ผักสมุนไพร - doae.go.th · ผักสมุนไพร...

ผักสมุนไพร

สมุนไพรไทยน้ีมีคามากพระเจาอยูหัวทรงฝากใหรักษาแตปูยาตายายใชกันมา

ควรลูกหลานรูรักษาใชสืบไปเปนเอกลักษณของชาติควรศึกษวิจัยยาประยุกตใชใหเหมาะสมัยรูประโยชนรูโทษสมุนไพรเพ่ือคนไทยอยูรอดตลอดกาล

พระราชนิพนธสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยา

รวบรวมโดย บุษราคัม อุดมศักดิ์

า

มบรม
ราชกุมารี


๐ กลบัไปหนากอนน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

2

ค ําน ําสมุนไพรเปนตํ ารับยาพ้ืนบานท่ีคนไทยรูจักและใชกันมานานต้ังแตสมัย

ปูยาตายาย ซึ่งการรักษาทางการแพทยแผนใหมยังไมพัฒนา คนไทยโดยเฉพาะในชนบทไดรูจักนํ าเอาของท่ีมีอยูใกลตัวมาใชรักษาโรคภัยไขเจ็บ โดยเริ่มจากประสบการณการลองผิดลองถูกและไดมีการบอกเลาตอๆกัน และไดมีการรวบรวมเปนตํ าราเกิดข้ึน จนกระทั่งถึงยุคการแพทยกาวหนาสมุนไพรดูจะหางหายไปจากชีวิตประจํ าวันของคนไทย การรักษาโดยยาท่ีเปนสารสังเคราะหตางๆ ไดเขามามีบทบาทแทน จะหลงเหลืออยูบางก็เฉพาะชนบทที่หางไกลเทานั้น แตในปจจุบันคนทั่วไปรวมถึงวงการแพทย เร่ิมตระหนักถึงพิษภัยการรักษาดวยยาที่เปนสารสังเคราะหทางเคมีวามีการตกคางและ ผลขางเคียงในอันที่จะกอใหเกิดโรคอ่ืนตามมาสมุนไพรจึงกลับมาไดรับความสนใจ อีกคร้ัง เชนเม่ือไมนานน้ีทางองคการเภสัชก็ไดผลิตขม้ินชันเปนยาแคปซูลเพื่อรักษาโรคระบบกระเพาะอาหารขึ้นจ ําหนายแลว

ในการรวบรวมผักที่เปนสมุนไพรข้ึนมาน้ีก็เพื่อใหเห็นประโยชนของผัก ตางๆ นอกจากคุณคาทางอาหารท่ีมีประโยชนแลว ผักหลายชนิดก็ยังมีสรรพคุณทางยาอีกดวย ถึงแมวาบางครั้งอาจจะไมชวยรักษาใหหายโดยเฉียบพลัน แตอยางนอยก็ชวยบรรเทาอาการลงได และเปนส่ิงซ่ึงมีใกลตัวอยูแลว เน่ืองจากเปนอาหารในชีวิตประจํ าวัน อยางนอยก็เพ่ือบํ ารุงสุขภาพ อีกท้ังไมกอใหเกิดอันตรายใดๆ ถารูจักเลือกใชใหเปนประโยชน

❦❦❦ ❦ กระเจ๊ียบ❦❦❦ ❦ กระชาย❦❦❦ ❦ กระเทียม❦❦❦ ❦ กระเพรา❦❦❦ ❦ ขมิ้นชัน❦❦❦ ❦ ขาวโพด❦❦❦ ❦ ขิง❦❦❦ ❦ แครอท❦❦❦ ❦ คื่นไฉ❦❦❦ ❦ ตะไคร

❦❦❦ ❦ ตํ าลึง❦❦❦ ❦ แตงกวา❦❦❦ ❦ ถ่ัวฝกยาว❦❦❦ ❦ บัวบก❦❦❦ ❦ ผักชี❦❦❦ ❦ ผักบุง❦❦❦ ❦ พริกขี้หนู❦❦❦ ❦ ฟก❦❦❦ ❦ ฟกทอง❦❦❦ ❦ มะกรูด

❦❦❦ ❦ มะเขือเทศ❦❦❦ ❦ มะเขือพวง❦❦❦ ❦ มะนาว❦❦❦ ❦ มะระ❦❦❦ ❦ มะละกอ❦❦❦ ❦ แมงลัก❦❦❦ ❦ สะระแหน❦❦❦ ❦ ผักสมุนไพรอื่นๆ


๐ กลบัไปหนากอนน้ี ๐

3

ผักเปนพืชท่ีมีคุณคาที่มีประโยชน หลายชนิดมีวิตามินทสีเขียว บางชนิดมีโปรตีนสูงถึง 30%มีโปรตีนสูงถึง 26.8% ของน้ํ าหนักแซี 440 มิลลิกรัม แคลเซียม 1,76แลวยังมีสารประกอบอื่นที่มีสรรพคุณสมบัติคลายอินซูลินซ่ึงชวยลดน้ํ าตาลเชน มะนาว ซ่ึงอุดมไปดวยวิตามินซีก

จากสารอาหารตาหลายชนิดโดยท่ีเม่ือรางกายไดรับสาชวยเสริมสรางใหรางกายแข็งแรง หการรักษาโรคน้ันก็อาจจะไดจากที่เรปรุงแตงรวมกับอาหารอ่ืน เชน น้ํ าผสวนที่เกิดโรค เปนตน

กระเจ๊ียบ

สวนที่ใชประโยชนทางอาหาร

สรรพคุณทางยาวิธีใช

บทนํ า
ทางอาหารมากมาย ผักเกือบทุกชนิดมีสารอาหารีมี่ประโยชนสูงเชน ผักบุง ตํ าลึง หรือ ผักที่มีใบ เชนผักตระกูลถ่ัว หรือในผักพ้ืนบาน เชน มะรุม หง วิตามินเอ 45,200 หนวยสากล (IU) วิตามิน0 มิลลิกรัม บางชนิดนอกจากมีสารอาหารตางๆ ทางยา เชน มะระมีสาร โพลีเปปไทด-พี ซ่ึงมีคุณในคนท่ีเปนโรคเบาหวานได หรือในผักที่รสเปรี้ยว ช็วยบรรเทาอาการจาก ไขหวัดไดเชนกันงๆในผักน่ันเองที่มีคุณสมบัติในการรักษาโรคไดรอาหารท่ีมีประโยชน เชน วิตามินเขาไปก็เปนการรือบางชนิดมีสรรพคุณรักษาโรคไดโดยตรง ซ่ึงในาได รับประทานเปนอาหารในชีวิตประจํ าวันหรือึ้ง เกลือ น้ํ ามะนาว หรือ สกัดเอาน้ํ าค้ันมาถูทาตรง
ชื่อวิทยาศาสตร
Abelmoschus esculentus (L.)ลักษณะเปนพืชลมลุก ใบมีขน ดอกมี กลีบสีเหลืองโคนกลีบดานในสีมวงแดง ปลายผลแหลม Ladies’ fingers กระเจ๊ียบ
หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

แกจัดผลจะแตก มีเมล็ดจํ านวนมาก

ผลผลสดรับประทานเปนผักสดหรือตมจิ้มน้ํ าพริกแกผลในกระเพาะ1 . ผลแหงน้ํ ามาปนผสมกับน้ํ ารับประทานแกแผลในกระเพาะ

2 . รับประทานผลสดซึ่งมีสารเมือกจะไปชวยเคลือบกระเพาะ


๐ ก

4

กระชาย

สวนที่ใชประโยชนทางอสรรพคุณทางยวิธีใช

กระเทียม

สวนที่ใชประโยชนทางอสรรพคุณทางย

วิธีใช


ลบัไ

าหารา

Kaempferia pandurata Roxb.ลักษณะเปนไมลมลุก ลงหัว ใบยาวคลายใบขา ดอกสีมวงแดงลํ าตนอยูใตดิน เรียกวา เหงา มีสีเหลือง

เหงา (หัว)เปนเคร่ืองปรุง เชนเคร่ืองแกงแกปากเปอย ปากเปนแผลข้ีกลาก บ ํารุงกํ าลัง1. นํ าเหงาฝนกับน้ํ าฝนใหขนๆ ทาแผลในปาก หรือบริเวณท่ีเปนกลาก

2. เหงาสด นํ ามาปงใหสุกตํ าละเอียดใสน้ํ าปูนใสคร่ึงแกวรับประทานแกปวดทืองเหงา สดตมกบัน้ํ ารวมกับหญาขัดมอญ ด่ืมบํ ารุงกํ าลัง

าหารา


ปหนากอนน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

Allium sativum Linn.ลักษณะใบสีเขียว แข็งยาว หัวอยูใตดินมีกลีบเกาะกันมีเย่ือบางๆหุม หัวเปนช้ันๆ ดอกเปนชอสีขาว

หัว ใบ ตนใบ หัวตนประกอบเปนอาหารหรือเปนผักสดขับลม ขับเสมหะ ขับเหง่ือ ขับปสสาวะ ลดไข ขับพยาธิเสนดาย คออักเสบ แกหืด อัมพาต จุกแนน ปวดสะโพก ทาแก โรคเกล้ือนโรคผิวหนัง1 . หัวกระเทียม 2 ชอนโตะทุบใหแตก แช

ผักสมุนไพร 5

แอลกอฮอล 80% 10 ชอนโตะ ทิ้งไว 7 วัน รับประทานคร่ึงชอนโตะ ทุก 3 ชั่วโมง แกไขตัวรอนจัด

2. กระเทียมแหง 1-2 หัว โขลกกับนมสดหรือกะทิสด 10 ชอนโตะ กรองเอาน้ํ ามาด่ืมชาๆ อาทิตยละ 3-4 คร้ัง ชวยขับพยาธิเสนดาย

3. หวักระเทียม 1-2 หัวโขลกกับนํ้ าสม 1 ชอนโตะ กวาดในคอเปนยาสมานแกเจ็บคอ

4. โขลกกระเทียมละเอียด ขยี้ผมหลังสระผม5. รับประทานหัวกระเทียมบอยๆ ชวยรักษาโรคปอดบวม แกฟกชํ้ า ปวดมวนทอง

6. หัวกระเทียมสด ทารักษาโรคเกล้ือนบางชนิดใหหายได

กระเพรา



สวนที่ใชประโยชนทางอาหารสรรพคุณทางยาวิธีใช

Ocimum sanctum L.ลักษณะเปนพุมเต้ีย ใบสีแดงคลายสะระแหน ตนสีแดง ดอก เป นช อคลายโหระพาถาเขียว ใบเขียว เรียก กระเพราขาว

ใบใบใชปรุงอาหาร เชนผัดกับเน้ือ หมู ไกแกปวดทอง ทองข้ึน จุกเสียด1. กระเพราสด 3 ใบ ผสมเกลือเล็กนอยใหละเอียดละลายดวยน้ํ าสุกหรือน้ํ าผึ้งรับประทานแกปวดทอง ทองอืด

2 . ใบนํ ามาแกงเลียงรับประทานหลังคลอดชวย ขับลม บ ํารุงธาตุ หืด ไอ แกฝพุพอง


๐ ก

6

ขมิ้นชัน

สวนที่ใชประโยชนทางอ

สรรพคุณทางย

วิธีใช

ขาวโพด

ชื่อวิทยาศาสตรCurcuma lonnga linn.

าหาร

า

ลักษณะเปนพืชลมลุก มีเหงาอยูใตดินสีเหลืองฤดูแลงใบจะแหงตาย แตจะแตกใหมเมื่อฝนตกชุก

เหงาเหงาใชแตงสีอาหาร เชน ขาวหมกไก แกงเหลือง แกงกะหรี่แกทองอืดเฟอ ลดการจุกเสียด แนนทอง ทองผูก ปวดศรีษะ แกโรคผิวหนัง ผ่ืนคัน1. ขม้ินชันแกจัดนํ ามารับประทานเปนผักสดชวยขับลม แกทองอืดเฟอ จุกเสียดแนนทอง

2. เหงาขมิ้นชันตากแหง ปนเปนผง ทาแกโรคผิวหนัง

3 . ปจจุบันองคการเภสัชผลิตเปนแคปซูล รับประทานคร้ังละ 2 แคปซูล วันละ 4 คร้ังหลังอาหารและกอนนอน บรรเทาอาการทองอืด ทองเฟอ จุกเสียด


ลบัไปหนากอนน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

Zea may L.ลักษณะเปนพืชไรลมลุก ลํ าตนต้ังตรง เปนขอๆ ใบยาวเรียว มีขน ผลออกระหวางกานใบ ผลมีเปลือกสีเขียวหุมเปนชั้นๆ สวนปลายมีเสนไหมสีแดงอมมวง เมล็ดเรียงเปนแถวสีขาว สีเหลือง



7



ผลที่เรียกฝก ไหมผลหรือฝกออนรับประทานเปนผัก ฝกแกตมรับประทานหรือปรุงเปนขนมบรรเทาโรคไตอักเสบ กระเพาะปสสาวะ อักเสบความดันโลหิตสูง ลดคลอเลสเตอรอล1. รับประทานเปนประจํ าแกโรคความดันโลหิตสูง และชวยลดคลอเรสเตอรอล

2. ไหมขาวโพดแหง 1 หยิบมือชงกับน้ํ าเดือด ด่ืมแทนน้ํ าชาชวยบรรเทาโรคไต

3. ซังนํ ามาตมกับน้ํ าใสเกลือเล็กนอย ใหเด็กด่ืม แกปสสาวะ รดท่ีนอน

ขิง

สวนที่ใชประโยชนทางอาหารสรรพคุณทางยา

วิธีใช

ชื่อวิทยาศาสตรZingiber officinale roscoeลักษณะเปนพืชอายุหลายป มีลํ าตนใตดินเรียกวาเหงา มีกล่ินหอมฉุน ใบออกสลับกัน ดอกออกเปนชอจากลํ าตนใตดิน มีสีเหลือง

เหงา ใบเหงาสดใชปรุงอาหาร หรือรับประทานสดแกอาเจียน ไขหวัดใหญ ไอ จุกแนนหนาอก ปวดขอ ทองอืด1. เหงาสดค้ันเอาน้ํ า 1-2 ชอนโตะ ผสมน้ํ าผึ้งกินหรือเหงาสดตมด่ืมแทนน้ํ าชา แกไขหวัด

2. เหงาสดตมกับน้ํ าสมสายชู รินเอาแตน้ํ าด่ืม แกอาเจียน

3. เหงาสดตํ าละเอียด เค่ียวใหขนทาทองอุนๆ แกทองอืด


๐ กล

8

แครอท

สวนที่ใชประโยชนทางอา


คื่นไฉ

สวนที่ใชประโยชนทางอา


หาร

ชื่อวิทยาศาสตรDaucus carota Linn.ลักษณะเปนพืชลมลุก อาย ุ1-2 ป มีรากใตดินท่ีเรียกวาหัว มีสีสมลักษณะยาวเรียว ใบเปนฝอย

ราก (หัว) เมล็ดปรุงเปนแกงจืด หรือเปนผักสด เชน สลัดหรือ แตงหนาอาหารบ ํารุงสายตา บ ํารุงผิว ยอยอาหาร1. รับประทานเปนประจํ า ชวยบํ ารุงสายตา แกโรคตาฟาง ขับปสสาวะ ยอยอาหาร

2 . น้ํ าค้ันจากหัวแครอทผสมกับน้ํ ามะนาวทาผิวหนาชวยลบรอยเหี่ยวยน


บัไปหนากอนน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

หาร

Apium graveolens Linn.ลักษณะเปนพืชลมลุกอายุ 2 ป ใบยอย เปนรูปล่ิมขอบใบหยักแบบซี่ฟน ดอกสีขาว ชอดอกเปนแบบซ่ีรมซอน ผลมีขนาดเล็กเปนเสน สีน้ํ าตาล ท้ังตนมีกล่ินหอม

ลํ าตน ใบ และเมล็ดแกท้ังตนและใบรับประทานเปนผักสด เชน เปนผักโรยหนาอาหารพวกย ําตางๆ หรือ ใสแกงจืดขับปสสาวะ ขับลม ไขขออักเสบ1. รับประทานบอยๆ ชวยเจริญอาหาร ชวยขับปสสาวะ



9

2. น้ํ าค้ันจากลํ าตน รับประทานแกอาการบวมน้ํ า ปวดขอจากอาการไขขออักเสบ

ตระไคร


วิธีใช

ชื่อวิทยาศาสตรCymbopogon citratus (DC.)ลักษณะเปนพืชลมลุกข้ึนอยู เปนกอ ใบยาวแคบและคาย มีหัวอยูที่ผิวดิน เรียกวา หนอ มีกล่ินหอมแรง

ท้ังตนลํ าตนนํ ามาปรุงเปนเคร่ืองแกง พลา ตมยํ าขับลม ขับเหง่ือ แกปวดเม่ือย แนนทอง ลดไข แกประจ ําเดือนไมปกติ1. รับประทานสด หรือนํ ามาตนกับน้ํ า สูดดมชวยขับลม ขับเหง่ือ ลดไข แนนทอง

2. ค้ันน้ํ าทาแกปวดเมื่อย3. โคนตน (ที่เรียกหัว) ผสมกับพลิกไทยดํ ารับประทานแก ประจ ําเดือนไมปกติ

ตํ าลึง

สวนที่ใช

ชื่อวิทยาศาสตรCocinia grandis (L.) Voigลักษณะเปนไมเถาเล้ือย ใบมี 2 ชนิด ชนิดแรกใบจักเวาลึกเกือบถึงโคนเรียกตํ าลึงตัวผู อีกชนิดหน่ึงใบเวาเล็กนอย เรียกต ําลึงตัวเมีย ดอกสีขาว หาแฉก ผลออนสีเขียว เม่ือแกมีสีแดง

ยอด ใบ เถา


ประโยชนทางอาหารสรรพคุณทางยาวิธีใช

ใบ ยอดปรุงเปนอาหารลมพิษ แกตาแดง บ ํารุงสายตา1. ใบนํ ามาตํ าใหละเอียดผสมน้ํ าเล็กนอย ดื่มหรือเอาน้ํ ามาทาบริเวณที่เปนลมพิษ ถูกขนบุงหรืออาการแพตางๆ

2. เถาตํ าลึงนํ ามาตัด 2 ขาง คลึงใหบวม แลวเปาฟองออกมาหยอดตา แกตาแดง ตาแฉะ

3. รับประทานเปนอาหารประจํ าชวยบ ํารุงสายตา

แตงกวา

สวนที่ใชประโยชนทาสรรพคุณทา

วิธีใช



งอาหารงยา

Cucunis sativus L.ลักษณะเปนพืชเถาเล้ือย อาย ุ 1 ป ตนมีขนหยาบ ใบออกสลับกับทรงสามเหลี่ยม เวาเขาขอบใบหยัก ดอกมี สีเหลือง ผลออนสีเขียว ผลแกสีเหลือง เมล็ดรีแบน สีขาว

ผล ใบ เถา และรากผลสดรับประทานเปนผักสด หรือตมจืดขับปสสาวะ แกไข คอเจ็บ ตาแดง ไฟลวก ผ่ืนคัน บิด บวม1 . รับประทานผลสดเปนประจํ าชวยขับปสสาวะ แกไข คอเจ็บ

2. ใบสดตมหรือค้ันเอาน้ํ ากินแกทองเสีย บิด3. เถาสด 30-60 กรัมตมน้ํ าพอก แกโรคผิวหนัง4. รากตํ ามาพอกแกบวมอักเสบ


๐

11

ถั่วฝกยาว

สวนที่ใชประโยชนทาง

สรรพคุณทาง

วิธีใช

บัวบก

สวนที่ใชประโยชนทางสรรพคุณทาง


อาหาร

ยา

Vigna sinensis Saviลักษณะเปนไมเถา ใบเปนใบประกอบ มีใบยอย 3 ใบ ชอดอกส้ันกวาใบ มีดอกยอย 2-3 ดอก กลีบดอก มีลักษณะคลายผีเสื้อสีมวงออน สีขาวหรือเหลือง มีฝกยาว 20-60 ซม. หอยลงมา

ราก ใบ เมล็ด ฝกฝกสดนํ ามาปรุงอาหารหรือรับ ประทานสด เปนผักแกลมบ ํารุง มาม ไต แกบิด อาเจียน ระงับปวด แกบวม แกหนองใน ทํ าใหเจริญอาหาร1. ฝกสดรับประทานแกทองอืด2. ฝกสดตมผสมเกลือ กินทุกวัน บ ํารุงไต3 . เ ม ล็ ด นํ ามา ตุ นกั บ เ น้ื อ ไก แ ล ะผั กบุ ง รับประทานลดระดูขาว


กลบัไปหนากอนน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

อาหารยา

Centella asiatica (Linn.) Urbanลักษณะเปนพืชเล้ือยตามดินแฉะๆ มีรากงอกตามขอของลํ าตน ใบคลายไต ปลายใบกลม กานยาว ขอบใบหยัก ดอก สีมวงแดง

ท้ังตนรับประทานเปนผักสด หรือตมน้ํ าด่ืมยาบ ํารุง กระตุนความจํ า โรคเร้ือน วัณโรค



12

วิธีใช นํ าใบมารับประทานเปนผักสด หรือค้ันน้ํ าทํ าเปนเคร่ืองด่ืม ใชเปนยาบํ ารุง กระตุนความจํ า บ ําบัดโรคเร้ือนและวัณโรค

ผักชี



ชื่อวิทยาศาสตรCoriandrum sativum L.ลักษณะเปนพืชปเดียว ลํ าตนต้ังตรงมีรากฝอยมาก ใบมีกานยาวใบยอย 2 ชั้น ขอบใบหยัก ดอกออกเปนชอสีขาวหรือชมพู ผลกลมออกดอก ฤดูรอน ออกผลฤดูหนาว

ทั้งตนและผลใบใสโรยอาหารเพ่ิมความหอม และดับกล่ินคาวปลาและเน้ือขับเหง่ือ ขับลม แกผื่นหัด ทองอืด ละลายเสมหะผกัชสีด 60-150 กรัมตม หรือค้ันน้ํ าก็ได นํ าน้ํ ามาด่ืม ชวยขับเหงื่อ ขับลม ทองอืด หรือ ทาแกผื่นหัด (ถาผลใหใช 6-12 กรัม ตมน้ํ า หรือ บดเปนผง)

ผกับุง

สวนที่ใช

ชื่อวิทยาศาสตรIpomoea aquatica Forskลักษณะเปนพืชเล้ือยตามโคลนหรือลอยอยู ในน้ํ าจืด ใบมีกานยาว ปลายแหลม ฐานใบเปนรูปลูกศร หรือกลม ขอบใบเรียบหรือเปนเหล่ียม ดอกสีขาวหรือมวงแดง ขอลางๆ จะมีรากงอก

ยอดออน ใบ ดอกตูม


๐

13


เปนผักสดหรือตมสุก หรือนํ ามาปรุงอาหารยาระบาย บ ํารุงสายตา ริดสีดวงทวาร กลากเกล้ือน1. รับประทานประจํ าชวยบํ ารุงสายตา และเปนยาระบาย

2. ตํ าผักบุงใหละเอียด พอกรักษาโรคสีดวงทวาร3. น้ํ าคั้นจากดอกตูมชวยรักษา โรคกลากเกล้ือน

พรกิขี้หนู

สวนที่ใชประโยชนทาสรรพคุณทาง

วิธีใช



งอาหารยา

Capsicum frutescens L.ลักษณะเปนพืชปเดียวใบยาวร ีปลายใบแหลม ดอกสีขาวออกตามงาม ผลกลมยาวปลายแหลม สีเขียวเม่ือแกมีสีแดง กานผลยาว เมล็ดมีจํ านวนมากลักษณะกลมแบนสีเหลืองออน

ผล รากและตนใชปรุงหรือประกอบอาหารเพ่ือเพ่ิมรสเผ็ดชวยเจริญอาหาร ชวยยอย บิดทองเสีย ไตและอัณฑะบวม1. บิด ทองเสีย ใชพริก 1 ผล บด เปนผงสอดในเตาหูรับประทาน

2. รับประทานเปนอาหารชวย เจริญอาหาร และชวยยอย

3 . ไตและ อัณฑะบวมใช ร ากและ เ น้ือหมูต มรับประทาน


ฟก

สวนที่ใประโยชสรรพควิธีใช

ฟกทอง

สวนที่ใ


๐

ชนทางอาหารุณทางยา

Benincasa hispida Cogn.ลักษณะเปนไมเล้ือยอายุ 1 ป ลํ าตนและใบมีขน ลักษณะกลมชอบใบเปนแฉก ดอกมี 5 กลีบสีเหลือง ผลออนมีขนมากลักษณะยาวหัวทายมน เม่ือแกขนจะหลุดไปเมล็ดแบนรีลิบ

ผล เมล็ด ใบและเถาปรุงเปนอาหาร เชน ตมจืดแกไข กระหายนํ ้า ริดสีดวง ผดผ่ืนคัน ได1. เด็กอาย ุ1-5 เดือนมีไขใหกินน้ํ าตมฟก บอยๆ2. ริดสีดวงทวาร ค้ันเอาน้ํ าจากผลมาชะลาง3. เปนผด ผ่ืนคัน หั่นผลฟกเปนแผน ถูทาบริเวณที่คัน

4. ไอ ใชเปลือกผลแหง 15 กรัมผสมน้ํ าผ้ึงกรองน้ํ ามาด่ืม

5. ฝา หรือจุดดางดํ าบนผิวหนังใชน้ํ าค้ันจากไสในผลสด ทาบอยๆ

ช



Cucurbita maxima Duchesneลักษณะเปนไมเถาขนาดยาวมาก ใบมี 5 หยัก สากมือ ดอกสีเหลืองรูปกระด่ิง ผลมีขนาดใหญเปนพูเปลือกผลคอนขางแข็ง บางชนิดมีสีเขียว บางชนิดสีน้ํ าตาลแดง

ผล ดอก ยอดออน



15


ใชปรุงอาหาร หรือท ําขนมหวานบ ํารุงสายตา โรคพยาธิตัวตืด1. รับประทานเปนประจํ าชวยบ ํารุงสายตา2. เมล็ดมีน้ํ ามันใชถายพยาธิตัวตืด โดยใชเมล็ดฟกทอง 60 กรัม ปนใหละเอียดผสม น้ํ าตาล เล็กนอย เติมนมคร่ึงลิตร ด่ืม 3 คร้ังทุก 2 ชั่วโมง แลวด่ืมน้ํ ามันละหุงเพ่ือถายออก

มะกรูด


วิธีใช

ชื่อวิทยาศาสตรCitrus hustrix D.C.ลักษณะเปนไมยืนตนขนาดเล็กลํ าตนและกิ่งมีหนามใบเรียวหนาคอด ก่ิวตรงกลางใบ ดอกสีขาวเกสรสีเหลือง ผลโตกวามะนาว ผิวขรุขระ มีกล่ินหอม

ใบ ผล รากใบปรุงอาหารดับกล่ินคาว เชน ตมยํ าผิวมะกรูดผสมเปนเคร่ืองแกงขับลม แกจุกเสียด เลือดออกไรฟน แกลม วิงเวียน1. น้ํ ามะกรูดใชถูฟน แกเลือดออกตามไรฟน2. ผลนํ ามาดองเปร้ียว รับประทานขับลม ขับระดู3. เปลือกผล ฝานบางๆ ชงน้ํ า เดือดใสการะบเูล็กนอยรับประทานแกลมวิงเวียน

มะเขือเทศ

ชื่อวิทยาศาสตรLycopersicon esculentum Mill.ลักษณะเปนพืชปเดียว ลํ าตนต้ังตรงสูง 1-2 เมตร ใบรูปขนน


๐ กล

16


วิธีใช

กออกสลับกัน ขอบใบหยัก ดอกสีเหลือง ผลมีหลายลักษณะ เชน กลม กลมรี ผิวเรียบ เปนมัน สีแดงหรือสีเหลือง เน้ือผลฉ่ํ าน้ํ าภายในมีเมล็ดมาก

ผลรับประทานสด เชน สลัด ปรุงยาระบายออนๆ แกกระหายนํ้ า เบ่ืออาหาร ปวดฟน ลางแผลจากถูกความเย็น บ ํารุง กระเพาะอาหาร ไต ลํ าไส ขับสารพิษ1 . ผลรับปะทานสดหรือต มน้ํ า ช วยบํ ารุงไต กระเพาะ ลํ าไส และขับสารพิษ

2. ใบบดละเอียด ใชทาแกผิวหนังถูกแดดเผา3. ราก ลํ าตน และใบแก ตมน้ํ ารับประทาน แกปวดฟน และลางแผลที่เกิดจากความเย็น

มะเขือพวง

สวนที่ใชประโยชนทางอาสรรพคุณทางยา

วิธีใช


บัไปหนากอนน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

หาร

Solanum torvum Swartzลักษณะเปนไมพุมขนาดเล็ก สูง 1-3 เมตร ใบรูปไขดอกสีขาว ผลออนสีเขียวออกเปนพวง ผลแกมีสีเหลืองปนสม

ผล รากรับประทานเปนผักจิ้ม ใสแกงขับเสมหะ ขับปสสาวะ ชวยยอยอาหารหามเลือด แกปวดฟน แกเทาแตกเปนแผล1. ผลนํ ามาตมรับประทานขับเสมหะ แกไอ2. ตน ผล ราก ตมรับประทาน ชวยยอยอาหารและหามเลือด

3. ควันจากเมล็ดที่เผาใชสูดดมแกปวดฟน4. รากตํ าพอกแกเทาแตกเปนแผล


มะนาว


วิธีใช

ชื่อวิทยาศาสตรCitrus aurantifolia Swingลักษณะเปนไมพุม ตนมีหนามแหลมคลายมะกรูดแตเล็กและส้ันกวาดอกสีขาวอมเหลือง ผลกลม เปลือก บาง ผิวเรียบ รสเปรี้ยวจัด

ผล ใบ รากน้ํ ามะนาวประกอบอาหาร เคร่ืองด่ืม ผลดองเปนมะนาวดอง หรือท ําเปนอาหารแหงแกไอ เสียงแหง แกบวม ทาฝ แกปวด1. น้ํ ามะนาวละลายดินสอพอง พอกแกบวม2. น้ํ ามะนาวผสมกับน้ํ าผ้ึงอยางละ 1 ชอนชา แกเจ็บคอ

3. มะนาวสดใสน้ํ าตาล เกลือ ด่ืมระบายทอง4. ใบห่ันฝอยชงดวยน้ํ าเดือด ด่ืมลดไข หรือ อมกล้ัวคอฆาเช้ือ

มะระ

สวนที่ใชประโยชนสรรพคุณวิธีใช

ทท



างอาหารางยา

Momordica charantia Linn.ลักษณะเปนไมเล้ือย ใบมี 5-7 หยัก ดอกเด่ียวมีสีเหลือง ปลมีรูปรางขรุขระ รสขมมาก

ผล ใบ รากผลและยอดรับประทานเปนผักตม หรือแกงจืดกับซี่โครงหมูแกไขหวัด แกหิด โรคผิวหนัง โรคเบาหวาน


1. นํ าผล ใบ ดอก และเถามาอยางละ 1 กํ ามือ ตมใหเดือด 20-30 นาที กินคร้ังละ ½-1 แกกอนอาหาร ชวยแกไข

2. ผูปวยโรคเบาหวานรับประทานมะระอยางนอยสัปดาหละคร้ังจะเปนผลดี

มะละกอ



ชื่อวิทยาศาสตรCarica papaya L.ลักษณะเปนไมเน้ือออนยืนตน ใบหยัก ออกทีย่อดกาน ใบกลมยาว ผลดิบมีสีเขียว แกจัดสีเหลือง

ใบ ผล เมล็ด ยอดออน รากผลดิบใชปรุงอาหารเชนแกงสมยางชวยทํ าใหเน้ือเปอย ผลสุกเปนผลไมแกกระหายน้ํ า บ ํารุงหัวใจ เปนยาระบายออนๆ1. มะละกอสุกรับประทานชวยยอยอาหาร2. เมล็ดใชขับพยาธ ิใบแกบ ํารุงหัวใจ3. รากเปนยาขับปสสาวะ4. ตนออนตมรับประทานขับระดูขาว

แมงลัก

๐



Ocimum sanctum L.ลักษณะเปนพืชลมลุก สูงประมาณ 1-2 ฟุต ดอกชูเปนช้ันๆ ขาวเมล็ดเล็ก เม่ือแกจะมีสีน้ํ าตาลหรือสีดํ า แชนํ้ าจะพองเปนเมือกเย่ือขาว


๐ กลบัไปหน

19



เมล็ด ใบเมล็ดทํ าขนม ใบรับประทานเปนผักใสขนมจีนหรือแกงเลียงเปนยาระบาย หามเลือกกํ าเดาขับลม แกไอ1. เมล็ดแชน้ํ ารับประทานกับน้ํ าเชื่อมชวยหยุดเลือดก ําเดา และเปนยาระบาย

2. ใบรับประทานชวยขับลม3. ตนตมกับน้ํ ารับประทานแกไอ

สะระแหน



ชื่อวิทยาศาสตรMentha arvensis L.ลักษณะเปนตนไมเล็กๆ เล้ือยตามดินลํ าตนส่ีเหล่ียม ขอบใบหยัก มีกล่ินหอมฉุน

ใบใบสดรับประทานเปนผักสด โรยหนาอาหารพวกย ํา พลา ลาบ ใหนารับประทานขับลม แกทองอืดเฟอ และปวดทองรับประทานใบสดจากการประกอบอาหารหรือเม่ือทองอืดทองเฟอชวยขับลดบรรเทาอาการปวดทอง

ผกัสุมนไพร อื่นๆ

ชื่อผักสมุนไพร สรรแคพริกไทย

ถ่ัวเหลือง

ริดสปวด

ลดเของ

ากอนน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

พคุณ สวนที่ใชประโยชนดีวงจมูกฟน

บาหวาน ลดการอุดตัน ไขมันในเสนเลือด

น้ํ าค้ันจากดอกไมหยอดจมูกผสมกับถ่ัวเขียวกัดไวตรงฟนซี่ที่ปวดเมล็ดนํ ามารับประทานเปนอาหาร เชน น้ํ านมถ่ัวเหลือง



20

พริกหยวก

หัวผักกาด

งา

มะรุม

สะเดา

หอมหวัแดง

ข้ีเหล็กหอมหวัแดงถั่วพู

มะพราว

บัว

โหระพา

ชวยกระตุนน้ํ ายอย ชวยเจริญอาหารแกโรคลักปดลักเปด

เปนยาบํ ารุง ชวยใหรางกายแข็งแรง ชวยใหผิวพรรณผุดผองลดไข บ ํารุงหัวใจ ชวยระบายออนๆชวยเจริญอาหาร ชวยระบาย

ขับปสสาวะ ทองอืด ลดไขมันในเลือดแกนอนไมหลับชวยยอย แกบิด ทองเสียแกออนเพลีย บ ํารุงกํ าลัง

แกโรคผิวหนัง กลากเกล้ือนแผลจากไฟไหมลดเสมหะ แกไอ บ ํารุงกํ าลัง

ขับลม ลดอาการจุกเสียด แกปวดหัว ชวยเจริญอาหาร

นํ าผลมาปรุงเปนอาหาร

ปรุงเปนอาหาร เชนแกงจืด แกงสมนํ าเมล็ดมาปรุงอาหาร เชน ขนม

นํ าผลมาปรุงอาหาร เชน แกงสมนํ า ใบห รือช อดอกมา รับประทานนํ ามาปรุงเปนอาหาร

ใบออนลวกจ้ิมน้ํ าพริกหัวหอมปรุงเปนอาหารฝก ดอก ยอดออน หัวใตดินนํ ามาปรุงเปนอาหาร เชน ตมจ้ิมน้ํ าพริก สลัด แกงจืด แกงเลียงน้ํ ามันจากมะพราว

รากบัว(ไหล) นํ ามาผัดกุง แกงสม ตมยํ านํ าใบและต นมาปรุง เป นอาหาร หรือรับประทานเปนผักสด หรือผักโรยหนา

จดัทํ าเอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สํ านักสงเสริมและฝกอบรม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร

ผักสมุนไพร - doae.go.th · ผักสมุนไพร...

Documents

Transcript of ผักสมุนไพร - doae.go.th · ผักสมุนไพร...