ŞANLIURFA RAPORUbilgisayardersi.site/wp-content/uploads/2019/11/WORD_ODEVI_2019_ORNEK.pdf · Hasta...

. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ

ŞANLIURFA RAPORU

. . . . . . Ü N İ V E R S İ T E S İ - . . . . . . F A K Ü L T E S İ

Buradaki verilerin doğruluğu garanti edilmez.

Tamamen örnek/uygulama amaçlıdır.

2017

ŞANLIURFA RAPORU Word Uygulama Çalışması

Bilgisayar Dersi Kelime İşlemci (MS Word) Ödevi

Hazırlayan Ad SOYAD


i ÖNSÖZ

ÖNSÖZ

Bu rapor, Bilgisayar dersi uygulaması için hazırlanmış örnek bir uygulamadır. Bu raporda

amaç, öğrencilerin, ofis uygulamalarında en çok kullanılan Microsoft Word kelime işlem programını

kullanarak aşağıda listelenmiş işlemleri, uygulamaktır. Raporun içindeki bilgiler örnek uygulama

sayfaları olduğundan doğruluğu garanti edilmemiştir.

Yazı stillerini kullanma,

Madde işaretleri ve numaralandırma,

Yazı biçimlendirmeleri (hizalama, fontlar, yazı büyüklüğü),

Sayfa numarası ekleme,

Dip not ekleme,

Sayfalara alt bilgi ve üst bilgi ekleme, her bölüme farklı üstbilgiler, alt bilgiler ekleme

Paragraf başları, Paragraf biçimlendirmeleri

Satır aralıklarını değiştirmek,

Tablo ekleme,

Kesmeler kullanılarak sayfa sonu, bölüm sonu işaretleri ekleme,

Sayfa düzeni,

Resim ekleme,

Resimlere, tablolara ve şekillere yazı ekleme

Yazım hataları kontrolü,

İçindekiler dizini, resimler dizini, tablolar dizini ekleme

Kelime dizini ekleme

Her öğrenci verilen biçimsiz yazılar üzerinde yukarıda açıklanan biçimlendirme işlemlerini

gerçekleştirerek örnek rapora benzetmeye çalışacaktır. Rapordaki bilgiler doğru olmayabilir. Amaç

Word programını etkin bir şekilde kullanmaktır. Yukarıdaki maddeleri kullanarak bu raporda

hazırlanmış düzene uymanız gerekmektedir. Hazırladığınız raporda kapak, önsöz, teşekkür, içindekiler

ve ekler kısmı bulunmak zorundadır.


ii ŞANLIURFA RAPORU

İÇİNDEKİLER TABLOSU

ÖNSÖZ ............................................................................................................................................. İ

KURALLAR .............................................................................. HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.

İÇİNDEKİLER TABLOSU ..................................................................................................................... İİ

1. ŞANLIURFA HAKKINDA GENEL BİLGİ ........................................................................................ 1

2. TARİHÇESİ ............................................................................................................................... 2

2.1. NEDEN PEYGAMBERLER ŞEHRİ? ............................................................................................. 3

2.1.1. Hz. İBRAHİM .................................................................................................................. 3

2.1.2. Hz. EYYUB ...................................................................................................................... 4

2.1.3. Hz. ELYASA ..................................................................................................................... 4

2.1.4. Hz. ŞUAYB ...................................................................................................................... 4

2.1.5. Hz. NUH ......................................................................................................................... 4

2.1.6. Hz. MUSA ....................................................................................................................... 5

2.1.7. Hz. LUT ........................................................................................................................... 5

2.1.8. Hz. YAKUP ...................................................................................................................... 5

3. TARİHİ VE TURİSTİK YERLER ..................................................................................................... 6

3.1. ESKİ ŞEHİR ................................................................................................................................. 6

3.2. ULUCAMİ .................................................................................................................................. 6

3.3. BALIKLIGÖL ................................................................................................................................ 6

3.4. HARRAN .................................................................................................................................... 7

3.5. ATATÜRK BARAJI ......................................................................................................................... 7

4. ŞANLIURFA'NIN DÜNYA İNANÇ TURİZMİNDEKİ YERİ ................................................................ 9

4.1. İLKEL DİNLER VE ŞANLIURFA ................................................................................................. 10

4.2. ÇOK TANRILI DİNLER VE ŞANLIURFA ..................................................................................... 11

4.2.1. Harran ve Paganizm .................................................................................................... 11

4.2.2. Soğmatar ve Paganizm ................................................................................................ 12

4.3. TEK TANRILI DİNLER (SEMAVİ DİNLER) VE ŞANLIURFA ......................................................... 12


iii İÇİNDEKİLER TABLOSU

4.3.1. ŞANLIURFA'DAKİ HIRİSTİYAN YAPILARI ....................................................................... 12

4.4. ANADOLUNUN EN ÖNEMLİ TURİZM GÜZERGÂHLARINDAN ŞANLIURFA TURİZM YOLU VE BU

BÖLGEDEKİ ÖREN YERLERİ ................................................................................................................ 14

4.4.1. CABİR EL-ENSAR CAMİİ VE TÜRBESİ ............................................................................ 14

4.4.2. İMAM BAKIR CAMİİ VE TÜRBESİ .................................................................................. 14

4.4.3. HARRAN ....................................................................................................................... 15

4.4.4. EYYUP NEBİ KÖYÜ PEYGAMBER MEZARLARI (TÜRBELERİ) .......................................... 16

5. TARIM VE HAYVANCILIK ........................................................................................................ 18

5.1. TARIM ................................................................................................................................... 18

5.1.1. Önemli kültür bitkilerinin üretiminde Şanlıurfa İlinin Türkiye Üretimindeki Payı; ....... 19

5.1.2. Tarla Ürünleri Üretimi 2007 ........................................................................................ 19

5.1.3. Sebze Üretimi 2007 ..................................................................................................... 20

5.1.4. Meyve - Bağ Üretimi 2007 ........................................................................................... 20

5.2. HAYVANCILIK ........................................................................................................................ 21

6. SANAYİ VE TİCARET ............................................................................................................... 22

7. ŞANLIURFA İLÇELERİ .............................................................................................................. 23

7.1. AKÇAKALE ............................................................................................................................... 23

7.2. BİRECİK ................................................................................................................................... 23

7.3. BOZOVA .................................................................................................................................. 24

7.4. CEYLANPINAR........................................................................................................................... 24

7.5. HALFETİ .................................................................................................................................. 25

7.6. HARRAN .................................................................................................................................. 25

7.7. HİLVAN ................................................................................................................................... 25

7.8. SİVEREK .................................................................................................................................. 26

7.9. SURUÇ .................................................................................................................................... 26

7.10. VİRANŞEHİR ............................................................................................................................. 28

8. KÜLTÜR-SANAT ..................................................................................................................... 29

8.1. EL SANATLARI ....................................................................................................................... 29

8.1.1. ABACILIK ...................................................................................................................... 29


iv ŞANLIURFA RAPORU

8.1.2. AĞAÇ OYMACILIĞI ....................................................................................................... 29

8.1.3. BAKIRCILIK ................................................................................................................... 29

8.1.4. KEÇECİLİK ..................................................................................................................... 30

8.1.5. KÜRKÇÜLÜK ................................................................................................................. 31

8.1.6. SARAÇLIK ..................................................................................................................... 31

8.1.7. TARAKÇILIK .................................................................................................................. 31

8.2. MÜZİK KÜLTÜRÜ .................................................................................................................. 32

8.2.1. Sıra Geceleri ................................................................................................................. 32

8.2.2. Kazancı Bedih .............................................................................................................. 33

8.2.3. Urfa’da mahalli müzik kayıtları ve kahvehaneler ........................................................ 35

8.2.4. Kazancı Bedih’in “Pir” ve “Ustalık” mertebesi ............................................................. 36

8.3. MUTFAK KÜLTÜRÜ ............................................................................................................... 37

8.3.1. ÇİĞ KÖFTE .................................................................................................................... 38

8.3.2. İSOT. (ŞANLIURFAYA ÖZGÜ PUL BİBER) ....................................................................... 39

EKLER ............................................................................................................................................ 40

EK-1 ÇİĞKÖFTE HAZIRLANIŞI: ................................................................................................................... 40

EK-2 EN MEŞHUR URFA TÜRKÜLERİ ......................................................................................................... 42

RESİMLER DİZİNİ ........................................................................................................................... 44

TABLOLAR DİZİNİ ........................................................................................................................... 44

KELİME DİZİNİ ............................................................................................................................... 45

TEŞEKKÜR ..................................................................................................................................... 47

KAYNAKLAR .................................................................................................................................. 48


1 ŞANLIURFA RAPORU

1. ŞANLIURFA HAKKINDA GENEL BİLGİ

Şanlıurfa ili (kısaca Urfa), Türkiye Cumhuriyetinin Güneydoğu Anadolu bölgesinde doğuda

Mardin, batıda Gaziantep, kuzeyde Adıyaman, kuzeybatıda Diyarbakır illeri ve güneyde Suriye sınırı ile

çevrelenmiş bir sınır ilidir. Şanlıurfa ilinde merkez ilçeyle birlikte 11 ilçe, 26 belediye, 30 bucak, 1,080

köy ve 1,624 köy altı yerleşim yeri vardır. Ortalama yükseltisi 518 metre olan Şanlıurfa 18,584 (D.İ.E.

1997) kilometrekarelik yüzölçümü ile Türkiye' nin 7. büyük ilidir. Son nüfus sayımına göre nüfusu

1.443.422 kişidir.

Şanlıurfa'nın ilçeleri ise şunlardır: Merkez, Akçakale, Birecik, Bozova, Ceylanpınar, Halfeti,

Harran, Hilvan, Siverek, Suruç, Viranşehir.

1919 yılında, önce İngilizlerin, daha sonra Fransızların işgaline uğrayan Urfa, 11 Nisan 1920'de

Urfalı milisler tarafından işgalden kurtarılmış; Urfa milletvekili Osman Doğan ve 17 arkadaşının,

Kurtuluş Savaşında gösterdiği kahramanlıktan dolayı Urfa ili adının "Şanlıurfa" olarak değiştirilmesine

ilişkin kanun teklifi TBMM tarafından 6 Aralık 1984 tarihinde kabul edilerek kanunlaşmıştır.

Resim 1 Şanılıurfa ili ve ilçeleri haritası


2 ŞANLIURFA RAPORU

2. TARİHÇESİ

Urfa Kur'an, İncil ve Tonah (Eski ahit/ Tevrat)'ta geçen İbrahim peygamberin, doğum yeri olarak

kabul edilir ve anısına Camii de bulunmaktadır. Ayrıca Eyüp Peygamberin de(İncil ve Eski ahitte Job)

dogum yeri olarak kabul edilir.

Urfa kent merkezinin altında bugünkü Balıklıgöl'ün kuzeyinde yapılan bir keşif sonucu, Urfa

kent merkezi tarihinin MÖ. 9500'e Çanak-Çömleksiz Neolitik Döneme kadar uzandığı görülmüştür.

11.500 yıllık tarihi süreç içerisinde Ebla, Akkad, Sümer, Babil, Hitit, Hurri-Mitanni, Arami, Asur, Pers,

Makedonya, Roma, Bizans gibi uygarlıkların egemenlikleri altında yaşmıştır.

Urfa, 1094 yılında Selçuklu hâkimiyetine girmiştir. 1098'de Haçlı Kontluğu, daha sonra Eyyubi,

Memluk, Türkmen aşiretleri, Timur devleti, Akkoyunlular, Dulkadir beyliği, Safeviler ve en son da

1516'da Osmanlı sınırları içine katılmıştır. Önceleri Diyarbakır Eyalet sınırları içerisinde yer alan Urfa,

1876'da Halep vilayetine bağlanmış, 1916'da ise bağımsız bir sancak olmuştur.

Resim 2 Harran Üniversite kalıntıları

Urfa tarihinin Paleolotik çağa kadar (M.Ö. 500.000 - 8.000) uzandığı tespit olunmuştur.

Kazılarda neolitik çağ (M.Ö. 7250 - 5500), kalkolitik çağ (M.Ö. 5500 3200) ve ilk tunç çağına ait (M.Ö.

3200 - 1800) çok sayıda değerli eserler ele geçirilmiştir.Belgelere dayanmayan bazı iddialara göre

Urfa, ilk defa şehirler kuran İdris Peygamber veya Tufan'dan sonra Nuh Peygamber zamanında

kurulmuştur. Ebul Faraç bu görüştedir.

Urfa bölgesi; Sümer - Akat - Hitit, Babil - Kalde, Hurri - Mitanni, Aram - Asur, Med ve Pers

hakimiyetlerini görmüştür. M.Ö. II. bin Hitit vesikalarında geçen Ursu'nun ve Asur vesikalarında geçen

Ruhua veya Ru'ua'nın, bugünkü Urfa olduğu söylenmektedir. Şehir; Ur, Kalde Ur'u, Harran Ur'u,

Orhei, Orhay, Vurhai, Edessa, Diyar Mudar, (Bölge ile beraber) Ruha, Reha ve Urfa adlarını almış, en

son Şanlıurfa olmuştur.


3 TARİHÇESİ

Makedonya Kralı Büyük lskender doğu seferi sırasında Urfa' ya hakim olmuştur. (M.Ö. 332). Bu

devir, M. Ö. 132'de ASRAANE krallığı ile son bulmuştur. M. S. 250 yıllarına kadar devam eden Osroane

Krallığı dönemi Hıristiyanlık açısından büyük önem taşımaktadır. O çağın Osroane Kralı Abgar

Ukomo'nun (Kara Abgar) dünyada Hristiyanlığı resmi din olarak kabul eden ilk krallardan olduğu, Hz.

lsa ile mektuplaştığı ve Hz. lsa'yı dinini yaymak üzere Urfa'ya davet ettiği bilinmektedir. Bu davet

üzerine Hz. lsa yüzünü sildiği mendile çıkan mucizevi resmini ve Urfa'yı kutsadığına dair bir

mektubunu Abgar Ukomo'ya göndermiştir. Bu nedenle Urfa'ya Hıristiyanlarca bugün bile "Kutsal

Şehir" denilmektedir. Hıristiyanlık aleminde kutsal sayılan bu mendilin uzun süre Urfa'yı

düşmanlardan koruduğuna inanılmış. M.S. 944 yılında Bizans İmparatorunun doğudaki kuvvetlerinin

komutanı Ioannes Kurkuas Urfa üzerine yürüyerek Hz. İsa'nın bu mucizevi resmini almayı başarmış ve

onu büyük bir törenle İstanbul'a götürmüştür.

Hristiyanlığı ilk yıllarında kabul eden Urfa, Müslümanlığı da ilk yıllarında kabul etmiştir. (M.S.

639). Selçuklu Sultanı Alpaslan'ın 1071 yılında şehri kuşatmasına kadar birçok siyasi ve dini

hareketlerin olduğu Urfa' da bağımsız bir Haçlı Kontluğu (M.S. 1098-1144) kurulmuştur. 1144 yılında

İmadeddin Zengi, 1 182'de Selahaddin Eyyübi Urfa'ya hakim olmuştur.

1240 ve 1250 yıllarındaki iki Moğol yağmasından sonra 1260 yılında Hülagü Han bölgeyi yakıp

yıkmıştır. Urfa 1404 tarihinde Akkoyunluların, 1514 yılında Safevilerin eline geçmiş ve 1517 yılında

Osmanlı İmparatorluğuna dahil olmuştur.24 Mart 1919'da İngiliz, 30 Ekim 1919'da Fransızlar

tarafından işgal edilmiştir. Fransızlara karşı başlatılan direniş ve savaş 11 Nisan 1920'de şehir halkının

zaferiyle sonuçlanmıştır.

2.1. NEDEN PEYGAMBERLER ŞEHRİ?

2.1.1. Hz. İBRAHİM

Rüyasında hükümdarlığının elinden gittiğini gören Kral Nemrut'un bu rüyası kahinler tarafından:

"... Bu yıl bir çocuk doğacak, senin putperest dinini ortadan kaldıracak ve Krallığına son verecek"

şeklinde yorumlanır. Bunun üzerine Nemrut o yıl doğan ve doğacak olan bütün çocukları öldürtmeye

karar verir. Hz. İbrahim' e hamile olan Nuna, hamileliğini herkesten gizleyerek Hz. İbrahim'i bir

mağarada gizlice doğurur.

Hz. İbrahim bu mağarada 7 yaşına kadar herkesten gizlice yaşadı. 7 yaşından sonra mağaradan

çıkarılıp baba evine getirilen İbrahim büyüyünce Nemrut ve halkının taptığı putlarla mücadele etmeye

başladı. Gerçek tanrının putlar değil bütün kiiinatı yaratan tek Allah olduğunu anlatmaya çalıştı.

Bunun üzerine Nemrut, Hz. İbrahim'i yakalatarak Urfa kalesinin bulunduğu tepeden ateşe attırdı. O


4 ŞANLIURFA RAPORU

anda Allah tarafından ateşe "Ey ateş İbrahim'e karşı serin ve selamet ol" emri verildi. Ateş su, odunlar

balık oldu. Hz. İbrahim sağ salim olarak bir gül bf1hçesinin içerisine düştü.

Onun düştüğü yerde oluşan Halil-ür Rahman ve Aynzeliha gölleri ile içerisindeki balıklar bugün

dünyanın her tarafından gelen insanlarca ziyaret edilmektedir. Ayrıca Hz. İbrahim'in doğduğu mağara,

bu göllerin yakınındaki Mevlid-i Halil Camii içerisinde olup ziyarete açık tutulmaktadır.

2.1.2. Hz. EYYUB

Allah, Urfa' da yaşayan Eyyüb peygamberin kendisine bağlılığını göstermek için önce mallarını

ve çocuk1arını elinden aldı ve daha sonra kendisine ağır bir hastalık verdi. Hasta yattığı mağarada

bütün vücudunu kurtlar kapladı. Eyyüb peygamber bütün bunlara rağmen Allah'a isyan etmedi.

Allah'a ibadetten geri kalmadı, sabır ve şükür gösterdi. Allah onun bu sabrına karşılık olarak sıhhatini

ve malını geri verdi. Hz. Eyyüb bu nedenle sabır örneği olarak kabul edilir.

Hz. Eyyüb'un hastalık çektiği mağara ve kutsal suyu ile yıkanarak şifa bulduğu kuyu bugün

Urfa'nın Eyyüb Peygamber semtinde ziyaret edilmektedir.

Hz. Eyyüb'ün mezarı, Urfa'nın Viranşehir ilçesine 20 km. uzaklıktaki Eyyüb Nebi köyündedir. Bu

köy, bir peygamberler köyü gibidir. Eyyüb Peygamberin Türbesi, Hanımı Hz. Rahme'nin Türbesi ve

Elyasa' Peygamberin vefat ettiği yer buradadır.

2.1.3. Hz. ELYASA

Elyasa' peygamber Eyyüb peygamberi ziyaret etmek ister. Uzun yıllar arar, sonunda bulunduğu

yere yaklaştığını bilmemektedir. Karşısına şeytan çıkar. Daha çok uzakta olduğunu söyler. Elyasa

peygamber yaşlanmıştır. Dua eder Allah ruhunu alır. 1 Km. kala O'na ulaşamadan vefat etmiş olduğu

yer bu köydedir

2.1.4. Hz. ŞUAYB

Şuayb Peygamber'in Urfa'nın 85 km. doğusundaki tarihi Şuayb şehrinde yaşadığına

inanılmaktadır. Bu tarihi kent kalıntıları arasındaki bir mağara ev O'nun makamı olarak ziyaret

edilmektedir. (Bakınız Şuayb şehri)

2.1.5. Hz. NUH

Tufandan sonra, Hz. Nuh'un gemisinin Urfa ile Ceylanpınar (Re'sulayn) arasındaki Cudi dağına

indiğine inanılmaktadır. Bu dağ deniz dalgalarını andıran çok değişik bir yüzey şekline sahiptir. Yöre

halkı bu konuda çok kesin kanaate sahiptirler. Bu yer Soğmatar ve Şuayb şehir ile aynı mevkidedir.


5 TARİHÇESİ

Ancak başka bir Cudi dağı da Urfa' nın güneyinde Nemrud'un tahtına 20-25 km. mesafededir.

(Bakınız Cudi şehri)

2.1.6. Hz. MUSA

Günümüzde Yağmurlu Köyü olarak adlandırılan tarihi Soğmatar kenti içerisinde, Hz. Musa'nın

Kuyusu ve Asa' sının izi diye ziyaret edilen iki makamı vardır.

2.1.7. Hz. LUT

Hz. İbrahim'in kardeşi Harran'ın oğludur. Lut Hz. İbrahim ile birlikte göç etmiş ve peygamberlik

ile görevlendirileceği Sodom'a gitmiştir. Urfa' da doğmuş ve ilk çocukluğu Hz. İbrahim ile beraber

geçmiştir.

Onunla beraber Harran'da da yaşamıştır

2.1.8. Hz. YAKUP

Urfa' nın güney batısında Deyr Yakup - Nemrud'un Tahtı denilen yapıda misafir kalmıştır. Bu yer

şehre 1O km. mesafededir.


6 ŞANLIURFA RAPORU

3. TARİHİ VE TURİSTİK YERLER

3.1. Eski Şehir

Kent merkezi Ortadoğu tarzında son derece canlı bir Çarşı etrafında gelişmiştir. Geleneksel

mimari doku kısmen yozlaşmış olmakla birlikte, sokak aralarında birçok yerde çarpıcı güzelliğe sahip

eski yapılara rastlanır. En güzel eski evlerden biri Şurkav1 tarafından restore edilen Şurkav Kültür

Evi'dir.

3.2. Ulucami

1175 tarihinde Musul hükümdarı Nureddin Zengi tarafından kiliseden çevirilmiştir. Daha önce

çan kulesi olan minaresi sekizgendir. Aslen havra olarak inşa edilmiştir.

3.3. Balıklıgöl

Balıklıgöl, (Aynzeliha ve Halil-Ür Rahman Gölleri ) Şanlıurfa şehir merkezinin güneybatısında

yer alan ve İbrahim Peygamberin ateşe atıldığında düştüğü yer olarak bilinen bu iki göl, kutsal

balıkları ve çevrelerindeki tarihi eserler ile Şanlıurfa'nın en çok ziyaretçi çeken yerleridir. İbrahim

Peygamber, devrin zalim hükümdarı Nemrut ve halkının taptığı putlarla mücadele etmeye, tek tanrı

fikrini savunmaya başlayınca, Nemrut tarafından bugünkü kalenin bulunduğu tepeden ateşe atılır. Bu

sırada Allah tarafından ateşe "Ey ateş, İbrahim'e karşı serin ve selamet ol" emri verilir. Bu emir

üzerine, ateş suya odunlar da balığa dönüşür. İbrahim bir gül bahçesinin içersine sağ olarak düşer.

İbrahim'in düştüğü yer Halil-ür Rahman gölüdür. Rivayete göre Nemrut'un kızı Zeliha da İbrahim'e

inandığından kendisini onun peşinden ateşe atar. Zeliha'nın düştüğü yerde de Aynzeliha Gölü

oluşmuştur. Her iki göldeki balıklar halk tarafından kutsal kabul edilerek yenilmemekte ve

korunmaktadır.

Resim 3 Balıklıgöl

1 Şanlı Urfa Kültür ve Araştırma Vakfı


7 TARİHİ VE TURİSTİK YERLER

3.4. Harran

M.Ö. 2000 yılında Ur şehrinin bir ticari kolu olarak kurulduğuna inanılan Harran'ın Sümerce

veya Akatça kervan veya geçit yeri anlamına gelen "Harran-U” kelimesinden türediği

düşünülmektedir. Moğol İstilasında Yıkılan Harran Üniversitesinin Harabesi ile tarihi Harran evleri

görülebilir.

3.5. Atatürk barajı

Atatürk Barajı, Şanlıurfa ve Adıyaman illeri arasında, Fırat Nehri üzerinde kurulu olup, enerji

ve sulama amaçlıdır. 1983 yılında inşaatı başlamış olan baraj 1992 yılında işletmeye açıldı. 8 türbine

sahip barajın yüksekliği 169 metredir. 2400 MW gücüyle yıllık 8900 GWh elektrik üretim kapasitesine

sahiptir.

Kaya dolgu tipinde bir barajdır. Gövde hacmi 84 500 000 m³ tür. Dış yüzeyi kaya içi kil ve

topraktır. Baraj gölünün baskısı ile ilk inşaasındaki yüksekliği 10 metre kısalmıştır.

İnşaatına; 4 Kasım 1983 tarihinde başlandı. 1994 senesinde bitirilmesi planlanan baraj;

sulama ve enerji elde etmek maksadıyla yapılmıştır. 2400 megavat, yılda 8.9 milyar kilovatsaat

elektrik enerjisi üretecek kapasitededir. 84.4 milyon m3 kaya ve toprak dolgu ile dolgu hacmi

bakımından bugüne kadar dünyada inşa edilen barajlar arasında beşinci sıradadır. Meydana gelen göl

alanı 817 kilometre karedir. Yıllık ortalama su akışı 26.654 milyar metreküptür. Toplam su depolama

hacmi 48.7 milyar metreküptür.

Her bir grupta; gücü 300.000 kilovat olan 8 adet türbün jeneratör bulunmaktadır. 25 Temmuz

1992'de bu 8 üniteden ikisi hizmete açılmıştır. Halen inşaatı devam eden Şanlıurfa Tünelinin de

tamamlanması ile, Şanlıurfa, Harran, Mardin, Ceylanpınar, Siverek-Hilvan ovaları ile beraber 1.43

milyon dönüm arazi sulanır hale gelecektir. Temelden yüksekliği 169 metredir. Nehir seviyesinden

yükseklik bakımından minimum su kotu 513, ideal su kotu 526, maksimum su kotu ise 524 metreye

ulaşır. Barajda elektrik üretimi için derinliğin en az 133 metre olması gerekir. Baraj duvarının boyu

1644, eni ise 15 metredir.

Atatürk Barajı, dolgu hacmi bakımından dünyanın en büyük 6. büyük barajı durumundadır.

Hidroelektrik Santralı da, dünyada halen yapımı sürenler arasında 3., inşa edilmiş olanlar arasında da

5. en büyük santraldir. Aynı zamanda Avrupa'nın ve Türkiye'nin en büyük barajıdır.

Atatürk Barajı, tamamen Türk işçi ve mühendisinin emek ve alın teriyle gerçekleştirilmiştir. Bu

dev barajın gövdesi 80 ay gibi kısa bir zamanda bitirilmiştir.


8 ŞANLIURFA RAPORU

Resim 4 Atatürk Barajı


9 ŞANLIURFA RAPORU

4. ŞANLIURFA'NIN DÜNYA İNANÇ TURİZMİNDEKİ YERİ

Şanlıurfa tarihte dünya kültür ve medeniyetinin merkezi kabul edilen ve arkeoloji

literatüründe "Bereketli Hilal" olarak adlandırılan bölge üzerinde yer almaktadır. Arkeolojik kazılardan

elde edilen buluntular, şehir merkezindeki Balıklıgöl civarının günümüzden 11.000 yıl önce Neolitik

Çağ insanları tarafından iskan edildiğini kanıtlamıştır. Bu çağ, Anadolu'da mimarlık sanatının

başlangıcı sayılmaktadır.

Resim 5 Eski Dünya

Mimarlık tarihi bu kadar eskilere dayanan Şanlıurfa, günümüzde de mimari eserlerinin

zenginliği bakımından Anadolu'nun önde gelen illeri arasında yer almakta ve bu özelliğinden dolayı

"Müze Şehir" adıyla tanınmaktadır.

Şanlıurfa, dinler tarihi ve inanç turizmi yönüyle de dünya kültüründe önemli bir yere sahiptir.

İl merkezi yakınındaki Göbekli Tepe'de yapılan arkeolojik kazılarda, ilkel dinlere ait olan ve

günümüzden 11.000 yıl öncesine tarihlenen dünyanın en eski tapınakları bulunmuş ve Şanlıurfa'nın

inanan insanların dünyadaki en eski merkezi olduğu anlaşılmıştır.

İlkel dinlerin dünyada bilinen en eski merkezi Şanlıurfa, çok tanrılı (politeist) dinler ile tek

tanrılı (monoteist) dinlerin de önemli merkezlerinden biridir.

Assur ve Babil dönemlerinde; Ay, güneş ve gezegenlerin kutsal sayıldığı politeist bir din olan

Paganizm'in baştanrısı "Sin"in mabedi Harran'da bulunuyor ve Soğmatar bu dinin önemli bir merkezi

şehri sayılıyordu.


10 ŞANLIURFA RAPORU

Musevi, Hıristiyan ve İslâm dinleri peygamberlerinin atası olan Hz. İbrahim (A.S.) Şanlıurfa'da

doğmuş, Nemrut ve Halkının taptığı putlarla mücadele ettiği için burada ateşe atılmıştır. Lut

Peygamber, amcası Hz. İbrahim'in ateşe atılmasını görmüş ve daha sonra Şanlıurfa'dan Sodom'a

doğru yola çıkmıştır. İbrahim Peygamber'in torunu ve İsrailoğullarının atası Yakub Peygamber

Harran'da evlenmiş, Eyyub Peygamber Şanlıurfa'da hastalık çekmiş ve Şanlıurfa'da vefat etmiştir. Hz.

Eyyub'u arayan Elyasa' Peygamber O'nun yaşadığı Eyyub Nebi Köyü'ne kadar gelmiş, ancak kendisini

göremeden orada vefat etmiştir. Şuayb Peygamber, Harran'a 37 km. mesafedeki Şuayb Şehri'nde

yaşamış, Musa Peygamber, Şuayb Şehri yakınındaki Soğmatar'da Şuayb Peygamberle buluşmuştur.

İsa Peygamber, Şanlıurfa'yı kutsadığına dair bir mektubunu ve yüzünü sildiği mendile çıkan mûcizevi

portresini Urfa Kralı Abgar Ukkama'ya göndermiş, Hıristiyanlık devlet dini olarak dünyada ilk defa bu

dönemde Şanlıurfa'da kabul görmüştür. Bütün bu peygamberlerin Urfa ile ilgisinin bulunması nedeni

ile Urfa'nın bir adı da "Peygamberler Şehri"dir.

Bütün bunlardan, Şanlıurfa'nın dinler tarihi ve inanç turizmi yönünden Mekke ve Kudüs'ten

sonra dünyanın önemli inanç merkezlerinden biri olduğu anlaşılmaktadır.

4.1. İLKEL DİNLER VE ŞANLIURFA

İl merkezi yakınlarındaki Göbekli Tepe'de yapılan arkeolojik kazılarda günümüzden 13.500 yıl

öncesine tarihlenen Cilalı Taş Devri (Neolitik Çağ)'nin Akeramik evresi insanlarına ait dünyanın en eski

tapınakları bulunmuştur.

Göbekli Tepe insanlarının tapındıkları boğa, aslan, kurt, domuz, turna kuşu, ördek ve yılan

başta olmak üzere çeşitli hayvan kabartmalarının olduğu "T" biçimli taş steller 2000-2001 kazılarında

ortaya çıkartılmıştır. Kazılar halen devam etmektedir.

Neolitik Çağ'ın M.Ö. 8000-8500 evresine ait ikinci bir tapınak yeri Tektek Dağları mevkiinde

yeralan Karahantepe (Keçilitepe)'de keşfedilmiş ve burada yapılan yüzey araştırmasında toprağa

gömülü, ancak başları görülebilen çok sayıda stel tespit edilmiş, bunlardan birinin üzerinde Cinsiyet

Tanrısı'nı sembolize eden bir yılan figürüne rastlanılmıştır.

Göbekli Tepe ve Karahantepe tapınakları dışında, Hilvan İlçesi'ne bağlı Nevali Çori'de yapılan

arkeolojik kazılarda Neolitik Çağ'ın M.Ö. 7000 evresine bağlanan kare planlı bir tapınak ve içerisinde

stilize insan figürlü iki stel bulunmuştur.

Şanlıurfa bölgesinde yapılan bir çok arkeolojik kazıda Kalkolitik Çağ ve Eski Tunç Çağı

halklarının tapındıkları şematik tanrı heykelciklerine (idol) rastlanmıştır. Bozova İlçesi'ne bağlı Titriş


11 ŞANLIURFA'NIN DÜNYA İNANÇ TURİZMİNDEKİ YERİ

Höyük nekropolünde ortaya çıkartılan ve insan şeklinde tanrıları tasvir eden çok sayıda keman tipi

idol Şanlıurfa Müzesi'nde sergilenmektedir.

Resim 6 Dikili taş

4.2. ÇOK TANRILI DİNLER VE ŞANLIURFA

İlkel dinlerin dünyada bilinen eski merkezi Şanlıurfa, çok tanrılı dinlerin de dünyadaki önemli

merkezlerinden biridir. Ay, güneş ve gezegenlerin kutsal sayıldığı eski Mezopotamya'daki Assur ve

Babilliler'in politeist (çoktanrılı) inancına dayanan paganizm'in önemli merkez şehirleri Harran ve

Soğmatar Şanlıurfa ili sınırları içerisindedir.

4.2.1. Harran ve Paganizm

Babiller döneminde "ilu sa ilani" (tanrıların tanrısı), "sar ilani" (tanrıların kralı) ve "bel ilani"

(tanrıların efendisi - rabbi) olarak adlandırılan ay tanrısı "Sin", paganistlerin en büyük tanrısı olma

özelliğini asırlar boyu devam ettirmiş ve Romalılar döneminde "marelaha" olarak adlandırılmıştır.

M.Ö. 2000 başlarına ait Kültepe ve Mari tabletlerinde Harran'daki Sin mabedinde bir

antlaşma imza edildiğine dair bilgiler bulunmaktadır. Yine M.Ö. II. binin ortalarına ait Hitit

tabletlerinde, Hititlerle Mitanniler arasında yapılan bir antlaşmaya Harran'daki ay tanrısı Sin'in ve

Güneş Tanrısı Şamas'ın şahit tutulduğu belirtilmektedir. 1950 yılında Harran'da yapılan arkeolojik

kazılarda bulunan ve Babil kralı Nabonid dönemine (M.Ö. V. yy.) tarihlenen tanrı Sin ve Şamas'ı

temsil eden çivi yazılı steller Şanlıurfa Müzesi'nde sergilenmektedir.



4.2.2. Soğmatar ve Paganizm

Soğmatar şehri; ay, güneş ve gezegenlerin kutsal sayıldığı Pagan dininin ve bu dinin baştanrısı

Marelahe'nin (tanrıların efendisi) merkezidir. Marelahe'yi temsil eden açık hava mabedi "Kutsal Tepe"

Soğmatar'ın odak noktasını teşkil etmektedir. Bu Tepe'nin zirvesinde kaya yüzeyine oyulmuş ve M.S.

164-165'lere tarihlenen Süryânice yazılar, bazı önemli kişilerin Marelahe adına bu tepeye diktirdikleri

anıt sütunlar ve sunaklarla ilgilidir.

Tepenin kuzeye bakan yamacındaki kabartma portrenin Ay Tanrısı Sin, boydan tasvir edilmiş

insan kabartmasının ise Tanrı Ma'na şerefine aynı tarihlerde yapıldığı yanlarındaki Süryânice

kitabelerden anlaşılmaktadır.

Kutsal Tepe'nin batısında, kuzeyinde ve kuzey batısındaki tepelerde yer alan 7 adet yapı

kalıntısı Güneş, Ay, Satürn, Jüpiter, Mars, Venüs ve Merkür tanrılarının temsil etmektedir.

4.3. TEK TANRILI DİNLER (SEMAVİ DİNLER) VE ŞANLIURFA

Şanlıurfa’da yaşadığı kabul edilen peygamberlerden dolayı bu şehir "Peygamberler Şehri" ve

"Kutsanmış Şehir" adlarıyla tanınmaktadır.

4.3.1. ŞANLIURFA'DAKİ HIRİSTİYAN YAPILARI

Hıristiyanlığın devlet dini olarak dünyada ilk kabul gördüğü yer olan Şanlıurfa'da dünyanın en

görkemli kiliseleri inşa edilmiş, ancak bunlardan V. yüzyıla ait olanların bir kısmının kalıntıları

günümüze ulaşabilmiştir.

Deyr Yakub (Yakub Manastırı): İl merkezindeki Eyyub Peygamber makamının 4 km. batısında

bulunan Deyr Yakub, halk arasında "Nemrud'un Tahtı" ya da "Cin Değirmeni" olarak anılmaktadır.

Buradaki yüksek bir dağın tepesinde M.Ö. I. yüzyılda (putperest dönem) Edessa Kralı Abgar Manu'nun

oğlu Aryu'nun aile fertleri için inşa edilmiş anıt mezar kalıntıları yer almaktadır. Bazı kaynaklarda

manastır olarak adlandırılan, doğu batı istikametinde dikdörtgen planlı iki katlı büyük yapı kalıntısının

zemin katının doğu kesimi üç katlı anıt mezardır. Edessa krallarının yattığı tahmin edilen ve esas girişi

zemin kattan olan mezar odası; kuzey, güney ve doğuda kemerli birer arkosoliumdan oluşmaktadır.

Bu tapınağın M.S. V. yüzyılda kerametleri ve kehânetleri ile ünlü olan ve Suruç

Episkoposluğuna kadar yükselmiş bulunan Suruçlu Aziz Yakub zamamında (M.S. 451-521) manastır

olarak kullanıldığı ve bundan ötürü Deyr Yakub (Yakub Manastırı) olarak anıldığı tahmin

edilmektedir.

Ayrıca halk arasında Yakub Peygamber'in burada kaldığına ve Deyr Yakub adının bundan

dolayı verildiğine inanılmaktadır.



Resim 7: Tella Martyrionu

Tella (Viranşehir) Martyrionu: Bizans dönemi Hıristiyanlık yapılarının Şanlıurfa bölgesindeki en büyük

örneklerinden olan oktogonal (sekizgen) planlı bu yapının 34.5x32 m. çapındaki kubbesinin bazalt

taşından örülmüş sekiz paye üzerine oturduğu mevcut kalıntılardan anlaşılmaktadır. Yüzyılımızın

başlarında sekiz payesinin tamamı ayakta olan bu yapının günümüze sadece bir payesi gelebilmiştir.

Büyük bir nekropolün ortasına inşa edildiği anlaşılan bu yapının önemli bir aziz için Martyrion

(şehitlik) olarak IV.-V. yüzyıllar arasında inşa edilmiş olabileceği tahmin edilmektedir.

Aziz Petrus ve Aziz Paulus Kilisesi: Şehrin Ellisekiz Meydanı yakınındadır. VI. Yüzyıla ait bir kilise

kalıntılarının üzerine 1861 yılında inşa edilmiştir. Kilise, Hz. İsa'nın iki havarisinin anısına inşa

edildiğinden onların ismini taşır.

Bu tarihi yapı, Urfalı Süryâniler'in 1924 yılında Halep'e göç edişlerine kadar, kilise ve okul

olarak kullanılmıştır.

İç mekâna giriş kapısı üzerindeki Süryânice inşa kitabesinin tercümesi şöyledir:

"Bütün dünya sana tapar, diz çöker ve her dil adına şükreder. Salih kişilerin girdikleri Allah'ın

evi olan bu kutsal Aziz Petrus ve Aziz Paulus Kilisesi, Patrik II. Yakub ve Metropolit Mar Gregorius

David döneminde, mü'min Süryâni-Yakubi halkının yardımıyla 2112 Yunan ş yılında inşa edildi. Rab,

katkısı olan herkesi mükafatlandırsın."

1924 yılında Tekel İdaresi'ne verilen kilise, Tütün İşleme Fabrikasına dönüştürülmüş, sonraki

yıllarda şaraplık üzüm deposu olarak kullanılmıştır. Yapı, Tekel kelimesinin Fransızca karşılığı olan

Regie (Reji)'den dolayı "Reji Kilisesi" olarak adlandırılmıştır. Kilisenin 1998 yılındaki kısmi restorasyonu

sırasında bahçesinden ve duvarlarından çıkartılan Süryânice yazıtlı 7-8 adet mezar taşı Urfa

Müzesi'nde sergilenmektedir.



4.4. ANADOLUNUN EN ÖNEMLİ TURİZM GÜZERGÂHLARINDAN ŞANLIURFA

TURİZM YOLU VE BU BÖLGEDEKİ ÖREN YERLERİ

Harran'ın 20 km. kuzeyindeki Cabir el-Ensar (Yardımcı) Köyünde Cabir b. Abdullah'a (Cabir el-

Ensar) atfedilen bir türbe (meşhed) ve yanında yine O'nun adını taşıyan bir cami bulunmaktadır.

Mihrap duvarı boyunca üç kubbe ile örtülü olan caminin doğusuna dördüncü bir kubbeli mekânla

türbe eklenmiştir.

4.4.1. CABİR EL-ENSAR CAMİİ VE TÜRBESİ

Cabir el-Ensar'ın hicretten 16 yıl önce (miladi 607) yılında Medine'de doğduğu, 697 yılında

yine Medine'de vefat ettiği kaynaklarda kayıtlıdır. Peygamber Efendimiz ile birlikte bir çok savaşa

katılan, Hz. Peygamberin vefatından sonra Şam'ın fethinde bulunduğu bilinen Cabir b. Abdullah'ın, Hz.

Ömer zamanında Harran ve Urfa'nın fethine katıldığı ve İmam Bakır hazretleri gibi şehit düşen bir

uzvunun gömüldüğü yere bu türbenin (meşhed) ve caminin yapıldığı söylenmektedir.

İmam Bakır türbe ve camiinin orijinal şeklinin bozulmuş olmasına karşın Cabir el-Ensar türbe

ve camii orijinal şeklini muhafaza etmekte olup 1992 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğünce restore

ettirilmiştir.

Resim 8 Cabir El Ensari Türbesi

4.4.2. İMAM BAKIR CAMİİ VE TÜRBESİ

Harran'ın 3 km. kuzey doğusundaki İmam Bakır Köyü'nde, 12 İmam'dan beşincisi olan Ebu

Cafer İmam Muhammed Bakır'a atfedilen bir türbe ve yanında yine O'nun adını taşıyan bir cami

bulunmaktadır.

Anne ve baba tarafından Hz. Fatıma'nın (r.a.) torunu olan, ilim, irfan ve takvasıyla herkesin

saygısını kazanan, geniş bilgisinden dolayı "Bakır" lakabıyla anılan Ebu Cafer İmam Muhammed h. 57

(m. 676) senesinde Medine'de doğmuştur. H. 103 (m. 721) senesinde Hamime'de vefat edince, naşı

Medine-i Münevvere'ye getirilerek Cennet-ül Baki Mezarlığı'na defnedilmiştir.



Hz. Ömer zamanında Urfa ve Harran'ın fethine katılan (miladi 639) Ebu Cafer İmam

Muhammed'in şehit düşen parmağının buraya gömülerek üzerine türbenin (meşhed) yapıldığı ve

köye "İmam Bakır" adı verildiği söylenilmektedir. Türbenin batısına bitişik bir de cami bulunmaktadır.

Kitabesi bulunmayan her iki yapı son yıllarda betonarme bir şekilde genişletilerek orijinalliğini

kaybetmiştir.

Resim 9 İmam Bakır Türbesi

4.4.3. HARRAN

Şanlıurfa'nın 44 km. güney doğusunda bulunan ve her yıl binlerce yerli ve yabancı turist

tarafından ziyaret edilen tarihi kent Harran, kendi adıyla anılan ovanın merkezinde kurulmuştur.

Tevrat'ta da "Haran" olarak geçen yerin burası olduğu söylenir. İslâm tarihçileri kentin

kuruluşunu Nuh Peygamber'in torunlarından Kaynan'a veya İbrahim Peygamber'in kardeşi "Aran"a

(Haran) bağlarlar. XIII. yüzyıl tarihçilerinden İbn-i Şeddat, Hz. İbrahim'in Filistine gitmeden önce bu

şehirde oturduğunu, bu nedenle Harran'a Hz. İbrahim'in şehri de denildiğini, Harran'da İbrahim

Peygamber'in evinin, adını taşıyan bir mescidin, O'nun otururken yaslandığı bir taşın var olduğunu

yazmaktadır.

Harran, Kuzey Mezopotamya'dan gelerek batı ve kuzey batıya bağlanan önemli ticaret

yollarının kesiştiği bir noktada bulunmaktadır. Bu özelliğinden dolayı Harran, Anadolu ile sıkı ticaret

ilişkileri bulunan Assurlu tüccarların önemli uğrak yerlerinden biri idi. Anadolu'dan Mezopotamya'ya,

Mezopotamya'dan Anadolu'ya olan ticaret akışının binlerce yıl Harran üzerinden yapılmış olması bu

tarihi kentte zengin bir kültür bikiminin oluşmasına neden olmuştur.

Harran; Ay, Güneş ve gezegenlerin kutsal sayıldığı eski Mezopotamya'daki Assur ve Babillerin

politeist inancına dayanan Paganistliğin (Putperestlik) önemli merkezlerinden olması yönüyle de ünlü

idi. Bu nedenledir ki Harran'da Astronomi ilmi çok ilerlemiştir.



Dünyadaki üç büyük felsefe ekolünden birisi "Harran Ekolü"dür. İlkçağdan beri varlığı bilinen

Harran Üniversitesi'nde dünyaca ünlü birçok bilgin yetişmiştir.

Emevi hükümdârlarından II. Mervan 744 yılında Harran'ı Emevi Devleti'nin başkenti yapmıştır.

Emevilerin Asya bölümü 750 yılında Abbâsilere yenilerek Harran'da sona ermiştir. Abbâsi hükümdârı

Harun Reşit zamanında "Harran Üniversitesi" dünyada büyük bir ün kazanmıştır.

Bugün Cüllab ve Deysan ırmakları kurumuş olduğundan Harran sudan ve yeşilden mahrum

bir ovanın ortasında 5000 yıllık tarihi ile ayakta durmaktadır. Tipik evleri, höyügü, kalesi, şehir surları

ve çeşitli mimari kalıntıları ile turistlerin büyük ilgisini çekmektedir. Atatürk Barajı ve Urfa Tünelleri

vasıtasıyla Harran Ovası'na akıtılan Fırat Nehri, Harran'ı tarihteki yeşil ve verimli günlerine tekrar

kavuşturmuştur.

4.4.4. EYYUP NEBİ KÖYÜ PEYGAMBER MEZARLARI (TÜRBELERİ)

Urfa-Mardin karayolu'nun 85. km.sinden kuzeye sapan asfalt yolun 16. km.sindeki Eyyup

Nebi Köyü'nde Eyyup Peygamber, Eyyup Peygamber'in hanımı Rahime Hatun ve Elyesa‘ Peygamber'in

mezarları bulunmaktadır. Bu köyün 400 yıldan beri Eyyup Nebi Köyü adıyla anıldığı vakfiyesinden

anlaşılmaktadır.

Eyyup Nebi Köyü'ndeki peygamber türbeleri yüzyıllardan beri kutsal günlerde ve

bayramlarda, yöredeki binlerce kişi tarafından ziyaret edilmektedir. Bu önemli inanç merkezinde, son

yıllarda Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Okutmanlarından Mehmet Oymak'ın danışmanlığında,

Turizm Bakanlığı ve Şanlıurfa Valiliği'nce geniş ölçekli bir çevre düzenlemesi ve türbe restorasyonları

gerçekleştirilmiş; her üç türbe arasında yaya yollarıyla bağlantı sağlanarak türbeler alanı ihata

duvarlarıyla köy yerleşmesinden ayrılmış ve ağaçlandırılmıştır. Eyyup Peygamber türbesinin batı

yakınında bulunan ve O'nun otururken yaslandığına inanılan büyük bazalt taş, bu proje içersinde

korumaya alınmıştır.

Eyyup Peygamber Türbesi: Şanlıurfa'ya 100 km. mesafede, Viranşehir ilçe sınırları içersindeki Eyyup

Nebi Köyü'nde bulunan Eyyup Peygamber'in türbesi, köyün kuzey yönündeki höyüğün güney

eteğinde, kendi adıyla anılan caminin doğusundaki mezarlık içersindedir. Oldukça harap bir durumda

olan türbe, son yıllarda Şanlıurfa Valiliği'nce tek kubbeli, beşgözlü revaklı ve revakların üzeri üç

kubbe ile örtülü olarak yeniden inşa edilmiştir.

H. 1336 (m. 1918) tarihli Diyarbakır Vilâyet Salnâmesi'nde, türbenin kubbesinin çinko ile

kaplandığı ve hademesine maaş bağlandığı kayıtlıdır.



Resim 10 Hz. Eyüp Türbesi

Rahime Hatun Türbesi

Eyyup Peygamber'in ağır hastalığı ve uğradığı musibetler sırasında O'na büyük bir şefkat ve

sabırla bakan hanımı Rahime Hatun'un mezarı Eyyup Peygamber türbesinin yaklaşık 500 m.

kuzeybatısındadır. Kare planlı, tek kubbeli bu mütevazi mezar anıtı köydeki diğer türbeler gibi,

geçtiğimiz yıllarda Şanlıurfa Valiliği'nce restore edilmiştir.

Elyesa‘ Peygamber Türbesi

Eyyup Peygamber türbesinin 500 m. güneybatısında yer alan ve oldukça harap bir durumda

olan Elyesa‘ Peygamber türbesi, Şanlıurfa Valiliği'nce yeniden yaptırılmıştır.



5. TARIM VE HAYVANCILIK

5.1. TARIM

Şanlıurfa tarımsal yönden önemli toprak kaynaklarına sahiptir. 1.858.400 hektar olan

arazisinin yaklaşık 1.200.572 hektarı tarım alanıdır. Bu alanın 836.000 hektarı ise sulamaya

elverişlidir. Halen, 312.980 (%26) hektar tarım arazi sulanmaktadır. Bu sulamaların; 168.000 hektarı

devlet sulaması ve 145.669 hektarı özel sulamadır. İlimiz, buğday, arpa, kırmızı mercimek, nohut,

antepfıstığı, yaş üzüm ve susam üretiminde önemli bir yere sahiptir. GAP ile birlikte sulu tarımın

yaygınlaşması sonucu pamuk üretiminde büyük artışlar olmuştur. 1995 yılında yaklaşık 277.000 ton

olan kütlü pamuk üretimi 2004 yılında 698.020 tona ulaşmıştır. Son yıllarda seracılık ve örtü altı

tarımda da önemli gelişmeler sağlanmıştır. GAP’ın sulama projelerinin devreye girmesi ile birlikte,

bitki deseni ve üretiminde beklenen önemli değişiklikler olmamıştır. Her ne kadar son yıllarda soya ve

mısır gibi ürünler ikinci ürün olarak bitki deseninde yer almış olsa da sulu alanlarda ağırlık daha çok

pamuk üretimine yönelmiştir. Bu konuda en önemli sorun eğitim eksikliğidir. Çiftçilerimizin sulu tarım

başta olmak üzere diğer tarımsal konularda bilinçlendirilmesi için çalışmalar devam etmektedir.

Tarımsal alanda üzerinde durulması gereken en önemli husus, çiftçi eğitimi ve toprak kaynaklarının

korunmasıdır. Çiftçi eğitimi konusunda çalışmaların yoğunlaştırılması ve sulama ile ortaya çıkan

tuzlulaşma ve çölleşmeye karşı gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. Şanlıurfa Harran

Ovaları’nda daha önceden de var olan tuzluluk ve drenaj (yüksek taban suyu) problemlerinin

boyutları sulu tarımla birlikte artış eğilimine girmiştir. Sorunlu alan yaklaşık 50.000 hektara

yaklaşmıştır. Bu alanın 1.512 hektarlık kısmında tuzluluk problemi bulunmaktadır. Sorunlu alanlarda

gerekli tedbirlerin alınması için çalışmalar başlatılmıştır. Yapımı devam eden 6.920 ha. alanda

Akçakale-Arıcan 1.Kısım ve 2. Kısım Drenaj Projelerinde % 72 gerçekleşme sağlanmıştır. Arıcan 3.

kısım Drenaj Projesi ile 5.300 ha., 4. kısım ile 4.000 Ha.ve kapalı drenaj sisteminde de 1.800 Ha.

drenaj uygulamaları devam etmektedir. 15.000 hektar alanı kapsayan drenaj sistemi ise proje

aşamasındadır. 21 Haziran 2001 tarih ve 24439 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren

Doğrudan Gelir Desteği Yapılması ve Bu Amaçla Oluşturulacak Çiftçi Kayıt Sistemine İlişkin Uygulama

Tebliği doğrultusunda; il merkezi ve 10 ilçede Tahkim ve Tespit Komisyonları kurularak çalışmalara

başlanmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda 57.629 çiftçinin müracaatı değerlendirilerek 55.283 çiftçi

kayıt altına alınmış ve 118,8 Milyon YTL ödeme yapılmıştır. 2004 yılında 54.222 çiftçiye 7.313.366

dekar alanda 13,5 Milyon YTL tutarında mazot desteği yapılmıştır. Arazi toplulaştırma ve dağıtım

projesi kapsamında bugüne kadar 129.177 ha. alanda 208 köyde toplulaştırma çalışmaları

tamamlanarak 14.950 kişiye yer teslimi yapılmıştır. Harran Ovası ve Şanlıurfa Ovasında 4 ayrı alanda


19 TARIM VE HAYVANCILIK

toplam 80 köyde 58.780 Ha.’lık alanın ihalesi 2000 yılında yapılarak yer teslimi yapılmıştır.15.780 Ha

ve 16.000 Ha ‘lık alanlar 2002 yılında tasfiye edilmiş, aynı yıl ihalesi yapılarak yeni firmalara

verilmiştir. Baziki (Yaylak) Ovası ve Bozova Ovasında toplam 55 köyde 27.160 Ha.’lık alanın ihalesi

2001 yılında yapılmış toplulaştırma çalışmaları devam etmektedir. İlimiz ekonomik yönden tarıma

bağlıdır. Nüfusun önemli bir kısmı da geçimini tarımsal faaliyetlerden sağlamaktadır. Bunun yanında,

çok geniş ve verimli tarım arazilerinin işlenmesi ve korunması da önem arz etmektedir. Tarımsal

amaçlı araştırma kuruluşları arasında yeterli koordinasyonun olmaması, tanıtım faaliyetlerinin de

istenen seviyede olmaması tarımsal potansiyelin doğru ve yeterli değerlendirilmesi yönünde önemli

bir eksiklik olarak karşımıza çıkmaktadır

5.1.1. Önemli kültür bitkilerinin üretiminde Şanlıurfa İlinin Türkiye

Üretimindeki Payı;

Antepfıstığı % 33

Arpa %9

Kırmızı Mercimek %31

Karpuz %8

Buğday %6

Pamuk %25

Mısır % 2

Susam %20

5.1.2. Tarla Ürünleri Üretimi 2007

Tablo 1: Tarla ürünleri üretimi

Sıra No Ürün Adı Ekilen Alan (ha) Üretim (Ton)

1 Buğday (Durum) 172.750 653.936

2 Buğday (Diğer) 175.830 703.832

3 Arpa 209.427,5 663.583

4 Arpa (Biralık) 27.200 89.952

5 Mısır (Dane) 13.150 121.704

6 Mısır (Silajlık) 890 44.500

7 Nohut 8.550 10.700

8 Kırmızı Mercimek 125.046,5 203.629

9 Fığ 1.745 87.50

10 Burçak 7.621,5 9.253

11 Pamuk 189.627 869.584

12 Kimyon 5.150 3.090

13 Susam 10.395 5.466



14 Soya 350 860

15 Kanola 412 1.030

16 Yonca 465 7.475

17 Kırmızı Biber 1.405 27.442

5.1.3. Sebze Üretimi 2007

Tablo 2: Sebze üretimi

Sıra No Ürün Adı Ekilen Alan (ha) Üretim (Ton)

1 Karpuz 7509 235.562

2 Hıyar (Sofralık) 430 7.780

3 Acur 219,5 4.390

4 Patlıcan 1.595 82.250

5 Bamya 155,2 1.225,6

6 Domates (Sofralık) 1.606,5 81.100

7 Domates (Salçalık) 1.830 88.250

8 Biber (Sivri+Çarliston) 313 7.760

9 Biber (Salçalık) 3855 86.850

10 Biber (Dolmalık) 1.407,1 27.141

11 Marul 105,8 1.298,8

12 Kavun 1.198,5 19.520

13 Soğan (Taze) 329 6.512

5.1.4. Meyve - Bağ Üretimi 2007

Tablo 3: Meyve üretimi

Sıra

No

Ürün Adı Alan

(ha)

Üretim

(Ton)

Meyve Veren Ağaç

(Adet)

Meyve Vermeyen Ağaç

(Adet)

1 Antep Fıstığı 77.069 25.552 10.070.000 4.967.800

2 Üzüm (Sofralık ) 7.103 50.446 8750 50.446

3 Üzüm

(Kurutmalık)

5.431 35.646 54.410 10.910

4 Üzüm (Şaraplık) 17.682 2.500 17.682

5 Zeytin (Sofralık) 1.501,2 291 23.400 238.236

6 Zeytin (Yağlık) 3.337 104 2.500

7 Dut 8,1 423,1 250 720

8 Badem 299,2 230,8 7.350 99.150

9 Ceviz 68,6 389,1 4.670 1.400


21 TARIM VE HAYVANCILIK

10 Şeftali (Nektarin) 31,1 170 7.500 1.100

11 Şeftali (Diğer) 22 129,8 1.990 3.020

12 Kayısı (Zerdali

Hariç)

47,6 745,1 5.335 4.635

13 Erik 211 1.546,6 39.700 6.835

14 Armut 7,7 74,8 700 1.150

15 Nar 240,8 885,3 21.360 17.682

5.2. HAYVANCILIK

İlimiz, 30.365 hayvancılık işletmesinde 107.583 adet büyükbaş , 1.395.250 adet küçükbaş ,

10.648 adet tek tırnaklı , 8.611 adet kedi-köpek, 699.238 adet tahmini kanatlı mevcudu ile ülkemizin

hayvancılık alanında önde gelen bölgelerinden birisidir. İlimiz büyükbaş hayvancılığında populasyon %

56 yerli, %38 kültür melezi, %6 kültür ırkından oluşmaktadır.

İlimizde hayvancılıkla uğraşan insanların sosyo-ekonomik yapılarının düşük ve hayvansal

girdilerin yüksek olmasından dolayı genellikle işletmeler aile tipi işletme şeklindedir.

Tablo 4: Hayvan üretimi

Cinsi Sayısı Ürünün Adı Üretim Miktarı

Kırmızı Et (ton) 4766,32 Beyaz Et (ton) -

Büyükbaş Yerli 89.215 Yumurta (adet) 64.416.750 Melez 30.890 Süt (ton) Kültür 7.965 Bal (kg) 64.220

Büyükbaş Toplam 127.070 Yapağı (ton)

Küçükbaş Koyun 1.451.920 Deri (adet)

Keçi 132.575 Tatlı Su Balıkçılığı (ton) - Küçükbaş Toplam 1.584.495 Kültür Balıkçılığı (ton) 250 Tek Tırnaklı 12.837 Deniz Balıkçılığı (ton) - Kanatlı 1.010.246 Diğer - Arı Kovanı 24.189 Diğer -



6. SANAYİ VE TİCARET

Şanlıurfa'nın ekonomik yapısı ağırlıklı olarak tarım sektörüne dayanmaktadır. Gayrisafi Yurtiçi

Hasıla içinde tarım sektörünün payı %43, hizmet sektörünün payı %40, sanayi sektörünün payı %11 ve

inşaat sektörünün payı % 6'dır. 2001 yılı GSYİH 1 Milyar 850 Milyon Dolar, kişi başına gelir ise 1.300

Dolardır.

GAP ile birlikte ilimizin ekonomik yapısında önemli gelişmeler yaşanmıştır. 1995 yılı itibari ile

toplam 59 sanayi tesisi var iken bu rakam 2007 yılı içerisinde 368’e ulaşmıştır.


23 ŞANLIURFA İLÇELERİ

7. ŞANLIURFA İLÇELERİ

Şanlıurfa'nın ilçeleri ise şunlardır: Merkez, Akçakale, Birecik, Bozova, Ceylanpınar, Halfeti,

Harran, Hilvan, Siverek, Suruç, Viranşehir.

7.1. Akçakale

Toplam nüfusu 78000 olan ilçenin merkez nüfusu 32100'dür. İlçe halkı daha çok tarımla

geçinirler.Pamuk ve buğday en çok yetiştirilen ürünlerdir. Suriye sınırına sıfır noktasındadır.

Türkiye'nin en verimli ovalarından biri olan Harran ovasında yer alır. İlçe Şanlıurfa'ya 49 km

uzaklıktadır. Eskiden Arapça Tall Abyad (Beyaztepe) olarak anılırdı. Yeni açılan Akçakale ticaret sınır

kapısı ile daha da gelişecektir.

7.2. Birecik

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Orta Fırat bölümünde Şanlıurfa iline bağlı ilçe merkezi;

46.304 nüfuslu, Fırat ırmağının eskiden sadece doğu kıyısındayken son yıllarda her iki kıyısı üzerinde,

deniz yüzeyinden 340 m yükseklikte kurulmuştur. Birecik Şanlıurfa’ya 83, Gaziantep’e 63 km

uzaklıktadır. Evler ırmak boyundaki dar bir düzlükte ve bunun gerisinde yükselen dik bir yamaç

üzerine yayılır. Bu yamaç üzerinde bir de kalesi vardır. Fırat, Birecik’in bulunduğu noktadan itibaren

aşağıya doğru ufak çapta nehir nakliyatına elverişlidir. Bu sebeple Birecik eskiden beri kara ve nehir

ulaşımı arasında bir aktarma yeri olarak önem kazanmıştır. Daha sonraki devirlerde İstanbul-Bağdat

demiryolunu Birecik’ten değil de biraz güneyden geçmesi ve kervan ticaretinin eski önemini

kaybetmesiyle kasaba gerilemeye başladı. Son yıllarda bu noktada Fırat üzerinde büyük bir köprü

yapılması kasabanın önemini yeniden artırdı.

Resim 11 Birecik’ten görünüm

Tarihi MÖ 2000 yılına kadar dayanır. Hitit, Asur, Pers, Makedon, Bizans ve Arap

egemenliğinin izlerini taşıyan şehir Selçuklulardan sonra türklerin eğemenliğine girmiştir. adını

Birto'dan aldığı sanılmaktadır. Birto Asurilerin konuştuğu kadim arami dilinde tepe demektir.



Birecik'in en eski yapısı olup 12 burcundan sadece biri ayakta kalan kalenin kayalık bir tepenin

üstünde kurulu olması bu olasılığı güçlendirmektedir. İlçe halkı tahıl ve baklagiller tarımıyla meşgul

olur. Fıstık yetiştirme de ilçenin ekonomik hayatında önemli bir yer tutar.

Birecik Köprüsü, Birecik İlçesinde Fırat ırmağı üzerindedir. Yakın yıllara kadar Urfa-Gaziantep

devlet yolu, Birecik’te kesintiye uğruyor, ırmak bu noktada kayık ve sallarla geçildikten sonra

yolculuğa devam ediliyordu. 1952 yılı sonunda burada bir köprünün yapımına başlandı. 1955 yılı

sonunda biten Birecik Köprüsü 720 m uzunluğunda ve 10 m genişlediğindedir. Her iki tarafında

yayaların geçmesi için birer metrelik kesimler ayrılmıştır. Birecik tarafında 55’er metre açıklıkta 5

kemer, Gaziantep tarafında ise 26'şar metre açıklıkta 14 bölümü vardır.

Kelaynak kuşlarıyla ünlü, Fırat nehrinin çekiciliği ile doğal ve tarihi eserleriyle göze hoş gelen

bir mekandır. Birecik köprüsü Türkiye'nin en uzun ikinci büyük ırmak köprüsüdür. Birecik kuzeyinde

Birecik Barajı güneyinde ise Karkamış Barajı arasında göl havzasında kalmaktadır. İlçe ekonomisi

genelde Antep fıstığı üreticiliği üzerine kuruludur.

7.3. Bozova

Şanlıurfa'ya 38 km uzaklıktaki 26000 nüfuslu ilçedir. Yaslıca beldesine 10 km., Atatürk

barajına 24 km uzaklıktadır. Atatürk barajı bu ilçe sınırlarındadır. Baziki ovası Harran ovasına rakiptir.

Tarım ürünleri kalite bakımından Şanlıurfa'nın en kaliteli mamülleridir. Her sene eylül ayında yelkenli

yarışlarının düzenlendiği ilçedir.Bozovanın en güzel köyü kılıçören köyğdür. Kılıçören 1000 nüfüslu

köydür. bozovaya 17 km uzaktadır.

7.4. Ceylanpınar

Türkiye'nin en büyük devlet üretme çiftliğine sahiptir. TİGEM'e bağlı olan çiftlikte çok sayıda

ilçe sakini çalışmakta ve geçimini sağlamaktadır. Alanının büyük bir kısmında çiftlik kurulduğundan

dolayı köy sayısı oldukça azdır. Nüfusun çoğu çevre il ve ilçelerden çalışmaya gelen vatandaşlardan

oluşmaktadır. 32 köyü ve 17 mezrası vardır.

Resim 12 Ceylanpınar’da ceylan



7.5. Halfeti

M.Ö. 855 yılında Asur kralı III. Salmanassar tarafından zapt edildiği zaman Şitamrat adını

taşıyordu. Yunanlılar bunu değiştirerek Urima adını vermişlerdir. Süryaniler ise Kal'a Rhomeyta ve

Hesna the Romaye adlarını kullanmışlardır. Şehir Arapların eline geçtikten sonra Kal'at-ül Rum adı

takılmıştır. II. yüzyılda Bizanslıların eline geçince bu kez Romaion Koyla adını almıştır.

1280 yılında Beysari komutasındaki Memluk ordusu tarafından kuşatılmış, sonuç

alınamayınca şehirdeki Hıristiyan mahalleleri beş gün süreyle yağmalandı. 1290 yılında bu kez

Memluk Sultanı Eşref tarafından feth edildi. Ve son kez Memlükler tarafından tamir edilen şehre

Kal'at-ül Müslimin adı verildi. Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlılara geçen şehir, zamanımızda da

kullanılan Urumgala ve Rumkale adlarını alarak 1954 yılında ilçe haline getirilmiştir.

Halfeti ilçesinin il merkezine uzaklığı 120 km'dir. Yukarı Göklü adlı bir kasabası 35 köyü ve 34

mezrası vardır. 2000 yılı Genel Nüfus sayımına göre ilçenin nüfusu 33 bin 467' dir. (İlçe nüfusu 2 bin

608, Köy nüfusu 30 bin 859) Arazisinin büyük çoğunluğu Birecik Barajı suları altında kaldığından

ilçenin yeni yerleşim alanı olarak Karaotlak bölgesi tespit edilip ilçe yeniden inşa edilmiş ve konutlar

sahiplerine teslim edilmiştir.

Şu anda, Eskihalfeti denen, bir kısmı sular altında kalmış bölge, yavaş yavaş turistik bir

bölgeye dönüşmektedir.

7.6. Harran

Suriye sınırına yakın olan bir ilçedir. Şanlıurfa'ya 44 kilometre uzaktadır. Türkiye'nin en verimli

toprağı bu ilçededir. Ayrıca dünyanın bilim merkezlerinden (atina,mardin şanlıurfa v.s)biridir.

Dünyanın ilk üniversitesi buradadır. Şanlıurfa daki harran üniversitesi de adını bu ilçeden almıştır.

7.7. Hilvan

Şanlıurfa’ya 55 km uzaklıktaki ilçenin yüzölçümü 1.278 km² olup, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı

sonuçlarına göre; toplam nüfusu 58.411’dir.hilvan nın nüfusu 20.000 bini geçmez

1820 Yılında Hacı Musa isminde bir şahıs aşireti ile birlikte Hoşin (Uluyazı) köyünden göç

ederek harabe halinde bulunan Karacürün'e (Hilvan) gelerek yerleşmiştir. Bu aşiret zamanında köy

meydanında bulunan Karadibek taşından dolayı bu anlama gelen Karacurun (Curnereş) ismi

verilmiştir. Daha sonra çevreden gelen başka aşiretlerin birbirleriyle kaynaşmasıyla büyümüştür.

Karacürün Siverek ilçesine bağlı olan Hoşin (Uluyazı) nahiyesine bağlanmıştır. Karacürün'ün konumu

itibariyle Uluyazı nahiyesine göre daha çok gelişmesi, nahiye ve köylerin buraya bağlanmasına sebep

olmuştur. 1926 yılında Şanlıurfa iline ilçe merkezi olarak bağlanarak Hilvan adını almıştır. Hilvan



ismini, Gölcük yoluna 5 km mesafede halen Hilvan olarak anılan ancak yeni ismiyle Balkı olarak bilinen

köyden almaktadır. Balkı (Hilvan) köyünde çok eski medeniyetlere dayanan birçok tarihi kalıntı ve

harabeler mevcuttur. Ancak bu harabelerin hangi dönemden kaldığı konusunda hiçbir araştırma

mevcut değildir.

7.8. Siverek

Şehrin nüfusu 2008 yılına göre 110.744'dür. 1973'te 43.000 olan nüfusu 1990'da 63.049'a,

2000'de 126.820'ye çıkmış, 2007'de 108.094'e düşmüştür.

Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde (1867 sonrası) Diyarbekir Vilayeti'ne bağlı bir

kazaydı. Siverek'in bugün bağlı bulunduğu Şanlıurfa ise Halep Vilayeti'ne bağlı bir sancaktı. Urfa

Osmanlı'nın son döneminde Halep'ten ayrılarak Vilayet statüsüne yükseltildi. Siverek ise Diyarbekir

Vilayeti'ne bağlı bir sancak oldu. Cumhuriyet döneminde vilayetlerin sınırlarının belirlenmesi

çerçevesinde Urfa'ya bağlanıncaya kadar Siverek Diyarbakır'a bağlı kaldı. Dolayısıyla idari olarak

olduğu gibi sosyo-kültürel olarak da Siverek'in ilişkileri Diyarbakır ile Urfa'dan daha yoğun oldu.

Cumhuriyet'e yakın zamanda sancak olmaları nedeniyle Sivereklilerin "il olma" beklenti ve istekleri,

başta nüfus olmak üzere bir çok veriyle birlikte, bu tarihsel olguya dayanmaktadır.

Siverek'te, ilçe bazında, "aşiretsel" yapı da çok gelişkindir. Siverek'in belli başlı aşîretleri;

Bucaklar, Kırvarlar, İzollar,Bablılar, Kejanlar, Karakeçililer, Karahanlılar, Kalenderler vs.Köylerin büyük

çoğunluğu aşiret reisleri ve toprak ağalarına aittir. Bu köylerde tam bir self sinyor ilişkisi

yaşanmaktadır. Topraksız köylüler köyde ikamet etmelerine karşılık suhre adı altında hiçbir sosyal

güvenceye sahip olamadan bedava çalıştırılmaktadır. Bu köylülerin kaldığı evlerin büyük çoğunluğu

toprak olup başta yılan ve fare olmak üzere her türlü böceği ihtiva etmektedir.sivereğin elektirik

sorunları başta gelmektedir üst yapısı caddelerin bozuk olması sayın siverekli hemşerilerim sivereği il

yapmaya ve düzeltmeye çalışalım.

Siverek'te her yıl yapılmakta olan "Şire Üzüm Festivali" ve "Geleneksel Karakeçi Bahar

Şenlikleri" ilçenin başlıca kültürel etkinliklerindendir.

7.9. Suruç

Şanlıurfa İl’inin 46 km güney batısında yer aliyor. Suriye ile sınırı teşkil eden demiryolu

üzerindeki Mürşitpınar Köyü’ne 10 km uzaklıkta olan tarihi bir ilçedir.Suruç halkının tamamı

Kürtler'den oluşuyor.



İlkçağın OSRHONE ülkesinin şehirlerinden, ANTHEMUZİA veya BATNEA’nın yerine geçtiği

MATF SUHUNH; İpek Şehri’dir. Bir zamanlar, oradaki ileri ziraatın eseri olarak ipekçiliğin çok geliştiği

ve sanayinin kurulduğu şehir, bugünün Suruç’udur.

Kaynaklarda SERUĞ diye geçen bu şehrin İbrahim Peygamberle ile çok yakın ilişkisi vardır.

İbrahim Peygamberin babası Azer, dedesi Nahor’un babası SERUĞ’ dur. Tarihte adı SERUĞ olan bu

ilçemiz ile İbrahim Peygamberin atası SERUĞ aynı adı taşımaktadır. SERUÇ, bu ilçenin asıl adıdır. Bu

yöre, eskiden beri cins at yetiştiriciliği ile meşhurdur. Atların eğeri ile uğraşan ve imal eden kişilere

“Saraç” denilmektedir. Suruç bu kelimenin çoğulu olup, İlçenin isminin bu kelimeden geldiği tahmin

edilmekte; Saraçlar anlamında, Suruç olarak söylene gelmektedir.

M.Ö. Asya’dan göç eden Sümerler, Mezopotamya’da medeniyet kurmuşlardır. Sümerler ve

Akadlar, Saruğ Ova’sında Suruç ilçesini BATNA ismi ile anmışlardır. Daha sonra İskit ve Asurlular,

Sümerler ve Akadlar’ı ortadan kaldırarak, Suruç’u, “Tepartip” adıyla Birecik İlçesi’ne bağlamışlardır.

Sümerler Mezopotamya’da hakimiyetlerini sürdürürken, Mısır’a akın eden Kiksos geçici bir zaman için

buraya yerleşmişlerdir. Roma İmparatoru Büyük Konstantin M.S.35. yılında öteki ilçelerle birlikte

Suruç’u da Şanlıurfa (Rüha) İline bağlamıştır. Aradan hayli zaman geçtikten sonra Suruç, bu defa da

Kudüs Krallığı’na bağlanmıştır. Tarihi eski çağlardan beri bilinen Suruç İlçesi’ni, Romalılardan, İyat Bin

Ganem, barış yoluyla almış ve Abbasilere bağlamıştır (M.S.639). O zaman Suruç, Urfa’dan ayrı bir ilçe

olduğu için, Urfa’daki Kürt Kavimleri, Araplara karşı gelerek Suruç’u Abbasilerin elinden

kurtarmışlardır.

Çok eski olan bu şehrin yakınında, siyah taş üzerine yapılmış 1 metre eninde, 2 m

uzunluğunda 2 adet aslan heykeli bulunmaktadır. Heykellerin bugün bulunduğu yer, Suruç’a 15 km

uzaklıkta olan ve halen Suriye Sınırları içerisinde kalan Rıslantaş Köyü’dür. Ziyaret Köyü’nde meftun

bulunan Şeyh Mesleme Bin Name Hicri 466 yılında Suruç’u, haçlılardan kurtarmıştır.

Suruç, M.S.1095’te Artuk Oğulları’ndan Sokman’ın eline geçmiş ise de, 6 yıl sonra Urfa Kontu

I.Bolvadin’in egemenliği altına girmiştir. M.S. 1090’da Urfa Haçlı Kontu’na (Kudüs Krallığı’na)

bağlanmıştır. I. İmadeddin Zengi, 1127 yılında Suruç’u, haçlılardan geri almıştır. Suruç, Timur’un

istilasına da uğramıştır. Bölge halkı, istilaya karşı koyduğundan burası Moğollarca yakılıp yıkılmıştır.

Kudüs Seferi’ne çıkan Yavuz Sultan Selim 1517 yılında, Suruç’u Osmanlı topraklarına katmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Halep Vilayeti’nin Urfa Sancağı’na bağlı bir kasaba durumunda

olan Suruç, 1918’de İngilizlerin, 1919’da da Fransızların istilasına uğramıştır. Fakat; Suruç halkı, büyük

bir milli mücadele örneği göstererek tarihi şehrini 11 Nisan 1923’te düşmandan kurtarmıştır.



Suruç, Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte, 1923 yılında ilçe olmuş ve Şanlıurfa İline

bağlanmıştır.

7.10. Viranşehir

Şehrin nüfusu yaklaşık olarak 200.000'dir.1973'te 24.000 olan nüfusu 1990'da 57.461'e,

2000'de 121.382'ye çıkmış, 2007'de 100.929'a düşmüştür. Ve son olarak 200.000 olarak tahmin

edilmektedir. Doğuda Kızıltepe'ye 90 km, güneyde Ceylanpınar ilçesine 50 km, batısında Şanlıurfa il

merkezine 90 km uzaklıktadır. Viranşehir ile Diyarbakır arasında Karacadağ adında sönmüş volkanik

dağ vardır. İlçede yaşayanlar geçimini tarım ve hayvancılık sağlar. Pamuk tarımının yapılmasından

sonra çırçır fabrikaları kurulmaya başlanmıştır. Bir un fabrikası bulunmaktadır. Kırmızı mercimeği,

sabah etli pilavı, çiğköftesi ve ŞELENGO diye tabir edilen bir salatalık türü ünlüdür. Şelengo Viranşehir

ilçesine özgü bir sebzedir. Daha sonraları bu sebzenin tohumu diğer çevre şehirlere yayılmıştır.


29 KÜLTÜR-SANAT

8. KÜLTÜR-SANAT

8.1. EL SANATLARI

Şanlıurfa'nın geleneksel el sanatları Gümrük Hanı ve çevresindeki tarihi han ve çarşılarda

icra edilmektedir. Bu sanatlardan önemli bir kısmı halen yaşatılmaktadır. Bir kısım sanatlar ise

fabrikasyon üretime geçilmesi yada talep olmayışı nedeniyle günümüzde terk edilmiş durumdadır.

8.1.1. ABACILIK

Aba, el mekikli cülha tezgâhında deve yününden dokunan ve elbise üzerine giyilen bol bir

giysidir. Aba, biçim olarak kürkü andırmaktadır. Erkek ve kadınlar için ayrı modellerde olan bu giysiler

günümüzde kullanılmadığından dokunması da terk edilmiştir.

Harran Kapısı, Kaleboynu, Eyyûbiye mahallelerindeki tezgâhlarda icra edilen bu sanatın

en eski ustaları Abacı Mustafa, Abacı İbrahim, Halil Yücetepe, Bakır Yücetepe, Said Baba, Bakır

Bostancı, Mehmet Boz ve Mehmet Apaydın'dır.

8.1.2. AĞAÇ OYMACILIĞI

Evlerdeki ve Şanlıurfa Müzesi'ndeki kapı, pencere, dolap kanatlarına, sandık ve ayna gibi

diğer ahşap eserlere bakıldığında ağaç oymacılığın Şanlıurfa'da çok eski ve parlak bir geçmişe sahip

olduğu anlaşılmaktadır.

Marangozluk sanatı Urfa'da "İnce Neccârlar" ve "Kaba Neccârlar" olmak üzere iki ayrı

gruptaki ustalar tarafından sürdürülmektedir. Kaba neccârlar bugünkü Neccâr Pazarı denilen çarşıda

halen sanatlarını sürdürmekte, ince Neccârlar ise, Karameydan mevkiinde bugünkü Postanenin

yerinde bulunan Halkevi ile Yusuf Paşa Camii arasındaki dükkânlarda çalışırlardı. Buradaki dükkânlar

zamanla kapatılmışlardır.

Bugün tamamen terk edilmiş olan ağaç oymacılığı sanatından günümüze kalan ve eski Urfa

evlerini süsleyen değerli birer tablo güzelliğindeki süslemeli kapı ve pencere kanatlarını, Şanlıurfa

Müzesi'nin toplama çalışmaları olumlu sonuçlar vermiş, ata yadigârı bu eserlerin en güzel örnekleri

müzede toplanmıştır.

8.1.3. BAKIRCILIK

Urfa'daki tarihi geçmişi M.Ö. III. VE IV. yy. a kadar eskilere dayanan bakırcılık sanatı 1960'lı

yıllara kadar önemini korumuş, Kazancı Pazarı ve Hüseyniye Çarşıları'ndaki dükkânlarda çok sayıda

usta tarafından sürdürülmüştür. 1960'lı yıllarda alüminyum, plastik ve daha sonraları çelikten imal

edilmiş fabrikasyon türü mutfak gereçlerinin piyasaya hakim olması ile bu sanat önemini yitirmiştir.



1950'li yıllarda 100 iş yerinde 300 usta ve kalfa ile sürdürülen bakırcılık sanatı günümüzde 10

işyeri ve 30 civarında usta ile sürdürülmeye çalışılmaktadır.

Şanlıurfa bakır işleri "dövme çekiç" tekniğiyle ün salmıştır. Urfalı bakırcı ustalarının bu

teknikteki maharetlerinin tartışılmaz olduğu söylenmektedir. Son zamanlarda bazı genç ustalar

tarafından "Kabartma Çekiç" tekniğine yönelinerek turistik amaçlı, tarihi yerleri ve özel amblemleri

konu alan kabartmalı tepsiler, cezveler yapılmaya başlanmıştır.

Eski bakırcı ustalarının büyük bir kısmı Bakırcılık sanatı ile ilgili "Kazancı", "Kalaycı", "Bakır",

"Bakırcı", "Örs", "Demirözü" ve "Döğücü" soyadlarını almışlardır.

8.1.4. KEÇECİLİK

Bu tarihi ata sanatı, Şanlıurfa'da Keçeci Pazarı denilen eski çarşıda ve çevresindeki hanlarda

sürdürülmektedir.

Eyvana serdim keçe

Nêçe bir ömrüm geçe

Acep o gün olur mu

Yarim elime geçe,

dizeleriyle Şanlıurfa türkülerine konu olan keçe, çocuk oyunlarına da "Ya şundadır, ya bundadır, keçe

külah şunun bunun başındadır" tekerlemesiyle geçmiştir.

Fakçı Mustafa, Deveci Abo, Deveci ısa, ısa Karcı adları bilinen ve bugün hayatta olmayan en

eski keçeci ustalarıdır. Horasanlı Hacı, Hayati Usta ve Hacı Osman günümüzün yaşlı ustalarıdır.

Şanlıurfalı genç keçeci ustalarından Salih Karcı, bu sanatın mucidinin Ebu Said Libabid2 adında

bir zat olduğunu ve keçeyi nasıl icad ettiğini şöyle anlatmaktadır.

"Ebu Said Libabid bugün bizim yaptığımız gibi keçeciliğin bütün işlemlerini yerine getirmiş,

ayakla tepme işleminden sonra açtığı keçenin yünlerinin biribirine kaynaşmadığını ve çabuk

dağıldığını görmüş. Tepme süresinin az olduğu kanaaatine vararak tepmeye devam etmiş. Ancak bir

daha açtığında yünlerin kaynaşmadığını yeniden gözlemiştir. Tepme işine 40 gün devam eden Ebu

Said, yine başaramayınca üzüntüsünden ağlamaya başlamış. Hem ağlayıp hem tepmeye devam

2 Libabid: Arapça Keçenin çoğuludur


31 KÜLTÜR-SANAT

ediyormuş. Keçeyi açtığında göz yaşlarının düştüğü yerlerdeki yünlerin kaynaştığını büyük bir sevinçle

farketmiş ve böylece tepme işlemi sırasında yüne su vermek gerektiğini öğrenmiştir."

8.1.5. KÜRKÇÜLÜK

Hayvan kürklerinin işlenerek giysi haline getirilmesi insanlık tarihinin en eski sanatlarından

biridir. Ana rahminde ölen, ya da en fazla 5 aylık iken ölen kuzuların tüylü derilerinden yapılan düz

yakalı (yakasız), dış kısmı "Şakaf" denilen siyah kumaşla kaplı aba gibi bolca giysiye Urfa'da Kürk

denilmektedir. Urfa'ya has olan bu giysi, Anadolu'da Urfa dışında başka bir yerde yapılmamaktadır.

Bilhassa kış aylarında yaşlı ve orta yaşlı kimseler tarafından giyilir. Dükkânlarında camekân

bulunmayan esnafın büyük bir kısmı kürklerine sarılarak soğuktan korunmaktadırlar.

8.1.6. SARAÇLIK

"Kösele" denilen kalın deri ve normal ince deri ile hayvan koşum takımları, kemer, silah kılıfı,

mermi kılıfı, çanta gibi avcı gereçlerinin yapıldığı sanata Saraçlık, bu işle uğraşanlara da Saraç

denilmektedir.

Atçılık ve At'a verilen önem dolayısıyla Saraçlığın eski Türk sanatları arasında önemli bir yeri

vardır. Şanlıurfa'da ünlü Arap atlarının yetiştirilmiş olması, saraçlık sanatının önemini arttırmış ve bu

sanata büyük ilgi duyulmasına sebep olmuştur.

1650 yıllarında Urfa'yı ziyaret eden Evliya Çelebi, Urfa'daki saraçlıktan bahsederek

saraçhanesini şu cümlelerle anlatmaktadır: " .... Saraçhanesi İbrahim Halil Irmağı kıyısındadır. Onun

için Bağdat serdabı gibi soğuk su ile sulanmış anayolun iki tarafı ma‘mur ve güzel, mevsiminde türlü

çiçeklerle süslü olup geçenlerin içini açar. Oralarda bütün bilgi sahiplerinin toplandığı, dinlendiği yerler

vardır."

Evliya Çelebi'nin sözünü ettiği saraçhânenin yeri kesin olarak bilinmemektedir. Bu sanat,

günümüzde Hüseyniye Çarşıları yakınındaki "Saraç Pazarı" denilen çarşıda sürdürülmektedir. Eskiden

1520 dükkânın yer aldığı bu çarşıda günümüzde 34 dükkân bulunmaktadır. Bilhassa At'ın toplum

hayatındaki yerini kaybetmiş olması Saraçlık sanatının gerilemesine neden olmuştur.

8.1.7. TARAKÇILIK

Şanlıurfa'nın geleneksel el sanatlarından olan tarakçılık, günümüzden 5060 yıl öncesine kadar

Eski Arasa Hamamı ile Hoca Abdülvahit Camii arasında kalan çarşıdaki 20 kadar dükkânda icra edilirdi.

Fabrika türü plastik tarakların imal edilmesiyle önemini yitiren bu sanatın son ustası Şıh Müslüm

Özbal'dır.



Tarakçı Bakır, Tarakçı Mehmet ve Tarakçı ımam, bu sanatın 3040 yıl öncesinin tanınmış

ustalarından idi.

Şanlıurfa'da tarak; deve'nin bacak kemiğinden, annep, armut ve iyi cins ceviz ağacından

yapılmaktadır.

8.2. MÜZİK KÜLTÜRÜ

Yerleşim merkezi olarak 11.000 yıllık bir tarihe sahip olan Şanlıurfa, tarih boyunca birçok

medeniyete ev sahipliği yapmış olup zengin bir kültür birikimine sahiptir. Urfalıların müziğe olan

kabiliyetleri ve tutkuları sonucunda, tarihi şehrin şöhretinde müziğin de payı olmuştur.

8.2.1. Sıra Geceleri

Şanlıurfa'da müziğin gelişmesi, yaygınlaşması, yaşatılması ve yeni eserlerle yeni sanatçıların

ortaya çıkışında en önemli faktör “sıra geceleri”, “oda toplanmaları” ve “dağ yatı geceleri”dir.

Genellikle kış gecelerinde, birbirine yakın yaş grubundaki arkadaş gruplarının, her hafta bir

başka arkadaşın evinde olmak üzere, haftada bir akşam, belirli bir niteliğe ve düzene göre sıra ile

yaptıkları toplantılara Şanlıurfa’da "sıra gecesi" denilmektedir. Genç yaşından itibaren sıra gecesine

katılan Urfalı, bu gecelerde gelenek ve göreneklerini, müzik kültürünü, toplumsal yaşam kurallarını,

saygıyı, hoşgörüyü ve dayanışmayı öğrenmektedir.

Adeta "halk konservatuarı" niteliğindeki sıra geceleri, usta-çırak geleneği içerisinde müziğin

icra edildiği meşk ortamlarıdır. Enstrüman çalan ve okuyucu kişilerin oluşturduğu “sıralar”da, makam

seyri içerisinde sistemli müzik icra edilir. Müziğe ilgi duyan gençler, ustaları dinleyerek müzik bilgisi ve

terbiyesini bu gecelerde alırlar. Kulaklar eğitilir, eller eğitilir ve diller eğitilir geceler boyu. Gelenek ve

zerafet öğretilir dededen toruna...

“Sıra gecesi” adıyla düzenlenen, mizansen televizyon programlarında; sıra gecesi’ndeki

sohbet, geleneksel oyunlar ve müzik gibi bölümlerin tamamı yansıtılmadan, sıra gecesinin sadece

“müzik faslı” bölümü ve çiğköfte sunulmaktadır. Bu nedenle sıra gecesi denildiği zaman, yaygın olarak

"müzik gecesi" anlaşılmaktadır. Halbuki müzik, sıra gecesinin sadece bir bölümüdür.

Eski bir gelenek olan “dağ gezmeleri ve yatı”ya ise yılın her mevsiminde uzun süreli veya bir-

iki geceliğine erkek arkadaş gruplarıyla gidilir. Urfa’nın güneyinde ve batısında yer alan dağlarda

bulunan çok sayıdaki mağara bu iş için kullanılır. “Dağ yatı geceleri”nde yemek ve sohbetten sonra

sazlar, cümbüşler çalar, gazel, hoyrat ve türküler okunur. Bu “ahenkler”e yaz gecelerinde komşu

gruplar gazel, türkü ve hoyratlarla cevap verirler. Heyecanlı, neşeli ve zevkli atışmaların yer aldığı

karşılıklı “ahenkler”in sabaha kadar devam ettiği olur.


33 KÜLTÜR-SANAT

Urfa'da geleneksel müziğin ustalarından Mukim Tahir, Kel Hamza, Damburacı Derviş, Cemil

Cankat, Bekçi Bakır, Tenekeci Mahmut, Ahmet Hafız, Kazancı Bedih, Mehmet Özbek, Seyfettin Sucu,

Mustafa Savaş, Bakır Karadağlı ve daha sayabileceğimiz birçok müzisyen bu ortamlarda yetişmiş ve

ustalık dönemlerinde de gençler kendilerinden istifade etmiştir.

Düğünde, esbap gecelerinde, eğlencede, dağ yatılarında, sıra gecelerinde ve arkadaş

toplantılarındaki müzik icrasına yedisinden yetmişine kadar hemen hemen her Urfalı’nın katılarak

türkü, şarkı, gazel ve hoyrat söyleyebilmesi yörede müziğin yaygın olduğunun göstergesidir.

1926 yılında derleme çalışmaları yapmak üzere Dar'ül-Elhan (İstanbul Konservatuarı)'dan

Urfa'ya gelen heyette bulunan Ekrem Besim Bey, Urfalı musikişinaslar ve icraları hakkında: ".....Şunu

ilave etmek isterim ki, Urfa'da dinlediğimiz zevatın hemen cümlesi, müziğe az çok vakıf insanlardı.

Terennüm ettikleri parçaların hangi makamda olduğunu ve seyrini bilerek okuyorlar. Urfalıların sesleri

çok temiz ve tizdir. ilk işittiğim vakit erkek sesinin bu kadar yüksek perdelere fennin vesaitinden

istifade etmeksizin erişebileceğine hayret ettim" diye yazmaktan kendini alamamıştır.

Duyguların, düşüncelerin, sevginin, ıstırabın, mutluluğun ve hayatın diğer özelliklerinin

türkülere, hoyratlara, gazellere ince ince işlendiği Urfa Havaları müzik camiasınca ve geniş kitlelerce

sevilmekte ve zevkle dinlenmektedir.

Türk müziği makamlarının birçoğunu, Şanlıurfa ezgilerinde görmek mümkündür. Makam

seyrine göre, sanat değeri yüksek ezgilerin; bağlama, kaval, ud, tambur, kanun ve keman gibi sazlarla

icra edildiği müzik meclislerinde türküler yanında şarkılar ve gazeller de icra edilmektedir. Rehâvî,

Urfa, Urfa-Mahur ve Kılıçlı makamlarının Urfa ile ilişkili olması ise müziğin yörede ne kadar etkin

olduğunu göstermektedir.

Sıra gecelerinin yanısıra, 1932-1951 arası “Urfa Halkevi”nde müzik faaliyetlerini yoğun bir

şekilde görmekteyiz. 1955-1975 arasında ise “Urfa Musiki Cemiyeti”nde, değerli ustalardan Mahmut

Güzelgöz (Tenekeci Mahmut), Karaköprülü İsmail, İzzet Delioğlu (Demir İzzet), Mehmet Şengül,

Abdurrahman Savaşan (Camgöz Abe), Neyzen Hafız İsmail Baba (Kıde Hafız), Mehmet Sağlamkol

(Kurrik Mahey), İsa Barak, bağlama üstadı Aziz Çekirge ve Ahmet Alaybeyi gibi güzel insanlar

yüreklerini açarak, asırlık Urfa türkülerini, gazellerini ve hoyratlarını gençlere öğreterek kültürel

mirasın bugünlere gelmesini sağlamışlardır.

8.2.2. Kazancı Bedih

Kazancı Bedih lakabıyla tanınan Bedih Yoluk 1929 senesinde Urfa’nın Hekimdede

Mahallesi’nde doğar. Culhacılık yapan babası Halil Usta’nın mesleğinden çocukluk yıllarında ilk sanat

zevkini alır. Gençlik döneminde, o yıllarda çok değerli bir sanat olan bakırcılık mesleğine Hasan Diyar



Usta’nın yanında başlar ve 15 yıl kadar bu mesleği sürdürür. 1960 lı yıllarda belediyede işe girer ve 26

yıl çalışıp emekli olur.

1960’tan evvelin Urfa’sında, Dergâh-Balıklıgöl ve Hasan Padişah Camisi’nin arasında yer alan

Mecmue’l Bahr denilen yer, yazın ve bahar aylarında dinlenilen, sefa sürülen tarihi bir mekandır.

Suların toplandığı yer anlamına gelen Mecmue’l Bahr; yeşillikler ve güller arasına konulmuş

kerevitlerde çay, kahve, nargile içen insanların sohbet için buluşma yeriydi. Bazı geceler müzikli

toplantılarla fasıllar geçilir; Urfa’nın müzik ustalarından Mukim Tahir, Kel Hamza, Tenekeci Mahmut

gibi ustalar bülbül sesleri ve su sesleri arasında burada meşk ederlerdi. Genç yaştaki Bedih ise

babasıyla gittiği Mecmue’l Bahr’da gramofondan Hafız Burhan, Safiye Ayla, Hamiyet Yüceses,

Müzeyyen Senar gibi ünlü sanatçıları ilgiyle ve hayranlıkla dinlerdi.

Kazancı Bedih 17 yaşında Necim Şıhe (Şıhmüslüm Görgün) ile gittiği bir sıra gecesinde

öylesine etkileyici bir müzik icrasıyla karşılaşır ki, hayatını etkileyen bir gece yaşar. O geceden sonra

müzik meşkleri ve sohbetlerine katılmaya devam eden Kazancı Bedih’in müzik merakı artarak devam

eder. Bu yıllarda Necim Şıhe kendisine cümbüş ve tambur çalmasını öğretir. Esasen birer meslek

sahibi olup özel zevkleri müzik olan ustalardan; Damburacı Derviş, Hacı Nuri Hafız, Hafız Ahmet

Uzungöl, Çulha Hafız, Hafız Şükrü Çadırcı, Tenekeci Mahmut’u müzik meclislerinde ilgi ile dinler ve

birlikte olur. Özellikle Tenekeci Mahmut Usta’dan aldığı bilgilerle, müzik meclislerinde kendi tavrıyla

okudukça dinleyenlerin beğenisini kazanır.

Nice bir hasret-i dildâr ile giryân olayım

Yanayım âteş-i aşkın ile büryân olayım

Görmedim gül yüzünü ah ü figân etmedeyim

Akıtıp gözyaşımı dert ile nâlân olayım

Doğduğu ve yaşadığı yöre kültürünün Kazancı Bedih’in kişiliği üzerinde etkisi büyüktür.

Oluşan müzik birikimi ise yorumunun şekillenmesinde etkili olmuştur. Mensup olduğu “soylu kültür

kaynağı”ndan birikiminin beslenmiş olması da “arının çevresindeki çiçeklerden yararlanıp bal

üretmesi” misalidir.

Şanlıurfa'da "Takım" adı verilen belirli gruplar kendi aralarında sıra gezerler ve gecelere

katılıp müzik icra ederler. Her takım kendi ustasının veya kurucusunun adı ile söylenir. Mesela;

Mukim Tahir'in, Kel Hamza'nın, Tenekeci Mahmut’un, Kazancı Bedih'in, Aziz Çekirge’nin, Fazlı

Öztop’un, Mehmet Nacak’ın takımları gibi... Bir süre sonra, arkadaşları Mehmet Çelik, Ali Kanun,


35 KÜLTÜR-SANAT

Hasan Diyar, Necim Şıh (Şıh Müslüm Görgün), Çırçır Mahe, Nacar Celal ve Mustafa Usta ile bir “takım”

oluşturan Bedih Usta’nın sesi yankılanır Urfa semalarında...

Ağarmış saçların bir dağ başında kare dönmüştür

O dağın dâmendinde gözlerim enhâre dönmüştür

Toplumun birikiminden beslenen sanatçının, edindiği kültür ve birikim sonucu oluşturduğu

eserler toplumu olumlu etkilemektedir. Zaten; “ait olduğu toplumun kültürü, zevki, ruh ahengi,

düşünce ve hayat felsefesinden habersiz bir sanatçının veya aydının o insanlara vereceği bir şey

yoktur” sözü de bu gerçeği çok güzel ifade etmektedir.

8.2.3. Urfa’da mahalli müzik kayıtları ve kahvehaneler

Büyük makara teyplerin Urfa’ya gelişinden sonra, arkadaşlarıyla birlikte yüzlerce mahalli

banda ses kayıtları yapılır Bedih Usta’nın. Bu bantlarla “müzik kültürü mirasımız” bugünlere kadar

taşınarak, kutsal bir görev ifa edilir adeta. 1960’lı yılların nezih mekânları olan Urfa kahvehanelerinde

mahalli müzik kayıtlarının bantları zevkle dinlenirdi. 1970’li yıllarda, çocukluk ve okul dönemlerimizde

kahvehanelere giremediğimiz için buralarda çalan bantlarda Bedih Usta’nın sesini, kapıda bekleyip

heyecanla dinlerdik... Ama şimdi çocuklarımız, Usta’nın vcd’sini bilgisayarda dinliyorlar...

Karadan ağa dönüp dersi dilârâ okuruz

Mekteb-i aşka vardık şimdi elifbâ okuruz

....

Tenhâ gecelerde beni eyler müteselli

Baykuş sesini bülbül-i şeydâya değişmem

Urfa'da "Yasin'in Kahvehanesi" denildi mi, akla hemen mahalli müzik bantları gelirdi. Urfa'da

kasnak bant çalınan teypler kimsede yok iken, GRUNDIG marka teyple 1965 yılında burada tanışmış

meraklılar. Tabi öncelikle Yasin'in müzik merakı bu olguyu oluşturmuş. Müzik icra etmek kadar müzik

dinlemeye de düşkün Urfalılar, yıllarca bu tarihi kahvehanede sahibi tarafından kaydedilen mahalli

bantları dinleyerek bu ihtiyaçlarını giderirlerdi.

Öyle sermestem ki idrak etmezem dünya nedir

Men kimem saki olan kimdir mey ü sahba nedir



Urfalı sanatçıların da sıkça geldiği bu kahvehaneye komşu illerden bant dinlemek için gelip

giden müşteriler de olurdu. Burada bantları çalınan mahalli sanatçılar, zamanla bu sayede tanınmış ve

meşhur olmuşlardır. Günümüzde televizyonun ve kasetçalarların yaygınlaşması ile bu tarihi

kahvehanede bantlardan müzik dinleme zevki de ortadan kalkmış, eski müşteriler de uğramaz

olmuşlardır. Bantların çoğu Yasin'in çocukları tarafından arşive kaldırılmıştır.

8.2.4. Kazancı Bedih’in “Pir” ve “Ustalık” mertebesi

Şanlıurfa’da gazel okuyucularının makam ve edebiyat bilgisine sahip olmaları gerekmektedir.

Divan edebiyatının gazel türü şiirleri, müzik meclislerinde çeşitli makamlarda, ustalık gerektiren bir

biçimde okunmaktadır. Bu nedenle Urfa’da gazel ve hoyrat okumayı hakkıyla icra edemeyenlere

sanatçı gözüyle bakılmaz.

Yıllar geçtikçe Kazancı Bedih sıra gecelerindeki kişiliği, güzel sesi ve icrasından dolayı,

çıraklıktan kalfalığa; kalfalıktan, ustalığa giden bir yolda “Pir” ve “Bedih Usta” lakabıyla da anılmaya

başlar... “Sıra geceleri bir konservatuardır. Hepimiz o okuldan mezun olduk ne güzel. Yüzlerce

türküden, gazelden, mayadan, hoyrattan oluşan dağarcığımız oluştu...” diye özetler her şeyi.

Kazancı Bedih; Fuzûlî, Nâbî, Nezîhe, Nesîmî, Fehîm, Abdî, Lütfî gibi şairlere ait gazelleri

okuyarak yeni kuşağın ilgisini Divan Edebiyatı’na çekmiştir. Seslendirdiği eserleriyle bizlere geleneksel

müziğimizden esintiler sunan Pir’in mızrabında ve sesinde duygusal ve dokunaklı bir ifade İle kendine

has tavır hakimdir. Urfa müzik hayatında, yörenin özelliklerini de yansıtan, “Kazancı Bedih Tavrı”

olarak bir tavır oluşmuştur. Onun tavrını yaşatan oğlu, değerli arkadaşım Naci Yoluk da babası gibi ud

çalmakta ve gazel tarzını başarıyla sürdürmektedir.

1990’dan sonra, kendisinden bir kuşak sonraki sanatçılardan bağlama üstadı Mehmet Nacak,

Abdullah Uyanık, Kazım Çiriş, Abdülkadir Karakuş, Mehmet Öncel, Naci Yoluk, Tahir Gümüş, İmam

Karakurt, Kadir Eğlence, Yasin Aslan ile birlikte oluşturdukları “takım”, Urfa gecelerinin ve nezih

meclislerin sevilen, sayılan, vazgeçilmez topluluğu olur.

Urfa’da herkes tanırdı Kazancı Bedih Usta’yı. Türkiye’de tanınması ise televizyonlarda

“mizansen sıra geceleri’nde gazel okudukça nasip oldu... Mahalli ve Ulusal televizyonlarda bir çok

programa katıldı. Yüzlerce mahalli banttan sonra İstanbul’daki yapımcılar tarafından profesyonelce

hazırlanan 15 kadar kaset ve cd’si yurt içi ve yurt dışında beğeni kazandı. Şanlıurfa’nın tanıtımına

büyük katkıları oldu... 2003 yılında yapılan “Kazancı Bedih ve Oğlu” isimli kaset ve Vcd, Müzik

geleneğinin babadan-oğula devamının güzel bir örneği olmuştur.


37 KÜLTÜR-SANAT

Mütevaziliği, içtenliği ve sorulara verdiği samimi cevaplarla, tam olarak izah edemese de,

yerinin buralar olmadığını çok iyi biliyordu. 2003 Eylül ayında 76 yaşındayken, Bakırcılar Çarşısı’ndaki

mesleğine dönme kararı vermesinin de bir anlamı vardı. Belki de Pir, Nezihe Yaşar’ın;

Gül ruhlarını gonca-i zibâya değişmem

Endâm-ı dilârânızı tubâyâ değişmem

Mısralarıyla bunu anlatmaya çalışıyordu. Bazı sanatçıların ekranlarda boy gösterip halk müziği

diye saçmalamaları onda burukluk yaratmıştı. Son röportajında, yorulduğunu, kazancılık mesleğini

özlediğini, gençlerin yetişmekte olduğunu vurgulayıp dinlenmek istediğini, şöhretin kendisi için

önemli olmadığını belirtmişti... Çünkü O halkın gönlünde “Pir”di...

Pir, bir önceki kuşağın son temsilciliğini gururla ifa etmiştir. Bugün genç kuşaktan gazel

okuyanlar, Kazancı Bedih’ten feyzalıp etkilenmişlerdir. Yeni kuşaktan ise Mehmet Özbek, Mercan

Özkan, Halil Sezgin, Halil Altıngöz, Musa Kaldı, Bakır Karadağlı, Mehmet Güzelgöz ve Bekir Çiçek gazel

tarzını başarıyla yaşatmaktadırlar.

Anadolu’da doğan, adını duymadığımız kimileri; türkülerini, ağıtlarını, gazellerini söyleyip

“seslerini” bile bir kayıtla bırakamadan göçüp gittiler bu alemden...

Sesi bize yâdigâr kalan Kazancı Bedih’in 60 yıllık müzik hayatında sayısı bilinmeyen kayıtları

yapıldı bantlara, cd’lere... Yaşarken çok değerli izler bıraktı arkasında.

Anadolu’nun zengin kültürünün yok edilmeye çalışıldığı yıllarda, Kazancı Bedih gönlü ve diliyle

kutsal miras olarak taşıdığı ezgileri Türkiye’ye hediye edip göçtü sessizce...

20 Ocak 2004’te sanat dünyası acı bir haberle sarsıldı. Değerli bir sanatçının, yanına hayat

yoldaşını da alarak çıktığı “kahırlı bir yitiklik öyküsü” kaldı geride... “Acaba yaşarken kıymetini bildik

mi?” sorusunu sordurdu herkese... Doyumsuz eserlerini bizler de kutsal bir miras gibi geleceğe

taşımalıyız... Ruhu şad olsun.

Türküler, gazeller, mayalar, uzun havalar bir kez daha öksüz kaldı sevgili dostlar. Çünkü

gidenlerin yerini doldurmak öyle kolay değil. Sadece Şanlıurfa’nın değil bütün Türkiye’nin başı sağ

olsun...

8.3. MUTFAK KÜLTÜRÜ

Urfalılar asırlardan bu yana damak zevkinin en güzel örneklerini veren zengin çeşitte

yemeklerle beslenmesini bilmişlerdir. Yöre yemeklerinin l ezzetleri yanı nda besin değerleri de çok

yüksektir. Yemek yapma becerisinin yanında yaptıkları yemekleri misafirleriyle paylaşmak geleneği



bütün Anadolu insanına mahsus bir özelliktir. Ancak Urfalıların misafir sevme özelliğinin, hiç bir öğün

misafirsiz yemeğe oturmayan Hz. İbrahim (A.S.)'dan geldiği söylenmektedir.

Resim 13 Lahmacun

"Halil İbrahim Sofrası" herkesçe bilinen bir deyimdir. Urfalılar bugün de misafir ağırlamak ve

onlara çeşitli yemekler ikram etmekten büyük zevk duymaktadırlar. Yemek kültürü oldukça zengin

olan Şanl ı urfa'da Ayran Şorbası, Hamurlu, Pıt Pıt, Sarı Şorba, Çağala Aşı, Pakla Aşı, Hıttı Bastırması,

Soğan Tavası, Su Kabağı, Bütün Balcan, Sarımsak Aşı, Kaburga, İsot Çömleği, Bamya Çömleği, Acır

Annaziği, Tatlı Bamya, Erik Tavası, Lolaz Dürmüğü, Saca Basma, Döğmeç, Ekmek Aşı, Kenger Aşı,

Semsek, Has (Marul) Dolması, Mimbar, Acır Bastırması, Soğan Tavası, Ağzı Açık, Ağzı Yumuk, Pendirli

Ekmek, Elma Aşı, Masluka, Lebeni, Boranı, Kuzu Pilav, Meyhane Pilavı, Pilavı, Baklalı Bulgur Köftesi,

Aya Köftesi, Köfteli Erik, Tiritli İçi, Duvaklı Pilav, Üzlemeli Firikli Pilav, Ciğerli Bulgur Pilavı, Mığrıbi Pilav,

Basma Lıklıkı Köfte, Dolmalı Köfte, Köfte, Yuvalak, Kıyma, Yumurtalı Köfte, Mercimekli Köfte, Frenkli

Köfte, Yağlı Köfte, Etli Kebabı, Kemeli Kebap, Tike Kebabı, Kazan Kebabı, Tepsi Kebabı, Kemeli Tas

Kebabı, Balcanlı Kebap,Soğanlı Kebap, Müftehi Tas Kebabı, Frenkli (Domatesli) Kebap, Kemeli Cacık,

Bostana, Zeytin Bostanası, Koruk Salatası, Pencer Cacığı, Peynirli Kadayıf, Katmer, Daş Ekmeği, Aşır

Aşı, Palıza, Haside, Küncülü Akıt, Kuymak, Zingil, Zerde, Kadı Beyni, Peynirli Helva, Un Bulamacı, Palıza

geleneksel yöresel yemekler arasında sayılabilir. Urfalılara iki şeyi zor beğendirisiniz biri müzik diğeri

yemek ve tatlılardır.

8.3.1. ÇİĞ KÖFTE

Dövülmüş, macun haline getirilmiş yağsız et, kaynatılmış, kurutulmuş buğdaydan çekilerek

elde edilen bulgur ve kurutulup dövülerek az miktarda yağ karışımı ile yapılan kuru İsottan (kırmızı

biber) meydana getirilen; ayrıca içinde protein, karbonhidrat, mineral maddeler ve vitaminlerce

zengin bir düzine kadar gıda maddesi (domates, salça, soğan, sarımsak, karabiber, tarçın, tuz, ve

maydanoz) kullanılarak elle yoğrulan, yenilirken genellikle beraberinde ayran içilen otantik bir

Şanlıurfa yemeğidir. Genellikle doyumluk değ il, tadımlık yapılır. Daha çok ikram yemeğidir.

Geçmişi Hz. İbrahim (A.S.) peygamber devrine kadar götürülür. Efsaneye göre, Nemrut,

şehirdeki yakacakları toplayıp ateş yakmayı yasaklayınca halk ne yapacağını düşünür. Bir avcının


39 KÜLTÜR-SANAT

vurduğu ceylan etinden, hanımı bugünkü çiğköftenin az karışımlı; et, bulgur ve isottan oluşan ilkel

şeklini hazırlar. Kocası beğenir. Bir zaruretten doğan yemeğe 4000 yıl kadar önce böylece başlanır ve

geliştirilerek bugünlere gelinir. Halen Şanl ı urfa dışındaki bazı illerimizde, hatta Avrupa ve Amerika'da

da tanınmış olmakla beraber Şanlıurfa'da yapılana emsal bulmak zordur. Burada malzemesine ve

yoğrulmasına çok özen gösterilir. Urfalı bir kadının kıvrak zekâsı ile bulduğu çiğköfte bugün adeta Urfa

ile özdeşleşmiştir.

Resim 14 Çiğ Köfte

8.3.2. İSOT. (ŞANLIURFAYA ÖZGÜ PUL BİBER)

Yeşil ve kırmızıbiberin genel adıdır. Kuru İsot, kırmızıbiberin kurutulup dövüldükten sonra

içersine azar azar zeytinyağı katılarak küçük pullar halinde elde edilen bir mamulüdür. Başta çiğköfte

olmak üzere yöresel yemeklerin çoğunda kullanılır. Vitaminlerce zengin, iştah açıcı bir biber

mahsulüdür. “ŞPB” rumuzu ile patenti alınmış bulunan " Şanlıurfa Pul Biberi " Yurt içinde

kullanılmakta, Avrupa ve Amerika'ya ihraç edilmektedir. Biber de bulunan Capcaisin maddesi tıbbın

birçok alanında analjezik olarak kullanıldığından Urfa biberi sağlıklı beslenme açısından da önem arz

etmektedir.

Resim 15 İsot



EKLER

Ek-1 Çiğköfte Hazırlanışı:

Çiğ köfte, bulgur, kıyılmış et ya da yağda kızarmış yumurta, salça, soğan, maydanoz ve

baharatların yoğrulup karıştırılmasına dayanan ve sıkılarak genellikle marul yaprağı ile servis edilen,

en çok Urfa Ev Ekmeği ile yenilen Urfa yöresine ait bir yiyecektir. Urfa'nın dışında Adıyaman,

Gaziantep, Diyarbakır, Mardin, Adana gibi illerimizde de yöresel farklılıklar gösteren çiğ köfteler

yapılır. Çiğ köfte muhteviyatındaki bulgurun şişme özelliğinden dolayı bekletilmeden, tazeyken

yenmesi gereken bir besindir. Has çiğ köftede çiğ et vardır ama sağlık bakanlığı artık bunu

yasaklamıştır.

Çiğ köftenin ilk kez İbrahim peygamberin annesi tarafından, kıtlık döneminde bulgur ve

ceylan etini taşla döverek yaptığına inanılır.

Çok çeşitli çiğ köfte tarifleri olmakla birlikte ölçüler genelde 1 ölçek ince köftelik bulgura 1

ölçek özel hazırlanmış yağsız-sinirsiz et şeklindedir.

Resim 16 Çiğ köfte hazırlanışı

Malzemeler - 8 kişilik çiğ köfte için malzemeler

4 su bardağı köftelik bulgur

500 gram dövülmüş (veya mikserde çekilmiş) yağsız

kara et

6 yemek kaşığı kuru isot (biber)

1 tatlı kaşığı tuz biraz karabiber

8-10 adet yeşil soğan

1 kuru soğan

1 diş sarımsak

Yarım limonun suyu

1 demet maydanoz

1 tatlı kaşığı salça


41 EKLER

Yoğrulması

“Yeşil soğan ve maydanoz yıkanıp, incecik doğranarak daha sonra karıştırılmak üzere

bekletilir. Daha sonra özel olarak yaptırılmış köfte leğenine, tuz, kuru isot (biber) tarçın, karabiber,

salça, et, doğranmış kuru soğan ve sarımsak alınarak yoğrulmaya başlanır. İyice karışıca çiğ köftelik

bulgur yavaş yavaş alınarak yoğrulmaya devam edilir. Leğendeki malzemeler, çok az suyla3 yavaş

yavaş ama kuvvetlice bastırılarak, bulgur yumuşayıncaya kadar yoğrulur. Kıvamına gelinceye kadar

yoğrulan çiğ köfteye daha önce doğranarak hazırlanmış maydanoz ve soğan karışımı eklenir, hafifçe

ezilerek toparlanır. Avuç içi halinde sıkım yapılarak tabaklara konulur. Tabağın etrafı marul, salatalık,

nane semizotu ve turpla bezenerek servis yapılır.”

3 Bulgurun aslında malzemenin öz suyuyla yoğurmayla yumaşaması daha iyidir. Bu, malzemenin etle

daha iyi özleşmesini sağlar. Suyun yeterinden fazla kullanılması, özleşmeden önce bulgurun

yumaşamasına neden olduğundan su kullanımında dikkatli olunması gerekir.



Ek-2 En Meşhur Urfa Türküleri

Urfa'nın Etrafı Dumanlı Dağlar

Urfa’nın etrafı dumanlı dağlar

Ciğerim yanıyor aney gözlerim ağlar

Benim zalim derdim cihanı yakar

Gezme ceylan bu dağlarda seni avlarlar

Anandan babandan yardan ayrı koyarlar

Urfa dağlarında gezer bir ceylan

Yavrusunu kayıbetmiş ağlıyor yaman

Yarimin derdine bulmadım derman



Ceylan senin gibi yüreğim yara

Cihanda derdime aney bulmadım çare

Bir yavru kaybettim gözleri kara



Urfalıyam Ezelden (1)

Urfalıyam azaldan

Goynüm geçmez güzelden

Göynümün gözü çıksın

Sevmeseydin ezelden

(Bağlantı)

Ağam çiğköfte oldu

Paşam ayranlar doldu

Vur sazının teline loy

Bilmem siye ne oldu

Urfa Urfa överler

Güzelleri severler

Bizde adet böyledir

Hem çalar hem söylerler


43 EKLER

Urfalıyam ezelden (2)

Göynüm geçmez gözelden

Göynümün gözü çıksın

Sevmeseydim ezelden

Anam olasan Ömer

Babam olasan Ömer

Bensiz kalasan Ömer

Yetim olasan Ömer

Urfa bir yana düşer

Zülüf gerdana düşer

Bu nasıl baş bağlamak

Her gün bir yana düşer

Anam olasan Ömer

Babam olasan Ömer


Yetim olasan Ömer

Urfa dört dağ içinde

Gülü bardağ içinde

Urfayı hak saklasın

Bir yarım var içinde

Anam olasan Ömer

Babam olasan Ömer


Yetim olasan Ömer

Dağlardan akan seller

Dökülür sırma teller

Yüreğin daştan mıdır

Bana acıyor eller

Anam olasan Ömer

Babam olasan Ömer


Yetim olasan Ömer



RESİMLER DİZİNİ

Resim 1 Şanılıurfa ili ve ilçeleri haritası ................................................................................................... 1

Resim 2 Harran Üniversite kalıntıları ....................................................................................................... 2

Resim 3 Balıklıgöl ..................................................................................................................................... 6

Resim 4 Atatürk Barajı ............................................................................................................................. 8

Resim 5 Eski Dünya .................................................................................................................................. 9

Resim 6 Dikili taş .................................................................................................................................... 11

Resim 7: Tella Martyrionu ..................................................................................................................... 13

Resim 8 Cabir El Ensari Türbesi ............................................................................................................. 14

Resim 9 İmam Bakır Türbesi .................................................................................................................. 15

Resim 16 Hz. Eyüp Türbesi .................................................................................................................... 17

Resim 17 Birecik’ten görünüm .............................................................................................................. 23

Resim 18 Ceylanpınar’da ceylan ............................................................................................................ 24

Resim 19 Lahmacun ............................................................................................................................... 38

Resim 14 Çiğ Köfte ................................................................................................................................. 39

Resim 19 İsot ......................................................................................................................................... 39

Resim 21 Çiğ köfte hazırlanışı ................................................................................................................ 40

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 1: Tarla ürünleri üretimi .............................................................................................................. 19

Tablo 2: Sebze üretimi ........................................................................................................................... 20

Tablo 3: Meyve üretimi ......................................................................................................................... 20

Tablo 4: Hayvan üretimi ........................................................................................................................ 21



KELİME DİZİNİ

A

ABACILIK, 29

Abgar Ukomo, 3

Adıyaman, 1, 7, 40

AĞAÇ OYMACILIĞI, 29

Akçakale, 1, 18, 23

Akkoyunlular, 2

Arami, 2

Aran, 15

Assur, 9, 11, 15

Asur, 2, 23, 25

Atatürk Barajı, 7, 16, 48

Aynzeliha, 4, 6

Aziz Petrus, 13

B

Babil, 2, 9, 11

BAKIRCILIK, 29

Balcanlı, 38

balık, 4

Balıklıgöl, 2, 6, 9, 34

Birecik, 1, 23, 24, 25, 27

Birecik Barajı, 24, 25

Bizans, 2, 3, 13, 23

Bozova, 1, 10, 19, 23, 24

Büyük lskender, 3

C

Cabir b. Abdullah, 14

Cabir el-Ensar, 14

Ceylanpınar, 1, 4, 7, 23, 24, 28

Cilalı Taş Devri, 10

Ç

ÇİĞ KÖFTE, 38

D

Diyarbakır, 1, 2, 16, 26, 28, 40

Döğmeç, 38

Dulkadir beyliği, 2

E

Ebul Faraç, 2

Ekmek Aşı, 38

Elyasa, 4, 10

Eyüp, 2

Eyyubi, 2

G

Gaziantep, 1, 23, 24, 40

H

Haçlı Kontluğu, 2, 3

Halep, 2, 13, 26, 27

Halfeti, 1, 23, 25

Halil-ür Rahman, 4, 6

Harran, 1, 2, 5, 7, 9, 10, 11, 14, 15, 16, 18, 23, 24, 25, 29

Has, 38, 40

Hilvan, 1, 7, 10, 23, 25

Hitit, 2, 11, 23

Hurri-Mitanni, 2

Hz. Eyyub, 10

Hz. Fatıma, 14

Hz. lsa, 3

Hz. Musa, 5

Hz. Ömer, 14, 15

İ

İbrahim, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 15, 27, 29, 31, 38, 40

İdris, 2

İmam Bakır, 14, 15

İmam Muhammed Bakır, 14

İncil, 2

İsot, 38, 39

İSOT, 39

K

Kalde, 2

karabiber, 38, 40, 41

Kazancı Bedih, 33, 34, 36, 37

Kebap, 38

KEÇECİLİK, 30

Kemeli Cacık, 38

Kenger Aşı, 38

köftelik bulgur, 40, 41

KURALLAR, ii

Kur'an, 2

KÜRKÇÜLÜK, 31

L

Lolaz, 38

Lut, 5, 10



M

Makedonya, 2, 3

Mardin, 1, 7, 16, 40

Memluk, 2, 25

Mezopotamya, 11, 15, 27

Mimbar, 38

Musul, 6

MÜZİK KÜLTÜRÜ, 32

N

Nemrut, 3, 6, 10, 38

neolitik çağ, 2

Neolitik Dönem, 2

Nuh, 2, 4, 15

P

Paleolotik, 2

Pers, 2, 23

Peynirli Kadayıf, 38

Pıt Pıt, 38

R

Roma, 2, 27

S

Saca Basma, 38

Safeviler, 2

SARAÇLIK, 31

Sarı Şorba, 38

Selçuklu, 2, 3

Semsek, 38

SERUĞ, 27

Sıra Geceleri, 32

Siverek, 1, 7, 23, 25, 26

Soğan Tavası, 38

Suriye, 1, 23, 25, 26, 27

Suruç, 1, 12, 23, 26, 27, 28

Sümer, 2

Süryâni, 13

Ş

Şanlıurfa, 1, 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19,

22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 36,

37, 38, 39, 48

Şuayb, 4, 10

T

TARAKÇILIK, 31

Tatlı Bamya, 38

TBMM, 1

Tevrat, 2, 15

Timur, 2, 27

Tonah, 2

U

Urfa, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 13, 14, 15, 16, 24, 26, 27, 29, 31,

32, 33, 34, 35, 36, 39, 40, 42, 43

Urfalı milisler, 1

V

Viranşehir, 1, 4, 13, 16, 23, 28

Y

Yakup, 5

Yazı stilleri, i

Z

Zeliha, 6


47 TEŞEKKÜR

TEŞEKKÜR

Bu raporu hazırlarken aldığım destekten dolayı google, özgür ansiklopedi Vikipedi ye ve

kaynaklarda adı geçen web sitelerine teşekkürleri bir borç biliyorum.



KAYNAKLAR

1. Şanlıurfa, http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eanl%C4%B1urfa

2. Şanlıurfa, http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eanl%C4%B1urfa_(il)

3. S. Sabri KÜRKÇÜOĞLU, Şanlıurfa’da Müzik Kültürü, http://www.turkuler.com/yazi/sanliurfa.asp

4. Şanlıurfa’da Yemek Kültürü, http://www.urfakultur.gov.tr/

5. T.C. Şanlıurfa Valiliği, http://www.sanliurfa.gov.tr/

6. Atatürk Barajı, http://tr.wikipedia.org/wiki/Atat%C3%BCrk_Baraj_G%C3%B6l%C3%BC

7. Türkü Sözleri, http://www.turkudostlari.net

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eanl%C4%B1urfa

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eanl%C4%B1urfa_(il)

http://www.turkuler.com/yazi/sanliurfa.asp

http://www.urfakultur.gov.tr/

http://www.sanliurfa.gov.tr/

http://tr.wikipedia.org/wiki/Atat%C3%BCrk_Baraj_G%C3%B6l%C3%BC

http://www.turkudostlari.net/

ŞANLIURFA RAPORUbilgisayardersi.site/wp-content/uploads/2019/11/WORD_ODEVI_2019_ORNEK.pdf · Hasta...

Documents

Transcript of ŞANLIURFA RAPORUbilgisayardersi.site/wp-content/uploads/2019/11/WORD_ODEVI_2019_ORNEK.pdf · Hasta...