“Zeytinburnu Kültür Gezisi”ne HOŞ GELDİNİZikonostasis sütunu parçası, burada daha önce...

14:05 Surlar

14:10 TarihiMezarlıklar

14:20 AskeriHastane(BelediyeBaşkanlığıBinası)

14:30 Kazlıçeşme

14:40 ErikliBabaTekkesi

15:00 SurpPırgiçErmeniHastanesiveBedrosŞirinoğluMüzesi

15:20 BalıklıRumVakfıHastanesi

15:40 YedikuleGöğüsHastalıklarıHastanesi

16:00 SeyyidNizamCamiiveTekkesi

16:15 BalıklıKilisesiveAyazması

16:30 ZeytinburnuTıbbiBitkilerBahçesi

16:50 YenikapıMevlevihanesi

17:10 Panorama1453TarihMüzesi

17:40 TakkeciİbrahimAğaCamii

18:00 MerkezEfendiKülliyesi

Hareketyeri :MerkezefendiGelenekselTıpFestivalAlanıHareketSaati :14.00DönüşYeri :MerkezefendiGelenekselTıpFestivalAlanıDönüşSaati :18.00

GEZİ PROGRAMI

SayınMisafirlerimiz

ZeytinburnuBelediyesi“Zeytinburnu Kültür Gezisi”ne

HOŞGELDİNİZ

ZEYTİNBURNUKÜLTÜR GEZİSİ

4 5

Sevgili Hemşehrilerim,

Zeytinburnu, yerleşimin çokeskilere dayandığı, köklü

geçmişi bulunan bir ilçedir.Bizler bugüne kadar yaptığımızçalışmalarlayaşadığımızbugüzelilçeningeçmişinesahipçıkmayaçalıştık. Tüm projelerimizde buamaca hizmeti bir görev bildik.Bize bırakılan kültürel eserlerinbugünhalaayaktadurmalarıiçinkatkıdabulunduk.

BizansdönemineuzanangeçmişiileZeytinburnu,sonrakidönemlerde de önemli bir merkez olmuştur. Bizansordusuiçinbubölge,askerivediniaçıdançokönemliydi.FatihSultanMehmetiçinise,İstanbul’unfethindenhemenönce, ordusunun konaklayacağı ve son planları gözdengeçireceğistratejikbirmekandı.

Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethiyle birlikte,İstanbul'a iktisadi bir canlılık getiren bu bölge, kökleriOrta Asya’ya uzanan çok önemli bir sanayi kolunungelişmesine ev sahipliği yapmıştır. Buradan neşet edipgiderek büyüyen Türk dericiliği, Anadolu’da Ahi Evranile kurumlaşmıştır. Fetihten sonra ise Fatih SultanMehmet‘in, debbağları Kazlıçeşme’ye toplamasıyla,Zeytinburnu – Kazlıçeşme dünya dericilik sanayinin enönemlimerkezlerindenbirihalinegelmiştir.

BuyılkiMerkezefendiGelenekselTıpFestivalikapsamındadüzenlediğimiz “Zeytinburnu Kültür Gezisi” ile geçmişeyolculukyapacak, ilçemizde,belkidebilmediğiniz, dahaöncedikkatinizihiççekmemişgüzelliklerikeşfedeceksiniz.

Balıklı Ayazma ve Kilisesi, gezi programımızda yer alanönemlikültürelbirikimlerimizdenbiridir.

İlçemiz aynı zamanda tasavvufî açıdan da büyük birzenginliğe sahiptir. Gezimizde Seyid Nizam ve MerkezEfendi Tekkeleri ile Yenikapı Mevlevihanesi de sizleretanıtılacaktır.

Sağlık alanında son derece önemli merkezlerimiz olanBalıklı Rum Vakfı Hastanemiz, Ermeni Surp PırgiçHastanemizveYediKuleGöğüsHastalıklarıHastanemiz,gezimizindiğerönemliduraklarıarasındayeralmaktadır.

Butarihimekanlarımızınbirkısmı“KültürVadisiProjesi”kapsamındayenilenmiş,birkısmıiseyenilenmeyedevametmektedirler.

Unutmayınız;

Tarihimekanlarayapacağımızhergezi,kültürtarihimizdeyapacağımız kişisel arkeolojik bir kazıdır. İlçemizdeyaşayansizdeğerlidostlarımızın,bizimleaynıtopraklardayaşamışdeğerlibüyüklerimizinruhlarınaveonlarınbizlereemanet ettikleri kültürel miraslarımıza yapacağınız buziyaretlerin,keyifligeçmesinidiler,saygılarımısunarım.


6 7

SURLAR

İmparator II.Theodosius zamanındaM.S. 412-413’te inşaedilen İstanbul’un kara surları gerek uzunluğu, gerekseyapılışözellikleriaçısındanbugündünyadaenderörneğikalmışgörkemlibirsavunmasistemidir.

Üçsavunmahattındanoluşanveaşılmazolaraknitelenenbu sistem 1453 yılında Fatih’in dehası ile Osmanlıordusunungücüneboyuneğmişveİstanbul’unfetihtarihi,birçağınbaşlangıcıolmuştur.

1980’lerin başında UNESCO tarafından “Dünya MimariMirası” listesine alınan surların Osmanlı döneminde dedepremyadaçeşitlinedenlerleyıkılanyerlerinintitizlikleonarıldığınıgörmekteyiz.

• Mermer Kule’den Yedikule’ye

MarmaraSurları’nınkarasurlarıilebirleştiğikesimdeyeralan Mermer Kule, surların ilginç kulelerinden birisidir.Dalgalara karşı mahmuzlu olarak yapılmış olan bukule, adını duvar örgüsünün büyük bölümününmermerbloklardan oluşmasından alır. Çevresi bugün toprakladoldurularakparkhalinegetirilmişvekısmenonarılmıştır.

• Yedikule ve Altınkapı

Fransa için Bastille, İngiltere için Londra Kulesi ne iseOsmanlı tarihi açısından da Yedikule odur. İstanbul’unalınmasından sonra, 1457-58 kışında ana sur bedeniüzerinde eklemlerle Fatih tarafından yaptırılanYedikuleHisarı, bir eşkenar beşgeni andırır. Beşgenin tabanındaBizans döneminin ünlü Altınkapı’sı (Porta Aurea) yeralır.KlasikRomaüslubundaveüçkemerlibirzafer takışeklindeki bu kapı iki yanında mermer bloklarla kaplıikiz kulelerle korunmaktadır. Seferden dönen muzafferimparatorlarvekomutanlarşehrekemervecephesialtınyaldızlarlasüslenmişbukapıdangirerlermiş.

• Yedikule’den Belgrat Kapısı’na

YedikuleKapısı’nıniçtarafındakikemerinüzerindeBizansdönemineaitçiftbaşlıkartalkabartmasıbulunmaktadır.Yedikule Kapısı’ndan Belgrat Kapısı’na kadar 11 burçsıralanır.

Belgrat Kapısı (Pyle tou Ksylokerkou), bugünkü adınıKanuni’nin 1521 Belgrat Seferi’nden sonra yanındagetirdiği esnafı burada yerleştirmesinden almıştır.Onarımçalışmalarısırasındabüyükölçüdeyenidenayağakaldırılmıştır.Eskiİstanbulyaşantısındaayrıbiryeriolanbostanların yaşayan örnekleri bu kesimde gelenekselüretimlerinisürmektedir.

• Belgrat Kapısı’ndan Silivri Kapı’ya

Oldukçaiyidurumdaki13burçvesurbedenininbulunduğubu kesimde de III. Leon, V. Constantin ve Vll. JeonPaleologos’un onarımlarına ait kitabeler, ikinci askerikapı,8ve9.burçlararasındayeralır.

Kuzey burcunda Bryennius Leontari’nin kitabeleri yeralan Sivri Kapı'nın (Pyletes Pigis) 1998 yılındaki onarımçalışmaları sırasında Bizans dönemine ait ilginç bir ailemezarı(Hipoze)bulunmuştur.


8 9

• Silivri Kapısı’ndan Mevlevihane Kapısı’na

Bu bölge esaslı bir şekilde onarım görmüştür. 4. ile 5.burcunarasında,SigmaKapısıolarakadlandıran3.askerikapıyeralır.Busurkesimindede4taneBizanskitabesiyeralmaktadır.

Bugünkü adını 16. yüzyılda kapının yakınında kurulanMevlevi dervişlerine ait tekkeden almıştır. Mevlanakapıdabüyükölçüdeonarımgörmüştür.

MevlevihaneKapısıileTopkapıarasındayeralan15burçkısmen iyi durumdadır. 11. ile 13. burçların arasındakibölümMilletCaddesi’ninaçılmasısırasındayıkılmıştır.

Bizansdevrinde“PyletonHagionRomanou”adınıtaşıyanTopkapı, bugünkü adını Fatih Sultan Mehmet’in fetihsırasındaburayayerleştirdiğienbüyüktoptanalmıştır.

• Topkapı’dan Sulukule Kapısı’na

Bayrampaşa Deresi (eski ismiyle Lycus Deresi) vadisiniaşanbu surkesimi, kara surlarınınen zayıfbölümüdür.Buyüzdendefetihsırasındayoğuntopçuateşigörmüştür.Ulubatlı Hasan da zafer sancağını surların bu kesiminedikmiştir. Vatan Caddesi‘nin açılması sırasında birbölümütahripolmuştur.

Edirnekapı yakınlarındaki kısmen sağlam bölümündeSulukuleKapısı(Pempton)bulunmaktadır.

ANIT MEZARLAR

Zeytinburnu ilçesindemezarlıklarveoluşturduklarıyeşilalanlargenişbiralanayayılmıştır.Çeşitlidinlereaitme-zarlıklarmevcuttur.Bumezarlıklardadevrinözelliklerinigösteren çok sayıda sahipsiz yada kaybolmuş şahıslaraaitmezartaşlarıbulunmaktadır.

Zeytinburnu mezarlıkları İstanbul’un fethinden bu yanagömüyeaçıktır.EneskisiTopkapıMezarlığıolaraktarihegeçmiştir.II.Mehmetdönemineaitolduğukabuledilir.

Topkapı’da ise 8. cumhurbaşkanı Turgut Özal ile AdnanMenderes,HasanPolatkanveFatihRüştüZorlu’nunanıtmezarlarıbulunmaktadır.Kazlıçeşme’deiseYediŞehitlerMezarıvardır.

ASKERİ HASTANE (BELEDİYE BİNASI)

Açılış tarihi bilinmemekle beraber III. Selim dönemindehizmete girdiğisanılmaktadır.Kimi kaynaklarhastanenin II.Mahmut döne-mindeTophane-iAmire’ye bağlıolarakCebehaneHastanesi adıylafaaliyetini sür-dürdüğünü ilerisürer.

Cebehane Hastanesi hakkında ulaşılan en eski arşivbelgesi 1828 tarihini taşır. 1831 yılında Mühimmat-ıHarbiye(Askeriye)Hastanesiadınıalır.


10 11

Hastane binası eskiden Tophane Müşiri Halil Paşa’nıneviydi.PaşamüşirliğeyükselipTophane’ninbaşınageçinceevihastaneyedönüştürdü.1847’deHalilPaşatarafından,ihtiyacıkarşılayabilecekyenibirbinayaptırılmıştır.Adıda”Zeytinburnu Asker Hastanesi”ne çevrilmiştir. Zamanlaihtiyaçları karşılayamayanhastanebinası II.Abdülhamittarafından1893'deyıktırılıp,yerineyenisiyaptırılmıştır.

Balkanve1.DünyaSavaşısırasındadafaalolanhastane,mütarekeyıllarında(1920)İstanbulHükümetitarafındankapatılır ve Cumhuriyet döneminde çeşitli hizmetleriçin kullanılır. Hastane 1935 yılında yeniden faaliyetegeçer. Ordu Sağlık Başkanı Galip Göker Paşa’nın, barışdöneminde İstanbul’a üç askeri hastanenin yeterliolduğunu ileri sürmesi nedeniyle yurt yapılmak üzere1956yılındalağvedilir.

Hastanebinası restore edilmiş olup, bugünZeytinburnuBelediyeBaşkanlığıolarakhizmetvermektedir.

KAZLIÇEŞME

Kazlıçeşme,doğudaYedikuleHisarıveBizanssurlarındanbaşlayarak,batıdaZeytinburnuİstasyonuileZeytinburnuBelediyebinasıarasındakalan,kuzeyindeSirkeci–Halkalıdemiryolunun geçtiği, güneyde Sahilyolu ve MarmaraDenizi ile çevrili bulunan, Zeytinburnu ilçesine bağlı,takriben170.000metrekarealanasahipbirbölgedir.

Bizans surlarına bitişik olması ve hatta Bizanslılartarafındankullanılanbirbölgeolması,tarihselolarakuzunbirgeçmişesahipolduğunugösterir.İstanbul’unfethininardındanbubölgedekisurlarınköşelerdenoluşanyapısınaTürkmimari yapısına uygun üç adet büyük ve yuvarlakkarakterlerde kule ilave edilmiş ve toplam kule sayısıyediyeçıkarılmış,böyleliklesurlarYedikuleHisarıadıylatarihekaydedilmiştir.FatihSultanMehmet,bukulelerdenenbüyüğünüsavaşlardaelegeçenganimetlerivedevletin

hazinesinimuhafazaetmekamaçlıkullanmıştır.

Bununla birlikte, padişahfermanı ile, Anadolu’nunçeşitli bölgelerindeoldukça dağınık durumdabulunan debbağhanelerinsavaşta kullanılmaküzere temin ettiği gön,meşin, sahtiyat gibi deriürünlerinidahakolayvebirarada sağlayabilmek için,Kazlıçeşme’de 360 adetdabbağhaneinşaedilmesinekararverilmiştir.

Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde Kazlıçeşme ileilgili önemli bilgiler vardır. Evliya Çelebi’ye göre,Bizans devrinde veba hastalığı olan yerlerden gelenlerYedikule’de yedi gün kalmadan İstanbul’a girmemeleriiçin, buraya (Nazarta-Karantina) getirilirlerdi. Fetihtensonra Fatih SultanMehmet bütün debağları bu bölgeyeyerleştirmiştir. Burası deniz kenarına imar görmüş birkasabadır.Bircamii,7mescidi,3tekkesivardır.300adetdebbağdükkanı,50adettutkalcıatölyesidenizkenarındada70kişilikişyerivardır.

Bukasabanındışındahayatkaynağıbirçeşmeninkemerialtında,dörtköşebeyazbirmermerüzerine,birmermerustası tarafındanöylebir kaz resmi yapılmıştır ki, sözleanlatılması imkansızdır. Gören canlı sanır. Bu sebeple oçeşme“Kazlıçeşme“adıilemeşhurdur.


12 13

ERİKLİ BABA TEKKESİ

Kazlıçeşme Mahallesi’nde,Zakirbaşı Sokağı’ndamahalleye adını verençeşmenin arkasında yeralmaktadır.Bektaşiliğebağlıbu tekkenin kuruluşunailişkin veriler daha ziyademenkıbe veya rivayet

düzeyindedir. Tekke’nin avlusunda “Evrek Baba” yada“Erikli Baba” olarak adlandırılan bir velinin kabribulunmakta,sözkonusuşahsınfetihsavaşınakatıldığıvefetihten sonra bu mevkide tekkesini kurduğunakledilmektedir. Tekkenin bahçesinde bulunan Bizansdönemine ait mimari parçalar ve özellikle iki adetikonostasis sütunuparçası, buradadahaöncemanastır,kilisetüründenbirdinitesisinyeraldığınıdüşündürmekteve tekkenin fetihten hemen sonra kurulma ihtimalinigüçlendirmektedir.Hayatıvekişiliğihakkındapekbirşeybilinmeyen, mezarında yalnızca iki devşirme sütununungörüldüğübukişinin,fetihvekolonazisyonfaaliyetlerinekatılan, Ahi, Kalenderî veAbdalan zümrelerinden birinemensupgazidervişlerdenolduğu,dahasonrahatırasınavetekkesineBektaşilerinsahipçıktıklarıdüşünülebilir.

Vaka-i Hayriye’de kapatılan ve muhtemelen yıktırılantekke Mehmed Perişan (ö. 1866) tarafından tekrarfaaliyete geçirilmiş ve tekkelerin kapatılmasına (1952)kadar faaliyetini sürdürmüştür. Cumhuriyet dönemindekonutolarakkullanılanvebakımsızkalantekkebinalarınınbirkısmıortadankalkmış,geriyekalanikikatlıanabinasıise yarı yıkık durumda 1990’lara gelebilmiştir. "ErikliBaba Türbe ve Tekkesi’ni Koruma, Yaşatma ve KültürDayanışmaDerneği" tarafından aslına uygunbir şekildeyenideninşaettirilmişbulunanyapı,kültürfaaliyetlerineevsahipliğiyapmaktadır.

SURP PIRGİÇ ERMENİ HASTANESİ

Narlıkapı ve BeyoğluH a s t a n e l e r i ’ n i nErmeni cemaating e r e k s i n i m i n ikarşılayabilmektenuzak kalması sonucuHarutyun AmiraBezciyan’ınönerisiylehastanenin, Yedikule-Kazlıçeşmearasındabulunan ve Leblebicioğlu Bostanı olarak anılan sebzebahçesindeinşaedilmesinekararverilir.

II.Mahmut, ErmeniPatriği’nin ricası üzerinehastanenininşaatına izin verir. Surp Pırgıç Kilisesi de içinde olanhastane binasının tamamı, çok hızlı bir şekilde ahşapolarakinşaedilir.YapınınmimarlarıiseAmiraBalyanveHovannesAmiraServeryan’dır.

Mikael Amira Pişmişyan 1778'de hastaneninsorumluluğunudevralır,içdüzenlemelerveilavebölümleryapar. Veba salgınının yayılmaya başlaması sonucuana binaya yürüyerek 5 dakika uzaklıktaki İskenderÇelebi denen yerde Boğos Bey Dadyan’ın katkılarıylavebahâne inşa edilmeyebaşlanır. Bubölümahşaptır vemihrabıSurpHabgobaHayrabetadınaşifalıhastalariçinkutsanır.SurpPırgiçHastanesi’ninresmiaçılışı,31Mayıs1834’teHampartsumgünügerçekleşir.AçılışıPatrikDerStepanos Ağavni Sırpazan yapar. Narlıkapı ve BeyoğluHastaneleri’nde korunan hastalar ve yaşlılar bu binayataşınır.Hastaneilkaçıldığındatoplamhastasayısı350’yibulmaktadır.

Hastanenin ilk Nezaret-i Mütevellisi (Yönetim KuruluBaşkanı) Mikayel Amira Pişmişyan tarafından hastanebünyesinebirmumimalathanesikurulur.


14 15

Kudüsdedahilolmaküzerebütün Ermeni ApostolikKiliseleri’nin mumlarıburadangönderilir.Zamanlamumhane, hastaneninen büyük gelir kaynağınadönüşür.

Samatya’daki büyükyangından sonra (1845)Surp Pırgiç’in yoksul veyetimlerinin sayısı çoğalır.Surp Pırgiç, TürkiyeErmenileri’ne sadecehastane olmaktan öte pekçok hizmet sağlamış, aynızamanda ihtiyarhane,

asabiye, tımarhane, kız ve erkek yetimhanesi, okul,ruhâni eğitim gibi işlevler üstlenmiştir. Yetimhanedekiöğrencilere vakfın mumhanesinde, basımevinde bostanveahırlardateorikvepratikçeşitlieğitimlerverilmiştir.

TamamıahşapolanvezamanlayaşlananSurpPırgiçbinasısürekli tamirata ihtiyaç duymakta, bu açıdan hastaneyönetimlerine maddi külfet getirmektedir. MikayelHagopyan, toplumun ilgisini kuruma yönlendirmek vekamuoyu yaratmak için Arevelk Gazetesi’nin başyazarıPüzantKeçyanileortaklaşa"SurpPırgiçErmeniHastanesiTarihi"kitabınıyayımlar(1887).

SurpPırgiç’inmimariyöndendahasağlamvebüyükolanyeni binaları Mimar Bedros Nemtse önderliğinde inşaedilir. Binalar 1889-1891 yılları asarında tamamlanır.Bunlar Hintliyan (akliye) ve altıparmak (ihtiyarhane)binalarıdır. Bu binalar günümüzde banyo, mutfakgiyimhaneolarakhalenkullanılmaktadır.SurpPırgiç,28haziran 1894’te meydana gelen depremde zarar görür,yapılanyardımlarlahastaneonarılır.

1891’de iç hastalıkları, hariciye ve asabiye, 1896’dahemşerilik, 1904’tegenel cerrahi, 1905’tegöz ve kulak-burun-boğaz, 1906‘da eczane, 1913’te biyoloji, 1919’daderi hastalıkları klinikleri ve başhekimlikleri kuruldu.1894’tevakıfbünyesindeilkhukukokulukuruldu,hemenardından kira ve gelir komisyonu eklendi. Ardındanhastaneyeyardımkuruluşlarıoluşturulduvebunlaryurtdışında da uzantı buldu. İlk yurtdışı Surp Pırgiç yardımkuruluşu 1920’de Boston’da, daha sonra Los Angeles,Detroit,SanFrancisco,Oakland,Lolans,Cleveland,Ohio,Kahire,İskenderiye’dehayatbuldu.Yurtdışındanenbüyükyardımı toplayan New York, hastanenin kuruluşunun150. yıldönümünde yayımladığı bir kitap ile kurumuntarihçesiniözetledi.

Badrik Gülbenkyan’ın başkanlığı döneminde hastanebatı standartlarını yakaladı, günün gereksinimlerinikarşılayacakkonumageldi.SurpHagopKilisesiveakliyeyenilendi, yetimhane koşulları iyileştirildi, buraya gelirgetirecekdükkanlarilaveedildi.

Surp Pırgiç kompleksinin en önemli kısmı olan hastane,Mimar KevorkAslanyan'ın projesiyle 3 bölümden oluşanbiryapıolarak1906’dayenilendi.Buüçbölüm,HavannesveMikayelHagopyan,SerovpeveSarkisGülbenkyan,ApikveMateosUncuyanadlarıylaanılmaktavekendiözgünyapıstilleriiledahaeskidiğerikiyapıdanayırtedilmektedir.


16 17

BEDROS ŞİRİNOĞLU MÜZESİ

Bedros ŞirinoğluMüzesi, 1832 yılın-da Kazaz ArtvinAmira Bezciyan’ıngirişimci ruhuylakurulanSurpPırgiçErmeni HastanesiVakfı’nı tamamla-yan son halkadır.Bubüyükkomplek-sin içinde inanç,kültürvesosyalge-

lişmeleriçiçegeçiyor.İnsanlarıheryönüylecezbedenbukompleks içerisinde açılan müze, Bedros Şirinoğlu’nunmaddi ve manevi katkılarıyla oluşturulmuştur. ErmenitarihininyaşayanbirsembolüolarakTürkiye’deaçılanilkErmenimüzesiünvanınasahiptir.

Müzeyi gezdiğinizde Ermeni insanlarının beğeni vezevkleriniyansıtaneserlerlekarşılaşmakmümkündür.Elişi günlük kullanım eşyaları, inançlarını simgeleyen dinimateryaller, SurpPırgiçHastanesi’nin padişahlar ve üstrütbelidinadamları tarafındanverilenaçılış fermanları,salnameler, vakfiye defterleri, tıbbî malzemeler,hüccetler,çiniler,gözkamaştırantablolarvb.birçokesergöreceksiniz.

Bu eserleri incelediğinizde Osmanlı dönemindengünümüzekadarErmenitoplumungelişimşemasınıtakipedebilir,günlükyaşayışlarınagirebilir,farklıdönemlerdehangi statülere sahip olduklarını ve nasıl bir kültürleyoğurulduklarınıanlayabilirsiniz.

BedrosŞirinoğluMüzesi,5Aralık2004tarihindehizmetegirmiştir.

BALIKLI RUM VAKFI HASTANESİ

Balıklı Rum VakfıHastanesi’nintemelin-de Osmanlılar zama-nında Rum OrtadoksCemaati’ne sağlık hiz-metivermekamacıylakurulan birkaç hasta-neyatar.

1794yılında;Eğrikapı,BeyoğluveBüyükada’dakiüçhastane,1753’deYedikule/KüçükBalıklı’dakiRumCemaati’ninİstanbul’unfethindensonraaçtığıilkhastaneylebirleşti.III.Selim’infermanıylayasalbirstatükazanıp1794’tekurulanortakbirfonave1793yangınındakül olduktan sonra yeniden inşaedilenYedikule’dekihastaneyebağlananbusağlıkorganizasyonu,"Ulusal Hayırseverlik Kurumları" adını aldı. 1925 yılınakadar Rum Cemaati’nde “Valukli Hastanesi” diye anılanhastaneyebutarihtensonraresmenBalıklıRumHastanesiismiverildi.

OsmanlıDevleti’ninresmiyazışmalarındahastaneninadıgenellikle, “YedikuleHaricindeki Rum İspitalyası”, “RumMilletiHastanesi”,“RumCemaatiİspitalyası”,Balıklı’dakiRumİspitalyası”olarakgeçer.

Rum Cemaati'nin; Yedikule (Heptapyrgio) yakınlarındayaptığıbuhastane,AltınKapı/YaldızlıKapı(PorteDoree),YedikuleKapısı’ndanbirkaçadımötedeydi.

Hastane, 1837 yılındaki veba salgını sırasında vebalıhastalara baktığı için, ana yoldan daha uzak bir yeretaşınmasına karar verildi ve iki yıl sonra eski yerinden200metreuzaktayapılanyenibinadahizmetegirdi.Yeni


18 19

hastanenin binası taştangünümüze kadar ulaşanküçükkilisesiisemermerdenyapılmıştır.

Bugün hastanenin; dahiliye,hariciye, genel cerrahi,ruh ve sinir hastalıkları,kadın hastalıkları ve doğumkontrolü, üroloji, ortopedi,kulak-burun-boğaz, çocuksağlığı ve hastalıklarıservislerinde 450 yatağıvardır. Ayrıca 200 yataklı

huzurevindehastavesağlıklıyaşlılarabakılmaktadır.Dinve ırk ayrımı gözetilmeden hasta kabul edilmekte oluptoplam650yatağın 585’i parasız tedavi görebileceklereayrılmıştır.Araçvegereçlerisürekliyenilenenhastanedekiruh ve sinir hastalıkları servisi, Bakırköy Ruh ve SinirHastalıklarıHastanesi’ndensonraİstanbul’dakienbüyükservistir.

“ZeytinburnuKültürVadisiProjesi”ningüneybölgesindeyer alan Balıklı Rum Hastanesi’nin verdiği hizmetigenişletmek amacıyla gereksinim duyduğu ek hizmetbinası,”KültürVadisiProjesi”kapsamındainşaedilecektir.

“KültürVadisiProjesi”ninhastane,okul,sporsalonugibidonatılarıilezenginalanıolangüneybölgesindeyapılacakolan bu bina ile daha fazla kişinin sağlık hizmetindenyararlanması planlanıyor. Hastanenin ek bina projesihazırlanmışolupKorumaKurulu’ndanonayıalınmıştır.

Uygulamasına başlanacak olan projenin bu yıl içindehizmete girmesi ve daha fazla sayıda hastanın derdinedevaolmasısağlanacaktır.

YEDİKULE GÖĞÜS HASTALIKLARI HASTANESİ

Kazlıçeşme Ma-hallesi BelgratkapıCaddesi üzerindebulunan hastane-nin alt yapısı mi-mari kültürelmira-sımıza örnek teşkiletmektedir.

Balıklı Rum Vakfımülkiyetinde bulu-nanhastane1950yılındanitibarenyeniyolungeçmesiyleBalıklı Rum Hastanesi’nden ayrılmıştır. Sağlık ve SosyalYardım Bakanlığı tarafından kiralanan hastane YedikuleVerem Hastanesi olarak hizmet vermiş ve 1980 yılındahastanebünyesindeGöğüsCerrahiMerkezi’ninkurulma-sıylaadı,YedikuleGöğüsHastalıklarıHastanesiveGöğüsCerrahiMerkeziolmuştur.

Ancakteknolojikgelişmelerlebirlikteihtisashastanesininmevcutyapılarıyetersizkalmıştır.BuamaçlaZeytinburnuKültür Vadisi Projesi kapsamında tasarlanan ek binaprojesi, Koruma Kurulu tarafından onaylanmış veuygulamaprojesinebaşlanmıştır.

Şuan,BalıklıRumVakfı’naaittarihimimariözelliğiolantesislervehazineyeaitolanparselüzerindeekbinalarlatakriben 60 dönümlük bir alan içinde 14 ayrı servis vehizmetbinasındafaaliyettebulunmaktadır.

510standartyatakkapasitelihastanede,dahiliye,cerrahive çocuk göğüs hastalıkları dallarında yılda 6.000civarında yatarak, poliklinik düzeyinde ise 50.000’inüzerindehastatedaviedilmektedir.


20 21

SEYYİD NİZAM CAMİİ VE TEKKESİ

Kuzeyinde ve batı-sında imalat atöl-yeleri, güneyindekonut, doğusundamezarlık alanlarıolan Seyyid NizamCamii ve Tekkesi,Seyitnizam Caddesiüzerindebulunmak-tadır.

1525-1550yıllarıarasındaNakşibenditarikatışeyhlerinden,Seyyid Nizameddin Efendi tarafından kurulan SeyyidNizam Tekkesi’ne 1872 yılında türbe tevhidhane binasıiletekkeşeyhlerininkalabilmeleriiçinikikatlıahşapbinainşaedilmiştir.

1974yılındagirişduvarlarıyenilenmişolaneserinavlusuna1980yılındabirşadırvaneklenmişvesonyıllarda2katlıbetonarmebirekyapıdacamininkuzeyduvarıboyuncainşaedilmiştir.

Seyyid Nizam Camii ve Tekkesi’nin geçirdiği süreçlertamolarakbilinmemeklebirlikte19.yüzyılın ilkyarısınaait tekke listelerinde adı geçmediği için bu dönemdeherhangibirsebeptenortadankalktığıdüşünülmektedir.1872’deHarem-iHümayunBaşkatibesiRayetşanKalfa’nınkızıEbrunigarKalfatarafındanyenideninşaettirilmiştir.Cumhuriyetdönemindetekkelerinkapatılmasındansonracamiolarakkullanılmayabaşlanmıştır.

Ziyaretçisi bol olan Seyyid Nizam Camii vatandaşıntaleplerine cevap vermediği için arkasına yeni bir camiiyapılmaktadır. Çevre düzenlemeleri ile birlikte camitamamlandığında “Kültür Vadisi Projesi”nin önemliodaklarındanbirihalinedönüşecektir.

BALIKLI AYAZMASI VE KİLİSESİ

İstanbul’un en tanınmışayazmalarından biriolan Balıklı Ayazması,Zootokhos Peger, ”Hayatveren kaynak” ya da“Yaşambağışlayankaynak”anlamına gelir. Silivrikapıdışında, Merkezefendi veSilivrikapı mezarlıklarıarasında, Kozlu-Ayazmayolu üzerinde Balıklıdini kompleksinin içindebulunmaktadır.

AyazmaPanagiaKilisesi’ninyanındabulunur.Şehrindışındayeralanbubölge,kiliseveayazmayapıldıktansonraönemkazanmıştır.

1422’de kenti kuşatan II.Murat, karargahını bubölgedekurmuştur. 18. yüzyıldan sonrahavuzundaki balıklardandolayı Müslümanlar burayı “Balıklı Ayazma” olarakisimlendirmiş ve o günden günümüze dek gerçek adıunutularakbuadlaanılmıştır.

Kilisenin tarihi hemen bitişiğindeki Balıklı Ayazması ilebenzerlik gösterir. Kuruluş nedeni, Balıklı Ayazması ileaynıdır.

İmparator Leon (457-474) tarafından yaptırılanPanagiaKilisesi,I.Iustinianus(527-565)tarafındangenişletilmiştir.Kilisevekutsalsu,imparatorveeşiTheodoradönemindesağlıkmerkeziolarakkullanılmıştır.

Balıklı Ayazması ve Kilisesi (Panagia Pege) çeşitlidönemlerde tahrip edilmiş ve çeşitli onarımlar görerekgünümüzekadargelmiştir.


22 23

ZEYTİNBURNU TIBBİ BİTKİLER BAHÇESİ

2005yılındaMerkezefen-di Mahallesi’nde 14 dö-nümlük alanda kurulanZeytinburnuTıbbiBitkilerBahçesi, Türkiye’nin ilktıbbi bitki bahçesidir.Zeytinburnu Belediyesiile Merkezefendi Gele-neksel Tıp Derneği’ninyürüttükleri projede, ekili ve etiketli tıbbi bitki sayısı600’ü aşmıştır. Her gün ziyarete açık olan bahçede birsera, herbarium (kurutulmuş bitki koleksiyonu), tohumbankası,bitki laboratuarıvebitkikurutmabirimibulun-maktadır.

Zeytinburnu Tıbbı Bitkiler Bahçesi Projesi'nin hedefleri,tıbbi bitkileri araştırmak, üretmek, tanıtmak, etkinve güvenli kullanımlarını teşvik etmek, tıbbi bitkiçeşitliliğinin korunup geliştirilmesine katkıda bulunmak,eğitim programları için çalışma alanı ve materyalsağlamak, uzmanlaşma çalışmalarını desteklemektir.Türkiyevedünyadakibotanikbahçeleri,herbaryumlarvetohumbankalarıylabilgi vebitki alışverişi yaparak tıbbifloradan faydalanılması konusundaki çalışmalara zeminoluşturmaktır.

Zeytinburnu Tıbbi Bitkiler Bahçesi’nde yer alan SağlıkAraştırma Merkezi tıbbî gelişimlerinin etkisini ortayakoymak,doğalvekültürelsağlıkmirasımızıdeğerlendirmekve alternatif sağlık çözümleri sunmak üzere disiplinlerarası araştırmalara öncülük edecek, ihtisas kütüphanesiyayınları, kursları, atölye çalışmaları ile bir referans vedanışmamerkeziolmuştur.

Tıbbi Bitkiler Bahçesi, Merkezefendi Geleneksel TıpFestivali’ndedeetkinrolalmaktadır.

YENİKAPI MEVLEVİHANESİ

Mevlevihane Caddesiüzerinde bulunan veMevleviliğin İstanbul’dakimerkezisayılanyapı,tamteşekküllü bir külliyeniteliğitaşımaktadır.

Osmanlı dönemimimaritarzınıyansıtanYenikapı

Mevlevihanesi, 1598’de Yeniçeri Başhalifesi MalkoçMehmetEfendi tarafından inşaettirilmiştir. İnşaedildiğitarihten sonra 1754 ve 1774’de iki defa tamir edilmiş,1816’dasemâhaneyıkılıpyenidenyapılmıştır.

1837’deII.Mahmutdergâhınbütünyapılarınıyeniletmiştir.1845’de Abdülmecit tarafından tadilat yaptırılmış olaneser, 1821 yılından sonra bir musiki konservatuarınadönüşmüştür. 1850 yılında dönemin Maliye NâzırıAbdurrahman Nazif Paşa, kütüphane ve kendi türbesiniyaptırmıştır.1906'daçıkanyangınsonrasındahasargörenyapıSultanReşattarafındanyenilenmiştir.

1961 yılında çıkan yangın sonucunda semâhane veşerbethâne tamamen yanmış, 1995’de çıkan yangınise binayı önemli şekilde harap etmiş, mescit olarak,kullanılankubbelikısmıdametrukvaziyettekalmıştır.

Giriş kapısı Osmanlı döneminin tümmimari özelliklerinigösteren Yenikapı Mevlevihanesi’ne hünkâr kapısındangirdiğimizde sol tarafta tekke haziresi vardır. Genişavluyu saran derviş odaları bulunan Mevlevihane’ninrestorasyonuKültürVadisiProjesiiletamamlanmıştır.


24 25

TAKKECİ İBRAHİM AĞA

Takkeci İbrahimAğaCamiiolarakdabilinir. Zeytinburnuilçesinin Maltepemahallesi sınırlarıiçinde, eski Edirneyoluüzerindedir.

Cami, kitabesindeyazılı olduğu gibi İbrahim Çavuş tarafından 1591-1592tarihindeyapılmıştır.Camininyanındamektepvesebildebulunmaktadır.Cami,HalvetiTekkesiolarakkullanılmıştır.Üçkapılıgenişbiravlu içindeyeralancami, 1.15metrekalınlığındakesmetaşveikisıratuğlaileyapılmıştır.

TakkeciCamii’ninolduğuyerTopkapı’dakiilkyerleşmeninolduğu alandır. Ancak yeni yolların açılmasıyla yerleşimalanlarındanuzaklaşmışveşuandaTopkapıKentParkı’nınkuzeyinde kalmıştır. İstanbul Büyükşehir Belediyesitarafından2008yılındarestorasyonutamamlanmıştır.

PANOROMA 1453 TARİH MÜZESİ

İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılan ve 31Ocak2009’daaçılışıgerçekleştirilenPanorama1453TarihMüzesiçoksayıdamisafirefetihheyecanınıyaşatmaktadır.

Kuşatmanın geçtiği Topkapı-Edirnekapı surlarınınkarşısındabulunmasıyladaİstanbul’untariheaçılankapısıolanfetihmüzesi,KültürAŞtarafındanişletilmektedir.

Topkapı, İstanbul kuşatmasının en çetin geçtiği, aşılmazdenilen surların aşıldığı, kutlu askerlerin beklediklerigünün yaşandığı yer… İstanbul’un fethe açılan kapısı.Burada İstanbul’un fethine yeniden tanık olacak vekente giriliş anını neredeyse aynen yaşayacaksınız.Macar topçu ustası Urban’ın döktüğü toplara dokununKostantinopolis’in surlarına doğru onların patlamalarınaşahitolacaksınız.SultanII.Mehmed’inbinlerceaskerinintekbir seslerini veMehterMarşı’nı duyup,belki deeşlikedeceksiniz.

Burası14yılönceTopkapı’dakiTrakyaOtogarı’nınolduğubugün ise “Topkapı Kültür Parkı”nın bulunduğu yer.SolunuzabakıncaEdirnekapı’dakisurları,karşıyabakıncaTopkapısurlarınıyaniKostantinopolis’eilkTürkaskeriningirdiği kapıyı ve sağınıza dönünce de Silivrikapı'daki


26 27

surları görürsünüz.İşte Sultan II.Mehmet’in “Fatih”ünvanını alışınaşahit olacağınız veİstanbul’un fethiniyaşayacağınız yertamdaburası.

Panorama’nınkalbiolanresim,38metreçaplıbiryarımküre üzerine yapılmıştır. Yarım kürenin iç yüzeyinikaplayanresim,2.350m2olup,resimleziyaretçiplatformuarasındaki 650 m2’lik 3 boyutlu objeler platformuylabirlikte,toplam3.000m2’likdevbirbüyüklüğeulaşmaktaveziyaretçiyiheryöndenkuşatmaktadır.

Müzenin, panoramik resim ile ilgili çalışmalarına 2005yılında başlanmış, 2008 yılında tamamlanmıştır. Buçalışma8sanatçıtarafındanyapılmıştır.Resimde10.000figür çizimi vardır. Surlardaki yıkılmış bölgeler ve bubölgelerin büyüklükleri, İstanbul’un ilk belediye başkanıolanHızırBey’esurların tamiri ile ilgiliolaraksunulmuşbirraporadayanmaktadır.

Çerçevesivesınırıolanbirresim,nekadarderinlikveüçboyut duygusu uyandırırsa uyandırsın çerçevesini ya dasınırınıgörebiliyorsanız,onunsizdennekadaruzaktaasılıolduğunuanlarsınız.“Panorama1453TarihMüzesi”ndekiçalışmada resmin bittiği yer diye bir şey olmadığı için,resme bakan kişi optik alışkanlıklarıyla eserin gerçekboyutlarını kavrayamayacaktır. Platforma çıkıldığı anda10saniyekadarsürecekbirşokyaşanmaktadır.Budurum,resmingerçekliğini veboyutlarını kavramayı sağlayacakreferanslar, başlangıç ve bitiş gibi dayanak noktalarıbulamamanın şaşkınlığıdır. Burası insana, kapalı birmekanagirildiğihalde,bir şekilde tekrarüçboyutludışmekanaçıkılmışduygusunuyaşatmaktadır.

MERKEZEFENDİ KÜLLİYESİ

Osmanlı dönemindeZeytinburnu İlçesi’ndeyaşamışünlühekimler-denMerkezEfendiiçinyaptırılan Merkezefen-di Camii, Kanuni’ninkız kardeşi Şah Sultantarafından 1552-1572yıllarıarasındayaptırılmıştır.

Osmanlıdönemindekiadı “MevlevihaneYenikapısı”olanMevlanaKapı’nındışında,kendiadını taşıyanmahalledevecaddeüzerindeyeralmaktadır.

Şah Sultan tarafından mimari programı yeniden elealınarak binaları genişletilmiş olan tekke, Mimar Sinantarafından cami tevhidhane şeklinde yenilenerek bir dehamaminşaedilmiştir.

1813’detamiratgörenMerkezEfendiTürbesi,II.Mahmuttarafındanbüyükbiryenilemeyetabitutulmuştur.

Geniş sayılabilecek bir meydana açılan giriş kapısınınsağında Merkezefendi Çeşmesi bulunmaktadır. Ahşapharem dairesi de 19.yüzyılın ikinci yarısı içinde yenideninşaedilmiştir.Avluyagirişkapısıvecamiyapısıilkhaliylekorunmaktadır.(II.MahmutDönemi)

Merkez Efendi ve yakınlarının mezarlarının bulunduğuMerkezefendi Türbesi’nde Merkez Efendi’nin gömülüolduğu kısmın duvarları 19. yüzyılda Avrupa’dan ithaledilençinilerlekaplıdır.Kareplanlı yapı, ilk inşahaliylegünümüze gelememiş ve muhtemelen duvar hizalarıkorunarakII.Mahmuddönemindeyenideninşaedilmiştir.

Mezarların bitişiğinde, tarikatın inanış ve geleneklerinegöre yapılmış bir çilehanesi, cami avlusunda ise su


28 29

kuyularıvardır.CamidışındakimeydanınkenarındaAhşapKonak (Harem Binası) ve cami önündemeydana bakantarihiAbdülbakiPaşaKütüphanesibulunmaktadır.

• Mutfak Taamhane, Devir Hücreleri, Şeyh Dairesi ve Hünkar Köşkü Mevlevihanesi

Hünkarköşküdışında,bütündiğerbölümlerbirbirlerinebitişik olarak, şadırvan avlusunun kuzey ve doğusınırları boyunca uzanan, ”L” biçiminde bir kitle içindetoplanmışlardır. Günümüze ulaşmayan bu kanadın tekkanatlıahşapbirimlerdenmeydanageldiği,bazılarıbasıkkemerli,bazılarıdikdörtgenbiçimdekapıvepencereleresahipbulunduğubilinmektedir.

• Hamam

Ufak boyutlardatutulmuş bir ha-mamdır.Kubbelerleörtülü halvetli birsıcaklığa sahiptir.Merkez Efendi’ninbu hamamda, tek-nesini kurarken

keşfettiği şifalı suyla ”hummalıları” tedavi ettiği rivayetedilir.

• Abdülbaki Paşa Kütüphanesi

KlasikOsmanlı üslubunu yansıtan kale planlı ve kubbeliyapının duvarları kesme küfeki taşıyla örülmüş, kuzeyduvarlarının eksenindeki basık kemerli kapısıyla altsırayıoluşturandikdörtgenpencerelermermersövelerleçerçevelenmiştir.

• Merkezefendi Konağı

Merkezefendi Camii’ne girilen meydanın kenarında yeralanahşapyapınınMerkezEfendiTekkesi’neaitbirharembinasıolduğudüşünülüyor.İstanbullularınkonakyavrusudediğitürdebiryapıolanharemdairesi,kâgirbirbodrumaoturanahşapikiesaskatlabirçatıkatındanoluşur.

Orta sofalı plan tipi uygulanmış, dikdörtgen biçimlipencereleri ise kafeslerle donatılarak mükemmel birmimari tasarımı yakalamıştır. Bu konak, MerkezefendiMeydanı’naayrıbirboyutkatmaktadır.

İnşa edildiği dönemin mimari özelliklerini taşıyankonak,Merkezefendi Külliyesi’nin bir parçasıdır. Harabehalindeuzunsürekalmışveyıkılacakhalegelmişyapınınrestorasyonu Kültür Vadisi Projesi kapsamında 2008’debitirilmiştir.


30 31

Zeytinburnu Gezi Alanı Rehberi GEZİ NOTLARI


32 33

GEZİ NOTLARI GEZİ NOTLARI


34 35

GEZİ NOTLARI GEZİ NOTLARI


36

“Zeytinburnu Kültür Gezisi”ne HOŞ GELDİNİZikonostasis sütunu parçası, burada daha önce...

Documents

Transcript of “Zeytinburnu Kültür Gezisi”ne HOŞ GELDİNİZikonostasis sütunu parçası, burada daha önce...