเทยวทส�าคญ 38 แบบทดสอบและกจกรรมการฝกทกษะ 41 ใบงานบทท2วนส�าคญของประเทศไทย 44

บทท 3 วฒนธรรมสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว 45 ภมหลงประเทศลาว 46 ความรทวไปเกยวกบประเทศลาว 49 วฒนธรรมและสงคมประเทศลาว 50 สถานททองเทยวทส�าคญ 56 แบบทดสอบและกจกรรมการฝกทกษะ 58 ใบงานบทท3วฒนธรรมอนเปนเอกลกษณของลาว 61

บทท 4 วฒนธรรมราชอาณาจกรกมพชา 62 ภมหลงประเทศกมพชา 63 ความรทวไปเกยวกบประเทศกมพชา 65 วฒนธรรมและสงคมประเทศกมพชา 66 สถานททองเทยวทส�าคญ 70 แบบทดสอบและกจกรรมการฝกทกษะ 74 ใบงานบทท4สถานททองเทยวทส�าคญของกมพชา 77

บทท 5 วฒนธรรมสาธารณรฐสหภาพพมา 78 ภมหลงประเทศพมา 79 ความรทวไปเกยวกบประเทศพมา 81 วฒนธรรมและสงคมประเทศพมา 83 วฒนธรรมอนเปนเอกลกษณของพมา 85 สถานททองเทยวทส�าคญ 89 แบบทดสอบและกจกรรมการฝกทกษะ 92 ใบงานบทท5เมองมณฑะเลย 95

บทท 6 วฒนธรรมสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม 96 ภมหลงประเทศเวยดนาม 97 ความรทวไปเกยวกบประเทศเวยดนาม 100 วฒนธรรมและสงคมประเทศเวยดนาม 101 สถานททองเทยวทส�าคญของเวยดนาม 106 แบบทดสอบและกจกรรมการฝกทกษะ 112 ใบงานบทท6สถานททองเทยวทส�าคญของเวยดนาม 115

บทท 7 วฒนธรรมประเทศมาเลเซย 116 ภมหลงประเทศมาเลเซย 117 ความรทวไปเกยวกบประเทศมาเลเซย 119 วฒนธรรมและสงคมประเทศมาเลเซย 120 สถานททองเทยวทส�าคญของมาเลเซย 126 แบบทดสอบและกจกรรมการฝกทกษะ 129 ใบงานบทท7วฒนธรรมอนเปนเอกลกษณของประเทศมาเลเซย 132

บทท 8 วฒนธรรมสาธารณรฐอนโดนเซย 133 ภมหลงประเทศอนโดนเซย 134 ความรทวไปเกยวกบประเทศอนโดนเซย 136 วฒนธรรมและสงคมประเทศอนโดนเซย 137 สถานททองเทยวทส�าคญของประเทศอนโดนเซย 143 แบบทดสอบและกจกรรมการฝกทกษะ 149 ใบงานบทท8มหาสถปโบโรบดรหรอบโรพทโธ 152

บทท 9 วฒนธรรมสาธารณรฐฟลปปนส 153 ภมหลงประเทศฟลปปนส 154 ความรทวไปเกยวกบประเทศฟลปปนส 157 วฒนธรรมและสงคมประเทศฟลปปนส 158 สถานททองเทยวทส�าคญของประเทศฟลปปนส 164 แบบทดสอบและกจกรรมการฝกทกษะ 167 ใบงานบทท9วนส�าคญของประเทศฟลปปนส 170

บทท 10 วฒนธรรมสาธารณรฐสงคโปร 171 ภมหลงประเทศสงคโปร 172 ความรทวไปเกยวกบประเทศสงคโปร 173 วฒนธรรมและสงคมประเทศสงคโปร 174 สถานททองเทยวทส�าคญของสงคโปร 180 แบบทดสอบและกจกรรมการฝกทกษะ 182 ใบงานบทท10เมอรไลออนหรอสงโตทะเล 185

บทท 11 วฒนธรรมประเทศเนการา บรไน ดารสซาลาม 186 ภมหลงประเทศบรไน 187 ความรทวไปเกยวกบประเทศบรไน 188 วฒนธรรมและสงคมประเทศบรไน 189 สถานททองเทยวทส�าคญของบรไน 194 แบบทดสอบและกจกรรมการฝกทกษะ 196 ใบงานบทท11วฒนธรรมดานอาหารของประเทศบรไน 199

บทท 12 ความสมพนธระหวางราชอาณาจกรไทยกบกลมประเทศอาเซยน 200 ความสมพนธระหวางประเทศไทย-ลาว 202 ความสมพนธระหวางประเทศไทย-กมพชา 203 ความสมพนธระหวางประเทศไทย-พมา 205 ความสมพนธระหวางประเทศไทย-เวยดนาม 206 ความสมพนธระหวางประเทศไทย-มาเลเซย 207 ความสมพนธระหวางประเทศไทย-อนโดนเซย 209 ความสมพนธระหวางประเทศไทย-ฟลปปนส 210 ความสมพนธระหวางประเทศไทย-สงคโปร 212 ความสมพนธระหวางประเทศไทย-บรไน 214 เกรดความรอาเซยน 215 แบบทดสอบและกจกรรมการฝกทกษะ 217 ใบงานบทท12เกรดความรอาเซยน 221

บทท 13 ความแตกตางทางวฒนธรรมและการแลกเปลยนเรยนรในกลมอาเซยน 222 ความแตกตางและมรดกรวมทางวฒนธรรม 224 ความคลายคลงกนทางวฒนธรรม 231 การแลกเปลยนเรยนรในกลมประชาคมอาเซยน 231 ยทธศาสตรในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมฉบบท11กบอาเซยน 236 แบบทดสอบและกจกรรมการฝกทกษะ 239 ใบงานบทท13ยทธศาสตรการเขาสประชาคมอาเซยน 243

บรรณานกรม 244

1

1. นยามความหมายของวฒนธรรม

2. บอกลกษณะและองคประกอบของวฒนธรรม

3. จ�าแนกประเภทของวฒนธรรม

4. สรปวธการสรางสรรควฒนธรรมของมนษย

5. อธบายความส�าคญของวฒนธรรมทมตอชวตมนษย

6. ระบความส�าคญของวฒนธรรมระดบชาต

7. สรปวฒนธรรมของเอเซยตะวนออกเฉยงใต

บทท 1ความรเบองตนเกยวกบวฒนธรรมและ

วฒนธรรมของเอเชยตะวนออกเฉยงใต

จดประสงคเชงพฤตกรรม (BEHAVIORAL OBJECTIVES)

หลงจากศกษาจบบทเรยนนแลว นกศกษาจะมความสามารถดงน

2

ความรเบองตนเกยวกบวฒนธรรมและ

วฒนธรรมของเอเชยตะวนออกเฉยงใต

1

การศกษาเรองของสงคมและมนษย วฒนธรรมเปนสงทมบทบาทส�าคญทตองศกษา เพราะวฒนธรรม

เปนสญลกษณของสงคม ทบงบอกถงความเจรญและความเสอมตลอดจนววฒนาการ ความเปนมาของมนษย

ในแตละสงคม วฒนธรรมเปนเครองแสดงถงเอกลกษณของชาตและเปนสงทกอใหเกดการอยรวมกนอยาง

สนตสข วฒนธรรมเปนเครองกลอมเกลาจตใจของมนษย การอยรวมกนของมนษย จ�าเปนตองอาศยเอกภาพ

ของวฒนธรรม ประเทศใดมวฒนธรรมอนดงามยอมสงผลตอความเจรญ และความสงบสขของคนในสงคม

ในประเทศนนดวย

แรงผลกดนส�าคญทท�าใหผน�าประเทศสมาชกอาเซยนตกลงจดตงประชาคมอาเซยน อนถอเปน

การปรบปรงตวครงใหญและวางรากฐานของการพฒนาของอาเซยน คอ สภาพแวดลอมระหวางประเทศท

เปลยนแปลงไปทงในดานการเมอง เศรษฐกจและสงคม ท�าใหอาเซยนตองเผชญกบความทาทายใหม ๆ เชน

โรคระบาด อาชญากรรมขามชาต ภยพบตธรรมชาต และปญหาสงแวดลอม ภาวะโลกรอน และความเสยง

ทอาเซยนอาจจะไมสามารถแขงขนทางเศรษฐกจไดกบประเทศอน ๆ โดยเฉพาะจนและอนเดยซงมอตรา

การขยายตวทางเศรษฐกจอยางกาวกระโดด

ความหมายของ “วฒนธรรม”

ศาสตราจารย พระยาอนมานราชธน ใหความหมายของ “วฒนธรรม” ไวดงน

1. สงทมนษยเปลยนแปลง ปรบปรง หรอประดษฐขนเพอความเจรญของงาน ในวถชวตของมนษย

ในสวนรวมทถายทอดกนได เลยนแบบกนได

2. สงอนเปนผลผลตของสวนรวมทมนษยไดเรยนรจากคนรนกอนสบตอกนมา

บทท 1 ความรเบองตนเกยวกบวฒนธรรมและวฒนธรรมของเอเชยตะวนออกเฉยงใต

3

3. ความคดเหน ความรสก ความประพฤต หรอการกระท�าใด ๆ ของมนษยในสวนรวมทลงรป

เปนพมพเดยวกน และแสดงออกใหปรากฏในรปของภาษา ศลปะ ความเชอถอ และระเบยบ ประเพณ

4. มรดกแหงสงคม ซงสงคมรบและรกษาไวใหเจรญงอกงาม

สพตรา สภาพ (2525) กลาววา วฒนธรรมมความหมายครอบคลมถงทกสงทกอยาง อนเปนแบบแผน

ในความคด และการกระท�าทแสดงออกถงวถชวตของมนษยในสงคมของกลมใดกลมหนง หรอสงคมใด

สงคมหนง

พระราชบญญตวฒนธรรมแหงชาต พทธศกราช 2485 ใหความหมายไววา วฒนธรรม หมายถง

ลกษณะทแสดงถงความเจรญงอกงาม ความเปนระเบยบ เรยบรอย ความกลมเกลยว ความกาวหนาของ

ชาต และศลธรรมอนดของประชาชน

นกวชาการสงคมศาสตร ใหความหมายวา วฒนธรรมมความหมายกวางมาก หมายความรวมถง

ทกสงทกอยางทมนษยคดประดษฐขน มาเพอชวยในการด�ารงชวตในโลก อาจเปนวตถสงของตาง ๆ ทมนษย

สรางขนใชสอย ตลอดจนความร และเทคนควธการตาง ๆ ทชวยใหมนษยสามารถท�าเกษตรกรรม และ

อตสาหกรรม รวมทงกฎขอบงคบความประพฤตตาง ๆ ขนบธรรมเนยมประเพณ คานยม จรยธรรม ศาสนา

ความเชอ ศลปหตถกรรม เปนตน สงทมนษยคดประดษฐขนมาน จะเปนวฒนธรรมไดกตอเมอคนสวนใหญใน

กลมสงคมเดยวกนนนเหนชอบและรบไปใชรวมกน วฒนธรรมจงเปนแบบแผนชวต ความเปนอยของคนใน

สงคมหนง ซงคนในสงคมอนจะเหนวาดหรอไมกตาม แตถาคนในสงคมนน ยอมรบทจะเปนอยดวยชวตแบบ

นน นนกคอ วฒนธรรมของสงคมนน วฒนธรรมในความหมายทางวชาการ จงไมเกยวกบความเจรญงอกงาม

หรอสงทดงาม (เฌอมาลย ราชภณฑารกษ, 2545)

กลาวโดยสรป วฒนธรรม หมายถง ทกสงทกอยางทมนษยสรางขนนบตงแตภาษา ขนบธรรมเนยมประเพณ ศาสนา

กฎหมาย ศลปะ จรยธรรม ตลอดจนวทยาการและเทคโนโลยตาง ๆ อาจกลาวไดวา วฒนธรรม เปนเครองมอ

ทมนษยคดคนขนมา เพอชวยใหมนษยสามารถด�ารงอยตอไปได เพราะการจะมชวตอยใน โลกน มนษยจะตอง

รจกประโยชนจากธรรมชาต และจะตองรจกควบคมความประพฤตของมนษยดวยกน วฒนธรรม คอ ค�าตอบ

ทมนษยในสงคมคดขนมาเพอแกปญหาเหลาน

ลกษณะของวฒนธรรม

ลกษณะทส�าคญของวฒนธรรม มดงน

1. เกดจากการเรยนร

วฒนธรรม ไมใชสงทตดตวมนษยมาแตก�าเนด และไมใชสงทถายทอดทางพนธกรรมได เชน

การสรางทอยอาศยของมนษย ยอมแตกตางไปจากรงของผง เพราะผงสรางรงขนโดยสญชาตญาณทเปนเอง

บทท 1 ความรเบองตนเกยวกบวฒนธรรมและวฒนธรรมของเอเชยตะวนออกเฉยงใต

4

ตามธรรมชาต โดยไมตองมการเรยนรหรอสงสอน แตการสรางทอยอาศยของมนษยเปนสงทเกดจาก

การเรยนรของสมาชกในสงคมนน ดงนน วฒนธรรมเกดขนในหมมนษยจะตองมการเรยนรจากมนษยทเปน

สมาชกในสงคมเทานน

2. เปนมรดกของสงคม

วฒนธรรมเปนผลของการถายทอดและการเรยนรจากสมาชกรนหนงไปสสมาชกรนตอไป

การถายทอดวฒนธรรมไปสสมาชกนน จะตองใชระยะเวลายาวนาน เครองมอส�าคญในการถายทอดวฒนธรรม

กคอ การทมนษยมภาษาเปนสอกลาง ภาษาจงชวยใหมนษยไดแสดงความรสกและสามารถเขาใจผอนได

ชวยใหการถายทอดวฒนธรรมสบตอมาเปนมรดกทางสงคม

3. เปนแบบแผนในการด�าเนนชวต

บคคลทเกดในสงคมใด กจะเรยนรวฒนธรรมของสงคมนน วฒนธรรมของแตละสงคมมความ

แตกตางกน ซงไมอาจน�ามาเปรยบเทยบกนได เพราะวฒนธรรมแตละวฒนธรรมยอมมความเหมาะสมตาม

สภาพแวดลอมของแตละสงคม เชน วฒนธรรมไทยกมแบบแผนการด�าเนนชวตในลกษณะหนง ไมวาในดาน

การแตงกาย อาหารการกน ความเปนอย วฒนธรรมของชาวญปนกมแบบแผนการด�าเนนชวต ในอกลกษณะ

หนงทแตกตางไปจากวฒนธรรมไทย จงกลาวไดวา วถชวตของคนไทย คนญปนหรอชาตอน ๆ จะมวถชวต

ทเปนลกษณะของตนเอง

4. เปนสงทเปลยนแปลงได

จากการทมนษยคดคนสงใหม ๆ หรอปรบปรงของเดมใหเหมาะสมกบสถานการณทเปลยนแปลงไป

จงท�าใหวฒนธรรมมการเปลยนแปลงอยเสมอ เชน การประดษฐรถยนตท�าใหระยะเวลาในการตดตอ

รวดเรวขน การขนยายสนคาและการใหบรการรวดเรวขน อนมผลท�าใหเกดการสรางถนนหนทางมากมาย

และยงกอใหเกดผลตอสงคมในดานอน ๆ ตามมาอกมาก

5. มลกษณะเปนการแสดงถงรปแบบของความคด

ในการแสดงพฤตกรรมของมนษย วฒนธรรมมผลมาจากการชวยกนก�าหนดรปแบบของความคด

ในการแสดงพฤตกรรมของสมาชก โดยสมาชกรบรรวมกนและประพฤตปฏบตตามแนวความคดนน เชน คน

ไทยพบหนากน จะยกมอไหวเปนการทกทายซงกนและกน สวนชาวตะวนตกจะทกทายกนดวยการจบมอ

6. มใชเปนของผใดผหนงโดยเฉพาะ

วฒนธรรมเปนของสวนรวม ซงเกดจากการทมนษยอยรวมกนและสรางรปแบบในการด�าเนนชวต

ในสงคมรวมกน วฒนธรรมจงไมใชสงทสมาชกในสงคมคนใดคนหนงยอมรบและถอปฏบตเทานน (วราวธ

สวรรณฤทธ, 2546)

บทท 1 ความรเบองตนเกยวกบวฒนธรรมและวฒนธรรมของเอเชยตะวนออกเฉยงใต

5

องคประกอบของวฒนธรรม

วฒนธรรมมองคประกอบ ดงน

1. องควตถ (Instrumental and Symbolic Objects)

ไดแก ผลงานทมนษยสรางขนในรปวตถ หรอสญลกษณทใชในการสอสารและถายทอด เชน รถไถนา

อาคารบานเรอน เครองจกร เปนตน

2. องคการ (Association of Organization)

ไดแก ระบบความสมพนธของมนษย ทมการก�าหนดแบบแผนพฤตกรรมเปนมาตรฐาน ทกคนในสงคม

รบรรวมกน มวตถประสงคในการด�าเนนงานแนนอน เชน พรรคการเมอง รฐสภา เปนตน

3. องคพธการ (Usage)

ไดแก วฒนธรรมทแสดงออกในรปของพธกรรมตาง ๆ ขนบธรรมเนยมประเพณซงแสดงออกในรป

พธกรรม เชน พธการแตงงาน พธไหวคร พธอปสมบท โดยพธเหลานมการเปลยนแปลงไปบางตามสภาพของ

สงคม เปนตน

4. องคมต หรอความคด (Concepts)

ไดแก ระบบความเชอ แนวความคด ความร ความเขาใจเรองราวตาง ๆ อดมการณ ทศนคต เชน ความเชอ

ทางศาสนา ความคดทางการเมอง เปนตน

จากแนวคดดงกลาว เมอน�ามาสรปกนอาจจะแบงองคประกอบทส�าคญของวฒนธรรมได คอ ระบบ

เทคโนโลย ทประกอบดวย ความรทางเทคนค วธการผลต เครองมอเครองใชและทรพยากรธรรมชาต ระบบ

สงคม ประกอบดวยความร ความเชอ ทศนคต และอดมการณ ซงองคประกอบตาง ๆ ดงกลาว มไดแยกสวน

เปนอสระจากกน แตมการเชอมโยงประสานสอดคลองกนภายในระบบสงคมและการแสดงพฤตกรรมของ

บคคลในรปวถการด�าเนนชวต

ประเภทของวฒนธรรม

วฒนธรรมแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ

1. วฒนธรรมทางวตถ ไดแก สงประดษฐและเทคโนโลยตาง ๆ เชน อปกรณการเรยนการสอน

อปกรณการครว อปกรณการสอสาร โบราณวตถ ศลปะวตถ สถาปตยกรรม ศลปะดนตร เครองมอตาง ๆ

เปนตน

2. วฒนธรรมทไมใชวตถ ไดแก ภาษา อดมการณ คานยม ขนบธรรมเนยมประเพณทปฏบตสบตอ

กนมา และยอมรบวาเปนสงดงาม เหมาะสมสอดคลองกบศาสนา ความเชอ ความสนใจ ทศนคต ความร เชน

ความเชอเรองพระเจา เชอในหลกการปกครองระบอบประชาธปไตย เปนตน

บทท 1 ความรเบองตนเกยวกบวฒนธรรมและวฒนธรรมของเอเชยตะวนออกเฉยงใต

6

การแบงวฒนธรรมออกเปน 2 ประเภทนน นกสงคมวทยาบางทานเหนวา แนวความคดเกยวกบ

วฒนธรรมประเภททสอง หรอวฒนธรรมทไมใชทางดานวตถนนยงคลมเครอ เหนวานาจะแบงวฒนธรรมออก

เปน 3 ประเภท ดงน (ณรงค เสงประชา, 2528)

1. วฒนธรรมทางวตถ (Material - Having) ไดแก สงประดษฐทมนษยไดสรางขน เชน รถยนต

อาคารบานเรอน โตะ และเกาอ เปนตน

2. วฒนธรรมทางดานความคด (Ideas - Thinking) ตวอยางของวฒนธรรมทางดานน ไดแก

ความเจรญทางวทยาศาสตร ความเชอทางศาสนา วรรณคด และสภาษต เปนตน

3. วฒนธรรมทางบรรทดฐาน (Norms - Doing) ไดแก ระเบยบแบบแผนหรอประเพณทบคคล

ในสงคมยดถอและปฏบตรวมกน ซงประกอบดวย

3.1 วถประชา (Folkways) ไดแก การบวชของลกชายเมออายครบ 20 ป เพอทดแทน

บญคณบดามารดาถาใครไมปฏบตตามอาจไดรบการตฉนนนทา

3.2 จารต (Mores) ไดแก ระเบยบแบบแผนทบคคลในสงคมจะตองปฏบตตาม หากฝาฝน

ถอเปนการผดทางศลธรรม สงคมอาจรงเกยจและอาจถกตดจากสงคม ตวอยางเชน การเลยงดพอแม ตอบแทน

เมอทานแกเฒา และเราอยในภาวะทจะรบผดชอบได

3.3 กฎหมาย (Laws) ไดแก ระเบยบททกคนในสงคมตองปฏบตตาม หากฝาฝนจะถก

ลงโทษตามตวบทกฎหมายหรอระเบยบขอบงคบ

วฒนธรรม

วฒนธรรมทางวตถ

วตถสงของทมนษยสรางขน ความเจรญทางวทยาศาสตร วถชาวบาน

เครองมอเครองใชตาง ๆ คานยม

ความเชอทางศาสนา จารต ฯลฯ

ฯลฯ

กฎหมาย

วฒนธรรมทางดานความคด แบบแผนพฤตกรรม (Norms)

รปท 1.1 แผนผงของวฒนธรรม

บทท 1 ความรเบองตนเกยวกบวฒนธรรมและวฒนธรรมของเอเชยตะวนออกเฉยงใต

7

วธการของมนษยกบการสรางวฒนธรรม

กระบวนการหรอวธการสรางสรรควฒนธรรมของมนษย มทงวธจงใจและไมจงใจท�าขน แตการ

กระท�านน ๆ เ กดการสรางสรรควฒนธรรมขนมา เชน ในลกษณะเหตบงเอญตาง ๆ หรอการเปลยนแปลงใน

สงแวดลอมตามธรรมชาต ท�าใหเกดหรอเปลยนแปลงวฒนธรรมขน

วธและกระบวนการสรางสรรคแบบจงใจ ม 3 วธ คอ

1. การคนพบสงทมอยแลวมาใชใหเปนประโยชน เชน แหลงน�ามน แรธาตตาง ๆ ระบบการ

หมนเวยนของกระแสโลหต เปนตน การคนพบเปนปจจยส�าคญอนหนงทท�าใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคม

รวมไปถงการน�าเอาความรใหม ๆ มาใชในการพฒนาเทคโนโลย เพอชวยใหสงทคนพบมประสทธภาพมากขน

2. การประดษฐ ม 2 วธ คอ การประดษฐทางวฒนธรรม ไดแก เครองบน จรวด ดาวเทยม

เครองปรบอากาศ เปนตน การประดษฐทางสงคม ไดแก คณะรฐบาล องคการสนนบาต กลมสมาคม

เปนตน

3. การแพรกระจาย โดยมการเผยแพรภายในสงคมเดยวกน หรอในระหวางสงคมกได การเผยแพร

เปนกระบวนการแบบ 2 ทาง คอ “ให” และ “รบ” สวนใครจะใหหรอรบไดมากนอยเพยงไร ขนอยกบ

ความสามารถในการจงใจใหเหนคลอยตาม

การปรบปรงเปลยนแปลงทางวฒนธรรม ม 3 ลกษณะ ดงน

1. การเปลยนแปลงขนอยกบปจจยตาง ๆ เชน ความรนแรงของธรรมชาต ความร และคณภาพ

ของมนษยในสงคม ความรนแรงของการเปลยนแปลงในสงคมภายนอก หรอความถในการตดตอสมพนธกบ

โลกภายนอก เปนตน

2. การเปลยนแปลงวฒนธรรมทางวตถและวฒนธรรมทางจตใจ จากผลการส�ารวจพบวา

การเปลยนแปลงทางวตถมความเรวกวาการเปลยนแปลงสงทไมใชวตถ หรออาจกลาวไดวาความเจรญทาง

ดานวตถมมากกวาความเจรญทางดานจตใจ เพราะความเจรญทางดานวตถมองเหนไดงาย

3. การปรบปรงเปลยนแปลงทางดานวฒนธรรม เกดจากบทบาทของมนษยทก�าหนดทศทาง

ไวลวงหนา เชน “ความปรารถนา” ของมนษยทตองการใหเปนอยางใดอยางหนง ตวอยาง เชน ตองการ

ใหเทคโนโลยมความสามารถเจรญกาวหนา เพอมนษยจะไดมโอกาสเพมพนความสามารถตามธรรมชาต

ของตนใหมประสทธภาพมากขน เชน การปรบปรงเครองใชในบาน เครองใชในส�านกงาน เครองใชในการ

สอสารขนสง ใหทนสมยใชการไดด เปนตน

บทท 1 ความรเบองตนเกยวกบวฒนธรรมและวฒนธรรมของเอเชยตะวนออกเฉยงใต

8

ความแตกตางทางวฒนธรรมในสงคม

วฒนธรรมของแตละสงคมจะมความแตกตางกน เชน บานซงเปนทอยของคนไทย คนญปนหรอคนจน

จะมรปแบบของบานแตกตางกน คนเอเชยมอาหารหลกเปนขาว คนยโรปรบประทานขนมปง นม เนย

เนอสตว การแตงกายกจะมลกษณะแตกตางกนไปตามความนยม ตามประเพณของแตละสงคม การประพฤต

การปฏบตระหวางกนในโอกาสและสถานทตาง ๆ กแตกตางกนไป เชน คนไทยพบกนจะทกทายกนวา “สวสด”

หรอยกมอไหวกน แตคนอเมรกนจะใชค�าทกทายวา “สบายดหรอ” แลวกสมผสมอกน คนไทยเมอเขาโบสถ

วหาร ศาลาการเปรยญ หรอขนบนบานของตนเอง หรอของผอนจะถอดรองเทา แตคนฝรงไมถอดรองเทา

เปนตน แมแตในวฒนธรรมดานอน ๆ เชน ดานภาษา วรรณคด สถาปตยกรรม แบบของเครองปนดนเผา

แกะสลก ภาพเขยน การรองร�าท�าเพลง กฬา การพกผอน หยอนใจ หลกศลธรรม ความเชอ ขนบธรรมเนยม

ประเพณ นสยใจคอ ความสามารถ คานยมและกฎหมายกแตกตางกนไป

ส�านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (พ.ศ. 2522) แบงวฒนธรรมออกเปน 5 สาขา คอ

1. สาขามนษยศาสตร ไดแก วฒนธรรมทวาดวยขนบธรรมเนยมประเพณ คณธรรม ศลธรรม

จรยธรรม คานยม ศาสนา ปรชญา ประวตศาสตร โบราณคด มารยาทในสงคม การปกครอง กฎหมาย

เปนตน

2. สาขาศลปะ ไดแก วฒนธรรมในเรองภาษา วรรณคด ดนตร ฟอนร�า จตรกรรม ประตมากรรม

สถาปตยกรรม เปนตน

3. สาขาชางฝมอ ไดแก วฒนธรรมในเรองการเยบปกถกรอย การแกะสลก การทอผา การจกสาน

การท�าเครองเขน เครองเงน เครองถม การจดดอกไม การท�าตกตา การท�าเสอ การประดษฐ การท�า

เครองปนดนเผา เปนตน

4. สาขาคหกรรมศลป ไดแก วฒนธรรมในเรองอาหาร เสอผา การแตงกาย บาน ยา การดแลเดก

เครองครว การรจกประกอบอาชพชวยเศรษฐกจในครอบครว เปนตน

5. สาขากฬาและนนทนาการ ไดแก วฒนธรรมในเรองการละเลน มวยไทย ฟนดาบสองมอ

กระบกระบอง กฬาพนบาน

วฒนธรรม 5 สาขา

วฒนธรรมแปรเปลยนพฤตกรรมของคน เพราะมการแทรกซมดวยการอบรม สงสอน และการเลยน

แบบกน ปจจบนประเทศตาง ๆ ในโลกตดตอสอสารกนไดสะดวกขน เพราะความเจรญกาวหนาทางวชาการ

และเทคโนโลย ดงนน เมอคนตางชาต ตางศาสนา ตางภาษา ไดมโอกาสคบหาสมาคมกน จงมความจ�าเปนท

การแทรกซมของวฒนธรรม

บทท 1 ความรเบองตนเกยวกบวฒนธรรมและวฒนธรรมของเอเชยตะวนออกเฉยงใต

9

วฒนธรรมเปนแนวความคดทมความส�าคญมากในการศกษาเรองของสงคมมนษย ถาหากมนษย

ไมมวฒนธรรม มนษยคงไมสามารถเอาตวรอดและสบเผาพนธมาจนถงปจจบนได วฒนธรรมเปนวธการท

มนษยใชตอบสนองความตองการของชวต ทกสงทมนษยคดสรางขนมานอกเหนอจากทมอยตามธรรมชาต

จดวาเปนวฒนธรรมทงสน

มนษยเปนสตวประเภทเดยวเทานนทมวฒนธรรม การทจะเขาใจถงความส�าคญของวฒนธรรมทม

ตอการด�ารงชวตของมนษยนน จ�าเปนตองรถงธรรมชาตของมนษย และความแตกตางระหวางมนษยกบสตว

ธรรมชาตของมนษย หมายถง สงตาง ๆ ทมนษยทกแหงทกยคทกสมยมอยเหมอนกน อนไดแก

วสยสามารถทจะเรยนรได รวมทงความสามารถในการสอความหมาย โดยใชสญลกษณและความตองการ

จ�าเปน ซงแยกไดเปนความตองการจ�าเปนทางรางกาย จตใจ และสงคม

ความแตกตางระหวางมนษยกบสตวนนมอยมากมายหลายประการ แตความแตกตางประการหนงท

มความส�าคญมาก กคอ วธการทใชตอบสนองความตองการของชวต ส�าหรบสตวนน การตอบสนองความ

ตองการของสตวกระท�าเองโดยสญชาตญาณ สญชาตญาณ คอ ความสามารถในการกระท�าสงตาง ๆ ซงตดตว

มาแตก�าเนด ถายทอดมาโดยสายโลหต และเปนลกษณะเฉพาะของสตวชนดนน ๆ ชวยใหสตวประเภทนน

สามารถแกปญหาตาง ๆ เพอด�ารงชวตอยตอไปไดในโลก สญชาตญาณเปนพลงผลกดนใหสตวนนกระท�า

หรอมพฤตกรรมในรปใดรปหนงแนนอน เชน นกรจกท�ารง ผงรจกดดอาหารจากเกสรดอกไมตาง ๆ เปนตน

สวนมนษยนนมสญชาตญาณนอยมาก จนไมสามารถชวยในการด�ารงชวตสญชาตญาณของมนษยมกแตเรอง

จะตองเรยนรวฒนธรรมของกนและกน เปนเหตใหเกดการเปลยนแปลงวฒนธรรมกนโดยปรยาย วฒนธรรม

ของชาตตาง ๆ มการแทรกซมเกดขนทงทางตรงและทางออมดวยการอบรมสงสอน และการเอาอยางกน

นเอง คอ สาเหตหนงทท�าใหเกดการประพฤตปฏบตเพยนไปจากเดม การแทรกซมของวฒนธรรมนมทง

ผลดและผลเสย ทงนขนอยกบการปฏบตแตละอยางและการยอมรบของสงคม เชน เดมคนไทยรบประทาน

อาหารดวยมอ ปจจบนคนไทยสวนใหญใชชอนหรอชอนสอม ถอไดวาเปนผลจากการแทรกซมจากวฒนธรรม

ยโรป และเปนไปในทางดเพราะสะดวก ถกสขลกษณะของการรบประทาน การท�าความสะอาดกงายกวา

ประโยชนทเกดขนนมผลดทงสวนตวและสวนรวม นบเปนผลดทคนไทยยอมรบ แตกมการแทรกซมของ

วฒนธรรมบางอยางทเปลยนไปแลวเปนทนยมเฉพาะบางกลม คนบางกลมไมยอมรบการเปลยนแปลงนมก

จะอยในระดบทเปนคานยม เชน การนยมเพลงในจงหวะเรารอน การไมถอในเรองการรวมเพศทผดศลธรรม

ขนบธรรมเนยมประเพณไทย การแตงกายชนดนงนอยหมนอยในทสาธารณะ เปนตน แตพฤตกรรมทคน

บางคนแสดงออกและยอมรบเฉพาะกลมน คนในสงคมสวนใหญอาจไมยอมรบ แตผประพฤตปฏบตเมนเฉย

เพราะเขาไดตดสนใจเลอกปฏบตเชนนนแลว แมจะไมผดทคนจะตดสนใจดวยตวเอง แตการตดสนใจท�าให

สวนรวมเสยผลประโยชนถอวาไมควรปฏบต

ความส�าคญของวฒนธรรมทมตอชวตมนษย

บทท 1 ความรเบองตนเกยวกบวฒนธรรมและวฒนธรรมของเอเชยตะวนออกเฉยงใต

10

ความหว ความกลว การสบพนธ แตมนษยนนมสมองทพเศษกวาสตว จงท�าใหสามารถคดสรางวฒนธรรมขน

มาตอบสนองความตองการของชวตได

ความแตกตางในเรองสมองของมนษยกบสมองของสตวนน ยงเปนทถกเถยงกนอยในหมนกวชาการ

วา แตกตางกนทชนดของสมองหรอแตกตางกนในดานระดบความคด ฝายทเชอวาสมองมนษยกบสมองของ

สตวตางกนทชนดของสมอง ใหเหตผลวา “มนษยเทานนทสามารถสอความหมายโดยใชทงสญลกษณ (Symbol)

และเครองหมาย (Sign) สวนสตวใชไดแตเครองหมายเทานน”

สญลกษณ หมายถง สงทมนษยก�าหนดความหมายเอาเอง สญลกษณทส�าคญ ไดแก ภาษาทงภาษา

พดและภาษาเขยน สวนเครองหมาย หมายถง สงทสมผสไดดวยประสาททงหา เชน เสยงหวเราะ เสยงรองไห

ทองฟามดครม มเสยงฟารองเปนเครองหมาย แสดงวาฝนก�าลงจะตก เปนตน

พฤตกรรมของมนษย เปนพฤตกรรมทางสญลกษณแทบทงสน ทเปนเชนนเพราะพฤตกรรมตาง ๆ

มกจะมความหมายซอนอยในพฤตกรรมนน เชน การแตงกายดวยชดสด�าในสงคมไทย มความหมายไปใน

ทางไวทกข ภาษาเปนสญลกษณ ระบบความเชอ กรยามารยาทกเปนเรองของสญลกษณทงสน

สวนฝายทเชอวา สมองมนษยกบสมองสตวตางกนทระดบความคด ใหเหตผลวา สมองมนษยจะหนก

ราว 1/50 ของน�าหนกรางกาย สวนสมองของลงกอรลลามน�าหนกตงแต 1/150 ถง 1/200 ของน�าหนก

รางกาย นนกคอ น�าหนกสมองของลงมอตราสวนนอยกวามนษยสามถงสเทา โดยเฉพาะอยางยงสมองสวน

หนาของมนษยจะใหญกวาของลง เปนททราบกนวา ในสถานการณหลายอยาง การเปลยนแปลงดานปรมาณ

จะเปนสาเหตท�าใหเกดความแตกตางทางดานคณภาพ เชน น�าเปลยนเปนไอเมอไดรบความรอนมากขน

หรอพลงทเพมขนสามารถท�าใหเครองบนทะยานขนสอากาศได หรอแอลกอฮอลลชนดแขงกบชนดเหลวจะ

มคณภาพตางกน เพราะจ�านวนคารบอนกบไฮโดรเจนมสดสวนตางกน ในท�านองเดยวกนการทขนาดสมอง

ใหญกวากอาจจะมสวนใหสามารถท�าสงตาง ๆ ไดมากกวากน

ดงไดกลาวมาแลววา มนษยมสญชาตญาณนอยกวาสตวมาก จงไมอาจชวยในการด�ารงชวต

แตเพราะมนษยมสมองทพเศษกวาสตว จงท�าใหสามารถคดสรางวฒนธรรมเพอตอบสนองความตองการทจ�าเปน

ทง 3 ประการ อนไดแก

1. ความตองการทางรางกาย ไดแก ความตองการปจจยสประการ คอ อาหาร เครองนงหม

ทอยอาศย ยารกษาโรค สวนของวฒนธรรมทสนองความตองการทางรางกาย ไดแก วธการหาอาหาร วธการ

ประกอบอาหาร วธการปลกสรางบานเรอน วธการท�าเครองนงหม วธการบ�าบดโรคภยไขเจบรวมทงอปกรณ

ตาง ๆ ทจ�าเปนตองใชส�าหรบวธการนน ๆ

2. ความตองการทางจตใจ ไดแก ความตองการความรก ความอบอน ความมนคงทางจตใจ

ความรนเรงบนเทงใจ สวนของวฒนธรรมทสนองความตองการทางจตใจกคอ ศาสนา ความเชอ การละเลน

รนเรงตาง ๆ

3. ความตองการทางสงคม ไดแก ความตองการทจะอยรวมกบคนอนเปนกลม เปนสงคมสวนหนง

ของวฒนธรรมทสนองความตองการดานน กคอ กฎขอบงคบ ความประพฤตระหวางบคคล รวมทง

ขนบธรรมเนยมประเพณตาง ๆ ทจะท�าใหชวตกลมด�าเนนไปไดอยางราบรน