จังหวัดน่านเป็นเมืองที่ราษฎรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม

และอุดมไปด้วยทรัพยากรภูเขา ป่าไม้ แหล่งต้นน้้าและธรรมชาติที่สวยงาม มีแหล่ง

ชุมชนเกษตรที่แสดงให้เห็นถึงวิถีการด้าเนินชีวิตวัฒนธรรมขนบธรรมเนียมประเพณีและความเป็นอยู่

ของชาวบ้านในชนบทที่มีอยู่หลายเผ่าพันธุ์และกิจกรรมการ

ประกอบอาชีพทาง ด้านการเกษตรที่มีความหลากหลาย เช่น

การท้านาข้าว การปลูกพืชไร่ สวนผลไม้ สวน สมุนไพร การ

เลี้ยงสัตว์ การประมง การปลูกหม่อนเลี้ยงไหม ซึ่งจะผสมกลมกลืนกับธรรมชาติที่

มีทัศนียภาพที่สวยงาม เกษตรกรรวมกลุ่มผลิตสินค้าเกษตรแปรรูปผลผลิต

ทางการเกษตรจากไร่นา ดังนั้นการส่งเสริมท่องเที่ยวตามสถานที่ดังกล่าว

นั้นจึงเป็นแนวทางหนึ่งที่ จะให้ความรู้ ให้ประสบการณ์แก่นักท่องเที่ยว

สามารถสร้างรายได้จากการจ้าหน่าย สินค้า และค่าบริการในการ

ให้บริการแก่นักท่องเที่ยวในรูปแบบต่าง ๆ ซึ่งจะเป็นการเพิ่มรายได้ให้แก่เกษตรกร โดยใช้ทรัพยากรที่มีอยู่

แล้วในท้องถิ่นชนบทให้เกิดประโยชน์ และเป็นการช่วยแก้ปัญหาแรงงาน ที่ว่างงานสู่ชนบท ในสภาพที่

เศรษฐกิจตกต่้า

ส านักงานเกษตรจังหวัดน่าน ได้ด าเนินงานโครงการส่งเสริมการ

ท่องเที่ยวเชิงเกษตร ใน 4 จุด ดังนี้

1.โครงการส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงเกษตรบ้านมณีพฤกษ ์

บ้านมณีพฤกษ์ ตั้งอยู่ที่ หมู่ที่ 11 ต้าบลงอบ อ้าเภอทุ่งช้าง

จังหวัดน่าน เป็นหมู่บ้านชาวเขาเผ่าม้งและเผ่าลั๊วะ สภาพภูมิประเทศที่ตั้ง

หมู่บ้านเป็นภูเขาสูง ตั้งอยู่ในระดับความสูงที่ 1,200 – 1,400 เมตร จึงมี

สภาพอากาศหนาวเย็น มีขนบธรรมเนียม

วัฒนธรรมและประเพณีประจ้าของชนเผ่า

อาชีพหลักของชาวบ้านที่นี่ คือ การปลูก

ข้าวไร่ ปลูกกะหล่้าปลี ไม้ผลเมืองหนาว เช่น ท้อ , สาลี , พลัม อาชีพเสริมที่

ใช้เวลาว่างท้า คือ ทอผ้าใยกันชง นอกจากนี้ยังมีแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ

เช่น ชมดอก ชมพูภูคา ต้นเสี้ยวดอกขาว น้ าค้างแข็ง (แม่คะนิ้ง ) ถ้ าผาผึ้ง

น้ าตก จุดชมวิว ชมทะเลหมอก(ดอยผาผึ้ง) และสัมผัสบรรยากาศที่หนาวเย็น

ในอดีตเคยเป็นสมรภูมิการต่อสู้เพื่อประชาธิปไตย จึงมีทั้งที่ตั้งฐานปฏิบัติการ

ของทหาร และถ้้าที่หลบซ่อนของสหาย ซึ่งจะเที่ยวหาดูได้ในพื้นที่รอบๆ

หมู่บ้านมณีพฤกษ์นี้

2.โครงการส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงเกษตรบ้านสันเจริญ

บ้านสันเจริญ หมู่ที่ 6 ต้าบลผาทอง อ้าเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน เป็น

หมู่บ้านที่อยู่อาศัยของชนเผ่าเมี่ยน ซึ่งเป็นชนเผ่าที่อพยพมาจากมณฑลยูนาน

สาธารณรัฐประชาชนจีน เดินทางเข้าสู่ประเทศไทย มาตั้งถิ่นฐานอยู่บริเวณสวน

ยาหลวง หรือยอดภูสันในปัจจุบัน เดิมมีอาชีพปลูกฝิ่นบนดอยสวนยาหลวง

ปัจจุบันชาวบ้านปลูกข้าวไร่ ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ และลิ้นจี่ ทดแทนฝิ่น โดยเฉพาะการปลูก กาแฟพันธุ์อะรา

บิก้า ซึ่งเป็นพืชที่ให้ผลผลิตดี รายได้ต่อเน่ืองกันหลายปี จึงพากันปลูกกาแฟ ทดแทนพืชไร่อ่ืนๆ ปัจจุบัน

มีพื้นที่ปลูกกาแฟ บนภูสันมีประมาณ 3,000 ไร่

ซึ่งปลูกตามเชิง เขาสูงจากระดับน้้าทะเล

ประมาณ 800 – 1,000 เมตร หรือที่ชาวบ้าน

เรียกว่า สวนยาหลวง มีอากาศหนาวเย็น ตลอดปี เกษตรกรรวมกลุ่มจดทะเบียนเป็น

กลุ่มวิสาหกิจชุมชน มีการแปรรูปกาแฟ เป็นกาแฟผงส้าเร็จรูปเพื่อจ้าหน่าย ชิมกาแฟสดจากไร่ การเก็บเกี่ยว

กาแฟในไร่ และขึ้นไปชมทัศนีย์ภาพบนยอดดอยสวนยาหลวง ด้านวัฒนธรรมการเกษตรแบบดั้งเดิม คือการ

เก็บเกี่ยวข้าวไร่ แหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติเช่น น้ าออกรู น้ าตกภูสัน การอนุรักษ์พันธุ์ปลา ต้นต๋าว รวม

ไปถึงการอนุรักษ์ผืนป่าของชาวบ้าน นอกจากนี้นักท่องเที่ยวยังจะได้สัมผัสกับวิถีชีวิตความเป็นอยู่ และ

วัฒนธรรมประเพณีของชนเผ่าเมี่ยน

3.โครงการส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงเกษตรต าบลเรือง

ต้าบลเรืองตั้งอยู่ห่างจากที่ว่าการอ้าเภอเมืองน่าน ประมาณ 5 กิโลเมตร

มีลักษณะพื้นที่เป็นป่าไม้ ภูเขาสูงสลับซับซ้อน เป็นแหล่งก้าเนิดของต้นน้้าล้า

ธารและมีล้าห้วยผ่านหลายสาย สภาพพื้นที่แบ่งเป็นพื้นที่ราบร้อยละ 30 พื้น

ที่ดอนร้อยละ 10 พื้นที่ลาดเชิงเขาและภูเขาร้อยละ 60 ป่าห้วยหลวงมี เน้ือที่ไม่ต่้าว่า 15,000 ไร่ ซึ่งทาง

ราชการประกาศให้เป็นเขตป่าสงวนแห่งชาติสภาพ ป่าห้วยหลวงเป็นป่าดิบชื้น ประกอบด้วยไม้

หลากหลายสายพันธุ์ มีต้นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่มากมาย เป็นอยู่อาศัยของสัตว์ป่ามากมาย เช่น เก้ง หมูป่า

เลียงผา เป็นต้นชาวบ้านพึ่งพาป่าห้วยหลวงอย่างเข้าใจสามารถอนุรักษ์ป่าผืนนี้มาอย่างต่อเน่ืองไม่ว่าจะเป็น

การจัดการสวนเมี่ยง การหาอาหารป่า ตลอดจนยาสมุนไพร อาจกล่าวได้ว่า ป่าห้วยหลวงเป็นหม้อยาขนาด

ใหญ่ที่สามารถน้ามาบ้ารุงรักษาคนได้อย่างดี เต่าปูลู ซึ่งเป็นสัตว์เลื้อยคลานชนิดหายาก ถูกจัดให้อยู่ใน

สถานภาพใกล้สูญพันธุ์ และเป็นสัตว์ป่าคุ้มครองตามพระราชบัญญัติสงวน

และคุ้มครองสัตว์ป่า พ .ศ. 2535 วิถีชีวิตชาวต้าบลเรือง ส่วนใหญ่ประกอบ

อาชีพเกษตรกรรมเป็นหลัก และเมี่ยงเป็นพืชเศรษฐกิจที่ส้าคัญของต้าบล

เรือง “ ต้นเมี่ยง คือ ต้นเงินต้นทองของชาวต าบลเรือง ” จากชื่อเสียงเกี่ยวกับ

ความเข้มแข็งของชุมชน และศักยภาพด้านความอุดมสมบูรณ์ของป่า วิถีชีวิต

ของคน กับป่า ที่พึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกัน การการท่องเที่ยวจึงเน้น ส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงเกษตรและ

อนุรักษ์ ซึ่งปัจจุบันเป็นแหล่งศึกษาเรียนรู้เกี่ยวกับความหลากหลายทางธรรมชาติ กิจกรรมการเดินป่า

เที่ยวชมน้้าตกดอยหมอก พักแรมค้างคืนสัมผัสธรรมชาติอย่างใกล้ชิดชิมอาหารป่า

(หลามปลี หลามหวาย หลามผักกูด หลามยาสมุนไพร)

4.โครงการส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงเกษตรต าบลศิลาเพชร

ต้าบลศิลาเพชรเดิมชื่อเมืองล่าง ตั้งขึ้นโดย พญาภูคา เมื่อ ปี พ.ศ.1820

เป็นต้าบลที่มีประวัติความเป็นมายาวนาน เป็นต้นก้าเนิดของผู้ครองนครน่าน

สามารถเดินทางเข้าสู่ต้าบลทางถนนสายปัว - บ้านน้้ายาว อยู่ห่างจากที่ว่าการอ้าเภอประมาณ 12 กม. เป็น

ถนนลาดยางตลอดเส้นทาง และสามารถเข้าสู่ต้าบลได้อีก 2 ทาง คือทางต้าบลยม อ้าเภอท่าวังผา และทาง

อ้าเภอสันติสุข มีลักษณะที่ตั้งของต้าบลเป็นที่ราบติดกับเชิงเขา (ดอยภูคา) พื้นที่เป็นป่าไม้ ภูเขาสูง

สลับซับซ้อนเป็นแหล่งก้าเนิดของต้นน้้า ล้าธารและที่มาของ น้ าตกศิลาเพชร (ชื่อ

ของต้าบล) น้ าตกวังต้นตอง และเป็นเส้นทาง กิจกรรม การเดินป่า ในแหล่ง

ท่องเที่ยว ประชากรส่วนใหญ่เป็น ชาวไทยลื้อ ซึ่งมี

ขนบธรรมเนียม วัฒนธรรมและประเพณี ที่เป็น

เอกลักษณ์เฉพาะของชุมชน ชาวบ้านประกอบ

อาชีพเกษตรกรรม (ปลูกพืช เลี้ยงสัตว์และประมง) จนเกิดมีศูนย์การเรียนรู้ชุมชนสามพี่น้อง (โดยปราชญ์

ชาวบ้าน) และ แปลงไร่นาสวนผสม ที่ชนะเลิศในปี 2551 และปี 2552 ตามล้าดับ จัดให้เป็นกิจกรรมฐาน

การศึกษาเรียนรู้ให้แก่นักท่องเที่ยว ส้าหรับงาน

ด้านหัตถกรรมและการ

แปรรูปผลผลิต ได้มีการ

รวมกลุ่มแม่บ้านเกษตรกร ผลิตผ้าทอลายน้ าไหลไทลื้อ ที่เป็นศิลปะการทอผ้าด้วยมือ

และผลิตภัณฑ์แปรรูปอาหาร กลุ่มผู้สูงอายุรวมกลุ่มท้าไม้ประดิษฐ์ เครื่องปั้นดินเผา

หลังการเก็บเกี่ยวข้าว ผืนที่นาจะแปรสภาพไปเป็นแปลงปลูก พืชผักปลอดภัยจาก

สารพิษ เพื่อจ้าหน่ายและต้อนรับแขกผู้มาเยือน

การเสวนาทิศทางการพัฒนาการท่องเท่ียวจังหวัดน่าน

น่านควรเป็นต้นแบบการพัฒนาด้านการท่องเท่ียวท่ีดี

– น่านเป็นจังหวัดที่ชุมชนมีความเข้มแข็ง จึงเป็นต้นทุนส้าคัญในการคุ้มครองทรัพยากรได้ดี

– น่านมีการเข้าถึงที่ไม่สะดวก ท้าให้มีจ้านวนนักท่องเที่ยวไม่มากนัก จึงเป็นปัจจัยบวกให้

สามารถบริหารจัดการได้ง่ายขึ้น

– แต่ทั้งหมดนี้ ความส้าเร็จอยู่ที่ชาวน่านเองว่าจะมีความเป็นเอกภาพกันมากน้อยแค่ไหน

มิฉะนั้นการท่องเที่ยวจะเป็นสิ่งสร้างความแตกแยกได้อย่างมาก

โครงการปิดทองหลังพระ

ด้านการจัดการความรู้

ด้านส่งเสริมการพัฒนา

ด้านส่งเสริมการท่องเที่ยว

ไม่เป็นแหล่งท่องเท่ียว ก็ต้องเป็นแหล่งถูกเท่ียว

– จุดผ่านแดนลาวเชื่อมต่อไปยังหลวงพระบางตามนโยบายการพัฒนาประเทศของลาว

– แหล่งท่องเที่ยวในประเทศชอกช้้าไปมาก จนเกิดกระแสการแสวงหาแหล่งใหม่ ๆและน่าน

เป็นที่น่าสนใจ

สรุป

– การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน คือ การท่องเที่ยวที่เจ้าของท้องที่เป็นเจ้าของ มีการวางแผนและ

ด้าเนินการโดยมุ่งเน้นประโยชน์ที่จะเกิดแก่ชุมชน โดยชุมชนมีส่วนร่วมอย่างกว้างขวาง

และมีกระบวนการปกป้องทรัพยากรอย่างเหมาะสม

การท่องเที่ยวเชิงเกษตรกรรม (Agrotourism) เป็นรูปแบบใหม่ของการท่องเที่ยว

ส้าหรับประเทศไทย ที่จะท้าให้มีการกระจายรายได้เข้าไปยังท้องถิ่นอย่างแท้จริงด้วย การน้านักท่องเที่ยวเข้า

ไปท่องเที่ยวในชุมชนภาคเกษตรกรรม เพื่อเรียนรู้วิถีชีวิตของชุมชน และศึกษาหาประสบการณ์ ความรู้ใน

เร่ือง “เกษตรกรรม” ซึ่งอาจเป็นไปได้ทั้ง เกษตรกรรมแผนใหม่ เกษตรกรรมผสมผสาน หรือเกษตรกรรม

ทางเลือกที่ปลอดสารเคมีก็ได้ ทั้งนี้ ผู้ที่มาจากสังคมเมือง หรือสังคม อุตสาหกรรม เมื่อได้เข้ามาสัมผัสกับ

สังคมเกษตรกรรม จะได้รับการพักผ่อนหย่อนใจ ความเพลิดเพลิน และในโอกาสเดียวกัน ก็จะได้รับความรู้

ประสบการณ์ที่แตกต่างจากชีวิตประจ้าวัน ที่ใกล้ชิดธรรมชาติ สงบ เรียบง่าย อีกด้วย

การพักแรมในหมู่บ้านเกษตรกรรม (Homestay) ว่า เป็นสิ่งที่น่าสนใจ สามารถจะพัฒนาให้มีการ

จัดการที่เหมาะสม จะท้าให้การด้าเนินกิจกรรมดังกล่าว กระจายรายได้ไปสู่ชาวบ้านในชุมชนเกษตรกรรมได้

ในสัดส่วนที่เหมาะสม

การจัดการท่องเที่ยวแบบ Agrotourism ในแนวคิดของวิทยากรได้เน้นชัดเจนว่า มิใช่เป็นแนวทาง

ของ Eco-tourism หรือ Soft-tourism แต่อยู่ในเงื่อนไขความเป็นจริง ที่ว่า หากไม่ค้านึงถึงสภาพแวดล้อม

วัฒนธรรม และระบบนิเวศแล้ว การด้าเนินกิจกรรมการท่องเที่ยวแบบนี้ก็จะท้าลายตัวของตัวเองลงอย่าง

แน่นอน

ความเป็นมาของการจัดการท่องเที่ยวแบบ Agrotourism ในประเทศเยอรมัน เกิดจากการที่ชาว

ชนบทในประเทศเยอรมัน ต้องการจะด้าเนินกิจกรรมบางอย่างที่รื้อฟื้นวัฒนธรรมเก่าแก่ขึ้นมาเพื่อความ

ภาคภูมิใจภายหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 จึงได้จัดเทศกาล งานละเล่นต่างๆแบบโบราณขึ้น เมื่อมีการจัด

กิจกรรมต่างๆดังกล่าว ก็เร่ิมมีนักท่องเที่ยวเดินทางเข้าชม เกิดการเข้าพักแรม ในบ้าน หรือฟาร์มของตน

นักท่องเที่ยวจากในเมืองซึ่งมีชีวิตแบบชุมชนเมือง มีความต้องการสัมผัสกับวิถีชีวิตที่เรียบง่ายเป็นธรรมชาติ

ต้องการเรียนรู้ในเร่ืองการดูแลวัวและฟาร์ม ซึ่งนอกจากจะได้รับความรู้ความเข้าใจในวัฒนธรรมความ

เป็นอยู่ของชาวชนบท และการดูแลกิจการโคนมแล้ว ยังเป็นการพักผ่อนที่ดี เกิดความสบายใจ และ

ประทับใจ ในความมีน้้าใจไมตรีของชุมชนชนบท อีกด้วย

ที่มา:Prof. Dr. Jurgen H. Hognholz

เมื่อวันที่ 30 เมษายน 2539

นายสุจิต จิตวงศ์

นักวิชาการส่งเสริมการเกษตรช านาญการ

ส านักงานเกษตรจังหวัดน่าน