Anatomia i Fizjologia Dla Bystrzakow Anfiby

7/31/2019 Anatomia i Fizjologia Dla Bystrzakow Anfiby

1/31

Anatomia i fizjologiadla bystrzakw

Autor: Donna Rae SiegfriedTumaczenie: Cezar MatkowskiISBN: 978-83-246-1904-7Tytu oryginau: Anatomy and Physiology for DummiesFormat: 180x235, stron: 376

Cakowite obnaenie ciaa

Kady z nas posiada rozleg wiedz w jakiej dziedzinie, dla jednych jest toksigowo, dla innych jzyki obce albo szczegowa znajomo yciorysu AlbertaSchweitzera. Jednak zaskakujco niewielu z nas zna dobrze wasne ciao!

Kiedy wszystko funkcjonuje prawidowo, nikt nie zawraca sobie nim gowy.Tymczasem instrukcja obsugi wasnego organizmu powinna by naszymobowizkowym podrcznikiem!

Czy wiesz, e w jednej tylko doni znajduje si a dwadziecia siedem koci?Czy zdarzyo Ci si zastanawia nad tym, jak w Twoim organizmie rozwijaj sichoroby? Twoje ciao to fascynujca konstrukcja co pomidzy doskonaym dzieemsztuki a precyzyjn maszyneri. Rzecz tak pozornie banalna jak oddychanie, jedzenie,krenie krwi czy gojenie si ran okazuje si procesem rwnie pasjonujcym co dobryfilm sensacyjny. Zajrzyj do wntrza i poznaj siebie z kadej strony!

Na ukady nie ma rady

Mapa organizmu identyfikacja organw i czci Twojego ciaa. Sekrety ukadu kostnego szczegowy przegld od stp do gw. Ukad nerwowy jak pracuje Twj mzg, na czym polega dziaanie zmysw. Dziaanie ukadw: krenia, oddechowego, trawiennego czy rozrodczego. Upyw czasu co dzieje si z Twoim ciaem w cigu caego ycia.

Ponadto znajdziesz tu dekalogi: 10 sposobw na utrzymanie dobrego zdrowiai 10 dobrych stron internetowych powiconych anatomii i fizjologii.

DODATEK SPECJALNY:

yj zdrowo proste zasady do przestrzegania kadego dnia
http://www.septem.pl/view4909.~anfibyhttp://www.septem.pl/view4909.~anfibyhttp://www.septem.pl/view4909.~anfibyhttp://septem.pl/add4909.~anfibyhttp://www.septem.pl/view4909.~anfibyhttp://septem.pl/view4909.~anfiby


2/31

Spis treci

O autorce ..........................................................................................................................11

Dedykacja .........................................................................................................................13

Podzikowania od autorki .................................................................................................15

Wstp ...............................................................................................................................17O ksice ................................................................................................................................ 17Konwencje zastosowane w ksice ....................................................................................... 18Czego nie czyta .................................................................................................................... 18Naiwne zaoenia .................................................................................................................. 19Jak podzielona jest ksika .................................................................................................... 19

Cz I: Pozycjonowanie, czyli studia nad anatoi ...................................................... 20Cz II: Anatoia od stp do gw ................................................................................ 20Cz III: Przejdy do fizjologii ................................................................................... 21Cz IV: Tworzenie nowych organizw .................................................................... 21

Cz V: Dekalogi ............................................................................................................. 21Ikony wykorzystane w ksice .............................................................................................. 22Co dalej .................................................................................................................................. 22

Cz I: Pozycjonowanie, czyli studia nad anatomi ....25

Rozdzia 1: Czci jednej caoci ......................................................................................27

Sekcja anatoii, fizjologii i patofizjologii ........................................................................ 28Anna Toia i jej krewni ................................................................................................... 28

Funkcja fizjologii .............................................................................................................. 29Budowa ciaa: od atow do organw ................................................................................ 30czenie atow w czsteczki ......................................................................................... 32Separowanie korek: podstawa ycia ............................................................................ 33Kwestia tkanek .................................................................................................................. 33Organy (nie yli z instruente) ................................................................................ 34Organizowanie organw .................................................................................................. 34

Nazywanie czci ciaa .......................................................................................................... 34


3/31

Anatomia i fizjologia dla bystrzakw

Hej, patrzyy na Ciebie! ...................................................................................................... 35Na pozycje .........................................................................................................................35Podzia anatoii ................................................................................................................ 37Mapa okolic ciaa ............................................................................................................... 39Jay ciaa ...........................................................................................................................40

Nikt nie jest doskonay: kiedy co si psuje .........................................................................41Wiedzie, co jest dla Ciebie dobre ........................................................................................ 42

Rozdzia 2: Upyw czasu: co si dzieje z Twoim ciaem w cigu caego ycia ..................43

Ciao w ruchu: etaboliz ..................................................................................................43Dlaczego Twoje korki etabolizuj? .........................................................................44Jak przebiega etabolizacja ..............................................................................................44

Obieg energii: iejsce organizu w wiecie ......................................................................48Rwnowaga w ciele: hoeostaza ......................................................................................... 49

Poruszanie si: nie jeste drzewe .......................................................................................51Przeduanie gatunku: roznaanie .................................................................................... 52Wzrost: wyiana korek i rozwj .................................................................................... 53

Materia genetyczny: DNA, chroosoy i geny ........................................................... 53Tworzenie DNA i chroosow ................................................................................... 55Czowiek skada si z klockw .........................................................................................59

Rozdzia 3: Tworzenie podstaw .........................................................................................63

Korki (ale nie te, z ktrych si dzwoni) ..........................................................................63Ty zwierzaku! ....................................................................................................................63Wewntrz korki ............................................................................................................ 64

Organizacja korek w tkanki ............................................................................................. 69Cigo nabonka: skra ..................................................................................................69czenie si z tkank czn ..............................................................................................70Sia wiedzy o tkance iniowej ......................................................................................73Nerwowo w tkankach? ..................................................................................................74

Cz II: Anatomia od stp do gw ........................... 75

Rozdzia 4: Nagie fakty na temat ukadu kostnego ...........................................................77

Kostne to ............................................................................................................................... 77Melduj si na rozkaz: zadanie koci ............................................................................... 78Podzia koci ......................................................................................................................78Struktura koci ...................................................................................................................79

Zacznijy od rodka: koci szkieletu osiowego .................................................................. 83Trzyaj gow wysoko: czaszka .......................................................................................83Jak trzya si prosto, gdy krgosup jest krzywy ..........................................................86Klatka nie jest rzecz z .................................................................................................... 87


4/31

Spis treci

Poczenie: kociec koczyn ................................................................................................. 89Obrcze: kadeu po dwie .............................................................................................. 89Rce i nogi ......................................................................................................................... 91

Zgicie w stawach ................................................................................................................. 93Skaczce stawy ................................................................................................................... 93Do czego zdolne s stawy ................................................................................................. 94

Patofizjologia ukadu kostnego ............................................................................................ 96Czeu si krzywisz? ......................................................................................................... 96Dna z dna? ......................................................................................................................... 97Kopoty z osteoporoz ...................................................................................................... 97

Rozdzia 5: Prenie muskuw .........................................................................................99

Ile ona wycisn z ini? ............................................................................................... 99Rne rodzaje tkanek .......................................................................................................... 100

Skurcze ini poprzecznie prkowanych ...................................................................... 101Eleenty odpowiedzialne za skurcz .............................................................................. 102Do dziea! ........................................................................................................................ 104Przerwa w dziaaniu ........................................................................................................ 105Skd si bierze tonus inia ......................................................................................... 107

Grupy ini ....................................................................................................................... 107Praca z synergikai ......................................................................................................... 107Konflikt interesw: antagonici ...................................................................................... 108

Uiejscawianie ini szkieletowych w ciele .................................................................. 108Jak zrozuie isie? .................................................................................................. 108Nazwy ini, od gry do dou ..................................................................................... 109

Patofizjologia ukadu iniowego ................................................................................... 119Skurcze ini ................................................................................................................ 119Dystrofia ini .............................................................................................................. 120

Rozdzia 6: Wielka przykrywka: skra .............................................................................121

Potrjna ochrona ................................................................................................................. 121Dotknicie naskrka ....................................................................................................... 122rodek ze rodka: skra waciwa .................................................................................. 124Wejcie pod skr: warstwa podskrna ......................................................................... 125

Przydatki skrne .................................................................................................................. 125

Wosy ............................................................................................................................... 125Paznokcie ......................................................................................................................... 126Par sw o gruczoach ................................................................................................... 127

Chroni swoj skr ........................................................................................................... 128Wytwarzanie witainy D ............................................................................................... 129Leczenie ran ..................................................................................................................... 129Kontrolowanie terostatu .............................................................................................. 131Czu, co si dzieje ........................................................................................................... 131


5/31


Choroby skry .....................................................................................................................132Rak skry .........................................................................................................................132Oparzenia .........................................................................................................................134

Cz III: Przejdmy do fizjologii ............................. 137

Rozdzia 7: Granie na nerwach: ukad nerwowy .............................................................139

Dobrze utkana sie .............................................................................................................. 139Poruszanie si po ukadzie nerwowy ..........................................................................140Integracja wejcia z wyjcie .........................................................................................141Zacznijy od korki nerwowej .................................................................................. 143

Przekazywanie ipulsw ....................................................................................................144Myle o zgu .................................................................................................................. 148

Zachowanie wiadooci: Twj zg ..........................................................................149Twj dek .................................................................................................................149Solidna podstawa: pie zgu ....................................................................................... 150Zawarto korki ......................................................................................................... 152Regulowanie systew: idzyzgowie ......................................................................152

Dochodzi do zysw .......................................................................................................153Syszenie ..........................................................................................................................153Widzenie .......................................................................................................................... 155Wch ................................................................................................................................ 156Sak ................................................................................................................................. 157

Patofizjologia ukadu nerwowego ...................................................................................... 157Stwardnienie rozsiane .....................................................................................................157Zwyrodnienie plaki tej ...........................................................................................158Choroba Alzheiera .......................................................................................................158

Rozdzia 8: Marudzenie o hormonach: ukad wydzielniczy ..............................................161

Czy s horony? ............................................................................................................. 161Przegld rodzajw horonw ....................................................................................... 162Jak dziaaj horony ....................................................................................................... 164Utrzyywanie noralnoci: hoeostaza .....................................................................166

Grupy gruczow ukadu wydzielniczego .............................................................................166

Zarzdcy: podwzgrze i przysadka zgowa ................................................................167Tarczyca i Ty ...................................................................................................................170Poznaj swoj grasic ........................................................................................................ 171Paski jak trzustka ............................................................................................................ 171odek: nastpny gruczo ..............................................................................................172Testowanie jelit ............................................................................................................... 173Nad nerkai: kora nadnerczy ........................................................................................ 173Gonady ............................................................................................................................. 175


6/31

Spis treci

Patofizjologia ukadu wydzielniczego ................................................................................ 176Cukrzyca .......................................................................................................................... 176Niedoczynno tarczycy kontra choroba Gravesa-Basedowa ...................................... 178

Rozdzia 9: Woy w co cae swoje serce: ukad krenia ..........................................181Transport towaru: Twoja krew i jej zawarto .................................................................. 181

Rozcieczanie krwi: osocze ............................................................................................ 182Transport tlenu: czerwone krwinki ............................................................................... 183Dobre saopoczucie: biae krwinki .............................................................................. 183Ukadanie pytek ............................................................................................................. 185Wyyanie koci ............................................................................................................. 185

Odkrywanie przedsionkw i kor: serce ............................................................................ 185Id za gose serca: fizjologia inia sercowego ............................................................ 188

Pocztek cieki: droga krwi wiodca przez serce i ciao .............................................. 188

Wytwarzanie elektrycznoci: cykl serca ......................................................................... 190Trzya rk na pulsie ................................................................................................... 191Jak dziaaj naczynia krwionone ....................................................................................... 191

Analiza ttnic i y ........................................................................................................... 192Wyiana tlenu: naczynia wosowate ............................................................................. 194

Patofizjologia ukadu krenia ............................................................................................ 195Nadcinienie .................................................................................................................... 195Choroby serca i wylew krwi ........................................................................................... 198Aneia sierpowata .......................................................................................................... 199

Rozdzia 10: Odetchn z ulg: ukad oddechowy .......................................................... 201

Anatoia ukadu oddechowego ......................................................................................... 202Wszenie .......................................................................................................................... 202Przeykanie faktw .......................................................................................................... 203Przez tchawic do puc ................................................................................................... 204Wycika puc ................................................................................................................ 205

yciodajny oddech .............................................................................................................. 205Przejcie przez bon oddechow ...................................................................................... 207Wyiana gazw poidzy krwi i korkai ................................................................ 209Co oe pj nie tak ......................................................................................................... 210

Asta ............................................................................................................................... 210

Zapalenie oskrzeli ........................................................................................................... 212Zapalenie puc ................................................................................................................. 213Grulica ........................................................................................................................... 214Rozeda puc .................................................................................................................. 215Rak puc ........................................................................................................................... 215

Rozdzia 11: Rozkadanie na czynniki pierwsze: ukad trawienny ...................................217

Droga poywienia ............................................................................................................... 217Z penyi ustai ............................................................................................................ 218Tchawica i przeyk, czyli jak si zakrztusi .................................................................... 220


7/31


Przewracanie w odku .................................................................................................221Jak ocne s jelita ........................................................................................................... 222

Rozkad cheiczny ............................................................................................................. 225Organ dla arokw trzustka ..................................................................................... 225Filtr organizu wtroba ............................................................................................226Krtka wycieczka przez woreczek ciowy .................................................................. 227Dlaczego nie jest ta .............................................................................................227

Zaburzenia i choroby ukadu trawiennego ........................................................................228lepa furia: zapalenie wyrostka robaczkowego .............................................................. 228Brak wody: zaparcie ........................................................................................................ 229Choroba Leniowskiego-Crohna ...................................................................................229Dokd biegnie biegunka .................................................................................................230Syzyfowe prace: kaienie ciowe ............................................................................... 231Skd si bierze wirusowe zapalenie wtroby ..............................................................231

Zesp jelita nadwraliwego ...........................................................................................233Zapalenie trzustki ............................................................................................................ 233Wrzodziejce zapalenie jelita grubego ............................................................................234Wrzody odka ............................................................................................................... 234

Rozdzia 12: Oczyszczanie: ukad moczowy .....................................................................237

Odwalanie brudnej roboty ..................................................................................................237Wyrzucanie ieci: nerki ................................................................................................239Usuwanie ocznika z korek ..................................................................................... 241Tworzenie oczu w nerkach ......................................................................................... 242W d oczowodw .......................................................................................................244

Skadowanie oczu w pcherzu .................................................................................... 245Wydzielanie oczu na zewntrz .................................................................................... 245

Utrzyywanie hoeostazy ................................................................................................245Rwnowaenie ................................................................................................................ 246Monitorowanie cinienia krwi ........................................................................................ 246Regulowanie pH .............................................................................................................. 248

Zaburzenia i choroby ukadu oczowego .......................................................................249Infekcja drg oczowych ...............................................................................................249Liczenie kaieni nerkowych .......................................................................................... 250Probley z prostat ......................................................................................................... 251Nietrzyanie oczu ...................................................................................................... 251

Rozdzia 13: Uczciwa walka: ukad odpornociowy ........................................................253

Jak pokocha swj ukad lifatyczny ................................................................................. 254ledziona ..........................................................................................................................257Grasica i lifocyty ........................................................................................................... 258

Polowanie i atak: korki systeu odpornociowego ..................................................... 259Zapalenie to gruba sprawa ..................................................................................................260

Na kopoty neutrofile! ...............................................................................................261Monocyty dobrze walcz ................................................................................................261


8/31

Spis treci

Obrona zdrowia przed napaci ......................................................................................... 261Ukad dopeniacza .......................................................................................................... 262Odpowied odpornociowa swoista .............................................................................. 263Odpornociowa odpowied korkowa ...................................................................... 264

Rozwijanie odpornoci ....................................................................................................... 266Szczepionki ...................................................................................................................... 266Odporno bierna ........................................................................................................... 267

Co oe si sta z ukade odpornociowy ................................................................. 267Choroby autoiunologiczne ...................................................................................... 267Alergie .............................................................................................................................. 269HIV i AIDS ...................................................................................................................... 269

Cz IV: Tworzenie nowych organizmw ..................271

Rozdzia 14: Co za produkcja! To reprodukcja! ...............................................................273

Tylko gupiec i kanalia lekceway genitalia ....................................................................... 273Kobiety przode: kobiecy ukad rozrodczy ...................................................................... 274

Menstruacja bez tajenic ............................................................................................... 275Elastyczna pochwa .......................................................................................................... 279Co jest na zewntrz ......................................................................................................... 279

Mska sprawa: ski ukad rozrodczy .............................................................................. 280Dziaanie skiego ukadu rozrodczego ....................................................................... 281Zewntrzne narzdy ukadu rozrodczego czyzn .................................................... 283

Cia .................................................................................................................................... 284Zapobieganie ciy .............................................................................................................. 286

Dla panw ....................................................................................................................... 286Dla pa ............................................................................................................................. 286

Patofizjologia ukadu rozrodczego ..................................................................................... 287Choroby weneryczne ...................................................................................................... 288Bezpodno .................................................................................................................... 290Rak ................................................................................................................................... 291

Rozdzia 15: Narodziny i rozwj .......................................................................................295

Trzy tryestry ..................................................................................................................... 295

Bruzdkowanie: pierwszy tryestr ................................................................................. 296Brzuch bez widoku na orze: drugi tryestr .............................................................. 299W stron wiata: trzeci tryestr .................................................................................... 300

Koplikacje ......................................................................................................................... 302Przyjcie na wiat ................................................................................................................. 304

Droga w d: faza pierwsza ............................................................................................. 304Wyjcie na wiat: faza druga ........................................................................................... 306Sprztanie: faza trzecia .................................................................................................... 307Kopoty od saego pocztku ......................................................................................... 308


9/31


Rozwj przez cae ycie, czyli co si dzieje po narodzinach .............................................309Zaczynay od zera: okres nieowlcy i dziecicy ....................................................... 309Ble dorastania ................................................................................................................ 310Wiek dorosy i starczy ..................................................................................................... 311

Cz V: Dekalogi .................................................. 315

Rozdzia 16: Dziesi sposobw na utrzymanie zdrowia i dobrej formy .........................317

Pij wod ............................................................................................................................... 317Jedz warzywa i owoce ..........................................................................................................318mwicz regularnie (nie tylko od wita) .............................................................................. 319Nie auj kreu do opalania ............................................................................................... 320Powicaj od 7 do 9 godzin na sen ..................................................................................... 321

Odpr si ............................................................................................................................ 321Jedz owsiank i inne ziarna .................................................................................................322Myj rce ............................................................................................................................... 322Przeprowadzaj saodzielne badania piersi lub jder ........................................................ 323Uczszczaj na regularne badania ........................................................................................ 324

Rozdzia 17: Dziesi dobrych stron internetowych

powiconych anatomii i fizjologii ..............................................................325

Medisa.pl .............................................................................................................................. 325Anatoia czowieka ywego ............................................................................................... 326Przychodnia.pl .....................................................................................................................326Wikipedia.pl .........................................................................................................................326Resedica.pl ........................................................................................................................327Anatoy and Physiology ....................................................................................................327Tangentscientific.co ......................................................................................................... 327Bio201 .................................................................................................................................. 328Innerbody.co ....................................................................................................................328Madsci.org ........................................................................................................................... 329

Skorowidz .......................................................................................................................331


10/31

Rozdzia 5

Prenie muskuwW tym rozdziale:Przedstawiy poszczeglne rodzaje tkanki iniowej.Zginanie kontra rozciganie.Dowiesz si czego o iniach czcych czci Twojego ciaa.Sprawiy, e kociec zacznie si porusza.

o by si stao, gdyby czowiek nie ia ini? C, najprawdopodobniejwygldaby jak bezksztatna asa narzdw. Jego koci nie ogyby si

porusza, a jego narzdy wewntrzne nie ogyby dziaa. Poza ty waciwienie gby y, gdy nie posiadaby rwnie popujcego krew iniaznanego jako serce. Minie s niezwykle wan czci naszego ciaa, a ichskuteczna praca uoliwia funkcjonowanie pozostaych narzdw.W niniejszy rozdziale znajdziesz inforacje na teat wielu rnychrodzajw ini, ich pooenia w ciele, echanizu ich napinania,a take oliwych problew z ich dziaanie.

Ile mona wycisn z mini?Zapewne zdarzyo Ci si widzie iniakw czsto przesiadujcychw siowniach, powicajcych czas na dwiganie ciarw, ubranych w obcisebezrkawniki i noszcych zote acuchy czy wieccych zotyi zbai.W ty rozdziale nie bdziey si nii zajowa. Bdziey wi o czyznacznie waniejszy, a ianowicie o Twojej zdolnoci do poruszania si.

Pewnie, chwalenie si napityi uskuai przed innyi oe byprzyjene, ale niektrzy czerpi wystarczajco du przyjeno ze zdolnociich napinania przy chodzeniu czy wykonywaniu innych czynnoci. Miniepozwalaj bowie na wiele rnych dziaa:

Dziki miniom moesz sta prosto. Grawitacja na Ziei jestdo silna, wic gdyby nie napicie ini, wgniotaby Ci w podog.Pozwala na ono si jej przeciwstawia. Miara tego, jak dueuciarowi og przeciwstawi si Twoje napite inie, nosi nazw siy.

C


11/31

Cz II: Anatomia od stp do gw

Minie umoliwiaj poruszanie si. To, e inie pozwalaj Cina chodzenie czy bieganie, wydaje si rzecz oczywist, ale ziana ichnapicia uoliwia te przyjowanie rnych pozycji. Czy oeszsobie wyobrazi, e poruszasz si sztywno jak Blaszany Drwal z ksikiCzarnoksinik zkrainy Oz? Minie pozwalaj na bardzo szeroki zakresruchw, poczwszy od drobnych, takich jak ruganie powiek,rozszerzanie renicy czy uiechanie si.

Minie pozwalaj trawi i usuwa produkty przemiany materii.Narzdy ukadu pokarowego s otoczone iniai uoliwiajcyiprzesuwanie trawionego pokaru przez przeyk, odek i jelita orazwydalanie go na zewntrz. Ich skurcze nosz nazw ruchw perystaltycznych.Zacinity zwieracz utrzyuje ocz w pcherzu i ka w odbytnicy dochwili, w ktrej zdecydujesz si na ich wydalenie. Kiedy rozluniszinie, Twj organiz bdzie w stanie usun je na zewntrz.

Minie wpywaj na przepyw krwi. Naczynia krwionone, takiejak yy i ttnice, pokryte s tkank iniow uoliwiajc i zwaniesi (zwalniajc przepyw krwi) lub rozszerzanie (przyspieszajc przepyw).Skurcze ini w innych partiach ciaa rwnie s odpowiedzialne zaprzepyw krwi przez yy do serca, ktre popuje j do ttnic.

Minie scalaj Twj kociec. Wizada i cigna cz poszczeglnekoci ze sob, wzacniajc konstrukcj szkieletu.

Minie pomagaj w utrzymaniu temperatury. Skurcze ini sprocese fizjologiczny, ktry, jak wikszo takich procesw,stanowi reakcj cheiczn. W czasie skurczu wydzielana jest energia

pozwalajca utrzya teperatur ciaa (przez cay czas traciy niecociepa, wydzielajc je przez skr). Kiedy jest na zino, zaczynaydre. Jest to spowodowane szybkii skurczai ini ajcyiwytworzy energi ciepln. Zwr uwag na to, e kiedy jedziszna nartach w rony dzie, oesz si spoci, podczas gdy siedzcw ciepy ieszkaniu, oesz poczu chd. Tak wic staraj si ruszajak najczciej!

Rne rodzaje tkanekIstniej trzy podstawowe rodzaje tkanek, niezbdne dla procesw yciowych:

sercowa,gadka ipoprzecznie prkowana.

Tkanka minia sercowego: Zbudowane jest z niej serce. Wkna tejtkanki s silnie rozgazione, prkowane, zawieraj jedno jdro i ajprzekrj cylindryczny. Splataj si one ze sob, co uoliwia jednoliteskurcze caego narzdu. Poidzy skurczai inie rozluniaj sicakowicie, aby nie doprowadzi do przeczenia. Na szczcie skurcze


12/31

Rozdzia 5: Prenie muskuw

serca s cakowicie niezalene od naszej woli, co oznacza, e nie usiyby nawet wiadoi jego bicia. Cykl jego dziaania opisany zosta szerzejw rozdziale 9.

Tkanka miniowa gadka: Wystpuje w cianach narzdwwewntrznych ajcych w rodku pust przestrze (np. w odku,pcherzu, jelitach i pucach). Jej korki rwnie posiadaj jednojdro, przyjuj ksztat wrzecionowaty i uoone s w linie rwnolege.Dziki swojeu ksztatowi og one tworzy paty tkanki iniowej.Skurcze ini gadkich s niezalene od naszej woli, dziki czeu nieusiy skupia si na przesuwaniu pokaru wzdu przewodupokarowego. Kurcz si one powoli (dlatego nie ulegaj szybkieuzczeniu) i og trwa w ty stanie duej ni inie poprzecznieprkowane. Odgrywaj wan rol w funkcjonowaniu ukadupokarowego.

Tkanka miniowa poprzecznie prkowana: Kiedy syszyyo iniach, zwykle wyobraay sobie wanie inie poprzecznieprkowane, czyli np. napity biceps, paski isie grzbietu czytwarde ydki. Minie te, zwane te szkieletowyi, scalaj kocieci uoliwiaj poruszanie si. Ich wkna posiadaj wiele jder i cechujsi prkowanie. Ich cylindryczny przekrj pozwala i cign siprzez cay odcinek inia i osiga znaczn dugo. Dalsza cz tegorozdziau zostanie powicona gwnie teu rodzajowi ini.

Miso zwierzce jest dobry przykade wkien biegncych przez cadugo inia. Jak by na to nie patrze, iso to nic innego, jak tkanka

iniowa.

Skurcze minipoprzecznie prkowanych

Ukad iniowy kontrolowany jest przez ukad nerwowy (patrz rozdzia 7.).Czasai nasze reakcje s iowolne, jak cofnicie koczyny po dotkniciu

czego ostrego lub gorcego (take w rozdziale 7. opisane zostao dziaanieukw odruchowych). W innych przypadkach oey inie kontrolowa,np. w sytuacji, gdy grajc w tenisa, decydujey si podbiec do siatki i cipik, aby zdoby punkt. To wanie inie s odpowiedzialne za dobiegniciedo siatki i wyprowadzenie odpowiedniego uderzenia. Rysunek 5.1. pokazujepoczenie idzy ukade iniowy i nerwowy, a take echanizskurczu inia.


13/31


Rysunek 5.1.Budowainia

poprzecznieprkowanego.

Poczenieidzy

iniea ukade

nerwowy(z lewej) orazprzekrj przez

wknoiniowe(z prawej)

Skurcze ini wyagaj wspdziaania kilku eleentw. Na szczcie naco dzie nie trzeba si o to artwi, gdy cay proces przebiega cakowicieautoatycznie. W nastpnych dwch sekcjach przedstawi wszystkie teeleenty oraz wyjani ich funkcje i sposoby ich wsppracy.

Elementy odpowiedzialne za skurczAby doszo do skurczu inia, potrzebne s dwa zasadnicze eleenty:wkno iniowe i ATP (adenozynotrjfosforan, patrz te rozdzia 3.),czyli zwizek cheiczny nadajcy iniowi konieczn do tego energi.Przyjrzyjy i si teraz bliej.

Napinanie mini

Minie skadaj si z wkien (patrz rozdzia 5.1.). Moesz je sobie

wyobrazi jako dugie, cienkie pasa zoone z iofibryli, przypoinajcychcieniutkie nitki. Miofibryle s uoone rwnolegle, dziki czeu isieodznacza si wyran prkowan struktur, kada z nich skada si zaz jeszcze niejszychfilamentw cienkich orazfilamentw grubych.

Filamenty cienkie iofibryli zawieraj dwie niciaktyny, biakaajcego ksztat podwjnej helisy (przypoinajcego DNA).Towarzysz jej te czsteczki troponiny i tropomiozyny.

Filamenty grube zawieraj biako zwane miozyn. Nici iozynoweposiadaj na kocach kuliste ciao, a kierunek ich przebiegu w filaentach


14/31


grubych jest zienny. Grub ni atwo jest zidentyfikowa waniena podstawie obecnoci wsponianych kulistych zgrubie na obu jejkocach.

Pojedyncza jednostka ukadu prkowanego, noszca nazwsarkomeru,skada si z czci cieniejszej, otoczonej z obu stron o poow niejszyifragentai o janiejszej barwie. Miofibryle zbudowane s z uoonychw jedny rzdzie sarkoerw.

Filaenty aktynowe i iozynowe ustawiaj si w iofibryli tak rwno, jakonierze podczas usztry. Te pierwsze cz si z zewntrzn krawdzijasnego prka, noszcego nazw linii Z. Po nich wystpuj ciene filaentyiozynowe, nie czce si z ni. Ukad taki ona porwna do konstrukcjipotu. Linie Z stanowi w ty przypadku odpowiednik supkw (pionowych),ktre poczone s za pooc pozioych belek (filaentw aktynowych).

Filaenty nie s jednak cige, lecz posiadaj w rodku przerw zwanstref H.Filaenty iozynowe znajduj si poidzy filaentai aktynowyi i wydajsi pywa, gdy nie s bezporednio poczone z liniai Z. Ten ukadnastpujcych po sobie jasnych i cienych prkw wystpuje na caejdugoci iofibryli. Jedensarkomer(jednostka skurczu) biegnie od zewntrznejkrawdzi jasnego prka (linii Z) do zewntrznej krawdzi nastpnego jasnegoprka (drugiej linii Z). Innyi sowy, dwie kolejne linie Z wyznaczajgranice pojedynczego sarkoeru.

Dua ilo rnych biaek w iniach sprawia, e iso jest bardzo bogatyrde biaka zwierzcego.

Energia dla mini: ATP

Korki przetwarzaj energi z poywienia w ATP, czyli korkow walut(wicej na ten teat w rozdziale 3.). Prawie adne korki Twojego ciaa(jedyny wyjtek stanowi korki nerwowe) nie potrafi wykorzystywaglukozy bezporednio (w rozdziaach 2. i 3. znajdziesz wicej inforacjina jej teat), ale usz przeksztaca j w inn, bardziej przystpn forenergii, czyli wanie ATP. Wytworzony adenozynotrjfosforan uywanyjest do wspoagania reakcji cheicznych zwizanych z etabolizekorek.

ATP jest take konieczne do zapocztkowania reakcji skurczu. Wknainiowe zawieraj go wystarczajco duo, aby podtrzyywa skurczprzez jedn sekund. Jeli zate chcesz przeduy t reakcj, usisz zadbao dostarczenie ATP do ini. By oe jeszcze tego nie wiesz, ale czz nich jest napita przez cay czas, a stan cakowitego rozlunienia jest w ichprzypadku ite. Nie zapoinaj te, e Twoje serce take jest iniei potrzebuje staego dopywu ATP.


15/31


Kiedy zuyjesz cay zapas tlenu, Twoje ciao straci oliwo tworzeniaATP na drodze tlenowego oddychania korkowego (jak to a iejscew wikszoci przypadkw, patrz rozdzia 2.), ale nie zieni to faktu, e wcibdziesz go potrzebowa. W takiej sytuacji organiz wykorzysta inny echaniz

oddychania, w ktry ATP produkowane jest z kwasu lekowego.

Kwas lekowy jest wytwarzany w czasie oddychania beztlenowego (patrzrozdzia 2.), ale inie nie s w stanie wykorzysta tego zwizku bezporednio.Energia potrzebna do ich skurczu groadzona jest w czsteczkachfosfokreatyny,zoonych z ATP i kreatyny, tworzcych si w chwili spoczynku inia.Mwic spoczynek, a na yli krtkie okresy poidzy jego skurczai,a nie dugi czas, w ktry isie jest bezczynny.

Fosfokreatyna ulega szybkieu rozkadowi, uwalniajc potrzebne ATP.Organiz jest jednak sprytny i potrafi wykorzysta take powstajce w czasie

skurczu dwie czsteczki ADP (adenozynodwufosforanu), z ktrych tworzydodatkow oleku ATP. Pozostaa grupa fosforanowa zuyta zostaje dowytworzenia jednej czsteczkiadenozynomonofosforanu (AMP). Kiedy ilo ATPw korce wzrasta, zapocztkowany zostaje procesglikolizy (patrz rozdzia 2.),w ktry powstaje go wicej. Innyi sowy, Twj organiz robi, co tylkojest w jego ocy, aby zapewni dopyw energii do Twoich korek.

Do dziea!

lizgowa teoria skurczu opisuje dziaanie inia. Zastanawiasz si, dlaczegowi ona co o lizganiu? Bardzo dobrze, ciekawo to pierwszy stopie dowiedzy.

W czasie skurczu inia ATP wie si z jedny z kulistych zakoczefilaentu iozynowego, po czy rozpada si na ADP i czsteczknieorganicznego fosforu (Pi). Zarwno ADP, jak i Pi pozostaj zwizanez filaente iozynowy.

Paitasz oe czsteczki troponiny i tropoiozyny, o ktrych wspoinaawyej? Nie wystpuj one w iniach bez przyczyny. Jony wapnia wice

si z troponin wypieraj tropoiozyn, odsaniajc ty say iejscawiza na filaentach aktynowych.

Jon to ato (lub grupa atow) posiadajcy adunek elektryczny i powstajcypo utracie lub uzyskaniu elektronw. Ich utrata nadaje jonowi adunekdodatni, tyczase ich przyczenie skutkuje adunkie ujeny(patrz rozdzia 2.).


16/31


17/31


Hipertrofia lepsza ni atrofia!

Z pewnoci wiele razy zdarzyo Ci si sysze,jak korzystne dla Twojego organizu s wi-czenia fizyczne. Zapewne znasz te powiedze-nie, e kto nie idzie naprzd, ten si cofa.Kiedy budujesz swoj tkank iniow, nietylko rozwijasz uskuy, ale take zdobywaszokazj do zuycia energii zawartej w tkancelipidowej. Przyspieszony (z racji zwikszenialiczby iofibryli) etaboliz zniejsza ilo jejkorek. wiczenia aerobowe pozwalaj wicrozbudowa inie i spali nadiar tuszczu.

Jeeli jednak zuszasz inie do gwatownychi dugich skurczw, jak np. przy podnoszeniuciarw, to wzrost iloci korek (a zatetake tepo etabolizu) ulega jeszcze wik-szeu przyspieszeniu. Doprowadzajc inieprzez kilka inut i kilka razy w tygodniu doskurczw, w ktrych uzyskuj one poniej 75%swojej objtoci spoczynkowej (co niej wi-cej odpowiada obcieniu na tyle dueu, byzczy Ci po dwch, trzech powtrzeniachwiczenia), oesz dowiadczyhipertrofii, czyli

wzrostu asy iniowej zwikszajcego sii szybko etabolizu (drogie Panie, nie po-winnycie obawia si takich wicze, gdyhorony kobiece powanie utrudniaj uzyska-nie asywnych bicepsw, o czy wicej w roz-dziale 8.).

Jeeli prowadzisz siedzcy tryb ycia i tylko spo-radycznie napinasz inie, oesz dowiad-czy ichatrofi i(zaniku), czyli stanu, w ktryobjto wkien iniowych zniejsza si,osabiajc przy ty ogln si ini i zdol-

no etaboliczn tej tkanki. Prawdopodobniedobrze wiesz, o czy wi, jeli zdarzyo Cisi nosi gips na rce lub nodze. Na szczciewiczenia polegajce na napinaniu ini po-

agaj odbudowa utracon si. Maj one teinne zalety:

9zniejszaj prawdopodobiestwo wystpie-nia raka piersi, acicy, jej szyjki, jajnikworaz odbytu;

9 zniejszaj prawdopodobiestwo zawauserca;

9poprawiaj pozio cholesterolu;9ograniczaj zczenie i depresj;9zniejszaj obrzk i bl staww;9poagaj utrzya waciw wag, obni-ajc prawdopodobiestwo zachorowania na

cukrzyc typu II;9zapobiegaj osteoporozie.mwiczenia og by bardzo przyjene. Jeeli nielubisz spdza zbyt wiele czasu w sali gina-stycznej, oesz je praktykowa na wieypowietrzu, np.: chodzi na spacery, biega,uprawia jogging, jedzi rowere, gra w teni-sa, pik non lub koszykwk, pywa albojedzi na nartach. Jeeli lubisz wiczy w to-warzystwie, docz do grupy ludzi czynnie upra-wiajcych jakie sportowe hobby. Zapisz sido klubu tenisowego. Zacznij taczy. Kup psai zbierz grup ludzi spacerujcych wsplnie zeswoii zwierzakai. Rb wszystko, by rozwi-ja inie i poprawia funkcjonowanie caegociaa. Moesz to robi w wolny czasie, abyodpry si i zredukowa pozio stresu. Jeelinie asz nic przeciwko wiczenio na sali, idna aerobik, wykonuj wiczenia w dou, oglda-jc fily instruktaowe, lub wicz jog. Prbuj

rnych dziaa i sportw, dopki nie trafisz naco, co szczeglnie przypadnie Ci do gustu.Trafny wybr pooe Ci cieszy si lepszyzdrowie przez bardzo dugi czas.


18/31


Skd si bierze tonus miniaNiezalenie od tego, co robisz, cz Twoich wkien iniowych pozostaje

zawsze napita. To lekkie napicie ini szkieletowych nosi nazw tonusu.Bez niego Twoje ciao oentalnie wyldowaoby na pododze. Naprawd.Gdyby cz Twoich ini nie pracowaa w danej chwili, ciao byskawicznieogoby zoy si pod wasny ciare. Aby zapobiec tej nieprzyjenejsytuacji, niektre z wkien iniowych pozostaj nieustannie aktywne,uoliwiajc Ci zachowanie stosownej postawy. Dziki teu jeste w staniesta prosto, z podniesion gow, wcignity brzuche i cignityiopatkai.

Aby zachowa napicie, Twoje inie korzystaj z receptorw, czylispecjalnych wkien nerwowych poczonych bezporednio z wknaiiniowyi. Centralny ukad nerwowy (zg i rdze krgowy) kontaktujesi za pooc receptorw z Twoii iniai szkieletowyi, a one wysyajdo niego inforacje o pozycji Twojego ciaa. Dane te przetwarzane snastpnie przez zg, ktry ocenia, czy konieczna jest jaka ziana. Jeelitak, za porednictwe rdzenia krgowego wysya on do ini sygnay,ktre aj odpowiednio zieni ich napicie.

Grupy mini

Sowa takie jak unerwione, synergiczne i antagonistyczne kojarz siraczej z psychologi lub inynieri ni anatoi, ale odnosz si one dospecyficznych grup ini. Wszystkie inie ona okreli ianeunerwionych, gdy cz ich wkien czy si z nerwai, ktre wysyajipulsy pobudzajce skurcze. Niektre inie dziaaj wsplnie z innyi(synergicznie), inne za aj dziaanie przeciwne do nich (antagonistyczne).W kolejnej czci tego rozdziau opisz obie te grupy, a take wyjani,dlaczego naley pracowa nad wzacnianie swojej uskulatury.

Praca z synergikamiSowo synergia jest dzi naduywane w wiecie biznesu. W ojej ksicetelefonicznej znalaza caa stron powicon firo zawierajcy jew nazwie. Jest wrd nich Synergy Brokerage, Synergy Fils, SynergyOutdoors, Synergypaintball Enterprises (sic!) czy te Synergy Worldwide.Co prawda, saa nazwaa swoj fir Synergy Publishing Services,ale przynajniej zrobia to na dugo przed ty, jak sowo to zyskaopopularno! W rzeczywistoci jednaksynergia jest terine edycznyoznaczajcy wspln prac. A, jak zapewne dobrze wiesz, cz narzdwludzkiego organizu wsppracuje z innyi, aby osign wsplny cel.


19/31


Niektre czci ciaa poruszane s przez cae grupy wsppracujcych ze sobini. W takiej sytuacji wiy o dziaaniu synergiczny. Misiewykonujcy wikszo pracy nosi nazwgwnego miniamotorycznego,podczas gdy uskuy poagajce u w niej nazywa si miniami synergicznymi.

Konflikt interesw: antagoniciMinie antagonistyczne wzglde siebie aj dziaanie przeciwne, aleosigaj one w ten sposb zaierzony efekt. Przykadowo, kiedy zginaszprzedrai, Twj biceps si kurczy, ale towarzyszy teu rozlunianie sitricepsa, znajdujcego si po przeciwnej stronie raienia. Dziaanie tychdwch ini jest generalnie przeciwstawne, ale do zginania rki potrzebnes oba. Kiedy j prostujesz, dziaaj one odwrotnie: biceps ulega rozlunieniu,

za triceps zaczyna si kurczy.

Umiejscawianie miniszkieletowych w ciele

Dobrze. Teraz ju wiesz, e inie pozwalajce na poruszanie sii utrzyanie szkieletu w caoci stanowi okoo poowy Twojego ukadukostno-iniowego. Ukad ten jest skorup lub karoseri Twojego

ciaa, zawierajc w swoi wntrzu wszystkie narzdy, nerwy i naczyniakrwionone. Poniej postara si przedstawi przede wszystki ukad kostnyoraz wyjani, jak nazywaj si poszczeglne inie.

Jak zrozumie misie?Anatoowie stworzyli cay syste terinw sucych do opisuposzczeglnych ini, aby kada nazwa bya przejrzysta i wia jaknajwicej o charakterze danego inia. Pochodzi ona najczciej od funkcji,jak peni on w organizie. Przykadowe cechy brane pod uwag przezanatow znajdziesz w tabeli 5.1.

Wiele okrele uywanych w anatoii i fizjologii wywodzi si z aciny i greki,przez co ich analizowanie i rozkadanie na czci oe rozwin Twojwiedz. Na pewno paitasz ju, e bi- oznacza dwa, tri- oznacza trzy,a max- znaczy najwikszy. Co prawda w terinologii polskiej doinujteriny rodzie, ale poszerzajc wiedz na teat budowy ludzkiego ciaa,bdziesz spotyka si z coraz wiksz iloci terinw pochodzenia obcego.Uwierz i. Wie, co wi, po ty jak usiaa si zaga zezginaczemdugim palcw czyminiem skonym zewntrznym brzucha.


20/31


Tabela 5.1. Cechy wpywajce na nazwy mini

Cechy Przykady

Wielko inia Najwikszy isie poladkw nosi nazwminia poladkowegowielkiego, za niejszy isie uieszczony w ty rejonie nazywayminiem poladkowym mniejszym.

Pooenie inia Misie potyliczno-czoowyznajduje si w przedniej czci gowy.

Ksztat inia Misie czworoboczny grzbietu a ksztat czworoboku.

Dziaanie inia Prostownik palca jest inie odpowiadajcy za prostowanie palcw.

Liczba przyczepw ini Biceps (misie dwugowy ramienia) czy si z koci w dwchiejscach, za triceps (misie trjgowy ramienia) w trzech.

Kierunek wkien iniowych Misie prosty brzucha biegnie pionowo wzdu brzucha.

Nazwy mini, od gry do douPoniej postara si przedstawi nazwy poszczeglnych ini. Zgodniez tytue, posuwa si bd od czubka gowy do stp (tak, nawet palce stpposiadaj wasne inie).

Patrzc od gryTwoja gowa posiada inie odpowiedzialne za trzy podstawowe

funkcje: przeuwanie, iik oraz ruchy szyi. Nie jeste jednak pewna,czy do powyszych kategorii da si zaliczy np. poruszanie uche.

Przeuwanie uoliwiaj inie uchwy, z ktrych najwikszyi najwaniejszy jestwacz, biegncy od uku jarzowego do uchwy.Jak nietrudno si doyli, jego nazwa pochodzi od funkcji, ktr peni.Jego inie synergiczny jest posiadajcy wachlarzowaty ksztat misieskroniowy, poagajcy w otwieraniu i zaykaniu szczki. Jego nazwa pochodziod pooenia, gdy przebiega on nad koci skroniow. Na rysunku 5.2.oesz zobaczy, jaka jest lokalizacja poszczeglnych ini gowy i szyi.

Aby si uiechn, wykrzywi czy zarszczy brwi, usisz wykorzystakilka ini.Misie potyliczno-czoowy (patrz rysunek 5.2.) oraz niewielkimisie marszczcy brwi zieniaj pooenie i kt ustawienia brwi, co uoliwiawyraanie rnych uczu.Misie okrny oka otacza oko, uoliwiajczaykanie i otwieranie powiek, a take jest odpowiedzialny za kurze apkipojawiajce si w kcikach oczu.Misie okrny ust otacza usta i zwyklenapinay go, gdy chcey kogo pocaowa.


21/31


22/31


Rysunek 5.3.Minie twarzy

rdo: LifeART, Super Anatomy 1, Lippincott Williams & Wilkins, 2002

Skrty tuowiaMinie tuowia (patrz rysunek 5.4.) peni wiele wanych funkcji. Nie tylkopodtrzyuj one ca konstrukcj ciaa, ale take uoliwiaj Ci poruszaniekoczynai, pozwalaj na wdechy i wydechy oraz chroni narzdy wewntrzne.Zaczn od owienia ini biegncych po przedniej stronie ciaa (zwanychiniai brzusznyi), a nastpnie przejd do lecych po stronie przeciwnej(zwanych iniai grzbietowyi).

Misie piersiowy wikszy (patrz rysunek 5.5.) czy Twj tuw z koczyngrn, ocujc ko raieniow do ostka i obojczykw. Minie piersiowe

chroni take klatk piersiow, serce i puca. Ich prac atwo jest wyczu,kiedy np. krzyujesz rce na piersiach. W klatce piersiowej znajduj si takeinie uieszczone nad i idzy ebrai. Wewntrznymisie midzyebrowyunosi i opuszcza klatk piersiow podczas oddychania. Minie klatki piersiowej,cho cechuj si sporyi roziarai, s przy ty nieco niejsze od inibrzucha.


23/31


Rysunek 5.4.

Minietuowia i szyi,widok z tyu


Minie brzucha tworz centraln cz Twojego ciaa. I s one silniejsze,ty bardziej gitki jest krgosup, gdy poagaj one wprawia krgi w ruch.Z drugiej strony, zesztywnienie krgosupa wpywa negatywnie na ich sii elastyczno. Co wicej, inie brzucha i grzbietu cz si z grnyii dolnyi koczynai, przez co wszelkie probley z tyi iniai og

rzutowa na sprawno ruchu wszystkich koczyn.Minie brzucha s delikatne, ale ich wkna biegn w rnych kierunkach,co znacznie zwiksza ich si. Kiedy pisaa ten rozdzia, oja creczkapoprosia nie o pooc przy budowie wiey z klockw. Powiedziaa jej,e kiedy bdzie ka kolejne warstwy klockw prostopadle do poprzednich,caa konstrukcja stanie si bardziej wytrzyaa. Pote doszo do nie, edokadnie w ten sa sposb funkcjonuje ukad ini brzucha. Jak wida,zabawa klockai styuluje wyobrani nie tylko dzieci, ale i dorosych.


24/31


Rysunek 5.5.Minie klatki

piersioweji brzucha


W osi brzucha, w grnej warstwie ini, rozciga si misie prosty brzucha,

czc ebra i ostek z koci onow. Jego zadanie jest zginanie krgosupaoraz utrzyywanie prawidowej pozycji narzdw lecych w jaie brzusznej.

Inne warstwy ini brzucha poagaj utrzyywa narzdy lece w bocznychczciach jay brzusznej, a take wzacniaj tuw i zwikszaj zakres jegoruchw.Minie skone zewntrznebrzucha cz si z oioa niszyiebrai i biegn w d tuowia, schodzc skonie w kierunku iednicy.Z kolei minie skone wewntrzne brzucha le pod zewntrzny (co jest dooczywiste, prawda?) i rozcigaj si od grzebienia koci biodrowej do niszycheber.

Wewntrzne i zewntrzne inie skone krzyuj si, przypoinajcksztate liter X. cz one wszystkie koci tuowia i utrzyuj jegoksztat. Pooony najniej misie poprzeczny brzucha biegnie pozioo,w poprzek przedniej czci tuowia. Jego zadanie jest wypychanie przeponyku grze w czasie oddychania oraz pooc w zginaniu tuowia do przodu.Misie ten czy si z niszyi ebrai i krgai ldwiowyi, a takeotacza grzebie koci onowej i kres bia, czyli pas tkanki cznej cigncysi pionowo od wyrostka ieczykowatego ostka do spojenia onowego(pasa tkanki cznej czcej koci biodrowe).


25/31


Minie grzbietu (patrz rysunek 5.4.) zapewniaj si, cz tuw z grnyii dolnyi koczynai, a take chroni narzdy lece w grzbietowej czciciaa (np. nerki).Misie naramienny czy bark z obojczykie, opatk i kociraienn. Poaga on w unoszeniu odwiedzionego raienia (do poziou,

patrzc od przodu lub od tyu). Misie najszerszy grzbietu jest z koleiszeroki inie o ksztacie trjkta, ktry odchodzi od dolnej czcikrgosupa (krgw ldwiowych oraz piersiowych) i biegnie ukonie dokoci raieniowej. Pozwala on na ciganie wyprostowanej rki w d orazna wykonywanie gestu sigania (pracuje take przy bieganiu czy pywaniu).

Rozkadanie skrzyde

Twoje koczyny grne, a w ich obrbie .in. raiona, posiadaj do duyzakres ruchw. Jest rzecz oczywist, e rce poczone s z tuowie.Jedny z tych pocze jest isie zbaty przedni, lecy poniej pachy

i biegncy wzdu boku klatki piersiowej, aby poczy si z opatk i grnyiebrai. Z inia tego korzystasz, kiedy pchasz jaki przediot lub podnosiszrk wyej ni do poziou. Jego skurcze przeieszczaj opatk w przd i w ty.

Chocia minie dwugowe i trjgowe ramienia (bicepsy i tricepsy) znajduj siw raiennej czci koczyny grnej, to uoliwiaj one ruch przedraienia.Na rysunku 5.6a. znajdziesz obraz przedniej strony rki. Prac bicepsa onaatwo wyczu, gdy wykonasz przedraienie ruch, taki jak przy obracaniupokrta. Jego nazwa nawizuje do faktu, e posiada on dwie gowy, jakrwnie dwa iejsca przyczepu (konkretnie za czy si w dwch iejscachz opatk), a nastpnie biegnie do koci proieniowej i okciowej. Z kolei triceps

to jedyny isie biegncy po tylnej stronie raienia (patrz rysunek 5.6b.)do koci okciowej. Nazwa ta pochodzi, jak nietrudno si doyle, od faktuposiadania trzech gw oraz iejsc przyczepu: dwch na opatce i jednego nakoci raiennej. Ruch tricepsa ona wyczu przy pchaniu bd uderzaniuczego pici. Poza tyi dwoa iniai w koczynie grnej znajduje site misie ramienno-promieniowy, odpowiedzialny za zginanie rki w okciu,oraz misie grzebieniowy, pozwalajcy na obroty raienia wok jego osiwzdunej (jak przy odwracaniu rki grzbiete do gry i do dou).

Wrd ini doni znajduj si takie, ktre pozwalaj na poruszanie caegonadgarstka i doni, a take takie, ktre odpowiadaj za ruch poszczeglnych

palcw. Kiedy piszesz na klawiaturze lub grasz na pianinie, uywaszzginaczyiprostownikw palcw, ktre pozwalaj na ich podnoszenie i opuszczanie,a take przenoszenie do innego rzdu klawiszy. Kiedy podnosisz ca do,korzystasz z ini nadgarstka.Zginacz promieniowy nadgarstka (przyczepionydo koci proieniowej) orazzginacz okciowy nadgarstka (przyczepiony dokoci okciowej) pozwalaj na wyprost doni w stron grzbietu przedraienia.

Prostownik promieniowy dugi nadgarstka (przechodzcy przez jego koci),prostownik promieniowy krtki nadgarstka orazprostownik okciowy nadgarstkapozwalaj za na zginanie go w gr i w d.


26/31


Rysunek 5.6.Minie ko-czyny grnej:

widokz przodu (A)

i z tyu (B)


Noga do nogiTwoje koczyny dolne, czyli nogi, cz si z poladkai, ktre z koleipoczone s z biodrai. Na rysunku 5.7. znajdziesz cay ukad, ktry oeyokreli iane koczyny dolnej.

Misie biodrowo-ldwiowy czy koczyn doln z tuowie. Skadasi on z trzech niejszych: minia ldwiowego wikszego (czcego udoz krgosupe), minia ldwiowego mniejszego i minia biodrowego, czcego

Kciuk w gr!Cech charakterystyczn wszystkich naczel-nych jest kciuk, czyli palec przystosowany dochwytania i obejowania przediotw. Wiele

zwierzt posiada chwytne palce, ale tylko naczel-ne potrafi bra przedioty w donie, do czegoniezbdny jest wanie kciuk. Wyobra sobie,e Twoje palce zronite s bon. Czy oliwebyoby wtedy chwytanie czegokolwiek? Dlategowanie zwierzta takie jak psy, koty lub ptakitrzyaj przedioty w swoich pyskach (lubdziobach). Naczelne, czyli apy (czekoksztatne

i nieczekoksztatne) oraz ludzie, z atwocipotrafi jednak chwyta rne przedioty kciu-kie i innyi palcai. Mio to, z nich wszystkich

jedynie czowiek posiada kciuk przeciwstawny,czyli taki, ktry oe dotkn pozostaychpalcw. Dziki takieu ich uoeniu jesteyw stanie wykonywa bardzo precyzyjne ruchydoi. Kiedy czysz kciuk z ay palce,do wygina si w uk, co jest charakterystycz-ne wycznie dla ludzi i wynika z relatywnie aejdugoci palcw.


27/31


Rysunek 5.7.Minie ko-czyny dolnej


biodro z koci udow. Oprcz nich w rejonie ty znajduje si te isiekrawiecki (spajajcy biodro z wewntrzn czci piszczeli). Ten dugi i cienkiisie biegnie od biodra po wewntrzn cz kolana, stabilizujc koczyndoln i dodajc jej siy do podtrzyywania ciaru ciaa.

Niektre inie ng pozwalaj na szeroki zakres ruchw uda. Miniepoladkw uoliwiaj wyprostowanie nogi w biodrze podczas chodzenia,

wspinaczki lub skokw.Misie poladkowy wielki (najwikszy isie ludzkiegociaa, patrz rysunek 5.7.) jest antagonist inia biodrowo-ldwiowegoodpowiedzialnego za napinanie uda.Misie poladkowy redni, lecy zawielki, pozwala na unoszenie nogi na bok (czyli odwodzenie uda). Istniejete kilka ini przywodzcych (czyli uoliwiajcych powrt odwiedzionejkoczyny do dawnego pooenia), takich jakmisie grzebieniowy iprzywodzicieldugi orazprzywodziciel wielki i misie smuky lece po wewntrznejstronie uda.


28/31


Rysunek 5.8.Minie ko-czyny dolnej,widok z tyu


Inne inie uda poagaj w poruszaniu doln czci koczyny dolnej.Na wyprowadzanie kopni pozwalaj cztery z nich znajdujce si w przednieji bocznej czci uda i tworzce misie czworogowy. S to: misie prosty uda,misie obszerny przyrodkowy, misie obszerny poredni oraz misie obszernyboczny. Na rysunku 5.7. znajdziesz widok koczyny dolnej z boku, za narysunku 5.9. z przodu.

Skd bior si nazwy mini?Niektre inie wyrniaj si do niezwy-kyi nazwai. Przykadowo isie paszczko-waty zawdzicza swoj specyficzneu ksztatowiprzywodzceu na yl paszczk (lub wasnejpaskoci, co zreszt na jedno wychodzi).

Nazwa inia krawieckiego wzia si std,e odpowiada on za krzyowanie ng podczassiedzenia. Dawniej krawiec czsto usia usiw ten sposb na duy pacie ateriau, abygo unieruchoi podczas przycinania (kto wie,oe dzi te si to tak robi), co dao nazwteu konkretneu iniowi.


29/31


Rysunek 5.9.Minie ko-czyny dolnej,

widok z przodu


Misie czworogowy uda a te swoich antagonistw, do ktrych nale:misie dwugowy uda, misie pboniasty oraz misie pcignisty, znajdujcesi po tylnej stronie uda (patrz rysunek 5.8.) i pozwalajce na zginanie ngi prostowanie bioder. cz si one z koci kulszow i piszczel w podudziu.cigna czce si z tyi iniai oesz wyczu za kolane.

Minie ydki i goleni pozwalaj rusza kostk i stop.Misie brzuchaty ydkibiegnie od koci udowej i czy si ze cigne Achillesa znajdujcy si

za pit. Napina si on wyranie, gdy stajesz na palcach. Jego antagonist jestmisie piszczelowy przedni biegncy od powierzchni piszczeli wzdu goleni,a nastpnie czcy si z koi rdstopia od strony pity. Skurcz tego iniaona wywoa, prbujc na niej stan.Minie strzakowe (dugi i krtki)cign si po zewntrznej stronie podudzia i cz ko strzakow z koistawu skokowego, pozwalajc na ruchy stopy, natoiastprostownik dugi

palcw izginacz dugi palcw cz ko piszczelow ze stop, uoliwiajczginanie i prostowanie jej palcw.


30/31


Patofizjologia ukadu miniowegoW kady ukadzie ludzkiego ciaa og pojawi si probley i ukadiniowy nie jest pod ty wzglde wyjtkie. Minie og doznawaskurczw, wywoujc bl i ograniczajc zakres ruchw, a cigna i wizadaog pka, co zwykle wyaga dugiej rehabilitacji. Ponadto istniej techoroby atakujce sa tkank iniow.

Skurcze miniCiko i zliczy, ile razy przydarzay i si takie skurcze, ale za kadyraze byy czy bardzo nieprzyjeny. Skurcz ini wywouje silny

bl i ogranicza zdolno poruszania si. Co prawda nie jeste nadierniepobudliwa, ale nie oznacza to, e cay czas jeste spokojna i zrelaksowana.Niestety, oje inie te zwykle bywaj napite i czasai usz za topaci.

Kilka akapitw wczeniej opisaa isie poladkowy wikszy i redni.Oprcz nich istnieje te misiegruszkowaty, ktry od czasu do czasu oewywoywa nieprzyjeny bl dolnej czci ciaa. czy on ko kulszowi krzyow z grn krawdzi krtarza wielkiego, znajdujcego si w grnejczci koci udowej. Dziaanie tego inia polega na przesuwaniu udaw paszczynie pozioej. Kiedy co si z ni stanie, skutki s bardzo

nieprzyjene.Skurcz minia to iowolny skurcz wkien iniowych, ktry nastpujeszybko i bez ostrzeenia, wywoujc zwykle bardzo silny bl. W przypadkuinia gruszkowatego jest to naprawd nie do wytrzyania, gdy, z racjijego pooenia, skurcz wywouje dugotrway bl w krgosupie, dolnejczci plecw, poladkach i biodrach, a czasai oe te podrani nerwykrzyowe. Jego sia jest na tyle dua, e poruszanie si w taki stanie jestdo ocno utrudnione.

Osobicie a najwiksze probley z inie gruszkowaty, ale skurcz

oe nastpi w dowolny inny. Nie wszystkie skurcze s bardzo bolesne.Przykade oe by czkawka, bdca w rzeczywistoci skurcze przepony,ktry jest denerwujcy, ale raczej nie jest bolesny. To sao dotyczy tikwnerwowych twarzy. Z drugiej strony, powszechne skurcze ini ydki naog bywaj do nieprzyjene, a czasai wrcz unieoliwiaj poruszanie si.


31/31


Dystrofia miniDystrofia mini jest wrodzony zaburzenie chroosoalny szkodliwie

wpywajcy na funkcjonowanie ini.Dystrofia miniowa Duchennea (DMD) jest najpopularniejszy, choniejedyny, rodzaje tego zaburzenia. Jak pisaa wyej, dystrofia inijest dziedziczna i najczciej przechodzi z atki na syna. Dotyka ona przedewszystki chopcw, a jej objawy staj si widoczne przed osignicietrzeciego roku ycia. U osb cierpicych na dystrofi Duchennea inieulegaj osabieniu, skrceniu i degeneracji. W iar postpowania chorobystopniowo zanikaj. W wieku 12 lat chorzy zwykle nie s w stanie poruszasi o wasnych siach. Zastpowanie ich tkanki iniowej cz i tuszczowwywouje postpujce osabienie funkcji serca i puc, przez co uieraj oni

zwykle w wieku lat kilkunastu.Miotoniczna dystrofia miniowawystpuje zarwno u kobiet, jak i u czyzni oe rozwin si w dowolny wieku. Pocztkowo chorzy odczuwajble i sztywno ini, jednak szybko zaczynaj zauwaa u siebieprobley z przeykanie (wynika to z faktu, e inie rozkurczaj siwolniej ni zwykle). Pierwsze objawy obserwuje si zwykle w iniachtwarzy i szyi, a nastpnie w iniach koczyn. W iar postpowaniachoroby coraz trudniejsze staje si obracanie gowy czy podnoszenieprzediotw. Stan chorych zwykle stopniowo si pogarsza, przez co w pewnyoencie przestaj oni opuszcza ko bd zuszeni s do poruszania si

przy poocy wzka inwalidzkiego.

Anatomia i Fizjologia Dla Bystrzakow Anfiby

Documents

Transcript of Anatomia i Fizjologia Dla Bystrzakow Anfiby