Analiza prakse upisa na - Државна матура Србије · 2020. 6. 28. · Analiza...

РЕПУБЛИКА СРБИЈА Министарство просвете, науке и технолошког развоја

Пројекат финансира

Европска унија

Projekat sprovodi

Konzorcijum koji predvodi

Dr Aleksandra Kostića 1-7, 11000 Beograd, Srbija [email protected], www.matura.edu.rs

ПРОЈЕКАТ ДРЖАВНЕ МАТУРЕ

Radni materijal projekta Državna matura

IZVEŠTAJ

Analiza prakse upisa na

visokoškolske ustanove u Srbiji

Januar 2020. godine

mailto:[email protected]

http://www.matura.edu.rs/

Sadržaj

Lista skraćenica ............................................................................................................................... 4

Rezime ................................................................................................................................................. 5

1. Uvod ............................................................................................................................................... 14

2. Metodologija ............................................................................................................................... 16

2.1. Uzorak 18

2.2. Metode 22

2.3. Koraci u ostvarivanju Analize 24

2.3.1. Vremenski plan ................................................................................................................................. 24

3. Rezultati analize praksi upisa na visokoškolske ustanove ....................................... 26

3.1. Sistem visokog obrazovanja u Srbiji 26

3.1.1. Strateški i pravni okvir i najvažnije institucije i tela u visokom obrazovanju .......... 26

3.1.2. Ostvarivanje visokog obrazovanja ............................................................................................ 30

3.1.3. Osiguranje kvaliteta visokog obrazovanja ............................................................................. 31

3.1.4. Položaj univerziteta na međunarodnim rang listama........................................................ 33

3.1.5. Mobilnost u visokom obrazovanju ............................................................................................ 33

3.1.6. Studenti u brojkama ........................................................................................................................ 34

3.1.7. Osnovne socio-ekonomske karakteristike studenata u Srbiji ........................................ 36

3.2. Upis na visokoškolske ustanove…………………………………………………………………………38

3.2.1. Pravo na visoko obrazovanje ....................................................................................................... 39

3.2.2. Politika upisa ..................................................................................................................................... 40

3.2.3. Upis na visokoškolske ustanove prema Zakonu o visokom obrazovanju .................. 41

3.2.4. Drugi zakoni iz oblasti obrazovanja i vaspitanja koji su važni za analizu upisa na

visokoškolske ustanove ............................................................................................................................. 44

3.2.5. Afirmativne mere ............................................................................................................................. 48

3.2.6. Upis na visokoškolske ustanove prema aktima univerziteta i visokoškolskih

ustanova u njihovom sastavu .................................................................................................................. 51

3.2.7. Procedure upisa studenata na VŠU ........................................................................................... 66

3.2.8. Rezultati upisa u junu 2019. godine ......................................................................................... 68

4. Kongruentnost predmeta državne mature i predmeta prijemnih ispita ............. 82

4.1. Pregled zastupljenosti opšteobrazovnih predmeta državne mature na prijemnim

ispitima za osnovne akademske studije .............................................................................................. 89

3

4.2. Pregled zastupljenosti testova posebnih sklonosti i veština na prijemnim ispitima za

osnovne akademske studije ..................................................................................................................... 96

4.3. Pregled zastupljenosti stručnih predmeta na prijemnim ispitima za osnovne

akademske studije ....................................................................................................................................... 99

4.4. Kongruentnost sadržaja opšteobrazovnih predmeta na prijemnim ispitima sa

sadržajima predmeta opšte mature ................................................................................................... 100

5. Procena potencijala i barijera prijemnih ispita za usaglašavanje sa državnom

maturom na najkonkurentnijim fakultetima različitih univerziteta u Srbiji....... 121

6. Rezultati terenskog istraživanja ...................................................................................... 125

6.1. Rezultati analize sprovedenih fokus grupa i intervjua ...................................................... 125

6.1.2. Rezultati analize intervjua sa predstavnikom Državnog univerziteta u Novom

Pazaru ............................................................................................................................................................ 162

6.2. Rezultati analize upitnika sa ustanovama u KASSS-u ......................................................... 163

Prilog 1. Vodič za fokus grupe .............................................................................................................. 171

Prilog 2. Upitnik koji su popunjavale VŠU u okviru KASSS-a ................................................... 181

Prilog 3. Plan, aktivnosti i program pripreme sistema visokog školstva za

implementaciju državne mature u prijemne ispite za period od 1. januara do 1. jula

2020. godine ................................................................................................................................................ 187

Prilog 4. Pregled upisa na visokoškolske ustanove u Hrvatskoj ............................................. 192

Prilog 5. Pregled upisa na visokoškolske ustanove u Sloveniji ............................................... 202

Prilog 6. Pregled upisa na visokoškolske ustanove u Češkoj ................................................... 215

Prilog 7. Rezime pregleda upisa na visokoškolske ustanove u tri zemlje - Sloveniji,

Hrvatskoj i Češkoj ..................................................................................................................................... 224

Prilog 8. Rezime terenskog istraživanja sa univerzitetima ...................................................... 230

4

Lista skraćenica

Analiza Analiza prakse upisa na visokoškolske ustanove

DM Državna matura (Maturski i završni ispit/i)

VŠU Visokoškolske ustanove

DU Državni univerziteti

HEC Konsultanti za visoko obrazovanje

KONUS Konferencija univerziteta Srbije

KASSS Konferencija akademija strukovnih studija Srbije

EU Evropska unija

ESPB Evropski sistem prenosa bodova

MPNTR Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja

NAT Nacionalno telo za akreditaciju i proveru kvaliteta u visokom

obrazovanju Srbije

NPS Nacionalni prosvetni savet

OAS Osnovne akademske studije

Projekat Projekat „Unapređenje kvaliteta obrazovanja kroz uvođenje ispita

na kraju srednjeg obrazovanja“ ili Projekat državne mature

RS Republika Srbija

SSOOO Savet za stručno obrazovanje i obrazovanje odraslih

SROS Strategija razvoja obrazovanja u Srbiji do 2020. godine

NSVO Nacionalni savet za visoko obrazovanje

ZVKOV Zavod za vrednovanje kvaliteta obrazovanja i vaspitanja

ZUOV Zavod za unapređivanje obrazovanja i vaspitanja

ZVO Zakon o visokom obrazovanju

5

Rezime

Ovaj izveštaj obuhvata osnovne informacije o sistemu visokog obrazovanja u Srbiji,

analizu različitih aspekata politike upisa na visokoškolske ustanove, procenu uticaja

trenutne prakse upisa na pravednost i pristup visokom obrazovanju, analizu

kongruentnosti sadržaja prijemnih ispita na visokoškolskim ustanovama (VŠU) i

srednjoškolskih kurikuluma i primere dobrih praksi relevantnih zemalja EU u vezi sa

upisom na VŠU.

Metode i tehnike. Istraživanja sprovedena zarad izrade ovog dokumenta su

podrazumevala prikupljanje, sistematizaciju, analizu i interpretaciju kvalitativnih i

kvantitativnih podataka do kojih se dolazilo analizom kvantitativnih podataka

Republičkog zavoda za statistiku, podataka samih VŠU i podataka MPNTR, dok su se

kvalitativni podaci prikupljali kroz analizu sadržaja, fokus grupe, polustrukturirane

intervjue i upitnike.

Uzorak. Analiza obuhvata VŠU šest univerziteta čiji je osnivač Republika Srbija

(Univerzitet u Beogradu, Univerzitet umetnosti u Beogradu, Univerzitet u Novom Sadu,

Univerzitet u Nišu, Univerzitet u Kragujevcu i Državni univerzitet u Novom Pazaru).

Uzorak u delu analize koji se odnosi na politike, procedure i uslove upisa su činili svi

fakulteti spomenutih univerziteta. Uzorak za deo analize koji se odnosi na ispitivanja

proceduralnih aspekata trenutnog načina upisa, sadržaja i formata prijemnih ispita, kao

i rizika po integritet VŠU, čini 15 VŠU sa svih spomenutih univerziteta koje su

uzorkovane na osnovu pripadnosti nastavnom, naučnom, odnosno umetničkom, polju

kome fakultet pripada; veličini univerziteta prema broju studenata i jedinica (fakulteta)

i veličini fakulteta prema broju studenata. Za analizu pravilnika VŠU koji regulišu upis

uzorkovano je 17 fakulteta.

Kongruentnost je analizirana na dva nivoa - procenom usaglašenosti sadržaja

opšteobrazovnih predmeta koji se polažu na maturi sa sadržajima tih istih predmeta

koji se polažu na prijemnim ispitima različitih fakulteta u okviru jednog univerziteta (u

ovom slučaju Univerziteta u Beogradu) u okviru prvog nivoa, dok je drugi nivo analize

podrazumevao procenu usaglašenosti sadržaja opšteobrazovnih predmeta prijemnih

ispita među istim fakultetima različitih univerziteta u Srbiji, kao i njihovu usaglašenost

sa maturom. I u prvom i u drugom slučaju uzorak su činili reprezenti različitih naučnih

oblasti na državnim fakultetima.

Uzorak VŠU koje su učestvovale u fokus grupama/intervjuima je podrazumevao

predstavnike gotovo svih univerziteta koji su članovi KONUS-a, kako državnih tako i

privatnih. Predstavnici univerziteta na fokus grupama su bili predstavnici onih VŠU za

6

koje su prethodne analize utvrdile da su konkurentniji u odnosu na druge ustanove u

sastavu univerziteta.

Kada su u pitanju ustanove članice KASSS-a, one su u istraživanju učestvovale tako što

su bile obuhvaćene upitnikom, tj. upitnici su poslati svim članicama KASSS-a.

Vremenski okvir. Istraživanje je trajalo od jula do decembra 2019. godine.

Rezultati analize praksi upisa na visokoškolske ustanove. Rezultati analize praksi

upisa na visokoškolske ustanove su predstavljeni u nekoliko poglavlja - na početku su

navedene osnovne informacije o sistemu visokog obrazovanja u Srbiji, zatim je

predstavljen pregled praksi upisa na visoko obrazovanje uključujući i politiku upisa,

uslove za upis i procedure, kao i rizike po integritet visokoškolskih ustanova sa aspekta

trenutnih praksi i procedura. Nakon toga je prikazana analiza kongruentnosti sadržaja

prijemnih ispita sa srednjoškolskim sadržajima, koju slede primeri praksi iz zemalja

Evropske unije. Analiza se završava sistematizovanim i, na svim prethodno spomenutim

analizama zasnovanim, zaključcima i preporukama.

Osnovne informacije o sistemu. Posle potpisivanja Bolonjske deklaracije 2003. godine

i usvajanja Zakona o visokom obrazovanju 2005. godine, Republika Srbija (RS)

primenjuje obrazovne reforme koje doprinose povećanju broja upisanih u visoko

obrazovanje, kao i manje izraženom elitističkom karakteru visokog obrazovanja,

postepeno otvarajući prostor za razmatranje socijalne dimenzije visokog obrazovanja i

jednakosti.

Najvažniji strateški dokument u oblasti obrazovanja, pa i visokog obrazovanja, je

Strategija razvoja obrazovanja u Srbiji do 2020. godine (SROS), usvojena 2012.

godine, koja navodi da je misija visokog obrazovanja da kroz organizovane studije i

istraživanja neprekidno obavlja prenos i kreiranje naučnih znanja i stručnih

kompetencija kojima se omogućava, između ostalog, socijalni, kulturni i ekonomski

napredak zemlje i građana. SROS predviđa promene u sistemu ulaska u visoko

obrazovanje kroz uvođenje mature, sa osnovnim ciljevima da se unapredi kvalitet

prijema i selekcije kandidata i da se ujednači procedura upisa, naglašavajući značaj

visokog kvaliteta mature na kraju srednjeg obrazovanja kao svojevrsnog svedočanstva

usvojenosti svih osnovnih standarda učeničkih postignuća u četvorogodišnjem

srednjem obrazovanju.

Najvažniji zakon za oblast visokog obrazovanja je Zakon o visokom obrazovanju

(ZVO) kojim je uređeno visoko obrazovanje u Republici Srbiji - sistem visokog

obrazovanja, uslovi i načini obavljanja delatnosti visokog obrazovanja (VO), osnove

finansiranja VO, kao i druga pitanja od značaja za obavljanje delatnosti VO. Delatnost VO

se smatra delatnošću od posebnog značaja za Republiku Srbiju, i deo je međunarodnog,

posebno evropskog, obrazovnog, naučnog, odnosno umetničkog prostora.

7

Pored Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja koje utvrđuje i vodi

politiku u svom resoru uračunavajući i politiku VO, za pitanja visokog obrazovanja su

naročito važni Nacionalni savet za visoko obrazovanje i Nacionalno akreditaciono

telo, odnosno Nacionalno telo za akreditaciju i proveru kvaliteta u visokom obrazovanju

koje obrazuje Vlada RS radi obavljanja poslova akreditacije, provere kvaliteta VŠU,

vrednovanja studijskih programa i obezbeđivanje kvaliteta u visokom

obrazovanju.

Ustanove, odnosno visokoškolske ustanove, koje obavljaju delatnosti visokog

obrazovanja su univerziteti (i fakulteti i umetničke akademije u njihovom sastavu),

visoke škole, akademije strukovnih studija i visoke škole strukovnih studija. Pri tome je

važno znati da su univerzitet, akademija strukovnih studija, visoka škola i visoka škola

strukovnih studija samostalne visokoškolske ustanove. Ustanove se okupljaju kroz dve

mreže: Konferencija univerziteta (KONUS) koja obuhvata sve akreditovane

univerzitete (trenutno obuhvata osam državnih i devet privatnih univerziteta) i

Konferencija akademija i visokih škola (KASSS) (u svom sastavu okuplja preko 60

visokih škola, akademija strukovnih studije i visokih škola strukovnih studija).

Po podacima Republičkog zavoda za statistiku, visokim obrazovanjem je tokom

školske 2017/2018. godine obuhvaćeno ukupno 256.172 studenata na svim

nivoima studija uključujući i državne i privatne univerzitete kao i državne i privatne

visoke škole strukovnih studija u svih deset područja obrazovanja.

Upis na visokoškolske ustanove. Ustav Republike Srbije navodi da svako ima pravo na

obrazovanje, a što se tiče visokog obrazovanja, svi građani, pod jednakim uslovima,

imaju pristup visokoškolskom obrazovanju. Dodatno, Republika Srbija omogućuje

uspešnim i nadarenim učenicima slabijeg imovnog stanja besplatno visokoškolsko

obrazovanje, u skladu sa zakonom, i primenjuje i afirmativne mere za osetljive grupe.

Upis, konkurs visokoškolskih ustanova, broj studenata i rangiranje i upis

kandidata su regulisani čl. 97-100. Zakona o visokom obrazovanju. Na

akreditovane studijske programe koje organizuje VŠU mogu se upisati kandidati pod

uslovima i na način uređen ovim zakonom i opštim aktom samostalne visokoškolske

ustanove. To znači da VŠU ima autonomiju koja, između ostalog, obuhvata i pravo

studijskih programa na utvrđivanje uslova upisa studenata. Student se upisuje u statusu

studenta koji se finansira iz budžeta ili studenta koji se sam finansira. Samostalna

visokoškolska ustanova raspisuje konkurs za upis na studije koji sadrži informacije

neophodne pri upisu.

Član 100. ZVO koji reguliše upis i rangiranje studenata može da se tumači

različito, što potencijalno stvora zabunu među zaposlenima, kako u akademskoj

zajednici, tako i u srednjim školama, a dodatno može da stvori nejasnoće kod

učenika, budućih studenata, i njihovih roditelja. Reakcije roditelja i učenika na

potencijalno konzervativno tumačenje ovog člana, prema kome bi samo opšta matura

8

imala prohodnost ka akademskim studijama, još nisu neposredno vidljive, ali se iz

izveštaja urađenog u okviru analize potreba za izgradnjom kapaciteta različitih aktera

(u sklopu projekta „Unapređenje kvaliteta obrazovanja kroz uvođenje ispita na kraju

srednjeg obrazovanja“ u okviru koga se radi i ova analiza) prepoznaje da roditelji i

učenici nemaju jasne informacije i da su prilično zabrinuti u vezi sa budućom

prohodnošću na visokoškolske ustanove, između ostalog i zbog bojazni da će

učenici srednjih stručnih škola biti dovedeni u neravnopravni položaj u odnosu

na učenike gimnazija u pogledu prohodnosti na akademske studije.

Komparacija odredaba ZVO i drugih zakona iz oblasti obrazovanja, kao i komparacija sa

navodima u SROS-u, dovode do zaključka da postoji kolizija između različitih propisa,

koja dodatno dovodi do nerazumevanja, naročito kada se tiče prohodnosti svršenih

srednjoškolaca na tercijarni nivo obrazovanja.

Analizom dokumentacije uzorkovanih visokoškolskih ustanova je ustanovljeno

da su akti VŠU uglavnom u saglasju sa Zakonom o visokom obrazovanju, ali

postoje i slučajevi da akti VŠU nisu usaglašeni sa ZVO. Dodatno, postoje i slučajevi

kada akti pojedinog fakulteta nisu usaglašeni ni sa statutom pripadajućeg

univerziteta, ni sa ZVO.

Kongruentnost (predmeta) državne mature i (predmeta) prijemnih ispita. Da bi se

procenili kapaciteti fakulteta za integrisanje državne mature u proceduru prijemnih

ispita analizirana je kongruentnost (podudarnost i preklapanje): 1. opšteobrazovnih

predmeta i njihovih sadržaja zastupljenih u maturi sa predmetima koji se polažu na

prijemnim ispitima; 2. testiranje posebnih sklonosti i sposobnosti za pojedine

specijalizovane studijske programe; 3. zastupljenost stručnih predmeta na prijemnim

ispitima za akademske studije.

Zastupljenost opšteobrazovnih predmeta državne mature na prijemnim ispitima za

osnovne akademske studije je različita. Uvođenje matematike kao obaveznog maturskog

predmeta za sve učenike, može da zadovolji potrebe za testiranjem znanja iz

matematike za više od 50% fakulteta, a podaci pokazuju da se to odnosi na gotovo sve

fakultete u oblasti prirodno-matematičkih i tehničko-tehnoloških nauka. Pored toga što

se maturskim ispitom mere sama postignuća učenika u matematici, sama oblast

matematičke pismenosti, uz drugi obavezan predmet srpskog (maternjeg) jezika na

maturi, za sve učenike, kao “osnovni alati mišljenja” dobri su indikatori projekcije opštih

sposobnosti, stepena razvijenosti nivoa opšte kulture, funkcionalne pismenosti i sl.

Gotovo da je zanemarljiv broj fakulteta koji sada u svoje prijemne ispite uključuje srpski

ili maternji jezik, osim fakulteta čiji se studijski programi direktno odnose na studiranje

jezika. Procenjeni potencijali učenika u oblasti matematičke i jezičke pismenosti mogu

sa smatrati jednim od najvećih benefita koje će matura doneti unapređivanju kvaliteta

obrazovnog sistema u celini, kroz uvođenje značajnog prediktora uspešnosti studenata

na svim fakultetima, bez obzira o kojoj se naučno-umetničkoj oblasti radi.

9

Zastupljenost opšteobrazovnih predmeta državne mature na prijemnim ispitima fakulteta u školskoj 2019/2020 godini

Rang Predmet Broj fakulteta

1 Matematika 40

2 Hemija 28

3 Biologija 21

4 Srpski 17

5 Fizika 16

6 Istorija 10

7 Strani jezik 6

8 Geografija 4

Oblast prirodnih nauka je mnogo bolje zastupljena u izbornim predmetima državne

mature i ona zadovoljava potrebe većine i medicinskih nauka kao i prirodno

matematičkih i tehničko-tehnoloških. Osnovni nedostatak u ovoj listi opšteobrazovnih

predmeta je oblast informatike, mada se studijski programi koji se bave ovim profilom

oslanjaju na matematičke kompetencije. Društveno-humanističke nauke su potpuno

uskraćene za adekvatne izbore predmeta za svoje studijske programe i otvoreno je

pitanje da li istorija sa mature može biti prihvaćena kao zamena za prijemne ispite na

tako raznorodnim fakultetima? Zaključak je da prijemni ispiti medicinskih, prirodno-

matematičkih i tehničko-tehnoloških nauka imaju dobar i značajno veći potencijal za

zamenu prijemnih ispita maturom u poređenju sa fakultetima društveno-humanističkih

nauka, ako uzmemo u obzir kongruentnost predmeta mature i predmeta prijemnih

ispita. Ali, baš tu, gde je direktna prohodnost sa maturom na fakultete naizgled

jednostavna i potpuno “poklapajuća” leže svi argumenti fakulteta o nedovoljnosti

uspeha na maturi kao meri za rangiranje, zbog velike konkurentnosti za upis na

pojedine studijske programe. Raspon konkurentnosti kreće se od 8% prijavljenih na

jedno upisno mesto do 1.575% prijavljenih na jedno upisno mesto. Konkurencija koja

podiže odgovornost za pravednu i objektivnu selekciju kandidata može se razrešiti na

različite načine: uvođenjem dodatnih ispita na prijemnom; odnosom prema

srednjoškolskom postignuću; različitom donjem pragu prolaznosti na fakultete,

odnosom srednjoškolskog uspeha i uspeha na maturi; broju položenih izbornih

predmeta na maturi; različitom bodovanjeu različitih nivoa postignuća na različitim

maturskim predmetima; načinu njihovog vrednovanja u ukupnom skoru; dodatnom

vrednovanje nekih srednjoškolskih predmeta, i sl.

Kapacitet izbornih opšteobrazovnih predmeta je generalno mali, posebno za društveno-

humanističke nauke. Iskustva drugih zemalja koja su uvela državnu maturu pokazuju da

fakulteti i učenici mogu birati tri i više izbornih predmeta za upis na fakultete. Ne

10

smatra se da je toliki broj predmeta preopterećujući za učenike, jer je to merenje

rezultata četvorogodišnjeg obrazovanja a ne kampanjskih priprema učenika za

polaganje određenih maturskih ispita.

Preporuka vezana za povećanu kongruentnost opšteobrazovnih maturskih predmeta i

predmeta na prijemnim ispitima je intenzivan rad na proširivanju liste opšteobrazovnih

predmeta koji se mogu birati na maturi, kako od strane učenika tako i od strane

fakulteta. Time bi se povećala mogućnost zamene prijemnih ispita maturom.

Konkurencija na istim fakultetima na različitim univerzitetima u Srbiji različita. Dok je

na jednim previše kandidata na drudima je nedovoljno. Lista želja koja bi važila za sve

fakultete u Srbiji mogla bi da delimično reši veći broj problema učenika da se upišu na

željeni fakultet a ne da budu upućeni isključivo na privatne fakultete koji upravo nude

studije sa najkonkurentnijim programima.

Zastupljenost testova posebnih sklonosti i veština na prijemnim ispitima za

osnovne akademske studije koji su na nekim fakultetima eliminacionog

karaktera a na nekim samo dodatni kriterijum za rangiranje kandidata. Neki

studijski programi zahtevaju posebne sklonosti, umeća, veštine i sposobnosti za

uspešno bavljenje zanimanjem za koje ih priprema studijski program. Te predispozicije

nisu direktno povezane sa obrazovnim programima srednjoškolskog obrazovanja. Oko

13 studijskih programa zahteva ovakve provere i postignuća na testovima proveravanih

sklonosti i veština, koji su eliminacionog karaktera. Značajan broj fakulteta, oko 30%,

ima u sastavu svog prijemnog ispita testove opšte informisanosti, opšte ili posebne

kulture, opštih sposobnosti. Uvođenje državne mature učinilo bi testove ove vrste

bespredmetnim, uz rezervu da se na listu opšteobrazovnih izbornih predmeta mature

uvedu dodatni predmeti, čijim izborom bi fakulteti mogli da zamene svoje testove

“opštih sposobnosti” ili “opšte informisanosti”. Zaključak je da postoje specifični delovi

prijemnih ispita na nekim fakultetima, koji ne mogu biti zamenjeni maturskim ispitima,

ali da njih treba jasno razlikovati od testova opštih sposobnosti i informisanosti.

Pregledajući sadržaj i koncept ove vrste testova koji se primenjuju, može se, za neke od

njih, otvoriti pitanje njihove pouzdanosti, diskriminativnosti, validnosti i dr. - svega što

bi jedan merni instrument trebalo da poseduje.

Preporuka. Mnogi fakulteti su praveći svoje testove znanja za određene predmete u

njih uvodili određene parametre i kriterijume koji su mogli da iznedre pogodnu

selekciju kandidata za određene studije. Tako funkcionalizovani testovi znanja za

određene studijske oblasti (npr. matematika za informatiku, elektrotehniku, mašinstvo

ili biologija i hemija za fakultete zdravstvenih nauka) otkrivaju ne samo znanja iz

određenih predmeta već I sklonost kandidata za određenu oblast studija. Fakulteti koji

bi izgubili ovu mogućnost zamenom prijemih ispita predmetima sa mature, mogli bi da

razdvoje u svojim testiranjima znanja od sklonosti i sposobnosti (npr. matematika sa

logikom) i uvedu dodatno testiranje samo potrebnih sklonosti za buduće zanimanje.

11

Ovakva postavka ne odnosi se i sasvim isključuje mogućnost korišćenja dosadašnjih

testova opšte informisanosi ili opštih sposobnosti.

Za sve fakultete koji imaju potrebu da, pored rezultata srede škole i uspeha na maturi,

odnosno odabranih predmeta i nivoa postignuća koji mogu da zahtevaju, uvedu i

dodatno testiranje sklonosti i sposobnosti za određene studije (posebno ako su oni

eliminacionog karaktera) postoji mogućnost zajedničkog koncepta, tj. unifikacije tih

dodatnih ispita. Predlog e da taj deo ispita obave u martu-aprilu, neposredno pre

polaganja mature.

Ovaj koncept bi mogao da bude primenjen po analogiji na upis u srednje škole na

bilingvalne programe, u kojima se pre pristupanja polaganju male mature testira

sposobnost kandidata da nastavu prate na engleskom jeziku. U slučaju spomenutih

fakulteta, to bi bila procena kandidata da na jeziku “nauke” prate proces nastave na

fakultetu. Na taj način bi učenici mogli da procene svoje mogućnosti upisa na određene

fakultete i da onda pravilno načine izbor predmeta koje će polagati na maturi. U tom

slučaju, bili bi u mogućnosti da prave realne i pouzdane liste želja za upis na fakultete.

Zastupljenost stručnih predmeta na prijemnim ispitima za osnovne akademske

studije. Stručni predmeti zastupljeni na prijemnim ispitima direktno su u funkciji

podrške prohodnosti učenika srednjih stručnih škola na akademske studije ili zahteva

za specifičnim znanjima u procesu selekcije kandidata. Iz analize se može zaključiti da

veliki broj fakulteta ima stručne predmete na svojim prijemnim ispitima. Ali testiranje

znanja iz tih predmeta obavljaju fakulteti, čiji sadržaj predmeta na prijemnom često

prevazilazi kompetencije propisane standardom kvalifikacije.

Važan problem na koji treba obratiti pažnju je pregledanje testova stručnih predmeta na

državnoj maturi, koje obavlja školska komisija, sastavljena od tri nastavnika stručnih

predmeta, što može izazvati nepoverenje u nepristrasnost procenjivača. Dobra obuka

ovih nastavnika za proceduru ovog posla i izrazita odgovornost direktora za regularnost

procedure mogli bi da doprinesu povećanju stepena poverenja u regularnost maturske

procedure. Svakako je na fakultetima da procene mogućnost i da definišu način upisa

učenika srednjih stručnih škola kroz svoju politiku upisa.

Kongruentnost sadržaja opšteobrazovnih predmeta na prijemnim ispitima sa

sadržajima predmeta opšte mature ne može se jednoznačno procenjivati.

Pojednostavljeno rečeno, radi se o tome da li se na prijemnim ispitima i planiranoj

budućoj maturi proveravaju ista znanja stečena srednjoškolskim obrazovanjem. Jedna

stvar čini ova dva koncepta direktno neuporedivim. Dok matura testira postignute

ishode obrazovanja prema standardima postignuća (osnovni, srednji i napredni nivo)

prijemni ispiti se bave obrazovnim sadržajem i količinom znanja. Ali mogućnost

indirektne uporedivosti leži u tome što se ishodi ostvaruju kroz sadržaje propisane

predmetnim programima. Kada na taj način poredimo sadržaje predmeta prijemnih

ispita i standarde postignuća izvedene iz programa srednjoškolskog obrazovanja,

12

možemo zaključiti da postoji visok stepen kongruentnosti između predmeta na maturi i

istih tih predmeta na prijemnim ispitima. Time je potencijal mature da zameni prijemne

ispite veoma visok. Kongruentnost sadržaja odabranih opšteobrazovnih predmeta

(hemija, biologija,istorija, geografija) praćena je na prijemnim ispitima svih fakulteta

jednog univerziteta, koji ove ispite uključuju, u ovom slučaju Univerziteta u Beogradu.

Druga dimenzija analize kongruentnosti sadržaja odabranih opšteobrazovnih predmeta

(hemija, istorija, biologija, matematika) praćena je na prijemnim ispitima istih fakulteta

(poljoprivredni, medicinski, pravni, mašinski) ali koji pripadaju različitim

univerzitetima u Srbiji.

Zajednički, opšti komentar o određenim specifičnostima koje „iskaču“ iz šeme opšte

kongruentnosti detektovane ovom analizom su:

• Određeni programi prijemnih ispita su samo delimično usaglašeni sa

standardima postignuća, zato što programi ne pokrivaju sve oblasti na koje se

standardi odnose

• Na većini fakulteta gde se polažu prijemni ispiti po gimnazijskom planu i

programu, ne proverava se stepen ostvarenosti standarda postignuća za kraj

srednjeg obrazovanja kod budućih studenata, nego količina memorisanih

činjenica iz udžbenika

• Neusaglašenost među programima izaziva i činjenica da su neki programi na

prijemnim ispitima mešavina sadržaja opštih i stručnih predmeta

• Polaganje nekih predmeta na prijemnom ispitu dopunjava se zadacima za

ispitivanje nekih sposobnosti/sklonosti (test iz matematike, sa ukupno 10

zadataka, ima 5 zadataka iz matematike i 5 zadataka iz logičkog zaključivanja).

Procenjen je potencijal, kao i barijere za usaglašavanje prijemnih ispita sa

državnom maturom na najkonkurentnijim fakultetima različitih univerziteta u

Srbiji. Usaglašavanje državne mature i prijemnih ispita je proces koji zahteva donošenje

različitih odluka akademske zajednice u vezi sa upisnom politikom. Različite prakse

upisnih procedura i prijemnih ispita koje sada važe na fakultetima, a koje su ovom

analizom evidentirane, pokazuje da fakulteti imaju različite kapacitete da prijemne

ispite jednostavno zamene državnom maturom. Svi fakulteti imaju potencijal za

usaglašavanje upisne politike sa maturom, ali je on svakako različit. Ali, kako su desk

analize manjkave sa stanovišta mogućnosti kvalitativnih analiza postojeće situacije i

procene mogućih barijera, dobijene podatke smo pokušali da problematizujemo kao

liniju vodilju za dalje istraživanje. Ono je bilo organizovano sa fokus grupama svih

analiziranih univerziteta, tj. njihovih fakulteta. Zaključci i preporuke sa fokus grupa

obuhvataju kontekst u kome je rađena desk analiza, čime se šanse za otklanjanje

barijera uvođenju državne mature u prijemne ispite značajno povećavaju.

Istraživanje. Terensko istraživanje je obuhvatilo šest univerziteta čiji je osnivač

Republika Srbija (Univerzitet u Beogradu, Univerzitet umetnosti u Beogradu,

13

Univerzitet u Novom Sadu, Univerzitet u Nišu, Univerzitet u Kragujevcu i Državni

univerzitet u Novom Pazaru), kao i privatne univerzitete. Dodatno, sproveden je upitnik

na koji je odgovorilo 30 ustanova u sastavu KASSS-a, čiji su odgovori analizirani u ovom

izveštaju.

Rezultati analize sprovedenih fokus grupa i intervjua su obimni, značajni i

složeni. Izveštaj Analize prakse upisa na VŠU sadrži odeljak 6.1. u kome su detaljno

izneti i komentarisani rezultati fokus grupa. Takođe, u Prilogu 7 ovog izveštaja je

priložen Rezime terenskog istraživanja sa univerzitetima u koji su uneti zaključci i

preporuke. Stoga ovde navodimo samo oblasti i ključna pitanja koja su bila ispitivana:

I. Oblast - Informisanost i mišljenje o državnoj maturi

a. Procena informisanosti i upoznatosti sa državnom maturom

b. Dominantni stavovi

II. Oblast - Odnos prema strateškom i zakonskom okviru o uvođenju državne

mature

III. Oblast - Odnos prema konceptu opšte, stručne i umetničke mature

a. Lista opšteobrazovnih predmeta

b. Odnos vrednovanja uspeha na prijemnim ispitima između

srednjoškolskog uspeha, uspeha na maturi i uspeha na prijemnom ispitu

c. Razlike koje mogu ili treba da prave fakulteti između opšte, stručne i

umetničke mature prilikom prijema kandidata

d. Uvođenje liste želja za upis na fakultete i posledice po usaglašavanje

prijemnih ispita sa maturom po grupacijama fakulteta, svih fakulteta u

okviru jednog univerziteta i istih fakulteta na različitim univerzitetima

e. Šta treba da bude zajednički minimum jednog univerziteta u vezi sa

uvođenjem mature u prijemne ispite

IV. Direktno uključivanje fakulteta u podizanje kvaliteta pripreme i sprovođenja

državne mature

V. Ključne vremenske odrednice visokoškolskih ustanova za vrednovanje državne

mature

VI. Procena potrebne podrške za redefinisanje prijemnih ispita

Rezime sprovedenog terenskog istraživanja sadrži i dodatna zapažanja.

Pored navedenog, ovaj izveštaj je obuhvatio i pregled tri međunarodne prakse –

Hrvatske, Slovenije i Češke, te se u Prilogu 7 nalazi rezime osnovnih elemenata

državnih matura sa aspekta prohodnosti srednjeg obrazovanja na visokoškolske

ustanove u sve tri pomenute zemlje, dok se u Prilogu 4 nalazi detaljniji pregled za

Hrvatsku, u Prilogu 5 detaljniji pregled za Sloveniju i u Prilogu 6 detaljniji pregled za

Češku.

14

1. Uvod

Projekat „Unapređenje kvaliteta obrazovanja kroz uvođenje ispita na kraju srednjeg

obrazovanja“ ima za cilj da pruži podršku Vladi Republike Srbije i Ministarstvu

prosvete, nauke i tehnološkog razvoja (MPNTR) u procesu pripreme, pilotiranja i

sprovođenja državne mature (DM), odnosno završnih ispita u srednjem obrazovanju

(mature u četvorogodišnjim programima i završnog ispita u trogodišnjim programima u

okviru srednjeg stručnog obrazovanja).

Projektne aktivnosti su podeljene na tri komponente, od kojih je Komponenta 2:

Priprema visokoškolskih ustanova za novi način upisa studenata. Ova komponenta

Projekta će direktno doprineti postizanju Rezultata 2: Visokoškolske ustanove su

spremne za novi način upisa studenata.

Aktivnosti u okviru Komponente 2 su podeljene na 4 pod-komponenti:

✓ Analiza trenutne prakse upisa na fakultete (2.1.1.),

✓ Konsultacije sa VŠU kako bi se podržala izgradnja konsenzusa u vezi sa državnom

maturom (2.1.2.),

✓ Podrška VŠU za definisanje kriterijuma za upis i prilagođavanje svojih instrumenata,

alata i procedura akreditacije (2.1.3.),

✓ Izgradnja kapaciteta VŠU (2.1.4.).

Prva pod-komponenta Komponente 2 (2.1.1.) se odnosi na analizu trenutne prakse

upisa na visokoškolske ustanove i njom je predviđeno više aktivnosti koje treba da

rezultiraju sveobuhvatnom analizom prakse upisa u VŠU u Srbiji. Izrada ove analize je

ključna za postizanje spremnosti visokoškolskih ustanova za novi način upisa (Rezultat

2) jer Analiza pruža dokaze koji će poslužiti za konsultacije sa VŠU o važnosti

vrednovanja državne mature, kao i zaključke i preporuke za obezbeđivanje

podrške i izgradnje kapaciteta VŠU za novi način upisa studenata.

Konkretnije, u okviru Aktivnosti 2.1.1. biće urađen sveobuhvatni pregled politika i

praksi upisa na VŠU, uključujući i pružanje kontekstualnih i osnovnih informacija o

visokom obrazovanju u Srbiji, dobre prakse relevantnih zemalja Evropske unije (EU),

zatim pregled upisa na VŠU obuhvatajući politike, procedure i uslove za upis, i biće

urađene različite analize u vezi sa mapiranom praksom, kao što su uticaj zatečene

prakse na pravednost i pristup visokom obrazovanju, sa posebnim osvrtom na položaj

osetljivih grupa i na rizike po integritet. Dodatno, biće analizirana kongruentnost

sadržaja prijemnih ispita na VŠU sa sadržajem srednjoškolskih kurikuluma.

15

U Izveštaju o početnom stanju (Inception report) u okviru ove aktivnosti su već

navedeni univerziteti čije će prakse biti ispitivane, a to su Univerzitet u Beogradu,

Univerzitet umetnosti u Beogradu, Univerzitet u Novom Sadu, Univerzitet u Nišu,

Univerzitet u Kragujevcu i Univerzitet u Novom Pazaru.

Pre finalizovanja preporuka u Analizi, biće organizovano ukupno sedam radionica: šest

radionica (na svakom univerzitetu po jedna) na kojima će se diskutovati o zaključcima i

kako bi se konkretizovale preporuke a dodatno, biće organizovana i sedma radionica

koja je namenjena univerzitetima čiji osnivač nije Republika Srbija, odnosno privatnim

univerzitetima i visokim strukovnim školama.

Aktivnosti koje će kasnije imati oslonac u Analizi nastaloj u okviru aktivnosti 2.1.1. su:

Aktivnost 2.1.2: organizovanje redovnih konsultacija sa visokoškolskim ustanovama

kako bi se podržala izgradnja konsenzusa oko državne mature, Aktivnost 2.1.3:

Podrška VŠU za definisanje kriterijuma za upis i prilagođavanje instrumenata, alata i

procedura akreditacije, Aktivnost 2.1.4: osmišljavanje, održavanje i ocena programa

izgradnje kapaciteta za nastavno i administrativno osoblje u VŠU.

Analiza se sprovodi u saradnji sa MPNTR, Nacionalnim savetom za visoko obrazovanje,

Agencijom za akreditaciju, Konferencijom univerziteta (KONUS) i Konfederacijom

akademija strukovnih studija Srbije (KASSS).

Pored zaključaka i preporuka koje prate različite delove istraživačkog rada, deo ovog

izveštaja je i dokument pod nazivom Plan, aktivnosti i program pripreme sistema

visokog školstva za implementaciju državne mature u prijemne ispite za period

od 1. januara do 1. jula 2020. godine, dat u Prilogu 3.

Izveštaj je obuhvatio i analizu međunarodnih praksi upisa na visokoškolske

ustanove u tri zemlje Evropske unije čije iskustvo može da bude izuzetno relevantno

za Republiku Srbiju, tako su u prilozima date analize praksi upisa u Hrvatskoj (Prilog

4), Sloveniji (Prilog 5) i Češkoj1 (Prilog 6). Izveštaj takođe sadrži, u Prilogu 7,

sumirani pregled iz sve tri pomenute zemlje.

1 Ovaj prilog je dat na engleskom jeziku, s obzirom da je međunarodni ekspert radio na njegovoj pripremi.

16

2. Metodologija

Analiza praksi upisa na VŠU je zasnovana na okviru za analizu sistema upisa na VŠU i

usklađivanje sa novim konceptom državne mature (Slika 1), koji polazi od

pretpostavke da pregled praksi upisa na visokoškolske ustanove treba da obuhvati kako

kontekstualni okvir u Srbiji i osnovne informacije o sistemu visokog obrazovanja, tako i

politike upisa, proceduralne aspekte i uslove za upis na VŠU, kao i da mora da bude

praćen procenama zatečenog stanja u odnosu na ciljeve i principe visokog obrazovanja

(kao što su obezbeđivanje jednakih uslova za sticanje visokog obrazovanja i

obrazovanja tokom čitavog života, bitno povećanje broja stanovnika sa visokim

obrazovanjem, obezbeđivanje kvaliteta i efikasnosti studiranja, povezanost sa

preduniverzitetskim obrazovanjem, usklađivanje sa evropskim sistemom visokog

obrazovanja i unapređivanje akademske mobilnosti nastavnog i nenastavnog osoblja i

studenata itd.). U tom smislu, Analiza obuhvata i procenu uticaja trenutne prakse na

pravednost i pristup visokom obrazovanju, uz poseban osvrt na položaj osetljivih grupa,

rizika po integritet i konguentnost sadržaja prijemnih ispita na VŠU i srednjoškolskih

kurikuluma. Dodatno, u Analizi su prikazani i primeri dobrih praksi relevantnih zemalja

EU u vezi sa upisom na VŠU.

Opšti principi na kojima će biti zasnovana Analiza podrazumevaju stalne konsultacije sa

predstavnicima uključenih strana, a posebno donosilaca odluka iz MPNTR, zatim

insistiraće se na širokoj participaciji predstavnika VŠU i drugih relevantnih tela, te

uklopljenosti analize u strateški i zakonski okvir obrazovanja u Srbiji, a svi zaključci koji

će proisteći iz Analize će biti zasnovani na prikupljenim podacima.

17

Slika 1. Okvir za analizu sistema upisa na visokoškolske ustanove i usklađivanje sa novim konceptom državne mature

Okvir za analizu sistema upisa na visokoškolskeustanove (VŠU) i usklađivanje sa novim

konceptom državne mature

Rezultat

VŠU spremne

za novi način

upisa Konteks

t

Analize

ze

18

2.1. Uzorak

Kako je navedeno u Izveštaju o početnom stanju (Inception report), Analiza obuhvata šest

univerziteta čiji je osnivač Republika Srbija (Univerzitet u Beogradu, Univerzitet umetnosti

u Beogradu, Univerzitet u Novom Sadu, Univerzitet u Nišu, Univerzitet u Kragujevcu i

Univerzitet u Novom Pazaru).

Za najveći deo Analize, uzorak čine sve jedinice, odnosno svi fakulteti, koji delaju u okviru

pomenutih univerziteta čiji je osnivač Republika Srbija. Tačnije, analiza na celokupnom

uzorku će biti rađena u onim delovima koji se odnose na analizu politika, procedura i

uslova upisa.

Za svrhu kreiranja uzorka korišćeni su zvanični podaci o fakultetima u Srbiji:

1. Podaci Republičkog zavoda za statistiku, 2. Internet stranice univerziteta i 3. Otvoreni podaci Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja

(http://opendata.mpn.gov.rs).

Za drugi deo analize, deo koji se odnosi na ispitivanja proceduralnih aspekata

trenutnog načina upisa, sadržaja i formata prijemnih ispita, kao i rizika po integritet

VŠU, uzorkovano je 15 VŠU sa 6 univerziteta čija su akta, ali i zvanične internet stranice

tih institucija, detaljno pregledani radi prikupljanja i analize informacija koje se tiču

detaljnijeg ispitivanja proceduralnih aspekata trenutnog načina upisa, sadržaja i formata

prijemnih ispita kao i rizika po integritet VŠU.

Kriterijumi za uzorkovanje VŠU za učešće u ovom delu analize podrazumevaju:

• Nastavno, naučno, odnosno umetničko polje kome fakultet pripada, vodeći računa o što

ravnomernijoj distribuciji,

• Veličina univerziteta prema broju studenata i jedinica (fakulteta) i

• Veličina fakulteta prema broju studenata.

Uzorak za ovu analizu obuhvata fakultete iz svih naučno-nastavnih polja, prema klasifikaciji

nastavnih oblasti datoj u Zakonu o visokom obrazovanju (član 37.) i istraživanje obuhvata

svih pet polja:

1) Prirodno-matematičke nauke;

2) Društveno-humanističke nauke;

3) Medicinske nauke;

http://opendata.mpn.gov.rs/

19

4) Tehničko-tehnološke nauke;

5) Umetnost.

U isto vreme, vodilo se računa i o veličini univerziteta u odnosu na broj studenata i jedinica,

odnosno fakulteta (npr. Univerzitet u Beogradu će biti srazmerno zastupljen sa najviše

predstavnika s obzirom da ima najveći broj jedinica i studenata).

Tabela 1. Broj fakulteta i studenata na šest uzorkovanih univerziteta čiji je osnivač

Republika Srbija

Univerzitet Broj fakulteta Broj studenata

Univerzitet u Beogradu 32 99.273

Univerzitet umetnosti u Beogradu 5 2.668

Univerzitet u Kragujevcu 12 14.792

Univerzitet u Nišu 13 20.634

Univerzitet u Novom Pazaru 12 1.771

Univerzitet u Novom Sadu 14 43.871

Ukupno fakulteta/studenata 77 183.009

Dodatno, vodilo se računa i o veličini fakulteta s obzirom na broj studenata, pa su fakulteti

prvo grupisani u male, srednje i velike i svaka od ovih grupa je zastupljena u uzorku. Prema

broju studenata fakulteti su svrstani u tri kategorije: mali (do 1000 studenata), srednji (od

1001 do 5000 studenata) i veliki fakulteti (preko 5000 studenata).

Tabela 2. Uzorak fakulteta za drugi deo analize

Univerzitet Polje Fakultet

Veličina fakulteta po

broju studenata

1. Univerzitet u Beogradu

Društveno-humanističke

Ekonomski fakultet Veliki

2. Univerzitet u Beogradu


Filološki fakultet Veliki

3. Univerzitet u Beogradu Prirodno-matematičke Fizički fakultet Mali

4. Univerzitet u Beogradu Medicinske Medicinski fakultet Veliki

5. Univerzitet u Beogradu Tehničko-tehnološke

Elektrotehnički fakultet

Srednji

2 Državni univerzitet u Novom Pazaru ima 10 departmana: pravne nauke, ekonomske nauke, filološke nauke, filozofske nauke, matematičke nauke, tehničke nauke, hemijsko-tehnološke nauke, biomedicinske nauke, umetnost i multidisciplinarne nauke.

20

6. Univerzitet u Beogradu Tehničko-tehnološke Fakultet organizacionih nauka

Veliki

7. Univerzitet umetnosti u Beogradu

Umetničko Fakultet dramskih umetnosti

Mali

8. Univerzitet u Kragujevcu


Fakultet pedagoških nauka

Srednji

9. Univerzitet u Kragujevcu

Prirodno-matematičke Prirodno-matematički fakultet

Srednji

10. Univerzitet u Nišu Medicinske Medicinski fakultet Srednji

11. Univerzitet u Nišu Prirodno-matematičke Prirodno-matematički fakultet Srednji

12. Univerzitet u Nišu Tehničko-tehnološke Mašinski fakultet Srednji

13. Univerzitet u Novom Pazaru

Prirodno-matematičke Departmant za matematičke nauke

Mali

14. Univerzitet u Novom Sadu


Filozofski fakultet Srednji

15. Univerzitet u Novom Sadu

Tehničko-tehnološke Tehnološki fakultet Srednji

U okviru drugog dela analize koji je fokusiran na dokumenta VŠU, urađeno je i dodatno

istraživanje dokumenata koje je bilo usmereno specifično na pravilnike VŠU koji

regulišu upis, i za taj deo istraživanja su uzorkovani sledeći fakulteti dati u Tabeli 3.

Tabela 3. Uzorak fakulteta za drugi deo analize koji je specifično usmeren na

pravilnike o upisu na VŠU

Univerzitet Fakultet

1. Univerzitet u Beogradu Arhitektonski fakultet

2. Univerzitet u Beogradu Biološki fakultet

3. Univerzitet u Beogradu Elektrotehnički fakultet

4. Univerzitet u Beogradu Farmaceutski fakultet

5. Univerzitet u Beogradu FASPER

6. Univerzitet u Beogradu Filozofski fakultet

7. Univerzitet u Beogradu Fakultet političkih nauka

8. Univerzitet u Beogradu Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja

9. Univerzitet u Beogradu Geografski fakultet

10. Univerzitet u Beogradu Mašinski fakultet

21

11. Univerzitet u Beogradu Saobraćajni fakultet

12. Univerzitet u Kragujevcu Medicinski fakultet

13. Univerzitet u Nišu Medicinski fakultet

14. Univerzitet u Nišu Filozofski fakultet

15. Univerzitet u Novom Sadu Filozofski fakultet

16. Univerzitet u Novom Sadu Medicinski fakultet

17. Univerzitet u Novom Sadu Ekonomski fakultet u Subotici

Uzorak za deo analize koji se odnosi na procenu kongruentnosti sadržaja prijemnih

ispita sa srednjoškolskim kurikulumima, odnosno sa kompetencijama, standardima

postignuća i ishoda srednjoškolskog obrazovanja i vaspitanja će biti podeljena u dva

dela. Za prvi deo analize će biti uzeti određeni opšteobrazovni predmeti, dok će za drugi

deo ove analize biti uzeti sadržaji programa polaganja prijemnog ispita na istim fakultetima

različitih univerziteta tako da uzorkovani fakulteti reprezentuju četiri naučno-nastavnih

polja: prirodno-matematičke nauke, društveno-humanističke nauke, medicinske nauke i

tehničko-tehnološke nauke. Preciznije, kongruentnost će biti analizirana procenom

saglasnosti sadržaja opšteobrazovnih predmeta koji se polažu na maturi sa sadržajima tih

istih predmeta koji se polažu na prijemnim ispitima različitih fakulteta u okviru jednog

univerziteta, u ovom slučaju Univerziteta u Beogradu. Drugi nivo analize pratiće saglasnost

sadržaja opšteobrazovnih predmeta prijemnih ispita među istim fakultetima različitih

univerziteta u Srbiji, kao i njihovu usaglašenost sa maturom. I u prvom i u drugom slučaju

fakulteti će reprezentovati sve četiri naučno-nastavne oblasti.

Kada je u pitanju uzorkovanje za terenski deo istraživanja, radi što bolje reprezentacije VŠU

fokus grupama/intervjuima su obuhvaćeni skoro svi univerziteti koji su članovi

Konferencije univerziteta Srbije (KONUS-a), kako državni, odnosno oni čiji je osnivač

Republika Srbija, tako i privatni. Što se tiče univerziteta, s obzirom na ograničenost broja

učesnika fokus grupa, uglavnom je bila preporuka univerzitetima da pozovu na fokus grupu

one fakultete za koje je procenjeno (posle analize sadržaja) da su konkurentniji u odnosu

na druge ustanove u sastavu univerziteta (lista je dostavljena od strane projektnih

eksperata).

Takođe, kada su u pitanju članice Konferencije akademija strukovnih studija Srbije (KASSS)

upitnici su poslati ka svim članicama KASSS-a.

22

2.2. Metode

U sprovođenju Analize su upotrebljene različite metode.

Analiza sadržaja obuhvata pregled različitih dokumenata počev od projektnih

dokumenata, preko zakonske i podzakonske regulative iz oblasti obrazovanja, pravnih

akata univerziteta i pojedinačnih visokoškolskih ustanova, zvaničnih izveštaja relevantnih

institucija, statističkih izveštaja i slično. Analiza sadržaja se koristi i kod procenjivanja

potencijala fakulteta u vezi sa prihvatanjem državne mature umesto prijemnih ispita

(pregled akata VŠU). Analiza dokumenata je poslužila i za izradu dobrih praksi relevantnih

zemalja EU.

U procesu izrade koncepta i strukture analitičkog izveštaja i metodologije, kao i za razvoj

istraživačkih instrumenata, konsultovana je i literatura koja se tiče dobre prakse postavke i

ostvarivanja analize i metodologije istraživanja.

Fokus grupe su odabrane kao metoda prikupljanja podataka, jer predstavljaju dobro

uspostavljenu i često korišćenu metodu u istraživanjima gde je potrebno prikupiti podatke

kroz grupnu interakciju. Kroz fokus grupe mogu se dobiti podaci koji postoje ispod grupnih

procena, odnosno podaci o značenjima koji su predstavljeni grupnim procenama. Dodatno,

fokus grupe mogu pružiti podatke o izvesnim nejasnoćama, ambivalentnostima i različitim

procesima koji dovode do grupnih procena (Bloor et al. 2002).

Stoga su za fokus grupe razvijeni vodiči koji su uključili skup najvažnijih pitanja koja se

odnose na identifikovana ključna tematska područja, ali su neka od pitanja u isto vreme

dovoljno opšta da omoguće učesnicima fokus grupa što više slobode u odgovorima.

U okviru ove analize potreba, glavna razlika između fokus grupa i polustrukturiranih

intervjua će biti pristup u kome su fokus grupe koncentrisane na prikupljanje veće količine

informacija, dok će intervjui biti fokusirani na mnogo detaljnije kvalitativne informacije.

Takođe, intervjui će uključivati manji uzorak učesnika, jer je pretpostavka da to

potencijalno može dovesti do dubljeg razumevanja upisnih praksi.

Upitnici su metoda istraživanja koja je korišćena za određene delove Analize koja

podrazumeva učešće velikog broja VŠU i velikog broja pitanja na koja treba odgovoriti i za

koju je procenjeno da je „ekonomičnije“ pristupiti kroz upitnik, nego kroz intervju ili fokus

grupu, kao što su delovi analize koji se odnose na visokoškolske ustanove u Konferenciji

akademija i strukovnih studija Srbije (KASSS). Za ovu grupu aktera je kreiran upitnik koji je

samoadministriran odnosno ustanovama je poslata informacija sa uputstvom za

popunjavanje upitnika.

23

Analiza koja se odnosi na procenu kongruentnosti sadržaja prijemnih ispita sa

srednjoškolskim kurikulumima, odnosno sa kompetencijama, standardima

postignuća i ishoda srednjoškolskog obrazovanja i vaspitanja će biti podeljena u dva

dela. Prvi deo analize će obuhvati nekoliko opšteobrazovnih predmeta srednjoškolskog

obrazovanja koji se na pojedinim fakultetima polažu kao deo ili celi prijemni ispit. Biće

analizirani prijemni ispiti, uzimajući u obzir same testove, programe pripreme,

preporučenu literaturu, i to sa onih fakulteta koji fundamentalno proučavaju određeni

predmet (npr. prijemni ispit iz predmeta hemija na Hemijskom fakultetu) i sa onih koji

imaju drugu nauku kao fundamentalnu ali ovaj predmet ulazi u program polaganja

prijemnog ispita kao „primenjeni“ (npr. prijemni ispit iz predmeta hemija na Medicinskom

fakultetu). Drugi deo će obuhvatiti analizu sadržaja programa polaganja prijemnog ispita

na istim fakultetima različitih univerziteta. Ovom analizom će biti obuhvaćen uzorak

reprezenata različitih naučnih oblasti na državnim fakultetima. Na primer, kada je u pitanju

polje društveno humanističkih nauka, analiziraće se sadržaj programa polaganja prijemnog

ispita za ekonomski fakultet na svim državnim univerzitetima na kojima postoji ovaj

studijski program.

Istraživački instrumenti koji su kreirani i korišćeni su dati u prilozima, konkretnije:

• Prilog 1 je Vodič za fokus grupe koji je korišćen i kao okvir za intervju,

• Prilog 2 je Upitnik koji su popunjavale VŠU u okviru KASSS-a.

24

2.3. Koraci u ostvarivanju Analize

Tok kreiranja i ostvarivanja Analize podrazumeva nekoliko osnovnih koraka.

1. Izrada okvira za Analizu je produkt timskog rada eksperata na Projektu državne

mature koja je obuhvatila: analizu projektnih dokumenata, analizu drugih dokumenata

relevantnih za upis na VŠU, identifikaciju ključnih aktera, mapiranje mogućih oslonaca

za usklađivanje sistema upisa, identifikaciju ciljeva Analize, mapiranje procesa koji

treba da dovede do projektnog rezultata itd.

2. Uzorkovanje i razvoj instrumenata je korak koji podrazumeva odluke o metodama

koje će biti korišćene u sprovođenju Analize, određivanje uzorka, razvoj instrumenta,

razvoj plana sprovođenja i usaglašavanje rasporeda za sprovođenje Analize sa drugim

paralelnim projektnim aktivnostima.

3. Ostvarivanje Analize podrazumeva prikupljanje podataka, počev od analize

dokumenata (desk research), preko administracije upitnika do terenskog istraživanja.

Tokom terenskog dela istraživanja, težište je stavljeno na sprovođenje fokus grupa sa

predstavnicima univerzitetskih ustanova. Fokus grupe su imale primarni cilj da

obezbede podatke za analizu prakse upisa, potrebne podrške u vezi sa izgradnjom

konsenzusa oko državne mature itd., ali i sekundarni cilj (koji je uključivao i diskusije sa

predstavnicima univerziteta neposredno nakon fokus grupa) koji je podrazumevao

animaciju i aktiviranje univerziteta za proaktivno angažovanje u rešavanju ključnih

pitanja i za preuzimanje udela sopstvene odgovornosti za uspešnost državne mature,

podsticaj za uvremenjeno donošenje odluka za koje su nadležni i slično.

4. Analiza prikupljenih podataka i izrada zaključaka podrazumeva sistematizaciju

prikupljenih podataka, kvalitativnu i kvantitativnu analizu, sistematizaciju nalaza, zatim

razvijanje preliminarnih zaključaka.

5. Izrada finalnog izveštaja sa preporukama.

2.3.1. Vremenski plan

U Izveštaju o početnom stanju je predloženo da se ova aktivnost odvija od 3. do 8. meseca

projekta. S obzirom da je Analizu moguće početi od jula 2019. (7. mesec projekta),

predložen je sledeći vremenski okvir predstavljen u tabeli po ključnim koracima.

25

Tabela 4. Vremenski raspored ostvarivanja Analize

2019

Koraci Juli Avg. Sept. Okt. Nov. Dec.

Izrada okvira za Analizu

Uzorkovanje i razvoj instrumenata

Ostvarivanje analize

Analiza prikupljenih podataka i izrada zaključaka

Izrada finalnog izveštaja sa preporukama

26

3. Rezultati analize praksi upisa na visokoškolske ustanove

Rezultati analize praksi upisa na visokoškolske ustanove su predstavljeni u nekoliko

poglavlja - na početku su navedene osnovne informacije o sistemu visokog obrazovanja u

Srbiji, zatim je predstavljen pregled praksi upisa na visoko obrazovanje uključujući i

politiku upisa, uslove za upis i procedure, kao i rizike po integritet visokoškolskih ustanova

sa aspekta trenutnih praksi i procedura. Nakon toga je prikazana analiza kongruentnosti

sadržaja prijemnih ispita sa srednjoškolskim sadržajima, koju slede primeri praksi iz

zemalja Evropske unije. Analiza se završava sistematizovanim i, na svim prethodno

spomenutim analizama zasnovanim, zaključcima i preporukama.

3.1. Sistem visokog obrazovanja u Srbiji

Karakteristike sistema visokog obrazovanja u Srbiju su sagledavane sa aspekta

predstojećih promena u obrazovnom sistemu Srbije, odnosno u svetlu uvođenja državne

mature na kraju srednjoškolskog nivoa obrazovanja i vaspitanja i sadrže, a pored njih u

analizi su predstavljeni rezultati pregleda strateškog i pravnog okvira, najvažnijih

institucija i tela u visokom obrazovanju, kao i osvrt na obezbeđivanje kvaliteta visokog

obrazovanja, pre svega kroz opis akreditacije visokoškolskih ustanova, jer su propisi

visokoškolskih ustanova u vezi sa upisom studenata deo uslova za akreditaciju koju

visokoškolske ustanove moraju da ispune. Takođe, ova analiza obuhvata i druge važne

informacije, kao što su položaj univerziteta u Srbiji na međunarodnim rang listama,

mobilnost studenata, studenti u brojkama (osnovne informacije o trendovima studentskog

tela), kao i neke od socio-ekonomskih karakteristika studenata u Srbiji.

3.1.1. Strateški i pravni okvir i najvažnije institucije i tela u visokom

obrazovanju

Posle potpisivanja Bolonjske deklaracije 2003. godine i usvajanja Zakona o visokom

obrazovanju 2005. godine, Republika Srbija (RS) primenjuje obrazovne reforme koje

doprinose povećanju broja upisanih u visoko obrazovanje, kao i manje izraženom

elitističkom karakteru visokog obrazovanja, postepeno otvarajući prostor za razmatranje

socijalne dimenzije visokog obrazovanja i jednakosti (Eurostudent V3).

Najvažniji strateški dokument u oblasti obrazovanja, pa i visokog obrazovanja, je Strategija

razvoja obrazovanja u Srbiji do 2020. godine (SROS), usvojena 2012. godine, koja

3 Univerzitet u Beogradu (2016), Socijalna dimenzija studiranja u Srbiji – Eurostudent V izveštaj za Srbiju,

dostupno na: http://cep.edu.rs/izdanja/socijalna-dimenzija-studiranja-u-srbiji-eurostudent-v-izvetaj-za-

republiku-srbiju/62

http://cep.edu.rs/izdanja/socijalna-dimenzija-studiranja-u-srbiji-eurostudent-v-izvetaj-za-republiku-srbiju/62

http://cep.edu.rs/izdanja/socijalna-dimenzija-studiranja-u-srbiji-eurostudent-v-izvetaj-za-republiku-srbiju/62

27

navodi da je misija visokog obrazovanja da kroz organizovane studije i istraživanja

neprekidno obavlja prenos i kreiranje naučnih znanja i stručnih kompetencija kojima se

omogućava, između ostalog, socijalni, kulturni i ekonomski napredak zemlje i građana.

SROS između ostalog, naglašava i značaj harmonizacije visokog obrazovanja u Srbiji sa

standardima Evropskog prostora visokog obrazovanja i Evropskog istraživačkog prostora,

obezbeđenju kvaliteta visokog obrazovanja, modernizacije studijskih programa i

međunarodne mobilnosti. SROS takođe predviđa da 70% upisanih završava visoko

obrazovanje, u roku ili sa jednom godinom zakašnjenja, tako da učešće visokoobrazovanih

u posmatranoj generaciji, od 2020. godine iznosi najmanje 35%, a najverovatnije 38.5%.

Poređenja radi, trenutna obrazovna struktura u Srbiji je takva da samo oko 16% građana

ima završen neki vid tercijarnog obrazovanja. Ovako postavljen cilj bi trebalo da ima

pozitivne konsekvence na jednakost i povećanje pristupa i dostupnosti visokom

obrazovanju.

SROS predviđa promene u sistemu ulaska u visoko obrazovanje kroz uvođenje

mature, sa osnovnim ciljevima da se unapredi kvalitet prijema i selekcije kandidata i da se

ujednači procedura upisa, naglašavajući značaj visokog kvaliteta mature na kraju srednjeg

obrazovanja kao svojevrsnog svedočanstva usvojenosti svih osnovnih standarda učeničkih

postignuća u četvorogodišnjem srednjem obrazovanju.

U skladu sa tim, SROS navodi da su uslovi za ulazak u visoko obrazovanje sledeći:

1) Opšta matura daje pravo upisa na sve visokoškolske ustanove bez polaganja prijemnih

ispita, bez obzira da li su u pitanju akademske ili strukovne studije, ali sa izuzetkom za

ulazak u one studijske grupe koje zahtevaju specijalne sposobnosti, tj. posebne talente

kao što su umetničke,

2) Umetnička matura daje pravo upisa na odgovarajući studijske programe na

fakultetima umetnosti, mada fakulteti umetnosti mogu uvesti i proveru posebnih

sposobnosti/talenata. Srednjoškolci sa umetničkom maturom mogu se upisivati i na

druge visokoškolske ustanove ako polože dodatne ispita iz pojedinih predmeta koje

odrede visokoškolske ustanove,

3) Stručna matura daje pravo upisa bez prijemnog ispita u matičnim disciplinama na

akademskim i strukovnim studijama.

Najvažniji zakon za oblast visokog obrazovanja je Zakon o visokom obrazovanje

(ZVO)4 kojim je uređeno visoko obrazovanje u Republici Srbiji - sistem visokog

obrazovanja, uslovi i načini obavljanja delatnosti visokog obrazovanja (VO), osnove

finansiranja VO, kao i druga pitanja od značaja za obavljanje delatnosti VO. Delatnost VO se

4 Zakon o visokom obrazovanju (“Sl. glasnik RS” br. 88/2017, 27/2018 – dr. zakon i 73/2018)

28

smatra delatnošću od posebnog značaja za Republiku Srbiju, i deo je međunarodnog,

posebno evropskog, obrazovnog, naučnog, odnosno umetničkog prostora.

Neke od promena koje nosi ovaj zakon su, između ostalog, da je njegov sadržaj usklađen sa

pomenutom strategijom i pratećim akcionim planom, ali da ne sadrži odredbe kojima bi se

unapredila transparentnost rada visokoškolskih ustanova, te da su resorno ministarstvo i

Vlada RS dobili značajno veću ulogu u telima koja donose odluke ili daju mišljenja o

pitanjima od značaja za sistem visokog obrazovanja. Takođe, izmene i dopune Zakona iz

2018 godine. predvidele su da svaka VŠU treba da ima savet poslodavaca (do tada je bilo

fakultativno). U najnovijem Pravilniku o akreditaciji studijskih programa garantuje se i

uključivanje predstavnika poslodavaca, profesionalnih ili strukovnih udruženja, tržišta

rada ili komora u okviru rada potkomisije koju obrazuje Komisija za akreditaciju.

Prema ZVO, najvažniji ciljevi visokog obrazovanja su prenošenje naučnih, umetničkih i

stručnih znanja i veština, razvoj nauke i unapređivanje umetničkog stvaralaštva;

obezbeđivanje naučnog, umetničkog i stručnog podmlatka; obrazovanje kreativne

populacije koja neprekidno usvaja i stvara nova znanja; obezbeđivanje jednakih uslova za

sticanje visokog obrazovanja i obrazovanja tokom čitavog života; bitno povećanje broja

stanovnika sa visokim obrazovanjem; unapređenje međunarodne otvorenosti sistema

visokog obrazovanja. Principi na kojima se zasniva delatnost visokog obrazovanja,

između ostalih, su akademske slobode, autonomija, akademski integritet, otvorenost prema

javnosti i građanima, poštovanje ljudskih prava i građanskih sloboda, uključujući zabranu

svih vidova diskriminacije, usklađivanje sa evropskim sistemom visokog obrazovanja i

unapređivanje akademske mobilnosti nastavnog i nenastavnog osoblja i studenata, učešće

studenata u upravljanju i odlučivanju, posebno u vezi sa pitanjima koja su od značaja za

kvalitet nastave; povezanost sa preduniverzitetskim obrazovanjem itd. Autonomija

univerziteta i drugih visokoškolskih ustanova, između ostalog, podrazumeva i pravo na

utvrđivanje studijskih programa i pravo na utvrđivanje pravila studiranja i uslova upisa

studenata.

Pored Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja na čijem čelu je resorni

ministar koji, kao deo najvišeg izvršnog tela u Republici Srbiji – Vlade Republike Srbije,

utvrđuje i vodi politiku u svom resoru uračunavajući i politiku VO, za pitanja visokog

obrazovanja su naročito važni Nacionalni savet za visoko obrazovanje i Nacionalno

akreditaciono telo.

Nacionalni savet za visoko obrazovanje je obrazovan radi obezbeđivanja razvoja i

unapređivanja kvaliteta visokog obrazovanja. Nacionalni savet za visoko obrazovanje

(NSVO) broji 17 članova koje imenuje Vlada Republike Srbije na predlog Konferencije

univerziteta (6 članova iz reda redovnih profesora), Konferencije akademije i visokih škola

29

(2 člana iz reda profesora strukovnih studija), Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog

razvoja (7 članova, iz reda vrhunskih stručnjaka) i Privredna komora Srbije (2 člana). NSVO

ima različite nadležnosti, a za pitanje analize upisa na visokoškolske ustanove su važne

sledeće nadležnosti: praćenje razvoja VO i njegove usklađenosti sa evropskim i

međunarodnim standardima, predlaganje resornom ministarstvu mera za unapređivanje

sistema visokog obrazovanja, davanje mišljenja o politici upisa na visokoškolske

ustanove itd. Dodatno, NSVO ima niz nadležnosti u vezi sa akreditacijom visokoškolskih

ustanova, na primer utvrđuje različite standarde za proveru kvaliteta visokoškolskih

ustanova (VŠU), akreditaciju VŠU i akreditaciju studijskih programa na predlog

Nacionalnog akreditacionog tela.

Nacionalno akreditaciono telo, odnosno Nacionalno telo za akreditaciju i proveru

kvaliteta u visokom obrazovanju, obrazuje Vlada RS radi obavljanja poslova

akreditacije, provere kvaliteta VŠU, vrednovanje studijskih programa i

obezbeđivanje kvaliteta u visokom obrazovanju. Nacionalno akreditaciono telo (NAT)

se finansira iz prihoda od naknada, i jednom godišnje podnosi izveštaj Vladi RS, a izuzetno i

na zahtev podnosi izveštaj NSVO i/ili resornom ministarstvu. Organ upravljanja NAT- je

upravni odbor (imenuje Vlada RS), a jedna od važnih nadležnosti upravnog odbora je da

bira i razrešava članove Komisije za akreditaciju, stručnog organa NAT-a, na predlog

NSVO iz reda istaknutih redovnih profesora, naučnika, umetnika i stručnjaka u okviru

odgovarajućeg obrazovno-naučnog polja odnosno obrazovno-umetničkog polja. Komisija

za akreditaciju ima 17 članova i sprovodi postupak akreditacije visokoškolskih ustanova i

studijskih programa i postupak spoljašnje provere kvaliteta visokoškolskih ustanova, u

skladu sa zakonom i propisanim postupkom i standardima za akreditaciju i za spoljašnju

proveru kvaliteta. Komisija za akreditaciju ima pet potkomisija koje su organizovane prema

obrazovno-naučnim, odnosno obrazovno-umetničkim poljima (prirodno-matematičke

nauke, društveno-humanističke nauke, medicinske nauke, tehničko-tehnološke nauke i

umetnost).

Ustanove, odnosno visokoškolske ustanove, koje obavljaju delatnosti visokog

obrazovanja su univerziteti (i fakulteti i umetničke akademije u njihovom sastavu), visoke

škole, akademije strukovnih studija i visoke škole strukovnih studija. Pri tome je važno

znati da su univerzitet, akademija strukovnih studija, visoka škola i visoka škola strukovnih

studija samostalne visokoškolske ustanove.

Konferencija univerziteta obuhvata sve akreditovane univerzitete i osnovana je radi

koordiniranja rada, utvrđivanja zajedničke politike, ostvarivanja zajedničkih interesa i

obavljanja drugih poslova utvrđenih zakonom, a sredstva za rad Konferencije univerziteta

se obezbeđuju u budžetu RS. Rad i organizacija Konferencije univerziteta je uređena

statutom, a rektor univerziteta predstavlja univerzitet u Konferenciji univerziteta.

30

Nadležnosti obuhvataju, između ostalih, i usaglašavanje stavova i koordiniranje aktivnosti

univerziteta u oblasti upisne politike, predlaganje kandidata za članove Nacionalnog saveta

visokog obrazovanja i upravnog odbora Nacionalnog akreditacionog tela, predlaže mere

radi unapređivanja materijalnog položaja univerziteta i standarda studenata itd.

Konferencija univerziteta Srbije (KONUS) trenutno obuhvata osam državnih i devet

privatnih univerziteta.

Sa sličnim ciljevima i nadležnostima je osnovana i Konferencija akademija i visokih

škola, i obuhvata akreditovane visoke škole, akademije strukovnih studija i visoke škole

strukovnih studija. Takođe su sredstva za rad obezbeđena u budžetu RS, a rad i organizacija

uređeni statutom, dok je predstavnik predsednik odnosno direktor. Konferencija

akademija i visokih škola (KASSS) u svom sastavu okuplja nekoliko desetina visokih

škola, akademija strukovnih studije i visokih škola strukovnih studija (preko 60).

Najvažniji instrument finansijske pomoći modernizaciji visokog obrazovanja u Srbiji od

2001. godine je učešće visokoškolskih ustanova u okviru TEMPUS programa Evropske

Unije. Projekti reformi studijskih programa bili su najbrojnija grupa - skoro dve trećine

finansiranih projekata. Trenutno se realizuje preko 20 projekata za podizanje kapaciteta u

visokom obrazovanju za koje je aplicirano do 2017. godine.

3.1.2. Ostvarivanje visokog obrazovanja

Visoko obrazovanje u Srbiji se ostvaruje kroz akademske i strukovne studije, na

osnovu akreditovanih studijskih programa za sticanje visokog obrazovanja.

Akademske studije podrazumevaju studijske programe koji oslovljavaju studente za razvoj

i primenu naučnih, stručnih i umetničkih dostignuća, dok strukovne studije podrazumevaju

studijske programe koji osposobljavaju studente za primenu znanja i veština potrebnih za

uključivanje u radni proces.

Studije prvog stepena su osnovne akademske studije i osnovne strukovne studije, dok

studije drugog stepena podrazumevaju diplomske studije: master, specijalističke

strukovne studije, specijalističke akademske studije i integrisane akademske studije.

Integrisane akademske studije se organizuju u okviru osnovnih i diplomskih studija, i

završavajući integrisane akademske studije studenti stiču 360 bodova na osnovu

Evropskog sistema prenosa bodova (ESPB). Studije trećeg stepena su doktorske

akademske studije.

31

3.1.3. Osiguranje kvaliteta visokog obrazovanja

Na osnovu podataka iz dostupnih izveštaja MPNTR, utisak je da se ulažu značajni napori

zarad osiguranja kvaliteta visokog obrazovanja. Zakonom o visokom obrazovanje,

predviđeno je osnivanje Nacionalnog akreditacionog tela (NAT), te je tokom 2018. godine

uspostavljeno Nacionalno telo za akreditaciju i proveru kvaliteta u visokom

obrazovanju (NSVO), kao nezavisno telo u institucionalnom, finansijskom,

administrativnom i stručnom smislu. Prvi period rada NAT-a je bio obeležen detaljnim

regulisanjem rada i preuzimanjem nadležnosti sa prethodno nadležnom Komisijom za

akreditaciju i proveru kvaliteta (KAPK). Kako je već navedeno, ovo telo obrazuje Vlada RS

radi obavljanja poslova akreditacije, provere kvaliteta VŠU, vrednovanje studijskih

programa i obezbeđivanje kvaliteta u visokom obrazovanju; NAT se finansira iz prihoda od

naknada, a jedna od najvažnijih funkcija je da upravni odbor NAT-a bira i razrešava članove

Komisije za akreditaciju, stručnog tela, na predlog NSVO. Komisija za akreditaciju sprovodi

postupak akreditacije visokoškolskih ustanova i studijskih programa i postupak spoljašnje

provere kvaliteta visokoškolskih ustanova, u skladu sa zakonom i propisanim postupkom i

standardima za akreditaciju i za spoljašnju proveru kvaliteta.

Nezavisnost NAT-a trebalo bi da obezbede njegove interne strukture, pre svega direktor i

upravni odbor, ali I procedura izbora recenzenata u okviru Komisije za akreditaciju i

proveru kvaliteta kao stručnog tela NAT-a. Nezavisnost predviđa i samostalno

obezbeđivanje sredstava, tj. kako je već pomenuto, Nacionalno akreditaciono telo se

finansira iz prihoda od naknada za akreditaciju i proveru kvaliteta VŠU. NAT je kao

prioritet odredio implementaciju nove metodologije procesa akreditacije i provere

kvaliteta u skladu sa principima kvaliteta Evropskog prostora visokog obrazovanja,

Evropskih standarda i smernica za obezbeđenje kvaliteta u Evropskom prostoru visokog

obrazovanja, kao i pravnim propisima Republike Srbije. Metodologija je unapređena jer su

sami standardi unapređeni, a dokumentacija koju su VŠU dužne da podnose je dopunjena

dodatnim izvorima dokaza ostvarenosti standarda. Na primer, sada se temeljno preispituje

od strane recenzenata ono za šta je do sada bilo dovoljno da se pregleda samoevaluativni

izveštaj VŠU.5

Proces akreditacije VŠU je unapređen i kroz izmene nekoliko pravilnika, naime izmenjena

su sledeća akta: Pravilnik o standardima i postupku za akreditaciju visokoškolskih

ustanova6, Pravilnik o standardima i postupku za akreditaciju studijskih programa7 i

5 Recenzenti imaju obavezan korpus dokumentacije koju moraju da pregledaju ali ako smatraju da im je za procenu ispunjenosti nekog standarda potrebno još informacija, imaju slobodu da dopune dokaze i izvore dokaza. 6 Pravilnik o standardima i postupku za akreditaciju visokoškolskih ustanova (“Sl. glasnik RS” br. 13/2019). 7 Pravilnik o standardima i postupku za akreditaciju studijskih programa (“Sl. glasnik RS” br. 13/2019).

32

Pravilnik o standardima za početnu akreditaciju visokoškolskih ustanova i

studijskih programa.8

Svim ovim promenama, proces akreditacije je gotovo u potpunosti usklađen sa zahtevima

Evropske asocijacije za osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju (eng. European

Association for Quality Assurance in Higher Education - ENQA).9

Ono što je važno sa aspekta uvođenja državne mature je da je akreditacija VŠU usko vezana

za upis studenata. Tako na primer Pravilnik o standardima i postupku za akreditaciju

visokoškolskih ustanova10 u standardu broj 8 Studenti, propisuje između ostalog da

VŠU raspisuje konkurs za upis na studije koji sadrži broj studenata za određene studijske

program, uslove za upis, merila za utvrđivanje redosleda kandidata, postupak sprovođenja

konkursa, način i rokove za podnošenje žalbe na utvrđeni redosled, kao i visinu školarine

koju plaćaju studenti čije se studiranje ne finansira iz budžeta, te da kandidat za upis na

studije prvog stepena polaže prijemni ispit ili ispit za proveru sklonosti i sposobnosti, u

skladu sa statutom visokoškolske ustanove. Redosled kandidata utvrđuje se na osnovu

opšteg uspeha postignutog u srednjem obrazovanju i rezultata na prijemnom ispitu,

odnosno ispitu za proveru sklonosti i sposobnosti.

Imajući u vidu kompleksnost procesa akreditacije (kao i kašnjenja koja su

prouzrokovana promenama i unapređenjima) s jedne strane, i kompleksnost

uvođenja državne mature s druge strane, može se očekivati da će standardi za

akreditaciju koji uključuju pitanja prijemnog ispita biti izmenjeni u narednom

periodu. Istovremeno, kako je NAT promenio metode i procedure procesa akreditacije i

obezbeđenja kvaliteta u visokom obrazovanju koje je ustanovila prethodna Komisija za

akreditaciju i proveru kvaliteta, te da je poseban akcenat stavljen na nezavisnost NAT-a,

kao ključnog nosioca akreditacije i procesa obezbeđenja kvaliteta, može se očekivati da će u

budućnosti posledično doći i do povećanja cene akreditacije.

8 Pravilnik o standardima za početnu akreditaciju visokoškolskih ustanova i studijskih programa (“Sl. glasnik RS” br. 13/2019). 9 Izveštaji MPPNTR navode da jedini zahtev koji nije ispunjen (iz logističkih razloga) je da svaki recenzentski tim ima člana iz inostranstva, ali to je uvaženo kada su u pitanju doktorske studije. Naime, jedna od najvećih zamerki prethodnoj proceduri, a u isto vreme i ono što su evaluacije ciklusa akreditacije pokazale, bio je način rada recenzenata. Do ovih promena, KAPK je na osnovu nezavisnih izveštaja recenzenata odlučivao o akreditaciji programa ili ustanove, a u tome je prepoznato kao nedostatak to što je kvalitet recenzetskih izveštaja varirao značajno, odnosno dešavalo se da su neki izveštaji vrlo šturi i nezadovoljavajućeg kvaliteta, kao i da su nekonzistetni i kontradiktorni. Važna novina je da se od sada radi jedan izveštaj prema formi koja će biti standardizovana, a recenzetni sada moraju da se saglase i dođu do zajedničke verzije izveštaja koji mora da ima jasan opis elemenata koji su evaluirani. 10 Pravilnik o standardima i postupku za akreditaciju visokoškolskih ustanova (“Sl. glasnik RS” br. 13/2019).

33

3.1.4. Položaj univerziteta na međunarodnim rang listama

Položaj univerziteta na različitim svetskim rang listama univerziteta je sve uticajniji

pokazatelj kvaliteta visokog obrazovanja, a prema podacima Ministarstva prosvete, nauke i

tehnološkog razvoja, univerziteti iz Srbije su sve prisutniji na ovim listama. Univerzitet u

Beogradu se prvi put našao na Šangajskoj listi11 2012. godine, zauzimajući mesto između

401. i 500. mesta. Najbolji ostvareni rezultat na ovoj listi je bio 2016. i 2017. godine kada je

Univerzitet u Beogradu zauzeo između 201. i 300. mesta, dok je za 2019. godinu rangiran

ponovo između 401. i 500. mesta. Državni univerziteti u Nišu, Kragujevcu i Novom Sadu su

se prvi put 2017. godine pojavili na Šangajskoj rang listi svetskih univerziteta i to među

500 najboljih univerziteta iz oblasti matematike, rangirani između 301. i 400 mesta (Niš),

odnosno 401. i 500. mesta (Kragujevac i Novi Sad).

Kada je reč o sistemu visokog obrazovanja na rang listi 50 nacionalnih sistema visokog

obrazovanja koju vodi mreža univerziteta Universitas 21, na osnovu 24 evaluirana obeležja

Srbija se 2018. godine našla na 42. mestu (na 39. mestu 2017. godine). Međutim kada se

položaj prilagodi lokalnim ekonomskim prilikama, odnosno nivou bruto domaćeg

proizvoda, Srbija se nalazi na trećem mestu iza Finske i Velike Britanije (2017. godine

zauzimala je prvo mesto). Univerzitet u Beogradu rangiran je među najboljim svetskim

univerzitetima u 8 od 46 naučnih oblasti i u dva naučna polja u okviru QS World University

Rankings by Subjects za 2017. godinu. U polju prirodno-matematičkih nauka, Univerzitet u

Beogradu je, među svetskim univerzitetima, rangiran na 347. mestu, dok je u polju

humanističkih nauka rangiran između 401. i 450. mesta. S druge strane, rang lista Times

Higher Education World University Rankings daje listu od 980 najboljih svetskih

univerziteta gde se za 2017. godinu Univerzitet u Beogradu nalazi iznad 800. mesta (u

2016. godini se nalazio između 601. i 800. mesta).

3.1.5. Mobilnost u visokom obrazovanju

Međunarodna dokumenta iz oblasti visokog obrazovanja (npr. Bolonjska deklaracija,

Lisabonski i Londonski komunike itd.) navode da mobilnost u visokom obrazovanju služi

uklanjanju barijera u protoku znanja, predstavlja važan faktor u ličnom i profesionalnom

razvoju studenata i, između ostalog, povećava šanse za zaposlenje. Promovisanje

međunarodne mobilnosti studenata u Evropskom prostoru visokog obrazovanja ocenjuje

se kao jedan od najvažnijih ciljeva Bolonjskog procesa. Dodatno, mobilnost poboljšava

kvalitet visokog obrazovanja i istraživanja i doprinosi izvrsnosti u ove dve oblasti, a

dodatno povećava saradnju kao i konkurenciju između visokoobrazovnih ustanova.

Eurostat razlikuje dve vrste mobilnosti, upisivanje studija u inostranstvu, odnosno u državi

11 http://www.shanghairanking.com/World-University-Rankings/University-of-Belgrade.html

http://www.shanghairanking.com/World-University-Rankings/University-of-Belgrade.html

34

različitoj od one u koje je student stekao srednje obrazovanje, radi sticanja diplome (1) i

privremeni odlazak u inostranstvo radi pohađanja studijskih programa ili obuka koji su

istog nivoa kao i studije koje studira u zemlji (2). Dodatno, da bi se student smatra

mobilnim, mora provesti najmanje tri meseca u inostranstvu, ili da mu program koji

pohađa u inostranstvu obezbeđuje najmanje 15 ESPB12.

Prema izveštajima resornog ministarstva, većina studenata koji imaju iskustvo u

inostranstvu uglavnom su ga stekli kroz letnje škole, škole jezika ili ekskurzije. Samo 1.5%

studenata je zaista studiralo, a 3.2% je imalo neki vid prakse u inostranstvu. Studenti na

master studijama i dužim programima obično su mobilniji kao i studenti koji imaju

sopstvene prihode. Oni koji zavise od kredita, stipendija ili porodice ređe borave u

inostranstvu. Većina studenata (58.6%) ima dobro znanje dva jezika, a tri jezika dobro zna

16.1% studenata. Studenti koji imaju nameru da studiraju u inostranstvu uglavnom imaju i

bolje znanje jezika. Prepreke za studiranje u inostranstvu su iz ugla studenata uglavnom

finansijske ili administrativne, dok se lične pre svega odnose na to da ne žele da se odvoje

od porodice, prijatelja ili partnera (40.3%). Jezik predstavlja problem skoro četvrtini

studenata. Kada navode administrativne prepreke to se pre svega odnosi na manjak

informacija od strane domaće VŠU (34.7%), a takođe je značajno i to što nije lako integrisati

program u inostranstvu u studiranje u Srbiji. Za 65% studenata najveća prepreka ka

mobilnosti su ipak finansije (MPNTR, 2018 i MPNTR, 2019).

3.1.6. Studenti u brojkama

Po podacima Republičkog zavoda za statistiku,13 visokim obrazovanjem je tokom

školske 2017/2018. godine obuhvaćeno ukupno 256.172 studenata na svim nivoima

studija uključujući i državne i privatne univerzitete kao i državne i privatne visoke škole

strukovnih studija u svih deset područja obrazovanja (obrazovanje; umetnost i

humanističke nauke; društvene nauke, novinarstvo i informisanje; poslovanje,

administracija i pravo; prirodne nauke, matematika i statistika; informacione i

komunikacione tehnologije; inženjerstvo, proizvodnja i građevinarstvo; poljoprivreda,

šumarstvo, ribarstvo i veterinarstvo; zdravstvo i socijalna zaštita; usluge). Od ukupnog

broja obuhvaćenih studenata preko polovine je ženskog pola (tačnije 56.5% studenata je

ženskog pola).

Oko 15% studenata studira na privatnim visokoškolskim ustanovama, dok ostatak studira

na visokoškolskim ustanovama čiji je osnivač Republika Srbija.

12 https://ec.europa.eu/eurostat/en/web/products-datasets/-/EDUC_THMOB 13 Republički zavod za statistiku (2018), “Visoko obrazovanje 2017/2018.”

https://ec.europa.eu/eurostat/en/web/products-datasets/-/EDUC_THMOB

35

Od ukupnog broja upisanih studenata, 41% je upisano na budžetu, dok se 59%

samofinansira.

Na studije prvog stepena je upisano 76.2%, na studije drugog stepena 19.2%, dok 4.5%

studenata studira na studijama trećeg stepena.

Podaci o diplomiranim studentima tokom 2017. godine govore da je tokom te godine

diplomiralo ukupno 45.406 studenata (od čega 58.9% ženskog pola, 41.1% muškog pola), a

od tog broja ukupno 18.6% na privatnim univerzitetima i privatnim visokim školama, a

preko 80% na visokoškolskim ustanovama čiji je osnivač Republika Srbija.

Broj novoupisanih studenata u školskoj 2017/2018. godini je bio 56.312 (od tog broja

53.7% je ženskog pola).

Što se tiče prethodno stečenog obrazovanja, od ukupnog broja novoupisanih studenata, oko

38% je završilo gimnazijsko obrazovanje.

Stopa obuhvata visokom obrazovanjem je već niz godina u porastu i veoma je visoka. Tako,

u školskoj 2016/2017. godini stopa obuhvata populacije između 19 i 24 godine visokim

obrazovanjem iznosila je 54.2% i u poređenju sa 2012. godinom je veća za preko 10

procentnih poena.

Učešće visokoobrazovanih u populaciji 30 - 34 godine u 2016. godini iznosilo je 29.9%, što

je povećanje od preko 5% u odnosu na 2012. godinu, kada je SROS postavio pomenuti cilj

da od 2020. godine učešće visoko obrazovanih u generaciji iznosi najmanje 35%, a

najverovatnije 38.5%. Ukoliko se pozitivni trendovi nastave ovom stopom porasta

visokoobrazovanih taj cilj će biti postignut u datom periodu. SROS takođe postavlja kao

kvantitativni pokazatelj efikasnosti sistema da godišnje najmanje 200 doktoranata na

milion stanovnika završi studije u predviđenom roku. Statistika pruža samo podatke o

broju svršenih doktoranata godišnje (bez obzira na rok završavanja) – u školskoj

2016/2017. godini to je 218 novih doktora nauka na milion stanovnika, što je duplo više

nego pre 5 godina (u školskoj 2011/2012. godini ovaj broj je bio 103.6).

U školskoj 2018/2019. godini, osnovne akademske studije upisalo je 46.350 studenata, od

čega 25.299 na budžet Republike Srbije, a 21.051 su samofinansirajući. Državne visoke

škole upisalo je 10.239 studenata, od toga 5.499 na budžet, a 4.740 su samofinansirajući.

Privatne fakultete upisalo je 6.728 studenata, a privatne visoke škole 1.582 studenta.

36

3.1.7. Osnovne socio-ekonomske karakteristike studenata u Srbiji

Srbija je prvi put učestvovala u EUROSTUDENT istraživanju u petom ciklusu koji je trajao

od 2012. do 2015. godine, pridruživši se grupi od 30 zemalja Evrope koje sprovode ovo

istraživanje, kroz TEMPUS projekat „Ka održivom i jednakopravnom finansiranju visokog

obrazovanja u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i Srbiji“ (Towards sustainable and equitable

financing of higher education in Bosnia and Herzegovina, Montenegro and Serbia – FINHED).

Terenski deo istraživanja je sproveden tokom letnjeg semestra 2013/2014. godine.

Priključivanje Srbije EUROSTUDENT14 istraživanju donelo je brojne i dragocene uvide o

studentskoj populaciji u Srbiji uključujući i podatke o socio-ekonomskom statusu studenata

koji pružaju uvid u pravednost sistema visokog obrazovanja, odnosno o vertikalnoj

pokretljivosti unutar društva u Srbiji i potpomažu procenu toga koliko obrazovni sistem u

Srbiji utiče na socijalnu stratifikaciju. Stoga će ovde biti navedene neke od karakteristika.

Dole navedeni Podaci o socio-ekonomskim karakteristikama studenata su važni i iz

perspektive veze koja postoji između obrazovanja, siromaštva i socijalne uključenosti.

Podaci iz poslednjeg popisa izvršenog 2011. godine (Republički zavod za statistiku, 2013)

ukazuju na to da je populacija koja je stekla samo osnovno obavezno obrazovanje pod

najvećim rizikom od siromaštva. S druge strane, deo populacije koji je stekao diplomu

visokoškolske ustanove je pod najmanjim rizikom od siromaštva. Dodatno, podaci u vezi sa

rizikom od siromaštva i nedovoljnim socijalnim uključivanjem govore u prilog tome da

preko 80% populacije koja je stakla diplomu visokoškolske ustanove pripada populaciji

koja se ne nalazi pod rizikom od siromaštva, ne živi u domaćinstvima lišenim uslova

neophodnih za neometan život, odnosno ne pripada domaćinstvima u kojima članovi istih

nisu u radnom odnosu.

Prosečno starosno doba studenata u Srbiji je 23,5 godina. U ukupnoj populaciji je

najmanje najstarijih studenata (onih iznad 30 godina) i iznosi 6,7%. Ovaj podatak treba

uzeti sa rezervom u smislu zaključka o relativno adekvatnoj brzini studiranja, jer je jedan

deo studenata iznad 30 godina i dalje na osnovnim studijama. Uzrast studenata je važna

karakteristika jer ima veze sa načinom na koji student ulazi u sistem visokog obrazovanja,

organizovanjem sopstvenog studiranja i utiče na uslove pod kojima se odvijaju studije.

14 Podaci se zasnivaju na izveštaju za EUROSTUDENT V. Naime, iako je Srbija učestvovala i u narednom ciklusu, VI, tada nisu bili istraživanjem obuhvaćeni studenti na neuniverzitetskim ustanovama, što je devijacija standardne ciljne grupe EUROSTUDENT istraživanja.

37

Obrazovna struktura roditelja studenata i podaci za Srbiju govore o tome da je prisutna

nejednaka zastupljenost različitih socijalnih grupa i da oni roditelji koji imaju nizak nivo

obrazovanja veoma teško uspevaju da omoguće studiranje svojoj deci. Naime, prema

popisu iz 2011. godine, obrazovna struktura odraslog stanovništva (15 i više godina) je

takva da samo 16,3% građana imaju više ili visoko obrazovanje, dok 40,3% studenata

dolazi iz porodica u kojoj makar jedan roditelj ima završenu najmanje višu školu ili fakultet.

U slučaju studenata na osnovnim studijama 51,6% roditelja (i očeva i majki) nema

tercijalno obrazovanja.

Kada se poredi struktura zanimanja roditelja sa strukturom zanimanja celokupnog

stanovništva (pažnja usmerena na zaposlene roditelje koji obavljaju niskokvalifikovana

zanimanja i imaju niska lična primanja) zaključak je da studenti niže obrazovanih i

siromašnijih roditelja imaju manje šanse da pristupe sistemu visokog obrazovanja.

Dodatno, studenti čiji roditelji obavljaju jednostavna zanimanja (npr. zanatlijska,

poljoprivredna, uslužna ili trgovačka zanimanja) su manje zastupljeni u studentskom telu

što takođe govori o otežanom pristupu visokom obrazovanju.

Podaci o izvoru finansiranja koji studenti u Srbiji koriste govori o tome da postoji visoka

zavisnost od roditelja; naime 90,1% studenata finansijski je zavisno od roditelja, dok je

samo 4,1% finansijski samostalno. Ovi podaci se mogu tumačiti na način da doprinose

reprodukciji statusa roditelja. U isto vreme, postoji nisko učešće javnih prihoda (1,1%) u

izvorima prihoda studenata u Srbiji, što navodi na zaključak o neodgovarajućem sistemu

stipendiranja i kreditiranja studenata, odnosno da sistem stipendiranja i kreditiranja ne

odgovara potrebama studenata i da je potrebno sa potrebama studenata uskladiti sistem

studentskog standarda. Konkretno, sistemska podrška obuhvata 12% studenata koji

koriste stipendiju i kredite, 7% studenata koji koriste stanovanje u studentskom domu i

20% studenata koji koriste subvencionisanu ishranu u studentskim restoranima. Drugim

rečima, 80% studenata ne koristi nijedan vid podrške studentskom standardu.

Što se tiče pitanja sa kim studenti u Srbiji žive tokom studiranja, najveći broj je navelo

da živi sa roditeljima (52,5%), dok oko četvrtine studenata živi sa drugim osobama (25,1%,

što uključuje život sa cimerima u studentskom domu ili privatnom smeštaju), a 14,8%

studenata navode da žive sami. Najmanje je onih studenata koji žive sa partnerom (7,6%) i

sa decom ukoliko ih imaju.

Prethodno obrazovanje studenata govori da 57,7% studenata dolazi iz srednjih stručnih

škola, dok 42,3% dolazi iz gimnazija. Imajući u vidu odnos između broja učenika u srednjim

stručnim školama i gimnazija (u korist srednjih stručnih škola), učenici gimnazija u većoj

meri upisuje fakultete, ali takođe da je visoko obrazovanje dostupno i učenicima srednjih

stručnih škola. Dodatno, obrazovanje i zanimanje roditelja studenata ukazuju na to da su

38

studenti nižeg socio-ekonomskog statusa dominantnije završavali srednje stručne škole a

ne gimnazije. Takođe, oni studenti koji su pohađali srednje stručne škole, radije će upisati

neuniverzitetsku nego univerzitetsku visokoškolsku ustanovu, dok to nije slučaj sa

studentima koji su prethodno završili gimnazije.

Podaci iz EUROSTUDENT V za Srbiju su u skladu i sa podacima prikupljenim PISA

istraživanjima, odnosno takođe potvrđuju povezanost indikatora socio-ekonomskog

statusa i izbora srednje škole. Preciznije, socio-ekonomski status ima takav efekat da će

učenici istih obrazovnih postignuća a različitog socio-ekonomskog statusa, imati različite

verovatnoće da upišu gimnaziju – učenici nižeg socio-ekonomskog statusa češće upisuju

srednju stručnu školu.

3.2. Upis na visokoškolske ustanove

Jedan od glavnih ciljeva Strategije razvoja obrazovanja Srbije (SROS) 2020, definisanih i

Zakonom o visokom obrazovanju, je da se omogući ravnopravan i pravedan pristup

visokom obrazovanju, kao i mogućnost celoživotnog učenja uz uvažavanje principa ljudskih

prava i građanskih sloboda uz zabranu svakog vida diskriminacije.

Kako su pokazale analize srpskog obrazovnog sistema poslednjih godina, jedna od ključnih

aktivnosti u realizaciji ovog cilja je uvođenje državne mature. Vrednost novih završnih

ispita koji se organizuju na nacionalnom nivou leži u tome da obezbede kvalitet rezultata

srednjoškolskog obrazovanja i pouzdanost njegovog ocenjivanja u sistemu. U toku je

reforma obrazovanja koja će uvesti novi model završnih ispita kao sredstva nacionalno

sumiranog ocenjivanja na kraju srednjeg obrazovanja. Povećaće se kvalitet obrazovanja i

usmeravanje na prelazak na visoko obrazovanje. Da bi do školske 2021/2022. godine

državna matura bila usaglašena sa upisnom politikom na fakultetima, osim rada na

uvođenju i implementaciji same državne mature, niz aktivnosti kao i zakonske i

podzakonske regulative treba da prate ovaj proces uvođenja mature kao završnog ispita

srednjeg obrazovanja na nacionalnom nivou kao i međusobno usaglašavanja pravnih akata

koji prate državnu maturu sa upisnom politikom na fakultetima.

Ovaj deo analize odnosi se na procenu situacije pravnog statusa državne mature u politici upisa na fakultete i na osnovu nje predložene preporuke o daljim koracima potrebnim za usaglašavanje.

39

3.2.1. Pravo na visoko obrazovanje

Ustav Republike Srbije15 navodi da svako ima pravo na obrazovanje, a što se tiče visokog

obrazovanja, svi građani, pod jednakim uslovima, imaju pristup visokoškolskom

obrazovanju. Dodatno, Republika Srbija omogućuje uspešnim i nadarenim učenicima

slabijeg imovnog stanja besplatno visokoškolsko obrazovanje, u skladu sa zakonom.

Kako je već pomenuto, Republika Srbija ima strateško opredeljenje da povećava broj

visokoobrazovanih građana. Preciznije, SROS 2020 predviđa da se upis na visoko

obrazovanje povećava postepeno sa svakom novom generacijom, a ciljana vrednost za

2020. godinu je da ukupno najmanje 50% generacije upisuje ustanove visokog obrazovanja

(a najverovatnije 55% generacije) i to 40-50% onih koji su završili četvorogodišnje srednje

stručne škole (15-18,5% generacije) i 95% onih učenika koji su završili gimnazije (35%

generacije) (SROS, 2012). Imajući u vidu podatke Republičkog zavoda za statistiku koji

pokazuju da je u školskoj 2017/2018. godini obuhvat generacije koja pohađa fakultete i

visoke škole (19-24) godine iznosio 54,2% i da pokazuje dalju tendenciju blagog rasta, ovi

strateški ciljevi su realistični.

Tako je i jedan od glavnih ciljeva SROS 2020 (ali i Zakona o visokom obrazovanju) da se

omogući ravnopravan i pravedan pristup visokom obrazovanju, kao i mogućnost

celoživotnog učenja uz uvažavanje principa ljudskih prava i građanskih sloboda uz zabranu

svakog vida diskriminacije.

Zakon o visokom obrazovanju (član 9) propisuje da pravo na visoko obrazovanje imaju

sve osobe sa položenom opštom, stručnom ili umetničkom maturom, u skladu sa ovim

zakonom i zakonom kojim se uređuje srednje obrazovanje. Izuzetno, pod uslovima

određenim statutom visokoškolske ustanove, pravo na visoko obrazovanje ima i lice bez

stečenog srednjeg obrazovanja koje konkuriše za upis na studijske programe iz umetničkih

oblasti. To praktično znači da osoba koja nema završenu srednju školu može upisati

studijski program iz umetničke oblasti, pa naknadno završiti srednjoškolsko obrazovanje. U

statutu Fakulteta dramskih umetnosti, Univerziteta umetnosti u Beogradu, osoba koja

nema završeno srednje obrazovanje treba da položi poseban dopunski ispit prema

programu obrazovanja za srednje škole društveno-jezičkog smera iz srpskog jezika i

književnosti, istorije, stranog jezika i umetnosti (likovna i muzička kultura). Bilo je

nedorečeno da li osoba koja je na ovaj način završila VŠU ima obavezu da ikada završi i

srednju školu, a ovo pitanje je precizno rešeno Zakonom o Nacionalnom okviru kvalifikacija

Republike Srbije koji propisuje da je za sticanje šestog nivoa potrebne i odgovarajuće

15 Ustav Republike Srbije („Sl. Glasnik RS“ br. 98/2006)

40

visokoškolske studije i prethodno postignut četvrti nivo koji se odnosi na srednjoškolsko

četvorogodišnje obrazovanje.

3.2.2. Politika upisa

Politika upisa na visokoškolske ustanove se može posmatrati iz različitih uglova, na primer

iz ugla države koja ulaže napore i sprovodi mere da uravnoteži ponudu i potražnju visoko

obrazovane radne snage, što podrazumeva da postoji vizija ka kojoj društvo teži i ka kojoj

se društvo kreće, ali i pouzdani podaci, kako o trenutnom stanju, tako i pouzdane projekcije

o potrebama budućeg tržišta rada u tako zamišljenom društvu.

Politika upisa se može posmatrati i iz ugla odobravanja broja studenata na određenim

studijskim programima, što se naročito odnosi na studente koji se finansiraju na budžetu

RS. Na primer, Vlada RS je prepoznala sektor informacionih tehnologija kao prioritetnu

razvojnu oblast, te su u skladu sa tim razvijeni ili revidirani studijski program na 15

fakulteta i povećana je kvota studenata za 700 mesta. Iako je dati primer ilustracija

mogućih mera u politici upisa, još uvek postoje i primeri gde broj dostupnih mesta na

visokoškolskim ustanovama nije u skladu sa brojem prijavljenih kandidata – postoje

visokoškolske ustanove sa nepopunjenim odobrenim kvota i obrnuto. Dodatno, u

određenom broju slučajeva tržište rada je prezasićeno određenim kadrovima, a

visokoškolske ustanove ih i dalje školuju u velikom broju. Ne treba prevideti ni situacije

gde uprkos potrebi tržišta rada za određenim kadrovima i postojećoj ponudi studijskih

programa u tim oblastima studenti nisu zainteresovani da ih upisuju.

U SROS 2020 se navodi da je struktura upisa na osnove akademske i strukovne studije

određena brojem mesta za upis koji je utvrđen i odobren akreditacijom visokoškolskih

ustanova, kao i da se struktura upisa na studijske programe reguliše i finansijskim

instrumentima tako što se više podržavaju studijski programi koji obrazuju za prioritetne

ili značajnije potrebe. Odnosno, u razvojnim opredeljenjima visokog obrazovanje se navodi

da sistem VO treba da usmerava strukturu svojih obrazovnih I istraživačkih aktivnosti ka

zadovoljenju razvojnih potreba privrede I društva u Republici Srbiji (SROS, 2012). Treba

naglasiti i to da u Srbiji ne postoje sistemski, kontinuirani i, na nacionalnom nivou,

jedinstveni mehanizmi podsticaja studenata da upisuju studijske programe koji vode do

deficitarnih zanimanja.

Zakon o visokom obrazovanju propisuje bližu saradnju između sektora obrazovanja i

privrede, uključujući i saradnju na planu koordinacije ciljeva i politika. Tako se, kao što je

već rečeno, dva člana NSVO biraju na predlog Privredne komore Srbije, kao i dva člana

Upravnog odbora NAT-a. Dodatno, NSVO treba najmanje dva puta godišnje da održava

sastanak sa Privrednom komorom Srbije, a jedanput godišnje sa Nacionalnim prosvetnim

41

savetom, Savetom za stručno obrazovanje i obrazovanje odraslih, kao i drugim

profesionalnim udruženjima za razmatranje, između ostalog, prioriteta u sprovođenju

politike visokog obrazovanja.

Politika upisa na visokoškolske ustanove u Srbiji se odnosi, u praktičnom smislu, i na

odluku o broju studenata za upis u prvu godinu studijskog programa koji se finansira iz

budžeta. Samostalna visokoškolska ustanova utvrđuje broj studenata koji se upisuje na

studijske programe koji ne može biti veći od broja utvrđenog akreditacijom (na primer,

svaki fakultet u sastavu jednog univerziteta predlaže određeni broj, u skladu sa statutom).

Odluku o broju studenata za upis u prvu godinu studijskog programa koji se finansira iz

budžeta donosi Vlada RS po pribavljenom mišljenju visokoškolskih ustanova i Nacionalnog

saveta za visoko obrazovanje, i to najkasnije mesec dana pre raspisivanja konkursa. To

znači da visokoškolske ustanove predlažu broj studenata na određenom studijskom

programu, u skladu sa time za koliko studenata su akreditovane, ali i u skladu sa zakonskim

ograničenjem da u narednim godinama studija visokoškolska ustanova broj studenata za

upis u prvu godinu studijskog programa koji se finansira iz budžeta može povećati za

najviše 20% u odnosu na prethodnu godinu (član 99).

Vlada takođe utvrđuje dodatni broj studenata čije se studije finansiraju iz budžeta za

realizaciju afirmativnih mera, a u skladu sa dozvolom za rad.

3.2.3. Upis na visokoškolske ustanove prema Zakonu o visokom obrazovanju

Upis, konkurs visokoškolskih ustanova, broj studenata i rangiranje i upis kandidata

su regulisani čl. 97-100. Zakona o visokom obrazovanju.

Naime, na akreditovane studijske programe koje organizuje VŠU mogu se upisati kandidati

pod uslovima i na način uređen ovim zakonom i opštim aktom samostalne

visokoškolske ustanove. To, kako je navedeno kod osnovnih principa visokog

obrazovanja, podrazumeva da VŠU ima autonomiju koja, između ostalog, obuhvata i pravo

na utvrđivanje studijskih programa i uslova upisa studenata. Student se upisuje u statusu

studenta koji se finansira iz budžeta ili studenta koji se sam finansira. Samostalna

visokoškolska ustanova raspisuje konkurs za upis na studije koji sadrži: broj studenata za

određene studijske programe, uslove za upis, merila za utvrđivanje redosleda kandidata,

postupak sprovođenja konkursa, način i rokove za podnošenje žalbe na utvrđeni redosled,

kao i visinu školarine koju plaćaju studenti čije se studiranje ne finansira iz budžeta.

Konkurs se objavljuje najkasnije četiri meseca pre početka školske godine. Samostalna VŠU

utvrđuje broj studenata koji se upisuje na studijske programe koje organizuje, a koji ne

može biti veći od broja utvrđenog u dozvoli za rad (utvrđeno akreditacijom VŠU).

Utvrđivanje broja studenata se vrši na predlog visokoškolskih jedinica u sastavu

42

samostalne visokoškolske ustanove, u skladu sa statutom te ustanove. Odluku o broju

studenata za upis u prvu godinu studijskog programa koji se finansira iz budžeta,16 za

visokoškolsku ustanovu čiji je osnivač Republika, donosi Vlada, po pribavljenom mišljenju

visokoškolskih ustanova i Nacionalnog saveta, najkasnije mesec dana pre raspisivanja

konkursa. Vlada utvrđuje dodatni broj studenata čije se studije finansiraju iz budžeta za

realizaciju afirmativnih mera, a u skladu sa dozvolom za rad.

Zbog važnosti za pitanja uvođenja državne mature i pozicioniranja visokoškolskih ustanova

prema istom pitanju, u nastavku je dat celokupan član 100. Zakona o visokom obrazovanju

koji se bavi rangiranjem i upisom kandidata.

Izvod iz Zakona o visokom obrazovanju

Rangiranje i upis kandidata

Član 100

Visokoškolska ustanova, u skladu sa zakonom, upisuje kandidate uz priznavanje opšte, odnosno

stručne mature za upis na akademske, odnosno strukovne studije, odnosno umetničke mature za upis

na studijske programe u oblasti umetnosti.

Visokoškolska ustanova utvrđuje kriterijume na osnovu kojih se obavlja klasifikacija i izbor kandidata

za upis na studije.

Visokoškolska ustanova sačinjava rang listu prijavljenih kandidata za upis na studije prvog stepena na

osnovu opšteg uspeha postignutog u srednjem obrazovanju u četvorogodišnjem trajanju, uspeha na

maturi, rezultata ispita za proveru znanja, odnosno sklonosti i sposobnosti i po potrebi na osnovu

uspeha na nacionalnim i internacionalnim takmičenjima, u skladu sa opštim aktom visokoškolske

ustanove.

Visokoškolska ustanova upisuje pod uslovima iz st. 1-3. ovog člana i kandidate koji su završili

međunarodno priznatu maturu (International Baccalaurate Diploma Programme i dr.).

Pravo upisa na studije prvog stepena stiče kandidat koji je na rang listi iz stava 3. ovog člana rangiran

u okviru broja studenata iz člana 99. ovog zakona.

Student studija prvog stepena druge samostalne visokoškolske ustanove, lice koje ima stečeno visoko

obrazovanje na studijama prvog stepena i lice kome je prestao status studenta u skladu sa ovim

zakonom, može se upisati na studije prvog stepena, pod uslovima i na način propisan opštim aktom

samostalne visokoškolske ustanove.

Pravo iz stava 6. ovog člana ostvaruje se na lični zahtev.

16 U narednim godinama studija visokoškolska ustanova broj studenata može povećati za najviše 20% u

odnosu na prethodnu godinu, u skladu sa odlukom nadležnog organa visokoškolske ustanove.

43

Na studije drugog i trećeg stepena kandidat se upisuje pod uslovima, na način i po postupku

utvrđenom opštim aktom i konkursom samostalne visokoškolske ustanove.

Stručno uputstvo o upisu kandidata na visokoškolske ustanove, upisu po afirmativnim merama i

drugim pitanjima od značaja za upis na visokoškolsku ustanovu čiji je osnivač Republika, donosi

ministar.

Ovaj član Zakona o visokom obrazovanju može da se tumači različito, što potencijalno može

da stvori zabunu među zaposlenima, kako u akademskoj zajednici, tako i u srednjim

školama, a dodatno može da stvori nejasnoće kod učenika, budućih studenata, i njihovih

roditelja. Reakcije roditelja i učenika na potencijalno konzervativno tumačenje ovog člana,

prema kome bi samo opšta matura imala prohodnost ka akademskim studijama, još nisu

neposredno vidljive, ali se iz izveštaja (projekta „Unapređenje kvaliteta obrazovanja kroz

uvođenje ispita na kraju srednjeg obrazovanja“ u okviru koga se radi i ova analiza)

urađenog u okviru analize potreba za izgradnjom kapaciteta različitih aktera, prepoznaje

da roditelji i učenici nemaju jasne informacije i da su prilično zabrinuti u vezi sa budućom

prohodnošću na visokoškolske ustanove, između ostalog i zbog bojazni da će učenici

srednjih stručnih škola biti dovedeni u neravnopravni položaj u odnosu na učenike

gimnazija u pogledu prohodnosti na akademske studije.

Stoga treba razmotriti da li je prihvatljiv stav da stručni deo mature treba da se vrednuje za

upis na odgovarajuće akademske studije, a oni učenici koji konkurišu za akademske

programe izvan oblasti svoje stručne mature moraju da polažu jedan od izbornih predmeta

iz programa opšte mature, u skladu sa upisnim zahtevima fakulteta/studijskog programa

za koji konkurišu. Argumenti u prilog ovakvom stavu su da bi postavljanje dodatnih uslova

maturantima srednjih stručnih škola značilo dovođenje ovih kandidata u neravnopravan

položaj, jer bi oni zapravo polagali dva maturska ispita. Dodatno, postavljanje dodatnih

zahteva maturantima srednjih stručnih škola bi dezavuisalo srednje stručno obrazovanje

kao integralni deo obrazovnog sistema, a prohodnost ka akademskim studijama je u

tradiciji obrazovnog sistema Srbije. Osim što je vertikalna prohodnost jedan od važnih

elemenata pravednosti sistema, iskustvo pokazuje da su na mnogim fakultetima upravo

kandidati koji dolaze iz srednjih stručnih škola među najboljim studentima.

Imajući u vidu prethodno rečeno, predlog je da se preko Jedinice za implementaciju

projekta pri MPNTR zatraži autentično tumačenje17 ovog člana, uključujući i sledeći član

(član 147, Upis na osnovne studije), koji navodi na zaključak da od onog trenutka kada

počne primena propisa koji uređuju opštu, stručnu i umetničku maturu, upis na osnovne

17 Prema Poslovniku Narodne skupštine (“Sl. glasnik RS” br. 20/2012) predlog za donošenje autentičnog tumačenja zakona može da podnese ovlašćeni predlagač zakona.

44

studije se vrši u skladu sa tim propisima, odnosno u skladu sa Zakonom o osnovama

sistema obrazovanja i vaspitanja18 i sa Zakonom o srednjem obrazovanju i vaspitanju.19


Upis na osnovne studije

Član 147

Do početka primene propisa koji uređuju opštu, stručnu i umetničku maturu, upis na osnovne studije vrši se u skladu sa propisima koji su važili do stupanja na snagu ovog zakona i opštim aktom visokoškolske ustanove.

Autentično tumačenje pomenutih stavova bi trebalo da osvetli pitanje vrednovanja državne

mature, tačnije da li polaganjem državne mature učenik stiče pravo na upis VŠU bez

polaganja bilo kog vida prijemnih ispita na VŠU, ili je državna matura jedan od dodatnih

uslova za upis na VŠU, uz dosadašnji uspeh u srednjoškolskom obrazovanju.

Ono što je dodatno važno pomenuti u vezi sa Zakonom o visokom obrazovanju je da on ne

reguliše način ostvarivanja visokog obrazovanja za odrasle i zaposlene i ne propisuje

politiku celoživotnog obrazovanja (celoživotno učenje je jedan od opštih principa

obrazovanja i vaspitanja, koji sistem obrazovanja i vaspitanja mora da obezbedi za svu

decu, učenike i odrasle, u skladu sa Zakonom o osnovama sistema obrazovanja i

vaspitanja).

3.2.4. Drugi zakoni iz oblasti obrazovanja i vaspitanja koji su važni za analizu

upisa na visokoškolske ustanove

S obzirom da se visoko obrazovanje ne može posmatrati van celine obrazovnog sistema RS,

analizirani su i drugi zakoni iz oblasti obrazovanja koji imaju veze sa uvođenjem državne

mature na kraju srednjeg obrazovanja i vaspitanja, odnosno sa upisom na visokoškolske

ustanove.

Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja, iako se ne bavi pitanjima visokog

obrazovanja (već pitanjima predškolskog, osnovnog i srednjeg obrazovanja i vaspitanja i

obrazovanja odraslih) u članu 78. koji reguliše završne ispite u osnovnom i srednjem

obrazovanju i vaspitanju reguliše i pitanje mature, i to tako što u stavu 1 navodi da su

završni ispiti u srednjem obrazovanju i vaspitanja ispiti na državnom nivou kojima se

završava određeni nivo obrazovanja i vaspitanja (i to u opštem srednjem obrazovanju i

18 Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja (“Sl. glasnik RS” br. 88/2017, 27/2018 – dr. zakoni i 10/2019). 19 Zakon o srednjem obrazovanju i vaspitanju (“Sl. glasnik RS” br. 55/2013, 101/2017 i 27/2018 – dr. zakon).

45

vaspitanju – opšta matura, u srednjem umetničkom obrazovanju i vaspitanju – umetnička

matura i u srednjem stručnom obrazovanju i vaspitanju – stručna matura i završni ispit20).

Dodatno, u stavu 3 istog člana ovaj zakon kaže da se učenik može upisati na sledeći nivo

obrazovanja i vaspitanja na osnovu rezultata postignutog na opštoj, umetničkoj ili

stručnoj maturi.

Dodatno, ovaj zakon propisuje i nadležnosti Nacionalnog prosvetnog saveta (NPS) i Saveta

za stručno obrazovanje i obrazovanje odraslih (SSOOO) u vezi sa davanjem mišljenja o

programu mature. Naime, NPS daje mišljenje o predlogu programa opšte i umetničke

mature (član 34), dok SSOOO daje mišljenje o programima stručne mature i završnog

ispita srednjeg stručnog obrazovanja (član 36). Iako mišljenja nijednog od ovih saveta nisu

obavezujuća, zbog potencijalnih teškoća usled podeljenih nadležnosti u pitanjima državne

mature, dobro rešenje je što NPS i SSOOO imaju dužnost međusobne saradnje i

usaglašavanja svojih stavova u zajedničko objedinjeno mišljenje, prilikom razmatranja

pitanja koja su u nadležnosti oba saveta. Dodatno, kada se razmatraju pitanja koja su od

opšteg značaja za oblast obrazovanja, oba ova saveta su dužna da obezbede usaglašene

stavove sa Nacionalnim savetom za visoko obrazovanje (član 32).

Zakon o srednjem obrazovanju i vaspitanju21 reguliše ispite na osnovu kojih se završava

određeni nivo, odnosno vrsta, obrazovanja, čl. 58-68. U članu 61. stav 2, eksplicitno se

navodi da: na osnovu položene opšte mature učenik može da se upiše u

visokoškolsku ustanovu bez polaganja prijemnog ispita, osim ispita za proveru

sklonosti i sposobnosti, u skladu sa zakonom kojim se uređuje visoko obrazovanje. Isto

tako, u članu 64 (st. 2 i 3) ovaj zakon navodi da na osnovu položene stručne odnosno

umetničke mature učenik može da se upiše na studije u naučnoj, stručnoj ili

umetničkoj oblasti u kojoj je stekao srednje obrazovanje i vaspitanje, bez polaganja

prijemnog ispita, osim ispita za proveru sklonosti i sposobnosti, u skladu sa zakonom

kojim se uređuje visoko obrazovanje. Dodatno, ukoliko učenik želi da upiše studije koje su

izvan oblasti u kojoj je stekao srednje obrazovanje i vaspitanje (naučna, stručna ili

umetnička oblast) on to može da uradi uz polaganje određenih predmeta opšte mature,

koje utvrdi samostalna visokoškolska ustanova umesto prijemnog ispita, u skladu sa

zakonom kojim se uređuje visoko obrazovanje.

Iz navedenog se može zaključiti da Zakon o srednjem obrazovanju i vaspitanju

podrazumeva da će visokoškolske ustanove u potpunosti promeniti praksu upisa

20 U zakonu su navedeni i specijalistički I majstorski ispit i ispiti drugih oblika stručnog obrazovanja, ali oni za ovu analizu nisu relevantni iz razloga neprohodnosti ka visokoškolskim ustanovama. Završni ispit jeste naveden zato što neke neuniverzitetske VŠU omogućavaju upis učenika koji su završili trogodišnje programe srednjih stručnih škola. 21 Zakon o srednjem obrazovanju i vaspitanju (“Sl. glasnik RS” br. 55/2013, 101/2017 i 27/2018 – dr. zakon).

46

studenata, odnosno da će odustati od prijemnih ispita i eventualno se odrediti u pogledu

koje opšteobrazovne predmete koji se mogu polagati na maturi zahteva od kandidata, sa

izuzetkom za ispite koji proveravaju sklonosti i sposobnosti.

S obzirom da Zakon o srednjem obrazovanju i vaspitanju uređuje srednje obrazovanje i

vaspitanje, sporno je da li on može da se bavi propisivanjem upisa na visokoškolske

ustanove. Ono što je verovatan razlog za ovakve odredbe je što se zakonopisac vodio

odredbom Zakona o osnovama obrazovanja i vaspitanja, koja navodi da se učenik može

upisati na sledeći nivo obrazovanja i vaspitanja na osnovu rezultata postignutog na opštoj,

umetničkoj ili stručnoj maturi. Kako je već navedeno u Strateškom i pravnom okviru, SROS

2020 eksplicitno navodi da su uslovi za ulazak u visoko obrazovanje sledeći:

• Opšta matura daje pravo upisa na sve visokoškolske ustanove bez polaganja prijemnih

ispita, bez obzira da li su u pitanju akademske ili strukovne studije, ali sa izuzetkom za

ulazak u one studijske grupe koje zahtevaju specijalne sposobnosti, tj. posebne talente

kao što su umetničke,

• Umetnička matura daje pravo upisa na odgovarajući studijske programe na





• Stručna matura daje pravo upisa bez prijemnog ispita u matičnim disciplinama na


Ukoliko se ove odredbe Zakona o srednjem obrazovanju i vaspitanju posmatraju iz

perspektive usaglašenosti sa SROS 2020, može da se zaključi da su potpuno usaglašene

sa strateškim opredeljenjem Republike Srbije.

Zakon o obrazovanju odraslih22 se ni na koji način ne bavi visokim obrazovanjem

odraslih i zaposlenih. Imajući u vidu da je već pomenuto da se ni Zakon o visokom

obrazovanju ne bavi visokim obrazovanjem odraslih i zaposlenih23, može da se zaključi da

22 Zakon o obrazovanju odraslih (“Sl. glasnik RS“ br. 55/2013, 88/2017 - dr. zakon i 27/2018 - dr. zakon) 23 Mada analizirani statuti državnih univerziteta pod pitanjima studenata propisuju da student može studirati uz rad. Tako statut Univerziteta u Beogradu dozvoljavastudiranje uz rad (član 98) te se student koji studira uz rad pri upisu školske godine opredeljuje, u skladu sa studijskim programom, za onoliko predmeta koliko je potrebno da se ostvari najmanje 30 ESPB bodova, osim ako muje do kraja studijskog programa ostalo manje od 30 ESPB bodova. Student koji studira uz rad zadržava status studenta do isteka roka koji se određuje u trostukom broju školskih godina potrebnih za realizaciju studijskog programa. Uslovi i način studiranja uz rad su utvrđeni opštim aktom Univerziteta, odnosno fakulteta.

47

sveukupna obrazovna politika nije u dovoljnoj meri usaglašena sa konceptom i

proklamovanim principom celoživotnog učenja.

Zakon o dualnom obrazovanju24 nema posebnosti u pogledu nastavka školovanja

učenika na sledećem nivou obrazovanja, jer je dualno obrazovanje deo sistema srednjeg

stručnog obrazovanja i sve što važi za učenike koji polože stručnu mature posle “klasičnog”

obrazovnog profila važi i za učenike koji polože stručnu mature posle dualnom profila. Ono

što je različito i što nije do kraja regulisano je status učenika koji završe trogodišnji

obrazovni profil u pogledu mogućnosti sticanja prava da polažu opštu odnosno stručnu

maturu. Naime, Zakon o srednjem obrazovanju i vaspitanju propisuje da ovi učenici imaju

pravo na polaganje stručne ili opšte mature ukoliko su savladali program za sticanje

kompetencija potrebnih prema programu mature, i to najmanje dve godine posle

završenog srednjeg obrazovanja. Program i bliže uslove o ovome propisuje ministar,

međutim nema dostupnih akata da je to i urađeno. Takođe, nejasno je da li se učenici koji su

završili trogodišnji obrazovni profil u dualnom obrazovanju ovakvim rešenjem stavljaju u

nepovoljniju poziciju u odnosu na učenike koji su završili trogodišnji “klasični” obrazovni

profil, jer se propisuje protok od najmanje dve godine od godine sticanja srednjeg

obrazovanja.

Zakon o dualnom modelu studija u visokom obrazovanju25, vrlo nedavno donet, navodi

da se upis studenata na studijske programe po dualnom modelu studija vrši putem

konkursa u skladu sa zakonom kojim se uređuje visoko obrazovanje. Visokoškolska

ustanova utvrđuje opštim aktom specifične uslove za upis studenata na studijske

programe po dualnom modelu, kao i uslove prelaska studenata sa dualnog na druge

modele studija, odnosno prelaska na dualni model studija. Osnov za realizaciju dualnog

modela studija je studijski program akreditovan u skladu sa standardima za akreditaciju

utvrđenim u skladu sa zakonom kojim se uređuje visoko obrazovanje i standard

kvalifikacije utvrđen u skladu sa zakonom kojim se uređuje nacionalni okvir kvalifikacija.

Dualni model studija može se akreditovati kao samostalni studijski program ili kao jedan

od modula u okviru studijskog programa i pored elemenata propisanih zakonom koji

uređuje visoko obrazovanje i standardima za akreditaciju, sadrži opis i obim učenja kroz

rad iskazan u satima i ESPB bodovima. U izradi studijskih programa, odnosno modula,

učestvuju i poslodavci, u skladu sa zakonom koji uređuje visoko obrazovanje.

Visokoškolska ustanova može da podnese zahtev za davanje saglasnosti za organizaciju

modula u okviru akreditovanog studijskog programa za ostvarivanje studijskog programa

po dualnom modelu, bez povećanja broja studenata iz akreditacije.

24 Zakon o dualnom obrazovanju (“Sl. glasnik RS“ br. 101/2017). 25 Zakon o dualnom modelu studija u visokom obrazovanju (“Sl. glasnik RS“ br. 66/2019).

48

Iz navedenog može da se zaključi da studije po dualnom modelu u potpunosti prate Zakon

o visokom obrazovanju i u oblasti upisa studenata, što je i očekivano s obzirom da je dualni

model studija model realizacije nastave na studijskim programima u visokom obrazovanju.

Dodatno, VŠU koje se opredele za uvođenje dualnog modela studija podležu jedinstvenoj

proceduri akreditacije studijskih programa.

Zakon o nacionalnom okviru kvalifikacija Republike Srbije26 navodi da bi se stekao 6.

nivo kvalifikacija (i 6.1. i 6.2.) koji se odnosi na visokoškolsko obrazovanje, osoba mora

pored šestog nivoa i da ima položenu opštu, stručnu odnosno umetničku maturu. Ovaj

zakon daje osnov za obrazovanje Saveta za NOKS kao savetodavnog tela koje daje

preporuke o procesu planiranja i razvoja ljudskog potencijala u skladu sa javnim

politikama u oblasti celoživotnog učenja, zapošljavanja, karijernog vođenja i savetovanja.

Nadležnosti ovog saveta su, između ostalog, i predlaganje standarda kvalifikacija za sve

nivoe NOKS-a, davanje preporuka o poboljšanjima u povezivanju obrazovanja i potreba

tržišta rada, davanje mišljenja ministru nadležnom za obrazovanje o preporukama

sektorskih veća oko upisne politike u srednje škole i na visokoškolske ustanove itd.

3.2.5. Afirmativne mere

Prema izveštajima MPNTR, visoko obrazovanje je nivo obrazovanja na kome je dostupnost

najmanja u odnosu na dostupnost drugih, nižih, nivoa obrazovanja. Stoga je važno posebno

razmotriti mere na nacionalnog nivou koje su usmerene na povećanje dostupnosti visokog

obrazovanja osetljivim grupama kao što su Romi i osobe sa invaliditetom.

Republika Srbija je uvela određene mere kojima treba da se obezbedi puna ravnopravnost

u sticanju obrazovanja grupama koje imaju posebno osetljiv položaj u društvu. Neke od tih

mera su i Program afirmativne mere upisa pripadnika romske nacionalne manjine i

Program afirmativne mere upisa osoba sa invaliditetom na visoko obrazovanje. Praktično,

svaka VŠU je dužna da u okviru budžetske kvote obezbedi 2% mesta za studente iz

osetljivih grupa, dok se u studentskim domovima ostavlja do 10% mesta za studente iz

osetljivih grupa.

Resorno ministarstvo je u maju 2019. godine donelo Stručno uputstvo za sprovođenje

upisa u prvu godinu studijskih programa osnovnih i integrisanih studija na visokoškolskim

ustanovama čiji je osnivač Republika Srbija za školsku 2019/2020. godine27, koje bliže

uređuje način i postupak sprovođenje upisa u prvu godinu studijskih programa osnovnih i

26 Zakon o nacionalnom okviru kvalifikacija Republike Srbije (“Sl. glasnik RS“ br. 27/2018) 27 Stručno uputstvo za sprovođenje upisa u prvu godinu studijskih programa osnovnih i integrisanih studija na visokoškolskim ustanovama čiji je osnivač Republika Srbija za školsku 2019/2020. godine (“Sl. glasnik RS”, br. 36/2019)

49

integrisanih studija na VŠU čiji je osnivač Republika Srbija za školsku 2019/2020. godinu,

uključujući i upis osoba sa invaliditetom i pripadnika romske nacionalne manjine (stručno

uputstvo se odnosi na druge grupe kao što su strani državljani, strani državljani u statusu

migranata/tražilaca azila, osobe koje nemaju ispravu o završenom srednjem obrazovanju

itd.) a sa ciljem osiguranja regularnosti i kvalitetnog sprovođenja upisa.

VŠU mogu upisati studente u statusu studenta čije se studije finansiraju iz budžeta u prvu

godinu studijskih programa osnovnih strukovnih, akademskih i integrisanih studija najviše

do broja utvrđenog odlukom Vlade o broju studenata za upis. Ukupan broj studenata

upisanih na studijski program ne može biti veći od broja studenata utvrđenog dozvolom za

rad visokoškolske ustanove; ukupni broj studenata upisanih na studijski program

uključuje: broj osnovnih budžetskih mesta, broj budžetskih mesta definisan afirmativnim

merama, broj budžetskih mesta opredeljen za državljane Republike Srbije koji su u školskoj

2018/2019. godini stekli stranu srednjoškolsku ispravu, u skladu sa odlukom Vlade i broj

upisanih studenata koji sami finansiraju studije.

Studenti upisani primenom afirmativne mere ostvaruju pravo na ishranu i smeštaj u skladu

sa Zakonom o učeničkom i studentskom standardu28 i Konkursom za prijem studenata

visokoškolskih ustanova u Republici Srbiji u ustanove za smeštaj i ishranu studenata, za

školsku 2019/2020. godinu.

Upis osoba sa invaliditetom vrši primenom afirmativnih mera i sprovodi se u skladu sa

Programom afirmativne mere upisa lica sa invaliditetom i Smernicama za prilagođavanje

prijemnog ispita osobama sa invaliditetom koje žele da se upišu na studije primenom

afirmativne mere za lica sa invaliditetom. Program afirmativne mere upisa osoba sa

invaliditetom u prvu godinu osnovnih i integrisanih studija podrazumeva sledeće grupe

osoba sa invaliditetom: korisnici kolica ili lica koja se otežano kreću, sa delimičnim ili

potpunim oštećenjem vida (slepi i slabovidi), sa delimičnim ili potpunim oštećenjem sluha

(gluvi i nagluvi), koji imaju poteškoće u učenju (disleksija, disgrafija, diskalkulija), koji

imaju teškoće u govoru, sa hroničnim oboljenjima (hemofilija, epilepsija, dijabetes tip 1,

maligna oboljenja), sa psihološkim ili mentalnim teškoćama. Univerziteti donose pravilnike

o utvrđivanju prava na upis lica sa invaliditetom koji sadrže opisane procedure i

postupak.29

28 Zakonom o učeničkom i studentskom standardu („Službeni glasnik RS”, br. 18/10, 55/13, 27/18 – dr. zakon i 10/19) 29 Senat Univerziteta u Beogradu je na sednici održanoj u aprilu 2019. doneo Pravilnik o o utvrđivanju prava na upis lica sa invaliditetom koji je dostupan na: https://www.bg.ac.rs/files/sr/univerzitet/univ-propisi/Pravilnik_upis_lica_invaliditet.pdf

https://www.bg.ac.rs/files/sr/univerzitet/univ-propisi/Pravilnik_upis_lica_invaliditet.pdf

https://www.bg.ac.rs/files/sr/univerzitet/univ-propisi/Pravilnik_upis_lica_invaliditet.pdf

50

Upis pripadnika romske nacionalne manjine se vrši primenom afirmativnih mera i

sprovodi se u skladu sa Program afirmativne mere upisa pripadnika romske nacionalne

manjine koji podrazumeva da se prilikom podnošenja prijave i propisane dokumentacije za

upis na studije prilažu visokoškolskoj ustanovi sledeća dokumenta: izjava u pisanoj formi

da je pripadnik romske nacionalne manjine (model izjave objavljen na internet stranici

visokoškolske ustanove) i preporuka Nacionalnog saveta romske nacionalne manjine

(model preporuke objavljen na internet stranici visokoškolske ustanove, a može da se

pronađe i na sajtu Nacionalnog saveta romske nacionalne manjine). Upis na visokoškolsku

ustanovu na osnovu Programa afirmativne mere upisa pripadnika romske nacionalne

manjine u okviru kvote koja je odobrena odlukom Vlade za ovu afirmativnu meru može da

ostvari student koji je položio prijemni ispit. Posle završenog polaganja prijemnog

ispita/ispita za proveru sklonosti i sposobnosti, kandidati, koji su položili prijemni

ispit/ispit za proveru sklonosti i sposobnosti, rangiraju se na posebnoj rang listi, sa koje

visokoškolska ustanova upisuje najviše onoliko kandidata koliko je odobreno odlukom30

Vlade za ovu afirmativnu meru.

Kandidati koji se na ovaj način ne upišu rangiraju se sa ostalim kandidatima za redovna

budžetska mesta.

Prilikom upisa na više godine studija, studenti koji su upisani na osnovu Programa

afirmativne mere upisa pripadnika romske nacionalne manjine u statusu studenata koji se

finansiraju iz budžeta, ukoliko ostvare 36 ESPB u skladu sa Zakonom o visokom

obrazovanju, ne rangiraju se sa ostalim studentima, već zadržavaju status studenata koji se

finansiraju iz budžeta.

Visokoškolska ustanova je dužna da u svom informacionom sistemu vodi evidenciju o

studentima koji su kroz Program afirmativne mere upisali prvu godinu studija i ostvarili

pravo na finansiranje iz budžeta.

Prema podacima resornog ministarstva, kada su u pitanju studenti romske populacije,

afirmativna akcija za upis na visokoškolske ustanove datira još iz 2003/2004. godine, a do

sada je upisano ukupno 1623 studenta i studentkinja (51% su devojke). Konkretno u

akademskoj 2016/17. godini primenom ovog programa upisano je 182 studenata u prvu

godinu, (88 mladića i 94 devojaka), dok je u akademskoj 2017/18. godini upisano 154

studenata (71 mladić i 83 devojaka). U školskoj 2017/2018. godini 462 studenata romske

nacionalnosti je pohađalo VŠU. U poređenju sa dostupnim podacima za školsku 2010/2011.

godinu kada je 204 Roma i Romkinja pohađalo VŠU, ovo je osetni porast. Međutim, ovaj

30 Odluka o broju studenata za upis u prvu godinu studijskih programa osnovnih strukovnih, akademskih i integrisanih studija koji se finansiraju iz budžeta Republike Srbije za visokoškolske ustanove čiji je osnivač Republika Srbija u školskoj 2019/2020. godini („Sl. glasnik RS“ br. 36/2019)

51

broj još uvek nije ni blizu proporcionalnom udelu romske populacije u opštoj populaciji,

već je oko osam puta manji, prema Popisu iz 2011. godine.

Kako je već pomenuto, dostupnost visokog obrazovanja osetljivim grupama je i dalje

najmanja od svih nivoa obrazovanja.

Od afirmativnih mera i zakonskih novina u obliku uvođenja studiranja uz rad i studiranja

kroz kratke cikluse očekuje se da unaprede pravednost i dostupnost visokog obrazovanja u

Srbiji.

3.2.6. Upis na visokoškolske ustanove prema aktima univerziteta i

visokoškolskih ustanova u njihovom sastavu

U narednom delu je dat prikaz odredbi o upisu prema aktima visokoškolskih ustanova.

Kako je već pomenuto, u autonomiju univerziteta spada i pravo na utvrđivanje upisa

studenata, te se sa posebnim uslovima upisa možemo sresti tek na nivou akata univerziteta,

statuta fakulteta, pravilnika fakulteta o upisu i drugih fakultetskih akata.

Analizirani su statuti svih šest državnih univerziteta koji su predmet ove analize, kao i

statuti i akti uzorkovanih fakulteta (detaljnije obrazloženo u poglavlju u kome se opisuje

metodologija analize), u vezi sa upisom na osnovne studije.

Dodatno, na kraju poglavlja prikazana je i analiza pravilnika fakulteta koja se tiče upisa na

studije, što je naročito važno sa aspekta toga da mnogi fakulteti u statutima ne preciziraju

upis u prvu godinu studija, već to ostavljaju drugim aktima kao što su pravilnici o upisu i

slično.

3.2.6.1. Analiza statuta univerziteta i odabranih fakulteta

Statuti univerziteta bi trebalo da su usaglašeni sa Zakonom o visokom obrazovanju, pa oni

koji su usaglašeni nose iste nedoumice koje postoje u vezi sa članom 100 ZVO. Kako će se

videti u nastavku, univerziteti i visokoškolske ustanove u njihovom sastavu se različito

odnose prema vrednovanju državne mature i kad je u pitanju dodatno organizovanje ili

neorganizovanje prijemnih ispita.

Statuti fakulteta koji su u sastavu univerziteta bi trebalo da su usaglašeni sa statutom

univerziteta, odnosno sa Zakonom o visokom obrazovanju. Kako će se videti na primerima

određenih fakulteta, usaglašenost sa statutom univerziteta, kao ni sa Zakonom o visokom

obrazovanju, nije uvek slučaj.

52

Univerzitet u Beogradu

Univerzitet u Beogradu31 u svom statutu (član 90) navodi da visoka školska ustanova

upisuje kandidate uz priznavanje opšte odnosno stručne mature za upis na akademske

studije, odnosno strukovne studije, to jest da sačinjava listu prijavljenih kandidata za upis

na studije prvog stepena na osnovu opšteg uspeha postignutog u srednjem obrazovanju u

četvorogodišnjem trajanju, uspeha na maturi, rezultata ispita za proveru znanja, odnosno

sklonosti i sposobnosti i po potrebi na osnovu uspeha na nacionalnim i internacionalnim

takmičenjima.

Ovo praktično znači da se Univerzitet u Beogradu drži odredaba Zakona o visokom

obrazovanju, čije su odredbe nedovoljno jasne i čije autentično tumačenje još nije

poznato.

Statut Ekonomskog fakulteta32 je u potpunosti usklađen sa statutom Univerziteta u

Beogradu po ovom pitanju.

Statut Filološkog fakulteta33 nije usklađen sa statutom Univerziteta u Beogradu. Naime,

na zvaničnoj internet prezentaciji ovog fakulteta je postavljen statut iz 2013. godine, koji

propisuje da pravo upisa imaju kandidati sa završenim srednjim obrazovanjem u

četvorogodišnjem trajanju svih struka i zanimanja, pa u nastavku stoji i da kandidati treba

da polažu ispit za proveru sklonosti i sposobnosti (iz dva predmeta, u zavisnosti od grupe).

Fizički fakultet u svom statutu34 navodi da se u prvu godinu osnovnih studija može upisati

lice koje ima srednje obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju utvrđeno studijskim

programom fakulteta, odnosno opštim aktom Univerziteta i ZVO (član 44). Dodatno, u

statutu se navodi, da fakultet upisuje kandidate uz priznavanje opšte odnosno stručne

mature, kao i da fakultet sačinjava rang listu na osnovu opšteg uspeha postignutog u

srednjem obrazovanju u četvorogodišnjem trajanju, uspeha na maturi, rezultata ispita za

proveru znanja, odnosno sklonosti i sposobnosti, i po potrebi na osnovu uspeha na

nacionalnim i internacionalnim takmičenjima. Ovaj statut je usklađen sa statutom

Univerziteta.

31 Statut Univerziteta u Beogradu je donet 28. februara 2018. godine na sednici Saveta Univerziteta u Beogradu, a na predlog Senata Univerziteta u Beogradu. 32 Statut Ekonomskog fakulteta Univerziteta u Beogradu je donet 25. aprila 2018. godine na sednici Saveta Ekonomskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, a na predlog Naučno-nastavnog veća. 33 Pristupljeno tokom septembra 2019. godine, dostupno na: http://www.fil.bg.ac.rs/wp-content/uploads/dokumenta/Statut%20Filoloskog%20fakulteta%202013.pdf 34 Statut Fizičkog fakulteta Univerziteta u Beogradu je donet 5. juna 2018. godine na sednici Saveta Fizičkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, a na predlog Naučno-nastavnog veća.

http://www.fil.bg.ac.rs/wp-content/uploads/dokumenta/Statut%20Filoloskog%20fakulteta%202013.pdf

http://www.fil.bg.ac.rs/wp-content/uploads/dokumenta/Statut%20Filoloskog%20fakulteta%202013.pdf

53

Statut Medicinskog fakulteta35 je delimično usklađen sa statutom Univerziteta u

Beogradu, odnosno, odredbe u ovom statutu su mešavina odredbi Zakona o visokom

obrazovanju i SROS-a pri čemu nije u potpunosti jasno šta se u stvari vrednuje pri upisu.

Preciznije, uslovi za upis kandidata na studije medicine (član 55) kažu da u prvu godinu

studija medicine može da se upiše lice koje ima odgovarajuće srednje obrazovanje u

četvorogodišnjem trajanju i ako je zdravstveno sposobno za studije medicine, pri čemu se

pod odgovarajućim srednjim obrazovanjem smatraju gimnazija, srednja medicinska škola,

škola veterinarskog usmerenja i ostale škole iz oblasti zdravstva.

U ovom slučaju svakako treba dodatno razmotriti da li je ograničavanje prava studiranja

medicine kandidatima koje dolaze iz drugih oblasti diskriminatorno (ovo se odnosi na

druge fakultete medicinskih nauka koji su u uzorku).

Ovaj statut dalje kaže da kandidat pri upisu na studije medicine polaže prijemni ispit, ali u

sledećem stavu navodi da kandidat koji ima položenu opštu maturu ne polaže prijemni

ispit već se umesto prijemnog ispita ovom kandidatu vrednuju rezultati opšte mature u

skladu sa opštim aktom Univerziteta (dakle ne pominje se stručna matura). Imajući u vidu

da je gore predstavljen statut Univerziteta u Beogradu, ostaje nejasno na koji se opšti akt

Univerziteta misli. U istom članu se takođe propisuje da se redosled kandidata na prvu

godinu utvrđuje na osnovu opšteg uspeha postignutog u srednjem obrazovanju i rezultata

postignutih na prijemnom ispitu, odnosno sklonosti i sposobnosti i po potrebi na osnovu

uspeha na nacionalnim i internacionalnim takmičenjima, prema merilima utvrđenim

opštim aktom ovog fakulteta, dakle ne pominje se vrednovanje mature, na način na koji se

pominje u statutu univerziteta. Uslovi za upis na osnovne akademske studije – sestrinstvo –

su identični. Dodatno, u članu 208. se navodi da do početka primene propisa koji uređuju

opštu, stručnu i umetničku maturu, upis na osnovne studije se vrši u skladu sa propisima

koji su važili do stupanja na snagu Zakona o visokom obrazovanju.

Ovo navodi na zaključak da je Medicinski fakultet protumačio član 100. i član 147. Zakona o

visokom obrazovanju na način da se prijemni ispiti u potpunosti zamenjuju opštom

maturom. Ono što ostaje nedorečeno je status kandidata koji nemaju položenu opštu

maturu, već na primer stručnu i umetničku maturu, kao i načelni problem sa

ograničavanjem kandidata za upis na one „sa odgovarajućim srednjim obrazovanjem“.

Elektrotehnički fakultet u statutu36 (član 63) je u potpunosti usklađen sa statutom

Univerziteta u Beogradu po ovom pitanju, odnosno pri upisu se priznaje opšta odnosno

35 Statut Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu je donet 19. marta 2018. godine na sednici Saveta Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, a na predlog Naučno-nastavnog veća. 36 Statut Elektotehničkog fakulteta Univerziteta u Beogradu je donet 25. maja 2018. godine na sednici Saveta Elektotehničkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, a na predlog Naučno-nastavnog veća.

54

stručna matura za upis na akademske i strukovne studije, a veće utvrđuje kriterijume i

definiše oblasti iz kojih je potrebno izvršiti dodatnu proveru znanja, odnosno sklonosti i

sposobnosti, na osnovu kojih se obavlja klasifikacija i izbor kandidata. Tačnije, rang lista

prijavljenih kandidata se sačinjava na osnovu opšteg uspeha u srednjem obrazovanju u

četvorogodišnjem trajanju, uspeha na maturi, rezultata ispita za proveru znanja, odnosno

sklonosti i sposobnosti, i po potrebi na osnovu uspeha na nacionalnim i internacionalnim

takmičenjima, u skladu sa opštim aktom fakulteta, odnosno Univerziteta u Beogradu.

Statut Fakulteta organizacionih nauka37 je u potpunosti usklađen sa statutom

Univerziteta u Beogradu.

Univerzitet umetnosti u Beogradu

Statut Univerziteta umetnosti u Beogradu38 (član 79) propisuje da prvu godinu osnovnih

akademskih studija mogu da upišu osobe sa položenom opštom, stručnom i umetničkom

maturom. Izuzetno, pod uslovima određenim statutom fakulteta u sastavu ovog

univerziteta, može se upisati i osoba bez stečenog srednjeg obrazovanja. Studijskim

programom se propisuju bliži uslovi za upis na studije, a opštim aktom fakulteta uslovi za

utvrđivanje redosleda kandidata. Načelno, kandidati se rangiraju na osnovu rezultata na

ispitu za proveru sklonosti i sposobnosti, na osnovu uspeha u srednjem obrazovanju i na

osnovu uspeha na maturi, pri čemu maksimalan zbir svih bodova za rangiranje jeste 100, a

kandidati na osnovu uspeha na ispitu za proveru sklonosti i sposobnosti mogu da steknu

najviše 80 bodova.

S obzirom da i SROS 2020 ostavlja mogućnost provera za polje umetnosti, ovakva rešenja

su očekivana s obzirom da je u pitanju Univerzitet umetnosti, ali ono što ostaje nejasno je

na koji način će fakulteti u sastavu ovog univerziteta da vrednuju opštu, stručnu i

umetničku maturu, odnosno u kojoj srazmeri će biti zastupljena u odnosu na uspeh u

srednjem obrazovanju.

Statut Fakulteta dramskih umetnosti39 (član 41) nije usklađen sa statutom Univerziteta

umetnosti u Beogradu. Naime, ovaj statut ni na koji način ne pominje niti vrednuje državnu

maturu, već navodi da se redosled kandidata utvrđuje na osnovu opšteg uspeha

37 Statut Fakulteta organizacionih nauka Univerziteta u Beogradu je donet 5. septembra 2018. godine na sednici Saveta Fakulteta organizacionih nauka Univerziteta u Beogradu, a na predlog Naučno-nastavnog veća. 38 Statut Univerziteta umetnosti u Beogradu je poslednji put menjan i dopunjavan 28. februara 2019. godine. Statut Univeziteta umetnosti u Beogradu je donet tokom 2018. godine od strane Saveta univerziteta umetnosti u Beogradu. 39 Statut Fakulteta dramskih umetnosti Univerziteta umetnosti u Beogradu je donet 24. maja 2018. godine na sednici Saveta Fakulteta, a na predlog Nastavno-umetničkog veća. Ovaj statut je menjan (nije dostupan prečišćeni tekst, međutim izmene ne dotiču uslove za upis).

55

postignutog u srednjem obrazovanju i rezultata postignutih na ispitu za proveru sklonosti i

sposobnosti. Ispiti za proveru sklonosti i sposobnosti su različiti za svaki modul i sadrže

proveru talenta, odnosno neophodnog znanja iz uže umetničke ili naučne oblasti studijskog

programa (ili modula) i proveru psihičkih i fizičkih sposobnosti, sklonosti i osobina ličnosti

koje su neophodne za bavljenje umetničkim radom, odnosno određenim zanimanjem iz

umetničkih i naučnih oblasti koje se izučavaju na fakultetu. Provera se vrši pomoću

obaveznih lekarskih uverenja i praktičnih zadataka, usmenih ispita, pismenih radova,

testova, intervjua i slično koji se mogu obavljati u eliminatornim krugovima. Međutim

članom 226. ovog statuta se propisuje da do početka primene propisa koji uređuju opštu,

stručnu i umetničku maturu, upis na osnovne studije se vrši u skladu sa propisima koji su

važili do stupanja na snagu Zakona o visokom obrazovanju i opštim aktom VŠU, što je

praktično samo preneto iz člana 147. Zakona o visokom, iako se državna matura ne

prepoznaje u članovima ove VŠU u kojima bi trebalo.

Ono što je interesantno za ovu VŠU, je da u svom statutu u istom članu propisuje i da

fakultet organizuje pripremanje kandidata za proveru sklonosti i sposobnosti (konsultacije,

predavanja, obaveštenja i slično), ali i da pripremni rad na fakultetu (odnosno pohađanje

pripremne nastave na fakultetu) nije uslov za pristupanje kandidata ispitu za proveru

sklonosti i sposobnosti.

Univerzitet u Kragujevcu

Statut Univerziteta u Kragujevcu40 je usklađen sa Zakonom o visokom obrazovanju,

praktično na identičan način kao i statut Univerziteta u Beogradu.

S druge strane, drugi opšti akt ovog univerziteta, Pravilnik o upisu studenata na studijske

programe Univerziteta u Kragujevcu41 u članu 9. navodi eksplicitno (stav 1) da kandidat

koji ima opštu maturu ne polaže prijemni ispit već mu se vrednuju rezultati opšte

mature. U poslednjem stavu ovog člana (stav 7) se navodi da će se način ostvarivanja

prava kandidata na upis sa opštom maturom, bez polaganja prijemnog, i vrednovanje

rezultata opšte mature regulisati i primenjivati nakon donošenja posebnog propisa o opštoj

maturi.

Osim što se nigde ne pominje stručna ili umetnička matura u kontekstu vrednovanja pri

upisu, iz ovog akta koji je donet tokom tekuće 2019. godine, je neposredno vidljivo da

40 Statut Univerziteta u Kragujevcu je donet 3. aprila 2018. godine na sednici Saveta Univerziteta u Kragujevcu, a na predlog Senata Univerziteta u Kragujevcu. 41 Ovaj pravilnik je donet u aprilu 2019. godine, odnosno godinu dana posle statuta.

56

visokoškolske ustanove u Srbiji nemaju jasno zauzet stav kao ni jedinstveno razumevanje u

vezi sa uvođenjem i vrednovanjem državne mature.42

Dodatno, ono što se u ovom slučaju primećuje je očekivanje dodatnog propisa koji će

“razrešiti” situaciju.

Statut Fakulteta pedagoških nauka43 Univerziteta u Kragujevcu (član 42) s jedne strane

upisuje kandidate uz priznavanje opšte mature (umetnička i srednja matura nisu

pomenute) ali za rangiranje kandidata se vrednuju pored mature i opšti uspeh u srednjem

obrazovanju u četvorogodišnjem trajanju, rezultata ispita za proveru znanja, odnosno


takmičenjima u skladu sa opštim aktom fakulteta. Pominjanje samo opšte mature nameće

zaključak da, slično kao i na Medicinskom fakultetu u Beogradu, postoje odgovarajuće

srednje škole koje budući potencijalni studenti treba da završe, u ovom slučaju gimnazije.

Prirodno-matematički fakultet44 u statutu navodi (član 24) da upisuje kandidate uz

priznavanje opšte, odnosno stručne mature za upis na akademske odnosno strukovne

studije, i da vrednuje pored uspeha na maturi, opšti uspeh postignut u srednjem

obrazovanju u četvorogodišnjem trajanju, rezultate ispita za proveru znanja, odnosno


takmičenjima u skladu sa opštim aktom fakulteta.

Univerzitet u Nišu

Statut Univerziteta u Nišu45 (čl. 132 i 134) nije usaglašen sa Zakonom o visokom

obrazovanju te propisuje da pri upisu akademskih i strukovnih studija, kandidat koji ima

položenu opštu maturu, po pravilu, ne polaže prijemni ispit, već da se umesto prijemnog

ispita ovom kandidatu vrednuju rezultati opšte mature, u skladu sa pravilnikom koji donosi

Senat. Međutim, ovaj statut ne pominje pitanja vrednovanja stručne i umetničke mature.

Dodatno, među dostupnim pravilnicima o upisu studenata koje je doneo Senat jedini

dostupni je Pravilnik o upisu studenata na studijske programe Univerziteta u Nišu koji

datira iz 2007. godine, koji navodi da svi kandidati polažu prijemni ispit ili ispit za proveru

42 Ovi pravilnici nisu posebno pomenuti kod drugih univerziteta jer su u skladu sa statutom tog univerziteta. Dodatno, u narednom delu je urađena analiza određenih pravilnika VŠU. 43 Statut Fakuleta pedagoških nauka Univerziteta u Kragujevcu je donet 11. jula 2018. godine na sednici Saveta Fakuleta pedagoških nauka Univerziteta u Kragujevcu, a na predlog Naučno-nastavnog veća. Statut je menjan u međuvremenu, ali ne u pogledu upisa. 44 Statut Prirodno-matematičkog fakuleta Univerziteta u Kragujevcu je donet 19. septembra 2018. godine na sednici Saveta fakuleta Prirodno-matematičkog fakuleta Univerziteta u Kragujevcu, a na predlog Naučno-nastavnog veća. 45 Statut Univerziteta u Nišu je donet 27. decembra 2017. godine na sednici Saveta Univerziteta u Nišu, a na predlog Senata Univerziteta u Nišu.

57

sklonosti i sposobnosti (potonje se odnosi samo na Fakultet umetnosti i Fakultet sporta i

fizičkog vaspitanja). Ovaj pravilnik takođe navodi da kandidat koji ima položenu opštu

maturu ne polaže prijemni ispit već da se umesto prijemnog vrednuju rezultati opšte

mature, a da način ostvarivanja ovog prava i vrednovanja opšte mature će početi sa

primenom nakon donošenja posebnog zakona o opštoj maturi.

Slično kao što je primećeno na Univerzitetu u Kragujevcu, i Univerzitet u Nišu, sudeći

po analiziranim aktima, očekuje posebni zakon o (opštoj) maturi.

Medicinski fakultet46 Univerziteta u Nišu (član 97) kazuje da su uslovi za upis integrisanih

akademskih studija medicine i stomatologije rezervisani za kandidate koji su završili

gimnaziju ili škole medicinskog usmerenja ili srednju veterinarsku školu, dok je upis na

integrisane akademske studije farmacije rezervisan za kandidate koji imaju završenu

gimnaziju ili škole medicinskog usmerenja ili hemijsko-tehnološku školu, dok je za

strukovne studije (medicinska sestra/tehničar i strukovni zubni protetičar) potrebna

završena srednja škola medicinskog usmerenja, i na kraju na strukovne studije za studijski

program sanitarno ekološkog inženjera može da se upise lice sa završenom gimnazijom,

srednjom školom medicinskog ili ekološkog usmerenja, srednjom veterinarskom, srednjom

poljoprivrednom i srednjom hemijskom. Sve navedene srednje škole moraju biti u

četvorogodišnjem trajanju.

Slično kao i za upis na Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, upitno je

ograničavanje mogućnosti studiranja na kandidate koji su završili određene srednje

škole. Dodatno, ovaj akt ne pominje državnu maturu ni na koji način.

Statut ove VŠU takođe propisuje (član 98) da kandidati polažu prijemni ispit nakon koga se

utvrđuje redosled kandidata za upis u prvu godinu studija na osnovu opšteg uspeha

postignutog u srednjem obrazovanju i rezultata postignutih na prijemnom ispitu.

Prirodno-matematički fakultet47 Univerziteta u Nišu u svom statutu (član 98) navodi da

se uslovi upisa studenata na studijske programe, kao i realizacija studija, regulišu posebnim

pravilnicima o studiranju. Pravilnik o osnovnim akademskim studijama ovog fakulteta

datira iz 2015. godine i ni na koji način ne pominje državnu maturu i eventualno

vrednovanje iste, već propisuje da se vrednuje uspeh iz četvorogodišnje srednje škole i

uspeh na prijemnom ispitu (polaže se jedan predmet koji zavisi od studijskog programa,

npr. za geografiju se polaže geografija, i naglašeno je da prijemni ispit obuhvata

46 Statut Medicinskog fakulteta Univerziteta u Nišu je donet 3. marta 2018. godine na sednici Saveta Medicinskog fakulteta Univerziteta u Nišu, a na predlog Nastavno-naučnog veća. Statut je menjan u međuvremenu, ali ne u pogledu upisa. 47 Statut Prirodno-matematičkog fakulteta Univetziteta u Nišu donet je 10. maja 2018. godine na sednici Saveta Prirodno-matematičkog fakulteta Univetziteta u Nišu a na predlog Nastavno-naučnog veća.

58

programske sadržaje odgovarajućih predmeta koji su izučavani u srednjoj školi u

četvorogodišnjem trajanju).

Mašinski fakultet48 u svom statutu navodi da kandidat koji ima položenu opštu maturu pri

upisu na akademske (član 99) i strukovne studije (član 103), po pravilu, ne polaže prijemni

ispit već mu se vrednuju rezultati opšte mature u skladu sa pravilnikom koji donosi Senat.

Ovde je pominjanje vrednovanja opšte mature potpuno nedvosmisleno jer se u nastavku, za

one kandidate koji polažu prijemni ispit, nigde ne navodi i vrednovanje mature (već samo

opšteg uspeha iz srednje škole i rezultata na prijemnom ispitu). Nije dostupan prečišćen

tekst ovog statuta, ali je važno napomenuti da je menjan tokom 2019. godine i da je dodato

i vrednovanje stručne mature, ali samo za akademske ne i za strukovne studije. Nije

dostupan pravilnik koji se bavi vrednovanjem rezultata opšte mature, a s obzirom na

relativno dobru organizovanost i preglednost na zvaničnoj internet stranici, vrlo je moguće

da nije ni donet.

Univerzitet u Novom Pazaru

Univerzitet u Novom Pazaru svojim statutom49 (član 128) propisuje da se u prvu godinu

studija upisuju kandidati uz priznavanje opšte, odnosno stručne mature za upis na

akademske, odnosno strukovne studije, odnosno umetničke mature za upis na studijske

programe u oblasti umetnosti, odnosno usklađen je sa Zakonom o visokom obrazovanju.

Dodatno, rang lista kandidata se sačinjava na osnovu opšteg uspeha postignutog u

srednjem obrazovanju u četvorogodišnjem trajanju, uspeha na maturi, rezultata ispita za

proveru znanja, odnosno sklonosti i sposobnosti i po potrebi na osnovu uspeha na

nacionalnim i internacionalnim takmičenjima.

S obzirom da je Državni univerzitet u Novom Pazaru integrisani državni univerzitet

organizovan po departmanskom modelu uzorkovani Departman za matematičke nauke

primenjuje isti statut.

Univerzitet u Novom Sadu

Univerzitet u Novom Sadu svojim statutom50 propisuje (član 112) da se upis na

akreditovane studijske programe ostvaruje pod uslovima i na način uređen zakonom,

statutom i opštim aktom koji donosi Senat. Opštim aktom se naročito utvrđuju, između

48 Statut Mašinskog fakulteta Univetziteta u Nišu donet je 24. aprila 2018. godine na sednici Saveta Mašinskog fakulteta Univetziteta u Nišu a na predlog Nastavno-naučnog veća. 49 Statut Univetziteta u Novom Pazaru donet je 12. decembra 2018. godine na sednici Saveta Državnog univerziteta u Novom Pazaru, a na predlog Senata Univerziteta. 50 Statut Univetziteta u Novom Sadu donet je 8. marta 2018. godine na sednici Saveta, a na predlog Senata Univerziteta.

59

ostalog, način vrednovanja rezultata opšte, odnosno stručne mature, sadržaj ispita za

proveru znanja, odnosno sklonosti i sposobnosti, način polaganja i merila za utvrđivanje

redosleda kandidata za upis na prvu godinu studija itd. Imajući u vidu ovo rešenje, može da

se zaključi da je statut ovog univerziteta u skladu sa Zakonom o visokim obrazovanjem.

Filozofski fakultet u Novom Sadu u svom statutu51 navodi se redosled kandidata za upis

na prvu godinu studija utvrđuje na osnovu uspeha postignutog u srednjoj školi i rezultata

postignutog na prijemnom ispitu (član 98). Ovaj statut ni na koji način ne pominje maturu,

ali navodi da se rangiranje i upis kandidata vrši na osnovu odredbi ZVO, Pravilnika o upisu i

uslova iz studijskog programa (kako ćemo kasnije videti, u pravilniku o upisu se pominje

vrednovanje mature).

Tehnološki fakultet u Novom Sadu u svom statutu52 navodi (član 88) da se upis, odnosno

rangiranje kandidata vrši na osnovu rezultata postignutim u prethodno stečenom srednjem

obrazovanju u četvorogodišnjem trajanju, uspehom na opštoj odnosno stručnoj maturi,

rezultatom ispita za proveru znanja, odnosno sklonosti i sposobnosti, i po potrebi na

osnovu uspeha na nacionalnim i internacionalnim takmičenjima.

3.2.6.2. Analiza pravilnika o upisu odabranih fakulteta

Pravilnici fakulteta za upis na studije su bazičan pravni dokument na fakultetima koji

reguliše svako posebno i pojedinačno pitanje upisne politike i procedure prijemnih ispita. U

većini slučajeva to su posebni dokumenti - pravilnici ali na nekim fakultetima je ova

procedura regulisana u okviru drugih pravilnika.

Tako se na različitim fakultetima različito nazivaju ovi pravilnici (npr. Pravilnik o načinu

polaganja prijemnih ispita i rangiranju kandidata, Pravilnik o upisu studenata, Pravilnik o

postupku i kriterijumima izbora kandidata za upis itd.), dok neki fakulteti ovu materiju

regulišu u okviru pravilnika o nastavi ili studiranju (npr. Pravilnik o nastavi na osnovnim

akademskim studijama, Pravilnik o studiranju itd.).

Bez obzira u kom se formatu pojavljuje ova regulacija, ona sadrži sledeće:

➢ Prava na upis • Ispunjeni uslovi utvrđeni zakonima, statutima, opštim aktima fakulteta i

studijskim programom. Jednaka prava svih bez -diskriminacije.

51 Statut Filozofskog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu donet je 13. jula 2018. godine na sednici Saveta, a na predlog nastavno-naučnog veća. 52 Statut Tehnološkog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu donet je 29. juna 2018. godine na sednici Saveta, a

na predlog nastavno-naučnog veća.

60

➢ Uslova za upis • Četvorogodišnje srednje obrazovanje – utvrđuje studijski program; • Koje srednje škole - utvrđuje studijski program? • Koja i kakva matura? • Šta se boduje iz mature? • Kako se boduje? • Odnos bodova za maturu i opšteg uspeha u zbiru bodova? • Dodatna testiranja na fakultetu? učešće ovih bodova u ukupnom zbiru

bodova do 100%? uslovi za budžetske studente i samofinansirajuće.

➢ Postupak prijavljivanja – dokumentacija potrebna za prijavljivanje

➢ Bliža merila za određivanje redosleda kandidata na rang listi • rangiranje prema opštem uspehu; • uspehu na maturi; • dodatnim testovima sklonosti i podobnosti; • lista želja kandidata; • odnos bodova u ukupnom statusu kandidata za rangiranje.

➢ Sadržaj prijemnog ispita

• može biti zamenjen maturom ili dodat maturi; • otvoreno pitanje kongruentnosti?

➢ Način polaganja

➢ Način bodovanja - zahteva precizno definisanje

➢ Specifični zahtevi studijskih programa

• oni definišu dodatne testove

➢ Bliži uslovi i način upisa bez polaganja prijemnih ispita- • osvojene nagrade na takmičenjima- fakulteti zamenjuju prijemnim iz

određenih predmeta; odnos nagrada i mature? • odnosi se na studente koji već studiraju na drugim fakultetima ili studijskim

grupama

➢ Postupak ostvarivanja prava na upis pripadnika manjinskih grupa - regulisano uputstvom ministra i kvotama za primenu afirmativnih mera

➢ Postupak ostvarivanja prava na upis studenata sa posebnim potrebama - regulisano uputstvom ministra i kvotama za primenu afirmativnih mera

61

➢ Način ostvarivanja prava na žalbu na bodove, rang listu itd. Prema načinu regulisanju pitanja državne mature u Pravilnicima o polaganju prijemnih

ispita na fakultetima, tj. načinu kako pravilnik definiše sadržaj, analizom na odabranom

uzorku fakulteta, pravilnici se mogu svrstati u tri grupe:

Prvu grupu čine pravilnici koji ne dotiču pitanje mature i doneti su pre stupanja na snagu

ZVO, sa njim nisu usaglašeni, i me spominju maturu u kontekstu prijemnih ispita. Sva

postavljena pitanja u strukturi pravilnika treba da dobiju svoj odgovor.

Drugu grupu čine oni pravilnici koji načelno, kao i statuti, navode priznavanje mature na

prijemnom ili umesto prijemnog a u skladu sa aktima koji budu regulisali ova pitanja. I ove

fakultete čeka usaglašavanje u detaljima koji predstavljaju način realizacije prihvatanja

mature na prijemnim ispitima.

Treću grupu čine fakulteti koji su „jasno“ odredili status mature na prijemnom i zamenili

prijemne ispite postignutim rezultatima na maturi.

Ilustracije radi u narednoj tabeli dati su izvodi iz Pravilnika nekoliko fakulteta o upisu na

studije kao ilustracija različitog tretmana mature na prijemnom ispitu:

Tabela 5. Izvodi iz pravilnika o upisu na fakultet

Fakultet Izvodi iz pravilnika Status

Arhitektonski

fakultet u

Beogradu

• Kandidati polažu jedinstven prijemni ispit koji je klasifikacionog karaktera.

• Polaganjem prijemnog ispita kandidat ima pravo konkurisanja samo na jedan ili na oba studijska programa.

• Prijemni ispit se realizuje u vidu testa, u toku jednog dana, u jednoj smeni, u trajanju od najviše dva sata.

• Test se sastoji iz dva dela, i to: - prvi deo testa - pitanja iz različitih oblasti kulture

relevantnih za studije arhitekture, boduje se sa najviše trideset poena i

- drugi deo testa - razumevanje i logičko zaključivanje, boduje se sa najviše trideset poena.

• Kandidat na testu može osvojiti maksimalnih šezdeset poena.

Uspeh iz

srednje

škole nosi

40 poena.

Prijemni

nema veze

sa

predmetima.

Biološki

fakultet u

Beogradu

• Predsednik Komisije za upis je dužan da u potpunosti sprovodi protokol upisa u upisnim rokovima predviđenim Zakonom, da sa prodekanom za nastavu odredi sadržaj prijemnog ispita i, da dok upis traje, jedini

Ne

spominje

62

daje saopštenja i izjave u sredstvima javnog informisanja o pitanjima vezanim za upis.

maturu

Ekonomski

fakultet u

Subotici

• Kandidat koji ima opštu, odnosno stručnu maturu - umesto prijemnog ispita ovom kandidatu se vrednuju rezultati opšte, odnosno stručne mature, što će se regulisati i primenjivati nakon donošenja i primene posebnog Zakona o opštoj maturi

Postoji; biće

regulisano

Elektrotehnički

fakultet u

Beogradu

• Fakultet u skladu sa Zakonom upisuje kandidate uz priznavanje opšte, stručne odnosno umetničke mature za upis na akademske studije.

• Do početka primene propisa koji uređuju opštu, stručnu i umetničku maturu, upis na osnovne akademske studije vrši se u skladu sa propisima koji su važili do stupanja na snagu Zakona.

Opšta

odredba

Farmaceutski

fakultet u

Beogradu

• Pri upisu u prvu godinu, studenti podnose originalna dokumenta: jedan ŠV obrazac i diplome o položenom završnom, odnosno maturskom ispitu

Nije

definisano

pravilnikom

FASPER u

Beogradu

• Redosled kandidata za upis u prvu godinu osnovnih studija utvrđuje se na rang listi za svaki studijski program, na osnovu sledećih merila: opšteg uspeha postignutog u srednjem obrazovanju i rezultata postignutih na prijemnom ispitu.

Neusklađeno

Filozofski

fakultet u Nišu

• Kandidat koji ima položenu opštu maturu ne polaže prijemni ispit. Umesto prijemnog ispita ovom kandidatu vrednuju se rezultati opšte mature, u skladu sa opštim aktom Univerziteta.

Nema

navoda koji

se tiču

stručne

mature.

Filozofski

fakultet u

Novom Sadu

• Prijemni ispit za upis na akreditovani studijski program OAS polažu svi kandidati, nezavisno od broja prijavljenih kandidata.

• Kandidat koji ima opštu maturu ne polaže prijemni ispit. Umesto prijemnog ispita ovom kandidatu vrednuju se rezultati opšte mature.

• Kandidat koji ima opštu maturu ne polaže prijemni ispit, osim ako akreditovanim studijskim programom nije predviđen prijemni ispit koji obuhvata proveru posebnih sklonosti i podobnosti za studije.

• Ovom kandidatu vrednuju se rezultati opšte mature i rezultati prijemnog ispita iz prethodnog stava.

Usklađeno

63

Filozofski

fakultet u

Beogradu

• Komisija za upis organizuje, sprovodi i kontroliše polaganje prijemnog ispita.

• Prijemni ispit se polaže pismeno. • Test znanja sačinjavaju nastavnici matičnog odeljenja u

skladu sa odlukom odeljenja. • Test opšte informisanosti sačinjavaju nastavnici

Fakulteta. • Kandidat prilaže diplomu o položenom završnom

odnosno maturskom ispitu.

Pravilnik

donet pre

stupanja na

snagu ZVO

Fakulteta

političkih

nauka u

Beogradu

• Kandidat koji ima položenu opštu maturu ne polaže prijemni ispit. Umesto prijemnog ispita ovom kandidatu vrednuju se rezultati opšte mature, u skladu sa opštim aktom Univerziteta u Beogradu.

• Univerzitet u Beogradu, odnosno Fakultet može kandidata sa položenom stručnom, odnosno umetničkom maturom, umesto prijemnog ispita, uputiti na polaganje određenih predmeta opšte mature.

Usklađeno

Fakultet sporta

i fizičkog

vaspitanja u

Beogradu

• Ispit za proveru sklonosti i sposobnosti za upis na osnovne strukovne studije studijski program Rekreacija sastoji se od sledećih testova:

• 1) Test informisanosti o sportu (maksimalno 12,5 bodova);

• 2) Test kognitivnih sposobnosti (maksimalno 12,5 bodova);

• 3) Test motoričkih sposobnosti (maksimalno 20 bodova); • 4) Intervju – „Pokaži šta znaš" (maksimalno 10 bodova); • 5) Test procene veštine plivanja i bezbednosti u vodi

(maksimalno 5 bodova).

Neusklađeno

Geografski

fakultet u

Beogradu

• Fakultet, u skladu sa Zakonom, upisuje kandidate uz priznavanje opšte, odnosno stručne mature za upis na akademske studije.

• Do početka primene propisa koji uređuju opštu, stručnu i umetničku maturu, upis na osnovne akademske studije vrši se u skladu sa propisima koji su važili do stupanja na snagu Zakona.

Opšta

odredba

Mašinski

fakultet u

Beogradu

• Predsednik Komisije za upis je dužan da u potpunosti sprovodi protokol upisa u upisnim rokovima predviđenim Zakonom, da sa prodekanom za nastavu odredi sadržaj prijemnog ispita iz matematike i da nosi svu odgovornost u ovom poslu.

Ne navodi se

Medicinski

fakultet u

Kragujevcu

• Ne spominje se ništa o maturi. Ne spominje se ništa ni o prijemnom osim formiranja komisije

Ne navodi se

64

Medicinski

fakultet u Nišu • Navodi samo predmete koji se polažu za svaki fakultet

posebno Neusklađeno

Medicinski

fakultet u

Novom Sadu

• Kandidat koji ima položenu opštu maturu ne polaže prijemni ispit. Umesto prijemnog ispita ovom kandidatu vrednuju se rezultati opšte mature.

• Način ostvarivanja prava kandidata iz prethodnog stava i vrednovanje rezultata opšte mature regulisaće se i primenjivati nakon donošenja posebnog zakona o opštoj maturi.

Usklađeno

Saobraćajni

fakultet u

Beogradu • U pravilniku se ne spominje matura Ne navodi se

3.2.6.3. Zaključci u vezi sa analiziranim aktima

Među fakultetima postoje razlike u nivou i načinu usaglašenosti statuta fakulteta sa višim

pravnim aktima (ZVO; Statutima univerziteta) sa jedne strane i nižih pravnih akata

fakulteta (npr. Pravilnici o upisu na studije) sa statutima fakulteta, sa druge strane .

Ova neusklađenost, nakon donošenja odluke o usaglašavanju mature sa prijemnim

ispitima, kakva god da je ta odluka, zahteva vreme da se ova akta fakulteta izmene i

usaglase. Tako ZVO propisuje rok od 6 meseci da samostalne visokoškolske ustanove

usklade svoja akta sa ZVO, dok statuti univerziteta uglavnom propisuju rok od tri meseca

fakultetima u sastavu za usaglašavanje akata te VŠU sa statutom univerziteta.

Statuti fakulteta na većini fakulteta usaglašeni su sa članom 100. Zakona o visokom

obrazovanju a time i statutima univerziteta kojima pripadaju.

Uslov za upis na većini fakulteta je položena opšta, stručna ili umetnička matura. Neki

fakulteti navode sve tri mature (npr. Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu), ali većina

navodi opštu i stručnu maturu.

Većina fakulteta u skladu sa član 100, navodi da pored uspeha na maturi uzima u obzir i

rezultate sa prijemnog- testova znanja.

Jedan broj fakulteta (npr. Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu) navodi da kandidat

koji ima opštu maturu ne polaže prijemni već mu se vrednuju rezultati sa opšte mature.

Isti fakulteti koji ograničavaju prijem kandidata na gimnazije i određene srednje škole

(stručne škole zdravstvenog profila), sa druge strane ne navode stručnu maturu kao uslov

za upis, nego samo opštu.

65

Ima fakulteta koji uz priznavanje opšte i stručne mature, u svojim statutima navode da će

utvrditi kriterijume i definisati oblasti iz “kojih je potrebno izvršiti dodatnu proveru

znanja, odnosno sklonosti i sposobnosti, na osnovu kojih će obavljati klasifikaciju“ (npr.

Elektrotehnički fakultet Beogradskog univerziteta).

Neki fakulteti navode da kandidati za upis polažu prijemni ispit, odnosno ispit za proveru

sklonosti i sposobnosti osim kandidata koji imaju položenu opštu maturu. (npr.

Poljoprivredni UNS). Da li to može da znači da će prijemni ispit biti organizovan za razne,

kandidate iz generacija koje nisu imale maturu ili dolaze iz susednih republika u kojima se

srednje obrazovanje ne završava maturom.

Tehnički fakultet u Čačku jasno navodi „da kandidat koji ima položenu maturu ne polaže

prijemni ispit“.

Jedan broj fakulteta (npr. Tehnički fakultet Zrenjaninu) navodi da će u skladu sa zakonima fakultet odrediti način vrednovanja mature umesto rezultata postignutih na prijemnom ispitu.

Zaključak:

• Statuti fakulteta, preuzimanjem, pa tako usaglašavanjem sa čl. 100 ZVO i Statutom

univerziteta, ne idu u dalju eksplikaciju značenja mature na prijemnom ispitu i navode

da će „Do početka primene propisa koji uređuju opštu, stručnu i umetničku maturu,

upis na osnovne studije vrši se u skladu sa propisima koji su važili do stupanja na snagu

Zakona“.

• Statutima fakulteta, pored člana 100. koji navodi sve tri mature, kao opštu odredbu,

neki fakulteti i u daljim procedurama navode mogućnost priznavanja uspeha na sve tri

mature, najčešće se dalje u eksplikaciji navode opšta i stručna. Tamo gde se još

preciznije spominje način vrednovanja mature na prijemnom, govori se samo o opštoj

maturi.

• Nije definisan odnos opšte i stručne mature na prijemnom, zapravo status stručne

mature nije određen ni na fakultetima koji u svojoj upisnoj politici precizno definišu

srednje stručne škole iz kojih primaju kandidate a u vrednovanju uspeha iz srednje

škole navode samo opštu maturu.

• Pored priznavanja mature ostaje se i na primeni testova znanja, što je de facto

nepriznavanje mature ili se čak takvi testovi navode kao dodatna provera znanja.

• Ispitivanje dodatnih sposobnosti i sklonosti, jednom broju fakulteta definisaće upisne

komisije.

• Testovi posebnih sposobnosti i sklonosti nemaju isti status za upis na fakultete. Na

nekim fakultetima su eliminacionog karaktera i određuje se donji prag (npr. 51%

bodova), na drugim imaju različit udeo u ukupnom zbiru bodova koje učenik može

66

osvojiti na prijemnom. Odnos mature i rezultata ovih testova treba biti posebno

definisan.

• Priznavanje postignuća na maturi na prijemnom ispitu treba da usaglasi nagrade koje

fakulteti vredniju prilikom prijemnih ispita. O vrednovanju nekih nagrada odlučuju

fakulteti i one mogu biti priznavane i mimo liste Ministarstva koje propisuje nagrade

koje se boduju, a vrednuju ih fakulteti. Odnos bodova i načini vrednovanja ovih nagrada

u svetlu nove mature još nisu određeni.

• Dodatno pitanje koje se otvara je na koji način će biti regulisan upis osoba koje su

završile srednjoškolsko obrazovanje pre uvođenja državne mature.

3.2.7. Procedure upisa studenata na VŠU

Procedure upisa studenata je gotovo identična na svakom fakultetu, jer se univerziteti

rukovode opštom procedurom upisa na fakultete koja je zajednička za sve fakultete koji

pripadaju državnim univerzitetima a koja je obezbeđena nadležnostima Senata

univerziteta. Na primer, član 43. statuta Univerziteta u Beogradu, navodi da Senat, između

ostalog, uređuje uslove i način upisa kandidata, na predlog fakulteta, donosi odluku o

raspisivanju konkursa za upis na studijske programe, utvrđuje predlog visine školarine

(pre raspisivanja konkursa) itd. Dodatno, Senat daje mišljenje Vladi o broju budžetskih

studenata za upis u prvu godinu studija najkasnije do 28. februara za narednu školsku

godinu (član 84). Član 85. propisuje da Senat (na predlog nastavno-naučnih veća fakulteta,

odnosno Veća za studije pri Univerzitetu) donosi odluku o raspisivanju konkursa za upis na

studije najkasnije do 25. aprila za narednu školsku godinu, koji sadrži:

1) broj studenata za svaki studijski program koji se organizuje na Univerzitetu, odnosno na

visokoškolskim jedinicama u njegovom sastavu;

2) uslove za upis;

3) merila za utvrđivanje redosleda kandidata;

4) postupak sprovođenja konkursa;

5) način i rokove za podnošenje žalbe na utvrđeni redosled;

6) visinu školarine koju plaćaju samofinansirajući studenti.

Prijemni ispiti i priprema nastava. Iako je procedura upisa slična i praktično počinje

prijavljivanjem budućeg studenta za polaganje prijemnog ispita što se uglavnom dešava u

junu i julu, sama priprema za upis na fakultet može početi znatno ranije – pripremanjem

za prijemni ispit. Naime, pripremanje srednjoškolaca za polaganje prijemnog ispita može

početi znatno ranije (i godinu dana pre prijemnog ispita), kako će se videti iz analiziranih

primera vrlo često su fakulteti naročito aktivni u ovoj oblasti.

67

Budući studenti se mogu pripremati za prijemni ispit na različite načine, samostalnim

radom po literature propisanoj za prijemni ispit, uzimanjem privatnih časova pripreme i/ili

pohađanjem pripremne nastave na željenom fakultetu ukoliko je željeni fakultet organizuje.

OECD je u studiji Jačanje integriteta i borba protiv korupcije u obrazovanju u Srbiji naveo,

između ostalog, preporuku da se zabrani fakultetima i zaposlenima na fakultetu da nude

pripremnu nastavu za prijemni ispit, u uslovima nestandardizovanih prijemnih ispita kakvi

su sada, zbog rizika po integritet visokoškolske ustanove (OECD, 2012).

Svih pet uzorkovanih fakulteta sa Univerziteta u Beogradu organizuju pripremnu

nastavu za buduće studente, koju zainteresovani budući studenti moraju da plate,

ukoliko žele da je pohađaju. Naravno da pohađanje pripremne nastave na fakultetu nije

uslov za izlazak na prijemni ispit, ali je važno naglasiti da praksa organizovanja pripremne

nastave na fakultetima koja se plaća smanjuje šanse za uspeh na prijemnom ispitu i

studiranje u kategoriji budžetskih studenata onim srednjoškolcima koji dolaze iz

porodica sa nižim socio-ekonomskim statusom, to jest onim budućim studentima čije

porodice nisu u mogućnosti da plate pripremnu nastavu, koja je kako ćemo videti iz dole

navedenih primera, uglavnom skupa. Takođe, uglavnom je naglašeno da pripremnu

nastavu drže profesori i asistenti sa fakulteta.

Filološki fakultet je organizovao pripremnu nastavu i to na više načina i za više jezika.

Naime, ukoliko budući student želi da pohađa osnovni kurs za dva jezika (prijemni ispit na

ovom fakultetu uglavnom podrazumeva polaganje dva jezika) i vežbe za dva jezika, mora

da izdvoji 35 000 dinara.53

Elektrotehnički fakultet je organizovao pripremnu nastavu iz matematike i fizike što su

uglavnom predmeti koji se polažu za upis na ovaj fakultet, mada je navedeno da je to

pripremna nastava iz matematike i fizike za upis na tehničke fakultete, dakle otvoreno i za

studente koji možda žele da upišu neki drugi fakultet, a ne Elektrotehnički. Cena pohađanja

pripremne nastave po predmetu je 36000 dinara, odnosno 40000 dinara ukoliko se plaća

na rate. To znači da budući student koji želi da pohađa oba predmeta mora da plati 72000

dinara, odnosno 80000 dinara na rate.54

53 Više informacija, uključujući informacije o intenzivnom kursu mogu da se pronađu na sledećem linku: www.priprema.fil.bg.ac.rs/ 54 Više informacija, uključujući informacije o materijalima, koji se takođe plaćaju, mogu da se pronađu na sledećem linku: https://www.etf.bg.ac.rs/sr/upis/pripremna-nastava

http://www.priprema.fil.bg.ac.rs/

https://www.etf.bg.ac.rs/sr/upis/pripremna-nastava

68

Medicinski fakultet organizuje pripremnu nastavu za predmete biologija i hemija. Cena po

predmetu je 33000 dinara, odnosno budući student koji želi da pohađa oba predmeta treba

da izdvoji 66000 dinara.55

Ekonomski fakultet organizuje pripremnu nastavu iz četiri predmeta: matematika,

računarstvo i informatika, osnovi ekonomije i poslovna ekonomija. Cena po jednom

predmetu je 5200 dinara, što znači da ukoliko budući student želi da pohađa pripremnu

nastavu iz dva predmeta mora da izdvoji 10400 dinara.56

Fakultet organizacionih nauka organizuje pripremnu nastavu iz matematike za

polaganje prijemnog na ovom fakultetu, kao i drugim tehničkim fakultetima, a cena je

28000 dinara, odnosno 30000 na rate.57

Cene pristupanja samim prijemnim ispitima variraju od fakulteta do fakulteta, ali uglavnom

nisu ispod 3000 dinara (npr. na Fizičkom fakultetu i Mašinskom fakultetu je 3000 dinara,

na Građevinskom fakultetu 4000 dinara), dok je najčešće potrebno izdvojiti oko 7-8000

dinara (npr. na Filološkom 7500 dinara, na Filozofskom 9260 dinara, na Fakultetu

političkih nauka 6000 dinara, na Elektrotehničkom 8000 dinara itd.). Na nekim fakultetima

ove cene idu i do ili čak i preko 10000 dinara (na primer na Učiteljskom fakultetu, Fakultet

sporta i fizičkog vaspitanja).

Važno je naglasiti da ovu cenu plaćaju svi kandidati koji žele da pristupe polaganju

prijemnog ispita, bez obzira na rezultate koje će postići. S tim u vezi trebalo bi

razmotriti i finansijske aspekte uvođenja državne mature, odnosno posledice po budžete

visokoškolskih ustanova ukoliko nisu u mogućnosti da organizuju pripremnu nastavu i

polaganje prijemnih ispita.

3.2.8. Rezultati upisa u junu 2019. godine

U ovom delu izveštaja dat je pregled rezultata upisa u junu 2019. godine, u prvom, junskom,

roku za upis na osnovne studije.

Opšti je zaključak, da iako VŠU na različite načine uređuju upis studenata, većina VŠU se

susreće sa prilično niskom „potražnjom“ od strane studenata.

55 Više podataka je dostupno na: http://www.mfub.bg.ac.rs/sr/vesti/naslovna/vest.dot?id=139971 56 Više informacija dostupno na: https://www.ekof.bg.ac.rs/upis/prijemni-ispit/pripremna-nastava/ 57 Više informacija dostupno na: http://math.fon.bg.ac.rs/priprema-za-prijemni

http://www.mfub.bg.ac.rs/sr/vesti/naslovna/vest.dot?id=139971

https://www.ekof.bg.ac.rs/upis/prijemni-ispit/pripremna-nastava/

http://math.fon.bg.ac.rs/priprema-za-prijemni

69

Od 86 analiziranih visokoškolskih ustanova, ukoliko se uporede brojevi prijavljenih

kandidata i dostupnim mesta na svim studijskim programima te VŠU, samo na 28

visokoškolskih ustanova je bilo prijavljeno značajno više kandidata u odnosu na broj

dostupnih mesta. Preciznije, ukoliko je bilo dostupno 100 mesta, na samo trećini svih

analiziranih VŠU se prijavilo više od 120 kandidata. Sledeća tabela to i ilustruje.

Tabela 6. Fakulteti sa prosekom svih studijskih programa iznad 120%

Fakultet % prijavljenih u odnosu na broj

dostupnih mesta


1 Fakultet organizacionih nauka 643%

2 Stomatološki fakultet 345%

3 Elektrotehnički fakultet 265%

4 Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja 218%

5 Medicinski fakultet 202%

6 Matematički fakultet 170%

7 Fakultet političkih nauka 168%

8 Mašinski fakultet 166%

9 Farmaceutski fakultet 160%

10 Arhitektonski fakultet 151%

11 Saobraćajni fakultet 148%

12 Fakultet bezbednosti 148%

13 Biološki fakultet 133%

14 Fakultet veterinarske medicine 129%

15 Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju

125%

16 Geografski fakultet 123%

17 Filozofski fakultet 123%


18 Univerzitet umetnosti58 138 - 453%

58 Procenti se odnose na sva četiri fakulteta u okviru Univerziteta.

70


19 Akademija umetnosti 190%




22 Zajednički studijski program - Osnovne akademske studije - Psihologija

320%

23 Fakultet medicinskih nauka 306%

Univerzitet u Nišu


25 Fakultet umetnosti 152%


27 Elektronski fakultet 121%


28 Departman za filozofske nauke 159%

Svakako da Fakultet organizacionih nauka Univerziteta u Beogradu ubedljivo „vodi“ sa

prosekom od skoro 6,5 kandidata na jedno mesto, ali je važno pomenuti da od tri studijska

programa dva imaju oko 5 kandidata po jednom mestu, dok prosek značajno uvećava

potražnja za studijskim programom Informacioni sistemi i tehnologije (studije na daljinu)

sa čak 1575 kandidata prijavljenih na sto (100) mesta.

Pored Fakulteta organizacionih nauka samo nekoliko visokoškolskih ustanova imaju

prosek od preko 3 kandidata na jedno mesto, a to su: Stomatološki fakultet Univerziteta u

Beogradu, Fakultet dramskih umetnosti Univerziteta umetnosti u Beogradu, Fakultet

medicinskih nauka Univerziteta u Kragujevcu i Zajednički studijski program – Osnovne

akademske studije – Psihologija na Univerzitetu u Kragujevcu.

Međutim ako se kao kriterijum ne uzima celokupna visokoškolska ustanova već određeni

studijski program koji naročito privlači buduće studente, slika je donekle izmenjena,

odnosno dolaze do izražaja određeni studijski programi koji su naročito atraktivni za

studente, i neretko ovi studijski programi nisu u skladu sa rangom VŠU. To znači da je

moguće da određena VŠU koja u proseku ima prilično „nisku potražnju“ nudi pojedine

smerove za koje je potražnja od strane studenata izuzetno visoka (na primer, u slučaju

71

Tehnološko metalurškog fakulteta u Beogradu jedino smer Biohemijsko inženjerstvo i

biotehnologija ima zainteresovanost budućih studenata mnogo višu od predviđene kvote).

Ukoliko je takvih studijskih programa više na jednoj VŠU, svakako da će se i ta VŠU

rangirati na višem nivou, ali ukoliko je u pitanju samo jedan ili dva takva programa, moguće

je da VŠU ne bude prepoznata kao VŠU na kojoj se prijavljuje mnogo više kandidata od

dostupnih mesta. Kao prag za prepoznavanje fakulteta na kojima se i najmanje jedan smer

pozicionira tako da se značajno više studenata prijavljuje, uzet je 1.5 kandidat na jedno

mesto, odnosno 150% potražnje u odnosu na broj dostupnih mesta.

U narednoj tabeli je dat prikaz VŠU koje imaju preko 150% i VŠU na kojima makar jedan

studijski program ima preko 150%. Ukupan broj ovih ustanova je 32.

Tabela 7. Fakulteti sa prosekom iznad 150% i fakulteti gde je najmanje jedan smer

iznad 150% bez obzira na prosek

Fakultet % prijavljenih u odnosu na

broj dostupnih mesta


1 Fakultet organizacionih nauka 643%

2 Stomatološki fakultet 345%

3 Elektrotehnički fakultet 265%

4 Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja 218%


6 Matematički fakultet 170%

7 Fakultet političkih nauka 168%

8 Mašinski fakultet 166%

9 Farmaceutski fakultet 160%

10 Arhitektonski fakultet 151%

11 Tehnološko metalurški fakultet59 163%

12 Rudarsko geološki fakultet60 167%

13 Filozofski fakultet61 299%

59Biohemijsko inženjerstvo i biotehnologija 60Inženjerstvo nafte i gasa 61Psihologija

72

14 Učiteljski fakultet62 165%

15 Geografski63 166%


16 Univerzitet umetnosti64 138 - 453%


17 Akademija umetnosti 190%



20 Fakultet tehničkih nauka65 177 – 234%

21 Tehnološki fakultet66 205%

22 Poljoprivredni fakultet67 172%


23 Zajednički studijski program - OAS - Psihologija 320%

24 Fakultet medicinskih nauka 306%

25 Fakultet za hotelijerstvo i turizam u V. Banji68 159%

26 Fakultet inženjerskih nauka69 252%

27 Fakultet tehničkih nauka u Čačku70 154%

Univerzitet u Nišu


29 Fakultet umetnosti 152%

30 Filozofski fakultet71 152 – 229%

31 Prirodno-matematički fakultet72 196%

62Obrazovanje vaspitača 63Prostorno planiranje 64 Procenti se odnose na sva četiri fakulteta u okviru Univerziteta 65Računarstvo i automatika 177, Arhitektura 186, Grafičko inženjerstvo i dizajn 234, Animacija u inženjerstvu 202 66Biohemijsko inženjerstvo 67Veterinarska medicina 68Hotelijerstvo i turizam 69Računarska tehnika i softversko inženjerstvo 70Informacione tehnologije 71 Psihologija 229, Socijalna politika I socijalni rad 152, Komuniciranje I odnosi sa javnošću 156, Anglistika 200, Nemački jezik I književnost 187

73


32 Departman za filozofske nauke 159%

Departman za filološke nauke73 193%

Departman za tehničke nauke74 206%

Ukoliko se kao kriterijum uzme kombinacija fakulteta sa prosekom iznad i fakulteta sa

smerovima iznad 120% broj takvih ustanova se povećava i iznosi 43.

72Računarske nauke 73Engleski jezik i književnost 74Arhitektura

74

Tabela 8. Kombinacija fakulteta sa prosekom iznad i fakulteta sa smerovima iznad 120%

Univerzitet u BEOGRADU

1 Filozofski fakultet Osnovne akademske studije andragogije 140%

Osnovne akademske studije psihologije 299%

2 Hemijski fakultet Biohemija 124%

3 Farmaceutski fakultet

Integrisane akademske studije - Farmacija

Jedinstvena

lista kandidata -

160%

Integrisane akademske studije - Farmacija na engleskom jeziku

Integrisane akademske studije - Farmacija - medicinska

biohemija

4 Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja Fizičko vaspitanje i sport 218%

5 Fakultet političkih nauka

Osnovne akademske studije politikologije 234%

Osnovne akademske međunarodne studije 194%

Osnovne akademske studije novinarstva 128%

Osnovne akademske studije socijalne politike i socijalnog rada 130%

6 Fakultet organizacionih nauka Informacioni sistemi i tehnologije 499%

Menadžment i organizacija 531%

75

Informacioni sistemi i tehnologije - studije na daljinu 1575%

7 Fakultet za specijalnu edukaciju i

rehabilitaciju

Defektologija

Jedinstvena

lista kandidata

– 125%

Logopedija

Specijalna edukacija i rehabilitacija osoba sa teškoćama u

mentalnom razvoju

8 Fakultet bezbednosti Osnovne akademske studije nauka bezbednosti 148%

9 Fakultet veterinarske medicine Integrisane akademske studije veterinarske medicine 129%

10 Učiteljski fakultet Obrazovanje vaspitača 165%

11 Arhitektonski fakultet

Integrisane akademske studije - Arhitektura Jedinstvena

lista kandidata

– 151% Osnovne akademske studije - Arhitektura

12 Matematički fakultet

Matematika Jedinstvena

lista kandidata

– 170%

Informatika

Astronomija i astrofizika

13 Medicinski fakultet

Integrisane akademske studije medicine na srpskom jeziku Jedinstvena

lista kandidata

– 202% Integrisane akademske studije medicine na engleskom jeziku

(Medicine)

76

Osnovne akademske studije sestrinstvo

14 Biološki fakultet

Biologija Jedinstvena

lista kandidata

– 133%

Molekularna biologija i fiziologija

Ekologija

15 Stomatološki fakultet Integrisane studije stomatologije 376%

16 Saobraćajni fakultet Osnovne akademske studije saobraćaja 148%

17 Rudarsko-geološki fakultet Inženjerstvo nafte i gasa 167%

18 Mašinski fakultet

Osnovne akademske studije - Mašinsko inženjerstvo 159%

Osnovne akademske studije - Informacione tehnologije u

mašinstvu 238%

19 Geografski fakultet Turizmologija 145%

Prostorno planiranje 166%

20 Tehnološko-metalurški fakultet Biohemijsko inženjerstvo i biotehnologija 163%

Hemijsko inženjerstvo 120%

21 Elektrotehnički fakultet Elektrotehnika i računarstvo 199%

77

Softversko inženjerstvo 464%

22 Građevinski fakultet Geodezija i geoinformatika 135%

Univerzitet umetnosti u BEOGRADU

23 Univerzitet umetnosti u Beogradu Sva četiri fakulteta u sastavu 138 - 453%

Univerzitet u NOVOM SADU

24 Akademija umetnosti Nema podataka za pojedinačne smerove 190%


OAS medicinske rehabilitacije 309%

OAS specijalne edukacije i rehabilitacije 158 %

IAS medicine 248%

IAS stomatologije 315%

IAS farmacije 125%

26 Filozofski fakultet

Pedagogija 293%

Psihologija 491%

Sociologija 204%

Engleski jezik i književnost 220%

78

Žurnalistika 160%

Socijalni rad 334%

27 Fakultet tehničkih nauka

Računarstvo i automatika 177%

Arhitektura 186%

Inženjerstvo informacionih sistema 119%

Mehatronika 136%

Grafičko inženjerstvo i dizajn 234%

Animacija u inženjerstvu 202%

Softverske i informacione tehnologije 127%

28 Tehnološki fakultet Biohemijsko inženjerstvo 205%

Farmaceutsko inženjerstvo 138%

29 Poljoprivredni fakultet Veterinarska medicina 172%

Univerzitet u KRAGUJEVCU

30 Prirodno-matematički fakultet u

Kragujevcu Osnovne akademske studije - Informatika 176%

79

31 Fakultet za hotelijerstvo i turizam u

Vrnjačkoj Banji Hotelijerstvo i turizam 159%

32 Fakultet inženjerskih nauka u

Kragujevcu Računarska tehnika i softversko inženjerstvo 252%

33 Fakultet medicinskih nauka u

Kragujevcu

Integrisane akademske studije medicine 586%

Integrisane akademske studije farmacije 202%

Integrisane akademske studije stomatologije 392%

34 Fakultet tehničkih nauka u Čačku Informacione tehnologije 154%

35 Filološko-umetnički fakultet u

Kragujevcu

Nemački jezik i književnost 137%

Harmonika 200%

Klavir 267%

Solo pevanje 133%

Violina 150%

Grafički dizajn 193%

Unutrašnja arhitektura 123%

36 Zajednički studijski program Osnovne akademske studije - Psihologija 320%

80

Univerzitet u NIŠU

37 Elektronski fakultet Nema podataka za pojedinačne smerove 121%


Medicina 217%

Stomatologija 146%

Farmacija 135%

39 Prirodno-matematički fakultet Računarske nauke 196%

40 Fakultet umetnosti

Slikarstvo 150%

Grafički dizajn 190%

Izvođačke umetnosti (moduli: Klavir, Violina, Viola, Violončelo,

Kontrabas, Klarinet, Flauta, Horna, Solo pevanje, Gitara,

Harmonika i Udaraljke)

212%

41 Filozofski fakultet

Osnovne akademske studije psihologije 229%

Osnovne akademske studije pedagogije 140%

Osnovne akademske studije socijalne politike i socijalnog rada 152%

Osnovne akademske studije komuniciranje i odnosi sa javnošću 156%

Osnovne akademske studije anglistike 200%

81

Osnovne akademske studije nemačkog jezika i književnosti 187%

Univerzitet u NOVOM PAZARU

42 Departman za tehničke nauke Softversko inženjerstvo 130%

Arhitektura 206%

43 Departman za filozofske nauke Psihologija 151%

Vaspitač u predškolskim ustanovama 165%

44 Departman za filološke nauke Engleski jezik i književnost 193%

82

4. Kongruentnost predmeta državne mature i predmeta

prijemnih ispita

Iz raspoloživih podataka o prijemnim ispitima na državnim univerzitetima ne može se

pouzdano utvrditi koliko je njihov sadržaj, procedura, način provere znanja testovima,

esejskim radovima, usmenim i pismenim ispitivanjem, kao najčešćim načinima merenja

postignuća učenika na prijemnom , saglasan sa programima srednjoškolskog obrazovanja a

posebno ne sa standardima postignuća opšteobrazovnih predmeta za kraj srednjeg

obrazovanja.75 Takođe sa pouzdano ne zna da li su, i koliko, univerzitetski profesori, koji

učestvuju u kreiranju testova za prijemne ispite, na bilo koji, u njihovom kreiranju, bili

rukovođeni Standardima srednjoškolskog postignuća. Izvori pomoću kojih je moguće doći

do ovih podataka desk analizom otvaraju mogućnost pretpostavke o mogućoj

kongruentnosti predmeta koji se polažu na maturi sa predmetima na prijemnom i to na

osnovu sadržaja navedenih programa za polaganje predmeta na prijemnim ispitima,

literaturi koja se preporučuje za pripremu prijemnog, zbirkama zadataka koje se prilažu

kao, ili primeri pitanja na testovima, testovi iz prethodnih godina ili kao baza iz koje se

biraju zadaci za polaganje. Programi pripreme učenika za prijemne ispite koje organizuju

fakulteti nisu dostupni. Situacija sa raspoloživim podacima dozvoljava da se krećemo u

ravni procene podudarnosti obima i sadržaja predmeta na prijemnim ispitima i sadržajima

predmeta mature.

Zakonska odredba ZVO da od 2021. godine uvedena matura zamenjuje prijemne ispite

podrazumeva da se testiranje srednjoškolskog znanja iz opšteobrazovnih predmeta zameni

maturskim ispitima i da se „objedine“ dodatni testovi za proveru znanja i sposobnosti. Ova

analiza treba da pokaže šta i kako se može zameniti na prijemnim ispitima različitih

fakulteta i šta su otvorena pitanja koja traže dalje odgovore. Dosadašnja praksa prijemnih

ispita je, samo u nekim naučnim oblastima, objedinjavala prijemne ispite za više fakulteta

(npr. tehnički fakulteti, zdravstvene nauke) ili zajednički deo prijemnog ispita za fakultete

koji imaju različite studijske grupe, dodatno posebni testovi za svaku studijsku grupu. Broj

varijacija upisne procedure, pravila i sadržaja prijemnih ispita je zaista impozantan. Razlog

tome je što svaki studijski program, prema akreditacionim standardima, samostalno i jasno

definiše svoje kriterijume upisne politike, sadržaj ispita, način polaganja, vrednovanje

rezultata, način rangiranja, i sl. U tom smislu moguće je da fakultet može da ima nekoliko

studijskih programa osnovnih studija sa sasvim različitim uslovima za upis (npr. Fakultet

tehničkih nauka na Novosadskom univerzitetu ima 30 različitih studijskih programa sa

različitim sadržajem prijemnih ispita) . Takva organizacije fakulteta dovela nas je do cifre

75 Pravilnik o opštim standardima postignuća za kraj opšteg srednjeg obrazovanja i srednjeg stručnog obrazovanja u delu

opšteobrazovnih predmeta

83

od preko 1000 studijskih programa osnovnih studija na visokoškolskim ustanovama u

Srbiji.76

Poseban je izazov prijemni ispit i selekcija kandidata za upis na studije gde je konkurencija

izrazito visoka (Tabela 6.). Tendencije udruživanja takvih fakulteta radi organizovanja

zajedničkih prijemnih ispita bile su rukovođene brojnim razlozima, kako zbog

ekonomičnosti, efikasnosti tako i zbog ujednačavanja kriterijuma, veće objektivnosti u

proceni postignuća, ujednačavanja uslova polaganja za veći broj kandidata, veću

prohodnost za studente, i možda najvažniji razlog, mogućnost da se od velikog broja

prijavljenih kandidata izaberu najbolji. Iz tog razloga neki vrlo konkurentni fakulteti

organizuju prijemne pre ostalih fakulteta, da bi odabrali najbolje i kako bi se obezbedilo da

vrlo uspešni učenici, koji nisu primljeni, dobiju još jednu šansu za upis. Mogućnost da se

polaže prijemni na samo jednom studijskom programu dovodila je do toga da učenici sa

velikim brojem bodova iz srednje škole i uspeha na prijemnom ostanu neupisani zbog

visoke konkurencije na nekim fakultetima ili studijskim programima.

Naredna tabela prikazuje pregled konkurentnosti (procenat prijavljenih u odnosu na broj dostupnih mesta ) istih fakulteta u različitim gradovima (univerzitetima) u Srbiji. Crvenim su obeleženi fakulteti visoke konkurentnosti, dok su crnim obeleženi fakulteti gde se prijavljuje nedovoljan broj studenata.

Tabela 9. Razlike u konkurentnosti istih fakulteta/smerova u različitim gradovima

(univerzitetima) u Srbiji (%)

Fakultet BG NS KG NŠ NP

Fakultet organizacionih nauka 643 / / / /

Stomatološki fakultet 345 31577 39278 14679 /

Elektrotehnički fakultet 265 12 - 50580 8781 12182 28 -

13083

Fakultet sporta i fizičkog 218 12 – 7884 5285 63 8386

76 Na osnovu podataka NAT-a ukupan broj akreditovanih studijskih programa iznosa 3449 u okviru 373

akreditovane visokoškolske ustanove - https://www.nat.rs/ 77 Medicinski fakultet u Novom Sadu 78 Fakultet medicinskih nauka u Kragujevcu 79 Medicinski fakultet u Niš 80 Fakultet tehničkih nauka u Novom Sadu – 7 smerova; Energetika, elektronika i telekomunikacije 177% i Softversko inženjerstvo i informacione tehnologije 505% 81 Fakultet tehničkih nauka u Čačku – 6 smerova: Tehnika i informatika 0%, Informacione tehnologije 154% 82 Elektronski fakultet u Nišu 83 Departman za tehničke nauke – Računarska tehnika 28%, Softversko inženjerstvo 130%

https://www.nat.rs/

84

vaspitanja

Medicinski fakultet 202 248 58687 21788 /

Matematički fakultet 170 8489 3890 4291 15

Fakultet političkih nauka 168 160-33492 / 78 –

15293 /

Mašinski fakultet 166 0 -7694 8295 59 /

Farmaceutski fakultet 160 12596 20297 13598 /

Arhitektonski fakultet 151 186%99 123100 112101 206102

Saobraćajni fakultet 148 15 - 74103 / / /

Fakultet bezbednosti 148 / 25104 / /

Biološki fakultet 133 84105 100106 71107 97

Fakultet veterinarske medicine 129 172108 / / /

Fakultet za specijalnu edukaciju i 125 158109 / / 117

84 Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja u Novom Sadu 85 Učiteljski fakultet u Užicu – Trener u sportu 86 Departman za bio-medicinske nauke 87 Fakultet medicinskih nauka u Kragujevcu 88 Fakultet medicinskih nauka u Kragujevcu 89 Medicinski fakultet u Nišu 90 Prirodno-matematički fakultet u Kragujevcu 91 Prirodno-matematički fakultet u Nišu 92 Filozofski fakultet u Novom Sadu – Žurnalistika 160%, Socijalna politika 334% 93 Filozofski fakultet u Novom Sadu – Žurnalistika 160%, Socijalna politika 334% 94 Fakultet tehničkih nauka u Novom Sadu – prosek 4 smera 95 Fakultet za mašinstvo i građevinarstvo u Kraljevu 96 Medicinski fakultet u Novom Sadu 97 Fakultet medicinskih nauka u Kragujevcu 98 Medicinski fakultet u Nišu 99 Fakultet tehničkih nauka u Novom Sadu 100 Filološko-umetnički fakultet u Kragujevcu - Unutrašnja arhitektura 101 Građevinsko-arhitektonski fakultet u Nišu 102 Departman za tehničke nauke 103 Fakultet tehničkih nauka u Novom Sadu – prosek dva smera 104 Pravni fakultet u Kragujevcu 105 Prirodno-matematički fakultet u Novom Sadu – prosek (nedostaju podaci za pojedinačne smerove) 106 Prirodno-matematički fakultet u Kragujevcu 107 Prirodno-matematički fakultet u NIšu 107 Poljoprivredni fakultet u Novom Sadu 108 Poljoprivredni fakultet u Novom Sadu 109 Medicinski fakultet u Novom Sadu

85

rehabilitaciju 110

Geografski fakultet 123 84111 / 64112 /

Filozofski fakultet 123 67 -

491113 320114 132115

151116

Građevinski fakultet 111 58117 79118 30119 112120

Tehnološko-metalurški fakultet 108 92 / 18121 /

Ekonomski fakultet 100 74 53 59 35

Učiteljski fakulteti 95 39 - 56122 56 -

72123 25124

165125

Pravni fakultet 91 57 48 57 55

Hemijski fakultet 85 84126 44127 95128 52

Filološki fakultet 83 53129 90130 138131 108132

Fakultet za fizičku hemiju 75 / / / /

110 Departman za bio-medicinske nauke – smer Rehabilitacija 111 Prirodno-matematički fakultet u Novom Sadu – prosek (nedostaju podaci za pojedinačne smerove) 112 Prirodno-matematički fakultet u Nišu 113 Filozofski fakultet u Novom Sadu – Istorija 67%, Filozofija 86%, Sociologija 204%, Pedagogija 293%, Psihologija 491% 114 Zajednički studijski program - Osnovne akademske studije - Psihologija 115 Filozofski fakultet u Nišu – prosek bez filoloških i drugih smerova koji ne odgovaraju Filozofskom fakultetu u Bеоgradu 116 Departman za filozofske nauke 117 Fakultet tehničkih nauka u Novom Sadu 118 Građevinsko-arhitektonski fakultet u Nišu 119 Građevinsko-arhitektonski fakultet u Nišu 120 Departman za tehničke nauke 121 Tehnološki fakultet u Leskovcu 122 39% Pedagoški fakultet u Somboru; 56% Učiteljski fakultet na mađarskom nastavnom jeziku u Subotici 123 56% Učiteljski fakultet u Užicu; 72% Pedagoški fakultet u Jagodini 124 Pedagoški fakultet u Vranju 125 Departman za filozofske nauke - Vaspitač 126 Prirodno-matematički fakultet u Novom Sadu – prosek (nedostaju podaci za pojedinačne smerove) 127 Prirodno-matematički u Kragujevcu 128 Prirodno-matematički u Nišu 129 Filozofski fakultet u Novom Sadu – prosek za filioške smerove; Engleski jezik i književnost 220% 130 Filološko-umetnički fakultet u Kragujevcu – prosek za filološke smerove; Nemački jezik i književnost 137% 131 Filozofski fakultet u Nišu – prosek za filološke smerove; Nemački 137%, Engleski 200% 132 Departman za filološke nauke – Srpski jezik 34%, engleski jezik 193%

86

Rudarsko-geološki fakultet 58 53 - 59133 / / /

Pravoslavni bogoslovski fakultet 51 / / / /

Poljoprivredni fakultet 50 64134 43135 37136 /137

Fizički fakultet 45 / 37138 30139 /

Šumarski fakultet 44 / / / /

Uni. Umetnosti u BG i umetnički fakulteti van UBG

138 - 453 190 90140 152 /141

Fakulteti/smerovi vezani za hotelijerstvo i turizam

145142 84 112 / /

Fakulteti koji se bave zaštitom na radu

/ 53 53 43 /

Najveća snaga državne mature je u tome što fakultetima nudi standardizovanu eksternu

evaluaciju učeničkih postignuća umesto nestandardizovanih procena učeničkih znanja.

Time se dodatno obezbeđuje pravednost i dostupnost obrazovanja, a posebno je značajno

to što ovakav pristup posledično pozitivno utiče na kvalitet kako srednjeg tako i visokog

obrazovanja.

Konkurentnost fakulteta otvara mogućnost da odnos prema budućoj državnoj maturi ne

mora biti nužno jednoznačan. Dva evidentna podatka sa Tabele 1. uticaće na zahteve koji se

mogu ispostaviti u odnosu na maturu:

• Odnos broja odobrenih mesta za upis i broja prijavljenih kandidata za određene studije

kreće se u rasponu od 8% (Novi Pazar - Biotehničke nauke) do 1575% (FON -

Informacioni sistemi i tehnologije - studije na daljinu) (detaljnije - Tabela 1). Ne može

se očekivati da pristupi selekciji kandidata na ovim fakultetima budu isti. Velika

konkurencija na pojedinim fakultetima koja podiže odgovornost za pravednu i

objektivnu selekciju kandidata može se na različite načine odanosti prema

srednjoškolskom postignuću u smislu uspeha: različit donji prag prolaznosti; odnos

133 Građevinski fakultet u Subotici – Geodezija; Fakultet tehničkih nauka – Geodezija i geomatika 134 Bez veterine 135 Agronomski fakultet u Čačku 136 Poljoprivredni fakultet u Kruševcu 137 Bez upisa ove godine 138 Prirodno-matematički u Kragujevcu 139 Prirodno-matematički u Nišu 140 Filološko-umetnički fakultet u Kragujevcu – prosek za umetničke smerove 141 Bez upisa ove godine 142 Geografski fakultet

87

srednjoškolskog uspeha i mature; broj položenih izbornih predmeta na maturi;

postignuća na različitim predmetima; način njihovog vrednovanja; dodatno

vrednovanje nekih srednjoškolskih predmeta, i sl.).

➢ Sloboda fakulteta i studijskih programa u definisanju uslova upisa studenata ne

mora nužno da ispostavlja dodatne zahteve maturantima, mogući su posebni načini

bodovanja postignutih rezultata i u srednjoškolskom uspehu i na maturi. Dodatni

zahtevi su više izbornih predmeta, dodatni testovi posebnih sposobnosti I sklonosti.

• Drugi važan podatak je da je konkurencija na istim fakultetima na različitim

univerzitetima u Srbiji različita. Očito je da je konkurencija na Beogradskom

univerzitetu najveća, ali postoje fakulteti drugih univerziteta gde je konkurencija za

pojedine fakultete veća nego na beogradskom univerzitetu. Sa druge strane , dok

konkurencija na nekom fakultetu prevazilazi dva do tri puta broj raspoloživih mesta,

dotle na tom istom fakultetu na drugom univerzitetu nema dovoljno prijavljenih

kandidata. U ovom kontekstu ne treba izostaviti ni privatne fakultete koji upravo imaju

one studijske programe na kojima je konkurencija najveća.

➢ Ovaj disbalans „ponude i potražnje“ svakako bi nova upisna politika na univerzitete

trebalo da uzme u obzir i otvori mogućnost izbora fakulteta koji pripadaju različitim


• Na nekim fakultetima, pored umetničkih, prijemni ispiti su eliminacionog karaktera i

nisu vezani za testove znanja već za posebne sposobnosti ili sklonosti (npr.

Arhitektonski fakultet u Beogradu). Da li će uspeh u srednjoj školi i sada dodatno na

maturi činiti dosadašnjih 40% bodova. Eliminacioni karakter dodatnih ispita postoji i

na fakultetima na kojima je broj prijavljenih čak i manji od broja odobrenih mesta (npr.

Učiteljski fakultet).

➢ Problem neostvarenog uspeha na eliminacionim testovima posebnih sposobnosti i

sklonosti rešava državna matura ako kandidati imaju mogućnost prijavljivanja na

veći broj fakulteta.

• Pojedini fakulteti ograničavaju upis na svoje studije u zavisnosti od vrste prethodnog

obrazovanja koje su učenici stekli (npr. fakulteti zdravstvene struke pored gimnazije

primaju srednjoškolce samo iz zdravstvene struke).

➢ U skladu sa tim otvoreno je pitanje odnosa opšte i stručne mature.

• Suprotno ovoj praksi, pojedini fakulteti organizuju “višemodularni” prijemni ispit koji

različitim kombinacijama predmeta prijemnog ispita omogućava učenicima različitog

prethodnog srednjeg obrazovanja, gimnazija i srednjih škola, da upišu studije. Tako se

javlja miks opšteobrazovnih i stručnih predmeta (npr. ekonomski fakulteti).

➢ I u ovim slučajevima važi pitanje odnosa opšte i stručne mature.

88

• Posebnu situaciju na prijemnim ispitima imaju fakulteti koji na prijemnim ispitima za

akademske studije kao test posebnih sposobnosti ispituju stručne-profesionalne

kompetencije koje se stiču srednjoškolskim stručnim obrazovanjem (npr. PMF - turizam

– hotelijerstvo). Ovakvi modeli ne pripadaju akademskim studijama već pripadaju

strukovnim studijama ili studijskim programima dualnog obrazovanja.

➢ Strukovne studije i drugi visokoškolski studijski programi koji ne ulaze u sastav

univerziteta, a čiji je osnivač država, takođe treba da budu deo procesa kreiranja upisne

politike naročito u međusobnom povezivanju puta prohodnosti između akademskih i

strukovnih studija.

Ovih, samo nekoliko dimenzija različitosti u mogućim pristupima prijemnim ispitima

ukazuje da pitanje uvođenja državne mature u politiku upisa na fakultete nije samo stvar

zamene prijemnih ispita maturom već zauzimanje proaktivne uloge univerziteta i

akademske zajednice u načinu vrednovanja postignuća koje učenici ostvaruju svojim

srednjoškolskim obrazovanjem, kako uspehom u četvorogodišnjem obrazovanju tako i

uspehom postignutom na maturi. Osnovni pravac angažovanja zainteresovanih strana za

uvođenje mature u politiku upisa na fakultete svakako treba da bude rukovođeno kako

najboljim interesom učenika i tako i najvećim mogućnostima za unapređenje kvaliteta

obrazovanja.

Ova analiza kongruentnosti treba da pokaže sadašnju povezanost predmeta koji se polažu

na postojećim prijemnim ispitima sa srednjoškolskim znanjima i postignućima kao

značajnim elementom procene potencijala ali i barijera fakulteta da prijemne ispite

zamene maturom. Potencijal prijemnog ispita na fakultetu da bude zamenjen maturom

ogleda se u stepenu saglasnosti broja i vrste predmeta koji se sada polažu na prijemnom

ispitu sa predmetima koji se polažu na maturi, kao i kongruentnost/podudarnost sadržaja i

obima tih predmeta se sadržajem i obimom predmeta srednjoškolskog obrazovanja i

standardima postignuća za kraj četvorogodišnjeg srednjeg obrazovanja.

Uzorak za ovaj deo analize ima određene specifičnosti u odnosu na uzorak fakulteta koji

služi za izradu ostalih delova ovog izveštaja, kako je već pomenuto u metodologiji.

Analiza kongruentnosti sadržaja prijemnih ispita i predmeta državne mature podrazumeva

različito uzorkovanje fakulteta u skladu sa definisanim zadacima analize. Kongruentnost će

biti analizirana procenom saglasnosti sadržaja opšteobrazovnih predmeta koji se polažu na

maturi sa sadržajima tih istih predmeta koji se polažu na prijemnim ispitima različitih

fakulteta u okviru jednog univerziteta, u ovom slučaju Beogradskog. Drugi nivo analize

pratiće saglasnost sadržaja opšteobrazovnih predmeta prijemnih ispita među istim

fakultetima različitih univerziteta u Srbiji, kao i njihovu usaglašenost sa maturom. I u

prvom i u drugom slučaju fakulteti će reprezentovati sve četiri naučno-nastavne oblasti.

89

4.1. Pregled zastupljenosti opšteobrazovnih predmeta državne mature na

prijemnim ispitima za osnovne akademske studije

Analizi kongruentnosti sadržaja predmeta prethodiće pregled i analiza zastupljenosti svih

predmeta koji će se polagati na državnoj maturi na sadašnjim prijemnim ispitima na svim

fakultetima državnih univerziteta u Srbiji.

Tabela 10. Zastupljenost opšteobrazovnih predmeta državne mature u sadašnjoj praksi prijemnih ispita fakulteta

UNIVERZITET BG NS KG NIŠ NP UN. UM

BG Broj fakulteta

32

14

12

13

1-10

5

PREDMET 1. FILOLOŠKI 2. PRAVNI 3. UČITELJSKI 4. FILOLOŠKI 5. FPN

1. FILOZOFSKI 2. PEDAGOŠKI U SOMBOR 3. SPORT

1. PRAVNI 2. UČITELJSKI 3. FILOLOŠKI

1. PEDAGOŠKI 2. PRAVNI 3. FAKULTET UMETNOSTI 4. FILOZOFSKI

1. FILOLOŠKI 2. FILOZOFSKI 3. PRAVNI

/ SRPSKI

17 FAKULTETA

5 2 3 4 3

STRANI JEZIK 1. FILOLOŠKI 2. FILOZOFSKI

1. FILOZOFSKI

1. FILOLOŠKI

1. FILOZOFSKI

1. FILOLOŠKE NAUKE

/

6 FAKULTETA 2 1 1 1 1

MATEMATIKA

1. EKONOMSKI 2. ETF 3. FON 4. FARMACEUTSKI 5. FIZ HEM 6. MATEMATIČKI 7. FIZIKA 8. GRAĐEVINSKI 9. MAŠINSKI 10. POLJOPRIVREDNI 11. RUDARSKO -GEOLOŠKI 12. ŠUMARSKI 13.TF BOR 14. TEHNOLOŠKO -METALURŠKI 15. SAOBRAĆAJNI

1. POLJOPRIVREDNI 2. TEHNIČKI 3. EKONOMSKI 4. FTN 5. MEDICINSKI 6. PMF 7. GRAĐEVINSKI 8. TEHNIČKI ZRENJANIN

1. EKONOMSKI 2. PMF 3. MAŠINSKO -GRAĐEVINSKI KRALJEVO 4. INŽENJERSKI FAKULTET – KRAGUJEVAC 5. MEDICINSKI 6. TEHNIČKI FAKULTET -ČAČAK

1. GRAĐEVINSKO - ARHITEKTONSKI 2. EKONOMSKI 3. ELEKTRONSKI 4. MAŠINSKI 5. MEDICINSKI 6. PMF 7. TEHNOLOŠKI 8. ZAŠTITA NA RADU

1. EKONOMSKI 2. MATEMATIČKI 3. TEHNIČKI

/

90

40 FAKULTETA

15 8 6 8 3

FIZIKA

1. ETF 2. FIZ HEM 3. FIZIKA 4. RUDARSKO -GEOLOŠKI 5. SAOBRAĆAJNI 6. ŠUMARSKI 13.TF BOR 14. TEHNOLOŠKO -METALURŠKI U BORU 9. POLJOPRIVREDNI

1. MEDICINSKI 2. PMF

1. PMF 2.TF ČAČAK

1. PMF 2. TEHNIČKI 3. ZAŠTITA NA RADU

NEMA /

16 FAKULTETA

9 2 2 3

HEMIJA

1. FIZ-HEM 2. RUDARSKO -GEOLOŠKI 3. POLJOPRIVREDNI 4. TEHNOLOŠKO -METALURŠKI 5. TEHNIČKI U BORU 6. FARMACIJA 7. MEDICINSKI143 8. STOMATOLOGIJA 9. VETERINA 10. HEMIJA

1. POLJOPRIVREDNI 2. TEHNOLOŠKI 3. PMF 4. MED. STRUK 5. MEDICINSKI 6.FARMACEUT 7.STOMATOLOŠKI 8. VETERINARSKI144

1. AGRONOMSKI 2. PMF 3. MEDICINSKE NAUKE

1. MEDICINSKI

2. PMF 3. TEHNIČKI U LESKOVCU 4. ZAŠTITA NA RADU 5. POLJOPRIVREDNI

1. HEMIJSKO -TEHNOLOŠKI 2. BIO-TEHNIČKE NAUKE

/

28 FAKULTETA

10 8 3 5 2

BIOLOGIJA

1. BIOLOŠKI 2. FASPER 3. FIZ-HEM 4. FARMACIJA 5. HEMIJSKI 6. MEDICINSKI 7. POLJOPRIVREDNI

1. POLJOPRIVREDNI 2. MEDICINA145 3. PMF

1. AGRONOMSKI2. PMF 3. MEDICINSKI

1. MEDICINSKI 2. PMF 3. POLJOPRIVREDNI

1. BIO-MEDICINSKE NAUKE 2. BIO-TEHNOLOŠKI

/

143 Testovi zajednice medicinskih fakulteta. 144 Testovi zajednice medicinskih fakulteta. 145 Testovi zajednice medicinskih fakulteta.

91

8. STOMATOLOŠKI 9. ŠUMARSKI 10. VTERINARSKI

21 FAKULTETA

10 3 3 3 2

GEOGRAFIJA 1) GEOGRAFSKI 2) EKONOMSKI

1. PMF / 1. PMF / /

4 FAKULTETA 2 1 1

ISTORIJA

1. EKONOMSKI 2. FPN 3. PRAVNI 4. FILOZOFSKI

1. PRAVNI 2. FILOZOFSKI

1. PRAVNI

1. PRAVNI 2. FILOZOFSKI 3. FAKULTET UMET

1. PRAVNI

/

10 FAKULTETA

4 2 3 1

SRPSKI KAO NEMATERNJI

/ / / / / /

PSIHOLOGIJA

1. BEZBEDNOST 2. FPN 3. FASPER 4. FILOZOFSKI

1. FILOZOFSKI 2. MEDICINSKI

1. ZAJEDNIČKI STUDIJSKI PROGRAM UNIVERZITETA - PSIHOLOGIJA

1. FILOZOFSKI

1. FILOZOFSKI /


SOCIOLOGIJA

1. EKONOMSKI 2. BEZBEDNOST 3. FPN 4. FILOZOFSKI 5. FASPER 6. POLJOPRIVREDNI

1. FILOZOFSKI

1. EKONOMSKI

1. FILOZOFSKI 2. EKONOMSKI

/ /

10 FAKULTETA

6 1 1 2

FILOZOFIJA 1. FILOZOFSKI

1. FILOZOFSKI 2. EKONOMSKI

1 EKONOMSKI

/

4 FAKULTETA 1 2 1

INFO-KULT

1. EKONOMSKI 2. DIF 3. FON 4. FILOZOFSKI 5. BOGOSLOVSKI

1. FILOZOFSKI 2. TEHNIČKI 3. PEDAGOŠKI

1. UČITELJSKI 2. HOTELIJERSTVO I

1. PEDAGOŠKI 2. SPORT 3. FILOZOFSKI

1. FILOZOFSKI 2. FILOZOFSKI

/

92

6. UČITELJSKI 7. ARHITEKTONSKI

4. UČITELJSKI TURIZAM 3. FILOLOŠKI

4. POLJOPRIVREDNI

20 FAKULTETA

7 4 3 4 2

SPOSOBNOSTI

1. ARHITEKTONSKI 2. DIF 3. UČITELJSKI

1. FILOZOFSKI 2. TEHNIČKI

1. UČITELJSKI

1. PEDAGOŠKI 2. UMETNIČKI

1. FILOZOFSKI 2. TEHNIČKI 3. DIF

SVI FAKULTETI

11 FAKULTETA

3 2 1 2 3

SKLONOSTI

1. ARHITEKTONSKI 2. DIF 3. ŠUMARSKI

1. FILOZOFSKI 2. AKADEMIJA

1. UČITELJSKI 2. PEDAGOŠKI

1. UMETNOST 2. DIF 3. PEDAGOŠKI

1. DIF 2. FILOZOFSKI 3. TEHNIČKI

SVI FAKULTETI


Prijemni ispiti se polažu na svim fakultetima državnih univerziteta u Srbiji.

Opšteobrazovni predmeti kao obavezni ili izborni u budućoj državnoj maturi nisu

zastupljeni ravnomerno na prijemnim ispitima s obzirom na značajne razlike koje postoje u

broju fakulteta koji pripadaju različitim naučno-nastavnim oblastima.

Tabela 11. Rang lista zastupljenosti opšteobrazovnih predmeta državne mature u sadašnjoj praksi prijemnih ispita

Rang Predmet Broj fakulteta 1 Matematika 40 2 Hemija 28 3 Biologija 21 4 Srpski 17 5 Fizika 16 6 Istorija 10 7 Strani jezik 6 8 Geografija 4

Najzastupljeniji predmet na prijemnim ispitima je matematika. Matematika se polaže na

više od polovine državnih univerziteta u Srbiju. Tako, kao obavezan predmet na maturi

obezbeđuje prohodnost svim učenicima na veliki broj fakulteta.

Matematika se kao predmet pojavljuje na prijemnim ispitima u ovolikom broju iz nekoliko

razloga. Prvo, veliki broj fakulteta pripada naučnim oblastima kojima je matematika

fundamentalna nauka. Jedan broj fakulteta uvodi ispit iz matematike zbog

93

opšteprihvaćenog mišljenja o njenoj velikoj prediktivnoj vrednosti za budući uspeha

studenata. Često se matematika uvodu kao kompenzatorna mogućnost upisa za

gimnazijalce na fakultetima na kojima su zastupljeni stručni predmeti. U takvim situacijama

matematika se nalazi u modalitetima prijemnih koji pogoduju i gimnazijalcima a ne samo

učenicima sa završenim odgovarajućim srednjim stručnim obrazovanjem, za koje postoje

drugi modaliteti ispita i često ne uključuju matematiku.

Drugi obavezan predmet na maturi, srpski ili maternji jezik, nema takav status i

uglavnom se polaže na fakultetima na kojima se studiraju jezici. Srpski jezik je mali broj

ostalih fakulteta uključio kao sadržaj svojih prijemnih ispita. Osim filoloških fakulteta,

srpski jezik se polaže samo na Pravnim fakultetima (ne i u Novom Sadu) i na učiteljskim

fakultetima. Fakultet političkih nauka, Sporta i fizičke kulture u Novom Sadu i Fakultet

umetnosti u Nišu su ostali fakulteti gde se polaže srpski jezik. Na svim smerovima Fakulteta

umetnosti Srpski jezik je sastavni deo prijemnog ispita.

Postignuće učenika na obaveznom delu mature iz predmeta Srpski jezik sa književnošću,

kao obaveznom predmetu i opšte i stručne mature, treba da bude šire prepoznato i

vrednovano kao pouzdan i validan indikator potencijala za uspešno studiranje budućih

studenata. Koncept državne mature sadržajima predmeta koji se polažu kao obavezni,

standardima postignuća za ove predmete, indirektno snažno podstiče razvoj matematičke i

jezičke pismenosti učenika u srednjem obrazovanju kao ključnih kompetencija i alata za

razvoj mentalnih kapaciteta. Očekivano značajno unapređenje kvaliteta srednjoškolskog

obrazovanja uvođenjem državne mature, moći će da se pripiše upravo novoj poziciji jezičke

i matematičke pismenosti koja će biti merena na maturi. Uvođenje srpskog jezika kao

obaveznog predmeta na maturi je verovatno najbolji odgovor učestalim kritikama na račun

nivoa jezičke ne/pismenosti studenata i nedovoljnog nivoa funkcionalne pismenosti sa

kojim učenici dolaze na studije. Sa stanovišta opšteg dobra unapređenja kvaliteta

obrazovanja u obrazovnom sistemu Srbije, broj fakulteta na kojima se polaže srpski jezik

postaje irelevantan.

Hemija i biologija gotovo da idu u paketu osim na matičnim fakultetima na kojima se

polažu pojedinačno. Na nekim fakultetima ova dva predmeta imaju status obaveznih, negde

se biraju alternativno a mogu se naći i u kombinaciji sa drugim predmetima. Hemija se kao

fundamentalna nauka pojavljuje na prijemnim ispitima fakulteta češće nego biologija.

Fizika najčešće ide u kombinaciji sa matematikom kao obavezni ili alternativni. Takođe se

nalazi i u kombinaciji sa hemijom ali i u alternaciji sa biologijom.

Od opšteobrazovnih predmeta sa mature najmanje su zastupljeni geografija i strani

jezik. Strani jezik se polaže isključivo na fakultetima, na kojima se studiraju strani jezici.

94

Strani jezik se na prijemnim ispitima ne tretira kao opšteobrazovni predmet. Kada se uzme

u obzir i podatak da je istorija takođe zastupljena na malom broju fakulteta (10) mogao bi

se steći utisak da su reprezenti društveno humanističkih nauka u maturi ograničenog

opsega u odnosu na potrebe fakulteta društveno humanističke naučno – nastavne oblasti.

Postojeći društveno humanistički predmeti u maturi otvaraju put ka malom broju fakulteta,

a da je to nedovoljno potvrđuje činjenica da se na dodatna 23 fakulteta polažu

opšteobrazovni predmeti kojih nema na maturi (Tabela 12a).

Tabela 12a. Rang lista opšteobrazovnih predmeta sa prijemnih ispita koji nisu

zastupljeni u opštoj maturi

Rang Predmet Broj

fakulteta

1 Sociologija 10

2 Psihologija 9

3 Filozofija 4

Za jedan od ova tri predmeta (psihologiju) u toku je izrada standarda postignuća za kraj

srednjeg obrazovanja. Ostaje otvoreno pitanje odnosa prema maturi onih fakulteta kojima

su filozofija i/ili sociologija potrebni kao ulazni kriterijum za upis.

Zastupljenost opšteobrazovnih predmeta državne mature na prijemnim ispitima za

osnovne akademske studije je različita. Uvođenje matematike kao obaveznog maturskog

predmeta za sve učenike, može da zadovolji potrebe za testiranjem znanja iz matematike za

više od 50% fakulteta, a podaci pokazuju da se to odnosi na gotovo sve fakultete u oblasti

prirodno- matematičkih i tehniničko-tehnoloških nauka. Pored toga što se maturskim

ispitom mere sama postignuća učenika u matematici, sama oblast matematičke pismenosti

uz drugi obavezan predmet srpskog (maternjeg) jezika na maturi, za sve učenike, kao

“osnovni alati mišljenja” dobari su indikatori projekcije opštih sposobnosti, stepena

razvijenosti nivoa opšte kulture, funkcionalne pismenosti i sl. Gotovo da je zanemarljiv broj

fakulteta koji sada u svoje prijemne ispite uključuje srpski ili maternji jezik, osim fakulteta

čiji se studijski programi direktno odnose na studiranje jezika. Procenjeni potencijal

učenika u oblasti matematičke I jezičke pismenosti mogu sa smatrati jednim od najvećih

benefita koje će matura doneti unapređenju kvaliteta obrazovnog sistema u celini i

uvođenje značajnog indikatora buduće uspešnosti studenata na svim fakultetima, bez

obzira o kojoj se naučno-umetničkoj oblasti radi.

95

Tabela 12b. Rang lista opšteobrazovnih predmeta sa prijemnih ispita koji jesu

zastupljeni u opštoj maturi

Rang Predmet Broj fakulteta

1 Matematika 40

2 Hemija 28

3 Biologija 21

4 Srpski 17

5 Fizika 16

6 Istorija 10

7 Strani jezik 6

8 Geografija 4

Oblast prirodnih nauka je mnogo bolje zastupljena u izbornim predmetima državne mature

i ona zadovoljava potrebe većine I medicinskih nauka kao I prirodno matematičkih I

tehničko tehnoloških. Osnovni nedostatak u ovoj listi opšteobrazovnih predmeta je oblast

informatike, mada se studijski programi koji se bave ovim profilom oslanjaju na

matematičke kompetencije. Društveno-humanističke nauke su potpuno uskraćene za

adekvatne izbore predmeta za svoje studijske programe I otvoreno je pitanje da li istorija

sa mature može biti prihvaćena kao zamena za prijemne ispite na tako raznorodnim

fakultetima? Zaključak je da prijemni ispiti medicinskih, prirodno-matematičkih i

tehničko-tehnoloških nauka imaju dobar i značajno veći potencijal za zamenu prijemnih

ispita maturom u poređenju sa fakultetima društveno humanističkih nauka, ako uzmemo u

obzir kongruentnost predmeta mature I predmeta prijemnih ispita. Ali, baš tu, gde je

direktna prohodnost sa maturom na fakultete naizgled jednostavna i potpuno

“poklapajuća” leže svi argumenti fakulteta o nedovoljnosti uspeha na maturi kao meri za

rangiranje, zbog velike konkurentnosti za upis na pojedine studijske programe. Raspon

konkurentnosti kreće se od 8% prijavljenih na jedno upisno mesto do 1575% prijavljenih

na jedno upisno mesto. Konkurencija koja podiže odgovornost za pravednu i objektivnu

selekciju kandidata može se razrešiti na različite načine: a) uvođenjem dodatnih ispita na

prijemnom i/ili 2) odnosom prema srednjoškolskom postignuću; različitom donjem pragu

prolaznosti na fakultete; odnosom srednjoškolskog uspeha i uspeha na maturi; broju

položenih izbornih predmeta na maturi; različitom bodovanjeu različitih nivoa postignuća

na različitim maturskim predmetima; načinu njihovog vrednovanja u ukupnom skoru;

dodatnom vrednovanje nekih srednjoškolskih predmeta, i sl.

Kapacitet izbornih opšteobrazovnih predmeta je generalno mali, posebno za društveno-

humanističke nauke. Iskustva drugih zemalja koja su uvela državnu maturu pokazuju da

96

fakulteti i učenici mogu birati tri i više izbornih predmeta za upis na fakultete. Ne smatra se

da je toliki broj predmeta preopterećujući za učenike, jer je to merenje rezultata

četvorogodišnjeg obrazovanja a ne kampanjskih priprema učenika za polaganje određenih

maturskih ispita.

Preporuka vezana za povećanu kongruentnost opšteobrazovnih maturskih predmeta i

predmeta na prijemnim ispitima je intenzivan rad na proširivanju liste opšteobrazovnih

predmeta koji se mogu birati na maturi, kako od strane učenika tako i od strane fakulteta.

Time bi se povećala mogućnost zamene prijemnih ispita maturom.

Konkurencija na istim fakultetima na različitim univerzitetima u Srbiji različita. Dok je na

jednim previše kandidata na drudima je nedovoljno. Lista želja koja bi važila za sve

fakultete u Srbiji mogla bi da delimično reši veći broj problema učenika da se upišu na

željeni fakultet a ne da budu upućeni isključivo na privatne fakultete koji upravo nude

studije sa najkonkurentnijim programima.

4.2. Pregled zastupljenosti testova posebnih sklonosti i veština na

prijemnim ispitima za osnovne akademske studije

Zakon o visokom obrazovanju kao i statuti univerziteta i fakulteta navode da pored

priznavanja opšte, stručne i umetničke mature fakulteti mogu da u svoje prijemne ispite

uključe i testiranje posebnih sposobnosti i sklonosti koje su potrebne za određene studije.

Testove za proveru posebnih sklonosti i veština potrebnih za određene studije ima samo

13 akademskih studijskih programa fakulteta, 20 ima testove opšte informisanosti i

kulture, a test opštih/posebnih sposobnosti ima njih 11 (Tabela 13).

Tabela 13. Dodatni ispiti

Vrste dodatnih testova Broj fakulteta

Test opšte informisanosti i kulture 20

Test opštih/posebnih sposobnosti 11

Test posebnih sklonosti i veština 13

Univerzitet umetnosti svakako na njima zasniva svoje prijemne ispite i razni su mogući

načini vrednovanja umetničke mature i odnosa prema opštoj i stručnoj maturi. Vrlo je

ograničen broj studenata koje primaju. Uslovi prijema su specifični. Za sada, uslov za upis

imaju kandidati koji su ostvarili najmanje 51 bod na osnovu opšteg uspeha iz srednje škole

97

i rezultata sa ispita provere sposobnosti i sklonosti. S obzirom da su sposobnosti i sklonosti

izraz talenta učenika, Univerzitet umetnosti upisuje i učenike koji nemaju završeno

opšteobrazovno srednje obrazovanje (ali imaju položene ispite iz predmeta srednje

muzičke škole). Za njih, Univerzitet organizuje dopunski ispit: Pismeni rad (opšta tema) i

Test opšte kulture (Čitanka za 1.2.3.4. razred srednje škole, Istorija kulture i civilizacije za

1, 2 i 3. razred srednje muzičke škole, Filozofija za 4. razred gimnazije. Za one pak koji

nemaju završenu srednju muzičku školu polažu Dopunski ispit, usmeni i pismeni, iz svih

predmeta po nastavnom programu srednje muzičke škole. Verovatno da će umetnička

matura promeniti način upisa kandidata koji nemaju završeno opšteobrazovno srednje

obrazovanje.

Kada je umetnost u pitanju, otvoriće se i pitanje mogućnosti upisa na akademske studije

fakultete sa umetničkom maturom, npr. upis iz muzičkih srednjih škola na istoriju

umetnosti, filozofiju, etnologiju. Zapravo to je pitanje odnosa umetničke mature i

akademskih studija drugih naučnih oblasti.

Kada se radi o testovima opštih sposobnosti, 11 fakulteta većinom proverava „opšte“

sposobnosti koje su potrebne za svaku vrstu studija i zapravo su dodatni kriterijum za

selekciju kandidata. Ali postoje i fakulteti sa testovima provere posebnih sposobnosti koji

su eliminacionog karaktera, kao npr. Fakulteti za sport i fizičku kulturu. Oni će svakako

ostati u konceptu prijemnih ispita takvih fakulteta nakon uvođenja državne mature.

Svakako je velik broj fakulteta koji ima testove opšte informisanosti/kulture.

Nedostatak adekvatnih predmeta ili uključivanje opšteg obrazovanja u prijemne ispite

mnogi fakulteti „nadoknađuju“ tzv. testovima opšteg obrazovanja, opšte informisanosti,

opšte kulture, medijske kulture, umetničke kulture, itd. 20 fakulteta od analiziranih 77 ima

tu vrstu testova. Većinom su to fakulteti društveno-humanističkih nauka ali ima i fakulteta

iz drugih naučnih oblasti. Testovi opšte informisanosti/kulture/znanja, kao zajednički

dodatak prijemnim ispitima na raznorodnim fakultetima, sa jedne strane nose veliki

potencijal da budu ukinuti prihvatanjem nove mature, ali, sa druge strane, jesu i pogodna

odstupnica fakultetima da baš ovakve forme testiranja zadrže kao instrument autonomne

kontrole upisa na fakultet. Testovi opšte kulture ili informisanosti ušli su u „masovnu“

upotrebu od kada su testovi „inteligencije“ ili opštih sposobnosti, primenjivani na

Filozofskom fakultetu na Grupi za psihologiju, pokazali visoku korelaciju tih postignuća

učenika sa rezultatima na testovima opšte informisanosti. Ti testovi opšte informisanosti,

koji su imali visoku korelaciju sa testovima sposobnosti, standardizovani su i konstruisani

prema strogim metodološkim procedurama za razvoj mernih instrumenata sa utvrđenim

karakteristikama objektivnosti, pouzdanosti, validnosti, diskriminativnosti, relijabilnosti i

dr. Otuda visoka korelacija između njih i testova opštih sposobnosti. Za jedan broj testova

opšte informisanosti/kulture koje uključuju neki fakulteti, teško je reći da su pouzdani i

98

validni koliko je potrebno. Kvalitet ovih mernih instrumenata - testova je diskutabilan i ako

ovi testovi ostanu deo procedure prijemnih ispita treba predložiti njihovu proveru i

ujednačavanje dodatnih testiranja, kako se i navodi u Početnom izveštaju Projekta.

Zastupljenost testova posebnih sklonosti i veština na prijemnim ispitima za osnovne

akademske studije – zaključak i preporuke. Neki studijski programi zahtevaju

posebne sklonosti, umeća, veštine i sposobnosti za uspešno bavljenje zanimanjem za

koje ih priprema studijski program. Ona nisu direkeno povezana sa obrazovnim

programima srednjoškolskog obrazovanja. Oko 13 studijskih programa zahteva

ovakve provere I postignuća na testovima proveravanih sklonosti I veština su

eliminacionog karaktera. Značajan broj fakulteta, oko 30%, ima u sastavu svog

prijemnog ispita Testove opšte informisanosti, opšte ili posebne kulture, opštih

sposobnosti. Uvođenje državne mature ovakve vrste testova čini bezpredmetnim uz

rezervu da se na listu opšteobrazovnih izbornih predmeta mature uvedu dodatni

predmeti čijim izborom bi fakulteti mogli da zamene svoje testove “opštih

sposobnosti” ili “opšte informisanosti”. Zaključak je da postoje specifični delovi

prijemnih ispita na nekim fakultetima koji ne mogu biti zamenjeni maturskim

ispitima, ali da njih treba jasno razlikovati od testova opštih sposobnosti I

informisanosti. Pregledajući sadržaj I koncept ove vrste testova koja se primenje,

može se, za neke od njih, otvoriti pitanje pouzdanosti, diskriminativnosti, validnosti

i dr. što jedan merni instrument treba da poseduje.

Preporuka. Mnogi fakulteti su praveći svoje testove znanja za određene predmete u

njih uvodili određene parametre I kriterijume koji su mogli da iznedre pogodnu

selekciju kandidata za određene studije. Tako funkcionalizovani testovi znanja za

određene studijske oblasti (npr. matematika za informatiku, elektrotehniku,

mašinstvo ili biologija i hemija za fakultete zdravstvenih nauka) otkrivaju ne samo

znanja iz određenih predmeta već I sklonost kandidata za određenu oblast studija.

Fakulteti koji bi izgubili ovu mogućnost zamenom prijemih ispita maturom mogli bi

da uvedu dodatno testiranje potrebnih sklonosti za buduće zanimanje. Ovakva

postavka sasvim isključuje mogućnost korišćenja dosadašnji testova opšte

informisanosi ili opštih sposobnosti.

Ono što bi bio zajednički koncept, unifikacije dodatnih ispita, za sve fakultete koji imaju

potrebu da, pored rezultata iz srednje škole I uspeha na maturi kroz odabrane predmete I

nivo postignuća koji mogu da zahtevaju, uvedu dodatno testiranje sklonosti I sposobnosti

za određene studije, taj deo ispita obave u martu- aprilu neposredno pre polaganja mature.

Ovaj koncept bi mogao da bude primenjen po analogiji na upise u srednje škole na

bilingvalne programe, u kojima se pre pristupanja polaganju male mature testira

99

sposobnost kandidata da nastavu prate na engleskom jeziku. U slučaju spomenutih

fakulteta to bi bila procena kandidata da na jeziku “nauke” prate proces nastave na

fekultetu. Na taj način bi učenici mogli da procene svoje mogućnosti upisa na određene

fakultete I onda pravilno načine izbore predmeta koje će polagati na maturi. U tom smislu

bili bi u mogućnosti da prave realne I pouzdane liste želja za upise na fakultete.

4.3. Pregled zastupljenosti stručnih predmeta na prijemnim ispitima za

osnovne akademske studije

Značajan je broj stručnih predmeta koji se polažu na prijemnim ispitima fakulteta. Ali,

njihova zastupljenost je tako formatirana da oni ne uskraćuju mogućnost upisa

gimnazijalaca na studije već povećavaju prohodnost na fakultete učenicima srednjih

stručnih škola . Najčešće se stručni predmeti nalaze u modularnom sistemu prijemnih

ispita gde učenici mogu da biraju grupu predmeta koje će polagati ili druga varijanta,

stručni predmeti se nalaze u skupu više predmeta a kandidati mogu da biraju dva od svih

ponuđenih. Sledi pregled stručnih predmeta koji se polažu na prijemnim ispitima.

Tabela 14. Pregled stručnih predmeta na prijemnim ispitima za osnovne akademske

studije

➢ Univerzitet u Beogradu: Ekonomski (Osnovi ekonomije, Poslovna ekonomija); Fakultet

Bezbednosti (Ekologija); Filozofski fakultet (pedagogija; istorija umetnosti; praistorija i istorija

i kultura starog i srednjeg veka; etnologija i antropologija).

➢ Univerzitet u Novom Sadu: Ekonomski (Osnovi ekonomije, Poslovna ekonomija, Filozofija sa

logikom); Mašinski (Matematika sa logikom (Oznaka P3); Građevinski (Matematika sa

proverom sklonosti (Oznaka P6)); Arhitektura (Arhitektonsko projektovanje; Urbanizam;

Matematika, geometrija i računari; Savremena arhitektura, Istorija i teorija; Umetnost i dizajn

u arhitekturi (oznaka P7); Medicinski (Zdravstvena nega); PMF (Turistička geografija i Osnove

turizma i ugostiteljstva (moduli Turizam i Lovni turizam) i Kuvarstvo i Usluživanje (moduli

Hotelijerstvo i Gastronomija), Zaštita životne sredine ili Hemija); Tehnički fakultet Zrenjanin

(Matematika po programu srednje mašinske, srednje građevinske, srednje elektrotehničke ili

saobraćajne škole; Organizacija rada i Menadžment, Marketing ili Preduzetništvo; Tekstilna

vlakna, Vlakna ili Likovna Kultura ).

➢ Univerzitet u Kragujevcu: Ekonomski (Osnovi ekonomije, Poslovna ekonomija, Ekonomika

preduzeća, Nacionalna ekonomija, Statistika, Računovodstvo); Pedagoški u Jagodini (Osnovna

pismenost, Razumevanja pročitanog i intervju za procenu socijalnih veština); Tehnički u Čačku

(Organizacija, Osnovi preduzetništva).

100

➢ Univerzitet u Nišu : Tehnički u Leskovcu (Crtanje)

Od načina vrednovanja kvaliteta mature i poverenja u njen integritet od strane akademske zajednice, zavisiće odnos fakulteta prema svim dodatnim uslovima potrebnim za upis na fakultete, pored prihvatanja državne mature.

Zastupljenost stručnih predmeta na prijemnim ispitima za osnovne akademske

studije – zaključak i preporuka. Stručni predmeti zastupljeni na prijemnim ispitima

direktno su u funkciji podrške prohodnosti učenika srednjih stručnih škola na akademske

studije ili zahteva za specifičnim znanjima (npr. filozofski) u procesu selekcije kandidata. Iz

analize se može zaključiti da veliki broj fakulteta ima stručne predmete na svojim

prijemnim ispitima. Ali testiranje znanja iz tih predmeta obavljaju fakulteti, čiji sadržaj

predmeta na prijemnom često prevazilazi kompetencije propisane standardom

kvalifikacije. Važan problem na koji treba obratiti pažnju je pregled testova stručnih

predmeta na maturi koji obavlja školska komisija sastavljena od tri nastavnika stručnih

predmeta, što može izazvati nepoverenje u nepristrasnost procenjivača. Svakako je na

fakultetima da procene način učešća učenika srednjih stručnih škola u svoju politiku upisa.

4.4. Kongruentnost sadržaja opšteobrazovnih predmeta na prijemnim

ispitima sa sadržajima predmeta opšte mature

Potencijali i barijere sadašnjih prijemnih ispita koje organizuju fakulteti da budu zamenjeni

državnom maturom, kako je pokazala prethodna analiza, zavise od brojnih karakteristika i

uslova pod kojima se sadašnji prijemni ispiti realizuju. U ovom delu analize, razmotriće se

još jedan dodatni indikator, a to je saglasnost programa opšteobrazovnih predmeta koji se

polažu na prijemnim ispitima sa programima opšteobrazovnih predmeta državne mature.

Ako pojednostavimo rečeno, radi se o tome da li se na prijemnim ispitima i budućoj maturi

proveravaju ista znanja stečena srednjoškolskim obrazovanjem.

Na svim fakultetima u Srbiji polažu se prijemni ispiti. Gledajući formalno, svi fakulteti imaju

u strukturi bodovanja postignuća učenika isti kriterijum. Uspeh u srednjoj školi donosi

maksimalno 40 bodova , uspeh na prijemnom, boduje se sa 60 bodova. Ali bodovi (40)

stečeni uspehom u srednjoškolskom obrazovanju, na jednom broju fakulteta validni su

samo ako su ostvareni u gimnazijama i sasvim određenoj grupi srednjih škola. Tako je

učenicima iz ostalih srednjih škola ograničen pristup na tim fakultetima (npr. medicinski i

drugi zdravstveni fakulteti). Nasuprot njima, jedan broj fakulteta, kroz politiku modularnih

prijemnih ispita, u kojima su zastupljeni različiti stručni predmeti decidirano otvaraju vrata

srednjoškolcima iz različitih stručnih škola, ne uslovljavajući vrstu prethodnog obrazovanja

101

(npr. ekonomski fakulteti). Većina organizuje testiranje znanja iz opšteobrazovnih

predmeta.

Znači, 60 bodova koje učenik može da osvoji na prijemnom ispitu razlikuje se u strukturi,

sadržaju i načinu, od fakulteta do fakulteta, pa čak i na istim fakultetima različitih

univerziteta. 60% bodova ne odnosi se nužno na rezultate postignute testovima znanja iz

pojedinih predmeta već su tu uključena i testiranja drugih kompetencija, opštih i posebnih

sposobnosti, intervjui, usmeno, pismeno, esejsko polaganje različite tematike. Pragovi

prolaznosti za upis na budžetska i samofinansirajuća mesta različito se određuju.

Analiza kongruentnosti sadržaja predmeta ispita državne mature i prijemnih ispita.

U Početnom izveštaju (Inception report) za ovu analizu su navedeni univerziteti čije će

prakse biti ispitivane. Odnosno, analiza sadržaja predmeta prijemnih ispita fakulteta koji

pripadaju univerzitetima u Srbiji obuhvatila je fakultete sledećih univerziteta čiji je osnivač

Republika Srbija (u daljem tekstu Državni Univerziteti - DU):

• Univerzitet u Beogradu • Univerzitet umetnosti u Beogradu • Univerzitet u Novom Sadu • Univerzitet u Kragujevcu • Univerzitet u Nišu • Državni univerzitet u Novom Pazaru Analiza nije obuhvatila fakultete i univerzitete čiji osnivač nije Republika Srbija, kao ni visoke škole akademskih studija i visoke škole strukovnih studija.

Podaci o sadržaju predmeta prijemnih ispita prikupljeni su iz konkursne dokumentacije fakulteta ili sa sajtova fakulteta ili drugih sajtova koji sadrže informacije i preporuke o upisu na fakultet.

Analiza procene kongruentnosti sadržaja predmeta prijemnih ispita i mature rađena je na

uzorku fakulteta koji reprezentuju četiri naučno-nastavna polja: prirodno-matematičke

nauke, društveno-humanističke nauke, medicinske nauke i tehničko-tehnološke nauke.

Prijemni ispiti na univerzitetima umetnosti sasvim su specifični u odnosu na ostale naučno-

nastavne oblasti pa ovom analizom nisu uzeti u obzir.

Kongruentnost sadržaja odabranih opšteobrazovnih predmeta praćena je na prijemnim

ispitima svih fakulteta jednog univerziteta, koji ove ispite uključuju, u ovom slučaju

Univerziteta u Beogradu. Druga dimenzija analize kongruentnosti sadržaja odabranih

opšteobrazovnih predmeta (Tabela 15) praćena je na prijemnim ispitima istih fakulteta ali

koji pripadaju različitim univerzitetima u Srbiji.

102

Za potrebe ovog izveštaja analiza kongruentnosti će biti ograničena na uzorak predmeta:

biologiju, istoriju, hemiju i geografiju koji se polažu na fakultetima Univerziteta u Beogradu.

Tabela 15. Predmeti i fakulteti koji su uključeni u prijemne ispite na fakultetima

Univerziteta u Beogradu

Opšteobrazovni predmeti kao obavezni i

izborni na maturi

Fakulteti Univerziteta u Beogradu

Hemija

✓ Stomatološki fakultet

✓ Medicinski fakultet u Beogradu, dodatno

Novom Sadu, Nišu i Kragujevcu

✓ Farmaceutski fakultet

✓ Fakultet veterinarske medicine

Biologija ✓ Biološki

✓ Medicinski

✓ Specijalna edukacija

Istorija ✓ Filozofski

✓ Pravni

Geografija ✓ Geografski

✓ Ekonomski

Iste opšteobrazovne predmete koje polažu na prijemnom, učenici različitih srednjih škola

uče u različitom obimu i vrsti sadržaja: različit broj školskih godina; različit broj nedeljnih

časova predmeta; različiti programi; različiti udžbenici i sl. Tako svakako njihove startne

pozicije na prijemnom nisu iste. Ali, iz istih razloga ni na maturi njihove startne pozicije u

polaganju obaveznih opšteobrazovnih predmeta nisu iste.

Analiza kongruentnost programa predmeta matematike, hemije, istorije i biologije koji se polažu na prijemnim ispitima istih fakulteta na različitim univerzitetima u Srbiji, osim kongruentnosti prijemnog sa srednjoškolskim programima otkriva i međusobnu usklađenost prijemnih ispita na istim fakultetima.

Tabela 16. Odabrani predmeti opšte mature kao sadržaj prijemnih ispita na istim fakultetima različitih univerziteta u Srbiji

Nastavno naučne oblasti Predmet Fakulteti na svim univerzitetima u Srbiji

Prirodno-matematičke nauke

Hemija Svi poljoprivredni fakulteti

i svi medicinski fakulteti u Srbiji

Društveno-humanističke nauke

Istorija Svi pravni fakulteti u Srbiji

103

Medicinske nauke Biologija Svi medicinski fakulteti u Srbiji

Tehničko-tehnološke nauke Matematika Svi mašinski fakulteti u Srbiji

Analiza kongruentnosti programa 1

GEOGRAFIJA

SPISAK FAKULTETA NA KOJIMA SE POLAŽE GEOGRAFIJA NA PRIJEMNOM ISPITU

Geografija se polaže na prijemnim ispitima za sledeće fakultete:

1. Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu – svi smerovi

2. Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u Novom Sadu – Departman za geografiju, turizam i

hotelijerstvo

3. Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u Nišu

4. Ekonomski fakultet Univerziteta u Beogradu

PROGRAMSKI SADRŽAJI IZ GEOGRAFIJE NA PRIJEMNIM ISPITIMA NA FAKULTETIMA

1. Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu:

1.1. Smerovi Geografija i Geografske osnove životne sredine – gradivo I, II i III razreda gimnazije

(nastavni plan i program su isti za opšti tip, prirodno-matematički i društveno-jezički smer);

1.2. Smerovi Prostorno planiranje, Demografija i Turizmologija – gradivo I i II razreda gimnazije.

2. Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u Novom Sadu

2.1. Studijski programi: Geografija i Profesor geografije – gradivo I, II i III razreda gimnazije;

2.2. Studijski program: Turizam, moduli: Turizam i lovni turizam – turistička geografija za četvrti

razred ugostiteljsko-turističke škole;

2.3. Studijski program: Turizam, moduli: hotelijerstvo i gastronomija – ne polaže se geografija;

2.4. Studijski program: Geoinformatika – gradivo I razreda gimnazije.

3. Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u Nišu

3.1. Studijski program Geografija – gradivo prvog, drugog i trećeg razreda gimnazije

4. Ekonomski fakultet Univerziteta u Beogradu

4.1. Za sve smerove – budući studenti imaju mogućnost da polažu Geografiju – preciznije

Ekonomsku geografija (u informatoru su navedena dva udžbenika – 1. Grupe autora zove se

104

Geografija, ali je zapravo Ekonomska geografija, 2. Ekonomska geografija – autora Emilije

Manić).

3. PROCENA KONGRUENTNOSTI PRIJEMNOG ISPITA PREDMETA GEOGRAFIJA NA

FAKULTETIMA I BUDUĆE DRŽAVNE MATURE

Zajedničko za fakultete pod rednim brojevima 1, 2 (sa izuzetkom tačke 2.2. i 2.3.), 3 i

4.

Iz onoga što se moglo videti na internet sajtovima fakulteta i u informatorima, pitanja na

prijemnim ispitima formulisana su prema podacima iz udžbenika za gimnazije koji su

navedeni kao literatura za pripremu prijemnih ispita. Da li su ova pitanja usklađena sa

Opštim standardima postignuća za kraj opšteg srednjeg obrazovanja i vaspitanja i srednjeg

stručnog obrazovanja i vaspitanja u delu opšteobrazovnih predmeta (u daljem tekstu:

Standardi) nije lako jednoznačno odgovoriti. Oni zapravo jesu usklađeni sa navedenim

standardima, ali pokrivaju samo deo njih. Pitanjima uopšte nije pokrivena čitava prva

oblast standarda Geografske veštine, ali i pojedini standardi iz drugih oblasti: 2GE.1.2.1,

2GE.1.2.2, 2GE.1.2.3, 2GE.1.3.1, 2GE.1.3.3, 2GE.1.4.1, 2GE.1.4.2, 2.GE.2.3.3, 2.GE.2.4.1,

2.GE.2.4.2, 2.GE.2.4.3, 2.GE.3.4.1, 2.GE.3.4.3.

U najkraćem, na svim fakultetima gde se na prijemnom ispitu polaže geografija po

gimnazijskom planu i programu, ne proverava se stepen ostvarenosti standarda

postignuća za kraj srednjeg obrazovanja kod budućih studenata, nego količina

memorisanih činjenica iz udžbenika. Na prijemnim ispitima gotovo da nema pitanja kojima

se od kandidata zahteva da nešto opišu, analiziraju, objasne itd.

Ukoliko se samo zadržimo na činjenici da je program prijemnih ispita na navedenim

fakultetima formulisan na osnovu udžbenika za gimnazije, a udžbenici su u skladu sa

Pravilnikom o nastavnom planu i programu, odnosno Pravilnikom o programu nastave i

učenja, možemo da konstatujemo da je prijemni ispit na Geografskom fakultetu u

Beogradu, PMF u Nišu i PMF u Novom Sadu (sa izuzetkom na studijskom programu

Turizam) KONGRUENTAN budućoj državnoj maturi.

Specifično za fakultete pod rednim brojem 2 (tačka 2.2) i 4.

Na prijemnom ispitu za studijski program Turizam na Prirodno-matematičkom fakulteta

Univerziteta u Novom Sadu i na Ekonomskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, kandidati

polažu turističku, odnosno ekonomsku geografiju (respektivno).

Turistička geografija se u Pravilniku o planu i programu nastave i učenja stručnih predmeta

srednjeg stručnog obrazovanja u području rada Trgovina, ugostiteljstvo i turizam

(„Službeni glasnik Republike Srbije – Prosvetni glasnik“, br. 8/2014, 2/2018, 6/2018 – dr.

pravilnik) nalazi u bloku A2: Obavezni stručni predmeti pa se na ovaj predmet ne odnose

Standardi.

105

Ekonomska geografija se u Pravilniku o planu i programu nastave i učenja stručnih

predmeta srednjeg stručnog obrazovanja i vaspitanja u području rada Ekonomija, pravo i

administracija („Službeni glasnik Republike Srbije – Prosvetni glasnik“, br. 6/2019,

9/2019) nalazi na listi stručnih predmeta pa se ni na ovaj predmet ne odnose Standardi.

Pošto programi nastave i učenja turističke i ekonomske geografije u srednjoj školi nisu u

skladu sa Standardima, prijemni ispit iz geografije na studijskom programu Turizam na

Prirodno-matematičkom fakultetu u Novom Sadu i na Ekonomskom fakultetu u Beogradu

NIJE KONGRUENTAN budućoj držanoj maturi.


BIOLOGIJA

SPISAK FAKULTETA KOJI SU UŠLI U UZORAK ZA ANALIZU SADRŽAJA PREDMETA BIOLOGIJA KOJA SE POLAŽE NA PRIJEMNOM ISPITU

1. U okviru Beogradskog Univerziteta predmet biologija koji se polaže na prijemnom ispitu biće analiziran za sledeće fakultete:

1.1. Biološki fakultet

1. 2. Medicinski fakultet

1. 3. Fakultet za specijalnu edukaciju

2. U okviru univerziteta u Srbiji sadržaj predmeta biologija biće analiziran na svim medicinskim fakultetima:

2. 1. Medicinski fakultet Beogradskog Univerziteta

2. 2. Medicinski fakultet Univerziteta u Novom Sadu

2. 3. Medicinski fakultet Univerziteta u Kragujevcu

2. 4. Medicinski fakultet Univerziteta u Nišu

2. 5. Medicinski fakultet Univerziteta u Novom Pazaru

PROGRAMSKI SADRŽAJI IZ BIOLOGIJE NA PRIJEMNIM ISPITIMA NA FAKULTETIMA BU

1. 1 Biološki fakultet Univerziteta u Beogradu:

Kandidati prijavljeni za upis na studijski program osnovnih akademskih studija Biologije (moduli: Biologija; Molekularna biologija i fiziologija; i Ekologija) polažu prijemni ispit iz Biologije.

Pitanja za prijemni ispit sastavljena su isključivo prema nastavnom programu biologije za sva četiri razreda gimnazije prirodno-matematičkog smera.

1. 2. Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu

106

• Šarban N, Cvijan M, Jančić R. BIOLOGIJA za prvi razred gimnazije i poljoprivredne škole (oblast Biologija ćelije, strane 7-73). Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

• Baloš D, Panić D, Stevanović B, Paunović K, Stevanović Đ. BIOLOGIJA za prvi razred medicinske i veterinarske škole (oblast Ekologija, strane 147-166). Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

• Konjević R, Cvijić G, Đorđević J, Nedeljković N. BIOLOGIJA za treći razred gimnazije prirodno-matematičkog smera (oblast Fiziologija životinja, strane 99 – 223). Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004.

• Marinković D, Anđelković M, Savić A, Diklić V. BIOLOGIJA za treći razred medicinske i veterinarske škole (oblast Mehanizmi nasleđivanja, strane 21-60 i oblast Genetika čoveka, strane 71-93). Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004.

• Cvetković D, Lakušić D, Matić G, Korać A, Jovanović S. BIOLOGIJA za četvrti razred gimnazije prirodno-matematičkog smera (oblast Biologija razvića, strane 9-32 i 35-42; oblast Nasleđivanje, strane 43-66 i 70-80 strane; oblast Molekularna biologija, strane 81-127; oblast Evolucija, strane 129-154 i 162-170). Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005.

1.3. Fakultet za specijalnu edukaciju

• BIOLOGIJA za četvrti razred gimnazije prirodno-matematičkog smera, grupa autora: Dragana Cvetković, D. Lakušić, G. Matić. A. Korać, S. Jovanović, Zavod za udžbenike, Beograd, 2011.

• BIOLOGIJA za treći razred gimnazije prir.-matematičkog smera, grupa autora: Radomir Konjević, G. Cvijić, J. Đorđević, N. Nedeljković, Zavod za udžbenike, Beograd, 2008.

• BIOLOGIJA za treći razred medicinske i veterinarske škole – grupa autora: Dragoslav Marinković, M. Anđelković, A. Savić i V. Diklić, Zavod za udžbenike, Beograd, 2004.

U odnosu na prva dva fakulteta ne navode se posebna poglavlja, uključuju se različite godine programa, različiti udžbenici-drugih autora i izdavača .

PROGRAMSKI SADRŽAJI IZ BIOLOGIJE NA PRIJEMNIM ISPITIMA MEDICINSKIH FAKULTETA NA UNIVERZITETIMA U SRBIJI

2. 1. Medicinski fakultet BU





107


2. 2. Medicinski fakultet UNS






BEOGRAD I NOVI SAD imaju iste programe.

2. 3. Medicinski fakultet UNIVERZITET U KRAGUJEVCU

• Biologija za I razred gimnazije i poljoprivredne škole, ISTO Nada Šerban, Mirko Cvijan, Radiša Jančić, Zavod za udžbenike, Beograd, 2013

• Biologija za II razred prirodno-matematičkog smera i II razred poljoprivredne škole, (RAZLIČITO)

• Brigita Petrov, Miloš Kalezić, Zavod za udžbenike, Beograd, 2013.

• Biologija za III razred gimnazije prirodno-matematičkog smera, ISTO Radomir Konjević, Gordana Cvijić, Jelena Đorđević, Nadežda Nedeljković, Zavod za udžbenike, Beograd, 2013.

• Biologija za IV razred gimnazije prirodno-matematičkog smera, ISTO Dragana Cvetković, Dmitar Lakušić, Gordana Matić, Aleksandra Korać, Slobodan Jovanović, Zavod za udžbenike, Beograd, 2014.

U ODNOSU NA BEOGRAD I NOVI SAD – MEDICINSKOM FAKULTETU U KRAGUJEVCU NEDOSTAJE U PROGRAMU - BIOLOGIJA za treći razred medicinske i veterinarske škole I RAZLIČITO JE POD TAČKOM 2.

2. 4. Medicinski fakultet UNIVERZITET U NIŠU

• Šerban N, Cvijan M, Jančić R. BIOLOGIJA za prvi razred gimnazije i poljoprivredne škole (oblast Biologija ćelije, strane 7-73). Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

108





PROGRAM JE IDENTIČAN BEOGRADSKOM I NOVOSADSKOM MEDICINSKOM FAKULTETU

2. 5. Medicinski fakultet UNP

• Šerban N, Cvijan M, Jančić R. BIOLOGIJA za prvi razred gimnazije i poljoprivredne škole (oblast Biologija ćelije, strane 7-73). Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.





IDENTIČAN BEOGRADSKOM, NOVOSADSKOM I NIŠKOM

3. PROCENA KONGRUENTNOSTI PRIJEMNOG ISPITA IZ BIOLOGIJE NA FAKULTETIMA I PROGRAMA BUDUĆE DRŽAVNE MATURE

1. Analiza sadržaja predmeta Biologija koja se polaže na matičnom fakultetu i drugim fakultetima Univerziteta u Beogradu ( u ovom slučaju Medicinskom i Fakultetu za specijalnu edukaciju) pokazuje da se radi o različitim konceptima sadržaja predmeta.

1.1. Matični fakultet- Biologija

Prijemni ispit se organizuje prema Nastavnom programu Biologije za prirodno matematički smer gimnazije. To čini opravdanom pretpostavku da je program prijemnog ispita

109

usaglašen sa standardima postignuća za predmet biologija za srednje obrazovanje.

1.2. Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu

Medicinski fakulteti na svim univerzitetima u Srbiji imaju zajednički program polaganja prijemnog ispita iz Biologije (osim Kragujevačkog). Program je kompozit različitih programa biologije u srednjim školama zdravstvene struke (veterinarske, poljoprivredne, medicinske) i prvog, trećeg i četvrtog razreda gimnazije prirodno-matematičkog smera. Sadržaji programa nisu vezani za nastavni program biologije ovih škola već za udžbenike odabranih predmeta. Treba proveriti da li ove biologije imaju status stručnih predmeta te se na njih ne odnose standardi?

1.3. Fakultet za specijalnu edukaciju

Program Biologije za prijemni ispit na ovom fakultetu slično medicinskom fakultetu je kompozit programa biologije za gimnaziju trećeg i četvrtog razreda prirodno matematičkog smera (isti udžbenici kao na medicinskom) i biologije za treći razred medicinske i veterinarske škole (isti udžbenik kao na medicinskom). Za razliku od medicinskog fakulteta ovaj fakultet u svom programu biologije nema BIOLOGIJU za prvi razred gimnazije i poljoprivredne škole i BIOLOGIJU za treći razred medicinske i veterinarske škole.

2. Analiza sadržaja predmeta Biologija koja se polaže na medicinskim fakultetima univerziteta u Srbiji

2.1., 2.2., 2.3., 2.4., 2.5.

Medicinski fakulteti na svim univerzitetima u Srbiju organizuju prijemni ispit po istovetnim test pitanjima, koja su usaglašena i autorizovana od strane Zajednice medicinskih fakulteta Republike Srbije. Postavlja se pitanje zašto Medicinski iz Kragujevca ima različit program od ostalih fakulteta i kako se onda tamo polaže prijemni. Ako su testovi autorizovani i za sve fakultete isti treba istražiti model organizacije polaganja prijemnih ispita i iskoristiti naučene lekcije, o poverenju, bezbednosti, usaglašavanju među fakultetima. Predstavnik TASK FORCA za medicinske fakultete treba da bude neko iz Zajednice medicinskih fakulteta.

Što se sadržaja biologije na prijemnim ispitima tiče nije moguće proceniti usaglašenost sa standardima postignuća za ovaj predmet jer program za polaganje čine različiti programi biologije za različite razrede gimnazije i različite razrede različitih srednjih škola.

Za polaganje prijemnih ispita medicinski fakulteti navode samo programske sadržaje.

110


ISTORIJA

Uzimajući u obzir sve fakultete u Srbiji, na 11 fakulteta je zastupljena Istorija kao predmet

koji se polaže na prijemnim ispitima.

1. Ovom analizom obuhvaćena su tri programa prijemnih ispita iz istorije koji se

polažu na različitim fakultetima jednog, u ovom slučaju Beogradskog Univerziteta:

1. 1 Istorija, Filozofski fakultet, UB 1.2. Pravni fakultet, UB 1. 3. Fakultet političkih nauka, UB 2. Predmet istorija na prijemnim ispitima pravnih fakulteta u Srbiji:

2. 1. Pravni na Univerzitetu u Beogradu 2. 2. Pravni na Univerzitetu u Novom Sadu 2. 3. Pravni na Univerzitetu u Kragujevcu 2.4. Pravni na Univerzitetu u Nišu 2. 5. Pravni na Univerzitetu u Novom pazaru 1. PROGRAMSKI SADRŽAJI ISTORIJE NA PRIJEMNIM ISPITIMA BEOGRADSKOG

UNIVERZITEA

1.1. Istorija, Filozofski fakultet, UB

• Danijela Stefanović, Snežana Ferjančić, Radivoj Radić, Zorica Nedeljković ISTORIJA 1. razred gimnazije opšteg, prirodno - matematičkog i društveno-jezičkog smera, Freska, Beograd 2013.

• Mirko Obradović, Istorija udžbenik za I razred gimnazija, Klet 2012. • Smilja Marjanović-Dušanić, Marko Šuica, Istorija za II razred gimnazije opšteg i

društveno-jezičkog smera, Beograd 2008. • Radoš Ljušić, Istorija za III razred gimnazije opšteg i društveno-jezičkog smera, Beograd

2008. • Udžbenik za III razred prirodno-matematičkog smera / IV razred opšteg/društveno-

jezičkog smera izdavačke kuće Freska, autora R. Ljušića i LJ. Dimića • Mira Radojević, Istorija za III i IV razred gimnazije prirodno – matematičkog smera,

četvrti razred gimnazije društveno – jezičkog smera i opšteg tipa i četvrti razred srednje stručne škole za obrazovne profile pravni tehničar i birotehničar

• Kosta Nikolić, Momčilo Pavlović, Nikola Žutić, Zorica Špadijer, Istorija za treći razred gimnazije prirodno-matematičkog smera i za četvrti razred gimnazije opšteg i društveno-jezičkog smera, Beograd 2008.

111

OVAJ PROGRAM OBUHVATA ISTORIJU ZA SVE GIMNAZIJSKE SMEROVE (gimnazije opšteg,

prirodno - matematičkog i društveno-jezičkog smera), više različitih udžbenika od različitih

autora za isti razred gimnazije što očito govori da se ne proveravaju standardi postignuća

učenika već su programi kompromisi različitih pristupa autora. U tom smislu može se

razumeti i uključivanje istorije za četvrti razred srednje stručne škole za obrazovne profile

pravni tehničar i birotehničar, na Filozofskom fakultetu u Beogradu, a da taj program nije

na primer zastupljen na Pravnom fakultetu.

1. 2. Pravni fakultet, UB

• Istorija za prvi razred gimnazije, dr Duško Lopandić, dr VladimirPetrović i Ivana Petrović, 2016. i kasnije (Logos) (str. 99–370)

• Istorija za II razred gimnazije opšteg i društveno-jezičkog smera, Smilja Marjanović – Dušanić, Marko Šuica, 2009. godina i kasnije

• Istorija za III razred gimnazije opšteg i društveno-jezičkog smera, Radoš Ljušić • Istorija za III razred gimnazije prirodno-matematičkog smera i • IV razred gimnazije opšteg i društveno-jezičkog smera, Đorđe Đurić, Momčilo Pavlović,

Beograd, 2010. i novo izdanje

Za razliku od istorije na FF, Pravni fakultet, sudeći po literaturi, organizuje prijemni po

programu gimnazijskog obrazovanja sva tri smera, i nema programe po kojima se uči

istorija u stručnim školama.

1.3. Fakultet političkih nauka, UB

• Dragomir Bondžić, Kosta Nikolić –Istorija za III razred gimnazije opšteg i društveno-jezičkog smera, Zavod za udžbenike, Beograd, 2014.

• Momčilo Pavlović, Đorđe Đurić – Istorija za III razred gimnazije prirodno-matematičkog smera i

• IV razred opšteg i društveno-jezičkog smera, Zavod za udžbenike, Beograd, 2012. Za razliku od prethodna dva fakulteta, FPN redukuje sadržaj programa na treću i četvrtu

godinu gimnazije uključujući sve smerove. Dakle, radi se o istom programu, različitog

obima koji je najveći na matičnom fakultetu.

2. PROGRAMSKI SADRŽAJI ISTORIJE NA PRIJEMNIM ISPITIMA SVIH PRAVNIH

FAKULTETI U SRBIJI

Svi polažu istoriju po programima gimnazije

2.1. Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu

Test za polaganje prijemnog ispita sadrži 60 pitanja, raspoređenih na sledeći način: 25

112

pitanja iz Srpskog jezika, 25 pitanja iz Istorije i 10 pitanja iz Ustava i prava građana.

Kada je reč o prijemu novih generacija na studije prava, Fakultet je analizirao dosadašnje

uslove za upis i zaključeno je da je neophodno promeniti dosadašnji sistem prijemnog

ispita odnosno prilagoditi ga potrebama budućih akademaca. Ispit treba da bude što

jednostavniji ali i u funkciji budućeg poziva. Zbog toga je Fakultet odlučio da u prijemni

ispit uključi predmete koji se uče u srednjoj školi, a koji su u neposrednoj vezi sa budućim

pozivom.

Literatura za pripremu prijemnog ispita:

1. Istorija za I razred gimnazije, Snežana Ferjančić, Tatjana Katić (odabrana poglavlja); 2. Istorija za II razred gimnazije opšteg i društveno-jezičkog smera, Smilja Marjanović – Dušanić,

Marko Šuica (odabrana poglavlja); 3. Istorija za III razred gimnazije opšteg i društveno-jezičkog smera, Radoš Ljušić (odabrana

poglavlja); 4. Istorija za III razred gimnazije prirodno-matematičkog smera i IV razred gimnazije opšteg i

društveno-jezičkog smera, Đorđe Đurić, Momčilo Pavlović (odabrana poglavlja).

2. 2. Pravni fakultet Univerziteta u Novom Sadu

Budući studenti ovog fakulteta polažu prijemni ispit – jedinstven test iz Ustava i prava

građana i iz Istorije. Literatura za Istoriju je prema nastavnom planu i programu

gimnazije, ali se na sajtu ne navodi kog smera niti se bliže određuju programski sadržaji

prijemnog ispita iz istorije. Međutim, potencijalni studenti se pozivaju na pripremnu

nastavu za prijemni ispit sa detaljnim uputstvima kome, kada i kako da se prijave.

2. 3. Pravni fakultet Univerziteta u Kragujevcu

Prijemni ispit se polaže iz srpskog jezika i istorije, po programu gimnazije opšteg

smera. U informatoru objavljenom na internet strani fakulteta dato je po 100 pitanja iz oba

predmeta od kojih će na prijemnom ispitu biti dato po 30 pitanja.

2. 4. Pravni fakultet Univerziteta u Nišu

Kandidat koji konkuriše za upis u prvu godinu osnovnih studija polaže prijemni ispit iz

Srpskog jezika i Istorije po programu gimnazije. Na internet strani fakulteta navedeni su

literatura i program za polaganje pripremnog ispita iz istorije:

1. razred: Dr Duško Lopandić, dr Vladimir Petrović, Ivana Petrović, Istorija I, Logos, 2013. (odabrana poglavlja);

2. razred: Katarina Mitrović, Istorija za drugi razred opšteg i društveno jezičkog smera, Zavod za udžbenike, Beograd 2016. (odabrana poglavlja);

3. razred: Dr Aleksandra Kolaković i Manja Milinović, Istorija za treći razred gimnazija društveno-jezičkog smera i gimnazija opšteg tipa, Logos, Beograd 2016. (odabrana poglavlja);

4. razred: Đorđe Đurić, Momčilo Pavlović, Istorija za treći razred prirodno-matematičkog i četvrti razred opšteg i društveno-jezičkog smera, Zavod za udžbenike, Beograd 2010. (odabrana poglavlja).

113

2. 5. Departman za pravne nauke Državnog Univerziteta u Novom Pazaru

Na prijemnom ispitu za smer pravo polažu se testovi iz predmeta: Srpski jezik i Istorija.

Sajt departmana je nedostupan.

3. PROCENA KONGRUENTNOSTI PRIJEMNOG ISPITA IZ ISTORIJE NA FAKULTETIMA I PROGRAMA BUDUĆE DRŽAVNE MATURE

Zaključak:

Iz navedenog pregleda stanja na svim pravnim fakultetima u RS vidimo da je

program prijemnog ispita iz Istorije kongruentan sa programom državne mature iz

ovog predmeta budući da su programski sadržaji prijemnog ispita obuhvaćeni

gradivom nastavnog predmeta Istorija u gimnazijama opšteg tipa i društveno-

jezičkog smera za koji su izrađeni standardi postignuća za kraj srednjeg

obrazovanja.


HEMIJA

1. Spisak fakulteta koji su ušli u uzorak za analizu sadržaja predmeta Hemija koja se

polaže na prijemnom ispitu:

1. U okviru Beogradskog Univerziteta:

1.1. Stomatološki fakultet 1. 2. Medicinski fakultet, dodatno a) Medicinski u b)Novom Sadu, c) Kragujevcu i d)Nišu 1. 3. Farmaceutski fakultet 1. 4. Fakultet veterinarske medicine 1. Medicinski fakulteti drugih univerziteta u Srbiji

1. 2. a) Medicinski fakultet na univerzitetu u Novom Sadu 1. 2. b) Fakultet medicinskih nauka Kragujevačkog Univerziteta 1. 2. c) Medicinski fakultet Niškog Univerziteta

2. Spisak poljoprivrednih fakulteta gde se predmet Hemija polaže na prijemnim ispitima u Srbiji

2.1. Poljoprivredni na Univerzitetu u Beogradu 2. 2. Poljoprivredni na Univerzitetu u Novom Sadu 2. 3. Poljoprivredni na Univerzitetu u Nišu 2. 4. Poljoprivredni na Univerzitetu u Kragujevcu

114

1. Programski sadržaji iz Hemije na prijemnim ispitima na fakultetima Beogradskog

Univerziteta:

1. 1. Stomatološki fakultet

1. Rakočević M, Horvat R: Hemija (opšta) za I razred gimnazije prirodnog smera i zdravstvene struke, Zavod za udžbenike, 1988-2013. (Strane 13-16, 28-75, 87-99, 108-132)

2. Rajić S: Hemija (neorganska) za II razred gimnazije prirodnog smera i zdravstvene struke, Zavod za udžbenike, 2011-2013. (Strane 13-21, 25-38, 43-56, 70-72, 80-94, 102-117, 124-137, 141-155, 164-172, 180-184, 193-195, 201-202, 215)

3. Stojiljković A: Hemija (organska) za III razred gimnazije prirodnog smera i medicinske škole, Zavod za udžbenike, 1989-2013. (Strane 17-23, 30-43, 47-57, 64-66, 76-85, 94-112, 119-159, 166-174)

4. Petrović J, Velimirović S: Hemija (biohemija) za IV razred gimnazije prirodno-matematičkog i opšteg smera, Zavod za udžbenike, 1993-2013.(Strane 7-24, 31-45, 49-71)

Komentar: Program prijemnog ispita kongruentan sa programom državne mature.

1. 2. Medicinski fakultet u Beogradu

1. Zbirka zadataka za pripremu prijemnog ispita iz hemije, Grupa autora (urednik prof. dr I. Karadžić),Medicinski fakultet u Beogradu, CIBID 2016. (kupuje se u Skriptarnici Medicinskog fakulteta u Beogradu)

2. Opšta hemija za I razred srednje škole, Miloje Rakočević, Rozalija Horvat, Zavod za udžbenike, Beograd

3. Neorganska hemija za II razred srednje škole, Rozalija Horvat, Zavod za udžbenike, Beograd 4. Zbirka zadataka iz hemije za I i II razred gimnazije i srednje škole, Radivoje Nikolajević, Mirjana

Šurjanović, Rozalija Horvat, Zavod za udžbenike, Beograd 5. Hemija za III razred gimnazije prirodno-matematičkog smera, medicinske, veterinarske i škole

za negu lepote, Aleksandra Stoiljković, Zavod za udžbenike, Beograd 6. Hemija za IV razred gimnazije, Julijana Petrović i Smiljana Velimirović, Zavod za udžbenike,

Beograd 7. Zbirka zadataka iz hemije za III i IV razred gimnazije, Janoš Čanadi i Velimir Popsavin, Zavod za

udžbenike, Beograd

Komentar: Na internet stranici Medicinskog fakulteta u Beogradu, osim literature za

pripremu ispita, nabrojani su i programski sadržaji (nastavne oblasti) koje čine sadržaj

prijemnog ispita. Program prijemnog ispita kongruentan sa programom državne mature.

1. 2. a) Medicinski fakultet Univerziteta u Novom Sadu





115


udžbenike, Beograd

Komentar: Identično kao na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, sa izuzetkom

stavke 1. Iz popisa literature Medicinskog fakulteta BU.


1. 2. b) Fakultet medicinskih nauka Univerziteta u Kragujevcu

Napomena: Hemija se polaže na svim studijskim programima integrisanih akademskih

studija: medicine, stomatologije i farmacije, kao i na programu osnovnih strukovnih studija






udžbenike, Beograd

Komentar: Na internet sajtu FMN UKG nabrojani su programski sadržaji iz nastavnog

predmeta Hemija koji se pripremaju za prijemni ispit. Program prijemnog ispita

kongruentan sa programom državne mature.

1. 2. c) Medicinski fakultet Univerziteta u Nišu

1. Zbirka zadataka za pripremu prijemnog ispita iz hemije, Grupa autora (urednik prof. dr I. Karadžić),Medicinski fakultet u Beogradu, CIBID 2016. (kupuje se u Skriptarnici Medicinskog fakulteta u Beogradu)






udžbenike, Beograd


116

1. 3. Farmaceutski fakultet

1. Udžbenici i zbirke zadataka iz hemije (opšte, neorganske i organske) od I do IV razreda gimnazije prirodnog smera.

2. Mira Čakar, Gordana Popović, Tatijana Jovanović, Zagorka Korićanac, Vladimir Savić, Zorana Tokić-Vujošević: Zbirka zadataka iz hemije za pripremu prijemnog ispita (može se kupiti u skriptarnici Farmaceutskog fakulteta)


1. 4. Fakultet veterinarske medicine

Na internet strani fakulteta stoji samo: pitanja na prijemnom ispitu obuhvataju gradivo

iz udžbenika za I, II, III i IV razred gimnazije prirodno-matematičkog smera.


2. Programski sadržaji iz Hemije na prijemnim ispitima na fakultetima državnih

univerziteta u Srbiji (van Beogradskog Univerziteta)

2. 1. Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Beogradu

Prijemni ispit za sve studijske programe polaže se iz jednog od pet predmeta, po izboru

kandidata: biologije, hemije, fizike, matematike i sociologije. Kandidat koji položi neki od

navedenih predmeta u okviru prijemnog ispita na bilo kom fakultetu Univerziteta u

Beogradu, može da se direktno upiše na slobodna mesta na Poljoprivrednom fakultetu

U Informatoru su navedeni programski sadržaji iz nastavnih tema (oblasti) opšte,

neorganske i organske hemija koje se izučavaju u prvom, drugom i trećem razredu,

respektivno, gimnazije opšteg tipa i prirodno-matematičkog smera.

Literatura za pripremu prijemnog ispita:

1. M. B. Rajković, V. Antić, M. Antić: «Zbirka pitanja i zadataka iz opšte i neorganske hemije i organske hemije», (kupuje se u Skriptarnici Fakulteta).

2. Odgovarajući udžbenici iz hemije za srednje škole.

2. 2. Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Novom Sadu

Kandidati koji konkurišu za upis na integrisane studije - studijski program veterinarske

medicine, polažu prijemni ispit iz predmeta biologija i hemija, a na osnovnim akademskim

studijama - svim studijskim programima, jedan ispit po izboru iz predmeta: hemija,

biologija, matematika i ekonomika preduzeća.

Na internet strani PF UNS samo je navedeno da se prijemni ispit polaže, između ostalog, i iz

Hemije. Svi podaci o programskim sadržajima ispita nalaze se u zbirci Pitanja i zadaci za

prijemni ispit koju izdaje Fakultet. Na prijemnom ispitu pitanja su samo ona koja su data u

zbirci.

117

2. 3. Poljoprivredni fakultet u Kruševcu Univerziteta u Nišu (u osnivanju)

Na internet strani PFK UN data je zbirka sa 200 zadataka iz Hemije koja obuhvata

sadržaje opšte, neorganske, organske i biohemije. Navedeni sadržaji su sadržani u

programu gimnazija opšteg tipa i prirodno-matematičkog smera. Na internet sajtu nema

popisa literature za pripremu prijemnog ispita, niti navedenih programskih sadržaja niti

upućivanja na štampani informator koji sadrži ove informacije.

2. 4. Agronomski fakultet u Čačku Univerziteta u Kragujevcu

Hemija se polaže na prijemnom ispitu za smer Opšta agronomija (opciono ili biologija ili

hemija), a obavezno na smeru Prehrambena tehnologija. Na internet sajtu nisu navedeni

programski sadržaji i literatura za pripremu prijemnog ispita, ali su dati zadaci za pripremu

koji će i biti dati na prijemnom ispitu. Zadaci su iz oblasti opšte, neorganske i organske

hemije, što predstavlja gradivo prvog, drugog i trećeg razreda gimnazije opšteg tipa i

prirodno-matematičkog smera.

3. PROCENA KONGRUENTNOSTI PRIJEMNOG ISPITA PREDMETA HEMIJA NA

FAKULTETIMA I BUDUĆE DRŽAVNE MATURE

Zaključak:

Iz navedenog pregleda stanja na svim poljoprivrednim fakultetima u RS vidimo da je

program prijemnog ispita iz Hemije kongruentan sa programom državne mature iz

ovog predmeta budući da su programski sadržaji prijemnog ispita obuhvaćeni

gradivom nastavnog predmeta Hemija u gimnazijama opšteg tipa i prirodno-

matematičkog smera za koji su izrađeni standardi postignuća za kraj srednjeg

obrazovanja. Ni na jednom fakultetu nije predviđeno testiranje znanja iz neke

„specijalne“ hemije koja predstavlja stručni predmet u srednjim stručnim školama, a

koja eventualno ne bi bila obuhvaćena navedenim standardima.


MATEMATIKA

1. Spisak Mašinskih fakulteta na univerzitetima u Srbiji za koje je analiziran program

matematike

1. 1. Mašinski fakultet Univerziteta u Beogradu

Kandidati koji konkurišu za upis, polažu prijemni ispit samo iz predmeta Matematika. Na

internet sajtu fakulteta dati su primeri zadataka sa prijemnih ispita, ali ne i spisak

oblasti i preporučene literature za pripremu prijemnog ispita. Gradivo koje se

testira na prijemnom ispitu izučava se u gimnazijama opšteg tipa i prirodno-

118

matematičkog smera.

1. 2. Fakultet tehničkih nauka Univerziteta u Novom Sadu

Mašinstvo na Fakultetu tehničkih nauka Univerziteta u Novom Sadu studira se u

studijskim programima: Proizvodno mašinstvo, Mehanizacija i konstrukciono

mašinstvo, Energetika i procesna tehnika, Tehnička mehanika i dizajn u tehnici i

Industrijsko inženjerstvo. Kandidati za upis na navedene studijske programe polažu

na prijemnom ispitu Matematiku sa logikom (oznaka P3). Prijemni ispit P3 sadrži

deset zadataka, od kojih prvih pet zadataka služi za proveru znanja iz matematike, a

preostalih pet zadataka služe za proveru logičkog zaključivanja. Ispit se polaže

pismeno i traje četiri sata.

1. 3. Tehnički fakultet “Mihajlo Pupin” u Zrenjaninu Univerziteta u Novom Sadu

Tehnički fakultet “Mihajlo Pupin” u Zrenjaninu Univerziteta u Novom Sadu ima

studijski program: Mašinsko inženjerstvo. Prijemni ispit za kandidate na svim

profilima polaže se iz matematike po programu srednje mašinske, srednje

građevinske, srednje elektrotehničke ili saobraćajne škole.

Dodatna literatura:

1. "Zbirka zadataka sa prijemnih ispita iz matematike", autor: Momčilo Bjelica; izdavač:

Tehnički fakultet "Mihajlo Pupin", Zrenjanin.

1. 4. Fakultet inženjerskih nauka Univerziteta u Kragujevcu

Mašinstvo se studira na studijskom program Mašinsko inženjerstvo, a na prijemnom ispitu

se polaže isključivo matematika. Program prijemnog ispita i primeri zadataka objavljeni

su na internet strani fakulteta. Programski sadržaji koji se testiraju obrađuju se u

gimnazijama svih smerova.

Preporučena literatura:

1. Mr Mirko S. Jovanović: Metodička zbirka zadataka za polaganje prijemnog ispita iz matematike

sa rešenjima i pregledom teorija za upis na tehničke i prirodno-matematičke fakultete,

Akademska misao, Beograd 2015, ISBN: 978-86-7466-572-5

1. 5. Fakultet za mašinstvo i građevinarstvo u Kraljevu Univerziteta u Kragujevcu

Na prijemnom ispitu na ovom fakultetu, takođe, polaže se samo matematika. Na internet

strani fakulteta objavljena je Zbirka zadataka koja sadrži popis zadataka po nastavnim

temama (oblastima) koje se obrađuju u gimnazijama svih smerova.

Preporučena literatura:

1. Zoran Bogićević (ur.): Zbirka rešenih zadataka za prijemni ispit iz Matematike, studijski

program Mašinsko inženjerstvo, Mašinski fakultet Univerziteta u Kragujevcu, Kraljevo, 2012.

119

1. 6. Mašinski fakultet Univerziteta u Nišu

Kandidati koji konkurišu za upis u prvu godinu polažu prijemni ispit iz predmeta

Matematika. Na internet strani fakulteta objavljeni su primeri zadataka sa nekoliko

prijemnih ispita prethodnih godina, a kandidati za upis se upućuju da kupe Zbirku zadataka

za pripremu prijemnog ispita I da pohađaju besplatnu pripremnu nastavu. Gradivo

prijemnog ispita obrađuje se u gimnazijama svih smerova, a obuhvaćen je manji broj

oblasti nego na prethodno navedenim mašinskim fakultetima (na osnovu uvida u

objavljene testove na sajtu fakulteta).

Fakultet tehničkih nauka Univerziteta u Prištini (sa privremenim sedištem u Kosovskoj

Mitrovici)

Na ovom fakultetu mašinstvo se studira na studijskom programu Mašinsko inženjerstvo, a

prijemni ispit se sastoji isključivo iz matematike. Na internet sajtu nije objašnjeno koje

nastavne oblasti se pripremaju za prijemni ispit, ali je iz jednog testa koji je ovde objavljen

jasno da je prijemni ispit koncipiran kao i na ostalim mašinskim fakultetima u RS. Na

osnovu uvida u navedeni test, reč je o gradivu prvog, drugog i trećeg razreda gimnazija svih

smerova.

Zaključak:

Iz navedenog pregleda stanja na svim mašinskim fakultetima u RS, sa izuzetkom

Fakulteta tehničkih nauka u Novom Sadu, vidimo da je program prijemnog ispita iz

Matematike kongruentan za programom državne mature iz ovog predmeta budući

da su programski sadržaji prijemnog ispita obuhvaćeni gradivom nastavnog

predmeta Matematika u gimnazijama opšteg tipa i prirodno-matematičkog, a na

pojedinim fakultetima i društveno-jezičkog smera za koji su izrađeni standardi

postignuća za kraj srednjeg obrazovanja. Na FTN-u u Novom Sadu polaže se

matematika sa logikom. U pet od deset zadataka na ovom prijemnom ispitu, kod

kandidata se proverava logičko zaključivanje što nije u skladu sa programom

predmeta za koje postoje izrađeni standardi postignuća.

Kongruentnost sadržaja opšteobrazovnih predmeta na prijemnim ispitima sa sadržajima

predmeta opšte mature – zaključak i preporuke. Pojednostavljeno rečeno, radi se o tome da

li se na prijemnim ispitima i planiranoj budućoj maturi proveravaju ista znanja stečena

srednjoškolskim obrazovanjem. Jedna stvar čini ova dva koncepta direktno neuporedivim.

Dok matura testira postignute ishode obrazovanja prema standardima postignuća

(osnovni, srednji i napredni nivo) prijemni ispiti se bave obrazovnim sadržajem i količinom

znanja. Ali mogućnost indirektne uporedivosti leži u tome što se ishodi ostvariju kroz

sadržaje propisane predmetnim programima. Kada na taj način poredimo sadržaje

120

predmeta prijemnih ispita i standarde postignuća izvedene iz programa srednjoškolskog

obrazovanja, možemo zaključiti da postoji visok stepen kongruentnosti između predmeta

na maturi i istih tih predmeta na prijemnim ispitima. Time je potencijal mature da zameni

prijemne ispite veoma visok. Kongruentnost sadržaja odabranih opšteobrazovnih

predmeta (hemija, biologija,istorija, geografija) praćena je na prijemnim ispitima svih

fakulteta jednog univerziteta, koji ove ispite uključuju, u ovom slučaju Univerziteta u

Beogradu. Druga dimenzija analize kongruentnosti sadržaja odabranih opšteobrazovnih

predmeta (hemija, istorija, biologija, matematika) praćena je na prijemnim ispitima istih

fakulteta (poljoprivredni, medicinski, pravni, mašinski) ali koji pripadaju različitim


Zajednički, opšti komentar o određenim specifičnostima koje „iskaču“ iz šeme opšte

kongruentnosti detektovane ovom analizom su:

• Određeni programi prijemnog su delimično usaglašeni sa standardima tako što programi

ne pokrivaju sve oblasti na koje se standardi odnose

• Na većini fakultete gde se na prijemnom ispitu polažu prijemni po gimnazijskom planu i

programu, ne proverava se stepen ostvarenosti standarda postignuća za kraj srednjeg

obrazovanja kod budućih studenata, nego količina memorisanih činjenica iz udžbenika

• Neusaglašenost među programima izaziva i činjenica da su neki programi na prijemnim

mešavina sadržaja opštih i stručnih predmeta

• Polaganje nekih predmeta na prijemnom dopunjava se zadacima za ispitivanje nekih

sposobnosti/sklonosti (test iz matematike, sa ukupno 10 zadataka, ima 5 zadataka iz

matematike i 5 zadataka iz logičkog zaključivanja)

121

5. Procena potencijala i barijera prijemnih ispita za

usaglašavanje sa državnom maturom na najkonkurentnijim

fakultetima različitih univerziteta u Srbiji

Na svim fakultetima šest državnih univerziteta u Srbiji uslov za upis su uspeh u

ostvarenom četvorogodišnjem obrazovanju i rezultati koje učenici ostvaruju na

prijemnim ispitima. Prijemni ispiti su klasifikacionog i kvalifikacionog karakter. Između

opšteg uspeha u srednjem obrazovanju i prijemnih ispita pojavljuje se novina u

obrazovnom sistemu Srbije a to je državna matura. Ona ima dvostruko posledično

dejstvo na politiku upisa na fakultete.. Naniže, biće snažan korektiv ukupnih bodova

uspeha koje učenici ostvaruju u srednjoškolskom obrazovanju a naviše, bodovi ostvareni

na izbornim maturskim predmetima treba da zamene testiranje znanja kao dodatnu

selekciju kandidata za upis na fakultete.

Usaglašavanje mature i prijemnih ispita je proces koji zahteva donošenje različitih

odluka akademske zajednice u vezi sa upisnom politikom. Različita praksa upisnih

procedura i prijemnih ispita koja je sada važeća na fakultetima, a koje su ovom analizom

evidentirane, pokazuje da fakulteti imaju različite kapacitete da prijemne ispite

jednostavno zamene državnom maturom. Svi fakulteti imaju potencijal za usaglašavanje

upisne politike sa maturom ali je on svakako različit.

Analiza dokumentacije otkrila je jedan deo potencijala i barijera usaglašavanja prijemnih

ispita i mature, ali dalji rad sa fakultetima na usaglašavanju može otkriti sasvim nove ili

drugačije dimenzije kapaciteta. Tek nakon sprovođenja ispitivanja na „terenu“, kroz

FOKUS GRUPE predstavnika univerziteta, u direktnim kontaktima sa univerzitetima i

fakultetima, biće moguće napraviti finalne analize, preporuke i zaključke o

funkcionalnim strategijama usaglašavanja prijemnih ispita i mature.

DALJA PITANJA, pitanja za fokus grupe Nakon konsultacija sa fakultetima i istraživanja u fokus grupama u preporukama i zaključcima obratiti pažnju na sledeća pitanja: ➢ Svi univerziteti u Srbiji objavljuju objedinjen konkurs za upis na sve svoje

fakultete. Šta će biti zajednički minimum u vezi sa usaglašavanjem sa maturom? ➢ U vezi sa opštim uslovima upisa pitanje za razmatranje je ograničenje upisa na

pojedine fakultete iz odgovarajućih srednjih škola. Da li nova matura nosi potencijal da se ovo promeni, ili će opšta I stručna matura biti različito/posebno vrednovane na istim fakultetima?

➢ Merila za utvrđivanje redosleda kandidata: a) Kandidat može ostvariti maksimalno 100 bodova. Srednjoškolski uspeh je maksimalno 40 bodova. Na prijemnom kandidat može steći maksimalno 60 bodova. Na svim fakultetima, bez izuzetka, ovo je jedinstvena formula za bodovanje i

122

rangiranje kandidata. Nekoliko je problema za usaglašavanje: 1. Fakulteti koji prihvate maturu kao prijemni ispit i na tim bodovima rangiraju kandidate, uspeh na prethodnom obrazovanju činiće 100% bodova. U kom obimu će se odnositi srednjoškolski uspeh i matura za pojedinačne fakultete (isto za sve ili različito), kako će različiti fakulteti bodovati pojedine izborne predmete, jedan ili više, isto ili različito? 2. Kakav će biti odnos opšte i stručne mature? Fakulteti koji ograničavaju upis kandidata navođenjem odgovarajućih srednjih škola podobnih za upis na te fakultete, trebalo bi da dovedu na uporedive veličine bodove ostvarene na opštoj i stručnoj maturi, jer su svi fakulteti otvoreni za gimnazijalce . 3. Ako fakulteti organizuju dodatne testove za ispitivanje specifičnih sposobnosti i sklonosti u kom obimu će bodovi na tim testovima učestvovati u iznosu maksimalnih 100 bodova koje može da ostvari kandidat. Kako će maturu uračunavati fakulteti koji sada svih 60 bodova dodeljuju posebnim testovima za ispitivanje sklonosti i sposobnosti, kao npr. Arhitektura? . 4. Ako fakultet organizuje prijemni u kojima nisu zastupljeni predmeti opšte mature, kako će teći njihov proces usaglašavanja sa maturom? . 5. Prema zakonima i pravilnicima kandidatima koji u 3 i 4 razredu osvoje nagrade koje su na listi Ministarstva priznaje se maksimalan broj bodova na prijemnom iz tog predmeta. Kako će se usaglasiti nagrade, prijemni i matura? Gotovo svi fakulteti koji vrednuju posebne nagrade tim nagradama oslobađaju kandidate polaganja odgovarajućih ispita priznavši im maksimalan broj bodova na testu znanja za taj predmet ili dodeljuju određeni broj bodova za nagrade koje nisu na listi Ministarstva, po odluci komisije (npr. elektrotehnički). U novom konceptu mature, na primer, obavezan je predmet matematika koju učenici polažu. Postavlja se pitanje kako će se osvojene nagrade odnositi prema uspehu postignutom na maturi iz matematike I osvojenih nagrada. Takođe, matematika može biti izborni predmet za neko četvorogodišnje obrazovanje, šta u tom slučaju? Ista logika problema važi I za značajan broj ostalih izbornih predmeta. . 6. Upis studenata - Poslednji kandidat upisan na budžet mora imati najmanje 51 osvojen bod a samofinansirajući najmanje 30 bodova. Uvođenjem nove mature a uvezi sa ovim donjim pragom za upis postavlja se pitanje kako će se vrednovati minimum uspeha a kako minimum mature? . ➢ Upis državljana Srbije sa stranim ispravama pod jednakim uslovima. Do sada je

kandidatima sa stranim ispravama koji su polagali maturu matura bila dobrodošao “višak” ali uvođenje mature u naš sistem u koji se svi upisuju pod jednakim uslovima , nedostatak mature biće značajnom broju “manjak”.

➢ Upis srpske nacionalne manjine iz susednih zemalja pod jednakim uslovima. Obrazovna praksa mnogih susednih zemalja u kojima se školuje srpska nacionalna manjina nema maturu. Šta će se podrazumevati u tom slučaju pod jednakim uslovima?

➢ Upis stranih studenata pod istim uslovima sa nostrifikovanom diplomo ➢ Upis lica sa invaliditetom I pripadnika romske nacionalne manjine: Primenjuju se Program afirmativnih mera. Pismeno se obrazlaže način prilagođavanja polaganja ispita. ➢ Konkursni rokovi: Prvi –prijavljivanje 19 juna u Novom sadu 24 jun

123

Polaganje prijemnog 3 jula Drugi rok- prijava 2. Septembar U vezi sa rokovima postavlja se nekoliko pitanja: a) lista želja (lista svih fakulteta u Srbiji a redosled po gradovima (npr. Mašinski i Beogradu I; u Nišu II, u Kragujevcu III) ili redosled različitih fakulteta u okviru grupacije (npr. Mašinski, elektrotehnički, građevinski) ili potpuno različiti fakulteti, samo budžetski, samo samofinansirajući ili kombinovano? . b) vreme i način polaganja dodatnih ispita na fakultetima (nakon objavljene liste bodova kandidata u vezi sa uspehom iz srednje škole -sa svim željama ili po prijavi kandidata za polaganje) . Prvi mogući upis na fakultete sa usaglašenom maturom i prijemnim ispitima moguć je za školsku 2022/23. To znači: 1. da su učenici koji polažu maturu u junu 2022 informisani o svim uslovima za upis na fakultete. 2. da su učenici 4. razreda srednjih škola, iako je to veliko zakašnjenje, barem 1. Septembra 2021. tačno obavešteni kako će se bodovati njihov uspeh za upis i koji će predmeti i drugi uslovi biti potrebni za upis na fakultete. 3.Da tačno znaju mogućnosti za liste želja, opcije i kombinacije predmeta, budžetskih i samofinansirajućih mesta 4. Da bude precizno uspostavljen odnos opšte i stručne mature na prijemnim ispitima. 5. Da su poznate strukture načina bodovanja uspeha, mature, pojedinih predmeta, nagrada i drugo od čega zavisi mogući plasman na rang listi 6. Da se ostavi dovoljan vremenski prostor između mature i prijemnih kako bi bilo moguće obaviti sve poslove vezane za maturu.

Procena potencijala i barijera prijemnih ispita za usaglašavanje sa državnom

maturom na najkonkurentnijim fakultetima različitih univerziteta u Srbiji –

zaključak i preporuke. Usaglašavanje mature i prijemnih ispita je proces koji

zahteva donošenje različitih odluka akademske zajednice u vezi sa upisnom

politikom. Različita praksa upisnih procedura i prijemnih ispita koja je sada

važeća na fakultetima, a koje su ovom analizom evidentirane, pokazuje da

fakulteti imaju različite kapacitete da prijemne ispite jednostavno zamene

državnom maturom. Svi fakulteti imaju potencijal za usaglašavanje upisne

politike sa maturom ali je on svakako različit. Ali, kako su desk analize manjkave

sa stanovišta mogućnosti kvalitativnih analiza postojeće situacije i procene

mogućih barijera, dobijene podatke smo pokušali da problematizujemo kao liniju

vodilju za dalje istraživanje koje će biti organizovano sa fokus grupama svih

analiziranih univerziteta, tj. njihovih fakulteta. Zaključci i preporuke sa fokus

grupa koji su izvedeni obuhvataju kontekst u kome je rađena desk analiza čime se

šanse za otklanjanje barijera uvođenju mature u prijemne ispite značajno

povećavaju.

124

Analiza kongruentnosti sadržaja predmeta na prijemnim ispitima sa sadržajem

programa predmeta srednjoškolskog obrazovanja na koje se oslanjaju predmeti

na maturi, generalno posmatrajući otkrila je značajan stepen kongruentnost, iz

čega bi se moglo zaključiti da za prihvatanje rezultata mature ne postoje velike

barijere. Ali, kako su desk analize manjkave sa stanovišta mogućnosti

kvalitativnih analiza postojeće situacije i mogućih barijera, dobijene podatke smo

pokušali da problematizujemo kao liniju vodilju za dalje istraživanje koje će biti

organizovano kroz sa fokus grupama svih analiziranih univerziteta, tj. njihovih

fakulteta. Zaključci i preporuke sa fokus grupa koji će biti izvedeni obuhvatiće

kontekst u kome je rađena desk analiza čime se šanse za otklanjanje barijera

uvođenju mature u prijemne ispite značajno povećavaju.

125

6. Rezultati terenskog istraživanja

Kako je navedeno u metodologiji, radi izrade ovog izveštaja sprovedeno je i terensko

istraživanje. U nastavku su dati rezultati istraživanja koji obuhvataju kako rezultate

fokus grupa/intervjua sa univerzitetskim ustanovama tako i rezultate dobijene kroz

upitnike koji su poslati neuniverzitetskim ustanovama.

6.1. Rezultati analize sprovedenih fokus grupa i intervjua

Glavni cilj fokus grupa je da obezbedi dodatne podatke za analizu sadašnje prakse

upisa ( 2.1.1); o potrebnoj ciljanoj podršci u vezi sa izgradnjom konsenzusa oko državne

mature (2.1.2); pružanju potrebne podrške VŠU u definisanju kriterijuma za upis i

prilagođavanje instrumenata, alata i procedura za upis studenata (2.1.3); analizu

potreba za obukom i razvoj programa podrške za VŠU (2.1.4).

Fokus grupe su organizovane i sa sekundarnim ciljem, kao situacije za animiranje i

aktiviranje univerziteta za proaktivno angažovanje u rešavanju ključnih pitanja vezanih

za uvođenje državne mature u prijemne ispite, preuzimanje udela sopstvene

odgovornosti za njenu uspešnost uvođenja u obrazovni sistem Srbije, podsticaj za

uvremenjeno donošenje odluka iz nadležnosti univerziteta i fakulteta u integrisanju

državne mature u prijemne ispite a sve rukovođeno unapređenjem kvaliteta

obrazovanja kroz traženje pogodnih rešenja.

U takvoj nameri fokus grupe su vođene radi ostvarenja oba cilja, obezbeđenja dodatnih

podataka za analizu sadašnje prakse upisa i započinjanje procesa organizovanja

fakulteta na integrisanju mature u prijemne ispite.

Uzorak

Učesnici FG su predstavnici fakulteta sa šest državnih univerziteta (Univerzitet u

Beogradu (13 predstavnika sa 11 ustanova), Univerzitet umetnosti u Beogradu (8

predstavnika sa 5 ustanova (četiri fakulteta i univerzitet)), Univerzitet u Novom Sadu(13

predstavnika sa 10 ustanova), Univerzitet u Kragujevcu (11 predstavnika sa 9 ustanova),

Univerzitet u Nišu (8 predstavnika sa 7 ustanova), Državni univerzitet u Novom Pazaru

(1 predstavnik koji je predstavljao integrisani univerzitet sa 10 departmana) kao i

privatne univerzitete (5 predstavnika sa 4 privatna univerziteta), a u smislu profila to su

pre svega bili dekani ili prodekani za nastavu, predsednici komisija za upis studenata,

odnosno zaposleni koji su u najvećoj meri uključeni u procedure upisa studenata.

Na fokus grupe univerziteta većinom su bili su bili pozvani predstavnici fakulteta za koje

je interesovanje učenika za upis iznad 150% (odnosno najmanje 1,5 kandidat na jedno

predviđeno mesto za studenta).

126

U ovom delu istraživanja je ukupno učestvovalo preko 50 učesnika na fokus grupama

koji su predstavljali ukupno 47 instituciju (uključujući i Državni univerzitet u Novom

Pazaru kao jednu instituciju).

Pored državnih i privatnih univerziteta, istraživanjem su obuhvaćene i ustanove koje su

članice Konferencije akademija i visokih škola (KASS) koja u svom sastavu okuplja

visoke škole, akademije strukovnih studija i visokih škola strukovnih studija čija su

mišljenja i stavovi o pitanjima o kojima se razgovaralo u fokus grupama prikupljeno

posebno kreiranim upitnikom, a analiza njihovih odgovora je data u odeljku 6.2.

Istraživački instrument i analiza podataka

Za potrebe vođenja strukturiranog razgovora korišćen je Vodič za fokus grupe (videti

Prilog 1. Vodič za fokus grupe).

Oblasti ispitivanja koje su formulisane iz konteksta prethodne šire desk analize a za

potrebe ovih fokus grupa su:

1. Informisanost i mišljenje o državnoj maturi,

2. Odnos prema strateškom i zakonskom okviru o uvođenju državne mature

3. Odnos prema konceptu opšte, stručne i umetničke mature

4. Direktno uključivanje fakulteta u podizanje kvaliteta pripreme i sprovođenja državne mature

5. Ključne vremenske odrednice visokoškolskih ustanova za uvođenje vrednovanja državne mature u prijemne ispite

6. Procena potrebne podrške za redefinisanje prijemnih ispita

Realizacija primarnog i sekundarnog cilja fokus grupa produžila je uobičajeno vreme

trajanja za fokus grupe tako da je njihovo trajanje bilo između 2,5 i 3 sata. Svaki

transkript daleko je premašio obim 20 gusto kucanih strana.

Obrada podataka

Kvalitativan pristup obradi podataka podrazumevao je da se transkripti podvrgnu

tematskoj analizi i tematskom grupisanju podataka. Kodiranje podataka obavljeno je u

četiri koraka:

• U prvom koraku svi podaci za jedan univerzitet grupisani su u 6 skupina (oblasti);

• U drugom koraku tih 6 skupina odgovora (oblasti) različitih univerziteta integrisani su u zajedničku matricu svih univerziteta zajedno u okviru ispitivanih 6 oblasti;

• Treći korak je integracija kvantitativnih podataka dobijena ostalim instrumentima- upitnicima;

127

• U četvrtom koraku pristupilo se klasifikaciji odgovora, kategorizaciji, prioritizaciji, integraciji, sintezi i konceptualizaciji dobijenih nalaza.

Ova procedura omogućila je izvođenje zaključaka i davanje predloga i preporuka za dalje

aktivnosti.

Ovaj izveštaj prati navedene oblasti koje su ispitivane, s tim što su na kraju data i

dodatna zapažanja.

I oblast - Informisanost i mišljenje o državnoj maturi

Oblast informisanost i mišljenje o državnoj maturi je bila prva oblast koja je ispitivana, a

podaci o stavovima ispitanika prikupljeni ovom prilikom su bili veoma važni za

donošenje jednog od glavnih zaključaka svih fokus grupa da visokoškolske ustanove ne

raspolažu sa dovoljno informacija o državnoj maturi kao važnom i tekućem

reformskom procesu koji je nemoguće valjano sprovesti bez uključivanja

visokoškolskog nivoa obrazovanja.

Oblast I Pitanje 1. Procena informisanosti i upoznatosti sa državnom maturom

Naime, na pitanja o proceni nivoa informisanosti i upoznatosti sa državnom maturom,

kako nastavnog tako i nenastavnog osoblja uključenog u proces prijemnih ispita, opšti

zaključak je da nijedna od te dve grupe zaposlenih nije upoznata sa planiranom

državnom maturom u dovoljnoj meri. Preciznije, na skali od 1 do 5 pri čemu je 5

potpuna informisanost a 1 potpuna neinformisanost, učesnici svih fokus grupa su dali

zajedničku ocenu najviše 2, sa napomenom da je nenastavno osoblje još manje upoznato

u odnosu na nastavno osoblje. Takođe, važna je napomena da su se učesnici fokus grupe

složili da se informisanost svodi na to da im je samo poznato da će se državna matura

desiti u budućnosti. Gotovo svugde, ocena 2 se tretira kao izraz vrste „blagosti“ u

ocenjivanju informisanosti, s obzirom da sa jednog univerziteta imamo „priznanje“

predsednika centralne komisije za sprovođenje prijemnih ispita da nije upoznat sa

maturom.

Kao glavne izvore informacija navode informisanje preko dece koja su ove godine

upisala srednje obrazovanje i na roditeljskim sastancima su dobili informacije o maturi

(posebno Univerzitet u Novom Sadu); informacije sa sastanaka u MPNTR u vezi sa

maturom i prezentacijama u Rektoratu koje su podeljene među kolegama; na

konferenciji projekta Državne mature koja je održana u martu 2019. godine. Zajednički

stav učesnika je da ni na tim događajima nisu predstavljene potpune informacije o svim

aspektima državne mature. Nedopustivo je da se mediji (sve vrste) uopšte ne bave

ovako aktuelnim društvenim pitanjem ali se takođe smatra i da je nedopustivo da

akademska zajednica bude informisana o tako važnim pitanjima preko medija. U vezi sa

tim izneti su i stavovi o dezinformisanosi u vezi sa državnom maturom. Do akademske

zajednicu dopiru glasine od srednjoškolaca da „srednjoškolski profesori govore da će im

128

se matura odložiti i da državna matura neće ni uspeti, da postoje osnovni i srednji nivo

mature a da se za napredni učenici posebno prijavljuju i za to dobijaju posebno vreme

polaganja“. Takođe, po navodima učesnika fokus grupa o odlaganju mature za 2022.

godinu znalo se u nekim srednjim školama još pre zvaničnog objavljivanja ove

informacije. Akademska zajednica nije u suštini ni istinito ni pravovremeno informisana.

Za razliku od svih drugih univerziteta, Univerzitet umetnosti u Beogradu državnu

maturu i svoje prijemne ispite smatra kritično važnim pitanjem za izbor budućih

studenata, pa tako na sva četiri fakulteta, kao i na samom Univerzitetu umetnosti,

informisanost o uvođenju državne mature se procenjuje ocenom 4. Univerzitet

umetnosti u Beogradu je već uveliko započeo proceduru usaglašavanja prijemnog ispita

sa opštom i umetničkom maturom i na nivou univerziteta doneta je odluka da se

matura uključi u dosadašnjih 20% bodova koje učenik donosi iz srednje škole, a

da 80% čini i dalje prijemni ispit za proveru posebnih sklonosti i sposobnosti

(dopis poslat MPNTR od strane Univerziteta umetnosti u Beogradu je dostupan u

dokumentaciji Projekta).

Zaključci

Procena je univerzitetskih nastavnika da je neinformisanost o maturi svih ključnih

aktera koji u njoj treba da učestvuju zajedničko opšte negativno obeležje ovog

reformskog procesa i preti da ugrozi sve napore koji se preduzimaju da se kvalitetna

matura uspešno uvede u obrazovni sistem Srbije. Njihovom stavu da učenici ne dobijaju

valjane informacije od svojih srednjoškolskih nastavnika o mogućnostima upisa na

fakultete, učenici 7. i 8. razreda osnovne škole i njihovi roditelji su pri izboru srednjih

škola potpuno neinformisani i dezinformisani o prohodnosti srednjih škola na fakultete,

pridružuju i samoprocenjivanje sopstvene informisanosti o državnoj maturi ocenom 2

(malo iznad potpune neinformisanosti). Zaključujemo da neinformisanost ključnih

aktera o državnoj maturi dovodi maturu u veliki rizik da ne bude uspešno

realizovana, u smislu rizika da akademska zajednica ne vreme i valjano donese

odluke o načinu integrisanja državne mature u prijemne ispite. Neinformisana

akademska zajednica ne može da obezbedi podršku ovom reformskom procesu a koja

mu je potrebna, pa i neophodna, od strane visokog obrazovanja. Međutim, nejasno je

kako akademska zajednica očekuje da neko informiše srednjoškolce i učenike 8. razreda

o prohodnosti srednjih škola na fakultete, kada ta ista akademska zajednica niti je

dovoljno informisana o maturi, niti je sama odredila uslove i načine te prohodnosti o

kojoj očekuje da neko treba da informiše učenike.

Primer Univerziteta umetnosti u Beogradu pokazuje da nivo informisanosti o državnoj

maturi u akademskoj zajednici u mnogome zavisi od potrebe i želje te zajednice da bude

informisana. Akademska zajednica treba da postane svesna rizika odlaganja da se bavi

ovako krupnim i ključnim problemom. S obzirom da su na fokus grupama identifikovane

brojne nedoumice, problemi, otvorena pitanja, barijere, teškoće za postizanje

konsenzusa među fakultetima i studijskim programima, različiti stavovi o ključnim

129

pitanjima, različito viđenje puta i načina dolaženja do zajedničkih rešenja,

opravdava konstataciju da se sa procesom podrške visokoškolskih institucija

uvođenju mature u proceduru prijemnih ispita već značajno kasni.

Preporuke

Projektom je planirano da se novi kriterijumi za rangiranje kandidata za upis na

fakultete, koji uključuju maturu, javno objave na zvaničnoj internet stranici dve godine

pre upisa (2.1.3.-d), što znači u junu 2020. Za ovaj posao potrebno je, prvo, da se

postigne potpuna informisanost visokoškolskih ustanova o uvođenju državne mature u

obrazovni sistem, i drugo, zajedničko razumevanje koncepta završnih ispita u funkciji

prijemnih ispita.

Za tu svrhu potrebno je:

1. Pripremiti Priručnik za fakultete o državnoj maturi i njenom potencijalu za

integrisanje u procedure prijemnih ispita.

2. Pripremiti program obuke za fakultete o konceptu mature, završnim ispitima

(standardima postignuća, ishodima i kompetencijama) potencijalu mature u upisnoj

politici, zajedničkom konceptu u kreiranju dodatnih ispita za testiranje posebnih

sposobnosti, sklonosti i talenata i sl. (2.1.4). Univerzitetima i fakultetima bi bile

veoma korisne informacije o upisnoj politici fakulteta i različitim načinima uvođenja

rezultata mature u prijemne ispite u zemljama u kojima je matura još ranije uvedena

(npr. Slovenija, Hrvatska, Češka). Priručnik bi trebalo da sadrži sažete primere dobre

prakse.

3. Organizovati redovne konsultativne sastanke sa institucijama visokog obrazovanja

kako bi se pružila podrška zajedničkom razumevanju koncepta mature i njenom

uvođenju u prijemne ispite (Aktivnost 2.1.2) (detaljnije informacije u Prilogu 3. Plan,

aktivnosti i program pripreme sistema visokog školstva za implementaciju državne

mature u prijemne ispite).

Oblast I Pitanje 2. Dominantni stavovi

Ovim pitanjem su ispitivani dominantni stavovi učesnika fokus grupa o nekoliko važnih

aspekata državne mature, konkretnije:

A. uvođenje državne mature u obrazovni sistem Srbije,

B. uvođenje državne mature u prijemne ispite fakulteta i

C. zamena prijemnih ispita rezultatima sa mature.

A. Stavovi visokoškolskim ustanovama uvođenju državne mature u obrazovni

sistem u Srbiji su mahom pozitivni u smislu mogućnosti da se sa državnom maturom

unapredi kvalitet obrazovanja kroz standardizovano i ujednačeno eksterno

vrednovanje postignuća učenika i prevaziđe problem istih ocena za različito znanje

učenika. Ovakav pozitivni stav prati i sumnja u regularnost budućih procesa i

130

procedura koje će pratiti sprovođenje državne mature. Tačnije, članovi akademske

zajednice smatraju da je uvođenje državne mature važan korak napred u razvoju

i podizanju kvaliteta srednjoškolskog obrazovanja ali u isto vreme svi procesi i

procedure koje prate uvođenje državne mature moraju da budu valjano i

regularno sprovedeni. Naime, učesnici fokus grupa su naročito zabrinuti za

regularnost sprovođenja i poredili su iskustvo koje sistem ima sa završnim ispitima

na kraju osnovnoškolskog obrazovanja, a koje je nepovoljno; smatraju da državna

matura ne sme da »pati od istih boljki« od kojih pati i »mala matura«, odnosno da ne

sme da bude kompromitovana neregularnostima u sprovođenju jer će onda biti i

obesmišljena njena vrednost. S druge strane, ispitanici smatraju da je „sistem

prijemnih ispita potpuno pravedan i pošten“. Dodatno, pojedini ispitanici sa

Univerziteta u Novom Sadu smatraju da će matura ispraviti propuste koji se dešavaju

u višejezičkim sredinama kao što je nepoznavanje jezika nastave, što ilustruje sledeći

citat: „Matura je poslednje testiranje pismenosti naših đaka za čim postoji potreba jer

će se izbeći situacije da na studije dođu učenici sa svim peticama iz obrazovnog

programa koji su učili na srpskom jeziku a da u isto vreme uopšte ne vladaju srpskim

jezikom.“

Sumirano, stav o vrednosti državne mature je direktno zavisan od regularnosti

sprovođenja državne mature.

Osim pitanja postizanja pune regularnosti u sprovođenju mature, pitanje vremena

uvođenja mature problematizuje se na dva načina. Jedan broj učesnika smatra da je

prerano uvesti maturu dok traje procedura promena programa u srednjim školama i da

je 2025. pravo vreme za njeno uvođenje. Drugi problem u vezi sa vremenom uvođenja

mature proizilazi iz stava da ovo vreme, ovaj trenutak nije pogodan za uvođenje tako

velike novine. Kao razlog za to učesnici navode postojanje nedovoljne saradnje i

poverenja između univerziteta, srednjih škola, MPNTR, ali i ostalih delova vlasti („pa već

sad pomeraju uvođenje mature, kao nisu znali da je novi program u gimnazijama, a

naravno da se to zna. To je sve toliko smešno“). Priča o poverenju ima i drugi epilog,

odnosno perspektivu, naime jedna od učesnica je bila odlučna u stavu da nepostojanje

poverenja ne može da opravda nedelanje: „Pitanja koja se postavljaju kako će se državna

matura sprovesti, na ovakav ili onakav način, da li će biti ispravna ili će biti zloupotreba, to

nije pitanje državne mature nego poverenja u institucije, što je potpuno druga stvar. Mi

onda ne bi trebali možda ništa da radimo jer ne postoji poverenje u institucije, da se

zamrznemo i da čekamo da nas posle 1.000 godina odmrznu.“

Dodatno, uvođenje mature se razume još i kao popravljanje sistema od „kraja“ i da pre

uvođenja ovako značajne promene mnoge stvari treba prethodno popraviti u

obrazovanju. Ističe se da je, već na inicijalnoj konferenciji projekta Državna matura

(mart 2019. godine) bilo jasno npr. da oni fakulteti koji zarađuju enormne sume od

prijemnih ispita i pripreme studenata za iste neće prihvatiti maturu, smatraju učesnici

fokus grupa.

131

U isto vreme, diskutovano je i o tome da li su i u kojoj meri valjani testovi znanja koji će

biti na maturskim ispitima. Kako fokus grupa nije namenjena pružanju

obrazloženja, ono, osim najosnovnijih informacija, se nije ni desilo, ali je važno

napomenuti da bi u budućnosti trebalo razmotriti aktivnosti informisanja predstavnika

visokoškolskih ustanova na temu izrade testova u okviru projekta čime bi se povećalo

poverenje u valjanost testova koji će se koristiti u okviru državne mature. Šta više, neki

učesnici smatraju da univerziteti, fakulteti mogu da kažu šta im je potrebno iz kojih

oblasti, na primer za matematiku, za biologiju, za hemiju i sl.

Dodatno, pojedini učesnici smatraju da bi neki vid eksternog testiranja postignuća

trebalo uvesti posle svakog razreda srednje škole, a ne samo na kraju celog

srednjoškolskog obrazovanja.

B. Što se tiče stavova o uvođenju državne mature u procedure prijemnih ispita,

odnosno o vrednovanje rezultata sa državne mature u okviru rangiranja budućih

studenata pri upisu na studije, učesnici fokus grupa (iz Beograda i Novog Sada

naročito) su izrazili pozitivne stavove, odnosno da svakako treba uvrstiti i rezultate

ovog važnog nacionalnog testiranja pri upisu studenata, ali da o konkretnom značaju

koji će biti dat rezultatima sa državne mature, tj. obimu priznatosti, pri rangiranju

kandidata za upis, treba svaka visokoškolska ustanova da odluči za sebe.

Međutim ima i drugačijih mišljenja o tome da li svaka VŠU treba da odluči za sebe. Na

primer, predstavnici Univerziteta u Kragujevcu su bili mnogo dalje od stava da svaka

visokoškolska ustanova treba da odluči za sebe a mnogo bliži stavu da odluka o

prohodnosti na visokoškolsku ustanovu treba da dođe ne sa univerziteta nego spolja.

Naime, smatraju da „mora da interveniše država“ jer će se teško postići konsenzus ako

se ta odluka ostavi fakultetima, jer to je jedan od načina da se privuku studenti. Naime,

ovi ispitanici smatraju da samostalno odlučivanje VŠU po ovom pitanju nije dobro jer bi

se napravio razdor: „…jer ako jedni donesu odluku da hoće sa 50% da uvaže rezultate

državne mature, a konkurenti uvaže sa 100%, to praktično dovodi do podele

zainteresovanih đaka, i da će se možda upravo samo zbog toga neki fakulteti odlučiti na

taj korak“. Sličnog stava ovom, bili su i predstavnici Univerziteta u Nišu.

Da je pitanje uvođenja državne mature vrlo složeno i da je potreban proces dogovaranja

u kome će se postići usaglašavanja mišljenja i ostaviti fakultetima dovoljno slobode da

definišu svoje procedure, potvrđuju i sa nekih drugih univerziteta, što je ilustrovano

sledećim navodom „Mi smo sastavljeni od pet departmana – biologija, hemija, geografija,

matematika, i fizika i u startu mogu da kažem da će pet departmana imati pet mišljenja

što se tiče procedure prijemnog“. Ovaj navod govori ne samo da je potrebno da svaka VŠU

promisli i odluči, već da je potrebno to raditi i na nivou studijskih programa naročito

imajući u vidu da mnogi fakulteti školuju studente u okviru različitih disciplina a

ponekad i u okviru više naučnih polja.

132

C. Međutim, kako se iz prethodnog moglo naslutiti, kada je reč o uvođenju državne

mature kao zamene za prijemne ispite, učesnici fokus grupa nisu bili složni

oko odgovora.

Učesnici koji su smatrali da prijemni ispiti mogu biti zamenjeni postignućima na

maturi iznosili su različitu argumentaciju:

• U slučaju da se obezbedi potpuna pouzdanost i verodostojnost tokom sprovođenja

državne mature bilo moguće zameniti prijemne ispite državnom maturom (osim za,

na primer, umetničke fakultete)

• Prekomerno je opterećenje za buduće studente da u isto vreme spremaju i državnu

maturu i prijemne ispite. Dovoljna bi bila matura.

• Neki učesnici su naglasili i opšte smanjenje broja studenata, imajući u vidu

višegodišnji demografski pad, te smatraju da bi takvo rešenje odgovaralo većini

fakulteta jer su malobrojni oni fakulteti koji se sreću sa visokom potražnjom od

strane studenata.

• Takođe, bili su izneti i stavovi da će one visokoškolske ustanove koje se već sada

sreću sa izazovima nedovoljnog interesovanja od strane studenata i nepopunjenosti

odobrenih »kvota« biti više otvoreni prema zameni prijemnih ispita maturom, u cilju

privlačenja većeg broja studenata.

• Podrška mogućoj zameni prijemnih ispita državnom maturom izvedena je iz

pozitivnog iskustva sa prijemnih ispita za informatička odeljenja u gimnazijama u

Novom Sadu, što je ilustrovano narednim citatom: „Već na opštem testu su ti zadaci

bili dovoljno teški da su ih diferencirali i nije bilo nikakvih razlika uspeh na testu iz

matematike, opšteg ili specijalnog, otprilike gotovo identični rezultati su dobijeni tako

da su jako dobro bili pogođeni zadaci. Najteže su mogli da urade samo izuzetno dobri

matematičari - mislim da sa tehničke strane nema nikakvih teškoća diferenciranja. Ti

testovi su se zaista pokazali kao neverovatni, volela bih da svi mi sednemo i da

probamo da uradimo te testove za srednju školu.“

• Učesnici fokus grupa su primetili da oni fakulteti koji odluče da zadrže prijemne

ispite mogu da postanu manje atraktivni jer postavljaju dodatne zahteve prema

budućim studentima („što bi studenti išli tamo gde pored mature moraju i prijemni da

polažu, kad mogu bez prijemnog da se upišu na drugom mestu“), i samim tim dovode u

opasnost svoj status „atraktivnog“ fakulteta u manje atraktivan.

• Ustanove koje se sada sreću sa nedovoljnim interesovanjem, smatraju da će fakulteti

koji u tom smislu nisu konkurentni morati svakako da »snize« svoja očekivanja u

pogledu uslova za upis: »Pošto ja dolazim sa fakulteta gde ne postoji velika

zainteresovanost, a i na fakultetu sastavljam prijemne ispite, smem otvoreno da kažem

pred svima nama da ih sastavim tako da prijemni bude izuzetno lak, jer mi želimo da

primimo studente, za razliku od medicine gde je njihov prijemni ispit iz hemije tako

koncipiran da je meni težak. Zadovoljstvo je ako matura bude kao zamena. Veoma je

važno da profesori sa određenih fakulteta budu uključeni u sastavljanje zadataka, da

im profesori kažu šta se očekuje da znaju«.

133

S druge strane, većina predstavnika je smatrala da fakulteti ne mogu da zamene

prijemne ispite državnom maturom, a kao glavni razlozi su navođeni:

• Atraktivnost fakulteta, odnosno studijskih programa, a posebno studijski programi

koji su izuzetno atraktivni za buduće studente, moraju da zadrže mogućnost da

organizuju prijemne ispite kao jedini način selekcije velikog broja studenata, dok oni

fakulteti koji su manje atraktivni treba da imaju mogućnost da vrednuju državnu

maturu bez organizovanja prijemnih ispita („Sve to lepo zvuči u teoriji ali kažite mi šta

da radimo kada nam se na prijemnom ispitu pojavi 500 ljudi a mi imamo 100 mesta,

kako da ih odaberemo?“);

• Specifičnost sposobnosti i sklonosti - određeni fakulteti, kao što je na primer

Univerzitet umetnosti, umetnički fakulteti, Arhitektonski fakultet, Fakultet za fizičku

kulturu, Učiteljski fakultet, bez obzira na atraktivnost u smislu broja prijavljenih

kandidata, ne mogu da zamene prijemni ispit maturom zbog specifičnih sposobnosti

i sklonosti koje ispituju na svojim prijemnim ispitima. Zajednički stav ovih fakulteta

je: „zamena ne može, a procenat može“; ili kako ilustruje sledeći navod “Što se tiče

matematike, njihovo mišljenje sam već čula na prvom sastanku, stav je, da ako matura

bude ostvarena prema standardima, kako ste rekli, i kad učenik uradi dobro taj treći

nivo i dođe na fakultet, da i oni ipak moraju da prođu selekciju, oni koji su nadareni baš

za matematiku. To je stav matematike, i rekli su da neće odustati od prijemnog ni po

koju cenu“.

• Nepravičnost u odnosu na različite škole - državna matura ne može da zameni

prijemni ispit jer je nemoguće dovoljno pravedno rangiranje studenata prema

uspehu iz srednjoškolskog obrazovanja i uspehu na maturi s obzirom da postoje

različiti nivoi kriterijuma u različitim srednjim školama (kao primer je navođeno „da

uspeh učenika iz matematike u Matematičkoj gimnaziji ne može biti ekvivalent

identičnom uspehu učenika iz neke druge škole, iako bi brojčano bilo isto ocenjeno,

te bi na taj način učenici iz »boljih škola« bili oštećeni, i što ne može nadomestiti

samo matura, to se može nadomestiti prijemnim ispitom“);

• Nedovoljna obuhvatnost državne mature - državna matura neće pokriti sve one

predmete i oblasti koji se ispituju na prijemnim ispitima, na primer predstavnik

jedne ustanove navodi: „ali šta ćemo sa specifičnim prijemnim ispitima, jer mi na

našem departmanu imamo studijski program hotelijerstvo, studijski program

turizam i studijski program astronomije, gde apsolutno nijedan predmet koji je

predviđen za državnu maturu se ne sprovodi?“. Pored toga, smatra se da nedostaje i

veliki broj opšteobrazovnih predmeta potrebnih filozofskim fakultetima.

• Osim pokrivenosti predmetima koji se polažu na maturi u pitanje se dovodi i sadržaj

programa predmeta koji se polaže na maturi a smatra se neadekvatnim, što ilustruje

sledeći citat: „Ako je državna matura srpski i matematika i ispiti po izboru, to će za nas

biti biologija i hemija. Prvi problem koji imamo je da naši studenti polažu odabrana

poglavlja biologije i hemije. Naš student na biologiji ne uči dosta stvari. Nama treba

anatomija, fiziologija, ne treba nam evolucija, niti ekologija. Oni uče odabrana

poglavlja. Mi treba da ciljano dovedemo decu sa predznanjem koje treba da imaju -

134

biologija koja će biti ista na državnoj maturi ne može biti ista za potrebe pmf-a,

biologije i medicine. I na Medicinskom isto se to odnosi na hemiju. Mi smo generalno

apsolutno protiv toga da izgubimo kontrolu nad našim studentima, spadamo u fakultet

gde je veliki broj zainteresovanih za mali broj mesta i da zaista deca otpadaju zbog

rezultata i ne možemo prihvatiti da se to radi po njihovim srednjim školama„.

• Dodatno, pojedini učesnici fokus grupa smatraju da dimenzija znanja nije uvek u

korelaciji sa dimenzijom postignuća, što takođe otežava uvođenje državne mature u

procedure prijemnih ispita i kao zamenu prijemnih ispita državnom maturom, jer

prijemni ispiti pre svega služe sistemu provere onih znanja koja su neophodna kao

početna znanja za razvoj kompetencija određenog visokog obrazovanja.

• Ako se ne rade odgovarajuće, adekvatne selekcije budućih studenata može da raste

procenat onih koji nakon prve ili druge godine napuštaju fakultet jer se, kako kažu,

„nisu pronašli“ na tim studijama.

• Zamena prijemnih ispita državnom maturom može da bude i predmet manipulacije

od strane onih fakulteta koji nemaju dovoljan broj prijavljenih studenata pa ih,

preuzimanjem 100% mature, privlače za upis naspram sličnih studijskih programa

koji imaju veću konkurenciju i hteli bi da zadrže jedan deo prijemnog. Uvođenje

mature pogoduje fakultetima sa nedovoljnim brojem zainteresovanih učenika.

• Pitanje akreditacije studijskih programa koja je u toku za mnoge fakultete, a koja

treba da važi u narednih 7 godina, standardima koji se odnose na definisanje uslova

za upis na studijski program, nije definisana državna matura. Iznete su i neke pravno

tehničke teškoće za zamenu mature prijemnim ispitom kao npr. akreditovani testovi

opšte informisanosti koje primenjujete veliki broj fakulteta a koga nema u projektu

državne mature (kao neko integrisano znanje). »Šta da se uradimo sa tim testom? Mi

moramo da ga primenjujemo, akreditovani smo i taj test nam stoji u uslovima upisa na

fakultet?«

Osim podeljenih stavova za i protiv zamene prijemnog ispita maturom, izneti su i stavovi

o jasno otvorenim mogućnostima da fakulteti mogu da vrednuju maturu onako kako im

odgovara i na način kako im to odgovara, sa ili bez saglasnosti sa drugima.

Dilema koju su oštro postavili učesnici fokus grupe oko pitanja zamene prijemnog

maturom i još oštrije u čijoj je nadležnosti da o tome odlučuje mnogi učesnici smatraju

nepotrebnom i nevaljanom. Oni smatraju da je u Zakonu o visokom obrazovanju jasno

predviđena mogućnost uvođenja testova posebnih sklonosti, pa čak i rezultata ispita za

proveru znanja, pored uključivanja mature. Ilustracija takvog stava izneta je kao: »Ne

moramo uopšte da razmišljamo o tome da li bi fakultetima trebalo dati nešto. U zakonu

postoji da zakon predviđa test sklonosti. Fakulteti koji žele zakonski imaju mogućnost da

uvedu test sklonosti, prema tome mi ne moramo da ispitujemo matematiku, mi ispitujemo

koliko su oni matematičko-logički napredovali da možemo da ih na fin način podesimo i

rešimo selekciju. Upravo je to ono što ja hoću da kažem – matura, u redu, uspeh iz srednje

škole, u redu, ali to malo eto treba ostaviti da putem testa sklonosti, na šta imamo pravo,

napravimo pravilnu selekciju«.

135

Ono u čemu učesnici fokus grupa različitih univerziteta imaju različito mišljenje je

pitanje mogućnosti da svaka visokoškolska ustanova treba da ima otvorenu

mogućnost da sama odluči o načinu vrednovanja državne mature pri upisu

studenata. Beogradski univerzitet podržava ovu ideju smatrajući da je ona u domenu

autonomije fakulteta u definisanju uslova za upis na određene studijske programe. S

druge strane neki univerziteti imaju drugačije poglede, na primer deo učesnika sa

univerziteta u Kragujevcu i Nišu smatra da „država“ i ministar treba da „presuđuju“ i

odlučuju jer se fakulteti ne mogu sami međusobno složiti, a sličnog su stava i neki

predstavnici privatnih univerziteta. U isto vreme, predstavnici ovih univerziteta (npr.

Univerziteta u Kragujevcu) smatraju da se oni fakulteti koji naplaćuju pripremnu

nastavu za prijemne ispite neće odreći tog prihoda zarad uvođenja državne mature

(misle pre svega na Univerzitet u Beogradu, a može da se pogleda i odeljak 3.2.7. ovog

izveštaja gde ima više informacija o cenama pripremne nastave). Univerzitet u Novom

Sadu sklon je traženju i nalaženju šireg konsenzusa i vođenja univerzitetske politike

među institucijama jer je pitanje mature od velikog zajedničkog javnog značaja.

Pojedini učesnici fokus grupe smatraju da je sporno što je državna matura zamišljena

kao multifunkcionalna, pa sumnjaju da je moguće da sve te funkcije podjednako dobro

budu izvršene. Odnosno, ovi učesnici se pre svega slažu sa sertifikacionom funkcijom

državne mature a dovode u pitanje selekcionu funkciju. U vezi sa tim postavljeno je

pitanje na Univerzitetu u Novom Sadu „Šta je cilj velike mature? Ne ono ići ću na fakultet,

nego samo za sebe, jer postoje ljudi koji neće da idu na fakultet. Šta bi motivisalo sve đake

da što bolje urade tu maturu i kako da im u tome pomognu nastavnici i profesori? Šta je cilj

prijemnog ispita i kako sad to sve spojiti?«

Zaključci

Stav akademske zajednice o uvođenju državne mature u obrazovni sistem je apsolutno

pozitivan. Prihvata se njen veliki potencijal za unapređenje kvaliteta obrazovanja i baš

zbog toga su formulisana upozorenja o potrebi zaštite integriteta mature kako ideja i

naporan rad u vezi sa njenom realizacijom ne bi bili ni na koji način kompromitovani.

Sumnje koje su iznete o nekim pitanjima više su upozorenja na mogućnost okolnosti

koje bi mogle da ugroze kvalitet i integritet mature a time i njenu vrednost za

prohodnost na fakultete kao npr. kratko vreme za njenu pripremu i implementaciju;

nerešena neka krupna pitanja u obrazovnom sistemu (kao što su novi nastavni planovi,

uvođenje novih i izbacivanje starih zanimanja, zastupljenost opšteobrazovnih predmeta

u srednje škole itd.) koja se sada maturom samo više problematizuju; obezbeđenje

regularnosti njenog sprovođenja; nedostatak uverenosti akademske zajednice u kvalitet

maturskih ispita, samo su neke sumnje oko uspešnosti uvođenja mature.

Izražava se sumnja u pogodnost ovog vremena za njeno uvođenje kao i nedovoljnog rada

na rekonstrukciji prethodnih tačaka obrazovnog sistema (nastavni planovi, obrazovni

programi, zanimanja, kompetencije nastavnika, informisanost i sl.) od kojih u mnogome

136

zavisi uspeh primene mature. Sumnja o pogodnosti ovog vremena za uvođenje mature

izražava se i zbog procene o još uvek nedostignutom potrebnom stepenu poverenja

između različitih segmenata obrazovnog sistema i institucija u njemu. Jedna od važnih

prednosti državne mature, smatra se, je ispravljanje nepravde koja se nanosi učenicima

srednjoškolskog obrazovanja zbog različitih kriterijuma ocenjivanja u različitim

sredinama i različitim školama a koja ima posledice na prohodnost na fakultete.

Stav o uključivanju mature u prijemne ispite je takođe pozitivan ali su mišljenja različita

o tome kako i koliko ona treba da učestvuje u proceduri prijemnih ispita. Opravdano se

upitno postavlja problem uspešne multifunkcionalnosti maturskog ispita. Da li sve njene,

istovremene funkcije, mogu biti podjednako uspešne (pre svega se misli na

sertifikacionu i selektivnu, jer one u odnosu na evaluativnu, imaju veći uticaj na

obrazovnu putanju učenika) i da li se sve može istovremeno postići? Da li su neke njene

funkcije u nesaglasju?

Stav o zameni prijemnih ispita maturom je polarizovan. Sa jedne strane, smatra se da

uvođenje mature umesto prijemnih ispita pogoduje fakultetima koji nemaju dovoljan

broj zainteresovanih kandidata za upis a sa druge strane, fakulteti za koje postoji

prekobrojno veliko interesovanje za upis izražavaju sumnju da će matura biti dovoljno

diskriminativna kako bi sastavili pouzdane i valjane rang liste i odabrali kandidate

najpogodnije za njihove studije. Prvi, koji su za zamenu, navode uglavnom socijalne

razloge za zamenu prijemnih ispita maturom, npr. nedovoljna zainteresovanost

srednjoškolaca za visoko obrazovanje, preveliko opterećenje da se polaže i matura i

prijemni, demografski trendovi smanjenja populacije mladih pa treba široko otvoriti

vrata fakulteta, nelojalne konkurencije među sličnim fakultetima, nelojalna konkurencije

između privatnih i državnih univerziteta i fakulteta i sl. Drugi, koji su protiv zamene

prijemnih ispita maturom, pre svega, vide nedovoljan i neadekvatan potencijal mature

za ispunjavanje svih kriterijuma koji su potrebni ovim fakultetima za pouzdane, validne i

dovoljno diskriminativne rang liste za upis kandidata.

Preporuke

Maturu treba učiniti što je moguće „boljom“ sa stanovišta procene uspešnosti učenika u

procesu srednjoškolskog obrazovanja u smislu podizanja kvaliteta obrazovanja i

objektivnog merenja postignuća srednjoškolskog obrazovanja a onda takav potencijal

mature ponuditi fakultetima za potrebe njihovih selekcija kandidata.

Stavovi o maturi i njenom uvođenju u proceduru prijemnih ispita mogu biti ispravni i

valjani jedino ako se oni, od kojih se zahteva da ih imaju, upoznaju sa svim

relevantnim činjenicama koje dovode do njihovog formiranja. Prvi korak je zaista

detaljno i ispravno informisanje akademske zajednice o državnoj maturi kroz

distribuciju Priručnika o maturi i organizovanje informativnih radionica za sve

fakultete (videti Prilog 3. Plan, aktivnosti i program pripreme sistema visokog

školstva za implementaciju državne mature u prijemne ispite za period od 1.

137

januara do 1. jula 2020. godine). Drugo, potrebno je da se fakulteti sistemski uključe

u proces pripreme mature, izradu i recenziju zadataka, prate pilotiranje mature i

analiziraju podatke i rezultate o uspehu srednjoškolaca na pilotima mature iz

perspektive sopstvenih kriterija za prijemne ispite. Na fokus grupama je

preporučeno da sistemski, univerziteti treba da budu predlagači nastavnika koji

će se po bilo kom osnovu ili kriterijumu uključiti u rad na pripremi državne

mature, a ne da to budu konkursi i otvoreni pozivi koje akademska zajednica ne

prati. Treba podržati takav pristup, s obzirom da se ne radi o pisanju ajtema za

testove u određenim predmetima u šta je akademska zajednica do sada bila

pozvana da učestvuje, već se radi o uključivanju akademske zajednice u različite

tačke procesa razvoja i implementacije državne mature.

Predlog je da Komisija za akreditaciju usaglasi standarde za definisanje uslova za

upis na studijske programe sa aktuelnim zakonodavstvom.

II Oblast - Odnos prema strateškom i zakonskom okviru o uvođenju državne

mature

U poglavlju o Politici upisa (Poglavlje 3.2.2.) napravljena je analiza svih dokumenata

kojima se reguliše pitanje uvođenja državne mature u proceduru prijemnih ispita, od

Strategije razvoja obrazovanja u Srbiji do 2020. godine, do Zakona o visokom

obrazovanju. i statuta univerziteta i fakulteta. Opšti je zaključak da postoji

neusaglašenost među zakonskim aktima koji se tiču uvođenja mature kao i mogućnost

različitog tumačenja nekih zakonskih odredbi vezanih za uvođenje državne mature u

proceduru prijemnih ispita, što otežava početak pripreme pravne regulative za uvođenje

mature u prijemne ispite na samim fakultetima.

Na početku ispitivanja ove oblasti, učesnicima fokus grupa su predočeni izvodi iz

strateškog i zakonskog okvira koji međusobno nisu u saglasju, odnosno koji na različit

način tretiraju vrednovanje rezultata državne mature pri upisu studenata na fakultete

(videti Prilog 1. Vodič za fokus grupe).

Učesnici fokus grupa nisu bili upoznati sa predočenim diskrepancama u navedenim

aktima, a posle diskusije opšti je zaključak učesnika da je rešenje koje je dato u

Zakonu o visokom obrazovanju najoptimalnije jer uključuje i vrednovanje

rezultata državne mature ali je i dovoljno široko i fleksibilno postavljeno da

ostavlja mogućnost visokoškolskim ustanovama da zadrže prijemne ispite, kako

one koji se tiču provere sklonosti i sposobnosti, tako i one prijemne ispite koji se

tiču provere znanja budućih studenata. Učesnici smatraju da Zakon o visokom

obrazovanju dozvoljava mogućnost upisa učenika odgovarajućih srednjih stručnih škola

na akademske studijske programe.

Takođe, određeni broj učesnika fokus grupa je izrazio očekivanje da će u narednom

periodu biti doneti dodatni propisi o maturi od strane MPNTR, odnosno »višeg nivoa«

138

koji bi dali jasnije smernice fakultetima u smislu šta su sve raspoložive opcije. Na primer,

neki članovi fokus grupe Univerziteta u Kragujevcu su bili još tvrđeg stava u smislu da

država treba da propiše svim fakultetima uslove i okolnosti da se vrednuje matura a da

samo posebni fakulteti poput umetničkih i ostalih specifičnih imaju neki vid

eliminacionih ispita. Kao glavnu argumentaciju za potrebu državne intervencije navode

potrebu „da budu svi ravnopravni“. Ključ je u državi, smatraju, jer ako se ostavi sloboda

izbora fakultetima onda će svako voditi svoju politiku a to nije dobro za fakultete, kao ni

za univerzitet. Jedan broj učesnika sa ovog univerziteta nije se složio čak ni sa prvim

stavom, o potrebi donošenja dodatnih akta - smernica o raspoloživim opcijama, dok na

drugim univerzitetima apsolutno dominiraju suprotni stavovi, ne odobravajući

očekivanja koja umanjuju značaj i vrednost autonomnog odlučivanja visokoškolskih

ustanova o uslovima za upis na studijske programe. Važno je napomenuti da predstavnici

privatnih takođe smatraju da je dobro da MPNTR da „sva pravila u vezi sa državnom

maturom“.

Univerzitet umetnosti u Beogradu ima svoju posebnu sferu interesovanja u načinu

zakonske regulative prohodnosti na umetničke fakultete. Umetnička matura se tretira

vrsta mature koja ima direktnu prohodnost na umetničke fakultete. Potrebno je da se

jasno razume da se sa umetničkom maturom može konkurisati i za druge naučne oblasti

kao što bi i sa opštom i stručnom maturom moglo da se konkuriše na umetničke

fakultete.

Zaključci

Umesto da donese odgovore na predočene diskrepance u pozitivnom

zakonodavstvu, diskusija na temu zakonodavnog i strateškog okvira je otvorila

sledeća važna pitanja:

1. Da li se upis na sve fakultete bez prijemnih ispita omogućava samo onima koji imaju

opšte obrazovanje i opštu maturu?

2. Ako je tako, da li će se upis na sve fakultete bez polaganja prijemnih takođe omogućiti

učenicima sa stručnim obrazovanjem a koji dodatno polože i opštu maturu?

3. Da li upis na fakultete učenicima sa stručnom i opštom maturom dozvoljava upis na

fakultete bez obzira na vrstu završene srednje škole i naučnu oblast?

4. Da li fakulteti mogu da ograniče vrstu srednje škole (stručnu, umetničku) koja ima

prohodnost ka određenom fakultetu bez obzira na položenu opštu maturu?

5. Da li će učenik koji je završio umetničko obrazovanje, ali i položio opštu maturu,

imati jednak status pri upisu VŠU kao i učenik koji je završio srednje stručno

obrazovanje i položio opštu maturu? Preciznije, da li je srednje umetničko

obrazovanje višestruko diskriminisano i u odnosu na opšte i na stručno obrazovanje?

6. Da li je prohodnost sa stručnom maturom samo u istoj naučnoj oblasti, i umetničke

mature samo u oblast umetnosti, potpuno ekvivalentna prohodnosti opšte mature na

sve akademske, strukovne i umetničke studije?

139

7. Kakva je razlika u prohodnosti na fakultete učenika samo sa stručnom maturom i

učenika koji su dodatno položili još jedan izborni predmet (stekli i opštu maturu).?

Kako će oni biti rangirani na akademskim studijama istog fakultetu u okviru naučne

oblasti, a kako na fakultetima van naučne oblasti (i akademskim i strukovnim) u

poređenju sa učenicima opšteg obrazovanja i sa opštom maturom?

8. Kako može da se za potrebe prijemnog i rangiranja učenika vrednuje „zanatski“ deo

polaganja praktičnog stručnog ili umetničkog ispita da bi bio uporediv sa opštom

maturom?

9. Univerzitet umetnosti prepoznaje u Zakonu o visokom obrazovanju (član 9.) pravo

da visokoškolske ustanove svojim Statutom definišu uslove pod kojima lica koja

nemaju srednje obrazovanje upisuju fakultete. Oni smatraju da bez obzira što je

Zakon o srednjem obrazovanju isključiv i ne dozvoljava takvu mogućnost, Zakon o

visokom obrazovanju koji je njima osnovni Zakon, daje tu mogućnost da njihovim

Statutom urede ovo pitanje. Da li je to tačno?

10. Kako će učenici iz zemalja iz okruženja koji nemaju maturu biti upisivani na

fakultete? Mogu li se i oni tretirati kao lica bez završenog srednjeg obrazovanja pa da

prema Zakonu o visokom obrazovanju fakulteti to regulišu svojim statutima?

Konkretno, najviše je bilo interesovanja za kandidate iz Republike Srpske. Već sada

fakulteti imaju probleme sa tim, npr. da li je vladanje uključeno u prosek ili nije, i

kada se rangiraju, često se dolazi u situaciju da su ovi učenici ili povlašćeni ili su

uskraćeni?

U razmatranju zakona koji regulišu pitanje prava upisa na fakultete a u vezi sa maturom

kao uslovom za upis ili priznavanje mature umesto prijemnog, Zakon o visokom

obrazovanju smatra se najpodesnijim, uz dodatak stručnog tumačenja nekih

njegovih odredbi.

Preporuke

Sve dalje aktivnosti na uvođenju mature u prijemne ispite zavise od zvaničnog

tumačenja člana 100. Zakona o visokom obrazovanju, koji izaziva određene

nedoumice u akademskoj zajednici. Potreba za dodatnim tumačenjem ovog člana

konstatovana je u martu 2019. god. i izneta u izveštaju sa prvog kruga Konsultativnih

sastanaka sa univerzitetima u Srbiji. Zvanični zahtev za tumačenjem člana 100. ZVO

poslat je, na inicijativu Projekta, sa Univerziteta u Kragujevcu (dopis dostupan u

dokumentaciji Projekta), ali odgovor ni do danas nije stigao.

Nakon tumačenja člana 100 ZVO, potrebno je usaglašavanje ovog zakona sa Zakonom o

srednjem obrazovanju, zatim sa akreditacionim standardima koji regulišu upis na

studijske grupe. Sve to pod oznakom „Hitno“.

III oblast - Odnos prema konceptu opšte, stručne i umetničke mature

140

Analizirajući kongruentnost prijemnih ispita kao saglasnost sadržaja i ishoda

srednjoškolskog kurikuluma sa sadržajem predmeta prijemnim ispitima svih državnih

fakulteta, na osnovu javno objavljenih programa polaganja prijemnih (pogledati

Poglavlje 4. ovog izveštaja) uočavamo da su u sadašnjoj praksi prijemnih ispita opšte

obrazovni predmeti veoma neravnomerno zastupljeni na prijemnim ispitima fakulteta

(Matematika – na 40 fakulteta; Hemija – 23; Biologija – 21; Srpski – 17; Fizika – 16;

Istorija – 10; Strani jezik - 6, Geografija – 4). Na prijemnim ispitima ima opšteobrazovnih

predmeta koji sada nisu dostupni na listi opšteobrazovnih predmeta (Sociologija – 10;

Psihologija – 9; Filozofija – 4). 20 fakulteta primenjuje ispite Opšte informisanosti i

kulture, 11 fakulteta testira opšte sposobnosti a 13 fakulteta ima potrebu za testiranjem

posebnih sklonosti i veština. Na državnim fakultetima u Srbiji na prijemnim ispitima

polaže se i oko 50 stručnih predmeta.

Na osnovu ove analize, odnos akademske zajednice prema konceptu opšte, stručne i

umetničke mature ispitivan je u sledećim aspektima:

1. Adekvatnost sadržaj liste opšteobrazovnih predmeta,

2. Odnos vrednovanja uspeha na prijemnim ispitima između srednjoškolskog uspeha,

uspeha na maturi i uspeha na prijemnom ispitu,

3. Razlike koje mogu ili treba da prave fakulteti između opšte, stručne i umetničke

mature prilikom prijema kandidata,

4. Uvođenje liste želja za upis na fakultete i posledice po usaglašavanje prijemnih ispita

sa maturom po grupacijama fakulteta, svih fakulteta u okviru jednog univerziteta i

istih fakulteta na različitim univerzitetima,

5. Da li treba i šta treba da bude zajednički minimum jednog univerziteta u vezi sa

uvođenjem mature u prijemne ispite?

III oblast Pitanje 1 - Lista opšteobrazovnih predmeta

Pitanje o tome da li se na listi opšteobrazovnih predmeta koji će se polagati na maturi

nalaze predmeti koji su relevantni za upis na visokoškolske ustanove donelo je različite

odgovore i mišljenja.

Najopštiji i najpozitivniji stav o listi predmeta iskazan je od strane Univerziteta

umetnosti u Beogradu: „Apsolutno da! Šta god da znaju nama je dragoceno! Svejedno je

koji je predmet. Svi ovi predmeti figuriraju, nama je bitno da oni imaju završenu državnu

maturu kao uslov da bi pristupili prijemnom ispitu, a iz čega će to biti neka oni pokažu iz

kog predmeta smatraju da imaju svoju najveću kompetenciju, jer i biologija je zanimljiva

za kameru… Što se matematike tiče, naši najbolji kompozitori su iz matematičkih

gimnazija. Specifična situacija na UU je upis starijih ljudi na studijske program recimo,

režiju npr. upisuje neko ko ima 40 godina, završio srednju pre 20 godina. Šta će taj čovek

da radi pošto nema maturu?“

Većina drugih učesnika bavila se posebnim i pojedinačnim pitanjima predmeta sa liste.

Dok većina fakulteta nalazi da se među ponuđenim opšteobrazovnim predmetima

141

nalaze predmeti koji su relevantni za upis na fakultete, neki fakulteti su naglasili

da na listi nisu, pre svega za njih, relevantni predmeti.

Međutim, fakulteti koji ne nalaze na listi predmete koje su im potrebni različito vide

razrešenje te situacije pa u nastavku slede dva ilustrativna primera.

Na primeru Filozofskog fakulteta u Beogradu, jasno je bilo da ponuđeni predmeti ne

odgovaraju po sadržaju onome što se ispituje na prijemnim ispitima, na vrlo različitim

studijskim programima, odnosno da bi samo istorija bila relevantna za određene

studijske grupe. S druge strane, na katedri za psihologiju kao najatraktivnijoj studijskog

grupi na ovom fakultetu, pokrenut je dijalog o tome da li pri prijemu studenata treba

vrednovati znanja iz predmeta psihologija stečena u srednjoškolskom obrazovanju kao

indiciju za spremnost za akademske studije psihologije, pri čemu je zaključak bio da nije

neophodno predznanje iz psihologije za uspešno studiranje psihologije, jer sve što je

relevantno za ovu disciplinu je predviđeno samim studijama. Takođe, na ovoj katedri

razmatraju i pitanje da li, ukoliko su valjano postavljeni, maturski ispiti iz srpskog jezika

i matematike mogu da donesu dovoljno informacija o spremnosti budućih studenata za

akademski rad u ovoj oblasti, a preliminarni zaključak ove katedra jeste da mogu.

Drugi primer fakulteta koji na listi predmeta koji će se polagati na državnoj

maturi ne nalazi predmete relevantne pri upisu ali sa drugačijim razumevanjem

situacije je npr. Arhitektonski fakultet, koji takođe smatra da to nije problem.

Trenutno, na postojećem prijemnom ne ispituju se sadržaje koji su u vezi sa znanjem iz

bilo kog određenog srednjoškolskog predmeta, već se ispituju specifične sklonosti i

sposobnosti i one nose svih 60% bodova na prijemnom. Sa druge strane, smatraju, isto

kao Univerzitet umetnosti, da je celokupno znanje iz različitih predmeta, od matematike

i srpskog jezika do drugih opšteobrazovnih predmeta, relevantno za uspešno studiranje

arhitekture, naročito bi bilo dobro ukoliko bi to znanje moglo da se »sintezno« prikaže,

odnosno testira.

Oni fakulteti koji tragaju za pogodnim predmetima različito vide problem. Za jedne

je značajan problem manjkavost liste opšteobrazovnih predmeta predmetima koji

spadaju u domen osnovne pismenosti, kao što je npr. informatička pismenost (ovaj nalaz,

odnosno potreba uvođenja Informatiku u državnu maturu je naglašena i kod analize

rezultata ustanova u KASSS-u). Za druge je informatička pismenost ključni sklop

kompetencija koje su potrebne za fakultete koji imaju studijske programe iz ovih oblasti.

Među samim fakultetima koji se u većoj meri i obimu angažuju na pitanju informatičkog

obrazovanja, informacione tehnologije, računarske nauke, računarsko inženjerstvo,

međutim nema potpune saglasnosti. Jedni smatraju da za tehniku nema dovoljno

zastupljenih opšteobrazovnih predmeta kao što je npr. i informatika. Drugi pak smatraju

da je matematika dovoljan pokazatelje sposobnosti za studije iz ovih oblasti.

Jedan broj članova fokus grupa smatra da sam koncept nije dobar a da je pitanje broja

predmeta na listi opšteobrazovnih predmeta manje relevantan. Zamerka, sa više

142

univerziteta, se odnosi na dezintegrisano merenje postignuća učenika po predmetima i

da bi za sve bio pogodniji jedan test opšte kulture, „sintetizovana znanja“ učenika.

Na kraju su predstavnici fakulteta koji svoje prijemne ispite ne mogu ni na koji način da

povežu sa listom opšte obrazovnih predmeta, počev od raznih studijskih grupa

filozofskih fakulteta, astronomije kojoj nije dovoljna fizika, do npr. akademskih studija

hotelijerstva na koje je gotovo nemoguće upisati se sa opšteobrazovnih srednjoškolskih

programa. Analizirajući program prijemnog ispita za Hotelijerstvo kao akademske

studije Prirodno matematičkog fakulteta, očito je nedostupan za gimnazijalce jer se na

njemu polažu zahtevni stručni predmeti i veštine.

Zaključci

Odnos prema dovoljnosti i reprezentativnosti liste opšteobrazovnih predmeta nalazi se u

rasponu celog kontinuuma, od potpune saglasnosti i dovoljnosti sa potrebama fakulteta

do nedovoljnosti liste iz različito navedenih razloga. Taj kontinuum stavova i potreba

kreće se od:

1. Svaki opšteobrazovni predmet može biti relevantan.

2. Matura sadrži opšteobrazovne predmete koji su zastupljeni na prijemnim.

3. Lista opšteobrazovnih predmeta omogućava da se odabere transferabilan

predmet.

4. Predmeti na maturi su isti kao na prijemnom ispitu ali relevantni sadržaju za

pojedine fakultete su različiti jer su potrebna specifična znanja.

5. Matura nema opšteobrazovne predmete koji su potrebni fakultetima za prijemni

ispit.

6. Jedan broj fakulteta insistira na polaganju stručnih predmeta na prijemnom.

7. Ima mišljenja da koncept državne mature nije dobar i da bi matura trebalo da ima

integrisane testove opštih znanja i sposobnosti potrebnih za upis na fakultete.

U ovim različitim stavovima akademske zajednice ponovo dolazi do izražaja

problem multifunkcionalnosti državne mature. Iskustva drugih zemalja, npr. Češke

(videti Prilog 6. Pregled upisa na visokoškolske ustanove u Češkoj), pokazuju da pored

mature mogu da postoje i dodatni ispiti namenjeni upisu na fakultete, kao eksterno

vrednovana opšta znanja i sposobnosti potrebni za upis na fakultete, ili eksterni ispit

plus (npr. matematika za one fakultete kojima je to prioritet). Time se bave i akreditovani

privatni ispitni centri. Sve su to različite forme uspostavljanja relacija između mature i

prijemnih ispita koje su mogle da razviju zemlje koje imaju već dugogodišnje iskustvo sa

uvedenom eksternom državno maturom.

Preporuke

143

Lista opšteobrazovnih predmeta zadovoljava minimalne potrebe većine fakulteta ali

svakako treba raditi na proširivanju ove liste. To vidimo kao jedini pravac u kome

sadašnji postavljen koncept mature može da se razvija. Proširivanje liste predmeta

treba raditi iz najmanje tri razloga. Prvi je, da učenici imaju veći izbor mogućnosti

kroz koje bi mogli da iskažu i pokažu svoje kompetencije i znanja; drugo, fakulteti bi

imali veću mogućnost kombinovanja potrebnih znanja i kompetencija za prijem na svoje

studije; i treće, dodatni predmeti na listi obaveznih i izbornih, omogućili bi da se

postepeno povećava obavezni deo mature sa trenutna 2 obavezna + 1 izborni na 2

obavezna + 3 izborna, ili 3 obavezna + 2 izborna, čime bi se povećao kapacitet mature za

unapređenje kvaliteta srednjoškolskog obrazovanja, sa jedne strane, i omogućile

potrebne varijacije srednjoškolskog uspeha za upis na različite fakultete (npr. iskustvo

Slovenije sa pet obaveznih predmeta na maturi, videti detaljnije u Prilogu 5. Pregled

upisa na visokoškolske ustanove u Sloveniji).

Primedbe koje se odnose na pitanje dovoljnosti sadržaja predmeta koji su obuhvaćeni u

predmetima sa liste i njegove kompozicije, direktno otvaraju problem moguće

multifunkcionalnosti državne mature. Način razvoja testiranja ostvarenosti ishoda

obrazovanja učenika prema definisanim standardima na državnoj maturi govori o nivou

na kome ih je učenik savladao u okviru određenog predmeta, a ne znanja koja je usvojio

iz različitih oblasti predmeta. Predlozi za uvođenje dodatnih sadržaja u predmete koji su

potrebni raznim fakultetima je contradicto in adjecto. Koncept eksternog vrednovanja

ishoda nije zasnovan na varijacijama obima i vrste sadržaja, te stoga kao takav ne može

biti razmatran.

III Oblast Pitanje 2. Odnos vrednovanja uspeha na prijemnim ispitima između


Na važnost promišljenog odnosa prema različitim uspesima učenika na prijemnim

ispitima upozoravaju mnogi učesnici fokus grupa. Dok jedni smatraju da će eksterno

vrednovanje kroz maturu da uvede red u kvalitet srednjoškolskog obrazovanja drugi

vide opasnost da predimenzioniranje značaja uspeha na maturi može da donese loše

posledice po obrazovni sistem. Jedno takvo upozorenje o važnosti srednjoškolskog

uspeha evidentirano je u Novom Sadu: „Vezano za ovo pitanje srednjoškolskog uspeha,

trebamo dobro razmisliti o tom odnosu srednjoškolskog uspeha i uspeha na maturi pošto i

sa aspekta studenata koji upisuju FTN-a a idu u gimnaziju u Somboru, njih ne interesuje

nijedan drugi predmet, oni samo u trećoj i četvrtoj godini idu na dodatne časove iz

matematike i upisuju se na FTN, ništa ga drugo ne interesuje. Tako faktički onda gubimo

na tom nekom opštem obrazovanju ako damo da je srednjoškolski uspeh manje značajan,

mislim da ćemo nekako uništiti ceo taj sistem«. U vezi sa pitanjem odnosa vrednovanja

različitih uspeha ima i mišljenja da ako se bude vrednovala više matura od

srednjoškolskog obrazovanja da nastavnici neće moći da izađu na kraj sa tim učenicima,

da učenici neće učiti preko godine, da će to biti kampanjski rad i da će se u četvrtoj

godini posvetiti samo pripremanju mature. Sledeći citat to ilustruje.

144

»Drugačije mišljenje koje podržava značaj ispravnog vrednovanja srednjoškolskog uspeha

odnosi se na učenike koji npr. idu u škole sa nacionalnim statusom koje podrazumevaju

veliki trud za dobre ocene. Znači, takav uspeh ne treba ni na koji način omalovažiti. Može

se desiti da neko od tih učenika bude indisponiran na polaganju državne mature i da

uprkos uspešno završenom srednjoškolskom obrazovanju ne upiše željeni fakultet.

Kao kompromisno rešenje za ovu situaciju ponuđena je, »treća varijanta«, specijalna

znanja, tj. prijemni ispit iz specijalnih znanja, a gde bi srednjoškolski uspeh i matura

trebali da budu otprilike pola-pola. U uslovima jake konkurencije na FTN-u kasnije će dete

koje je učilo dobru gimnaziju baš na prijemnom ispitu izaći na vrh. Argument je u prilog

tome da treba ostaviti prijemni ispit koji je težak.«

Sasvim drugačiji pristup vrednovanju ovih različitih uspeha Univerzitet umetnosti

definisao je za sebe: »Pre 3-4 godine našem Univerzitetu je stigao dopis iz Ministarstva gde

su tražili da mi odredimo na Veću šta ćemo sa rezultatima državne mature koja se

planirala i mi smo doneli tada odluku da, kao što je bilo decenijama unazad, kod nas 80%

vrednost za upis na fakultet čini taj naš poseban ispit, a 20% je činio uspeh iz škole; kad

smo dobili taj dopis, doneli smo odluku da od ovih 20%, 10% bude uspeh iz škole, a 10%

rezultat sa mature. Znači, matura bi kod nas samo sa 10% mogla da igra ulogu što nije

malo, jer nama se kad se rangiraju studenti ko će na budžet, e tu ovo dolazi do izražaja

(uspeh iz škole i na maturi). Mi smo odlučili i da primamo sve – i stručnu i opštu i

umetničku, jer to toliko malo utiče da nam je nebitno da li je neko polagao biologiju ili

nešto drugo. Znači, mi imamo tu odluku donetu.« Fakultet likovnih umetnosti ima

komentar da što se tiče ovoga odnosa 10:10, to je u ovom trenutku, na početku: »Ako se

pokaže da je taj državni ispit toliko relevantan, dobar, možda ćemo da ukinemo uspeh.«

Suprotna su mišljenja koja se iznose u korist većeg vrednovanja mature u odnosu na

školski uspeh jer se smatra da su: »...ocene zaista izgubile svoju valjanost. Distribucija

školskog uspeha je takva da 60% učenika su odlični i vrlo dobro, što je nemoguće. Znamo

sa kakvim se sve pritiscima susreću nastavnici u zaključivanju ocena, tako da je sve to

kompromitovano. Treba da se uvede matura koja bi najmanje prostora dala školskim

ocenama na prijemnim ispitima.«

Odnos vrednovanja uspeha iz ove tri pozicije (srednjoškolski uspeh, uspeh na maturi i

uspeh na prijemnom), treba postaviti fleksibilno, smatraju i drugi fakulteti. Studijski

programi na koje se upisuju maturanti važe 7 godina, to je veliki vremenski raspon

trajanja jednog studijskog programa, posebno za struke koje su aktuelne u jednom

vremenskom periodu a u drugom manje aktualne. Zato treba napraviti i mogućnost da

se ovi procenti menjaju, tako što bi se studijski program jedne godine mogao priključiti

maturi a druge godine sam radio prijemne ispite za svoje potrebe.

Drugi pak fakulteti većinom smatraju da odnos srednjoškolskog uspeha i uspeha na

maturi treba da bude veći od 50% u ukupnom zbiru bodova za prijemni ispit. Šema bi

mogla da bude 60% za uspeh i maturu a 40% za posebne sposobnosti. Zajednički

145

minimum bi bio 60% za uspeh i maturu. Smatra se da bi i manji procenat učešća uspeha

na testovima posebnih sklonosti bio dovoljan.

Zaključci

Pitanje vrednovanja srednjoškolskog uspeha, uspeha na maturi i uspeha na prijemnim

ispitima, tj. njihov odnos prilikom upisa na fakultet, prema našem razumevanju stvari,

imaće najdalekosežnije posledice uvođenja mature na kvalitet obrazovanja u srednjim

školama. Ograničena, skučena lista opšteobrazovnih predmeta, samo 3 obavezna

predmeta koja se polažu na maturi, ipak ne dozvoljava da veći deo varijanse u bodovima

za prijemne ispite zauzme takva matura. Kapacitet i potencijal mature raste sa brojem

obaveznih predmeta koji se u njoj polažu kao npr. u Sloveniji, 5 predmeta.

Posmatrajući izolovano različite stavove o adekvatnom odnosu različitih uspeha,

prihvatljivi su argumenti i jednih i drugih i trećih: važan je uspeh u

četvorogodišnjem obrazovanju, konačno smo dočekali maturu da ispravi nepravde

u ocenjivanju i treći, da samo specijalizovani prijemni mogu da pomire ove dve

stvari i postave sve na svoje mesto. Ono na šta nas dragoceno upozoravaju različita

mišljenja je da bi olake odluke o načinu vrednovanja srednjoškolskog uspeha i

mature na prijemnim ispitima mogle da imaju dalekosežne posledice po ceo

obrazovni sistem, kako pozitivne tako i negativne.

Preporuke

Najopasnije bi bilo da, u ovom momentu uvođenja mature u obrazovni sistem, odluke

o vrednovanju različitih uspeha u ukupnom bodovanju za prijem na fakultet, budu

donošene od strane pojedinačnih fakulteta, bez prethodno dobre informisanosti o

maturi i postignutoj saglasnosti u razumevanju posledica na celokupan obrazovni

sistem koje određena opredeljenja i pojedinačne odluke mogle da proizvedu. Mogući su

slučajevi da odluke budu motivisane idejom i u skladu sa interesom da se obezbedi

dovoljan broj studenata za upis. Takođe, moguće je da se smanji značaj srednjoškolskog

uspeha i uspeha na maturi, kako bi se povećao značaj prijemnih ispita, motivisan

različitim razlozima.

Svakako je odluka fakulteta, tj. svakog studijskog programa kako će biti definisani uslovi

za upis. Ali, akademska zajednica mora biti uverena da su takve odluke na fakultetima

donete uzimajući u obzir potpunu informisanost o državnoj maturi, razumevajući u

potpunosti kako različita rešenja i odluke mogu povratno uticati na kvalitet i dešavanja u

srednjoškolskom obrazovanju, posledice po dostupnost fakulteta svima pod

ravnopravnim uslovima, posledice po selekciju kandidata na sličnim fakultetima, i još

dosta toga. Samo pod tim uslovima može se očekivati da će fakulteti, u okviru svojih

akademskih sloboda, delegiranu odgovornost za vođenje obrazovne politike od stane

društva, moći da pokažu i izvrše na pravi način.

146

Nikakvi pojedinačni, parcijalni, lični pa čak ni uže stručni interesi ne bi trebalo da

učestvuju u donošenju ovakvih odluka. U tom smislu treba preispitati mogućnosti na

koje sve načine fakulteti mogu kombinovati i vrednovati različite uspehe i predočiti

na konsultativnim radionicama kakve to posledice može imati u širem kontekstu

politike povećanja kvaliteta obrazovanja u obrazovnom sistemu Srbije.

Fleksibilan koncept bodovanja različitih uspeha i fleksibilan odnos prema statusu

državne mature u upisnoj politici fakulteta koji se zagovara treba pažljivo analizirati sa

stanovišta posledica na buduće srednjoškolsko obrazovanje. U tom smislu za početak

treba postići konsenzus među fakultetima koji bi to bio zajednički minimum za sve

univerzitete i sve fakultete kojim bi moglo da se odredi zajedničko vrednovanje

srednjoškolskog uspeha i uspeha na maturi. Za početak uvođenja mature u sistem ovo

„prinudno“ rešenje moglo bi da bude ograničenog trajanja, dok se ne prošire liste

opšteobrazovnih predmeta, poveća broj obaveznih predmeta na maturi, uvedu

neki dodatni integrisani ispiti i sl. Tako određen, kao zajednički uspeh

srednjoškolskog postignuća i uspeha ma maturi, u iznosu od 100%, mogao bi da

učestvuje u početnim rangiranjima budućih studenata, bilo da čini samo 20% bodova u

prijemnom kako je to planirano na Univerzitetu umetnosti u Beogradu, preko 50%

bodova, kako smatraju oni koji imaju potrebe za dodatnim prijemnim ispitom ili pak svih

100% bodova za one koji planiraju da zamene prijemne ispite postignutim uspehom

srednjoškolaca.

Neka vrsta prijemnog ispita se ipak vidi kao potrebno, prelazno, tranziciono rešenje za

uvođenje mature u prijemni i za uspostavljanje pravednijeg odnosa u bodovanju između

mature i srednjoškolskog uspeha.

III oblast, pitanje 3. Razlike koje mogu ili treba da prave fakulteti između opšte,

stručne i umetničke mature prilikom prijema kandidata.

Ilustracije radi, u nastavku je dato kako izgleda kratki dijalog među učesnicima

fokus grupe na ovu temu:

Ženski glas: Jedno pitanje - biologija i hemija, sve prođe, ako je neko ko prođe završio

neku tehničku, da li može da upiše medicinu ili ostaje stari zakon?

Voditelj: E to je u stvari ipak problem - pojedini fakulteti ograničavaju upis srednjoškolaca koji ne dolaze iz gimnazije ili iz srednje škole zdravstvenog smera.

Ženski glas: Da li je to zakonito?

Ženski glas: Ja baš nisam sigurna.

Odgovor na pitanje o tome da li fakultet treba da pravi razliku između opšte,

umetničke i stručne mature je pokrenulo niz drugih pitanja od strane predstavnika

fakulteta, a naročita pažnja je bila posvećena tome da li samo opšta matura omogućava

nastavak školovanja na tercijarnom nivou obrazovanja, ili je moguće i sa stručnom

maturom upisati visokoškolsku ustanovu. Naime, jedan od učesnika je naveo da se na

147

događaju projekta Državna matura u martu 2019. godine eksplicitno navelo da je samo

sa opštom maturom moguće neograničeno nastaviti školovanje na tercijarnom nivou.

Pojedini učesnici fokus grupe su stava da svakako treba dozvoliti upis na fakultete

učenicima koji su završili srednje stručno ili umetničko obrazovanje, naročito imajući u

vidu da je deo mature koji se odnosi na dva ispita (srpski jezik i književnost i

matematika) identični i na opštoj i na stručnoj i na umetničkoj maturi.

Univerzitet umetnosti u Beogradu ima poseban stav prema odnosu opšte, stručne i

umetničke mature. Umetnička matura je potpuno neprihvatljiva za njih kao bilo kakva

prednost za upis na fakultete zato što su gimnazijalci njihovi najbolji studenti.

Sledeći navod je u velikoj meri ilustrativan za ovo pitanje u smislu stava velike većine

učesnika: »Problem sa stručnom maturom je neinformisanost, ko može i šta mogu da upišu

učenici sa stručnom maturom, koje fakultete mogu upisati i pod kojim uslovima. To

značajno utiče na učenike koju će srednju školu upisati.« Zato, treba da postoji

maksimalna informisanost, smatraju profesori, i da od prve godine učenici znaju tačno

uslove šta ih čeka kada završe srednju školu. Ako se za upis na fakultet ne obezbedi

prohodnost stručnih škola na fakultete, to će dovesti do gašenja srednjih škola. Postoje i

suprotna stanovišta, prema kojima su srednje stručne škole okrenute zanimanju,

tržištu rada i da ni ne treba da budu izjednačene sa gimnazijama u smislu direktne

prohodnosti na fakultete. Kao primer navode se evidentne razlike koje postoje između

akademskih i strukovnih studija, npr. inženjer mašinstva trogodišnjih strukovnih studija

ne može da pređe na akademske i postane diplomirani inženjer. Srednje škole treba da

imaju prohodnost za strukovne studije i programe visokoškolskog dualnog obrazovanja.

Učesnici fokus grupe su otvorili pitanje o tome da li je u nadležnosti fakulteta da propiše

odluku o izboru srednjih stručnih škola koje su prohodne za određeni fakultet. Smatra se

da ako neko iz stručne škole položi opštu maturu sa predmetom koji zahteva neki

fakultet, da mu pravo upisa na taj fakultet ne može biti ograničeno, bez obzira iz koje

srednje škole dolazi. Učesnici koji dolaze sa privatnih univerziteta naročito naglašavaju

da učenicima ni na koji način ne treba uskratiti mogućnost konkurisanja na sve

visokoškolske ustanove, i pri tom naglašavaju da „Bolonja insistira i na jednakosti i na

mobilnosti“.

Dodatno, učesnici ističu i da je diljem zemlje različita situacija, odnosno kriterijumi: „Mi

sada imamo minimum na našem univerzitetu - morate imati 14 bodova, u Beogradu

morate imati 31 bar na Medicinskom fakultetu“.

Zaključci

Odnos opšte, stručne i umetničke mature učesnicima fokus grupe nije dovoljno jasan sa

stanovišta prohodnosti na fakultete i smatra se jednim od ključnih pitanja za

započinjanje dogovora u akademskoj zajednici o reviziji upisne procedure na fakultete.

Razna su pitanja o stručnoj maturi otvorena:

148

Zašto svi srednjoškolci iz stručnih škola polažu matematiku i srpski po istom programu

kao i gimnazijalci, iako je većina te predmete učila u manjem obimu i kraćem trajanju?

Zašto te predmete polažu na maturi i oni koji ne nameravaju da nastave dalje

školovanje?

Zašto onda ako ih polože, i to pod neravnopravnim uslovima, plus opšteobrazovni

predmeti koje traže određeni fakulteti, opet ne mogu da biraju fakultet koji žele, već su

diskriminisani zbog svog »obrazovnog« porekla?

Preporuke

Potrebno je da se sva pitanja neinformisanosti o državnoj maturi, a posebno o stručnoj

maturi, što pre otklone iz akademske zajednice, kao i da se pripremi Vodič-informator za

akademsku zajednicu, zatim da se razviju programi i održe potrebni treninzi/radionice

na fakultetima. Dodatno, potrebno je da se problem stručne mature delegira radnoj

grupi univerziteta na prioritetno rešavanje.

III oblast pitanje 4. Uvođenje liste želja za upis na fakultete i posledice po

usaglašavanje prijemnih ispita sa maturom po grupacijama fakulteta, svih

fakulteta u okviru jednog univerziteta i istih fakulteta na različitim univerzitetima

Ukoliko bi postojao jedinstveni konkurs na nivou Srbije i lista želja (slično kao za upis

u srednje škole), učesnici fokus grupe smatraju da je potrebno usaglasiti uslove za upis

na fakultete pre svega u okviru istih naučnih oblasti, ali nije bilo diskutovano o

preciznijim rešenjima za ovaj slučaj, što treba dalje razmatrati na nivou radne grupe.

Većina fakulteta koji imaju više studijskih programa uveli su već liste želja za svoje

kandidate pomoću kojih oni u odnosu na ukupno osvojene bodove rangiraju želje o

studijskim programima i budžetskoj ili samofinansirajućoj poziciji na različite studijske

programe istog fakulteta. Postavlja se pitanje da li bi uopšte onda mogle da se usaglase

ove liste želja, jedna eksterna, druga in interna. Na nekim fakultetima nije moguće

ustanoviti ni internu listu želja jer su studijski programi toliko različiti da nisu mogući

isti zajednički prijemni ispiti pa tako ni lista želja. Osim toga čak su i posebne sklonosti

različite za različite studijske programe istog fakulteta, pa se ni u tom delu ne

prepoznaje mogućnost nekog zajedničkog minimuma. Tehnički fakultet u Novom Sadu

razlažući ovaj problem koji imaju u vezi sa zajedničkim minimumom smatra da će

različiti studijski programi tražiti različite opšteobrazovne predmete kao relevantne a

neki bi verovatno imali potrebu za još nekim dodatnim testom posebnih sposobnosti. To

posledično znači da bi učenik za upis na isti fakultet morao da polaže različite izborne

opšteobrazovne predmete i dodatno različite testove sklonosti.

Teškoće za uvođenje liste želje navode is iz još komplikovanijih razloga. Iznet je primer

dve »geografije« sa dva različita univerziteta, na jednom univerzitetu geografija je u

jednom naučnom polju, na drugom univerzitetu u drugom. Dakle dve geografije, sa dva

univerziteta, nemaju nikakav zajednički interes da definišu zajedničke uslove sa mature,

149

jer su studijski programi različite orijentacije na različitim fakultetima: »Takođe i

prostorno planiranje koje je potpuno različito orijentisano na različitim fakultetima, zatim

turizam nekog drugog fakulteta je usmeren na privrednu materiju, a ovde na našem se

turizam studira na ekonomiji. To su različiti studijski programi i različiti prijemni ispiti«.

Ono što je navedeno, kao jedno od potencijalnih rešenja koje treba imati u vidu, je da

ukoliko neki fakulteti zadrže posebne prijemne ispite, ispite za testiranje posebnih

sposobnosti i pored državne mature, da li tada ima smisla razmisliti da to testiranje

bude pre državne mature (po ugledu na neke primere iz inostranstva). Po ovom pitanju

ima suprotnih mišljenja, posto je takva praksa, smatra se, prisutna na privatnim

fakultetima koji organizuju upis pre državnih fakulteta. Prema mišljenju nekih profesora

državnih univerziteta to predstavlja nelojalnu konkurenciju iz razloga što neki privatni

fakulteti već u februaru objavljuju upis i pozivaju srednjoškolce da se upišu („Oni obave

neke probne testove, i oni su već u februaru bez završne mature upisani na taj fakultet“). Ili

procedura u kojoj se tokom čitave godine može upisati na neki privatni fakultet, smatra

se zaista nekorektnom.

Sa druge strane, pomereni, kasniji prijemni ispiti na nekim državnim fakultetima

univerziteta iz manjih sredina (npr. Kragujevac) upravo kroz proceduru kasnijih

prijemnih ispita obezbeđuju upis potrebnog broja studenata za raspisane kvote,

upisujući studente koji su na drugim univerzitetima ostali „ispod crte“.

Jedan fakultet umetnosti u vezi sa ovim problemom objašnjava: „... najbolji, svi koji žele,

dolaze kod nas na prijemni. Oni koji „otpadnu‟ idu kod onih naših isturenih odeljenja koji

su postali fakulteti (Kragujevac, Novi Sad, Niš), i oni sigurno negde budu primljeni zbog

nedostatka broja studenata, što je evidentno poslednjih godina. Oni se udome negde...“

Osim usaglašavanja uslova upisa u okviru naučnih oblasti, smatra se da je potrebno

usaglasiti i uslove upisa u okviru jednog univerziteta a posebno na istim fakultetima na

različitim univerzitetima širom Srbije („Procenat vrednosti prijemnog ispita mora da

bude isti na grupaciji fakulteta“). Fakulteti smatraju da već formirane različite Zajednice

državnih fakulteta upravo treba da razmatraju ovakva pitanja i usaglase zajednički stav

povodom svih pitanja.

Mogućnost konkurisanja na više fakulteta preko liste želja eliminisala bi jednu veliku

dosadašnju barijeru a to je da učenik treba da plati znatnu sumu novca za prijavu na sve

fakultete na koje bi želeo da konkuriše. Za mnoge je to prevelik trošak. Lista želja, slično

maloj maturi, otklonila bi ovu finansijsku ali i vremensku barijeru (polaganje prijemnog

na različitim fakultetima u isto ili različito vreme).

Postoji apsolutno neslaganje među univerzitetima i njihovim fakultetima oko toga kako

bi se regulisalo ovo pitanje oko liste želja. Za neke fakultete je to nemoguće osim liste

želja unutar samog fakulteta za različite studijske programe, za druge čak ni to.

150

Neki standardi za upis razlikuju se od univerziteta do univerziteta. Npr. prag prolaznosti

za upis na Univerzitet u Beogradu iznosi 40 a na Univerzitetu u Novom Sadu 30. Neki

fakulteti različitih univerziteta koji pripadaju istim naučnim oblastima i čak se isto i zovu

imaju sasvim različite koncepte svojih studijskih programa. Na mnogim univerzitetima

oni nemaju čak ni isti naziv ili su hibridi različitih struka pa su tako studijski programi

neuporedivi kao i uslovi za upis na ove programe.

Liste želja neki učesnici fokus grupa vide kao čistu kombinatoriku budućih studenata

kako bi se posle prve ili druge godine prebacivali na druge studijske programe i za jedan

broj učesnika, u ovakvim okolnostima, lista želja ne služi svojoj svrsi i nema smisla.

Zloupotreba liste želja smatra se ozbiljnom preprekom za njeno uvođenje ukoliko se

mogućnost te zloupotrebe ne ograniči. Zloupotrebe liste želja koje se dešavaju na nivou

upisa u srednje škole su bile još jedan dodatan argument da se radi o krupnom pitanju.

Posledice ovakvog stanja u prosveti vide se kao pogubne: »Meni koleginica kaže da dete

ide u prvi razred srednje škole gimnazije u Novom Sadu, da je prestala da se zanima za

maturu i za sve, jer je od početka godine do sada šestoro učenika u razredu promenjeno

zahvaljujući molbama i da lista želja nije ispoštovana, da su došli učenici koji nisu

ispunjavali uslove za tu gimnaziju, da su otišli dvoje u drugu gimnaziju i da je dete

razočarano«. U vezi sa ovim stoji jedna konstatacija učesnika da »većina roditelja decu

priprema da idu napolje na studije, dva strana jezika i slično i to je nažalost trenutna

situacija«.

Drugi pak smatraju, postoji saglasnost, da bi rešenja za liste želja trebalo da se traže u

okvirima naučnih oblasti. U okviru naučnih oblasti treba da se odrede zajednički

minimumi koji su potrebni za upis na fakultete u okviru jedne naučne oblasti. Međutim,

nema saglasnosti kako to postići. Jedni (većinom Beograd i Novi Sad) smatraju da bi

fakulteti unutar naučne oblasti trebalo da usaglase taj zajednički minimum među sobom,

čak i svi fakulteti jedne naučne oblasti u okviru svih državnih univerziteta. Drugi pak

smatraju (npr. Kragujevac) »da ovaj sistem liste želja mora da uradi država - ako hoće

listu želja ona mora predvideti jasne uslove za sve fakultete. Ne može recimo hemija u

Kragujevcu reći ja ću ovo, u Novom Sadu nešto drugo i slično. Treba propisati kakvi su

uslovi i onda tek može da zaživi lista želja«.

Ima i manje iskazanog nepoverenja u fakultete da se međusobno mogu dogovoriti šta je

najfunkcionalnije i najoptimalnije rešenje za uvođenje mature i liste želja u prijemne

ispite, preporučujući da neko stručno telo akademske zajednice, npr. Nacionalni savet za

visoko obrazovanje, po naučnim poljima predloži zajedničke minimalne uslove ispod

kojih se ne može ići, a da se nakon toga svaka grupacija dogovori između sebe o daljoj

proceduri.

Zaključci

Mnogo je različitih mišljenja o tome zašto je nemoguće uvesti listu želja učenika za upis

na fakultete po analogiji na liste želja za upise u srednje škole:

151

• Neki fakulteti imaju tako različite studijske programe pa su potrebni uslovi za upis

na te programe sasvim različiti. Na nekim programima prijemni ispit je npr. iz

matematike, na drugima je fizika, pa hemija, geografija i sl. Da bi u tom kontekstu

učenik učestvovao sa svojom listom želja, bilo bi potrebno da polaže nekoliko

izbornih predmeta. Teorijski moguće, praktično, misli se, pogubno po učenika.

• I što se posebnih veština i sklonosti tiče, čak na istom fakultetu različiti smerovi kao i

njihovi studijski programi mogu imati vrlo različite zahteve (npr. Poljoprivredni

fakultet, Tehnički fakultet kome su smerovi i studijski programi jednaki posebnim

različitim fakultetima na drugim državnim univerzitetima) pa je pitanje kada, kako, i

u kom vremenu bi učenik trebalo da polaže sve te testove za ispitivanje posebnih


• Fakulteti iste naučne oblasti, istog naziva imaju različite programe na različitim

univerzitetima pa bi takva lista želja bila nemoguća i nesvrsishodna.

• Kombinacije različitih studijskih programa koje se mogu sresti pod »krovom« istih

fakulteta različitih univerziteta u Srbiji otežavaju kreiranje liste želja i u ovom smislu.

• Zloupotrebi liste želja od strane studenata kao sredstvom kombinatorike lične

upisne politike radi kasnijeg premeštanja, pridodato je i negativno iskustvo preneto

iz procedure kršenja liste želja prilikom upisa u srednje škole.

Koncept mature daje priliku maturantima da izborom različitih opšteobrazovnih

predmeta sebi obezbede širu mogućnost izbora različitih naučnih oblasti za koje će da

konkurišu. Neki članovi fokus grupa smatraju da bi do kompromisa ipak moglo nekako

da se dođe. Jedna grupa članova smatra da takvu odluku treba da konstruiše i donese

grupacija fakulteta, druga grupa smatra da takva odluka treba da bude nametnuta

grupaciji od strane nekog „organa“ kao što je npr. Nacionalni savet za visoko

obrazovanje. U oba slučaja grupacije fakulteta se vide kao osnovni okvir za vođenje

dijaloga o mogućnosti uvođenja liste želja.

Preporuke

Lista želja za upis na fakultete je tako osetljivo pitanje da otvara mnoge probleme koji

postoje u identitetu i integritetu visokoškolskih institucija. Na osnovu opšteg uvida u

stanje, situaciju, problematiku koju će uvođenje državne mature u prijemne ispite

izazvati, čini se da je uvođenje liste želja u prijemne ispite istovremeno sa maturom

previše ambiciozno. Rizik se vidi u tome što su fakulteti još veoma daleko i od toga da

imaju jasne predstave o mogućnostima integrisanja mature u prijemne, a još dalje od

omogućavanja da se formira lista želja. Moguće je da bi bilo produktivno da ova dva

koraka ne idu zajedno već da se uvedu sukcesivno.

Uspešno i bezbolno uvođenje liste želja bilo bi moguće u slučaju da svi univerziteti i

fakulteti zamene prijemne ispite uspehom iz srednje škole u uspehom na maturi. Kako

se to, po sveopštoj proceni učesnika, neće desiti odmah, možda i nikad, a svakako ne sa

152

prvom maturom, listu želja bi trebalo odložiti kao drugi korak nakon sticanja prvih

iskustava sa uvođenjem mature u prijemne ispite.

Važna pouka iz ove situacije i elaboriranog problema je da oko svih, pa i ovog pitanja,

dogovori oko uvođenja mature treba da se vode u okviru grupacija fakulteta svih

univerziteta u Srbiji. Takođe treba uzeti u obzir i različite stavove po pojedinim

pitanjima koji postoje na različitim univerzitetima. Stoga predlažemo da buduća radna

grupa koja bi usaglašavala stavove oko integrisanja državne mature u prijemne ispite

treba da bude sastavljena od predstavnika grupacija na univerzitetima koja bi mogla

kapilarno da obuhvata sve fakultete jedne grupacije u procesu usaglašavanja (videti



2020. godine).

Izuzetno korisnim smatramo predstavljanje modela prijemnih ispita zemalja koje smo

analizirali (videti priloge 4, 5 i 6. o praksama Hrvatske, Slovenije i Češke), diskusiju o

rešenjima koja tamo postoje i procenu mogućnosti njihove primene ili adaptacije u

našem obrazovnom sistemu.

III oblast, pitanje 5. Šta treba da bude zajednički minimum jednog univerziteta u

vezi sa uvođenjem mature u prijemne ispite

Ostala pitanja koja su vodičem bila predviđena u ovoj oblasti nisu mogla da budu

potpuno adresirana tokom fokus grupe, kako zbog toga što je prethodna diskusija već

delimično pokrila te oblasti, tako zbog toga što je procenjeno od strane eksperata

projekta da, s obzirom na trenutni nivo informisanosti, diskusija o određenim pitanjima

iz ove oblasti će biti plodonosnija na budućim radnim grupama.

Preporuka i zaključak koji se odnosi na zajednički minimum jednog univerziteta

je da taj minimum treba da se dogovori u okviru radne grupe koju treba

konstituisati i to od predstavnika grupacija nauka svih univerziteta i fakulteta sa

najvećom konkurencijom.

IV oblast - Direktno uključivanje fakulteta u podizanje kvaliteta pripreme i

sprovođenja državne mature

Učesnici fokus grupe smatraju da predstavnici visokoškolskih ustanova neizostavno

treba da budu uključeni u pripremu i sprovođenje državne mature u cilju osiguranja

kvaliteta, i to na različite načine. Pre svega, svakako treba da budu informisani dokle se

stiglo u pripremi mature a zatim detaljno o rezultatima pilotiranja državne mature.

Umetnički fakulteti odmah su naglasili svoju osobenost u smislu izbora kandidata za

studije umetnosti, smatrajući da subjektivna procena kompetentnosti učenika u nekoj

umetničkoj oblasti ne bi bila od velike koristi na ispitu umetničke mature. Stvari se u

umetnosti teško mogu podvesti pod neke standarde i generalizovati. Fakulteti su u prilici

153

da se sa svojim budućim studentima susreću već na takmičenjima koje organizuju

umetničke škole. Sa druge strane ima i umetničkih fakulteta koji ne sreću svoje buduće

studente jer u obrazovnom sistemu nema takvih programe (npr. dramske umetnosti).

Oni ne vide dublje razloge za angažovanje njihovog univerziteta u umetničkim

maturama.

Dve stvari su pobudile najviše interesovanja članova fokus grupe: a) kako da se obezbedi

regularnost mature i kako u tome univerziteti mogu da pomognu i b) učešće

univerzitetskih nastavnika u pripremi zadataka za polaganje mature.

a) regularnost mature je najčešća teškoća i prepreka da se matura prihvati

kao pouzdan pokazatelj uspeha učenika. Učesnici naročito ističu i vrlo jasno

podvlače kako se neregularnosti koje se pojavljuju na završnim ispitima na

preduniverzitetskom nivou obrazovanja do sada nisu pojavljivale na institucijama

visokog obrazovanja. Ovo se navodi kao jedan od razloga da fakulteti treba da

zadrža kontrolu nad nekim delom prijemnog ispita.

Deo učesnika smatra da predstavnici visokoškolskih ustanova treba da budu uključeni u

smislu supervizije dežuranja i obezbeđenje regularnosti sprovođenja državne

mature.

Navode se i teškoće organizovanja ovakvog procesa zbog velikog broja srednjih škola

neravnomerno distribuiranih u odnosu na univerzitete. Zato neki učesnici iz Niša i Novog

Sada predlažu da se matura polaže u nekim velikim javnim prostorima gde bi veći broj

đaka bio u jednakim uslovima i pod jednakom kontrolom „Jako se plašim uticaja lokalnih

moćnika, predsednika opštine, direktora gimnazije, da njegov mali mora da prođe, to se

dešava, ako je moguće da se to centralizuje, da se deca pomere iz svojih škola, a budu tu na

okupu.“

Osim toga, dat je i predlog da se srpski i matematika polažu u srednjim školama a da se

opšteobrazovni predmeti polažu na odgovarajućim fakultetima ili drugim prostorijama

univerziteta. Mišljenja su da bi to bilo komplikovano i neizvodljivo zbog putnih troškova

koje bi imali učenici putujući na mesto polaganja ispita. Pogotovo bi to bilo opterećujuće

za one učenike koji se ne interesuju za dalji nastavak obrazovanja. Ovde ponovo dolazi

upitanost oko uspešne multifunkcionalnosti državne mature.

b) Učešće univerzitetskih nastavnika u pripremi zadataka za polaganje mature

su gotovi svi članovi fokus grupa smatrali potrebnim i pravim načinom

podrške koju univerzitet može da pruži unapređenju kvaliteta mature.

Učesnici su izneli neslaganje i nezadovoljstvo da se njihovo uključivanje organizuje preko

javnih poziva koje oni u suštini ne prate. Pitanje saradnje univerziteta na državnoj

maturi ne treba da bude pitanje javnog poziva. Organizaciju tog učešća treba delegirati

univerzitetima da oni odrede svoje predstavnike u tim timovima: „Mislim da je

154

neophodno da univerzitetski nastavnici budu uključeni u razvijanje zadataka, ali mislim da

to nije dobro da se uradi preko javnog poziva, ko hoće, nego da fakulteti i univerziteti treba

da naprave svoje predloge ko će ih tamo predstaviti. Ovo je do sada bilo ko hoće, kao za

recenzente, kao za akreditaciju. A što se tiče konkretnog poziva, taj poziv nije stigao na

fakultete a ja znam za taj poziv zato što je stigao nekim našim nastavnicima sa filozofskog

fakulteta i oni su došli da pitaju da li oni mogu da tamo prezentuju fakultet i tako dalje, a

te pozive su dobili maltene po ličnoj osnovi. To tako ne može da funkcioniše, to moraju biti

izabrani predstavnici fakulteta«.

Takođe, diskusija se dotakla i javnog poziva Zavoda za vrednovanje kvaliteta obrazovanja

i vaspitanja za uključivanje univerzitetskih profesora u izradu maturskih zadataka s

obzirom da je odziv bio izuzetno nizak što se tiče visokoškolskih ustanova, a neki su

napustili radne grupe nezadovoljni nadoknadama. Zato je predloženo da se osmisli

bolji i sistemski način da se uključe predstavnici akademske zajednice, a da

konkretni modaliteti uključivanja budu dodatno uređeni (na primer, da li univerzitetski

profesori treba se uključe u izradu samo onih zadataka koji se tiču naprednog nivoa

postignuća itd.).

U vezi sa predstavnicima koji bi bili delegirani sa univerziteta postavilo se pitanje da li bi

predstavnici za pojedine predmete na maturi trebalo da budu profesori sa matičnih

fakulteta (sa fizike za fiziku, sa geografije za geografiju naspram profesora koji predaju

određene predmete na nematičnim fakultetima npr. za geografiju, profesor geografije sa

ekonomskog fakulteta ili turizmologije). Mišljenja su bila podeljena uz oštro

suprotstavljanje profesora koji predaju predmete sa liste opšteobrazovnih predmeta na

nematičnim fakultetima, kao npr. hemija na tehnološkom, matematika na učiteljskom,

istorija na pravnom. Stav da bi izbor predstavnika univerziteta sa matičnih fakulteta

može se po nekim tumačenjima smatrati diskriminativnim: »Ja sam doktor hemijskih

nauka, bez obzira što sam zaposlene na drugom fakultetu. To nije dobro, da se tako

diskriminiše. Moraju se postaviti kriterijumi po kojima će biti birani recenzenti, a ne po

mestu zaposlenja. To je jako opasna stvar. Kriterijumi su kompetencije, reference i slično«.

I ako je za gotovo većinu predstavnika visokoškolskih ustanova ključno učestvovanje u

razvijanju i proveri zadataka, ima i mišljenja da univerzitetski profesori tu ne

treba da se mešaju jer fakulteti imaju različite zahteve o znanjima iz istih

predmeta. Oni smatraju da zadatke treba da prave srednjoškolski profesori i

profesori koji su razvijali standarde za različite predmete.

Tokom fokus grupe izneto je i mišljenje da je sporna motivacija učenika da dobro urade

pilot državne mature i da bi trebalo pronaći način na koji bi se učenici motivisali da

ozbiljno pristupe pilotu državne mature kako bismo imali pouzdane podatke sa pilota. U

tome bi mogli da pomognu i univerziteti. Mada ideja nije dalje elaborirana treba je

razmotriti na radnoj grupi.

155

Zaključci

Učešće akademske zajednice u razvoju i pilotiranju mature smatra se vrlo važnim, kako

za samu maturu tako i za buduće prijemne ispite. Najveća zabrinutost iznosi se oko

obezbeđenja uslova za regularnost realizacije maturskih ispita i kao vrlo ozbiljno pitanje

o mogućem doprinosu univerziteta očuvanju integriteta državne mature. Ovo pitanje

treba delegirati radnoj grupi.

Zaključak je da treba razmotriti različite modalitete uključivanja univerzitetskih

profesora u izradu testova znanja kao i u različite tačke samog procesa razvoja i

pilotiranja mature, kao i analizu dobijenih rezultata sa ovih pilota.

Preporuke

Uključivanje predstavnika fakulteta treba sistemski uredi i njihovo uključivanje

predvideti u svim fazama uvođenja i sprovođenja državne mature. Akademska zajednica

smatra da treba da ima slobodu da odredi svoj način podrške državnoj maturi, pa bi

radna grupa univerziteta trebalo da razmotri moguće opcije. Pored direktnih uključenja

u proceduru razvoja i pilotiranja državne mature treba podržati predlog koji se ticao

toga da se buduća radna grupa bavi i kreiranjem mera kojima bi se unapredilo

međusobno poverenje među institucijama u obrazovnom sistemu.

Kako izbor predstavnika univerziteta za rad u komisijama – grupama za izradu

testova nije pogodno mesto za raspravu o matičnosti, predlaže se da osnovni

uslovni kriterijum za selekciju bude učešće profesora u izradi testova znanja u

prijemnim ispitima fakulteta na kojima se polažu predmeti sa liste

opšteobrazovnih predmeta. Takođe treba razmisliti i o učešću univerzitetskih

profesora u pripremi stručne mature.

V. oblast - Ključne vremenske odrednice visokoškolskih ustanova za vrednovanje

državne mature

S obzirom da će prva generacija učenika polagati državnu maturu u junu 2022. godine

(sadašnji učenici II godine srednje škole), učesnici fokus grupa su bili većinom složni u

stavu da je septembar 2020. godine poslednja vremenska tačka kada fakulteti

treba da objave pouzdane uslove za upis, s obzirom da će tada učenici koji treba

da polažu državnu maturu biti III godina srednje škole.

Mišljenje o vremenu kada učenicima treba da budu poznati uslovi konkursa za

upis na fakultete, od ostalih je izdvojeno na Univerzitetu umetnosti.

Samousmerenost na sopstvene prijemne ispite koji nose 80% bodova na

prijemnom iznedrila je stav suprotan drugim univerzitetima: „Većina smatra da

treba da se dostupnost informacije o uslovima upisa odnosi na učenike koji su sada u II

razredu srednje škole. Vrlo specifično...Nikad nismo nikoga ko je II godina srednje škole o

bilo čemu obaveštavali…“. Sledeći citat je takođe ilustrativan: „Mi toliko imamo jedan

156

transparentan sistem. Druga stvar, svi naši fakulteti imaju nešto što su besplatne

konsultacije, dakle – da mi već od marta, februara, imamo konsultacije gde mi njih iz

nedelje u nedelju vodimo ka tome šta ih čeka na tom prijemnom ispitu i kako da se što bolje

pripreme (upoznajemo ih sa literaturom, usmeravamo šta je hitno da rade kao neke

predradnje, da stiču one ulazne kompetencija koje nisu mogli da steknu u srednjoj školi)“.

Isti stav ali sa drugom argumentacijom mogao se čuti na temu nezainteresovanosti

učenika za obrazovanje generalno pa i za izbor budućih fakulteta, te da su za ova pitanja

više zainteresovani roditelji od samih učenika. U tom smislu navodi se da je „ dovoljno da

novi uslovi budu dostupni đacima nekoliko meseci pre objavljivanja konkursa za upis, s

obzirom da dosta učenika ne zna šta će upisati, opredeljuju se ili prilikom ulaska u

četvrtu godinu ili čak na polugodištu četvrte godine“.

Bez obzira na procene kada se učenici opredeljuju za upis, neki učesnici fokus grupa

navode nezadovoljstvo učenika zakasnelim informacijama: „Učenici su jako ljuti, kažu -

šta smo mi neki pokusni kunići, mi smo to morali da znamo u osnovnoj školi, ne bismo

upisali te srednje škole koje smo upisali onda da smo znali šta danas znamo“.

Napomene, da i od nekih drugih faktora zavisi kada informacije treba učiniti dostupnim,

odnose se i na usaglašavanja mature i prijemnih ispita koje zahtevaju potrebnu reviziju

AKREDITACIONIH STANDARDA koji regulišu pitanje definisanja posebnih uslova za upis

i rangiranje kandidata za upis na studijske programe. I ova procedura zahteva određeno

vreme: „Ova akreditacija sada po kojoj ćemo akreditovati programe trajaće 7 godina.

Taman dok prođe narednih sedam godina, doći će matura na red“.

Ali stav je većine da uslovi upisa na fakultet učenicima srednje škole treba da budu

dostupni što je moguće pre, u sadašnjim vremenskim okvirima to bi bila 2020,

septembar mesec i početak njihove treće godine školovanja. Mnogi su fakulteti izrazili

spremnost da bi većina posla do tog vremena trebalo i mogla bi da bude obavljena.

Određeni broj učesnika je bio stava da tek kada se sve definiše u vezi sa državnom

maturom, kao što je na primer način sprovođenja (pored donetih pravilnika o programu

državne mature, očekuje se i donošenje pravilnika o sprovođenju), da tek tada

visokoškolske ustanove mogu da se odrede po pitanju potrebnih uslova za upis, pa u

skladu sa tim propisi o državnoj maturi trebalo bi da važe za one generacije

učenika koje će tek od tog momenta upisivati srednje škole, odnosno da ne treba

da se odnose na generacije koje su trenutno u srednjoj školi.

Prethodna napomena se naročito odnosi na slučaj ukoliko svršeni učenici srednje

škole neće moći sa stručnom maturom da upisuju visokoškolske ustanove – u tom

slučaju oni to moraju znati pre upisa srednje škole. Univerzitet umetnosti ima istu

dilemu jer kad se pročita Član 101. ZVO, on može da se tumači i „ovako i onako‟.

On može da se tumači tako da se može upisati samo neko sa umetničkim

157

maturom, a može da se tumači da se može upisati i neko ko je položio i opštu i

stručnu maturu.

Posebno se postavilo pitanje kršenja postojećih propisa u vezi sa uslovima definisanim u

pravilnicima o upisu. Navodi se da svi fakulteti koji ne upisuju dovoljan broj studenta, u

drugom upisnom roku zanemaruju sve prethodne uslove konkursa koji su propisani.

»Uslovi konkursa se na kraju, u drugom upisnom roku, zanemare da bi se popunili

kapaciteti, odnosno donose se posebne odluke kojima se kaže da sada mogu da konkurišu i

oni koji nisu imali uslova i nisu mogli da konkurišu u prvom upisnom roku.»

Učesnici su se složili da su sledeće radnje ključne za dostizanje integrisanja

državne mature u prijemne ispite, kao i za dostizanje pouzdane informacije o

uslovima za upis: usaglašavanje i definisanje uslova upisa na svaku studijsku grupu,

proces akreditacije, usaglašavanje pravnih akata, usaglašavanje zajedničkih uslova

konkursa i objava zajedničkog konkursa. Učesnici fokus grupe smatraju da sve ove

radnje treba da budu preduzete i završene u narednih godinu dana.

Takođe, jedna od opcija je i da se provera na maturskom ispitu ograniči na sadržaje

iz III i IV godine srednje škole, kako bi učenici unapred bili informisani o tome što

im predstoji, a ne retroaktivno da će polagati i sadržaje koji su već prošli.

Zaključci

Uslovi za upis na fakultete treba da budu poznati još prilikom opredeljivanja učenika za

srednje škole. Septembar 2021. godine je poslednji čas, najkasniji datum, odnosno

kada učenici pođu u četvrti razred, oni moraju sve znati, zaključak je grupa.

Jedan broj ispitanike se iz različitih razloga zalagao za odlaganje uvođenja mature, a kao

glavne argumente su navodili:

• Treba da postoji prelazni period u kome bi se sagledala najbolja rešenja (npr. »da

se odradi matura, da postoji stari prijemni, i do 2025. definisati nova pravila

upisa«);

• Nema smisla uključiti u celu priču sadašnje učenike srednjih škola ako nisu imale

prave informacije još od prve godine;

• Ako su sadašnji programi akreditovani na 7 godina, to može da znači pravo da ne

moramo da menjamo uslove upisa do nove akreditacije;

• Mnogi propisi vezano za maturu i upise nedostaju. U tom smislu se oni, kada

budu doneti, ne mogu odnositi na one koji su već u procesu obrazovanja.

• Prema članu 100. ZVO nejasno je ko se gde sa kojom maturom može upisati. Dok

se to ne razjasni ne može se odnositi na sada upisane učenike.

Informacija o upisu na fakultete postaje pouzdana onda kada je definisana pravilnikom

fakulteta o upisu. I to je poslednji momenat u proceduri kada informacija može postati

javna. Odluka fakulteta u vezi sa uslovima upisa treba da bude reflektovana u internom

158

aktu kao što je akt o upisu (najčešće Pravilnik o upisu) što znači da je potrebno uraditi

prethodni, čitav niz koraka da bi se odluka reflektovala u ovom aktu, i postala javna

informacija.

Kada radna grupa krene u proces rada ona mora sama da odredi dinamiku rada i

redosled razmatranja problema. Ona mora da planira ceo proces od poslednje tačke, pa

unapred. Ako u septembru 2021. moramo da imamo pouzdane informacije, to znači da

tada već imamo spreman sadržaj zajedničkog konkursa, pravilnike kroz koje je to sve

prošlo, studijske programe u kojima je to akreditovano, dogovor u oblasti grupacija-

naučnih oblasti da li su moguće liste želja, stvari su u rukama fakulteta. Neki su veliki,

neki su mali, onda treba da se nađe ta neka zajednička dinamika tih koraka kako bi ta

radna grupa trebala da radi; prema tome ne može neko da vidi spolja, da napravi

dinamiku kako će da radi radna grupa jer smo zamisli da kad se sve informacije o maturi

dobiju da onda sama radna grupa definiše korake i teme gde će apsolvirati jedno po

jedno pitanje i do kad to sve treba da bude gotovo.

Kada su u pitanju informacije o politici upisa kritično vreme je izbor srednje škole

i informisanost, pre svega, roditelja o prohodnosti na fakultete. Za one koji su već u

procesu srednjoškolskog obrazovanja „nikad nije kasno“. Ali uzimajući u obzir mišljenja

koja su data u vezi sa prethodnim pitanjima o odnosu bodovanja uspeha

srednjoškolskog obrazovanja i uspeha na maturi, kakve god odluke da se donesu imaće

dalekosežne posledice na razvoj različitih strategija učenja učenika u srednjoj

školi kako bi se iskoristile prednosti i mane nove politike upisa. U tom smislu

sekundarno pitanje o informisanosti, tj. kada učenici treba da dobiju najkasnije

informacije o uslovima upisa na fakultet, postaje primarno pitanje kojim će se

rukovoditi obrazovni proces u srednjem obrazovanju.

Odluka koja je pravedna, promišljena, analizirana po svim svojim mogućim posledicama

na ponašanje učenika u srednjoškolskom obrazovanju, nikad neće biti zakasnela.

Učenike treba informisati onda kada bude moguće doneti takvu, pedagoški ispravnu

odluku. Zapravo, informacija o uslovima upisa na fakultete najpotrebnija je onima koji

biraju upis u srednje škole, tj. njihovim roditeljima. Informacije o uslovima upisa na

fakultete potrebne su što ranije i onima koji su u procesu srednjoškolskog obrazovanja

kako bi na vreme razvili svoje stavove i odnos prema učenju i vrednovanju sopstvenih

postignuća u skladu sa odlukom o vrednovanju srednjoškolskog opšteg uspeha i uspeha

na maturi. Tako pitanje vrednovanja srednjoškolskog uspeha i uspeha na maturi nije

samo pitanje prijemnih ispita već mnogo više pitanje načina kako će se povećati kvalitet

srednjeg obrazovanja. U tom smislu svakako se treba potruditi da ispravne odluke budu

donete što je pre moguće.

Preporuke

Pre formulisanja predloga o međusobnom odnosu različitih uspeha koji bi radna grupa

mogla da formuliše, predlažemo da se na ovu temu napravi panel, okrugli sto, javna

159

debata, kako bi se iz više uglova ovaj problem mogao sagledati i razumeti različite

posledice koje odluke o ovom pitanju mogu da proizvedu. Radna grupa univerziteta

trebalo bi da bude uključena u ovu debatu.

Predlog za najduže prolongiranje uvođenja mature u obrazovni sistem izazvano je

mišljenjem da matura treba da se uvede tek tada kada visokoškolske ustanove

mogu da se odrede po pitanju potrebnih uslova za upis. Za sada nedostaju neki

potrebni propisi o državnoj maturi u kojima su stvari jasno postavljene.

Stoga, treba proveriti da li je osnovano mišljenje nekih fakulteta, da uvođenje

državne mature u prijemne ispite treba da važi od onog momenta kada svi propisi

budu doneti i to za one generacije učenika koje će tek od tog momenta upisivati

srednje škole, odnosno da ne treba da se odnose na generacije koje su trenutno u

srednjoj školi. U svakom slučaju, rad akademske zajednice na integrisanju

državne mature u prijemne ispite treba što pre da otpočne.

VI oblast - Procena potrebne podrške za redefinisanje prijemnih ispita

Svi učesnici fokus grupa su naveli da je podrška u predstojećim procesima

potrebna, odnosno nijedan predstavnik fakulteta nije naveo da podrška nije

potrebna.

Od ponuđenih devet vrsta podrška, većina učesnika je zaokruživala četiri vrste podrške,

što govori o visoko procenjenoj potrebi za podrškom (učesnicima je ponuđen niz

aktivnosti podrške među kojima su birali one koje smatraju potrebnim).

Podrška je najpotrebnija pri:

- usaglašavanju uslova upisa u okviru istih naučnih oblasti u okviru jednog

univerziteta i

- usaglašavanju uslova upisa istih fakulteta u okviru različitih univerziteta širom

Srbije.

Zatim, po procenjenoj potrebi za podrškom, sledeće oblasti su takođe jako važne:

- koordinisanje sa drugim visokoškolskim ustanovama i ujednačavanju zajedničkih

principa i uslova za upis,

- podrška pri definisanju novih procedura u vezi sa upisom na VŠU,

- podrška pri odlučivanju o odnosu vrednovanja državne mature naspram

srednjoškolskog uspeha,

- podrška u vidu pružanja primera dobre prakse u drugim zemljama.

Pored oblasti koje su bile ponuđene, učesnici su naveli i da bi im bilo značajno da dobiju

podršku i pri usaglašavanju zahteva opšte i stručne mature, kao i da je izuzetno

značajno da se obezbedi pravovremeno i potpuno informisanje preko

Univerziteta.

160

Učesnici su najmanju potrebu iskazali u oblasti usaglašavanja akata visokoškolskih

ustanova u skladu sa novim procedurama i u oblasti odlučivanja o izboru

opšteobrazovnih predmeta koje će vrednovati.

Što se tiče preferencija u vezi sa modalitetom pružanja podrške, učesnici su u najvećem

broju naveli da je organizovanje konsultativnih sastanaka u okviru istih naučnih

oblasti, kao i sprovođenje obuka na nivou jednog univerziteta najpoželjniji način

pružanja podrške.

Dodatno, učesnici predlažu da je potrebno organizovati češća a kratka viđanja, najbolje u

formi konsultativnih sastanaka, kao i radionice sa diskusionim karakterom na kojim bi

se razmenjivale informacije i proverile mogućnosti, a treba organizovati i konsultacije

„obavezno pre usvajanja akata radi što boljeg razumevanja i aplikativnosti.“

Svi učesnici fokus grupe smatraju da treba da učestvuju u radnoj grupi koja će biti

osnovana za pitanja usaglašavanja državne mature i prijemnih ispita. Kao glavni

kriterijum za učešće u radnoj grupi smatraju da treba da budu naučno-nastavne

oblasti, a drugi kriterijum treba da bude iskazano interesovanje studenata za

određene fakultete (gde bi bili uključeni i oni fakulteti za koje postoji visoko

interesovanje i oni za koje ne postoji). S treće strane, navedena su i stremljenja ka

integrativnoj ulozi univerziteta (iako ovo ne podrazumeva u isto vreme i stremljenje ka

integrisanom univerzitetu), odnosno da je potrebno i na nivou univerziteta doći do

zajedničkog minimuma.

Zaključci

Najsnažniji oblik podrške celom procesu je formiranje Radne grupe univerziteta

koja bi rukovodila ovim procesima na pojedinačnim fakultetima.

Svi učesnici smatraju da je potrebno da se formira Radna grupa sa predstavnicima

grupacija nauka sa svih univerziteta i da se njima priključe predstavnici fakulteta

gde je konkurencija najveća. Tako bi se obezbedila indirektna povezanost svih

fakulteta sa podrškom koju može da pruži Projekat, politikom MPNTR i povezanost

među svim univerzitetima.

Preporuke

Glavna preporuka je da u budućoj radnoj grupi budu zastupljeni svi univerziteti

zbog razlike u shvatanju načina kako treba kreirati zajedničku politiku upisa.

Dodatno, potrebno je da sa svakog univerziteta budu zastupljene sve grupacije

fakulteta kao bi politika upisa bila usaglašena unutar njih kao i na celom

univerzitetu a tako ujedno i u okviru istih grupacija fakulteta različitih

univerziteta.

161

Dodatna zapažanja

Kod određenog broja učesnika je, pored navedenog očekivanja »propisa« bilo primetno

da smatraju da »država – ministarstvo mora da odradi svoj deo posla«, odnosno da

smatraju da ima još radnji koje nisu preduzete ili nisu još uvek preduzete, od strane

resornog ministarstva.

Učesnici fokus grupe su skrenuli pažnju da pojedini fakulteti podrazumevaju nekoliko

užih naučnih oblasti te je zbog toga neophodno da rešenje o implementaciji mature bude

kompleksno.

Članovi fokus grupe su izrazili naročitu zabrinutost oko toga da ni učenici ni njihovi

roditelji nemaju dovoljne i adekvatne informacije o državnoj maturi, a biće direktno

pogođeni uvođenjem državne mature. Ovakav stav se može tumačiti i kao nedostatak

svesti o odgovornosti akademske zajednice za deo informacija koji treba da dođe od

strane visokoškolskih ustanova.

Dodatno, pojedini učesnici su skrenuli pažnju na relativnu ne/važnost provera kao što

su državna matura ili prijemni ispiti, odnosno da te provere ne moraju biti pokazatelj

buduće uspešnosti studenta i da i u slučaju kada učenik ima nepovoljne rezultate uspeha

na ovim testovima, to i dalje ne znači da neće biti odličan inženjer ili slično.

Učesnici su otvorili različite teme, kao što je generalno stanje u obrazovanju i društvu,

adekvatnost plata srednjoškolskih nastavnika, a izrazili su i zabrinutost što se javnost

bavi sporednim i nevažnim temama u društvu i što tema državne mature nije nametnuta

kao suštinska za podizanje kvaliteta obrazovanja jer se radi o eksternoj proveri

postignuća učenika koje je izuzetno značajno za razvoj kvaliteta obrazovanja.

Takođe, kao jedna od važnih tema koja nije direktno u vezi sa uvođenjem mature,

nametala se i relevantnost obrazovanja u Srbiji u odnosu na stanje i potrebe u privredi.

Interesantno je što su pojedini učesnici fokus grupe naveli da je moguće i da je reforma

uvođenja državne mature samo jedan od evropskih trendova koje Republika Srbija mora

da prati u procesu pridruživanja i usaglašavanja sa evropskom praksom, i koja samim

tim može da predstavlja samo »formu da bismo se usaglasili« ili mogućnost da »naša

deca posle državne mature lakše nađu posao u inostranstvu« posle završetka

obrazovanja u Srbiji. Ovakvi stavovi se mogu tumačiti u ključu iznetog stava da nema

dovoljno potrebnog poverenja među ključnim akterima obrazovnog sistema u Srbiji kao

i nedostajanja svesti na strani dela akademske zajednice, kako o ciljevima i konceptu

državne mature, tako i o strateškom opredeljenju Republike Srbije u pogledu uvođenja

državne mature.

162

6.1.2. Rezultati analize intervjua sa predstavnikom Državnog univerziteta u

Novom Pazaru

U nastavku su dati glavni rezultati analize intervjua sa predstavnikom Državnog

univerziteta u Novom Pazaru, tačnije sa rektorom. Dva su razloga zašto je odlučeno da se

do podataka o stavovima i mišljenju dođe intervjuom – prvo ovaj univerzitet u odnosu

na druge ima značajno manji broj studijskih programa i drugo, rektor ovog univerziteta,

sa brojnim ulogama u različitim telima i komisijama u obrazovnom sektoru, spada u

profesore koji su učestvovali i obavešteni su o proceduri uvođenja mature u obrazovni

sistem Srbije.

Tokom intervjua sa rektorom Državnog univerziteta u Novom Pazaru razmatrana su sva

pitanja kao i sa predstavnicima drugih univerziteta. S obzirom na uključenost rektora u

ranije faze rada u vezi sa državnom maturom (počev od koncepta državne mature, pa je

trenutno i u Komisiji), njegova informisanost o pitanjima je bila viša u odnosu na sve

druge ispitivane aktere. Ispitanik takođe ističe da smatra da je uvođenje državne

mature jako važan i velik reformski potez, koji treba pažljivo sprovesti. U isto vreme,

ovaj ispitanik ističe da je neophodno što pre i u što većoj meri postaviti temu državne

mature u široj javnosti, jer se ne radi dovoljno na informisanju svih grupa aktera koje su

na neki način uključene.

Ono što je važno naglasiti iz ovog intervjua, je da rektor Novog Pazara smatra da

svakako ne treba praviti razliku između stručne i opšte mature u pogledu prohodnosti

na visokoškolske ustanove, ali da bi bilo dobro da su u sprovođenje opšte mature

direktno uključeni predstavnici visokoškolskih ustanova, odnosno da predstavnici

srednjih škola ne treba da učestvuju u procesu državne mature jer mogu negativno da

utiču na regularnost procesa čime će se umanjiti mogućnost za zamenu prijemnih ispita

na fakultetima uspehom sa državne mature. U tom smislu, kako bi visokoškolske

ustanove prihvatile uspeh sa državne mature treba obezbediti objektivnost i zaštićenost

regularnosti procesa, kako se ne bi desili propusti koji se dešavaju na takozvanoj maloj

maturi. U tom smislu potrebno je motivisati univerzitetske profesore da učestvuju u

pripremi zadataka, u recenzentskim poslovima, kao i u svim drugim poslovima u vezi sa

pripremom i sprovođenjem državne mature. Iako nepoverenje među institucijama ili

akterima nije eksplicitno pominjano, ovaj odgovor se donekle može dovesti u vezu sa

prethodno iznetim međusobnim nepoverenjem različitih grupa, koje se navodi kao jedan

od glavnih razloga zbog čega sadašnji trenutak nije zgodan za uvođenje državne mature.

U isto vreme rektor smatra da je prvo potrebno doneti zajednička rešenja koja bi bila

prihvatljiva za sve VŠU, jer iz tog segmenta dogovora treba da proizađe i konkretan

način uključivanja predstavnika VŠU u državnu maturu.

Ispitanik takođe smatra da će tek rezultati pilotiranja državne mature doneti

dovoljno informacija za odlučivanje o svim pitanjima koji su u vezi sa

vrednovanjem uspeha sa državne mature pri upisu na VŠU, i da je jedna od opcija da

se ide gradacijom, u smislu da se tokom prvih godina uspeh sa mature vrednuje u

određenom odnosu uz ostalo što se sada vrednuje, a da se polako teži tome da državna

matura zameni prijemne ispite. Isto tako moguće je da će neke VŠU odmah prihvatiti

uspeh sa državne mature umesto prijemnih ispita a da će se postepeno povećavati

163

procenat onih VŠU koje prihvataju i to tako što će se vremenom uveriti da je proces

verodostojan i regularan. Dodatno, ispitanik smatra da je jako dobro što će zadaci na

testovima biti različitih nivoa, jer testovi treba da budu prikladni za sve učenike (u

smislu da ne treba da budu preteški). Takođe, važno je da učenici ni na koji način ne

budu oštećeni, i pri tom pre svega misli na način vrednovanja opšte i stručne mature, jer

učenici koji budu stekli stručnu maturu ni na koji način ne bi trebalo da budu oštećeni u

odnosu na učenike koji su stekli opštu maturu, pa tako ni u smislu prohodnosti na VŠU.

Što se tiče vremenskih rokova, predstavnik Državnog univerziteta u Novom Pazaru

smatra da je poslednji rok kada učenici treba da imaju sve informacije o prohodnosti na

VŠU septembar 2021. godine (onda kada ti učenici kreću u četvrti razred srednje škole),

ne zato što smatra da nije potrebno ranije informisati učenike, već zato što smatra da

„nije moguće ranije doneti kvalitetnu odluku o svim važnim pitanjima“. Takođe, smatra da

srednje škole još uvek ne rade dovoljno u smislu pripreme učenika, makar u smislu

informisanja o onome što postoji u zakonima već nekoliko godina.

Kada je u pitanju rad Projekta na pitanjima pripreme VŠU za državnu maturu, osim što je

spreman da podrži svojim doprinosom napore Projekta i MPNTR, rektor takođe smatra

da buduća podrška treba na početku da potpomogne osnivanje manjih grupa koje

bi se specifično bavile rešavanjem osetljivih pitanja državne mature, kao što je

pitanje vrednovanja opšte i stručne mature, kao i odnosa među njima, pri čemu se treba

uzeti i sadašnje iskustvo VŠU u pogledu toga da li su studenti određenih VŠU svršeni

učenici srednjih stručnih škola ili gimnazija, kao i kakva su im zapažanja i zaključci u

vezi sa tim. Drugo osetljivo pitanje je prihvatanje državne mature od VŠU koje trenutno

imaju jako visoku atraktivnost za studente (npr. fakulteti na koje se prijavljuje

višestruko veći broj kandidata u odnosu na broj dostupnih mesta), ali da u isto vreme ne

treba da budu zapostavljeni stavovi onih VŠU koji u ovom trenutku nisu dovoljno

atraktivni (npr. ne popune sva predviđena mesta u prvom roku). Dodatno, ispitanik

smatra da je neophodno više promovisati dosadašnje napore i rešenja koja postoje, jer je

neznanje o procesima u vezi sa državnom maturom ogromno.

6.2. Rezultati analize upitnika sa ustanovama u KASSS-u

Konferencija akademija i visokih škola (KASSS) u svom sastavu okuplja nekoliko

desetina visokih škola, akademija strukovnih studije i visokih škola strukovnih studija

(preko 60) i među njima su i državne i privatne visokoškolske ustanove ovog profila.

Za potrebe ovog izveštaja kreiran je upitnik i poslat, uz podršku predstavnika KASSS-a,

svim institucijama koje su u sastavu146, a koji je kreiran po modelu pomenutog Vodiča za

fokus grupe, u smislu sadržaja koji se ispituju.

146 Upitnik se nalazi u Prilogu 2.

164

Odgovorilo je ukupno 31 ustanova čiji su odgovori analizirani (odziv je skoro 50%),

osim odgovora jedne od ustanova – naime, nakon logičke provere odgovora dobijenih

kroz upitnik, taj upitnik je odbačen i nije uzet u analizu, kako zbog nelogičnosti, tako i

zbog nekonzistentnosti i nesveobuhvatnosti pruženih informacija. S druge strane, jedna

od ustanova, Akademija strukovnih studija u Šapcu, je dostavila odgovore za dva odseka,

koja su oba uzeta u obzir pri analizi, s obzirom da predstavljaju dva odseka koja su do

relativno skoro bili zasebni entiteti i koja pokrivaju različita naučna polja.

Od 30 analiziranih upitnika, njih četiri je popunjeno od strane privatnih ustanova.

Kako je već istaknuto kod analize podataka koji se tiču univerziteta i njihovih ustanova,

generalna informisanost ovih ustanova o državnoj maturi je takođe na jako niskom

nivou.

U cilju prikaza glavnih karakteristika i dobijenih rezultata u nastavku sledi tabela koja

sadrži podatke o naučnom polju u okviru kog ustanova obrazuje studente, broju

programa osnovnih strukovnih studija, broju studenata u prvoj godini osnovnih

strukovnih studija za koje je ustanova akreditovana (kao i predviđenih mesta na

budžetu republike u slučaju državnih ustanova). Ustanove su pitane o prijemnim

ispitima koje organizuju i nalaz je da sve ustanove organizuju prijemne ispite.

Ustanove su pitane da konkretno napišu koje predmete ispituju na prijemnom ispitu i na

osnovu njihovih odgovora sačinjena je lista onih predmeta koji su prisutni na prijemnim

ispitima ali se trenutno ne nalaze na listi opšteobrazovnih predmeta koji će se

polagati na državnoj maturi (poslednja kolona u narednoj tabeli).

165

Tabela 17. Odgovori ustanova KASSS-a čiji je osnivač Republika Srbija

Naziv ustanove, sedište

Naučno

polje

Broj

programa

Broj studenata 1.

godine na svim

programima/na

budžetu

Predmeti koji su ponuđeni na prijemnom ispitu a da

nisu na listi opšteobrazovnih predmeta na državnoj

maturi

1. Akademija strukovnih studija,

Odsek za medicinske i poslovno-tehnološke

studije, Šabac

TT

7 319/150

Informatika

Ekonomija

Kuvarstvo

2. Akademija strukovnih studija Šabac, odsek za

poljoprivredno-poslovne studije i turizam,

Šabac

DH

M

TT

7 280/99 Ekonomija

3.

Akademija strukovnih studija Beograd, Odsek Visoka hotelijerska škola

DH

3 360/90

Agencijsko hotelijersko poslovanje

Sociologija

Geografija

Osnovi ekonomije

Usluživanje

Kuvarstvo

4. Akademija tehničko-vaspitačkih strukovnih

studija, Niš

DH

TT

14 660/375

Ekonomija

Prijemni ispit iz oblasti tehničko-tehnoloških

nauka

5. Visoka škola elektrotehnike i računarstva

strukovnih studija, Beograd TT 8 700/220

Osnove informaciono-komunikacionih

tehnologija

6. Visoka škola likovnih i primenjenih umetnosti

strukovnih studija Beograd U 3 45/30

Crtanje

Slikanje

Vizuelno oblikovanje

7. Akademija tehničkih strukovnih studija, Visoka

tehnička škola strukovnih studija, Beograd TT 8 368/110

Kombinovani test (tehničko-tehnološka

oblast, matematika i informatika)

8. Visoka tehnička škola strukovnih studija,

Subotica TT 5 200/182 Osnovi računarstva

9. Visoka tehnička škola strukovnih studija, TT 5 364/269 Opšta tehnička kultura

166

Zrenjanin

10. Visoka tehnička škola strukovnih studija, Novi

Sad

TT

U 10 475/180 /

11. Visoka poslovna škola strukovnih studija

Valjevo DH 4 229/75

Osnovi ekonomije

Poslovna ekonomija

Informatika

12. Visoka škola strukovnih studija za

informacione i komunikacione tehnologije,

Beograd

DH

TT 4 390/110 /

13.

Visoka škola strukovnih studija, Užice

DH

M

TT

9 261/244 Ekonomija

14. Visoka tehnička mašinska škola strukovnih

studija Trstenik TT 3 220/90 /

15. Visoka škola strukovnih studija za vaspitače i

poslovne informatičare – Sirmium, Sremska

Mitrovica

DH 5 215/80 Informatika

16. Visoka železnička škola strukovnih studija,

Beograd

DH

TT 5 299/140 Osnove saobraćaja

17. Visoka građevinsko-geodetska škola strukovnih

studija, Beograd TT 5 384/200 /

18. TEHNIKUM TAURUNUM - Visoka inženjerska

škola strukovnih studija TT 4 270/190 /

19.

Visoka poslovna škola strukovnih studija, Novi

Sad

PM

DH 4 600/100

Ekonomija

Poslovna ekonomija

Informatika

Sociologija

Psihologija

20. Visoka škola strukovnih studija za obrazovanje

vaspitača, Kikinda DH 2 120/75 /

21. Visoka škola strukovnih studija za obrazovanje DH 1 150/80 /

167

vaspitača u Novom Sadu

22. Visoka tehnička škola strukovnih studija,

Kragujevac

PM

TT 3 230/130 /

23. Visoka tehničko-tehnološka škola strukovnih studija -Kruševac

TT 3 120/100 Informatika

24. Visoka tekstilna strukovna škola za dizajn,

tehnologiju i menadžment, Beograd

TT

U 3 180/125 /

25. Akademija strukovnih studija Južna Srbija,

Odsek za poljoprivredno-prehrambene studije,

Prokuplje

M

TT 6 198/176 /

26. Visoka tehnološka škola strukovnih studija,

Aranđelovac TT 6 335/191 Informatika

Tabela 18. Odgovori privatnih ustanova KASSS-a

Naziv ustanove, sedište

Naučno

polje

Broj

programa na

osnovnim

studijama

Broj studenata 1.

godine na svim

programima/na

budžetu

Predmeti koji su ponuđeni na prijemnom

a da nisu na listi opšteobrazovnih

predmeta na državnoj maturi

1. Visoka škola strukovnih studija za

informacione tehnologije ITS, Beograd TT 5 512 Informacione tehnologije

2. Visoka zdravstveno-sanitarna škola strukovnih

studija „Visan“, Beograd M 9 345 /

3. Visoka sportska i zdravstvena škola, Beograd

DH

M 5 225

Stručni test iz oblasti sporta

Stručni test iz medicinskog polja

4. Visoka medicinska škola strukovnih studija

»Milutin Milanković«, Beograd M 4 128 /

168

Kako se vidi iz priloženih tabela, većina ustanova (18 od 30) organizuje prijemne ispite

koji sadrže i predmete koji nisu predviđeni kao opšteobrazovni predmeti koji će se

polagati na državnoj maturi. Treba imati u vidu da ove ustanove organizuju i ispite iz

opšteobrazovnih predmeta koji će biti zastupljeni na državnoj maturi, ali oni nisu uzimani

posebno u razmatranje, odnosno nisu prikazani u prethodnoj tabeli, jer je pretpostavka da

će one ustanove, slično kao i univerzitetske, koje imaju opšteobrazovne predmete na

prijemnim ispitima, biti najotvoreniji za vrednovanje tih ispita sa državne mature na svojim

prijemnim ispitima. Važna je napomena da oko trećina ovih ustanova organizuje testove

informisanosti ili provere posebnih sklonosti i sposobnosti, ali prisutnost takvih testova

nije posebno uzeta u razmatranje pri analizi - naime, zbog fokusa i obima ove analize,

nemoguće je bilo analizirati i taj deo prijemnih ispita ustanova u okviru KASSS-a. Nekoliko

ustanova je eksplicitno navelo da bi listu predmeta koji se polažu na maturi svakako

trebalo dopuniti predmetom koji pokriva znanja iz informaciono-komunikacionih

tehnologija, odnosno Informatikom (a jedna je navela da je pored predloženih predmeta

potrebno ponuditi i test opšte informisanosti).

Kako se vidi iz tabele, pojedini predmeti koji su predviđeni na prijemnim ispitima u

ustanovama (a da nisu opšteobrazovni) su u isto vreme i predmeti koji će najverovatnije

biti deo stručne mature za one učenike koji su pohađali te stručne škole. S obzirom da bi

polaganje stručnih (ili uskostručnih) predmeta na prijemnim ispitima dovelo u nepovoljni

položaj svršene učenike gimnazija i ostalih srednjih škola koje nisu u tom određenom

području rada, važno je naglasiti da je u nekoliko ustanova moguće birati između nekoliko

predmeta šta će učenik polagati na prijemnom (npr. dva ispita iz grupe od 6-7 ispita koji

uključuju i opšteobrazovne predmete).

Sve ustanove izveštavaju da nemaju dovoljno informacija o državnoj maturi.

Većina izražava pozitivne stavove kada je u pitanju uvođenje državne mature u

obrazovni sistem i smatraju da je to dobar korak u pravcu unapređenja kvaliteta

obrazovanja. Takođe, preovlađuju pozitivni stavovi kada se tiče uvođenja državne

mature u procedure prijemnih ispita, odnosno uključivanje poena sa državne mature u

rangiranje kandidata. Međutim, kada se tiče uvođenja državne mature kao zamene za

prijemne ispite stavovi su podeljeni. Naime, od 26 državne ustanove, njih 14 smatra da bi

državna matura mogla da zameni njihov prijemni ispit dok čak 12 smatra da ne bi

mogla. Što se tiče privatnih ustanova, od njih 4, samo jedna smatra da državna matura ne

bi mogla da zameni njihov prijemni ispit. S druge strane, pojedine ustanove istovremeno

navode konkretne razloge koji su pozitivni i negativni, na primer kao pozitivne navode da

će se ustanove rasteretiti u pogledu organizacije prijemnih ispita i da će se »kvalitet

upisanih studenata poboljšati«, a kao negativne navode da će se smanjiti sopstveni prihodi

ustanove »što predstavlja nepovoljnosti za sve VŠU u Srbiji koje plate zaposlenih rangiraju

169

prema prihodima koje ostvare od studentskih priliva«. Neke od ustanova koje podržavaju

uvođenje državne mature konstatuju i da je potrebno izvršiti ujednačavanje kriterijuma

ocenjivanja na nivou srednjih škola.

Takođe, stavovi po pitanju toga da li sve ustanove KASSS-a u okviru istog naučnog

polja treba da imaju jedinstvene liste za upis su podeljeni - dok jedni smatraju da je

potrebno i poželjno (»treba da postoji samo lista želja, kao za srednju školu«), drugi

smatraju da to nije potrebno. Dodatno, neki ispitanici smatraju da je potrebno prvo

sprovesti racionalizaciju u visokom strukovnom obrazovanju »jer je evidentno da još uvek

egzistira dosta nepotrebnih studijskih programa, kao i visokih škola sa niskim kriterijumima

sticanja znanja, pa tek onda pristupiti sistemu jedinstvenih lista za upis.« Jedna od ustanova

koja smatra da je potrebno da se visokoškolske ustanove u okviru KASSS-a usaglase oko

kriterijuma potrebnog za upis takođe navodi da postoji razlika u kvalitetu rada različitih

ustanova pa će pojedine »zahtevati viši kriterijum prilikom upisa«.

Slično kao i kod univerzitetskih ustanova, i KASSS ustanove smatraju da uspeh na državnoj

maturi neće neminovno oslikavati »realno stanje znanja« kod učenika, kao i da je potrebno

obezbediti sve uslove za regularnost procesa.

Nekoliko ustanova je eksplicitno navelo da su uslovi prohodnosti na visokoškolske

ustanove sistemska stvar koja treba da bude usmeravana od MPNTR, odnosno da je

potrebno da MPNTR na neki način pruži smernice visokoškolskim ustanovama u pogledu

vrednovanja državne mature.

Što se tiče stavova povodom toga da li ustanove treba da prave razliku između opšte

i stručne mature, većina ustanova smatra da ne treba praviti razliku. S druge strane,

ustanova koja na prijemnom ispitu ima zastupljen test opšte kulture-informisanosti koji se

zasniva na znanjima iz psihologije, pedagogije, sociologija i filozofije, smatra da treba da se

pravi razlika zbog zastupljenosti predmeta iz pedagoško-psihološke grupe predmeta.

Dodatno, nekoliko ustanova je navelo da treba dati prednost stručnoj maturi ukoliko je

ona iz iste oblasti kao i strukovne studije na koje kandidat konkuriše. Jedna od

ustanova je imala eksplicitnu poruku u pogledu važnosti neograničavanja mogućnosti

konkurisanja svršenih srednjoškolaca na bilo koju visokoškolsku ustanovu: „Treba

nastaviti sa dosadašnjom praksom da svršeni srednjoškolci svih struka i profila imaju pravo

da konkurišu na sve visokoobrazovne institucije bez razlike.“

Zaključak

Stavovi ustanova KASSS-a o uvođenju državne mature u obrazovni sistem i prijemne ispite

ne razlikuju se od stavova fakulteta sa akademskim studijskim programima, što nije

170

očekivano, s obzirom na činjenicu da bi njihova osnovna preokupacija trebalo da bude

povezana sa problemima i mogućnostima koje potencijalno nosi stručna matura. Strukovne

studije, kao pre svega prirodni nastavak obrazovanja učenika srednjih stručnih škola, svoju

pažnju treba da usmere na stručnu maturu, način kako se sve ona može vrednovati i

učestvovati na prijemnim ispitima kao i kako i pod kojim uslovima obezbediti prohodnost

na visoke strukovne škole učenicima sa opštim i umetničkim obrazovanjem i opštom i

umetničkom maturom. Ovakav, nekritički odnos prema sopstvenoj praksi, a na osnovu

uvida u podatke dobijene upitnikom, smatramo posledicom nedovoljne informisanosti

visokih strukovnih škola o maturi, njenom konceptu, cilju i svrsi, elementima, procedurama

koje su u toku u njenom razvoju, pilotiranju i implementaciji.

Preporuka

Kao i za sve visokoškolske ustanove u Srbiji, tako i za VŠU u okviru KASSS-a visoke škole

strukovnih studija treba prihvatiti sve predložene mere aktiviranja ustanova na izradi

radnih koncepata novih procedura prijemnih ispita kao što su : dostavljanje Priručnika o

maturi i prijemnim ispitima, organizovanje konsultativnog sastanka/radionica za ispitne

komisije, i podrška njihovom daljem samostalnom organizovanju po grupacijama za

usaglašavanje uslova upisa. Izbor jednog predstavnika koji bi bio veza između događanja u

radnoj grupi fakulteta državnih univerziteta i radne grupe akademija strukovnih studija,

mogao bi da pospeši efikasnost rada akademija na integrisanju mature u prijemne ispite.

171

Prilog 1. Vodič za fokus grupe

Vodič za fokus grupe sa predstavnicima univerziteta

(tematski vodič)

U narednih nekoliko godina je planirano uvođenje državne mature na kraju

srednjoškolskog obrazovanja. Projekat »Unapređenje kvaliteta obrazovanja kroz uvođenje

ispita na kraju srednjeg obrazovanja« (u daljem tekstu: Projekat) u okviru svojih aktivnosti

predviđa i intenzivni rad sa visokoškolskim ustanovama (VŠU) u vezi sa vrednovanjem

državne mature pri upisu kandidata.

Fokus grupe sa predstavnicima fakulteta sa šest državnih univerziteta (Univerzitet u

Beogradu, Univerzitet umetnosti u Beogradu, Univerzitet u Novom Sadu, Univerzitet u

Kragujevcu, Univerzitet u Nišu, Državni univerzitet u Novom Pazaru) predstavljaju

istraživačku aktivnost u okviru analize upisnih praksi na visokoškolske ustanove.

Glavni cilj fokus grupa je da obezbedi podatke za ciljanu podršku u vezi sa vrednovanjem

državne mature pri upisu kandidata na visokoškolske ustanove (projektom su planirane

konsultacije sa VŠU u vezi sa izgradnjom konsenzusa oko državne mature, podrška VŠU u

definisanju kriterijuma za upis i prilagođavanje instrumenata, alata i procedure upisa

studenata, obuke za VŠU i slično).

Učesnici su predstavnici fakulteta sa šest državnih univerziteta (Univerzitet u Beogradu,

Univerzitet umetnosti u Beogradu, Univerzitet u Novom Sadu, Univerzitet u Kragujevcu,

Univerzitet u Nišu, Državni univerzitet u Novom Pazaru), pre svega dekani ili prodekani za

nastavu, predsednici komisija za upis studenata, odnosno zaposleni koji su u najvećoj meri

uključeni u procedure upisa studenata.

Vodič za fokus grupu predstavlja okvir za diskusiju. Ukoliko se tokom fokus grupe pomene

neka od tema koja nije adresirana u ovom vodiču, bez obzira što unapred nije predviđena,

ta tema će biti adresirana u toku diskusije.

• Ekspertkinja za upisnu politiku u visokom obrazovanju, prof. dr Snežana Medić, daje

uvod u fokus grupu uključujući i perspektivu rada buduće radne grupe za

usaglašavanje državne mature i prijemnih ispita

172

• Ekspertkinja za analizu potreba jačanja kapaciteta, Žaklina Veselinović, vodi fokus

grupu (na početku predstavlja sebe, fokus grupu kao metod istraživanja, cilj fokus

grupa)

• Predstavljanje učesnika fokus grupe (ime i prezime, funkcija, fakultet)

Pitanja za fokus grupu

I Informisanost i mišljenje o državnoj maturi (10 minuta)

1. Prvo pitanje se odnosi na procenu upoznatosti sa državnom maturom dve grupe

zaposlenih na fakultetu: a) svih nastavnika i b) nenastavnog osoblja uključenog u

proces prijemnih ispita.

a. U kojoj meri smatrate da je akademsko osoblje na vašem fakultetu upoznato

sa državnom maturom? Rangirajte od 1 do 5 pri čemu je 5 potpuna

informisanost a ocena 1 potpuna neinformisanost.

b. U kojoj meri smatrate da je nenastavno osoblje koje je uključeno u prijemne

ispite na vašem fakultetu upoznato sa državnom maturom? Rangirajte od 1

do 5 pri čemu je 5 potpuna informisanost a ocena 1 potpuna

neinformisanost.

2. Koji je dominantni opšti stav na vašem fakultetu o sledećem:

a. O uvođenju državne mature u naš obrazovni sistem?

b. O uvođenju državne mature u procedure prijemnih ispita?

c. O uvođenju državne mature kao zamene za prijemne ispite?

II Odnos prema strateškom i zakonskom okviru o uvođenju državne mature (15

minuta)

U prilogu se nalaze izvodi iz strateškog i zakonskog okvira koje učesnici dobijaju odštampane

na papiru. Izvodi se nalaze i na slajdovima, prolazimo kroz najvažnije iz svakog izvoda i

dajemo učesnicima nekoliko minuta da razmisle, uz prikazivanje pitanja na slajdu:

3. Šta mislite o diskrepancama u ovim aktima?

4. Šta vidite kao najoptimalnije rešenje za rešavanje diskrepanci?

III Odnos prema konceptu opšte, stručne i umetničke mature (sadržaj, način polaganja,

bodovanje, zajednički minimum) (20 minuta)

173

5. Da li se na listi trenutnih opšteobrazovnih predmeta koji će se polagati na državnoj

maturi nalaze predmeti koje smatrate relevantnim za upis na vaš fakultet? Ukoliko

se ne nalaze, navedite šta mislite da je najbolje rešenje za vaš fakultet u pogledu

integrisanja rezultata državne mature pri upisu.

Napomena: trenutno listu opšteobrazovnih nastavnih predmeta čine: Srpski jezik i

književnost/Maternji jezik i književnost, Strani jezik, Matematika, Fizika, Hemija, Biologija,

Geografija, Istorija i Srpski kao nematernji. Važno je napomenuti da su srpski jezik i

književnost (odnosno maternji jezik i književnost) i matematika obavezni predmeti i biće

identični i za opštu i za stručnu maturu. Takođe, obavezni deo opšte mature je i jedan od

navedenih opšteobrazovnih predmeta koji učenici mogu da biraju, dok je obavezni deo

stručne mature i stručni ispit (specifično za svaki obrazovni profil).

6. Šta mislite kako bi trebalo da se pri upisu na fakultete uspostave odnosi

vrednovanja između:

a. Srednjoškolskog uspeha i uspeha na maturi?

b. Srednjoškolskog uspeha, uspeha na maturi i prijemnog ispita za proveru

posebnih sklonosti/sposobnosti?

7. U slučaju da, slično kao pri upisu u srednje škole, budući studenti popunjavaju liste

želja, šta mislite kakve to posledice nosi u smislu usaglašavanja uslova za upis na

fakultetima koji pripadaju istim naučnim oblastima, i na istim fakultetima različitih

univerziteta?

8. Da li smatrate da vaš fakultet, za upis na studije, treba da pravi razliku između opšte

i stručne mature? Obrazložite svoj odgovor.

Napomena: Fakulteti koji ograničavaju upis kandidata navođenjem odgovarajućih srednjih

škola podobnih za upis na te fakultete, trebalo bi da dovedu na uporedive veličine bodove

ostvarene na opštoj i stručnoj maturi, jer su svi fakulteti otvoreni za gimnazijalce.

9. Svi univerziteti u Srbiji objavljuju objedinjen konkurs za upis na sve svoje fakultete.

Šta mislite da bi trebalo da bude zajednički minimum u vezi sa usaglašavanjem sa

maturom?

IV Direktno uključivanje fakulteta u podizanje kvaliteta pripreme i sprovođenja

državne mature (10 minuta)

174

10. Koji bi po vašem mišljenju bio najbolji način da se vaš fakultet uključi u pripremu i

sprovođenje državne mature, u cilju osiguranja kvaliteta? Neki od mogućih načina

su:

a. Upoznavanje sa rezultatima pilotiranja državne mature,

b. Učestvovanje u razvijanju zadataka i proveri zadataka,

c. Ocenjivanje maturskih zadataka,

d. Dežuranje tokom maturskih ispita,

e. Nešto drugo – navedite.

V Ključne vremenske odrednice visokoškolskih ustanova za vrednovanje državne

mature (15 minuta)

11. S obzirom da će prva generacija učenika polagati državnu maturu u junu 2022.

godine (sadašnji učenici II godine srednje škole), kada najkasnije mislite da fakulteti

treba da objave svoje uslove za upis kako bi budući studenti bili informisani

pravovremeno?

12. Kojim aktom informacija o upisu postaje pouzdana (na primer, usvajanjem

pravilnika o upisu)?

13. Molimo vas da navedete predradnje koje je potrebno da vaš fakultet uradi kako bi

informacija postala pouzdana (na primer, to mogu biti usaglašavanje i definisanje

uslova upisa na svaku studijsku grupu, proces akreditacije, usaglašavanje pravnih

akata, usaglašavanje zajedničkih uslova konkursa i objava zajedničkog konkursa,

naročito je važno ako uviđate još neki krupan korak koji treba dodati).

VI Procena potrebne podrške za redefinisanje prijemnih ispita (10 minuta)

Procena potrebne podrške se ispituje usmeno, ali i pismeno – učesnicima će biti podeljen

upitnik.

14. Koje biste kriterijume predložili za izbor članova buduće radne grupa za

usaglašavanje mature i prijemnih ispita? Neki predlozi za kriterijume su:

konkurentnost fakulteta, srazmerno prema broju studenata, srazmerno prema

naučno-nastavnim oblastima itd.

15. Da li smatrate da bi vaš fakultet trebalo da bude zastupljen u budućoj radnoj grupi?

16. Šta još smatrate važnim iz perspektive rada vašeg fakulteta za predstojeće procese u

vezi sa usaglašavanjem sa državnom maturom?

175

VII Procena potrebne podrške za redefinisanje prijemnih ispita – pismeno

popunjavanje (10 minuta) – (učesnicima se deli upitnik koji pokriva pitanja u nastavku

a prolazimo ga prvo na slajdu svi zajedno. Upitnik je dat i kao posebni prilog u ovom

dokumentu).

17. Imajući u vidu i vremenske odrednice koje ste naveli za definisanje svih uslova za

upis na vaš fakultet, da li smatrate da je vašem fakultetu potrebna podrška i kakva?

Primeri moguće podrške:

• Podrška pri definisanju novih procedura u vezi sa upisom na VŠU,

• Podrška pri usaglašavanju akata VŠU u skladu sa novim procedurama,

• Podrška pri odlučivanju o odnosu vrednovanja državne mature naspram


• Podrška pri odlučivanju o izboru opšteobrazovnih predmeta koje ćete

vrednovati,

• Podrška u vidu pružanja primera prakse u drugim zemljama,

• Podrška pri koordinisanju sa drugim visokoškolskim ustanovama i

ujednačavanju zajedničkih principa i uslova za upis,

• Podrška u usaglašavanju uslova upisa u okviru istih naučnih oblasti u okviru

jednog univerziteta,

• Podrška u usaglašavanju uslova upisa istih fakulteta u okviru različitih

univerziteta širom Srbije,

• Nešto drugo?

18. Na koji način mislite da je najbolje organizovati podršku koju nalazite da je potrebna

(organizovanje konsultativnih sastanaka u okviru istih naučnih oblasti,

organizovanje konsultativnih sastanaka u okviru istih fakulteta različitih

univerziteta, okrugli stolovi, radionice, obuke za više visokoškolskih ustanova,

obuke na nivou univerziteta – modaliteti, trajanje itd.)?

176

IZVODI iz strateškog i zakonskog okvira za diskusiju

(deo teksta je obeležen sivom bojom u cilju fokusiranja diskusije na pitanja usklađivanja

državne mature i prijemnih ispita)

Izvod is Strategije razvoja obrazovanja Republike Srbije do 2020.

SROS iz 2012. godine, između ostalog, navodi da su osnovni ciljevi promena u sistemu

ulaska u visoko obrazovanje da se unapredi kvalitet prijema i selekcije kandidata i ujednači

procedura upisa u VŠU, što se postiže visokim kvalitetom državne mature na kraju

srednjoškolskog obrazovanja.

• Opšta matura daje pravo upisa na sve visokoškolske ustanove bez polaganja

prijemnih ispita, bez obzira da li su u pitanju akademske ili strukovne studije, ali sa

izuzetkom za ulazak u one studijske grupe koje zahtevaju specijalne sposobnosti, tj.

posebne talente kao što su umetničke,

• Umetnička matura daje pravo upisa na odgovarajući studijske programe na





• Stručna matura daje pravo upisa bez prijemnog ispita u matičnim disciplinama na


Izvod iz Zakona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja

Završni ispiti u osnovnom i srednjem obrazovanju i vaspitanju

Član 78, stavovi 1-3

Završni ispiti u osnovnom i srednjem obrazovanju i vaspitanju su ispiti na državnom nivou

kojima se završava određeni nivo obrazovanja i vaspitanja, i to:

1) u osnovnom obrazovanju i vaspitanju - završni ispit u osnovnom obrazovanju i

vaspitanju;

2) u opštem srednjem obrazovanju i vaspitanju - opšta matura;

3) u srednjem umetničkom obrazovanju i vaspitanju - umetnička matura;

4) u srednjem stručnom obrazovanju i vaspitanju - stručna matura, završni ispit srednjeg

stručnog obrazovanja, specijalistički i majstorski ispit i ispiti drugih oblika stručnog

obrazovanja.

177

Učenik sa smetnjama u razvoju i invaliditetom polaže završni ispit u skladu sa njegovim

čulnim i motoričkim mogućnostima, odnosno uslovima koje zahteva određena vrsta

invaliditeta.

Učenik se može upisati na sledeći nivo obrazovanja i vaspitanja na osnovu rezultata

postignutog na ispitu iz stava 1. ovog člana, osim specijalističkog i majstorskog ispita.

Izvod iz Zakona o srednjem obrazovanju i vaspitanju

Javna isprava i nastavak školovanja

Član 61

Nakon položene opšte mature učeniku se izdaje javna isprava, u skladu sa ovim zakonom.

Na osnovu položene opšte mature, učenik može da se upiše u visokoškolsku ustanovu bez

polaganja prijemnog ispita, osim ispita za proveru sklonosti i sposobnosti, u skladu sa


Javna isprava i nastavak školovanja

Član 64

Nakon položene stručne, odnosno umetničke mature učenik stiče srednje stručno, odnosno

umetničko obrazovanje i vaspitanje, o čemu se izdaje javna isprava, u skladu sa ovim

zakonom.

Na osnovu položene stručne, odnosno umetničke mature učenik može da se upiše na

studije u naučnoj, stručnoj ili umetničkoj oblasti u kojoj je stekao srednje obrazovanje i

vaspitanje, bez polaganja prijemnog ispita, osim ispita za proveru sklonosti i sposobnosti, u

skladu sa zakonom kojim se uređuje visoko obrazovanje.

Na osnovu položene stručne, odnosno umetničke mature učenik može da se upiše na

studije izvan oblasti iz stava 2. ovog člana, uz polaganje određenih predmeta opšte mature,

koje utvrdi samostalna visokoškolska ustanova umesto prijemnog ispita, u skladu sa



Rangiranje i upis kandidata

Član 100, stavovi 1-3

Visokoškolska ustanova, u skladu sa zakonom, upisuje kandidate uz priznavanje opšte,

odnosno stručne mature za upis na akademske, odnosno strukovne studije, odnosno

umetničke mature za upis na studijske programe u oblasti umetnosti.

178

Visokoškolska ustanova utvrđuje kriterijume na osnovu kojih se obavlja klasifikacija i izbor

kandidata za upis na studije.

Visokoškolska ustanova sačinjava rang listu prijavljenih kandidata za upis na studije prvog

stepena na osnovu opšteg uspeha postignutog u srednjem obrazovanju u četvorogodišnjem

trajanju, uspeha na maturi, rezultata ispita za proveru znanja, odnosno sklonosti i

sposobnosti i po potrebi na osnovu uspeha na nacionalnim i internacionalnim

takmičenjima, u skladu sa opštim aktom visokoškolske ustanove.

179

Upitnik za predstavnike visokoškolskih ustanova o proceni potrebne podrške

Napomena: Upitnik se deli na kraju fokus grupe

Ovim upitnikom se procenjuje potrebna podrška visokoškolskih ustanova za redefinisanje

prijemnih ispita. Upitnik je deo istraživačkog procesa koji uključuje i fokus grupnu

diskusiju i/ili intervju i nije predviđeno ispitivanje potreba nezavisno od učestvovanja u

fokus grupi/intervjuu.

Naziv institucije u kojoj ste zaposleni: _______________________________________________________


upis na vaš fakultet, molimo vas da navedete ukoliko je vašem fakultetu potrebna

podrška tako što ćete zaokružiti sve ponuđene primere podrške koje smatrate

relevantnim za vašu instituciju i/ili dopisati ukoliko smatrate da postoji podrška

koja je potrebna a koja nije predviđena ponuđenim odgovorima.

• Podrška pri definisanju novih procedura u vezi sa upisom na VŠU

• Podrška pri usaglašavanju akata VŠU u skladu sa novim procedurama

• Podrška pri odlučivanju o odnosu vrednovanja državne mature naspram

srednjoškolskog uspeha

• Podrška pri odlučivanju o izboru opšteobrazovnih predmeta koje ćete

vrednovati

• Podrška u vidu pružanja primera prakse u drugim zemljama

• Podrška pri koordinisanju sa drugim visokoškolskim ustanovama i

ujednačavanju zajedničkih principa i uslova za upis

• Podrška u usaglašavanju uslova upisa u okviru istih naučnih oblasti u okviru

jednog univerziteta

• Podrška u usaglašavanju uslova upisa istih fakulteta u okviru različitih

univerziteta širom Srbije

• Nešto drugo? Molimo vas da navedete ____________________________________________

_________________________________________________________________________________________________


(zaokružite vaš/e odgovor/e ili dopišite):

• Organizovanje konsultativnih sastanaka u okviru istih naučnih oblasti

• Organizovanje konsultativnih sastanaka u okviru istih fakulteta na različitim

univerzitetima

• Organizovanje okruglih stolova

• Pružanjem podrške u vidu radionica za predstavnike fakulteta

• Sprovođenje obuka na nivou jednog univerziteta

180

• Sprovođenje obuka na nivou više univerziteta

• Nešto drugo? Molimo vas da navedete _____________________________________________

_____________________________________________________________________________________________

3. Molimo vas da navedete ukoliko imate preporuke u vezi sa modalitetima i/ili

trajanjem podrške (npr. Ako su u pitanju obuke treba da traju maksimalno jedan

dan ili slično) i ako imate molimo vas da ih navedete?

_____________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________

4. Da li smatrate da bi vaš fakultet trebalo da bude zastupljen u budućoj radnoj grupi?

Molimo vas da zaokružite vaš odgovor.

a) Da

b) Ne

c) Ne znam

5. Ukoliko imate dodatni komentar molimo vas da ga upišete: _________________________

_____________________________________________________________________________________________

Hvala vam na popunjavanju upitnika.

181

Prilog 2. Upitnik koji su popunjavale VŠU u okviru KASSS-a

Upitnik za predstavnike visokoškolskih ustanova u okviru

Konferencije akademija strukovnih studija Srbije

U narednom periodu je planirano uvođenje državne mature na kraju srednjoškolskog

obrazovanja. Projekat »Unapređenje kvaliteta obrazovanja kroz uvođenje ispita na kraju

srednjeg obrazovanja« (u daljem tekstu: Projekat) u okviru svojih aktivnosti predviđa i

intenzivni rad sa visokoškolskim ustanovama (VŠU) u vezi sa vrednovanjem državne

mature pri upisu kandidata.

Ovaj upitnik je namenjen svim ustanovama u okviru Konferencije akademija strukovnih

studija Srbije (KASSS) i sprovodi se u okviru pomenutog projekta kao istraživačka

aktivnost u vezi sa analizom upisnih praksi na visokoškolske ustanove.

Glavni cilj ove istraživačke aktivnosti je da obezbedi podatke za ciljanu podršku u vezi sa

vrednovanjem državne mature pri upisu kandidata na visokoškolske ustanove (projektom

su planirane konsultacije sa VŠU u vezi sa izgradnjom konsenzusa oko državne mature,

podrška VŠU u definisanju kriterijuma za upis i prilagođavanje instrumenata, alata i

procedure upisa studenata, obuke za VŠU i slično).

Upitnik treba da popuni onaj zaposleni koji se u najvećoj meri bavi procedurama prijemnih

ispita.

Molimo vas da vaše odgovore upišete odmah posle pitanja u kvadratima za to namenjenim

– kako budete unosili vaš odgovor, kvadrat će se povećavati u skladu sa tim.

Ne postoji ograničenje za broj reči u odgovorima, ali je preporuka da odgovori budu

koncizni.

Fajl sa vašim odgovorima nazovite imenom vaše ustanove i pošaljite do 9. decembra 2019.

godine na e-mail adresu: [email protected]


182

Upitnik

Oblast: Opšti podaci

1. U nastavku napišite pun naziv ustanove u kojoj radite:

2. U nastavku napišite ime, prezime i funkciju osobe (ili osoba) koja je popunila

upitnik:

3. Zaokružite (boldujte) odgovor koji odgovara na pitanje da li je osnivač vaše VŠU

Republika Srbija:

a. DA

b. NE

4. Navedite kom obrazovno-naučnom-umetničkom polju propada vaša visokoškolska

ustanova (zaokružite/boldujte odgovarajući odgovor):

a. Prirodno-matematičko

b. Društveno humanističko

c. Medicinsko

d. Tehničko-tehnološko

e. Umetnost

5. U narednoj tabeli navedite studijske programe na koje vaša VŠU upisuje studente, kao i

koliko svaki program upisuje budžetskih studenata a koliko samofinansirajućih (ukoliko

ima potrebe, dodajte nove redove u tabeli):

Naziv programa Broj budžetskih

studenata Broj

samofinansirajućih

studenata

1.

2.

3.

4.

5.

6. Navedite šta se polaže na prijemnim ispitima na vašim studijskim programima (ukoliko

ima potrebe, dodajte nove redove u tabeli):

Naziv programa Predmeti koji se

polažu na

prijemnom ispitu

Dodatni testovi

posebnih

sklonosti/sposobnosti

1.

2.

183

3.

4.

5.

Oblast: Informisanost i mišljenje o državnoj maturi

19. Ovo pitanje se odnosi na procenu upoznatosti vaše VŠU sa državnom maturom. U

kojoj meri smatrate da je nastavno osoblje na vašoj VŠU informisano i upoznato sa

državnom maturom? Rangirajte od 1 do 5 pri čemu je 5 potpuna informisanost a

ocena 1 potpuna neinformisanost.

20. Koji je dominantni opšti stav na vašoj VŠU o sledećem:

a. O uvođenju državne mature u naš obrazovni sistem?

b. O uvođenju državne mature u procedure prijemnih ispita?

c. O uvođenju državne mature kao zamene za prijemne ispite?

Oblast: Odnos prema konceptu opšte, stručne i umetničke mature (sadržaj, način

polaganja, bodovanje, zajednički minimum)

1. Da li se na listi trenutnih opšteobrazovnih predmeta koji će se polagati na državnoj

maturi nalaze predmeti koje smatrate relevantnim za upis na vašu ustanovu?

Ukoliko se ne nalaze, navedite šta mislite da je najbolje rešenje za vašu ustanovu u

pogledu integrisanja rezultata državne mature pri upisu.

Napomena: trenutno listu opšteobrazovnih nastavnih predmeta čine: Srpski jezik i

književnost/Maternji jezik i književnost, Strani jezik, Matematika, Fizika, Hemija, Biologija,

Geografija, Istorija i Srpski kao nematernji. Važno je napomenuti da su srpski jezik i

književnost (odnosno maternji jezik i književnost) i matematika obavezni predmeti i biće

identični i za opštu i za stručnu maturu. Takođe, obavezni deo opšte mature je i jedan od

navedenih opšteobrazovnih predmeta koji učenici mogu da biraju, dok je obavezni deo

stručne mature i stručni ispit (specifično za svaki obrazovni profil).

184

2. Da li smatrate da vaši prijemni ispiti mogu biti zamenjeni državnom maturom

(zaokružite/boldujte odgovarajući odgovor)?

a) DA

b) NE

3. Dosadašnja praksa vrednovanja srednjoškolskog uspeha i rezultata na prijemnim

ispitima najčešće je bila 40 bodova za uspeh i 60 bodova za prijemni. Šta mislite

kako bi trebalo da se pri upisu na VŠU uspostave odnosi vrednovanja između:

a. Srednjoškolskog uspeha i uspeha na maturi?

b. Srednjoškolskog uspeha, uspeha na maturi i prijemnog ispita za proveru

posebnih sklonosti/sposobnosti?

4. U slučaju da, slično kao pri upisu u srednje škole, budući studenti popunjavaju liste

želja, šta mislite kakve to posledice nosi u smislu usaglašavanja uslova za upis na

svim VŠU koje pripadaju KASSS (na primer, potrebno je da sve ustanove u okviru

KASSS iz istog naučnog polja imaju jedinstvene liste za upis, potrebno je da se

osigura jedinstveni zajednički minimum za sve ustanove u okviru KASSS, potrebna

je veća saradnja u okviru naučnih oblasti, itd.)

5. Da li smatrate da vaša VŠU za upis na studije treba da pravi razliku između opšte i

stručne mature? Na koji način? Obrazložite svoj odgovor.

Oblast: Direktno uključivanje VŠU u podizanje kvaliteta pripreme i sprovođenja

državne mature

1. Koji bi po vašem mišljenju bio najbolji način da se vaša VŠU uključi u pripremu i

sprovođenje državne mature, u cilju osiguranja kvaliteta? Neki od mogućih načina su

(zaokružite, odnosno boldujte, sve odgovore koje smatrate primenjivim, odnosno

navedite šta smatrate relevantnim):

a. Upoznavanje sa rezultatima pilotiranja državne mature,

b. Učestvovanje u razvijanju zadataka i proveri zadataka,

c. Ocenjivanje maturskih zadataka,

185

d. Dežuranje tokom maturskih ispita,

e. Nešto drugo – navedite.

Oblast: Ključne vremenske odrednice visokoškolskih ustanova za vrednovanje državne

mature

1. S obzirom da će prva generacija učenika polagati državnu maturu u junu 2022.

godine (sadašnji učenici II godine srednje škole), kada najkasnije mislite da VŠU

treba da objave svoje uslove za upis kako bi budući studenti bili informisani

pravovremeno?

Oblast: Procena potrebne podrške za redefinisanje prijemnih ispita


upis na vašu VŠU, da li smatrate da je vašoj ustanovi potrebna podrška i kakva?

Primeri moguće podrške (zaokružite, odnosno boldujte, sve odgovore koje smatrate

primenjivim, odnosno navedite šta smatrate relevantnim)::

a. Podrška pri definisanju novih procedura u vezi sa upisom na VŠU,

b. Podrška pri usaglašavanju akata VŠU u skladu sa novim procedurama,

c. Podrška pri odlučivanju o odnosu vrednovanja državne mature naspram


d. Podrška pri odlučivanju o izboru opšteobrazovnih predmeta koje ćete

vrednovati,

e. Podrška u vidu pružanja primera prakse u drugim zemljama,

f. Podrška pri koordinisanju sa drugim visokoškolskim ustanovama i

ujednačavanju zajedničkih principa i uslova za upis,

g. Podrška u usaglašavanju uslova upisa u okviru istih naučnih oblasti,

h. Nešto drugo?


(zaokružite/boldujte vaše odgovore, onoliko koliko mislite da je potrebno, ili

dopišite):

a. Organizovanje konsultativnih sastanaka u okviru istih naučnih oblasti

b. Organizovanje okruglih stolova

c. Pružanjem podrške u vidu radionica za predstavnike VŠU

d. Sprovođenje obuka na nivou jedne VŠU

e. Sprovođenje obuka na nivou više VŠU

186

f. Nešto drugo? (dopišite u narednom polju)

3. Šta još smatrate važnim iz perspektive rada vaše VŠU za predstojeće procese u vezi

sa usaglašavanjem sa državnom maturom?

Hvala vam na popunjavanju upitnika.

Fajl sa vašim odgovorima nazovite imenom vaše ustanove i pošaljite do 9. decembra 2019.

godine na e-mail adresu: [email protected]


187

Prilog 3. Plan, aktivnosti i program pripreme sistema visokog

školstva za implementaciju državne mature u prijemne ispite

za period od 1. januara do 1. jula 2020. godine

Projekat Državna matura; Rezultat 2; Komponenta 2.

Aktivnosti - 2.1.1; 2.1.2; 2.1.3; 2.1.4.

Plan, aktivnosti i program pripreme sistema visokog školstva za implementaciju

državne mature u prijemne ispite

za period 1.1.2020. godine – 1.7. 2020. godine

Projektom je planirano da se novi kriterijumi za rangiranje kandidata za upis na fakultete,

koji uključuju maturu, javno objave na internet stranicama visokoškolskih institucija dve

godine pre upisa (2.1.3.-d). Ako se državna mature realizuje 2022. godine to znači da

kriterijumi za rangiranje kandidata za upis na fakultete treba da budu objavljeni u junu

2020 godine.

S obzirom na radnje koje je potrebno realizovati da bi ova preporuka bila ostvarena jasno

je da je to neizvodljivo. Sa jedne strane, oni koji te odluke treba da donesu, fakulteti u Srbiji,

smatraju sebe gotovo potpuno neinformisanim o državnoj maturi, a sa druge strane i

zakonska regulativa koja reguliše status mature u prijemnim ispitima je kontradiktorna i

nedovoljno precizna, što izaziva mogućnost različitih tumačenja.

Prema našem uvidu u stanje na i među univerzitetima i fakultetima vezano za državnu

maturu i broj i vrstu aktivnosti koje treba preduzeti da bi nova pravila upisa na fakultete

bila javno objavljena, prvi mogući rok za javnu objavu informacija je april 2021,

neposredno pred organizovanje pilota. To je prvi mogući ali i kritično poslednji datum kada

bi budući studenti bili upoznati sa mogućnostima upisa na fakultete. Jasna slika

prohodnosti i vrednosti-načina bodovanja mature za prijem na fakultete, osim što je pravo

na informisanost đaka da neposredno pred upise na fakultet budu jasno upoznati sa

uslovima i pravilima tog upisa, mogla bi značajno i da poveća motivaciju učenika da sa više

interesovanja i odgovornosti pristupe probnom polaganju mature i objektivnije procene

svoje šanse za upis na odabrane fakultete.

188

Da bi se takav priručnik priredio potrebno je da budu otklonjene sve zakonske kolizije i

nedoumice koje nose mogućnost različitog tumačenja zakonskih propisa o maturi (npr.

odredba Zakona o srednjem obrazovanju o upisu na fakultete bez polaganja prijemnih

ispita i nedoumice koje izaziva tumačenje čl.100 u Zakonu o visokom obrazovanju i sl.).

Kako se radi o ključnim odredbama koje definišu način uvođenja mature, procenjujemo da

nepravovremeno dobijanje tumačenja zakonodavnog okvira direktno ugrožava mogućnost

da fakulteti uspešno započnu proceduru pripreme revizije prijemnih ispita i definisanje

uslova upisa kroz svoja pravna akta. Tek tada, pravno valjana informacija može postati

javna.

Aktivnost 1.

Osnovni kanal komunikacije između Projekta i fakulteta jesu univerziteti, tj. prorektori za

nastavu, koji se nadalje staraju da komunikacija u okviru njihovog univerziteta ispravno

funkcioniše. To je izrazit zahtev akademskih zajednica različitih univerziteta.

Za to je potrebno sačiniti adresar svih Komisija za prijemne ispite na svim fakultetima u

Srbiji. Mrežu ovih Komisija sačuvati i organizovati kao grupu za razmenu, pre svega

distribuciju informacija o maturi i Rezultatima rada radne grupe.

Kroz Mrežu Komisija distribuirati Priručnik za fakultete o državnoj maturi i njenom

priznavanju u visokom obrazovanju.

Nakon distribucije Priručnika organizovati redovne konsultativne sastanke sa

institucijama visokog obrazovanja kako bi se postiglo zajedničko razumevanje koncepta

mature i njeno uvođenje u prijemne ispite. S obzirom na utvrđeni veoma nizak nivo

informisanosti fakulteta o državnoj maturi, prvi krug konsultativnih sastanaka sa

fakultetima treba organizovati kao celodnevnu konsultativnu radionicu (workshop)

kroz koji bi se sve ključne tačke kvaliteta mature posebno predstavile i diskutovale,

razgovaralo o svim otvorenim pitanjima iznetim na fokus grupama, razmatrala moguća

rešenja, predstavile međunarodne dobre prakse. Nakon ovih radionica glavni ishod treba

da bude dobra informisanost o maturi i njenim potencijalima, mogućnosti njenog

Prvi korak koji treba preduzeti je priprema Priručnika za fakultete o državnoj maturi i njenom priznavanju

u visokom obrazovanju i njegova distribucija na svaki fakultet.

Drugi korak (2.1.2)

189

uključivanja u sistem prijemnih ispita i pravilno sagledavanje i procena posledice koje

pojedina rešenja donose, kako na obrazovni sistem u celini tako i na politiku upisa na

fakultete.

Prvi krug konsultacije za postizanje zajedničkog razumevanja mature treba obaviti na

svakom univerzitetu (6 državnih i zainteresovani privatni) i državnim fakultetima za

strukovne studije. Konsultacije - radionice treba da obave obučeni Konsultanti za visoko

obrazovanje (HEC) u saradnji sa ekspertom za prijemne na fakultete.

Aktivnost 1.

Konsultacije - radionice treba da budu obavljane na svim univerzitetima, sa Komisijama za

prijemne ispite svih fakulteta, organizovane po grupacijama-naučnim oblastima. Naučne

grupacije fakulteta su navedene od strane akademske zajednice kao prvi okvir u kome

treba usaglašavati kriterijume za upis na fakultete.

U tom smislu, prvi krug konsultacija - radionica bi obuhvatio sve fakultete, organizovane po

grupacijama naučnih oblasti.

Treba organizovati konsultativne radionice na svih 6 univerziteta, jednu za privatne, jednu

za KASSS na temu „Državna matura i prijemni ispiti“. Prethodno, svi fakulteti bi trebalo da

dobiju „Priručnik o maturi“.

Na državnim univerzitetima treba da budu obuhvaćeni svi fakulteti organizovani u okviru

grupacija nauka:

• 6 univerziteta x 4 grupacije= 24 konsultativne radionice (mart i april)

• Privatni univerziteti = 1 konsultativna radionica

• Akademije VSS = 1 konsultativna radionica

što znači 6 univerziteta x 4 grupacije = 24 grupe za prve konsultacije - radionice. Moguće je

da na velikim univerzitetima broj fakulteta u okviru jedne grupacije prevazilazi pogodan

broj učesnika za konsultacije, pa će fakulteti dodatno biti organizovani po drugim

kriterijumima- studijskim programima (npr. Univerzitet u Beogradu i Novom Sadu). Isto

tako, univerziteti sa malim brojem fakulteta mogu imati samo 1 grupu (npr. Univerzitet u

Novom Pazaru, Univerzitet umetnosti). U ove grupe treba uključiti predstavnike privatnih

fakulteta ako to žele i tako ublažiti kompetitivnost koja postoji između privatnog i državnog

sektora. Ali, s obzirom na nisku informisanost privatnih fakulteta o maturi, kakav je slučaj i

190

sa državnim, predlaže se da se i za njihove upisne komisije organizuje jedna konsultativna

radionica. Potrebno je organizovati i konsultativni sastanak za Visoke škole strukovnih

studija, pre svega veliki broj državnih škola, isto organizovane po grupacijama kojima

pripadaju ove visokoškolske institucije, četiri grupe za sve visoke škole strukovnih studija.

Cilj prvog kruga konsultacija bio bi:

a) Postizanje zajedničkog razumevanja koncepta državne mature, zajedničko razrešavanje

nedoumica i dilema, definisanje zajedničkog minimuma i sagledavanje posebnosti

uslova nekih fakulteta.

b) Prezentacija, razmatranje i diskusija dobrih praksi uvođenja mature u prijemne ispite

(Slovenija, Hrvatska, Češka)

c) Procena i vrednovanje posledica mogućih modela izbora vrednovanja mature u

prijemnim ispitima, na obrazovni sistem u celini i na upisnu politiku fakulteta, odnose

među fakultetima i univerzitetima.

d) Priprema Komisija za prijemne za izradu prvih predloga nacrta vrednovanja mature na

prijemnim ispitima

e) Izbor 1 predstavnika svake grupacije fakulteta, svakog univerziteta u Radnu grupu za

koordinaciju aktivnosti uvođenja mature u prijemne ispite u visoko obrazovanje u

Srbiji. Radna grupa sastavljena od predstavnika grupacija svih univerziteta podržavaće

proces kreiranja globalne politike integrisanja mature u prijemne ispite, koordinišući

potrebne aktivnosti između različitih naučnih oblasti- grupacija fakulteta u okviru

jednog univerziteta a istovremeno i u okviru istih naučnih oblasti između različitih

univerziteta.

f) Definisati tačke u proceduri razvoja i implementacije mature koje akademska zajednica

smatra relevantnom za svoje uključivanje i angažovanje, usaglasiti kriterijume za izbor

predstavnika i odabrati predstavnike akademske zajednice za direktno uključivanje u

proceduru pripreme, pilotiranja i realizaciju mature .

Nakon prosleđenog Priručnika svim fakultetima, obavljenog prvog kruga konsultativnih

radionica sa svim fakultetima i njihovim izabranim predstavnicima grupacija fakulteta svih

univerziteta u Srbiji može se konstituisati Radna grupa svih univerziteta za koordinaciju

aktivnosti integrisanja mature u prijemne ispite. Svi univerziteti u Srbiji insistirali su na

ravnopravnoj zastupljenosti različitih naučnih oblasti svih univerziteta u takvoj grupi.

Treći korak

191

Uzimajući u obzir ovaj stav univerziteta i fakulteta predlažemo da njen sastav treba da čini

sledećih 30 članova:

• Po 4 predstavnika grupacija fakulteta sa svakog fakulteta izuzev Univerziteta umetnosti i Univerziteta u Novom Pazaru sa po 1 predstavnikom. Ukupno 18 članova.

• Po jedan predstavnik privatnih univerziteta i visokih strukovnih studija. Ukupno 2. • Pet prorektora za nastavu državnih univerziteta u Srbiji (osim Univerziteta umetnosti).

Ukupno 5. • Predstavnik Ministarstva prosvete, Nacionalnog saveta za visoko obrazovanje i

predstavnik Projekta. Ukupno 3. • Predsednik Nacionalnog prosvetnog saveta i Nacionalnog saveta za stručno i

obrazovanje odraslih. Ukupno 2.

S obzirom da uvođenje mature u proceduru prijemnih ispita najveći problem predstavlja za

najkonkurentnije fakultete, predlažemo da se oformi podgrupa od 10 najkonkurentnijih

fakulteta u Srbiji koji bi zajednički rešavali specifična pitanja vezana za selekciju velikog

broja prijavljenih kandidata i objedinjavanje kriterija za eventualno potrebne dodatne

ispite za proveru specifičnih znanja i sposobnosti. Po potrebi bi i ova podgrupa bila

uključivana u aktivnosti Radne grupe.

Ovakav koncept rada na ostvarivanju Aktivnosti Komponente 2. Projekta državna matura,

kao priprema i vođenje fakulteta za primenu novog načina upisa studenata, trebalo bi da

omogući da do kraja juna 2020. godine pripreme svoje prve, radne verzije predloga

za novu upisnu politiku na fakultete. Rad na prvom Nacrtu, Radnoj verziji mogućeg

okvira za nove prijemne ispite, najpouzdaniji je način, da prelomljeno kroz prizmu

sopstvenih potreba, nova saznanja o maturi budu proverena i razjašnjena. Samo dobro

informisani fakulteti biće u mogućnosti da donesu odgovorne odluke. Ne sme se dozvoliti

da neinformisani ili nedovoljno informisani fakulteti dovedu sebe u situaciju, da usled

nedostatka vremena, donose veoma važne odluke, ili prepuste da to uradi umesto njih. U

međuvremenu, u ovom periodu, moguće bi bilo organizovati pojedinačne ili grupne

konsultacije sa fakultetima koji bi imali potrebu za bilo kakvom vrstom pomoći ili podrške.

Konsultanti za visoko obrazovanje bili bi koordinirani u svom radu i pripremljeni za

pružanje ovakve vrste podrški uz superviziju NKE za prijemne ispite.

Snežana Medić

192

Prilog 4. Pregled upisa na visokoškolske ustanove u Hrvatskoj

Hrvatska državna matura sa aspekta prohodnosti na visokoškolske ustanove

Državna matura u Hrvatskoj podrazumeva skup ispita koji pod jednakim uslovima i

kriterijumima polažu u isto vreme (organizuju se u tri redovna roka):

• učenici koji su pohađali gimnazijske programe koji s polaganjem državne mature

završavaju srednje obrazovanje, i

• učenici strukovnih i umetničkih programa, u trajanju od četiri godine, i koji svoje

srednje obrazovanje završavaju izradom i odbranom završnog rada u organizaciji

škole, ali žele da nastave obrazovanje na visokoškolskom nivou.

To znači da oni učenici srednjih stručnih i umetničkih škola koji ne žele da nastave

školovanje ne moraju da polažu državnu maturu, jer izradom i odbranom završnog rada

smatra se da su završili srednju školu (dakle, u njihovom slučaju, državna matura nema

sertifikacionu funkciju, dok za gimnazijalce ima).

Cilj državne mature u Hrvatskoj je provera i vrednovanje postignutih znanja i sposobnosti

učenika stečenih obrazovanjem prema propisanim opšteobrazovnim nastavnim planovima

i programima. Osim važnog uticaja na kvalitet srednjeg obrazovanja, državna matura jača

kvalitet i visokog obrazovanja zbog postavljanja jasnih standard školskih postignuća čime

se ostvaruje bolja pripremljenost i pravedniji izbor budućih kandidata.

Institucija koja se zove Nacionalni centar za vanjsko vrednovanje obrazovanja organizuje i

sprovodi državnu mature.

Sadržaj, uslovi, način i postupak polaganja državne mature su propisani Pravilnikom o

polaganju državne mature (Narodne novine, br. 97/08).

U Hrvatskoj, državna matura se sastoji iz obaveznog i izbornog dela.

Obavezni deo državne mature se sastoji iz polaganja tri predmeta: hrvatski jezik,

matematika i strani jezik, osim za učenike klasičnih gimnazija i učenike škola na jezicima

nacionalnih manjina. Učenici klasičnih gimnazija mogu u obaveznom delu umesto stranog

jezika da polažu jedan od klasičnih jezika koji su učili (latinski ili grčki), dakle po

sopstvenom izboru, dok učenici koji su se školovali na nekom od jezika nacionalnih

manjina moraju da polažu ispit iz jezika nacionalne manjine na kom su se školovali, a kao

treći ispit u obaveznom delu biraju između matematike i stranog jezika.

Važno je da se naglasi da postoje dva nivoa ispita iz obaveznog dela državne mature:

1. viši nivo (A) i

2. osnovni nivo (B).

193

Ovi nivoi su propisani pomenutim pravilnikom i kako ćemo kasnije videti visokoškolske

ustanove pri definisanju kriterijuma za buduće studente koriste ova dva nivoa - neke VŠU

traže samo položen B nivo za upis, što podrazumeva da svakako prihvataju položen nivo A

uz definisanje bodovanja (npr. 60 bodova sa položenog A nivoa nosi po bodu 1,6 bodova pri

upisu na VŠU koje traže samo položen B nivo).

Izborni deo državne mature se sastoji iz polaganja ispita izbornih predmeta koje učenik

sam odabere, pri čemu broj izabranih predmeta nije ograničen. Ova mogućnost je važna

naročito zbog upisnih uslova visokoškolskih ustanova, jer kako ćemo videti, visokoškolske

ustanove su u većini slučajeva jasno odredile koji predmet vrednuju pri upisu. Kao izborni

deo državne mature, učenicima se nudi sledeći predmeti: engleski jezik, francuski jezik,

nemački jezik, španski jezik, italijanski jezik, klasični jezici (grčki i latinski), biologija, etika,

filozofija, fizika, geografija, muzička umetnost, informatika, hemija, likovna umetnost,

logika, politika I privreda, istorija, psihologija, sociologija i veronauka.

Važno je da se naglasi da za većinu ispita iz izbornog dela ne postoje nivoi, već se

polaže jedinstveni ispit, dok se za strane jezike polaže samo viši nivo (A), a samo za latinski

jezik moguće je polagati viši nivo (A) ili niži nivo (B).

Učenici u Hrvatskoj se prijavljuju na željene visokoškolske ustanove (VŠU) putem liste

želja.

Po objavljivanju rezultata državne mature, svaka VŠU sastavlja preliminarnu rang listu

kandidata.

Sve visokoškolske ustanove u Hrvatskoj vrednuju državnu maturu, ali uslovi za upis su

različiti. Naime, dok neke visokoškolske ustanove traže položeni obavezni deo državne

mature na osnovnom (B) nivou (uglavnom su to hrvatski, matematika i strani jezik) neke

visokoškolske ustanove traže pored obaveznog dela državne mature i neki predmet iz

izbornog dela, a neke uz to imaju i dodatnu proveru specifičnih znanja, veština i

sposobnosti.

U nastavku je data tipologija načina na koji su se opredelile visokoškolske ustanove u

Hrvatskoj po pitanju vrednovanja državne mature. Preciznije, različiti studijski programi

na istoj visokoškolskoj ustanovi mogu imati različite uslove za upis novih studenata, te se

tipologija odnosi u mnogim slučajevima na određeni studijski program.

Tip 1 Vrednovanje položenog obaveznog dela državne mature na osnovnom (B)

nivou

VŠU/studijski programi tipa 1 zahtevaju samo položene ispite iz obaveznog dela državne

mature na osnovnom (B) nivou i ne zahtevaju nikakve druge ispite za upis.

194

To znači da su svi kandidati koji su položili osnovni (B) nivo obaveznog dela državne

mature potencijalni budući studenti koji će biti rangirani, a mogućnost upisa imaće oni

učenici koji uđu u “kvotu”.

Učenici koji su položili viši (A) nivo, takođe imaju prohodnost na ovim visokoškolskim

ustanovama i to tako što im se bodovi sa položene državne mature uglavnom uvećavaju.

Jedan od primera uvećavanja je da se rezultat sa višeg (A) nivo državne mature množi sa

1,6 boda, pa tako kandidat koji je osvojio 60 bodova na višem nivou, u stvari ima 96 bodova

na osnovnom (B) nivou istog predmeta.147

Neki od primera visokoškolskih ustanova/studijskih programa ovog tipa su:

• Pomorsko odeljenje (studijski programi Brodostrojanstvo, Nautika i Pomorske

tehnologije jahti i marina, Sveučilište u Dubrovniku (akademske studije)

• Građevinski fakultet (studijski program Građevinarstvo), Sveučilište J.J. Štrosmajera

u Osijeku (strukovne studije)

• Poljoprivredni fakultet (svi studijski programi), Sveučilište J.J. Štrosmajera u Osijeku

(i akademske i strukovne studije)

• Pravni fakultet (studijski program Upravni studij), Sveučilište J.J. Štrosmajera u

Osijeku (strukovne studije)

• Prehrambeno-tehnološki fakultet (studijski program Prehrambena tehnologija),

Sveučilište J.J. Štrosmajera u Osijeku (akademske studije)

• Ekonomski fakultet u Rijeci (svi studijski programi), Sveučilište u Rijeci (akademske

studije)

• Ekonomski fakultet u Splitu (svi studijski programi), Sveučilište u Splitu (akademske

i strukovne studije)

Takođe, mnoge VŠU koje uglavnom imaju samo strukovne studije (u sistemu visokog

obrazovanja Republike Srbije su to neuniverzitetske visokoškolske ustanove) uglavnom

pripadaju ovom tipu.


nivou uz OBAVEZNO položen dodatni predmet sa izbornog dela državne mature

Neke VŠU/studijski programi vrednuju obavezni deo državne mature na osnovnom (B)

nivou ali traže od kandidata da polože i neki od opšteobrazovnih predmeta sa izbornog

dela državne mature, pri tom jasno naglašavajući koji je to predmet ili grupa predmeta iz

koje jedan predmet kandidat mora da ima položen.

Primeri takvih VŠU su:

147 Ovo pravilo načelno važi za sve tipove vrednovanja državne mature, odnosno VŠU/studijske programe

koje traže položen osnovni (B) nivo iz određenog predmeta, s tim što VŠU/studijski program određuju na koji

način će bodovati ispit koji je položen na višem (A) nivou.

195

• Elektrotehnički fakultet (svi studijski programi), Sveučilište J.J. Štrosmajera u

Osijeku (i akademske i strukovne studije) – dodatni izborni predmet je fizika.

• Građevinski fakultet (studijski program Građevinarstvo), Sveučilište J.J. Štrosmajera

u Osijeku (akademske studije) – dodatni izborni predmet je fizika.

• Fakultet elektrotehnike, strojarstva i brodogradnje (svi studijski programi),

Sveučilište u Splitu (i akademske i strukovne studije) - dodatni izborni predmet je

fizika.

• Hemijsko tehnološki fakultet (svi studijski programi), Sveučilište u Splitu (i

akademske i strukovne studije) - dodatni izborni predmet je hemija.

• Odeljenje za kroatistiku i slavistiku (studijski program Ruski jezik i književnost),

Sveučilište u Zadru (akademske studije) – dodatni izborni predmet je bilo koji

predmet iz grupe sa izbornog dela državne mature.

• Odeljenje za promet i pomorstvo (svi studijski programi), Sveučilište u Zadru

(akademske studije) – dodatni izborni predmet je bilo koji predmet iz grupe sa

izbornog dela državne mature.

• Šumarski fakultet (svi studijski programi), Sveučilište u Zagrebu (i akademske i

strukovne studije), dodatni izborni predmet je biologija.

Pojedini fakulteti koji pripadaju ovom tipu navode kod ispita strani jezik kod obaveznog

dela državne mature da umesto stranog jezika može biti položen strani ili klasični jezik.

Ova grupa fakulteta nije izdvojena kao posebni tip - s obzirom da to ne navode sve

VŠU/studijski programi koji pripadaju ovom tipu, a pretpostavka je da i druge

VŠU/studijski programi isto postupaju, jer je mogućnost da polažu klasični jezik u okviru

obaveznog dela stručne mature data svim učenicima klasičnih gimnazija. Primeri za ovakve

VŠU/studijske programe su:

• Prehrambeno-biološki fakultet (svi studijski programi), Sveučilište u Zagrebu,

dodatni izborni predmet je biologija.


nivou uz OBAVEZNO položenu dodatnu proveru specifičnih znanja, veština i

sposobnosti (nije uključeno u državnu maturu)

Tipu 3 pripadaju one VŠU/studijski programi koje za upis traže položene ispite sa

obaveznog dela državne mature na osnovnom (B) nivou ali zahtevaju dodatnu proveru

specifičnih znanja, veština i sposobnosti (ova dodatna provera ne uključuje predmete iz

obaveznog ili izbornog dela državne mature).

Primeri takvih VŠU su:

• Muzička akademija (svi studijski programi), Sveučilište u Zagrebu.

• Akademija likovnih umetnosti (svi studijski programi), Sveučilište u Zagrebu.

196

• Akademija dramske umetnosti (svi studijski programi), Sveučilište u Zagrebu.

• Tekstilno-tehnološki fakultet (studijski program tekstilni i modni dizajn), Sveučilište

u Zagrebu.


nivou uz OBAVEZNO položen dodatni predmet sa izbornog dela državne mature uz

OBAVEZNU dodatnu proveru specifičnih znanja, veština i sposobnosti (nije uključeno

u državnu maturu)

VŠU/studijski programi tipa 4 podrazumevaju da kandidati imaju položen obavezni deo

državne mature na osnovnom (B) nivou, uz obavezno položen predmet sa izbornog dela

državne mature kao i obaveznu dodatnu proveru specifičnih znanja, veština i sposobnosti.

Primeri ovakvih VŠU/studijskih programa:

• Odeljenje za Komunikologiju (studijski program Mediji i kultura društva),

Sveučilište u Dubrovniku – kandidat je pored osnovnog (B) nivoa obaveznog dela

državne mature dužan da položi i sociologiju kao i dodatnu proveru veštine govora.

• Odeljenje za umetnost i restauraciju (studijski program Restauracija i konzervacija),

Sveučilište u Dubrovniku – kandidat je pored osnovnog (B) nivoa obaveznog dela

državne mature dužan da položi i likovnu umetnost kao i dodatnu proveru veštine

crtanja.

Tip 5 Vrednovanje položenog obaveznog dela državne mature mešovito – neki ispiti

se vrednuju na osnovnom (B) nivou a neki na višem (A) nivou

Neke VŠU/studijski programi vrednuju samo obavezni deo državne mature ali ne traže

položen samo osnovni (B) nivo, već za pojedine predmete traže viši (A) nivo. Ove

VŠU/studijski programi ne zahtevaju druge ispite (na primer ispite iz izbornog dela

državne mature, ili dodatne provere), ali u isto vreme i ne ostavljaju mogućnost dodatnog

vrednovanja nekih predmeta.

Primeri ovakvih VŠU, odnosno studijskih programa su:

• Filozofski fakultet (studijski program Engleski jezik i književnost), Sveučilište J.J.

Štrosmajera u Osijeku (akademske studije).

• Filozofski fakultet (studijski program Informatologija), Sveučilište J.J. Štrosmajera u

Osijeku (akademske studije).

• Filozofski fakultet (studijski program Nemački jezik i književnost) , Sveučilište J.J.

Štrosmajera u Osijeku (akademske studije).

Kao i kod tipa 3, pojedini fakulteti koji pripadaju tipu 5 navode kod ispita strani jezik kod

obaveznog dela državne mature da umesto stranog jezika može biti položen strani ili

197

klasični jezik. Ova grupa fakulteta nije izdvojena kao posebni tip - s obzirom da to ne

navode sve VŠU/studijski programi koji pripadaju ovom tipu, a pretpostavka je da i druge

VŠU/studijski programi isto postupaju, jer je mogućnost da polažu klasični jezik u okviru

obaveznog dela stručne mature data svim učenicima klasičnih gimnazija. Primeri za ovakve

VŠU/studijske programe su:

• Pravni fakultet (studijski program Pravo, integrisani preddiplomski i diplomski

studij u trajanju od 5 godina), Sveučilište u Splitu.


se vrednuju na osnovnom (B) nivou a neki na višem (A) nivou uz OBAVEZNO položen

predmet sa izbornog dela državne mature

Tip 6 podrazumeva da VŠU/studijski programi, osim što mešovito vrednuju ispite sa

obaveznog dela državne mature (u smislu da se neki predmeti vrednuju na osnovnom (B)

nivou a neki na višem (A) nivou) zahtevaju i položen neki od opšteobrazovnih predmeta

koji se polažu u okviru izbornog dela državne mature.

Ove VŠU/studijski programi, koje traže pored obaveznog dela državne mature i položen

neki ispit sa izbornog dela, uglavnom navode dva ili više predmeta i budući student mora

da položi jedan od njih da bi se kvalifikovao za upis.

• Metalurški fakultet u Sisku (studijski program Metalurgija), Sveučilište u Zagrebu –

kandidat mora da položi hemiju, fiziku ili informatiku.

• Prirodno matematički fakultet (studijski program Matematika i fizika), Sveučilište u

Splitu – kandidat mora da položi fiziku.

• Odeljenje za etnologiju i kulturnu antropologiju (studijski program Etnologija i

antropologija), Sveučilište u Zadru, kandidat mora da ima položen i bilo koji

predmet iz grupe predmeta koji se polažu na izbornog delu državne mature.



predmet sa izbornog dela državne mature kao i uz mogućnost dodatnog bodovanja

nekog od izbornih predmeta ukoliko ih je kandidat položio

Tip 7 podrazumeva da VŠU/studijski programi koji osim uz mešovito vrednovanje

položenih ispita sa obaveznog dela državne mature (u smislu da se neki predmeti vrednuju

na osnovnom (B) nivou a neki na višem (A) nivou) zahtevaju i položen neki od

opšteobrazovnih predmeta koji se polažu u okviru izbornog dela državne mature a dodatno

navode da će se, ukoliko su položeni, neki od izbornih predmeta dodatno bodovati.

• Prirodno-matematički fakultet (studijski program Geografija i istorija, integrisani

preddiplomski i diplomski studij u trajanju od 5 godina), Sveučilište u Zagrebu –

198

kandidat mora da položi i geografiju ili istoriju, a položen dodatni izborni predmet

(biologija, hemija, fizika, geografija ili istorija) će se dodatno bodovati.

• Medicinski fakultet (studijski program Medicina, integrisani preddiplomski i

diplomski studij u trajanju od 6 godina), Sveučilište J.J. Štrosmajera u Osijeku

(akademske studije) – dodatni izborni predmet je biologija, fizika ili hemija (jedan

predmet od ova tri je obavezan ali ukoliko kandidat položi i jedan ili oba preostala,

stiče dodatne bodove).


se vrednuju na osnovnom (B) nivou a neki na višem (A) nivou uz mogućnost

dodatnog bodovanja nekog od izbornih predmeta ukoliko ih je kandidat položio

Tip 8 podrazumeva da VŠU/studijski programi koji osim uz mešovito vrednovanje ispita sa

obaveznog dela državne mature (u smislu da se neki predmeti vrednuju na osnovnom (B)

nivou a neki na višem (A) nivou) NE ZAHTEVA obavezno i položen neki od

opšteobrazovnih predmeta koji se polažu u okviru izbornog dela državne mature, ALI

navode da postoji mogućnost da se ispiti (pojedini koji su određeni ili po izboru kandidata)

DODATNO boduju.

Primeri za ovakve VŠU/studijske programe su:

• Filozofski fakultet (studijski program Istorija), Sveučilište u Rijeci – dodatno će se

bodovati ukoliko kandidat ima položen jedan od izbornih predmeta: filozofija,

geografija, istorija, sociologija, drugi strani jezik.

• Filozofski fakultet (studijski program Hrvatski jezik i književnost), Sveučilište u

Rijeci – dodatno će se bodovati ukoliko kandidat ima položen jedan od izbornih

predmeta: etika, filozofija, geografija, muzička umetnost, grčki jezik, informatika,

latinski jezik, likovna umetnost, logika, politika i privreda, istorija, psihologija,

sociologija, veronauka.

• Prirodno-matematički fakultet (studijski program Molekularna biologija),

Sveučilište u Zagrebu - dodatno će se bodovati jedan od izbornih predmeta: hemija,

fizika ili biologija.

• Rudarsko-geološko-naftni fakultet (svi studijski programi), Sveučilište u Zagrebu -

dodatno će se bodovati položena fizika.


se vrednuju na osnovnom (B) nivou a neki na višem (A) nivou uz OBAVEZNU dodatnu

proveru specifičnih znanja, veština i sposobnosti (nije uključeno u državnu maturu)

Tipu 9 pripadaju one VŠU/studijski programi koji obavezni deo državne mature vrednuju

mešovito i zahtevaju obavezno dodatnu provera specifičnih znanja, veština i sposobnosti,

pri čemu ne zahtevaju niti boduju bilo koji ispit iz izbornog dela državne mature.

199


• Grafički fakultet (studijski program Dizajn grafičkih materijala), Sveučilište u

Zagrebu (akademske studije) – obavezna dodatna provera specifičnih znanja,

veština i sposobnosti.

• Učiteljski fakultet (svi studijski programi), Sveučilište u Zagrebu – obavezna

dodatna provera specifičnih znanja, veština i sposobnosti. Kod ovog fakulteta je

važno napomenuti da osim navedenog, kod pojedinih studijskih programa (npr.

studijski program Učiteljski studij sa engleskim jezikom, u okviru položenih ispita sa

obaveznog dela državne mature, navode da kao strani jezik priznaju samo Engleski

jezik).



predmet sa izbornog dela državne mature kao i uz OBAVEZNU dodatnu proveru

specifičnih znanja, veština i sposobnosti (nije uključeno u državnu maturu)

Ove VŠU/studijski programi, pored mešovitog vrednovanja obaveznog dela državne

mature zahtevaju i položen neki od ispita sa izbornog dela državne mature kao i obaveznu

dodatnu proveru specifičnih znanja, veština i sposobnosti.


• Filozofski fakultet (svi studijski programi), Sveučilište u Zagrebu – kandidat mora da

ima položen obavezni deo državne mature (hrvatski jezik i strani jezik na višem (A)

nivou, a matematiku na osnovnom (B) nivou), položen i jedan od ispita sa izbornog

dela državne mature (po izboru kandidata) i dodatnu proveru (test intelektualnih

sposobnosti).

• Pravni fakultet (svi studijski programi), Sveučilište u Zagrebu – kandidat mora da

ima položen obavezni deo državne mature (hrvatski jezik I strani jezik na višem (A)

nivou, a matematiku na osnovnom (B) nivou), položen i jedan od ispita sa izbornog

dela državne mature (po izboru kandidata) i dodatnu proveru (test razumevanja i

logičkog zaključivanja) . Ovaj fakultet takođe posebno navodi da u okviru predmeta

strani jezik u obaveznom delu državne mature, priznaje strani jezik ili klasični jezik.

• Učiteljski fakultet (svi studijski programi), Sveučilište u Rijeci – kandidat mora da

ima položen obavezni deo državne mature (hrvatski jezik na višem (A) nivou, a

matematiku i strani jezik na osnovnom (B) nivou), položen i jedan od ispita sa

izbornog dela državne mature (po izboru kandidata) i dodatnu proveru specifičnih

znanja, veština i sposobnosti.

200

Tip 11 Vrednovanje položenog obaveznog dela državne mature na višem (A) nivou

uz mogućnost dodatnog bodovanja nekog od izbornih predmeta ukoliko ih je

kandidat položio

Jedna od retkih ako ne i jedina VŠU/studijski program koji traži položeni obavezni deo

državne mature na višem (A) nivou, ali ostavlja i mogućnost dodatnog vrednovanja ukoliko

je kandidat položio neki od predmeta sa izbornog dela državne mature je:

• Odeljenje za biotehnologiju (studijski program Biotehnologija i istraživanje lekova),

Sveučilište u Rijeci – kandidat mora da ima položen obavezni deo državne mature na

višem (A) nivou a položena biologija, fizika ili hemija će se dodatno vrednovati (nisu

neophodan uslov).


nivou uz OBAVEZNU dodatnu proveru specifičnih znanja, veština i sposobnosti (nije

uključeno u državnu maturu) uključujući mogućnost da će se dodatno bodovati neki

od položenih ispita sa izbornog dela državne mature

Tipu 12 pripadaju VŠU/studijski program koji vrednuju položen obavezni deo državne

mature na osnovnom (B) nivou, obavezno zahtevaju dodatnu proveru specifičnih znanja,

veština i sposobnosti (nije uključeno u državnu maturu) i dodatno vrednuju, iako ne

zahtevaju, ukoliko je kandidat položio neki od ispita sa izbornog dela državne mature.

Primer za ovakve VŠU/studijski program je:

• Akademija primenjenih umetnosti (svi studijski programi), Sveučilište u Rijeci -

kandidatu se vrednuje obavezni deo državne mature na osnovnom (B) nivou, uz

obavezno polaganje dodatne provere, uz mogućnost dodatnog vrednovanja nekog

od sledećih predmeta sa izbornog dela državne mature: etika, filozofija, informatika,

likovna umetnost, istorija, psihologija, drugi strani jezik.

201

Pregled tipova Obavezni deo

državne mature

položen na

osnovnom (B)

nivou

Obavezni deo

državne mature

položen na višem

(A) nivou

Obavezni deo

državne mature –

mešovito

vrednovanje (neki

predmeti na A neki

na B nivou)

Položen predmet sa

izbornog dela

državne mature

Mogućnost

dodatnog

vrednovanja nekog

od predmeta sa

izbornog dela

državne mature

Dodatna provera

specifičnih znanja,

veština i

sposobnosti

Tip 1

Tip 2

Tip 3

Tip 4

Tip 5

Tip 6

Tip 7

Tip 8

Tip 9

Tip 10

Tip 11

Tip 12

202

Prilog 5. Pregled upisa na visokoškolske ustanove u Sloveniji

Slovenačka državna matura sa aspekta prohodnosti

na visokoškolske ustanove

VRSTE DRŽAVNE MATURE

Državna matura u Sloveniji podrazumeva dva odvojena skupa ispita koje kandidati polažu

pod jednakim uslovima i kriterijumima i u isto vreme: polaganje ispita se organizuje u dva,

odnosno tri redovna ispitna roka:

• kandidati koji su pohađali gimnazijske programe148 polažu OPŠTU MATURU149 (u

dva redovna ispitna roka, u prolećnom i jesenskom), i

• kandidati koji su pohađali strukovne programe polažu STRUČNU MATURU150 (u tri

redovna ispitna roka, u prolećnom, jesenskom i zimskom).

Obe vrste državne mature podrazumevaju da učenici polaganjem maturskih ispita

završavaju srednje obrazovanje u trajanju od četiri godine: polaganju državne mature ne

može da se pristupi bez uspešno završenog četvrtog razreda srednje škole.

Kandidat mora da polaže sve ispite u istom ispitnom roku151; izuzeci (tj. polaganje ispita u

dva različita ispitna roka, za kandidate sa smetnjama u razvoju i invaliditetom, kandidati,

koji su za vreme polaganja mature bolesni, sportiste i sl.) su mogući samo u izuzetnim

slučajevima i uz prethodno odobrenje Državne komisije za opštu maturu, odnosno Državne

komisije za stručnu maturu.

Cilj državne mature u Sloveniji je, kao i u Hrvatskoj, provera i vrednovanje postignutih

znanja i sposobnosti učenika stečenih obrazovanjem prema propisanim opšteobrazovnim

nastavnim planovima i programima. Osim važnog uticaja na kvalitet srednjeg obrazovanja,

državna matura jača kvalitet i visokog obrazovanja zbog postavljanja jasnih standard

školskih postignuća čime se ostvaruje bolja pripremljenost i pravedniji izbor budućih

kandidata.

Institucija koja organizuje i sprovodi državnu maturu se zove Državni ispitni centar152. Za

svaki predmet je imenovana radna grupa153 koja priprema sve ispitne materijale (zadatke,

odnosno testove, uputstvo za ocenjivanje, obrasce za ocenjivanje i sl.) kao i priručnik sa

podacima o ispitu i primerima zadatka154. Treba napomenuti da su radne grupe za opštu i

148 U Sloveniji umetnička matura ne postoji, tako da učenici umetničkih srednjih škola, koje su u stvari umetničke gimnazije, završavaju srednje obrazovanje polaganjem opšte mature. Znači, u pitanju su gimnazije; u Sloveniji postoje (1) opšte (opšte i klasične) i (2) strukovne (ekonomske, tehničke i umetničke) gimnazije. 149 Splošna matura, https://www.ric.si/splosna_matura/splosne_informacije/ 150 Poklicna matura, https://www.ric.si/poklicna_matura/splosne_informacije/ 151 Po pravilu je to prolećni ispitni rok. 152 Državni izpitni center, https://www.ric.si/ 153 Državna predmetna komisija 154 Predmetni izpitni katalog (Za svaki predmet obavezno treba da budu objavljeni na početku 3. razreda za kandidate koji će na kraju sledeće školske godine da polažu maturu, npr. u početku septembra 2020. godine

https://www.ric.si/splosna_matura/splosne_informacije/

https://www.ric.si/poklicna_matura/splosne_informacije/

https://www.ric.si/

203

stručnu maturu različite (npr. postoje radna grupa za matematiku za opštu maturu i radna

grupa za matematiku za stručnu maturu, a čije je članstvo potpuno različito).

Sadržaj, uslovi, način i postupak polaganja državne mature su propisani Zakonom o maturi

(Službeni glasnik Republike Slovenije155, br. 1/2007), Pravilnikom o opštoj maturi

(Službeni glasnik Republike Slovenije, br. 29/2008) i Pravilnikom o stručnoj maturi

(Službeni glasnik Republike Slovenije, br. 44/2008).

OPŠTA MATURA

Pravo na polaganje imaju kandidati koji:

• su uspešno završili četvrti razred gimnazije ili maturski kurs;

• ne ispunjavaju uslove iz prethodne alineje, ali su ili će u godini, u kojoj polažu opštu

maturu, napunili najmanje 21 godinu.

Opšta matura se sastoji od ispita iz pet predmeta, koje kandidat polaže u okviru obaveznog

i izbornog dela mature. Ispiti iz svih predmeta se sastoje iz eksternog (tj. testa/ova) i

internog (usmeni ispit, terenske/laboratorijske vežbe i dr.) dela u razmeri 80% : 20%;

jedini izuzeci su ispiti iz umetničkih predmeta gde je razmera obrnuta, 80% ili 70% otpada

na „praktični” deo ispita, a 20% ili 30% na test.

Obavezni deo se sastoji iz polaganja tri predmeta: Slovenačkog jezika i književnosti,

odnosno Maternjeg jezika i književnosti156, Matematike i Stranog jezika157, a izborni

deo iz polaganja dodatna dva predmeta koja kandidat bira u skladu sa programom koji je

završio158 i/ili njegovim željama (npr. u zavisnosti od fakulteta koji želi da upiše). Kandidat

može da bira između sledećih predmeta159 (jedno pravilo je da ne smeju da budu predmeti

koje je već polagao u obaveznom delu, a drugo da se neke kombinacije isključuju160):

1. Biologija

2. Biotehnologija

3. Ekonomija

za kandidate koji će maturu polagati u junu/septembru 2022. godine: svi uslovi polaganja maturskih ispita mora da budu kandidatima poznati dve godine unapred.) 155 Uradni list republike Slovenije 156 Italijanskog jezika i književnosti za pripadnike italijanske manjine, odnosno Mađarskog jezika i književnosti za pripadnike mađarske manjine. 157 Engleski, Francuski, Italijanski, Nemački, Ruski i Španski. Kandidati mogu u izbornom delu takođe da biraju jedan Strani jezik, koji ne može da bude isti kao u obaveznom delu, ali ispiti su isti (znači testovi za npr. Francuski su isti u obaveznom i izbornom delu mature, tj. postoji samo jedan „Francuski”.). 158 Kandidat može da polaže ispite bez jednog jedinog časa predmeta tokom školovanja (npr. neko kome je ruski maternji jezik, može da polaže Ruski ili u obavezom delu ili u izbornom delu opšte mature kao Strani jezik), ali naravno da kandidati najčešće biraju predmete koje su učili u školi. 159 Maternji jezici i književnosti, koji ne mogu da se ponovo biraju u izbornom delu, su označeni ljubičasto, Matematika plavo, i Strani jezici zeleno (od njih može u izbornom delu da se bira još jedan dodatni). 160 Pravila za biranje predmeta u izbornom delu opšte mature navedena su u odeljku 5.2 Maturskog ispitnog priručnika (Maturitetni izpitni katalog) koji se objavljuje svake godine. Na određivanje pravila utiču razlozi kao npr. da kandidat ne sme da polaže dva stručna predmeta (stručne gimnazije); nedovoljan broj časova (npr. Filozofija, Psihologija i Sociologija: svaki od tih predmeta slušaju samo godinu dana, zbog čega imaju kandidati, koji su odlučili da će izpit iz tog predmeta polagati na maturi, u 4. razredu dodatne časove, ali je nemoguće da bi imali tako veliki broj dodatnih časova za više predmeta). Delom na dozvoljene kombinacije utiče i sprovođenje mature u zadatom vremenskom okviru: ukoliko bi bilo moguće da kandidat bira šta god hoće, matura bi trajala mnogo duže, ali ovako ispiti, koji se isključuju, mogu da se polažu u istom danu.

204

4. Elektrotehnika

5. Engleski

6. Filozofija

7. Fizika

8. Francuski

9. Geografija

10. Grčki (klasični jezik)

11. Hemija

12. Informatika

13. Istorija

14. Istorija umetnosti

15. Italijanski kao drugi jezik

16. Italijanski jezik i književnost (maternji jezik)

17. Italijanski (strani jezik)

18. Latinski (klasični jezik)

19. Likovna teorija

20. Mađarski kao drugi jezik

21. Mađarski jezik i književnost (maternji jezik)

22. Matematika

23. Materijali

24. Mehanika

25. Muzika (četiri modula: Solfeđo i harmonija, Pevanje/Instrument, Džez i zabavna

muzika, Balet)

26. Nemački

27. Psihologija

28. Računarstvo

29. Ruski

30. Savremena igra

31. Slovenački kao drugi jezik (za italijansku manjinu)

32. Slovenački kao drugi jezik (za mađarsku manjinu)

33. Slovenački jezik i književnost (maternji jezik)

34. Sociologija

35. Španski

36. Teorija i istorija drame i pozorište

Kandidat može da polaže još dodatni, tzv. šesti predmet (tj. tri izborna predmeta umesto

dva), ali mu se kod upisa na visokoškolske ustanove boduje samo pet predmeta, tj. tri

obavezna plus dva bolje ocenjena u izbornom delu.161 Ukoliko je kandidat odlučio da polaže

maturu iz šest predmeta, mora da ima ocenu dovoljno (2) iz svih šestoro, nije dovoljno da

položi samo pet predmeta.

161 Za opšti uspeh važe mu bolja dva predmeta, a u slučaju upisa na fakultete, odnosno program sa ograničenim upisom, boduje mu se taj, koji traži taj fakultet, odnosno program.

205

Ocenjivanje

Postoje dva načina na koja se u softver Državnog ispitnog centra unose bodovi sa

eksternih delova ispita opšte mature: unosom bodova za pojedinačne ajteme/zadatke u

obrasce za ocenjivanje (optičko prepoznavanje oznaka) ili u aplikaciju za elektronsko

ocenjivanje (RM Assessor).

Kod oba načina ocenjivanje vrše eksterni ocenjivači (imenovani od strane Državnog

ispitnog centra), a u skladu sa uputstvom za ocenjivanje koje pripremi (i prema potrebi

dopuni) radna grupa za predmet. Ocenjivanje nadzire radna grupa za pojedinačni predmet,

koja i vrši kontrolu kvaliteta ocenjivanja. Ocenjivači za svoj rad dobijaju honorar.

Ocenjivanje internih delova opšte mature sprovode školske maturske komisije, koje

bodove upisuju u zapisnike o internim delovima ispita. Ocenjivanje internih delova se vrši

u skladu sa uputstvom za ocenjivanje koje pripremi radna grupa za predmet. Ukupan broj

bodova za interni deo za pojedinačnog kandidata iz zapisnika o polaganju internog dela

mature u softver Državnog ispitnog centra prepiše sekretar školske maturske komisije.

Nivoi

Postoje dva nivoa na kojima mogu da se polažu ispiti opšte mature: osnovni nivo (ON) i

napredni nivo (NN):

1. kod većine ispita se polaže jedinstveni ispit koji važi kao da se polaže na ON (na

naslovnoj strani nivo nije naveden);

2. dva nivoa, ON i NN, postoje kod sledećih predmeta: Matematike, svih šest Stranih

jezika i oba Klasična jezika; poneki zadatak može da bude isti (npr. jedan od dva

zadataka za proveravanje slušanja kod stranih jezika), ali u principu su u pitanju dva

različita testa, jedan za ON i drugi za NN;

3. iz Maternjeg jezika i književnosti i iz Drugih jezika162 se polaže jedinstveni ispit koji

važi kao da se polaže na NN (na naslovnoj strani nivo nije naveden).

Za razliku od predmeta koji se polažu na ON i gde se bodovi iz oba dela ispita, eksternog i

internog, pretvaraju u ocene od 1 do 5 (2 je prolazna ocena), kod predmeta na NN bodovi

se pretvaraju u ocene od 1 do 8. Kandidat ne mora da polaže bilo koji predmet na NN (sem

Maternjeg jezika i književnosti, koji na ON i ne postoji). Kandidat može da na NN bira

najviše dva predmeta (npr. Matematiku i Engleski); ukoliko bira tri, u zbir (kao i za upis u

visokoškolsko obrazovanje) mu ulaze samo dva predmeta sa boljim postignućem na NN

(dok će u obaveštenju o postignuću na opštoj maturi biti naveden i taj treći predmet sa

ocenom za NN).

Najmanji zbir bodova koji je potreban da kandidat položi opštu maturu je 10 (2+2+2+2+2).

Najveći zbir bodova može da bude 34 (8+8+8+5+5)163.

Nakon položene opšte mature kandidatu se izdaju dve javne isprave o opštoj maturi:

162 Italijanski kao drugi jezik (postoji kao predmet, ali svi ti kandidati umesto njega polažu Italijanski kao strani jezik), Mađarski kao drugi jezik, Slovenački kao drugi jezik (za pripadnike italijanske manjine) i Slovenački kao drugi jezik (za pripadnike mađarske manjine).

163 Može i 8+8+5+8+5, znači nije bitno u kom delu mature, obaveznom ili izbornom, kandidat bira predmet na NN.

206

1. svedočanstvo o opštoj maturi164, odnosno svedočanstvo o opštoj maturi za izuzetan

uspeh, i

2. obaveštenje o postignuću na opštoj maturi165 koje sadrži:

• nazive nastavnih predmeta iz obaveznog i izbornog dela i

• ocene, odnosno ocene, izražene u bodovima166, za svaki nastavni predmet.

STRUČNA MATURA

Pravo na polaganje imaju kandidati koji:

• su uspešno završili četvrti razred u jednom od programa srednjeg stručnog

obrazovanja;

• su uspešno završili drugi razred programa poklicno-tehničkog obrazovanja167;

• su završili četvrti razred gimnazije i stručni kurs;

• položili majstorski ispit.

Stručna matura se sastoji od ispita iz četiri predmeta, koje kandidat polaže u okviru

obaveznog i izbornog dela mature.

Ispiti iz tzv. Prvih i Trećih predmeta se sastoje iz eksternog (tj. testa/ova) i internog

(usmeni ispiti koje spremaju i ocenjuju u školama) dela u razmeri 60% : 40% ili 70% :

30%.

Ispiti iz tzv. Drugih predmeta su za neka područja rada već objedinjeni i sastoje se iz

eksternog (tj. testa/ova) i internog (usmeni ispiti koje spremaju i ocenjuju u školama)

dela, a u nekim područjima rada svaka škola za svoj profil sprema svoj test (znači nije

eksteran u smislu da ga pravi „državna“ radna grupa imenovana za područje rada) i

internog dela (važi isto pravilo kao pre). Razmere između pismenog i internog dela ispita

kod Drugih predmeta su vrlo različite (60% : 40%, 70% : 30%, 50% : 50%, 65% : 35% itd.).

Takozvani četvrti predmet u okviru kog kandidati obavljaju različite oblike praktičnog rada

u struci, odnosno struci (proizvod, usluga, seminarski zadatak, projektni rad itd. sa

usmenom odbranom) ima samo interni deo („praktični” oblik).

Obavezni deo se sastoji iz polaganja dva predmeta: Slovenačkog jezika, odnosno

Maternjeg jezika168 i Stručno-teorijskog predmeta, a izborni deo iz polaganja dodatna

dva predmeta, tj. Matematike ili Stranog jezika169 ili Drugog jezika170 i tzv. Četvrtog

predmeta.

Kandidat koji želi može da polaže još dodatni, tzv. peti predmet, koji je jedan od predmeta

opšte mature, a koji po pravilu ne sme da bude predmet koji je već polagao u okviru

stručne mature (npr. ne može da polaže Engleski sa opšte mature, u nezavisnosti od toga

da su to dva različita ispita, tj. nisu isti testovi i prave ih različite radne grupe).

164 Svedočanstvo se izdaje samo jedanput: kad kandidat položi maturu. 165 Obaveštenje može da se izdaje više puta: ukoliko kandidat polaže ispit/e ponovo kako bi imao bolju ocenu, svaki put mu se izdaje novo obaveštenje. 166 Ocene na NN se iz ocena od 1 do 5 pretvaraju u ocene, izražene u bodovima, od 1 do 8. 167 U pitanju su tzv. programi 3+2. 168 Italijanski za pripadnike italijanske manjine, odnosno Mađarski za pripadnike mađarske manjine. 169 Engleski, Italijanski i Nemački. 170 Slovenački kao drugi jezik (samo za pripadnike italijanske manjine) i Italijanski kao drugi jezik.

207

Ocenjivanje

Postoji samo jedan način na koji se u softver Državnog ispitnog centra unose bodovi sa

eksternih delova ispita stručne mature: unosom bodova za pojedinačne ajteme/zadatke u

obrasce za ocenjivanje. Broj bodova iz obrasca za ocenjivanje u softver Državnog ispitnog

centra prepiše sekretar školske maturske komisije.

Ocenjivanje vrše nastavnici predmeta u školama, a u skladu sa uputstvom za ocenjivanje

koje pripremi (i prema potrebi dopuni) radna grupa za predmet. Ocenjivanje se vrši bez

eksterne kontrole niti postoji sistemska kontrola kvaliteta ocenjivanja. Nastavnici-

ocenjivači za svoj rad ne dobijaju honorar (ocenjivanje im je redovna radna obaveza).

Ocenjivanje internih delova stručne mature sprovode školske maturske komisije, koje

bodove upisuju u zapisnike o internim delovima ispita. Ukupan broj bodova za interni deo

za pojedinačnog kandidata iz zapisnika o polaganju internog dela mature u softver

Državnog ispitnog centra prepiše sekretar školske maturske komisije.

Nivoi

Postoje dva nivoa na kojima mogu da se polažu ispiti stručne mature: osnovni nivo (ON) i

napredni nivo (NN):

1. kod većine ispita se polaže jedinstveni ispit koji važi kao da se polaže na ON (na

naslovnoj strani nivo nije naveden);

2. iz Maternjeg jezika se polaže jedinstveni ispit koji važi kao da se polaže na NN (na

naslovnoj strani nivo nije naveden).

Za razliku od ostalih predmeta gde se bodovi pretvaraju u ocene od 1 do 5 (2 je prolazna

ocena), kod Maternjeg jezika bodovi se pretvaraju u ocene od 1 do 8.

Najmanji zbir bodova koji je potreban da kandidat položi opštu maturu je 8 (2+2+2+2).

Najveći zbir bodova može da bude 23 (8+5+5+5).

Nakon položene stručne mature kandidatu se izdaju dve javne isprave o stručnoj maturi171:

1. svedočanstvo o stručnoj maturi, odnosno svedočanstvo o stručnoj maturi za

izuzetan uspeh, i

2. obaveštenje o postignuću na stručnoj maturi koje sadrži:

• nazive nastavnih predmeta iz obaveznog i izbornog dela i

• ocene, odnosno ocene, izražene u bodovima, za svaki nastavni predmet.

UPIS U VISOKO OBRAZOVANJE

Učenici u Sloveniji se prijavljuju na željene visokoškolske ustanove (VŠU) putem liste želja.

Po objavljivanju rezultata državne mature, svaka VŠU sastavlja preliminarnu rang listu

kandidata.

Studijske programe mogu da upišu kandidati, koji ispunjavanju opšte upisne uslove

utvrđene studijskim programima i navedene v konkursu:

1. za upis na osnovne i integrisane akademske studije:

• položena opšta matura,

171 Važi isto kao što je navedeno kod javnih isprava o opštoj maturi. Kod stručne mature jedini nastavni predmet gde se navode i ocene, izražene u bodovima, je Maternji jezik.

208

• položen završni ispit u skladu sa odgovarajućim četvorogodišnjim

srednjoškolskim programom do 1. juna 1995,

• određene osnovne i integrisane akademske studije mogu da upišu i kandidati sa

položenom stručnom maturom u skladu sa odgovarajućim srednjoškolskim

programom i položenim ispitom opšte mature;

2. za upis u visokoškolske strukovne studije:

• položen završni ispit u skladu sa odgovarajućim četvorogodišnjim

srednjoškolskim programom, kao i položena opšta matura ili stručna matura.

Za upis u programe bez ograničenja upisa, dovoljna je položena matura, a u slučaju

ograničenja upisa, za upis se boduju najmanje opšti uspeh na opštoj maturi i opšti uspeh u

3. i 4. razredu srednje škole. Sem ta dva uslova mogu da postoje i dodatni, npr. neke VŠU

traže i određeni/e predmet/e opšte mature, druge određeni/e predmet/e opšte mature

(kao peti predmet uz položenu stručnu maturu), treće određeni obrazovni profil srednjeg

stručnog obrazovanja, četvrte uz neki od pomenutih uslova traže i dodatnu proveru

specifičnih znanja, veština i sposobnosti172 (npr. Arhitektonski fakultet, Fakultet za sport i

umetnički fakulteti). U određenim studijskim programima od kandidata se očekuje znanje

jezika, v kom se sprovodi studijski program, najmanje na nivou B2 (ZEROJ). Podatak o tome

kod kojih studijskih programa se uz upis proverava znanje jezika naveden je u konkursu za

taj studijski program.173

Kandidati, koji polažu opštu ili stručnu maturu ili pojedinačni ispit opšte mature v

zimskom, prolećnom ili jesenjem ispitnom roku u školskoj godini, u kojoj se upisuju u VŠU,

ne šalju svoje svedočanstvo na VŠU, pošto podatke iz svedočanstava 3. i 4. razreda srednje

škole kao i podatke iz svedočanstva o opštoj maturi, svedočanstva o stručnoj maturi i

obaveštenja o položenim pojedinačnim ispitima opšte mature Visokoškolskoj upisno-

informacionoj službi javi Državni ispitni centar (najkasnije do roka određenog kalendarom

opšte, odnosno kalendarom stručne mature). Isto pravilo važi i za kandidate koji su položili

opštu maturu od 1995. godine nadalje, odnosno stručnu maturu od 2002. godine nadalje.

Kandidati, koji u prvoj prijavi na prvom mestu navedu studijski program bez ograničenja

upisa, su primljeni u taj program ukoliko ispunjavaju opšte upisne uslove.

Kandidati, koji u prvoj prijavi na prvom mestu navedu studijski program sa ograničenjem

upisa, su primljeni u taj ili sledeća dva navedena programa sa ograničenjem upisa u prijavi,

ukoliko ispunjavaju opšte upisne uslove i imaju dovoljan broj bodova, a na slobodna mesta

na studijskim programima bez ograničenja upisa ukoliko ispunjavaju opšte upisne uslove.

172 Nije uključena u državnu maturu.

173 Ispiti iz svih stranih jezika na državnoj maturi su usklađeni sa ZEROJ: kandidati koji postignu određeni procenat bodova na ispitu uz obe ranije pomenute javne isprave dobijaju i sertifikat o znanju jezika. Treba pomenuti da nisu svi jezici na istom nivou ZEROJ, niti su oba nivoa, ON i NN, na istom nivou ZEROJ. Kandidatima, koji ne postignu određeni procenat, ne pripada sertifikat (ispit je „kalibriran” npr. na nivo B2, tako da postignuće ispod određene granice ne znači da je to nivo B1 i kandidat ne može da dobije sertifikat za nivo B1). Takođe, to može da važi i za slovenački jezik: npr. za upis na dramske umetnosti i novinarstvo kandidati moraju sa odgovarajućom potvrdom da iskažu znanje slovenačkog jezika na nivou B2 (ZEROJ); u konkursu se navode načini na koje se znanje dokazuje.

209

Ako ima previše kandidata za slobodna mesta u studijskom program bez ograničenja upisa,

a koji su taj program u prvoj prijavi naveli na drugom ili trećem mestu, oni se biraju u

skladu sa merilima, koji su za studijski program određena za ograničenje upisa.

Ako sva mesta u programu bez ograničenja upisa zauzmu kandidati, koji su taj program

naveli na prvom mestu, kandidati, koji su ga naveli na drugom ili trećem mestu, ne mogu da

ga upišu.

Na listi primljenih kandidata su kandidati sa jednakim brojem bodova, koliko ih ima

poslednji, u nezavisnosti od broja slobodnih upisnih mesta određenih sa ograničenjem

upisa.

Posle završetka pojedinačnog upisnog roka, kandidat može da upiše studijski program u

koji je bio primljen samo ukoliko postoje opravdani razlozi i ukoliko ima u tom programu

još slobodnih mesta.

Na listu primljenih kandidata se naknadno stave:

• kandidati koji opštu ili stručnu maturu iz opravdanih razloga u skladu sa rešenjem

organa, pristojnih za opštu odnosno stručnu maturu, polažu u jesenskom ispitnom

roku;

• kandidati za koje je to utvrđeno u proceduri žalbe/prigovora174.

Pomenuti kandidati su primljeni, ukoliko je broj bodova koji su postigli najmanje isti kao

kod poslednjeg kandidata na listi. Kandidati sa smetnjama u razvoju i invaliditetom mogu

da se uvrste na listu primljenih kandidata u nezavisnosti od postignutog broja bodova, ako

u prvom roku ispunjavaju opšte uslove za upis v studijski program.

Za pojedinačne fakultete, odnosno programe, u konkursu uslovi upisa su navedeni ovako:

Studijski program može da upiše kandidat koji je175:

a) položio opštu maturu,

b) položio stručnu maturu176 i ispit iz opšte mature177,

c) pre 01.06.1995. godine završio bilo koji četvorogodišnji srednjoškolski program.

U slučaju ograničenja upisa178,

kandidati iz a) i c) će biti odabrani s obzirom na:

− opšti uspeh na opštoj maturi, odnosno završnom ispitu xx% bodova,

− opšti uspeh u 3. i 4. razredu xx% bodova;

kandidati iz b) će biti odabrani s obzirom na:

− opšti uspeh na stručnoj maturi xx% bodova,

− opšti uspeh u 3. i 4. razredu xx% bodova,

− uspeh iz predmeta opšte mature (Predmet) xx% bodova.

174 Ukoliko su dobili više bodova ili čak bolju ocenu, moguće je da dođu na rang listu. 175 Ovo su osnovni uslovi za upis u studijske programe bez ograničenja upisa. 176 Postoje dva načina: ili (1) u bilo kom srednjoškolskom programu ili (2) u određenom srednjoškolskom programu (koji je i naveden). 177 Postoje dva načina: ili (1) bilo koji predmet ili (2) određeni predmet (koji je i naveden). 178 Jedan način.

210

U slučaju ograničenja upisa179,

kandidati iz a) će biti odabrani s obzirom na:

− opšti uspeh na opštoj maturi xx% bodova,


− uspeh iz jednog od xxx predmeta180 (Predmet/i) na opštoj maturi xx% bodova181;

kandidati iz b) će biti odabrani s obzirom na:

− opšti uspeh na stručnoj maturi xx% bodova,


− uspeh iz predmeta opšte mature xx% bodova.

kandidati iz c) će biti odabrani s obzirom na:

− opšti uspeh na završnom ispitu xx% bodova,


− uspeh iz jednog od xxx predmeta (Predmet/i) na završnom ispitu

ili u poslednjem razredu srednje škole u kom se slušao xx% bodova.

Na umetničkim i još nekim drugim fakultetima se traži i dodatna provera specifičnih

znanja182, veština i sposobnosti koja donosi najviše bodova (40% / 75% / 80% / 90%);

obično važi samo te godine.183

Neke fakultete mogu da upišu samo kandidati koji su položili opštu maturu (tj. ni u kom

slučaju studije ne može da upiše kandidat koji je polagao stručnu maturu), dok većinu

studijskih programa mogu da upišu i kandidati koji su položili ili opštu ili stručnu maturu,

ali pod različitim uslovima.

Primer: Biotehnički fakultet: MIKROBIOLOGIJA

Uslovi Način bodovanja Uslovi Način bodovanja

OPŠTA MATURA 50% STRUČNA MATURA** 20%

3+4 SŠ 30% 3+4 SŠ 40%

Predmet OM* 20% Predmet OM** 40%

* Jedan iz grupe pirodnjačkih predmeta (Biologija, Hemija, Fizika ili Biotehnologija)

179 Drugi način. 180 Navedena je grupa predmeta, npr. prirodnjački predmeti. 181 Moguće je i npr. uspeh iz određenih predmeta koji su navedeni (npr. Medicinski fakultet). 182 Jedina izuzetka koja sam našla su Fakultet likovnih umetnosti i Fakultet muzičke umetnosti na kojima u vanrednim slučajevima studijske programe može da upišu i kandidati, koji ne ispunjavaju upisne uslove, ali iskazuju izniman talenat. 183 Izuzeci su provere na Fakultetu organizacionih nauka (Krizni menadžment) Univeriziteta u Mariboru te studije Muzičke predagogike i Likovne pedagogike na istom univerzitetu: validnost ovih dodatnih provera je trajna.

211

** Bilo koji profil i Biologija ili Biotehnologija. Ukoliko je kandidat ispit iz tog predmeta već

polagao u okviru stručne mature, može da bude ispit iz bilo kog predmeta opšte mature

sem ispita iz predmeta koji je kandidat već polagao u okviru stručne mature.

U nastavku je data tipologija načina na koji su se opredelile VŠU u Sloveniji po pitanju

vrednovanja mature. Preciznije, različiti studijski programi na istoj VŠU mogu imati

različite uslove za upis novih studenata, te se tipologija odnosi u mnogim slučajevima na

određeni studijski program, ne na fakultet.

Postoje različiti načini vrednovanja za upis u studijske programe184:

• Tip 1: isključivo opšta matura,

• Tip 2: isključivo opšta matura i određeni predmet opšte mature,

• Tip 3: stručna matura u određenom profilu i određeni predmet opšte mature,

• Tip 4: stručna matura i predmet opšte mature,

• Tip 5: stručna matura, određeni predmet opšte mature i dodatna provera

specifičnih znanja.

Tip 1) Vrednovanje isključivo opšte mature

Uslovi Način bodovanja

OPŠTA MATURA 50%

3+4 SŠ 50%

Primer Fakultet društvenih nauka: MEĐUNARODNI ODNOSI

Tip 2) Vrednovanje isključivo opšte mature uz OBAVEZNO položen određeni

predmet opšte mature


OPŠTA MATURA 35%

3+4 SŠ 20%

Predmet OM* 45%

Primeri Medicinski fakultet: MEDICINA, STOMATOLOGIJA

* Matematika, Strani jezik185 i ispit iz jednog iz grupe pirodnjačkih predmeta (Fizika,

Hemija ili Biologija)

184 U slučaju Tipova 1 i 2 kandidati sa položenom stručnom maturom uopšte ne mogu da konkurišu, dok Tipove 3 do 5 mogu, naravno, da upišu i kandidati sa položenom opštom maturom. Predmet opšte mature (u slučaju kandidata koji konkurišu sa položenom stručnom maturom) po pravilu ne sme da bude isti predmet koji je kandidat već polagao u okviru stručne mature, ali postoje izuzeci (vidi Tip 4B).

185 Rezultat iz ta dva predmeta se boduje, ali njih kandidat u svakom slučaju i mora da polaže, pošto su

obavezna, tako da je na neki način samo prirodnjački određen.

212

Tip 3) Vrednovanje stručne mature u određenom profilu uz OBAVEZNO položen

određeni predmet opšte mature


STRUČNA MATURA* 40%

3+4 SŠ 40%

Predmet OM* 20%

Primer Farmaceutski fakultet: FARMACIJA

* Profil Farmaceutski tehničar i Hemija ili Fizika / Profil Hemijski tehničar i Biologija /

Profil Veterinarski tehničar ili Kozmetički tehničar i Fizika

Tip 4) Vrednovanje stručne mature uz OBAVEZNO položen predmet opšte mature

4A)


STRUČNA MATURA 20%

3+4 SŠ 40%

Predmet OM* 40%

Primeri Fakultet društvenih nauka: DRUŠTVENA INFORMATIKA,

BEZBEDNOST, POLITIKOTOLGIJA – JAVNE POLITIKE I UPRAVA

* Ne sme da bude ispit iz predmeta koji je kandidat već polagao u okviru stručne mature.

4B)


STRUČNA MATURA 40%

3+4 SŠ 40%

Predmet OM* 20%

Primer Elektrotehnički fakultet: ELEKTROTEHNIKA

* Ne sme da bude ispit iz predmeta koji je kandidat već polagao u okviru stručne mature

sem predmeta Elektrotehnika.

Tip 5) Vrednovanje stručne mature uz OBAVEZNO položen određeni predmet opšte

mature i uz OBAVEZNO položenu dodatnu proveru specifičnih znanja, veština i

sposobnosti

5A)


STRUČNA MATURA* 15%

3+4 SŠ 10%

213

Dodatna provera 75%

Primer Biotehnički fakultet: PEJSAŽNA ARHITEKTURA

* Predmet opšte mature treba da bude Matematika. Ukoliko je kandidat Matematiku već

polagao u okviru stručne mature, može da bude ispit iz bilo kog predmeta opšte mature

sem ispita iz predmeta koji je kandidat već polagao u okviru stručne mature.

5B)


STRUČNA MATURA 10%

3+4 SŠ 10%

Dodatna provera 80%

Primer Arhitektonski fakultet: ARHITEKTURA

* Predmet opšte mature treba da bude Matematika ili Strani jezik, ukoliko je kandidat

Matematiku već polagao u okviru stručne mature.

5C)


STRUČNA MATURA 10%

3+4 SŠ 5%

Predmet OM* 5%

Dodatna provera 80%

Primer Fakultet muzičke umetnosti: MUZIČKA UMETNOST

* Muzika

214

Pregled tipova

Tip/Uslov OPŠTA

MATURA

STRUČNA

MATURA 3+4

Određeni profil

(SM)

Predmet opšte

mature Dodatna provera

Tip 1 ✔ x ✔ x x x

Tip 2 ✔ x ✔ x ✔ x

Tip 3 ✔ ✔ ✔ ✔ ✔ x

Tip 4 ✔ ✔ ✔ x x x

Tip 5 ✔ ✔ ✔ x ✔ ✔

215

Prilog 6. Pregled upisa na visokoškolske ustanove u Češkoj

Češka državna matura sa aspekta prohodnosti

na visokoškolske ustanove186

Czech State Matura and Admission to Higher Education

State Matura187

Model of the exam

The model of the secondary school-leaving examination (state matura) is based on the

Education Act No. 561/2004, On pre-school, primary, secondary, tertiary professional

and other education, and Decree No. 177/2009, On detailed conditions for the

completion of education at secondary schools by the "maturitní zkouška" exam.

The school-leaving examination consists of two parts - common (state) and profile

(school based). In order to pass the school-leaving examination, the student must pass

the compulsory examinations of both parts.

COMMON PART PROFILE PART

2 compulsory tests:

1. Czech language and literature

2. a foreign language

or

Mathematics

2 - 3 compulsory exams determined by

school head

max. 2 optional tests from the offer:

foreign language, mathematics

max. 2 optional exams from the offer set

by the school head

Compulsory and optional examinations of the common part are designed in accordance

with the applicable requirements catalogs.

Examinations of the common part

The exams in the Czech language and literature and in a foreign language have the

character of a so-called comprehensive exam regardless of whether it is a compulsory

or an optional exam.

186 Kako je napomenuto u uvodu, ova međunarodna praksa je data na engleskom jeziku. 187 Source: Centre for Evaluating Results of Education CERMAT https://maturita.cermat.cz/

https://maturita.cermat.cz/

216

Compulsory or optional examination in mathematics takes the form of a didactic test

only.

Comprehensive examination consists of 3 partial examinations:

didactic test;

written work;

oral exam.

The reason for this complexity is the need to:

encompass all key components of the graduate's language skills;

avoid the risk that missing a skill component will consequently reduce its importance

in teaching.

Partial examinations in the form of written work and didactic test are centrally

administered. This means that they have a centrally set test assignment and run on the

same date and according to the same methodology at all schools in the Czech Republic

within the so-called uniform examination scheme. The partial examination held in the

form of an oral examination is held together with the examinations of the profile part of

the school-leaving examination before the examination board.

Both compulsory and optional tests are designed in accordance with the requirements

catalogs.

For the foreign language exam (both compulsory and optional) it is possible to choose

between English, German, Spanish, French and Russian. A student cannot take an

optional examination in the same language as the compulsory examination. When

choosing a foreign language, it does not matter how many hours of study the student

had, or whether the student studied the language as first or second. The student can

even choose a foreign language that he or she did not attend during school. The only

condition is that the language is taught at the school.

Examinations of the profile part

The profile part consists of 2 or 3 compulsory examinations, the number of which is set

for each field by the Framework Educational Programme (FEP). Each student can also

take up to 2 optional profile tests. The offer of both compulsory and non-compulsory

examinations, including the form, themes and dates of the examinations, shall be

determined by the school head according to the Framework and School Education

Programmes.

The composition and form of profile tests must be based on the profile of the given field

of study. The decision on the parameters of the profile part must be published by the

school head no later than 7 months before the first profile examination. The

performance and parameters of the profile part of the school-leaving examination at the

respective secondary school are fully within the competence of the school head.

Forms of profile examinations:

written exam;

217

practical exam;

oral exam;

graduation work with defense.

One exam may also be a combination of these forms (e.g. it may consist of a written part

and a graduation work with a defense, or a practical examination and an oral

examination).

The student will pass the profile part successfully if he / she has passed all of his / her

compulsory exams. In case of failure, the pupil is entitled to two re-sit examinations

from the subject from which he / she failed. The student always takes the re-

examination only from the subject (or its part) from which he / she failed.

Headmasters of secondary schools have the possibility to decide on the possibility of

replacing one compulsory profile exam in a foreign language with the result of a

standardized exam (language certificate). In accordance with the provisions of the

Education Act, the possibility of replacing compulsory profile examinations concerns

those fields of education in which three compulsory profile examinations take place. In

such a case, the head teacher may stipulate that one compulsory profile examination in

a foreign language may be replaced by the presentation of a language certificate

attesting the student's language proficiency at least B1 according to the Common

European Framework of Reference.

Evaluation criteria for the school year 2019/2020

Pursuant to Decree No. 177/2009, On detailed conditions for the completion of

secondary education, the Ministry of Education, Youth and Sports shall publish the

criteria for the evaluation of examinations and partial examinations of the common part

of the school-leaving examination. and the criteria for the overall assessment of the

school-leaving examination in the school year 2019/2020 by 31 March 2020.

Student results portal

The student's results portal is available at vpz.cermat.cz.

The purpose of the student's results portal is to provide graduates with selected results

documents for the common part of the school-leaving examination. The student's

results portal is based on the principle of unambiguous registration and authentication

of the pupil and his / her consent to the sending of the relevant results documents to the

e-mail address.

To register on the student's results portal, the graduates need the so-called VPZ

authentication code, which is part of the extract from the application for the maturitní

zkouška, which was handed over to them by the school head after the registration

deadline. The code is also given on the invitation to the written examinations of the

common part of the school-leaving examination. If the pupil does not have an extract

from the application for the school-leaving examination or an invitation to the written

exams of the common part, he / she must contact the school head and ask for the

handover of one of these documents.

218

Catalogs of requirements

In 2014, the Ministry of Education, Youth and Sports published in accordance with Act

No. 561/2004, On pre-school, primary, secondary, tertiary professional and other

education (the Education Act), examination catalogs of the common part of the school-

leaving examination valid from the school year 2015/2016 on the subjects Mathematics,

English, German, Russian, French and Spanish. In accordance with these requirements,

the examinations and partial examinations of the common part of the school-leaving

examination held after 1 January 2016 are designed.

The catalogs define the expected knowledge and skills that can be verified in the

common part of the school-leaving examination and which are taught in subjects from

which the school-leaving examination takes place in the fields of secondary education

completed by the school-leaving examination. Part of individual catalogs are examples

of test tasks and for so-called complex exams (Czech language and literature, foreign

languages) as well as examples of assignment of written work and worksheet for oral

exam.

Adapting the conditions of the maturitní zkouška

Decree No. 177/2009 defines students who have been granted an adaptation to the

conditions for passing the school-leaving examination and divides them into four

categories according to the type of educational needs and groups 1 to 3 according to the

degree of adaptation required.

Students who attach to the application a recommendation for adapting the conditions

for taking the school-leaving examination issued by the school counseling center take

the school-leaving examination under conditions corresponding to their disadvantages

specified in Annex 3 to Decree No. 177/2009.

All students enrolled in the maturitní zkouška (MZ) hold both the profile and common

part of the exam; in the common part take a compulsory examination in Czech language

and literature and for the second compulsory examination they choose between

mathematics and a foreign language.

Graduation exam for the above students differs in:

application (login) to MZ;

adjusted conditions for taking MZ;

modified examination scheme.

Together with the application for the school-leaving examination, the student submits

to the school head the recommendation of the school counseling facility, which contains

information on the student's classification into the appropriate category and group of

granted conditions for the exams, as well as the list of compensation aids and eventual

assistance specifications, interpretation services, or differences in evaluation of written

and oral exams.

On the basis of the recommendation, the school head specifies the appropriate category

and group for each student. Students granted adapted conditions cannot sit in common

219

classrooms with other students during the exam due to different time limits of exams.

The recommendation may also require a separate classroom.

Adapting the conditions for the graduation exam includes, for example: increasing the

time limit, placing students in a separate classroom(s), the possibility of using

individual compensatory aids, formally modified test documentation, use of individual

techniques for writing answers, leaving out listening parts for students with hearing

impairment, etc. The granted adaptation of the conditions for holding a MZ does not in

any way include the waiver of certain parts of the examinations, the “facilitation” of

examinations or the omission of certain content. Modified exams test the same

knowledge and skills as untreated exams.

Different examination scheme includes increasing the time limit for solving tests up to

100% of the original limit for some students. For this reason, it is not possible to follow

the same test scheme with a uniform end of testing of each test, respectively for each

part of the test. For the students with a modified test scheme, the exams start at the

same time, but end at another time. Within the increased time limit, students can (even

repeatedly) take individual breaks. At the same time pupils do not have to use the time

limit, i.e. when they are done with the work, they submit test materials and leave the

classroom.

Mathematics+

In accordance with the Education Act, the Ministry of Education, Youth and Sports

stipulates a selective examination in secondary school mathematics.

The main purpose of this optional examination is to increase the overall level of

mathematical literacy of secondary school pupils. The primary objective was to prepare

a high-quality exam from high school curriculum of mathematics that will be able to

verify the skills and knowledge of pupils, which are an important prerequisite for

successful completion of study at universities of technical, economic, mathematical and

natural sciences.

The math+ exam can be taken voluntarily by pupils from the last years of secondary

education in fields completed by the "maturitní zkouška" exam. Pupils register for the

Math+ exam through the student's results portal during January.

Mathematics+ is not a classical maturitní zkouška, it is not possible to take a correction

or substitute exam, it is not possible to apply for a review of its result and its result is

not stated on the school-leaving certificate.

The duration of the Mathematics+ didactic test is 150 minutes for students without

adapting the conditions for passing the school-leaving examination.

Authorized aids are writing and drawing instruments, mathematical, physical and

chemical tables, calculator without graphical mode, without solving equations and

adjusting algebraic expressions.

Some faculties of higher education institutions take into account the result of the

examination in the framework of the admission procedure, scholarship programs, or

other way (see below).

220

Training of teachers

The educational system LMS CERMAT intended for training of secondary school

teachers in the school year 2019/2020 was made available.

All teaching modules are permanently available after registration in the LMS electronic

library to all teachers who have already completed one of the courses focused on

maturita examinations (i.e. hold a certificate as an assessor, assigner or school graduate

commissioner).

The main objective of this training is to create and maintain a well-trained personnel

infrastructure for securing the functions stipulated by the Education Act and other

functions necessary to ensure the operation of the maturitní zkouška process.

Specifically, it is the education of pedagogical staff in the form of distance (on-line) or

combined education - a combination of distance (e-learning) and full-time forms.

Admission to Higher Education188

General

In the Czech Republic there are 26 public higher education institutions (HEI), 2 state

HEI (defence and police HEI), 34 private HEI, and 17 international HEI or their

branches. The public and state HEI consist of 149 faculties. In the academic year

2018/2019 they recorded 216 903 applications, 101 834 applicants, 94 508 turned out

for admission, 80 910 admitted, 76 012 enrolled.

The Law No. 111/1998, On higher education institutions, stipulates secondary

education with the maturita school-leaving examination as a precondition for HEI

admission. According to the law, a university or faculty can determine other

preconditions concerning certain knowledge, skills or talents, or secondary school

results.

Apart from that, there is no requirement to recognise state matura as a substitute for

HEI entrance examination, and there is no coordinated system governing the transition

from secondary to higher education.

The HEI admission practice differs from one faculty to another, or even between

departments and programs of study within one faculty. Some faculties organise

preparatory courses. As there is no official typology of the admission procedures, some

common trends and examples are described below.

Approximately one third of faculties administer their own admission tests from subjects

related to the area of study, one third rely on the so called National Comparative

Examinations (NCE), and one third admit students without any examinations. In a

number of cases the admission exams can be waived based on the results of NCE,

Mathematics+ (see above), or secondary school results.

188 Ministry of Education, Youth and Sports www.msmt.cz, websites of Czech universities and faculties,

Scio educational testing service https://scio.cz.

http://www.msmt.cz/

https://scio.cz/

221

National Comparative Exams or NCE ("Národní srovnávací zkoušky; NSZ" in Czech) are

certified exams offered by Scio, a private educational testing service, used as a criterion

in the acceptance processes of many Czech and Slovak universities and colleges. These

tests are administered six times a year, at 30 locations in the Czech Republic and eight

locations in Slovakia. The price per test is 35 EUR. NCE have been used by more than 70

faculties (university departments) and colleges. There are Faculties of Law,

Architecture, Economy, Social sciences or Engineering among them (see below). Each

year, NCE are taken by over 20,000 university applicants. Most applicants take the test

of General Academic Prerequisites (GAP). This test is similar to the GRE (Graduate

Record Examinations, see www.ets.org) test model, which has been used in tertiary

education in the United States since 1966. GAP tests general skills and aptitudes needed

for successful completion of university studies. It contains 66 multiple-choice items

divided into two sections: Verbal Reasoning and Analytical Reasoning.

Examples

Charles University, Prague

1st Medical Faculty (984 enrolled out of 3 037 applicants in 2018/2019):

Tests from Physics, Chemistry and Biology (3 x 70 questions for max. 210 points)

Additional points for matura in Mathematics (30) and student competitions (30)

For 450 applicants the admission exams are waived if their results in secondary school

for Ph, Ch and Bi were between 1 and 2, and all marks average up to 1.20189.

3rd Medical Faculty

Tests from Physics, Chemistry and Biology (3 x 30 questions for max. 90 points)

Interview - assessing skills of communication and independent judgement (max. 25

points) and general knowledge (max 37 points)

Waived admission exams – similar to 1st Medical Faculty

Preparatory two-day courses in Ph, Ch, Bi at 120 EUR each.

Faculty of Law

NEC tests of General Academic Prerequisites (GAP) and Foundations of Social Sciences

Additional points for matura results under 1.5, foreign language exams and

Mathematics+

University of Economy

Faculty of Management in Prague

Tests of secondary level mathematics, English (or other foreign language)

Faculty of Management in Jindrichuv Hradec

189 The Czech scale is from 1 (excellent) to 5 (failed).

https://scio.cz/english/nce/faculties.asp

http://www.ets.org/

222

No admission exams for applicants having one of the following:

Results in Maths and languages better than 2.0

GAP test results above percentile 60

Passed Mathematics+

Success in student competitions (pending Dean’s decision)

University of Arts

Academies of Music, Theatre, Film and Visual Arts

State matura as general requirement only

Several rounds of respective talent examinations

University of Agriculture

All faculties except Environment

Own tests in Maths, Foreign Languages, Biology and Chemistry (preparatory courses of

30 – 50 hours for 60 – 150 EUR)

Waived admission exams – matura results up to 3.00, or passed matura exam from

Maths or Physics, or passed Mathematics+

Faculty of Environment

No admission exams

Technical University

Faculty of Civil Engineering

Waived admission exams – if results in Maths 1.0, or Mathematics+ above 3.0

Faculty of Mechanical Engineering

Waived admission exams – if passed matura in Mathematics

Faculty of Electrical Engineering

Waived admission exams – if results in Maths 1.0, of results in Maths/Physics better

than 1.5

Faculty of Architecture

Tests of visual and spatial imagination, additional points for Mathematics+ result 1-2,

relevant student competitions, and NCE Maths or GAP examinations

Faculty of Transportation

Admission based on a formula counting the matura results

Faculty of Information Technology

Own admission test result percentile above 65, or NCE Maths or GAP exams percentile

above 65, or success in selected student competitions

223

University of Southern Bohemia (integrated)

Average results from the four grades of secondary school – possibility of ranking higher

if passed exams in foreign languages, student competitions, or GAP exam

For the teaching study program – either secondary school results or interview

Masaryk University Brno

All faculties

Own test of academic prerequisites, or NCE GAP exam or Foundations of Social Sciences

followed by scientific field testing, e.g. Bi, Ch, Ph and Somatology for Medicine.

224

Prilog 7. Rezime pregleda upisa na visokoškolske ustanove u

tri zemlje - Sloveniji, Hrvatskoj i Češkoj

Ovaj rezime se bavi osnovnim elementima državnih matura sa aspekta prohodnosti

posle završenog srednjeg obrazovanja na visokoškolske ustanove u tri zemlje za koje je

rađen pregled (Hrvatskoj, Sloveniji i Češkoj) u okviru ove analize/izveštaja.

Hrvatska

Državna matura je skup ispita koji se polaže pod jednakim uslovima za sve

srednjoškolce, koji za gimnazijalce predstavljaju završrtak srednjeg obrazovanja a za

stručne i umetničke škole je ispit samo za one koji žele da nastave obrazovanje na

visokoškolskom nivou.

U odnosu na nas koncept, najveća razlika je u tome što se u Hrvatskoj srednje i

umetničko obrazovanje završava završnim ispitom polaganjem u školi (a ne stručnom i

umetničkom maturom sa mnogo zajedničkih elemenata sa opštom maturom kako je kod

nas).

U Hrvatskoj, državna matura se sastoji iz obaveznog i izbornog dela.

Obavezni deo državne mature se sastoji iz polaganja tri predmeta: hrvatski jezik,

matematika i strani jezik I postoje dva nivoa ispita: A-viši nivo I B-osnovni nivo.

Izborni deo državne mature odnosi se na izborne predmete koje bira učenik - bez

ograničenja. Većina izbornih nema nivoe A I B.

Upis na VU je preko liste želja. Sve visokoškolske ustanove u Hrvatskoj vrednuju

državnu maturu, ali uslovi za upis su različiti. Neke visokoškolske ustanove traže

položeni obavezni deo državne mature na osnovnom (B) nivou, neke visokoškolske

ustanove traže pored obaveznog dela državne mature i neki predmet iz izbornog dela, a

neke uz to imaju i dodatnu proveru specifičnih znanja, veština i sposobnosti.

U izvornom obliku teksta ove Analize je data tipologija načina na koji su se opredelile

visokoškolske ustanove u Hrvatskoj po pitanju vrednovanja državne mature (izvedeno

je 12 tipova vrednovanja državne mature). Preciznije, različiti studijski programi na

istoj visokoškolskoj ustanovi mogu imati različite uslove za upis novih studenata, te se

tipologija odnosi u mnogim slučevima na određeni studijski program.

225

Obavezni deo

državne

mature

položen na

osnovnom

(B) nivou

Obavezni

deo državne

mature

položen na

višem (A)

nivou

Obavezni deo

državne

mature –

mešovito

vrednovanje

(neki

predmeti na A

neki na B

nivou)

Položen

predmet sa

izbornog

dela

državne

mature

Mogućnost

dodatnog

vrednovanja

nekog od

predmeta sa

izbornog dela

državne

mature

Dodatna

provera

specifičnih

znanja,

veština i

sposobnosti

Tip 1

Tip 2

Tip 3

Tip 4

Tip 5

Tip 6

Tip 7

Tip 8

Tip 9

Tip 10

Tip 11

Tip 12

Slovenija

Za razliku od situacije u Srbiji (opšta, stručna i umetnička) i Hrvatskoj (opšta), u

Sloveniji postoje dve vrste državne mature: Opšta (za gimnazijalce) i Stručna matura

(stručne škole) .

Opšta matura se sastoji iz 5 predmeta (izborni o obavezni) pri čemu mereno eksterno

postignuće zauzima 80% a interno 20% bodova.

Obavezni deo Opšte mature sastoji se iz Slovenačkog jezika i književnosti,

Matematike i Stranog jezika, a izborni deo iz polaganja dodatna dva predmeta koje

kandidat bira. Izbornih predmeta je 36. Učenici mogu polagati više od dva izborna ali se

za upis na fakultete boduju samo dva. 80% bodova učenik osvaja na eksternom

ocenjivanju a 20% na internom, školskom ocenjivanju.

Slično Hrvatskoj, i Slovenačka opšta matura ima dva nivoa polaganja ispita: osnovni

(ON) i napredni (NN). Formula za obračun bodova analizirana je u osnovnom tekstu

(Prilog 5).

Osim svedočanstva o opštoj maturi, učenici dobijaju i obaveštenje o postignuću na

opštoj maturi sa nazivom položenih predmeta i ocene, odnosno ocene izražene u

bodovima, za svaki nastavni predmet.

226

Stručna matura se sastoji od ispita iz četiri predmeta, koje kandidat polaže u okviru

obaveznog i izbornog dela mature.

Obavezni deo se sastoji iz polaganja dva predmeta: Slovenačkog jezika, i Stručno-

teorijskog predmeta, a izborni deo iz polaganja dodatna dva predmeta, tj.

Matematike ili Stranog jezika ili Drugog jezika i tzv. Četvrtog predmeta.

Kao i kod opšte mature postoji eksterno i interno vrednovanje postignuća ali u razmeri

60% : 40% ili 70% : 30%.

Stručno teorijski predmet polaže se kao eksterni za objedinjena zanimanja ili se ispiti

spremaju i ocenjuju u školama(ali se računaju kao eksterni),

Kandidat može da polaže 5. Predmet kao jedan od predmeta opšte mature . I na

stručnoj maturi postoje isti nivoi kao na opštoj: osnovni i napredni.

Upis na fakultete se obavlja preko liste želja. Na akademske studije mogu da

konkurišu učenici sa položenom opštom maturom a na određene studijske programe i

oni sa stručnom i položenim ispitom opšte mature a na strukovne sa položenom opštom

ili stručnom maturom. Postoje studijski programi na koje mogu da se upišu samo

kandidati sa opštom maturom.

Postoje studijski programi bez ograničenja upisa za koje je dovoljna položena matura.

Ako je to prva prijava i prva želja, upisani su. Kod ograničenog upisa studijski programi

imaju dodatne uslove: od uspeha na maturi i srednjem obrazovanju, jedan ili više

određenih predmeta do dodatne provere specifičnih znanja, veština i sposobnosti.

Postoji veliki broj mogućih kombinacija koje studijski programi definišu kao uslove za

upis.

Različiti studijski programi na istoj VŠU mogu imati različite uslove za upis novih

studenata, te se tipologija odnosi u mnogim slučajevima na određeni studijski program,

ne na fakultet.

Detaljan opis dat je u izvornom tekstu.

Tip/Uslov OPŠTA

MATURA

STRUČNA

MATURA 3+4

Određeni

profil (SM)

Predmet

opšte

mature

Dodatna

provera

Tip 1 ✔ x ✔ x x x

Tip 2 ✔ x ✔ x ✔ x

Tip 3 ✔ ✔ ✔ ✔ ✔ x

Tip 4 ✔ ✔ ✔ x x x

Tip 5 ✔ ✔ ✔ x ✔ ✔

227

Češka

Matura u Češkoj sadrži dva dela: zajednički-državni i stručan –školski. Oba dela su

obavezna. Zajednički – državni ima 2 ispita: češki jezik sa literaturom matematiku

ili strani jezik. Stručan - školski deo ima obavezna 2-3 ispita definisana od uprave

škole.

Zajednički – državni deo mature

Češki i strani jezik polažu se kao sveobuhvatni i sastoje se iz 3 dela: testa znanja,

pismenog i usmenog dela. Polaganje testa i pismeni se centralizovano procenjuju.

Usmeni deo ispita polaže se u školi zajedno sa stručnim- školskim delom

mature.Matematika se polaže samo preko testova znanja.

Stručan –školski deo mature

Sastoji se iz 2 ili 3 obavezna ispita koji su određeni za svaki obrazovno poljem- profil.

Učenik može da polaže i dva izborna profila. Formu, sadržaj i organizaciju određuje

uprava škole. Parametre ocenjivanja profila određuje uprava škole i objavljuje 7 meseci

pre polaganja ispita. Ispiti se polažu u formi pismenog ispita, praktičnog ispita, usmenog

ispita i odbrana diplomskog rada.

Rezultati postignuća na maturi objavljuju se na Portalu učeničkih rezultata.

Zakon o obrazovanju propisuje mogućnost polaganja ispita Matematika+. Svrha i cilj

ovog ispita je povećanje opšte matematičke pismenosti i obezbeđenje kvalitetnog ispita

kao preduslova za uspešnost na studijama tehničkih, ekonomskih, prirodno-

matematičkim naukama. Prijava za polaganje ovog ispita je u januaru i postignuća na

ovom ispitu se navode u među kriterijumima konkursa za upis na fakultete..

Nastavno osoblje u srednjim školama se posebno obučava za proces realizacije mature,

kako u celini tako i za posebne uloge.

Upis na fakultete

Za upis na sve fakultete obavezan je preduslov završeno četvorogodišnje obrazovanje i

položena matura. Prema zakonu, univerziteti i fakulteti određuju dalje preduslove koji

se odnose na znanja, talenat, veštine, ili rezultate školskog uspeha.

Ne postoji obaveza fakulteta da se državna matura prizna kao zamena za prijemni

ispit. Nema koordiniranog sistema prelaska iz srednje škole na fakultet. Uslovi upisa

razlikuju se od jednog do drugog studijskog programa. Neki fakulteti organizuju

pripremne kurseve za prijemni ispit (detaljnije u pregledu koji se odnosi samo na

Češku, Prilog 6).

Otprilike jedna trecina fakulteta sprovodi sopstvene ispite iz predmeta vezanih za

oblast studija, jedna trecina se oslanja na takozvane Nacionalne komparativne ispite

(NCE), a trecina prima studente bez ikakvog ispita.

Nacionalni uporedni ispiti ili NCE („Narodni srovnavaci zkouški; NSZ“na češkom jeziku)

su sertifikovani ispiti koje nudi Scio, privatna obrazovna služba za testiranje, koji se

koriste kao kriterijum za upis na mnogim češkim i slovačkim univerzitetima i

fakultetima. Ovi testovi se sprovode šest puta godišnje, na 30 lokacija u Češkoj i osam

228

lokacija u Slovačkoj. Cena po testu je 35 EUR. NCE je koristilo više od 70 fakulteta

(univerzitetskih odeljenja) i koledža. Među njima su pravni, arhitektonski, ekonomski,

društveni ili inženjerski fakulteti. Svake godine NCE polaže preko 20.000 kandidata za

univerzitet. Vecina kandidata polaže test opštih akademskih preduslova (GAP). Ovaj test

je sličan modelu GRE (Graduate Record Examinations) , koji se u Sjedinjenim Državama

koristi u tercijarnom obrazovanju od 1966. GAP testira opšte veštine i sklonosti

potrebne za uspešan završetak univerzitetskih studija. Sadrži 66 predmeta sa

višestrukim izborom koji su podeljeni u dva odeljka: Verbal Reasoning i Analic

Reasoning.

Zaključak

Zajedničko za tri prikazane prakse polaganja mature i njene prohodnosti za upis na

fakultete, što može biti od posebne važnosti za našu praksu, je sa jedne strane, sama

matura a sa druge, njen tretman na prijemnim ispitima.

U sva tri prikazana slučaja prepoznaje se veliki kapacitet matura za učestvovanje

njenih rezultata na prijemnim ispitima u smislu obima, vrste i nivoa znanja koja

procenjuje (Slovenija 5 predmeta, Hrvatska minimalno 4 predmeta, Češka 5 predmeta).

Osim broja, tu je i merenje različitog nivoa postignuća u Sloveniji i Hrvatskoj (opšti i

napredni) ili dodatno testiranje ključnih postignuće-kompetencija kao npr.

Matematika+ ili Nacionalni uporedni ispit na nacionalnom nivou u predmaturskim

terminima ispita. Zaključak bi bio da se fakultetima kroz ovakve koncepte mature većeg

kapaciteta pruža mogućnost pouzdanijeg izbora kandidata sa jedne strane, a što je još

važnije, da se učenicima na različite načine otvaraju putevi prohodnosti na

visokoškolske institucije. Iz analiziranih primera jasno sledi da se pitanje prohodnosti u

obrazovnom sistemu rešava kroz maturu a ne prijemne ispite. U poređenju sa

analiziranim primerima mature i njene prohodnosti na VŠU, naš koncept mature nudi

manji potencijal za izbor kandidata na fakultete (samo 3 obavezna predmeta i

nedostajući broj ključnih opšteobrazovnih predmeta). Uvođenje eventualno potrebnih

dodatnih ispita na naše fakultete moglo bi se smatrati dodatnim (neopravdanim)

„opterećenjem“ učenika. Koliko poznajemo obrazovnu praksu analiziranih zemalja,

polaganje obaveznih 5 ili 6 predmeta na maturi ne smatra se tamo nikakvim „velikim“

opterećenjem učenika. Kod nas, nerazumevanje od strane ključnih aktera u obrazovanju

(učenika, roditelja pa i nastavnika)da je matura praktično finalno merenje

četvorogodišnjeg postignuća eksternom evaluacijom a ne kampanjska priprema za

polaganje određenog- „velikog“ broja ispita , stvara utisak o velikoj „preopterećenosti“

učenika i sa ovako „malom“ maturom, kakva je naša. Proširivanje broja izbornih

predmeta i povećanje broja obaveznih izbornih predmeta na maturi je način

unapređenja kvaliteta i podizanja kapaciteta mature za pravedniju selekciju i veći

pristup obrazovanju.

„Otežavanje“ mature stvorilo je „olakšavanje“ upisa na fakultete. Veliki izbor mogućnosti

koji nude mature većeg kapaciteta , kakve su u analiziranim zemljama, dovele su do

raznolikosti kombinacija vrednovanja različitih elemenata uspeha na maturi u

prijemnim ispitima. U svim analiziranim praksama studijski programi su ti koji su

nadležni i koji određuju uslove upisa i način kako će vrednovati maturu.

229

Što se stručne mature tiče i njene prohodnosti na fakultete iskustva analiziranih zemalja

su različita. U Hrvatskoj je prolazna samo državna matura, za sve jednaka, koju polažu

samo oni srednjoškolci koji konkurišu za univerzitet. U Sloveniji na akademske studije

većinom mogu da konkurišu samo učenici sa položenom opštom maturom, na neke sa

stručnom. U Češkoj nema opšteg pravila. U svim zemljama, na fakultetima je odluka da li

će i kako vrednovati stručnu maturu.

U analiziranim zemljama, značajan deo u organizovanju, polaganju i ocenjivanju mature

prepušta se školama, kao npr. interna evaluacija (20% - 30%) u Sloveniji, ili izborni deo

mature kao u Češkoj. Čak se i usmeni ispit iz jezika, kao deo eksterne evaluacije (češkog

i stranog jezika) polaže u školama. Bez eksterno organizovane kontrole ovog dela ispita

u školama, govori o postojanju poverenja među institucijama i obimnom radu na

unapređenju nastavničkih kompetencija za obavljanje ovog dela posla. Predstoji nam

posao građenja poverenja i podizanja kapaciteta za usaglašavanje mature i prijemnih

ispita. Određeni deo stručne mature proći će kroz internu evaluaciju. Prakse ovih

zemalja su pokazale da su za takav posao potrebni kvalifikovani i visoko obučeni

kadrovi i odgovorni direktori.

Informacije o modelima vrednovanja mature i njene integracije u sistem prijemnih

ispita koja je razvijena u analiziranim zemljama treba da bude dostupna našim

fakultetima i njihovim studijskim programima. Priručnik o maturi za akademsku

zajednicu treba da sadrži odeljak o stranim iskustvima.

230

Prilog 8. Rezime terenskog istraživanja sa univerzitetima Zaključci i preporuke iz rezultata analiza fokus grupa

I oblast - Informisanost i mišljenje o državnoj maturi

Oblast informisanost i mišljenje o državnoj maturi je bila prva oblast koja je ispitivana, a

podaci o stavovima ispitanika prikupljeni ovom prilikom su bili veoma važni za

donošenje jednog od glavnih zaključaka svih fokus grupa da visokoškolske ustanove ne

raspolažu sa dovoljno informacija o državnoj maturi kao važnom i tekućem reformskom

procesu koji je nemoguće valjano sprovesti bez uključivanja visokoškolskog nivoa

obrazovanja.

Oblast I Pitanje 1. Procena informisanosti i upoznatosti sa državnom maturom

Zaključci

Procena je univerzitetskih nastavnika da je neinformisanost o maturi svih ključnih

aktera koji u njoj treba da učestvuju zajedničko opšte negativno obeležje ovog

reformskog procesa i preti da ugrozi sve napore koji se preduzimaju da se kvalitetna

matura uspešno uvede u obrazovni sistem Srbije. Njihovom stavu da učenici ne dobijaju

valjane informacije od svojih srednjoškolskih nastavnika o mogućnostima upisa na

fakultete, učenici 7. i 8. razreda osnovne škole i njihovi roditelji su pri izboru srednjih

škola potpuno neinformisani i dezinformisani o prohodnosti srednjih škola na fakultete,

pridružuju i samoprocenjivanje sopstvene informisanosti o državnoj maturi ocenom 2

(malo iznad potpune neinformisanosti). Zaključujemo da neinformisanost ključnih

aktera o državnoj maturi dovodi maturu u veliki rizik da ne bude uspešno

realizovana, u smislu rizika da akademska zajednica ne vreme i valjano donese

odluke o načinu integrisanja državne mature u prijemne ispite. Neinformisana

akademska zajednica ne može da obezbedi podršku ovom reformskom procesu a koja

mu je potrebna, pa i neophodna, od strane visokog obrazovanja. Međutim, nejasno je

kako akademska zajednica očekuje da neko informiše srednjoškolce i učenike 8. razreda

o prohodnosti srednjih škola na fakultete, kada ta ista akademska zajednica niti je

dovoljno informisana o maturi, niti je sama odredila uslove i načine te prohodnosti o

kojoj očekuje da neko treba da informiše učenike.

Primer Univerziteta umetnosti u Beogradu pokazuje da nivo informisanosti o državnoj

maturi u akademskoj zajednici u mnogome zavisi od potrebe i želje te zajednice da bude

informisana. Akademska zajednica treba da postane svesna rizika odlaganja da se bavi

ovako krupnim i ključnim problemom. S obzirom da su na fokus grupama

identifikovane brojne nedoumice, problemi, otvorena pitanja, barijere, teškoće za

postizanje konsenzusa među fakultetima i studijskim programima, različiti stavovi o

ključnim pitanjima, različito viđenje puta i načina dolaženja do zajedničkih rešenja,

opravdava konstataciju da se sa procesom podrške visokoškolskih institucija

uvođenju mature u proceduru prijemnih ispita već značajno kasni.

231

Preporuka

Projektom je planirano da se novi kriterijumi za rangiranje kandidata za upis na

fakultete, koji uključuju maturu, javno objave na zvaničnoj internet stranici dve godine

pre upisa (2.1.3.-d), što znači u junu 2020. Za ovaj posao potrebno je, prvo, da se

postigne potpuna informisanost visokoškolskih ustanova o uvođenju državne mature u

obrazovni sistem, i drugo, zajedničko razumevanje koncepta završnih ispita u funkciji

prijemnih ispita.

Za tu svrhu potrebno je:

• Pripremiti Priručnik za fakultete o državnoj maturi i njenom potencijalu za

integrisanje u procedure prijemnih ispita.

• Pripremiti program obuke za fakultete o konceptu mature, završnim ispitima

(standardima postignuća, ishodima i kompetencijama) potencijalu mature u

upisnoj politici, zajedničkom konceptu u kreiranju dodatnih ispita za testiranje

posebnih sposobnosti, sklonosti i talenata i sl. (2.1.4). Univerzitetima i

fakultetima bi bile veoma korisne informacije o upisnoj politici fakulteta i

različitim načinima uvođenja rezultata mature u prijemne ispite u zemljama u

kojima je matura još ranije uvedena (npr. Slovenija, Hrvatska, Češka). Priručnik

bi trebalo da sadrži sažete primere dobre prakse.

• Organizovati redovne konsultativne sastanke sa institucijama visokog

obrazovanja kako bi se pružila podrška zajedničkom razumevanju koncepta

mature i njenom uvođenju u prijemne ispite (Aktivnost 2.1.2) (detaljnije

informacije u Prilogu 3. Plan, aktivnosti i program pripreme sistema visokog

školstva za implementaciju državne mature u prijemne ispite).

Oblast I Pitanje 2. Dominantni stavovi

Ovim pitanjem su ispitivani dominantni stavovi učesnika fokus grupa o nekoliko važnih

aspekata državne mature, konkretnije:

• uvođenje državne mature u obrazovni sistem Srbije,

• uvođenje državne mature u prijemne ispite fakulteta i

• zamena prijemnih ispita rezultatima sa mature.

Zaključci

Stav akademske zajednice o uvođenju državne mature u obrazovni sistem je apsolutno

pozitivan. Prihvata se njen veliki potencijal za unapređenje kvaliteta obrazovanja i baš

zbog toga su formulisana upozorenja o potrebi zaštite integriteta mature kako ideja i

naporan rad u vezi sa njenom realizacijom ne bi bili ni na koji način kompromitovani.

Sumnje koje su iznete o nekim pitanjima više su upozorenja na mogućnost okolnosti

koje bi mogle da ugroze kvalitet i integritet mature a time i njenu vrednost za

prohodnost na fakultete kao npr. kratko vreme za njenu pripremu i implementaciju;

nerešena neka krupna pitanja u obrazovnom sistemu (kao što su novi nastavni planovi,

uvođenje novih i izbacivanje starih zanimanja, zastupljenost opšteobrazovnih predmeta

u srednje škole itd.) koja se sada maturom samo više problematizuju; obezbeđenje

232

regularnosti njenog sprovođenja; nedostatak uverenosti akademske zajednice u kvalitet

maturskih ispita, samo su neke sumnje oko uspešnosti uvođenja mature.

Izražava se sumnja u pogodnost ovog vremena za njeno uvođenje kao i nedovoljnog

rada na rekonstrukciji prethodnih tačaka obrazovnog sistema (nastavni planovi,

obrazovni programi, zanimanja, kompetencije nastavnika, informisanost i sl.) od kojih u

mnogome zavisi uspeh primene mature. Sumnja o pogodnosti ovog vremena za

uvođenje mature izražava se i zbog procene o još uvek nedostignutom potrebnom

stepenu poverenja između različitih segmenata obrazovnog sistema i institucija u

njemu, njegovih predstavničkih i autonomnih institucija. Jedna od važnih prednosti

državne mature, smatra se, je ispravljanje nepravde koja se nanosi učenicima

srednjoškolskog obrazovanja zbog različitih kriterijuma ocenjivanja u različitim

sredinama i različitim školama a koja ima posledice na prohodnost na fakultete.

Stav o uključivanju mature u prijemne ispite je takođe pozitivan ali su mišljenja različita

o tome kako i koliko ona treba da učestvuje u proceduri prijemnih ispita. Opravdano se

upitno postavlja problem uspešne multifunkcionalnosti maturskog ispita. Da li sve

njene, istovremene funkcije, mogu biti podjednako uspešne (pre svega se misli na

sertifikacionu i selektivnu, jer one u odnosu na evaluativnu, imaju veći uticaj na

obrazovnu putanju učenika) i da li se sve može istovremeno postići? Da li su neke njene

funkcije u nesaglasju?

Stav o zameni prijemnih ispita maturom je polarizovan. Sa jedne strane, smatra se da

uvođenje mature umesto prijemnih ispita pogoduje fakultetima koji nemaju dovoljan

broj zainteresovanih kandidata za upis a sa druge strane, fakulteti za koje postoji

prekobrojno veliko interesovanje za upis izražavaju sumnju da će matura biti dovoljno

diskriminativna kako bi sastavili pouzdane i valjane rang liste i odabrali kandidate

najpogodnije za njihove studije. Prvi, koji su za zamenu, navode uglavnom socijalne

razloge za zamenu prijemnih ispita maturom, npr. nedovoljna zainteresovanost

srednjoškolaca za visoko obrazovanje, preveliko opterećenje da se polaže i matura i

prijemni, demografski trendovi smanjenja populacije mladih, nelojalne konkurencije

među sličnim fakultetima, nelojalna konkurencije između privatnih i državnih

univerziteta i fakulteta i sl. Drugi, koji su protiv zamene prijemnih ispita maturom, pre

svega, vide nedovoljan i neadekvatan potencijal mature za ispunjavanje svih kriterijuma

koji su potrebni ovim fakultetima za pouzdane, validne i dovoljno diskriminativne rang

liste za upis kandidata.

Preporuke

Maturu treba učiniti što je moguće „boljom“ sa stanovišta procene uspešnosti učenika u

procesu srednjoškolskog obrazovanja u smislu podizanja kvaliteta obrazovanja i

objektivnog merenja postignuća srednjoškolskog obrazovanja a onda takav potencijal

mature ponuditi fakultetima za potrebe njihovih selekcija kandidata.

Stavovi o maturi i njenom uvođenju u proceduru prijemnih ispita mogu biti ispravni i

valjani jedino ako se oni, od kojih se zahteva da ih imaju, upoznaju sa svim relevantnim

činjenicama koje dovode do njihovog formiranja. Prvi korak je zaista detaljno i ispravno

informisanje akademske zajednice o državnoj maturi kroz distribuciju Priručnika o

233

maturi i organizovanje informativnih radionica za sve fakultete (videti Prilog 3. Plan,

aktivnosti i program pripreme sistema visokog školstva za implementaciju državne

mature u prijemne ispite za period od 1. januara do 1. jula 2020. godine). Drugo,

potrebno je da se fakulteti sistemski uključe u proces pripreme mature, izradu i

recenziju zadataka, prate pilotiranje mature i analiziraju podatke i rezultate o uspehu

srednjoškolaca na pilotima mature iz perspektive sopstvenih kriterija za prijemne

ispite. Na fokus grupama je preporučeno da sistemski, univerziteti treba da budu

predlagači nastavnika koji će se po bilo kom osnovu ili kriterijumu uključiti u rad na

pripremi državne mature, a ne da to budu konkursi i otvoreni pozivi koje akademska

zajednica ne prati. Treba podržati takav pristup, s obzirom da se ne radi o pisanju

ajtema za testove u određenim predmetima u šta je akademska zajednica do sada bila

pozvana da učestvuje, već se radi o uključivanju akademske zajednice u različite tačke

procesa razvoja i implementacije državne mature.

Predlog je da Komisija za akreditaciju usaglasi standarde za definisanje uslova za

upis na studijske programe sa aktuelnim zakonodavstvom.

II Oblast - Odnos prema strateškom i zakonskom okviru o uvođenju državne

mature

U poglavlju o Politici upisa (Poglavlje 3.2.2.) napravljena je analiza svih dokumenata

kojima se reguliše pitanje uvođenja državne mature u proceduru prijemnih ispita, od

Strategije razvoja obrazovanja u Srbiji do 2020. godine, do Zakona o visokom

obrazovanju. i statuta univerziteta i fakulteta. Opšti je zaključak da postoji

neusaglašenost među zakonskim aktima koji se tiču uvođenja mature kao i mogućnost

različitog tumačenja nekih zakonskih odredbi vezanih za uvođenje državne mature u

proceduru prijemnih ispita, što otežava početak pripreme pravne regulative za

uvođenje mature u prijemne ispite na samim fakultetima. Na početku ispitivanja ove

oblasti, učesnicima fokus grupa su predočeni izvodi iz strateškog i zakonskog okvira

koji međusobno nisu u saglasju, odnosno koji na različit način tretiraju vrednovanje

rezultata državne mature pri upisu studenata na fakultete

Zaključci

Umesto da donese odgovore na predočene diskrepance u pozitivnom zakonodavstvu,

diskusija na temu zakonodavnog i strateškog okvira je otvorila sledeća važna pitanja:

1. Da li se upis na sve fakultete bez prijemnih ispita omogućava samo onima koji imaju

opšte obrazovanje i opštu maturu?

2. Ako je tako, da li će se upis na sve fakultete bez polaganja prijemnih takođe

omogućiti učenicima sa stručnim obrazovanjem a koji dodatno polože i opštu

maturu?

3. Da li upis na fakultete učenicima sa stručnom i opštom maturom dozvoljava upis na

fakultete bez obzira na vrstu završene srednje škole i naučnu oblast?

4. Da li fakulteti mogu da ograniče vrstu srednje škole (stručnu, umetničku) koja ima

prohodnost ka određenom fakultetu bez obzira na položenu opštu maturu?

234

5. Da li će učenik koji je završio umetničko obrazovanje, ali i položio opštu maturu,

imati jednak status pri upisu VŠU kao i učenik koji je završio srednje stručno

obrazovanje i položio opštu maturu? Preciznije, da li je srednje umetničko

obrazovanje višestruko diskriminisano i u odnosu na opšte i na stručno

obrazovanje?

6. Da li je prohodnost sa stručnom maturom samo u istoj naučnoj oblasti, i umetničke

mature samo u oblast umetnosti, potpuno ekvivalentna prohodnosti opšte mature na

sve akademske, strukovne i umetničke studije?

7. Kakva je razlika u prohodnosti na fakultete učenika samo sa stručnom maturom i

učenika koji su dodatno položili još jedan izborni predmet (stekli i opštu maturu).?

Kako će oni biti rangirani na akademskim studijama istog fakultetu u okviru naučne

oblasti, a kako na fakultetima van naučne oblasti (i akademskim i strukovnim) u

poređenju sa učenicima opšteg obrazovanja i sa opštom maturom?

8. Kako može da se za potrebe prijemnog i rangiranja učenika vrednuje „zanatski“ deo

polaganja praktičnog stručnog ili umetničkog ispita da bi bio uporediv sa opštom

maturom?

9. Univerzitet umetnosti prepoznaje u Zakonu o visokom obrazovanju (član 9.) pravo

da visokoškolske ustanove svojim Statutom definišu uslove pod kojima lica koja

nemaju srednje obrazovanje upisuju fakultete. Oni smatraju da bez obzira što je

Zakon o srednjem obrazovanju isključiv i ne dozvoljava takvu mogućnost, Zakon o

visokom obrazovanju koji je njima osnovni Zakon, daje tu mogućnost da njihovim

Statutom urede ovo pitanje. Da li je to tačno?

10. Kako će učenici iz zemalja iz okruženja koji nemaju maturu biti upisivani na

fakultete? Mogu li se i oni tretirati kao lica bez završenog srednjeg obrazovanja pa da

prema Zakonu o visokom obrazovanju fakulteti to regulišu svojim statutima?

Konkretno, najviše je bilo interesovanja za kandidate iz Republike Srpske. Već sada

fakulteti imaju probleme sa tim , npr. da li je vladanje uključeno u prosek ili nije, i

kada se rangiraju, često se dolazi u situaciju da su ovi učenici ili povlašćeni ili su

uskraćeni?

U razmatranju zakona koji regulišu pitanje prava upisa na fakultete a u vezi sa maturom

kao uslovom za upis ili priznavanje mature umesto prijemnog, Zakon o visokom

obrazovanju smatra se najpodesnijim, uz dodatak stručnog tumačenja nekih njegovih

odredbi.

Preporuke

Sve dalje aktivnosti na uvođenju mature u prijemne ispite zavise od zvaničnog

tumačenja člana 100. Zakona o visokom obrazovanju, koji izaziva određene

nedoumice u akademskoj zajednici. Potreba za dodatnim tumačenjem ovog člana

konstatovana je u martu 2019. god. i izneta u izveštaju sa prvog kruga Konsultativnih

sastanaka sa univerzitetima u Srbiji. Zvanični zahtev za tumačenjem člana 100. ZVO

poslat je, na inicijativu Projekta, sa Univerziteta u Kragujevcu (dopis dostupan u

dokumentaciji Projekta), ali odgovor ni do danas nije stigao.

235

Nakon tumačenja člana 100 ZVO, potrebno je usaglašavanje ovog zakona sa Zakonom o

srednjem obrazovanju, zatim sa akreditacionim standardima koji regulišu upis na

studijske grupe. Sve to pod oznakom „Hitno“.

III oblast - Odnos prema konceptu opšte, stručne i umetničke mature

Na osnovu ove analize, odnos akademske zajednice prema konceptu opšte, stručne i

umetničke mature ispitivan je u sledećim aspektima:

1. Adekvatnost sadržaj liste opšteobrazovnih predmeta,

2. Odnos vrednovanja uspeha na prijemnim ispitima između srednjoškolskog

uspeha, uspeha na maturi i uspeha na prijemnom ispitu,

3. Razlike koje mogu ili treba da prave fakulteti između opšte, stručne i umetničke

mature prilikom prijema kandidata,

4. Uvođenje liste želja za upis na fakultete i posledice po usaglašavanje prijemnih

ispita sa maturom po grupacijama fakulteta, svih fakulteta u okviru jednog

univerziteta i istih fakulteta na različitim univerzitetima,

5. Da li treba i šta treba da bude zajednički minimum jednog univerziteta u vezi sa

uvođenjem mature u prijemne ispite?

III oblast Pitanje 1 - Lista opšteobrazovnih predmeta

Pitanje o tome da li se na listi opšteobrazovnih predmeta koji će se polagati na

maturi nalaze predmeti koji su relevantni za upis na visokoškolske ustanove

donelo je različite odgovore i mišljenja.

Zaključci

Odnos prema dovoljnosti i reprezentativnosti liste opšteobrazovnih predmeta nalazi se

u rasponu celog kontinuuma, od potpune saglasnosti i dovoljnosti sa potrebama

fakulteta do nedovoljnosti liste iz različito navedenih razloga. Taj kontinuum stavova i

potreba kreće se od:

• Svaki opšteobrazovni predmet može biti relevantan.

• Matura sadrži opšteobrazovne predmete koji su zastupljeni na prijemnim.

• Lista opšteobrazovnih predmeta omogućava da se odabere transferabilan predmet.

• Predmeti na maturi su isti kao na prijemnom ispitu ali relevantni sadržaju za

pojedine fakultete su različiti jer su potrebna specifična znanja.

• Matura nema opšteobrazovne predmete koji su potrebni fakultetima za prijemni

ispit.

• Jedan broj fakulteta insistira na polaganju stručnih predmeta na prijemnom.

• Ima mišljenja da koncept državne mature nije dobar i da bi matura trebalo da ima

integrisane testove opštih znanja i sposobnosti potrebnih za upis na fakultete.

236

U ovim različitim stavovima akademske zajednice ponovo dolazi do izražaja

problem multifunkcionalnosti državne mature. Iskustva drugih zemalja, npr. Češke

(videti Prilog 6. Pregled upisa na visokoškolske ustanove u Češkoj), pokazuju da pored

mature mogu da postoje i dodatni ispiti namenjeni upisu na fakultete, kao eksterno

vrednovana opšta znanja i sposobnosti potrebni za upis na fakultete, ili eksterni ispit

plus (npr. matematika za one fakultete kojima je to prioritet). Time se bave i

akreditovani privatni ispitni centri. Sve su to različite forme uspostavljanja relacija

između mature i prijemnih ispita koje su mogle da razviju zemlje koje imaju već

dugogodišnje iskustvo sa uvedenom eksternom državno maturom.

Preporuke

Lista opšteobrazovnih predmeta zadovoljava minimalne potrebe većine fakulteta ali

svakako treba raditi na proširivanju ove liste. To vidimo kao jedini pravac u kome

sadašnji postavljen koncept mature može da se razvija. Proširivanje liste predmeta

treba raditi iz najmanje tri razloga. Prvi je, da učenici imaju veći izbor mogućnosti

kroz koje bi mogli da iskažu i pokažu svoje kompetencije i znanja; drugo, fakulteti bi

imali veću mogućnost kombinovanja potrebnih znanja i kompetencija za prijem na svoje

studije; i treće, dodatni predmeti na listi obaveznih i izbornih, omogućili bi da se

postepeno povećava obavezni deo mature sa trenutna 2 obavezna + 1 izborni na 2

obavezna + 3 izborna, ili 3 obavezna + 2 izborna, čime bi se povećao kapacitet mature za

unapređenje kvaliteta srednjoškolskog obrazovanja, sa jedne strane, i omogućile

potrebne varijacije srednjoškolskog uspeha za upis na različite fakultete (npr. iskustvo

Slovenije sa pet obaveznih predmeta na maturi, videti detaljnije u Prilogu 5. Pregled

upisa na visokoškolske ustanove u Sloveniji).

Primedbe koje se odnose na pitanje dovoljnosti sadržaja predmeta koji su obuhvaćeni u

predmetima sa liste i njegove kompozicije, direktno otvaraju problem moguće

multifunkcionalnosti državne mature. Način razvoja testiranja ostvarenosti ishoda

obrazovanja učenika prema definisanim standardima na držanoj maturi govori o nivou

na kome ih je učenik savladao u okviru određenog predmeta, a ne znanja koja je usvojio

iz različitih oblasti predmeta.. Predlozi za uvođenje dodatnih sadržaja u predmete koji

su potrebni raznim fakultetima je contradicto in adjecto. Koncept eksternog vrednovanja

ishoda nije zasnovan na varijacijama obima i vrste sadržaja, te stoga kao takav ne može

biti razmatran.

III Oblast Pitanje 2. Odnos vrednovanja uspeha na prijemnim ispitima između


Na važnost promišljenog odnosa prema različitim uspesima učenika na prijemnim

ispitima upozoravaju mnogi učesnici fokus grupa. Dok jedni smatraju da će eksterno

vrednovanje kroz maturu da uvede red u kvalitet srednjoškolskog obrazovanja drugi

vide opasnost da predimenzioniranje značaja uspeha na maturi može da donese loše

posledice po obrazovni sistem.

237

Zaključci

Pitanje vrednovanja srednjoškolskog uspeha, uspeha na maturi i uspeha na prijemnim

ispitima, tj. njihov odnos prilikom upisa na fakultet, prema našem razumevanju stvari,

imaće najdalekosežnije posledice uvođenja mature na kvalitet obrazovanja u srednjim

školama. Ograničena, skučena lista opšteobrazovnih predmeta, samo 3 obavezna

predmeta koja se polažu na maturi, ipak ne dozvoljava da veći deo varijanse u bodovima

za prijemne ispite zauzme takva matura. Kapacitet i potencijal mature raste sa brojem

obaveznih predmeta koji se u njoj polažu kao npr. u Sloveniji, 5 predmeta.

Posmatrajući izolovano različite stavove o adekvatnom odnosu različitih uspeha,

prihvatljivi su argumenti i jednih i drugih i trećih: važan je uspeh u četvorogodišnjem

obrazovanju, konačno smo dočekali maturu da ispravi nepravde u ocenjivanju i treći, da

samo specijalizovani prijemni mogu da pomire ove dve stvari i postave sve na svoje

mesto. Ono na šta nas dragoceno upozoravaju različita mišljenja je da bi olake odluke o

načinu vrednovanja srednjoškolskog uspeha i mature na prijemnim ispitima mogle da

imaju dalekosežne posledice po ceo obrazovni sistem, kako pozitivne tako i negativne.

Preporuke

Najopasnije bi bilo da, u ovom momentu uvođenja mature u obrazovni sistem, odluke o

vrednovanju različitih uspeha u ukupnom bodovanju za prijem na fakultet, budu

donošene od strane pojedinačnih fakulteta, bez prethodno dobre informisanosti o

maturi i postignutoj saglasnosti u razumevanju posledica na celokupan obrazovni

sistem koje određena opredeljenja i pojedinačne odluke mogle da proizvedu. Mogući su

slučajevi da odluke budu motivisane idejom i u skladu sa interesom da se obezbedi

dovoljan broj studenata za upis. Takođe, moguće je da se smanji značaj srednjoškolskog

uspeha i uspeha na maturi, kako bi se povećao značaj prijemnih ispita, motivisan

različitim razlozima.

Svakako je odluka fakulteta, tj. svakog studijskog programa kako će biti definisani uslovi

za upis. Ali, akademska zajednica mora biti uverena da su takve odluke na fakultetima

donete uzimajući u obzir potpunu informisanost o državnoj maturi, razumevajući u

potpunosti kako različita rešenja i odluke mogu povratno uticati na kvalitet i dešavanja

u srednjoškolskom obrazovanju, posledice po dostupnost fakulteta svima pod

ravnopravnim uslovima, posledice po selekciju kandidata na sličnim fakultetima, i još

dosta toga. Samo pod tim uslovima može se očekivati da će fakulteti, u okviru svojih

akademskih sloboda, delegiranu odgovornost za vođenje obrazovne politike od stane

društva, moći da pokažu i izvrše na pravi način.

Nikakvi pojedinačni, parcijalni, lični pa čak ni uže stručni interesi ne bi trebalo da

učestvuju u donošenju ovakvih odluka. U tom smislu treba preispitati mogućnosti na

koje sve načine fakulteti mogu kombinovati i vrednovati različite uspehe i predočiti na

konsultativnim radionicama kakve to posledice može imati u širem kontekstu politike

povećanja kvaliteta obrazovanja u obrazovnom sistemu Srbije.

238

Fleksibilan koncept bodovanja različitih uspeha i fleksibilan odnos prema statusu

državne mature u upisnoj politici fakulteta koji se zagovara treba pažljivo

analizirati sa stanovišta posledica na buduće srednjoškolsko obrazovanje. U tom

smislu za početak treba postići konsenzus među fakultetima koji bi to bio

zajednički minimum za sve univerzitete i sve fakultete kojim bi moglo da se

odredi zajedničko vrednovanje srednjoškolskog uspeha i uspeha na maturi. Za

početak uvođenja mature u sistem ovo „prinudno“ rešenje moglo bi da bude

ograničenog trajanja, dok se ne prošire liste opšteobrazovnih predmeta, poveća broj

obaveznih predmeta na maturi, uvedu neki dodatni integrisani ispiti i sl. Tako određen,

kao zajednički uspeh srednjoškolskog postignuća i uspeha ma maturi, u iznosu od

100%, mogao bi da učestvuje u početnim rangiranjima budućih studenata, bilo da

čini samo 20% bodova u prijemnom kako je to planirano na Univerzitetu

umetnosti u Beogradu, preko 50% bodova, kako smatraju oni koji imaju potrebe

za dodatnim prijemnim ispitom ili pak svih 100% bodova za one koji planiraju da

zamene prijemne ispite postignutim uspehom srednjoškolaca.

Neka vrsta prijemnog ispita se ipak vidi kao potrebno, prelazno, tranziciono

rešenje za uvođenje mature u prijemni i za uspostavljanje pravednijeg odnosa u

bodovanju između mature i srednjoškolskog uspeha.

III oblast Pitanje 3. Razlike koje mogu ili treba da prave fakulteti između opšte,

stručne i umetničke mature prilikom prijema kandidata

Zaključci

Odnos opšte, stručne i umetničke mature učesnicima fokus grupe nije dovoljno jasan sa

stanovišta prohodnosti na fakultete i smatra se jednim od ključnih pitanja za

započinjanje dogovora u akademskoj zajednici o reviziji upisne procedure na fakultete.

Razna su pitanja o stručnoj maturi otvorena:

Zašto svi srednjoškolci iz stručnih škola polažu matematiku i srpski po istom programu

kao i gimnazijalci, iako je većina te predmete učila u manjem obimu i kraćem trajanju?

Zašto te predmete polažu na maturi i oni koji ne nameravaju da nastave dalje

školovanje?

Zašto onda ako ih polože, i to pod neravnopravnim uslovima, plus opšteobrazovni

predmeti koje traže određeni fakulteti, opet ne mogu da biraju fakultet koji žele, već su

diskriminisani zbog svog »obrazovnog« porekla?

Preporuke

Potrebno je da se sva pitanja neinformisanosti o državnoj maturi, a posebno o stručnoj

maturi, što pre otklone iz akademske zajednice, kao i da se pripremi Vodič-informator

za akademsku zajednicu, zatim da se razviju programi i održe potrebni

treninzi/radionice na fakultetima. Dodatno, potrebno je da se problem stručne mature

delegira radnoj grupi univerziteta na prioritetno rešavanje.

239

III oblast pitanje 4. Uvođenje liste želja za upis na fakultete i posledice po

usaglašavanje prijemnih ispita sa maturom po grupacijama fakulteta, svih

fakulteta u okviru jednog univerziteta i istih fakulteta na različitim

univerzitetima

Zaključci

Mnogo je različitih mišljenja o tome zašto je nemoguće uvesti listu želja učenika za upis

na fakultete po analogiji na liste želja za upise u srednje škole:

• Neki fakulteti imaju tako različite studijske programe pa su potrebni uslovi za upis na te

programe sasvim različiti. Na nekim programima prijemni ispit je npr. iz matematike, na

drugima je fizika, pa hemija, geografija i sl. Da bi u tom kontekstu učenik učestvovao sa

svojom listom želja, bilo bi potrebno da polaže nekoliko izbornih predmeta. Teorijski

moguće, praktično, misli se, pogubno po učenika.

• I što se posebnih veština i sklonosti tiče, čak na istom fakultetu različiti smerovi kao i

njihovi studijski programi mogu imati vrlo različite zahteve (npr. Poljoprivredni

fakultet, Tehnički fakultet kome su smerovi i studijski programi jednaki posebnim

različitim fakultetima na drugim državnim univerzitetima) pa je pitanje kada, kako, i u

kom vremenu bi učenik trebalo da polaže sve te testove za ispitivanje posebnih


• Fakulteti iste naučne oblasti, istog naziva imaju različite programe na različitim

univerzitetima pa bi takva lista želja bila nemoguća i nesvrsishodna.

• Kombinacije različitih studijskih programa koje se mogu sresti pod »krovom« istih

fakulteta različitih univerziteta u Srbiji otežavaju kreiranje liste želja i u ovom smislu.

• Zloupotrebi liste želja od strane studenata kao sredstvom kombinatorike lične upisne

politike radi kasnijeg premeštanja, pridodato je i negativno iskustvo preneto iz

procedure kršenja liste želja prilikom upisa u srednje škole.

Koncept mature daje priliku maturantima da izborom različitih opšteobrazovnih

predmeta sebi obezbede širu mogućnost izbora različitih naučnih oblasti za koje će da

konkurišu. Neki članovi fokus grupa smatraju da bi do kompromisa ipak moglo nekako

da se dođe. Jedna grupa članova smatra da takvu odluku treba da konstruiše i donese

grupacija fakulteta, druga grupa smatra da takva odluka treba da bude nametnuta

grupaciji od strane nekog „organa“ kao što je npr. Nacionalni savet za visoko

obrazovanje. U oba slučaja grupacije fakulteta se vide kao osnovni okvir za vođenje

dijaloga o mogućnosti uvođenja liste želja.

Preporuke

Lista želja za upis na fakultete je tako osetljivo pitanje da otvara mnoge probleme koji

postoje u identitetu i integritetu visokoškolskih institucija. Na osnovu opšteg uvida u

stanje, situaciju, problematiku koju će uvođenje državne mature u prijemne ispite

izazvati, čini se da je uvođenje liste želja u prijemne ispite istovremeno sa maturom

previše ambiciozno. Rizik se vidi u tome što su fakulteti još veoma daleko i od toga da

imaju jasne predstave o mogućnostima integrisanja mature u prijemne, a još dalje od

240

omogućavanja da se formira lista želja. Moguće je da bi bilo produktivno da ova dva

koraka ne idu zajedno već da se uvedu sukcesivno.

Uspešno i bezbolno uvođenje liste želja bilo bi moguće u slučaju da svi univerziteti i

fakulteti zamene prijemne ispite uspehom iz srednje škole u uspehom na maturi. Kako

se to, po sveopštoj proceni učesnika, neće desiti odmah, možda i nikad, a svakako ne sa

prvom maturom, listu želja bi trebalo odložiti kao drugi korak nakon sticanja prvih

iskustava sa uvođenjem mature u prijemne ispite.

Važna pouka iz ove situacije i elaboriranog problema je da oko svih, pa i ovog pitanja,

dogovori oko uvođenja mature treba da se vode u okviru grupacija fakulteta svih

univerziteta u Srbiji. Takođe treba uzeti u obzir i različite stavove po pojedinim

pitanjima koji postoje na različitim univerzitetima. Stoga predlažemo da buduća radna

grupa koja bi usaglašavala stavove oko integrisanja državne mature u prijemne ispite

treba da bude sastavljena od predstavnika grupacija na univerzitetima koja bi mogla

kapilarno da obuhvata sve fakultete jedne grupacije u procesu usaglašavanja (videti



2020. godine).

Izuzetno korisnim smatramo predstavljanje modela prijemnih ispita zemalja koje smo

analizirali (videti priloge 4, 5 i 6. o praksama Hrvatske, Slovenije i Češke), diskusiju o

rešenjima koja tamo postoje i procenu mogućnosti njihove primene ili adaptacije u

našem obrazovnom sistemu.

III oblast, pitanje 5. Šta treba da bude zajednički minimum jednog univerziteta u

vezi sa uvođenjem mature u prijemne ispite

Ostala pitanja koja su vodičem bila predviđena u ovoj oblasti nisu mogla da budu

potpuno adresirana tokom fokus grupe, kako zbog toga što je prethodna diskusija već

delimično pokrila te oblasti, tako zbog toga što je procenjeno od strane eksperata

projekta da, s obzirom na trenutni nivo informisanosti, diskusija o određenim pitanjima

iz ove oblasti će biti plodonosnija na budućim radnim grupama.

Preporuka i zaključak koji se odnosi na zajednički minimum jednog univerziteta

je da taj minimum treba da se dogovori u okviru radne grupe koju treba

konstituisati i to od predstavnika grupacija nauka svih univerziteta i fakulteta sa

najvećom konkurencijom.

IV oblast - Direktno uključivanje fakulteta u podizanje kvaliteta pripreme i

sprovođenja državne mature

Učesnici fokus grupe smatraju da predstavnici visokoškolskih ustanova neizostavno

treba da budu uključeni u pripremu i sprovođenje državne mature u cilju osiguranja

kvaliteta, i to na različite načine.

241

Zaključci

Učešće akademske zajednice u razvoju i pilotiranju mature smatra se vrlo važnim, kako

za samu maturu tako i za buduće prijemne ispite. Najveća zabrinutost iznosi se oko

obezbeđenja uslova za regularnost realizacije maturskih ispita i kao vrlo ozbiljno pitanje

o mogućem doprinosu univerziteta očuvanju integriteta državne mature. Ovo pitanje

treba delegirati radnoj grupi.

Zaključak je da treba razmotriti različite modalitete uključivanja univerzitetskih

profesora u izradu testova znanja kao i u različite tačke samog procesa razvoja i

pilotiranja mature, kao i analizu dobijenih rezultata sa ovih pilota.

Preporuke

Uključivanje predstavnika fakulteta treba sistemski uredi i njihovo uključivanje

predvideti u svim fazama uvođenja i sprovođenja državne mature. Akademska zajednica

smatra da treba da ima slobodu da odredi svoj način podrške državnoj maturi, pa bi

radna grupa univerziteta trebalo da razmotri moguće opcije. Pored direktnih uključenja

u proceduru razvoja i pilotiranja državne mature treba podržati predlog koji se ticao

toga da se buduća radna grupa bavi i kreiranjem mera kojima bi se unapredilo

međusobno poverenje među institucijama u obrazovnom sistemu.

Kako izbor predstavnika univerziteta za rad u komisijama – grupama za izradu

testova nije pogodno mesto za raspravu o matičnosti, predlaže se da osnovni

uslovni kriterijum za selekciju bude učešće profesora u izradi testova znanja u

prijemnim ispitima fakulteta na kojima se polažu predmeti sa liste

opšteobrazovnih predmeta. Takođe treba razmisliti i o učešću univerzitetskih

profesora u pripremi stručne mature.

V. oblast - Ključne vremenske odrednice visokoškolskih ustanova za vrednovanje

državne mature

S obzirom da će prva generacija učenika polagati državnu maturu u junu 2022. godine

(sadašnji učenici II godine srednje škole), učesnici fokus grupa su bili većinom složni u

stavu da je septembar 2020. godine poslednja vremenska tačka kada fakulteti

treba da objave pouzdane uslove za upis, s obzirom da će tada učenici koji treba

da polažu državnu maturu biti III godina srednje škole.

Zaključci

Uslovi za upis na fakultete treba da budu poznati još prilikom opredeljivanja učenika za

srednje škole. Septembar 2021. godine je poslednji čas, najkasniji datum, odnosno

kada učenici pođu u četvrti razred, oni moraju sve znati, zaključak je grupa.

Jedan broj ispitanike se iz različitih razloga zalagao za odlaganje uvođenja mature, a

kao glavne argumente su navodili:

• Treba da postoji prelazni period u kome bi se sagledala najbolja rešenja (npr. »da se

odradi matura, da postoji stari prijemni, i do 2025. definisati nova pravila upisa«);

242

• Nema smisla uključiti u celu priču sadašnje učenike srednjih škola ako nisu imale

prave informacije još od prve godine;

• Ako su sadašnji programi akreditovani na 7 godina, to može da znači pravo da ne

moramo da menjamo uslove upisa do nove akreditacije;

• Mnogi propisi vezano za maturu i upise nedostaju. U tom smislu se oni, kada budu

doneti, ne mogu odnositi na one koji su već u procesu obrazovanja.

• Prema članu 100. ZVO nejasno je ko se gde sa kojom maturom može upisati. Dok se

to ne razjasni ne može se odnositi na sada upisane učenike.

Informacija o upisu na fakultete postaje pouzdana onda kada je definisana pravilnikom

fakulteta o upisu. I to je poslednji momenat u proceduri kada informacija može postati

javna. Odluka fakulteta u vezi sa uslovima upisa treba da bude reflektovana u internom

aktu kao što je akt o upisu (najčešće Pravilnik o upisu) što znači da je potrebno uraditi

prethodni, čitav niz koraka da bi se odluka reflektovala u ovom aktu, i postala javna

informacija.

Kada radna grupa krene u proces rada ona mora sama da odredi dinamiku rada i

redosled razmatranja problema. Ona mora da planira ceo proces od poslednje tačke, pa

unapred. Ako u septembru 2021. moramo da imamo pouzdane informacije, to znači da

tada već imamo spreman sadržaj zajedničkog konkursa, pravilnike kroz koje je to sve

prošlo, studijske programe u kojima je to akreditovano, dogovor u oblasti grupacija-

naučnih oblasti da li su moguće liste želja, stvari su u rukama fakulteta. Neki su veliki,

neki su mali, onda treba da se nađe ta neka zajednička dinamika tih koraka kako bi ta

radna grupa trebala da radi; prema tome ne može neko da vidi spolja, da napravi

dinamiku kako će da radi radna grupa jer smo zamisli da kad se sve informacije o

maturi dobiju da onda sama radna grupa definiše korake i teme gde će apsolvirati jedno

po jedno pitanje i do kad to sve treba da bude gotovo.

Kada su u pitanju informacije o politici upisa kritično vreme je izbor srednje

škole i informisanost, pre svega, roditelja o prohodnosti na fakultete. Za one koji

su već u procesu srednjoškolskog obrazovanja „nikad nije kasno“. Ali uzimajući u obzir

mišljenja koja su data u vezi sa prethodnim pitanjima o odnosu bodovanja uspeha

srednjoškolskog obrazovanja i uspeha na maturi, kakve god odluke da se donesu imaće

dalekosežne posledice na razvoj različitih strategija učenja učenika u srednjoj

školi kako bi se iskoristile prednosti i mane nove politike upisa. U tom smislu

sekundarno pitanje o informisanosti, tj. kada učenici treba da dobiju najkasnije

informacije o uslovima upisa na fakultet, postaje primarno pitanje kojim će se

rukovoditi obrazovni proces u srednjem obrazovanju.

Odluka koja je pravedna, promišljena, analizirana po svim svojim mogućim posledicama

na ponašanje učenika u srednjoškolskom obrazovanju, nikad neće biti zakasnela.

Učenike treba informisati onda kada bude moguće doneti takvu, pedagoški ispravnu

odluku. Zapravo, informacija o uslovima upisa na fakultete najpotrebnija je onima koji

biraju upis u srednje škole, tj. njihovim roditeljima. Informacije o uslovima upisa na

243

fakultete potrebne su što ranije i onima koji su u procesu srednjoškolskog obrazovanja

kako bi na vreme razvili svoje stavove i odnos prema učenju i vrednovanju sopstvenih

postignuća u skladu sa odlukom o vrednovanju srednjoškolskog opšteg uspeha i uspeha

na maturi. Tako pitanje vrednovanja srednjoškolskog uspeha i uspeha na maturi nije

samo pitanje prijemnih ispita već mnogo više pitanje načina kako će se povećati kvalitet

srednjeg obrazovanja. U tom smislu svakako se treba potruditi da ispravne odluke budu

donete što je pre moguće.

Preporuke

Pre formulisanja predloga o međusobnom odnosu različitih uspeha koji bi radna grupa

mogla da formuliše, predlažemo da se na ovu temu napravi panel, okrugli sto, javna

debata, kako bi se iz više uglova ovaj problem mogao sagledati i razumeti različite

posledice koje odluke o ovom pitanju mogu da proizvedu. Radna grupa univerziteta

trebalo bi da bude uključena u ovu debatu.

Predlog za najduže prolongiranje uvođenja mature u obrazovni sistem izazvano

je mišljenjem da matura treba da se uvede tek tada kada visokoškolske ustanove

mogu da se odrede po pitanju potrebnih uslova za upis. Za sada nedostaju neki

potrebni propisi o državnoj maturi u kojima su stvari jasno postavljene.

Stoga, treba proveriti da li je osnovano mišljenje nekih fakulteta, da uvođenje

državne mature u prijemne ispite treba da važi od onog momenta kada svi propisi

budu doneti i to za one generacije učenika koje će tek od tog momenta upisivati

srednje škole, odnosno da ne treba da se odnose na generacije koje su trenutno u

srednjoj školi. U svakom slučaju, rad akademske zajednice na integrisanju

državne mature u prijemne ispite treba što pre da otpočne.

VI oblast - Procena potrebne podrške za redefinisanje prijemnih ispita

Svi učesnici fokus grupe su naveli da je podrška u predstojećim procesima

potrebna, odnosno nijedan predstavnik fakulteta nije naveo da podrška nije

potrebna.

Zaključci

Najsnažniji oblik podrške celom procesu je formiranje Radne grupe univerziteta

koja bi rukovodila ovim procesima na pojedinačnim fakultetima.

Svi učesnici smatraju da je potrebno da se formira Radna grupa sa

predstavnicima grupacija nauka sa svih univerziteta i da se njima priključe

predstavnici fakulteta gde je konkurencija najveća. Tako bi se obezbedila indirektna

povezanost svih fakulteta sa podrškom koju može da pruži Projekat, politikom MPNTR i

povezanost među svim univerzitetima.

Preporuke

Glavna preporuka u ovoj oblasti je da u budućoj radnoj grupi budu zastupljeni svi

univerziteti zbog razlike u shvatanju načina kako treba kreirati zajedničku

politiku upisa. Dodatno, potrebno je da sa svakog univerziteta budu zastupljene

244

sve grupacije fakulteta kao bi politika upisa bila usaglašena unutar njih kao i na

celom univerzitetu a tako ujedno i u okviru istih grupacija fakulteta različitih

univerziteta.

Dodatna zapažanja

Kod određenog broja učesnika je, pored navedenog očekivanja »propisa« bilo primetno

da smatraju da »država – ministarstvo mora da odradi svoj deo posla«, odnosno da

smatraju da ima još radnji koje nisu preduzete ili nisu još uvek preduzete, od strane

resornog ministarstva.

Učesnici fokus grupe su skrenuli pažnju da pojedini fakulteti podrazumevaju nekoliko

užih naučnih oblasti te je zbog toga neophodno da rešenje o implementaciji mature

bude kompleksno.

Članovi fokus grupe su izrazili naročitu zabrinutost oko toga da ni učenici ni njihovi

roditelji nemaju dovoljne i adekvatne informacije o državnoj maturi, a biće direktno

pogođeni uvođenjem državne mature. Ovakav stav se može tumačiti i kao nedostatak

svesti o odgovornosti akademske zajednice za deo informacija koji treba da dođe od

strane visokoškolskih ustanova.

Dodatno, pojedini učesnici su skrenuli pažnju na relativnu ne/važnost provera kao što

su državna matura ili prijemni ispiti, odnosno da te provere ne moraju biti pokazatelj

buduće uspešnosti studenta i da i u slučaju kada učenik ima nepovoljne rezultate

uspeha na ovim testovima, to i dalje ne znači da neće biti odličan inženjer ili slično.

Učesnici su otvorili različite teme, kao što je generalno stanje u obrazovanju i društvu,

adekvatnost plata srednjoškolskih nastavnika, a izrazili su i zabrinutost što se javnost

bavi sporednim i nevažnim temama u društvu i što tema državne mature nije

nametnuta kao suštinska za podizanje kvaliteta obrazovanja jer se radi o eksternoj

proveri postignuća učenika koje je izuzetno značajno za razvoj kvaliteta obrazovanja.

Takođe, kao jedna od važnih tema koja nije direktno u vezi sa uvođenjem mature,

nametala se i relevantnost obrazovanja u Srbiji u odnosu na stanje i potrebe u privredi.

Interesantno je što su pojedini učesnici fokus grupe naveli da je moguće i da je reforma

uvođenja državne mature samo jedan od evropskih trendova koje Republika Srbija

mora da prati u procesu pridruživanja i usaglašavanja sa evropskom praksom, i koja

samim tim može da predstavlja samo »formu da bismo se usaglasili« ili mogućnost da

»naša deca posle državne mature lakše nađu posao u inostranstvu« posle završetka

obrazovanja u Srbiji. Ovakvi stavovi se mogu tumačiti u ključu iznetog stava da nema

dovoljno potrebnog poverenja među ključnim akterima obrazovnog sistema u Srbiji kao

i nedostajanja svesti na strani dela akademske zajednice, kako o ciljevima i konceptu

državne mature, tako i o strateškom opredeljenju Republike Srbije u pogledu uvođenja

državne mature.

Analiza prakse upisa na - Државна матура Србије · 2020. 6. 28. · Analiza...

Documents

Transcript of Analiza prakse upisa na - Државна матура Србије · 2020. 6. 28. · Analiza...