Alkitab Bahasa Sabu

Edisi 2000

Perjanjian Baru

MATIUS

1 1Nadhe ke ne lapi-lapi huhu ama-appu Yesus Kristus, kolo loro Daud,

kolo loro Abraham. Rai ngati Abrahamlohe hape ma Daud, ne ngara-ngaraama-appu Yesus he na hedhe ke:2Ti Abraham ta era ke Ishak, jhe eraYakub, jhe era Yehuda nga tuahhu-tuahhu no he, jhe era Peres nga Zerah(ne ngara ina ro Tamar), jhe era Hezron,jhe era Ram, jhe era Aminadab, jhe eraNahason, jhe era Salmon, jhe era Boas(ina no Rahab), jhe era Obed (ina noRut), jhe era Isai, jhe era Duae Daud.3 (1:2)4 (1:2)5 (1:2)6 (1-6b) Rai ngati Daud tade dhai hapela awe ta hora he do Israel la Babel nengara ro do bhuki he, na hedhe ke:Ngati Daud ta era ke Salomo (ne ina none, ihi-ammu ri Uria pa uru jhara ne),jhe era Rehabeam, jhe era Abia, jhe eraAsa, jhe era Yosafat, jhe era Yoram, jheera Uzia, jhe era Yotam, jhe era Ahas,

MATIUS 1.7–17 2jhe era Hizkia, jhe era Manasye, jhe eraAmon, jhe era Yosia, jhe era Yekhonyanga tuahhu no he.7 (1:6)8 (1:6)9 (1:6)10 (1:6)11 (1:6)12Rai ngati awe hora he do Israel laBabel lohe ma awe metana Yesus, nengara-ngara ro na hedhe ke: Ti Yekhoyata era ke Sealtiel, jhe era Zerubabel,jhe era Abihud, jhe era Elyakim, jhe eraAzur, jhe era Zadok, jhe era Akhim,jhe era Elihud, jhe era Eleazar, jhe eraMatan, jhe era Yakub, jhe era Yusufddau pa hedhapa Maria ne. Jhe ngatiMaria do napoanne ke ne metana Yesusdo pale ta Kristus ne.13 (1:12)14 (1:12)15 (1:12)16 (1:12)17Hakku ngati Abraham lohe la ngi'uDaud, hari-hari henguru appa huhuddau. Jhe ngati Daud lohe la awe horahe do Israel la Babel, henguru appahuhu ddau ri. Jhe ngati awe hora he do

MATIUS 1.18–21 3Israel la Babel lohe ma awe metana neKristus, henguru appa huhu ddau ri.18Mina hedhe ke ne jhara lua metanaYesus Kristus. Ina No Maria, do pa dharapeddhei ko nga Yusuf. Tapulara nga dodho peloko nga'a dae ro, moko ta era keMaria nga kadho. Adho do toi ri Yusuf nelai do naanne ta do ngati Henga Deo.19Yusuf dhe heddau do dhai kenannopa dhara uku aigama. Ri do mina harre ke ta ddhei ke no ta pehappo ne luapeddhei ro, nga do dho tenge ta toi riMaria, mita ie Maria ta do dho mekaedhara penaja nga ddau lowe.20Pa dhara awe nga peowe ko ri Yusufne lai do naanne, moko ta nii ke no.Pa dhara linii no ne, ta ngadde ke rino heddau naju Muri, do lii pa no, "WoYusuf kolo loro Daud, bhole meda'u au tapeloko nga'a nga Maria, rowi ne ana dopa kekara Maria ne, do pemure ri higaHenga Deo.21Do ta pemetane ri Maria heddauana momone. Ne ngara do jhamma tapehune ri au tu naiki do naanne, Yesus,rowi No ke ne medae ta pemmau-pema'ine lubhu harro nga menyilu annunikiNo."

MATIUS 1.22–2.2 422Hari-hari ne lai do na hedhe, jadhipedute nga do mina mii ne do alle pepaleri Muri, do pelake jhara nabi No, do liimina hedhe,23 "Heddau ana do ngarru do medae tamelole jhe metana heddau ana momone.Na iki do napoanne do medae ta pehunene ngara No ta Imanuel." (Imanuel liiIbrani, kinga pa lii di, "Deo, do era penauhari ta hela'u nga di.")24Ta merrai Yusuf, ta tao ke ri nopedute nga do mina mii ne do lii najuMuri ne. Ta peloko nga'a ke no ngaMaria.25Tapulara ngaddhi dho Maria ta bba'ihela'u nga Yusuf tade dhai hape la awekehoo dhara ne Maria. Ta alla pemetanane naiki do naanne, ta pehune ke riYusuf ne nga No ta Yesus.

2 1Yesus metana pa dhara raeBetlehem pa ihi rai Yudea; pa awe

pereda Duae Herodes. Pa dhara awe donaanne ta dakka ke do parri ddau monemmau dha ra jhara lua moto pa ihi liru,ngati hebhakka bira dimu la Yerusalem.2Kako ju la mii we ro, pee ri ro ngakebhale dete, "Pa mii marra ne Naiki doalla pemetana tu ta jadhi duae do Yahudi

MATIUS 2.3–7 5ne? Rowi do ngadde ke ri jhi ne motojhara lua No do hhau pa hebhakka biradimu, pa mina harre ke ne mai jhi tu tama wie hu nga mejura pa No ke."3Ta rangnge ri Duae Herodes ne lai donaanne, ta dhai kebhaddi ke no, minaharre lema hari-hari ddau pa Yerusalem.4Ta lii ke Herodes pa hari-hari kattumone tunu-menahu nga guru-guruaigama Yahudi ta la peowu. Moko takebhali ke Herodes pa ro, "Pa mii ne erado ta metana ne Duae do alle pejaje riDeo ne?"5Ta bhale ke ri ro, "Pa dhara raeBetlehem pa ihi rai Yudea. Rowi do minahedhe ke ne do bhuke ri heddau nabi,6 'Au Betlehem, do pa ihi rai Yehuda,au wonaiki tu-tu dho pa telora hari-haridhara rae do ketoo pa Yehuda. Rowingati dhara au do medae ta dakkaheddau ne mone kettau, do ta mabhau-ma bhata ne annu-niki Ya doIsrael.'"7Ta alla pedhanno ne lipejhara do minaharre ri Herodes, ta pedoa dhara-dharake ri no ne mone mmau dhara do ngatibira dimu he. Ta kebhali ke ri no pa

MATIUS 2.8–12 6ro nga petu-tu ta parri ke ne jhari tangadde ri ro ne moto do naanne.8Ta alla pemina harre ta lii ke Herodespa ro ta kako la Betlehem, jhe ngalitakka do mina hedhe, "Kako we mu lakale pewoie-ie ne Naiki do naanne. Kingapeabu mu nga No, bhale mu ma peke paya, mita kako le ya la wiehu nga mejurapa No."9Moko ta kako ke ne mone mmau dharahe. Pa telora rujhara, ta ngadde ke ri rone moto do ngadde ri ro do pa hebhakkabira dimu ne. Dhai mengallu dhara rota ngadde ri ro ne moto do naanne. Nemoto do naanne do peuru-anni nga ro,jhe la pengaha pemaddhi nga era Naikido naanne.10 (2:9)11Ta maho ke ro la dhara ammu donaanne, ta ngadde ke ri ro ne Naiki donaanne nga Maria ina No. Ta wiehu ngamejura ke ro pa Naiki do naanne, jheboka ri ro ne olu-kohu ro, jhe wie ri ro nebhara jhula ro pa No, mele lara, keminyanga hetagi.12Ta pehewina ke ro ri Deo pa dharalinii mita ie ro ta bhole bhala ri jhara nga

MATIUS 2.13–16 7Herodes. Hakku ta bhale ke ro la rai rolake jhara rujhara do hewala ri.13Ta ludu le ne mone mmau dharajhara lua moto he, ta pengaddi-anni kenaju Muri pa dhara linii pa Yusuf. Ta liike ne naju Muri ne pa Yusuf, "Herodesdo nga lua pedabbho ke ta ma kale tapemade ne Naiki do nadhe. Rowi domina harre ke kaddhi we au, aggo we neNaiki do nadhe hari nga ina No, jhe peraiwe la Mesir. Pee we pa ni tade dhai ri taera ne lii Ya pa au."14Ta kaddhi ke Yusuf pa dhara maddhado naanne dhangnge, jhe aggu ri no neNaiki do naanne hari nga ina No, jheperai la Mesir.15Ta pee ke ro pa ni tade madeHerodes. Jadhi ne lai do nadhe mitapetobe ke ne nga ne do alle pepale riMuri do pelake jhara nabi No do minahedhe, "Do ta pedoe ri ya ne Ana Yangati Mesir."16Ta toi ri Herodes ta do alle ke nopepebhalle ri mone mmau dhara dongati bira dimu he, dhai bubu tarra no.Moko ta pereda ke no ta la pemadehari-hari ana momone do pemuri dhuebhue ttau la dha'i, pa Betlehem nga rae

MATIUS 2.17–22 8rae do pehedharra he nga Betlehem.Jadhi ne lai do nadhe penau nga lipikamone mmau dhara he pa Herodes paawe ngadde ne ri ro ne moto do naanne.17 Jadhi ne lai do nadhe tu ta petobe nenga ne do pale ri Nabi Yermia, do minahedhe,18 "Pa Rama do jhalo ke ne litangi pali,litangi pedihi noho perajja jaru. Raheldo tangi noho dhara taga ana-ana no;pedhanno dho ke no nga lihale dharaie rowi do ila ke ne hia nga wewo rohari-hari."19Ta alla Herodes pemade, pa Mesirko ma Yusuf, ta pengaddi-anni wari keheddau naju Muri pa Yusuf, pa dharalinii.20Ta lii ke ne naju Muri ne pa Yusuf,"Ne ddau-ddau do ddhei ta pemade neNaiki do napoanne alla ke pemade. Rowido mina harre ke kaddhi we, aggo we neNaiki do napoanne hari nga ina No, jhebhale we la Israel."21Ta kaddhi ke Yusuf jhe aggu ri none Naiki do naanne hari nga Maria, jhebhale la Israel.22Tapulara dhai pa leto he, ta rangngike Yusuf ta do Arkelaus, ana Herodes,

MATIUS 2.23–3.5 9ne do gate ama no ta jadhi duae pa ihirai Yudea. Hakku ta meda'u ke Yusuf takako la Yudea. Ta alla Muri pepika lorojhara pa Yusuf pa dhara linii, ta kako keno la ihi rai Galilea.23Pa nii ke no ne pee, pa dhara raeNazaret. Ri do mina harre ke ta tobo kene nga ne do pale uru ri nabi-nabi jharalua Naiki do naanne: "Do medae ke Nota pedoe ta do Nazaret."

3 1Pa awe naanne ta dakka ke YohanesMone Pejhiu la kebhalla-ae pa Yudea,

jhe jhari ta peliba lii.2Ta lii ke no, "Jharra we mu ngati lubhuharro nga menyilu mu, rowi adho ke dota tui ri, do medae ke Deo ta pereda miiheddau Duae!"3Yohanes ke ne ddau do pale ri NabiYesaya ne pa dhara lipali no do minahedhe, "Era ne ddau do langu do petodapa dhara padha nga meraddha, 'Pemokewe ne rujhara tu Muri; pemere we nerujhara tu No!'"4Ne bhara pake Yohanes, rrau unta. Nedari wake no ngati kuri, jhe ne bharanga'a no mokebhara nga ei-oni addu.5Ae ne ddau ngati Yerusalem, ti harihewue ihi rai Yudea, ngati hari-hari era

MATIUS 3.6–11 10do pehedharra nga Loko Yordan dakkalanga Yohanes.6Ta kelolo ke ri ro hari-hari ne lubhuharro nga menyilu do tao ri ro, ta pejhiuke ro ri Yohanes pa pa Loko Yordan.7Ae lema ne do Farisi nga do Sadukido dakka langa Yohanes, tu ta la pejhiu.Tapulara ta ngaddi ro ri Yohanes, ta liike pa ro, "Mu hedhe ddau do apa dokerewe! Nadu ke ne do lii pa mu ta ludumu ngati dhara lua wolo Deo ne hine?8Pedhelo we ri mu pa dhara wui ai-wuitao mu ta do jharra ke mu ngati lubhuharro nga menyilu mu.9Bhole penge ri mu ta do ta ludu mu tidhara lua wolo nga pali ta do Abraham doama-appu ri mu. Henge, ngati wowadudo na hedhe lema, do nara ta tao ri Deo,ta jadhi ana-appu tu Abraham!10Ketaka do moko ke ta petue ne ajhutade dhai hape la amo dha'i-rai. Kepueajhu do nami we do dho bhule nga wuedo woie do medae ta petue, jhe nabhe ladhara rao ai.11Pejhiu mu ri ya ri ei-loko we tu tapeteleo ta do jharra ke mu ngati lubhuharro nga menyilu mu; tapulara ri Nodo medae ta dakka leto ne, do ta pejhiu

MATIUS 3.12–16 11mu ri Henga Deo nga ri ai. No do rihimone-ae ngati ya. Ta tebhe ne helapaNo he le we jhamma tu-tu dho ya.12Pa dhara wola-abba No do era ke nekerigi-dai tu ta dai nga ta ohe hari-harinamuhi tade mmau. Namuhi do mmaudo ta ihi la dhara hoka, tapulara kaa ngahewaku do ta tunu pa dhara rao ai dodho i'a made wari."13Pa dhara awe naanne ngati Galilea takako ke Yesus la Loko Yordan. Pa ni takako ke No langa Yohanes, jhe ame tapejhio No.14Tapulara ta hakko ke ta nyakke riYohanes ne liami Yesus do naanne. Ta liike Yohanes mina he dhe, "Ne pa petune, ya ri ko ne do ta pejhio ne ri Ama.Mina mii ne jhamma, Ama ri ne do dakkata ma pejhio ri ya."15Tapulara ta bhale ke ri Yesus pa no,"La'a le ko we no pa dhara awe na dhe.Rowi ri lai do nadhe ke ne petobe ri dihari-hari ne lua ddhei Deo." Moko tapejhio ke Yesus ri Yohanes.16Ta alle pepejhio ta hae dhangnge keYesus ngati dhara ei ne. Ta boka-annihetakka ke liru, jhe ngadde ri Yesus

MATIUS 3.17–4.6 12Henga Deo do puru mii hengi'u korojhawa he la wokolo No.17Ta alla pemina harre rangnge kehahhi lipedai ngati era do mmau domegala, do pali, "Nadhe ke ne Ana Ya,Ana hajha nga Ana ddhei ne Ya. No kene do pemengallo dhara Ya."

4 1Ta alla pemina harre ta aggo keYesus ri Henga Deo la dhara padha

do keji-kejidho tu ta la hakko ri Wango.2Appa nguru lodho appa nguru rammiYesus ne do dho nga'a do dho nginu.Moko ta menganga ke No.3Ta dakka ke Wango jhe lii pa Yesus,"Au ke ne Ana Deo ne, too? Ki do minaharre ma lii we au pa wowadu do nahedhe ta bharri-anni ta roti."4Ta bhale ke ri Yesus pa no, "Pa dharaBuku Lidara-Likewahhu Deo, do era dohure do bhuke: 'Ddau raiwawa nara dhota muri mada ngati roti we, tapularalema ti hari-hari lipedai do pale ri Deo.'"5Ta alla pemina harre ta aggo ke Yesusri wango ne la Yerusalem, rae do mmaudo megala ne, jhe la petito pa bangnguAmmu Deo.6Ta lii ke ne Wango ne pa Yesus, "Au kene Ana Deo ne, too? Ki do mina harre,

MATIUS 4.7–10 13riju ko we au ti dhe la dha'i; rowi doera do hure do bhuke pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo do mina hedhe,'Do ta pepu ma ri Deo ne naju No he taau, Do ta pepu ma ri Deo ne naju No tama herimo-heruge au, do medae au tahenate ri ruai ro, mita do dho goe le nekae Au pa wowadu.'"7Ta bhale ke ri Yesus pa no, "Tapularapa dhara Buku Lidara-Kikewahhu Deodo era do hure du bhuke lema, 'Bholehakko ri au Deo Muri au.'"8Ta alla pemina harre ta aggo ri keYesus ri Wango ne la hewue lede dodhai ketutu, jhe pedhelo pa No hari-harirai-pereda pa raiwawa nga hari-hari luakaja nga kete'e no.9Ta lii ke Wango pa Yesus, "Hari-harine na he dhe do medae ta wie pa au riya, hadhi we au ta wiehu nga mejura paya."10Ta bhale ke ri Yesus pa no, "Langnga,pejjhau-anni au ngati dhe, Wango! Padhara Buku Lidara-Likewahhu Deo doera do hure do bhuke, 'Do jhamma kemu ta takke pekerihe Muri, Deo mu, jhepemoke titu wata No we!'"

MATIUS 4.11–18 1411Pa pedakka rahi ta langnga ke neWango ne ti nga Yesus, moko ta dakkake naju-naju Deo la pemoke Yesus.12Ta rangnge ri Yesus ta do alle keYohanes pepemaho la dhara ammubhaddho, ta pehira-anni ke No la Galilea.13Ta pekaddhi ke No ngati Nazaret, jhela pee pa Kapernaum do pa ngidi ei-loboGalilea pa ihi rai Zebolun nga Naftali.14Hakku tao ri Yesus ne lai do nadhe,mita tobo ke ne lii do alle pepale ri NabiYesaya,15 "Rai Zebulon nga rai Naftali, do parujhara do ju la ei-lobo, do pa hebhakkaLoko Yordan ne, Galilea adho rai doYahudi!16Ddau do muri mada pa dhara luakerabba do ngadde ke ri ro ne weo dokelala! Tu do pee pa dhara rai kerabbamade mada do hhau ke ne weo dokehabbha!"17 Jhari ti awe do naanne ta jhari keYesus ta pepeke, "Jharra we mu ngatilubhu harro nga menyilu mu, rowi dohedharra ke Deo ta ma pereda miiDuae!"18Pa dhara nga lappa Yesus pa tabbiei-lobo Galilea, ta ngaddi ke ri No do

MATIUS 4.19–24 15dhue ddau mone jhala, Simon (do pedoelema ta Petrus) nga ari no Andreas. Rodo era pa dhara nga jhala nadu'u paei-lobo do naanne.19Ta lii ke Yesus pa ro, "Mai ma peduteYa. Do ta ajha mu ri ya ta jadhi monejhala ddau."20Ta kaddhi dhangnge ke ro, hami nejhala ro, jhe pedute Yesus.21Ta kako ke Yesus ri, ta ngaddi ke riNo do dhue ddau do pea'a-ari do hewalari, Yakobus nga Yohanes, ana-ana riZebedeus. Era pa dhara nga habhi jhalanga ama ro pa dhara kowa. Ta pedoa kero hari do dhue ri Yesus,22 ta kaddhi dhangnge ke ro, hane nekowa ne nga ama ro, jhe la peduteYesus.23Pa Galilea, ta bela ke Yesus pekeherohari hewue ihi rai do naanne, jhe ajhaddau ri No pa ammu-ammu hebhajha.Pepeke ri No ne jhara Li Hagha Dharata do ta pereda ke Deo. Ddau-ddau dopaddha, peie ri No, mina harre lema neddau-ddau do lakka ri addha nga hagu.24Ta menyabbha ke ne lii jhara luaYesus ne la hari hewue ihi rai Siria, hakkurihi rrau ne ae ddau do dakka langa

MATIUS 4.25–5.4 16Yesus. Dakka ro nga aggu ddau-ddaudo lakka ri heworawwu-heworawwupaddha nga do hedui-herui. Ddau-ddaudo lakka ri rani, do made ki'i nga domade hebhakka, ta peie ke ro hari-hariri Yesus.25Dhai ae ne ddau do pedute Yesuspa dhara awe do naanne. Era do dakkangati Galilea, ti Dekapolis, ti Yerusalem,ti Yudea nga era lema ti rai-rai do pahebhakka Loko Yordan.

5 1Ta ngaddi ri Yesus ne ddau lowe he,ta ha'e ke No la kolo hewue bhojho.

Ta alla No pemejaddhi, ta dakka ke neana hekola he langa No,2moko moko ta jhari ke ta ajha ro riNo:3 "Mangngi nga mengallu dhara tu ddaudo toi ta do dho bhule ro nga rui ngakedi, jhe do titu wata do peketoe-annipa Muri we; ro ke ne do ta jadhi ai-allangati annu-niki Deo!4Mangngi nga mengallu dhara tuddau-ddau do hedui nge danni ade; Deone do medae ta wie pa ro ne hagha hiludhara pemengallu!

MATIUS 5.5–12 175Mangngi nga mengallu dhara tuddau-ddau do wawa nge danni ade; dota petobe ri Deo ne lijaji-lijaji No pa ro!6Mangngi nga mengallu dhara tuddau-ddau do ddhei ta petobe ne doddhei Deo; Deo do medae ta wie ne luahagha hilu dhara pemengallu pa ro!7Mangngi nga mengallu dhara tuddau-ddau do i'a ruba dhara nga ddaudo wala; Deo do ta ruba dhara lema ngaro!8Mangngi nga mengallu dhara tuddau-ddau do mola do henarru ne adero; do medae ta tade Deo ri ro!9Mengngi nga mengallu dhara tu ddau-ddau do nga aggu lua pedhuri-pemira patelora ddau raiwawa; do ta hammi ro riDeo ta mii ana-ana ri No!10Mangngi nga mengallu dhara tuddau-ddau do dhui-hape lua hedui-heruita ga tari do petobe ne lua ddhei Deo; roke ne do ta jadhi ai-alla ngati anni-nikiDeo!11Mangngi nga mengallu dhara tu muki kara-menihi mu, dede-merahhu ngakara nga waggi mu taga tari Ya.12Nabi-nabi do uru ngati mu lema dodhui hape hedui herui do mina harre.

MATIUS 5.13–17 18Mengallu nge nga kehaka dhara we mu,ro wi do ae ne pai-pala mangngi dopemoke ri Muri tu mu!"13 "Mu ke ne mongahhi raiwawa. Kimelai ne mongahhi do napoanne, donara ri ko ke no ta pemedaddhe bhalewari? Bhule dho ke no nga guna, do tahore he ke no jhe jhalle jhe kerupe riddau.14Mu ke ne teleo raiwawa. Hewue raedo pa kolo bhojo do kenia nara dho tapewune.15Bhule dho ddau do pekini lapu jhela hegure ri guhi. Wala dho ke, ne lapudo naanne do ta pemejaddhe pa erapejaddhi no ma, mita ie ne weo no narata peteleo pa hari-hari ddau do era padhara ammu ne.16Mina harre lema ke ne teleo mu dojhamma ta kehabbha pa hedhapa ddau,mijhi kinga ngadde ri ro ne wui ai-wuitao mu do woie ne, do ta wue-waje ke riro Ama mu do era pa era do mmau domegala ne."17 "Bhole peege ri mu ta do ne luadakka ya, ta ma peele ne uku do petakkeri Musa, nga liajha nabi-nabi. Ne dakkaya adho tu ta ma peila ne lai do na

MATIUS 5.18–20 19harre, tapulara tu ta ma peteleo ne luapedabbho do petu-tu ne ngati lai lai dona harre.18Henge! Kinga era ko ma liru ngaraiwawa, ie ta helete he kiadho ie tahedatta he, maji lema ta do hemaddhahala, do era pa dhara uku do na poharre,adho do medae ta era do ta peila,kinga do dho jadhi dae hari-hari nedo na harre! MAT BISMAT.03 NT BISCHP.03,09/01/87 ANNA INDONESIA19Rowi do mina harre ke nadu we dopagge hala hahhi ngati lai-lai do dare dokewahho do na harre, maji le ta lai dorihi hemaddha, jhe ajha ri no pa ddaudo wala mita tao le mina harre, mokoddau do na poanne ke do ta kappi patelora annu-niki Deo. Tapulara nadu dopedutu ne lai-lai do dara do kewahhu dona harre, jhe ajha ri no pa ddau do wala,moko no ke ne do ta jadhi do ketoo patelora annu-niki Deo.20Hakku he nge we: Nara dho mu tajadhi annu-niki Deo, ki do dho rihi mu nemappe ngati guru-guru aigama nga doFarisi he, pa dhara petobe ne lua ddheiDeo!"

MATIUS 5.21–25 2021 "Do toi ke ri mu ma ta do paama-appu di do era ke ne liajha do minahedhe: Bhole pemade ddau, nadu dopemade ddau do jhamma ke no ta wole.22Tapulara pa dhara awe nadhe, ne liiya pa mu, nadu we, do ta bubu dharahewe nga ddau do wala do ta woleno, jhe nadu we do diu nga pedaddhaddau do wala, do medae no ta wole pahedhapa Kattu-kattu Aigama. Jhe nadudo lii pa ddau do wala ta, 'Do bhodho' dojhamma no ta nabhe la dhara rao ai.23Rowi do mina harre ke, kinga eraheddau ti telora mu do pa dhara ta jhole ne bhara jhula no pa Deo, jhe heweneri no ta do era ddau do paddha ade tagatari wui ai-wui tao no,24do jhamma ke ri no ta hane ko nebhara jhula no ne, jhe kako la peie ko nonga ddau do naanne. Ki alla ke peminaharre, jhe itu bhale no la jhole ne bharajhula nga menahu no pa Deo.25Kinga era heddau do pemaho likelapenaja nga mu, jhe nuni mu la hedhapakattu, marri ai-ai dhangnge we mu nela peie nga no ki do era ko ne awe tumu nga do dho dhai dae mu la hedhapakattu. Ki do adho ke do mina harre do ta

MATIUS 5.26–30 21jhole ke mu ri ddau do naanne la dharawolaabba ddau mone happo hala, jhejhole ri mu ri mone happo hala ne papolisi. Ri Polisi ri ke ne do pemaho mu ladhara ammu bhaddo.26 Jhe henge we ri mu: Do tatu ke muta do dho nara dae ta mahhu-anni ngatidhara ammu bhaddo ne, ki dho mmaudae hari-hari ne lua deda mu ne."27 "Do toi ke ri mu ma ta do era neliajha do mina hedhe, 'Bhole kenya langa huka.'28Tapulara pa dhara awe nadhe nelii Ya pa mu: nadu do ketarre heddaumobanni, jhe matta ne dhara no ngamobanni do naanne, ddau do napoannedo tao lua kenyo langa huka ke no padhara ade no.29Kinga namada au do hebhakkakedhanga ne do pebune au la dharalubhu harro nga menyilu, wuke we nojhe hore! Rowi rihi ie au ta do dho bhulenga namada hebhakka ngati maho hariheddau au la dhara lua wolo do pelorone.30Kinga ruai au do hebhakka kedhangane do pebune au la dhara tao lubhuharro nga menyilu, atte no jhe hore! Rihi

MATIUS 5.31–35 22ie no ta ele ngati maho au hari heddaula dhara lua wolo do peloro ne."31 "Mina harre lema do era ne liajhado mina hedhe: 'Nadu do pehagghi ngaihi-ammu no, do jhamma ta wie pa none huri pehagghi.'32Tapulara pa dhara awe nadhe ne lii Yapa mu: nadu do pehagghi nga ih-ammuno, jhe do adho ma ne mobanni donapoanne do tao lai do woapa, jhe taga rilai do naanne ta tao ke kenyo langa hukane ihi-ammu no ne, ki banga-ammu rine ihi-ammu no do naanne. Jhe nadudo banga-ammu ri nga mobanni doalle pepehagghe do naanne, do tao luakenyo langa huka lema ke."33 "Do lore ke ri mu petoi ma, paama-appu di do era ke ne liajha donadhe: 'bhole ddhei ta pekewarru-annipa dhara lipejaji'. Ne nga ne lijaji do allepejaje ri au nga pake lihupa pa hedhapaDeo, do jhamma ke ta petobe ri au.34Tapulara pa dhara awe nadhe ne liiYa pa mu: bhole dhede tu-tu hupa, ie tahupa nga ngara liru balla, rowi liru ballaera mejaddhi Deo,35 ie ta hupa nga ngara raiwawa, rowiraiwawa era jhalli Deo; kiadho nga ngara

MATIUS 5.36–41 23Yerusalem, rowi no dhara rae Duae doketoo ngara.36Bhole dhede lema hupa nga ngarakattu au, rowi au mina adho do nara tatao pepudi kiadho pemaddi ne rukattuau, maji lema ta helai he we.37Ta lii we ta 'oo' kiadho ta 'adho' -- rihiti na harre do dakka ngati Wango ke."38 "Do lore ke pe toi ri mu ma ta doera ne liajha do mina hedhe: 'namadapehure ri namada ma, ngutu pehure ringutu ma.'39Tapulara ne lii Ya pa mu pa dharaawe nadhe: bhole bhalelua takka nui paddau do tao lua apa penaja nga mu. Newoie kinga era ddau ne do tabbhe nekabha-ranga au do kedhanga ne, haneri we no petabbhe ne do hebhakka keriune.40 Jhe ki nga era do la kelaa penajanga au la hedhapa kattu, jhe lii pa au tamahho ne bhajhu au, wie le we ne jubaau pa no.41 Jhe kinga era heddau mone peredado pehahhe au ta hape ne bhara no tadehekilo ne jjhau, hape we ri au ri tadedhue kilo.

MATIUS 5.42–47 2442Ki era ddau do ami ne nga we pa mu,wie we pa no, ne nga ne do ame ri no.Jhe bhole nyakka lema ne ddau do ddheita pepija ne nga we pa au."43 "Do lore ke petoi ma ri mu ta do erane liajha do mina hedhe: 'hajha-ddheiwe nga ihi anga-ihi anga mu; jhe bubudhara we nga ihi muhu-ihi lawa mu.'44Tapulara ne lii Ya pa mu pa dharaawe nadhe: hajha ddhei we nu nga ihimuhu-ihi lawa mu, jhe hebhajha we mutu ddau do dede do dhaba mu,45mi ta ie mu ana-ana Ama mu do erapa era do mmau do megala ne. Rowipehhau ri Deo mada lodho, adho ke ta tudau do mola we, tapulara tu ddau do taoapa lema.46Rowi ki hajha ki ddhei ke mu tituwata nga ddau do ddhei nga mu we tuta nga ri ke hakku ddhei Deo ta bhalene wui ai-wui tao mu do naanne? Ta doadho ke ta do mina harre lema ne tao rimone dhuki bhea he?47Nga mina harre lema ki pelanguke ri mu titu wata ihi-anga mu we, nenga ke ne do ke rihi pa lai do naanne?Ddau-ddau do dho tade Deo lema, dotao ne lai do mina harre lema!

MATIUS 5.48–6.4 2548Ama mu do era pa era do mmaudo megala ne do hajha do ddhei ngakehamme penaja nga hari-hari ddau. Mulema do jhamma ta tao mina harre."

6 1 "Henge we, bhole jhagge ri mu neuku-uku aigama he pa hedhapa ddau

lowe kale mita ngadde ri ro. Ki do minaharre ke ne do tao ri mu, nara dho mupai-pala mangngi ngati Ama mu do erape era do mmau do megala ne.2Hakku ki wie ri mu bhara ne nga wepa ddau do kehia nga gahara, bholepedhire lere-rai jhara lai do naanne,hela'u mii do tao ri ddau do ddhei ta kalegaa ngara he. Ddau-ddau do na harre,ddhei ta tao ne lai-lai do mina harre padhara ammu-hebhajha, pa rujhara-ae,mita ie ro ta nara lipuji ri ddau. Hengewe, do moko ke ne pai-pala ro kiri tao kero mina poharre.3Tapulara mu, kinga wie ne nga-nga paddau, wie we ri mu dhara-dhara, mita dodho toi ri ddau do wala.4Hane we ne wui ai-wui tao mu donaanne pe do dho toi ie tari nadu we,wala ngati Ama mu do era pa era dommau do megala ne. Ri No do tarre lohene nga we ne do tao ri mu, maji le ta pa

MATIUS 6.5–9 26era do pehune-penite. Jhe do medae tawie ne pai-pala pa mu."5 "Kinga hebhajha mu, bhole tao mumii do tao ri ddau do ddhei ta peukuannihe. Ddau do mina harre do rihi ddheiro ta hebhajha nga titu pa dharaammu-hebhajha nga pa rujhara-rujharapehapo mita ngaddi ro ri ddau. Hengewe ri mu, do napoanne ke ne pai-pala dohamme dhangnge ri ro.6Tapulara ki hebhajha mu, maho wemu la dhara kama, jhe henabbhi wekelae, jhe hebhajha we mu pa Ama mudo dho ngadde ne. Do tarre lohe ri Amamu ne nga we ne wui ai-wui tao mu dodho ngadde ri ddau ne, jhe do medae tawie ri No pa mu ne pai-pala.7Kinga hebhajha mu, bhole ddhei tapekehero-rai mii do tao ri ddau-ddaudo dho tade Muri. Ne peere ri ro, do tahammi ke ne liami ro, rowi do merai kene lihebhajha ro.8Bhole tao mu mii do tao ri ro he domina harre. Do toi ma ri Ama mu ne ngane do paralu ri mu, maji lema ta do dhoame dae ri mu pa No.9Ri do mina harre ke, hebhajha wemu mina hedhe, 'Ama jhi do era pa era

MATIUS 6.10–15 27do mmau do megala: Au ke ne Deo doKemolo ne. Ki ie mudhe Au ke ne do tapedhede-peketute.10Au ke ne Duae tu jhi. Ki ie mudhe heAu ke ne do pereda pa raiwawa jhe luaddhei Au ke ne do ta pekerihe ne mii paera do mmau do megala.11Wie we pa dhara lodho do nadhe nebhara nga'a do paralu tu jhi.12Pehuba we jhi ngati hala nga ludu jhi,mii do alla le ke ri jhi pepehuba ne ddaudo tao hala penaja nga jhi.13Bhole hani we pepada ne lua mannonga kaho jhi pa dhara peabu jhi ngaruluji-ruhakku tapulara gole we jhingati higa nga kuaha Mone tao apa ngakedhaha. [Wata Au ke ne Duae do monehiga nga pereda nga do dhida do ketutune lohe la lodho do nami mii ne. Amin.]'14Ki do pehuba ke ri mu ne hala ddaudo tao hala penaja nga mu, do ta pehubalema ne hala nga ludu mu ri Ama mu doera pa era do mmau do megala ne.15Tapulara ki do dho pehuba ke ri mune ddau do tao hala penaja nga mu, pehuba le dho ma ne hala-ludu mu ri Amamu do era pa era do mmau do megalane."

MATIUS 6.16–21 2816 "Kinga puasa mu, bhole pehebhuru-anni mii do tao ri ddau do peuku-annihe. Do ta uku ke ro ta pebhuru-anni mitatoi ro ri ddau ta do era pa dhara ngapuasa. Henge we ri mu, napoanne ke nepai pala ro do alle ke pehamme ri ro.17Tapulara kinga puasa mu, labbho netanga mada mu jhe kao peie ne rukattumu,18mita do dho bhule ddau do toi mu tado era pa dhara nga puasa, wala ngatiAma mu we ro era pa era do dho ngaddene. Do ngadde ma ri No ne wui ai-wuitao mu do dho ngadde ri ddau ne, jhe domedae ta hamme ri mu ne pai-pala ne."19 "Bhole kewore-kebhoke we ri muhari-hari ne unu-oha tu ngi'u mu padanni raiwawa, rowi do medae ta nga'eri naweda nga rutu, jhe hari lema domedae ta mena'o ro do mena'o.20Rihi ie ta name ta kale we ri mune unu-oha do era pa era do mmau domegala ne, rowi pa ni adho ke do medaeta la peapa ri naweda nga rutu, ngaadho lema ke do medae ta la mena'o rido mena'o ri.21Rowi pa mii we ne unu ne oha mu, dopaanne lema ke ne ade mu!"

MATIUS 6.22–26 2922 "Namada, lapu ke tu ngi'u. Ki dommau ne namada mu, moko hari heddaune ngi'u mu do weo do kelala ke.23Tapulara we, ki do henunu nenamada mu, moko hari heddau ne ngi'umu do kerabba guru-rai ke. Hakku kingane lapu do pa dhara ngi'u mu ne dokerabba ke, moko dhai pedakka kerabbatarra ke ne lua kerabba do napoanne!"24 "Bhule dho heddau he do nara tajhagga tu do dhue ddau muri. Rowi dota rihi ddhei no nga heddau tinga doheddau ne. Kiadho no do ta rihi mappenga heddau muri ngati heddau do walane. Mina harre lema mu. Nara dho muta jhagga tu Deo lema nga tu onu-oharaiwawa do nadhe.25Rowi do mina harre ke, henge we rimu; bhole kedhue-kepapi ne jhara luamuri mada mu, ne nga ne do medae tanga'e ta ngino rowi mu, kiadho ne domedae ta pake ri mu. Ta do adho ke nemuri mada mu ne, do kerihi ti bharanga'a, nga bhara nginu mu, mina harrelema ti bhara pake mu?26Heleo ko ri mu dolila jhara dhida.Ngaddi dho ro ta kujha nga ta ghattu,jhe ngaddi dho ta hali hoka. Maji le ta

MATIUS 6.27–32 30mina harre do piara-peluja ma ro ri Amudo era pa era do mmau do megala ne!Ta do adho ke ne kebhue mu do kerihingati kebhue dolila na harre?27Nadu ti telora mu do nara ta pebhuene pemuri mu, maji le ta hekewahhu-aihe, ri lua kedhue-kepapi no ne?28Ta nga ke mu hakku kedhue-kepapijhara lua bhara pake mu? Heleo we rimu hari-hari bhunga pa dhara padhanga meraddha. Ngaddi dho ro ta jhagganga ta mane nga menannu;29 tapulara Duae Salomo le miha dhaikaja nga kete'e, ngaddi dho no ta nnaumii meleke bhunga-bhunga do na harre.30 Jhu'u pa dhara padha do muri ko padhara lodho do nadhe, jhe bhale maballi-rai ne do ta tune pekappu. Maji leta mina harre, pennau mina harre neworawwu meleka ko ma ri Deo. Mina miiri ko mu! Tapulara lohe de dho mu neparahajha!31Bhole kedhue-kepapi jhe lii, 'Ne ngane do medae ta nga'e ri di, kiadho nenga ne do medae ta ngino ri di, kiadhone nga ne ta do me dae ta pake ri di?'32Lai-lai do napoharre do loro ke neddhei ta hudhekajhe-dhae ri ddau-ddau

MATIUS 6.33–7.3 31do dho tade Deo. Do ne pa petu ne,do lore ke petoi ma ri Ama mu, ta donapoharre do jhamma ta era tu mu.33Ri do mina harre ke, pekerihe ko weuru jhara, mita Deo ne do pereda padhara muri ma da mu, jhe jhagge we nelua ddhei No. Moko ne lai-lai do hewalahe, do medae ma ta wie ri Deo pa mu.34Ri do mina harre ke, bhole kedhue-kepapi we ne jhara lua do bhalli-raine. Rowi do bhalli-rai ne do nga luakedhue-kepapi miha ma. Do waji he kene lua hedui herui tu lodho dhe, tengedho ke ta pebhue ri."

7 1 "Bhole henginga ne pebunu hala rimu pa ddau do wala, mita do dho

henginga le Deo ne pebunu hala pa mu.2Rowi do mina mii mu ne hengingapebunu hala pa ddau do wala, minaharre lema Deo ne medae ta pebunuhala pa mu. Ri ruhakku do pake ri muhakku ddau do wala, ruhakku napoannelema ne do ta pake ri Deo ta hakku mu.3Ta nga hakku ketarre-lere ri mu huniajhu do era pa dhara namada tuahhu mune, jhe ne bhalo do pa dhara namadamu ne miha, wae dho ta pereha ri mu?

MATIUS 7.4–11 324Mina mii mu ne nara ta lii pa tuahhumu 'Mai ma hu'e ri ya ne huni ajhu neti dhara namada au ne,' jhe pa dharanamada mu miha do era bhalo helaa?5Wo ddau do pote do appi! Arre urujhara ko we ne bhalo do ngati dharanamada mu ne miha jhe itu nara tangadde nga woie ri mu tu ta hu'e ne huniajhu do era pa dhara namada tuahhu mune.6Bhole wie bhara do mmau pa ngaka,mita do dho lure bhale mu ri ngaka donaanne. Jhe bhole wie mutiara pa wawi,mita do dho jhalle-kerupe ne mutiara neri wawi do naanne."7 "Ami we, moko do ta hamme ri mu.Kale we, moko do ta nara mu. Kedakkuwe kelae, moko do ta boke tu mu.8Rowi ddau do ami do ta hammi; ddaudo kale do ta nara, jhe ddau do kedakkukelae do ta boke kelae tu no.9Era pa telora mu, heddau ama, ki amiroti ne ana no, jhe wie wowadu?10Kiadho ta wie debhoho ki ami nadu'u?11Maji lema mu ta ddau do apa dokerewe, do i'a ko ma mu ta wie bhara dowoie tu ana-ana mu. Mina mii ri ko Amamu do era pa era do mmau do megala

MATIUS 7.12–17 33ne! Lai do rihi woie ne do medae ta wieri No tu ddau do ami pa No.12Tao we ri mu penaja nga ddau dowala, mina mii ne lai do ddhei mu ta taoddau do wala penaja nga mu. Napoanneke ne kepue lidara Musa nga liajhanabi-nabi."13 "Maho we jhara kelae do kobho, rowido dhai balla nga telae ne kelae nga lorojhara do ju la dhara lua wolo ne, jhedo ae ne ddau do lake jhara rujhara donaanne.14Tapulara do dhai kobho nga kehahhijhe do dhai hedui ne kelae nga loro jharado aggo ddau ju la dhara muri mada.Jhe do hudi we ne ddau dhae ne rujharado naanne."15 "Meniga we pewoie-ie penaja nganabi-nabi do pote-do appi he. Ki dakkaro langa mu, do dakka mii naki'i jhawahe, tapulara ne adhe ro do mii ade ngakaaddu he.16Ti wui ai-wui tao ro, do ta tada ma rori mu, ta nadu ro. Nagti koo nga huki,hhau dho wue ago, kiadho wue kepallu.17Ngati kepue ajhu do bebu do ta hhaune wue do woie, ngati ajhu do lara do tahhau ne wue do woapa.

MATIUS 7.18–23 3418Ngati kepue ajhu do woie hhau dhowue do woapa, ngati kepue ajhu do lara,hhau dho wue do woie.19Nami we ne kepue ajhu do dho bhulenga wue do woie, do ta petue jhe tunepekappu ladu-ladu.20Mina harre lema ne nabi-nabi dopote-do appi he. Do ta tada ma ro ri mungati wui ai-wui tao ro."21 "Adho hari-hari ddau do pedoe Ya ta,'Muri, Muri' ne do ta jadhi ta annu-nikiDeo, tapulara titu wata ddau do petobene lua ddhei Ama Ya do era pa era dommau do megala ne.22Pa lodho pedakka rahi raiwawa, aeddau do ta lii mina hedhe pa Ya, 'Muri,Muri ta do adho ke jhi hedhe nga pakengara Au ma ne pedhae ri jhi ne litakkaDeo ne? Jhe hari lema ta do adho ke padhara Muri lema ne alla ke ri jhi pehudhinga keluru hari-hari henga kerabba, jhehari lema alla ke petao ri jhi jhajhi ae nelua madalae?'23Tapulara do ta bhale ri Ya, 'Tadadho mu ri Ya! Ri do mina harre kepejjhau-anni we mu ngati dhe, muhari-hari ddau do tao apa nga kerewe!'"

MATIUS 7.24–8.1 3524 "Owe, ne ddau do dhanno nga tenaenga do pedute ne lipedai Ya do nadhe,hela'u lema mii ddau do mmau dhara dopetito ne ammu no pa kolo pahi-ae.25Kinga dakka ke ajjhi, jhe dakkaei-waa talo-rai do lere ri raga nga opo lamalle la kebie ne ammu do naanne, i'adho no kerattu wari ri, rowi do petito pakolo pahi-ae.26 Jhe nadu ne ddau do dhanno nelipedai Ya do nadhe, jhe adho do pedutene lipedai ya dhe, do hela'u ke mii ddaudo bhodho do petitu ammu pa woraiwuu.27Ki dakka ke ajjhi, jhe dakka ei-waatalo-rai jhe do lere ri raga nga opo lamalle la kebie ne ammu do naanne, domedae ta keloli jhe menyalla. Adho keta apa he we, tapulara do ta menyallakebali-bali la hebhakka-bhakka."28Ta moko Yesus ne wie liajha, tamadalae ke hari-hari ne ddau do era paanne, ta rangnge ri ro ne liajha Yesusne.29Rowi ajha ri No ne ddau he, do tobori higa nga kuaha, do pewala ngatiguru-guru aigama ro he.

8 1Ta puru ke Yesus ngati kolo bhojone, jhe do ae ddau ne do podute No.

MATIUS 8.2–6 362Pa dhara awe naanne ta dakka keheddau do paddha nadato. Ta la lakkurutu ke no pa hedhapa Yesus, jhe lii no,"Ama, kinga ddhei Ama, do nara ma tapeie ya ri Ama."3Ta herae ke no ri Yesus, jhe lii pa no,"Do ddhei ya. Ie we au!" Pa dhara awenaanne dhangnge ta ele ke ne paddhano.4Moko ta lii ke Yesus pa no, "Henge wepewoie ri au! Bhole pedhire ri au ne laido nadhe ie ta pa nadu we. Tapularakako we au la pengaddi-anni pa monetunu-menahu, jhe ame no ri au tapeteleo ta ie ke au ngati paddha dhe. Kialla ke pemina harre la jhole we ri au nebhara tunu nga menahu do mina mii nedo lii ri Musa, mii hahhi telia ta ta do ietarra ke au!"5Ta dhai Yesus ta maho la Kepernaum,ta dakka ke heddau kattu horodhadhuRoma la peabu nga No, jhe ame ne luaruba dhara No.6 "Ama", ane katu horodhadhu donaanne, "nnai ne ddau jhagga ya dopaddha pa ammu ya. Nnai ke no tapekelole he ke pa era bba'i no, i'a dho ke

MATIUS 8.7–10 37nga-nga, do dhai mejanni ke ne paddhano."7Ta lii ke Yesus pa no, "Medae Ya takako la peie no."8Ta bhale ke ri kattu horodhadhu donaanne, "Tenge dho Ama ta kako laammu ya. Jhamma dho Ama ta hammepa ammu ya. Ta pereda he we Ama. Dota ie dhangnge ma ne ddau jhagga yane.9Rowi ya lema do jhamma ta pewawa-anni palipereda do rihi dhida ngatiya. Jhe pa dha'i ya ri do era lema nehorodhadhu-horodhadhu do jhamma tapedute ne lipereda ya. Ki lii pa heddau tite lora ro, 'Kako we!' ta kako he we no.Ki lii pa do wala ri, 'Mai ma dhe!' mokota dakka he we no; jhe ki nga pali ke yapa ddau jhagga ya, 'Tao ko nadhe!' ta i'ata jhagge he we ri no."10Ta rangnge ri Yesus ne nga ne dopale ri kattu horodhadhu do naanne,dhai tarra Yesus ne madalae. Ta lii keYesus pa ddau-ddau do pedute No hepa dhara awe do naanne, "Dhai tarrane ddau do nadhe. Pa telora do Israelpengaddi de dho Ya ta peabu do miimone-ae lua manno ddau do nadhe!"

MATIUS 8.11–16 3811Tarra-tarra! Do medae ta ae ddaudo ta dakka ti bira dimu nga bira waata ma mengallu nge nga kehaka dharahela'u-la'u nga Abraham, Ishak ngaYakub pa dhara Raiwawa Deo do Wowiune.12 Jhe moko ri ne ddau-ddau do ne papetu ne do jhamma ta jadhi annu-nikiDeo do ta nabha la tele, la era dokerabba guru-rai ne. Pa ni ke ro do tatangi penina-noho nga perajja-jaru.13Moko ta lii ke Yesus pa kattuhorodhadhu ne, "Bhale we au, rowi nenga ne do parahajha ri au ne, naannedo ta jadhi." Pa dhara awe naannedhangnge ta ie ke ne ddau jhagga kattuhorodhadhu ne.14Ta kako ke Yesus la ammu Petrus.Pa ni ta ngadde ke ri Yesus ne ina riihi-ammu Petrus ne, era do emo pa erabba'i no.15Ta bhuje ke ri Yesus pa ruai no, mokota ie dhangnge ke ne emo no. Ta kaddhike no jhe la pemoko nga'a-nginu tuYesus.16Ta dhai ta umu ta maddha lodho, aeddau do wujhu ne do aggu ri ddau langaYesus. Ri heubha lipedai we, ne hudhi

MATIUS 8.17–22 39ri Yesus ne henga-henga kerabba do naharre nga peie lema ri No hari-hari ne dopaddha he.17Hari-hari ne do tao ri Yesus do naharre mita tobo ke ne lii do pale riNabi Yesaya, "No ke Mone dhui-hapehedui-herui di nga do peie di ngati luaroe nga paddha di."18Dhai ae tu-tu ne ddau do dhidhepekehero Yesus. Ta ngaddi ro ri Yesus,ta lii ke Yesus pa ana hekola no he tapekaddhi la hebhakka-rai.19Ta dakka ke heddau guru aigama langa Yesus, jhe lii no, "Ama Guru, ddheita pedute Ama ri ya, ie ta la mii we Amane kako!"20Ta bhale ke ri Yesus, "Ngaka adduera nga ro'a nga dolila era nga nyabbhu,tapulara Ana Ddau Raiwawa bhule dhonga era tu ta pelakku-anni."21Moko ta lii ri ke heddau ngati ddaudo pedute No he, "Ama, hane ko wue yapebhale ta la pedane ama ya ko uru."22Tapulara ta bhale ke ri Yesus pa no,"Pedute we Ya ri au, hani ro do madepepedana ri ddau ro ma miha do madehe."

MATIUS 8.23–28 4023Ta ha'e ke Yesus la dhara kowa, minaharre lema ne ana hekola No he, do ha'ehela'u-la'u nga No.24Ta dakka hewakka ke ne raga ngaopo do rihi meliri dhara la ei-lobo donaanne, hakku ta pengijho-ngajho ke nekowa ne, ne tube ri kolo nawa ne. Yesusdo bba'i pa dhara awe do naanne.25Ta kako ke ne ana hekola No he laperee No, "Ama! Ruba kowe! Ihilaka kedi!" mina harre ke ne peka ro.26 "Ta nga mu hakku meda'u?" aneYesus, "Do kura ko ne lua parahajhamu pa Ya." Ta titu ke Yesus jhe jhegene ngallu nga kolo nawa ne. Moko taketanna tu-tu dhangnge ke ne ei-lobo donaanne.27Ta madalae ke ne ana hekola No hehari-hari. Ta lii ke ro, "Nadu ke No dhe,hakku ta i'a pedute he we ne lipereda Nori ngallu nga nawa!"28Ta dhai ke Yesus la hebhakka-rai laihi rai Gadara. Pa ni ta dakka ke do dhueddau do wujhu langa Yesus. Ne do wujhudo na harre hari do ddhue do dhai kene bhani nga ddau, hakku bhule dho keheddau he do bhani ta lake jha ra anne.

MATIUS 8.29–34 4129Ta mahhu-anni ke ro ngati naba ro'araidare he, jhe peka, "Wo Ana Deo,ddhei ta nga ke jhi ri au? Adho ke auddhei ta ma wolo jhi, maji lema ta dodho dhai dae ne awe ne?"30Rihi dho ne jjhau ngati era donaanne, do era hemabba ne wawi do padhara nga kale nga'a.31Ta ami ke ne wango do na harre paYesus, "Ki do ta lii ma Au ta mahhu-annipa jhi, lii we pa jhi ta maho la dharawawi-wawi do na hidhe."32 "Kako we!" ane Yesus. Ta mahhu-anni ke ne wango he ngati ddau do nahar re, jhe maho la dhara wawi-wawi he.Moko ta perai ke ne wawi do na harre,me nyabbha kebali-bali, jhe riju la dharaei-lobo ne, ta made he ke ne wawi hepaanne.33Moko ne mone bhata-mone bhatawawi do na harre ta perai ke la dhararae jhe la pedhiri jhara hari-hari lai doalla pejadhi he, mina harre ne jhara dodhue ddau do wujhu he.34Moko hari-hari ne ddau do pa dhararae ne ta kako ke la peabu nga Yesus.Ta ngadde Yesus ri ro, ta huba ke ro pa

MATIUS 9.1–6 42Yesus, mita ie No ta langnga ti ihi-rai rone.

9 1Ta ha'e ke Yesus la dhara kowa, jhepekaddhi la hebhakka-rai, bhale la

rae nga kowa No ma miha.2Pa ni ta dakka ke ddau nga agguheddau do made he atta, do meree paera bba'i no. Ta ngaddi ri Yesus ta dodhai meramma tarra ne lua manno ngakaho ddau do na harre, ta lii ke No paddau do paddha ne, "Halla-anni we, anaYa! Ne lubhu harro nga menyilu au alleke pepehai-pehuba."3Pa anne do era do parri ddau guruaigama, do lii pa dhara ade ro, "Ddau donadhe ta kare nga menihe Deo ri No!"4Do toi ri Yesus ne nga ne do era padhara penge ro, hakku ta lii ke No, "Tanga hakku era pa dhara penge mu nelua penge do mina poharre ne worawwuwoapa?5Nami ne do rihi memudhe: lii ta,'Lubhu harro nga menyilu au do alle kepepehai-pehuba', we lii ta, 'Kaddhi we,jhe kako we'?6Tapulara pa dhara awe nadhe tapeteleo ke ri Ya pa mu, ta do tarra padanni raiwawa do nadhe, Ana Ddau

MATIUS 9.7–11 43Raiwawa do nga higa ta pehuba lubhuharro nga menyilu." Ta lii ke Yesus paddau do made heatta ne, "Kaddhi we,jhe aggo we ne era bba'i au, jhe bhalewe au la ammu-la kemali au."7Ta kaddhi ke ne ddau do naanne, jhebhale la ammu no.8Ta ngadde ri ddau-ddau do era paanne ne jhara lai do naanne, ta meda'uke ro, jhe wuewaje Deo, rowi do wie keri Deo ne higa do dhai mone-ae pa ddauraiwawa.9Ta alla pemina harre ta pekaddhi keYesus ngati era do naanne. Pa dharanga kako ko ro, ta ngadde ke ri Yesusheddau mone hammi bhea, ne ngara noMatius era do mejaddhi pa kato no. Ta liike Yesus pa no, "Mai ma pedute Ya!" Takaddhi dhangnge ke Matius jhe peduteYesus.10Pa dhara awe ta nga'a Yesus paammu Matius, ta dakka ke jhajhi ae nemone hammi bhea he nga ddau-ddau doege ta ddau-ddau do hala loro-jhara kakohe, ri ddau lowe, la nga'a hela'u-la'u ngaYesus nga ana hekola No he.11Do era le ne do Farisi he do ngaddene lai do naanne. Ta la kebhali ke ro

MATIUS 9.12–15 44pa ana hekola Yesus he, "Tanga hakkunga'a hela'u guru mu nga mone hammibhea nga ddau do apa do kerewe he?"12Do rangnge ri Yesus ne likebhali rodo naanne, moko ta bhale ke ri No paro, "Ddau do ie, kale dho dote, titu wataddau do paddha we.13Hakku ko ta kale toi ne nga ke nelua pedabbho lilolo do pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo do nadhe: 'Ne domenangnge ri Ya, ade do era nga luaperuba dhara ne, adho bhada tunu ngamenahu.' Rowi ne dakka Ya, adho ta mapedoa ddau do lajaanni ta ddau do woie,tapulara tu ddau do tada ngi'u ta ddaudo apa do kerewe."14Ta alla pemina harre, ta dakka kene ana hekola Yohanes Mone Pejhiuhe langa Yesus. Ta kebbali ke ro, "Tanga jhi hari lema do Farisi he do puasa,tapulara ana-hekola Ama he, pi'a dho rota puasa?"15Ta bhale ke ri Yesus, "Mina mii padhara penge mu hari-hari? Nara marrahino tamu-tamu pa dhara hahhi lai-alapeloko-nga'a ta hedui ne ade ro ki do erahari ko ne mone ngedhe ne nga ro? Dobhara tatu ta adho! Tapulara do ta dhai

MATIUS 9.16–20 45ma ne awe, ne mone ngedhe ta aggoti telora ro. Awe do naanne ke jhe itupuasa ro.16Bhule dho ddau do kelapu bhajhudo dui ri bhalla do wiu. Rowi ne bhallakelapu ne do ta kepudhu jhe pewio rihiae ri ne bhajhu do naanne.17Mina harre lema bhule dho ddaudo hali ei-ago do wiu la dhara taa-kurido dui. Rowi ne taa-kuri do naanne domedae ta mehakka jhe apa, moko tahore ele he ke ne ei-ago do naanne.Ei-ago do eiu do jhamma ta hale taa-kurido wiu ma, mita ie hari dhue ta pee manga ie."18Pa dhara nga pedai lii ko Yesus ngaana hekola Yohanes Mone Pejhiu he, tadakka ke heddau kattu ammu-hebhajha.Ta la lakku rutu ke no pa hedhapa Yesus,jhe lii, "Nnai ke ne ana ya do mobanni taitu ko we ta alla pehappo henga. Ri domina harre, ruba ko we ne dhara Ama tala bhujhe, mita ie no ta muri bhale wari."19Ta kaddhi ke Yesus nga ana hekolaNo he penau nga ddau do naanne.20Pa telora rujhara ta era ke heddaumobanni do henguru dhue bhue ttau kene lakka ri paddha mili raa, ta dakka ke

MATIUS 9.21–26 46no la pehedharra-anni nga Yesus jharakejhunga. Do penge ri no, "Hadhi ta goehe we ri ya ne juba No do ta ie Ya." Ta lagoe ke ri no ne wui jhalla juba Yesus.21 (9:20)22Pa dhara awe naanne ta kebhibha keYesus, jhe ketarre ne mobanni do naanne jhe lii pa no, "Petone we ne adeau, ana Ya! Taga tari do parahajha keau pa Ya, hakku ie ke au!" Pa dhara awenaanne dhangnge ta ie ke ne mobannido naanne.23Ta alla pemina harre ta dhai ke Yesusla ammu kattu ammu-hebhajha ne. Tangaddi ke ri Yesus ne ddau do ggaiketadu-lalu nga ae ke ddau do kenya'u.24Ta lii ke Yesus pa ro, "Mahhu-anniko mu hari-hari! Naiki do nadhe adho tamade, ta bba'i he we no." Ta mare keYesus ri ro hari-hari.25Ta alla pemahhu-anni ne ddau-ddaudo na harre, ta maho ke Yesus la dharakama ne, jhe parro ri Yesus ne ruai naikido naanne. Ta kaddhi ke ne ana mobannido naanne.26Ta menyabbha dhang nge ke ne lai lahari hewue ihi rai do naanne.

MATIUS 9.27–32 4727Ta pekaddhi ke Yesus ngati era donaanne. Pa telora rujhara, ta pedute keNo ri do dhue ddau do bhaddu. Ta pekake ro, "Ana Daud, ruba ko we ne dharaAu nga jhi!"28Ta dhai Yesus ta maho la dharaammu, ta dakka le ke ne do dhue ddaudo bhaddu he langa No. Ta kebhali keYesus pa ro, "Do parahajha tarra ke muhari do dhue ta do nara ri Ya ta peiemu?" Bhale ri ro, "Parahajha tarra jhi,Ama!"29Ta herae ke ri Yesus ne ruai No panamada ro, jhe lii, "Rowi do paraha jhake mu, jadhi we ne nga ne do henao rimu."30Moko ta ngaddi dhangnge ke ro.Ta takka lii ke Yesus pa ro, mita bholepepeke ri ro ne lai do naanne, ie ta panadu we.31Tapulara ta kako ke ro jhe la pepekene jhara lua Yesus pa hari hewue ihi raido naanne.32Ta ludu ne do dhue ddau do na harre,moko ta dakka ri ke ne ddau nga aggoheddau do kewajje ri rani do dho i'apedai lii la nga Yesus.

MATIUS 9.33–37 4833Ta hudhe ke ri Yesus ne rani ne, mokopa dhara awe do napoanne dhangnge tai'a ke ne ddau do naanne pedai lii wari.Ta madalae ke ne ddau lowe he, jhe liiro, "Pe ngaddi de dho jhi nga lai do minahedhe pa Israel!"34Tapulara ta lii ke ne do Farisi he,"Kattu wango he ne do wie No ne higa tahudhi ne wango-wango do na harre."35Mina harre ke Yesus ne bela ngatihewue rae la hewue rae, ngati hewuekejobho la hewue kejobho. Wie ri No neliajha pa ammu-ammu hebhajha, nga pepeke ne Li Hagha Dhara jhara lua minamii Deo ne pereda mii heddau Duae.Pe ie ddau do paddha heworawwu-heworawwu paddha ri No nga ne nga wene era pa ihi pa kuri ro.36Ta ngaddi ri Yesus ne ddau lowe he,ta ruba dhara ke No, hala dho ke romii do bhingu he, jhe i'a dho ke ro taonga-nga, lude dho ke mii ki'i do dhobhule nga mone bhata he.37Moko ta lii ke Yesus pa ana hekola Nohe, "Dhai ae ne do ta puru nga ta ghattu,tapulara dhai kappi ne mone puru ngaghattu.

MATIUS 9.38–10.5 4938Rowi do mina harre ke, ami we paMone muri dhoka ne mita pepu ri No nemone puru nga ghattu ta la puru ngaghattu ne ihi habha no he."

10 1Pa dhara helodho ta pedoa ke riYesus hari henguru do dhue ddau

ne ana hekola No he la pekupu. Ta wieke ri No ne higa pa ana hekola he tu tahudhi henga-henga kerabba nga ta peieheworawwu-heworawwu paddha ngahari-hari hagu nga addha do era pa ihinga kuri ddau he.2Ne ngara ro hari henguru do dhue,na hedhe ke, Simon (do pale lema taPetrus) nga tuahhu no Andreas, Yakobusnga tuahhu no Yohanes, ro hari do dhueana ri Zebedeus.3Filipus nga Bertolomeus, Tomas ngaMatius mone hammi bhea ne, Yakobusana Alfeus nga Tadeus;4 jhe ne do pedakka Simon mone jhurukattu ne nga Yudas Iskariot do monepewie Yesus ne.5Ta pepu ke ri Yesus hari henguru dodhue ne rasul he, jhe nga litakka, "Bholekako mu la rae ddau-ddau do wala ngatido Yahudi. Bhole kako lema la rae-raedo Samaria.

MATIUS 10.6–12 506Tapulara kako we mu la nga do Israelwe, rihi-rihi la nganga ro do huli doteballi he.7Peja'e-pepeke we pa ro jhara lua Deodo pereda mii heddau Duae.8Peie we ri mu ddau do paddha; pemuriwe ddau do made, peie we ddau-ddaudo paddha nadato, jhe hudhi-keluru wehari-hari henga kerabba. Alla ke dhepehammi hari-hari ne na hedhe nga dodho bhule nga kebhue.9Bhole aggu doi mela-lara, mela pudi,kiadho doi mara.10Bhole aggu haku ta henata lua rubadhara ddau, bhole aggu bhajhe pe dhuebhalla tu pa loro jhara kako, kiadhohelapa, kiadho kajji. Rowi ddau dojhagga, do jhamma ke ta do ta pemokema ne lua muri mada no.11Kinga dhai mu la dhara rae-dharakowa, kale we ri mu heddau do waeta hammi mu. Pee we mu nga no tadepekaddhi mu ngati anne.12Kinga dhai mu ta maho la dharahewue ammu, lii we mu mina hedhe, 'Kiie mudhe he ta wie ri Muri ne lua tarro-ienga menyarro mangngi tu mu hari-hari.'

MATIUS 10.13–18 5113Kinga hammi ke mu ri ddau-ddau dopa ammu do naanne, ne lipelangu mu nedo ta eta ke pa ro. Tapulara nadu do dhohammi mu, nune wari ne lipelangu mudo naanne.14Kinga era ammu kiadho rae do dhowae ta hammi mu, kiadho do dho waeta pedhanno nga lii mu, hane ne era donaanne jhe latte ne awu do era pa kabhajhalla mu ne.15Henge we ri mu! Pa Lodho PedakkaRahi Raiwawa, dau-ddau do pa raeSodom nga Gomora do ta rihi memudhene nara ta pehai-pehuba ri Deo ngatiddau ddau pa rae do nyakka mu he."16 "Kedu'e we ne nadhe: Pepu muhari-hari ri ya, mii naki'i jhawa la telorangaka addu do bhani. Hari-hari mu dojhamma ta i'a pekelakku-anni mii debhoho he, jhe ne ade mu do henono-henarrumii koro jhawa he.17 Jaga nga meniga we mu, rowi domedae mu ta kappa ne nuni jhe pera'ula hedhapa kattu. Do ta dede ta dhabamu pa dhara ammu-ammu hebhajha.18Do ta nuni ta pera'u mu la hedhapamone pereda nga la hedhapa duae-duaetaga tari mu ddau pedute Ya. Pa awe

MATIUS 10.19–23 52napoanne ke ne awe do woie tu mu tapeteleo ne jhara lua Ya pa ro nga paddau-ddau do dho tade Deo he.19Tapulara kinga aggu ta la perehane kewallu mu, bhole meghighi ne ademu, jhara ne nga ne do ta pale ri mu,kiadho ne nga ne lilolo mu, rowi ne ngane jhamma ta pale ri mu, do ta peke mapa mu pa dhara awe do naanne.20Rowi adho mu ne do pedai lii pa awedo naanne adho mu, tapulara HengaAma do era pa era do mmau do megalane, ne pali pelake jhare ubha mu.21Do medae ta jadhi ri heddau do tajhole tuahhu no miha tu ta la pemade.Jhe mina harre lema do ta jadhi patelora ama nga ana no. Ana-ana do tapelawa-petaddhu nga ina nga ama ro,jhe jhula ro tu ta la pemade.22Do medae hari hari ddau ta bubudhara-kanna dhallu nga mu, taga tarimu do jadhi ddau pedute Ya. Tapularanadu do makka tee nga wangnge, no kene do madae ta hamme ne lua helamatona ie ne.23Kinga hudhi-peraga mu pa hewuerae, perai we mu la rae do wala ri. Pekeri Ya pelohe pa mu: Nga do dho moko

MATIUS 10.24–28 53dae ne lappe ri mu hari-hari rae paIsrael, do dakka ke Ana Ddau Raiwawa.24Ana hekola adho do ta rihi ngati guruno, jhe heddau ddau jhagga adho domedae ta rihi ngati muri no.25Do dhai waji ke tu heddau ana hekolakinga hela'u ke no nga guru no, minaharre lema heddau ddau jhagga ki narake no ta hela'u nga muri no. Kinga kattudhara ammu ne do pehune ke ne ngarano ta Beelzebul, mina mii ri ko ke neana-oha no. Bhara tatu ta do rihi apa riko ne ngara ro."26 "Bhole meda'u we mu pa ddauraiwawa. Bhule dho lai do pehune-penite, do dho juu ta ngadde, jhe harilema bhule dho lai do wuwuni do dhomedae ta lebhu.27Ne nga ne do pale ri ya pa mu padhara awe do kerabba do jhamma ke rimu ta pale pa awe anni-lodho do weo dokelala. Ne nga ne do pekewure pa wodilumu, lango petode we pe lamma rai!28Bhole meda'u mu penaja nga ro dowata ke do nara ta pemade ngi'u dhewe, tapulara adho ro do nara ta pemadene hemanga ne. Meda'u we pa Deo do

MATIUS 10.29–35 54nara ta pemade ngi'u nga hemanga padhara rao-ai do peloro ne.29Dhue ngi'u delo do nara ta walli rihemada doi do rihi wo naiki, maji lemata mina harre ngaddi dho hengi'u he tabui la worai ki do adho ngati lua ddheiAma mu.30Ne ae rukattu pa wokolo mu ne dolore ke pe kire hari-hari.31Rowi do mina harre ke, bhole meda'u.Ne kebhue mu do rihi ngati kebhue delodo na harre!"32 "Nadu do mengaku ta no ddau peduteya pa telora ddau lowe, ri ya lema do tahamme no pa hedhapa Ama Ya do erapa era do mmau do megala ne.33Tapulara nadu do pehile ya pa teloraddau lowe, ri Ya lema do ta pehile no pahedhapa Ama Ya do era pa era do mmaudo megala ne."34 "Bhole penge ta do ne lua dakkaYa ma raiwawa do nadhe do ngaaggu lua pedhuri-pemira, tapulara luapelawa-petaddhu.35Ne lua dakka ya do ta ma pedhubhene lua pelawa-petaddhu ngati anamomone penaja nga ama no, ana

MATIUS 10.36–41 55mobanni penaja nga ina no, nga anaha'u mobanni penaja nga ina ha'u no.36Hakku ne ihi muhu do rihi moneaene, ana-oha pa dhara ammu miha ma.37Ddau do hajha do ddhei nga amano kiadho nga ina no do pekerihe ngatihajha nga ddhei penaja nga Ya, jhammadho ta jadhi ddau pedute Ya. Mina harre lema tu ddau do rihi hajha nga ddheinga ana no momone kiadho nga anano mobanni, rihi ngati hajha nga ddheipenaja nga Ya.38 Jhe ddau do dho dhuehape ne luahedui-herui no jhe pedute Ya, jhammadho ta jadhi ddau pedute Ya.39Ddau do dhei ta jage ne muri madano, ne muri mada no do ta ele ngati no,tapulara ddau do ele ne muri mada notaga tari do halla-anni penaja nga Ya, dota hamme bhale wari ri no ne muri madano."40 "Ddau do hammi mu, napoanne miihamme Ya lema ke. Jhe nadu do hammeYa mii hamme No lema do pepue Ya ne.41Ddau do hamme heddau nabi tagatari he ddau nabi, do ta hamme ri nolema ne pai-pala heddau nabi. Jhe nadudo hamme heddau do woie rowi no do

MATIUS 10.42–11.4 56tao lua do woie, do ta hamme ri no nepai-pala heddau do lema lai do woie.42Nadu do wie ei ta nginu, maji lema taei-loko wue he pa hala heddau ti teloraddau-ddau do dhai woapa do na hedhetaga ta ri no ddau pedute Ya, parahajhawe, do tatu ke do ta hamme ma ri no nepai-pala no!"

11 1Ta alla Yesus pewie ne lira'a-litakka no pa hari henguru do

dhue ddau ana hekola No he, moko tapekaddhi ke No ngati era do naanne. Takako ke No la wie liajha nga la pelebene litakka do ngati Deo ne pa rae-rae dopeumu nga era do naanne.2Yohanes Mone Pejhiu pa dhara awe donaane do pa dhara ammu bhaddo, dorangnge ke ro no ne jhara lua jhaggaKristus. Moko ta pepu ke ri no do parriddau ngati ana hekola no la nga Yesus,tu ta la kebhali pa Yesus,3 "Ama ke ne do ta dakka ne, pedutenga lijaji Deo, we do jhamma ri ko tamate ri jhi heddau do wala ri?"4Ta bhale ke ri Yesus, "Bhale we la ngaYohanes jhe pika we ri mu pa no, ne ngane do dhanno nga do ngaddi ri mu:

MATIUS 11.5–10 575Do bhaddu nata ke ta ngaddi, do kainara ke ta kako mola, do paddha nadato,ie ke; do hoe nara ke ta rangngi, domade muri bhale wari ke, nga Li HaghaDhara do ngati Deo ne do pelebe ke paddau-ddau do kehia nga gahara.6Mangngi nga mengallu dhara tu ddaudo dho bhule nga era jhalli tu ta nyakkeYa!"7Ta ludu ne ddau-ddau pepu Yohaneshe, ta jhari Yesus ta pedae ne jhara luaYohanes nga ddau lowe he, ta lii ke No,"Ne kako mu la kebhalla-ae, ta la heleone nga mu la ni? Ta la heleo helai rujhu'udo hewi'o ri ngallu ko?8Ta la heleo ne nga hakku kako mu lani? La heleo heddau do nga pake bharado woie? Ddau-ddau do nga nnau bharado mina harre, ddau do pee pa ammuduae we!9Hakku ki mina harre ta la mii we mune kako la kebhalla-ae? Tu ta la heleoheddau nabi ko? Do petu tarra ma, kitaie ta lii do rihi ri ko nga ti heddau nabi.10Rowi Yohanes ke ne pedabbho riBuku Lidara-Likewahhu Deo do minahedhe, 'Ane Deo, no ke dhe ne ddaupepu Ya, do pepue ke no ri Ya uru jhara

MATIUS 11.11–17 58ngati Au, mita ie ke no ta perawi rujharatu Au.'11Henge we ri mu! Pa danni raiwawado nadhe, bhule dho ke heddau he do taera ri do rihi ngati Yohanes Mone Pejhiu.Maji lema ta mina harre, ddau do rihi nehemaddha pa telora annu-niki Deo, dorihi ne mone-ae ngati Yohanes.12Rai ngati awe ta pelebe ri Yohanes nelipeliba no lohe ma dhara awe do nadhedo peee nga hobha we ne annu-niki Deori ddau-ddau do ddhei ta jhal li ta kerupuro ri lua higa do pana-ro-ro.13Ta dhai ma awe dakka Yohanes,hari-hari lipereda Musa nga liajhanabi-nabi do pedare ke ne jhara hari-harilai do jhamma ta jadhi.14 Jhe kinga ddhei mu ta parahajha,Yohanes ke dhe Elia, do ne jhara luadakka no dhe do alle ke pepedare.15Ki do nga wo dilu, dhanno we!16Nara ta pehakko nga ne nga ke ri Yaneddau-ddau do pa dhara awe nadhe?Ro do dho hala ke mii naiki-naiki domejaddhi pa dhara paha he. Ti hekewolopejhaga la hekewolo do wala he,17 'Ggai ke jhi ketadu lii alu lua mengallunge nga kehaka dhara, bhule dho mu do

MATIUS 11.18–21 59wae ta ledo! Jhoke ke ri jhi ne lii alu lualalu, moko wae dho mu ta tangi!'18Dakka Yohanes -- puasa no jhe adhodo do nginu ei-ago; lii neddau-ddau hepa no, 'Nnai ke do nga wango pa dharano!'19Pa awe nadhe ta dakka Ana DdauRaiwawa -- nga'a-nginu No mii pa timahe; lii ri ne ddau-ddau he, 'Heleo neddau na nidhe! Do lala, mone nginumawo, ihi-anga mone dhuki bhea ngaihi-anga ddau do nga lubhu harro ngamenyilu.' Maji le ta mina harre, ne luauku nga mmau dhara Deo do ta teleo tiwue nga wila no."20Moko ta jhari ke ta kara ta menihi riYesus ne rae-rae do pa dhara ro he, dorihi ae ne tao ri Yesus ne lua madalaehe. Rowi ne ddau-ddau do pa dhara raedo na harre, adho do wae ta jharra ngatiwui ai-wui tao ro do woapa he.21 "Apa nga kerewe ke tu au Korasim!Mina harre lema ke tu au Betsida! Kitaunu pala he ne lua-lua madalae do allapetao ri ya he pa telora mu, do tao paTirus nga Sidon do tatu ke ne ddau-ddaupa ni ta mala ke ro ne alla pepake bhara

MATIUS 11.22–25 60tada menyaha jhe luna awu pa wokoloro.22Henge we ri mu pa Lodho PedakkaRahi Raiwawa do rihi memudhe pa Deota pehuba ne lubhu harro nga menyiludo Tirus nga Sidon ngati pehuba lubhuharro nga menilu mu.23Nga au Kapernaum! Peere marra padhara penge au ta do au do pedhedelohe hape la era do mmau do megala?Adho tu-tu mina harre! Do ta nabheau la dha ra rao-ai do kedu-kedaru ne!Rowi, kita do tao pa Sodom he ne lua-luamadalae do tao pa telora mu he, dobhara tatu ke ta era koma Sodom hapema dhara awe do nadhe!24Henge we ri mu, pa Lodho PedakkaRahi Raiwawa do rihi memudhe pa Deota pehuba ne lubhu harro nga menyiluddau pa Sodom ngati mu!"25Pa awe do naanne ta hebhajha keYesus, "Ama, Muri do mone higa pa lirunga raiwawa! Peha'e ri ya ne kolo liiie-ae pa Au, rowi hari-hari lai do na harredo pehune-penite ri Au pa ddau-ddaudo mmau dhara nga pa ddau do hekola,tapulara do peteleo ri Au pa ddau-ddaudo dho tada nga-nga.

MATIUS 11.26–12.1 6126Rowi ro ke ne do pemengallo dharaAma."27Moko ta lii ke Yesus, "Hari-hari lai doalle ke pejhole ri Ama pa Ya. Bhule dhoheddau do tade Ana wala ngati Ama.Bhule le dho ma heddau he do tade Amawala ngati Ana, nga pa ddau-ddau do paro do alle ke pepetade Ama ri Ana.28Mai we ma nga Ya, woo mu hari-hariddau do rogha nga keloe, jhe do toi keta do mejanni ne lua dhui nga hape, dota wei ke ri Ya pa mu ne lua hagha-hiludhara pemengallu ne.29Pedute we ne lipereda Ya, jhe ajhawe mu ngati Ya. Rowi Ya dhe do lumudo majho nga do wawa nge danni ade,moko do ta kehaka ke ne dhara mu.30Rowi ne lipereda Ya he, do pedhubhene lua mengallu nge nga kehaka,jhe ne bhara dhui nga bhara hapedo pedhue-pehape ri Ya pa mu dohema-heletu."

12 1Pa dhara helodho, LodhoPengaha-ihi, pa dhara nga narru

Yesus jhara dhara maa gandum, mokoata puru ke ne wuri gandum he ri anahekola Yesus he jhe paggu mada ri ro,rowi do menganga ke ro.

MATIUS 12.2–6 622Ta ngaddi ne tao ro ta do mina harre rido Farisi he, moko ta lii ke ro pa Yesus,"Heleo ko ri au! Ne ana hekola au hidhedo pehihu nga lii pa dhara uku aigamadi nga jhagge ri ro ne lai do dho ie tajhagga pa Lodho Pengaha-ihi."3Moko ta bhale ke ri Yesus pa ro,"Ngaddi dae dho mu ta ajhe ne jhara laido tao ri Daud nga ddau-ddau pedute nohe pa dhara nga menganga he ro?4Adho do maho Daud la dhara AmmuDeo; jhe la nga'a ri no ne roti do allapejhula pa Deo he. Jhe ne do pa petune, pedutu nga lii pa dhara uku aigamadi, Daud miha nga ddau-ddau pedute nohe, adho do ie ta nga'a ne roti do mi naharre -- wata ke mone tunu-menahu hewe ne do ie ta nga'a.5We adho dae mu do ngaddi ta ajha padhara lidara Musa, ta do pa hadhi LodhoPengaha ihi, ne mone tunu-menahu dopekako lua jhagga pa dhara Ammu Deo,do pehihu nga lai do peato jhara LodhoPengaha-ihi, tapulara ngaddi dho ta liipa ro ta do hala?6Dhanno ko ri mu pewoie ne lii Ya donadhe: pa dhe nee, ne do rihi ngatiAmmu Deo dhe.

MATIUS 12.7–13 637Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deoera do hure do bhuke: Lua peruba-dharake ne do ddhei ri Ya, adho bhada tununga menahu. Jhe ki ta do tada ngapetu-tu he mu ne lipedai do maanne, dobhara tatu ke mu dho lii ta do hala paddau do dho bhule nga hala he.8Rowi Ana Ddau Raiwawa do nga higapenaja nga lodho Pengaha-ihi."9Ta pekaddhi ke Yesus ngati erado naanne jhe kako la hewue ammuhebhajha.10Pa anne era heddau do madehebhakka. Do parri ddau do ddhei takale ne hala Yesus, ta la kebhali ke paYesus, "Ie marra ta peie ddau pa Lo dhoPengaha-ihi?"11Ki era pa telora mu do nga ki'ihengi'u, "Do bunu la dhara ro'a domeramma pa Lodho Pengaha-ihi; kalemarra ri no ne loro jhara ta la arre ne ki'ino ne ngati dhara ro'a ne?12Nah, ddau do rihi ne kebhue ngatiki'i! Hakku ki do mina harre, do ie ta rubadhara nga ddau pa Lodho Pengaha-ihi."13Ta alla pemina harre ta lii ke Yesuspa ddau do made hebhakka ne, "Jhole neruai au." Ta jhole ke ri ddau do naanne

MATIUS 12.14–19 64ne ruai no, moko pa dhara do naannedhangnge ta ie ke ne ruai no ne, mii dohelaa ne.14Tapulara ne do Farisi he ta langngake ti ammu hebhajha ne, jhe la pelii tapemade Yesus.15Do toi ke ri Yesus, ta do ne do Farisihe do nga lua pedabbho do woapapenaja nga ngi'u No. Hakku ta pekaddhike Yesus ngati era do naanne, jhe do aeddau do pedute No. Moko ta peie ke riNo hari-hari ddau do paddha.16Ta pulara ta lii ke Yesus ta bholepejha'e ne jhara lua No pa ddau-ddau dowala ri.17Ri do mina harre ke ta tobo le ke nelii do pale ri Deo do pelake jhara NabiYesaya,18 "Nadhe ke ne ddau pepu do jhujhe riYa ne, ddau do ddhei Ya nga do maddhipa ade Ya. Ne Henga Ya do ta wie keri Ya pa No, ne lua mola-mira Ya dota pedae-pejha'e ke ri No pa hari-hariddau-rai.19Adho ke no do ta pebhata kiadhota peka, kiadho ta lolo lii pa rujhara-aeporo-mata.

MATIUS 12.20–25 6520Kelaiwu do bele ri merajhu adhomedae ta pepade ri No lapu do kelalu kene weo adho do medae ta pemade ri No.Do ta petadi no tu ta tade kajhe dhae nelua mola mira ne;21hari-hari ddau-rai do ta pee nga itonga henao pa No ke."22Ta alla pemina harre ta dakka kenga aggo heddau do bhaddu jhe dobhangnga ri do maho ri henga kerabba,langa Yesus. Ta peie ke ri Yesus ne ddaudo napoanne, hakku ta i'a ke no pedailii, jhe mina harre lema ta nara le ke nota ngaddi ne nga-nga.23Ta madalae ke ne ddau he hari-hari,jhe lii ro, "Adho marra ke ta No ke dhene Ana Daud do alle pejaje ne?"24Ta rangnge ne lii do napoanne ri doFarisi he, ta bhale ke ri ro, "Ddau nadhewata ke no ne nara ta hudhi hengakerabba, ri do wie ke pa no ne kuahari Beelzebul kattu ngati henga-hengakerabba he."25Do toi ri Yesus ne penge do Farisi he.Hakku ta lii ke No pa ro, "Kinga hewuerai pereda do menyalla-nyalla pa dharakejie-kejie do pee nga pemuhu-pelawa,moko ne rae pereda do napoanne rajja

MATIUS 12.26–30 66dho ke ne janna, Jhe hewue dhara rae dokiadho hewue dhara ammu do pee ngapetobha-pedharru heddau nge heddau,rajja dho ke ne me nyalla dhangnge.26Mina harre lema pa dhara rae peredaWango; ki ri hekejie hudhi keluru nekejie do wala he, moko ne rae peredaWango do mina harre do ta menyallakebali-bali ke jhe rajja dho ke ne jhanna.27Lii mu pa Ya ta do ne hudhi ri Ya newango he ri kuaha ngati Beelzebul. Kido mina harre, nga kuaha nadu ri ke,hakku nara ne ddau ddau mu he ta hudiwango? Moko ri ddau-ddau mu ma mihane do peteleo ta mu do hala.28Tapulara ne hudhi ri Ya ne hengakerabba he ri kuaha Henga Deo. Jhe rilai do naanne ke, ne peteleo pa mu ta dojhari ke Deo ta pereda pa telora mu.29Mina mii ddau ne nara ta maho ladhara ammu heddau do rui tu ta la rabene unu-oha no, ki do adho do ujhe urujhara ko ne ddau do rui do naanne ne? Kialle ke peujhe ne ddau do rui do naanne,jhe itu nara ta la rabe ne unu-oha no riddau do naanne.30Ddau do dho anga jhara nga Ya, noke ne do pa petu ne, ne do pelawa-pe

MATIUS 12.31–34 67taddhu nga Ya. Jhe ddau do dho rabhedo dho dharro Ya, no ke ne do peape nlua jhagga Ya!31Rowi do mina harre ke, henge we,do ki nga dhai ke ddau ta tao lubhuharro nga menyilu jhe nga pali likaranga menihi, do nara ko no ta pehuba!Tapulara ki kare ki menihe ri no HengaDeo, adho ke no do nara ta pehuba ri!32Kinga era ddau do pali hahhi laido pelawa-petaddhu nga Ana DdauRaiwawa, do nara ko ma no ta pehuba,tapulara kinga kare nga menihe HengaDeo ri no, adho ke do nara ri luapehuba, ie ta pa dhara awe nadhe minaharre lema pa dhara awe pedakka rahiraiwawa!"33 "Mii ta nara wue do woie, ne kepueajhu ne do jhamma ta do bebu domeragi. Kinga do lara do addha, ne wuene do addha do hagu lema. Ngati wue dota tade ma ne kepue ne, kepue do bebudo meragi we do adho.34Mu ddau do apa do kerewe, mina miine nara ta pali ne lai-lai do woie kingamu do apa do kerewe? Nenga ne do paleri ubha ne, naanne ke ne do lale ngatidhara ade ne!

MATIUS 12.35–41 6835Ddau do woie do pali ne lai-lai dowoie rowi no do tobo ri lua do woie. Dowala ri ddau do apa do kerewe, ne dopale ri no lai-lai do apa do kerewe, rowino do tobo ri lua do apa do kerewe.36Hakku, henge we: pa Lodho PedakkaRahi Raiwawa, heddau-heddau dojhamma ta hape ri no penaja nga namiwe ne lipali no do dho bhule nga gunahe.37Rowi ngati kolo lipali-lipedai mu mamiha ne do ta pake ta pehappo ta dohala au we adho."38Do parri ddau guru aigama nga doFarisi ta lii ke pa Yesus, "Ama Guru, jhiddhei ta heleo Ama ta tao lua madalae."39Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "Dhai tarrane apa nga langahuka ne ddau-ddau padhara awe nadhe. Mu ammi ta tao luamadalae pa Ya? Wie tu-tu dho pa mu nelua madalae maji le ta hahii he, wata kelua madalae ngati Nabi Yunus we.40Yunus tallu lodho tallu rammi ne peepa dhallu lungi-rai. Mina harre lema AmaDdau raiwawa do medae ta tallu lodhotallu rammi pa ro'a worai.41Pa Lodho Pedakka Rahi Raiwawa,do Ninewe do ta kaddhi hela'u-la'u nga

MATIUS 12.42–44 69ddau pa dhara awe nadhe, jhe do medaero ta kelaa penaja nga ddau-ddau padhara awe do nadhe. Rowi do Ninewehe alla ke ro pejharra ngati lubhu harronga menyilu ro, ta alla ri ro pedhanno nelipeliba Yunus. Tapulara pa dhe pa dharaawe nadhe nee ne do rihi mone-ae ngatiYunus.42Pa Lodho Pedakka Rahi Raiwawa,banni-ae ngati ihi-rai Bholou do ta kaddhihela'u-la'u nga ddau-ddau pa dhara awenadhe, jhe do ta titu no ta kelaa penajanga ro. Rowi tu ta la dhanno ne liajhaSalomo do mone mmau dhara ne, alle kepenarro ri no ne loro jhara do rihi jjhaungati kebhihu raiwawa dhe. Tapulara padhe nee do rihi mone-ae ngati Salomo!"43 "Ki nga mahhu anni ne hengakerabba ngati dhara heddau, do ta belake no la hebhakka-hebhakka ta la kaleera do kemangu tu ta pengaha-ihi,44 tapulara peabu dho no nga era domina harre, moko ta lii ke no, 'Rihi ieya ta bhale la ammu do alle pehane riya ne.' Ta dhai no la ni, ne ammu donaanne era do keliu, do mmau nga dokenajjhe.

MATIUS 12.45–13.1 7045Ta kako ke ne henga kerabba ne laaggu do pidu henga kerabba do walado rihi apa ri ngati no. Ta maho ke rola dhara ddau do naanne, jhe pee paanne. Moko ne ddau do naanne jadhi tarihi kepali ri ngati do uru jhara ne. Minaharre ke ne do ta jadhi pa ddau-ddau doapa do kerewe do pa dhara awe nadhe."46Pa dhara awe nga pedai lii ko Yesusnga ddau lowe he, ta dakka ke ina ngatuahhu-tuahhu ri Yesus. Ta titu ke ro patele, jhe nga kale rujhara mita nara tapedai lii nga Yesus.47Ta lii ke heddau ngati telora ddaulowe he pa Yesus, "Ama, ina ngatuahhu-tuahhu Ama, hhai pa tele ni. Roddhei ta pedai lii nga Ama."48Ta bhale ke ri Yesus, "Nadu ke ne inaYa? Nadu ke ne Tuahhu-tuahhu Ya?"49Ta pejhujhu ke ri Yesus ne ana hekolaNo he, jhe lii No, "Na hedhe ke ne inanga tuahhu-tuahhu Ya.50Nadu do pedute ne lua ddhei AmaYa do era pa era do mmau do megalane, no ke ne tuahhu ya do momone, domobanni nga ina Ya."

13 1Pa lodho do naanne dhangngeta pekaddhi ke Yesus ngati ammu

MATIUS 13.2–7 71do naanne jhe kako la mejaddhi la ngidiei-lobo ne.2Dhai ae ne ddau ne do peteni pekeheroYesus, rowi do mina harre ke ta kakoYesus la mejaddhi pa dha ra hewuekowa, jhe ne ddau he do titu pa lahalaene.3Ta wie ke liajha ri Yesus pa ddaudo na harre jhara lua ae lai nga pakelipehakku. "Ta era ke heddau mone libawini ta la liba wini," mina harre ke nejhare ri Yesus ne pedhiri No.4 "Pa dhara liba ne wini he, era ne winihe do bunu pa rujhara. Ta dakka kedolila jhe la tutu tade alla ne wini do naharre.5Era lema do bunu pa era do wowadu,ne worai pa anne do menii he we. Newini-wini do bunu paanne, henginga nemuri rowi do menii ne worai ne.6Tapulara ta dhai ta dhida lodho, tamerajhu ke ne wini do muri he, jhe maderowi adho do meramma ne amo he.7Era lema ne wini he do bunu la ro'akoo nga huki. Ri koo nga huki he ta murike pekewowo ne wini do muri he tademade.

MATIUS 13.8–13 728Tapulara era lema ne wini he do bunupa worai do wwau-bbahha, muri jhe wilajhe wue, era do hengahu, era do annanguru nga era lema do tallu nguru warilipa."9Ta alla pepedhire ne lipehakku donaanne ta lii ke Yesus, "Ki do era ngawodilu, dhanno we!"10Ta dakka ke ne ana hekola Yesus he,jhe kebhali ro pa Yesus, "Tanga Amahakku pake lipehakku, ki nga pedai liiAma nga ddau lowe hidhe?"11Ta bhale ke ri Yesus, "Rowi do alleke pehamme ri mu ne lua ruba dhara nemita tada mu ne lai do pehune jhara luamina mii Deo ne pereda, tapulara adhodo wie pa ro.12Rowi nadu do era nga unu-oha, do tawie ke pa no pe rihi ae, mita ie ta era padhara kereja-kenata. Tapulara nadu dodho bhule nga wuru ne nga-nga, mokone nga we do era pa no, maji le ta hudi,do ta abbe ngati no.13Mina harre ke, hakku pake Yalipehakku, ki pedai lii ya nga ddau lowehe, rowi ro do ngaddi ma, tapulara dohela'u mii do bhaddu he; do rangngi ma

MATIUS 13.14–17 73ro, tapulara do hela'u mii ddau do hoehe, jhe adho do tada nga nga.14Ri do mina harre tobo ke ne do paleri Nabi Yesaya ne, 'Ane Deo: Do peema ri ro nga dhanno loro, tapulara tadadho ro nga-nga; Do heloe loro ma ri ro,tapulara tada ro ne nga ne do jadhi.15Rowi ne lua penge ddau-ddau do nahedhe do ketabba ke, ne wodilu ro dohoe ke nga ne namada ro do pebba'e ke.Hakku jadhi ne lai do na hedhe mita dodho ngaddi ke ne namada ro, ne wodiluro mita do dho rangngi ke, ne penge romita do dho tada ke jhe bhale ro ma ngaYa moko ta peie ke ro ri Ya.'"16Ta lii ke Yesus pa ana hekola No he,"Tapulara mu do dhai mangngi tarrarowi do ngaddi ke nga do rangngi tarrake mu.17Henge we ri mu, ae nabi nga ddau dopedhanno pa Deo, do ddhei ta ketarrane nga ne do ngadde ri mu pa dhara awenadhe, tapulara ngade dho ri ro. Dhei riro ta dhanno ne nga ne do dhanno ri mupa dhara awe nadhe, tapulara dhannodho ri ro."

MATIUS 13.18–22 7418 "Dhanno we ri mu ne nga ne luapedabbho ngati lipehakku mone liba winine.19Wini do bunu pa rujhara ne, do hela'uke mii ddau-ddau do dhanno ma ne lii domina mii Deo ne pereda, tapulara tadadho nga-nga. Dakka Wango la rabe nenga ne do lebe ne ngati dhara ade ro.20Wini do bunu pa era do wowadu-wowadu ne, do hela'u ke mii ddau-ddaudo dhanno ma ne lii do naanne, jhehamme dhangnge nga mengallu nge ngakehaka dhara.21Tapulara adho do dhai merammapa dhara ade ro, hakku nara dhota tui ne halla-anni. Ki peabu ke ronga lua hedui-herui, kiadho nara luadede-merahhu taga ri lii napoanne, dota henginga dhangnge ke ro ne najakejhunga.22Wini do bunu pa roa koo nga hukihe, do hela'u ke mii ddau-ddau dodhanno ne lii do naanne, tapulara dokeba'a-kepapi ne ade ro jhara lua murimada ro, jhe do ddhei ta muri madapa dhara keruka-kerakki. Rowi do minaharre ke ne lii do ngati Deo ne, do

MATIUS 13.23–27 75hengappe pekedhaddu pa dhara ade ro,hakku i'a dho ke tao wue.23Nga wini do bunu pa era dowwau-bbahha ne, do hela'u ke miiddau-ddau do dhanno ne lii do naannejhe kena'a-ketarra pa dhara ade ro. Dhaine wue ro, era do hengahu, era do annanguru, nga era do tallu nguru wari lipane wue ro."24Ta pedhire ke ri Yesus hewuelipehakku ri pa ddau lowe he, minahedhe ne aneNo, "Kidhai Deo ta pereda,ne lua do naanne mii lipehakku do nadheke: Ta era ke heddau mone liba wini dowoie pa dhara maa no.25Herammi, pa dhara nga bba'ihari-hari ddau, ta dakka ke ne ihi muhuddau do naanne, la liba namuhi widu patelora namuhi gandum do liba ri ddau donaanne, ta langnga ke ne ihi muhu donaanne.26Ta dhai ta muri ke jhe hobho jhekehabbha, moko ta teleo ke ne widu he.27Moko ta dakka ke ne ddau-nga'a-kehiwa he la lii, 'Muri, adho do liba winido woie we Muri pa maa Muri do hewarine.' Ta mina mii hakku era widu do Muripa ni?"

MATIUS 13.28–32 7628Ta bhale ke ri mone muri maa ne,'Napoanne wui-ai ngati ihi muhu-ihilawa.' Ta kebhali ke ne ddau nga'akehiwa he, "Mina mii Muri, o'o marramuri ta la bhita ri ne widu do na harre?"29Ta bhale ke ri mone muri maa ne,"Bhole, rowi ki nga bhita ke ri mu newidu do na harre do ta meradda hari lenga gandum he.30Hani ro pemuri hela'u ne widu henga gandum he, tade dhai la awe ghattuhine. Do ta lii ma ya hine pa ddau-ddaudo ghattu he: Kebhoko uru jhara newidu he, ujhu ro jhe tunu. Ki alla peminaharre jhe kebhoko ne gandum he, jhehai la dhara hoka."31Ta pedhire wari ke ri Yesus hewuelipehakku pa ddau lowe he, mii na he dhene ane No, "Kinga dhai Deo ta pereda,ne lua napoanne do mina hedhe ke:Henamuhi wosawi ta aggo ke ri heddaujhe la kojhe, la kojhe rino la dhara maano.32Ne namuhi wo sawi do naanne dodhai kenori. Tapulara ki dhai no tamuri, do jadhi ta hekepue ajhu do dhaiherugu rame, jhe rihi mone-ae ngati hari-hari ajhu do era pa anne. Ta

MATIUS 13.33–38 77jadhi ke no ta hekepue ajhu, hakku tadakka ke dolila-dolila la tao nyabbhu pakelai-kejanga no."33Era hewue lipediri do wala ri ne dopedhire ri Yesus pa ddau lowe he. "Kidhai Deo ta pereda, ne lua naanne dohela'u ke mii muu, do aggo ri heddaumobanni, jhe la pehiwo nga terigu appanguru kilo, ta jadhi ta hewuu hari-hari!"34Hari-hari ne naharre, ajha ri Yesus paddau lowe he nga pake lipehakku.35Rowi ri mina harre ke ta jadhi ke miilii nabi, "Do ta pake lipehakku ke Ya kipedai lii Ya nga ro; do ta pepeke ke ri Yane lai-lai do pehune-penite rai ti petarita era raiwawa do nadhe."36Ta alla pemina harre ta hani ke neddau he ri Yesus, jhe maho No la dharahewue ammu. Ta dakka ke ne ana hekolaNo he, jhe lii: "Hakko ko we ri Amata peteleo pa jhi ne nga ne pedabbholipehakku widu pa telora gandum ne."37Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "Ddau doliba wini do woie ne, naanne Ana DdauRaiwawa ke.38Maa ne, raiwawa do nadhe ke.Wini do woie ne, ddau-ddau do jadhi

MATIUS 13.39–44 78ta annu-niki Deo he ke. Widu he,ddau-ddau do anga jhara nga Wango ke.39 Ihi muhu do la liba wini do woapane, Wango ke naanne. Awe ghattu neLodho Pedakka Rahi Raiwawa ke, ngaddau-ddau mone ghattu he naju-najuDeo ke.40Mina mii ne ujhu ne widu he jhe tunupa dhara rao ai, mina harre lema ke paLodho Pedakka Rahi Raiwawa hine.41Ana Ddau Raiwawa do ta lii panaju-naju No he ta la kebhoko ngatitelora annu-niki No he, hari-hari ne ddaudo pedubhu lubhu harro nga menyilu he,nga hari-hari do wala he do tao lai doapa do kerewe he.42Do ta nabha ke ro hari-hari la dhararao ai do kedu-kedaru ne; pa ni ke rodo ta tangi penina-noho perajja-jaru ngaera pe kiho ngutu do peloro ne.43 Jhe ne ddau-ddau do petobe ne luaddhei Deo do ta kelala ke mii mada lodhohe pa dhara Raiwawa Deo do Wowiune, do Ama ri ro. Hakku, ki do era ngawodilu, dhanno we!"44 "Ki dhai Deo ta pereda, ne lua ne dohela'u ke nga lipehakku do nadhe: ta erake ne puhaka do pedane pa ro'a worai, ta

MATIUS 13.45–49 79ngadde ke ri heddau, ta pedane wari keri no la ro'a worai. Nga mengallu dharano, ta kako ke no la pe wie hari-hari neunu-oha no, jhe la walle ne worai donaanne ri no."45 "Ki dhai Deo ta pereda, ne lua nemii lipehakku do nadhe: Heddau anadhaga do kale mutiara-mutiara do dhidakebhue.46Ta dhai no ta peabu nga henamuhimutiara do dhai tarra ne woie, ta kakodhangnge ke no la pewie ne unu-oha, jhela walle ri no ne womutiara do henamuhido naanne."47 "Ki dhai Deo ta pereda, ne lua ne dopehakko mii jhala doligo la dhara ei-lobo,jhe lakka nabbu worawwu nadu'u.48Ta tobo le ne jhala ne, ta nune kela kolo lede ri mone jhala he. Ta allapemina harre ta mejaddhi ke ro jhepetala ne nadu'u do na harre: Nadu'u doie takka la dhara hodi, jhe ne nadu'u doapa he ta hora he ke ro.49Mina harre ke lai ne pa LodhoPedakka Rahi Raiwawa, naju-naju Deodo ta kako la petala ne ddau-ddau doapa he ngati ddau-ddau do petobe nelua ddhei Deo.

MATIUS 13.50–55 8050Ne ddau-ddau do tao apa nga kerewehe do ta hora la dhara rao ai. Pa anne kero do ta tangi penina noho perajja-jaru."51 "Tada ke mu hari-hari ne lai do naharre?" ne kebhali ri Yesus pa ro. "Tadake Ama ee!" ne bhale ari ro.52Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Ri domina harre ke, nadu we ti telora guruaigama he do jadhi ke ta annu-niki Deo,hela'u ke no mii heddau muri ammu dopemahhu ne bhara-bhara no do wiu ngado dui ngati era takka he."53Ta alla Yesus pepedhiri hari-hari nelipehakku do na harre, ta pekaddhi keNo ngati era do naanne,54 jhe bhale la rae nga kowa No. Pa ni takako ke No la ammu hebhajha, jhe wieliajha pa ddau he, moko ne ddau-ddaudo dhanno-do tenae ne liajhe No ne,dhai madalae. Ta lii ke ro, "Ngati mii neddau do nadhe ne nara lua mmau dharado mina hedhe ne worawwu? Jhe ti miike No ne nara higa tu ta tao lua madalaedo mina hedhe?55Ta do adho ke No dhe ana heddautuka ajhu? Ta do adho ke ta Maria mane ina No; jhe ne tuahhu-tuahhu No he,

MATIUS 13.56–14.3 81wala dho ke ti Yakobus, Yusuf, Simonnga Yudas?56Nga do adho ke ne nawanni No hedo pee pa dhe lema? Ngati mii ke No nenara hari-hari ne nahedhe?"57Moko ta nyakke he ke Yesus ri ro.Ta lii ke Yesus pa ro, "Heddau nabi pamii we no do takke pekerihe ri ddau,tapulara pa rae nga kowa no, jhe paammu nga kemali no nara dho no tatakke pekerihe."58Rowi do mina harre ke, wae le dhoma ke Yesus ta tao ri ne lua madalae paera do naanne, rowi ne ddau-ddau dopaanne adho do wae ta parahajha.

14 1Pa dhara awe naanne Herodes,mone pereda pa ihi rai Galilea, do

rangngi ke hari-hari ne jhara lua Yesus.2Ta lii ke Herodes pa pegawai-pegawaino he, "Do tatu ke ta nadhe ke YohanesMone Pijhiu, do alla ke pemuri wari ri! Rido mina harre ke, hakku do nga higa Nota tao lua madalae."3Rowi uru jhara ngati do naannedo alla ke Herodes pe lii ta kappeYohanes jhe petuke, jhe pemaho ladhara ammu bhaddo. Hakku tao Herodesmina poharre, taga ngati lai Herodias,

MATIUS 14.4–9 82ihi-ammu ngati Filipus, tuahhu no mamiha.4Rowi do ngaddi Yohanes ta lii minahedhe pa Herodes, "Ie dho au ta pelojeHerodias!"5Do ne pa petu ne do ddhei ke Herodesta pemade Yohanes, tapulara do meda'uno penaja nga ddau lowe, rowi Yohanesdo periho ri ro ta heddau nabi.6Pa awe pehewene ri Herodes ne lodhometana no, ta ledo ke ne ana mobanniri Herodias pa hedhapa hari-hari ddaudo era paanne. Dhai mengallu dharaHerodes ne heleo ne ledo ana mobannido naanne,7hakku ta jaji ke Herodes nga dhedehupa pa ana mobanni do naanne, ta nenga we ne do ta ame ri no, do ta wie pano.8Taga tari do pedide ri ina no, mokota lii ke ne ana mobanni do naanne,"Ne ame ri ya, kattu Yohanes MonePejiu, ta wie pa ya pa dhara awe nadhedhangnge, jhe do takke pa dhara hewuedhula!"9Ta rangnge lii ami do naanne, dhaihedui ne ade Herodes. Tapulara rowi doalla ke no pepehupa pa hedhapa tamu

MATIUS 14.10–15 83no he, ta lii ke no ta petobe ne lii amiana mobanni do naanne.10Ta pepu ke ddau ri Herodes la ammubhaddo ne tu ta la atte kattu Yohanes.11Ta alla pemina harre ta aggo ke nekattu Yohanes ne la dhara, do takkepa dhara hewue dhula, jhe wie pa anamobanni do naanne. Ta aggo ke ri anamobanni do naanne, jhe la wie pa ina no.12Ta alla pemina harre, ta dakka ke neana hekola Yohanes he la aggo ne ngi'uYohanes ne jhe la pedane. Moko minaharre ta kako ke ro jhe la peke ne luamade Yohanes ne pa Yesus.13Ta rangnge ri Yesus ne lai do naanne,ta ha'e kowe ke No miha-miha jhepekaddhi ngati era do naanne, la hahhiera do keliu. Tapulara ta dhai ta rangngine ddau-ddau he jhara lai do naanne, tamahhu-anni ke ro ngati rae ro jhe kakola pedute Yesus narru jhara kolo lede.14Ta dhai Yesus ta puru ngati dharakowa ne, jhe ngaddi ri No ne ddau lowehe, ta ruba dhara ke No nga ro. Ta peieke ri No ne ddau-ddau do paddha do erapa telora ro he.15Ta maddha lodho, ta dakka ke neana hekola Yesus he, jhe lii ro pa Yesus,

MATIUS 14.16–20 84"Maddha ke lodho, jhe ne era do nadhedo jjhau ngati rae nga kowa. Rihi ie Amata lii pa ddau do na hedhe ta bhale, mitaie ro ta la walli nga'a nginu la dhara raehidhe."16Ta lii ke Yesus pa ro, "Tenge dho rota kako, wei ri mu we ro ne nga'a nenginu."17Ta bhale ke ri ro pa Yesus, "Ne doera pa jhi, wata ke lammi kedalli roti ngadhue ngi'u nadu'u we."18Ta lii ke Yesus pa ro, "Aggu nenapoharre ma dhe."19Ta lii ke No pa ddau he ta mejaddhipa rujhu'u. Ta aggu ke No ne roti dolammi kedalli he nga nadu'u do dhuengi'u he. Ta tengara ke No la liru jhepeha'e ri No ne kolo lii ie-ae pa Deo. Taalla pemina harre ta pipi-pipi ke ruai None roti do na harre, jhe jhula pa anahekola No he, tu ta la pekepala pa ddaulowe he.20Ta nga'a ke ro hari-hari tade bbhahhukeni'i-ni'i. Ta alla penga'a he, ta pekupuke ri ana hekola he ne do rihi ri ro he;tobo henguru dhue hope.

MATIUS 14.21–28 8521Ne do nga'a he pa dhara awe donaanne, era ma ta do lammi tabbhaddau he, kire de dho mobanni nga na iki.22Ta alla pemina harre, ta pepu ke riYesus ne ana hekola No he ta pekaddhiuru jhara ngati No la hebhakka-rai. Padhara awe do naanne lema ta lii le keYesus pa ddau lowe he ta bhale.23Ta ludu le ne ddau lowe he, ta ha'eke Yesus miha la hewue bhojo, tu ta lahebhajha. Lohe la telora maddha era koma Yesus miha-miha pa era do naanne.24Pa dhara awe do naanne lema nekowa do ha'e ri ana hekola No he dodhai jjhau ke la telora eilobo ne. Dopengidhi-ngadho ke ne kowa ne ri kolonawa, rowi do dakka ngallu ti hedhapa.25Pa telora wabba tallu nga wabbaanna jhammi-ae, ta dakka ke Yesus langa ro, jhe do kako pa dhida ei ne.26Ta kebaddi ke hari-hari ne ana hekolaNo he, jhe peka, "Wango!" do dhaimeda'u tarra ro hari-hari.27Ta bhale dhangnge ke ri Yesus,"Peketanna-anni! Ya, Bhole meda'u!"28Moko ta lii ke Petrus, "Ki do tarra maau ta Yesus, lii we pa ya ta ka ko ju laanne le pa dhida ei."

MATIUS 14.29–35 8629Ta bhale ke ri Yesus, "Mai we au," tapuru ke Petrus ngati dhara kowa ne, jhekako ju la nga Yesus.30Tapulara dhai ta heleo ri Petrus ta dodhai tarra ne ngallu nga kolo dahi ne, tameda'u ke no jhe jhari ta janna. Ta pekadhangnge ke no, "Muri, ruba ko we ngaya."31Ta jhole dhangnge ke ri Yesus neruai No, jhe kappe Petrus, nga lii pa"Petrus, Petrus, Petrus au dhe ddau dokura lua parahajha. Ta nga hakku kepapiau penaja nga Ya?"32Moko ta ha'e ke ro hari do dhue ladhara kowa ne, moko ta ketanna le kene ngallu ne.33Moko ne ana hekola Yesus he, tamejura ke pa hedhapa Yesus. Ta lii kero, "Tarra, Muri ke ne Ana Deo ne!"34Ta dhai ro la hebhakka-rai, ta puruke ro pa Genesaret.35Ta dhai ta ngadde ri ddau-ddau doera paanne ta Yesus ne do dakka ne, tapelebe ke ri ro la hari-hari kebhihu ihi raido peumu nga rae do naanne. Moko taaggu ke hari-hari ddau do paddha la ngaYesus.

MATIUS 14.36–15.5 8736Ta ammi ke ro pa Yesus, kita ie he, tabhuje hewe ri do paddha la nga Yesus.Ta ami ro pa Yesus, kita ie he, ta bhujehewe ri do paddha he ne wui jhalla jubaNo. Hari-hari do bhuje ne wui jhalla jubaYesus he, ta ie he ke ngati lua paddharo.

15 1Hekewolo do Farisi nga doparri ddau guru aigama ngati

Yerusalem ta dakka ke la nga Yesus. Takebhali ke ro pa Yesus,2 "Ta nga ne ana hekola Au he,hakku jhalle-kerupe ne uku nga hadhaama-appu di? Ki dhai ro ta nga'a, adhodo lonye raui uru jhara pedutu ngahadha ama-appu di!"3Ta bhale ke ri Yesus, "Jhe ta nga lemamu hakku jhalle-kerupe ne lipareda Deo,rowi do ddhei mu ta pedute ne uku ngahadha ama-appu mu?4Rowi do lii Deo, 'Takka we pekerihiama nga ina mu', jhe, 'Nadu do kara ngamenihi ama nga ina no, do jhamma tawole pemade no.'5Tapulara wie ri mu ne liajha: kinga liiddau pa ina nga ama no, 'Ne nga ne dojhamma ta wie ri ya pa ama nga ina, alleke ri ya pe jhole pa Deo,'

MATIUS 15.6–12 886moko ne ddau do na po anne adho kedo tenge ri ta takka pekerihi ina nga amano. Hakku uku nga hadha ama-appu muta pehewa'o ke ri mu ne lipedao Deo.7Mu hedhe do potedo appi tarra! Dopetu tarra ke ne do pedare ri Yesaya nejhara lua mu, do mina hedhe,8 'Mina hedhe ke ne ane Deo: Ddau-ddau do na hedhe ne wie hu nga mejurapa Ya wata ke pa kuri-nyoro he we,tapulara ne ade ro do jjhau ngati Ya.9Parahuma he we ro ne wie hu ngamejura pa Ya, rowi lai do peato ri ddauraiwawa we ne do ajha ri ro jhe ne napoharre do ege ta mii lai do peato ri Yake.'"10Ta pedoa ke ri Yesus ne ddau-ddaudo na harre, jhe lii pa ro, "Dhanno koweri mu, mita ie mu ta tada.11Ne do maho la dhara ubha, nara dhota perue-petaru ddau, titu wata ke domahhu ngati dhara ubha ne we ne donara ta perue-petaru ddau."12Moko ta dakka ke ne ana hekolaYesus he, jhe lii pa Yesus, "Toi ri Amane do Farisi he hhei do hala pa dhara, tadhai ta rangnge ri ro ne lipedai Ama nedo mina harre?"

MATIUS 15.13–20 8913Ta bhale ke ri Yesus, "Naajhu do namido adho do halle ri Ama Ya do era pa erado mmau do megala ne do ta bhete.14Bhole pedhuli nga do Farisi he. Rohidhe kattu-kattu do bhaddu, jhe ki dobhaddu pera'u do bhaddu, moko do tabunu la dhara ro'a."15Ta lii ke Petrus, "Ruba ko we nedhara Ama ta peteleo ko ne lipehakku donaanne pa jhi."16Ta bhale ke ri Yesus, "Tada dae dhomu?17Ta do dho toi dae ri mu, ta ne domaho la dhara ubha, jhe dalle la dhallu,do ta mahhi-anni la kejhunga?18Tapulara do mahhu-anni ngatidhara ubha, do dubhu ngati dahra ade,napoanne ke ne do ta perue-petaruddau.19Rowi ngati dhara ade ke dubhu nelua-lua penge do woapa, do pedidi ddauta pemade ddau, kenyo-langa-huka, tatao ne lai-lai do woapa, loi-mena'o, wiene lilolo do pote do appi nga kara menihiddau.20Lai-lai do na harre ke ne do perue-petaru ddau, addho taga tari nga'a riruai do dho lonye ne."

MATIUS 15.21–27 9021Ta alla pemina harre ta pekaddhi keYesus ngati era do naanne, jhe kako laihi rai do peumu nga rae Tirus nga Sidon.22Heddau mobanni do Kanaan ngati ihirai do naanne, ta dakka ke la nga Yesusnga peka, "Wo Ana Daud, ruba kowene dhara Au nga ya! Nnei ne ana ya domobanni, do lakka ri wujhu. Nnei do dhaihedui tarra no."23Bhale dho ri Yesus ne liami mobannido naanne. Ta dakka ke ne ana hekoYesus he la nga Yesus, jhe ame No,"Ama, lii kowe pa mobanni do na nidheta langnga ti dhe. Wata ke no ta pee ngatoli we pa kejhunga di!"24Ta bhale ke ri Yesus, "Ya dhe nepepue wata ke ma nga do Israel wemiha, rihi-rihi ma nga ro do huli doteballi he."25Ta dakka ke ne mobanni do naannela nga Yesus jhe mejura pa hedhapa Nojhe lii, "Ruba ko we nga ya Muri yaee."26Ta bhale ke ri Yesus, "Jhamma dho taaggu nga'a unu naiki jhe ligo wie ngaka."27Ta bhale ke ri mobanni do naanne,"Do petu Muri yaee, tapulara ngaka lemado jhamma ta nga'a ne tebui do ngatimeja muri no."

MATIUS 15.28–32 9128Moko ta lii ke Yesus pa no, "Ina, dodhai tarra ne mone-ae lua manno ngakaho au! La'a we no, jadhi we mina miine do ddhei au ma!" Pa dhara we naannedhangnge ta ie ke ne ana mobanni donaanne.29Ta pekaddhi ke Yesus ngati era donaanne, jhe narru No ore ngidi EiloboGalilea. Ta ha'e ke No la kolo bhojo jhemejaddhi No paanne.30Ae ddau do dakka la nga No, ngaaggu ddau do padha kai, do bhaddu, domade heatta, do bhangnga nga ae ri kodo paddha do wala he ri. Ta la takkake ri ro ne ddau-ddau do paddha he lahedhapa Yesus. Ta peie ke ri Yesus neddau-ddau do na harre.31Ne ddau lowe do era pa anne, tamadalae tu-tu ke, ta ngaddi ri ro, dobhangnga nara ke ta pedai lii, do kai ieke, do made heatta nara ke ta kako, dobhaddu nara ke ta ngaddi. Ri do minaharre ke ta wue-waje ke Deo do Israel riro.32Ta alla pemina harre ta pedoa ke riYesus ne ana hekola No he, jhe lii No paro, "Ta alle we ne dhara ya penaja ngaddau lowe do na hedhe. Tallu lodho ke

MATIUS 15.33–38 92ro ne hela'u-la'u nga Ya, jhe pa dharaawe nadhe bhule dho ke ro nga nga'anginu. Dhae dho ri ade ya ta pebhale ronga menganga, meda'u ya ta keloli ro parujhara kako."33Ta kebhali ke ne ana he pa Yesus,"Pa mii ke di ne nara nga'a-nginu pa erado keliu-kejidho nadhe tu ddau do minahedhe ne worawwu ae?"34Ta kebhali ke Yesus pa ro, "Henga neae roti do era pa mu?" "Hee pidu bhue,nga parri ngi'u nadu'u naiki," ne bhale riana hekola he.35Moko ta lii ke Yesus pa ddau lowe heta mejaddhi pa worai.36Moko ta aggu ke ri Yesus ne roti dopidu bhue he nga nadu'u he, jhe peha'eNo kolo lii ie-ae pa Deo. Ta alla peminaharre ta pipi-pipi ke ri No ne roti nga nadu'u he, jhe wie pa ana hekola he. Ta lapebhagi-bhagi ke ri ro pa ddau lowe he.37Ta nga'a ke ne ddau-ddau do naharre ta bbahhu le. Ta alla ro penga'a,ta pekupu ke ri ana hekola he, ne do rihihe, tobo pidu bhue hope.38Ne ae ddau do nga'a he, momone kowe do appa tabbha ddau, adho dae dokire mobanni nga naiki.

MATIUS 15.39–16.4 9339Ta alla pemina harre ta lii ke Yesuspa ddau lowe he ta bhale. No miha taha'e ke la hewue kowa jhe pekaddhi laihi rai Magadan.

16 1Ta dakka ke do parri ddau doFarisi nga do Saduki la nga Yesus

do nga lua pedabbho ta kale ne hala No.Ta ame ke Yesus ri ro ta tao lua madalaetu ta peteleo pa ro ta do tarra No dodakka ngati Deo.2Ta bhale ke ri Yesus, ["Ki pa dharanga ta janna ke lodho, lii mu, 'Awe dowoie lodho dhe, rowi do mea ihi liru.'3 Jhe pa dhara awe jhammi-ae, anemu, 'Medae ta ajjhi lodho dhe, rowi domea-mamo hi liru.' Nah, i'a mu ne peiraihi liru nga heleo ne nga do era pa ni,tapulara we, ia'a dho mu ne peira netelia-telia ngati awe do nadhe!"]4 "Dhai tarra ne apa-kedhaha ngalanga-huka ne ddau-ddau do pa dharaawe nadhe. Ami mu pa Ya ta tao luamadalae, bhule dho do ta pedhelo pamu, wata ke lua madalae Nabi Yunuswe." Ta alla pemina harre, ta hani ke rori Yesus, jhe kako ngati nanne.

MATIUS 16.5–11 945Ta dhai ne ana hekola Yesus he lahebhakka-rai, ta toi ke ri ro, ta do balluro ta do dho aggu roti.6Ta lii ke Yesus pa ro, "Meniga ie wemu nga ti muu do Farisi nga do Sadukihe."7Ta rangngi ri ana hekola he, ta lii kero heddau pa heddau, "Hakku lii No minahidhe rowi adho di do era aggu roti."8Do toi ri Yesus ta ne nga ne do pedai riro he, hakku ta lii ke No, "Ta nga hakkuta jadhi hahhi lai pa mu taga tari do dhobhulu mu nga aggo roti? Mu hedhe dokura ko ne lua parahajha!9Pee ko ma mu nga do dho tada daehape ma dhara awe nadhe? Henge dhoke ri mu ne jhara lammi bhue roti dopipi-pipi ri Ya he tu do lammi tabbhaddau he? Ta dhai ne pekupu ri mu,henga ne ae do rihi he?10 Jhe mina mii ri ne jhara pidu bhueroti, tu do appa tabbha ddau he?Perri hope ne do rihi he, ta alla ri mupepekupu?11Ta nga mu hakku pee ma nga do dhotada jhara lipedai ya do ngine ne, rowine do pedabbho ri Ya, adho jhara lua

MATIUS 16.12–17 95roti? Meniga we pewie-ie mu penaja ngamuu do Farisi nga do Saduki he!"12Moko ta tada he ke ne ana hekolaNo he, ta ne lua pedabbho Yesus ne,ne lii pa ro ta meniga pewoie-ie ne,adho penaja nga nga muu do pake paroti, tapulara penaja nga liajha-liajha doFarisi nga do Saduki he.13Ta kako ke Yesus la ihi rai do peumunga rae Kaisarea-Filipi. Pa ni ta kebhalike No pa ana hekola he, "Pedutu nga liiddau, nadu ke ne Ana Ddau Raiwawa?"14Ta bhale ke ri ana hekola No he, "Erado lii ta Yohanes Mone Pejhiu. Era lemado lii ta Elia. Do wala ri, era do lii taYermia, kiadho hala heddau nabi."15Ta kebhali ri ke Yesus pa ro,"Tapulara ki pedutu nga lii mu miha,nadu ke Ya dhe?"16Ta bhale ke ri Petrus, "Ama ke neDuae Mone ma'i-Mone golo ne, Ana-DeoDo Muri ne."17Ta lii ke Yesus, "Mangngi mone-aetarra au Simon ana Yona! Adho ddau-raiwawa ne do peke ne lai do naanne paau, tapulara do peke ri Ama Ya do era paera do mmau do megala ne.

MATIUS 16.18–21 9618Ri do mina harre ke, au ke Petrus,pahiae do dho i'a kerattu wari. Pa dhidapahi do nadhe ke do ta petito ne gerejaYa, do adho ke do nara ta jharra ri, majilema ta ri lua made mada!19Do ta jhole ke ri ya ne ana kuhiRaiwawa Deo Do Wowiu ne pa au. Nengawe ne do labbe ri au pa danni raiwawa,nopoanne lema do ta labbe pa era dommau do megala ne. Jhe ne nga ne dopemole ri au pa raiwawa dhe, na poannelema do ta pemole pa era do mmau domegala ne."20Ta alla pemina harre ta lii ke Yesuspa ana hekola No he mita do dho pepekeri ro ne lai do naanne ie ta pa nadu we,ta do No ke ne Duae Mone ma'i-Monegolo ne.21 Jhari rai ngati awe napoanne, ta pekepemola-mola ke ri Yesus pa ana hekolaNo he ne jhara lua No, do jhammaNo ta kako la Yerusalem, jhe do tapeabu lua hedui-herui do ae ngati monekettau-kettau, kattu-kattu mone tunumenahu he nga guru-guru aigama. Do tapemade No, tapulara pa lodho do ketallu ne do ta kaddhi bhale wari.

MATIUS 16.22–26 9722Moko ta pera'o ke Yesus ri Petrus jula hebhakka rujhara, jhe lii, "Ki ie mudhehe ta pejho ri Deo ne lai do naanne ngatiMuri. Bhole tade dhai ta jadhi ne lai donaanne pa Muri!"23Ta kebhibha ke Yesus jhe lii paPetrus, "Wango, langnga au ngati dhe!Au dhe ta ma bhate-bhate we Ya. Ne luapenge au do napoanne, lua penge ddauraiwawa we; adho lua penge do ngatiDeo!"24Ta alla pemina harre ta lii ke Yesuspa ana hekola No he, "Ddau do ddheita pedute Ya, do jhamma ta awi lakejhunga ne lua paralu ngi'u no, jhedhue hape ne ajhu ketoe no, jhe pee ngapedute Ya.25Rowi ddau do ddhei ta jage ne murimada no, do medae ta ele ngati no.Tapulara tu ddau do jhole ne muri madano taga Ya, do ta hamme ri no ne murimada ne.26Ne nga ke ne lua mangngi tu heddaukinga unu ke ri no hari hewue raiwawadhe, tapulara jhe do ele ne muri madano? Nara marra ne muri mada dheta pehure nga heworawwu bhara nenga-nga?

MATIUS 16.27–17.4 9827Rajja dho ke, do medae ke ta dakkaAna Ddau Raiwawa, hela'u-la'u nganaju-naju No nga kuaha Ama No. Padhara awe do napoanne ke, do ta bhaleke ri No penaja nga heddau-heddaupedutu nga wui ai-wui tao ro.28Henge we ri mu! Do ta era ti teloramu do na hedhe do dho made dae, ki dodho ngadde dae ri no ne lua dakka AnaDdau Raiwawa ne mii Duae he."

17 1Ta ludu le anna lodho, ta agguke ri Yesus, Petrus, Yakobus

nga tuahhu no Yohanes, petala-anni lahewue lede do dhida.2Pa hedhapa ro, ta lari-anni ke neworawwu Yesus: Ne tanga mada No taweo ke mii weo mada lodho he, jhe nebhara pake No ta pudi kewa'a ke.3Ta alla pemina harre ta ngaddi ke rido tallu ddau ana hekola Yesus he, Musanga Elia do pedai lii nga Yesus.4Moko ta lii ke Petrus pa Yesus, "Dhaitarra ne woie pa dhe. Ki ta o'o he Murimedae ta petitu ke ri ya tallu bhue leowaa ngati bhalla lai pa dhe: hewue tuMuri, hewue tu Musa, jhe hewue ri tuElia."

MATIUS 17.5–10 995Pa dhara nga pedai lii ko Petrus, tadakka ke ne merammu do dhai kelala laherimu ro, jhe hhau ne lipedai ti dharamerammu do naanne, do lii mina hedhe,"Nadhe ke ne Ana Ya, do hajha do ddheiYa ne. No ke ne do maddhi pa dhara adeYa. Pedhanno we nga No!"6Ta rangngi ri ana hekola he ne lipedaido naanne, ta meda'u ke ro, jhe herabbala worai.7Tapulara ta dakka ke Yesus la nga ro,la gu'i ro jhe lii, "Kaddhi we mu, bholemeda'u!"8Ta dhai ta heleo ri ro, pi'a dho ke ie taheddau he, wala ngati Yesus we miha nedo era paanne.9Pa dhara nga puru ti kolo lede ne, talii ke Yesus pa ro, "Bhole pejha'i-ja'i muie ta nga nadu we, jhara ne nga ne dongaddi ri mu do ngine ne nga do dhokaddhi dae Ana Ddau Raiwawa ti dharamade mada."10Ta kebhali ke ne ana hekola he paYesus, "Ta nga hakku lii ne guru-guruaigama he, ta do jhamma Elia ta dakkauru jhara?"

MATIUS 17.11–17 10011Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "TarraElia do ta dakka, jhe no ke ne do ta mapemoko hari-hari lai.12Tapulara ne lii Ya pa mu, nee ke Elia,maji lema ta mina harre tade do dho nori ddau-ddau he, jhe e'e ne ddhei ro wene tao pa no. Jhe do mina harre ne do tatao ri ro pa Ana Ddau Raiwawa."13Moko ta toi ke ri ana hekola No he,ne lii No do naanne jhara lua YohanesMone Pejhiu ke.14Ta dhai ta bhale Yesus nga anahekola no do tallu ddau he la nga ddaulowe he, ta dakka ke heddau momone,jhe la mejura pa hedhapa Yesus, jhe liino,15 "Ama ee, ruba dhara ko we Ama ngaana ya. Nee do lakka ri paddha ma deki'i. Do rihi meliri dhara ki dhai ke takebhaddi ne ihi no ne, jhajhi wari ke none keloli pa dhara rao ai, mina harrelema pa dhara ei.16Alle lema ke ri ya peaggo la nga anahekola Ama he, tapulara nara dho tapeie ri ro."17Ta bhale ke ri Yesus, "Do dhai tarramu hedhe! Mu hedhe do ddhei ta toramiha, jhe bhule dho nga lua parahajha.

MATIUS 17.18–22 101Tade hape la parri ri ko ke Ya ne peenga makka tee nga wangnge penaja ngamu? Aggo ne naiki napoan ne ma dhe!"18Moko ta lii ke Yesus pa henga kerabbane ta mahhu-anni ngati naiki do naanne.Ta ie dhangnge ke ne naiki do naanne,pa awe naanne.19Ta alla pemina harre, pa dhara aweYesus he ke miha, ta dakka ke ne anahekola No he, jhe ke bhali pa Yesus,"Ama, ta nga marra, hakku do dho tahudhi ne henga kerabba do na harre?"20Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "Rowi dokura ko ne lua parahajha mu. Henge weri mu! Kinga era ke mu nga lua mannonga kaho mii worena namuhi wohajhohe we, do nara ke mu ta lii pa bhojodo nadhe, 'Lari-anni au la nidhe!' Dota lari-anni he we ne bhojo do naanne.Bhule dho hahhi lai he do dho nara tatao ri mu!21 [Tapulara henga kerabba do minahedhe, wata ke ne nara ta hudhi rilihebhajha nga ri puasa we.]"22Pa dhara nga pekupu ne ana hekolaYesus he pa Galilea, ta lii ke Yesus pa ro,"Rajja dho ke, Ana Ddau Raiwawa, do tajhole la dhara wolaabba ddau raiwawa.

MATIUS 17.23–27 10223Do ta pemade No, tapulara pa lodhoke tallu ne, do ta pekaddhe bhale wariNo." Moko ta hedui ke ne ade ana hekolaYesus he.24Ta dhai Yesus nga ana hekola Nohe la Kapernaum, moko ta dakka ke nemone hammi bhea Ammu Deo he la ngaPetrus, jhe kebhali ro, "Do ma'i ma keguru mu ne bhea Ammu Deo, we adho?"25Ta bhale ke ri Petrus, "Ma'i!" Ta dhaiPetrus ta bhale, ta pelango uru ke nori Yesus, "Simon, mina mii lii au? Nadudo jhamma ta ma'i bhea pa duae-duaeraiwawa dhe? Ana-rai we ddau do walarai?"26 "Ddau do wala-rai!" Ta lii ke Yesus,"Ki do mina harre ana-rai tenge dho tama'i.27Tapulara bhole pekedune ri di ne adeddau-ddau do na hidhe, hakku ri domina harre ke kako we au la ei-lobo jhemengadi we nadu'u pa ni. Aggo ri au nenadu'u do nara petari-rai ne. Pa dharaubha nadu'u do naanne do era hemadadoi do waji ta ma'i ne bhea di dhue. Aggone doi do naanne, jhe kako la ma'i ri aupa ro ne bhea di dhue tu Ammu Deo."

MATIUS 18.1–7 103

18 1Pa dhara awe naanne ta dakkake ne ana hekola Yesus he la nga

Yesus jhe kebhali, "Nadu ke ne do egeta do rihi mone-ae pa telora annu-nikiDeo?"2Moko ta pedoe ke ri Yesus heddaunaiki, jhe petito pa hedhapa ro.3Moko ta ta lii ke Yesus, "Parahajha wemu! Titu wata ki bhari-annu mu ta jadhimii naiki do nadhe, do ta jadhi ke mu taai-alla ngati annu-niki Deo.4Ddau do pewawa-anni, jhe jadhi miinaiki nadhe no ke nedo keriki pa teloraannu niki Deo.5 Jhe ddau do hamme naiki do minahedhe taga Ya, lai napoanne do hela'uke mii hamme Ya lema."6 "Nadu do tao mita do dho parahajha rine naiki do na hedhe maji le ta he ddauhe we penaja nga Ya, rihi ie ta peratte riwowadu pa lakoko ddau napoanne, jhenabhe no pebolo la dhara dahi balla.7Dhai tarra ne apa nga kerewe turaiwawa do nadhe taga tari lai-lai dopebui ddau la dhara lubhu harro ngamenyilu. Do tarra ma ne lai-lai do minaharre do pee ma ta era loro, tapulara

MATIUS 18.8–12 104apa nga kedhaha tu nadu we do tao nelai-lai do mina harre.8Ki ruai au kiadho rubhebho au dopedide au ta tao lubhu harro ngamenyilu, atte jhe nabhe no. Rihi ie au tamuri mada hela'u nga Deo nga do dhobhule kae hela, ngati maho hari hengi'uau la dhara rao ai do peloro ne.9 Jhe ki nga namada au ne do pedideau ta tao lubhu harro nga menyilu,wuke jhe nabhe no. Rihi ie au ta murimada hela'u nga Deo nga do dho bhulenamada hebhakka, ngati hore au harihengi'u la dhara rao ai do peloro ne, nganamada hari dhue bhakka."10 "Jaga eeh! Bhole kara-menihi ie taheddau he ti telora naiki do na hedhe.Rowi do mina harre ke henge pewoie we,ne naju ro he do era loro pa hedhapaDeo do era pa era do mmau do megalane.11 [Rowi ne mai Ana Ddau Raiwawa, tama wie ne lua helama tona ie tu ddau dohuli do teballi!]12Mina mii pa tada mu? Kita era heddaudo nga ki'i hengahu ngi'u, jhe mo ko taele hengi'u, ne nga ke ne do ta tao ri no?Rae-here dho ke, do ta hani ke ro ne, do

MATIUS 18.13–16 105ta hani ke ri no, ne ki'i no do heo nguruheo ngi'u he pa kolo lede, jhe la kale rino ne do ele ne.13 Jhe ki nga ngadde bhale wari ke rino ne ki'i no do ele ne -- parahajha wemu nga Ya -- do medae no ta rihi nemengallu dhara penaja nga do hengi'udo naanne, ngati do heo nguru heo ngi'uhe.14Do mina harre lema ke Ama mu doera pa era do mmau do mega la ne, dodho ddhei No ta era ie ta heddau he dohuli do teballi ngati ddau ddau do ta ituko ta parahajha do na hedhe pa Ya."15 "Kinga tao tuahhu mu lubhu harronga menyilu penaja nga mu, kako wemu jhe peke we ne lua hala no. Jhaggewe dhara-dhara ne lai napoanne patelora mu we dhue. Ki pedute ne lii auri no, moko do mangngi ke au, rowi doabobhale wari ke ri au ne tuahhu au donaanne.16Tapulara, ki do dho dhanno ma rino, tina we ri au heddau kiadho dodhue ddau ri. Rowi pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo do hure do bhuke,'Rowi ri lipejhara do dhue kiadho do

MATIUS 18.17–21 106tallu ddau hakahi ke ta peteleo ne halaheddau do peanynye.'17Ki do dho hammi ma no ne lira'a-litakka ddau do na harre peke ne laido naanne pa jemaat. Pedakka rahiki ki do dho wae ma no ta hammi nelira'a-litakka jemaat, ege we no ta miiheddau mone hammi bhea he, nga miiheddau do dho tade Deo he."18 "Henge we ri mu! Ne nga ne do labberi mu pa danni raiwawa, do ta labbelema pa era do mmau do megala. Jhene nga nedo pemole ri mu pa raiwawa,do ta pemole lema pa era do mmau domegala.19 Jehe henge lema we: Ki do era patelora mu pa danni raiwawa dhe, dodhue ddau do hela'u lii-hela'u langu padhara lai ne nga we, jhe do aggo padhara lihebhajha, moko ne lihebhajha donapoanne do ta hamme ri Ama Ya do erapa era do mmau do megala ne.20Rowi pa mii we, ki era ke dodhue-tallu ddau do peteni taga Ya, doera heri ta hela'u ma Ya pa telora ro."21Moko ta dakka ke Petrus la ngaYesus, jhe kebhali, "Muri, tade parriwari ne jhamma ta pehuba ri ya, ki era

MATIUS 18.22–27 107ne tuahhu ya do tao lubhu harro ngamenyilu penaja nga ya? Tade pidu wariko?"22Ta bhale ke ri Yesus, "Adho, adhota tade pidu wari he we! Tapulara pidunguru wari pidu!23Rowi ki nga dhai ke Deo ta pereda,napoanne do hela'u ke mii lipehakku donadhe: Ta era ke heddau duae do ddeita pemoko hari-hari kallu ngati annu-nikino.24Pa lai do petari ne lua pereha no, tapedoe ke ri no ne naannu no do ngakallu tabbha-riwo-rawo,25 jhe adho ke do nara ri ta ma'ipemmau ri no. Moko ta pereda ke neduae pa no, do ta pewie ke no ngaana-ihi-ammu no, nga hari-hari unu-ohano, mita nara ta ma'i ne kallu no he.26Ta mejura ke ne naannu do naannepa hedhapa duae ne, jhe ami huba,'Muri, pehuba kowe ya ri muri. Do tama'i ma ri ya pemmau hari-hari ne kalluya pa muri.'27Ta ruba dhara ke ne duae do naannenga naannu no ne, ta lii ke ne duaedo naanne pa naannu no ne, ta do

MATIUS 18.28–32 108dho tenge ke ta ma'i ri ne kallu no hehari-hari.28Ta dhai ta mahhu-anni ke ne naannudo naanne, ta peabu ke no nga ihi-angano, heddau naannu lema, do nga kallupa no parri tabbha we. Ta kappe ke rino ne ihi-anga no do naanne, jhe gharropa koko ne, jhe lii no, 'Ma'i marri-aihari-hari ne kallu au he pa ya!'29Tapulara ta mejura ke ne ne ihi-angano do naanne, jhe ami pa no, 'Mata daekowe ihi-anga ya eeh, do ma'i ma ri yapemmau ne kallu ya he pa au.'30Tapulara ta nyakke we ne lihubaihi-anga no ne ri naannu do ngine ne.Ta aggo ke ri no ne ihi-anga no ne jhehahhe la dhara ammu bhaddo, tademmau hari-hari ne kallu he pa no.31Ta ngadde ke ri naannu-naannudo wala he ne lai do tao ri naannu donaanne, ta hedui ke ne ade ro, jhe kakoro la pika pa duae ne.32Moko ta pedoe ke ne naannu do apado kerewe do naanne, jhe lii pa no, 'Annudo apa do kerewe! Hari-hari ne kallu au,alla ke ri ya pepeila, ri do huba au pa ya.

MATIUS 18.33–19.3 10933Ta do adho ke ri au lema do jhammata ruba dhara nga ihi-anga au ne, minamii ne do alle ri ya petao pa au?'34Do dhai tarra ne bubu dhara ne duaedo naanne. Ne naannu do tao apa donaanne ta pemaho ke ri no la dharaammu bhaddo tade moko ne ma'i ri none kallu no he."35Ta tuu ne lipedhiri Yesus ne, ta liike No mina hedhe, "Mina harre lemake Ama Ya do era pa era do mmau domegala ne, do ta tao No penaja nga muheddau-heddau, ki dho pehuba ke ri mune hala tuahhu mu nga hewue nge danniade."

19 1Ta tuu le hari-hari ne lipedhiriYesus do na harre, ta hane ke ri

No Galilea, jhe kako la ihi rai Yudea pahebhakko Loko Yordan.2Ae ddau ne do pedute No. Pa anneae ne ddau do peie ri No ti dhara luapaddha ro.3Moko ta dakka ke ne do Farisi he takale-kale ne hala Yesus. Ta kebhali kero, "Pedutu nga uku aigama di, ie marrahino ddau ta pehagghi nga ihi-ammuno, jhe ne nga ke ne do ta pake mii erajhalli?"

MATIUS 19.4–9 1104Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "Ajha dedho mu pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo, ta do ne Mone woro-Mone panynyiddau raiwawa, pa petari rai, ne tao ddauraiwawa ta momone nga mobanni?5 Jhe alla penaanne ta lii ke No, 'Ridomina harre ke, hakku momone do tahani ke ri no ne ina-ama no, jhe jadhi tahahhi nga ihi-ammu no, moko ro hari dodhue do jadhi ta hahhi ke.'6Hakku ro adho ke ta dhue ddau ri,tapulara do jadhi keta heraa-hemanynyi.Rowi do mina harre ke, ne nga ne doalle pepeheujhe-headde ri Deo ta jadhihahhi, ie dho ke ta pehagghi ri ddauraiwawa."7Moko ta kebhali ri ke ne do Farisi he,"Ki do mina harre ma, ta nga hakku liiMusa pa ddau he ta wie huri pehagghi paihi-ammu do alla pepehagghe ri no ne?"8Ta bhale ke ri Yesus, "Hakku wielua ri Musa pa mu ta pehagghi ngaihi-ammu mu taga tari lua keti-ketingamu. Tapulara ne pa petu ne, adho minaharre rai ti petari.9Hakku dhanno ko we nadhe: Nadudo pehagghi nga ihi -- ammu no -- jhedo adho ma ne mo banni monanni do

MATIUS 19.10–13 111naanne do hala ne loro jhara kako, jhebanga-ammu ri ne momone do naannenga mobanni do wala, moko ne ddau dona poanne, ddau do kenyo-langa hukake."10Moko ta lii ke ne ana hekola Yesushe, "Ki do mina harre ke ne lua pedumomone nga mobanni, rihi ie ta bholetenge we ta banga-ammu."11Ta bhale ke ri Yesus, "Ne lai napoannenara dho ta hammi ri hari-hari ddau, tituwata ke ri ddau-ddau do alla pepetatu riDeo we.12Rowi era ddau do dho nara tabanga-ammu, rowi do mina harre ke norai ti awe ta metana, Era lema do dhonara ta banga-ammu, taga tari do minaharre ke ne tao ri ddau do wala pa no.Era lema ri lua ddhei miha ta do dho waeta banga-ammu, mita nara ta pekakolua jhagga Deo. Ddau do nara ta hammene liajha do nadhe, hane we pehamme rino ma."13Ta era ke ne ddau-ddau do nga aggune ana-ana ro la nga Yesus, mita ie tatakke ri Yesus ne ruai No pa wokolo rojhe hebhajha tu ro. Tapulara ta bhani ke

MATIUS 19.14–18 112ne ana hekola Yesus he nga ddau-ddaudo na harre.14Moko ta lii ke Yesus pa ana hekolaNo he, "Hani ro ne naiki do napoharre pedakka ma nga Ya! Bhole labba ro. Rowiddau-ddau do mina hedhe ke, ne do tajadhi annu niki Deo."15Moko ta takke ke ri Yesus ne ruai Nopa wokolo naiki do na harre, jhe wie paro ne lua tarro ie nga menyarro mangngi.Ta alla pemina harre ta pekaddhi keYesus ngati anne.16Pa dhara helodho ta dakka ke heddaumomone la nga Yesus, jhe lii no, "AmaGuru, wui ai-wui tao ne nga ke ne dowoie, do jhamma ta tao ri ya, mita narata hamme ri ya ne muri mada do pelorone?"17Ta bhale ke ri Yesus pa no, "Tangaau hakku kebhali pa Ya, jhara lai ne ngane do woie? Titu wata Heddau we ne dowoie. Kiri do ddhei au ta muri mada, dojhamma ke au ta pedute ne lipedara Deone."18 "Lipedara do nami ke ne do naanne?"ne kebhali ddau do naanne. Ta bhaleke ri Yesus, "Bhole pemade ddau, bhole

MATIUS 19.19–24 113kenyo langa huka, bhole me na'o, bholejadhi hakahi pote,19 takka pekerihi we ina nga ama,jhe hajhaddhei we nga ddau nga ddauihi-anga mii ddhei nga ngi'u au miha."20 "Hari-hari ne lipereda do napoharrealla ke ri ya pepedutu. Nenga ri ko ke nedo ta kale ri ya?" bhale ri ddau do ngarudo naanne.21Ta lii ke Yesus, "Ki do ddhei au tajadhi ddau do keteme, kako we au lapewie hari-hari ne unu-oha au. Jhe nekebhue na harre, pebhagi we ri au pa dokehia nga gahara, moko do ta hammeke ri au ne puhaka do pa era do mmaudo megala ne. Ki moko mina harre, maiwe au ma pedute Ya!"22Ta rangnge ri ddau do naanne nelipedai Yesus do mina harre, ta langngake no tianne nga dhai hedui ne ade no,rowi do dhai kaja no.23Moko ta lii ke Yesus pa ana hekolaNo he, "Ne lii Ya pa mu, dhai hedui tuheddau do kaja ta jadhi ai-alla annu-nikiDeo.24 Jhe na dhe ri ko ne do ddhei ta paleri Ya pa mu: do rihi memudhe hengi'uunta ta maho jhara wui-wohe ajhu jhau,

MATIUS 19.25–29 114ngati heddau do kaja ta maho la dharaRaiwawa Deo do Wowiu ne."25Ta rangngi ri ana hekola Yesus he tado mina harre, ta madalae ke ro, jhe lii,"Ki do mina harre ma, nadu he ke ne dota nara ne lua helama ne?"26Ta katarri ke ro ri Yesus jhe lii, "Tuddau raiwawa nara ta do dho jadhitapulara tu Deo do i'a jadhi he we."27Moko ta lii ke Petrus, "Heleo ko we riAma, hari-hari alla ke ri jhi pehani, jhemai ma pedute Ama. Ne nga ne do tahammi ri jhi?"28Ta lii ke Yesus pa ro, "Parahajha wemu, Pa Raiwawa Deo do Wowiu ne, AnaDdau Raiwawa do medae ta mejaddhipa kedera era mejaddhi No do dhida dokelodo ne. Pa dhara awe naanne ke, mune ddau-ddau pedute Ya do ta mejaddhipa dhida henguru dhue bhue kedera, jhepehappo ne hala henguru do dhue huhudo Israel.29 Jhe nadu we do alla pehani ammunga kemali, tuahhu no momone ngamobanni, ina nga ama no, unu-oha no,lada maa no taga Ya, do ta hamme keri ddau do napoanne hengahu wari lipa.

MATIUS 19.30–20.5 115Hari lema do ta hamme ke ri no ne murimada do peloro ne.30Tapulara ae ddau do uru jhara padhara awe nadhe do medae ta jadhi tado pedakka rahi, jhe do pa dhara awenadhe do letto-takka do ta jadhi ta douru jhara."

20 1 "Ki dhai Deo ta pereda, ne luado napoanne do mii lipehakku

do nadhe ke: Ta era ke heddau do ngadhoka ago, pa dhara awe jhammi-aeta mahhu anni ke no la kale ddau ta lajhagga pa dhoka ago no ne.2Ta alla ro pepemira lii, ta do ne gajiro helodho hedinar, ta lii ke ne monedhoka ne pa ddau do na harre ta kako lajhagga pa dhoka ago no ne.3Pa wabba heo jhammi-ae ta kako ri kene mone dhoka ne, ta ngaddi ke ri no doparri ddau pa paha, era do heka-heka hewe.4Moko ta lii ke ne mone dhoka ne paddau do na harre 'Kako we mu la jhaggala dhoka ago ya. Do ta ma'i ri ya ne gajido pekattu tu mu.'5Ta kako he ke ro la jhagga. Pa wabbahenguru dhue nattu lodho jhe mina harrelema pa wabba tallu maddha lodho, ta

MATIUS 20.6–10 116kako ri ke ne mone dhoka ne la kaleddau.6Ta dhai ri, era ma ta wabba lammimaddha lodho he, ta mahhu-anni ri kene mone dhoka ne, jhe ngaddi ri, ri none ddau do heka. Ta kebhali ke ri no paro, 'Ta nga mu hakku pee nga titu padhe he we helodho raiballa bilu, jhe dodho wae ta jhagga?'7Ta bhale ke ri ddau do na harre, 'Bhuledho ddau do wie jhi jhagga.' Ta lii ke nemone dhoka ne pa ro, 'Ki do mina harre,kako we la jhagga la dhoka ago ya.'8Ta maddha lodho ta lii ke ne monedhoka ago ne pa mado no he, 'Pedoane ddau jhagga do na hidhe, jhe ma'ine gaji ro heddau-heddau, jhari ngatiddau do maho letto-takka he lohe hapela ddau do uru jhara he.'9Moko ta dakka ke ne ddau jhagga domaho pa wabba lammi maddha lodhohe. Heddau-heddau nara he dinar.10Ta alla pemina harre ta dakka ke neddau jhagga rai jhammi-ae he. Pa pengero do ta nara do rihi ae ke ro. Tapularawe ne do hammi ri ro, hedi nar lema we.

MATIUS 20.11–17 11711Pa dhara nga hammi ri ro ne doido na harre, ta pegu-pegallo ke ro ngamone dhoka ne:12 'Ddau do jhagga leto do na hidhe,wata hejaa we ro ne jhagga. Bhale jhiri do jhagga helodho-rai balla-bilu, donono-anni pa pana lodho do keti-ketinga,ma'i ri Muri pa ro hela'u we ne ae mii doma'i pa jhi le.'13Ta bhale ke pa heddau ti telora ro rimone muri dhoka ne. 'Ihi-anga, hala dhoya penaja nga au. Henge dho ke ri au tado pemira lii ke di ta do ne kehewe au riya hedinar helodho-rai?14Nah! Hamme we ne gaji au jhelangnga au ngati dhe. Ki wata ke neddhei ya ta wie au ne gaji do hela'u neae nga ddau do dakka leto takka he.15Ta do dho ie ke ya, ta e'e ne ddhei yawe pa unu-oha ya? We ata pana dharaau taga taripedhelo ri ya ne lua rubadhara ya pa ddau do wala?'"16Moko ta lii ri ke Yesus, "Mina harrelema ke, ddau-ddau do letto-takka do tajadhi ta do uru jhara, jhe ddau-ddau douru jhara do ta jadhi ta do le to takka."17Pa dhara nga kako Yesus ju laYerusalem, pa telora rujhara ko, ta

MATIUS 20.18–22 118pedoa ke ri No hari henguru do dhuene ana hekola No he, jhe pekupu ropetala-anni. Ta lii ke Yesus pa ro,18 "Dhanno ko ri mu! He ke di padhara awe nadhe ta ju la Yerusalem.Pa ni, Ana Ddau Raiwawa do ta jholeNo la dhara wolaabba Kattu-kattu monetunu-menahu nga guru-guru aigama.Jhe do medae No ta wole ta pemade;19 ta alla pemina harre do ta jholela dhara wola-abba ddau do adho doYahudi. Do ta kare ta menihe No ri ro,jhe dede jhe merahho, jhe raje jhe ketoeNo ri ro. Tapulara pa lodho do ketallu nedo medae No ta pekaddhe bhale wari."20Ta dhai ta dakka ke ne ihi-ammuZebedeus, penau hela'u nga ana nohe, la nga Yesus. Ta mejura ke no pahedhapa Yesus, jhe ami hahhi lai.21Ta kebhali ke Yesus pa no, "Ina, nenga ne do ddhei ina?" Ta bhale ke ri nopa Yesus, "Bhale ma ne ddhei ya, mitaie ke ne ana ya he dhe hari do dhue;heddau ta mejaddhi pa hebhakka keriu,jhe heddau ri pa hebhakka kedhangaAma, ki dhai Ama ta jadhi Duae hine."22 "Tada dho mu nga-nga ne jharaliami mu hedhe," ne lii Yesus pa ro, "Do

MATIUS 20.23–26 119makka mu ta ngino ngati kabha nginulua hedui-herui do ta ngino ri Ya ne?"Bhale ri ro, "Makka".23Ta lii ke Yesus pa ro, "Tarra, domedae ma ta nginu ri mu ngati kabhanginu Ya ne. Tapulara jhara lua petatuta nadu ne do medae ta mejaddhi pahebhakka keriu nga kedhanga Ya adhopa dhara higa Ya. Ne era do napuharretu ddau-ddau do alla pepetakka ri AmaYa we."24Ta rangngi ri do henguru ddau anahekola Yesus do haghe he, ne lii donaanne ta bubu dhara ke ro nga do dhueddau do petuahhu do na harre.25Rido mina harre ke ta pedoa ke rohari-hari ri Yesus, jhe lii pa ro, "Toi ri muhari-hari ne mone kettau-mone kettaungati ddau-rai do dho tade Deo he, dota jhalli ta kerupu ne ana rai ro. Jhe nekattu-kattu mone-ae ro he ta anynyi ropekehanynyi.26Tapulara ie dho mu ta mina harre.Tapulara ri, ddau do ddhei ta jadhi monekettau pa telora mu, do jhamma ke nota jadhi mone pemoko ri.

MATIUS 20.27–34 12027 Jhe nadu do dhhei ta jadhi monejhuru kattu pa telora mu, do jhamma keno ta mone pemoko mu ri.28Hela'u mii Ana Ddau Raiwawa lema,ne dakka No adho tu ta ma pemoke,tapulara tu ta ma pemoko nga jhole nengi'u No tu ta peballa kattu do ae ddau."29Ta dhai ro ta mahhu ngati Yerikho,ae ddau ne do pedute Yesus.30Ta era ke do dhue ddau do bhaddu domejaddhi pa ngidi rujhara. Ta rangnge riro, ta Yesus ne do ta narru jhara anne,ta peka ke ro, "Ana Daud ruba ko nedhara Au nga jhi!"31Ta bhanni ke ne ddau lowe do paannenga ro, jhe lii pa ro ta pe hangngo anni.Tapulara ta juu peka ke ro rihi kejarre,"Muri, Ana Daud, ruba dhara we nga jhi!"32Moko ta pengaha ke Yesus jhe pedoaro, "Ne nga ke ddhei mu ta tao ri Yapenaja nga mu?" ne kebhali Yesus pa ro.33Ta bhale ke ri ro, "Muri, ne ddhei jhimita nara jhi ta ngaddi!"34Ta ruba dhara ke Yesus nga ro, taherae ke ri Yesus ne ruai No pa namadaro. Pa awe napoanne dhangnge tangaddi ke ro. Moko ta pedute ke Yesus riro.

MATIUS 21.1–6 121

21 1Ta umu ro la Yerusalem, ta dhaike ro la Betfage pa Lede Zaitun.

Ti anne ta pepu ke ri Yesus do dhueddau ngati ana hekola No he ta uru jharangati ro.2 "Kako we mu la dhara rae dopehedhapa di do nanidhe," ne lii Yesuspa ro. "Do medae nga henginga ta peabunga hengi'u keledai do akke hela'u ngaana no. Ma'i ri mu hari dhue ngi'u, jheaggu ma dhe.3Kinga era ne ddau do kebhali nga-ngapa mu, bhale we ri mu, 'Ne ta paraluMuri nga no', moko ri ddau napoanne dota hani ma mu nga henginga pe aggu nekeledai do na harre."4Do mina harre ke ne lai do naannemita tobo ke ne nga ne do pale ri nabido mina hedhe,5 "Peke we pa Sion, nanne ke ne Duaemu la nga mu. No do wawa nge danniade jhe do nga menya'e keledai, hengi'ukeledai do najawi ko."6Ta alla pemina harre ta kako ke neana hekola Yesus he, jhe la tao mii doalle pejaji ri Yesus pa ro.

MATIUS 21.7–12 1227La aggo ri ro ne keledai ne nga ana ne.Ta walle ke ri juba ro pa rudanni keledaihe. Ta menya'e ke hengi'u ri Yesus.8Ae ne ddau do paanne do walla nejuba-juba ro pa rujhara ne, jhe era ri dowala do la atta kelai ajhu jhe la walla larujhara ne.9Ne ddau lowe he do kako uru jhara henga do pa kejhunga Yesus he, do hodhapeka-ka jhe pali, "Medi-melatu AnaDaud! Peobhe-pemerage No do dakkanga ngara Muri! Wue waje pedhedepeketute we Deo, do Mone Wiki Dhidane!"10Moko dhai Yesus ta maho laYerusalem, dhai kebhaddi hari hewuedhara Yerusalem, "Nadu nadhe?" nekebhali ri ddau-ddau do pa dhara rae donaanne.11 "Nabi Yesus, do ngati Nazaret do tiGalilea ne," ne bhale ri ddau-ddau dolere Yesus he.12Ta maho ke Yesus la dhara AmmuDeo, jhe hudi-keluru hari-hari ne ddaudo pewie-pewalli paanne. Nyakka ri Nopekebiro-baro tade keloli ne meja-mejamone pehuru doi he, mina harre le nga

MATIUS 21.13–17 123bhagu-bhagu mone pewie koro jhawahe.13Ta lii ke No pa ddau-ddau do naharre, "Pa dhara Buku Lidara-likewahhuDeo, do hure do bhuke ne lii Deo, 'Ammuya do ta pale ta ammu era hebhajha.'Tapulara alle ke ri mu petao ta nyabbhudo mengamo!"14Ne ddau do bhaddu nga do madeheatta he, do dakka la nga Yesus paAmmu-Deo, ta peie ke ro hari-hari riYesus.15Tapulara kattu-kattu mone tunu-menahu he nga guru-guru aigama he,ta bubu dhara ke nga Yesus taga tarilua ma dalae do tao ri Yesus he. Jhedo bubu dhara lema ro ne dhanno nelihodha-lipeka naiki-naiki do pa AmmuDeo he, "Medi melatu Ana Daud!"16Ta lii ke ro pa Yesus, "Rangngi ri Aune nga ne do pali ri ro hidhe?" Bhale riYesus pa ro, "Oo, rangngi ri Ya, ngaddide dho ta ajhe ne lilolo do nadhe padhara Buku Lidara-Likewahhu Deo:'Naiki nga ana-mea do alla ke ro peajhari Ya tu ta pali liwue-waje do kemolo'?"17Ta alla pemina harre ta hani ke ro riYesus, jhe mahhu-anni ngati dhara rae

MATIUS 21.18–21 124do naanne jhe kako la Betania, jhe bba'ipa ni.18Ta bhale ma helodho, rai jhammi-ae-ae, pa dhara ta bhale Yesus laYerusalem, ta menganga ke Yesus.19Ta ngadde ke ri No hekepue kepallupa ngidi rujhara ne. Ta kako ke Nola kepue kepallu do naanne, tapularapeabu le dho nga wue ie ta hewue he,titu wata rrau ne we do dhai bebu. "Mokota lii ke Yesus pa kepallu do naanne,'Adho ke au do ta wue ri!'" Ta merajhudhangnge ke ne kepallu do naanne.20Ta ngadde ri ana hekola Yesus he nelai do naanne, dhai madalae ro, "Minamii ke hakku jadhi dhangnge ne kepalludo na nidhe ne made hari hekepue?" nekebhali ro.21Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "Tarra-tarra, ki parahajha mu nga do dhokedhue-kepapi, do ta nara ma mu ta taole mii do tao ri Ya pa kepallu do nadhe,Jhe adho ke ta naanne we, do rihi ri koti naanne, do nara mu ta lii pa bhojodo nadhe, 'Pahhi-anni au ngati dhe, jhehoraanni we au la dhara dahi'; moko laido napoanne do ta jadhi ma.

MATIUS 21.22–25 12522Ne nga we ne do ame ri mu pa dharalihebhajha, do ta hamme ri mu, hadhi taparahajha we mu."23Ta alla pemina harre ta bhale keYesus la Ammu Deo, jhe maho la wieliajha pa ddau do pa anne. Pa dhara awenaanne ta dakka ke la nga Yesus, nekatu-kattu mone tunu-menahu he ngakattu-kattu do Yahudi he la kebhali paYesus, "Jhalli pa ne nga ke Au, ne tao riAu hari-hari ne nahedhe? Nadu ke ne dowie Au ne higa do naanne?"24Ta bhale ke ri Yesus, "Ya lema takebhali pa mu. Jhe ki bhale ri mu nelikebhali Ya, moko do ta peke lema ke riYa pa mu, nga higa nadu ne tao Ya nelai-lai do na hedhe.25Higa ngati nadu ke ne nara Yohanes,hakku pekako ri no ne lua pejhiu ne?Ngati Deo, we ngati ddau raiwawa?"Moko ata peli ke ne kattu-kattu monetunu-menahu he nga kattu-kattu doYahudi he, heddau nga heddau, "Kingalii di, 'Higa ngati Deo,' do medae No talii No pa di, 'Ki do mina harre ta nga muhakku do dho parahajha nga no?'

MATIUS 21.26–31 12626Tapulara ki nga lii di, 'Higa ngati ddauraiwawa,' meda'u di ri ddau lowe, rowiYohanes do takke ri ro ta heddau nabi."27Hakku ta bhale ke ri ro, "Toi dho rijhi." Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Ki domina harre, peke le dho ma ri Ya pa muta higa ngati nadu ne tao ri Ya lai do nahedhe hari-hari."28 "Pa dahra awe nadhe mina mii lii mu,jhara lai do nadhe?" ne ene Yesus ri. "Taera ke heddau ama do nga ana momonedo dhue ddau. Ta kako ke ne ama donaanne la nga ana do mone-a'a ne jhelii, 'Wo ana ya, kako ko we au la jhaggala dhoka ago lodho dhe.'29Ta bhale ke ri ana ne, 'Owe, ama,hane ta kako ke ya,' tapulara wae dhono ta kako.30Moko ta kako ri ke ne ama ne la ngaana no do kedhue ne, jhe lii mii lii no mapa do heddau ne. Ta bhale ke ri ana nodo kedhue ne, 'Wae dho, 'Wae dho ya takako.' Ta alla pe mina harre ta menyahake no jhe kako la jhagga.31Nah, ngati telora do na hedhe, namine do pedute ne lua ddhei ama ro?" Tabhale ke kattu-kattu mone tunu-menahuhe nga kattu-kattu do Yahudi he, "Ana

MATIUS 21.32–34 127do kedhue ne." Ta bhale ke ri Yesus paro, "Parahajha we mu: Mone hammibhea nga mobanni do hala loro jharakako ke do ta uru jhara ne jadhi ta ai-allaannu-niki Deo ngati mu hedhe.32Rowi ne dakka Yohanes mone Pejhiuta ma pepeke pa mu ne loro jha ra Murimada do maddhi pa Muri, maji lema tamina harre wae dho mu ta parahajhanga lii ajha no; tapulara we mone hammibhea nga mobanni do hala loro jharakako he do parahajha ke pa No. Tapularamaji lema ta do ngaddi ke hari-hari rimu, pee ma nga do dho i'a lari-annine penge mu jhe do dho parahajha paMuri."33Ta lii ke Yesus, "Dhanno we nelipehakku do nadhe ri. Heddau monerai, ta jhagga ke no kewue dhoka ago.Ta alla pemina harre ta petito ke ri nohewue leo jaga. Ta alla pemina harre tapekehewe ke ri no pa ddau, jhe pekaddhino la rai do hewala.34Ta dhai pa awe puu wue ago ta pepuke ri mone dhoke ne, ne annu-niki no langa mone jhangga-mone jhagga dhokaago ne, ta la hammi ihi-rai.

MATIUS 21.35–41 12835Tapulara ri ddau-ddau do na harreta kappa ke ne annu-niki he: Heddaukappe jhe dede, do wala he ri kappajhe pemade, nga do wala he ri kajjhi riwowadu.36Ta pepu ri ke ri mone dhoka ne, neannu-niki no do rihi ae ri ngati do urune, tapulara hela'u we ne tao pa ro, miido tao pa do uru he ma.37Pa pedakka rahi ta pepue ke ri monedhoka ne, ne ana no do mone miha nela nga ddau do na harre. Pa penge no,'Do tatu ke ne ana ya dhe ta hamme ngawoie ri ro.'38Tapulara we, ta dhai ta ngadde riddau-ddau do na harre ne ana monedhoka ne, ta peli ke ro heddau ngaheddau, 'No ke dhe ne ana mone hammipuhaka ne. Mai ma pemade ri di, mita ieta bunu pa di ne unu-oha no dhe!'39Moko ta kappe ke ri ro, jhe nabhe latele, jhe pemade ri ro."40Ta kebhali ke Yesus, "Nah, kingadakka ne mone dhoka ne, ne nga kene do ta tao ri no pa ddau-ddau do naharre?"41Ta bhale ke ri ro, "Do teleo ke tapemade ro hari-hari ri mone dhoka ne,

MATIUS 21.42–46 129jhe pekehewe ne dhoka ago ne pa ddaudo wala, do wae ta ma'i ihi-rai pa nokinga dhai pa awe ma'i ihi-rai."42Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Ngaddide dho mu ta ajha ne do hure do bhukepa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo?'Ne wowadu do alle pehore-penabbhe rituka wowadu alla ke pejadhi ta wowadukepue. Nadhe ke ne lua do tao ri Muri;do dhai tarra ne gaa nga merake no!'"43 "Hakku henge we," ane Yesus,"hari-hari higa mii annu-niki Deo dota bhete ngati mu jhe wie pa ddau dopedute ne lipereda Deo he.44 [Ddau do bunu pa dhida wowadudo naanne do ta mae-tebho-ttei;jhe ne ddau do ta nappita kebii riwowadu do naanne do medae takepanynyi-ranynyi-ranynyi.]"45Pa dhara nga dhanno ri kattu-kattumone tunu-menahu he nga ri do Farisihe, ne lipehakku Yesus he, do toi ke ri rota do pedai jhara lua ro ri Yesus.46Ri do mina harre ke ta kale ke ri ro nerujhara tu ta kappe Yesus. Tapulara domeda'u ro ri ddau lowe he, rowi ri ddaulowe he do takke Yesus ta heddau nabi.

MATIUS 22.1–7 130

22 1Ta pedai lii ri ke Yesus nga ddaulowe he, nga pake lipehakku,

2mina hedhe ke ne ane No, "Kinga dhaiDeo ta pereda, ne lai ne mii lipehakku donadhe ke: Heddau duae ta tao ke lai-alapeloko nga'a ana momone ngati no.3Ta pepu ke ri no ne annu-niki no tala pika pa tamu do alla pepedoa he riduae do naanne la dhara lai-ala pelokonga'a do naanne. Tapulara bhule dho rodo wae ta kako.4Ta alla harre ta pepu wari ke ri duaedo naanne, ne annu-niki no do wala heri, jhe lii no, 'Pika pa tamu do pedoa he:Do moko ke ne nga'a-nginu tu lai ala ne.Hapi nga nahapi ya do ta jhujhu he allake pekehabbha. Mai we la lai-ala pelokonga'a ne!'5Tapulara ne tamu do pedoa he, bhuledho heddau he do era do pedhuli. Kakoro heddau-heddau la lua kako-kaddhi ro-- era do kako la maa, era ri do kako laera jhagga ro;6 jhe ne do wala he ri, kappa neannu-niki duae do naanne jhe dede ri ropemade.7Tarangngi ri duae ne ta do mina harrene do jadhi pa annu-niki no he, moko

MATIUS 22.8–12 131ta bubu made ke no; ta pepu ke no dohorodhadhu ta la pemade ne ddau dona harre hari-hari, jhe tunu pekappuladu-ladu ne raekowa ro.8Ta alla pemina harre, ta pedoa ke rino ne annu-niki no he, jhe lii pa ro, 'Heeke do moko ne lai-ala peloko nga'a ne,tapulara ne ddau do langu do pedoa headho ke do jhamma ri.9Pa awe nadhe dhangnge, kako we mula rujhara-ae poro-mata, la pedoa weri mu, henga we ne ae ddau do peabunga mu pa ni, pedoa we ri mu ma lai-alapeloko nga'a do nadhe.'10Moko ta kako ke ne annu-niki dona harre, la rujhara-ae poro-mata, lakeworo hari-hari ddau do peabu nga ropa ni, ddau do ie nga do apa. Moko tobohuke-huke ke ne era lai-ala peloko nga'ado naanne ri tamu he.11Ta alla pemina harre, ta maho ke neduae ne, ta la heleo ne tamu he. Mokoke ri no heddau do dho pake bhara nnaulai-ala pa era do naanne.12Ta kebhale ke ri duae ne pa ddau donaanne, 'Ihi-anga, ta nga au hakku maima dhe nga do dho pake bhara nnau

MATIUS 22.13–16 132lai-ala?' I'a do dho ke lii nga-nga ri neddau do naanne.13Moko ta lii ke ne duae do naanne paannu-niki no he, 'Ujhe ko ne ai ddaudo nadhe, jhe nabhe no la tele, la erado kerabba ne. Pa ni ke ne do ta erane litangi penina noho nga perajja-jarune.'"14Moko ta tuu ne lipahakku do naanne,ta lii ke Yesus mina hedhe, "Lowe neddau do pedoa, tapulara hudi we neddau do pidhi."15Ta alla pemina harre ta kako ke nedo Farisi he la pehela'u lii, mina mii neloro jhara mita nara ri ro ta kappe Yesus,ri likebhali-likebhali ro.16Moko ta pepu ke ri ro do parri ddaune ddau pedutu ro hela'u-la'u nga ddauti kejie Herodes la nga Yesus. Ta lii kene ddau do na harre pa Yesus, "AmaGuru, ne toi ri jhi, Ama heddau do mola.Ajha ddau ri Ama nga peke mola molajhara lua ddhei Deo nga ddau raiwawa,nga adho do pedhuli nga lua tada naduwe. Rowi adho Ama do ketarri worawwuddau.

MATIUS 22.17–24 13317Ri do mina harre ke, hakku ko Amata lii pa jhi; Pedutu nga uku aigama di, iemarra ta ma'i bhea pa Kehe we adho?"18Do toi ri Yesus ne lua pedabbho rodo woapa he, hakku ta lii ke No, "Woddau-ddau do pote do appi! Ta nga kemu hakku mai ta ma pehii nga Ya!19Hak ko ko ri mu ta pedhelo pa Ya,ne mada doi do pake ri mu ta ma'i bheahe!" Mo ko ta wie ke ri ro hemada doimela pudi pa Yesus.20Ta kebhali ke Yesus pa ro, "Worawwunga ngara nadu nadhe?"21 "Worawwu Kehe," ne bhale ri ro.Moko ta kii ke Yesus pa ro, "Ki do minaharre ma, wie we pa Kehe ne nga ne dounu ri Kehe, jhe wie we pa Deo ma nenga ne do unu ri Deo ma."22Ta rangnge ri ro ne lipejhara Yesusdo naanne, ta madalae ke ro. Moko talangnge he ke ro ti nga Yesus.23Pa lodho do naanne lema, era doparri ddau do Saduki do dakka la ngaYesus. Ro do na harre ngati kejie do ngalua tada ta do ne ddau do made he, adhoke do nara ri ta kaddhi bhale wari.24 "Ama Guru," ne ane ro, "Pedutu ngaliajha Musa do mina hedhe: Kinga made

MATIUS 22.25–30 134heddau momone, jhe adho do ngaddiana, moko tuahhu no do jhamma atabanga-ammu nga mobanni ihi-ammu domade ne, mita do dho happo ne kolo lorotuahhu no do made ne.25Ngaddi ta era do piddau do pea'a-arido pee pa dhe. Ta banga-ammu ke nemone a'a ne, jhe made nga do dhongaddi ana. Ne ihi-ammu do made ne taaggo ke ri tuahhu no do kedhue ne,26moko ta made le ke ne tuahhu no donaanne nga do dho ngaddi ana, ta aggoke ri do ketallu ne, tapulara made ri,mina harre ke pelohe hape la do kepidune.27Pedakka rahi made le ne mobanni donaanne.28Nah, ki dhai pa awe pekaddhi bhalewari hine, ne mobanni do naanne jadhita ihi-ammu nadu ke? Rowi ri hari dopidu ddau do alla ke pebanga-ammu ngano."29Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "Dahi hulitarra mu hedhe, rowi tada dho mu ne liiBuku Lidara-likewahu Deo.30Rowi kinga dhai ke do made takaddhi bhale wari, adho ke ro do tabanga-ammu ri, tapulara do ta muri

MATIUS 22.31–39 135mada ke ro mii naju Deo pa era dommau do megala ne.31Ngaddi de dho mu ta ajha ne nga nedo pale ri Deo jhara lua pekaddhi bhalewari ddau do made? Ane Deo,32 'Ya ke dhe ne Deo Abraham, DeoIshak nga Deo Yakub.' Deo adho Deoddau do made. No Deo ri ddau do muri!"33Ta rangngi ri ddau lowe he nelipejhara Yesus ne, dhai madalae tarraro ne jhara liajha No ne.34Ta rangngi ri do Farisi he, ta do ne doSaduki he, i'a dhoke lii nganga ri penajanga Yesus, moko ta peowu ke ro.35Ata era ke heddau ti telora ro, heddauguru aigama, do la hakko ta hie Yesus rilikebhali,36 "Ama Guru, li pereda do nami ke nedo rihi ketutu pa dhara uku aigama di?"37Ta bhale ke ri Yesus pa no, "Ddheiwe nga Deo Muri mu nga hewue ngedanni-ade, nga hari-hari lua rui nga kedimu, nga hari-hari uku nga mmau dharamu.38Napoanne ke ne lipereda do ketutunga do kerihi!39Lipereda do kedhue, do hela'u wenga do petari ne: Hajha-ddhei we mu

MATIUS 22.40–46 136nga ddau nga ddau ihi anga hela'u le miiddhei nga ngi'u mu miha.40Hari-hari uku aigama do wie ri Musanga liajha hari-hari nabi do petitu padhue kewahhu lipereda do na poharreke."41Pa dhara nga peowu ko ne do Farisihe paanne, ta kebhali ke Yesus pa ro,42 "Mina mii pa dhara penge mu jharalua Duae Mone ma'i-Mone golo ne? Kololoro nadu ke No?" "Kolo loro Daud," nebhale ri ro.43 "Ki do mina harre ma," ne kebhaliYesus pa ro, "tanga hakku peteleo riHenga Deo pa Daud, hakku tu ta pale rino ne Duae Mone ma'i-Mone golo ne ta:'Muri'? Rowi ne ane Daud,44 'Ne lii Muri pa Muri ya: mejaddhiwe au pa hebhakka kedhanga Ya, tadepepada ri Ya ne ihi-muhu ihi-lawa Au hela dhara kabha jhalla Au.'45Hakku ki ri Daud miha do pale ke neDuae Mone ma'i-Mone golo ne ta 'Muri',mina mii ri ke No ne nara ta pale ta kololoro Daud?"46Bhule dho ke heddau heri do nara tabhale ne likebhali Yesus ne. Jhe jhari rai

MATIUS 23.1–7 137ti awe naanne, bhule dho ke do bhani rita kebhali ne nga-nga pa Yesus.

23 1Moko ta lii ke Yesus pa ddaulowe he, nga pa ana hekola No

he,2 "Guru-guru aigama nga do Farisi, donara higa ke ro ta dhahe ne liperedaMusa he.3Rowi do mina harre ke, pedhanno wemu jhe pedutu hari-hari ne lipereda ro.Tapulara bhole tao dutu mu ne nga nedo tao ri ro, rowi ro adho do pekakopenau nga liajha do ajha ri ro he.4Ne do dhuki ri ro lai-lai do hedui, jhewie ri ro ne rutie-rutatta do mejanni,tapulara adho ri ro do rabha do dharruddau ta pekako ne lai do na harre ie tahewuru he le.5 Jhe nga hengaja ro ne pake dari-darihebhajha do balla, jhe tao pehere-herebane wuijhalla juba ro!6Do rihi ddhei ro nga era mejaddhi dorihi woie pa era-era lai-ala, nga kedera-kedera do dhai woie pa ammu-ammuhebhajha.7Do dhai mengallu dhara ro kinga eraddau do pelangu ro pa paha-paha jhe kipedoa ro ta 'Ama Guru'.

MATIUS 23.8–14 1388Tapulara mu, bhole wae ta pedoata 'Ama Guru', rowi ne Guru mu tituwata heddau we, jhe mu hari-hari dopetuahhu.9 Jhe bhole pedoa ri mu ie ta heddauhe pa danni raiwawa do nadhe ta 'Ama',rowi titu wata heddau we ne Ama mu doera pa era do mmau do megala ne.10 Jhe bhole wae mu ie ta heddau he tapedoa ta 'Kattu', rowi wata heddau wene Kattu unu mu, Duae Mone ma'i-Monegolo do jaje ri Deo ne.11Ddau do jadhi ta kattu mone-ae patelora mu, do jhamma ke no ta jadhimone pemoko mu.12Ddau do pedhida-anni do ta pewaweno, jhe ddau do pewawa-anni do tapedhede no pedhida."13 "Apa nga kerewe tu mu guru-guruaigama nga do Farisi! Mu hari-hari monepekebhalli-anni. Mone labba ddau tuta jadhi ai-alla annu-niki Deo. Jhe mumiha adho do wae ta jadhi ai-alla ngatiannu-niki Deo, jhe ne ddau do era ngalua ddhei, labba ri mu.14Apa nga kerewe tu mu guru-guruaigama nga do Farisi: Mu hari-hari monepekebhalli-anni, pemodha-pekewarru ri

MATIUS 23.15–17 139mu ne unu-oha mobanni-moniki wue, jheraba ri mu ne ammu nga kemali ro, ngamita herimu ne wui-ai mu do napoharre,ta hebhajha ke mu pekehero-rai. Ri domina harre ke ne do tao ri mu do medaeke ta mejanni tarra ne lua wolo tu muhine.15Apa nga kerewe tu mu guru-guruaigama nga do Farisi! Mu monepekebhalli anni! Dhai jjhau mu ne kakopagga llau, jhe bela ore rai, tu ta kaleheddau ddau we mita ie no ta mahoaigama mu. Jhe kinga maho ke no ladhara aigama mu, tao no ri mu ta jadhiddau do ta ju la dhara lua wolo do pelorone, jhe do dhue wari lipa ri ko ne rihi apangati mu miha!16Apa nga kerewe tu mu mone kattau-mone kettau do bhaddu! Wie ri mu ne liajha do mina hedhe, 'Kinga dhede ddaulihupa taga Ammu Deo, ddau napoanneadho do akke ri lihupa no ne, tapularaki pehupa no taga mela-lara do era padhara Ammu Deo, ddau napoanne do taakke ri lihupa no do naanne.'17Mu ddau ddau do bhaddu jhe dobhodho ri! Nami ne do kerihi: Mela-larane we Ammu Deo do ri ammu do

MATIUS 23.18–22 140naanneke hakku tu ne mela-lara he tammau-ta megala?18Do ajha lema ri mu mina hedhe,'Kinga dhede hupa heddau taga dheaera tunu-menahu, ddau napoanne adhodo akke ri lihupa no do naanne; tapularawe kinga dhe de no lihupa taga bharatunu-menahu do era pa dhida dhea donaanne, moko do ta akke ke no ri lihupano do naanne.'19Dhai bhaddu tarra mu! Nami ne doke rihi ne? Bhara tunu- menahu ne,we dhea era tunu-menahu ne, do ridhea do naanne ke hakku tu ne bharatunu-menahu he ta mmau - ta megala?20Ri do mina harre ke, kinga pehupake heddau taga dhea tunu-menahu,napoanne do hela'u ke ne kebhue nenga bhara tunu-menahu do era pa dhidadhea do naanne.21 Jhe hari lema kinga dhede ke heddaulihupa taga Ammu Deo, napoanne ne papetu ne do pehupa ke no taga AmmuDeo do naanne, jhe lema nga taga Deodo pee dhara ammu do naanne ke.22 Jhe kinga era heddau do dhedehupa taga era do mmau do megala ne,napoanne do ne pa petu ne, do hupa

MATIUS 23.23–26 141taga kedera era mejaddhi Muri ke, rihi riti naanne do taga Deo do mejaddhi pakedera do naanne lema ke.23Apa nga kerewe ke tu mu guru-guruaigama nga do Farisi! Mu hedhe monepekebhalli-anni. Wwau mangngi-wwaumangngi mii rumeda'a, wobhagi ngawokuede jhole ri mu bhagi henguru tuDeo. Tapulara lai do rihi ketutu pa dharauku aigama, mii lua mola-mira, lua rubadhara nga lua mappe nga mejhanni, awiri mu la kejhunga. Do ne pa petu ne,lai-lai do na harre ke ne do jhamma tatao ri mu, jhe adho lema do ta hani nelai-lai do hewala he.24Mu hedhe kattu-kattu do bhaddu!Lara pa dhara bhara nginu mu petae rimu, tapulara unta dalla-kedhoa ri mu!25Apa nga kerewe tu mu guru-guruaigama nga do Farisi! Mu hedhe monepekebhalli-anni! Mago nga piri nga'a muhe, lonye ri mu pemmau-mmau jharatele, tapulara ne jhara dhara ne do dhaira'i, ri lai-lai lua tao apa nga lua nga'amada dalla-kedhoa.26Farisi bhaddu! Lonye we pemmau-mmau jhara dhara ne mago nga piri muhe, mita mmau le ne jhara tele ne.

MATIUS 23.27–32 14227Apa nga kerewe ke tu mu guru-guru aigama nga do Farisi! Mu monepekebhalli-anni! Mu hedhe do dho halake mii raidare-raidare do joje ri tee dopudi, ngati tele do dhai woie, tapularapa dhara ne do tobo ri rui do wwaudobhakku.28Do mina harre ke mu! Ngati tele heleori ddau, dhai tarra ne woie; tapulara padhara mu do tobo-do huke ri lai-lai dopote do appi nga lua hihu nga pagga."29 "Apa nga kerewe ke tu guru-guruaigama nga do Farisi! Mu hedhe monepekebhalli-anni! Alla ke ri mu pepetitune raidare-raidare do woie tu nabi-nabi,jhe pennau ri mu pegaa-pemerake netada-tada ngara ddau-ddau do woie hene muri mada ro.30 Jhe lii mu, 'Kita jhi he do muri madapa dhara awe ama-appu jhi he, pa awedo uru he, wae dho jhi ta pedutu hela'unga ro ta pemade ne nabi-nabi he.'31 Jhe mu do pika wari-anni ke, ta muhedhe kolo loro ddau-ddau do pemadenabi-nabi.32Ki do mina harre ke, peterue we jhepemoke we ne lubhu harro nga menyiludo alle pejhare ri ama-appu mu he!

MATIUS 23.33–37 14333Mu do apado kerewe jhe kolo loroddau do apa do kerewe. Mina mii ri komu ne nara ta ludu ne ngi'u mu ngatidhara wolo pa era wolo do peloro ne?34Dhanno we pewoie-ie: Do ta pepu riya la nga mu ne nabi-nabi, nga ddau-ddau do mmau dhara, nga guru-guru;bhagi dhue ngati ro do ta pemade ri mu,jhe haghe ri do ta ketoe peabbha. Jheera ri do wala he do ta dede ta merahhuri mu pa ammu-ammu hebhajha, nga dowala he ri do ta hudhi ta peraga ri mungati hewue rae la hewue rae.35Rowi do mina harre ke, do medaeke mu ta wolo taga tari raa raa ddaudo dho bhule nga hala do na harre --jhari rai ngati lua pemade Habel do dhobhule nga hala ne lohe hape ma luapemade Zakaria ana Berekia do pemaderi mu pa telora Ammu Deo nga dhea eratunu-menahu ne.36Parahajha we mu: hari-hari nenapoharre do ta dhue ta hape riddau-ddau pa dhara awe nadhe ke."37 "Yerusalem, Yerusalem! Au ke ne dopemade nabi-nabi. Au ke ne do kajjhiri wowadu tade made ne ddau-ddaupepu-peju Deo. Do parri wari ke ya pe

MATIUS 23.38–24.3 144ddhei ta wore-ta ngapi hari-hari ddau dopee pa dhara au, mii hengi'u rena manuhe ne herimu-herugu ne ana-ana no rirualla no, tapulara wae dho mu,.38Rowi do mina harre ke, wae dho keDeo ta penau-pelere nga mu ri.39Mita toi ri mu: Jhari ngati awe nadhe,adho ke do ta ngadde Ya ri mu, tade dhairi ta pale ri au, 'Lua bebu nga meragi tuno do dakka nga ngara Muri.'"

24 1Pa dhara awe ta mahhu-anniYesus ngati Ammu Deo, ta

dakkake ne ana he kola No he, jhepejhujhe ri ro ju la Ammu Deo.2Ta lii ke Yesus pa ro, "Ngaddi ri muhari-hari ne do nahidhe? Mita toi ri mu,do medae hine ta do dho bhule le hewuewowadu he do pee nga pera'a pa era rongati Ammu Deo do na hidhe. Hari-harihine do ta nyakka pekeloro."3Ta kako ke Yesus la Lede Zaitun, jhepa dhara awe nga mejaddhi No, ta dakkake ne ana hekola No he, jhe la pedailii ro he we miha nga Yesus, "Peke kowe pa jhi, parri ke medae ta jadhi nehari-hari lai do na harre," ne ane ro paYesus, "Jhe ne nga ke ne telia-telia do ta

MATIUS 24.4–9 145peteleo ne jhara lua dakka Ama nga awepedakka rahi raiwawa?"4Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "Menigawe pewoie-ie, bhole luu mu nga henginga-nginga.5Rowi ae ddou do medae ta dakka ngapake ngara Ya, jhe lii, 'Ya ke ne DuaeMone ma'i-Mone golo ne!' Do medae taae ddau ne do pelu ri ro.6Do ta rangngi ri mu ne likedu-kedarrulua pedhutu pemuhu nga lipelole jharalua pepara-petabbhu, tapulara bholemeda'u mu. Rowi do jhamma ke ta jadhihari-hari ne lai do na harre, tapulara tamina harre lema adho dae awe pedakkarahi raiwawa.7Ddau-rai do hewala do ta taki muhunga ddau do hewala rai hewue rai peredado ta dhutu muhu nga rai pereda dohewala. Pa hebhakka-hebhakka do tajadhi lua menganga-rai nga dhai-ie.8Hari-hari napoharre, lai petari he kowe, hela'u lema mii lua paddha dhallu paheddau ina do ta kehoo dhara he.9Ki alla pemina harre, do medae mu takappa, jhe jhula tu ta dede ta merahhujhe pemade. Hari hewue raiwawa do ta

MATIUS 24.10–15 146bubu nga kete nga mu taga tari mu ddaupedute Ya.10Pa dhara awe naanne ae ddau dota kebhatto ne ade ro, jhe tao apa ngatakka-nui takka-bubu heddau penajanga heddau.11Do ta hhau ae nabi-nabi do pote doappi jhe do ta peluu do jhajhi ae ddau.12Wui ai-wui tao do woapa do tamenyabbha ke la hebhakka-hebhakka,hakku jhajhi ae ddau do muri mada ngado dho bhule lua pehajha-peddhei.13Tapulara ne ddau do makka tee ngawangnge, do ta hamme ne lua hela matona ie ne.14 Jhe Li Hagha Dhara jhara lua mina miiDeo ne medae ta pereda, do ta pelebela hari he wue raiwawa, mita rangngeri hari-hari ddau. Ki alla ke peminaharre, jhe itu dhai ne awe pedakka rahiraiwawa ne."15 "Do ta ngadde ri mu, 'Lua tao apa dopeapa-kerewe-rai ne', do titu pa era dommau do megala ne, mii do alle pepaleri Nabi Daniel (tu nadu we do ajhe nenadhe do jhamma ta kale nga woie nenga ne lua pedabbho ne).

MATIUS 24.16–22 14716Pa dhara awe do naanne, ddau doera pa Yudea do jhamma ke ta perai lakolo lede.17Ddau do era pa danni ammu, bholepuru wari ta la aggu ne nga-nga ti dharaammu.18Ddau do pa dhara ma, bhole bhalewari la aggu juba no.19Do dhai tarra ne meliri dhara palodho-lodho do napoharre pa mobannido nga mejanni ihi, mina harre lema paina-ina do nga pehuhu ana.20Hebhajha we mu mita ie ne lai donaanne ta bhole jadhi pa dhara warruajjhi-lai, kiadho mita do dho lakka paLodho Pengaha-ihi.21Pa lodho-lodho do dhai meliridhara do mina harre, do ta era ne luahedui-herui do dhai tarra ne hedui,hela'u lema mii lai do dho ngaddi dae tajadhi rai tare ti petari-rai ta era raiwawadhe lohe ma awe do nadhe, jhe adholema ke do ta jadhi ri.22Kita do adho he ta penabhabhe riDeo ne awe ne, moko do adho ke do taera ri ie ta heddau he do muri mada.Tapulara we taga tari do henge ri Deo ne

MATIUS 24.23–29 148annu-niki No, moko ta pe nabhabhe keri Deo ne awe do napoanne.23Pa dhara awe naanne, ki era heddaudo lii pa mu, 'Heleo we, ne Duae Monema'i-Mone golo ne, ne pa dhe No!'kiadho, 'Nnai pa ni No!' -- bhole wae muta parahajha nga lii ddau do na harre.24Rowi do ta hhau ne mone ma'i-monegolo do pote-do appi nga nabi-nabi dopote-do appi. Do ta tao ri ro ne lai-laido rihi ngati ihi nga lua madalae-luamadalae tu ta pelu ddau ki nga ie mudhehe mita luu le ne annu-niki Deo he.25Hakku penge ie we ri mu! Alla ke riYa pepika pa mu hari alle, nga do dhodhai dae ta jadhi ne lai-lai do na harre.26Kinga lii ddau pa mu, 'Heleo we, nnaike No pa dhara kebhalla-ae!' -- bholekako mu la ni. Kiadho, ki lii ro, 'Heleo ko,ne ke No pehuni-anni pa dhara kama padhe!' -- bhole parahajha mu.27Rowi ne lua dakka Ana Ddau Raiwawado mii kehabbha weo bhela he ngati biradimu pelohe la bira wa.28Rowi pa mii we ne era bhada made,paanne ke gaga nga luji-ae ne peworo."29 "Rajja dho ke, ki ludu ke ne awehedui-herui do naanne, mada lodho do

MATIUS 24.30–34 149ta kerabba, jhe mada warru adho ke dota kelala ri. Moto-moto do ta keloro ngatiihi liru, nga hari-hari do nga higa pa ihiliru do ta kenyawu-nyela.30Ki alla ke pemina harre ne telia jharaAna Ddau Raiwawa do ta ngadde ke paihi liru. Pa dhara awe naanne hari-hariddau pa danni raiwawa do ta tangi. Dota ngadde ke ri ro Ana Ddau Raiwawa,do dakka jhara kolo merammu pudi ngalua higa nga kuaha, lua weo nga kana dodhai kelodo.31Do ta tio ke pekedarro ne wotabbe-aene, jhe Ana Ddau Raiwawa do ta lii panaju-naju No ta la pe kupu ne annu-nikiNo ngati hari appa kebhihu raiwawa,rai ti hebhakka kepue liru la hebhakkakepue liru do wala."32 "Aggu ko mu liajha ngati kepuekepallu. Ki dhai ke ta obho ne kolono, napoanne telia ke tu mu ta do tahedhape ke ne warru wadu.33Mina harre kinga ngaddi ta do jadhike ne lai-lai do na harre ri mu, ta toi keri mu ta do hedarra ke ne awe ne.34Mita toi rowi mu! Hari-hari lai do naharre do ta jadhi nga do dho made daehari-hari ne ddau do era pa awe nadhe.

MATIUS 24.35–42 15035Liru nga raiwawa do ta ele, tapularalipedai Ya do nadhe do peloro lohe lalodho do nami mii ne."36 "Bhule dho heddau he do toi ne lodhodo nami nga ja do nami, ie ta naju najuDeo, hape ma Ana Deo le miha, wata keAma we miha, ne do toi.37Kinga dhai ke Ana Ddau Raiwawa tadakka hine, ne lua dakka No do dho halake mii pa dhara awe Noh do uru he.38Pa lodho-lodho nga do dho laledae dahi, ddau ddau nga'a-nginu ngabanga-ammu. Mina harre ke lohe hapema awe maho ne Noh la dhara kapa ne.39Pa awe lale ne ei-waa ne, jhe lale lakebii ro hari-hari, jhe itu kebhaddi ro,ta ne nga ne do ta hedhape ri ro. Minaharre lema ke hine ne lua dakka AnaDdau Raiwawa.40Pa awe napoanne, do dhue ddau dopa dhara nga ko'o maa: Heddau do taaggo jhe heddau ri do ta hane.41Do dhue ddau mobanni do pa dharageho gandum: Heddau do ta aggo, jheheddau ri do ta hane.42Hakku meniga we pewoie-ie, rowi dodho toi ri mu ta parri ne awe dakka Murimu.

MATIUS 24.43–49 15143Henge we ne nadhe ri mu! Kita do toihe ri mone muri ammu, awe nami padhara anni-maddha ne dakka do mena'o,adho ke no do ta bba'i, mita do dhomaho ne do mena'o ne la dhara ammuno.44Rowi do mina harre ke, do jhammake mu, ta pemoko-moko-anni. Rowi AnaDdau Raiwawa, do ta dakka pa dharaawe do dho toi ri mu."45Ta lii ri ke Yesus, "Ki do mina harre,annu nami ke do pedhanno nga dommau-dhara? No ke ne do ta dhede rimuri no ta jadhi kattu annu-annu no dowala he, mita ie ri no ta wie nga'a tu ropa awe do petatu ne.46Dhai tarra ne mengallu dhara neannu do naanne, kinga bhale ne murino, jhe do era no pa dhara pekako netenge no.47Parahajha we mu, ri muri no donaanne, do ta jhula ke pa no hari-hari neunu-oha muri no ne tu ta pemoko ri no.48Tapu lara we, ki do apa ne naannudo naanne, do taa lii no pa dhara ade nomiha,49 'Do tui ko jhe itu dakka muri ya,moko ta dede ta merahhu ke ri no ne

MATIUS 24.50–25.4 152annu-annu do wala he, jhe kako no langa'a-nginu nga ddau-ddau do nginumawo he.50 Jhe moko ne muri no ne ta bhale paawe do dho e'e-do dho toi ri no.51Moko ne naannu do naanne, do tadede ri muri no tade hetenga made ngamuri, jhe nabhe la era ddau-ddau do apado kerewe he. Do ta tangi ke ro pedihinoho nga dhui hape hedui-herui pa erado naanne.'"

25 1 "Ki dhai ke ta dakka Ana DdauRaiwawa mii heddau Duae, ne lua

ne mii lipehakku nadhe ke: Ta era kehenguru ddau an mobanni do ngarru,do ta la penau nga ana momone do tapeloko nga'a. Ro heddau-heddau do ngaaggu lapu, jhe kako ro la mate ne monengdhe ne.2Do lammi ddau ti telora ro, dobhodho, jhe ne do lammi ddau he ri dommau-dhara.3Ne do lammi do bhodho he wata kenga aggu lapu he we, bhule dho ngapemoko ei-manynyi pa era do wala.4Do lammi ddau do mmau dhara he,aggu ne lapu ro jhe do era ri ko ngapemoko ei-manynyi pa era do wala.

MATIUS 25.5–11 1535Do lajho ne dakka mone ngedhe ne,hakku ta mengattu ke ne namada anamobanni do henguru ddau do na harre;ta bba'i ke ro.6Pa telora maddha, ta rangngi ke ri rone lihodha nga peka, 'Nanne ke ne monengedhe ne! Mai we la hapo no!'7Ta kaddhi ke ne ana mobanni dongarru do na harre, jhe pekini ne lapuro.8Ta lii ke ne ana mobanni do bhodhohe, 'Wie ko we jhi hudi he ne ei-manynyiunu mu rowi do kelalu ke ne lapu jhi.'9 'Jadhi dho ke ta mina harre!' ne bhaleri ana mobanni do mmau dhara he, 'Rowiki pebhagi ke nga mu ri, moko do medaeke ta dho waji ri tu di hari-hari. Kako wemu la walli la toko.'10Moko ta kako ke ne ana mobannido bhodho he la walli ei-manynyi. Padhara nga ludu ro, ta dhai le ke ne monengedhe ne. Hari do lammi ddau ne anamobanni do ngarru do nga moko he, tamaho ke hela'u-la'u nga mone ngedhela era lai ala peloko nga'a ne, moko tahenabhi ke ne kelae he!11Ta alla pemina harre ta dakka ke neana mobanni do bhodho he. Ta peka ke

MATIUS 25.12–16 154ro, 'Muri, muri, boka ko we kelae wiejhi.'12Tapulara bhale ke ri mone ngedhene, 'Tada dho mu ri ya!'"13Moko pa pedakka lipehakku ne ta liike Yesus mina hedhe, "Rowi do minaharre ke jaga nga meniga we mu, rowiadho do toi ri mu ne lodho ne, nga awene."14 "Kinga dhai ta dakka Ana DdauRaiwawa mii heddau Duae, ne lua ne miipa dhara lipahakku nadhe ke. Ta era keheddau do ddhei ta pekaddhi la rai dojjhau. Ta pedoa ke ri no ne annu-annuno, jhe lii no ta heleo ne unu-oha no paannu-annu do na harre.15Pa annu no do na harre ta wie ke rino pa heddau-heddau pedutu nga luamakka ro. Pa heddau ta wie ke ri nolammi tabbha doi mela-lara. Pa heddauri wie ri no dhue tabbha doi mela-lara.Jhe pa heddau ri, wie ri no hetabbhadoi mela-lara. Ta alla pemina harre tapekaddhi ke no.16Ne ri annu do nara lammi tabbhadoi mela-lara ne, ta kako ke no ngahenginga la pedhaga, moko ta nara ke

MATIUS 25.17–22 155no bhunga lammi tabbha doi mela-larari.17Mina harre lema ne annu do naradoi melara do dhue tabbha ne, nara nobhunga dhue tabbha doi mela-lara ri.18Tapulara we ne annu do hammi doimela lara do hetabbha ne, ta la kkei ro'ake no, jhe pedane ri no ne doi muri nodo naanne.19Ta tui le ti naanne ta bhale ke ne murido naanne la nga annu no do naharre,jhe jhari ta peege, pekire nga ro.20Ta dakka ke ne annu do hammi doimela-lara do lammi tabbha ne, ta jhulake ri no henguru tabbha, jhe lii no, 'Muri,wie ri muri pa ya lammi tabbha doimela-lara. Heleo we ri muri, nara ke yalammi tabbha ri.'21 'Napoanne ke ne do woie', ne anemuri ne, 'au ke ne annu do woie nga dopedhanno. Rowi ngati do hudi do nara kelua parahajha do ta wei ke pa au ri ya dorihi ae ri. Maho we au, jhe mengallu ngekehakadhara we hela'u-la'u nga ya!'22Moko ta dakka ri ke ne annu dohammi doi mela-lara do dhue tabbhane, jhe lii no, 'Muri, alla ke pewie pa yari muri doi mela-lara dhue tabbha. He

MATIUS 25.23–27 156leo we ri muri nara ke ya bhunga dhuetabbha ri.'23 'Do woie ke napoanne,' ne ane murine, 'au annu do woie nga do pedhanno.Rowi ngati do hudi do nara ke au luaparahajha, do ta wie ke ae ri pa au ri ya!'24Ta alla pemina harre ta dakka kene annu do hammi doi mela-lara dohetabbha ne, jhe lii no, 'Muri, do toi riya, ta Muri heddau do ade wowadu. Muripuu wue ngati era do dho ngaddi tahalla, jhe ghattu ngati era do dho ngaddiMuri ta kujha nga liba.25Ya do meda'u ri muri, rowi do minaharre ke, hakku ne doi Muri he ta lapedana ke ri ya la ro'a worai. Ohi ke nahedhe ne doi Muri he.'26 'Au dhe annu do keti-ketinga nga dobhajja-wa!' ne ane muri ne, 'Adho do toike ri au ma, ta ya dhe heddau do puungati era do dho ngaddi ya ta halla, jheghattu ngati era do dho ngaddi ya takujha nga liba?27Ki do mina harre ma, do ne pa petune do jhamma ke ri au ta pemaho nedoi ya he la kato era takka doi, mita kidhai ya ne bhale mina hedhe, nara ri

MATIUS 25.28–32 157ya ta hammi bhale wari hela'u-la'u ngabhunga he.28Rowi do mina harre ke, aggu ne doiya do na harre ngati no, jhe wie we paddau do nga doi mela do henguru tabbhane.29Rowi ddau do era ke nga unu-oha dota pebhue-petabe ke pa no mita ju ae ri,mi ta ie no ta era pa dhara lua re'a ngalale. Tapulara tu ddau do dho bhule ngane nga-nga, ne do hudi do era pa no ne,do ta aggo ngati no.30 Jhe ne annu do dho i'a nga-nga ne,hore no dhara era do kerabba ne do patele ne. Pa ni ke no do medae ta tangipenina noho-perajja-jaru nga dhue hapene hedui-herui ne.'"31 "Kinga dhai ke Ana Ddau Raiwawata dakka mii heddau Duae do nga lerenga kelao ri hari-hari naju No, do tamejaddhi ke No pa dhida kedara eramejaddhi No do dhida do kelodo ne.32Hari-hari ddau pa danni raiwawado ta pe teni pa hedhapa No. Moko tapetala ke ri No pe jadhi ta dhue kejie,mii heddau mone bhata he ne petala ki'ijhawa ngati ki'i hawu.

MATIUS 25.33–37 15833Ddau-ddau do pedutu lua ddhei Deo,do ta pekupu pa hebhakka kedhanga No,nga do hewala he pa hebhakka keriu No.34Kinga alla ke pemina harre ne Duaedo naanne do ta lii ke pa dddau do pahebhakka kedhanga No he, 'Mai we muhari-hari do alla pehamme-pehenate nelua tarro ie nga menyarro mangngi nengati Ama Ya. Maho we mu ma dharaRae Pereda do alle pepemoke ne tu murai ti petari ta era raiwawa dhe.35Rowi pa dhara awe nga mengangaYa, mu kene do wie Ya nga'a, pa dharaawe nga hae-koko Ya, mu ke ne do wieYa eiloko ta nginu. Ya mii do wala-rai,mu ke ne do hamme Ya la dhara ammumu.36Pa dhara nga do dho bhule bharapa ihi Ya, mu ke ne do pepake Ya. Kipaddha Ya, mu ke ne do pemoke Ya. Padhara ammu bhaddo Ya, mu ke ne doruba dhara nga Ya.'37Moko ta bhale ke ri ddau do na harre,'Muri, parri ke ne ngadde Muri ri jhi tado era pa dhara nga menganga, jhe wieri jhi nga'a ta nga'a, kiadho do era padhara hae koko, jhe wie ri jhi eiloko tanginu?

MATIUS 25.38–43 15938Parri ke Muri ne ngadde ri jhi, do miido wala-rai, jhe hamme ri jhi la daharaammu jhi? Parri ke Muri ne ngadde ri jhita do dho bhule nga bhara pa ihi, jhepepake ri jhi?39Parri ke Muri ne ngadde ri jhi ta dopaddha kiadho do era pa dha ra ammubhaddo, jhe moko jhi ta la ruba dharanga Muri?'40Do ta bhale ri Duae do naanne, 'Mitatoi ri mu; ne nga ne do alla petao ri mupenaja nga tuahhu-tuahhu Ya woapa dona hedhe, napoanne do hela'u ke mii taopenaja nga Ya lema.'41Moko ta lii ke ne Duae do naannepa ddau do pa hebhakka keriu no he,'Langnga mu ngati dhe ddau-ddau do taoapa nga kerewe! Maho we mu la dhararao ai do dho i'a made wari ne, do loreke pepemoke tu Wango nga naju no he!42Rowi pa dhara awe nga mengangaYa, wie dho Ya nga'a ri mu, pa dhara awehae koko Ya, wie dho Ya ri mu eiloko tanginu.43Ya mii heddau do wala rai, ngaddi ledho mu ta hamme la dhara ammu mu.Pa dhara awe nga do dho bhule bharapa ihi Ya, ngaddi dho mu ta pepake

MATIUS 25.44–26.3 160Ya. Pa dhara nga paddha Ya, nga padhara ammu bhaddo Ya, ngaddi dho tala pemoke Ya.'44Moko ta lii ke ro pa No, 'Muri, parri keMuri ne ngadde ri jhi ta do menganga,kiadho ta hae koko, kiadho pa dharaammu bhaddo, jhe moko jhi ta do dhoruba dhara nga Muri?'45Do ta bhale ri Duae do naanne, 'Mitatoi ri mu: pa do dho wae mu ta rubadhara le nga heddau he ti telora ro dowoapa do na hedhe, napoanne do hela'ulema ke nga do dho wae ta ruba dharapenaja nga Ya!'46Moko ne ddau do na harre do ta woloke pa dhara lua wolo do peloro ne."

26 1Ta moko Yesus na ajha hari-harilai do na harre, ta lii ke No pa ana

hekola No he,2 "Do toi ke ri mu ma, dae dhue lodhoke jhe dhai la lodho Nga'a KewahhuPaskah ne, jhe Ana Ddau Raiwawa do tajhole ru ta la ketoe-peabbha-rappa!"3Pa awe naanne, kattu-kattu monetunu-menahu he nga kattu-kattu doYahudi he do peowu pa dhara rae KattuMone-ae mone tunu-menahu Kayafas.

MATIUS 26.4–10 1614Peowu ro ta peli ta kappe dhara-dharahe we Yesus mita do dho bhule luakenya'e nga buluru, jhe pemade No.5 "Tapulara," ne ane ro, "Bhole jhaggene lai do nadhe pa dhara awe nga nga'akewahhu dhe, rowi do ta hhau ne luakenya'u-buluru pa telora ddau-rai."6Pa awe Yesus pa Betani, pa ammuSimon, do uru he do lakka ri paddhanada to,7 ta dakka ke heddau mobanni la ngaYesus. Pa dhara nga mejaddhi ta nga'aYesus, ta la tude ke ri eiloko wwaumangngi pa wokolo Yesus ri mobanni donaanne.8Ne lai do naanne do heleo ri anahekola Yesus he. Dhai bubu dha ra ro,ta lii ke ro, "Ne nga ke ne guna ne nahedhe hari-hari, kinga dhutu liba ilamina hedhe?"9 "Eiloko wwau mangngi do mina hedhe,do nara ta pewie nga kebhue do dhaidhida, jhe ne kebhue ne do nara ta wiepa ddau do kehia nga gahara!"10Do toi ri Yesus ne nga ne do era padhara penge ro, moko ta lii ke Yesuspa ro. "Ta nga hakku pehedue ri mu ne

MATIUS 26.11–17 162mobanni do nadhe? Ne do tao ri no dhe,hahhi lai do woie tu Ya.11Ddau do kehia nga gahara do era loroma pa telora mu, tapulara Ya dhe, adhoke do ta era loro hela'u-la'u nga mu ri.12Rowi ri lua tude ri eiloko wwaumangngi ri mobanni do nadhe ma wokoloYa, nnau ta mii lua pemoke ne luapedane Ya ke ri No.13Parahajha we mu! Pa hari hewueraiwawa dhe, pa mii we ne Li HaghaDhara do ngati Deo ne pelebe, lai do taori mobanni do nadhe do ta pedhire lema,mii hahhi lua ta pehewene jhara lua no."14Moko heddau ngati telora henguru dodhue ddau ana hekola Yesus, ne ngarano Yudas Iskariot, ta kako ke no la ngakattu-kattu mone tunu-menahu he.15Ta lii ke Yudas pa ro, "Wie ne ngaya ri mu, ki jhole Yesus ri ya pa mu?"Moko ta kire ke ri ro tallu nguru madadoi mela pudi, jhe wie ne doi do na harrepa Yudas.16 Jhari rai ti awe naanne ta kale ke neawe do woie ri Yudas tu ta jhole Yesus.17Pa lodho petari pa dhara awe nga'aKewahhu Roti do dho tao ri muu ne, tadakka ke ne ana hekola Yesus la nga

MATIUS 26.18–23 163Yesus. Ta kebhali ke ro, "Pa mii ke neddhei Ama, ta pemoke ri jhi ne era tu tanga'a Paskah ne?"18Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "Kako wemu la nga heddau ddau do pa dhararae, jhe lii pa no, 'Ane Ama Guru, dhaike ne awe tu Ya, pa dhara ammu au kene ddhei Ya ta tao ne nga'a KewahhuPaskah ne hela'u-la'u nga ana hekola Yahe.'"19Ta pedute ke ri ana hekola Yesus hene nga ne do lii Yesus pa ro. Ta kako rola pemoke ne era tu nga'a Paskah ne.20Ta dhai ta maddha, Yesus nga harihenguru do dhue ana hekola No he tamejaddhi ke ro ta nga'a.21Pa dhara nga nga'a ro ta lii ke Yesus,"Dhanno ko ri mu, heddau ti telora mudo medae ta jhole Ya."22Ta rangnge ne naanne, dhai heduine ade ro hari-hari. Moko heddau allaheddau ta jhari ke ta kebhali pa Yesus,"Bhara tatu ta adho ya ne do pedabbo riAma ne?"23Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "Ddau dopehabbhu roti hela'u-la'u nga Ya la dharamgo ne, no ke ne do ta jhole Ya ne.

MATIUS 26.24–29 16424Do tarra ma, Ana Ddau Raiwawa dota made, mii do hure do bhuke pa dharaBuku Lidara-Likewahhu Deo. Tapularawe apa nga kerewe ne tu ddau do jholeAna Ddau Raiwawa. Rihi ie no ta do dhometana ma danni raiwawa nadhe."25Moko ta lii ke Yudas mone tao apa ne,"Bhara tatu ta adho ya ne do pedabbhori Ama Guru ne?" Bhale ri Yesus, "Minaharre ke ne ane au ma!"26Pa dhara awe nga nga'a he ro, taaggo ke ri Yesus ne roti ne, jhe hebhajhaNo. Ta alla pemina harre, ta pipi ke ri None roti do naanne, jhe jhula ri No pa anahekola No he, jhe lii, "Aggu we, jhe nga'awe; na dhe ke ne kebhue-kedalli Ya."27Ta alla pemina harre ta aggo ke ri Nohegelaa ne ago ne jhe hebhajha No paDeo. Ta alla pemina harre ta jhole keri No pa ana hekola No he, jhe lii No,"Nginu we ri mu hari-hari.28Rowi nadhe ke ne raa Ya do ta peruene lijaji Deo ne.29Ne li Ya pa mu, adho ke Ya do tanginu ri ei-ago lohe la awe ngino ri Ya neei-ago do wiu ne hela'u-la'u nga mu padhara Raiwawa Ama Ya do wowiu ne."

MATIUS 26.30–36 16530Ta alla pemina harre ta jhuka lodhoke ro, hewue lilodho liwue-waje. Ta allapemina harre ta pekaddhi ke ro ju laLede Zaitun.31Moko ta lii ke Yesus pa ana hekolaNo he, "Pa dhara rammi do nadhe, dota perai mu hari-hari jhe hane Ya miha;rowi do hure do bhuke pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo, 'Do ta pemade riYa ne mone bhata ne, jhe ne naki'i-naki'ino do ta menyabbha kebali-bali.'32Tapulara we ki alla ke Ya pekaddhibhale wari do ta uru jhara Ya ngati mu laGalilea."33Ta lii ke Petrus pa Yesus, "Maji lemaro hari-hari ta hane Ama, ya adho tu-tu!"34 "Henge," ane Yesus pa no, "Pa dhararammi na dhe dhangnge, nga do dhotutu-oo dae manu, alle ke Ya pepehile riau tallu wari."35Bhale ri Petrus, "Maji lema ya tamade hela'u-la'u nga Ama, medae dhoya ta lii ta do dho tade Ama ri ya!" Minaharre lema ne ane ana hekola do walahe.36Ta alla pemina harre ta pekaddhi keYesus nga ana hekola No he la hahhiera, ne ngara era do naanne Getsemani.

MATIUS 26.37–41 166Pa ni ta lii ke Yesus pa ana hekola No he,"Mejaddhi we mu pa dhe, ta la hebhajhako Ya."37Moko ta tina ke ri No, Petrus ngahari do dhue ana Zebedeus he ta penauhela'u nga No. Ta jhari ta herimo ke Nori hedui nga penina noho.38Ta lii ke Yesus pa ro, "Ne ade Yane ke do dhai tarra ne hedui, mii do tamade he ke Ya ne worawwu. Pee ko wemu pa dhe, jhe jaga-jaga we hela'u ngaYa."39Ta alla pemina harre ta kako ke Yesushudi ju la hedhapa, moko ta lakku rutuke No la worai, jhe hebhajha, "Ama", aneNo, "kinga ie mudhe he, pejjho ko wengati Ya ne lua hedui-herui do jhammata dhue ta hape ri Ya dhe. Tapulara we,bhole pedute ne lua ddhei Ya, jadhi wepedute nga lua ddhei Ama ma."40Ta alla pemina harre, ta bhale keYesus nga ana hekola No do tallu ddauhe, ta dhai No, era do bba'i ro. Ta lii keYesus pa Petrus, "Makka le dho mu harido tallu ta jaga hela'u nga Ya, ie ta hejaahe we?41 Jaga-jaga we, mido dho lakka mu riruhakku. Tarra ne ade mu do ddhei ta

MATIUS 26.42–47 167tao ne do petu, tapulara makka dho mu,rowi wue ddau raiwawa do keloe."42Ta kako ri ke Yesus la hebhajha, aneNo, "Ama, kinga ne lua hedui-herui donadhe do jhamma ke ta dhue ta haperi Ya, jhe do adho ke do nara ta pejjhowari ngati Ya, la'a we no ta jadhi mapedute nga lua ddehi Ama."43Ta alla pemina harre, ta bhale ri keYesus, jhe ngaddi ri No ne ana hekolaNo he era do bba'i ma, rowi do dhaimengattu tarra ke ro.44Ta hani ke ro ri Yesus, jhe bhale Nola hebhajha tu pa do ketallu wari ne ngapale ri No ne lipali No ma do hela'u ngado uru ne.45Ta alla pemina harre, ta bhale ke Nola nga ana heloka No he, jhe lii, "He koma mu do bba'i nga pengaha-ihi? Heleowe, dhai ke ne awe tu Ana Ddau Raiwawata jhole la dhara higa ddau-ddau do taolubhu harro nga menyilu.46Kaddhi we, mai we di ma kako ngatidhe. Heleo we! Nee ke ne ddau do tajhole Ya ne!"47Pa dhara nga pedai lii ko Yesus,Yudas heddau ti telora henguru do dhueana hekola Yesus he, ta dakka ke. Ae

MATIUS 26.48–53 168ddau do dakka penau hela'u nga no, donga aggu kelewa nga tubu. Ne ddau dona harre, do pepu ri kattu-kattu monetunu-menahu nga kattu-kattu do Yahudihe.48Ri mone tao apa ne do alle ke pewiene tada do nadhe, "Ddau do hengaddhori ya ne, No ke dhe bhoke. Kappe we Nori mu!"49Ta dhai dhangnge Yudas la era donaanne, ta kako dhangnge ke Yudaslanga Yesus jhe lii no, "Helama, AmaGuru!" jhe hengaddho Yesus ri no.50Ta bhale ke ri Yesus, "Tuahhu, ta mamii ke hakku dakka tuahhu ma dhe?"Ta alla pemina harre ta duli ke ne ddaulowe he, jhe kappe Yesus.51Heddau ri telora ana hekola Yesus doera pa anne, ta bhita kelewa ke, jhe parepa heddau annu Kattu Mone-ae monetunu-menahu tade happo ne wodilu no.52Ta lii ke Yesus pa ana hekola No donaanne, "Hope kebhali ne kelewa audo napoanne. Rowi hari-hari ddau dopemanga kelewa, do ta made ri kelewama.53Ne penge ri au ta dho nara Ya ta amirurabha-rudharru ngati Ama Ya, jhe nga

MATIUS 26.54–58 169henginga ne moa ri No henguru dhuetajji naju No?54Tapulara ki do mina harre ke minamii ne nara ta jadhi ne nga ne doalle pepedare pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo, ta do tarra ta tade jadhine lai mii do jadhi pa dhara awe nadhe?"55Moko ta lii ke Yesus pa ddau lowe he,"Pa dhara penge mu, ta ddau do tao apake Ya dhe, hakku dakka mu nga aggukelewa nga tubu tu ta ma kappe Ya?Helodho-helodho ma Ya ne wie liajha paAmmu Deo, jhe pi'a dho mu ta kappe Ya!56Tapulara do tarra, do jhamma ke tamina harre ma, mita tobo ke ne nga nedo hure do bhuke ri nabi-nabi pa dharaBuku Lidara-likewahhu Deo." Ta allapemina harre ta perai ke ne ana hekolaYesus he, jhe hane Yesus miha ri ro.57Ta alle Yesus pekappe ri ddau do naharre, ta aggo ke ri ro la ammu KattuMone-ae mone tunu-menahu Kayafas.Pa ni do teni ke no guru-guru aigamanga kattu-kattu do Yahudi he.58Petrus do pee ma nga pedute Yesusngati jjhau tade dhai la kebhalla ammuKayafas. Moko ta maho ke no lakebhallado naanne, jhe la mejaddhi hela'u nga

MATIUS 26.59–64 170mone jaga he. Do ddhei ta roi ri Petrusmina mii ne pedakka ngati hari-hari dona harre.59Kattu-kattu mone tunu-menahu henga hari-hari kattu Mone Happo Hala padhara Aigama he, pee ke ro nga petadi takale lilolo pote, mita nara ro ne rujharata pebune lua wolo made pa Yesus.60Tapulara nara dho ro, ie ta hahhi laihe do nara ta peteleo ta do era Yesusnga hala, maji lema ta ae ne lilolo hakakido pote he. Moko ta era ke do maju lahedhapa.61Ta lii ke ro mina hedhe, "Ddau nadhedo ngaddi ta lii mi na hedhe, 'Do nara riya ta pekelole Ammu Deo, jhe pa dharatallu lodho nara ta petito bhale wari riya.'"62Moko ta titu ke Kayafas, jhe lii no paYesus, "Wae dho ri au ta bhale ne lilolodo penaja nga au do ne hidhe?"63Tapulara ta pehangngo-anni weYesus. Ta kebhale ri ke Kayafas paYesus, "Pa dhara ngara Deo do Muri ne,lii ko au pa jhi, au ke ne Duae Monema'i-Mone golo, Ana Deo ne?"64Ta bhale ke ri Yesus, "Mina harre kene ane au ma. Tapulara, parahajha we,

MATIUS 26.65–69 171jhari ngati awe do nadhe do ta ngaddeke ri mu, Ana Ddau Raiwawa do tamejaddhi pa hebhakka kedhanga DeoDo Mone Rihi Higa ne, jhe do ta dakkajhara merammu pudi pa ihi liru nidhe!"65Moko ta hio kepale-pale ke ri Kayafasne bhara pake no, jhe lii, "No dokare-menihe Deo! Tenge dho ke ta erari hakahi. Do rangnge miha ke ri mu,hari-hari ne lipedai No, ta do ri No dhedo kare menihe Deo.66Hakku mina mii ke ne pa dhara dhahimu pa awe nadhe?" Ta bhale ke ri ro,"Do hala No, jhe do jhamma No tapemade."67Moko ta hebue ke ri ilu ne tangamada Yesus ri ro, jhe dede jhe merahhoYesus ri ro. Era lema do tabbhe ne tangamada No,68 jhe lii, "Hakko ko ta peere jhe pekepa jhi, woo Duae Mone ma'i-Mone golo!Nadu ne do tabbhe tanga mada Au dhe?"69Petrus era do mejaddhi pa tele, pakebhalla ammu ne ma. Ta dakka keheddau annu mobanni la nga Petrus,jhe lii pa no, "Adho au lema dhe dohela'u-la'u nga Yesus do Galelia nidhe?"

MATIUS 26.70–75 17270Tapulara ta pehile ke Yesus ri Petrus,pa hedhapa hari-hari ddau do era rapaanne, "Tada dho ya ne nga ne luapedabbho au ne," bhale ri Petrus, jhe kako no la ubha toka kebhalla do naanne.71Ta ngadde ri ke Petrus ri heddauannu mobanni do wala ri, jhe lii paddau-ddau do era paanne, "Ddau nadhelema ngine ne do era hela'u-la'u ngaYesus do ngati Nazaret ne."72Moko ta pehili ri ke Petrus jhepehupa, "Tarra-tarra tade dho ri ya neddau do na nidhe!" ane Petrus.73Rajja dho ngati naanne, ne ddau-ddau do titu paanne ta kako ke la ngaPetrus, jhe lii ro pa Petrus, "Do tarra maau dhe heddau ti telora ro. Lai nadhe doteleo ngati alu lipedai au ma miha."74Moko ta hupa-hupa wari-anni kePetrus, jhe lii, "Tade tu-tu dho ri yane ddau do na nidhe!" Pa awe naannedhangnge ta tutu-oo ke manu.75Ta henge ke ri Petrus, ta do alla keYesus pe lii pa no, "Nga do dho tu tu-oomanu, alle ke Ya pepehile ri au tade talluwari." Moko ta mahhu-anni ke Petrus latele jhe la tangi nga pedihi-noho.

MATIUS 27.1–6 173

27 1Pa rai jhammi-ae-ae, hari-harine kattu-kattu mone tunu-

menahu he nga kattu-kattu do Yahudihe, ta tao ke ro ne lihappo ta pemadeYesus.2Ta ujhe Yesus ri ro, jhe aggo la jholepa Pilatus, Gubernur Mone Pereda Roma.3Ta ngadde ri Yudas mone tao apa ne,ta do alle ke pepebune ne lua wolo paYesus, moko ta menyaha ke no. Mokota la pebhale ke ri no hari tallu ngurumada doi mela pudi he, pa kattu-kattumone-tunu menahu he.4Ta lii ke Yudas, "Alla ke ya petao luaapa nga kerewe pa ddau do dho bhulenga hala, hakku tade lakka No ri wolota pemade!" Tapulara ta bhale ke rikattu-kattu mone tunu-menahu he ngakattu-kattu do Yahudi he, "I'a dhoke jhi,napoanne unu pala au ke miha."5Ta nabbha ke ri Yudas ne doi do naharre la dhara Ammu Deo, jhe kako nola akki-anni.6Ta pidhi ke ri kattu-kattu monetunu-menahu he ne doi do na harre, jhelii ro, "Doi na hedhe, doi kebhue raa.Pedutu nga uku aigama, doi do mina

MATIUS 27.7–12 174hedhe, nara dho ta pemaho la dhara eratakka bhara jhula pa Ammu Deo."7Ta moko le ro ne pehela'u-lii, ta pakeke ri ro ne doi do na harre ta walli woraijhe pehune ne worai do naanne ta: WoraiMone Mahhi Arru. Ne worai do naanne,do pake ta raidare ngati ddau do walarai.8Taga tari do mina harre ke hakku lohema dhara lodho do nadhe ne worai donaanne do pehune ta: "Rai Raa".9Ri do mina harre ke, tobo ke ne nganedo pale ri Nabi Yermia, "Ta hammeke ri no ne doi mela pudi do tallu ngurumada ne, dhoi kebhue ngati lua hela'u-liido Israel, mii lua ma'e kebhue No.10 Jhe ne doi do na harre ta pake ke riro tu ta walli Worai Mone Mahhi Arru, miido pale ri Muri pa ya."11Ta dhai Yesus la hedhapa Pilatus,gubernur pa rai do naanne, moko ta kebhali ke no pa Yesus, "Au ke ne duae doYahudi ne?" "Mina harre ke ne lii au ma,"bhale ri Yesus.12Kattu-kattu mone tunu-menahu henga kattu do Yahudi he, jhajhi ae nelikela ne do pemaho ri ro panaja nga

MATIUS 27.13–19 175Yesus, tapulara wae dho ta bhale riYesus ie ta heubha he.13Rowi do mina harre ke, moko ta liike Pilatus pa Yesus, "Rangngi dho ri Au,hari-hari ne likela ro hidhe penaja ngaAu?"14Tapulara bhale dho ri Yesus ie taheubha he, hakku jadhi ta madalae wePilatus.15Hadhi dhai la awe nga'a KewahhuPaskah, do tima mone pereda ta goloheddau do bhaddo pedutu nga lua ddheiddau lowe.16Pa awe naanne do era heddau dobhaddo do dhai keto ngara. Ne ngara noYesus Barabas.17Hakku pa dhara awe nga teni kene ddau lowe, ta kebhali ke Pilatus paro, "Nadu ne do dhei mu ta gole tumu? Barabas we Yesus do pale lema taKristus ne?"18Hakku lii Pilatus mina harre rowi dotoi ke ri no, ta do ne jhole Yesus pa nori kattu-kattu do Yahudi he taga tari dopana dhara ke ro nga Yesus.19Pa dhara nga mejaddhi Pilatus pa erahappo kewallu ne, ta moa litakka ke neihi-ammu Pilatus ne, nga lii mina hedhe

MATIUS 27.20–24 176pa Pilatus, "Bhole pehiwu lai ma au padhara kewallu ddau do dho bhule ngahala napoanne, rowi taga No, do peabuya nga lua nii do meliri dhara pa lodhodhe."20Tapulara ri kattu-kattu do Yahudi he,pee nga pedidi loro ne ddau lowe he mitalii ta gole Barabas pa Pilatus, jhe woleYesus.21Moko ri mone pereda do naanneta kebhali ke pa ddau lowe he, "Ngatido dhue ddau do na hedhe, nadu nedo ddhei mu ta gole ri ya tu mu?""Barabas," ne bhale ri ro.22Ta kebhali ri ke Pilatus pa ro, "Ki domina harre ma, ne nga ke ne do jhammata tao ri ya penaja nga Yesus do pale taKristus ne?" "Ketoe No peabbha-rappa!"ne bhale ri ddau lowe he hari-hari.23 "Tapulara lua tao apa ne nga ke nedo tao ri No?" ne kebhali Pilatus ri paro. Moko ta peka ke ro do rihi maddu,"Ketoe peabbha-rapa No!"24Pa pedakka rahi toi ke ri Pilatus, tado dho nara ke no ta tao nga-nga ri,jhe nga penge ke ri no, jaga ngeta taolua kenya'u-buluru ne ddau lowe he tapelawa nga do pereda. Ri do mina harre

MATIUS 27.25–29 177ke, ta aggu eiloko ke Pilatus, jhe lonyeri no ne ruai no pa hedhapa ddau lowehe, jhe lii no, "Do ludu nga ti kolo gunuya ne jhara lua made ddau do nadhe.Lai napoanne jadhi ta bhara dhui-bharahape mu ma miha!"25Ta bhale ke ri hari-hari ddau lowe he,"Hane no pedhue-pehape ri jhi ma ngaana-oha jhi ne lua wolo taga ri Lua Madeddau do napoanne!"26Moko ta gole ke Barabas ri Pilatus tuddau lowe he, jhe lii no pa ddau he tadede ta merahho Yesus ri gui. Ta jholeke Yesus ri Pilatus ta la ketoe peabbharappa.27Ta alla pemina harre ta aggo keYesus ri do horodhadhu he la dhara raePilatus. Hari-hari ne do horodhadhu heta pewore pekehero ke Yesus.28Ta boka ke ri ro ne bhara pake Yesus,jhe pepake ri ro pa No hewue juba dowoawu-kelere-mea.29Ta tao ke ro hewue labba ngatikelai-kelai ajhu do dudu-do kannajhe petaddho pa wokolo Yesus. Taalla pemina harre ta peparro ke ri rohebhangngu kajji pa ruai kedhanga No,jhe lakku rutu ro pa hedhapa No, jhe

MATIUS 27.30–36 178mare-jhe dhole No. "Helama Duae DoYahudi!" ne ane ro.30Ta hebue ke ri ilu Yesus ri ro, jherabe ne kajji ne, jhe liko petire-tire pakattu Yesus.31Ta alle pepemange mina harre Yesusri ro, ta boke ke ri ro ne juba do woawu kelara mea ne, jhe pepake wari nebhara Yesus ma miha. Ta alla peminaharre ta aggo ke No la tele tu ta la ketoepeabbha-rappa.32Pa telora rujhara ta peabu ke ro ngaheddau ti Kirene ne ngara no Simon.Ta pehahhe ke ri ro ne ddau naanne, tahape ne ajhu ketoe Yesus ne.33Ta alla pemina harre, ta dhai ke ro lahahhi era do pehune ta Golgota, ki palirai di, "Era Rui Kabha Kattu."34Pa anne, ta pengino ke Yesus ri roeiago do pehiwo nga ei-addhu. Tapularata alle peketaddhe ri Yesus, wae dho keta ngino ri No.35Ta alla pemina harre ta ketoeke Yesus ri ropeabbha-rappa, jhepebhagi-bhagi ri ro ne bhara pake No.36Ta moko mina harre ta mejaddhi kero ta jage Yesus pa anne.

MATIUS 27.37–42 17937Pa bira dhida ngati wokolo Yesus,era do bhuke ri ro ne lipedai do nadhe:"Nadhe ke Yesus Duae do Yahudi ne."Lipedai do nadhe ne mii hahhi lipeanynyeYesus ke.38Hela'u-la'u nga Yesus, era lema dodhue ddau mone raba unu-oha ddau,do ketoe peabbha-rappa ri ro; heddaupa hebhakka kedhanga jhe heddau ri pahebhakka keriu Yesus.39Ne ddau-ddau do lake jhara anne,ta piku-piku kattu ke, jhe kare-meniheYesus.40Mina hede ne lii ro, "Au ke dhe nedo ddhei ta pekelole Ammu Deo, jhepekaddhe bhale wari pa dhara tallulodho? Ki do tarra ma Au ta Ana Deo,puru we au ngati ajhu ketoe au donapoanne, jhe gole we ne ngi'u Au mamiha!"41Mina harre lema ne kattu-kattumone-tunu-menahu he, guru-guruaigama he nga kattu-kattu do Yahudi he,ne mare dhole Yesus. Mii he ne ane ro,42 "Ddau do wala nara ri ro ta golo,tapulara ngi'u No miha, nara dho ta goleri No. Ki do tarra ma No ta duae do Israelne, rihi ie No ta puru ngati ajhu ketoe

MATIUS 27.43–48 180nidhe, jhe itu wae jhi ta parahajha paNo.43No do pararahajha pa Deo ma, jhe liiNo, ta do No ke ne Ana Deo ne. Ki minaharre mai ma heleo ri di, wae marra Deota ma gole No pa dhara awe nadhe."44Mina harre lema ne do tao ri moneraba unu-oha ddau do ketoe hela'u ngaYesus he, do kare do menihe Yesuslema.45Pa awe nattu lodho kewore mawota jhalle, pa dhara tallu jaa ne tui, takerabba guru rai hari hewue ihi rai donaanne.46Pa wabba tallu maddha lodho he, tapeka ke Yesus nga hahhi lipeka do dhaitalla tarra, "Eli, Eli lama, sebakhtani?"kipebhale ma lirai di, "Wo Ama Ya, woAma Ya, ta nga ke hak ku jhane ya riAu?"47Do parri ddau do era pa anne, tarangnge ne lipeka No do naanne, ta lii kero, "Nee ta pedoe Elia ri No!"48Heddau ngati ro, nga henginga-nginga ta la aggu ke buro'o-dahi jhe lapehabbhoa la dhara ei-ago do menyilu.Ta pelue ke pa hu ajhu, jhe pejhole ri nola kurinyoro Yesus.

MATIUS 27.49–56 18149Tapulara ta lii ke ne do haghe he,"Mata dae ko, mai ma heleo ko ri di,dakka marra Elia ma gole No we adho!"50Moko ta peka ri ke Yesus nga lipekado maddu, jhe tule ri No ne henga No dopedakka rahi ne.51Bhalla wata do pa dhara Ammu Deone, tore bhagi dhue rai ngati dhida lo hema dha'i. Dakka dhai-ei nga lede-ledewowadu mehakka tora-tora,52Raidare-raidare boka-anni, jhe ae neannu-niki Deo do pekaddhi bhale wari.53Ta alle Yesus pepekaddhe ngati dharamade mada, ta mahhu-anni ke ro ngatiro'a-raidare, jhe maho ro la Yerusalem.Do ngaddi ro ri do ae ddau pa ni.54Ne kattu horodhadhu ne nga dohorodhadhu do jage Yesus he, ta meda'uke do dho ie ta nga-nga ri dakka dhai-eine, nga ri hari-hari lai do jadhi he. Ta liike ro, "Tarra, No dhe, Ana Deo tarra!"55Pa anne, do ae lema ne mobannido heleo ngati jjhau. Ro do na harredo pedute nga do pemoke Yesus rai tiGalilea.56Ti telora ro do na harre: MariaMagdalena, Maria ina Yakobus nga Yusufnga ina ri ana-ana Zebedeus he.

MATIUS 27.57–63 18257Pa dhara maddha lodho do naanne tadakka ke heddau do kaja ngati Arimatea,ne ngara Yusuf. No lema heddau anahekola Yesus.58Ta kako ke no la nga Pilatus, jhe laame ne ngi'u Yesus ne. Moko ta lii kePilatus mita wie ne ngi'u Yesus ne paYusuf.59Moko ta la aggo ke ri no ne ngi'uYesus ne, jhe la wute ri bhalla pudi dowiu ko.60Moko ta la takke ke ri no ne ngi'uYesus ne la dhara ro'a raidare unu nomiha, do tao pa dhara hewue bhujowowadu. Ta alla pe mina harre, ta rihoke ri no hewue ne wowadu do worenajhe la henabbhe pa ubha ro'a ne. Tamoko, ta bhale ke no.61Maria Magdalena nga Maria dowala he, pee ma paanne, mejaddhi rohedhape ne raidare ne.62Ta bhale ma jhammi-ae, pa LodhoPengaha-ihi ne, moko ne kattu-kattumone tunu-menahu he nga do Farisi he,ta kako ke ro hela'u-la'u la nga Pilatus,63 ta lii ke ro pa Pilatus, "Muri, nee dohenge ri jhi ne lipedai ngati mone potene, pa awe nga muri mada ko No, do

MATIUS 27.64–28.2 183ngaddi No ta lii, 'Ki ludu ti tallu lodho, dota kaddhi Ya.'64Rowi do mina harre ke, lii kowe paddau ta la jage pewoie-ie ne raidare nelohe la lodho do ke tallu ne, mita do dhona ra ne ana hekola No he ta la aggo nengi'u No, jhe lii ro pa ddau ta do alla keNo pepekaddhe ngati dhara made mada.Moko ne lua pote nga appi do leto donadhe do medae ta rihi ne apa ngati douru jhara ne."65Moko ta lii ke Pilatus pa ro, "Do ngahorodhadhu jaga ma mu, kako we lajage pebharre ne raidare ne."66Moko ta kako ke ro la raidare ne, jhela hege ri ro ne wowadu henabbhi ne,nga tao ri ro ne era jaga pa hedhapaubha ro'a ne, mita dho bhule ddau la taolai nga-nga pa raidare ne.

28 1Ta ludu ne lodho Pengaha-ihi ne,pa lodho Migu, rai jhammi-ae-ae,

Maria Magdalena, nga Maria do wala he,ta kako ke ro la heaho ne raidare ne.2Ta dakka hewakka ke ne dhai-ie dodhai meliri dhara. Heddau naju Muripuru ngati era do mmau do megala,jhe la riho ne wowadu henabbhi ubharo'a ne. Ta alle periho ne wowadu ne,

MATIUS 28.3–8 184ta mejaddhi ke no pa dhida wowadu donaanne.3Ne tanga mada no do kelala mii weobhela he, jhe bhara pake no do pudikewa'a.4Ne do horodhadhu do jaga he tameda'u ke jhe kerighi-keraggu, jhe haladho ke mii do made he.5Ta lii ke ne naju Deo ne pa mobannihe, "Bhole meda'u mu! Do toi ri ya,mu hedhe do ta ma kale Yesus do allepeketoe peabbha-rappa ne.6Pe'e dho ke No pa dhe. Alla ke Nopekaddhi, mii do alla ma No peli pa mudo uru he. Mai we mu ma heleo ne erado pebba'e No dhe.7Pa dhara awe nadhe, kako we mu ngahenginga la pika pa ana hekola No he,'Alla ke No pekaddhi, jhe pa awe nadhe,nnai ke No do uru jhara ngati mu laGalilea. Pa ni do ta pengaddi ke mu ngaNo!' Henge we ne nga ne do alle pepekeri ya pa mu."8Nga henginga-nginga ta langnga ke tianne ne mobanni do na harre. Nga adedo nga meda'u-da'u jhe do nga mengalludhara ma, ta perai ke ro nga henginga

MATIUS 28.9–13 185pa eke ne lai do naanne pa ana hekolaYesus he.9Ta harra hewakka ke Yesus la peabunga mobanni do na harre, jhe lii No,"Helama tona ie tu mu!" Moko tapehedharra-anni ke ro, jhe ngape nerubhebho No, jhe wie hu nga mejura paNo.10 "Bhole mada'u mu," ane Yesus pa ro,"kako we mu la pika pa tuahhu-tuahhuYa he, mita ie ro ta kako la Galilea; pa nike ro ne do medae ta ngadde Ya."11Ta ludu ne mobanni he, do parri ddaungati do horodhadhu do jaga pa rai darehe, ta bhale ke la dhara rae -- jhe la pikapa kattu-kattu mone tunu-me nahu nenga kattu-kattu do Yahudi he, ne jharahari-hari lai do alla pejadhi he.12Ta peli ke ne kattu mone tunu-menahu he nga kattu-kattu do Yahudihe. Moko ta wie ke ri ro pa dohorodhadhu he, doi do dhai ae,13 jhe li ro, "Dho jhamma mu ta lii tado ana hekola Yesus he ne do dakka lamena'o ne ngi'u No pa awe anni-maddha,abu pa dhara nga bba'i mu.

MATIUS 28.14–19 18614 Jhe kinga rangngi gubernur ne lai donaanne, ta la ube ke ri jhi, mita do dhonara mu lua hedui nga-nga ri."15Moko ta aggu ke ri do horodhadhu hene doi do na harre, jhe tao ri ro pedutunga litakka do alla pejaji pa ro he. Rowimina harre ke hakku ne lipe dhiri donaanne pee ko ma nga menyabbha patelora do Yahudi lohe ma dhara lo dhodo nadhe.16Hari do henguru heddau ne anahekola Yesus he ta kako ke la hewuebhojo pa Galilea, pedutu mii litakkaYesus pa ro.17Pa awe ngadde Yesus ri ro pa ni, tawie hu nga mejura ke ro pa No. Tapularaera ma haghe ti telora ro do kepapi neade ro penaja nga No.18Ta peumu-anni ke Yesus nga ro jhelii pa ro, "Hari-hari higa nga kuaha doera pa era do mmau do megala nga padanni raiwawa, alla ke pejhole pa Ya.19Rowi do mina harre ke, kako wemu la nga hari-hari ddau pa hari-harikebhihu raiwawa jhe pejadhi we ro taana-ana hekola Ya. Pejhiu we ro ngapale ne ngara Ama, nga Ana nga HengaDeo.

MATIUS 28.20 18720Ajha we ro ta pedutu hari-hari nedo alla pera'a-petakka ri Ya pa mu. Jhehenge we ri mu, do ta era loro Ya nepenau-hari pelere-hela'u nga mu lohe lapedak ka rahi raiwawa dhe."

MARKUS

1 1Nadhe ke ne Li Hagha Dhara jharalua Yesus Kristus, Ana Deo.

2Ne Li Hagha Dhara do napoanne, dojhare mii do bhuke ri Nabi Yesaya, do mina hedhe, "'No ke do nadhe ne do pepueri Ya,' ane Deo: 'Do pepue ke no ri yauru jhara ngati Au, mita ie ke ri no tapemoke ne rujhara tu Au.'3Ta era heddau do langu do petoda padhara padha nga meraddha, 'Pemoke wene rujhara tu Muri; pemere we ne lorojhara-loro jhara do ta narro ri No.'"4Mina mii ne do hure do bhuke, minaharre le ma ke ne harra Yohanes ladhara kebhalla-ae ne. Ta pejhiu ke ddauri no, jhe pepeke ri no ne lii do ngati Deone, "Do jhamma ke mu ta jharra ngatilubhu harro nga menyilu mu, jhe jhulawe ne ngi'u mu tu ta pejhiu, mita ie muta pehai-pehuba ri Deo," mina harre kene lii Yohanes.5Hari-hari ddau ngati ihi rai Yudea,mina harre lema ngati dhara raeYerusalem do kako lema la dhanno ne

MARKUS 1.6–11 189lipeliba Yohanes ne. Ta kelolo mola keri ro ne lubhu harro nga menyilu ro. Tapejhiu ke ro ri Yohanes pa dhara LokoYordan.6Ne bhara pake Yohanes ne, ngati rrauunta. Ne dari wake no ngati kuri bhada,jhe ne bhara nga'a no mokebhara ngaei-oni-addu.7Te pepeke ke ri no ne lii do nadhe, "Domedae hine, kinga ludu ke ya, ta dakkaheddau do rihi ngati ya.Jhamma tuu-tuule dho ya, ta peru'u-anni, tu ta ma'e nedari helapa No.8Pejhiu mu ri ya, ri eiloko we, tapularari No do ta pejhiu mu ri Henga Deo."9Pa dhara awe naanne, ta dakka keYesus ngati Nazaret do pa ihi rai Galileane. Moko ta pejhio ke No ri Yohanes padhara Loko Yordan.10Ta dhai ta mahhu-anni dhangngeYesus ngati dhari ei ne, ta ngadde ke riNo, liru do boka-anni, jhe puru HengaDeo mii hengi'u koro jhawa he la wokoloNo.11Moka ta rangnge ke ne lipedai Deodo pali mina hedhe, "Au ke ne Ana hajhanga Ana ddhei Ya. Au ke ne do maddhipa dhara ade Ya."

MARKUS 1.12–18 19012Ta alla pemina harre ta aggo keYesus ri Henga Deo la dhara kebhalla-aedo keliu-kejidho.13Appa nguru lodho No ne pee pa ni,ta hakko ke No ri Wango. Bhada-bhadaaddu era le do manga hela'u-la'u nga Nopa ni, jhe No do pe moke ri naju Deo pani.14Ta alle Yohanes pepemaho la dharaammu bhaddo, ta kako ke Yesus laGalilea, jhe pepeke ri No ne Li HaghaDhara do ngati Deo ne pa ni.15Ta lii ke Yesus mina hedhe, "Do tapereda ke Deo nga henginga. Jharrangati lubhu harro nga menyilu mu, jheparahajha we nga Li Hagha Dhara dongati Deo ne!"16Pa dhara nga lappa-lappa Yesus pangdi Eilobo Galilea ne, ta ngaddi ke ri Nodo dhue ddau mone jhala, Simon ngaari no Andrias. Era pa dhara nga jhalanadu'u ro pa dhara eilobo ne.17Ta lii ke Yesus pa ro, "Mai ma peduteYa ri mu. Do ta ajha mu ri Ya ta monejhala ddau."18Ta hani dhangnge ke ne jhala ro hejhe kako la pedute Yesus.

MARKUS 1.19–24 19119Ta narru teru ke Yesus, moko tangaddi ke ri No ri do ddau do petuahhuYakobus nga Yohanes, ana-ana riZebedeus. Era pa dhara kowa ro, padhara nga habbhi jhala.20Ta pedoa dhangnge ke ro ri Yesus. Takaddhi dhangnge ke ro, jhe hane ama ronga ddau-ddau do nga'a gaji he pa dharakowa ne, jhe kako ro la pedute Yesus.21Ta dhai ke Yesus nga ana hekola Nohe la dhara rae Kapernaum. Ta dhai ro lani, pa Lodho Pengaha-ihi do kedhue ne,ta mako ke No la dhara ammu hebhajha,jhe jhari No ta wie liajha pa anne.22Dhai madalae ne ddau-ddau dodhanno ne liajha No he. Rowi ne wieri No ne liajha mii heddau do jhammata tengare, do wala kea-kea ngatiguru-guru aigama he.23Pa dhara awe naanne ta mahoke heddau do wujhu la dhara ammuhebhajha ne jhe do nga peka-pekarra,24 "Wo Yesus do Nazaret, ddhei ta taone nga ke au penaja nga jhi hedhe? Tama pemade jhi ke ri Au? Do tade ri ya tanadu Au. Au ke ne ddau pepu-peju dommau do megala ne do ngati Deo!"

MARKUS 1.25–30 19225 "Pehangngo-anni!" ne jhege ri Yesusne wango do naanne, "mahhu-anni aungati dhara ddau do napoanne!"26Ta kenyoke ke do maddu-maddupebito-bato la hebhakka-bhakka ne ddaudo anne ri wango ne, jhe mahhu-anningati ddau do naanne nga peka.27Ta madalae ke ne ddau he hari-hari,jhe lii ro heddau pa heddau, "Bhoka-eh,ne nga ke ne na hedhe? Hahhi liajhado wiu! Nga mina harre neworawwuhenginga, ta lii he we No pa wango-wango do na harre ta mahhu-anni, ta i'apedutu he we ro pa No!"28Moko ne lii jhara lua Yesus dhe dhaihenginga ne menyabbha dhangnge lahari hewue ihi rai Galilea.29Ta pekaddhi ke Yesus nga ana hekolaNo he ngati ammu hebhajha ne, jhekako la ammu Simon nga Andreas. Minaharre lema Yakobus nga Yohanes dopenau lema la anne.30 Ina matu ri Simon era do emo paera bba'i no. Ta dhai Yesus nga anahekola No he ta maho la dhara ammune, ta pika ke ro pa Yesus ne jhara lai donaanne.

MARKUS 1.31–35 19331Moko ta kako ke Yesus la nga inamatu ri Simon ne, jhe parro ne ruaino. Ta pekaddhe ke no ri Yesus. Ta iedhangnge ke no ti emo ne. Ri do minaharre ke, ta kako ke no la pemokonga'a-nginu tu ro.32Pa dhara maddha lodho he, do jannake mada lodho, ta dakka ke ddau lowenga aggu hari-hari ddau do paddha ngado wujhu, la nga Yesus.33Hari-hari ddau pa dhara raedo naanne ta dakka ke la peworopenyabbhu la ubha kelae ammu donaanne.34Moko ta peie ke ri Yesus do ae ddaudo nga paddha heworawwu heworawwupaddha do na harre, jhe hudhi-kelurulema ae wango ngati ddau do lakka riwujhu he. Ne wango-wango do harreadho do wie ri Yesus ta pedai lii rowi dotade ke Yesus ri wango ta nadhu No.35Ta bhale ma bhalli-rai ne, pa dhararai jhammi-ae-ae, ta kaddhi ke Yesusjhe kako ngati ammu do naanne. Takako ke No la hahhi era do keliu pa telengati dhara rae do naanne, jhe hebhajhaNo pa era do naanne.

MARKUS 1.36–41 19436Tapulara Simon nga ihi-anga no heta kako ke la kale Yesus.37Ta dhai ta peabu ro nga Yesus, mokota lii ke ro, "Hhai ke hari-hari ddau dopekale nga Ama."38Tapulara ta bhale ke ri Yesus pa ro,"Mai we di ma peterue ne loro jhara kakodila dhara rae do wala he ri, rae-rae dopeumu he pa dhe. Do jhamma lema yata la peliba lii la era do na harre, rowi nedakka Ya ma raiwawa do nadhe, tu laido naanne ke."39Rowi do mina harre ke ta bela-talappa ke Yesus la hebhakka-hakka pahari hewue ihi rai Galilea, jhe pelibalii pa ammu-ammu hebhajha, jhehudhi-keluru ne wango-wango he ngatihari-hari ddau do wu jhu.40Ta dakka ke heddau do paddhanadato la nga Yesus. Ta dhai no la ngaYesus, ta lakku rutu ke no pa hedhapaYesus, jhe lii no, "Kita ddhei he Ama, donara ma Ama ta peie ya."41Ta ruba dhara ke Yesus nga ddau donaanne. Hakku ta bhuje ke ri No ne ddaudo naanne, Jhe lii, "Do ddhei Ya ta peieau!"

MARKUS 1.42–2.2 19542Pa awe naanne dhangnge ta ie ke neddau do naanne ngati paddha no ne.43Moko ta lii ke Yesus pa no ta bhalejhe lii,44 "Jaga eeh, bhole pedhiri au ie ta panadu we, tapulara kako we au la ngamone tunu nga menahu, jhe ami we aupa ro ta peteleo ta do ie tarra ke au ngatilua paddha au dhe. Ki alla pemina harre,jhe kako au la jhole ne bhara jhula au,pedute nga lii do dare ri Musa, mii hahhitada tu ddau lowe, ta do ie tarra ke aungati lua paddha au."45Tapulara we ne tao ddau do naanne,ta pedhire ke ri no la hebhakka-bhakkane jhara lai do naanne, hakku nara dhoke Yesus ta kako nga peteleo-leo-annila dhara rae do naanne. Wata ke No tapee pa tele he ke, pa era-era do keliuhe ke. Maji lema ta mina harre, pee manga dakka loro ne ddau la nga No, tihebhakka-bhakka.

2 1Ta ludu parri lodho, ta bhaleke Yesus la Kapernaum. Moko ta

menyabbha ke lii ta do era ke No paammu.2Moko ta ddakka ke ddau do ae la ngaYesus. Ta peworo penyabbhu ke ro pa

MARKUS 2.3–7 196anne tade bhule dho ke ne era ri. Paubha kelae ne le do dhai kehahhi ke riddau. Moko ta pedhae ke ri Yesus ne liido ngati Deo ne pa ro.3Pa dhara nga pedai lii ko Yesus, tadakka ke do appa ddau nga mere heddaudo made heatta ju la nga Yesus.4Tapulara taga ta ri do rihi ae ke ddau,nara dho ke ro ta peumu-anni nga Yesus.Hakku ta ha'e ke ro la dhida, jhe bokaruammu pemaddhi nga era titu Yesus.Ta alla peminaharre ta pedhule ke ro neddau do paddha ne hela'u-la'u nga dappino ne la hedhapa Yesus.5Ta ngaddi ri Yesus ta do dhai tarra nemone-ae lua manno nga kaho ro, mokota lii ke Yesus pa ddau do paddha ne,"Wo ana Ya, hari-hari ne lubhu harro ngamenyilu au, alla ke pepehai-pehuba."6Do parri ddau guru aigama do era domejaddhi pa anne, ta penge-nge ke ri ropa dhara ade,7 "Bhani tarra ddau nadhe ta pali minaharre ee! Ta kare menihe Deo ri nodhe. Nadu ke do nara ta pehai-pehubalubhu harro nga menyilu, wala ngati Deomiha?"

MARKUS 2.8–13 1978Pa awe naanne dhangnge lema dotoi ke ri Yesus, ne penge ro ta do minaharre. Moko ta lii ke Yesus, "Ta nga muhakku pee nga penge-nge mina harre padhara ade mu?9Nami do rihi ne memudhe; pali ta,'Lubhu harro nga menyilu au, do alle kepepehai-pehuba', we pali ta, 'Kadhi weau, aggo we ne dappi au jhe kako weau?'10Tapulara mita toi ri mu, pa dhara awenadhe ta peteleo ke pa mu ri Ya ta dopa danni raiwawa do nadhe, Ana DdauRaiwawa do nga higa ta pehai-pehubalubhu harro nga menyilu." Moko ta lii keYesus pa do paddha ne,11 "Kaddhi we au, aggo we ri au nedappi au, jhe bhale we au la ammu au!"12Ta kaddhi ke ne ddau do naanne, jheaggo ri no ne dappi no, jhe mahhu-anningati anne nga heleo ri hari-hari ddau doera paanne. Dhai madalae ne ddau dona harre. Ta wue-waje ke Deo ri ro. Talii ke ro, "Ngaddi de dho di ta peabu ngalai do mina hedhe!"13Ta bhale ri ke Yesus la ngidi eiloboGalilea. Ae ne ddau do dakka la ngaYesus. Ta wie ke ri Yesus ne liajha pa ro.

MARKUS 2.14–17 19814Pa dhara nga kako Yesus pa anne,ta ngadde ke ri No heddau mone dhukibhea, ne ngara no Lewi ana ngati Alfeus,era do mejaddhi pa katto era hammibhea ne. Ta lii ke Yesus pa no, "Mai mapedute Ya." Moko ta kaddhi ke no jhe lapedute Yesus.15Pa dhara awe nga mejaddhi ta nga'aYesus pa ammu Lewi, ae ne mone dhukibhea nga ddau-ddau do pali ta ddau dowoapa he do dakka la nga'a hela'u ngaYesus nga ana hekola No he. Rowi do aeti telora ro do pedute Yesus.16Do parri ddau guru aigama ngatikejie do Farisi, do ngadde Yesus ta nga'ahela'u la'u nga mone dhuki bhea he minaharre lema nga ddau-ddau do hala lorojhara kako he. Moko ta kebhali ke neguru aigama he pa ana hekola Yesus he,"Ta nga hakku nga'a hela'u-la'u ne gurumu nga mone dhuki bhea he mina harrelema nga ddau-ddau do hala loro jharakako he?"17Do rangnge ri Yesus ne likebhali rodo naanne, moko ta bhale ke ri No, "Kiddau do ie adho do paralu nga dote,wata ke ddau do paddha we. Ne dakkaya, adho ta ma pedoa do laje ne ngi'u no

MARKUS 2.18–22 199ta do woie, tapulara tu ddau do tade nengi'u no ta do woapa."18Pa dhara hewari, pa awe nga puasa,ana-ana hekola Yohanes Mone Pejhiunga do Farisi he; ta dakka ke ddau langa Yesus jhe kebhali, "Ta ne ana hekola Yohanes Mone Pejhiu nga ddau anahekola do Farisi he hakku puasa, jhedhai ne ana hekola Ama adho do puasa?"19Ta bhale ke ri Yesus, "Pa era lai-alapeloko nga'a, adho ke ne tamu-tamu hedo nga'a pa anne? Do bhara tatu ke rota nga'a nga era hela'u-la'u ko ne monengedhe ne.20Tapulara do ta dhai ma ne awe nemone ngedhe ne ta aggo ti telora rohine. Dhai pa awe napoanne ke hine, jheitu do dho nga'a-ngi nu ro.21Bhule dho ddau do kelapu bhajhudo bura ri bhalla do wiu. Rowi ne bhallakelapu do wiu ne, do ta kepudhu, jhepemejarre rihi ae ri ne bhajhu do naanne.22Mina harre lema, bhule ledho maddau do hali ei-ago do wiu la dhara hakukuri do dui. Rowi ri ei-ago do wiu ne dota pekepahho ne haku kuri do dui ne.Pedakka rahi ta hora ila wue he ke hari

MARKUS 2.23–27 200dhue. Ei-ago do wiu do jhamma ta ihe ladhara haku kuri do wiu lema!"23Pa dhara helodho, lodho Pengaha-ihi,pa dhara nga narru Yesus jhara hewuemaa gandum, moko ne ana hekola Yesushe, ta ghattu ke ne wuri gandum he.24Moko ta lii ke ne do Farisi he paYesus, "Ta nga hakku pehihu ne anahekola Au he nga uku aigama di; ngatao ri ro ne lai do dho jhamma pa lodhoPengaha-ihi?"25Ta bhale ke ri Yesus, "Ngaddi dhomu ta ajha, ne nga ne do tao ri Daud,pa dhara awe Abyatar do jadhi kattumone-ae ngati mone tunu-menahu he.Pa awe menganga Daud nga ddau-ddauno he, jhe adho ke ro do era ri nga bharanga'a, do maho Daud la dhara AmmuDeo, jhe la nga'a ne roti do alla pejhulapa Deo he. Nga mina harre lema do wieri no ne roti do harre pa ddau-ddau nohe. Jhe ne pa petu ne, pa dhara ukuaigama di, wata ke mone tunu-menahuhe we ne do ie ta nga'a ne roti do naharre."26 (2:25)27Moko ta lii ri ke Yesus, "LodhoPengaha-ihi do tao tu ddau raiwawa,

MARKUS 2.28–3.5 201adho ddau raiwawa tu Lodho Pengaha-ihi.28Hakku Ana Ddau Raiwawa do ngakuaha, mina harre lema penaja ngalodho Pengaha-ihi."

3 1Ta bhale ri ke Yesus la ammuhebhajha ne. Pa anne do era heddau

do made hebhakka.2Pa anne do era lema ne ddau do ddheita kale-kale ne hala Yesus, mita nara rone loro jhara ta pemaho likela penajanga Yesus. Hakku ta pee nga heleo loroke ri ro, ta do medae marra ta peie riYesus ddau pa lodho Pengaha-ihi ne.3Moko ta lii ke Yesus pa ddau do madehebhakka ne, "Mai ma titu ma dhe, pahedhapa dhe."4Moko ta kebhali ke Yesus pa ddau-ddau do era pa anne, "Pedutu nga ukuaigama, ne nga ne do jhamma ta tao ridi pa lodho Pengaha-ihi? Tao lai do woiewe tao lai do woapa? Ta peie ddau we tapemade ddau?" Ta pehangngo-anni wero hari-hari.5Nga bubu dhara ta heleo ke ropekeheru ri Yesus, tapulara do nga heduilema ne ade No. Rowi do rihi tarra ro neadu kewadu-kattu. Moko ta lii ke Yesus

MARKUS 3.6–10 202pa ddau do made hebhakka ne, "Jhole neruai au ma dhe." Ta jhole ke ri ddau donaanne ne ruai no, moko ta ie dhangngeke no.6Moko ta langnga ke ne Farisi he, tiammu hebhajha ne, jhe la peli dhangnganga do parri do pehala'u lii nga Herodes,tu ta pemade Yesus.7Ta pejjhau-anni ke Yesus nga anahekola No he la ngidi Eilobo Galilea.Moko dhai ae ddau ngati Galilea do kakola pedute Yesus. Ae lema do dakka ngatiYudea,8ngati Yerusalem, ngati ihi rai Idumeanga ngati ihi rai do pa hebhakka biradimu Yordan nga ngati rae-rae do peumunga Tirus nga Sidon. Hari-hari ro dakkala nga Yesus, rowi do rangngi ke ri ro nelai-lai do alla petao ri No he.9Do dhai rihi ae ne ddau do na harre,hakku tade lii Yesus pa ana hekola Nohe, ta pemoko kowa tu No, mita do dhopekedhaddo No ri ddau lowe he.10Do dhai worawwu ae lema ne ddaudo paddha ne do peie ri Yesus, hakku rone do paddha he do pee nga perubhi-raike ta peumu-anni nga Yesus, mita nararo ta bhuje No.

MARKUS 3.11–17 20311Mina harre lema ne ddau do wujhuhe, ki ngadde ke Yesus, ta mejuradhangnge ke ro pa hedhapa No jhe peka,"Au ke ne Ana Deo ne!"12Tapulara labba made ri Yesus newango-wango do na harre, mita do dhopeteleo ri ro ta nadu No.13Ta alla pemina harre, ta ha'e keYesus la hewue bhojo, jhe pedoa ri No,ne ddau-ddau do maddhi pa No. Moko tadakka ke ne ddau-ddau do na harre,14 ta pidhi ke ri No ngati telora ro dona harre, henguru do dhue ddau. Talii ke Yesus, "Ne pidhi mu hari-harido na hedhe ri Ya, mita ie ke mu tapenau-pelere nga Ya, jhe ta pepu ri ya lapelebe ne Li Hagga Dhara do ngati Deone,15 jhe do ta nara mu kuaha tahudi-keluru hega-henga kerabba."16Na hedhe ke ne ngara ro hari hengurudo dhue ddau: Simon (do pedoe lema taPetrus).17Yakobus nga Yohanes tuahhu no,ana-ana ri Zebedeus (do pehuni nengara ro ta Boanerges, pa lii di "anadhoro"),

MARKUS 3.18–24 20418Andreas, Filipus, Bertolomeus,Matius, Tomas, Yakobus ana Alfeus,Tadeus, Simon mone Jhuru-kattu ne19nga Yudas Iskariot do mone pewieYesus ne.20Ta alla pemina harre ta bhale keYesus la ammu. Tapulara ta jila ri kene ddau lowe he ne dakka la anne lapeworo ro, hakku nara dho ke Yesus ngaana hekola No he ta nga'a-nginu.21Ne ddau-ddau he lii pa Yesus, "Allake No pewujhu!" Jhe dhai ta rangngiri a'a-ari No ne lai do na poanne, takako ke ro ta la aggo Yesus ngati era donaanne.22Mina harre ne lii guru-guru aigamado dakka ngati Yerusalem he, "Nnai domaho ri Beelzebul ke pa No! Kattu ngatihenga-henga kerabba do naanne ke nedo wie kuaha pa No ta hudhi-keluru nehenga kerabba he."23Moko ta pedoa ke ri Yesus ne ddaulowe do na harre, jhe pedhiri pa ro parribhue lipehakku. "Mina mii ne nara tajadhi, henga kerabba hudhi ri hengakerabba," ane Yesus pa ro.24 "Kinga hewue rai pereda do menyallapa dhara parri bhue kejie do pee nga

MARKUS 3.25–29 205pemuhu, moko nara dho ke ne rai peredado napoanne ta era loro.25 Jhe kinga pa dhara hewueammu-kemali, adho do era ne luaheujhu-headde, jhe hari-hari ne ddaudo pa dhara ammu-kemali do naannedo pee nga pehibhi-penyami, moko nedhara ammu-kemali do naanne do tamae-te bho-ttei.26Kinga pa dhara rai pereda Wango,do era ne lua pehagghi-pebhagi nga luapepara-petabbhu, moko ne rai peredado napoanne rajja dho ke ne titu, do taele nga henginga.27Bhule ledho ma heddau do nara tamaho la dhara ammu heddau do rui, jhela rabe ne unu-oha no, ki do dho ujhedae uru jhara ri no ne ddau do rui do ne.Ki alla pemina harre jhe itu nara ri no tarabe ne unu-oha ddau do naanne.28Do jhamma ta toi ri mu! Kinga taoddau lubhu harro nga menyilu jhe paline likara nga menihi, do nara ko no tapehuba.29Tapulara kinga kare nga meniheHenga Deo ri no, adho ke no do ta nara rilua pehuba! Rowi ne lua kara nga menihi

MARKUS 3.30–4.1 206do napoanne, hahhi luaunu-kolo-taddhudo peloro."30 (Hakku lii Yesus mina harre, rowiera do lii, ta Yesus do maho ri hengakerabba).31Ta alla pemina harre ta dakka ke langa Yesus, ina nga tuahhu-tuahhu No.Do titu ta mata pa tele he we ro, jhe liipa ddau he ta la pedoe Yesus.32Pa awe naanne do ae ddau nedo mejaddhi pewore Yesus. Ta lii kene ddau he pa Yesus, "Ama, ina ngatuahhu-tuaahhu Ama, hhai pa tele ni.Hhai ta kale Ama ri ro."33Ta bhale ke ri Yesus, "Nadu ke ne inaYa? Nadu ke ne tuahhu-tuahhu Ya?"34Ta alla pemina harre, ta heleo keNo ju la nga ddau-ddau do mejaddhipekehero No he, jhe lii, "Na hedhe ke neina nga tuahhu-tuaahhu Ya!35Ddau do pedute ne lua ddhei Deo,no ke ne tauhhu ya do momone nga domobanni nga ina Ya."

4 1Ta wie liajha ke ri Yesus pa ngidiEilobo Galilea. Do ae tut-tu ne ddau

do pewore No paanne. Ri do mina harreke, hakku ta kako ke Yesus la mejaddhipa dhara hewue kowa do era pa dhara ei

MARKUS 4.2–8 207ne, jhe ne ddau lowe he do titu pa ngidieilobo ne.2Moko ta ajha ke ri Yesus ae lai paddau lowe he nga pake lipehakku. Minahedhe ke ne ajha ri No ne ddau lowe he.3 "Dhanno we ri mu! Ta era ke heddaumone jhagga worai-wowadu, do kako laliba wini.4Pa dhara nga liba ne wini he, erahaghe do bunu pa rujhara. Moko tadakka ke dolila, jhe la tutu tade alla newini do na harre.5Haghe ri era do bunu la era dowowadu-wadu jhe do meni ne worai.Henginga ne muri ne wini do na harre,rowi do meni ne worai,6 tapulara ta dhai ta dhida lodho, mokohari-hari ne wini do muri he ta jhari keta merajhu jhe made, rowi adho dhaimeramma ne amo he la ro'a worai.7Haghe ri era do bunu la ro'a koo ngahuki. Moko ri ko nga huki do na harre tamuri ke jhe hengappi pekewowo ne winido muri do na harre, hakku nara dho tawila nga wue.8Tapulara era lema ne wini he do bunupa era do wwau-bahha. Ne wini do naharre muri nga woie, henginga ne ju, jhe

MARKUS 4.9–13 208wila jhe wue, era do tallu nguru, era doanna nguru, era do hengahu wari lipa."9Ta alla pepedhire ne lipehakku donaanne, ta lii ke Yesus, "Ki do nga wodilu mu, dhanno we!"10Pa dhara nga kiha miha Yesus, tadakka ke ke ne ddau do alla pedhanno nelipehakku Yesus he langa No, hela'u-la'unga hari henguru do dhue ddau anahekola No he. Ta ami ke ro pa Yesus tapeteleo ne lua pedabbho lipehakku donaanne.11Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Pa mudo alla ke pewie ne lua ruba dhara tuta tada ne jhara lua do mina mii Deone pereda. Tapulara ddau-ddau tele, doajha ri lipehakku,12mita, 'Do ta pee ma ro nga heleo lorotapulara tada dho ne nga ne do ta jadhi,do pee ma ro nga dhanno loro tapularatada dho, nadhe ne jadhi mita ie ke ro tabhole ngaddi jhe tada jhe bhole dakka langa Deo jhe pehai-pehuba ro ri Deo.'"13Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Ki do adomu do tada ne lipehakku do naan ne,mina mii ri ke mu ne nara ta tada nelipehakku do hewala he ri?

MARKUS 4.14–19 20914Ne mone liba wini ne, wala dhokengati ddau do pelebe ne lii do ngati Deone.15Wini do bunu la rujhara ne do hala kemii ddau-ddau do dhanno do tenae ne liijhara lua mina mii Deo na pereda. Minaharre ne dhanno ri ro, jhe dakka Wangola aggo ne nga ne do lebe pa dhara adero.16Wini do bunu pa era do wowadu-wadu ne, do hela'u ke mii ddau-ddau dodhanno ne lii do naanne, jhe hamme ngamengallu nge nga kehaka dhara.17Tapulara ne lii do naanne dhai dhota meramma ne amo pa dhara ade ro.Ki peabu ro nga lua hedui herui kiadholua dede nga merahhu taga tari lii donaanne, ta naja-anni dhangnge ke ro.18Wini do bunu pa telora koo nga hukihe do dho hala ke mii ddau-ddau dodhanno ne lii do naanne,19 tapulara do kedhue-kepapi ne jharalua muri mada ro, jhe do ddhei ta murimada pa dhara keruka-kerakki. Luaddhei ta hudhe-kajhe-dhae hari-hari lai,do maho la dhara ade ro. Rowi do minaharre ke ne lii do ngati Deo ne, do wiwopekewowo ke ri lai-lai do na harre pa

MARKUS 4.20–25 210dhara ade ro, hakku ri do mina harre kenara dho ta era nga wila nga wue.20 Jhe ne wini do bunu pa worai dowwau-bahha ne, do dho hala ke miiddau-ddau do dhanno do tenae ne lii donaanne jhe hamme nga woie, jhe wilajhe wue dhai ae, era do tallu nguru, erado anna nguru nga era do hengahu warilipa ne wue ro."21Ta lii ri ke Yesus, "Ngaddi marraddau ta pekini lapu jhe la hugure ri guhi,kiadhola pejaddhe la dha'i era bba'i? Tado adho ke ri no ta la pejaddhe pa erapejaddhi lapu ma?22Adho do ta era ne lai do pehuni dodho me dae ta teleo; jhe bhule dho nelai do wowuni do dho medae ta bokapeteleo.23Rowi do mina harre ke, ki do ngawodilu, dhanno we!"24Moko ta lii ri ke Yesus, "Heleo we rimu pewoie-ie ne nga ne do dhanno rimu do nadhe! Ri ruuku do pake ri mu tuddau do wala, do ta uke bhale wari pamu ma ri Deo -- do medae ta rihi ri ko.25Rowi nadu do nga unu oha, do ta wieri perihi ae pa no; tapulara tu ddau dodho bhule ke nga wuru ne nga-nga, ne

MARKUS 4.26–31 211do hudi do era pa no ne do ta aggo bhalewari ngati no."26Ta peterue ke ri Yesus ne lipedai No,"Kinga dhai Deo ta pereda mii Duae, nejhara lua no, nara ta pehakko mii heddaudo la liba wini pa maa no.27Ta maddha le ta bba'i ke no, ta hhaulodho ta kaddhi ke no. Pa dhara awenaanne lema ta muri ke ne wini-wini dona harre, jhe ju lodho ju kepai. Tapularamina mii ne wini do na harre ne murijhe ju kepai, nara dho ta toi ri ddau donaanne.28Ri worai ne ma we miha ne peera ngawila nga wue; uru jhara-jhara pago ne,jhe wuri ne ri, jhe itu namuhi ne.29 Jhe ki ihi ke ne gandum do na harre,moko ta la waggi ke ri ddau do naanne,rowi do dhai ke ne awe ghattu ne."30 "Ki dhai Deo ta pereda, nara tapehakko nga ne nga ke ri di?" ne kebhaliYesus pa ro wari. "Lai ne nga ke ne donara ta pake ri di tu ta pejhare ne jharalua no?31Kinga dhai ke Deo ta pereda, nelua no do mii lipehakku do nadhe ke:Henamuhi wo sawi do dhai kenori ngatitelora namuhi woajhu pa raiwawa.

MARKUS 4.32–36 21232Tapulara kinga dhai ke ta muri, do tajadhi ta hekepue ajhu do rihi mone-ae titelora hari-hari ajhu. Ne kejanga-kelaino do dhai heraga nga mamo rrau,hakku hari-hari do lila dakka laanne, jhela tao nyabbhu la ro'a rame no."33Mina harre ke Yesus ne wie liajha paddau he nga pake jhajhi ae lipehakku domina harre, mina mii ne do dhae ri luatada ro.34Loro-loro Yesus ne pake lipehakkukinga dhai ke No ta ajha ne ddau do naharre. Tapulara kinga Yesus we mihanga ana hekola No he, ta peteleo ke riNo, hari-hari ne lipehakku do na harrepa ro.35Pa dhara maddha lodho, pa lodho donaanne, ta lii ke Yesus pa ana hekolaNo he, "Mai we di ma pekaddhi lahebhakka-rai."36Moko ta ha'e ke Yesus la dharakowa, ta hani le ke ri ana hekola Nohe ddau lowe he, jhe ha'e ro la dharakowa do ha'e ri Yesus ne. Do era lemane kowa-kowa do wala paanne. Ta allapemina harre. Ta alla pemina harre tapekaddhi ke Yesus nga ana hekola Nohe.

MARKUS 4.37–5.2 21337Rihi dho ne tui ngati naanne, tadakka ke raga nga opo. Jhari ta wabbenga tube ne kowa ne ri kolo dahi. Migake ta tobo ri ei ne kowa ne.38Pa dhara awe naanne Yesus do bba'inga nallu pa nallu, pa wui kowa ne. Tapekaddhe ke No ri ana hekola No he.Ta lii ke ro, "Ama Guru, pedhuli dho keAma, ki ihilaka di?"39Moko ta kaddhi ke Yesus, jhe jhegeri No ne ngallu do naanne, jhe lii No paeilobo ne, "Pehangngo-anni, ketannawe!" Ta ketanna ke ne ngallu ne, minaharre lema ne eilobo ne, bhule dho ke takemuki-keiko ri.40Moko ta lii ke Yesus pa ana hekola None, "Ta nga mu hakku meda'u? Ta ngamu hakku do dho parahajha pa Ya?"41Moko ta meda'u ke ro, jhe lii roheddau pa heddau, "Nadu ke ne ddaudo nadhe ne pa petu ne, hakku ta i'apedutu he we ngallu nga kolo nawa pa liipali No."

5 1Ta dhai ke Yesus nga ana hekola Nohe la hebhakka-rai, pa ihi rai Gerasa.

2Ta dhai dhangnge Yesus ta puru ngatikowa ne, ta dakka ke langa No heddau

MARKUS 5.3–7 214momone do mahhu-anni ngati ro'a-ro'alie do pake ta raidare.3Ne ddau do naanne do wujhu jhe dopee pa ro'a-ro'a raidare he. Adho ke nodo nara ri ta akke; maji lema ta akke rirate.4 Jhajhi wari ke ne kae no he hari appalaa ta ujhe ri rate, tapulara ta pehappowe ri no hari-hari ne rate do na harre.Mina harre lema ne tuki bhahhi dopetuke pa rubhebho no he, pepada le rino. Do wala wewo tarra ne rui no, hakkubhule dho ke ddau do nara ta kappe nori.5Anni lodho nga anni maddha peenga pekemale-anni pa raidare ngapa kolo bhojo he ke no, jhe pee ngapeka-pekarra, jhe garre-garre ne ngi'uni ri wowadu tade no'e.6Ta ngadde Yesus ri no ngati jjhau,ta perai-loro ke no jhe la mejura pahedhapa Yesus.7Nga lipeka do ie ta nga-nga ne maddu,ta lii ke no, "Yesus Ana Deo Tabbho-raiTabbho-liru! Do ta tao ne nga ke Au pajhi we? Nga ngara Deo, ne ame ri ya paau, bhole wolo we ya ri au."

MARKUS 5.8–14 2158 (Hakku lii ne ddau do na anne minaharre pa Yesus, rowi do alla ke Yesuspeli pa no, "Wango-apa, mahhu-anni aungati ddau do nadhe!")9Moko ta kebhali ke Yesus pa no, "Nadune ngara au?" Ta bhale ke ri ddau donaanne, "Ngara ya 'Legiun' -- rowi jhihedhe do rihi ae!"10Dhai meggai no ne ami loro-loropa Yesus ta bhole lii pa wango he tamahhu-anni ngati ihi-rai do naanne.11Peumu nga era do naanne do era newawi do dhai ae, do pa dhara nga kalenga'a pa keraha lede.12Moko ta ami ke ne wango do na harrepa Yesus, "Lii we pa jhi ta maho la dharawawi-wawi do na hidhe."13Ta o'o he ke Yesus. Hakku tamahhu-anni ke ne wango do na harrengati ddau do naanne, jhe maho ladhara wawi-wawi do na harre. Hari-harine kewolo wawi do na harre, ta takka taperai ke, jhe riju la dhara eilobo ne jhejanna hari-hari. Era ma ne wawi do naharre ta dhue tabbha ngi'u he ne ae.14Moko ta perai ke ne mone bhata-mone bhata wawi he la dhara rae jhe lape lebe ne lai do naanne nga pa rae-rae

MARKUS 5.15–20 216do peumu he nga rae do naanne. Mokota mahhu-anni ke ne ddau-ddau he laheleo ne lai do alla pejadhi do naanne.15Ta kako ke ro la nga Yesus, moko tangadde ke ro ne ddau do wujhu ne doera do mejaddhi pa anne. Era do ngapake bhara ke no, jhe do mmau dharake. Moko ta meda'u ke ro hari-hari.16Ne ri ddau-ddau do alla ke pengaddemiha ne lai do jadhi pa ddau do naannenga pa wawi-wawi do na harre, ta kakoke ro la pedhiri ne lai-lai do na harre.17Moko ta ame ke Yesus ri ddau paihi-rai do naanne mita ie No ta langngati anne.18Ta dhai Yesus ta ha'e la dhara kowane, moko ne ddau do ie ngati wujhu neta ami ke pa Yesus mita ie no ta pedutule.19Tapulara o'o dho Yesus. jhe lii pa No,"Bhale we au, jhe la peke we pa a'a-ariau, ne nga ne do alle petao ri Deo tuau, jhe do mina mii ne worawwu ie Nopenaja nga au!"20Moko ta kako ke ne ddau do naanne,jhe la pedhire pa ihi-rai Henguru BhueRae, ne nga ne do alla petao ri Yesus

MARKUS 5.21–27 217penaja nga ngi'u no. Ta madalae ke rohari-hari ta rangnge ne lii do naanne.21Ta bhale ke Yesus la hebhakka-rai.Pa ngidi eilobo do naanne, do ae ke ddaune do dakka la pewore Yesus.22Ta dakka ke heddau ne ngara noYairus. No heddau kattu ngati ammuhebhajha do era pa dhara rae do naanne.Ta ngadde Yesus ri no, ta la mejura keno pa hedhapa Yesus,23 jhe noho ne ame Yesus, "Ama, anaya, ana mobanni, nnai ke do paddhamejanni. Ruba kowe ne dhara Ama, ta labhuje ne ihi no, mita ie no, jhe ludu tado dho made!"24Moko ta kako ke Yesus penau ngaYairus. Ae ddau ne do pedute No, jhe dopekedhaddo No ngati hari-hari kebhihu.25Pa telora ro do na harre do eraheddau mobanni do henguru dhue bhuettau ke ne tui ne lakka ri paddha mili raa.26Alla ke hari-hari ne unu-oha no nepake ta kehiwa dote-dote, tapulara bhuledho nara ta peie no, ta rihi ri we ne ju nepaddha no ne.27Do dhai ke ne lii do rangngi rimobanni do naanne jhara lua Yesus.Moko pa telora ddau lowe do na harre

MARKUS 5.28–33 218ta pehedharra-anni ke no la nga Yesusngati kejhunga,28 rowi do penge ke ri no, "Hadhi tabaro he we ri ya ne juba No, do ta ie ya!"29Ta baro ke ri no ne juba Yesus, mokopa dhara awe do naanne dhangnge tapengaha ke ne mili raa no ne. Ta toi keri no ta do ie ke no.30Pa awe naanne lema ta toi ke ri Yesusta do era hahhi higa ngati dhara No domahhu-anni. Moko ta kebhibha ke Yesusla nga ddau lowe he, jhe lii No, "Nadu nedo baro juba Ya?"31Moko ta lii ke ne ana hekola Nohe, "Ama, heleo miha we ri Ama, domina hedhe ke ne worawwu ae ddau dopekedhaddu di. Bhole tenge ri we Amata kebhali ta nadu ne do baro Ama!"32Tapulara pee ma Yesus nga heleoteru pekeheru tu ta kale ne ddau do labaro No ne.33Moko ne mobanni do naanne do toike ne nga ne do alla pejadhi pa ngi'u none, nga kerighi-keraggu ta la mejurake la hedhapa Yesus, jhe ke lole ke rino hari-hari ne lai do alla ke pajadhi pangi'u no.

MARKUS 5.34–40 21934Moko ta lii ke Yesus pa mobanni donaanne, "Ana Ya, taga tari do parahajhake au pa Ya, hakku nara ke au ta ie!Kako we au nga helama tona ie. Do ietu-tu ke au!"35Pa dhara nga pedai lii ko Yesus, tadakka ke do parri ddau do pepu ti ammuYairus, jhe la lii pa Yairus, "Ne ana Murine, alla ke pemade, tenge dho ke Muri tapehedue Ama Guru ri la ni."36Wae dho Yesus ta pedhanno nga liiddau do na harre, moko ta lii ke No paYairus, "Bhole kebhaddi au, parahajhawe au pa ya!"37Moko ta kako teru ke Yesus, tapularao'o dho No ta era ddau do wala ne dopedute No, wata ke Petrus, Yohanes ngaYakobus do pea'a-ari he.38Ta dhai ro la ammu Yairus, ta ngaddike ri Yesus ne lai do pa anne do dhaikenya'u ke, jhe era ke litangipali domaddu.39Moko ta maho ke Yesus, jhe lii paro, "Ta nga hakku kenya'u jhe tangi ri?Made dho ne naiki do nadhe, nee ta bba'ihe we no!"40Ta mare ke Yesus ri ro. Moko ta lii keYesus pa ro hari-hari ta mahhu-anni la

MARKUS 5.41–6.2 220tele. Ta aggu ke ri Yesus, ina nga amanaiki do naanne nga ana hekola No dotallu ddau he, jhe maho la dhara kamanaiki do naanne,41 jhe lii pa No, "Talita kum," pa dharalii rai di, "Ana mobanni, ne lii Ya pa au,kaddhi we au!"42Moko ta kaddhi dhangnge ke neana mobanni do naanne, jhe kako. (Nepemuri no, henguru dhue bhue ttauke.) Hari-hari ddau do ngadde ne lai donaanne dhai madalae!43Tapulara labba made ri Yesus pa rota pedae-pejha'e ie ta nga nadu we nejhara lai do naanne. Moko ta lii ke No,"Wie ko nga'a ne naiki na poanne."

6 1Ngati era do naanne ta bhale keYesus nga ana hekola No he la rae

nga kowa No.2Pa Lodho Pengaha-ihi ta jhari ke No taajha ddau pa ammu hebhajha. Ae ddaune do era paanne. Ta rangnge ri ddau dona harre ne liajha Yesus, dhai madalaero. Ta lii ke ro, "Nara ngati mii ke ne nahidhe hari-hari ne ddau do na nidhe? Tamina mii ke hakku nara No ta tao luamadalae?

MARKUS 6.3–8 2213Ta adho ke, ta No dhe, ana tukaajhu ne, ana ri Maria, jhe ne tuahhuNo Yakobus, Yoses, Yudas nga Simon?Nawanni No lema he do pee pa dhelema." Ri do mina harre ke, ta nyakkehe ke Yesus ri ro tianne.4Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Heddaunabi, pa mii we do nara ta takkepekerihe, tapulara ki pa rae nga kowano miha nga pa telora wini nga huhu nonga pa nga tuahhu-tuahhu no, adho nodo nara ta takke pekerihe."5Pa era do naanne nara dho ke Yesusta tao ie ta hahhi lua madalae he, ti tuwata ta takke ne ruai No he ke pa doparri ddau do paddha, ta peie ro.6Ta madalae ri we pa Yesus, rowido dho bhule ro do parahajha. Ta allapemina harre ta kako ke Yesus la rae-raedo peumu nga era do naanne, jhe ajhaddau.7Ta pedoa ke ri No hari henguru dodhue ddau ne ana heko la No he, jhepepu ri No do dhue-do dhu pa dharaketajji-hetajji nga wie ri No ne kuaha paro tu ta hudhi-keluru wango.8Ta takka lii ke No mina hedhe, "Bholeaggu mu ne nga-nga tu pa loro jhara

MARKUS 6.9–14 222kako mu, titu wata kajji we. Bholeaggu mu bhara nga'a, mina harre lemaalukohu doi ruba dhara, kiadho doi.9Pake we mu ma helapa, tapulara bholeaggu mu bhajjhu ta dhue bhalla."10 Jhe lii lema No, "Kinga maho mu ladhara hewue ammu, pee we mu pa anneta de dhai hape la awe pekaddhi ne mungati dhara rae napoanne.11Tapulara kinga dhai mu la hewue raedo dho hammi mu, jhe do dho pedhannolema nga mu ne ddau-ddau pa anne,hane ri mu ne rae napoanne. Latte ri mune awu do era pa kabha jhalla mu, miihahhi lai ta pekebhaddi ro!"12Moko ta kako ke ne ana hekola Yesushe hari henguru do dhue ddau. Ta kakoke ro pelebe ne lii, ta do jhamma ke ddauraiwawa ta jharra ngati lubhu-harro ngamenyilu ro.13Ae wango ne do hudhi ri ana hekolaYesus he, jhe ddau do paddha he,pehami ri ro ri eimanynyi zaitun, jhe peieri ro ne ddau do paddha do na harre.14Hari-hari lii jhara lai do jadhi do naharre do dhai la nga Duae Herodes,rowi ne ngara Yesus do dhai ketoo kepa mii we. Era ddau do lii, "Yohanes

MARKUS 6.15–19 223Mone Pejhiu alla ke pemuri wari! Ri domina harre ke hakku nara No ta tao luamadalae do na harre."15Tapulara era ri ma ddau do wala dolii, "No dhe Elia." Era lema do lii, "No dhenabi, do mii hala heddau ngati nabi dorai-uru rai-tare."16Ta rangngi ri Herodes hari-hari ne naharre, ta lii ke no, "Do bhara tatu ke tano dhe Yohanes Mone Pejhiu, do uru hedo alla ke ya pe lii ta lore ne koko no ne.Pa dhara awe nadhe alla ke no pemuribhale wari!"17Rowi pa uru ngati do naanne, do allake Herodes pe lii ta kappe Yohanes jhelii ta pemaho la dhara ammu bhaddo.Hakku tao Herodes mina harre taga ngatilai Herodias ihi-ammu Filipus tuahhuHerodes ma miha. Rowi Herodias dojadhi ta ddau piara Herodes ke.18Taga ri lai do naanne ke, do loro-loroke Yohanes pe lii mina hedhe pa Herodes,"Ie dho au ta piare ne ihi-ammu tuahhuau ne do napoanne!"19Rowi do mina harre ke, hakku tatakka-nui ke Herodias nga Yohanes, jheddhei ta pemade Yohanes, tapulara nara

MARKUS 6.20–23 224dho no rujhara ta tao ne lai do naanne,rowi do labbe ri Herodes.20Rowi do mina harre ke do alla keHerodes pe li ta jage pewoie-ie Yohanespa ammu bhaddo ne, rowi do meda'uno penaja nga Yohanes. Do toi ri no taYohanes heddau do woie do pepue riDeo. Jhe do tarra, ki dhai ke Yohanesta pedai lii, do ddhei lema Herodes tadhanno maji le ma ta do hedui ne adeno.21Pedakka rahi, ta nara ke loro jharaHerodias ta dhai pa lodho pehenge lodhometana Herodes. Pa awe naanne, tatao lai-ala ke Herodes tu hari-hari kattumone pereda, kattu-kattu horodhadhunga mone kettau-mone kettau ti ana raipa Galilea.22Pa dhara lai ala do napoanne ta ledoke ne ana mobanni ri Herodias, jhe neledo naiki do naanne do dhai pemengallone dhara Herodes nga hari-hari ddau dopedoa ri no he. Moko ta lii ke Herodes paana mobanni do naanne, "Ne nga ne doddhei au, ami we au, do ta wie ri ya paau."23Moko ta pejaji ke Herodes nga anamobanni do naanne nga pake hupa. Ne

MARKUS 6.24–28 225lii Herodes, "Ne nga ne liami au, do tawie ri ya pa au, maji lema ta bhagi dhuengati rai pereda ya dhe!"24Moko ta mahhu-anni ke ne anamobanni do naanne, jhe la kebhali paina no, "Ina ne nga ne do rihi woie taame ri ya?" Ta bhale ke ri ina no, "Amewe ri au kattu Yohanes Mone Pejhiu."25Ta bhale ke ne ana mobanni donaanne la nga Herodes, jhe lii, "Ne amiya, wie we pa ya nadhe dhangnge kattuYohanes Mone Pejhiu pa dhara hewuedhula!"26Ta rangnge ri Herodes ne liami donaanne, dhai hedui ne ade no. Tapularanara dho ke no ta nyakke ne liami donaanne, rowi do alla ke no pepehupa pahedhapa ddau-ddau do pedoa ri no he.27Hakku ta pereda dhangnge ke nopa heddau mone jaga ta la aggo nekattu Yohanes Mone Pejhiu ne. Moko takako ke ne do horodhadhu do naanne laammu bhaddo ne, jhe la atte ne kattuYohanes Mone Pejhiu.28Ta alla pemina harre ta aggo ke ri none kattu Yohanes ne pa dhara hewuedhula, jhe la wie pa ana mobanni do

MARKUS 6.29–33 226naanne. Jhe ri ana mobanni do naannela wie wari pa ina no.29Ta dhai ta rangngi ne ana hekolaYohanes he, ne jhara lai do naanne, takako ke ro jhe la aggo ne ngi'u Yohanesne ta la pedane.30Moko ta bhale ke ne ana hekola dopepu ri Yesus he, la peteni wari la ngaYesus. Ta pedhiri ke ri ro pa Yesus,hari-hari ne do alla petao nga ne do allapeajha ri ro he.31Do dhai ae tarra ne ddau do dakkanga do bhale, hakku nara le dho ke tanga'a Yesus nga ana hekola No he. Rido mina harre ke ta lii ke Yesus pa anahekola he, "Mai we di la era do keliu,mita ie ta di we miha, jhe nara di tapengaha ko pa dhara hemelila he."32Moko ta pekaddhi ke ro jhara kowa laera do keliu.33Tapulara do ngaddi ro ri ddau lowe heta pekaddhi ngati anne, jhe do tada tanadu ro. Hakku ta hagga ke ne ddau hengati hari-hari rae pa ihi rai do naanne,ta perai-rai ke narru jhara kolo ledepeuru-anni ngati Yesus nga ana hekolohe.

MARKUS 6.34–38 22734Ta dhai Yesus ta puru ngati dharakowe ne, ta ngaddi ke ri No ne ddaulowe. Moko ta ruba dhara ke No nga ro,rowi do dho hala ke ro mii ki'i do dhobhule nga mone bhata he. Moko ta ajhake ri No pa ro jhajhi ae lai pa ro.35Ta dhai ta maddha lodho, ta lii kene ana hekola he pa Yesus, "Umu ke tamaddha, jhe ne era do nadhe, era dokiha.36Rihi ie Ama ta lii pa ddau-ddau dona hedhe ta bhale, mita nara ro ta wallinga'a-nginu pa rae-rae do peumu hengati dhe."37Tapulara ta bhale ke ri Yesus pa ro,"Penga'a ri mu we ro." "Ina eeh, hakkujhi ke ne do ta walli roti, do ne kebhuehe do era ma ta dhue ngahu doi melapudi he tu ta penga'a ne ddau ddau dona hedhe?" mina harre ke ne lii anahekola he pa Yesus.38Moko ta kebhali ke Yesus, "Hengane ae roti do era pa mu? Hakku ko taheleo." Ta alla peheleo ri ro, ta lii ke ro,"He lammi bhue roti nga nadu'u lemadhue ngi'u."

MARKUS 6.39–45 22839Moko ta lii ke Yesus pa ddau he hari-hari ta mejaddhi pehekewolo-hekewolopa dhida ruju'u he.40Ta mejaddhi ke ne ddau do na harrenga woie-ie, he kewolo-hekewolo. Pahekewolo era ma ta do hengahu ddauhe, nga era lema do lammi nguru ddau.41Moko ta aggu ke ri Yesus ne roti dolammi bhue he nga nadu'u do dhue ngi'uhe, jhe tengara No la liru, jhe peha'eno kolo lii ie-ae pa Deo. Ta alla peminaharre, ta pipi-pipi ke ri ruai no ne roti he,jhe wie ri No pa ana hekola No he mitala pebhagi-bhagi pa ddau lowe he. Minaharre lema ne nadu'u do dhue ngi'u hene la pebhagi-bhagi pa ro hari-hari.42Ta nga'a ke ro tade bhahhu keni'i-ni'i.43Ta alla pemina harre ta peku pu keri ana hekola he ne roti do hiha he --hari-hari ne do hiha he, hari-hari tobohenguru dhue hope.44Ne ddau do nga'a he, momone weera ma ta do lammi tabbha ddau he.45Ta alla dhangnge pemina harre, tapepu ke ri Yesus ne ana hekola No he tapekaddhi uru jhara ngati No, jhara kowala Betsaida do pa hebhakka eilobo do

MARKUS 6.46–50 229naanne, jhe pa dhara awe naanne lema,ta lii ke Yesus pa ddau lowe he ta bhale.46Ta alla pegolo ne ddau lowe he, taha'e ke Yesus la hewue kolo bho jo, ta lahebhajha.47Ta maddha le, ne kowa do ha'e ri anahekola Yesus he lohe ke hape la telora,tapulara Yesus miha pee koma pa kolobhojo ne.48Do ngaddi ri Yesus, ne ana hekolaNo he do era do wohe hetenga made,rowi ngallu ngati hedhapa. Ri do minaharre ke, era ma pa telora wabba tallunga wabba anna jhammi-ae he, ta dakkake Yesus ju la nga ro, do narru padhida ei ne. Ta narru ke Yesus mii do tapeuru-anni he ngati kowa ana hekola he.49Ta ngadde Yesus ri ro, do kako padhida ei ne, pa ane ro, naanne wangoke,50 ri do mina harre ke ta peka ke ro,taga tari meda'u. Rowi ri ro hari-harido ngadde Yesus, ri do mina harre kedo dhai kebhaddhi tarra ro. Tapulara talii ke Yesus pa ro, "Ketanna! Ya, Yesus.Bhole meda'u!"

MARKUS 6.51–56 23051Moko ta ha'e ke No la dhara kowa ne,jhe ngallu ne le ma ta ketanna ke. Tadhai madalae ke ne ana hekola No he.52Lua madalae ri lammi bhue roti he,nara de dho ta maho la dhara penge ro.Dhai hedui tu ro ne jhara lai do na harre.53Ta dhai la hebhakka-rai ta penawu kero pa ubha dhara Genesaret.54Ta dhai ro ta mahhu-anni ngati dharakowa ne, ta tade dhangnge ke ri ddauhe, ta Yesus ne do dakka ne.55Moko ta perai loro ke ro lahebhakka-bhakka, la hari hewue ihirai do napoanne, jhe jhari ta aggu neddau-ddau do paddha pa dhida era bba'iro la nga Yesus. Ki rangngi ke ro, pa miiwe ta do era ke Yesus, ta aggu ke ri rone do paddha he la era do naanne.56Pa mii we Yesus ne dhai -- pa rae donami we, ta dakka ma ke ne ddau hela anne nga aggu -- do paddha he laera peede ddau. Jhe ami meggai-ggai romita ie ta wie lua pa do paddha he tabhuje he we ne juba Yesus, maji lema tawui jhalla ne we. Hari-hari ne do bhujejuba Yesus ne, ta ie he ke ti paddha ro.

MARKUS 7.1–6 231

7 1Hekejie do Farisi nga do parri ddauguru aigama ngati Yerusalem, ta

dakka ke la nga Yesus.2Ta ngaddi ke ri ro do parri ddau ngatiana hekola Yesus, do nga'a nga do dholonye ruai pedutu nga uku aigama. Neana hekola do na harre adho do lonyene kae ro, pedutu nga uku do peato padhara aigama.3Do Farisi he, mina harre lema hari-harido Yahudi he, do dhai mappe ne pedutuuku nga hadha ama-appu. Nga'a de dhoro, kiadho dae ro do lonye ruai pedutunga lai-lai do alla ke pepeato.4Ne nga ne do walli ti paha tu ta nga'a,do jhamma ko ta lonye uru jhara, jhe ituie ta nga'a. Ae ri ko ne lai lai do wala, dongati ama-appu ro, do pee nga kedhagudhai bharra ri ro, mii lua lonye gela,mago nga nalu-nalu ngati mara.5Rowi do mina harre ke, ne do Farisinga guru-guru aigama he, ta kebhali kepa Yesus, "Ta nga ne ana hekola Au he,hakku nga'a nga do dho lonye ruai? Tanga hakku do dho wae ta pedutu ukunga hadha ama-appu di?"6Ta bhale ke ri Yesus, "Mu hedhe dopote do appi. Hala tarra dho ke nga ne

MARKUS 7.7–12 232nga do pale ri Nabi Yesaya jhara lua muhedhe hari-hari do mina hedhe, 'Minahedhe ke ne lii Deo, Ne ddau-ddau do napoharre wata ke pa kuri ubha he we newie hu nga mejura pa Ya, tapulara neade ro do jjhau ali-ali ngati Ya.7Parahuma wue he we ro ne wie hu ngamejura pa Ya, rowi ne do ajha ri ro lai dopeato ri ddau raiwawa we jhe peege ri rota mii lai do peato ri Ya he!'8Lipedara-lipedara Deo awi ri mu lakejhunga, jhe ne lai-lai do peato ri ddauraiwawa ne do parro ri pebharra-bharra."9Ta lii ri ke Yesus, "Dhai i'a tarra muhedhe ne nyakke ne lipereda Deo, mitanara mu ta kedhago ne liajha mu miha.10Ri Musa, alle ke pewie ne lipereda donadhe, 'Takka we pekerihi ina nga amamu', jhe, 'Nadu do kara nga waggi amanga ina no, do jhamma ke no ta wolepemade.'11Tapulara ajha ri mu: Kinga era ddaudo lii pa ina-ama no, 'Ne nga ne dojhamma ta wie pa ina nga ama, napoharre alla ke ri ya pejhula pa Deo',12moko ta peballe kattu he ke ri mune ddau do naanne, ti tenge no ta rubadhara nga ina-ama no.

MARKUS 7.13–19 23313Hakku ri liajha mu pa ddau he, mokomu dhangnge ma miha ne do peele neliajha Deo. Jhajhi ae lai ri ko ne do minahedhe ne do tao ri mu."14Moko ta pedoa ke ri Yesus ne ddaulowe he, jhe lii No pa ro, "Dhanno wemita ie mu ta tada!15Bhule dho ie ta hahhi he do mahongati tele la dhara ubha do nara tado dho pejhamma ddau pa hedhapaDeo, tapulara ne nga we do mahhungati dhara ddau, naanne ke ne do dhopejhamma ddau pa hedhapa Deo.16 [Hakku nadu do nga wodilu, dhannowe!]"17Ta alla pehani ri Yesus ne ddau lowehe, jhe maho No la dhara ammu, moko ta kebhali ke ne ana hekola No he,ne jhara lua pedabbho lipehakku No donaanne.18Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Pee koma mu nga do dho tada dae? Tada dedho mu, ta do ne nga ne do maho ladhara heddau ddau, adho do nara ta dodho pejhamma ddau pa hedhapa Deo?19Rowi ne do maho ne, dho do lakejhara ade, tapulara do lake jhara dhallu,jhe mahhu-anni la kejhunga." Ri li

MARKUS 7.20–24 234pedai-lipedai do na harre ke, ne peteleori Yesus, ta do hari-hari bhara nga'a doie ta nga'a.20Moko ta lii ke Yesus, "Lai do mahhu-anni ngati dhara ddau, naanne ke ne dopera'e no.21Rowi do ngati dhara, do ti dharaade ke ne muri lua penge do woapa, dopedidi ddau la lua tao bhute nga dhawu,la loi nga mena'o, tabbhu ddau-pemadeddau,22kenyo-langa-huka, pote nga appi,kara-menihi ddau, nga ddhei ta taolai do woapa, ddhei ta nga'a madadalla kedhoa, bhule dho nga hadha,pana dhara, dhida ade, jhe do hedui nepeajha-pewolo.23Hari-hari ne do woapa do na harredo dhubhu ti dhara ade, jhe ri lai-lai donapoharre ke ne do dho pejhamma ddaupa hedhapa Deo."24Ta alla pemina harre ta pekaddhi keYesus ngati era do naanne, jhe kako Nola ihi rai do peumu nga rae Tirus. Tamaho ke No la dhara hewue ammu, jheadho No do ddhei ta toi ie ta ri heddauhe, ta do era No pa anne. Tapulara naradho No ta pehuni-anni.

MARKUS 7.25–31 23525Heddau ina do nga ana mobanniheddau we do lakka ri wujhu; do rangngike no ne jhara lua Yesus. Ta dakka ke nola nga Yesus, jhe la mejura pa hedhapaYesus,26 jhe ame ri no, mita la hudhe riYesus ne wango ne ngati dhara naiki donaanne. Ne mobanni do naanne adho doYahudi, do metana pa ihi rai Fenesia paSiria.27Ta lii ke Yesus pa no, "Do jhamma tapenga'a ko ana-ana uru jhara. Adho dowoie, ki nga'a unu naiki ta nabbhe wiengaka."28 "Muri", ane mobanni do naanne,"Ngaka-ngaka do era pa dha'i meja nelema do jhamma ta nga'a ne tebui-tebuido bunu ri naiki he!"29Moko ta lii ke Yesus pa no, "Taga tarido mina harre ke ne libhale au, bhale weau, alla ke ne wango ne pemahhu-anningati ana au ne."30Ta bhale ke ne ina do naanne, ta dhaino la ammu, era ke ne ana no ne dobba'i pa era bba'i, jhe ne wango ne allake pemahhu-anni ngati naiki do naanne.31Ta pekaddhi ke Yesus ngati ihi raiTirus, jhe kako teru lake jhara Sidon la

MARKUS 7.32–37 236ngidi Eilobo Galilea. Lake No pa rujharado narru jhara ihi rai Hengu ru Bhue Rae.32Pa nii ta dakka ke ddau nga aggoheddau do bhangnga jhe do hoe ri. Taame ke Yesus ri ro ta takke ne ruai Nopa ddau do naanne.33Ta aggo ke ri Yesus ne ddau donaanne, la pekiha-anni ngati ddau lowehe, jhe pemaho ri No ne koloku'u No laro'a wodilu ddau do naanne pa hari dhuebhakka. Ta alla pemina harre, ta penyi'uilu ke Yesus, jhe herae ri No ne we'oddau do naanne.34Ta alla pemina harre ta tengarake Yesus la liru, jhe happi No hengado maddu, jhe lii pa ddau do naanne,"Efata" pa lii rai di, "Boka-anni we!"35Ta boka-anni ke ne wodilu no, jhelumu ne we'o no, jhe jhari no ta pedai liinga woie.36Moko ta lii ke Yesus pa ro hari-hari tabhole pedhire ne lai do naanne ie ta panadu we. Tapulara we, ju labba ri Yesus,ju pemenyabbhe ri ddau he ne lai donaanne.37Hari-hari ddau do rangnge ne lai donaanne dhai madalae tarra ro. Moko ta liike ro, "Do woie le we hari-hari ne do tao

MARKUS 8.1–6 237ri No! Lohe la do hoe nara ta dhanno nenga-nga, do bhangnga nara ta pedai lii!"

8 1Rihi dho ne tui ti naanne, mokota era ri ke hekewolo ddau lowe do

dakka la peteni. Rowi do dho bhule ronga nga'a-nginu, ta pedoa ke ri Yesus neana hekola No he, jhe lii pa ro,2 "Ta ruba dhara ya nga ddau lowe dona hedhe. Tallu lodho peduke-duke ke rone era hela'u-la'u nga Ya, jhe bhule dhoke ro nga nga'a-nginu.3Kinga lii ke Ya pa ro ta bhale ngakelepo, lakka ke ro ta melanu he ke parujhara. Rihi-rihi ri pa telora ro, era dodakka ngati era-era do jjhau-jjhau."4Ta bhale ke ri ana hekola No he, "Paera do kiha mina hedhe, pa mii ke ddaune nara nga'a do nara ta pelamma neddau do na hedhe hari-hari?"5Ta kebhali ke Yesus pa ro, "Henga neae roti do era pa mu?" "Pidu bhue," nebhale ri ro.6Moko ta lii ke Yesus pa ddau lowe heta mejaddhi pa worai, jhe aggu ri No neroti do pidu bhue he, jhe peha'e No kololii ie-ae pa Deo. Ta alla pemina harre tapipi ke pemae ri ruai No ne roti do naharre, jhe wie ri No pa ana hekola he, ta

MARKUS 8.7–12 238la pebhagi-bhagi pa ddau lowe he. Mokota la pebhagi-bhagi ke ri ana hekola he.7Do era lema pa ro parri ngi'u nadu'unaiki. Ta peha'e kolo lii ie-ae ri ke Yesuspa nadu'u do na harre, jhe lii No pa anahekola he ta la pekepala pa ddau lowehe.8Ta nga'a ke ro tade bhahhu -- era mahino ta do appa tabbha ddau he ne donga'a. Ta alla penga'a, ta pekupu ke nedo rihi he ri ana hekola he -- tobo piduhope. Moko ta lii ke Yesus pa ddau lowehe, ta bhale9 (8:8)10 jhe Yesus nga ana hekola No he tapekaddhi dhangnge ke ti anne ju laihi-rai Dalmatuna.11Ta dakka ke do parri ddau do Farisila nga Yesus, jhe jhari ta pebhata tu tahakko No. Ta ame ke Yesus ri ro ta taolua madalae ta mii telia ta do tarra ta Nodo dakka ngati Deo.12Ta pedihi-anni ke Yesus jhe bhale,"Tanga marra hakku ame Ya ri ddau padhara awe nadhe ta tao lua madalae?Adho! Adho do medae ta wie ri Ya netelia do mina harre pa ro!"

MARKUS 8.13–19 23913Moko ta hani ke ro ri Yesus, jheha'e la dhara kowa; jhe pekaddhi la hebhakka eilobo ne.14Bhale ne ana hekola Yesus he doballu ta do dho aggu roti do waji tu ro.Wata ke hewue roti we ne do era pa ropa dhara kowa ne.15Talii ke Yesus pa ro, "Menigapewoie-ie mu penaja nga muu do Farisinga Herodes."16Moko ta jhari ke ne ana hekola he tapedae ne jhara lai do naanne. Ta lii kero, "Hakku lii No mina hidhe, rowi do dhobhule di nga roti."17Do toi ri Yesus ne nga ne do pedae riro he. Ri do mina harre ke, ta ke bhalike Yesus pa ro, "Ta nga hakku jadhi tahahhi lai tu mu, taga ri do dho bhule munga aggu roti? Ta do dho toi dae ri mu?Tada dae dho mu? Do mina harre ko nekedhaddu ne penge mu?18Do nga namada ma mu -- ta ngahakku do dho ngaddi? Do nga wodilu mamu -- ta nga mu hakku do dho rangngi?Ta do dho henge ke ri mu,19ne jhara lammi bhue roti do pipi-pemae ri Ya he? Parri hope ne do rihi

MARKUS 8.20–25 240dhai ta pekupu ri mu?" "Henguru dhuehope," ne bhale ri ro.20 "Jhe pa awe pipi-pemae ri Ya ne rotido pidu bhue he, tu do appa tabbha ddauhe, parri hopo ne do rihi dhai ta pekupuri mu?" "Pidu hope," ne bhale ri ro.21 "Nah, hakku pee ko ma mu nga dodho tada dae?" ne ane Yesus ri pa ro.22Ta dhai ke ro la Betsaida. Ta dakkake ne ddau la anne nga aggu heddaudo bhaddu la nga Yesus, jhe ame Yesusri ro ta bhuje ne do bhaddu do naannemita ie.23Moko ta parro ke ri Yesus ne ruaiddau do bhaddu ne, jhe kedhago riNo aggo ju la tele ngati dhara rae donaanne. Ta alla pemina-harre, ta penyi'oke ri ilu No la namada ddau do naanne.Ta takke ke ne ruai No pa namada ddaudo naanne, jhe kebhale ri No, "Nara keau ta ngaddi ne nga nga pa awe nadhe?"24Ta heleo ke ju la hedhapa ne ddau donaanne, jhe lii no, "Oo, ngaddi ke ri yane ddau do lappa ma, tapulara hala dhomii hekepue ajhu he."25Ta takke ke ri Yesus ne ruai No panamada ddau do naanne. Pa awe donadhe ta petadi tarra ke ne ddau do

MARKUS 8.26–31 241naanne ta ketarri. Ta ie ke ne namadano jhe ngaddi hari-hari ne nga we ngadhai woie ne teleo.26Moko ta lii ke Yesus pa no, "Bhalewe au jhe bhole bhale wari la rae do nanidhe."27Ta kako ke Yesus nga ana hekola Nohe la rae-rae do peumu nga Kaisaria-Filipi. Pa telora rujhara ta kebhali keYesus pa ro, "Pedutu nga lii ddau henadu ke Ya dhe ne ane ro?"28Ta bhale ke ri ro, "Era do lii taYohanes Mone Pejhiu, era lema do lii taElia, jhe lii do wala ri: hala heddau ngatitelora nabi he."29 "Tapulara ki pedutu nga lii mu miha,Ya dhe, nadu ke?" ne kebhali Yesus paro. Ta bhale ke ri Petrus, "Ama ke neDuae Mone-ma'i-Mone golo ne!"30Moko ta lii ke Yesus pa ro, ta bholepepeke ie ta pa nadu we ne jhara luangi'u No ne.31Ta alla pemina harre, ta jhari keYesus ta ajha ne ana hekola he, jharaAna Ddau Raiwawa do jhamma ta dhuihape hedui-herui do dhai ae, jhe do tatobhe-ta dharro No ri kattu-kattu monetunu-menah u nga ri guru-guru aigama.

MARKUS 8.32–36 242Do ta pemade No, tapulara pa lodho doketallu ne do ta pekaddhe bhale wari No.32Do dhai teleo ne peke ri Yesus nejhara lai do naanne pa ana hekola Nohe. Moko ta nune ke Yesus ri Petrus lakeraha, jhe jhege No.33Tapulara ta kebhibha ke Yesus jhekatarri ne ana hekola No he, jhe jhegePetrus ri No, "Langnga au ngati dhe,Wango! Lua penge au dhe, lua pengeddau raiwawa we, adho lua penge Deo!"34Ta alla pemina harre ta pedo ke riYesus ne ddau lowe do era pa anne hela'u-la'u nga ana hekola No he. Mokota lii ke Yesus pa ro, "Nadu do ddhei tapedute Ya, do jhamma ke ri no ta awe lakejhunga ne lua ddhei no miha, jhe dhuehape ne ajhu ketoe no, jhe pee loro ngapedute Ya ri no.35Rowi ne ddau do ddhei ta parro ngakedhago ne muri mada no, do ta ele nemuri mada no do naanne. Tapulara ddaudo jhole ne muri mada no tu Ya nga tuLii Hagha Dhara do ngati Deo ne, do tapehelame ke ne muri mada no.36Ne nga ke ne lua mangngi pa heddau,maji le ta unu ri no hari hewue rai wawadhe, tapulara do ele ne muri mada no?

MARKUS 8.37–9.4 24337Do nara ke ane ne muri mada ne tapehure ri heworawwu bhara he?38Ki nga mekae ke heddau ta mengakuYa, nga hari lema ne nga ne do ajhari Ya pa dhara awe do apa-do kedhahado nadhe, ri Ana Ddau Raiwawa lemado ta mekae ta mengaku ne ddau donapoanne, kinga dhai pa awe dakka Nohine do nga kuaha Ama No, jhe do ngalere nga kelao ri naju-naju No do mmaudo megala he."

9 1 "Do jhamma ke ri mu ta toi!" aneYesus, "Ngati telora mu do na hedhe,

bhule de dho heddau he do made daehine, ki dho ngadde dae ne lua peredanga kuaha Deo ne!"2Ta ludu anna lodho, ta aggu ke riYesus, Petrus nga Yakobus nga tuahhuno Yohanes, pekiha-anni la hewue lededo dhida. Pa hedhapa ro hari-hari, talari-anni ne worawwu Yesus.3Ne bhara pake No ta pudi kewa'a ke.Bhule dho heddau tuka bhara he do narata bhaha tade pudi kewa'a mina harre neworawwu.4Ta alla pemina harre, ta ngaddi ke rihari do tallu ana hekola No he, Yesus erado pedai-dai lii nga Elia nga Musa.

MARKUS 9.5–10 2445Moko ta lii ke Petrus pa Yesus, "AmaGuru, do woie tarra di pa dhe. Rihi iejhi ta petitu talu bhue ammu bhalla lai:hewue tu Ama, hewue tu Musa ngahewue ri tu Elia."6Ne pa petu ne, toi dho ri Petrus nenga ne do pale ri no ne, rowi ro hari dotallu pa dhara nga meda'u do dho ie tanga-nga.7Ta alla pemina harre, ta dakka ke nemerammu la herimu ro, jhe rangnge ri rolipedai ngati dhara merammu do naannedo pali, "Nadhe ke ne Ana hajha nga Anaddhei Ya ne. Pedhanno we mu nga No!"8Nga henginga-nginga, ta heleo ke ri ropekehero ne era do naanne, ngaddi dhoke ri ro ie ta heddau he nga ro ri pa annewala ngati Yesus miha.9Pa dhara nga puru ro ngati kolo ledene, ta pehewina ke ri Yesus, "Bholepejha'i ri mu ie ta pa nadu we ne nga nedo ngaddi ri mu do ngine ne, ki do dhopekaddhe dae Ana Ddau Raiwawa ngatidhara made mada."10Ta pedute ke ri ro ne litakka Yesusdo naanne, tapulara pa telora ro miha do jhari ke ta pedae ne nga ne lua

MARKUS 9.11–14 245pedabbho Yesus nga lipedai: "muri bhalewari ngati made mada".11Moko ta kebhali ke ro pa Yesus, "Tanga hakku era ne lii guru-guru aigamahe ta do Elia ne do jhamma ta dakka urujhara?"12Ta bhale ke ri Yesus, "Do tarra maElia ta do dakka uru jhara ta ma pemokohari-hari lai. Tapulara mina mii ke nejhara lua Ana Ddau Raiwawa? Ta ngahakku pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo, do era do hure do bhuke, ta domedae Ana Ddau Raiwawa ta dhui-hapejhajhi ae lua hedui-herui nga lua karenga menihe ri ddau?13Tapulara ne lii Ya pa mu: Do nee keElia, jhe e'e ne ddhei we ddau raiwawane tao pa no. Lai do napoanne do hela'uke nga do hure do bhuke pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo, jhara lua ngi'uno."14Ta dhai Yesus nga ana hekola No hehari do tallu la nga ana hekola do haghehe, ta ngaddi ke ri ro, do ae ke ddau paanne. Do parri ddau guru aigama era kedo pebhata nga ana hekola Yesus he.

MARKUS 9.15–20 24615Ta ngadde dhangnge Yesus ri ddau dona harre ta madalae ke ro, jhe perai-lorota la peabu nga Yesus.16 "Ne nga ne do pedae ri mu ngaguru-guru aigama do na hidhe?" nekebhali Yesus pa ana hekola No he.17Ta bhale ke ri heddau ti telora ddaulowe he pa Yesus, "Ama Guru, ne do ngaaggo ri ya, ne ana ya ma nga Ama. Nedo dho i'a pedai lii, rowi ne do maho riwango ma dhara no.18Kinga dhai ke no ta kepali, tatue-tabbho-laggo ke no la worai, jheworo ne ubha dhe, pekiho ne ngutu hejhe hekota hari hengi'u. Alla ke ri yapeami ne ana hekola Ama he ta hudhene wango do naanne, tapulara nara dhota hudhe ri ro."19Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Do dhialara-wata tarra mu he dhe hari-hari. Muhedhe ddau do dho bhule nga lua mannonga kaho. Tade henga ri ko ne ne tui nejhamma Ya ta era hela'u-la'u nga mujhe makka tee penaja nga mu hari-hari?Aggo ma dhe ne naiki do napoanne!"20Ta aggo ke ri ro ne naiki do naanne langa Yesus. Ta ngadde dhangnge Yesus riwango do naanne, ta pekepangnge ke ri

MARKUS 9.21–25 247no ne na iki do naanne, hakku ta kelolipebhare-gore ke la worai, jhe woro neubha ne.21Moko ta kebhali ke Yesus pa ama rinaiki do naanne, "Henga ke ne tui, nepaddha no do mina hedhe?" "Rai ngatiawe naiki ko ma no!" ne bhale ri amanaiki ne.22 "Jhajhi wari ne wango do naanne nepetadi ta pemade no nga loro jhara tapekelole no la dhara rao-ai, kiadho ladhara ei. Tapulara kinga nara Ama ma taruba dhara, ruba ko we nga jhi!"23 "Ne nga ne lii au? Kinga nara maAma?" ne bhale ri Yesus. "Hari-harilai do nara ta jadhi, hadhi we ddau taparahajha!"24Ta hamme dhangnge ke ri amari naiki do naanne nga peka, "Muri,parahajha ya, tapulara ne lua mannonga kaho ya do kura ko. Ruba kowe ngaya mita ju rui ne lua manno nga kahoya!"25Ta dhai ta ngaddi ri Yesus ne ddaulowe he ta la peworo ro, ta lii ke Yesuspa wango do naanne, "Wango hoe ngabhangnga, ne lii Ya pa au, mahhu-an ni

MARKUS 9.26–31 248we ngati naiki do nadhe, jhe bhole mahori au la dhara no!"26Ta peka ke ne wango do naanne, jhepekepangnge-pangnge ne ihi naiki donaanne. Ta heleo ne naiki do naanne,hala dho ke mii do made he, hakku ta liike ne ddau he hari-hari, "Alla ke pemadeno!"27Tapulara ta parro ke ri Yesus neruainaiki do naanne, jhe pekaddhe no. Takaddhi ke ne naiki do naanne.28Ta dhai Yesus la ammu, ta dakkake ne ana hekola No he, pa awe ro hewe miha, la kebhali pa Yesus, "Ta ngamarra, hakku nara dho ri jhi ta hudhe newango do naanne?"29Ta bhale ke ri Yesus, "Wango do minaharre, adho do nara ta hudhi ie ta ri lorojhara ne nga we, wala ngati ri lihebhajhawe."30Ta pekaddhi ke Yesus nga ana hekolaNo he ngati era do naanne jhe peteruene loro jhara kako ro, lake jhara Galilea.Ddhei dho ke Yesus ta toi ri ddau ta pamii ne era No,31 rowi do pa dhara nga wie liajha kori No ne ana hekola he. "Ana DdauRaiwawa do ta jhole la dhara higa ddau

MARKUS 9.32–37 249raiwawa, jhe do ta pemade tapulara palodho do ketallu ne do ta kaddhi No!"mina harre ke ne lii Yesus.32Tada dho ne ana hekola he ne ngane do ajha ri Yesus pa ro, tapulara domeda'u ro ta kebhali pa Yesus.33Ta dhai ke ro la Kapernaum. Pa awepa ammu ko ro, ta kebhali ke Yesus paana hekola No he, "Ne nga ne do pedaeri mu pa telora rujhara he ngine?"34Bhule dho ri ro do bhale, rowi patelora rujhara he do pehala ro, jhara luanadu ne do rihi mone-ae ti telora ro.35Ta mejaddhi ke Yesus, jhe pedoa riNo hari henguru do dhue ddau ne anahekola No he. Ta lii ke Yesus pa ro,"Ddau do ddhei ta jadhi ta nome ahhi, dojhamma no ta jadhi ta nome do pedakkarahi jhe do jhamma ta mone pemokohari-hari ddau."36Moko ta aggo ke ri Yesus heddaunaiki, jhe petito pa hedhapa ro hari-hari.37 "Ddau do hamme heddau naiki domina hedhe taga Ya, napoanne dohamme Ya ke. Jhe nadu do hamme Ya,adho ke no ta hamme Ya he we, tapularado hamme No lema ke do pepue Ya ne."

MARKUS 9.38–43 25038Moko ta lii ke Yohanes pa Yesus,"Ama Guru, ngadde ri jhi heddau dohudhi wango nga pake ne ngara Ama. Talii ke jhi pa no ta bhole tao mina harrerowi no do adho no ti nga di."39Ta lii ke Yesus, "Bhole labbe no, rowibhule dho heddau he do tao lua madalaepa dhara ngara Ya, do nara dhangnge tapewoape Ya.40Rowi ddau do dho pelawa nga di, nodo jhara nga di ke.41Henge we ri mu! Ddau do wie mueiloko ta nginu, rowi do toi ta mu ddaupedute Duae Mone ma'i-Mone golo ne,do tatu ke do ta hamme ri no ne pai palano hine."42 "Nadu do periju hala heddau ngatiddau-ddau do naiki do na hedhe, mita dodho parahajha ro pa Ya, rihi ie ta akke riwowadu pa lakoko no, jhe nabhe no ladhara dahi.43Ki nga ruai do perijo au ta tao lubhuharro nga menyilu atte ne ruai donapoanne. Rihi ie ta muri mada hela'unga Deo nga do dho bhu le nga ruaihebhakka, ngati maho au nga ruai haridhue bhakka la dhara raoai do peloro ne.

MARKUS 9.44–50 25144 [Pa ni ke ne ai do dho i'a made warine nga attu do dho i'a made ne.]45 Jhe ki nga rubhebho au do perijo aula dhara tao lubhu harro nga menyilu,attenne rubhebho au do naanne. Rihi ieau ta muri hela'u nga Deo nga rubhebhohela we, ngati nabhe au la dhara rao aido peloro ne nga rubhebho dhue laa.46 [Pa ni ke ne ke ne ai do dho i'a madewari ne nga attu do dho i'a made ne.]47Kinga namada au do perijo au ladhara tao lubhu harro nga menyilu,wuke ne namada au do naanne. Rihi ieau ta maho la dhara Raiwawa Deo DoWowiu ne nga namada hebhakka we,ngati maho au nga nadama hari dhuebhakka la dhara rao-ai do peloro ne.48Pa ni ke ne ai do dho i'a ma de warine nga attu do nara ta made ne.49Heddau-heddau do happo ri ai, miibhara tunu-menahu do pemoo-pemegalari mongahhi.50Mongahhi do woie, tapulara ki melaike, nara ko marra no ta pemedaddhe?Hakku do jhamma ke mu ta jadhi miimongahhi he -- muri mada we hela'u-la'unga penau-penadhe-ie."

MARKUS 10.1–7 252

10 1Ta pekaddhi ke Yesus ngati erado naanne, jhe kako la ihi-rai

Yudea nga ihi-rai do pa hebhakka LokoYordan. Ta dakka ri ke ne ddau lowe hela pewore Yesus. Jhe mii pa tima ma taajha ke ro ri Yesus.2Do parri ddau do Farisi ta dakka ke lahie Yesus. Ta kebhali ke ro pa Yesus,"Pedutu nga uku aigama di, ie marraddau ta pehagghi nga ihi-ammu no?"3Ta bhale ke ri Yesus, "Mina ne liperedado wie ri Musa pa mu?"4 "Ri Musa do wie ma ne lua pa ddau tapehagghi nga ihi-ammu no, hadhi we tatao huri pehagghi uru jhara," ne bhale riro.5 "Ne bhuke ri Musa ne lipereda donaanne, rowi do rihi tarra ne hedui nepeajha nga mu," ane Yesus pa ro.6 "Tapulara pa awe petari-rai ne, paawe woro nga panynyi ddau raiwawari Deo, do peteleo ke, ta do tao ro tamomone nga mobanni ri Deo.7Ri do mina harre ke, momone dota hani ke ri no ina-ama no jhe lapeheujhu-headde ta jadhi hahhi ngaihi-ammu no, moko ro hari do dhue,jadhi ta hahhi ke,

MARKUS 10.8–14 2538hakku ro adho ke ta do dhue ddau ri,tapulara do jadhi ta hahhi ke.9Ri do mina harre, ne nga ne do allapepeketeme ta jadhi hahhi ri Deo, ie dhoke ta pemenyalle wari ri ddau raiwawa!"10Ta alla ro pemaho la dhara ammu, takebhali ke ne ana hekola No he, jhara laido naanne pa Yesus.11Ta lii ke Yesus pa ro, "Nadu dopehagghi nga ihi ammu no, jhe bangaammu ri nga mobanni do wala, ddaunapoanne do kenyo-langa huka kepenaja nga ihi-ammu no ne.12Mina harre lema mobanni dopehagghi nga ddau pa hedhapa no, jhebanga ammu nga momone do wala,mobanni do na anne lema do kenyolanga huka ke."13Ta era ke ne ddau-ddau do nga aggune ana ro la nga Yesus ta bhuju jhe wiene lua tarro ie nga menyarro mangngi tunaiki do na harre. Tapulara ta bhani kene ana hekola Yesus nga ddau-ddau dona harre.14Ta ngadde ri Yesus ne lai do tao riana hekola No he, ta bhani ke No nga ro,jhe lii pa ro, "Ha ni ro ne naiki-naiki donapoharre pe dakka ma nga Ya. Bhole

MARKUS 10.15–19 254labba ro, rowi ddau-ddau do mina hedheke ne do ta jadhi ai-alla annu-niki Deo.15Henge we ne nadhe! Nadu do dhomengadha nga Deo, mii heddau naiki,jadhi dho no ta ai alla annu-niki Deo."16Ta alla pe lii mina harre, ta kedhakake ri Yesus ne naiki do na harre, jhedhede ne ruai No pa wokolo naiki do naharre heddau-heddau, jhe wie ri no nelua tarro ie nga menyarro mangngi tu ro.17Pa dhara peterue ri Yesus ne lorojhara kako No, ta dakka ke heddau ngaperai-loro la nga Yesus. Ta la mejura kene ddau do naanne la hedhapa Yesusjhe kebhali no, "Wo Guru do woie, nenga ke ne do jhamma ta tao ri ya tu tahamme ri ya ne muri mada do petu ngado peloro ne?"18 "Ta nga au hakku lii pa Ya ta dowoie?" ne kebhale ri Yesus pa ddau donaanne. "Bhule dho do woie, titu wataDeo we miha.19Do toi ke ri au ma ne lipereda-lipereda Deo, 'Bhole pemade ddau,bhole kenyo-langa huka, bhole loi bholemena'o, bhole ha'e hakahi pote, takkapekerihi we ina-ama mu.'"

MARKUS 10.20–25 25520 "Ama Guru," ne ane ddau do naanne,"hari-hari ne lipedara do na harre, dopedutu ke ri ya rai ti awe nga ngarru neko ya."21Ta ketarre ke ri Yesus ne ddau donaanne nga ruba dhara jhe lii pa no,"Nee ko hahhi lai ne do jhamma tu au.Kako we au la pewie hari-hari ne unuoha au he, jhe pebhagi we ne doi kebhuehe pa ddau do kehia nga gahara, mokodo ta hamme ke ri au ne puhaka dopa era do mmau do megala ne. Ki allapemina harre, mai we au ma pedute Ya."22Ta rangnge ri ddau do naanne ta domina harre ne lii Yesus, ta penina nohoke no, jhe langnga ngati era do naannenga hedui nge, rowi do kaja-do kete'eno.23Ta ketarri ke ri Yesus ne ana hekolaNo he, jhe lii pa ro, "Hedui tarra tu ddaudo kaja ta jadhi ai-alla annu-niki Deo!"24Ta madalae ke ne ana hekola No heta rangnge ri ro ne lipedai Yesus do minaharre. Ta lii ri ke Yesus, "Wo ana-ana Ya,do hedui tarra tu ta jadhi ai-alla annuniki Deo!25Do rihi memudhe tu hengi'u unta tamaho jhara ro'a wuiwohe ajhu-jhau ngati

MARKUS 10.26–30 256heddau do kaja ta maho la Raiwawa Deodo Wowiu ne."26Ta madalae ke ne ana hekola Yesushe ta rangnge ri ro ne nga ne do paleri Yesus he hari-hari do na harre. Tapekerrai-kebhali ke ro heddau ngaheddau, "Ki do mina harre ma, nadu kene do ta nara ne lua helama ne?"27Ta ketarri ke ro ri Yesus, jhe bhalepa ro, "Ne nga ne do dho jadhi pa ddauraiwawa; hari-hari lai do ta i'a jadhi hewe pa Deo."28Moko ta lii ke Petrus, "Heleo we riAma, jhi hedhe alla ke pehani hari-harine nga we tu ta ma pedute Ama."29Ane Yesus, "Parahajha we mu; ddaudo alla pehani ammu nga kemali no, kiadho tuahhu no momone nga mobanni,kiadho ina no, ama no, ana-oha no,kiadho maa are maa terae no, taga Yanga taga Li Hagha Dhara do ngati Deone,30ddau napoanne do ta hammi do rihiae ngati ne nga ne do era pa dharaawe do nadhe. Do ta hamme ri nohengahu wari rihi ae ammu nga kemali,tuahhu momone nga mobanni, ina-ama,ana-oha, maa are-maa terae, -- nga lua

MARKUS 10.31–34 257dede nga merahhu le ma. Jhe hine paawe do medae ne ddau do napoanne dota hamme ne muri mada do petu nga dopeloro ne.31Tapulara ae ddau do pa awe nadhedo petari-rai do ta jadhi ta do pedakkarahi, jhe ne do peddakka rahi do ta jadhita do petari-rai."32Pa dhara awe ta ju la YerusalemYesus nga ana hekola No he. Do kakouru Yesus pa hedhapa, jhe ne ana hekolaNo he hari-hari, do pa dhara nga do dhomengallu dhara. Ddau lowe he do peduturo ti kejhunga do pa dhara nga meda'u.Ta pedoa ke ri Yesus ne ana hekola Nohe la pekiha-anni, jhe pika ri pa ro nenga ne do ta jadhi hine pa ngi'u No.33 "Dhanno we ri mu!" ane Yesus, "padhara awe nadhe hee ke di ta ju laYerusalem. Pa ni, Ana Ddau Raiwawa dota jhole la dhara wolaabba kattu-kattumone tunu-menahu nga guru-guruaigama. Do ta wole pemade No, ki allapemina harre ta jhole ke No la dharawolaabba ddau do adho do Yahudi.34Do ta mare ta dhole No ri ro, hebue riilu, jhe dede jhe merahho ri ro, jhe ketoe

MARKUS 10.35–40 258peabbha-rappa No. Tapulara pa lodho doketallu ne do ta kaddhi bhale wari No."35Moko ta dakka ke la nga Yesus,Yakobus nga Yohanes, ana-ana riZebedeus jhe lii, "Ama Guru", ane ro,"ne hahhi lai ne do ddhei jhi ta tao riAma tu jhi."36Ta kebhale ke ri Yesus pa ro, "Ne ngake ne do ddhei mu ta tao ri Ya tu mu?"37Bhale ri ro, "Ne ddhei jhi, ta mejaddhipa kedhanga nga keriu Ama, ki ngadhai Ama ta mejaddhi pa kedera eramejaddhi Ama do dhida do kelodo ne."38Ta lii ke Yesus pa ro, "Ta da dho muta ne nga ne liami mu do naanne, makketa ngino ri mu ngati gela lua hedui-heruiYa do medae ta ngino ri Ya ne, jhemakka mu ta maho la dhara lua jaru ngalalu do ta dhue ta hape ri Ya ne?"39Bhale ri ro, "Makka jhi!" Moko ta liike Yesus pa ro, "Tarra do ta ngino ma rimu ngati gela hedui-herui do ta ngino riYa ne, jhe do ta maho la dhara lua jharunga lalu do ta maho ri Ya ne.40Tapulara we, jhara lua nadu do tamejaddhi pa kedhanga nga keriu Ya,adho do petatu ri Ya. Deo miha we ne do

MARKUS 10.41–46 259petatu, ta nadu-nadu ne do ta mejaddhipa era-era do na harre."41Ta rangngi ri do henguru ddau anahekola Yesus do wala he, ne lai donaanne ta bubu dhara ke ro nga Yakobusnga Yohanes.42Hakku ta pedoa ke ro hari-hari riYesus, jhe lii, "Do toi ke ri mu ma, ta done kattu-kattu ddau do dho tade Deo,do ta jhalli ta kerupu ne ana rai ro. Jhene mone pereda-mo ne pereda ro do tajhalli ro pekepida.43Tapulara ie dho mu ta tao minaharre. Rowi ne do pa petu ne, ddau doddhei ta jadhi ddau do mone-ae, no dojhamma ta mone pemoko mu.44 Jhe ne ddau do ddhei ta jadhi ta dopetari ti telora mu, do jhamma ta jadhita annu tu hari-hari.45Rowi Ana Ddau Raiwawa ne dakka Noadho ta ma pemoke ri ddau. Ne dakkaNo tu ta ma pemoke nga ta ma jhole nengi'u No tu ta ma'i nga golo do ae ddau."46Ta dhai ke ro la Yerikho. Ta dhaiYesus nga ana hekola No he, hela'u-la'unga ddau lowe he ta pekaddhi ngati raedo naanne, ta era ke heddau do bhaddu

MARKUS 10.47–52 260do mejaddhi nga henata-ai pa rujhara.Ne ngara no Bartimeus ana ri Timeus.47Ta dhai ta rangnge ri no, ta do neddau do ta lake jhara anne, Yesus doNazaret ne, ta peka ke no, "Yesus AnaDaud! Ruba kowe ne dahara au nga ya!"48Ae ddau do bhani nga do bhaddu donaanne, jhe lii pa no ta pehangngo-anni.Tapulara ta ju peka do rihi maddu ri weno, "Wo Ana Daud! Ruba ko we ne dharaau nga ya."49Moko ta pengaha ke Yesus, jhe lii,"Pedoe ko no." Hakku ta pedoe ke ri rone ddau do bhaddu do naanne. Ta lii kero pa no, "Peketanna-anni we au! Nnaike au ta pedoe ri Yesus, kaddhi we!"50Ta ligo ke ne juba ne ri do bhaddu nejhe marri-ai-ai no ne kaddhi ta titu, jhekako ju la nga Yesus.51Ta kebhali ke Yesus pa no, "Ne ngane ddhei au ta tao ri Ya tu au?" Ta bhaleke ri do bhaddu ne, "Ama Guru, ne ddheiya, ta ngaddi ya."52 "Kako we au!" ane Yesus pa no, "tagata ri do parahajha ke au pa Ya, ie keau." Pa dhara awe naanne dhangnge tangaddi ke ne ddau do naanne. Moko ta

MARKUS 11.1–5 261pedute ke Yesus ri no pa loro kako Yesusdo naanne.

11 1Ta umu ro nga Yerusalem, tadhia ke ro la Betfage nga Betania,

pa keraha Lede Zaitun. Pa ni ta pepu keuru jhara ri Yesus do dhue ddau ngatiana hekola No he.2 "Kako we mu la dhara rae do pahedhapa di dhe," ne lii Yesus pa ro, "Minaharre dhangnge mu ne maho la dhararae do na nidhe, do ta ngadde dhangngeke ri mu hengi'u keledai do era do akke,do dho ngaddi dae ta menya'e ri ddau.Ma'e ri mu jhe aggo ma dhe.3 Jhe kinga era ddau do kebhali pa mu,ta nga hakku ma'e ri mu ne keledai donaanne, bhale ri mu, 'Ne ta paralu Muringa no, jhe do ta pebhale ri No ngahenginga.'"4Ta kako ke hari do dhue ne ana hekolaYesus do na harre, jhe peabu tarra ronga hengi'u ana keledai do era do akkepa kelae hewue ammu do pa ngidi rujhara. Moko ta la ma'e ke ri ro ne keledaido naanne.5Ta kebhali ke ne ddau-ddau do era paanne, pa ro, "Heeh, tanga mu pa anne?

MARKUS 11.6–11 262Ta nga hakku ma'e ri mu ne ana keledaido napoanne?"6Ta bhale ke ri ro mii do lii Yesus pa rohe. Moko ta hane ke ri ddau-ddau do erapa anne, pee aggo ne keledai do naanneri ana hekola Yesus he.7Ta dhai ro la nga Yesus, ta walla ke riro pa danni keledai do naanne ri juba ro,moko ta menya'e ke ri Yesus.8Ae ddau do walla ne juba ro pa rujharane, era ri do liba kelai-kelai ajhu do agguri ro ngati dhara maa pa rujhara do talake ri Yesus ne.9Hari-hari ddau, ie ta do pa hedhapa,mina harre lema do pa kejhunga he donga hodho nga peka, "Waje we Deo! Luatarro ie nga menyarro mangngi tu No dodakka pa dhara ngara Muri!10Medii-melatu ne lua pereda No domedae ta dakka ne -- lua pereda Daudama-appu di! Wue-wa je we ne ngaraDeo do Dhida do Ketutu ne!"11Pa pedakka ta dhai ke Yesus laYerusalem, jhe maho la Ammu Deo. Pani ta heleo ke ri No pekehero hari-harikebhihu. Tapulara rowi do umu ke takerabba moko ta pekaddhi ke No la

MARKUS 11.12–15 263Betania hela'u-la'u nga hari henguru dodhue ddau ana hekola No he.12Ta bhale ma jhammi-ae, pa dharanga kako ro, mahhu-anni ngati Betania,ta menganga ke Yesus.13Ngati jjhau ta ngadde ke ri Yesushekepue kepallu do dhai bebu ne rraune. Hakku ta kako ke Yesus la kepuekepallu do naanne, ta la heleo ngeta erane wue ne. Tapulara ta dhai Yesus lakepue ajhu do naanne, bhule dho ngawue ie ta hewue, titu wata ke rrau newe, rowi do adho dae do dhai la awe wuekepallu.14Moko ta lii ke Yesus pe kepue ajhu donaanne, "Jhari rai ngati awe do nadhebhule dho ke ie ta heddau he do ta nga'eri ne wue au!" Ne lipali Yesus do naannedo rangnge ri ana hekola No he.15Ta alla pemina harre ta dhai ke ro laYerusalem, ta kako ro ke Yesus la AmmuDeo. Pa ta jhari ke ri No ta hudhi takeluru hari-hari ddau do pewie-pe wallipa era do naanne. Nyakka pekeloli-bitobato ne meja-meja mone pehuru doi he,mina harre lema ne bhagu-bhagu monepewie koro jhawa he.

MARKUS 11.16–21 26416 Jhe o'o le dho ke No ta era ie taheddau he do nga aggu nenga-nga jharakebhalla Ammu Deo ne.17Alla pemina harre ta ajha ke ri Yesusne ddau-ddau do era pa anne. Ta lii keNo, "Pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo era do hure do bhuke Do lii Deo,'Ammu Ya dhe, do ta pale ta ammu erahebhajha hari-hari ddau-rai.' Tapularapejadhe ri mu ta nyabbhu do mena'owe!"18Ri kattu-kattu mone tunu-menahunga ri guru-guru aigama do rangnge nepali Yesus do naanne. Moko ta jhari ke rota kale ne rujhara ta pemade Yesus. Domeda'u ro penaja nga No, rowi hari-hariddau do kena'a-ketarra pa ade ro neliajha Yesus.19Ta umu ta maddha ta pekaddhi keYesus nga ana hekola No he ngati dhararae do naanne.20Rai jhammi-ae-ae ta bhale mahelodho ne, ta dhai ta narru ke ro jharakepue kepallu ne, ta ngadde ke ri ro nekepue kepallu do naanne do made kelohe la amo-amo he.21Moko ta henge ke ri Petrus ne lai dojadhi ti helodho ne. Moko ta lii ke Petrus

MARKUS 11.22–26 265pa Yesus, "Ama Guru, hakko ko ta heleo!Ne kepallu do wole ri Ama ne, made ke!"22Ta bhale ke ri Yesus, "Parahajha wepa Deo.23Tarra-tarra do nara mu ta lii pa bhojodo nadhe, 'Dhede-anni we jhe hora-anniwe la dhara dahi!' mo ko ne lai do napoanne do ta tao ma tu mu; hadhi wemu ta do dho keba'a-kepapi jhe doparahajha ta do ne nga we do pale rowimu, napoanne do ta jadhi tarra-tarrama.24Rowi do mina harre ke, henge we rimu ne nadhe: Kinga dhai mu ta hebhajhajhe ami heworawwu lai, parahajha weta do alle ke pewie ri Deo ne nga ne doame ri mu ne.25 Jhe kinga hebhajha mu, tapulara neade mu adho do mengallu dhara penajanga heddau, pehuba kowe ne ddaunapoanne uru jhara, mita ie ri Ama mudo era pa era do mmau do megala ne lema ta pehai-pehuba ne lubhu harro ngamenyilu mu.26 [Ki do dho pehuba ke ddau do hewala ri mu, Ama mu lema do era pa erado mmau do megala ne, wae le dho ma

MARKUS 11.27–32 266ta pehai-pehuba harro nga menyilu dotao ri mu he.]"27Ta bhale ke ro la Yerusalem. Pa dharanga lappa Yesus pekehero pa dharaAmmu Deo, ta dakka ke ne kattu-kattumone tunu-menahu he, guru-guruaigama nga kattu-kattu unu do Yahudihe la nga Yesus.28Ta kebhali ke ro, "Jhalli pa lai ne ngake Au, hakku tao ri au hari-hari ne lai dona hedhe? Nadu ke ne do wie higa paAu?"29Ya lema ddhei ta kebhali pa mu."Bhale we ri mu mita bhale le ri Ya pamu, nga higa ti nadu hakku tao ri Ya nelai-lai do na hedhe.30Ne lua pejhiu do pekako ri Yohanesne, nga higa ngati nadu, ngati Deo wengati ddau-raiwawa?"31Moko ne kattu-kattu mone tunu-menahu he nga guru-guru aigama heta jhari ke ta peli pa telora ro. Ane ro,"Kinga lii di, 'Nga higa ti Deo', do ta liiNo, 'ta nga mu hakku dho parahajha paYohanes?'32Tapulara hedui le ma kita lii di, 'Ngahiga ti ddau raiwawa.'" Rowi do meda'uro penaja nga ddau lowe he, rowi ri

MARKUS 11.33–12.3 267hari-hari ddau do takke Yohanes taheddau nabi.33Hakku ta bhale ke ri ro pa Yesus, "Toidho ri jhi." Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Kido mina harre ma, wae le dho ma Ya tapika pa mu, nga higa nadu ne tao ri Ya,hari-hari ne lai do na hedhe."

12 1Moko ta jhari ke Yesus tapedai lii nga pake lipehakku pa

kattu-kattu mone tunu-menahu he, guruaigama nga kattu-kattu unu do Yahudihe. Ta lii ke Yesus, "Era ke heddau dohalla ago pa hewue dhoka ago. Ta laoke ri no ri lau ne dhoka do naanne. Taalla pemina harre ta kkei ke no ro'a tunalu hengappi woago, jhe petito ri nohewue ne leo jaga. Ta alla pemina harreta pekehewe ke ri no pa do parri ddaumone jhagga, jhe pekaddhi no la rai dohewala.2Ta dhai pa awe puu woago, moko tapepu ke ri ddau do naanne heddau nenaannu no la nga mone jaga dhoka dona harre, tu ta la hammi ne ihi-rai unupala mone dhoka ne.3Tapulara we, ta kappe ke ne naannudo naanne mone jhagga do na harre, ta

MARKUS 12.4–7 268alle pekappe ri ro ta dede ta merahhoke, jhe lii pa no ta bhale nga ai wue.4Moko ta pepu ri ke ri mone dhoka,ne naannu do wala ri. Tapulara ri monejhagga dhoka he, ta mate ta wabbepetire pa kattu we na naannu do naanne,jhe hudhe-perage no nga dio-pedaddheri no.5Ta pepu ri ke ne mone dhoka ne,heddau naannu do wala ri. Tapularamate ri ro ta tah bho pemade ne naannudo naanne. Jhe mina harre ke teru netao ri ro pa do ae ri ko ne naannu dowala he, era do dede-do merahhu jheera lema do pemade ri ro.6Nadu ri ke ne nara ta pepu ri monedhoka ne pa dhara awe do nadhe? Tituwata heddau ke, ana no miha, do anahajha-ana ddhei ne no. Hakku pa pedakka rahi ta pepue ke ri no ne ana no donaanne la nga mone jhagga dhoka dona harre. 'Do tatu ne ana ya dhe, do tatakke pekerihe ri ro,' pa dhara pengemone dhoka ne.7Tapulara ta peli ke ne mone jhaggadhoka he, heddau nga heddau, 'No kedhe ne mone hammi puhaka ne. Mai ma

MARKUS 12.8–12 269pemade ri di, mita ie ta bunu pa di nepuhaka no!'8Moko ta kappe ke ri ro ne ana donaanne, jhe pemade. Ne ngi'u ana donaanne ta nabhe ke ri ro la tele ngatidhara dhoka ne."9Moko ta kebhali ke Yesus, "Ne nga kene do ta tao ri mone dhoka do naanne?Do dho rae here ke no ta kako, jhe lapemade ne mone jhagga dhoka do walari.10Do bhara tatu ke, do alla ke ri mupeajhe ne kewahhu do nadhe pa dharaBuku Lidara-Likewahhu Deo. 'Ne wowadudo dho pake ne ri tuka-tuka wowadu allake pejadhi ta wowadu kepue.11Na dhe ke ne lua jhagga Muri do dhaitarra ne gaa nga merake!'"12Moko ne mone kettau-kettau ngatido Yahudi he, do dhanno ne lipehakkudo naanne, ta kale ke ne rujhara tu takappe Yesus, rowi do toi ke ri ro ne luapedabbho lipehakku do naanne do petujepenaja nga ro ke. Tapulara do meda'uro penaja nga ddau lowe he. Hakku talangnga ke ro jhe hane Yesus.

MARKUS 12.13–17 27013Do parri ddau do Farisi nga do parriddau do ti kejie Herodes do pepu ta lahie Yesus nga pake likebhali-likebhali.14Ta kako ke ro la nga Yesus jhe lii,"Ama Guru, do toi ri jhi ta Ama heddaudo mola jhe do adho do pedhu li nga liinadu we. Ajha ri Ama nga dhai teleo, nejhara lua ddhei Deo tu ddau raiwawa,rowi Ama adho do ketarri worawwuddau. Nah, hakko ko ri Ama ta peteleopa jhi, 'Pedutu nga uku aigama di, iemarra ta ma'i bhea pa Kehe we adho?Do jhamma ke di ta ma'i bhea do naannewe adho?'"15Do toi ke ri Yesus ne lua pekebhalli-anni ro do na harre. Ta bhale ke ri Yesus,"Ta nga ke hakku ma hie Ya ri mu?Hakko ko ri mu ta pedhelo pa Ya hemadadoi wopudi."16Moko ta wie ke ri ro hemada doiwopudi pa Yesus. Moko ta kebhali keYesus pa ro, "Worawwu nga ngara nadunadhe?" "Kehe," ne bhale ri ro.17 "Nah, ki do mina harre," ane Yesuspa ro, "wie we pa Kehe ne nga ne dounu ri Kehe, jhe wie we pa Deo ne ngane do unu ri Deo." Ta madalae ke ro tarangnge ri ro ne bhale Yesus do naanne.

MARKUS 12.18–23 27118Moko ta dakka ke do parri ddau ngatikejie do Saduki la nga Yesus. (Ro do naharre do ngati kejie do nga lua tada tado adho do era lua kaddhi bhale wari tuddau do alla pemade.)19 "Ama Guru," mina harre ke ne ane rolang ngu Yesus, "Do bhuke ri Musa nelidara tu di: 'Ki made heddau momonejhe do adho no do era nga ana, moko netuahhu ri no do jhamma ta banga-ammunga mobanni do bhalu napoanne mitapemure ne kolo loro ngati tuahhu no domade ne.'20Ngaddi ta era do pidu ddau dopetuahhu. Ta banga ammu ke ne domone a'a ne, moko ta made ke nga dodho bhule ana.21Moko ta peloje ke ne ihi-ammu domade ne ri nome dhue ne, tapularamade ri ne nome dhue nga do dhongaddi-ana. Mina harre lema ne do jadhipa do ketallu ne,22 jhe pelohe la do kepidu ne. Pedakkarahi ta made le ke ne mobanni donaanne.23Pa lodho kaddhi bhale wari do made,jadhi ta ihi-ammu nadu ke ne mobanni

MARKUS 12.24–28 272do naanne? Rowi hari do pidu ddau allake pemanno-ammu nga no!"24Ta bhale ke ri Yesus, "Dhai kelirutarra mu hedhe. Rowi tada dho mu ne liipa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo,jhe mina harre lema nga higa Deo.25Rowi kinga dhai ta kaddhi bhale warihari-hari do made, adho ke ro do tabanga-ammu ri, tapulara do ta murimada ke ro mii naju-naju Deo do mmaumegala he.26 Jhe jhara lua pekaddhi bhale wari domade, ngaddi dho mu ta ajha pa dharabuku Musa, jhara ro'a koo nga huki dowoe ne. Pa dhara lilolo-lilolo do na harredo hure do bhuke, do lii Deo pa Musa,'Ya ke ne Deo Abraham, Deo Ishak ngaDeo Yakub.'27Deo do naanne adho Deo ddau domade. No Deo ri ddau do muri. Do dhaikeliru tarra mu hedhe!"28Moko ta dakka ke heddau guruaigama ta la dhanno ne lai do pedae riYesus nga ddau-ddau do ngati kejie doSaduki do na harre. Ta heleo ri guruaigama do naanne, do dhai woie nebhale do bhale ri Yesus ne. Moko takebhali ke no pa Yesus, "Lipereda do na

MARKUS 12.29–33 273mii ke ne do rihi ketutu ngati hari-harilipereda?"29Ta bhale ke ri Yesus, "Lipereda dopetari, nadhe ke: 'Dhanno we wo doIsrael! Deo Muri di ne, Muri do naannedo kemolo.30Ddhei we au nga Deo Muri au ngahewue nge danni ade, nga hari-hari ukunga mmau dhara au, nga hari-hari luarui nga kedii au.'31Lipereda do kedhue ne: 'Dhei we aunga ddau ihi-anga, mii ddhei nga ngi'uau le miha.' Bhule dho ke ne liperedado kerihi ri ngati dhue lipereda donapoharre."32Moko ta lii ke ne guru aigama donaanne pa Yesus, "Dhai petu tarra, AmaGuru. Tarra, do petu tarra ne do aneAma ne: Muri ke ne Deo do Kemolo ne,jhe bhule ne Deo do wala ri.33 Jhe ddau raiwawa do jhamma taddhei nga hewue nge danni ade, ngahari-hari uku nga mmau dhara no, ngahari-hari lua rui nga kedii no. Jhe minaharre lema do jhamma ta hajha ta ddheinga ddau nga ddau ihi-anga mii ddheinga ngi'u no le miha. Napoanne do rihi

MARKUS 12.34–38 274ie ngati jhula bhara tunu-menahu ngabhara jhula do wala-wala he ri pa Deo."34Ta heleo ri Yesus ta do ne libhaleguru aigama do naanne, libhale do wo ie,moko ta lii ke Yesus pa no, "Au dhe, daehudi ke ta jadhi ai-alla ngati annu-nikiDeo." Ta alla pemina harre bhule dho keheddau he do bhani ta pekako likebhaliri pa Yesus.35Pa dhara nga ajha pa Ammu Deo, takebhali ke Yesus, "Mina mii hakku tu talii ne guru-guru aigama he ta ne DuaeMone ma'i-Mone golo ne ta kolo loroDaud?36 Jhe dhai ri Daud miha -- taga ri dopeke ri Henga Deo -- do lii, 'Lii Muri paMuri ya: mejaddhi we au pa hebhakkakedanga Ya tade alla pepejadhi ri Ya neihi muhu-ihi lawa Au ta pewawa-anni ladhara kabha jhalla Au.'37Hakku ri Daud miha do pale ke neDuae Mone ma'i-Mone golo ne ta 'Muri',ta mina mii ri ke hakku pale No ta kololoro Daud ri?" Ne ddau lowe do era paAmmu Deo he, dhai mengallu dhara, nedhanno ne liajhe Yesus.38Ta lii ke Yesus pa ro, "Menigapewoie-ie mu penaja nga guru guru

MARKUS 12.39–43 275aigama he. Ne ddau do na harre do rihiddhei ta bela nga lappa pa rujhara ngapake juba do dhai dhedho nga do ddheita pelangu ri ddau pa paha-paha.39Ne ddhei ro ta mejaddhi pa era-erado woie pa dhara ammu hebhajha, minaharre lema pa era-era lai-ala.40Do ta pelu ri ro ne do ula-do bhalu,jhe raba ne ammu nga kemali ro. Jhe tuta herimu ne wui ai-wui tao ro do woapahe, ta hebhajha ke ro pemerai-rai. Nelua wolo tu ro do mejanni hine!"41Pa dhara nga mejaddhi penajahedhapa Yesus ju la nga patti bharajhula pa Ammu Deo. Ta heleo ke ri Yesusne ddau do takka doi la dhara patti donaanne. Ae ddau do kaja do pemaho doido ae;42moko ta dakka ke heddau mobannido kehia, jhe la pemaho ri no dhue madadoi mara, doi womae do dhai wawakebhue.43Moko ta pedoa ke ri Yesus ne anahekola No he, jhe lii pa ro, "He leo kone lai do nadhe; do pemaho ri mobannido kehia do na nidhe, do rihi-ae ngati dopemaho ri hari-hari ddau do wala he ladhara patti do na nidhe.

MARKUS 12.44–13.4 27644Rowi ro hari-hari, ne do wie ri rongati unu-oha ro do kerihi. Tapulara wene mobanni do na nidhe maji lema no tado rihi kehia, Alla ke ri no pewie hari-harine nga we ne do era pa no, rihi-rihibhara do rihi paralu tu muri-mada no."

13 1Ta dhai Yesus ta mahhu-anningati Ammu Deo ne, heddau ngati

ana hekola No he, ta lii ke, "Ama Guru,hakku ko ta heleo ne ammu-ammu donahidhe. Heleo ko ne wowadu hidhe.Dhai tarra ne woie!"2Ta bhale ke ri Yesus, "Do peheleo ngaammu-ammu do worena hidhe au ko?Bhule dho hewue wowadu he ti ammu dona hidhe do ta pee nga pera'a hewue padhida hewue. Hari-hari do ta pemenyallahine!"3Ta dhai ta kako ke Yesus la LedeZaitun, jhe mejaddhi pa hahhi era dopehedhapa nga Ammu Deo ne. Moko tadakka ke Petrus, Yakobus, Yohanes ngaAndreas la nga No. Ta la pedai ngati adela ade.4 "Hakko ko we ta peke pa jhi ri Ama,"ane ro pa Yesus, "parri ke ne jadhi ne naharre hari-hari? Jhe ne nga ke ne telia

MARKUS 13.5–9 277ne do ta peteleo ta do ne awe ne do dhaike?"5 "Meniga we pewoie-ie," bhale ri Yesus,"bhole dhai mu ta luu.6Ae ddau do medae ta dakka nga pakengara Ya, jhe lii pa mu, 'Ya ke dhe No!',jhe pelu do ae ddau.7Kinga rangngi mu likedu-kedarrupedhutu-pemuhu, bhole meda'u. Lai-laido na harre, adho ke do ta ludu wari,tapulara we, dhai dedho ne awe pedakkarahi ne.8Ddau-rai ngati hewue rai -- peredado ta la dhutu muhu nga ddau-raido hewala. Hewue rai-pereda do tala dhutu muhu nga rai-pereda dohewala. Pa mii-mii do ta jadhi-ie nga luamenganga-rai. Hari-hari laido na poharrehulai he ko we, do mii lua paddha dhallupa heddau ina do ta kehoo dhara he.9Do jhamma dhe mu bhoke ta menigapewoie-ie, rowi do ta kappu mu jhe nunila hedhapa kattu. Do ta dede ta merahhumu pa ammu-ammu hebhajha. Do tanuni mu la hedhapa kattu mone peredanga la hedhapa duae-duae taga tari muddau pe dute Ya. Jhe na poanne ke ne

MARKUS 13.10–13 278awe tu mu ta pepeke ne jhara lua Ya paro.10Ne Li Hagha Dhara do ngati Deo nedo ta pelebe uru jhara ko pa hari-hariddau.11 Jhe kinga kappa mu jhe aggu lahedhapa mone happo hala, bholekebhaddi mu, jhara lua ne nga ne do tapale ri mu. Kinga dhai ne awe ta pedailii ne mu, pa le we ri mu ne nga ne dopeke pa mu pa dhara awe do naanne.Rowi ne lipali do jhamma ta pale ri mune nga ne do peke pa mu pa dhara awedo naanne. Rowi ne lipali do jhamma tapale ri mu do na harre adho lipedai ngatimu. lipedai do na harre do dakka ngatiHenga Deo.12Ddau do ta pewie ne tuahhu no miha,mita ie ta pemade. Mina harre lema do tajadhi pa telora ama nga ana no. Ana-anado ta pelawa-petaddhu nga ina-ama, jhejhula mita la pemade.13Do medae hari-hari ddau ta takka-nuipenaja nga mu rowi mu ddau peduteYa. Tapulara ddau do makka tee ngawangnge tade la pedakka rahi, do tahelama tona ie."

MARKUS 13.14–20 27914 "Do ta ngadde ri mu ne lua apa do tama Peapa-Kerewe-rai ne, do titu pa erado adho tu no. (Lipehewina tu nadu doajha: Dhino we ne nga ne lua pedabbhone). Pa awe do naanne, ddau do era paYudea do ta perai la kolo lede-ae.15Ddau do era pa danni ammu bholepuru ri jhe maho la dhara ammu ta laaggu ne nga-nga ri.16Ddau do era pa dhara maa bholebhale wari tu ta la aggu ju ba no.17Do dhai tarra ne meliri dhara tumobanni do nga kadho nga ina do padhara pehuhu ana!18Hebhajha we, mita ie ne lai-lai domina poharre ta bhole jadho pa aweajjhi-lai.19Pa awe do meliri dhara do mina harredo ta era hahhi lua hedui do dho ngaddidae ta jadhi, rai ngati awe ta peeraraiwawa raiwawa dhe ri Deo lohe hapema dhara awe nadhe, jhe adho lema kedo ta jadhi ri.20Kita do adho he ta penabhabhe riDeo ne awe do naanne, moko adhoke do ta era ri heddau he do helama.Tapulara taga tari annu-niki No, mo kota penabhabhe ke ri Deo ne awe ne.

MARKUS 13.21–27 28021Pa dhara awe naanne ki era heddaudo lii pa mu, 'Heleo, ne Duae Mone ma'i-Mone golo ne, nee ke pa dhe!' kiadho,'nnai ke pa ni!' -- bhole parahajha mu paddau napoanne.22Rowi mone ma'i-mone ma'i-monegolo do pote nga appi nga nabi-nabi potenga appi do medae ta dakka. Do ta taori ro ne telia-telia do rihi ngati ihi ngalua-lua do madalae tu ta pelu ddau, kitaera he ne loro jhara, annu-niki Deo lemado ta peluu ri ro.23Ri do mina harre ke, meniga we mupewoie-ie! Hari-hari do na poharre, dopika ke ri Ya pa mu uru jhara nga do dhodhai ne awe ne."24 "Ki ludu ne awe lua hedui-herui donapoanne, mada lodho do ta kerabbajhe warru nara dho ke ta kelala ri.25Moko-moto pa ihi liru do ta kelorojhe hari-hari do nga higa pa ihi liru do takenyawu-nyela.26Pa dhara awe do naanne ke do tangadde ke Ana Ddau Raiwawa do dakkajhara kolo merammu do nga higa doketutu pa dhara lua weo nga kana No.27Do ta pepu ri No ne naju naju No hetu ta la pekupu ne annu-niki do jhujhu do

MARKUS 13.28–33 281do pidhi ri No he ngati hari appa kebhihuraiwawa, rai ti kepue liru hebhakka lohela kepue liru hebhakka ri."28 "Aggu we liajha ngati kepue kepallu.Kinga jhari ke ta obho nga mengarru nekelai-kejanga no, jhe kehabbha ne hokono ne, ta toi ke ri mu ta do he dharra kene warru pana.29Mina harre lema ke ki nga ngaddi keri mu ne lai lai do mina poharre do jadhike, do toi ke ri mu ta do hedharra tarrake ne awe ne.30Henge we ri mu! Hari-hari lai dona harre do ta jadhi nga do dho madedae ne ddau-ddau do era pa dhara awenadhe.31Liru nga raiwawa do nadhe do ta ele,tapulara lipedai Ya dhe do peloro lohe lalodho do na mii-mii ne."32 "Maji lema ta mina harre, bhule dhoheddau he do toi ta parri ne lodho nekiadho ta parri ne ja ne. Ie ta naju-najuDeo do era pa era do mmau do me galane, mina harre lema Ana, titu wata Amawe miha ne do toi.33Hakku do jhamma ke mu ta jaga ngameniga, rowi adho do toi ri mu ta parrine awe ne.

MARKUS 13.34–14.1 28234Ne lua ne do mii heddau do talangnga ngati ammu nga kemali no, jhekako la era do jjhau. Ta lii ke no paannu-annu no he ta pemoko ne ammunga kema li no, jhe wie ne jhagga paro heddau-heddau. Lii no pa mone jagakelae ne ta jaga pewoie-ie.35Rowi do mina harre ke do jhamma kemu ta jaga nga meni ga, rowi adho dotoi ri mu ta parri ne bhale ne muri ammune -- wue marra no ta bhale pa maddhalodho, wue marra pa telora maddha,wue marra pa awe perammo, kiadhomarra pa awe hhau lodho.36Ki harra ke no nga hewakka, bholeabu we mu pa dhara nga bba'i.37Ne nga ne do pale ri Ya pa mu dhe,do pale lema ke ri Ya pa hari-hari ddau:jaga nga meniga we mu!"

14 1Medae dhue lodho ke jhe dhai lalodho Nga'a Kewahhu Paskah nga

Roti do dho tao ri muu ne. Ne kattu-kattumone tunu-menahu he nga guru-guruai gama he do pa dhara nga kale lorojhara ke, mita do dho era nga likenya'unga-nga tu ta pemade Yesus.

MARKUS 14.2–6 2832 "Tapulara bhole tao ri di pa dhara nganga'a kewahhu dhe," ne ane ro, "rowi dota hhau lua kenya'u nga buluru."3Ta dhai Yesus ta era pa Betania,pa ammu Simon, do uru he do lakkari paddha nadato ne, ta dakka keheddau mobanni la nga Yesus. Dakkane mobanni do na anne nga agguhenawobhuri eiloko wwau mangngi dodhai dhida kebhue. Pa awe mejaddhita nga'a Yesus, ta pehappo ke ne kokowonabhuri ne ri mobanni do naanne, jhehegabbhe ri no la wokolo Yesus.4Do parri ddau ne ddau do era paanne ta bubu dhara ke jhe lii heddau paheddau, "Guna nga ke ne dhutu liba-ilane eiloko wwau mangngi do mina hidhene worawwu dhida kebhue?5Eiloko wwau mangngi do mina hidhedo nara ta pewie nga kebhue do rihi titallu ngahu doi mela pudi, jhe ne doi hedo nara ta wie pa do kehia nga gahara!"Moko ta bhani ke ro nga mobanni donaanne.6Tapulara ta lii ke Yesus, "Hane no! Tanga hakku pehedue no ri mu? Ne nga nedo tao ri no, hahhi lai do woie nga dojhamma ta pekerihe penaja nga Ya.

MARKUS 14.7–12 2847Do kehia nga garaha do era loro mapa telora mu. Pa awe do nami we, kiddhei mu, ta nara he we mu ta rubadhara nga ro. Tapulara ya dhe adho kedo ta era loro ri nga mu.8Ne nga ne do tao ri mobanni do nadhe,nadhe ke nedo nara ta tao ri no penajanga ya. Nnau ta mii pemoke lua pedaneYa ke ri no ri eiloko wwau mangngi donadhe uru jhara nga do dho dhai dae neawe ne.9Pa rahajha we! Pa hari hewue raiwawadhe, pa mii we ne Li Hagha Dhara dongati Deo ne pelebe, ne nga ne do allepetao ri mobanni do nadhe do ta pedhirelema mii hahhi lua ta pehewene ne."10Moko Yudas Iskariot, heddau ngatihenguru do dhue ddau ana hekola Yesushe, ta kako ke la nga kattu-kattu monetunu-menahu he nga lua pedabbho ta lajhole Yesus pa ro.11Dhai mengallu dhara tarra ro tarangnge ri ro ne litawa do naanne, jhejadji ro ta wie doi pa Yudas. Moko tajhari ke Yudas ta ka le ne awe do woietu ta jhole Yesus.12Pa lodho do petari lua Nga'a KewahhuRoti do dho bhule nga muu ne -- pa awe

MARKUS 14.13–17 285kehabbha ki'i Paskah ne -- ta kebhali kene ana hekola Yesus he, "Pa mii ke neddhei Ama, ne pemoke ri jhi ne nga'aPaskah tu Ama?"13Ta pepu ke do dhue ddau ngati ro riYesus, "Kako we mu la dhara rae, pa nido ta peabu mu nga heddau momone donga aggu hewue guhi do nga ei.14Pedute we no ri mu la ammu domaho ri no ne, jhe lii pa muri ammu donaanne, 'Lii Ama Guru ta ma kebhali, pamii ke ne era tu No nga ana hekola Nohe ta nga'a Nga'a Paskah ne.'15Ri ddau napoanne do ta pejhujhepa mu ne kama do balla pa dhida. Nekama do napoanne do alle ke pepeatopewoie-ie jhe do nabbu hari-harinalu-Pemoke we ri mu ne kama donaanne tu di."16Moko ta kako ke ne do dhue ddau dona harre la dhara rae do naanne. Pa ni tapeabu tarra ke ro, hela'u nga lii Yesus nepa ro. Moko ta pemoko ke ri ro ne nga'aPaskah ne.17Pa maddha he, ta dakka ke Yesusnga hari henguru do dhue ana hekola Nohe.

MARKUS 14.18–23 28618Pa awe mejaddhi ta nga'a ro, ta liike Yesus, "Dhanno ko ri mu: heddau titelora mu do nga'a hela'u-la'u nga Ya,do ta jhole Ya."19Ta rangnge ne lii do naanne, moko tahedui ke ne ade ana hekola he. Moko takebhali ke ro heddau-heddau pa Yesus,"Do bhara tatu ta adho ya ne do aneAma ne?"20Ta bhale ke ri Yesus, "Ne ddau donaanne, heddau ti telora mu ma dohenguru dhue ddau hedhe, do nga'a pahewue piri nga Ya.21Do tarra ma ta Ana Ddau Raiwawa dota made mii do hure do bhuke pa dharaBuku Lidara-Likewahhu Deo. Tapularadhai tarra ne apa nga kedhaha pa ddaudo jhole Ana Ddau Raiwawa ne!"22Pa dhara awe nga nga'a ro, ta aggoke ri Yesus ne roti ne, jhe peha'e No kololii ie-ae pa Deo. Ta alla pemina harre tapipi-pipi ke ri ruai No ne roti do naanne,jhe wie ri No pa ana hekola No he, jhe liiNo, "Aggo we, jhe nga'e we, nadhe kene kebhue-kedalli Ya."23Ta alla pemina harre ta aggo ke ri Nohewue ne era nginu eiago. Ta peha'e rike ri No ne kolo lii ie-ae pa Deo, jhe wie

MARKUS 14.24–30 287ri No pa ana hekola No he. Ta nginu kero hari-hari.24Ta alla pemina harre ta lii ke Yesus,"Nadhe ke ne raa ya do ta perue ne lijajiDeo ne, raa do dhute tu do ae ddau.25Nginu wari dho ke Ya eiago do minahedhe, tade dhai ne awe tu Ya ta nginuri ne ei ago do wowiu ne hela'u-la'u ngamu pa Raiwawa Deo do Wowiu ne."26Ta alla pemina harre ta jhuka ke rohewue lilodho liwue-waje. Ta moko minaharre ta kako ke ro la Lede Zaitun.27Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Mu hari-hari do ta perai, jhe hane Ya miha. Rowipa dhara Buku Lidara'likewahhu Deo dohure do bhuke, 'Do ta pemade ri Deo nemone bhata ne, jhe ne naki'i-naki'i no hedo ta menyalla kebali-bali.'28Tapulara ki alle ke Ya pepekaddhebhale wari, do ta kako ya uru jhara ngati mu la Galilea."29 "Adho," bhale ri Petrus, "La'a we noro hari-hari pee hane Ama, ya hane tu-tudho Ama."30 "Henge eeh," ne ane Yesus, "parammido nadhe dhangnge, nga do dho tutu-oodae manu dhue wari, alle ke Ya pepehileri au tallu wari."

MARKUS 14.31–36 28831Ta bhale ke ri Petrus nga rihi ruiri, "La'a we no ya pejhamma ta madehela'u-la'u nga Ama, wae tu-tu dho ya talii ta do dho tade Ama!" Mina harre lemane lii ana-ana hekola do hewala he.32Ta dhai ke ro la hahhi era ne ngaraera do naanne Getsemani. Ta lii ke Yesuspa ana hekola No he, "Mejaddhi ko wemu pa dhe, ta la hebhajha ko Ya."33Ta tina ke ri Yesus, Petrus, Yakobus,nga Yohanes ta kako hela'u-la'u nga No.Jhari ta hedui ke No, jhe pedihi noho. Talii ke No pa ana hekola No do tallu ddauhe,34 "Ne ade Ya, dhai tarra ke ne hedui,hala dho ke mii do ta made he ke. Peewe mu pa dhe, jhe meniga-niga we mu!"35Ta kako ke Yesus pejjhau-anni hudingati ro. Ta mejaddhi lakku rutu ke Nojhe peheguru-anni la worai, jhe hebhajhaNo. Pa dhara lihebhajha No ne, ta ami keNo, mita ki ie mudhe he, tenge dho ke riNo ta lake ne lua hedui do naanne.36 "Ama, bhule dho ke hahhi lai he dodho jadhi pa Ama. Pelude ko we ne luahedui-herui do nadhe ngati Ya. Tapularawe, bhole jadhi pedute nga do ddhei Ya,jadhi we nga lua ddhei Ama ma."

MARKUS 14.37–42 28937Ta alla pe mina harre ta bhale keYesus, jhe ngaddi ri No ne ana hekolaNo he era ke do bba'i. Ta lii ke No paPetrus, "Simon ta bba'i au? Nara le dhoau ta taha pe dhara heja he hela'u-la'unga ya?"38Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Jaga-jagawe, jhe hebhajha we, mita do dho peabumu nga lua ruhakku. Tarra ma ta do erane lua ddhei mu ta jhagge ne lai do petu,tapulara nara dho, rowi ne ngi'u mu dokeloe."39Ta kako ri ke Yesus hewari ri lahebhajha jhe kebhale ne lii pali No mado uru jhara ne.40Ta alla penanne ta bhale ri ke Yesusla nga ana hekola No he, moko era ma rodo bba'i rowi do rihi ke ro ne mengattu.Moko ta ngela he ke ro, i'a dho ke palinga-nga ri pa Yesus.41Ta dhai Yesus ta bhale pa do ketalluwari ne, ta lii ke No, "Hee ko ma mu dobba'i ta peila keloe? Waji we! Dhai kene awe pa Ana Ddau ta jhole la dharawolaabba ddau do tao apa nga kerewe.42Kaddhi we, mai we di ma kako ngatidhe. Heleo we! Naanne ke tianne neddau do ta jhole Ya ne!"

MARKUS 14.43–48 29043Pa dhara nga pedai lii ko Yesus, tadakka ke Yudas, heddau ngati henguru do dhue ddau ana hekola Yesus he.Hela'u-la'u nga Yudas, dakka do ae ddaudo nga aggu kelewa nga tubu. Ro dona harre do pepu ri kattu-kattu monetunu-menahu he, guru-guru aigama ngari kattu-kattu do Yahudi he.44Do alla ke pepeato ri Yudas ne hahhitelia tu ro, "Nadu ne ddau do hengaddhori ya ne, No ke. Kappe ri mu jhe aggo No,jhe jage nga dhai bharra," mina harre kelii jaji Yudas pa ddau do pedute no he.45Ta dakka Yudas ta dabbho dhangngeke no ju la nga Yesus, jhe lii, "AmaGuru!" ta hengaddho ke Yesus ri no.46Moko ta kappe ke Yesus ri ddau-ddaudo penau nga Yudas he, jhe ujhe Yesusri ro.47Tapulara hala heddau ngati do erapaanne, ta radda kelewa ke no, jhe parepa heddau annu ri Kattu Mone-ae monetunu-menahu he, tade happo ne wodilunaannu do naanne.48Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Ne pengeri mu hedhe, ta ddau do tao apa ke Yadhe, hakku dakka mu nga kelewa ngatubu ta ma kappe Ya?

MARKUS 14.49–55 29149Helodho-helodho, adho do ajha ddauma Ya pa hedhapa mu pa Ammu Deo,jhe pe'e Ya ta kappe ri mu? Tapulara dojhamma tarra ma ya ta mina harre, mitatobo ke ne do era do hure do bhuke padhara Buku Lidara-Likewahhu Deo."50Moko ta perai ke hari-hari ne anahekola Yesus he, jhe hane Yesus miha.51Heddau ana do ngarru do nga pakehebhalla hi'i we pa ihi no, ta kako ke lapedute Yesus. Ta kappe ke no ri ddauhe,52 tapulara ta petegalli-anni ke no, tagole ke ri no ne hi'i no ne, jhe perai ngado dho bhule bhara pa ihi.53Ta aggo ke Yesus la ammu kattumone-ae mone tunu-menahu ne. Pani do pe teni ke hari-hari kattu monetunu-menahu, kattu-kattu do Yahudi ngaguru-guru aigama he.54Do pee nga pedute ma Yesus ri Petrusngati jjhau tade maho ls kebhalla ammukattu mone-ae mone tunu-menahune. Pa ni ta kako ke no la menyiru aihela'u-la'u nga mone jaga he.55Kattu-kattu mone tunu-menahu henga Kattu-kattu Aigama he, do petadi keta kale ne kewahhu do nara ta pebune

MARKUS 14.56–61 292hala pa Yesus, jhe nara ro ta happo nelua wolo ta pemade Yesus. Tapulara nara dho ro ie ta hekewahhu he.56Ae ne hakahi do pedoa ri ro ta la wielilolo do dho petu penaja nga Yesus,tapulara ne lilolo ro do petabbu heddaunga nga heddau.57Moko ta titu ke do parri ddau hakahijhe wie ne lilolo do pote do mina hedhejhara Yesus,58 "Do rangnge ri jhi ne lii ddau donadhe do lii mina hedhe, 'Do ta pekeloleri Ya ne Ammu Deo do nadhe, do tao riddau raiwawa, jhe ki ludu ti tallu lodho,do ta petitu do wala ri Ya, do adhodo jhagge ri ruai nga kolo ku'u ddauraiwawa!'"59Tapulara ne lilolo-lilolo ddau-ddau dona harre do pee ma nga petabbu heddaunga heddau.60Moko ta titu ke ne kattu mone-aemone tunu-menahu ne pa hedhapa rohari-hari, jhe kebhali pa Yesus, "Ta ngari Au hakku do dho bhale ne likela-likelado penaja nga Au hidhe?"61Tapulara ta pehangngo-anni weYesus. Wae le dho ke No ta boka ubhahe. Moko ta kebhali ri ke ne kattu

MARKUS 14.62–65 293mone-ae mone tunu-menahu ne paYesus, "Au ke ne Duae Mone ma'i-Monegolo ne, Ana Deo do mmau do megalane?"62Ta bhale ke ri Yesus, "Ya ke, jhedo ta ngadde Ana Ddau Raiwawa do tamejaddhi pa hebhakka kedhanga Deo DoMone Wiki Rihi Higa nga Pereda ne, jhedo ta dakka jhara merammu pudi ngatiihi liru ni."63Moko ta hio-kepale-pale ke ne bharapake no ri kattu mone-ae mone tunumenahu ne, jhe lii, "Tenge dho ke tapake hakahi ri.64Do rangnge miha ke ri mu nelipedai-lipedai No do kare-menihe Deo.Ri do mina harre ke, ne nga ke ne lii mumu pa dhara awe nadhe?" Ta happo keri ro hari-hari ta do hala ke Yesus, jhe dojhamma ta wole ri lua wolo ta pemade.65Moko ta jhari ke do parri ddau tapenyi'o Yesus ri ilu, jhe henabbhe ri rone tangamada No, jhe dede-merahho riro. Ta lii ke ro, "Hakko ko ta peira ri Au,nadu ke ne do dede Au dhe?" Ne monejaga he le ma ta dutu hela'u le ta tabbheYesus.

MARKUS 14.66–70 29466Pa awe nga era ko Petrus pakebhalla ammu ne, ta dakka ke heddaumoban ni, annu ri kattu mone-ae monetunu-menahu ne la anne.67Ta ngadde ke Petrus ri no do era domenyiru ai, ta ketarre ke ri no pewoie-iene tanga mada Petrus, jhe lii no, "Adhoke ta au lema dhe, do hela'u-la'u ngaYesus do Nazaret ne?"68Tapulara ta pehile ke ri Petrus, "Toidho ri ya, jhe tade dho ri ya, ne ngane lua pedabbho au ne." ane Petrus paannu mobanni do naanne. Moko ta kako ke Petrus la ubha toka ammu kattumone-ae mone tunu-merahu ne. [Paawe naanne lema ta tutu-oo ke manu.]69Ta ngadde ri ke Petrus ri annumobanni do naanne ma, ta lii ke no paddau-ddau do pa anne, "No dhe do tarrata hala heddau ngati ro!"70Tapulara ta pehile ke Yesus riPetrus. Tui dho ti napoanne, ta lii ke neddau-ddau do paanne pa Petrus ri, "Naradho ke au ta pehili ri, do tarra ta au dhehala heddau ngati ro, rowi au dhe ngatiGalilea!"

MARKUS 14.71–15.4 29571Moko ta hupa-hupa-annu ke Petrusjhe lii, "Tade tu-tu dho ri ya ne ddau doane mu ne!"72Pa awe naanne lema ta tutu-oo kemanu tu do kedhue wari ne pa dhararammi do naanne. Ta henge ke ri Petrusta do alla ke Yesus pa lii pa no, "Nga dodho tutu-oo dae manu dhue wari, alla keau pepehile Ya tallu wari," Moko ta tangipedihi noho ke Petrus.

15 1Pa ri jhammi-ae-ae, hari-harine Kattu Aigama he, do maho le

ke ne kattu-kattu mone tunu-menahuhe, kattu-kattu do Yahudi nga guru-guruaigama he, do marri-marri-ai ke ne peli.Ta petuke ke Yesus ri ro, jhe aggo No lajhole pa Pilatus.2Ta kebhali ke pilatus pa Yesus, "Dopetu ke ta au dhe ne duae do Yahudine?" "Mina harre ke ne lii au ma," nebhale ri Yesus.3Ne ri kattu-kattu mone tunu-menahuhe do pemaho ke dhai ae likela penajanga Yesus.4Moko ta kebhali ri ke Pilatus pa Yesus,"Wae dho ri Au ta bhale? Hakku ko riau ta helao, henga ke ne ae likela ddaupenaja nga Au!"

MARKUS 15.5–12 2965Tapulara wae tu-tu dho ke Yesus tapedai lii ri, hakku ta madale ke Pilatus.6Hadhi ki dhai ke la lodho nga'aKewahhu Paskah, pa tima Pilatus ta goloheddau do rate pedutu nga lua pidhiddau lowe.7Pa dhara ammu bhaddo, pa te lora dopelawa nga do pemade ddau pa awe eralua kenya'u ne, era heddau ne ngara noBarabas.8Ta peowu ke ne ddau lowe he, jhe amipa Pilatus mita ie ta gole ri no heddau dorate mii pa tima he.9Ta kebhali ke Pilatus pa ro, "Wae muta gole ri ya ne duae do Yahudi ne tumu?"10Rowi do toi ke ri Pilatus ma, hakkujhole Yesus pa no ri kattu-kattu monetunu-menahu he, taga ta ri do panadhara ma ke ro nga Yesus.11Tapulara ta pedidi ke ri kattu-kattumone tunu-menahu he, ne ddau lowehe, mita ame pa Pilatus ta gole Barabastu ro.12Moko ta lii ri ke Pilatus pa ddau lowehe, "Ki do mina harre ma ne nga ke nedo jhamma ta tao ri ya pe naja nga ddaudo pale ri mu ne ta duae do Yahudi ne?"

MARKUS 15.13–19 29713Ta pekakero, "Ketoe No peabbha-rappa!"14Ta kebhali ke Pilatus, "Tapulara luatao apa ne nga ne do tao ri No?" Mokota ju maddu ke ro ne peka, "Ketoe Nopeabbha-rappa!"15Do ddhei ri Pilatus ta pemengalludhara ne ddau lowe he, moko ta gole keBarabas ri Pilatus tu ddau lowe he. Taalla pemina harre ta lii ke Pilatus ta dedeYesus ri gui, jhe jhole Yesus ri No tu tala keot peabbha-rappa.16Ta aggo ke Yesus ri dohorodhadhuhe la era happo hala pa dhara raegubernur. Ta alla pemina harre ta pedoake hari-hari ne do horodhadhu he la pekupu.17Moko ta pepake ke ri ro pa Yesusjuba do wokelere mea, jhe tao ri ro nelabba ngati kelai-kelai ajhu do dudu,ta alla pemina harre ta petaddho ke lakattu Yesus.18Ta moko ne petaddho ri ro ta tabbheta petabhe ke ro nga Yesus, jhe lii,"Medi-melatu tu duae do Yahudi!"19Ta wabbe ke ri ro ri kajji pa kattuYesus, jhe hebue ri ro ri ilu pa Yesus, jhemejura ro pa No.

MARKUS 15.20–25 29820Ta alle Yesus pepemange mina harreri ro, ta boke ke ri ro ne juba do wokelere mea ne, jhe pepake wari ne bharaYesus ma miha. Ta alla pemina harre taaggo ke Yesus ri ro la tele tu ta la ketoepeabbha-rappa.21Pa telora loro jhara ta pehahhe ke riro heddau ddau ta hape ne ajhu ketoeYesus ne. Ne ddau do naanne ta bhalepadha ti liha kowe, jhe do ta ju la dhararae ke. (Ne ngara ddau do naanne,Simon do Kirene -- ama ri Aleksandernga Rufus.)22Ta lere ke ri ro ju la hahhi era nengara era do naanne Golgota, do kipebhale ma lii rai di "Era Rui KabhaKattu."23Pa ni do ddhei ke ro ta pengino Yesusri eiago do pehiwo ri muu, tapulara waedho ta ngino ri Yesus.24Ta alla pemina harre ta ketoepeabbha-rappa ke Yesus ri ro, jhe pebhage-bhage ne bhara No nga loro jharapepidhi ode mita toi ne unu ro heddauheddau.25Ne lua ketoe No do naanne pa wabbaheo jhammi-ae.

MARKUS 15.26–32 29926Pa dhida ajhu ketoe do naanne do erado bhuke ne lipeanynye Yesus, "Duae doYahudi."27Era lema do ketoe peabbha-rappahela'u-la'u nga Yesus do dhue ddau domone raba unu-oha ddau, heddau pahebhakka kedhanga jhe heddau ri pahebhakka-keriu Yesus.28 [Ri do mina harre ke ne do hure dobhuke pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo, "No do ege ta ddau do tao apa ngakerewe."]29Ne ddau-ddau do lake jhara anne tapiku-piku kattu ke, jhe kare-jhe meniheYesus. Ta lii ke ro, "Woi, au dhe do ddheita pekelole Ammu Deo, jhe pe kaddhewari pa dhara tallu lodho.30Hakku ko au ta puru ngati ajhu ketoeau do napoanne, jhe pelude ne ngi'u Aungati lua made dhe!"31Mina harre lema ne ri kattu-kattumone tunu-menahu he nga guru-guruaigama he, ne mare nga dhole Yesus. Liiro heddau pa heddau, "Ddau do hewalapehelama ri No, tapulara tu ngi'u Nomiha, nara dho ri No ta pehelame!32Ki du ae do Israel ma No, Duae Monema'i-Mone golo ma, do ie ke No pa awe

MARKUS 15.33–38 300nadhe ta puru ngati ajhu ketoe do nanidhe ri jhi, jhe parahajha pa No!" Dokare do menihe lema Yesus ri ddau-ddaudo ketoe peabbha-rappa hala'u-la'u ngaNo he.33Pa nattu lodho he, kewore mawota jhalle he, pa dhara tallu ja ne tui,hari-hari rai ta kerabba guru rai ke.34 Jhe pa wabba tallu maddha lodhohe, ta peka Yesus nga lipeka do maddu,"Eloi, Eloi, lama sabaktani?" pa lii di,"Wo Deo Ya, wo Deo Ya, ta nga ke hakkujhane Ya ri Au?"35Ta lii ke do parri ddau do rangnge nelipeka Yesus do naanne, "Dhanno we,nnai ke ri No ta pedoe Elia!"36Ta marri-ai-ai ke heddau ti telora ro,la aggu buro'o jhe tabbho pa hu ajhu,jhe la pebbho la dhara ei ago menyilu.Ta alla pemina harre ta jarro ke la kurinyoro Yesus, jhe lii, "Mate ko ri di, dakkamarra Elia ma pepure No ngati ajhuketoe do na nidhe."37Moko ta peka ke Yesus, ta allapemina harre ta made ke No.38Bhalla lai do wata kama pa dharaAmmu Muri, harre bhagi dhue, ngatidhida lohe la dha'i.

MARKUS 15.39–43 30139Ne kattu horodhadhu ne do titupenaja hedhapa nga ajhu ketoe ne, dongadde mina mii Yesus ne made. Ta liike no, "Ddau nadhe tarra-tarra ta AnaDeo!"40Pa anne lema era do parri ddaumobanni, do heleo hari-hari ne napoharre ngati jjhau. Pa telora ro do naharre: Salomo, Maria Magdalena, ngaMaria ina ri Yakobus ana do ngarru nenga Yoses.41Ro ke ne mobanni-mobanni dopedutenge do pemoke Yesus pa dharanga era ne ko Yesus pa Galilea, Jhe doera ri ko do ae ne mobanni do wala hepa anne do dakka ngati Yerusalem dopenau hela'u nga Yesus.42Ta meringi lodho pa ihi, ta dakka keYusuf ngati Arimatea. No dhe, he ddaungati Kattu Aigama do takke pekeriheri ddau. No le ma do pa dhara ngamate ne awe Deo ta jhari ta pereda miiDuae. Ne lodho do napoanne, LodhoPemoko-anni (helodho uru jhara ngatilodho Pengaha-ihi ne). Rido mina harreke nga bhanni dhallu ta kako ke Yusuf langa Pilatus, ta la ame ne ngi'u Yesus ne.43 (15:42)

MARKUS 15.44–16.1 30244Ta madalae ke Pilatus ta rangngeri no ta do alla dhangnge ke Yesuspemade. Hakku ta pepu ke ddau riPilatus ta la pedoe ne kattu horodhadhune, jhe kebhali pa no ta do tui ke Yesusne alla pemade, we adho dae.45Ta alla pedhanno ri Pilatus ne lipikakattu horodhadhu ne, ta wie lua ke ri nopa Yusuf ta la aggo ne ngi'u Yesus ne.46Moko ta la walli ke Yusuf bhalla dopudi kewa'a do lumu. Ta alle pepure nengi'u Yesus ne, moko ta wute ke ri Yusufri bhalla do naanne. Ta la takke ri none ngi'u Yesus pa dhara ro'a do kee pahewue bhojo wowadu. Ta alla peminaharre, ta riho ke ri no hewue ne wowadudo worena, jhe henabbhe ri no pa ubharo'a ne.47Pa awe naanne lema Maria Magdalenanga Maria ina Yoses ne do ngadde pa miine era takke ngi'u Yesus ne.

16 1Ta ludu le ne lodho Pengaha-ihine, ta kako ke Maria Magdalena,

Maria do ina ri Yakobus, nga Salome lawalli wwau mangngi-wwau mangngi tuta la pehame ne ngi'u Yesus ne.

MARKUS 16.2–7 3032Pa lodho do petari ne pa migu donaanne, rai jhammi-ae-ae, ta kako ke rola raidare ne.3Pa telora rujhara ta pedai ke roheddau nga heddau, "Nadu marra kene do ruba dhara nga di ta la riho newowadu do henabbhe pa ubha ro'a ne?"Rowi ne wowadu do naanne do dhaiworena. Tapulara ta dhai ro la ro'a ne,ta ngadde ke ri ro ne wowadu donaanne,alle ke periho.4 (16:3)5Moko ta maho ke ro la dhara ro'ane. Pa bira pa dhara ro'a ne, ta ngaddeke ri ro heddau do ngarru, do era domejaddhi do nga pake juba wopudi,moko ta kebhaddi ke ro.6Moko ta lii ke ne do ngarru do naanne,"Bhole meda'u! Do toi ri ya, ta do ta makale Yesus do Nazaret ne ri mu, do allepeketoe peabbha-rappa ne. Pe'e dho keNo pa dhe. Alla ke No pekaddhi bhalewari! Heleo miha we ri mu, pa dhe ke neera pebba'e No ri ro he.7Kako we mu nadhe dhangnge lapedhae ne lai do nadhe pa ana hekolaNo he, nga pa Petrus lema. Lii pa ro, 'Dota uru No ngati mu la Galilea. Pa Galilea

MARKUS 16.8–12 304ke jhe itu pengaddi mu nga No, mii do liiNo pa mu do uru he.'"8Moko ta mahhu-anni ke ne mobannido harre ngati dhara ne, jhe perai rikebhaddi nga meda'u. Rowi do meda'uro, bhule le dho ro ta pedai-pejha'i lai nenga-nga he ie ta nga heddau he.9 [Ta alla Yesus pekaddhi ngati mademada, pa rai jhammi-ae-ae pa lodhoMigu, uru pengaddi-anni No pa MariaMagdalena. (Do ngati Maria dhe, dongaddi ta hudi ri Yesus pidu ngi'uwango).10Moko ta kako ke Maria MariaMagdalena la pepeke ne lai do jadhinaanne pa ihi-anga ihi-anga Yesus he,do era pa dhara lalu nga tangi he.11Tapulara ta dhai ta rangnge ri rota do muri ke Yesus jhe do alla kepepengaddi-anni pa Maria, wae dho rota parahajha.12Ta alla pemina harre ta pengaddi-annike Yesus pa do dhue ddau ana hekola No. Ne lua pengaddi-anni do nadhe,jadhi pa awe do dhue ddau do na harreera ta ju la hewue rae.

MARKUS 16.13–18 30513Hakku ta bhale ke ro, jhe la peke nelai do naanne pa do haghe he. Tapularaparahajha dho ro.14Pa pedakka rahi, ta pengaddi-annike Yesus pa do henguru heddau anahekola No he, pa awe nga nga'a ro.Ta lii ke Yesus pa ro, taga tari do kurane lua manno ro nga do rihi adhu nekewadu kattu, hakku do dho wae ro taparaha jha nga lii ddau-ddau do ngadderi namada miha ke, ta do tarra do alla keYesus pemuri.15Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Kako wemu la hari-hari kebhihu-raiwawa dhe,jhe la pelebe we ne Li Hagha Dhara dongati Deo ne pa hari-hari ddau raiwawa.16Ddau do dho parahajha do ta naralua wolo. Tapulara ddau do parahajhajhe pejhiu do ta helama tona ie.17Mii hahhi telia ta do parahajha ro,ddau-ddau do na harre do ta hudhi takeluru wango pa dhara ngara ya, do tapedai lii ro pa dhara lipedai-lipedai dodho tada ri ro.18Kinga parru ro debhoho, kiadho kinganginu ro raho, bhule do ro ta nga-nga.Kinga takka ne ruai ro pa ddau do

MARKUS 16.19–20 306paddha, moko ne ddau do na harre do taie."19Ta alla Muri Yesus pepedai lii ngaro, ta dhede ke No la era do mmaudo megala. Pa ni do ta pereda ke Nohela'u-la'u nga Deo.20Moko ne ana hekola No he ta kakoke la pelebe ne lii do ngati Deo ne, lahebhakka-hebhakka. Jhe Muri lema dojhagga hela'u-la'u nga ro, jhe do peteleopelake jhara lua mada lae-lua madalaeta do ne lipeliba ro do petu-petarra.][(16-9) Ta kako ke ne mobanni do naharre la nga Petrus nga ihi-anga nohe, jhe pedhiri nga nabhabha he we nehari-hari ne do alla pepika pa ro ri dongarru do naanne. Ta alla pemina harre,Yesus miha nga pake ne ana hekola Nohe ta la pelebe ti bira Dimu pelohe labira waa ne lii do mmau do megala ngado pe loro ne, jhara lua helama tona iedo peloro ne.]

LUKAS

1 1Wo Teofilus do dhai woie henge ngadanni-ade, Ae ke ne ddau do petadi

ta bhuki jhe pejhare nga woie, jharahari-hari lai do alla pejadhi pa telora di.2Ne do bhuki ri ro, do hela'u ke nga dopedhiri pa di he, ri ddau-ddau do ngaddike ri namada ro miha, ne hari-hari lai dona harre rai ti petari, jhe pelebe ri ro lahebhakka-hebhakka ne lii jhara lai donaanne.3Ta alla ri ya pekale toi jhe penarronga woie, ne jhara lai na harre hari-harirai tare ti petari, pa penge ya, rihi ie tabhuke ri ya hahhi lipejhara do pera'e ngawoie tu tuan.4Hakku tao ri ya mina harre, mita ie keta toi ri tuan, ta do ne nga ne do allepepejhare ri ya pa tuan, napoanne dopetu tarra.5Pa dhara awe Herodes jadhi taduae pa rai Yudea, era heddau monetunu-menahu ne ngara no Zakaria. Nodhe ti kejie mone tunu-menahu Abia. Ne

LUKAS 1.6–12 308ngara ihi-ammu no, Elisabet, ti kolo loromone tunu-menahu lema.6Ne muri mada ro hari do dhue dopemengallo dhara Deo. Do henono-henarru ro pa hari-hari ne nga we ne dodare do Kewahho ri Muri.7Adho ro do era nga ana, rowi Elisabetdo kebaki jhe do weka ke ro hari dodhue.8Pa dhara helodho, pa awe unu kejieAbia, ta lakka ke Zakaria ta la pekakojhagga mii heddau mone tunu-menahupa hedhapa Deo.9Pa tima, ne mone tunu-menahu he, dota pepidhi ode ko uru jhara, ri do minaharre ke ta lakka ke Zakaria ta pejhujheta maho la dhara Ammu Deo ta la tunukeminya.10Pa dhara nga tunu keminya ne, jhene ddau lowe he do hebhajha pa tele.11Pa dhara awe naanne ta pengaddi-anni ke heddau naju Deo pa Zakaria.Ne naju Deo do naanne do titu pa birakedhanga ngati meja era tunu-menahukeminya ne.12Ta ngadde ri Zakaria ne naju Deo donaanne, ta bhingu ke no jhe meda'u.

LUKAS 1.13–18 30913Tapulara ta lii ke ne naju Deo ne,"Bhole meda'u, Zakaria! Do dhannodo tenae ke ri Deo ne lihebhajha au.Elisabet, ihi-ammu au ne, do ta metanari no heddau ana momone. Do jhammata pehune ri au ne ngara no ta Yohanes.14Do ta mengallu nge nga kehakadhara au, mina harre lema ae ddau do tamengallu nge nga kehaka dhara, ki dhaihine ta metana ne naiki do naanne!15Do ta jadhi ddau do mone-ae no pahedhapa Deo, jhe adho no do medae tanginu ei-ago, kiadho bhara nginu ne ngawe do ta pemawo ddau. Henga Deo dota herimo-heruge no, rai ta metana.16Ae do Israel do ta bhau ta bhata rino, mita bhale langa Deo, Muri ro.17Do ta jadhi ddau pepu-peju Deo keno, do rui nga do nga kuaha do miiElia. Do ta peie ri no ama nga ana, jhedo ta bhau ta bhata ri no ne ddau doketi-ketinga mita bhale la lua penge dopetu. Nga mina harre ke ne pemokehekejie ddau do moko tu Muri."18 "Mina mii ne nara ta toi ri ya ta dota jadhi ne lai do naanne?" ne kebhaleri Zakaria pa naju Deo do naanne. "Ya

LUKAS 1.19–24 310dhe do weka ke, mina harre lema neihi-ammu ya."19Ta bhale ke ri naju Deo ne, "Ya dheGabriel. Ya ke ne do pemoke Deo, jheNo ke ne do pepue ya ta ma peke pa aune lii mengallu nge nga kehaka dhara donadhe.20Ne nga ne do peke ri ya pa au dhe,do ta hine ki dhai ne awe ne. Tapularataga tari do dho parahajha au, do medaeta do dho nara au ta pedai lii; do tabhangnga au tade dhai hape la awe jadhine nga ne do peke ri ya dhe."21Pa dhara awe naanne ne ddau lowehe do pee ke nga mate Zakaria. Tamadalae ke ro ta nga hakku rihi tuiZakaria pa dhara Ammu Deo ne.22Ta dhai no ta mahhu-anni, i'a dho keno pedai lii. Pee ke no nga wiu-wiu-aike pa ddau lowe he, jhe pee no ngabhangnga. Moko ta toi ke ri ddau he tado alla ke Zakaria pengaddi hahhi lai padhara Ammu Deo.23Ta moko le ne jhagga Zakaria paAmmu Deo, moko ta bhale ke Zakaria laammu.24Tui dho ngati awe naanne, mokoElisabet ta era ke nga kadho, jhe bhaddo

LUKAS 1.25–30 311anni no pa dhara ammu, lammi warru netui.25Ta lii ke Elisabet, "Pedakka rahi, rubadhara ma Muri nga ya, jhe peele ne luawoapa ya."26Ta dhai ta anna warru Elisabet neera nga kadho, ta pepue ke naju Deo,Gabriel ri Deo la Nazaret, hewue rae paihi rai Galilea.27Ne pepue Gabriel, la nga heddau anado ngarru, ne ngara no Maria. Ne anamobanni do naanne do pa dhara peddheinga heddau ne ngara no Yusuf, kolo loroDuae Daud.28Ta dakka ke ne naju Deo ne la ngaMaria, jhe lii, "Helama tona ie tu au,au ke ne do ta wie ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi do kerihi ri Deo! Murine do ta penau-pelere nga au!"29Ta kebhaddi ke Maria ta dhai tarangnge ri no ne lipedai naju Deo donaanne, hakku ta penge-nge ke ri no padhara ade no ne nga ne lua pedabbholipelangu do naanne.30Moko ta lii ke ne naju Deo ne paMaria, "Bhole meda'u, Maria, rowi domaddhi ke au pa dhara ade Deo.

LUKAS 1.31–37 31231Do ta melole jhe metana ri au heddauana momone, jhe do jhamma ta pehuneri au ne ngara ne ta Yesus.32Do ta keto-kelodo ke No, jhe do tapale ta Ana Deo Tabbho-rai Tabbho-liru.Ri Muri Deo do ta dhede No ta jadhiDuae mii Daud ama-appu No.33 Jhe do ta pereda No pa kolo loroYakub lohe la lodho do nami mii ne.Ne Rai-pereda No adho do era nga luapedakka ne."34Ta lii ke Maria pa naju Deo ne, "Minamii ne nara ta jadhi ne lai do naanne,rowi ya dhe heddau ana do ngarrukehamme ko?"35Ta bhale ke ri naju Deo ne, "HengaDeo do ta dakka ma nga au, jhe kuahaDeo ne do ta herimo-heruge au. Ri domina harre ke ne naiki do ta metana ne,do ta pale ta Dommau-Domegala, AnaDeo.36Henge: Elisabet do tu raa-tu manynyiau ne, nnai ke wila nga wue, jhe annawarru ke, maji lema ta do weka ke no,jhe do pale ke ri ddau ta do kebaki.37Rowi pa Deo bhule dho do dho dhaeta do dho jadhi."

LUKAS 1.38–45 31338Moko ta lii ke Maria, "Ya dhe annuMuri; la'a we no jadhi we pa ngi'u ya,mina mii ne do pale ri au ne." Moko talangnga ke ne naju Deo ne ti nga Maria.39Tui dho ti awe naanne, ta kako keMaria la hewue rae pa Yudea pa ihi raido pa kolo lari-ae.40Ne pedabbho Maria ta la ammuZakaria, ta dhai no ta maho ta pelangoke Elisabet ri no.41Mina harre ta ne rangnge ri Elisabetne lipelangu Maria ne ta kebhijo-bhajoke ne naiki pa dhallu Elisabet ne. Mokota helibho ke Elisabet ri Henga Deo,42moko ta lii ke no, "Au ke ne dohamme ne lua tarro ie nga menyarromangngi do kerihi ngati hari-harimobanni! Do medi-melatu ke ne naiki dota metana ri au ne!43Nadu ke ya dhe hakku dakka ina riMuri ya ta ma heaho ya?44Rowi mina harre ta rangnge ri ya nelipelangu au ne, ne naiki do pa dhalluya dhe ta kebhijo-bhajo ke ri mengalludhara.45Mangngi nga mengallu dhara tu au,taga tari do parahajha ke au, ta do ne

LUKAS 1.46–52 314nga we do pale ri Muri pa au ne do tajadhi!"46Ta lii ke Maria, "Ne ade ta wue-wajeMuri ke,47 jhe dhara kodo ya ta mengallu ngenga kehaka dhara ke rowi Deo ke neMone ma'e-Mone gole ya.48Do henge ri No, ne annu No dowoapa! Jhari ngati dhara awe nadhehari-hari ddau-rai do ta lii pa ya ta domangngi nga mengallu dhara49Rowi Deo do Mone Wiki Rihi higa ngapereda do tao ke ne lai-lai do mone-aepa ya. Do mmau do megala ke ne ngaraNo.50Ngati hehuhu la hehuhu Muri do peenga peloro ne pedhelo ne lua ruba dharapa ddau do meghighi meda'u pa No.51Ri rukemakku No do mina harrene worawwu rui pemenyabbha kebali-bali ri No ne ddau do wue-anni, jhepekenyawu-nyela ri No ne lai do peitoperijho ri ro.52Pepuru ri No ne duae-duae ngatikedera era mejaddhi ro, jhe dhedepedhida ri No ne ddau do woapa.

LUKAS 1.53–59 31553Ddau do menganga, pebhahhu ri Nori hari-hari lai do woie, do kaja hudhinga keluru ri No nga ai-wue.54Do rabhe do dharro ri No annu-nikiNo, Israel pedutu nga lijaji do alle petaori No nga ama-appu di.55Adho do ballo ri Muri ne lijaji No, dopedhelo ri No ne lua ruba dhara No paAbraham nga pa kolo loro no lohe lalodho do nami mii ne."56Era ma tallu warru he Maria ne peenga Elisabet, jhe itu bhale no la ammuno.57Moko ta dhai ke ne awe pa Elisabet takeho-dhara. Ta metana ke ri no heddauana momone.58Ta dhai ta rangngi ne do rae do kowano he, nga a'a-ari, wini-huhu no he,ta do mina harre ke ne dhai woie Muripenaja nga Elisabet, ta mengallu dharake ro hela'u-la'u nga Elisabet.59Aru lodho ta alla pemetana ne naikido naanne, ta dakka ke ro ta la darengutu ne naiki do naanne. Ne ddhei rone naiki do naanne ta pehune ne ngarano ta Zakaria pedute nga ngara ama no,

LUKAS 1.60–67 31660 tapulara ta lii ke ina no, "Bhole!Do jhamma ne ngara no pehune taYohanes."61Ta lii ke ro, "Bhule dho ie ta heddauhe ti telora a'a-ari mu do era ne ngara tado mina harre."62Ta wui-ai ke ro, ta kebhali pa Zakaria,ta ne nga ne ngara do ddhei Zakaria tapehune pa naiki do naanne.63Ta ami ke Zakaria hewue lei, jhebhuke ri no, "Ne ngara no, Yohanes." Tamadalae ke ro hari-hari.64Pa dhara awe naanne lema ta nara keZakaria ta pedai lii, jhe wue-waje Deo.65Ta meda'u ke hari-hari ne do raedo kowa ro he, jhe ne lai do naanne tamenyabbha ke la hari-hari ihi kolo lari-aeYudea ne.66Hari-hari ddau do rangnge ne laido naanne, ta kebhali ke ro pa dharaade ro, "Do medae ta jadhi nga marreke ne naiki nadhe hine?" Rowi nee dopenau-pelere Muri nga no.67Zakaria, ama ri naiki do naanne,ta helibho ke ri Henga Deo, hakku tapedhae ke ri no, ne lii do ngati Deo ne.Ta lii ke no,

LUKAS 1.68–76 31768 "Mai we di ma wue-waje Muri, Deodo Israel! Do nee ke No ma pedhelo nelua ruba dhara no pa annu-niki No, jhema peballa ne kattu ro.69Do ma wie ke pa di ri No, ne Monema'i-Mone golo do ketoo, kolo loro Daud,annu No ne.70Rai uru-rai tare, pelake jharanabi-nabi do jhujhu do pidhi ri No, doalle ke pewie ri Muri ne lijaji No71 tu ta ma'i ta golo di ngati ihi-muhuihi-lawa di ngati dhara wolaabba ddaudo kena nge-paddhu dhara nga di.72Tu ta ma pedhelo ne woie ngedanni-ade No pa ama-appu di, do tapetobe ri No ne lijaji No do mmau domegala ne.73Nga dhede hupa No pa Abrahamama di, jhe pejaji No tu ta ma'i ta golodi ngati ihi-muhu ihi-lawa di, mita dodho bhule di nga meghighi meda'u nepemoke No74 (1:73)75 jhe jhole loro ne muri mada di pa Nonga pemengallo nge nga kehaka dharane ade No pa hewue muri mada di.76Au, ana ya ee, do ta pale ke ta nabiDeo do Rihi Dhida nga ketutu ne. Do

LUKAS 1.77–2.2 318pepue ke au uru jhara ngati Muri ta mapemoke ne loro jhara tu No,77 tu ta ma pepeke pa annu-niki No tado ro do ta ma'i ta golo ke, ki alla ke riDeo pepehai-pehuba ne lubhu harro ngamenyilu ro.78Muri di do mone manynyi nga nattaade; ne dakka No ta ma'i ta golo di.Do mii mada lodho he ne hhau pa awejhammi-ae,79mina harre ke ne pekelale ri No neweo nga kana No pa hari-hari ddau domuri mada pa dhara lua kerabba nga luameghighi-meda'u. Do ta bhau ta bhatake di ri No pa loro jhara do petuje ladhara lua pedhuri-pemira."80Bhale ma ne ana Zakaria ne, ju ruine henga no. Ne era pee no pa dharapadha nga meraddha, tade dhai la awepeteleo-anni ne no pa do Israel.

2 1Pa dhara naanne, ta pereda ke KeheAgustus, pa hari-hari ddau do pa

dhara Rai-pereda Roma, ta bhuki ngaramita toi ne ae ddau pa dhara rai-peredano.2Nadhe ke ne lua bhuki ngara dopetari-rai, do pekako pa dhara awe

LUKAS 2.3–9 319Kirenius do jadhi ta gubernur ihi-raiSiria.3Hari-hari ddau pa dhara awe naanne,ta kako la bhuki ngara la dhara rae ngakowa ro miha.4Ta pekaddhi ke Yusuf ngati Nazaretpa Galilea, la Betlehem pa Yudea, erametana Duae Daud; rowi Yusuf ngatikolo loro Daud.5Ta la bhuki ke ri Yusuf ne no hela'u-la'unga Maria, ana mobanni do peddhei ngaYusuf ne, do era pa dhara nga mejanniihi ne.6Pa dhara awe pa Betlehem ro, ta dhaike ne awe pa Maria ta keho-dhara.7Ta metana ke ri no heddau anamomone, ana mone-a'a ri no. Ta perobeke ri no ri ra'a jhe pebba'e; pa dharakerabha nga'a bhada do walle ri ruju'umade; rowi do dho nara ke ro era tu tahuri kattu.8Pa dhara maddha do naanne do era nemone bhata-bhata do nga jaga ne naki'iro pa dhara padha pa ihi-rai do naanne.9Ta harra hewakka ke ne naju Muri lapengaddi-anni pa ro, do nga weo ngakana ngati Deo la pekelale pa ro, mokota meda'u-dhai ke ro.

LUKAS 2.10–16 32010Tapulara ta lii ke ne naju Deo ne paro, "Bhole meda'u! Rowi ne dakka ya,nga aggu li hagha dhara tu mu -- lii dodhai tarra ne wie lua mengallu nge ngakehaka dhara tu hari-hari ddau.11Pa lodho do nadhe pa dhara raeDaud, alla ke pemetana ne Duae Monema'i-Mone golo ne, Kristus, Muri.12Nadhe ke ne tada tu mu: Do ta peabumu nga heddau naiki do perobe ri ra'a,jhe do pebba'e pa dhara kerabha nga'abhada."13Nga do dho e'e do dho toi ri ro, nenaju Deo do naanne do lere ri do ae najuDeo do wala do nga wue-waje Deo. Neane ro,14 "Lua dhida nga kelodo tu Deo do paliru do rihi dhida nga ketutu! Nga paraiwawa, ta hagha hilu dhara pemengalluke ddau raiwawa, do pemengallu dharaMuri!"15Ta ludu ne naju Deo he la era dommau do megala, ta peli ke ro heddaunga heddau ne mone bhata he, "Mai wedi la Betlehem, la heleo ne lai do jadhine, do peke ri Muri pa di hedhe."16Ta kako dhangnge ke ro ngahenginga-nginga, ta peabu ke ro nga

LUKAS 2.17–22 321Maria nga Yusuf, mina harre lema nganaiki do naanne, do pebba'e pa dharakerabha nga'a bhada.17Ta ngadde ri mone bhata he ne naikido naanne, ta pedhiri ke ri ro nenga nedo peke ri naju Deo ne pa ro, jhara luanaiki do naanne.18Ta madalae ke hari-hari ne ddau dodhanno ne lipedhiri mone bhata he.19Tapulara ri Maria ta kedu'e ke ri nohari-hari ne napoharre, jhe keriwo padhara ade no.20Ta bhale ke ne mone bhata henga wue-waje Deo, rowi hari-hari nedo dhanno nga do ngadde ri ro, dopetu-tarra mii do lii naju Deo ne pa ro.21Ta aru lodho ne alla pemetana, tadare ngutu ke ne naiki do naanne. Tapehune ke ri ro ne ngara no ta Yesus,ngara do alle pepehune ri naju Deo nepa naiki do naanne, nga do dho meloledae ri ina No.22Ta dhai ne awe pa Yusuf nga Maria,ta petobe ne uku pemmau-anni pedutunga do dare ri Musa. Hakku ri do minaharre ke, ta aggo ke ri ro ne Naiki donaanne la Yerusalem, tu ta la jhole paMuri.

LUKAS 2.23–28 32223Rowi pa dhara Lipedara Muri do huredo bhuke mina hedhe, "Hari-hari anamomone do mone-a'a, do jhamma tajhole pa Muri."24Ro lema do nga lua pedabbho tala jhula bhara jhula, hemawo koro-iki,kiadho dhue ngi'u ana koro jhawa, miido petakke pa dhara Lipedara Muri.25Pa dhara awe do naanne, paYerusalem do era heddau ne ngara noSimeon. No ddau do woie, do meda'uri Deo, jhe do pa dhara nga mate neawe Deo ta peballa kattu do Israel. Tahelobho ke no ri Henga Deo,26 jhe do alle ke pepeke ri Henga Deopa no, ta do dho made dae no, ki dodho ngadde dae ri no ne Duae Monema'i-Mone golo ne do alle pejaje ri Murine.27Ri lua jhagga Henga Deo pa Simeon,ta maho ke no la dhara Ammu Deo. Paawe naanne lema ta maho le ke Yusufnga Maria nga hero'e Yesus do dhaikappi hala ko, tu ta la petobe ne nga nedo alle pedare pa dhara uku aigama.28Moko ta hamme ke ri Simeon neNaiki do naanne, jhe hero'e ri no, mokota wue-waje ke Deo ri no,

LUKAS 2.29–35 32329 "Muri ya ee, alle ke ri Au pepetobene lijaji Au pa dhara awe nadhe. Hanewe naannu Au dhe, pebhale kattu ngaketanna.30Rowi do ngadde ke ri namada yamiha, ne Mone ma'i-Mone golo do ngatiAu ne.31Do alle ke pepemoke No ri Au tuhari-hari ddau-rai:32pala mii weo do peteleo ne rujhara tuddau-ddau rai do wala, tu ta dakka manga Au; teleo do ta wie ne lua weo ngakana tu annu Au Israel!"33Ta madalae ke Yusuf nga Maria nedhanno ne nga ne do pale ri Simeonjhara lua Ana ro ne.34Ta wie ke ri Simeon ne lua tarroie nga menyarro mangngi pa ro jhelii pa Maria ina ri Naiki ne, "Naiki donadhe do alle ke pepidhe ri Deo tu tapemae-tebho-ttei nga ta ma'i ta golo aeddau do Israel. Do ta jadhi tada no ngatiDeo, do ta pebhata nga No do ae ddau,35 jhe ri mina harre do ta megalli ke neihi ade ro. Lua hedui-herui do ta peno'ene ade au mii no'e ri hebhangngu kelewado na'a he."

LUKAS 2.36–41 32436Era ri heddau nabi mobanni, dodhai weka ke. Ne ngara no Hana, anaFanuel, ngati udu Asyer. Ta alla nopemanno-ammu pidu bhue ttau,37 ta made ke ne ddau pa hedhapa no,pa dhara awe nadhe ne pemuri no arunguru appa bhue ttau ke. Adho ke nodo ngaddi ta langnga ti Ammu Deo ne.Anni maddha nga anni lodho do pee ngapenina ke no ne hebhajha nga puasa.38Pa dhara awe naanne lema, ta dakkale ke no, jhe waje Deo, jhe pedae ri none jhara lua Naiki do naanne pa hari-hariddau do mate ne awe ngati Deo tu tapeballe-kattu Yerusalem.39Ta moko le hari-hari ne nga ne dojhamma ta petobe ri Yusuf nga Mariapedutu nga lai do dare do Kewahho riDeo, moko ta bhale ke Yusuf nga Mariala Nazaret pa Galilea.40 Ju kepai ne Naiki do naanne ju ruinga kedi. Do dhai mmau dhara, jhe dodhai tarra-tarra Deo ne hajha nga ddheinga No.41Hewue ttau-hewue ttau, ina nga amaYesus he, kako la Yerusalem tu ta laNga'a Kewahhu Paskah.

LUKAS 2.42–48 32542Ta dhai ta henguru dhue bhue ttaune pemuri Yesus, ta kako ke ro mii patima he.43Ta moko ne awe nga'a kewahhu ne,ta bhale ke ro, tapulara Yesus, Naiki donaanne do pee ko pa Yerusalem, adhodo toi ri ina nga ama No.44Pa penge ro, do era ma No pa teloraddau lowe he. Ta tobo le ta helodho-rairo ne kako, jhe itu pekale gaa ro; ta kaleke Yesus ri ro pa telora a'a-ari ro he ngapa telora ddau-ddau do petada he ngaro.45Tapulara ngadde dho Yesus ri ro,hakku ta bhale ke ro la Yerusalem.46Ta tallu lodho ne kale ri ro, ta ngaddeke Yesus ri ro, era pa dhara Ammu Deo.Era do mejaddhi ta pedhanno nga liiguru-guru aigama he, jhe pemaho ri None likebhali-likebhali.47Dhai madalae hari-hari ddau dodhanno ne libhale No do mina harre neworawwu pekatta.48Dhai madalae lema ina nga ama None heleo No. Moko ta lii ke ina No paNo, "Ana ya-ee, ta nga ke Au hakku taumina hedhe pa jhi? Dhai hetenga madejhi dhue ne nga ama Au ne kale Au!"

LUKAS 2.49–3.3 32649Ta bhale ke ri Yesus, "Ta nga amanga ina hakku pekale nga Ya? Ta do dhotoi ri ina nga ama ta do jhamma Ya taera pa dhara Ammu Ama Ya?"50Tapulara tada dho ro, ta ne nga nelua pedabbho libhale Yesus do naanne.51Ta alla pemina harre ta bhale keYesus hela'u-la'u nga ro la Nazaret, jhepee No nga pedhanno nga ro. Hari-harine lai do na harre ta kedu'e we ri Mariapa dhara ade no.52 Ju kepai No, ju mmau dhara, jhe Deoju hajha ju ddhei nga No, mina harrelema ddau raiwawa do ddhei nga No.

3 1Pa ttau do ke henguru kelammine ngati lua pereda Kehe Tiberius,

Pontius Pilatus ne do jadhi gubernur paYudea, nga Herodes ne do pereda paGalilea. Filipus tuahhu Herodes, ne dopereda pa Iturea nga Trakhonitis, jheLisanias ne do pereda pa Abilene.2Ne do jadhi ta ta Mone tunu-menahuMone-ae pa awe naanne Hanas ngaKayafas. Pa ttau do naanne ke, ne pedailii Deo pa Yohanes, ana Zakaria ne, papadha ae.3Moko ta bela-ta lappa ke YohanesMone Pejhiu la hebhakka-hebhakka pa

LUKAS 3.4–8 327kejobho Loko Yordan jhe pejha'e-pepekeri no ne lii do ngati Deo ne. Ta languta petoda ke ri Yohanes, "Jharra wemu ngati lubhu harro nga menyilu mu,jhe do jhamma ke mu ta pejhiu, mitapehai-pehuba mu ri Deo."4Lai do nadhe do penau ke nga do huredo bhuke pa dhara Buku Nabi Yesaya:"Era ne ddau do langu do petoda papadha nga meraddha, 'Pemoke we nerujhara tu Muri, pemere we ne rujharatu No.5 Jhe hari-hari ne do kejobho dannu wepemira, hari-hari lede nga bhojo kkaiwe pemira. Rujhara do kelakku-kelakkupemola we, nga rujhara do rijhu-rraupemira we.6Do medae ta ngaddi ri ddau-ddau pahari hewue raiwawa ne ma'i ne goloddau raiwawa ri Deo!'"7Ae ne ddau do dakka la nga Yohanestu ta la pejhio. Ta lii Yohanes pa ro, "Muhedhe ddau do tao apa nga kerewe!Nadu ke ne do lii pa mu ta do nara muta ludu ngati lua wolo Deo do medae tadakka ne?8Pedhelo we ri mu ne wui-ai wui-taomu, do nara ta peteleo ta do jharra ke

LUKAS 3.9–13 328mu ngati lubhu harro nga menyilu mu!Bhole pahe ri mu ta do Abraham neama-appu mu. Henge we ri mu: Ngatiwo wadu do na hedhe, do nara ta tao riDeo ta jadhi ta ana-appu ri Abraham!9Do moko ke ne ketaka ta petue nekepue ajhu jhe do ta mengalle lohe laamo-wuru he. Jhe kepue ajhu do namiwe do dho bhule nga wue do woie do tapetue, jhe nabha la dhara rao-ai."10Ta kebhali ke ne ddau he pa Yohanes,"Hakku ne nga ne do jhamma ta tao rijhi?"11Bhale ri Yohanes, "Ddau do ngabhajhu dhue bhalla, do jhamma kehebhalla ta wie ri no pa ddau-ddau dodho bhule nga bhajhu, jhe ne ddau doera nga nga'a nga nginu do jhamma keri no ta pebhagi-bhagi nga ddau-ddau dodho bhule nga nga'a nga nginu."12Ddau-ddau do mone dhuki bhea he,dakka lema la nga Yohanes tu ta lapejhio. Ta kebhali ke ro, "Ama guru, nenga ke ne do jhamma ta tao ri jhi?"13Ta bhale ke ri Yohanes, "Bhole dhukiperihi ae ngati henga ne do alle ke pepetato."

LUKAS 3.14–18 32914Era lema ne do horodhadhu dokebhali, "Mina mii ri nga jhi? Ne ngane do jhamma ta tao ri jhi?" Bhaleri Yohanes, "Bhole hemuhi nga rabaunu-oha ddau, jhe bhole peanynyi ddaunga hekemada-mada. Waji we ri gaji muma!"15Pa awe napoanne ta jhari ke ne ddauhe ta pekerrai-kebhali, ta do Yohanes kene Mone ma'i-Mone golo ne we adho, dopa dhara nga mate-mate ne ri ro.16Ri do mina harre ke, ta lii ke Yohanespa ro hari-hari, "Pejhio mu ri ya, ri eilokowe, tapulara do ta dakka Heddau do rihimone-ae ngati ya. Ta la boke ne darihelapa No he le we, jhamma tu-tu ledhoya. No ke ne do medae ta pejhio mu riHenga Deo nga ai.17Pa dhara wolaabba No do moko ke nekerigidai tu ta dai nga ohe gandum tademmau. Do lamuhi do ta hali la dharahoka, tapulara kaa nga do woapa do tatunu la dhara rao-ai do dho i'a madewari!"18Mina harre ke ne litakka Yohanes paddau he, nga heworawwu-heworawwuloro jhara, pa dhara tawe ri no ne LiHagha Dhara ne.

LUKAS 3.19–27 33019Tapulara ta lii ke Yohanes pa Herodes,jhara lua banga-ammu Herodes ngaHerodias, ddau pa hedhapa tuahhuHerodes; nga hari-hari wui-ai wui-taoHerodes do woapa he.20Tapulara Herodes ta ju la'a we ne taodo woapa jhe pemaho Yohanes la dharaammu bhaddo.21Ta alla pepejhio ne ddau do na harre,ta pejhio le ke Yesus. Pa dhara ngahebhajha No, ta boka-anni ke liru,22 jhe puru Henga Deo la wokolo No miihe ngi'u koro jhawa he. Moko ta rangngeke ne lipedai Deo do pali, "Au ke neAna hajha-Ana ddhei Ya. Au ke ne dopemengallo dhara Ya."23Pa awe jhari ta jhagga ne Yesus, nepemuri No era ma ke ta tallu nguru bhuettau he. Pedutu nga lilolo ddau, No anari Yusuf, ana Eli,24ana Matat, ana Lewi, ana Malkhi, anaYanai, ana Yusuf,25ana Matica, ana Amos, ana Nahum,ana Hesli, ana Nagai,26ana Maat, ana Matica, ana Simei, anaYosekh, ana Yoda,27ana Yohanan, ana Resa, anaZerubabel, ana Sealtiel, ana Neri,

LUKAS 3.28–4.2 33128ana Malkhi, ana Adi, ana Kosam, anaElmadam, ana Er,29ana Yesua, ana Eliezer, ana Yorim,ana Matat, ana Lewi,30ana Simeon, ana Yehuda, ana Yusuf,ana Yonam, ana Elyakim,31ana Melea, ana Mina, ana Matata,ana Natan, ana Daud,32ana Isai, ana Obed, ana Boas, anaSalmon, ana Nahason,33ana Aminadap, ana Admin, ana Arni,ana Hezron, ana Peres, ana Yehuda,34ana Yakub, ana Ishak, ana Abraham,ana Terah, ana Nahor,35ana Serug, ana Rehu, ana Peleg, anaEber, ana Salmon,36ana Kenan, ana Arpakhsad, ana Sem,ana Nuh, ana Lamekh,37ana Metusalah, ana Henokh, anaYared, ana Mahalaleel, ana Kenan,38ana Enos, ana Set, ana Adam, anaDeo.

4 1Ta helibho ke Yesus ri Henga Deo,ta dhai ta alle ri No pehane Loko

Yordan. Ta aggo ke No ri Henga Deo ladhara padha-ae.2Pa ni ke No ne hakko ri wango appanguru lodho ne tui. Pa awe do mina harre

LUKAS 4.3–8 332ke No ne worawwu-tui, nga'a-nginu dhoNo ne nga-nga. Hakku pa pedakka rahita menganga heke No.3Ta lii ke wango pa No, "Adho Au kene Ana Deo ne, we adho? Hakku lii weAu pa wowadu nadhe ta jadhi roti tabhari-anni ta roti."4Ta bhale ke ri Yesus, "Pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo do hure do bhuke,'Ddau raiwawa, nara dho ta muri madangati roti we.'"5Moko ta aggo ke Yesus ri wangone, la era do dhai dhida, jhe pa dharahekewu'u namada we, ta pengaddi keri wango ne, hari-hari ne rai-pereda paraiwawa pa Yesus.6 "Hari-hari lua pereda nga lua kajanga kete'e do na hedhe do ta wie ri yapa Au," ne ane wango pa Yesus, "Rowihari-hari do alla ke pewie pa ya, jhe donara ta wie ri ya pa nadu ne do ddhei tawie ri ya.7Na hedhe do ta jadhi ta unu-oha Au,kinga wie hu nga mejura au pa ya."8Ta bhale ke ri Yesus, "Do hure dobhuke pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo, 'Wie we hu nga mejura pa Deo Murimu, jhe wata ke ta pemoke No we.'"

LUKAS 4.9–15 3339Moko ta aggo ri ke Yesus ri wangone la Yerusalem, jhe la petito la danniAmmu Deo ne, jhe lii pa Yesus, "AdhoAu ke ne Ana Deo ne? Ki do mina harreriju ko Au ngati dhe.10Rowi era do hure do bhuke pa dharaBuku Lidara-Likewahhu Deo, 'Do ta pepuma ri Deo ne naju No he, ta ma jage Aupewoie-ie.11 Jhe mina harre lema ne ri naju Deohe do ta henate Au pa ruai ro, mita dodho goe he le ne kae Au pa wowadu.'"12Ta bhale ke ri Yesus, "Do hure dobhuke pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo, 'Bhole hakku Deo, Muri mu.'"13Ta moko le wango ne hakku Yesus,nga pake heworawwu-worawwu lorojhara, ta hane he ke Yesus ri wango ne,jhe mate ne awe do woie ne ri no.14Ta alla pemina harre ta bhale keYesus la Galilea; jhe helobho No riHenga Deo. Ne lii jhara lua ngi'u No tamenyabbha ke la hari hewue ihi-rai donaanne.15Ta ajha ke ri No ne ddau-ddau he paammu-ammu hebhajha, ta puji ke No riddau he hari-hari.

LUKAS 4.16–21 33416Ta kako ri ke Yesus la Nazaret,era manga No tade kepai ne. Pa lodhoPengaha-ihi, pedutu mii pa tima ma, takako ke No la ammu hebhajha. Ta titu keNo ta ajhe Buku Lidara-Likewahhu Deo,17 ta wie ke pa No ne Buku Nabi Yesaya.Ta boke ke ri No ne lulu buku do naanne,jhe maddhe ri No pa lilolo do nadhe,18 "Henga Deo do nee ke pa Ya, rowi doalle ke Ya pehue ri No tu ta pepeke ne LiHagha Dhara ne pa ddau do kehia ngagahara. No ke ne do pepue ri Ya tu tama pepeke ne lua balla kattu pa ddau doujhu-ai rapi ubha nga lua ie tu ddau dobhaddu; tu ta ma peballa kattu ne ddaudo jhalli do kerupu19nga ta ma pepeke ne awe dakka Murita ma ma'i ma golo ne annu-niki No."20Ta lule ke ri Yesus ne buku donaanne, jhe pebhale ri No pa ddaujhagga paanne, jhe kako No la mejaddhi.Ta ketarre ke No ri hari-hari ddau dopaanne.21Ta jhari ke Yesus ta pedai lii nga ro,mina hedhe, "Ne lilolo-lilolo ngati BukuLidara-Likewahhu Deo do nadhe, tobo kepa dhara awe dhanno ri mu, pa lodho donadhe."

LUKAS 4.22–27 33522Dhai meduru tarra ne lipedai-lipedaido pali ri No he, hakku ta madalae kejhe perabha nga No. Ta lii ke ro, "Adhoana Yusuf No dhe?"23Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Do bharatatu ke mu ta pake ne lipepahhi donadhe, 'Dote, peie we ne ngi'u au mamiha.' Ne lua madalae do tao ri Au paKapernaum he, tao le ko we ri Au pa raenga kowa Au miha."24Ta pebhue ke ri Yesus ri, "Hengewe, bhule dho heddau nabi he do takkepekerihe pa dhara rae nga kowa nomiha.25Tapulara dhanno we: pa awe Elia,pa awe do dho puru ke ajjhi tallu bhuettau anna warru ne tui, jadhi ne luamenganga-rai do dhai tarra ne hedui pahari hewue ihi-rai. Pa awe do naanne, aemobanni wue-moniki wue pa Israel.26Maji lema ta mina harre, pepue dhoElia ri Deo la nga heddau he ti teloramobanni do na harre, titu wata la ngaheddau mobanni wue pa Sarfat pa ihi-raiSidon.27Mina harre lema pa awe Nabi Elisa,era do ae ddau pa Israel do lakka ripaddha nadato, maji lema ta mina harre

LUKAS 4.28–34 336bhule dho heddau he do peie, wata keNaaman do Siria ne we."28Hari-hari ddau pa ammu hebhajha donaanne, dhai bubu dhara ta rangnge nelii No do naanne.29Ta kaddhi ke ro ta titu, jhe hudheYesus ri ro la tele ngati dhara rae donaanne, jhe aggo ri ro la lede do tabbi,do pa lede do naanne ke ne petito ri rone rae ro ne. Ne pedabbho ro ta nyakkengati naanne ke Yesus pebune la dhararo'a.30Tapulara ta pehira-anni ke Yesusngati telora ddau lowe do na harre, jhelangnga ngati naanne.31Ta kako ke Yesus la Kapernaum paGalilea. Pa ni ta ajha ke ne ddau-ddauhe pa lodho Pengaha-ihi.32Dhai madalae ne ddau he hari-hari,ta ngadde ri ro mina mii ne ajha ri No neddau he, rowi ki pedai ke No lii, do mii liiheddau do jhamma ta tengare he.33Pa ammu hebhajha do naanne do eraheddau do wujhu. Ne ddau do naannedo pee nga peka-pekarra we,34 "Wo Yesus, do Nazaret ne nga ke nedo ta tao ri Au penaja nga jhi? Ta mapemade jhi ke ri Au? Do ta de Au ri ya

LUKAS 4.35–39 337ta nadu: Au ke ne ddau pepu-peju dommau do megala do ngati Deo ne!"35Ta jhege ke ri Yesus ne wangodo naanne, "Heh, pehangngo-anni!Mahhu-anni au ngati ddau do nadhe!"Moko ta bhate ke pekelole ne ddaudo naanne ri wango ne pa hedhapa rohari-hari, jhe mahhu-anni ngati ddau donaanne nga do dho pepaddhe nga-nga riwango ne.36Ta madalae ke ne ddau he hari-hari,jhe lii ro heddau pa heddau, "Dhai tarrane lipedai No dhe. Rowi do nga higa ngakuaha, ta lii he we No ta mahhu-annipa wango he, ta mahhu-anni tarradhangnge ma we ro!"37Moko ne lii ne ta menyabbha ke pahari-hari ihi-rai do naanne.38Ta pekaddhi ke Yesus ngati ammuhebhajha ne, jhe kako la ammu Simon.Ina ri ihi-ammu Simon ne era do emo.Ta peke ke ne lai do naanne ri ddau hepa Yesus.39Ta kako ke Yesus la era bba'i ina donaanne, jhe hudhe kelure ri No ne emodo naanne. Ta ie ke ne ina ri ihi-ammuSimon ne, jhe kaddhi ne la pemokonga'a-nginu nga ro.

LUKAS 4.40–44 33840Ta umu le ta janna lodho, ta dakka kehari-hari ddau la nga Yesus do nga aggune a'a-ari ro do paddha heworawwu-heworawwu paddha. Ta herai ke ri ruaiYesus pa ro heddau-heddau, jhe peie ro.41 Jhajhi ae ne wango do mahhu-anningati do ae ddau, jhe peka ro, "Au kene Ana Deo ne!" Tapulara ta jhege kero ri Yesus, jhe wie dho ke lua pa ro riYesus ta pedai lii, rowi do toi ke ri ro tado Yesus ke ne Duae Mone ma'i-Monegolo ne.42Pa dhara nga ta hhau ne lodho ne, tapekaddhi ke Yesus ngati rae do naanne,jhe kako No la era do keliu. Ta jhari keNo ta kale ri ddau-ddau he, ta dhai rota peabu nga Yesus, ta ami ke ro mitabhole langnga No ti telora ro.43Tapulara ta lii ke Yesus pa ro, "LiHagha Dhara, jhara lua mina mii Deo nepereda, do jhamma ta pepeke ri Ya ladhara rae do hewala he lema, rowi tu laido napoanne ke ne peppue Ya ri Deo maraiwawa do nadhe."44Rowi do mina harre ke, ta peliba liike Yesus pa ammu-ammu hebhajha pahari hewue ihi-rai Yudea.

LUKAS 5.1–6 339

5 1Pa dhara hewari ta titu ke Yesus patabbi Eilobo Genesaret. Ae ddau do

perubhi-rai tu ta dhanno ne lii do ngatiDeo ne.2Ta ngaddi ke ri Yesus dhue bhue kowapa lahalae ne; do alla ke pepuru nemone jhala he ti kowa ro he, jhe do erapa dhara nga bhaha jhala ro pa awe donaanne.3Ta ha'e ke Yesus la dhara hewue ngatikowa do na harre, kowa Simon, ta lii keNo pa Simon ta nyakke pejho hudi nekowa ne ngati lahalae ne. Ta mejaddhike Yesus pa dhara kowa ne, jhe ajha riNo ne ddau-ddau he ngati dhara kowane.4Ta alla No peajha ne ddau he, ta lii keNo pa Simon, "Wohe ko ri au ju la doei-ae, jhe ligo ne jhala au, tu ta jhalanadu'u."5Ta lii ke Simon, "Ama Guru, herammi-rai ne ngine jhi ne petadi, bhule le dhojhi ta nara wuru ne nga-nga he! Tapularari lii Ama ke, hakku ta pedute he ke ri yata ligo ne jhala ya dhe."6Ta alla pepehhe ne jhala ne ri Simonta lakka ke ne nadu'u do dhai ae, ta jharike ta menyi'i ne jhala ne.

LUKAS 5.7–12 3407Ri do mina harre ke, ta ami tulu kero pa ihi-anga ro he, do era pa kowado wala he ta la ruba dhara nga ro. Tadakka ke ne ihi-anga he la ruba dharanga ro, jhe ruba dhara nga ro, jhe la ihiri ro ne kowa ro he hari dhue bhue tadetobo ri nadu'u he, tade miga ta bolo nekowa he.8Ta ngadde ri Simon ne lai do naanne,ta mejura ke no pa hedhapa Yesus, jhelii, "Hane we ya ri Muri! Rowi ya dheddau do nga lubhu harro nga menyilu!"9Ta madalae ke Simon nga hari-hariddau do hela'u nga no he paanne,ne heleo ne nadu'u do mina harre neworawwu-ae ne do lakka pa jhala ro ne.10Mina harre lema ne ihi-anga Simonhe, Yakobus, Yohanes ana-ana Zebedeushe. Ta lii ke Yesus pa Simon, "Bholemeda'u! Jhari rai ngati dhara awe nadhe,au do ta jadhi ke ta mone jhala ddau."11Ta nuni ke ri Simon nga ihi-anga nohe ne kowa he la lahalae, ta alla peminaharre ta hani ke ri ro hari-hari ne naharre, jhe pedute Yesus.12Pa dhara helodho, era ke Yesus padhara hewue rae. Paanne do era heddaumomone do kelabe ke hari hengi'u ri

LUKAS 5.13–17 341paddha nadato. Ta ngadde Yesus ri no,ta mejura ke no pa hedhapa Yesus, jheami, "Ama, kita wae he Ama, do nara tapeie ya ri Ama!"13Ta bhuje ke ri Yesus ne ddau donaanne, jhe lii pa no, "Wae Ya, ie weau!" Pa awe naanne dhangnge ta ele kene paddha ddau do naanne.14Ta lii ke Yesus pa ddau do naanne,ta bhole pedhire ne lai do naanne ie tapa nadu we, ane Yesus, "Kako we aula nga mone tunu-menahu, jhe ami weau ta peteleo, ta do ie tarra ke au ngatilua paddha au dhe. Ki alla pemina harrela jhole we ne bhara jhula au, pedutunga do dare ri Musa, mii hahhi telia tuhari-hari ddau ta do ie tarra-tarra keau."15Tapulara ne lii jhara lua Yesus dheta ju we ne menyabbha la hebhakka-bhakka, jhe ae ne ddau do dakka ladhanno ne liajha No, mina harre lema tuta la peie ne lua paddha ro.16Ta alla pemina harre ta kako ke Yesusla hebhajha la era do keliu.17Pa dhara helodho pa dhara nga ajhaddau Yesus, do era lema do parri ddaudo Farisi nga guru-guru aigama do

LUKAS 5.18–21 342mejaddhi paanne. Ro do na harre dodakka ti Yerusalem nga ngati rae-rae paGalilea nga Yudea. Higa nga kuaha Murido era pa Yesus tu ta peie ddau-ddau dopaddha.18Pa dhara awe do naanne ta dakkake do parri ddau nga meree pa dappiheddau do made heatta. Ta petadi kero ta kale loro jhara ta maho la dharaammu ne ta la takke ne ddau do naannela hedhapa Yesus.19Tapulara do rrau-ae ddau paanne,hakku nara dho ro ta ta maho nga aggone ddau do paddha ne. Rowi do minaharre ke ta peha'e ke ri ro ne ddau dopaddha ne la danni ammu ne. Ta bhokeke ri ro ne ruammu ne, jhe pedhule ri rone ddau do paddha ne hela'u-la'u ngadappi no ne pa hedhapa Yesus pa teloraddau lowe he.20Ta ngadde ri Yesus ta do mina harreke ne worawwu mone-ae lua mannoro, ta lii ke Yesus pa ddau do naanne,"Tuahhu, ne lubhu harro nga menyiluau, alle ke pepehai-pehuba."21Ne guru-guru aigama nga do Farisihe ta jhari ke ro ta lii heddau pa heddau,"Nadu ke No dhe, hakku bhani ta kare

LUKAS 5.22–26 343ta menihe Deo? Nadu do jhamma tapehai-pehuba lubhu harro nga menyilu,wala ngati Deo miha?"22Do toi ri Yesus ne nga ne do pekerrai-kebhali ro he. Hakku ta lii ke Yesus, "Tanga mu hakku pekerrai-kebhali do minaharre pa dhara ade mu?23Nami ne do rihi memudhe ta pale,'Alle ke pepehai-pehuba ne lubhu harronga menyilu au', we, 'Kaddhi we au jhekako we!'?24Tapulara pa dhara awe do nadhe tapeteleo ke ri Ya pa mu, ta do pa danniraiwawa do nadhe, ta do Ana DdauRaiwawa do nga higa ta pehuba lubhuharro nga menyilu." Moko ta lii ke Yesuspa ddau do made heatta ne, "Kaddhi weau, aggo ne dappi au ne, jhe bhale weau!"25Ta kaddhi dhangnge ke ne ddau donaanne pa hedhapa ro hari-hari, jheaggo ne era bba'i no ne, jhe bhale nonga wue-waje Deo.26Dhai madalae ro hari-hari, jhewue-waje Deo. Nga meda'u ro, ta lii kero, "Dhai madalae tarra ne lai do jadhido ngadde ri di pa lodho dhe!"

LUKAS 5.27–33 34427Ta alla penapoanne ta mahhu-annike Yesus, jhe ngadde ri No heddau monedhuki bhea, ne ngara no Lewi, era domejaddhi pa kato no. Ta lii ke Yesus pano, "Mai ma pedute Ya."28Moko ta titu ke Lewi, jhe kako lapedute Yesus, jhe jhani hari-hari ne naharre.29Ta alla pemina harre, ta tao ke Lewilai tao pa ammu no tu Yesus. Ae nemone dhuki bhea nga ddau-ddau dowala he ri ko do nga'a hela'u-la'u nga ro.30Do parri do Farisi nga guru-guruaigama, adho do mengallu dhara, hakkuta lii ke ro pa ana hekola Yesus he, "Tanga mu hari-hari hakku nga'a-nginu ngamone dhuki bhea nga ddau-ddau doapa?"31Ta bhale ke ri Yesus, "Ddau do ie kaledho dote; titu wata ddau do paddha we.32Ne dakka Ya adho ta ma pedoa ddaudo penge ne ngi'u no ta do ie, tapularatu ddau-ddau do nga lubhu harro ngamenyilu, mita ie ro ta jharra ngati lubhuharro nga menyilu ro."33Ta lii ke ne ddau he pa Yesus, "Anahekola Yohanes nga ddau-ddau pedutudo Farisi he, jhajhi wari ro ne puasa nga

LUKAS 5.34–38 345hebhajha. Tapulara we ne ana hekola Auhedhe pee nga nga'a nga nginu we ro."34Ta bhale ke ri Yesus, "Nara marra muta lii pa tamu-tamu ta bhole nga'a padhara lai ala peloko nga'a, kinga era kone mone ngedhe ne hela'u-la'u nga ro?35Do bhara tatu ta do dho nara!Tapulara do ta dhai ma ne awe ne, nemone ngedhe ne, do medae ta aggo titelora ro. Pa awe naanne ke ro ne domedae ta do dho nga'a do dho nginu."36Moko ta pedhire ke ri Yesus nelipehakku do nadhe pa ro, "Bhuledho ddau do kelapu bhajhu do dui rihekewudi bhalla do wiu ngati bhajhudo wowiu. Rowi do ta hio ke ri no nebhajhu do wowiu ne. Mina harre lema,bhalla kelapu do wiu ne pekatta dho ngabhajhu do dui ne.37Mina harre lema, bhule dho ddau dohali ei-ago do wiu la dhara haku kurido dui, rowi ri ei-ago do wiu ne do tapekepahho ne haku kuri do dui ne. Mokodhute hari ele ne ei-ago ne jhe hari lemane haku apa.38Ei-ago do wiu do jhamma ta hale padhara haku kuri do wiu ma.

LUKAS 5.39–6.4 34639Mina harre lema bhule dho ddau doddhei ta nginu ei-ago do wiu ki do allake penginu ei-ago do dui. 'Ei-ago do duido rihi woie ngati ei-ago do wiu,' ne aneno."

6 1Pa dhara helodho, pa lodhoPengaha-ihi, pa awe nga lake Yesus

jhara dhara maa gandum, ta ghattu kene ana hekola Yesus he ne wuri gandumhe. Ta hemodha ke ri ro pa ruai ro, jhepaggu mada.2Moko ta lii ke do parri ddau ne doFarisi he, "Ta nga hakku hihu nga paggari mu ne lai-lai do alla pepedara pa dharauku aigama di nga tao ne lai do ie tajhagga pa lodho Pengaha-ihi?"3Ta bhale ke ri Yesus, "Ngaddi dho muta ajha jhara lai do tao ri Daud, pa awenga menganga ne no nga ddau-ddaupedute no he?4Adho ke no do maho la dhara AmmuDeo, jhe la aggu ri no ne roti do allapejhula pa Deo he, jhe nga'a ri no. Taalla no penga'a ta wie ke ri no pa ddauno he. Jhe ki pedutu nga uku aigama di,mone tunu-menahu we ne do ie ta nga'ane roti do na harre."

LUKAS 6.5–10 3475Moko ta lii ke Yesus, "Ana DdauRaiwawa do nga kuaha penaja nga lodhoPengaha-ihi!"6Pa dhara helodho, pa lodho Pengaha-ihi do wala ri ta kako ke Yesus la ajhaddau pa dhara ammu hebhajha. Paannedo era heddau do made hebhakka.7Do parri ddau guru aigama nga doFarisi do ddhei ta kale ne hala Yesus,mita nara ta nune Yesus ri ro la hedhapakattu. Hakku ta pee ke ri ro nga heleoYesus, do ta peie ri No ne ddau donaanne pa lodho Pengaha-ihi ne weadho.8Tapulara do toi ri Yesus ne nga ne dopenge ri ro he. Moko ta lii ke Yesus paddau do made hebhakka ne, "Mai matitu ma dhe!" Ta kaddhi ke ne ddau donaanne jhe kako la era do pejhujhe riYesus ne.9Ta alla pemina harre ta kebhali keYesus pa ddau-ddau do era paanne,"Pedutu nga uku aigama, ne nga nedo ie ta tao pa lodho Pengaha-ihi? Taowoie we tao woapa? Pehelama ddau wepehedui ddau?"10Ta heleo pekeheru ke ri Yesushari-hari ne ddau do na harre, jhe lii No

LUKAS 6.11–17 348pa ddau do made hebhakka ne, "Jholema dhe ne rukemakku au ne." Ta jholeke ri ddau do naanne ne rukemakku none, moko ta ie ke ne ruai no do naanne.11Tapulara ne guru-guru aigama henga do Farisi he, do dhai tarra ke ro nebubu dhara nga Yesus. Ta jhari ke ro tapeli mina mii ne loro jhara do nara ta taori ro penaja nga Yesus.12Pa awe naanne ta ha'e ke Yesus lahewue bhojo ta la hebhajha. Pa ni tadeherammi-rai Yesus ne hebhajha pa Deo.13Ta dhai ta mmau-rai, ta pedoa ke riNo ne ana hekola No he, jhe pidhi ri Nohenguru do dhue ddau ti telora ro. Tapehuni ke ro hari henguru do dhue ddauta rasul-rasul. Ro do na harre:14Simon (do pedoe lema ta Petrus),nga Andreas tuahhu ri Simon; Yakobusnga Yohanes, Filipus nga Bartolomeus,15Matius nga Tomas, Yakobus anaAlfeus, nga Simon (do pale ta monejhuru-kattu ne),16Yudas ana Yakobus nga YudasIskariot do pedakka rahi do jadhi ta ddaudo pewie Yesus ne.17Ta alla pemina harre ta puru keYesus ngati kolo bhojo ne hela'u-la'u

LUKAS 6.18–21 349nga rasul-rasul he, jhe pengaha pahahhi era do mira. Paanne era dodhai ae ne ana hekola No do walahe nga ae ri ko ne ddau do dakka tihebhakka-hebhakka, ngati hari hewueihi-rai Yudea, Yerusalem, ngati dhara raeTirus nga Sidon do pa tabbi dahi-ae ne.18Ne dakka ro ta la dhanno nga tanaene liajha Yesus nga tu ta la peie ne luapaddha-lua paddha ro. Ddau do lakkari wujhu do dakka lema, jhe peie ro riYesus.19Hari-hari ddau do perubhi-rai ke ta labhujhe Yesus, rowi do era ne kuaha domahhu-anni ngati ngi'u Yesus do nara tapeie ro hari-hari.20Ta heleo ke ri Yesus ne ana hekolaNo he, jhe lii No, "Mangngi nga mengalludhara mu ne ddau-ddau do kehia ngagahara, rowi mu ke ne ai-alla ngatiannu-niki Deo.21Mangngi nga mengallu dhara mu nedo menganga pa dhara awe nadhe; domedae mu ta pebhahhu! Mangngi ngamengallu dhara mu ne do tangi peninanoho pa awe nadhe; do medae mu tamari ta keehe!

LUKAS 6.22–27 35022Mangngi nga mengallu dhara mu, kipaddhu ddau nga mu, ki nyakka mu, kikara nga menihi, ki geo nga waggi mu riddau taga Ana Ddau Raiwawa!23Nabi-nabi do rai-uru rai-tare doalla ke pemina harre lema. Kinga jadhike ne lai do mina harre pa mu, dojhamma ke mu ta mengallu dhara jhekerejhe-kewajji, rowi do pemoke ke nepai-pala mu do dhai mone-ae pa era dommau do megala ne.24Tapulara apa nga kerewe tu mu dokaja nga kete'e pa awe nadhe; rowi doalla ke ri mu pemange ne lua manynyinga natta ne!25Apa nga kerewe tu mu do bhahhudo keni'i pa dhara awe nadhe; rowi domedae mu ta kelepo nga menganga! Apanga kerewe tu mu do mari nga keehepa awe nadhe; rowi do medae mu tapaddha no'e ade nga tangi penina noho!26Apa nga kerewe tu mu, ki wuepedhede mu ri hari-hari ddau; rowi domina harre lema ke ama-appu mu hene wue pedhida ne nabi-nabi do pote doappi he pa awe do uru he."27 "Tapulara pa mu hari-hari do dhannodo tenae Ya pa awe do nadhe, ta wie ke

LUKAS 6.28–33 351ri Ya ne lira'a-litakka pa mu: hajha ddheiwe mu nga ihi-muhu ihi-lawa mu jhe taoie we pa ddau do paddhu-do kemari ngamu.28Wie we ne lua tarro ie-nga menyarromangngi pa ddau do wie lua apa ngakerewe pa mu, jhe hebhajha we mu tuddau do tao apa pa mu.29Kinga tabbhe hebhakka ne kabha-ranga au, hane we ne petabbhe ri nekabha-ranga au do hebhakka ne ri no.Kinga rabe ne juba au, wie le we nebhajhu au ne.30Kinga ami ddau heworawwu ne ngawe pa mu, wie we pa no ne naanne; jhekinga rabe ne unu-oha au, bhole amewari pa no.31Tao we ri mu penaja nga ddau dowala, mii ne nga ne do ddhei mu ta taori ddau do wala penaja nga mu.32Kinga wata ke mu ddhei nga ddau-ddau do ddhei nga mu we, ne nga ke nelua ie au? Ddau-ddau do tao lubhu harronga menyilu do ddhei lema nga ddau doddhei nga ro!33 Jhe kinga tao ie ke au titu watapenaja nga ddau do tao ie nga au we,ne nga ke ne lua ie tu au? Ddau-ddau

LUKAS 6.34–37 352do tao lubhu harro nga menyilu lema domina harre!34 Jhe kinga pepija ke ri mu ne doi mutitu wata pa ddau do nara ta pebhalewari ne doi mu do na harre, ne nga kelua ie mu? Ddau do nga lubhu harro ngamenyilu lema do pepija ne doi ro paddau do nga lubhu harro nga menyilu,jhe ami wari ta pebhale!35Do ne pa petu ne, adho do minaharre! Do jamma mu ta ddhei ngaihi-muhumu jhe tao ie pa ro. Do jhammamu ta pepija ne nga we pa ro, jhe bholeami bhale wari. Ki do mina harre ke, doae ke ne pai-pala mu jhe do ta jadhi taana-ana Deo do Rihi Dhida nga kelodone ke mu. Rowi Deo miha do woie adepenaja nga ddau do dho i'a bhale luawoie ddau, jhe mina harre lema penajanga ddau do tao apa nga kerewe.36Do jhamma ke mu ta pehajha-peddhei do mii Ama mu lema do tobo rilua hajha nga ddhei ne!"37 "Bhole ddhei mu ta pebunu hala paddau do wala, mita do dho pebunu le nehala pa mu ri Deo. Bhole wolo ddau dowala ri mu, mita do dho wolo lema mu

LUKAS 6.38–42 353ri Deo. Pehuba we ddau mi jhe pehubalema mu ri Deo.38Wie pa ddau do wala, mita wie lemari Deo pa mu; do medae ta hamme rimu ne lua ruba dhara do re'a do lale, doalle pehahhe tade adu keni'i-ni'i. Rowi riruuku do pake ri mu tu ddau do wala, donapoanne lema ne do ta pake ri Deo tumu."39Ta alla pemina harre ta pedhire keri Yesus tu ro ne lipehakku do nadhe,"Kinga ddau do bhaddu do pera'u ddaudo bhaddu do wala, dae wari-wari dhoke ro hari do dhue ta do dho bunu la dogallo.40Bhule le dho ma ana hekola do rihingati guru no. Tapulara ana hekola domoko ke ne hekola ro, do ta hela'u ke ronga guru ro.41Ta nga mu hakku ddhei ta heleo huniajhu pa dhara namada tuahhu mu, jhene bhalo do pa dhara namada au nemiha, wae dho ri au ta heleo?42Mina mii mu ne nara ta lii pa tuahhumu, 'Mai, tuahhu, mai ma hu'e ri ya nehuni ajhu do napoanne ti dhara namadaau', jhe ne bhalo do pa dhara namadaau ne miha, wae dho ri au ta heleo? Wo

LUKAS 6.43–47 354ddau do pekebhalli-anni! Mahho uru kowe ne bhalo do era pa dhara namadaau ne miha, jhe itu nara au ta ngaddinga woie. Moko ri do mina harre ke jheitu nara au ta hu'e ne huni ajhu ti dharanamada tuahhu au ne."43 "Bhule dho ngati kepue ajhu do woieta era ne wue do woapa. Mina harrelema, ti kepue ajhu do apa, nara dho taera wue do woie.44Ti wue ne ke, ne ta tade ne kepueajhu ne. Ti koo nga huki nara dho tawue, wue kepallu, jhe hari lema ngatiro'a koo nga huki nara dho ta wue, wueago.45Ddau do woie do pemahhu ne lai-laido woie ma, rowi ne ade no do tobo rilai-lai do woie. Ddau do apa do pemahhune lai-lai do woapa ma, rowi ne adeno do tobo ri lai-lai do woapa. Rowi nenga ne do pale ri ubha, napoanne dopedabbho ngati ade ne ke."46 "Ta nga mu hakku pedoe Ya ta, 'Muri,Muri', tapulara jhagge dho ri mu ne ngane do pale ri Ya?47Do nara ta pale hela'u nga nadu ke riYa ne ddau do dakka ma nga Ya, jhe dopedhanno nga lipedai Ya nga do lere ta

LUKAS 6.48–7.3 355jhagge ri no? -- Rihi ie ri Ya ta peteleopa mu --.48No do napoanne do mii heddau dopetitu-ammu pa dhida era do alle pekeetade dhai meramma, jhe pejaddhe padhida wowadu. Ki dhai ta dakka eiwa, jhela malle la kebie ne ammu do naanne,bhule le dho ta kerattu he, rowi do petitopa era do woie ne rui.49Tapulara ddau do dho dhanno nelipedai Ya ne, no mii heddau do petituammu do adho pa dhida era do adho dorui. Ki dhai ta dakka ne eiwa la malle lakebie ne ammu do naanne do ta kelolinga henginga; jhe apa do rihi ngati apadhangnge!"

7 1Ta moko Yesus ne pedai ne lai-laido na harre nga ddau lowe he, ta

kako ke No la Kapernaum.2Pa ni do era heddau kattu horodhadhuRoma, do nga naannu heddau do dhaihajha no. Ne naannu do naanne do erapa dhara paddha do ta mate ta made heke.3Ta rangnge ri kattu horodhadhu donaanne, ne jhara Yesus, ta pepu ke nodo parri ddau kattu do Yahudi ta ame

LUKAS 7.4–8 356Yesus mita kako la peie ne naannu none.4Ta ddhai ne ddau do na harre la ngaYesus, ta meggai ke ro ne ame Yesusmita kako No la ruba dhara nga kattuhorodhadhu do naanne. Ta lii ke ro paYesus, "Ama, do jhamma ke Ama ta rubadhara nga kattu horodhadhu do nadhe,5 rowi no dhe do dhai woie ngaddau-ddau di, nga do alla ke no pepetituhewue ammu hebhajha tu jhi."6Moko ta kako ke Yesus penau ngaro. Ta dhai Yesus ta umu nga ammukattu horodhadhu do naanne, moko tapepu ke ri kattu horodhadhu ne do parriddau ihi-anga no, ta la lii mina hedhe paYesus, "Tenge dho Ama ta pehedui-annita tade dhai ma ammu ya. Jhamma dhoya ta hamme Ama ma ammu ya.7Rowi mina harre ke, hakku ya mihabhani dho ta la peabu nga Ama. Hakku rido mina harre ke ta wie lii he we ri Amamita ie ne naannu ya dhe.8Rowi ya lema do jhamma ta pewawa-anni pa kattu unu ya, jhe pa dha'i ya rido era do horodhadhu-horodhadhu dojhamma ta pedute ne lipereda ya. Kipereda ke ya pa heddau do horodhadhu,

LUKAS 7.9–12 357'Kako!' ta i'a kako he we no; jhe kipali ya pa do hewala ri, 'Mai madhe!'ta dakka ke no. Jhe ki pereda ke ya panaannu ya 'Jhagge nadhe!' ta i'a jhaggehe we ri no."9Ta madalae ke Yesus ne dhanno nelii do naanne. Ta kebhibha ke Yesusjhe lii pa ddau lowe do pedute No he,"Dhai tarra ne ddau do nadhe. Pa telorado Israel le miha, ngaddi do dho Ya tapeabu nga lua manno do mina hedhe neworawwu mone-ae!"10Ta dhai ne ddau-ddau do pepu rikattu horodhadhu he la ammu, era ke nenaannu do naanne do ie.11Rihi dho ne tui ta alla penaanne takako ke Yesus la dhara rae Nain. Ne anahekola No he nga ddau lowe he do kakole penau hela'u nga No.12Ta dhai Yesus ta umu nga ubha tokarae do naanne, ta era ke ne ddau-ddaunga merrei do made do ta mahhu-anningati dhara rae do naanne. Ne do madedo naanne, heddau ana momone domone miha ngati heddau mobanni-wue.Ae ne ddau ngati dhara rae do naannedo penau nga ina do naanne.

LUKAS 7.13–19 35813Ta dhai ta ngadde ri Yesus nemobanni do naanne, ta ruba ke ne dharaNo jhe lii, "Ina, bhole tangi!"14Ta pehedharra-anni ke Yesus nga eramere do made ne. Moko ta pengaha kene ddau-ddau do merrei he. Ta lii keYesus, "Wo ana do ngarru, ne lii Ya paau, kaddhi we!"15Moko ne ana momone do made donaanne ta kaddhi ke jhe mejaddhi, jhejhari ta pedai lii. Moko ta wie ke ri Yesusne ana momone do naanne pa ina no.16Hari-hari ne ddau do na harre tameda'u ke jhe jhari ta wue-waje Deo.Ta lii ke ro, "Heddau Nabi mone-ae, neeke do dakka ma telora di! Nee ke Deodo dakka ma ruba dhara, ta ma ma'i magolo ne annu-niki No!"17Ne lii jhara lua Yesus dhe tamenyabbha ke la hari hewue Yudea ngaihi-rai ihi-rai do peumu he.18Ta pedhiri ke ri ana hekola Yohanesne, ne hari-hari lai do alla pejadhi he paYohanes. Moko ta pedoa ke ri Yohanesdo dhue ddau ne ana hekola no,19 jhe pepu ro la nga Muri Yesus, ta lakebhali, "Ama ke ne ddau do ta mate tadakka ne pedutu nga do jaje ri Deo ne,

LUKAS 7.20–24 359we do ta mate ri ko ri jhi heddau do walari?"20Ta kako ke hari do dhue ne anahekola Yohanes he la nga Yesus, jhe liiro, "Jhi hedhe pepu ri Yohanes MonePejhiu ta ma kebhali pa Ama, Ama kene do ta dakka ne pedutu nga do jaje riDeo ne, we do jhamma ko ri jhi ta mateheddau do wala ri?"21Pa awe naanne do ae ke ddau dopeie ri Yesus, jhe do ae lema wango nedo hudhi do peraga ri Yesus, mina harrelema do bhaddu nara ke ta ngaddi wari.22Hakku ta bhale ke ri Yesus, "Bhalewe mu la nga Yohanes, jhe la peke wepa no, ne nga ne do ngaddi ri mu: dobhaddu nara ke ta ngaddi bhale wari,do made heatta nara ke ta kako, dopaddha nadato ie ke, do hoe rangngike, do made muri bhale wari ke, ngaLi Hagha Dhara do ngati Deo nee kedo pejha'e-pepeke ke pa do kehia ngagahara.23Mangngi nga mengallu dhara tu ddaudo dho bhule ri nga hekera'a-hekera'a laitu ta nyakke Ya dhe."24Ta ludu le ne ddau pepu Yohanes he,ta lii ke Yesus pa ddau lowe he jhara lua

LUKAS 7.25–29 360Yohanes, ane No, "Ne kako mu la dharapadha-ae, ta la heleo ne nga mu? Helairuju'u do hewi'o ri ngallu?25Ne kako mu la ni ta la heleo ne nga?Heddau do nga nnau bhara do weo dokana? Ddau-ddau do nga nnau bhara domina harre do pee pa dhara rae duaewe!26Hakku ne mahhu-anni mu ta la heleone nga we? Ta la heleo heddau nabi?Tarra rihi ri ko ti heddau nabi.27Rowi jhara lua Yohanes ke nepedabbho ri lilolo Buku Lidara-LikewahhuDeo do nadhe, Mina hedhe ke ne lii Deo,'No ke ne ddau pepu-peju Ya,' 'Do tapepue uru jhara ke no ri Ya ngati Au,mita ie no ta la perawi loro jhara tu Au!'"28Ta lii ri ke Yesus, "Henge we, paraiwawa do nadhe adho ke do ta erari do rihi ngati Yohanes Mone Pejhiu.Tapulara ddau do rihi hemaddha patelora annu-niki Deo, do rihi mone-aengati Yohanes Mone Pejhiu."29Hari-hari ddau -- do maho le ke ngamone hammi bhea he -- do rangngine nga ne do pale ri Yesus ne; roke ne ddau-ddau do pedhanno nga

LUKAS 7.30–35 361lidhuku-lidhuki Deo he nga do ddhei tapejhio ri Yohanes.30Tapulara ne do Farisi he nga guru-guru aigama he, adho do wae ta hammine do peato ri Deo tu ngi'u ro. Wae dhoro ta pejhio ri Yohanes.31Moko ta lii ri ke Yesus, ane No, "Ngane nga ke ne nara ri Ya ta penono neddau-ddau do pa dhara awe do nadhe?Do mii ne nga ke ro?32Hala dho ke ro mi naiki do mejaddhipa paha he; hekewolo pekoo la hekewolodo wala he, 'Ggei ke jhi alu lii mengalludhara tu mu, tapulara wae dho mu taledo! Jhuka ke jhi alu lalu, wae dho muta tangi!'33Ta dakka Yohanes Mone Pejhiu --puasa no, jhe adho no do nginu ei-ago --lii mu pa no, 'Nnai ke no do hala kattu!'34Ta dakka Ana Ddau Raiwawa --nga'a-nginu No -- moko ne ane mu,'Heleo ko ne ddau do nidhe! Do lala-dohopa, mone nginu mawo, ihi-anga monedhuki bhea, nga ihi-anga ddau do ngalubhu harro nga menyilu.'35Maji lema ta mina harre, lua mmaudhara Deo do teleo ke ngati hari-hariddau do hamme No."

LUKAS 7.36–39 36236Heddau do Farisi, ne ngara no Simon,ta perihe ke Yesus ta nga'a la ammu no.Moko ta kako ke Yesus la ammu Simon,jhe mejaddhi ta nga'a.37Pa dhara rae do naanne do era lemaheddau mobanni do muri mada pa dharalai do woapa. Ta rangnge ri mobannido naanne ta do era Yesus do nga'apa ammu Simon, moko ta dakka ke nonga aggu henawonabhuri eiloko wwaumangngi.38Ta la titu ke no pa kejhunga Yesus,peumu nga rubhebho Yesus, ta tangike no jhe pehute ne einamada ne larubhebho Yesus. Ta alla pemina harre,ta hae ke ri rukattu no pekemangu nerubhebho Yesus ne. Ta kemangu le, tahengaddho ke ri no, jhe tude ri eilokowwau mangngi ne.39Ta ngadde ri do Farisi do periheYesus, ne lai do tao ri mobanni donaanne, ta lii ke no pa dhara ade no,"Ki do petu tarra ma ne ddau do nadheta nabi, do tatu ta toi ri No ta nadu nemobanni do la bhuje No nidhe, ta heddaudo muri mada pa dhara lubhu harro ngamenyilu!"

LUKAS 7.40–45 36340Moko ta lii ke Yesus pa Simon,"Simon, nee hahhi lai do ddhei ta pedaeri Ya nga au." Ta bhale ke ri Simon,"Owe Ama Guru, pedae we ri Ama."41Ta lii ke Yesus, "Era do dhue ddau dolakka ri kallu pa ddau mone pepija doi.Heddau ne kallu no, lammi ngahu doimela pudi, jhe heddau ri lammi ngurudoi wopudi.42Nara dho ke ro hari do dhue ta ma'ine kallu ro do na harre. Moko ri ddaumone pepija doi ne ta lii ke pa ro ta bholetenge ri ta ma'i ne kallu ro do na harre.Nah, nadu ti telora ro hari do dhue, nedo rihi ddhei nga mone pepija doi ne?"43Ta bhale ke ri Simon, "Pa penge ya,ddau do rihi ae kallu ne ke!" "Do petu nelii au do napoanne," ne bhale ri Yesus.44Moko ta heleo ke ri Yesus ne mobannido naanne, jhe lii pa Simon, "Ngadde riau ne mobanni do nadhe? Dakka Ya maammu au, pemoke dho ri au ne eilokota lonye ne kabha-jhalla Ya; tapulara rimobanni do nadhe, alle ke pepemo ri none rubhebho Ya ri einamada no, jhe haepekemangu ri rukattu no.45Ri au, hamme dho Ya ri au tahengaddho, tapulara ri mobanni do

LUKAS 7.46–8.1 364nadhe pengaha dho no ne hengaddho nerubhebho Ya, rai ta dhai Ya madhe.46Tude dho ri au ne wokolo Ya ri eilokowwau mangngi, tapulara ri mobanni donadhe alle ke petude ne rubhebho Ya rieiloko wwau mangngi.47Tarra-tarra ne lua ddhei no do rihingati ihi do nadhe, nnau mii hahhi luata peteleo ke ta do ne lubhu harro ngamenyilu no do dhai ae he do alla kepepehai-pehuba! Ki ddau do hudi ne luapehuba, moko ne lua hajha nga ddhei nodo hudi lema we."48Moko ta lii ke Yesus pa mobanni donaanne, "Alle ke pepehai-pehuba nelubhu harro nga menyilu au do ae he."49Moko ne ddau-ddau do mejaddhita nga'a hela'u nga Yesus he, ta jharike ta lii ke heddau pa heddau, "Naduke ne ddau nadhe, hakku nara No tapehai-pehuba lubhu harro nga menyilu?"50Tapulara ta lii ke Yesus pa mobannido naanne, "Taga tari do parahajha keau pa Ya, nara ke au ne lua helama tonaie ne. Bhale we au nga mengallu nge ngakehaka dhara!"

8 1Tui dho ti naanne, ta bela ta lappake Yesus la dhara rae-rae nga

LUKAS 8.2–6 365kejobho, la pepeke ne Li Hagha Dharane, ta do jhari ke Deo ta pereda miiDuae. Ne ana hekola No do henguru dodhue ddau he do penau le hela'u nga No.2Mina harre era do parri ddau mobannido alla pepeie ti dhara wujhu nga luapaddha do wala he ri. Ro ne do na harre:Maria do pale ta Magdalena (do allapepemahhu ti dhara no do pidu wango);3 lema Yohana, ihi-ammu Khuza,pegawai Herodes; Susana, nga ae ri kone mobanni do wala he. Ngati eikebahhuro miha, pemahhu ri ro ta pemoke nenga-nga tu Yesus nga ana hekola No he.4Ne ddau he pee nga dakka loro we langa Yesus ti hari-hari rae nga kowa. Tadhai ta ae ne ddau do peteni, ta pedhireke ri Yesus ne lipehakku do nadhe:5 "Ta era ke heddau do kako la liba wini.Pa dhara nga liba ri no, moko ta erake ne wini he bunu pa rujhara. Hakkuhaghe era do jhalli do kerupu ri ddau,jhe haghe ri tutu ri do lila.6Era ri ne wini he do bunu pa woraido wowadu-wadu. Ta dhai ta bhuku, tamerajhu dhangnge ke rowi ne worai nedo kemangu.

LUKAS 8.7–12 3667Era ri haghe do bunu pa ro'a koo ngahuki. Koo nga huki he do muri hela'u ngawini he, jhe wiwo pekewowe ne wini domuri he tade made.8Era ri ma ne wini he do bunu pa woraido wwau-bahha, jhe muri nga woiejhe wie ne wue hengahu wari lipa." Taalla pepedhire ri Yesus ne lipehakku donaanne ta lii ke No, "Ki do nga wodilu,dhanno we!"9Ta kebhali ke pa Yesus ne ana hekolahe, ne nga lua pedabbho lipehakku donaanne.10Ta bhale ke ri Yesus, "Do alla kepewie pa mu ne lua ruba tu ta toi nelai do pehuni, jhara lai mina mii Deo nepereda mii Duae. Tapulara ne ddau-ddaudo wala he, ajha ri lipehakku mita ie rota tada, tapulara tada dho ro ne ngane do ta jadhi; jhe do rangngi ma rotapulara tada dho nga-nga."11 "Mina hedhe ke ne lua pedabbholipehakku do naanne: Ne wini ne,napoanne lipedai Deo.12Wini do bunu pa rujhara ne, hala dhoke mii ddau-ddau do dhanno ne lipedaiDeo ne. Tapulara dakka wango la rabene lii do naanne ngati dhara ade ro, mita

LUKAS 8.13–16 367ie ro ta do dho parahajha, jhe hari lemamita do dho hamme ri ro ne lua helamane.13Wini do bunu pa era do wowadu-wadune, mii ddau-ddau do ki pa dhara ngadhanno ko ri ro ne lii do naanne, dohamme ko ma ri ro nga mengallu ngenga kehaka dhara. Tapulara dhai dho tameramma ne lii do naanne pa dhara adero. Ne parahajha ro pa dhara hemelilahe we, jhe kinga dakka ke ruhakku, dohenginga dhangnge ke ro ne naja-anni.14Wini do bunu pa ro'a koo nga hukihe, mii ddau-ddau do dhanno ma ne liido naanne, tapulara do kepapi ne murimada ro, jhe dhai ta muri mada ngakeruka-kerakki nga mengallu dhara paraiwawa do nadhe. Hari-hari ne na harredo hengappe pekewowe ro, hakku naradho ke ta era nga wue nga wila.15Wini do bunu pa worai do wwaubahha ne, mii ddau do dhanno do tenaene lii do napoanne, jhe takke pa dharaade ro do woie jhe do mola do mira ne.Do makka tee nga wangnge ro tade nararo ta wie ne wila nga wue."16 "Bhule dho ddau do pekini lapu jhe lahenabbhe ri guhi, kiadho la pejaddhe la

LUKAS 8.17–21 368dha'i era bba'i. Do ta pejaddhe ri no nelapu do naanne pa era pejaddhi lapu ma,mijhi kinga maho ddau la dhara, do tangadde ke ne weo lapu ne.17Bhule dho hahhi lai do penite do dhomedae ta ngadde; jhe do dho bhulehahhi lai do wowuni do dho medae tamegalle la dhida jhe do dho medae ta dodho toi.18Rowi do mina harre ke heleo wepewoie-ie ne nga ne do dhanno ri mu.Rowi ddau do era ke nga unu nga oha,do ta wie ri peae pa no; tapulara ddaudo dho bhule ke nga ne nga-nga ri, nedo hudi do era ko pa no do ta aggo ri tino."19Ta dakka ke ina nga tuahhu-tuahhuYesus he la nga Yesus, tapulara naradho ro ta dhai la nga No, rowi do rihi aeddau.20Moko ta era ke heddau do lii paYesus, "Ama, ina nga tuahhu-tuahhuAma he, hhai pa tele ni. Ro ddhei tapeabu nga Ama."21Tapulara ta lii ke Yesus pa ro, "Ddau-ddau do dhanno jhe pedute ne lipedaiDeo, ro ke ne ina nga tuahhu-tuahhuYa."

LUKAS 8.22–26 36922Pa dhara helodho Yesus nga anahekola No he ta ha'e ke la dhara kowa.Ta lii ke Yesus pa ro, "Mai we di mapekaddhi la hebhakka-rai." Moko tapekaddhi ke ro.23Pa dhara nga kako ne kowa ne, tabba'i ke Yesus. Ta harra hewakka keraga nga opo pa eilobo do naanne. Tajhari ke ta maho ri ei la dhara kowa ne,hakku miga ke ro ta bolo.24Ta kako ke ne ana hekola he la pereeYesus. Ta lii ke ro, "Ama Guru, ihilaka kedi!" Ta kaddhi ke Yesus, jhe jhege ri None raga nga opo ne nga kolo nawa domina harre ne worawwu kehabbha ne.Ta pengaha dhangnge ke ne kolo nawanga raga nga opo ne, ta milu tu-tu ke neeilobo ne.25Moko ta lii ke Yesus pa ana hekola Nohe, "Tanga mu hakku do dho parahajhanga Ya?" Ta madalae ke ro jhe meda'u.Ta lii ke ro heddau pa heddau, "Nadu keNo dhe ne pa petu dhe, hakku ki dhai Nota pereda pa kolo nawa nga raga-opo,moko ta i'a pedutu he we!"26Ta pekaddhi teru ke Yesus nga anahekola No he, jhe dhai la ihi-rai Gerasapa hebhakka Eilobo Galilea ne.

LUKAS 8.27–30 37027Ta dhai Yesus ta puru la kolo ledeta dakka ke la nga No heddau momonedo wujhu. Ne ddau do naanne do dakkati dhara rae. Do tui ke no ne do dhopake bhara jhe do dho wae ke ta pee paammu nga kemali. Wata ke ne ddhei nota la pee pa ro'a-ro'a lie era pedana domade we.28Ta ngadde Yesus ri no, ta peka ke nojhe mejura pa hedhapa Yesus, jhe lii,"Yesus, Ana Deo Tabbho rai-tabbho liru!Do ta tao ne nga ke Au pa ya dhe? Amihuba ya, bhole wole ya!"29Hakku lii ne ddau do naanne minaharre, rowi do alla ke Yesus peli pawango ne, ta mahhu-anni ngati ddau donaanne. Jhajhi wari ne tao wango nepa ddau do naanne, maji lema ta ujheri rate ne ruai nga rubhebho jhe jagebharra, pee ma ma nga nara ri no tapehappo ne rate he, jhe abbhe ri wangone la dhara kebhalla-ae.30Ta kebhale ke ri Yesus pa ddau donaanne, "Nadu ne ngara au?" "Ngara ya'Legiun'," ne bhale ri ddau do naanne-- rowi do ae ne wango he do maho ladhara ddau do naanne.

LUKAS 8.31–35 37131Ta ami ke ne wango he pa Yesus mitabhole hudhi ro la dhara Ro'a Made Madane.32Peumu nga era do naanne, do era newawi do dhai ae do pa dhara nga kalenga'a pa keraha bhojo. Ta meggai kene wango he ne ami pa Yesus, mita wielua pa ro ta maho la dhara wawi do naharre. Ta o'o he ke Yesus.33Moko ta mahhu-anni ke ne wangohe ti ddau do naanne jhe maho la dharawawi do na harre. Moko ta perai ke newawi do na harre, jhe riju ti tabbi ladhara eilobo ne, moko ta janna he kehari-hari.34Do heleo ri mone bhata wawi he nelai do jadhi do naanne. Moko ta peraike ro la dhara rae ne jhe la peke nelai do naanne pa dhara rae ne nga lakejobho-kejobho do peumu he.35Moko ta mahhu-anni ke ddau-ddauhe ta la heleo ne nga ne do alla pejadhine. Ta kako ke ro la nga Yesus, jhengadde ri ro ne ddau ie ti wujhu nepaanne, era do mejaddhi peumu ngabhebho Yesus. Do era ke do nga pakebhara, jhe do mmau dhara ke no. Mokota meda'u ke ro.

LUKAS 8.36–41 37236Ro ne do ngadde ne lai do naanne, tapedhiri ke pa ddau he mina mii ne jharalua peie ddau do naanne.37Moko ri ddau he hari-hari ta meggaike ne ame Yesus, mita pekaddhi ngatiera do naanne, rowi do dhai meda'uro hari-hari. Hakku ta ha'e ke Yesus ladhara kowa ne, jhe ddhei ta bhale he ke.38Moko ne ddau do ie ti dhara wujhune ta ami ke no pa Yesus mita ie no tapedutu le. Tapulara ta lii ke Yesus pa nota kako, mina hedhe ne lii Yesus pa no,39 "Bhale we au, jhe la pedhire ri au, nenga ne do alle petao ri Deo pa au." Mokota kako ke ne ddau do naanne, jhe lapeke ri no pa hari hewue dhara rae donaanne, ne nga ne do alle petao ri Yesuspa no.40Ta dhai Yesus la hebhakka eilobone, ta hamme ke No nga mengalludhara ri ddau he, rowi do pa dhara ngamate-mate ke No ri ro.41Moko ta dakka ke he ddau kattumone jaga ammu hebhajha pa erado naanne. Ne ngara no Yairus. Ta lamejura ke no la hedhapa Yesus, jhemeggai ne ame Yesus ri no ta kako laammu no,

LUKAS 8.42–47 37342 rowi do era ne ana no do mobanni,do banni miha, do ne pemuri no hengurudhue bhue ttau ke do era pa dharapaddha do ta mate he ke ta made. Padhara nga kako ko Yesus ju la ammuYairus, pee nga pekehahhe we No riddau ti hebhakka-hebhakka.43Pa telora ro do na harre do eraheddau mobanni, do henguru dhue bhuettau ke ne lakka ri paddha mili raa. Allake ri no ne jarru lakku-lakku ne unu-ohano ta kale dote ta peie no, tapulara bhuledho ie ta heddau he do nara ta peie no.44Ta pedharra-anni ke no la nga Yesusjhara kejhunga, jhe la baro ri no newui-jhalla juba Yesus. Pa dhara awenaanne dhangnge ta pengaha ke ne miline raa no ne.45Ta kebhali ke Yesus, "Nadu do baroYa?" Hari-hari ne ddau he ta pehili ke.Moko ta lii ke Petrus, "Ama, do rihi aeddau ne do pewore Ama; do pee ngapekehahhe ke Ama ri ro!"46Ta lii ke Yesus, "Tapulara era ddau dobaro Ya. Do toi ri Ya ne naanne, rowi doera ne kuaha do mahhu-anni ngati Ya."47Ta toi ke ri mobanni do naanne, tane wui-ai no do naanne, do toi ke ri

LUKAS 8.48–52 374ddau. Hakku ta dakka ke no nga kerijhi-keraggu, jhe la mejura pa hedhapaYesus. Moko ta pedhire ke ri no pahedhapa ddau he hari-hari, ta nga hakkubaro Yesus ri no, jhe mina mii ne iedhangnge no pa dhara awe do naanne.48Ta lii ke Yesus pa mobanni donaanne, "Ana Ya, taga tari do parahajhake au pa Ya, ie ke au. Bhale we au ngahelama tona ie."49Pa dhara nga pedai lii ko Yesus, tadakka ke heddau, do pepue ngati ammuYairus. Moko ta lii ke ne ddau do naanne,"Muri, alle ke pemade ne ana muri ne.Bhole tenge ri we muri ta pehedue AmaGuru ri."50Ta rangnge ri Yesus ne lii donapoanne, ta lii ke No pa Yairus, "Bholemeda'u. Parahajha we, do ta ie ma neana au ne."51Ta dhai ro la ammu Yairus, o'o dhoke Yesus ta era ddau do maho hela'unga No, titu wata ke Petrus, Yohanes,Yakobus nga ina-ama ri naiki do naannewe.52Hari-hari ne ddau he, era ke do tangipali, taga ri made naiki do naanne.Tapulara ane Yesus, "Bhole tangi. Made

LUKAS 8.53–9.3 375dho ne naiki do napoanne, ta bba'i hewe no!"53Ta mare ta dhole ke Yesus ri ro, rowido toi ke ri ro ta do made ke ne naiki donaanne.54Ta alla pemina harre, ta parro ke riYesus ne ruai naiki do naanne, jhe lii No,"Woo ana, kaddhi we au!"55Ta bhale ke ne henga naiki donaanne, jhe kaddhi dhangnge no padhara awe do naanne. Ta alla peminaharre, ta lii ke Yesus pa ro ta wie nga'ane naiki do naanne.56Dhai madalae ne ina-ama ri naiki donaanne. Tapulara ta lii ke Yesus pa ro tabhole pedai pejha'i ie ta nga nadu we nejhara lai do naanne.

9 1Ta pedoa ke ri Yesus hari hengurudo dhue ddau ne ana hekola No he,

jhe wie pa ro ne kuaha tu ta hudhi ngakeluru wango nga ta peie lua paddha.2Ta alla pemina harre ta pepu ke ro riYesus, ta la peie ddau do paddha nga tala pepeke ne lii jhara lua mina mii Deone pereda mii Duae.3Ta lii ke Yesus pa ro, "Bhole aggu mune nga-nga tu pa loro jhara kako mu.Bhole aggu mu kajji kiadho allokohu doi,

LUKAS 9.4–9 376kiadho bhara nga'a, doi, jhe bhole aggulema bhara pedhue bhalla.4Pa mii we mu ne hammi ri ddau, peewe mu paanne tade dhai ta pekaddhingati dhara rae do napoanne.5 Jhe pa mii we mu ne do dho hammi,ki dhai mu ta pekaddhi ti dhara rae donaanne, llatte ne awu do keparre padhara kabha-jhalla mu ne, mii hahhi liipekebhaddi tu ro."6Moko ta pekaddhi ke ne ana hekolaNo he, jhe kako la dhara rae ngakowa, jhe la pepeke ne Li Hagha Dharane, nga peie ne ddau do paddha pahebhakka-hebhakka.7Ta rangnge ri Herodes, do pereda paGalilea, ne hari-hari lai do tao ri Yesushe, ta bhingu ke no. Rowi era ddau dolii ta do alla ke Yohanes Mone Pejhiupemuri bhale wari.8Era lema do lii ta do nee ri ke Elia. Erari ma do lii ta heddau nabi ti telora nabido rai uru he, do muri bhale wari ke.9Ta lii ke Herodes, "Do alla ke ya pelipa ddau he ta lore Yohanes. Tapularane ddau do nadhe, ne pa petu ne, naduke No? Ae ke ne do rangnge ri ya ne

LUKAS 9.10–13 377jhara lua No." Moko ta pee ke Herodesta petadi mita ngadde Yesus.10Moko ta bhale ke ne rasul-rasul he,jhe pedhiri ro pa Yesus ne nga ne do allapetao ri ro. Moko ta tina ke ro ri Yesusjhe kako ro la pekiha-anni la dhara raeBetsaida.11Tapulara ta toi ri ddau he ne lai ta domina harre, ta la pedute ke Yesus ri ro.Ta hammi ke ro ri Yesus, jhe peteleo paro, mina mii Deo ne pereda mii heddauDuae he. Jhe hari lema, peie ri No neddau do paddha do era pa telora ro he.12Ta dhai ta meringi lodho pa ihi he,ta dakka ke hari henguru do dhue neana hekola Yesus he la nga Yesus, jhelii, "Ama, ne era do nadhe era do kiha.Rihi ie Ama ta lii we pa ddau-ddau do nahedhe ta bhale, mita nara ko ro ta la kalenga'a-nginu nga ta la pengaha-ihi ko ropa rae nga kowa do peumu hedhe."13Tapulara ta bhale ke ri Yesus pa ro,"Penga'a ri mu we ro." Ta lii ke ne anahekola he pa Yesus, "Ne do era pa jhiwata ke lammi bhue roti nga dhue ngi'unadu'u we. Mina mii, ne kako jhi ri lawalli nga'a tu ddau do mina hedhe neworawwu ae?"

LUKAS 9.14–19 37814 (Momone we, era ma ta do lammitabbha ddau he.) Ta lii ke Yesus paana hekola he, "Lii we pa ddau-ddaudo na hedhe ta mejaddhi pehekewolo-hekewolo, ki ie he, do lammi nguru ddaupa hekewolo."15Ta kako ke ne ana hekola Yesus he lalii pa ddau lowe he mii do lii Yesus pa ro.16Moko ta aggu ke ri Yesus ne roti dolammi bhue he nga nadu'u do dhue ngi'uhe, ta alla pemina harre ta tengara ke Nola liru, jhe peha'e No olo lii ie-ae pa Deo.Ta alla pemina harre, ta pemae ke ri ruaiNo ne roti nga nadu'u he, jhe wie ri Nopa ana hekola he, tu ta la pebhagi-bhagipa ddau lowe he.17Ta nga'a ke ro hari-hari tade bhahhule. Moko ta pekupu ke ri ana hekola hene do hiha he ne ae henguru dhue hope.18Pa dhara helodho, pa dhara ngahebhajha miha-miha Yesus, ta dakkake ne ana hekola he la nga Yesus. Takebhali ke Yesus pa ro, "Ki pedutu nga liiddau he, nadu ke Ya dhe?"19Ta bhale ke ri ro, "Era do lii taYohanes Mone Pejhiu. Era lema do lii taElia, do wala ri, lii ta heddau ti telora

LUKAS 9.20–24 379nabi rai uru he, do alla ke pemuri bhalewari."20Ta kebhali ke Yesus pa ro, "Tapularaki pedutu nga lii mu miha, nadu ke Yadhe?" Ta bhale ke ri Petrus, "Ama ke neDuae Mone ma'i-Mone golo ne, do jaje riDeo ne."21Moko ta lii ke Yesus pa ana hekolaNo he, "Bhole peke tu-tu ri mu ne lai donapoanne, ie ta pa nadu we."22Ane Yesus lema, "Ana Ddau Raiwawado jhamma ke ta dhui hape dhai ae luahedui-herui, jhe do ta tobhe No ri monekettau-mone kettau, ri kattu-kattu monetunu-menahu nga ri guru-guru aigama.Do medae ta pemade No, tapulara palodho do ketallu ne do ta pekaddhe bhalewari No."23Ta alla pemina harre ta lii ke Yesuspa hari-hari ddau do era paanne, "Ddaudo dhei ta pedute Ya, do jhamma ke rino ta do dho penge ri no ne jhara luangi'u no, dhue-hape ri no ne bhara-dhuibhara-hape no do helodho-lodho ne jhepee loro nga pedute Ya.24Rowi heddau do ddhei ta jage nemuri mada no, do ta ele ne muri mada

LUKAS 9.25–30 380no do naanne. Tapulara ddau do jhole nemuri mada no tu Ya, do ta helama ke no.25Ne nga ke ne lua mangngi tu heddau-ddau maji lema hari hewue raiwawa dhejadhi ta unu-oha no, tapulara do peapenga do pe e ri no ne muri mada no?26Ki do mekae ddau ne mengaku Yanga liajha Ya he, Ana Ddau Raiwawalema do ta mekae ne mengaku ddau donapoanne, kinga dhai Ana Ddau Raiwawata dakka hine nga kuaha No, jhe ngakuaha Ama No hari lema nga kuaha najuDeo do mmau do megala he!27Do ie ke ta toi ri mu: ti telora mu dona hedhe era ko do dho made dae, ki dodho ngadde dae Deo ne pereda ri no."28Era ma ta hewue do migu he netui, ta alla Yesus peajha ne lai-lai donapoharre, ta aggu ke ri No, Petrus,Yohanes nga Yakobus la kolo hewue ledeta la hebhajha.29Pa dhara nga hebhajha Yesus paanne,ta bhari-anni ke ne worawwu No, jhe nebhara pake No ta pudi kebhela ke.30Ta harra hewakka ke do dhue ddau,Musa nga Elia do pengaddi-anni nga luaweo nga kana ngati era do mmau domegala. Pedae ri ro nga Yesus ne jhara

LUKAS 9.31–36 381lua made Yesus, do adho ke do ta tui rido ta lake ri Yesus pa Yerusalem.31 (9:30)32Pa dhara awe naanne Petrus ngaihi-anga no he do bba'i-luu, tapulara takebhaddi ke ro ta kaddhi, jhe ngadde riYesus ri ro era ke do weo-do kelala ngado dhue ddau he era ke do titu hela'unga No.33Pa dhara ta hane ke Yesus ri dodhue ddau do na harre, ta lii ke Petruspa Yesus, "Ama Guru, do dhai woie dipa dhe. Rihi ie jhi ta petitu tallu bhueleo-bhalla-lai pa dhe: hewue tu Muri,hewue tu Musa nga hewue ri tu Elia."(Ne lii Petrus do mina harre do pali ngado dho pali nga hara ghaggha he we no.)34Pa dhara nga pali ko Petrus minaharre, ta dakka ke hekewolo merammu,jhe la herimu ro, hakku ta meda'u ke ro.35Ta rangnge ke ri ro ne lipedai ti dharamerammu do naanne, do pali minahedhe, "Nadhe ke ne Ana Ya do jhujhedo pi dhe ne ri Ya. Dhanno-tenae weNo!"36Ta pengaha ne lipedai do naanne, tangadde ke Yesus ri ro, do era miha-mihake paanne. I-a dho ke lii nga-nga ri ne

LUKAS 9.37–41 382ana hekola he, jhara hari-hari lai donapoharre, jhe hari lema, peja'e-pepekele dho ma ri ro ie ta pa heddau he nejhara lai do ngadde ri ro do naanne.37Ta bhale ma jhammi-ae he, ta puruke Yesus nga do tallu ddau ana hekolaNo he ti kolo lede do naanne, moko tadakka le ke ne ddau lowe la nga Yesus.38Ta peka ke heddau momone do erapa telora ddau lowe he, "Ama Guru, rubako we Ama ta la heleo ko ne ana ya -- dohelamuhi ddau no we miha ne ana ya!39Ki dhai ke no ta ghughe ri hengakerabba ne, ta kebhaddi ta peka ke jhehekoto hari heddau jhe woro ne ubhane. Do pee nga pehedue we no ri hengakerabba do naanne, jhe wae dho tamahhu-anni ngati no!40Alla lema ke peami ri ya ne anahekola Ama he, ta hudhe ne hengakerabba do naanne, tapulara nara dho tahudhe ri ro."41Ta bhale ke ri Yesus, "Do dhai tarramu hedhe! Do tarra-tarra mu hedhe taddau do huli do teballi nga ddau do dhoparahajha! Ne pa ddhei mu tade minamii ri ko Ya ne tui ne pee nga mu, jhe

LUKAS 9.42–45 383makka tee penaja nga mu hedhe? Aggoma dhe ne naiki do napoanne!"42Pa dhara nga kako ko ne naikido naanne ju la nga Yesus, ta bhatepetabbho-laggo ke ne naiki do naanneri henga kerabba ne, jhe kepangngi-kepangngi ne ihi naiki ne. Tapulara tapereda ke Yesus pa henga kerabba ne tamahhu-anni, moko ta ie dhangnge ke nenaiki do naanne. Moko ta wie ke ri Yesusne naiki do naanne pa ama no.43Hari-hari ne ddau he ta madalaeke ne heleo higa Deo do mina harrene worawwu mone-ae. Pa dhara ngamadalae ko ne ddau do na harre tagatari ngaddi hari-hari ne lai do tao ri Yesushe, ta lii ke Yesus pa ana hekola No he,44 "Heleo we ri mu pewoie-ie, jhe bholebhallo ri mu ne lipedai Ya do nadhe: AnaDdau Raiwawa do ta jhole la woalaabbaddau raiwawa."45Tapulara tada dho ne ana hekola hene nga ne lii Yesus do naanne. Do pehuniko ne lai do naanne pa ro mita ro tado dho tada. Tapulara do meda'u ro takebhali pa Yesus ne lai do naanne.

LUKAS 9.46–52 38446Pa telora ana hekola Yesus he ta erake ne pehala jhara lua ta nadu do rihimone-ae.47Do toi ri Yesus nenga ne do era papenge ro, rowi do mina harre ke, ta aggoke ri Yesus heddau naiki jhe petito pakeraha No.48Moko ta lii ke No pa ana hekola he,"Ddau do hamme naiki do nadhe tagaYa, napoanne do mii hamme Ya lema ke.Jhe ddau do hamme Ya, do hamme Noke do pepue Ya dhe. Rowi ddau do dhairihi hemaddha pa telora mu, no ke ne dorihi mone-ae!"49Ta lii ke Yohanes, "Muri, ngadde ri jhiheddau do hudhi wango nga pake ngaraMuri, ri do mina harre ke ta lii ke jhi pano ta bhole tao mina harre, rowi no adhongati ihi di."50 "Bhole labbe no," ane Yesus paYohanes nga pa ana hekola do wala he,"rowi ddau do dho pelawa nga mu, ddaudo napoanne do jhara nga mu ke."51Ta dhai ta umu le ne awe pa Yesusta dhede la era do mmau do megala, tahappo ke ri Yesus ta kako la Yerusalem.52Moko ta pepu ke ri Yesus ne ddau heta kako uru jhara ngati No. Ne ddau do

LUKAS 9.53–58 385pepu ri Yesus do na harre, ta maho ke ladhara hewue kapo pa Samaria tu ta lapemoko ne nga-nga tu Yesus.53Tapulara, ne ddau-ddau do pa dharakapo do naanne wae dho ta hammeYesus, rowi No do teleo ke ta ju laYerusalem.54Moko ta dhai ta toi ne lai do naanneri ana hekola Yesus, ri Yakobus ngaYohanes, moko ta lii ke ro, "Muri, ddheimarra Muri, ta ami ai jhi ta puru ti liru tuta ma pekappo ladu-ladu ne ddau-ddaudo na hedhe?"55Ta kebhibha ke Yesus la nga ro, jhebhani nga ro.56Ta alla pemina harre ta pekaddhi kero la kapo do wala he.57Pa dhara nga peterue ko ne loro jharakako ro, ri Yesus nga ana hekola No he,ta era ke ne ddau do la lii pa Yesus,"Ama, ya ddhei ta pedute Ama ke, la miiwe Ama ne kako!"58Ta bhale ke ri Yesus, "Ngaka-addudo era nga ro'a jhe dolila do era nganyabbhu, tapulara tu Ana Ddau Raiwawabhule dho nga era tu ta pelakku-anni hele."

LUKAS 9.59–10.2 38659Moko ta lii ke Yesus pa heddau dowala, "Pedute we Ya." Tapulara ta lii kene ddau do naanne, "Hane ko we yapebhale ngarra ko, tu ta la pedane amaya ko."60Ta bhale ke ri Yesus, "Hane ro domade pepedane ri ddau ro miha do madehe. Tapulara au dhe, kako we la pepekene jhara lii ta do Deo do jhari ke tapereda."61Era ri heddau do wala do lii, "Ama,ddhei ya ta pedute Ama, tapulara goleko we ya uru ta la pelangu ko."62Ta lii ke Yesus, "Ddau do era padhara nga kebhalla worai ri bajak, jhekebhibha la kejhunga, jhamma dho nota jadhi ai-alla annu-niki Deo."

10 1Ta alla pemina harre ta pidhike ri Yesus do pidu nguru ana

hekola No, jhe pepu ri No, do dhue-dodhue pa dhara hetajji, uru jhara ti No lahewue-hewue rae la era do ta lake ri No.2 "Do dhai ae ke ne ihi-habha do taghattu," ne ane No pa ro, "tapulara nemone ghattu do hudi we. Rowi do minaharre ke, ami we pa mone maa ne mitaie no ta pepu mone ghattu ta ma ghattune maa no do ihi dhe.

LUKAS 10.3–9 3873Nah, pekaddhi we! Ne pepu mu ri Yamii naki'i jhawa he la telora ngaka addu.4Bhole aggu mu wokepaka doi, kiadhokerabbhu era ami doi ruba dhara, kiadhohelapa. Bhole pengaha mu pa telorarujhara tu ta pelangu ddau, ie ta paheddau-heddau he.5Ki maho mu la dhara hewue ammu,lii we mu uru jhara, 'Ki ie mudhe he,helama tona ie we pa dhara ammu donadhe.'6Kinga paanne do era ne ddau do ddheinga lua pedhuri-pemira, ne lipelangu mudo naanne do ta pee ta eta pa no; ki doadho, happe kebhali ne lipelangu-mahumu do naanne.7Pee we mu pa hewue ammu we.Hammi ri mu ne nga ne do pemokori ro tu mu, rowi nadu do jhagga dojhamma ta hamme ne unu pala no.Bhole lari-lari-anni mu ti hewue ammu lahewue ammu.8Kinga dhai mu la dhara hewue dhararae, jhe hammi mu nga woie paanne,nga'a-nginu we mu paanne ne nga wene do pemoko tu mu.9Peie we ri mu ne ddau do paddhapa dhara rae do napoanne, jhe pepeke

LUKAS 10.10–14 388we ne pa ddau-ddau do paanne, 'Dohenginga ke Deo ne jhari ta pereda miiDuae pa bhuri telora mu.'10Tapulara kinga dhai mu la dharahewue dhara rae, jhe do dho hammi mupaanne, mahhu-anni we mu la rujhara,jhe lii mu mina hedhe,11 'Nah, ne awu dhara rae mu dokeparre pa kabha-jhalla jhi le, ta latteke ri jhi, mii hahhi li pekebhaddi tumu! Tapulara do ie ke ta toi ri mu, dohedharra ke ne awe Deo ta jhari tapereda mii Duae pa telora mu!'12Henge eeh! Pa awe pedakka rahiraiwawa do nadhe, ddau pa Sodom dorihi memudhe ne pehuba ri Deo ngatiddau do pa dhara rae do napoanne!"13 "Apa nga kerewe tu au, Korazim! Jheapa nga kerewe tu au, Betsaida! Kita dota tao pa dhara Tirus nga Sidon he nehari-hari lua madalae do tao pa teloraau, dae wari dho ke hari-hari ne ddau pani, tui ke ne alla pejharra ti dhara lubhuharro nga menyilu ro, jhe pake ri ro nebhara lua lau jhe do alla ke ro pelunaawu pa wokolo ro.14Pa lodho pedakka rahi raiwawa,ddau-ddau ti Tirus nga Sidon do medae

LUKAS 10.15–20 389ta rihi memudhe ne pehuba ri Deo ngatimu.15Nga au, Kapernaum! Pa penge au,do ta pedhe ke au lohe la era do mmaudo megala ne? Adho! Do ta nabhe au ladhara rao ai do dho i'a made wari ne!"16Moko ta lii ke Yesus pa ana hekola Nohe, "Ddau do dhanno do tenae mu, domii dhanno do tenae Ya lema ke. Ddaudo nyakke mu, nnau mii nyakke Ya lemake. Jhe ddau do nyakke Ya, nnau miinyakke No lema ke do pepue Ya ne."17Ta bhale ke ne pidu nguru ddau anahekola he, nga dhai mengallu nge ngakehaka dhara. Ta lii ke ro, "Muri, newango he, i'a ta pedutu he we kingapereda ke jhi pa ngara Muri!"18Ta bhale ke ri Yesus, "Ne ngadde riYa, wango do bunu mii bhela he ti ihiliru.19Do ie ke ri mu ta toi! Alla ke mu pewieri Ya ne kuaha mita nara ke mu ta jhallipekehenynyi debhoho nga kerakarai,nga nara ta pepada hari-hari lua rui ngakedi ihi-muhu ihi-lawa, jhe do dho bhulehahhi lai he ta pehedui mu.20Maji lema ta mina harre, bhole wemu ta mengallu nge nga kehaka dhara,

LUKAS 10.21–24 390rowi do pewawa-anni ke henga kerabbapa mu. Rihi ie mu ta mengallu nge ngakehaka dhara taga tari do hure do bhukeke ne ngara mu pa era do mmau domegala ne."21Pa awe naanne dhangnge lema, tamengallu nge nga kehaka dhara keYesus, rowi do helibho ke No ri HengaDeo. Ta lii ke Yesus, "Ama, Muri dopereda liru nga raiwawa! Peha'e ri Ya nekolo lii ie-ae pa Au, rowi do pehune ri Aupa ddau-ddau do mmau dhara nga doera lua tada, tapulara do peteleo ri Aupa ddau-ddau do dho hekola. Rowi donapoanne ke ne do pemengallo dharaAma.22Hari-hari lai do alle ke pejhole ri Amapa Ya. Bhule dho heddau he do tade Ana,wala ngati Ama. Bhule le dho ma do tadeAma, wala ngati Ana; nga pa ddau-ddaudo ddhei Ana ta petade Ama."23Moko ta kebhibha ke Yesus ju la ngaana hekola he, jhe lii pa ro miha, "Domangngi ke mu, rowi do ngadde ke rimu ne nga ne do heleo ri mu pa awe donadhe.24Rowi do mina harre ke, henge we:Ae nabi nga duae do ddhei ta ngadde

LUKAS 10.25–29 391ne nga ne do heleo ri mu pa dhara awedo nadhe, tapulara ngadde dho ri ro. Doddhei ri ta dhanno ne nga ne do rangngeri mu pa dhara awe do nadhe, tapularanara dho ta dhanno ri ro."25Ta alla pemina harre ta harra keheddau guru aigama tu ta la hie Yesus.Ta kebhali ke no, "Ama Guru, ne nga kene do jhamma ta tao ri ya, mita nara tahamme ri ya ne muri mada do petu ngado peloro ne?"26Ta bhale ke ri Yesus, "Nenga nedo hure do bhuke pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo? Mina mii papenge au ne jhara lai do naanne?"27Ta bhale ke ri ddau do naanne,"'Ddhei we au nga Deo Muri au ngahewue nge danni-ade au nga hari-hariuku nga penge au,' jhe 'Hajha ddhei weau penaja nga ddau ihi-anga, mina miine ddhei au nga ngi'u au miha.'"28Ta lii ke Yesus, "Do petu ne libhaleau do napoanne. Jhagge we ri au ne laido napoanne, moko do ta muri mada keau."29Tapulara ne guru aigama do ddhei tapemola-anni. Ta kebhali ke no, "Nadu kene ddau nga ddau ihi-anga ne?"

LUKAS 10.30–34 39230Ta bhale ke ri Yesus, "Ta erake heddau momone do puru ngatiYerusalem la Yerikho. Pa telora rujhara,ta kappe ke no ri do mengamo, jherabe hari-hari ne unu-oha no, dedetade melupu le, jhe hane pekebhalle parujhara ne nga do no'e dhai ae.31Ta huru hape ke ta era heddau monetunu-menahu do narru pa rujhara donaanne. Ta dhai ta ngadde ri no ne ddaudo naanne ta pehira-anni ke no ju lahebhakka rujhara, jhe kako teru.32Mina harre lema heddau do Lewi donarru jhara anne; ta ngadde ri no neddau do naanne, ta pehedharra-anni keno mita ngadde ri no nga woie. Tapulara,no lema, ta pehira-anni ke la hebhakkarujhara, jhe kako teru.33Ta alla pemina harre, ta era keheddau do Samaria do pa loro jharakako, do lake jhara anne lema. Ta dhaita ngadde ri no ne ddau do naanne, dhairuba dhara ne ade no.34Ta kako ke no la peumu-anni ngaddau do naanne. Ta la pemoo ke ri nori eiago ne ihi do no'e he ngati ddau donaanne, jhe pelobe ri eimanynyi ri no.Ta alla pemina harre, ta rapi ke ri no

LUKAS 10.35–38 393hari-hari ne ihi do no'e he, jhe wue rino pa danni keledai no miha, jhe aggola ammu era pengaha, nga woie-ie nepemoke ri no.35Bhale ma jhammi-ae, ta wie ke rino dhue mada doi mela pudi pa muriammu pengaha ne, jhe lii no, 'Pemokeno nga woie, jhe kinga era ne kebhue dowala-wala ri, do pemahhu tu no, matakinga dhai ya ta bhale hine, do ta ma'ima ri ya.'"36Pa pedakka lipedhiri do naannepepedakka ri likebhali do mina hedhe,"Ngati telora do tallu ddau do na harre,do nami ke, pedutu nga lii au do jadhita ddau nga ddau ihi-anga penaja ngaddau do hedui do naanne?"37Ta bhale ke ri guru-aigama donaanne, "Ddau do ruba dhara nga ddaudo naanne." Ta lii ke Yesus pa no, "Nah,ki do mina harre ma, kako we au jhe latao ri au mina harre lema!"38Ta kako teru ke Yesus nga ana hekolaNo he, jhe dhai ro la hewue rae. Paannedo era heddau mobanni, ne ngara noMarta, do pehare Yesus la ammu no.

LUKAS 10.39–11.2 39439Marta do nga ari ne ngara no Maria.Maria dhe do mejaddhi peumu ngaYesus, ta dhanno ne liajha-liajha No.40Tapulara Marta do dhai kewallu-walake ta pemoko ne nga-nga. Ta kako keno la nga Yesus, jhe lii, "Muri, ta nga kehakku hane Marta ri Muri, jhe hane yamiha pekewallu-wala? Lii ko we pa no taruba dhara le nga ya!"41Ta bhale ke ri Muri, "Marta, Marta! Dokeba'a-kepapi au, jhe do dho ketanna aune penge nadhe nga nanidhe;42 tapulara ne do rihi paralu ne, tituwatahahhi we, jhe ri Maria do alla ke pepidhene do woie ne, do adho ke do ta aggo riti no."

11 1Pa dhara helodho ta hebhajhake Yesus pa hahhi era. Ta alla le

pehebhajha ta lii ke heddau ti telora anahekola No he, "Muri, ajha ko we jhi nelihebhajha, mii do tao ri Yohanes ta ajhane lihebhajha pa ana hekola no he."2Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Kingahebhajha mu, lii we mu mina hedhe,'Ama, Au ke ne Deo do Kemolo ne. Kiie-mudhe he pa Au he ke ne lua mejuranga do pekerihe.

LUKAS 11.3–8 3953Wie we helodho-helodho he nga'a-nginu do paralu tu jhi.4Pehai-pehuba we ne lubhu harro ngamenyilu jhi, rowi ri jhi lema do pehubake ie ta nadu we ne do alla petao halapa jhi. Jhe bhole hani we peila ne luaparahajha jhi pa awe peabu jhi ngaruluji-ruhakku.'"5Ta lii ke Yesus pa ana hekola he,"Kita era he, heddau ti telora mu dokako la ammu ihi-anga no pa awe teloramaddha, jhe la lii, 'Ihi-anga ya-ee, rubako we ne dhara au, ta pepija ko roti tallunguru bhue he,6 rowi nee ta itu ta hare ko we neihi-anga ya do nee pa dhara nga kakojhara, jhe do dho bhule ke pa ya nenga-nga tu ta nga'a-ngu nga no!'7Kita bhale he ri ihi-anga au do kakoau la ami ne, mina hedhe ngati dharaammu no, 'Bhole ma pehedue ya! Doalla ke ya peheloto kelae, jhe ya ngaana-ana ya hee ke do bba'i. Nara dho keya ta kaddhi jhe la wie au ne nga-nga.'"8 "Hakku ta mina mii he ke?" ne liiYesus ri, "Ne lii Ya pa au, ta moko he ke!Maji lema au ta ihi-anga no, adho ke nodo ta kaddhi ri jhe la wie au ne nga-nga.

LUKAS 11.9–14 396Tapulara rowi do dho i'a mekae dhara,ne ami loro jhara pa no, moko do ta wiema pa au ri no ne nga ne do ta paraluau.9Hakku ne lii Ya pa mu: Ami we, mokodo ta wie pa mu; kale we, moko do tanara ma mu; kedakku we kelae, mokone kelae do ta boka tu mu.10Rowi ddau do ami do ta wie; ddau dokale do ta nara, nga ddau do kedakkukelae, moko kelae do ta boka tu no.11Pa telora mu, era marra ama do wiedebhoho pa ana no, ki ami nadu'u pa no?12Ki adho ta wie kerakarai, ki ami dallumanu pa no?13Maji lema mu ta do rihi apa do minamii lema, do i'a ko ma mu ta wie nelai do woie pa ana-ana mu. Mina mii riko Ama mu do era pa era do mmau domegala ne! Do ta wie ri No ne Henga Nopa ro do ami he pa No!"14Pa dhara helodho ta hudhi wango keYesus ngati heddau do bhangnga. Taalla pemahhu-anni ne wango ne, ta jharike ne ddau do naanne ta pedai lii. Ae neddau do madalae,

LUKAS 11.15–19 39715 tapulara era do lii, "Ne nara ri No tahudhi ne wango he, ri do nara kuaha tiBeelzebul kattu ngati wango he."16Era ri ma ne ddau-ddau do wala hedo ddhei ta hie Yesus, hakku ta ame keYesus ri ro ta tao hahhi lua madalae tamii hahhi telia ta do tarra No do dakkangati Deo.17Tapulara do toi ri Yesus ne luapedabbho ro. Moko ta lii ke Yesus pa ro,"Kinga hewue rai-pereda do menyalla-nyalla pa dhara hekejie-hekejie do peenga pemuhu hekejie nga hekejie do tahenginga ne janna. Nga hewue dharaammu do petobha-pedharru heddau ngaheddau ne ddau do pa dhara ammu donaanne, do medae ne dhara ammu donaanne ta menyalla kebali-bali.18Mina harre lema pa dhara rai-peredawango; kinga hekejie do pehala ngahekejie do wala he, rai-pereda do naannedo ta janna. Lii mu, ta do hudhi ri Ya newango he ri kuaha Beelzebul.19Ki do mina harre, nga kuaha nga ri kene ana hekola mu he, ne hudhi wangodo na harre? Peteleo ri ana hekola mumiha ta do hala mu!

LUKAS 11.20–24 39820Tapulara ne hudhi ri Ya ne wango heri kuaha ngati Deo, jhe ne napoanne nepa petu ne ta peteleo ke ta do, Deo dojhari ke ta pereda pa telora mu.21Kinga heddau do rui, do nga rakka dodhai nabbu tu ta jage ne ammu no miha,moko hari-hari ne unu-oha no bhule dhoke ta nga-nga.22Tapulara ki dakka heddau do rihirui, la pedhaba jhe pejharre no, mokori ddau do rihi rui do naanne do tarabe ke hari-hari ne rakka do peini-annimuri ammu do naanne, moko tapebhage-bhage he ke ne unu-oha no he.23Ddau-ddau do adho do anga jharanga Ya, ne pa petu ne do pelawa-petaddhu ke nga Ya, jhe ne ddau do dhorabhe Ya, ne pa petu ne do peape ne luajhagga Ya ke!"24 "Kinga alla ke ne wango ne pemahhu-anni ti dhara heddau ddau, ta bela ke nopekeweru-weru-anni la era do kemanguhe, tu ta la kale ne era pengaha-ihi,tapulara peabu dho no. Rowi do minaharre ke, ta lii ke no, 'medae ta bhale koya la ammu do hane ri ya ne!'

LUKAS 11.25–29 39925Ta dhai no la ammu do naanne, tangadde ke ri no ne ammu do naanne dommau nga do kenajjhe ke.26Moko ta kako ke ne wango do naannela aggu ri do pidu wango do wala do dhairihi apa ri ngati no. Ta alla pemina harreta maho ke ro la dhara ddau do naanne,jhe pee ro paanne. Pa pedakka ne ddaudo napoanne jadhi ta ju la'a apa ri nekenyawu ngati do uru jhara ne."27Ta alla Yesus peli mina harre, ta liike heddau mobanni ti telora ddau lowehe, pa Yesus, "Dhai tarra ne mengallunge nga kehaka dhara ne mobanni doalle pepemetane nga do pehuhe Au ne!"28Tapulara ta bhale ke ri Yesus, "Do rihiri ne mengallu nge nga kehaka dhara neddau do dhanno ne lipedai Deo, jhe dojhagge pedute nga lii do naanne ri no!"29Pa dhara nga pewore ko Yesus riddau do na harre, ta peterue ke ri Yesusne lipedai No, jhe lii No, "Do dhai tarrake ne apa nga kerewe ne ddau-ddau dopa dhara awe nadhe. Ami ro ta tao luamadalae, mita nara ro ta parahajha ngaYa, tapulara medae dho ta wie pa ro,maji lema ta hahhi lua madalae he we,titu wata ke lua madalae Nabi Yunus we.

LUKAS 11.30–33 40030Mina mii Nabi Yunus do jadhidhangnge ta hahhi lua madalae nedhangnge tu ddau-ddau pa dhara raeNiniwe, mina harre lema Ana DdauRaiwawa do ta jadhi hahhi lua madalaetu ddau-ddau do pa dhara awe nadhe.31Pa awe pedakka rahi raiwawa,Banni-ae ngati bi bhollau do ta kaddhipenau nga ddau-ddau do pa dhara awenadhe, jhe peanynyi ro. Rowi, tu ta ladhanno ne liajha Salomo do mone mmaudhara ne, ne Banni-ae do naanne alla kepenarru hahhi loro jhara do dhai jjhau.Tapulara pa dhe, nee heddau do rihimone-ae ngati Salomo!32Pa lodho pedakka rahi raiwawa,ana-rai Niniwe do ta kaddhi penau ngaddau pa dhara awe nadhe, jhe peanynyiro, rowi ddau pa Niniwe do alla kepejharra ti lubhu harro nga menyilu rita dhai Yunus ta wie ne lipeliba pa ro.Tapulara pa dhe do nee heddau do rihimone-ae ngati Nabi Yunus!"33 "Bhule dho ddau do pekini lapu jhela pewune ri no, kiadho ta la hegureri guhi. Do ta la pejaddhe ri no pa erapejaddhi lapu, mita ie ne ddau do mahone ta heleo ne weo no.

LUKAS 11.34–40 40134Namada do mii lapu he ke tu ngi'u.Kinga do mmau ne namada au, hariheddau au do weo do kelala ke. Tapularaki do kerabba ne namada au, moko auhari heddau jadhi ta do kerabba guru-rai.35Rowi do mina harre ke, meniga wepewoie-ie, mita ie ne teleo do era pa aune, bhole jadhi ta kerabba.36Kinga teleo ke hari ta heddau, jhe dobhule ke au nga do kerabba ne, moko doweo do kana ke au hari heddau mii dopekelale ri weo lapu he ke."37Ta moko Yesus ne pedai lii, ta periheke Yesus ri heddau do Farisi ta la nga'ala ammu no. Moko ta kako ke Yesus langa'a laanne.38Ta madalae ke ne do Farisi ne, tangadde Yesus ri no do nga'a nga do dholonye ruai uru jhara pedutu nga ukuaigama.39Rowi do mina harre ke ta lii ke Yesuspa no, "Do tarra ma mu do Farisi hedhedo tima ta lonye mago nga piri, ngatitele ne we, tapulara pa dhara mu mihado huke ri lua karri nga lua do woapa ne.40Do bhodho mu! Ta do adho ke ta Deoma ne do tao do jhara tele ne, jhe Nolema ne do tao do jhara dhara ne?

LUKAS 11.41–45 40241Ne nga ne do era pa dhara mago nenga pa dhara piri mu ne, do na harreke ne jhamma ta wie ri mu pa do kehianga gahara. Rowi ro loro jhara do minapoharre ke hari-hari do ta jadhi ta dommau ke tu mu.42Apa nga kerewe tu mu, ddau-ddaudo Farisi! Rowi ti nahabha-nala'a mu,mii rumeda'a, wobhagi nga wokuede ngawwau mangngi do wala he ri ko, do wieri mu bhagi henguru pa Deo, tapularapedhuli dho mu nga lua hajha nga ddheinga Deo, jhe ne do pa petu ne, do naharre ke, ne do jhamma ta tao ri mu, jheie ledho ma ta peballu ri mu ne lai-lai dowala he.43Apa nga kerewe tu mu, ddau-ddau doFarisi! Mu hedhe do ddhei nga era-eramejaddhi do woie pa dhara ammu-ammuhebhajha, jhe do ddhei ta pelangu riddau pa paha-paha.44Apa nga kerewe ke tu mu! Hala dhoke mu mii raidare do hahe ri wowadu,do jhalle do kerupe, jhe do dho toi ke riddau."45Ta lii ke heddau ngati guru aigamahe pa Yesus, "Ama Guru, ri lipedai do

LUKAS 11.46–50 403napoharre, nnau ta kara ta menihi jhi keri Ama."46Ta bhale ke Yesus, "Apa nga kerewetu mu lema, guru-guru aigama he! Dhukiri mu ne lai-lai do hedui jhe wie ri mune rutie-rutatta do mejanni, tapularamu miha wae dho ta ruba dhara maji leta hudi he penaja nga ddau do ddhei tajhagga ne na harre.47Apa nga kerewe ke tu mu! Jhagga muraidare tu nabi-nabi do alla pepemade riama-appu mu ma miha.48Hakku mu ma miha ne do peketarra,ta do mu do hela'u nga ne nga ne doalla petao ri ama-appu mu he; rowi dopemade ri ro tarra ma ne nabi-nabi dona harre, jhe mu dhangnge ma miha nedo jhagga ne raidare ro.49Ri do mina harre ke, ane lua mmaudhara Deo, 'Do ta pepu ri Ya la ngaro, nabi-nabi nga ddau-ddau pepu Ya;haghe do ta pemade, jhe haghe ri do tadede ta merahhu ri ro!'50Ne tao ri Deo ne lai do napoanne,mita ie ke ne ddau-ddau pa awe nadheta wolo, rowi lua pemade do alla petaopenaja nga nabi-nabi do rai ti awe tapeere raiwawa,

LUKAS 11.51–12.1 40451 jhari ti lua pemade Habel pelohe malua pemade Zakaria, do jadhi pa teloradhea era tunu-menahu ne nga AmmuDeo. Parahajha we mu: Ddau-ddau dopa awe do nadhe, do tatu ke, do ta wolotaga tari hari-hari lai do napoharre.52Apa nga kerewe tu mu guru-guruaigama! Kuhi tu ta boka kelae lua mmaudhara do takke pa mu, tapulara mu mihawae dho ta maho la dhara tu ta la kalene lua mmau dhara do naanne. Mu ri koma ne do pelabba-anni pa ddau-ddau dopetadi ta maho la dhara ne!"53Ta langnga Yesus ngati era donaanne, moko ne guru-guru aigama henga do Farisi he ta bubu dhara ke ngaYesus do rihi ngati ihi. Ta jhari ke ro tamengade-mengade Yesus mita wae Nota pedai riae lai nga ro.54 Jhe pa dhara awe do naanne lema tamate ke Yesus ri ro nga woie-ie ta kappene nga ne do hala do pale ri No.

12 1Tabbha-tabbha ddau ne do peeke nga pewingi we, hakku tade

era do pejhalli pa danni kabha jhalla. Padhara nga peworo-woro ne ddau do naharre, ta lii ke Yesus pa ana hekola Nohe, "Meniga we mu pewoie-ie nga muu

LUKAS 12.2–6 405do Farisi he, ne pedabbho Ya nga luapekebhalli-anni ro he.2Rowi bhule dho lai do pehune-penitedo dho medae ta ngadde, jhe bhule dholai do wowuni do dho medae ta bokapeteleo.3Do pale ri mu pa awe maddha, dota rangnge pa awe anni lodho; nga laido pekewure ri mu pa wodilu ddau padhara kopo do henabbhe, do ta lango lahebhakka-hebhakka."4 "Wo ihi anga-ihi anga Ya, hengewe! Bhole meda'u mu pa ro do watake do nara ta pemade ngi'u dhe we,tapulara adho do nara ta tao do rihi ri tinapoanne.5Mai ma pejhujhe ri Ya pa mu, pa nadune do jhamma ne mu ta meda'u. Meda'uwe mu titu wata pa Deo we! Rowi ki allake pepemade ri No, do nga kuaha ri koNo ta nabha la dhara rao-ai do pelorone! Parahajha we, do titu wata pa No heke ne do jhamma mu ta meda'u.6Lammi ngi'u menguu, pewie ngakebhue dhue mada doi do rihi wonaiki.Maji le ta mina harre bhule dho hengi'uhe do ballu ri Deo.

LUKAS 12.7–11 4067Rukattu pa wokolo mu le miha do allake pekire hari-hari, rowi do mina harreke bhole meda'u; ne kebhue mu do rihingati menguu do na harre!"8 "Henge we pewoie-ie: Ddau domengaku pa hedhapa ddau lowe ta dono ddau pedute Ya, do ta mengaku lemano ri Ana Ddau Raiwawa pa hedhapanaju-naju Deo.9Tapulara ddau do pehili-anni pahedhapa ddau lowe ta do adho ddaupedute Ya, no lema do ta pehile ri AnaDdau Raiwawa pa hedhapa naju-najuDeo.10Kinga era ddau do pali ne nga-ngado pelawa-petaddhu nga Ana DdauRaiwawa, do nara ke no ta pehuba;tapulara kinga kare-menihe Henga Deo,nara dho ke no ta pehuba ri.11Kinga nuni-pera'u mu la ammu-ammu hebhajha tu ta la pedae ne halapa hedhapa do pereda kiadho do higa,bhole kebhaddi ne jhara lua mina mii mune do jhamma ta pemole ne ngi'u mu,kiadho ne nga ne do jhamma ta pale rimu.

LUKAS 12.12–18 40712Rowi ne nga ne do jhamma ta pale rimu, do ta peke ma pa mu ri Henga Deokinga dhai ne awe ne."13Heddau ti telora ddau lowe he, ta liike pa Yesus, "Ama Guru, hakko ko we riAma ta lii pa tuahhu ya wie pa ya haghengati puhaka ama jhi he."14Ta bhale ke ri Yesus, "Tuahhu, nadune do alle pedhede Ya ta jadhi pehappokiadho ta mone pebhagi puhaka patelora mu hari do dhue?"15Ta alla pemina harre ta lii ke Yesus pahari-hari ddau do era paanne, "Menigawe mu, bhole rihi ne lala. Rowi murimada ddau raiwawa, adho do peini-annipa lua kaja kete'e, maji lema ta dokenata ke ne unu-oha no."16Moko ta pedhire ke ri Yesus nelipehakku do nadhe, "Ta era ke heddaudo kaja. No do nga rai nga unu, jhe dodhai jadhi ne habha-ne la'a no ngati raino do na harre.17Ta jhari ke ta penge ri no pa dharaade no, 'Bhule dho ne era ri ta takka neihi-habha ya hedhe. Ne nga ke uku yapa awe nadhe?'18Ta alla pemina harre ta penge keri no pa dhara ade no miha, 'Ngadde

LUKAS 12.19–22 408ke ri ya ne uku; medae ta lii ke ya tabhagi hari-hari ne guda ya do dui hedhe,jhe petitu guda do rihi worena ri. Do tatakka paanne ke ri ya ne ihi-habha yanga hari-hari bhara do wala he ri.19Ki alla ke pemina harre, do ta lii ke yapa ngi'u ya miha: Do rihi mangngi tarrake au! Hari-hari do ie-do ae do unu-dooha ke ri au, jhe adho do ta alla ri, majilema ta ttau-ttau ne tui. Pengaha-ihi weau pa awe nadhe! Nga'a-nginu we au e'ene ddhei au, pa dhara muri mada au!'20Tapulara ne lii Deo pa no, 'Woo dobhodho! Pa rammi do nadhe dhangngedo ta made ke au, nadu ke ne do tahammi ne lua kaja nga kete'e do allapepe kupu ri au he tu ngi'u au ne?'21Mina harre ke ne do ta jadhi pa naduwe do ddhei ta kaja tu ngi'u no miha,tapulara adho do petadi ta kaja pa dharanamada Deo."22Moko ta lii ke Yesus pa ana hekolaNo he, "Ri do mina harre ne lii Ya pa mu,'Bhole keba'a-kepapi mu jhara lua murimada mu, jhara ne nga we ne do ta na'eri mu, kiadho ne nga we do ta pake rimu.'

LUKAS 12.23–28 40923Ne muri mada ne do rihi ti bhara nga,nga ngi do rihi ti bhara pake.24Heleo miha gaga ri mu! Ngaddidho no ta kujha, jhe ngaddi le dhoma ta ghattu, bhule le dho ma no ngaguda kiadho nga hoka. Tapulara dopiara-peluja ma ri Deo hari-hari! Do rihine dhida ne kebhue mu ngati dolila dona harre!25Nadu ke ti telora mu do nara tapemedere ne muri mada no ie taheaggha he ri lua keba'a-kepapi no?26Ki lai-lai do mina harre ne worawwuhe maddha nara dho ma ke ri mu tatao, ta nga ri ko hakku keba'a-kepapi palai-lai do wala ri?27Heleo miha kelia barri ne muri, nebhunga-bhunga do na harre ngaddi dhota mane-ta menannu. Tapulara DuaeSalomo miha do mina harre ne worawwukaja nga kete'e, ngaddi dho ta pakebhara do mina harre ne worawwu gaanga merake mii wila bhunga do na harre!28 Jhu'u pa pa dhara padhe do muripa dhara helodho iki he we, jhe do pabhalli-rai ne, do ta tunu ke pekappu-ladu-ladu. Tapulara Deo do pemoke nota mina harre ne worawwu gaa nga

LUKAS 12.29–34 410merake. Mina mii ri ko mu ri! Tapularalohe dho mu ne parahajha!29Hakku, bhole keba'a-kepapi ngabhingu jhara lua ne nga ne do ta nga'ata nginu ri mu.30Lai-lai do mina harre do hudhekajhe-dhae ri ddau-ddau do dho tadeDeo we. Jhe ne pa petu ne ri Ama mu dotoi ke ta do paralu ma tu mu hari-hari nena harre.31Tapulara do jhamma ma mu tawohe-la'a-rui, mita ie Deo ta pereda padhara muri mada mu, moko ne lai-lai dowala he do ta wie lema ri Deo tu mu."32 "Ne ae mu do kappi we, bholemeda'u! Rowi Ama mu do nga mengalludhara ne wie pa mu ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi ngati lua Pereda No.33Pewie we ne unu-oha mu, jhe nedoi kebhue he, wie we pa do kehia ngagahara. Tao we tu ngi'u mu ne wokepakadoi do adho do i'a bura wari, unu-ohado takke pa era do mmau do megala ne.Puhaka do dho i'a ele wari, rowi adho kedo dae ri ta la mena'o ri do mena'o ngaadho ke do dae ri ta la peape ri rurai.34Rowi pa mii we ne puhaka mu, dopaanne lema ke ne ade mu!"

LUKAS 12.35–39 41135 "Pemoko-moko-anni we pa dharahari-hari lai. Do jhamma mu ta era ngamoko loro ne pake ne bhara mu, jhe nelapu mu do pee nga peweo,36hela'u mii naannu-naannu do padhara nga moko ta mate muri ro ta bhalengati lai-ala peloko nga'a. Kinga dhai nemuri ro ta bhale, jhe kedakku kelae, donga hengi-nga ke ro ne boka kelae.37Dhai tarra ne mengallu dhara nenaannu-naannu do abu pa dhara ngamate ne lua dakka muri ro ne. Parahajhawe mu: ne muri do naanne do tapebharra-anni ke jhe lii pa naannu do naharre ta mejaddhi, jhe no miha ne do tapemoko nga'a-nginu tu ro.38Dhai tarra ne mangngi ne naannu dona harre kinga abu ke ro ri muri ro doera pa dhara nga pemoko-anni, ta mateno maji lema ne muri ro ne ta dakka paawe telora maddha, kiadho rihi maddhari ko ti naanne!39Henge we ne nadhe! Kita do toi heri muri ammu ne ta wabba henga nemedae ta dakka do mena'o, moko dota jaga ke no, mita do dho nara ne domena'o ne ta maho la dhara ammu no.

LUKAS 12.40–46 41240Rowi do mina harre ke do jhamma kemu ta jaga nga meniga, rowi Ana DdauRaiwawa do ta dakka pa awe do dho e'edo dho toi ri mu."41 "Muri, mina mii, ne lii ajha donapoanne do petuje pa jhi ke ri Muri, wepa hari-hari ddau?" ne kebhali Petrus.42Bhale ri Muri, "Nadu ne naannu domappe nga henarru jhe do mmau dharahakku dhede no ta jadhi kattu pa naannudo wala he, mita ie ta wie ri no nenga'a-nginu pa awe do alle pepetato ne?43Dhai tarra ne mengallu dhara nenaannu do naanne ki bhale ne muri none, jhe abo no do pa dhara nga pekakone tenge no!44Parahajha we mu: Ri muri do naannedo ta jhula ke hari-hari ne unu-oha nohe tu ta pemoko ri naannu do naanne.45Tapulara kinga lii ne naannu donaanne pa dhara ade no, 'Do tui ko muriya jhe itu bhale,' jhe dede-merahhu rino hari-hari ne naannu do wala he, jhenga'a-nginu no tade mawo,46moko muri no ne do bhale pa awe dodho e'e do dho toi ri no. Moko ne naannudo napoanne do ta dede ta merahho tadehetenga made nga muri, jhe pehela'u

LUKAS 12.47–51 413ne unu pala no nga ddau-ddau do dhomeda'u penaja nga Deo.47Naannu do toi ne lua ddhei muri no,jhe do dho pemoko-moko-anni nga dhotao pedute nga do ddhei muri no ne, dota dede do mejanni no.48Tapulara naannu do dho toi ne luaddhei muri no, jhe do tao ri no hahhilai do jhamma no ta dede, do medae tahema we ne dede no. Rowi ddau do allepewie do ae, do ta dhuke do ae lemangati no. Jhe ngati ddau do alle pejholedo ae tu ta pemoke ri no, ngati no lemado ta dhuke do ae."49 "Ne dakka Ya tu ta ma peera ai dota pekappu ne nga-nga pa raiwawa dhe.Jhe do tarra ne woie ki do weo ke ne aido naanne!50Nee ko ne lua hedui-herui do rihingati ihi do jhamma ta narro ta lake riYa. Jhe ne ade Ya do pee ko nga peninanoho nga do dho jadhi dae ne lai donaanne.51We ne penge ri mu ne lua dakka Yama raiwawa do ta ma wei ne lua pedhuri-pemira? Adho, adho lua pedhuri-pemira,tapulara lua pelawa-petaddhu.

LUKAS 12.52–57 41452 Jhari rai ngati awe nadhe, dharaammu do era do lammi ddau pa dharano, do ta petobha-pedharru, do tallupelawa nga do dhue, kiadho do dhuepelawa nga do tallu.53Ama do ta pelawa nga ana no domomone, jhe ana do momone do tapelawa nga ama no. Ina do ta pelawanga ana no do mobanni, jhe ana no domobanni do ta pelawa nga ina no. Inari momone do ta pehala nga ihi-ammuana no do momone, jhe ihi-ammu ri anamomone do ta pehala nga ina matu no."54Mina harre lema ta lii ke Yesus paddau lowe he, "Ki ngaddi mu merammuta ha'e ti bira waa, lii dhangnge mu,'Medae ke ta ajjhi.' Jhe dakka tarra ajjhi.55Kinga toi ke ri mu ta dakka ke ngalluti bira bhollau, ane mu, 'Medae ke tapana.' Jadhi tarra ta pana.56Mu hedhe ddau do ddhei tapekebhalli-anni! Nara ri mu ta toi ne ngane do ta jadhi jhara dhida nidhe ngaheleo ihi liru nga do era pa dha'i dhe. Tanga hakku do dho nara ri mu ta kale toine tada-tada ngati awe do nadhe?"57 "Ta nga mu hakku do dho bhani tahappo miha ne nga ne do petu ne?

LUKAS 12.58–13.3 41558Kinga era ddau do la pemaho lii kelapenaja nga mu pa mone happo hala, newoie-ie ne kale we ri mu ne loro jhara tapemoke ne kewallu do naanne nga patelora loro jhara ko mu. Ki do adho kedo mina harre, do ta nuni ke mu ri no lahedhapa ddau mone happo hala, jhe rimone happo hala do ta jhula ke mu papolisi, jhe ri polisi ri do ta pemaho ke mula dhara ammu bhaddo.59Parahajha we! Adho ke mu do medaeta mahhu-anni dae ngati dhara ammubhaddo ne ki do dho mmau dae ne halamu ne."

13 1Pa awe naanne ta pedhire keri ddau pa Yesus, jhara do parri

ddau do Galilea do alla pepemaderi Pilatus, pa dhara nga jhula bharatunu-menahu ro pa Deo.2Mii libhale ngati lipedhiri do naanne talii ke Yesus, "Taga tari mina harre ke nelua made do Galilea do na harre, hakkune peira ri mu, ta napoanne ke ne tadata do rihi ne lubhu harro nga menyilu rongati Galilea do wala he?3Adho tu-tu mina harre! Tapularahenge we: Ki do dho jharra mu ngati

LUKAS 13.4–8 416lubhu harro nga menyilu, mu hari-harido ta made mii ro lema.4 Jhe mina mii ri ne jhara do hengurudo aru ddau do made pa Siloam he, donappi ri ammu jaga do keloli ne? Penge rimu ne lai do naanne ta peteleo ta do rihike ne lubhu harro nga menyilu ro ngatiddau do wala he, do pee pa Yerusalemhe?5Adho tu-tu mina harre! Hewari ri neli Ya pa mu: Ki dho jharra ke mu ngatilubhu harro nga menyilu mu, do ta madelema mu hela'u mii ro le."6Ta alla pemina harre ta pedhire lemake ri Yesus ne lipehakku do nadhe, "Taera ke heddau do nga kepallu hekepuepa dhara dhoka ago no. Pa helodho takako ke no la kale ngeta era nga wue nekepallu do naanne, tapulara bhule le dhoie ta hewue he.7Hakku ta lii ke no pa mone jaga dhokane, 'Heleo we, tallu bhue ttau ke yane dakka ma wue kepallu do nadhe,tapulara ngaddi le dho ta peabu nga yaie ta hewue he. Petue no! Wata ke no tapealla wwau bbahha we!'8Tapulara ta bhale ke ri mone jagadhoka ne, 'Hane kowe no pemuri hewue

LUKAS 13.9–14 417ttau ri, muri ee. Do ta ketake ko ri yane worai pekehero kepue ne jhe tao riwwau bbahha.9 Jaga nge ta wue no pa ttau hedhapadhe. Tapulara ki dho wue ma no, tapetue he ke no, ki lii muri ta petue.'"10Pa dhara helodho, lodho Pengaha-ihi,Yesus do era nga ajha ddau pa dharahewue ammu hebhajha.11Paanne do era heddau mobanni dohenguru aru bhue ttau ke ne paddha, rido era ne wango pa dhara ngi'u no. Dobuku ke ne mobanni do naanne jhe naratu-tu dho ke no ta titu pemola-anni.12Ta ngadde no ri Yesus, ta lii ke Yesuspa no, "Ina, ludu ke au ngati paddha audhe!"13Moko ta takke ke ri Yesus ne ruai Nopa mobanni do naanne, pa awe naannedhangnge ta mola ke ne titu mobanni donaanne, jhe wue-waje Deo.14Ta bhani ke ne kattu ammu hebhajhane, ri peie ddau ri Yesus pa lodhoPengaha-ihi, ri do mina harre ta lii kene kattu ammu hebhajha ne pa ddauhe, "Do era anna lodho tu ta jhagga;dakka we pa lodho-lodho do na harre

LUKAS 13.15–19 418ta ma peie ddau too, bhole pa lodhoPengaha-ihi mina hedhe!"15Ta bhale ke ri Muri, "Mu hedhe dopote do appi! Pa lodho Pengaha-ihi,hari-hari ddau do la golo ne hapi rokiadho ne keledai ro ngati dhara bhaddo,jhe lari ri ro la penginu ei.16Nah, pa dhe nee heddau mobannikolo loro Abraham, do henguru arubhue ttau ke ne tui ne akke ri wango.Ta do dho ie ke no ta gole le pa lodhoPengaha-ihi?"17Ne lii bhale Yesus do naanne, do dhaipemekae ne dhara ihi-muhu ihi-lawa Nohe; tapulara hari-hari ddau do haghe hedo mengallu dhara ne heleo hari-hari luamadalae do tao ri Yesus he.18Ta kebhali ke Yesus, "Kinga dhai keDeo ta pereda, mina mii ke ne lua ne?Do nara ta pehakko nga nenga ke ri Ya?19Ne lua ne mii lipehakku do nadhe ke.Helamuhi wosawi ta aggo ke ri heddaula halle la dhara dhoka no. Ta muri kene namuhi wowowagga do naanne, jhejadhi ta hekepue ajhu do mone-ae, ri domina harre ke ta dakka ke dolila la taonyabbhu pa kelai-kejanga no."

LUKAS 13.20–26 41920Ta ri ke Yesus, "Kinga dhai ke Deota pereda, nga ne nga ke ne nara tapehakko ri Ya ne jhara lua no?21Ne lua no mii muu do aggo ri heddaumobanni, jhe la pehiwo nga appanguru lite kebatte, tade jadhi ta hewuuhari-hari."22Pa loro jhara ta ju la Yerusalemta narru ke Yesus jhara rae-rae ngakejobho, jhe ajha ddau ri No.23Moko ta era ke heddau do kebhali paNo, "Ama, do hudi ke ne ddau do ta narane lua helama tona ie ne?" Ta bhale ke riYesus,24 "La'a rui we au ta maho jhara ubhakelae do kobho ne. Rowi henge wepewoie ri mu! Do ae ne ddau do ddhei tamaho, tapulara nara dho ro.25Pa awe kaddhi muri ammu jhe lahenabbhe ne ubha kelae ne, do ta tituke mu pa tele, jhe kedakku marri jhe liimu, 'Muri, boka ko we kelae tu jhi!' Dota bhale ri muri ammu ne, 'Adho mu dotada ri ya ta ti mii!'26Do ta bhale ri mu, 'Do alla ke jhipenga'a-penginu hela'u-la'u nga murima, jhe ri muri do alla ke peajha jhi parujhara-rujhara pa dhara rae jhi!'

LUKAS 13.27–32 42027Tapulara do ta lii wari ne muri-ammudo naanne, 'Tada dho ri ya ta ngati mii.Langnga mu ti dhe, mu hedhe do taoapa nga kerewe!'28Kinga dhai ta ngaddi ri mu, Abraham,Ishak, Yakub nga hari-hari nabi do erapa dhara lua mengallu nge nga kehakadhara pa dhara Raiwawa Deo do Wowiune, do ta tangi penina noho-perajja jaru,rowi mu miha do ta hudhi ta keluru latele!29Ddau-ddau do ta dakka ngati biradimu nga bira waa, ngati bira bhodhaenga bollau, jhe do ta mengallu nge ngakehaka dhara pa dhara Raiwawa Deo doWowiu ne.30Tarra-tarra, ddau-ddau do pedakka-rahi do ta jadhi ta do petari-rai, jhe ddaudo petari do ta jadhi ta do pedakka-rahi."31Pa dhara awe naanne lema, ta erake do parri ddau do Farisi do dakka langa Yesus, jhe lii, "Bhole pee pa dhe!Langnga Au ngati dhe, rowi nee do ddheita pemade Au ri Herodes."32Ta bhale ke ri Yesus, "Kako la peke paddau do dho bhule nga guna do naanne,'Lodho dhe nga bhalli-rai do ta hudhiwango nga do ta peie ddau do paddha

LUKAS 13.33–14.1 421ko Ya, tapulara nalli do ta pemoke ke riYa ne lua jhagga Ya.'33Maji lema ta mina harre do jhammata tapetue ma ri Ya ne loro jhara kakoYa pa lodho dhe, bhalli-rai nga nalli, rowiwoie dho heddau nabi ta pemade pa teleYerusalem.34Yerusalem, Yerusalem! Ne nabi-nabihe alla ke pepemade ri au! Ddau-ddaupepu-peju Deo, alla ke ri au petuku riwowadu tade made! Jhajhi wari ke Yane ddhei ta wore ta ngape hari-hari neddau do pee pa dhara au, mii hengi'urenamanu he ne ddhei ta herugu neana-ana no pa dhara rualla no, tapularawae dho au!35Ri do mina purre adho ke Deo dopenau-pelere nga mu. Do jhamma keta toi ri au, jhari ngati awe nadhe, domedae ke ta do dho ngadde Ya ri au, ritade dhai hape la pali ri au, 'Medi melatutu No do dakka pa dhara ngara Muri.'"

14 1Pa dhara helodho, lodhoPengaha-ihi, ta kako ke Yesus

la nga'a la ammu heddau mone kettaudo Farisi. Paanne do pee nga heleopewoie-ie ke Yesus ri ddau he.

LUKAS 14.2–7 4222Moko ta dakka ke la nga Yesus,heddau do paddha bhai, do bhai ke ruainga rubhebho no he.3Moko ta kebhali ke Yesus pa guru-guruaigama he nga pa do Farisi he, "Pedutunga uku aigama di, ie marra di tapeie ddau do paddha kinga pa lodhoPengaha-ihi we adho?"4Ta pehangngo-anni we ne guru-guruaigama he nga do Farisi he. Hakku tapedoe ke ri Yesus ne ddau do paddhabhai ne, ta peie ke no ri Yesus, ta allapemina harre ta lii ke Yesus pa ddau donaanne ta bhale.5Ta moko mina harre ta lii ke Yesuspa ddau he, "Kita era he pa telora mudo nga na heddau naiki kiadho do ngahapi hengi'u do bunu la dhara eiholo palodho Pengaha-ihi, ta do adho ke mu dota marri-ai-ai ne la nune ta pemahho latele ne naiki kiadho ne hapi ne pa lodhodo napoanne dhangnge ma?"6Tapulara bhule dho ie ta heddau hedo bhale ne likebhali Yesus jhara lai donaanne.7Ta ngaddi ke ri Yesus, do era netamu-tamu do pili era do rihi woie. Rowi

LUKAS 14.8–12 423do mina harre ta wie ke ri Yesus ne liajhado nadhe pa ro hari-hari.8 "Kinga pedoa mu ri ddau la lai alapeloko nga'a, bhole kako mu la mejaddhila kedera do pemoko tu ddau do takkapekerihi. Rowi ngeta do era ne ddau dorihi ri ti mu do pedoa le la lai ala donapoanne,9mita do dho dhai ne muri ammu dopedoa mu hari do dhue, nga mejanniade ne dakka la lii pa mu, 'Ami pehuba,ne era do nadhe do alle ke pepemoketatu tamu do nanidhe.' Moko nga tobo rilua mekae dhara ta kaddhi ke mu ngahewiki, jhe kako la mejaddhi la era dolohe hape la kejhunga tu-tu ri.10Rowi do mina harre ke, ki pedoa muri ddau, pili we era do hape la kejhunga,mita dakka ne muri ammu ne, jhe la liipa mu, 'Ihi-anga, mai la mejaddhi la erado rihi woie.' Rowi ri loro jhara do minaharre ke, ne pekerihe mu pa hedhapahari-hari tamu do wala he.11Rowi nadu do ddhei ta dhida-annido ta pewawe, tapulara nadu dopewawa-anni do ta pedhede."12Moko ta lii ke Yesus pa muri ammune, "Kinga pedoa au ddau ta ma lai

LUKAS 14.13–16 424ala tao nga'a, pa anni lodho kiadho paanni maddha ko, bhole pedoa ihi-anga,kiadho tuahhu, kiadho a'a-ari, kiadholema do rae do kowa do kaja. Rowi do tapedoa au ri ro, rowi do mina harre ke dota hamme bhale wari ri au ngati lai dotao ri au ne.13Hakku, ki tao au lai tao nga'a, pedoawe ri au ne ddau do kehia nga gahara,do kai, do made heatta, nga do bhaddu.14Ti lai do naanne do ta hamme ke ri aune lua tarro ie nga menyarro mangngi,rowi do dho nara ke ta pebhale ne luatao ie au ri ddau-ddau do na harre. Nelua tao ie au ne do ta bhale ri Deo paawe pekaddhi bhale wari ngati dharamade mada ne ddau-ddau do alla aupetao ie he pa ro."15Pa awe naanne ta lii ke heddau titelora do nga'a hela'u-la'u he paannedo dhanno ne lipedai Yesus ne, ane no,"Dhai mangngi tarra ne ddau do ta nga'ahela'u-la'u nga Deo, kinga dhai No tadakka mii Duae hine!"16Tapulara ta lii ke Yesus pa ddaudo naanne, "Pa dhara hewari ta erake heddau do tao lai ala tao nga'a doworena, jhe do ae ne ddau do pedoa.

LUKAS 14.17–21 42517Ta dhai ta jhari ne lai tao do naanne,ta lii ke ne ddau do naanne pa naannuno ta kako la nga ddau pedoa he, jhe lalii, 'Mai we, rowi do moko ke hari-hari!'18Tapulara hari-hari ro, heddau-heddauta ami huba ke ta do dho nara ro ta kakola lai tao do naanne. Do petari ne, liimina hedhe paannu do naanne, 'Ta allapewalli worai ko we ya, hakku do neeta heleo ko ri ya ne worai do naanne.Pehuba ko we ya, nara dho ke ya takako.'19Ane do wala he ri, 'Ta itu ta alla kowe ya pewalli lammi mawo hapi, jheddhei ta la hakku ko ri ya ne hapi do naharre. Pehuba ko we ya, nara dho ke yata kako.'20Ane do wala he ri, 'Ta itu ta alla kowe ya pepeloko-nga'a, rowi do minaharre nara dho ke ya ta kako.'21Ta bhale ke ne naannu do naannela pika pa muri no ne. Dhai bubu dharake ne muri do naanne, ta lii ke nopa naannu no ne, 'Kako we mu ngahenginga la rujhara-ae poro mata, ngala rujhara pehapo pa dhara rae. Agguwe ri au madhe, ddau do kehia nga do

LUKAS 14.22–27 426gahara, ddau do kai, do bhaddu, domade heatta.'22Ta alla pemina harre ta lii ke nenaannu do naanne, 'Muri, alle ke ri yapejhagge ne lipereda muri ne, tapularaae ko ne era do dho mejaddhi dae riddau.'23Moko ta lii ne muri do naanne, 'Kakowe la rujhara-ae poro mata do pa tele tidhara rae dhe, jhe pehahhi we ri au neddau do dakka he, mita ie ne ammu yadhe ta tobo huke-huke.24Henge we! Bhule dho heddau hengati tamu-tamu do alla pepedoa he dota nga'a ta nginu ne nga'a-nginu do padhara lai tao ya do nadhe!'"25Do dhai ae ne ddau do penau ngaYesus. Ta kebhibha ke Yesus jhe lii paro,26 "Kinga dakka ddau ma nga Ya,tapulara ki do rihi ne ddhei no ina no,ama no, ihi-ammu no, ana-oha no,tuahhu-tuahhu no, rihi ri ti naanne ngangi'u no miha, jhamma dho no ta jadhiddau pedute Ya.27Ddau do dho wae ta hape ne ajhuketoe no, jhe pedute Ya, nara dho no tajadhi ddau pedute Ya.

LUKAS 14.28–33 42728Ki heddau ti telora mu do ddhei tapetitu hewue ammu jaga, do bhara tatuko no ta mejaddhi uru jhara ko, ta pekireko henga ne ae doi do ta pake ri no, dowaji marra ke ne doi no tu ta pemoke neammu jaga do naanne we adho dae.29Rowi kinga teleo ke ta do dho narake ta pemoke ri no ne ammu jaga donaanne, jhe alla ke ri no pepemoke neera ne, do ta mare ta dhole ke no ri ddauhe.30Do ta lii ke ne ddau he pa no, 'Heleoko ne jhagga ddau do nadhe, pe'e dhoketa jhu la dhaka-la dhuku!'31Kinga heddau duae do ngahorodhadhu do henguru tabbha ddaune ae, jhe do ddhei ta la taki mu ngaduae do nga horodhadhu do dhue ngurutabbha ddau, do bhara tatu ke ne duaedo naanne ta mejaddhi uru jhara ko nota peohe, makka marra no ta pelawanga ihi-muhu ihi-lawa no do naanne.32Kinga toi ke ri no ta do dho makka keno, do tatu ke no, rai ti jjhau ko ne ihimuhu no ne, do ta pepu ddau ke no ta laami ta peie."33Pa pedakka ta lii ke Yesus, "Minaharre lema nga mu. Bhule dho heddau

LUKAS 14.34–15.4 428he ngati mu do nara ta jadhi ddau peduteYa, ki dho hani ri no ne unu-oha no he."34 "Ki mengahhi do woie, tapulara kingamelai, do nara ri ko no ta pemedaddhebhale wari?35Bhule dho ke no nga guna nga-ngari, ie ta tu lada-maa-ko'o ie lema ta jadhita wwau-bbahha. Hakku ta hore he keno. Ki do nga wodilu, do jhamma ke tadhanno!"

15 1Pa dhara helodho, do ae nemone dhuki bhea nga ddau-ddau

do ege ta ddau-ddau do apa he ri ddaulowe, do dakka la dhanno ne liajhaYesus.2Ne do Farisi he nga guru-guru aigamahe, ta jhari ke ta pegu. Ne ane ro, "Bueh,ddau nadhe hammi ne ddau-ddau doapa jhe rihi-rihi ri ko nga'a hela'u-la'unga ro!"3Ri do mina harre ke ta pedhire ke riYesus ne lipehakku do nadhe,4 "Kita era he, heddau ti telora mu donga ki'i jhawa hengahu ngi'u, jhe elehengi'u -- ne nga ke ne do ta tao ri no?Raehere dho ke ta do dho medae ta haniri no ne heo nguru heo ngi'u he pa dhara

LUKAS 15.5–9 429padha, jhe kako la kale ri no ne do elene tade ngadde.5 Jhe kinga ngadde ke ri no, do dhaimengallu dhara ke no, tade hape ri noki'i jhawa no ne pa kolo-gunu no,6 jhe aggo bhale ri no. Ta alla peminaharre ta pedoa ke ri no ne ihi anga-ihianga no nga do rae do kowa no he, jhelii no, 'Mai we di ma mengallu nge ngakehaka dhara, rowi ne ki'i jhawa ya doele ne, nee ke do ngadde bhale wari!'7Nah, mina harre lema ke pa era dommau do megala, do ta era ne mengallunge nga kehaka dhara do dhai tarra, kiera heddau do jharra ngati dhara lubhuharro nga menyilu, ti do heo nguru heoddau do woie nga do dho tenge ke tajharra ri."8 "Kiadho, kita era he heddau mobannido nga doi mela pudi henguru mada,jhe ele hewue -- ne nga ne do ta taori no? Do medae ta pekini lapu no jhepenyaro ne ammu no nga kale ri no pahebhakka-bhakka tade ngadde wari ri none doi no do naanne.9Ki ngadde ke ri no ne doi no donaanne, do ta pedoa ke ri no ne ihianga-ihi anga no nga do rae do kowa

LUKAS 15.10–15 430no, jhe lii no, 'Do tarra-tarra ke ya nemengallu dhara rowi do ngadde bhalewari ke ne doi ya do ele ne. Mai we dima mengallu nge nga kehaka dhara!'10Do mina harre lema ke naju Deo hene mengallu nge nga kehaka dhara kingaera ke heddau do tao apa nga kerewe dojharra ngati lubhu harro nga menyilu no.Parahajha we!"11Ta lii ri ke Yesus, "Ta era ke heddauama do nga ana momone do dhue ddau.12Ta lii ke ne ana do mone-ari ne paama ne, 'Ama, wie we pa ya ne unu palaya ne ngati puhaka ama he.' Moko tapebhagi ke ri ama ne pa ro hari do dhue.13Ta ludu le parri lodho, ta pewie ke riana do mone-ari ne, ne do unu pala nohe, jhe pekaddhi no la ihi rai do jjhau. Pani ta leo-laja ke ri no ne doi no he ngamuri mada do keruka-kerakki.14Ta alla le hari-hari ne doi no he,ta jadhi ke lua menganga do dhailadhara-wata menganga, ta jhari le keno ta hedui ri kehia.15Moko ta kako ke no la jhagga paheddau ana-rai pa rai do naanne, jhe liipa no ta la padha ta la bhata wawi.

LUKAS 15.16–21 43116Do dhai menganga tarra ke no hakkuta ddhei ke no ta nga'a ne nga'a unuwawi he. Maji lema no ta do mina harreke ne worawwu menganga, bhule dhoheddau he do wie nga'a pa no.17Pedakka rahi ta toi ke ri no ne ngi'uno, jhe lii no, 'Ddau-ddau jhagga paammu ama do dhai re'a nga lale nenga'a-nginu ro, tapulara ya pa dhe, migake ta made ri menganga dhallu!18Rihi ie ya ta pekaddhi ngati dhe, jhebhale la nga ama ya, jhe do ta lii ya pano: Ama, alla ke ya petao lubhu harronga menyilu penaja nga Deo, mina harrelema penaja nga ama.19 Jhamma dho ke ya ta pedoe ta ana riama ri. Ege we ta heddau ddau jhaggaoha ama he we.'20Moko ta pekaddhi ke no bhale la ngaama no. Rai ngati jjhau ko no, ngaddedhangnge ke no ri ama no. Nga minaharre ne worawwu ruba dhara, ta peraike ne ama no ne la peabu nga no, jhengape jhe hengaddho no.21Ta lii ke no pa ama no, 'Ama, alla keya petao lubhu harro nga menyilu penajanga Deo nga penaja nga ama. Jhammadho ke ta pale ri ta ana ri ama.'

LUKAS 15.22–27 43222Tapulara ri ama no ta pedoa ke nenaannu no he jhe lii pa ro, 'Henginga nela aggu bhara do woie, jhe pepake pano. Pepake ne teru'u pa kolo-ku'u no,jhe pepake ne helapa pa kabha jhalla no.23Ki alla pemina poharre kako la agguana hapi do kebhabbhu jhe kehabbhe.Do ta nga'a ta nginu di, ta mengallu ngenga kehaka dhara.24Rowi ne ana ya dhe mii do alla ke nopemade jhe pa awe nadhe, ne ke no domuri bhale wari; do alla ke no peele, paawe na dhe ne ke no do ngadde bhalewari.' Moko ta jhari ke ro ta elo ta bhaba.25Pa awe do naanne ne ana do monea'a ne do era pa maa. Ta dhai no tabhale, ta umu no nga ammu ne, tarangngi ke ri no ne lii elo nga bhaba.26Ta pedoe ke ri no heddau ngatinaannu no he, jhe kebhali, 'Era ne ngane pa ammu dhe?'27Ta bhale ke ri naannu ne, 'Ari murine, nee ke do bhale! Jhe ama ri murihe, alla ke pelii ta para na hapi dokebhabbhu, rowi do ngadde bhale warike ri no ne ana no ne nga helama tonaie!'

LUKAS 15.28–16.1 43328Dhai bubu dhara ne ana mone a'a ne,hakku wae dho ke no ta maho la ammuri. Moko ta mahhu-anni ke ama no jhe laube no ta maho.29Tapulara ta lii ke no pa ama no,'Ttau-ttau ke ya ne jhagga bhagi dhuemade nga muri tu ama. Ngaddi dho yata pelawa nga lii ama. Ne nga do wie riama pa ya? Ie ta hengi'u naki'i he ngaddile dho ta wie ri ama tu ya ta mengalludhara nga ana ihi-anga ya!30Ana ama, do alla ke peleo-laja ne doino nga mobanni do apa nga kerewe he,mina harre no ne bhale, para dhangngeama na hapi do kebhabbhu tu no!'31Ta bhale ke ri ama no, 'Woo anaya, au do era loro ma pa dhe nga ya.Hari-hari ne unu-oha ya he, do na harredo unu-oha au ma.32Tapulara do jhamma ke di tamengallu nge nga kehaka dhara, rowine ari au ne, mii do alla ke no pemade,tapulara pa awe nadhe, nee ke no domuri bhale wari; do alla ke no peele,tapulara pa dhara awe nadhe, nee ke nodo ngadde bhale wari.'"

16 1Ta lii ke Yesus pa ana hekolaNo he, "Ta era ke heddau mone

LUKAS 16.2–5 434kaja. Do nga mone takka doi do pemokohari-hari ne unu-oha no. Moko ta era kene lipika ddau pa mone kaja ne, ta done mone takka doi no ne do ddhei taleo-laja ne doi no he.2Ri do mina harre ke, ta pedoe ke rino ne mone takka doi ne jhe lii, 'Ne ngake ne do rangngi ri ya jhara wui-ai au?Pa awe nadhe dhangnge jhole pa ya,hari-hari do mina mii ne lua pemane riau pa dhara pemoko ne unu-oha ya he.Ie dho ke au ta jadhi mone takka doi yari.'3Moko ta penge ke ri mone takka doine, 'Ne nga ke ne do jhamma ta taori ya pa dhara awe nadhe? Nee ke yata mahho ri muri ya. Ta la para maa,rui dho ya; jadhi ta mone ami-ami, tamekae dhara ya.4Ngadde ke ri ya ne penge; kinga dhaike ya ta alla pemahho, do jhamma ke yata era nga ihi-anga do ddhei ta hammeya pa ammu ro!'5Hakku ta pedoe ke ri no, nadu we dolakka ri kallu ri muri no ne. Pa do petarine, ta lii ke no, 'Henga ne ae kallu au pamuri ya?'

LUKAS 16.6–10 4356Ta bhale ke ri ddau do naanne,'Hengahu guhi eimanynyi zaitun.' Ta liike ne mone takka doi ne, 'Oni ne hurikallu au ne. Mejaddhi au marri-ai jhebhuke: lammi nguru.'7Ta alla pemina harre, ta lii ri ke no pado kedhue ne, 'Nga tuahhu, henga nekallu au?' Ta bhale ke ri ddau do naanne,'Hetabbha karo gandum.' Ta lii ke nemone takka doi ne pa no, 'Oni ne hurikallu au ne. Bhuke: ta aru ngahu we.'8Moko ta puji ke ne mone takka doido kewarru do naanne ri muri no ne,rowi do i'a no ne kale penge pa awe dokedhaddu ne; rowi ddau-ddau raiwawado rihi mmau dhara ne pemane luajhagga ro ngati ddau-ddau do muri madapa dhara teleo."9Moko ta lii ri ke Yesus, mina hedhe,"Dhanno we ri mu! Pake we ri mu ne luakaja raiwawa dhe tu ta nara ihi-anga,mita ie ki dhai ne lua kaja raiwawa dheta do dho bhule ke nga kebhue ri, do tahamme ke mu pa era do peloro ne.10Nadu do henarru pa lai-lai do naiki,moko pa lai-lai do mone-ae do nara ketatao rino. Tapulara nadu do dho henarru

LUKAS 16.11–15 436pa lai-lai do naiki, moko henarru ledhoma no pa lai-lai do mone-ae.11Hakku, kinga jhara lua kaja raiwawadhe, do dho nara ke mu ta parahajha riddau, nadu ri ke do medae ta wie ne luaparahajha ri pa mu jhara lua kaja ngakete'e do pedu nga Deo?12 Jhe kinga jhara lua bhara do unuri ddau do wala, do teleo ta do dhoparahajha ke ddau pa mu, nadu ri ke neddhei ta wie pa mu ne nga ne do jadhita unu mu miha?13Bhule dho heddau he do nara tajhagga tu do dhue ddau muri; rowi dota rihi ddhei no nga heddau ngati doheddau ne, kiadho do ta rihi pedhannono nga heddau ngati do heddau ne.Mina harre lema mu. Nara dho mu tajhagga tu Deo nga tu unu-oha raiwawado nadhe."14Hari-hari ne nga ne do pali ri Yesushe do dhanno ri do Farisi he. Moko tamare ta dhole ke Yesus ri ro, rowi ro dorihi ddhei nga doi.15Tapulara ta lii ke Yesus pa ro, "Mu kehedhe ne ddau do kita heleo pa hedhapaddau do wala do dhai mola, tapulara riDeo do toi ne ihi ade mu hedhe. Rowi

LUKAS 16.16–20 437ne nga ne do ege ta do dhida ri ddauraiwawa, do wawa ne he heleo ri Deo.16Lipereda do wie ri Musa ne nga liajhanabi-nabi, do pee ko hape ma aweYohanes Mone Pejhiu. Rai ti dhara awenaanne Li Hagha Dhara jhara mina miiDeo ne pereda mii Duae do pee ke ngapepeke loro. Jhe ddau do ta pehahheke ne ngi'u no tu ta jadhi ai-alla ngatiannu-niki Deo.17Tapulara do rihi ne memudhe tu lirunga raiwawa ta ele, ngati ele helete hengati dhara lipereda Deo.18Nadu do pehagghi nga ihi-ammuno, jhe banga-ammu ri nga mobannido wala, do kenyo-langa-huka ke neddau do napoanne. Jhe ne ddau dobanga-ammu nga mobanni do allapepehagghi do naanne, do tao luakenyo-langa-huka lema ke."19 "Ta era ke heddau do kaja. Ne bharapake no do dhida kebue we, nga ne murimada no pa dhara lua kereja-kenata tihelodho la helodho.20Pa hedhapa ubha kelae ammu no,do pejaddhe ri ddau, heddau do kehianga gahara, ne ngara no Lazarus. Hari

LUKAS 16.21–25 438heddau ne ngi'u no do kerape-ree rikemmau.21Ddhei ke no ta nga'a ne tebui-tebuido bunu ngati meja mone kaja ne.Tapulara ngaka ri ko ne dakka la jhorene kemmau no he.22Moko ta made ke ne do kehia donaanne jhe aggo ri naju Deo la era dorihi ie pa keraha Abraham pa era dommau do megala. Ta made leke nemone kaja ne jhe pedane.23Pa era maga do made do dhai tarrane hedui ne mone kaja ne. Pa awenaanne ta tengara ke la dhida ne monekaja ne, ta ngadde ke ri no Abraham paera do jjhau, jhe Lazarus pa keraha no.24Ta peka ke no, 'Woo Abraham, amaya! Ruba ko we ne dhara au nga ya.Pepue ko we Lazarus la pehabbho nekolo-ku'u no pa eiloko, jhe ma pebobheko we ne koko ya. Nee ke ya do dhaitarra ne hedui pa dhara rao ai do nadhe!'25Tapulara ta bhale ke ri Abraham,'Henge we ri au ana yaee. Henga nemerai muri mada au, alle ke ri aupehamme hari-hari ne do woie; bhale riLazarus do hamme ne do apa-apa he we.Pa awe nadhe nee ke no do mengallu

LUKAS 16.26–31 439dhara pa dhe, jhe au ri do dhue hape nehedui-herui.26Rihi ri ti naanne pa telora au nga jhi,do alle ke petao ne tabbi do dhai balla,mita ie ddau ngati dhe, mina harre lemangati anne nara dho ke ta peoli.'27Ta lii ri ke ne do kaja ne, 'Ki do minaharre ma ama yaee, ta menangnge tu-tuke ri ya pa ama, mita ie ko Lazarus tapepue ri ama la ammu ama ya.28Hhai ko do lammi ddau ne tuahhu yapa ni. Lii we pa Lazarus ta la pekebhaddiko ro, mita ie ro ta bhole tade dhai ri tabunu ma era rae ra'e-jaru do nadhe.'29Bhale ri Abraham, 'Hhai ma pa robuku-buku Musa nga buku nabi-nabi.Hani we ro pepedutu ne nga ne do huredo bhuke pa dhara buku-buku do naharre!'30Tapulara ta bhale ke ri do kaja ne,'Waji dho ri na harre we, ama yaeeAbraham. Tapulara kinga era do madedo muri bhale wari jhe dakka langa ro,do ta jharra ke ro ngati lubhu harro ngamenyilu ro!'31Tapulara ta lii ke Abraham, 'Ki dhopedhuli ke ro nga lipedara Musa nganabi-nabi, do bhara tatu lema ke ta do

LUKAS 17.1–6 440dho parahajha ro, maji lema ta kaddhibhale wari ne do made.'"

17 1Ta lii ke Yesus pa ana hekola Nohe, "Lai-lai do pekedune ddau la

dhara lubhu harro nga menyilu do tatuke ta do medae ta era. Tapulara apa ngakerewe tu ddau do tao lai do naanne!2Do rihi ne woie kita akke ri wowadugeho pa lakoko no, jhe nynyake la dharadahi, ngati taga no do nara ta pekeduneheddau ti telora naiki do na hedhe tu tatao lubhu harro nga menyilu.3Rowi do mina harre ke, meniga wepewoie-ie! Kinga tao tuahhu lubhu harronga menyilu, peware we ne kattu no.Kinga menyaha no, pehuba we no.4Kinga tao no lubhu harro nga menyilupenaja nga au pidu wari pa dharahelodho, jhe hadhi tao no dakka la ngaau, jhe la lii, 'Ami ta pehuba ya', pehubawe no ri au."5Ta lii ke ne rasul he pa Yesus, "Muri,perui we ne lua manno nga kaho jhi."6Ta bhale ke ri Yesus, "Kinga era munga lua manno nga kaho mii worenanamuhi wohajho he, do nara ke muta lii mina hedhe pa kepue ajhu donadhe, 'Bhita-anni we au ngati dhe jhe

LUKAS 17.7–12 441la halla-anni we au la dhara dahi', dotatu ke ta pedute ne lipereda au ri kepueajhu do naanne."7 "Kinga era he ngati mu do nga naannudo jhagga pa maa, kiadho do nga bhataki'i. Kinga dhai ne naannu do naanne nebhale la ammu, do ta lii mina hedhe keno pa naannu no ne, 'Marri-ai, mai manga'a'?8Do bhara tatu ke ta do adho minaharre! Tapulara do ta lii no pa naannu none, 'Pemoko ko nga'a tu ya. Pake we nebhara au do mmau he, jhe hage ya padhara nga nga'a nga nginu ko ya kingamoko ya jhe ie au ta nga'a.'9Ne naannu do naanne adho do tengeta puji taga tari do alla ke ri no pepedutene lipereda muri no, we adho?10Mina harre lema mu. Kinga alla kemu pejhagga hari-hari ne do lii pa mu tajhagga he, lii we mu, 'Jhi hedhe heddaunaannu pa tima he we, wata ke tenge jhihema we, ne do jhagge ri jhi.'"11Pa loro jhara ta ju la Yerusalem, tanarru ke Yesus jhara ihi-rai do pewa tanga Samaria nga Galilea.12Pa awe ta maho No la hewue kapo, tadakka ke la nga Yesus do henguru ddau

LUKAS 17.13–20 442do paddha nadato. Ta titu ke ro ngatijjhau,13 jhe peka ro, "Yesus! Muri! Ruba kowene dhara au nga jhi!"14Ta ngaddi ro ri Yesus, ta lii ke No,"Kako we mu la nga mone tunu-menahu,ami we pa ro ta pereha ne ngi'u mu."Pa dhara nga kako ro, moko ta ie ke rongati lua paddha ro he.15Heddau ti telora ro, ta toi ri no ta doie ke no, ta bhale ke no nga wue-wajeDeo.16Moko ta dhai no la hedhapa Yesus tamejura ke no, jhe jhula kolo lii ie-ae paYesus. Ne ddau do naanne heddau doSamaria.17Ta lii ke Yesus, "Ngine ne, adho dohenguru ddau ne do alla ke peie? Hhaike la mii ne do heo ddau he?18Tanga hakku ne ddau do wala rai donadhe we ne do bhale ma peha'e kolo liiie-ae pa Deo?"19Moko ta lii ke Yesus pa ddau donaanne, "Kaddhi we au jhe kako we,taga tari do parahajha ke au pa Ya, ie keau."20Do parri ddau do Farisi ta kebhali kepa Yesus, ta parri ke Deo ne dakka tu ta

LUKAS 17.21–26 443ma pereda. Ta bhale ke ri Yesus, "Luapereda Deo, jhare dho ri tada-tada dongadde ri ddau,21hakku do nara ddau ta lii, 'Mai maheleo, oni ke no!' kiadho, 'Nnai ke no panidhe!' Rowi Deo do nee ke do jhari tapereda pa telora mu."22Ta alla pemina harre ta lii ke Yesuspa ana hekola No he, "Do ta dhai ne awene, do ddhei ta ngadde ri mu helodhongati lodho-lodho Ana Ddau Raiwawa,tapulara nara dho ta ngadde ri mu.23Do ta lii ddau pa mu, 'Heleo, pa ni!'kiadho, 'Heleo pa dhe!' Tapulara bholemahhu-anni mu ta la kale no.24Mina mii bhele ne kehabbha pa ihiliru, jhe kelala ti hebhakka la hebhakka,mina harre lema ke hine ne jhara lua AnaDdau Raiwawa pa lodho do ta peteleone.25Tapulara uru jhara ti naanne dojhamma ke No ta dhui hape ae luahedui-herui, jhe adho No do ta hamme riddau-ddau pa dhara awe nadhe.26Pa awe ta peteleo ne lodho Ana DdauRaiwawa ne hine, hala dho ke mii pa aweNuh do uru he.

LUKAS 17.27–34 44427Ddau nga'a-nginu, banga-ammu,mii pa tima he nga do dho bhule ngapengaha lohe la awe maho ne Nuh ladhara kapa ne, jhe lale dahi jhe pemadehari-hari ddau.28Mina harre lema pa awe Lot. Ddaunga'a-nginu, pemane nga maa ngapetitu ammu nga kemali, pewie-pewalli.29Tapulara ta dhai Lot ta mahhu-anningati Sodom, pa lodho do naanne, puruai ngati liru, jhe pemade hari-hari ddau.30Mina harre ke hine kinga dhai ke nelodho Ana Ddau Raiwawa ta peteleo annihine.31Pa dhara lodho naanne ddau do erapa danni ammu, bhole puru ri ta la aggubhara-bhara do era pa dhara ammu.Mina harre lema ddau do era pa dharamaa, bhole bhale wari la ammu no.32Henge we ne nga do alla pejadhi paihi-ammu Lot ne!33Ddau do ddhei ta pehelame ne murimada no, do ta ele ngati no. Tapularaddau do ele ne muri mada no, do tapehelame ne muri mada no.34Parahajha we mu: Pa dhara rammido naanne, do dhue ddau do era do bba'i

LUKAS 17.35–18.3 445pa hewue era bba'i, heddau do ta aggojhe heddau do ta jhane.35Do dhue ddau mobanni do giligandum, heddau do ta aggo jhe heddaudo ta jhane.36 [Do dhue ddau do era pa dhara ngajhagga pa dhara maa, heddau do taaggo jhe heddau do ta jhane.]"37Ta kebhali ke ne ana hekola Yesushe, "Muri, pa mii ke ne na harre nemedae ta jadhi?" Ta bhale ke ri Yesus,"Pa mii ne do era bhada made, paannelema ke gaga ne era."

18 1Ta alla pemina harre ta pedhireke ri Yesus ri hewue lipehakku mii

liajha tu ana hekola No he mita loro-lororo ne hebhajha jhe bhole atta dhara.2Ta lii ke Yesus, "Pa hewue dhara rae,ta era ke heddau mone happo hala dodho meda'u ri Deo, jhe adho do pedhuliie ta nga nadu we.3Pa dhara rae do naanne lema do eraheddau mobanni-wue do loro-loro ke nekako la nga mone happo hala do naanne,la ame mita ie ta pemole ne kewallu nori mone happo hala do naanne, 'Rubako we dhara nga ya pa dhara penaja ya

LUKAS 18.4–8 446nga ihi-muhu ya,' ne ane mobanni donaanne.4Pa dhara parri wari ne tui, wae dhota ruba dhara ne mone happo hala donaanne nga mobanni-wue do naanne.Tapulara pa pedakka rahi ta penge ke rimone happo hala do naanne, 'Maji lemaya ta do dho meda'u ri Deo jhe do adholema do pedhuli ie ta nga nadu we,5 tapulara taga tari mobanni-wue donadhe do loro-loro ne ke pekenyawone dhara ya, rihi ie no ta pemole ri yapa dhara kewallu no dhe. Kiadho ke domina harre, ta pee ke no nga dakka loroma pehedue ya.'"6Moko ta lii ke Muri, "Heleo we ri mune nga ne do pale ri mone happo hala dobibhi hebhakka do naanne!7Nah, ta do adho lema ke Deo do minaharre, do ta pemola ne hala annu-nikiNo miha, do peka pa No, anni-lodho ngaanni-maddha? Do ta pelajho-lajho ke riNo ne awe tu ta la ruba dhara nga ro?8Parahajha we mu: Do ta henginga None la pemola ne hala ro! Tapulara kingadhai ta dakka Ana Ddau Raiwawa, era komarra ne ddau do parahajha pa No paraiwawa do nadhe?"

LUKAS 18.9–13 4479Do pedhire lema ri Yesus ne lipehakkudo nadhe, do petuju nga ddau dopeheleo nga ddau do wala ta do dhobhule nga kebhue, jhe do ege ne ngi'uno ta do woie.10Ane Yesus, "Ta era ke do dhue ddaudo ta la hebhajha la Ammu Deo. Heddaudo Farisi, jhe heddau ri mone dhukibhea.11Ne do Farisi ne ta titu ke pekiha-annijhe hebhajha, 'Woo Deo, peha'e ri ya nekolo lii ie-ae pa Au, rowi ya dhe adho miiddau do wala he, do rihi lala nga hopa,do nga'a mada dalla kedhoa, kiadho dokenyo-langa-huka. Peha'e ri ya ne kololii ie-ae, rowi adho ya do mii mone dhukibhea do na nidhe.12Pa dhara hewue migu, dhue wari yape puasa, jhe do wie ri ya bhagi hengurungati ihi habha ya, mii bhara jhula paAu.'13Tapulara we, ne mone dhuki bhea ne,ta titu ke rai ti jjhau, jhe rihi ti naanne,bhani dho no ta tengara la dhida. Ngaherodhe ri no ne danni ade no, ta lii ke,'Oo Deo yaee, ruba ko we ne dhara Aunga ya dhe, ddau do tobo ri lubhu harronga menyilu dhe!'"

LUKAS 18.14–18 44814Ane Yesus, "Parahajha we mu, paawe bhale la ammu, ne mone dhukibhea ne do ta hamme ri Deo, jhe adhodo Farisi ne. Rowi nadu do ddhei tapedhida anni do ta pewawe; jhe nadu dopewawa-anni do ta pedhede pedhida."15Ta era ke ne ddau-ddau nga neana-ana ro do naiki ko la nga Yesus,mita bhuju jhe wie ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi ri Yesus. Ta ngaddi riana hekola Yesus he, ta bhani ke ro ngaddau do na harre.16Tapulara ta pedoa ke ri Yesus nenaiki-naiki do na harre, jhe lii pa anahekola No he, "Hani ro ne naiki-naiki donapoharre pe dakka ma nga Ya! Bholelabba ro, rowi ddau do mina hedhe ke nedo jadhi ta annu-niki Deo.17Henge we! Ddau do dho hela'u minaiki ne la mengadha nga Deo, adho dota jadhi ai-alla annu-niki Deo."18Ta kebhali ke heddau kattu do Farisipa Yesus, "Wo Ama Guru do woie, nenga ne do jhamma ta tao ri ya mita narata hamme ri ya ne muri mada do petunga do peloro ne?"

LUKAS 18.19–24 44919Ta kebhali ke Yesus pa no, "Ta ngaau hakku lii pa Ya ta do woie? Bhule dhoheddau he do woie, wala ngati Deo miha.20Do toi ke ri au ma ne lipereda-liperedaDeo: 'Bhole kenyo-langa-huka, bholepemade ddau, bhole loi-mena'o, bholeha'e hakahi pote, nga takka we pekerihiina nga ama mu.'"21 "Hari-hari ne lii pereda do na harredo alla ke pepedutu ri ya rai ti awenga ngarru ne ko ya," ne ane ddau donaanne.22Ta rangnge ri Yesus ta do mina harrene libhale ddau do naanne, ta lii keYesus, "Nee ko hahhi lai ne do jhammata tao ri au: Pewie we hari-hari neunu-oha au, jhe ne doi kebhue he wiewe ri au pa ddau do kehia nga gahara,moko do ta nara ke au unu-oha pa erado mmau do megala ne. Ki alla peminaharre mai we au ma pedute Ya."23Tapulara ta rangnge ri ddau donaanne ne lii Yesus ne, ta hedui ke neade no, rowi do dhai kaja nga kete'e no.24Do toi ri Yesus ta do hedui ne adeddau do naanne, ri do mina harre ke talii ke No, "Dhai hedui tarra ddau do kajata jadhi ai-alla ngati annu-niki Deo!

LUKAS 18.25–31 45025Rihi memudhe tu hengi'u unta tamaho jhara ro'a wui-wohe ajhu-jhau,ngati heddau do kaja ta maho laRaiwawa Deo do Wowiu ne."26Ne ddau-ddau do rangnge ne lii Yesusdo naanne, ta kebhali ke ro, "Ki do minaharre ma, nadu ke ne do ta nara ne luahelama ne?"27Ta bhale ke ri Yesus, "Lai do dhojadhi pa ddau raiwawa, do ta i'a jadhi hewe pa Deo!"28Moko ta lii ke Petrus, "Heleo we! Allake ri jhi pehani ne ammu nga kemali jhitu ta ma pedute Ama."29Ta lii ke Yesus, "Parahajha we mu,ddau do alla pehani ammu nga kemali nokiadho ihi-ammu no, kiadho tuahhu no,kiadho ana-oha no, taga tari ma pemokeDeo,30ddau napoanne do ta bhale pa nodhue wari lipa pa dhara awe do nadhe,jhe pa awe do ta dakka ne, do ta wie pano ne muri mada do petu nga do pelorone."31Ta pekupu ke ri Yesus hari hengurudo dhue ne ana hekola No he, pekiha-anni, jhe lii No, "Dhanno we ri mu! Paawe nadhe hee ke di ta ju la Yerusalem.

LUKAS 18.32–39 451Pa ni, hari-hari ne do hure do bhuke rinabi-nabi jhara lua Ana Ddau Raiwawane, do ta jadhi ke.32Do ta jhole No pa ddau-ddau do adhodo Yahudi, do ta mareta jhole No, takare ta wagge nga do ta penyi'o ri ilu No.33Do ta dede ta merahho No ri ro, jhepemade, tapulara pa lodho do ketallune, do ta kaddhi bhale wari No."34Hari-hari ne na harre nara dho ta toiri ana hekola he, maji le ta hewuru he.Ne lua pedabbho ngati lipedai Yesus donaanne do pewune ko pa ro. Tada dhota jhara lua ne nga ne do pedae ri Yesusne.35Ta dhai Yesus ta umu nga Yerikho, taera ke heddau tuka ami-ami do bhaddudo mejaddhi pa ngidi rujhara.36Ta rangnge ri no, ta do ta era ddaulowe, do ta lake jhara anne, ta kebhalike no, "Era ne nga ne?"37Ta lii ke ne ddau pa no, "Yesus doNazaret ne, do ta lake jhara dhe."38Moko ta peka ke ne do bhaddu ne,"Woo Yesus Ana Daud, ruba ko we nedhara Au nga ya!"39Ta bhani ke ddau do pehedhapa henga no, jhe lii pa no ta pehangngo-anni.

LUKAS 18.40–19.3 452Tapulara ta ju peka we no do rihi madduri, "Ana Daud, ruba ko we ne dhara Aunga ya!"40Ta pengaha ke Yesus, jhe lii pa ddauhe ta aggo ne do bhaddu do naanne langa No. Ta dhai ne ddau do naanne langa Yesus, ta kebhali ke Yesus pa no,41 "Ne nga ke ne do ddhei au ta tao riYa tu au?" Bhale ri do bhaddu ne, "Neddhei ya Muri ee, mita ie ta ngaddi."42Moko ta lii ke Yesus, "Ki do minaharre, ngaddi we au! Taga tari doparahajha ke au nga Ya, hakku ie ke au."43Pa awe naanne dhangnge ta ngaddike ne ddau do bhaddu do naanne, mokota pedute ke Yesus ri no, jhe peha'e rino ne kolo lii ie-ae pa Deo. Ta ngadderi ddau lowe he ne lai do naanne, tawue-waje ke Deo ri ro.

19 1Ta dhai Yesus la Yerikho, tanarro pelohe ke ri No ne dhara

rae do naanne.2Pa dhara rae do naanne do era heddaune kattu ngati mone dhuki bhea do kaja.Ne ngara no Zakheus.3Do ddhei ke no ta la ngadde ta naduke Yesus ne pa petu ne, tapulara tagatari do rihi ae ddau, jhe Zakheus miha

LUKAS 19.4–9 453do mone bhabha, moko nara dho ke tangadde Yesus ri no.4Hakku ri do mina harre ke ta peraike no uru jhara ngati ddau lowe he, jheha'e no la kolo hekepue kepallu, mitanara ta ngadde Yesus ri no do ta lakejhara anne.5Ta dhai Yesus la kepue kepallu ne, tatengara ke No la dhida, jhe lii, "Zakheus,henginga au ne puru ngati anne! Rowilodho dhe, do ta hare Ya la ammu au."6Ta puru ke Zakheus nga henginga-nginga jhe nga mengallu nge nga kehakadhara, ta la peabu ke no nga Yesus.7Hari-hari ddau do heleo ne lai donaanne, ta pegu-pegallo ke ro. Ta lii kero, "Bhueh! Ta hare la ammu ddau dokedhaha No!"8Ta alla pemina harre, pa ammuZakheus, ta kaddhi ke Zakheus ta titu,jhe lii pa Yesus, "Muri, bhagi dhue ngatiunu-oha ya, do ta wie ke ri ya pa dokehia nga gahara; jhe nadu we ne doalla pepelu ri ya, pa ro do ta ma'i ke riya appa wari lipa!"9Moko ta lii Yesus pa no, "Pa dharalodho nadhe, au nga hari-hari ana-ohaau, ri Deo do ta wie ke ne lua helama

LUKAS 19.10–15 454tona ie ne nga muri mada do wowiu ne,rowi au lema kolo loro Abraham.10Ne dakka Ana Ddau Raiwawa tu tama nama nga kale, nga ta ma pehelamado huli do teballi."11Pa dhara nga dhanno ri ddau he nelipedai Yesus do naanne, ta pedhire keri No hewue lipehakku. Rowi, pa awenaanne do umu ke No nga Yerusalem,jhe pa dhara penge ddau he ta dohedharra ke Deo ta ma pereda miiheddau Duae pa raiwawa dhe.12Ta lii ke Yesus, "Era ke heddaunaduae do ta pekaddhi la ihi-rai do jjhautu ta dhede ta jadhi duae, jhe bhale wari.13Nga do dho pekaddhi dae no, tapedoa ke ri no henguru ddau ne naannuno, jhe wie pa ro heddau-heddauhemada doi mela lara. Ta lii ke no pa ro,'Pedhaga we ri mu ne doi do na hedhepa dhara awe nga langnga dhe ya.'14Tapulara ana-rai pa dhara rai donaanne adho do mengallu dhara nga no.Hakku ta alla no pepekaddhi ta pepuddau ke ro, tu ta la lii, 'Ddhei dho jhi ngaddau do nadhe ta jadhi duae tu jhi ri.'15Tapulara ne naduae do naanne tadhede ma ta jadhi duae, ta alla pemina

LUKAS 19.16–21 455harre ta bhale ke no la rai nga liha no.Ta pedoa ke ri no ne naannu no he tala mengadha nga no, mita toi ri no tahenga ne lua mangngi do ta hammi rino.16Ta dakka ke ne naannu do petari-raine, jhe lii, 'Muri, ngati doi muri dohemada do wie pa ya ne, alle ke ri yapepebhunga pejadhi ta henguru madake.'17Ta lii ke ne muri no ne, 'Mina poharreko do woie! Au heddau naannu do woie!Rowi pa lai do hudi do nara ke ddau taparahajha nga au, do ta dhede ke auri ya ta jadhi mone pereda pa hengurubhue rae.'18Ta dakka ri ke ne naannu do kedhuene, jhe lii, 'Muri, ngati doi mela muri dohemada do wie pa ya ne alle ke ri yapepebhunga, jhe jadhi ke ta lammi madari.'19Ta lii ne duae do naanne, 'Au do tajadhi mone pereda pa lammi bhue rae.'20Ne naannu do wala ne ta dakka jhelii, 'Muri, oni ne doi muri ne; do wute padhara nalehu ri ya.21Do meda'u ya ri muri, rowi muriheddau do bhani. Muri do aggu ne nga

LUKAS 19.22–27 456do adho do unu ri muri, jhe muri laghattu pa era do adho muri do ngaddi takujha.'22Moko ta lii ke ne duae ne pa no, 'Audhe heddau naannu do apa do kerewe!Penau nga lipedai-lipedai au ma miha dota wole au ri ya. Do toi ma ri au ta do yadhe heddau do bhani; jhe ne do aggu riya adho do unu-oha ya, jhe ya dhe doghattu ngati era do adho do kujha ri ya.23Ki do mina harre ma ta nga hakku dodho pemaho ri au ne doi ya ne la katoera takka doi, mijhi ki bhale ya, do narake ri ya ta la hamme ne bhunga ne?'24Ta alla pemina harre ta lii ke ne duaene, 'Aggo ko ne doi do napoanne ngatino, jhe wie pa naannu do nga mada doido henguru mada he.'25Tapulara ta lii ke ne ddau he, 'Muri,do hhai ke pa no ma ne do hengurumada he.'26Bhale ri duae ne, 'Henge we! Ddauera nga unu nga oha ke, do ta wie ri tuno perihi ae ri. Tapulara ddau do dhobhule ke nga ne nga-nga ri, ne nga kone do era pa no do ta aggo ngati no.27 Jhe pa awe nadhe, aggu we neihi-muhu ihi-lawa ya he, ro do dho

LUKAS 19.28–33 457wae penaja nga ya ta jadhi duae tu ro.Pemade ro hari-hari pa hedhapa ya!'"28Ta alla Yesus pepali hari-hari naharre, ta kako ke No uru jhara ti ro ju laYerusalem.29Ta dhai ro ta umu la Betfage ngaBetania pa Lede Zaitun, ta pepu ke riYesus do dhue ddau ngati ana hekola Nohe ta uru jhara ngati ro.30Ta lii ke Yesus pa ro mina hedhe,"Kako we mu la kapo do pa hedhapadi nidhe, ki dhai mu ta maho la ni, dota ngadde ri mu hengi'u ana keledai doakke. Ne keledai do naanne adho dae dongaddi ta menya'e ri ddau. Ma'e ri mune keledai do naanne jhe aggo ri mu madhe.31Kinga era ddau do kebhali pa mu,'Ta nga hakku ma'e ri mu ne keledai donapoanne?' lii mu, 'Nee ta paralu Muringa no.'"32Ta kako ke ne ana hekola No he harido dhue, jhe peabu tarra ro mii do liiYesus ne pa ro.33Pa dhara nga ma'e ri ro ne keledaine, ta kebhali ke ne mone unu keledaine pa ro, "Ta nga hakku ma'e ri mu nekeledai do napoanne?"

LUKAS 19.34–39 45834Ta bhale ke ri ro, "Ta paralu Muri ngano."35Moko ta aggo ke ri ro ne keledai donaanne la nga Yesus. Ta alla peminaharre ta walla ke ri juba ro pa rudanni nakeledai do naanne, jhe pemenya'e Yesusri ro la rudanni ne.36Pa dhara nga menya'e ri Yesus nekeledai do naanne, ta walla ke ri ddauhe ne juba ro pa rujhara do ta narro riYesus ne.37Ta hedharra le Yesus la Yerusalem,pa rujhara do puru ngati Lede Zaitun, nehari-hari ne ddau do pedute Yesus he, tajhari ke ta hodha, jhe wue-waje Deo ngapeha'e ne kolo lii ie-ae pa No, rowi dongadde ke ri ro hari-hari ne lua madalaedo tao ri Yesus he.38Ta hodha ke ro jhe lii, "Lua medi-melatu tu No do Duae, do dakka ngangara Muri! Helama tona ie tu No do paera do mmau do megala ne, dhida ngakelodo we Deo!"39Ta lii ke do parri ddau do Farisi ngatitelora ddau lowe he pa Yesus, "AmaGuru, lii ko ta bhole hodha pa ddau dopedute Ama he."

LUKAS 19.40–45 45940Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "Parahajhawe mu! Kinga pehangngo-anni ke ro,wowadu-wowadu do na hedhe do tahodha he ke."41Ta umu le Yesus nga Yerusalem, jhedo ngadde ke ri No ne dhara rae donaanne, ta tangi ke No.42Ta lii ke No, "Hedui tarra, do rihi newoie, kita do toi he ri au pa dhara lodhodo nadhe, ne nga ne do nara ta pedubhene lua pedhuri pemira ne! Tapulara padhara awe nadhe nara dho ke ta ngadderi au.43Do ta narro ri au ne hahhi awe, tado ne ihi-muhu ihi-lawa au do ta taone rulabba-rulabba, jhe labbe pekeheroau; jhe medae ro ta pekehero au, jhepekehahhe au nga ti hari-hari kebhihu.44Do ta pemae tebho ttai ke au ri ro,hela'u-la'u nga hari-hari ddau do peepa dhara au; jhe adho ke do ta hane riro ie ta hewue wowadu he do ta pee ringa pera'a pa era ro, rowi do adho audo pedhuli nga awe ta ma gole ne au riDeo!"45Ta maho ke Yesus la dhara AmmuDeo, jhe la hudhi la keluru ne anadhaga-ana dhaga do paanne.

LUKAS 19.46–20.2 46046Ta lii ke Yesus pa ro, "Pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo, do hure do bhukemina hedhe: Do lii Deo, 'Ammu Ya dhedo ta jadhi ammu hebhajha.' Tapularatao ri mu ta nyabbhu mone raba unu-ohaddau!"47Helodho-helodho Yesus ne ajha ddaupa dhara Ammu Deo. Ne kattu-kattumone tunu-menahu he nga guru-guruaigama he, hela'u-la'u nga kattu-kattudo Yahudi he, do ddhei ke ta pemadeYesus,48 tapulara nara dho ro ne loro jhara tatao ne lai do naanne, rowi ne ddau he dopee nga petadi we ta dhanno ne liajhaYesus, jhe do munu tarra ne pa dharaade ro ne lipedai-lipedai No he.

20 1Pa dhara helodho, Yesus padhara awe nga wie liajha jhe nga

pepeke ne Li Hagha Dhara do ngati Deone pa ddau-ddau do era pa dhara AmmuDeo he. Ta dakka ke ne kattu-kattumone tunu-menahu he, guru-guruaigama he, hela'u-la'u nga kattu-kattuunu do Yahudi he la nga Yesus,2 jhe lii ro pa Yesus, "Hakko ko ri Au tapeke pa jhi, jhalli pa ne nga ke Au ne tao

LUKAS 20.3–9 461hari-hari ne lai do na hedhe? Nadu ke nedo wie ne higa do naanne pa Au?"3Bhale ri Yesus pa ro, "Ya lema doddhei ta kebhali pa mu. Hakko ko ri muta peke pa Ya,4Yohanes hakku pejhio ddau ri no ngahiga ti nadu? Higa ngati Deo we ngatiddau raiwawa?"5Moko ta pelii ke ro, "Kinga lii di, 'Higangati Deo', do ta lii No, 'Ki do mina harrema ta nga mu hakku do dho parahajhapa no?'6Tapulara kinga lii di, 'Ngati ddauraiwawa', moko hari-hari ddau do tatuku ke di ri wowadu, rowi do parahajharo, ta Yohanes heddau nabi."7Hakku ta bhale ke ri ro, "Toi dho rijhi."8Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Ki do minaharre ma, Ya lema wae dho ta peke pamu, nga higa nadu, ne tao ri Ya hari-harine na hedhe."9Ta pedhire ke ri Yesus ne lipedhiri donadhe pa ddau-ddau do na harre, "Eraheddau do halla ago pa hewue dhokaago. Ta pekehewe ke ri no pa do parriddau mone jhagga dhoka, jhe pekaddhi

LUKAS 20.10–14 462no la rai do wala, ta pee ke no petui pani.10Ta dhai pa awe puu woago, ta pepuke ri no, ne naannu no la nga monejhagga doka he, tu ta la hammi ne unupala no. Tapulara ta dede ke ri ro nenaannu do naanne, jhe lii pa no ta bhalenga ai-wue.11Moko ta pepu ri ke heddau ne naannudo wala ri, tapulara ne naannu donaanne lema ta dede ke ri ro jhe karemenihe, jhe pebhale nga ai-wue.12Ta alla pemina harre, ta pepu rike ri muri dhoka ne, ne naannu no doketallu ne. Tapulara dede ri ne naannudo naanne jhe nabhe la tele ngati dharadhoka ne ri mone jhagga dhoka he.13Pa pedakka rahi ta lii ke ne monedhoka ne, 'Nenga ke ne do jhamma tatao ri ya ri? Do ta pepue ke ri ya ne anaya ma miha, do hajha do ddhei ya dhe.Do bhara tatu ke ta takke pekerihe no riro!'14Tapulara ta ngadde ne ana monedhoka ne ri mone jhagga dhoka he, talii ke ro heddau pa heddau, 'Nadhe kene mone hammi puhaka ne. Mai ma

LUKAS 20.15–19 463pemade ri di, mita ie ta bunu pa di nepuhaka no dhe.'15Moko ta nune ke ri ro ne ana monedhoka ne la tele, jhe la tabbho ri ropemade." Moko ta kebhali ke Yesus,"Nah, kinga bhale ne mone dhoka ne,ne nga ke ne do ta tao ri no penaja ngamone jhagga dhoka he?16Do tatu ke, kinga dakka no do tala pemade ke ri no ne mone jhaggadhoka he, jhe jhole ne dhoka do naannepejhagge ri ddau do wala ri." Ta rangngiri ddau he ne lii pedhiri Yesus do naanne,ta lii ke ro pa Yesus, "Jadhi tu-tu dho tamina harre!"17Ta heleo ke ro ri Yesus jhe lii, "Kido mina harre ma, ne nga ke ne luapedabbho lilolo ngati Buku Lidara-Likewahhu Deo do nadhe? 'Wowadu dodho pake ke ri tuka wowadu, alla kepejadhi ta wowadu kepue.'18Hari-hari ddau do bunu pa dhidawowadu do naanne do ta mae-tebho-ttai;jhe nadu do nappe do kebie ri wowadu donaanne do ta kehanynyi-ranynyi-ranynyijadhi ta lawo worai."19Ne guru-guru aigama he ngakattu-kattu mone tunu-menahu he, do

LUKAS 20.20–24 464toi ke ta do ne lipehakku do naanne dopetuje pa ro ke ri Yesus. Rowi do minaharre ke do ddhei ke ro ta kappe Yesuspa awe do napoanne dhangnge, tapularado meda'u ro ri ddau lowe he.20Hakku ri do mina harre ke, tamate ke ri ro ne awe do woie. Takehiwa ddau ke ro, tu ta jadhi mii ddaudo henono-henarru he, jhe lii ro paddau do na harre, ta la hie Yesus rilikebhali-likebhali, mita nara ri ro takappe Yesus jhe jhola la dhara wolaabbagubernur.21Moko ta lii ke ne ddau do kehiwa dona harre pa Yesus, "Ama Guru, ne toi rijhi, ne nga hari-hari ne do pale nga doajha ri Ama he do petu. Mina harre lema,ajha jhi ri Ama, do dhai teleo ne jharalua ddhei Deo tu ddau raiwawa, rowiAma adho do ketarri worawwu ddau.22Rowi do mina harre, hakku ko Ama talii pa jhi, pedutu nga uku aigama di, iemarra ta ma'i bhea pa Kehe we adho?"23Tapulara do toi ri Yesus ne uku ro he.Rowi do mina harre ta lii ke No,24 "Hakko ko ta pengadde pa Ya hemadadoi mela pudi. Worawwu nga ngara nadunadhe?" Bhale ri ro, "Kehe!"

LUKAS 20.25–30 46525 "Ki do mina harre ma," ane Yesus paro, "wie we pa Kehe ne nga ne do unu riKehe ma, jhe wie we pa Deo ne nga nedo unu ri Deo."26Do teleo pa hedhapa ddau lowe, tado dho nara ri ro ta abo Yesus pa dharahahhi lai he ne hala pa Yesus. I'a dhoke ro ta lii nga-nga ri, jhe madalae ropenaja nga hari-hari libhale Yesus he.27Do parri ddau ngati kejie do Sadukita dakka ke la nga Yesus. (Ro hedhe tikejie do nga lua tada ta do dho bhule luakaddhi bhale wari tu ddau do made.) Takebhali ke ro pa Yesus,28 "Ama Guru, do bhuke ri Musa nelipereda tu di: Kinga made heddaumomone, jhe adho no do era nga ana,tuahhu ngati do made ne do jhammata banga-ammu nga ihi-ammu do madene, mita pemure ne rokolo ngati tuahhuno do alla pemade ne.29Ngaddi ta era do pidu ddau dopetuahhu. Ta banga-ammu ke ne domone a'a ne, moko ta made ke nga dodho bhule ana.30Ta alla pemina harre, ri do kedhuene ta aggo ke ne ihi-ammu tuahhu nodo alla pemade ne ta jadhi ihi-ammu

LUKAS 20.31–37 466no, moko ta made le ke no nga do dhongaddi ana.31Lai do hela'u ne do jadhi pa tuahhuno do ketallu ne, mina harre pelohe hapela do ke pidu ne.32Pa pedakka rahi ta made le ke nemobanni do naanne.33Pa awe kaddhi bhale wari do made, nemobanni do naanne, jadhi ta ihi-ammunadu ke? Rowi hari do pidu ddau alla kepebanga-ammu nga no."34Ta bhale ke ri Yesus, "Ddau-ddaudo muri mada pa dhara awe nadhe dobanga-ammu,35 tapulara ddau-ddau do pejhamma tapekaddhi bhale wari ki alla ke pemade,jhe muri pa awe do ta dakka ne, adho kero do banga-ammu ri.36Ne lua ro do hela'u ke mii naju Deo,jhe adho ke do ta made ri. Ro ana-anari Deo ke, rowi do alla ke ro pepekaddhibhale wari ngati lua made mada.37Ri Musa miha do dhai ke ne peteleo,ta do made do ta pekaddhi bhale waringati dhara made mada. Pa dhara dobhuke ri Musa ne, jhara lua ro'a naajhudo weo ne, Muri ke ne do pale ri no ta

LUKAS 20.38–46 467mii 'Deo Abraham, Deo Ishak nga DeoYakub'.38Nah, Deo adho Deo ri ddau do made!No, Deo ri ddau-ddau do muri! Rowi tuDeo ke, hari-hari ddau do muri."39Ta lii ke do parri ddau ngati guruaigama he, "Dhai woie tarra ne lii bhaleAma do naanne."40Rowi do mina harre ke bhani dho kero ta kebhali ne nga-nga ri pa Yesus.41Ta kebhali ke Yesus pa ro, "Mina miihakku nara ta pale ta do ne Duae Monema'i-Mone golo ne ta kolo loro Daud?42 Jhe ri Daud miha do lii pa dhara bukuMazmur, 'Lii Muri pa Muri ya: Mejaddhiwe au pa hebhakka kedhanga Ya,43 tade pejharra ri Ya hari-hari neihi-muhu ihi-lawa Au la dhara kabhajhalla Au.'44Hakku ri Daud miha do pale ke neDuae Mone ma'i-Mone golo ne ta 'Muri',mina mii ri ko ne nara No ta pale ta kololoro Daud?"45Pa dhara nga dhanno ri ddau he nelipedai Yesus ne, ta lii ke Yesus pa anahekola No he,46 "Meniga we pewoie-ie we mu penajanga guru-guru aigama he. Ro he do

LUKAS 20.47–21.4 468ddhei ta bela nga pake juba dhai dhedho,jhe do ddhei ta pelangu ri ddau papaha-paha. Ro he do ddhei ta jhujhuera mejaddhi do woie pa dhara ammuhebhajha, nga pa era lai tao.47Tao ri ro ne lua pote nga appi penajanga mobanni-moniki wue jhe raba neammu nga kemali mobanni-monikiwue do na harre. Tu ta herimu ne wuiai-wui tao ro do woapa he, hebhajharo pekehero-rai! Ne lua wolo tu ro domejanni tarra hine!"

21 1Pa dhara Ammu Deo, ta ngaddike ri Yesus ne ddau-ddau do kaja

he do pemaho doi la dhara patti erajhula ne.2Ta ngadde ke ri No lema heddaumobanni-wue do dhai kehia, do pemahodhue mada doi mara.3Moko ta lii ke Yesus, "Dhanno ko rimu: mobanni-wue do nadhe, do pemahorihi ae ngati hari-hari ddau do wala he.4Rowi ne do wie ri ro hari-hari ngatilua do kerihi ngati unu-oha ro. Tapularamobanni-wue do nadhe, maji lema nota do dhai kehia, alla ke pewie ri nohari-hari ne nga ne do era pa no, doparalu tu muri mada no."

LUKAS 21.5–10 4695Ta era ke ne ddau-ddau do pedaejhara lua gaa nga merake Ammu Deo,do penoo ri wowadu-wowadu do gaa ngamerake nga bhara jhula-bhara jhula dojhula pa Deo. Moko ta lii ke Yesus pa ro,6 "Do ta era ne awe ne hine, hari-hari nedo ngaddi ri mu hedhe do ta pemenyalla;bhule dho hewue wowadu he hine do tapee ri nga pera'a pa era ro!"7Ta kebhali ke ro pa Yesus, "Ama Guru,parri ke ne jadhi ne lai do naanne? Nenga ke ne telia ta do ta jadhi ke ne lai donaanne?"8Ta lii ke Yesus, "Jaga pewoie we mumita do dho dhai mu ta luu. Do ta ae neddau do ta nga ngara Ya, jhe lii ro, 'Yake dhe no!' nga, 'Dhai ke ne awe ne.'Tapulara bhole pedutu ro ri mu.9Bhole meda'u lema mu kinga rangngimu ne lii jhara lua pemuhu-pelawanga lua pepara-petabbhu. Hari-hari donapoharre do ne pa petu ne, adho daeawe pedakka rahi raiwawa."10Moko ta peterue ke ri Yesus ne lipedaiNo, "Ddau-rai ngati hewue rai do ta lapemuhu-pelawa nga ddau-ddau rai dowala rai nga hewue rai-pereda do ta lapemuhu nga rai-pereda do wala.

LUKAS 21.11–16 47011Pa hebhakka-hebhakka do ta jadhidhai-ie do meliri dhara, lua menganga-rai nga lua paddha nga hagu. Do ta jadhine lai-lai do rihi meliri dhara pa ihi liru.12Tapulara nga do dho jadhi dae nehari-hari ne na harre, do ta kappa mujhe dede jhe merahhu. Do ta perehane hala mu pa ammu-ammu hebhajhajhe pemaho mu la dhara ammu bhaddo.Jhe do ta nuni ta pera'u mu la hedhapaduae-duae nga mone pereda-monepereda taga ta ri mu ddau pedute Ya.13Naanne ke ne awe tu mu ta pepekene Li Hagha Dhara do ngati Deo ne.14Halla-anni we mu pa dhara ade mu,bhole era ne lua kepapi jhara lua nenga ne do jhamma ta bhale ri mu tu tapemole ne ngi'u mu.15Do ta wie ri Ya pa mu ne libhale-libhale nga uku nga mmau dhara, hakkuri do mina harre ke bhule dho ke heddau,ngati ihi-muhu ihi-lawa mu do nara tapebhata nga mu kiadho ta pehile ri nedo pale ri mu he.16Do ta pewie mu ri ina-ama mu, rituahhu-tuahhu mu, ri ana-oha mu nga riihi-anga mu. Haghe ri ti telora mu do tapemade ri ro.

LUKAS 21.17–23 47117Hari-hari ddau do ta bubu dharakanna dhallu nga mu ddau pedute Ya.18Tapulara ie ta helai rukattu he ngatimu adho do medae ta era do kelorongati kattu mu.19Kinga makka mu tee nga wangnge,do ta helama ke mu."20 "Kinga ngadde ke ri mu Yerusalem dolao do kehero ri do horodhadhu, do ta toike ri mu ta do ne rae do napoanne adhoke ri ne medae ta pemere nga worai.21Pa awe do naanne, ddau do era paYudea do jhamma ke ta perai la kololari-ae. Ro ne do era pa dhara rae dojhamma ke ta mahhu-anni ngati dhararae, nga ro do era pa tele bhole mahowari la dhara rae.22Rowi pa dhara lodho-lodho donapoharre ke, 'Lodho-lodho do tapebune ke ne lua wolo', mita tobo ke nenga ne do hure do bhuke pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo.23Do dhai tarra ne meliri dharalodho-lodho do napoharre tu mobannido era pa dhara nga mejanni ihi, ngaina-ina do era pa dhara nga pehuhu ana!Ne ihi rai do nadhe do medae ta peabu

LUKAS 21.24–28 472nga lua hedui-herui do mone-ae, jhe dota wolo ri Muri ne ddau-rai do nadhe.24Era do ta pemade ri kelewa, era ri dota aggu la rai ddau do wala mii ddau dojharra pa dhara muhu; jhe Yerusalemdo ta ma jhalle ma kerupe ri ddau-ddaudo dho tade Deo, tade alle ne awe dopetakke ri Muri ne tu ro."25 "Do ta ngaddi ne tada nga telia pamada lodho, warru nga pa moto-motopa ihi liru nidhe hine. Pa raiwawa, ddaurai-ddau rai do ta meghighi meda'ujhe bhingu pa dhara hedhape nelikedu-kedarru kolo dahi do pehilo-wole.26Ddau raiwawa do ta meda'u hetengamade penaja nga hari-hari nga ne ngawe ne do ta jadhi pa hari hewue raiwawado nadhe, rowi hari-hari do pereda jharadhida nidhe do ta kenyawu-nyela.27Pa dhara awe do naanne ke nedakka Ana Ddau Raiwawa, jhara kolomerammu pudi nga kuaha jhe nga luaweo nga kana do ketutu ne.28 Jhe kinga jhari ke ta jadhi ne lai donaanne, kaddhi we jhe pekaddhe nekattu mu, adho do ta rajja ri, do tapeballa kattu ke mu."

LUKAS 21.29–36 47329Moko ta pedhire ke ri Yesus nelipehakku do nadhe, ne ane No, "Heleowe ri mu kepue kepallu nga hari-harikepue ajhu do wala he.30Kinga jhari ke ta obo ne rukolo he,ta toi ke ri mu ta do hedharra ke warrupana.31Mina harre lema kinga jadhi ke nelai-lai do na harre, ta toi ke ri mu tado henginga ke Deo ne ma pereda miiheddau Duae.32Mita toi ri mu! Ne lai-lai do naharre do ta jadhi nga do dho made daehari-hari ddau do muri pa awe nadhe.33Liru nga raiwawa do ta ila, tapularalipedai Ya do na hedhe do peloro lohe lalodho do nami-mii ne."34 "Jage we ne ngi'u mu, mita do dhodhai mu ta rihi ne bilu nga lai ala-lai alanga nginu mawo, kiadho ta rihi pengene lai-lai muri mada mu, hakku ki harrahewakka ne Lodho do naanne era munga do dho moko dae.35Rowi ne Lodho do naanne do pala miikejhajji he pa hari-hari ddau pa raiwawadhe.36 Jaga-jaga we mu, jhe hebhajhawe loro-loro mita nara mu ta peludu

LUKAS 21.37–22.5 474hari-hari do medae ta jadhi, jhe nara muta la peabu nga Ana Ddau Raiwawa."37Pa anni-lodho ne ajha ri Yesus neddau he pa Ammu Deo, jhe kingaanni-maddha kako No la Lede Zaitun jhepee No paanne.38Hadhi jhammi-ae hari-hari ddaudakka la Ammu Deo tu ta la dhanno nelii ajha Yesus.

22 1Do hedharra ke ne awe ne tanga'a kewahhu Roti do Dho Bhule

nga Muu ne do pale ta Paskah ne.2Kattu-kattu mone tunu-menahu ngaguru-guru aigama he do pa dhara ngakale ne loro jhara tu ta pemade Yesusnga do dho tenge ta toi ie ta ri nadu we,rowi do meda'u ro ri ddau lowe he.3Ta alla pemina harre ta maho kewango pa Yudas do pedoe lema taIskariot, heddau ngati henguru do dhueddau ana hekola Yesus he.4Rowi mina harre ke ta Yudas la pelinga kattu-kattu mone tunu-menahuhe nga kattu-kattu jaga Ammu Deo hejhara lua mina mii no ne nara ta jholeYesus pa ro.5Dhai mengallu dhara ro, jhe pejaji rota wie doi pa Yudas.

LUKAS 22.6–13 4756Ta maddhi le ke pa dhara Yudas, jhekale ne awe do woie tu ta jhole Yesus paro, nga do dho toi ri ddau.7Ta dhai ke ne lodho nga'a kewahhune, Nga'a Roti do Dho Bhule nga Muu nenga awe kehabbhe naki'i jhawa tu nga'aPaskah ne.8Moko ta pepu ke Petrus nga Yohanesri Yesus, "Kako we mu la pemoko nenga'a tu ta nga'a Paskah ne di."9Ta kebhali ke ro, "Pa mii ke ne ddheiAma, ne pemoke ri jhi?"10Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "Ki dhaimu ta maho la dhara rae ne, do ta peabumu nga heddau momone do nga aggugidi do ihe ri ei. Pedute no ri mu tademaho no la dhara ammu,11 jhe lii mu pa muri ammu do naanne:Ane Guru, 'Pa mii ne era tu Ya nga anahekola Ya he, tu ta nga'a, nga'a Paskahne?'12Do ta pejhujhe ri no pa mu hewuekama pa dhida do balla, jhe do nabbu kene nalu paanne."13Moko ta kako ke Petrus nga Yohanes,jhe peabu tarra ro, do hala mii lii Yesuspa ro he. Ta pemoko he ke ri ro ne nga'aPaskah ne.

LUKAS 22.14–19 47614Ta dhai ne awe tu ta nga'a Paskahne, ta mejaddhi ke Yesus nga ana hekolaNo he pa era lai tao ne.15Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Do ddheitarra ke Ya ta nga'a ne nga'a Paskah donadhe hela'u-la'u nga mu, nga do dhodhue-hape dae ri Ya ne lua hedui-heruine!16Rowi, parahajha we: Adho ke Yado ta nga'a ri tade dhai ta peteleo ne,lua pedabbho ngati lai tao do nadhe paRaiwawa Deo do Wowiu ne."17Ta alla pemina harre ta aggo ke riYesus ne kabha nginu ago ne, jhe peha'eri No ne kolo lii ie-ae pa Deo, jhe lii No,"Aggo we ne nadhe, jhe pejhole-jholewe;18 jhe mita toi ri mu: jhari ngati awedo nadhe, adho ke do ta nginu ri Ya neei-ago do nadhe tade dhai Deo ta peredanga kemolo."19Ta alla pemina harre ta aggo ke riYesus ne roti ne. Ta alla No pepeha'e nekolo lii ie-ae, ta pipi-pipi ke ri No ne rotido na harre, jhe wie ri No pa ana hekolahe, jhe lii, "Nadhe ke ne ngi'u Ya do jholetu mu. Tao we ne nadhe tu ta pehengene jhara lua Ya."

LUKAS 22.20–26 47720Mina harre lema ta alla penga'a he,ta wie ke ri Yesus ne kabha nginu agone pa ro jhe lii, "Kabha nginu do nadhe,lipejaji Deo do wowiu, do pekehamme riraa Ya -- raa do alle pedhute tu mu."21 "Tapulara heleo we! Ne ddau do tapewie Ya ne, do nee hela'u-la'u nga Yapa dhe!22Do tarra ma Ana Ddau Raiwawa dota made mii do alle ke pepetato ri Deo;tapulara apa nga kerewe tu ddau dopewie No ne!"23Moko ta jhari ke ne ana hekola No heta pekerrei-kebhali heddau nga heddau,ta nadu ti telora ro do ta tao ne lai donaanne.24Pa telora ana hekola Yesus he, ta erake ne lua pehala, jhara nadu ti telora ro,do jhamma ta ege ta do rihi mone-ae.25Ta lii ke Yesus pa ro, "Duae-duaengati ddau-rai do dho tade Deo, dota jhalli-ta kerupu ana-ari, nga monepereda-mone pereda he, do pali ta 'MoneHerugu ana-rai'.26Tapulara mu, ie dho mu ta taomina harre. Do ne pa petu ne, ddau domone-ae pa telora mu, do jhamma ke ta

LUKAS 22.27–32 478jadhi ta do rihi naiki ri, jhe do jadhi tamii kattu ta mii naannu.27Nadu ke ne do rihi mone-ae ne:ddau do mejaddhi pa meja, we ddaudo pemoke no? Do tatu ke ta ddau domejaddhi pa meja ne. Tapulara ne era Yapa telora mu mii heddau mone pemokohe.28Pa dhara hari-hari lua hedui-herui Ya,era loro mu hela'u-la'u nga Ya.29Mina mii Ama ne jhole ne higa pa Yatu ta pereda, mina harre lema ne jhole riYa pa mu ne higa do naanne.30Ri do mina harre do ie ke muta mengallu nge nga kehaka dharahela'u-la'u nga Ya pa awe jadhi Ya taDuae ne. Jhe do ta mejaddhi pa dhidahenguru dhue bhue kedera, tu ta peredapa henguru dhue huhu do Israel."31 "Simon, Simon, dhanno ko ri au! Pawango do alle ke pewie lua ta hakku mu;mii gandum do ta petale ngati kuri ne,mita do woie ta petale ti do woapa.32Tapulara alla ke Ya pehebhajha tu au,Simon, mita do dho muru ne lua mannoau. Jhe kinga alle ke au pepebhale manga Ya, do jhamma ke ri au ta perui netuahhu au he."

LUKAS 22.33–37 47933Ta bhale ke ri Petrus, "Muri, do mokoke ya ta maho la dhara ammu bhaddo,nga ta made hela'u-la'u nga Muri!"34Ane Yesus pa no, "Parahajha we au,Petrus, nga do dho tutu-oo dae manu padhara rammi do nadhe, tallu wari ke aune alle pepehile Ya."35Ta alla pemina harre ta lii ke Yesuspa ro, "Pa awe do uru he, pepu mu ri Ya,nga do dho o'o ta aggu wokepaka doi,haku, kiadho helapa, era mu ta peabunga lua kehakku nga gahara pa lua nenga-nga?" Bhale ri ro, "Ngaddi dho!"36Ta lii ke Yesus pa ro, "Tapulara padhara awe nadhe, ne lii Ya pa mu, nadudo nga wokepaka doi kiadho do ngahaku, do jhamma ke ta aggu ri no;jhe nadu do dho bhule nga kelewa, dojhamma ke ri no ta pewie ne juba no tuta walli kelewa.37Rowi, parahajha we, lilolo ti BukuLidara-Likewahhu Deo do lii mina hedhe,'Do ege ke No ta mii heddau do apa ngakerewe', do jhamma ke ta jadhi pa ngi'uYa. Rowi ne nga ne do hure do bhuke padhara Buku Lidara-Likewahhu Deo, jharalua ngi'u Ya, do nee ke pa dhara ngajadhi pa awe do nadhe."

LUKAS 22.38–45 48038Ta lii ke ne ana hekola Yesus he,"Muri, pa dhe hee dhue bhangngukelewa." Bhale ri Yesus, "Waji we!"39Ta pekaddhi ke Yesus ngati dhararae ne, jhe kako mii pa tima he la LedeZaitun. Ne ana hekola No lema he dokako penau nga No.40Ta dhai la anne ta lii ke Yesus pa anahekola No he, "Hebhajha we mu mita dodho tao mu lubhu harro nga menyilu,kinga lakka mu ri ruluji-ruhakku."41Ta alla pemina harre ta kako ke Nopejjhau-anni hudi ngati ro, era ma miijjhau hewari pekajjhi wowadu he, talakku rutu ke No jhe hebhajha,42 "Ama, ki ta ie mudhe he, pejjho kowe ngati Ya ne lua hedui-herui do narrodo lake ri Ya dhe. Tapulara bhole pedutenga do ddhei Ya, pedute we nga luaddhei Ama ma."43 [Ta dakka ke heddau naju Deo laperue No.44Do dhai hedui tarra ne ade No, hakkuri do mina harre ke, ta ju penina keNo ne hebhajha. Ne eikebahhu No tapeghahi ke huti mii raa he la worai.]45Ta alla No pehebhajha ne, ta bhale keNo la nga ana hekola No he. Ta ngaddi

LUKAS 22.46–52 481ke ri No ne ana hekola he era ke dobba'i, ri do rihi hedui ne ade ro.46Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Ta ngamu hakku bba'i? Kaddhi we mu jhehebhajha we mita do dho lakka mu riruluji-ruhakku."47Pa dhara nga pedai lii ko Yesus, tadakka hekewolo ddau, jhe Yudas nemone jhuru kattu tu ro, heddau ti teloraana hekola Yesus he. Ta kako ke Yudasla nga Yesus, jhe la hengaddho Yesus.48Tapulara ta lii ke Yesus pa no,"Yudas, ri lua hengaddho nadhe ke, nepewie Ana Ddau Raiwawa ri au?"49Ta dhai ta heleo ri ana hekola he, nenga ne do ta jadhi, ta lii ke ro, "Muri,para ko ri kelewa jhi ne ddau do nahedhe?"50Moko heddau ti telora ro ta wino keri no ne kelewa no pa naannu monetunu-menahu mone-ae ne, hakku happone wodilu hebhakka kedhanga ne.51Tapulara ta lii ke Yesus, "Pengaha!"Moko ta bhuje ke ri Yesus ne wodiluddau do naanne jhe peie ri No.52Ta alla pemina harre ta lii ke Yesus pakattu-kattu mone tunu-menahu he, ngapa do horodhadhu do jaga Ammu Deo

LUKAS 22.53–58 482he, nga pa kattu-kattu unu do Yahudihe, do dakka la anne tu la kappe Yesus,"Pa penge mu, Ya dhe ddau do tao apanga kerewe ko, hakku dakka mu ngaaggu kelewa nga tubu ta ma kappe Ya?53Helodho-helodho Ya, do nga mupa Ammu Deo, kappe dho Ya ri mu.Tapulara nadhe ke ne awe unu mu tatao, awe do unu ri henga kerabba ke."54Ta kappe ke Yesus ri ro, jhe aggola ammu kattu mone-ae mone tunu-menahu. Petrus do pedutu ma ngatijjhau.55Pa telora kebhalla ammu do naannedo era rao ai do weo, moko ta kako kePetrus la mejaddhi hela'u nga ddau-ddaudo mejaddhi pekehero ne rao ai donaanne.56Ta ngadde ke Petrus ri heddaunaannu mobanni do mejaddhi pa ngidirao ai do naanne, moko ta lii ke no,"Ddau nadhe lema ngine ne do erahela'u-la'u nga Yesus!"57Tapulara ta pehile ke Petrus, aneno, "Tade tu-tu dho ri ya ne Ddau donaanne!"58Rihi dho ne tui ti naanne, ta ngadderi ke Petrus ri heddau do wala, jhe lii

LUKAS 22.59–65 483no, "Au lema dhe, heddau ti telora ro!"Tapulara ta bhale ke ri Petrus, "Adho,adho ya!"59Era heja he ne tui ri, nga lii domaddu, ta lii ke heddau do wala ri, "Audhe ana hekola Yesus, rowi no lema doGalilea!"60Tapulara bhale ri Petrus, "Ne nga nedo pale ri au ne, tada dho ya!" Pa dharanga pedai lii ko Petrus, ta tu-tu-oo kemanu.61Ta kebhibha ke Yesus jhe ketarrePetrus. Moko ta henge ke ri Petrus tado alla ke Muri pelii pa no, "Nga do dhotu-tu-oo dae manu pa dhara rammi donadhe, alle ke Ya pepehile ri au talluwari."62Moko ta mahhu-anni ke Petrus ngatianne, jhe la tangi pedihi-noho.63Ta kare-menihe ke Yesus jhe dedejhe merahho ri ddau-ddau do jage Yesushe.64Ta henabbhe ke ri ro ne namadaYesus, jhe kebhale pa No, "Hakko ko tapeke ri au pa jhi, nadu ke ne do dede Audhe?"65Ae ri ko ne lii kara-menihi do pali riro pa Yesus.

LUKAS 22.66–23.2 48466Ta bhale ma jhammi-ae, ne kattu-kattu do Yahudi nga kattu-kattu monetunu-menahu he nga guru-guru aigamahe ta peowu ke, jhe aggo Yesus lahedhapa Kattu-kattu Aigama ro.67Ta lii ke ro pa Yesus, "Peke ko ri Aupa jhi, Au ke ne Duae Mone ma'i-Monegolo ne?" Ta bhale ke ri Yesus, "Kingapeke ri Ya pa mu, parahajha dho ma mu.68 Jhe kinga kebhali Ya pa mu, wae dhori mu ta bhale.69Tapulara jhari ngati awe nadhe, AnaDdau Raiwawa do ta mejaddhi ke pahebhakka kedhanga Deo do Mone WikiRihi Higa nga Kuaha ne."70Ta lii ke ro hari-hari, "Ki do minaharre, Au ke ne Ana Deo ne?" Bhale riYesus, "Mina harre ke ne ane mu ma."71Moko ta lii ke ro, "Tenge dho ke taera hakahi ri. Do rangnge ke ri di mamiha ne lipedai ngati ubha No ma miha!"

23 1Hari-hari ne ddau do era pa erahappo hala Yesus ne, ta titu ke ro,

jhe aggo Yesus ri ro la hedhapa Pilatus.2Pa ni ta pemaho ke ri ro ne likelapenaja nga Yesus. Ne lii ro, "Abo ri jhine Ddau do nadhe do pa dhara pehulipeteballi ana-rai. Pedidi ddau ri No ta

LUKAS 23.3–8 485bhole ma'i bhea pa Kehe, rowi ne aneNo, No ke ne Kristus ne, heddau doDuae."3Moko ta kebhali ke Pilatus pa Yesus,"Do petu ta Au dhe ne Duae Yahudi?"Bhale ri Yesus, "Mina harre ke ne lii auma."4Moko ta lii ke Pilatus pa kattu-kattumone tunu-menahu nga pa ddau lowehe, "Ngadde dho ri ya ie ta hahhi hala hepa Ddau do nadhe tu ta wole No."5Tapulara ta rihi ri ke ro ne meggai, "Riliajha No ke, pedidi ddau ri No pa harihewue Yudea; uru jhara pa Galilea, jhepa awe nadhe, dhai ke hape ma dhe."6Ta rangnge ri Pilatus ne naanne,ta kebhali ke no, "Ddau nadhe ngatiGalilea?"7Ta alla ro pepika ta do Yesus ngatiihi rai do dha'i pereda Herodes, ta moeke Yesus ri Pilatus la nga Herodes, dopa dhara awe do naanne do era lema laYerusalem.8Dhai mengallu dhara Herodes, ta dhaita ngadde Yesus ri no, rowi do tui ke nerangnge ri no ne jhara lua Yesus, jhe doddhei ke Herodes ta ngadde Yesus. Do

LUKAS 23.9–14 486henao ke ri Herodes, ta nara ta heleo nelua madalae do ta tao ri Yesus.9Rowi do mina harre ke, ae ne likebhalido kebhali ri Herodes pa Yesus, tapularabhale dho ri Yesus ie ta heubha he.10Ne kattu-kattu mone tunu-menahuhe nga guru-guru aigama he do lamengadha ke la anne, jhe pemaho ri nelikela do rihi rui ri penaja nga Yesus.11Ri Herodes nga do horodhadhu nohe, e'e ne ddhei ro he ke ne pemangenga kare menihe Yesus, jhe pepake riro bhara pake nadhuae, ta alla peminaharre ta moe bhale wari ke Yesus la ngaPilatus.12Pa dhara lodho do naanne lemaHerodes nga Pilatus ta peihi-anga bhalewari ke, do pa uru jhara he do pemuhuro.13Ta pekupu ke ri Pilatus ne kattu-kattumone tunu-menahu, kattu-kattu ana-raihe,14 jhe lii Pilatus pa ro, "Aggo ri mu neddau do nadhe ma nga ya, jhe lii muta No do pehuli-peteballi ddau. Pa awenadhe pa hedhapa mu ma, alle ke ri yapepereha ne hala No, ngadde tu-tu dho

LUKAS 23.15–22 487ri ya, ie ta hahhi lua apa he ne do tao riNo, pedutu mii likela mu penaja nga No.15Mina harre lema pa dhahi Herodes,ri do mina harre ke hakku alle ke nopemoe Yesus ma nga jhi ri. Ddau donadhe ngaddi dho No ta tao ie ta hahhilai he do jhamma ta wole ri lua wolomade.16Rowi do mina harre ke do medae tadede ri gui he ke ri ya, ki alla peminaharre ta gole he ke No ri ya."17 [Hadhi dhai la lua nga'a kewahhuPaskah, do jhamma ta gole heddau dorate tu ddau-rai.]18Ta peka hari-hari ne ddau do erapaanne, "Pemade No! Gole Barabas tujhi!"19 (Hakku bhaddo Barabas, rowi do taolua pelawa pa dhara rae nga taga taripemade ddau.)20Do ddhei ke Pilatus ta gole Yesus, rido mina harre ke, ta pedai lii ri ke nohewari ri nga ddau lowe he.21Tapulara ta peka ke ro, "Ketoepeabbha-rappa No, ketoe peabbha-rappa No!"22Tu pa do ketallu wari ne ta lii ri kePilatus pa ro, "Tapulara ne nga ne hala

LUKAS 23.23–28 488do tao ri No? Ngadde dho ri ya ie tahahhi hala he pa No do jhamma No tawole ri lua wolo made! Ta dede ri gui hewe No ri ya, jhe gole No ri ya."23Tapulara ta pee ke ro nga peka domaddu-maddu ta Yesus do jhamma taketoe peabbha-rappa. Moko pa pedakka,ta jadhi he ke pedutu nga lii peka ro.24Moko ta pebune he ke ne lua wolo tapemade pa ngi'u Yesus penau nga luaddhei ddau do na harre,25 jhe gole ne ddau do ame ri ro ne,ddau do bhaddo taga tari tao lua pelawanga pemade ddau. Ta alla pemina harre,ta jhole he ke Yesus pa ro ta tao e'e neddhei ro.26Moko ta aggo ke Yesus ri ro. Pa telorarujhara, ta peabu ke ro nga heddaune ngara Simon, ddau ngati Kirene, dota maho ju la dhara rae. Ta kappe keSimon ri ro, jhe pehahhe no ta hape neajhu ketoe Yesus ne pa kejhunga Yesus.27Ae ddau ne do pedute Yesus ngatikejhunga -- pa telora ro era do parriddau mobanni lema. Ne mobanni do naharre do nga tangi taga Yesus.28Tapulara ta kebhibha ke Yesus langa ro jhe lii, "Wo mobanni-mobanni

LUKAS 23.29–34 489Yerusalem! Bhole tangi mu taga ngi'uYa. Tangi we mu taga ngi'u mu nga tagaana-ana mu.29Rowi do ta dhai ne awe ne, ddau domedae ta lii, 'Dhai tarra mengallu dharatu mobanni-mobanni do dho ngaddi taera wue nga wila, do dho ngaddi ta eranga ana, nga do dho ngaddi ta pehuhuana!'30Pa dhara awe do naanne ke, ddaudo ta lii pa lede nga bhojo, 'Mai we manappi ma kebii jhi!'31Rowi ki penaja nga ajhu do muri ke,do mina hedhe ke ne tao ddau, mina miiri ko ne do ta tao ri ro penaja nga ajhudo made!"32Do era lema do dhue ddau do wala --hari do dhue ddau ne ddau do na harreddau do tao apa -- do aggu tu ta wolo tapemade hela'u-la'u nga Yesus.33Ta dhai la era do pale ta "Golgota"(pa dhara lii di Rui Kabha Kattu) ta ketoepeabbha-rappa ke Yesus ri ro nga harido dhue ddau do tao apa he -- heddaupa hebhakka kedhanga jhe heddau ri pahebhakka keriu Yesus.34Moko ta hebhajha ke Yesus, "Ama,pehuba we ro! Toi dho ri ro ne nga ne do

LUKAS 23.35–40 490tao ri ro hedhe." Ne bhara pake Yesus tapebhagi-bhagi ke ri ro nga pepidhi ode.35Ne ddau-ddau do titu paanne dopa dhara nga heleo, jhe pa dhara awenaanne lema ne kattu-kattu do Yahudihe do pa dhara nga kare-menihe Yesusjhe lii ro, "Ddau do wala alla ke ri Nopepehelame, pa awe nadhe ri, hakko kori No ta pehelame ne ngi'u No miha, kido tarra ma No ta Duae Mone ma'i-Monegolo ne, do pidhe ri Deo ne!"36Do horodhadhu he lema do kare-menihe Yesus. Ta kako ke ro la wie neeiago do menyilu pa Yesus,37 jhe lii ro, "Ki do tarra ma Au ta Duaengati do Yahudi, pehelame we ne ngi'uAu dhe!"38Pa dhida ajhu ketoe Yesus ne, dobhuke ne lii do nadhe: "Nadhe ke neDuae do Yahudi ne."39Heddau ngati ddau do tao apa he,do ketoe paanne, do kare-menihe Yesuslema. Ne lii no, "Adho Au ke ne DuaeMone ma'i-Mone golo ne? Golo-anni kowe Au, jhe golo le jhi!"40Tapulara ta jhege ke no ri do heddaune, jhe lii no, "Ta do dho meda'u le ke au

LUKAS 23.41–47 491ri Deo? Au do hela'u-la'u ne wole mii Nolema.41Tapulara we ne lua wolo tu di dopekatta nga wui-ai wui-tao di. Tapularawe, No dhe, bhule tu-tu dho nga hala!"42Moko ta lii ke no, "Woo Yesus, hengewe ya, kinga dakka Au mii Duae nehine!"43Ta lii ke Yesus pa no, "Parahajha weau, lodho do nadhe dhangnge do ta erake au hela'u-la'u nga Ya pa era mengallunge nga kehaka dhara ne."44Era ma pa wabba henguru dhuenattu lodho he, weo dho ke mada lodho,jhe hari hewue raiwawa do nadhe, takerabba-guru-rai ke lohe la wabba tallumadha lodho he.45Ne bhalla pewata do pa dhara AmmuDeo ne, tore bhagi dhue.46Moko ta peka ke Yesus nga lipeka dorihi maddu, "Ama! La dhara wolaabbaAu ke ne jhole ri Ya ne ngi'u Ya!" Ta allapepali mina harre, moko ta made ke No.47Ta ngadde ke ri kattu horodhadhune, ne lai do alla pejadhi ne, moko tawue-waje ke Deo ri no, jhe lii no, "Tarra,bhule dho No nga hala!"

LUKAS 23.48–53 49248Ne ddau lowe do kako la heleo he laanne, jhe ngadde ke ne nga ne do allapejadhi ne. Ro hari-hari, bhale nga adedo dhai menyaha.49 Jhe hari-hari ne do petada he ngaYesus, nga mobanni he lema, do peduteNo rai ngati Galilea, do titu ngati jjhau,jhe heleo hari-hari ne napoharre.50Ta era ke heddau ne ngara no Yusuf,do ngati dhara rae Arimatea pa ihi-raiYudea. No heddau do woie nga do takkepekerihe ri ddau, jhe do pa dhara ngamate ne awe Deo ta jhare ne lua peredaNo mii Duae. Maji lema no ta heddaungati Kattu-kattu Aigama he, adho no dohela'u lii, nga lihappo nga hari-hari dotao ri Kattu-kattu Aigama he penaja ngaYesus.51 (23:50)52Bhale Yusuf dhe, ta kako ke no lamengadha nga Pilatus, jhe ame ne ngi'uYesus ne ta wie pa no.53Ta alla pemina harre ta la pepure keri no ne ngi'u Yesus ne ngati kolo ajhuketoe ne, jhe wute ri bhalla linen ri no.Ta alla pemina harre, ta la takke ke rino la dhara raidare do kee pa bhojo

LUKAS 23.54–24.3 493wowadu -- ne raidare do naanne adhodae do ngaddi ta pake.54Lodho do naanne lodho Lammi;jhe do hedharra ke ta jhari ta lodhoPengaha-ihi.55Ne mobanni do dakka penau ngaYesus he do ngati Galilea he, do pedutele Yusuf ri ro, jhe do ngadde ri ro neraidare ne. Do ngadde lema ri ro mi namine takke ne ngi'u Yesus pa dhara raidarene.56Ta alla pemina harre ta bhale ke ro lapemoko lawo-ajhu wwau mangngi ngaeiloko wwau mangngi, tu ta la pehamene ngi'u Yesus ne. Pa lodho Pengaha-ihine, jhagga dho ro ne nga-nga tu tapedutu uku aigama.

24 1Pa lodho Migu, rai jhammi-ae-ae, ta kako ke ne mobanni he la

raidare ne, nga aggu ne lawo-ajhu wwaumangngi do pemoko ri ro he.2Ta dhai ro la raidare ne, ta ngaddeke ri ro, alle ke periho ne wowadu dohenabbhe ubha raidare ne.3Moko ta maho ke ro la dhara raidarene, tapulara pe'e dho ke ne ngi'u Yesuspaanne.

LUKAS 24.4–9 4944Pa dhara nga titu do nga bhingu ko ropaanne, ta harra hewakka ke do dhueddau do nga pake bhara do weo-dokana, do titu peumu nga ro.5Dhai meda'u ne mobanni do na harre,moko ta mejura hape la worai, pa dharaawe do naanne lema ta lii ke ne do dhueddau do na harre pa ro, "Tanga muhakku kale ddau do muri pa telora ddaudo made?6Pe'e dho ke No pa dhe. Alla ke Nopekaddhi! Henge we ri mu ne nga ne doalla No peli pa mu, pa awe pa Galilea koNo do uru he,7 ta do, 'Ana Ddau Raiwawa ne dojhamma ta jhole pa ddau do taolubhu harro nga menyilu, jhe ketoepeabbha-rappa, jhe pa lodho do ketallune do ta kaddhi bhale wari No.'"8Moko ta henge ke ri mobanni he, nelipedai Yesus pa ro he.9Ta bhale ke ro ngati ro'a ne; ta lapedhire ke ri ro pa do henguru heddauana hekola Yesus he jhara hari-hari laido alla pejadhi he, jhe mina harre lemapa hari-hari ddau do wala he, do peduteYesus he.

LUKAS 24.10–14 49510Nahedhe ke ne mobanni-mobannido la pika ne lai do na harre pa anahekola Yesus he: Maria Magdalena,Yohana nga Maria ina Yakobus, ngamobanni-mobanni do wala he ri, dohela'u-la'u nga ro he.11Tapulara penge ri rasul-rasul he,ngeta lai-lai do ta pehewo'o he we rimobanni do na harre. Parahajha dho ronga lipedhiri mobanni do na harre.12Tapulara ta kaddhi ke Petrus, jheperai-loro la ro'a ne, ta pehaddho-annike no jhe pehodho la dhara ro'a ne. Nedo ngadde ri no wata ke bhalla do wutepa Yesus we ne, ne do era paanne. Dhaimadalae Petrus, jhe bhale no nga dhaiae likebhali pa dhara ade no, jhara lai nedo alla pejadhi he.13Pa lodho do naanne lema, era dodhue ddau ne ana hekola Yesus do padhara nga kako ju la hewue kapo, nengara kapo do naanne Emaus, era ma tahenguru he kilo he ngati Yerusalem.14Pa dhara nga kako ro, pedai ngapehuru penge ro, jhara hari-hari lai dojadhi he.

LUKAS 24.15–21 49615Pa dhara nga pedai-dai ta pehurupenge he ro, ta dakka ke Yesus miha,jhe kako penau hela'u-la'u nga ro.16Do ngadde ma Yesus ri ro, tapularaera hahhi lai hakku tade dho ri ro.17Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Ne ngake ne do pedae ri mu pa telora rujharadhe?" Ta pengaha ke ro nga worawwudo hedui.18Moko heddau ti telora ro, ne ngarano Kleopas, ta kebhali ke pa Yesus, "Tituwata Ama he ke ne ddau do wala rai doera pa Yerusalem do dho toi ne nga nelai do jadhi pa awe do leto-leto dhe?"19Ta kebhali ke Yesus pa ro, "Lai nenga ne?" Ta bhale ke ri ro, "Lai do jadhipa Yesus, do Nazaret ne. No heddauNabi. Hari-hari ne lipedai No nga wui-aiwui-tao No do nga kuaha -- ie ta padhara namada Deo, mina harre lema padhara namada hari-hari ddau.20Kattu-kattu mone tunu-menahunga kattu-kattu ddau-rai di, alle kepejhole No tu ta pemade, jhe ketoepeabbha-rappa!21 Jhe do henao ke ri jhi ta No ke nedo ta peballa-kattu do Israel! Jhe pa

LUKAS 24.22–27 497lodho dhe, lodho do ketallu ke, rai ta allapejadhi ne lai do naanne.22Rihi ri ti naanne, do parri ddaumobanni ti kejie jhi, alla ke pepekebhaddijhi. Rai jhammi-ae-ae ne, do kako ro laro'a ne,23 tapulara ngadde dho ri ro ne ngi'uYesus pa ni. Moko ta bhale ke ro, jhepika ro ta do alla ke ro pepengaddi nganaju Deo, jhe lii ne naju Deo he pa ra tado alla ke Yesus pemuri.24Do parri ddau ngati jhi, ta kakodhangnge ke la ro'a ne, jhe ngaddi riro ta do petu tarra nga lii mobanni he,tapulara ngadde dho Yesus ri ro."25Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Tarra muhedhe do bhodho! Do dhai hedui tarra tumu ta parahajha pa hari-hari ne do paleri nabi-nabi!26Ta do adho ke ne Duae Monema'i-Mone golo ne do jhamma ta narrouru jhara ne lua hedui-herui, jhe itudhae ne lua dhida nga kelodo No ne?"27Ta alla pemina harre, ta peteleoke ri Yesus ne nga ne do hure dobhuke pa dhara hari hewue BukuLidara-Likewahhu Deo jhara ngi'u No,

LUKAS 24.28–33 498jhari ngati buku-buku Musa nga bukunabi-nabi.28Pa dhara awe napoanne ta umu le kero la kapo do ta petuje ri ro ne. Ta kakoke Yesus, mido ddhei ta kako pelohe he,29 tapulara ta tahe ke ri ro. Ta lii ke ro,"Pee ko we pa nga jhi, rowi do umu keta maddha jhe do jhari ke ta kerabba."Moko ta maho ke Yesus tu ta la bba'i ngaro.30Pa dhara awe mejaddhi ta nga'ahela'u nga ro, ta aggo ke ri Yesus ne rotine, jhe peha'e No kolo lii ie-ae pa Deo,jhe pipi-pipi ri No ne roti he, jhe wie paro.31Ta alla pemina harre ta toi ke ri ro tado napoanne, Yesus ke. Tapulara ta eleke Yesus ngati dhara namada ro.32Ta lii ke ro heddau pa heddau, "Tado adho ke do mina harre ne worawwupegabbho ne pa ade di, pa dhara awepedai lii ne No nga di, pa telora rujharahe ngine ne, jhe peteleo ri No pa di neihi Buku Lidara-Likewahhu Deo ne?"33Pa dhara awe naanne dhangnge, takaddhi ke ro jhe bhale la Yerusalem. Pani ta ngaddi ke ri ro, hari do henguru

LUKAS 24.34–40 499heddau ne ana hekola Yesus he, era kedo peteni hela'u-la'u nga do wala he.34Ne ane ro, "Do petu tarra, ta do allake Muri pemuri bhale wari! Alla ke Nopepengaddi-anni pa Simon!"35Hari do dhue ne ana hekola Yesusdo itu ta dhai do na harre, ta pedhirike mina mii ne lua peabu ro pa telorarujhara he, mina mii ne tade Muri ri ropa dhara awe pipi-pipi roti he ri No.36Pa dhara nga pedhiri ko ro, ta harrahewakka ke Yesus, jhe la titu pa teloraro, jhe lii pa ro, "Helama tona ie tu mu!"37Ta kebhaddi ke ro jhe meda'u, rowipa dhara penge ro, wango ne do ngadderi ro do naanne.38Tapulara ta lii ke Yesus, "Tanga muhakku meda'u? Tanga hakku hhau nepa dhara ade mu ne lua keba'a-kepapipenaja nga Ya?39Heleo we ne wolaabba nga rubhebhoYa. Kehamme we ri mu, ta Ya miha kenadhe! Bhuje we jhe ketarre we Ya rimu, rowi wango adho do era nga ihikiadho nga rui, mii do ngadde ri mu paYa dhe."40Ta lii Yesus mina harre jhe pengaddiri No pa ro ne ruai nga rubhebho No.

LUKAS 24.41–47 50041Pa dhara nga do dho parahajha daero, taga tari do rihi mengallu dhara ngamadalae, ta kebhali ke Yesus pa ro, "Eramu nga bhara nga'a pa dhe?"42Ta wie ke ri ro pa No hekedalli nenadu'u do hangnge.43Ta aggo ke ri Yesus ne nadu'u donaanne, jhe nga'e ri No pa hedhapa ro.44Ta alla pemina harre, ta lii ke Yesuspa ro, "Ne lai-lai do alla pepika ri Ya pamu pa awe nga hela'u-la'u ne ko Ya ngamu: rowi lai do na mii we ne do hure dobhuke jhara lua Ya, pa dhara Buku-bukuMusa, Nabi-nabi nga Mazmur do jhammata jadhi."45Ta alla pemina harre ta boka ke riYesus ne penge ro, tu ta tada ne luapedabbho Buku Lidara-Likewahhu Deo.46Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Pa dharaBuku Lidara-Likewahhu Deo do hure dobhuke ta do ne Duae Mone ma'i-Monegolo ne do jhamma ta dhui-hapehedui-herui, nga do jhamma ta kaddhibhale wari ngati lua made mada pa lodhodo ketallu ne.47Mina harre lema pa dhara ngaraDuae Mone ma'i-Mone golo ne ke, ne dojhamma ta tawa pa hari-hari ddau, ta do

LUKAS 24.48–53 501jhamma ddau raiwawa ta jharra, jhe riDeo do ta pehai-pehuba ne lubhu harronga menyilu ro. Jhe ne lii do naanne dojhamma ke ta peja'e-pepeke, jhari ngatiYerusalem.48Mu ke ne hakahi-hakahi ngatihari-hari lai do na harre.49 Jhe do ta moe ri Ya miha tu mu nenga ne do alle pejaje ri Ama ne. Tapularado jhamma ke ta mate ri mu pa dhararae do nadhe, tade dhai ne kuaha ngatiDeo ne ma helibhu mu hari-hari."50Ta alla pemina harre ta aggu ke rori Yesus, mahhu-anni ti dhara rae donaanne tade dhai la Betania. Pa ni tadhede ruai ke Yesus, jhe wie pa ro nelua tarro ie nga menyarro mangngi.51Pa dhara nga dhede ruai mina harreYesus, ta dhede ke No la era do mmaudo megala, moko ta pehagghi ke Nongati ro.52Ta wie huu nga mejura ke ro pa No,ta alla pemina harre ta bhale ke ro laYerusalem, nga do dhai mengallu ngenga kehaka dhara,53 jhe pengaha dho ke ro ne wue-wajeDeo pa dhara Ammu Deo.

YOHANES

1 1Pa petari-rai, nga do peera daeraiwawa, Lidara do lore ke peera.

Lidara do era ke hela'u-la'u nga Deo, jheLidara do hela'u nga Deo.2Rai ti petari do era ke hela'u-la'u ngaDeo.3Hari-hari ne do era hedhe, do pelakejha ra No ke ne tao ri Deo, jhe ngatihari-hari ne do era hedhe, bhule dho kehahhi he do adho do tao pelake jharaNo.4Lidara do naanne ke, ne kepue murimada ne, jhe ngati muri mada do nadheke ne do wie teleo pa ddau raiwawa.5Teleo do naanne ke ne do ta kelalapa dhara do kerabba, jhe ri kerabba neadho ke do nara ta pemade No ri.6Ta dakka ke ne ddau do pepue ri Deone, ne ngara no Yohanes.7Ne dakka no ta ma pepeke ne jharalua teleo ne, mita ie ke hari-hari ddau taparahajha pa No.

YOHANES 1.8–14 5038No miha, adho teleo do naanne, nedakka no tu ta ma pepeke ne jhara luateleo do naanne ke.9Teleo do petu-petarra ne do ta mapeteleo hari-hari ddau, nee ke do dakkama danni raiwawa.10Ne lidara ne, do nee ke pa danniraiwawa, raiwawa dhe do tao pelakejhara No ke, tapulara tade dho No riddau raiwawa dhe.11Nee ke No do dakka ma rai No mamiha, tapulara ne ddau-rai No he waedho ta hamme No.12Maji le ta mina harre, do era ma neddau do hamme nga do parahajha paNo; do wie ke ri No ne higa pa ro ta jadhiana ri Deo,13do metana adho ngati ddau raiwawa,rowi ne muri mada do wowiu ne dodakka ngati Deo.14Ne lidara do naanne do alla kepejadhi ta ddau-raiwawa, jhe do nee keNo do pee pa telora di, jhe do ngaddeke ri di ne lua dhida nga kelodo No. Luadhida nga kelodo do naanne do hammeri No mii ana mone miha ri Ama. Pelakejha ra No ke ne ngadde Deo ri di nga luahajha nga ddhei No nga di.

YOHANES 1.15–21 50415Nee ke Yohanes mii hakahi ngati No,do pepeke ke ri Yohanes, "No ke dhe nedo lii ya ne, do ta dakka leto ngati ya,tapulara do rihi mone-ae No ngati ya,rowi nga do dho era dae ya, do lore keNo peera."16No do tobo ri lua hajha nga ddhei, jhedo wie peloro ri No pa di, ne lua tarro-ienga menyarro mangngi.17Do alle ke pehamme ri di ne LipedaraDeo ne, do pelake jhara Musa. Tapularalua hajha-ddhei nga lua ha'u ngakeremme Deo do peteleo pelake jharaYesus Kristus.18Bhule dho ie ta heddau do ngaddi tangadde Deo, wala ngati ana do monemiha ne, do hela'u nga Ama jhe dohekeradde nga Ama. No ke ne do petadeAma pa di.19Ta pepu ke ri Mone Pereda paYerusalem, ne mone tunu-menahu ngado Lewi he la nga Yohanes, ta la kebhalipa no, "Nadu ke au dhe?"20Ta pika mola-mola ke Yohanes, "Yadhe, adho Duae Mone ma'i-Mone golone."21Ta kebhali ke ro ri, "Ki do mina harrema, nadu ke au dhe, Elia ke au?" Bhale ri

YOHANES 1.22–29 505Yohanes, "Adho." "Au heddau nabi?" nekabhali ro ri. "Adho," bhale ri Yohanes.22 "Ki do mina harre ma, lii ko we aupa jhi, nadu ke au dhe?" ne ane ro, "Mita nara jhi ta wie ne libhale pa ddau dopepu jhi he. Ne nga ke ne lii au jhara luangi'u au miha?"23Ta bhale ke ri Yohanes, "Ya ke dheno, do pale ri Nabi Yesaya; 'Ddau do lagudo petoda pa dhara kebhalla-ae; Pemerewe ne ruhara tu Muri.'"24Ta kebhali ke ne ddau do peu ri doFarisi he,25 "Ki do adho ma au ne Duae Monema'i-Mone golo ne, adho ma Elia, jheadho lema Nabi, ta nga au hakku pejhiuddau?"26Ta bhale ke ri Yohanes, "Ne pejhiu riya, ri ei-loko he we. Tapulara pa teloramu, nee heddau do dho tade ri mu.27No do dakka leto ngati ya, tapularawe, tu ta ma'e ne dari helapa No he lewe, jhamma tu-tu le dho ya."28Ne lai do na harre hari-hari jadhi paBetania, pa hebhakka bira dimu LokoYordan pa era pejhiu Yohanes.29Ta dhai ta jhammi-ae he, ta ngaddeke Yesus ri Yohanes do dakka la nga

YOHANES 1.30–34 506no. Moko ta lii ke Yohanes, "Heleo we,oni ke ne Ana Ki'i-jhawa Deo do ta mapehai pehuba lubhu harro nga menyiluraiwawa dhe.30No ke ne do ane ya ne, do ta dakkaleto ne ngati ya, tapulara No do rihimone-ae ngati ya, rowi nga do dhometana dae ya, do lore ke No peera.31Pa petari-tari tade dho No ri ya tanadu. Jhe ne do pa petu ne, ne dakka yama pejhiu ri eiloko, mita ie ke No ta tade ri do Israel."32Do pepeke le ri Yohanes ne lai donadhe, "Henga Deo do ngadde ke ri yado puru mii hengi'u koro jhawa he ngatiliru jhe la kajji pa wokolo No.33Pa awe do naanne tade dho No ri yata nadu. Tapulara Deo do lii pa ya tapejhiu ri ei loko ne, do alla ke pelii paya, 'Kinga ngadde ri au, Henga Deo dopuru jhe la kajji la wokolo heddau ddau,No ke dhe bhoke ne do ta pejhiu ddau riHenga Deo.'34Do ngadde miha ke ri ya ne lai donapoanne," ane Yohanes, "nga peteleoke ri ya ta do No ke ne Ana Deo ne."

YOHANES 1.35–41 50735Ta bhale ma jhammi-ae ri, ta era keYohanes nga do dhue ddau ana hekolano, pa era do naanne ri.36Ta ngadde ke Yesus ri ro, era do lakejhara anne, ta lii ke Yohanes, "Heleo we!Oni ke ne Ana Ki'i-jhawa Deo ne."37Ne lipedai Yohanes do na harre dorangnge ri hari do dhue ana hekolaYohanes he, moko ta kako ke ro la ngaYesus.38Ta kebhibha ke Yesus la kejhunga, tangaddi ke ro ri Yesus do era do peduteNo. Ta kebhali ke Yesus pa ro, "Kale nenga ke mu?" Ta bhale ke ri ro, "Rabi, pamii ke ne era pee Rabi?" ('Rabi' pebhalema lirai di: 'guru').39 "Mai we la heleo ri mu," ane Yesuspa ro. Ta kako ke ro penau nga Yesus,jhe ngadde ri ro pa mii ne era pe Yesus.Ne awe napoanne, wabba appa maddhalo dho. Ta pee ke ro pa lodho do naannenga Yesus.40Heddau ti telora do dhue ddau dorangnge ne nga ne do pale ri Yohanesne, ne ngara no Andreas, jhe ne tuahhuno Simon Petrus.41Ta kako ke no marri-ai-ai la kaleSimon, tuahhu no ne, jhe lii, "Alla ke jhi

YOHANES 1.42–47 508pepeabu nga Mesias!" (Mesias, hela'unga Kristus, do ne pa pedabbho ne:Duae Mone ma'i-Mone golo ne ke).42Ta la pengaddo ke Simon ri Andreasla nga Yesus. Ta ketarre ke Simon riYesus, jhe lii, "Au, Simon, ana Yonas, Audo ta pale ta Kefas." (Kefas hela'u ngaPetrus, pa lii rai di: lede-pahi-ae.)43Ta bhale ma jhammi-ae, ta happo keri Yesus ta kako la Galilea. Ta peabu keYesus nga Filipus, jhe lii pa no, "Mai mapedute Ya!"44Filipus dhe do ti ti Betsaida, era peeAndreas nga Petrus.45Ta peabu ke Filipus nga Natanael,jhe lii pa no, "Alla ke jhi pepeabu ngaddau do pale ri Musa ne pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo ne nga do pepekeri nabi-nabi he. Ne ddau do naanne waladho ke ngati Yesus ana Yusuf do ngatiNazaret ne."46Tapulara ta bhale ke ri Natanael, "Eramarra do nara ta dakka hahhi ne do woiengati Nazaret?" Ta bhale ke ri Filipus,"Mai we au ma miha la heleo."47Ta ngadde Natanael ri Yesus padhara nga kako ju la nga No, ta lii keYesus jhara lua Natanael, "Heleo, ddau

YOHANES 1.48–2.2 509napoanne ne do Israel-ihi ne. Bhule dhopa no ne lai-lai do ta pedhame-dhamehe we."48Ta kebhali ke Natanael pa Yesus,"Mina mii hakku tade ya ri Ama?" Bhaleri Yesus pa no, "Nga do dho pedoe daeau ri Filipus, do ngadde ke ru ri Ya parame kepallu ne."49 "Ama Guru," ane Natanael, "Amake ne Ana Deo ne! Ama ke ne Duae doIsrael!"50Ta lii ke Yesus, "Parahajha ke au,wata ke taga tari do alla ke Ya pelii pa auta do ngadde au ri Ya pa rame kepallune? Lai-lai do rihi ri ko ne mone-ae do tangaddi ri au!"51Ta lii ke Yesus, "Tarra-tarra,parahajha we au, do medae ta ngadderi au, liru do ta boka-anni nga naju-naju Deo do ha'e-puru pa Ana DdauRaiwawa."

2 1Dhue lodho ngati napoanne, ta erake ne lai-ala peloko-nga'a pa dhara

rae Kana, jhe ina ri Yesus do era ke pani.2Yesus nga ana hekola No he do pedoale la lua peloko nga'a do naanne.

YOHANES 2.3–9 5103Ta dhai ta alla ke ei-ago, moko ta la liike ina No pa Yesus, "Hee ke dhe do allaei-ago pa ro."4Ta bhale ke ri Yesus, "Ina bhole lipa Ya. Dhai de dho ne awe tu Ya ta peteleo-anni."5Tapulara ta lii ina ri Yesus pa ddau dojhagga he, "Pedute ri mu, ki nga lii No tajhagga ne nga-nga pa mu."6Pa anne do era anna bhue guhi dopemoko ta lonye bhebho pedutu ngahadha do Yahudi. Ne ihi guhi do naharre, hewue era ma ta hengahu liter he.7Ta lii ke Yesus pa ddau jhagga he, "Ihiko ne guhi-guhi do na harre ri ei-loko."Ta ihi ke ri ro hari-hari ne guhi tade tobori ei-loko.8Ta lii ke Yesus pa ro, "Taddhe ko ri muhudi he ne eiloko do napoanne jhe aggola nga kattu lai-tao do nadhe." Ta aggoke ri ro ne eiloko do naanne la nga kattulai-tao ne,9 ta hakko ke ri no ne eiloko do alla kepebhari-anni ta ei-ago. (Toi dho ri nonga ti mii ne ei-ago do naanne, wata keri ddau jhagga do ihi eiloko he we ne dotoi.) Moko ta pedoe ke ri no ne monengedhe ne,

YOHANES 2.10–15 51110 jhe lii no, "Pa tima hari-hari ddau, dopemoko uru jhara ko ei-ago do rihi woie,jhe ki bhenga le hari-hari tamu ne nginujhe itu wie ei-ago do tima he. Tapularatao au, ta takka ko ma ne ei-ago do rihiwoie lohe ma dhara awe nadhe ri!"11Napoanne ke ne lua madalae dopetari-rai ne tao ri Yesus. Ne tao ri None lua madalae do naanne pa Kana paihi rai Galilea. Ri tada do naanne ke, nepedhelo ri No ne lua dhida nga kelodoNo.12Ta alla pe ia harre ta kako ke Yesusla Kapernaum hela'u-la'u nga ina Notuahhu-tuahhu No nga ana hekola Nohe. Ta pee ke ro pa nii parri lodho ne tui.13Ta dhai ta hedharra le ne lodho Nga'aKewahhu Paskah do Yahudi, ta kako keYesus la Yerusalem.14Pa Ammu Deo do pa Yerusalem ne, tangaddi ke ri Yesus ne ddau-ddau monepewie hapi, ki'i jhawa, nga koro jhawa,mina harre lema mone pehuru doi he erado mejaddhi pa anne.15Ta tao ke ri Yesus hebhangngu guingati dari jhe la hudhi keluru-keluru ri None bhada do era pa anne, ie ta ki'i jhawahe, mina harre lema ne hapi he, ngati

YOHANES 2.16–21 512dhara Ammu Deo ne. Ne meja-mejamone pehuru doi he, nyakka pebito-batohakku ne doi he menyalla kebali-bali lahebhakka-bhakka.16Moko ta lii ke Yesus pa mone pewiekoro jhara he, "Dhede hari-hari ngatidhe. Bhole pejadhi ri mu ne Ammu AmaYa dhe ta era pedhaga!"17Moko ta henge ke ri ana hekola Nohe, ne lilolo do nadhe pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo, "Ne ade Ya watale ne munu pa Ammu Au we, oo Deo, dokedu-kedaru mii ai he ke pa dhara Ya."18Ta la pebhata ke ne mone pereda doYahudi he nga Yesus, jhe lii ro, "Hakkuko Au ta tao lua madalae mii hahhi tadatu jhi ta do nga higa tarra Au hakku taoau mina hedhe."19Ta bhale ke ri Yesus, "Pekelole we rimu ne Ammu do nadhe, pa dhara tallulodho do ta petito bhale wari ri Ya."20Moko ta lii ke ro, "Appa nguru bhuettau ne tui ne pettito ne Ammu do nadhe, jhe ri Au ta petito bhale wari padhara tallu lodho?"21Tapulara ne Ammu Deo do pedabbhori Yesus ne, ne pa petu ne, ngi'u No mamiha.

YOHANES 2.22–3.2 51322Hakku pa leto he ke, ta alle Yesuspepekaddhe ngati made mada, tahenge ke ri ana hekola No he ne lai donapoanne ta do ngaddi Yesus ta lii ma.Moko ta parahajha ke ro pa do bhuke padhara Buku Lidara-Likewahhu Deo, ngapa ne nga ne do pale ri Yesus pa ro he.23Pa dhara nga era ko Yesus paYerusalem pa awe nga'a kewahhuPaskah ne, ae ddau ne do parahajha paYesus taga ri lua madale do tao ri Yesushe.24Tapulara Yesus miha, adho doparahajha nga ro, rowi do tada ke ri Nohari-hari ddau.25Adho do tenge ta pika pa No jharalua nadu we, rowi ri No miha do toi ke nenga ne do era pa dhara ade nga pengeddau raiwawa.

3 1Ta era ke heddau kattu aigamati kejie do Farisi ne ngara no

Nikodemus.2Pa dhara herammi ta dakka ke la ngaYesus, jhe lii no, "Ama, toi ri jhi Ama kene do pepue ri Deo ne. Rowi bhule dhoheddau he do nara ta tao lua mada laemii do tao ri Ama he, ki do adho Deo doera hela'u nga no."

YOHANES 3.3–9 5143Ta bhale ke ri Yesus pa no, "Parahajhawe, bhule dho heddau he do nara tajadhi ai-alla annu-niki Deo, ki do adhono do metana bhale wari."4Ane Nikodemus pa Yesus, "Mina miine jadhi, heddau do kepai ke, ne nara tametana bhale wari, do nara ri ko ke nota maho bhale wari la dhallu ina no, jhemetana bhale wari?"5Bhale ri Yesus. "Do petu tarra ne lii Yado nadhe, ki do dho metana ke ti eilokojhe ngati Henga Deo, ddau napoanneadho do nara ta jadhi ai-alla annu-nikiDeo.6Ddau raiwawa pedutu raa ngamanynyi do metana ri ina nga ama,tapulara pa dhara lua pedu nga Deo dometana ri Henga Deo.7Bhole madalae kinga lii Ya: muhari-hari do jhamma ta metana bhalewari.8Ngallu kemale ju la mii we ne ddheino, rangnge ri di ne likedu no, tapularatoi dho ngati mii ne dakka no. Mina harrelema ddau do pemetana ri Henga Deo."9 "Mina mii ne nara ta jadhi minaharre?" kebhali Nikodemus.

YOHANES 3.10–16 51510Bhale ri Yesus, "Au dhe guru paIsrael; mina mii ne do dho tada au?11Parahajha we, ne do pedae ri jhi,wata ke jhara lai do toi ri jhi; tapularawe, tapulara we wae dho ri mu ne lipikajhi.12Parahajha dho mu, kinga pedhiri riYa pa mu, jhara lai-lai do ngati raiwawa,mina mii ri ko ne nara ri mu ta parahajhakinga pedhire ri Ya pa mu jhara lai-lai doera pa era do mmau do megala?13Bhule dho heddau he do ngaddi taha'e la era do mmau do megala, walangati No do puru ma raiwawa, No do AnaDdau Raiwawa ne.14Mina mii Musa ne peha'e debhobhomara ne pa hela ajhu pa kebhalla-ae ne,mina harre lema Ana Ddau Raiwawa nejhamma ta peha'e,15mita ie hari-hari ne ddau doparahajha he pa No ta nara ne murimada dopetu nga do peloro ne."16Rowi do mina harre ke ne hajha ngaddhei Deo nga ddau raiwawa pa raiwawado nadhe, hakku tade wie ne Ana Nodo Mone Miha ne, mita ie nadu we nedo parahajha pa No, dho ke do ta nara

YOHANES 3.17–22 516lua apa nga kerewe, tapulara nara murimada do petu nga do peloro ne.17Rowi do alle ke pejhole ri Deo neAna No ne, adho tu ta ma wole raiwawado nadhe, tapulara tu ta ma we ne luahelama tona ie.18Ne ddau do parahajha he pa No adhoke do ta wolo ri. Tapulara ddau do dhoparahajha do ta wolo ri Deo, rowi do dhoparahajha ro pa Ana Deo do Mone mihane.19Do ta tajjhe pa no, jhalli pa lii donadhe: Nee ke ne teleo ne ma danniraiwawa, tapulara ddau raiwawa do rihiddhei nga kerabba ne ngati teleo ne,rowi ne wui ai-wui tao ro do woapa.20Nadu we ne do tao lai do woapa, dopaddhu ke nga teleo ne, jhe wae dho tadakka ma teleo ne, mita do dho ngaddene wui ai-wui tao no do woapa ne.21Tapulara ddau do jhagge pedute nelua ddhei Deo, do ta dakka ma teleo ne,jhe ne do jhagge ri no do pedute ne luaddhei Deo.22Ta alla pemine harre, ta kako keYesus nga ana hekola No he, la Yudea.Do tui bhalle No hudi ne pee pa ni hela'unga ro jhe pekako lua pejhiu.

YOHANES 3.23–29 51723Pa dhara awe naanne adho daeYohanes do pemaho la dhara ammubhaddo. Ne era pejhiu no pa Ainon, rihidho ne jjhau ngati Salim, rowi pa ni doae ne ei. Ta dakka ke ne ddau-ddau he langa no, moko ta pejhiu ke ro ri Yohanes.24 (3:23)25Do parri ddau ana hekola Yohanes heta jhari ke ta pebhata nga do Yahudi hejhara lua pemmau-anni.26Ta kako ke ro la nga Yohanes, jhelii ro, "Ama Guru, henge ko ri Ama neddau do hela'u-la'u nga Ama ne, do pahebhakka Loko Yordan ne, do pejhujheri Ama ne pa jhi do uru he? Nnai le ke Nodo pejhiu ddau, jhe hari-hari ddau jila kela nga No."27Ta bhalle ke ri Yohanes, "Ddauraiwawa nara dho ta era nga ne nga-nga,kia dho do wie ri Deo pa ho.28Do rangnge miha ma ri mu ne lii ya,'Ya dhe adho Duae Mone ma'i-Mone golone. Ya dhe do pepue uru jhara ngati No.'29Banni nge dhe ne do unu ri monengedhe ne. Ihi-anga mone ngedhe, watake ta titu hela'u he we nga mone ngedhene, nga ta dhanno he we, jhe mengalludhara no kinga rangnge ri no ne lipedai

YOHANES 3.30–36 518mone ngedhe ne. Mina harre lema ngaya dhe.30Dhai tarra ya ne mengallu dhara padhara awe nadhe. Do jhamma ke No tajuu ne pekerihe, jhe ya do jhamma ke tajuu pewawe."31Ne do dakka ngati dhida ni, dorihi ngati hari-hari. Ne do dakka ngatiraiwawa dhe do maho ngeti kejieraiwawa dhe ma, jhe do pedai jharalua-lua raiwawa dhe ma. No do dakkangati dhida ni do rihi No ngati hari-hari.32Ne do pedae ri No jhara ua ne nga nedo ngadde nga do dhanno ri No, tapularabhule dho heddau he do parahajha ngalipika No.33Ddau do parahajha pa lipika Nodo naanne, do katarra ke, ta Deo dopetu-petarra.34Rowi ne ddau do pepue ri Deo ne, dopedhae ne lipedai-lipedai Deo, rowi doalle ke pewie pa No ne Henga Deo nenga kemolo.35Ama do ddhei nga Ana No, jhe do alleke jhole hari-hari higa nga kuaha pa No.36Ddau do parahajha pa Ana ne dota nara lua muri mada do petu ngado peloro ne. Tapulara ddau do dho

YOHANES 4.1–7 519pedhanno nga Ana ne nara dho murimada. Do ta wole no ri Deo lohe la lodhodo nami-mii ne.

4 1Ta rangngi ke ne do Farisi he, taYesus le do pejhiu ddau do rihi ae ke

ngati Yohanes.2 (Do ne pa petu ne Yesus miha adhodo pejhiu ddau, wata ke ana hekola Nohe we.)3Ta toi ri Yesus ta do rangngi ke nedo Farisi he, ne jhara lai do naanne, tabhale ke No ti Yudea la Galilea.4Pa loro jhara kako No do naanne, ienga dho ie do ta lake jhara Samaria No.5Moko ta dhai ke Yesus la hewue raene ngara ne Sikhar adho do rihi ne jjhaunga rai do wie ri Yakub pa Yusuf ana none pa awe do uru he.6Pa anne do era ne ei-holo Yakubne. Do dhai keloe tarra Yesus pa lorojhara No ne, rowi do mina harre ke, tala mejaddhi ke No pa ngidi ei-holo donaanne. Pa awe naanne era ma ta wabbahe nguru dhue nattu lodho he,7 jhe ne ana hekola Yesus he do langngake la walli nga'a la dhara rae. Ta dhai tadakka ke heddau mobanni do Samaria ladhulu ei ngati ei-holo ne. Ta lii ke Yesus

YOHANES 4.8–14 520pa mobanni do naane, "Ina, ie Ya ta amiei ta nginu pa ina?"8 (4:7)9Ta bhale ke ri mobanni do Samariane, "Muri heddau do Yahudi, jhe ya dhedo Samaria; ta nga Muri hakku ami ei tanginu pa ya?" (Rowi do Yahudi adho doera nga lua pedu nga do Samaria.)10Ta bhale ke ri Yesus, "Kita do toi heri au ne lua ruba dhara Deo, jhe do toilema ri au ta nadu ne do ami ei ne paau, do bhara tatu ke au miha do ta amita nginu pa No, jhe do ta wie ri No pa aune ei muri mada ne."11Ta lii ke ne mobanni do naanne,"Bhule dho Muri nga haba-dhulu, jhe neei holo do nadhe, do dhai meramma.Ngati mii Muri ne nara ei muri mada ne?12Yakub le miha, ama-appu jhi ne, dowie jhi ne ei-holo do nadhe. No miha,do dhulu ti dhe lema ne ei-nginu no;mina harre lema ne ana-oha no he ngananga'a-nabha da no he. Pa dhara pengeMuri, ta do rihi ri ko Muri ngati Yakub?"13Ta lii ke Yesus pa no, "Ddau do nginueiloko do nadhe do ta hae koko ri."14 "Tapulara do nginu ne eiloko do tawie ri Ya ne, adho ke no do ta hae koko

YOHANES 4.15–20 521ri lohe la lodho do nami-mii ne. Rowine eiloko do ta wie ri Ya ne, do ta jadhimada ei-wattu pa dhara no, jhe wattu latele, jhe do ta wie pa no ne muri madado petu nga do peloro ne."15Ta lii ke mobanni do naanne, "Muri,wie we pa ya ne eiloko do naanne mitado dho i'a ri ya hae koko, mita do dhotenge ri ya ta mai ma aggu eiloko ri tidhe."16 "Kako we au la pedoe ne ddau pahedhapa au ne, jhe bhale au ma dhe,"ane Yesus pa no.17Bahel ri mobanni do naanne, "Bhuledho ya nga ddau pa hedhapa," "Do petutarra ma ne lii au do napoanne," aneYesus pa no.18 "Rowi do lammi wari ke au ne allapebanga-ammu, jhe ne momone domanga hela'u nga au ne, pa dara awenadhe do adho tarra ma ta ddau pahedhapa au."19 "Pa awe nadhe, toi ke Muri ri ya taheddau nabi," ane mobanni do naanne.20 "Ama-appu jhi ki wie hu nga mejurapa Deo, do wie hu nga mejura pa kolobho jo do nadhe, tapulara lii ddau-rai

YOHANES 4.21–26 522Muri he, titu wata pa Yerusalem we neera wie hu nga mejula ddau pa Deo."21 "Parahajha we au," ane Yesus pa no,"pa hahhi awe hine, ddau do ta wie hunga mejura pa Ama, adho ke pa bhojodo nadhe ri, jhe do adho lema ke ta paYerusalem ri.22Mu do Samaria, do wie hu nga mejurapa Deo do dho tade dae ri mu, tapularajhi do Yahudi, do wie hu nga mejura paDeo do tade ke ri jhe.23Tapulara do ta hine ne awe, jhe harilema do nee ke, jhe ri kuaha Henga Deodo ta wie hu nga mejura ke ddau-ddaupa Ama, mii Deo do petu-petarra domina mii ne ddhei Ama.24Rowi ne Deo na naanne, Henga, jhetitu wata nga kuaha Henga Deo we nenara ddau-ddau ta wie hu nga mejura paAma, do mina mii No ne era."25Ta lii ke ne mobanni do naannepa Yesus, "Toi ke ri ya ne Duae Monema'i-Mone golo ne (do pale ta Kristusne) do ta dakka. Ki nga dakka No, do tapepeke ke hari-hari lai pa di."26 "Ya ma ke No ri," ane Yesus pa no,"Ya ke, do nee pa dhara pedai lii nga audhe, pa awe nadhe."

YOHANES 4.27–33 52327Pa awe do naanne lema, ta bhale leke ne ana hekola Yesus he. Ta madalaeke ro ne heleo Yesus do era do pedai liinga heddau mobanni. Tapulara bhuledho heddau he ti telora ro do bhani takebhali pa mobanni do naanne, "Ina,paralu ne nga?" Kiadho ta kebhali paYesus, "Ta nga Ama hakku pedai lii ngamobanni do nanidhe?"28Moko ta hane ke ri mobanni donaanne ne guhi no pa anne, jhe perai ladha ra rae, jhe la lii no pa ddau-ddau dopa ni he.29 "Mai ko la heleo ne ddau do pika nenga ne do ngaddi ta tao ri ya. Wue marrake, ta No ke Duae Mone mai Mone golone?"30Moko ne ddau-ddau he ta mahhu-anni ke ngati dhara rae ne, jhe kako langa Yesus.31Pa dhara awe naanne lema ta periheke Yesus ri ana hekola No he ta nga'a,"Ama Guru, nga'a ko we," ne ane ro.32Tapulara ta bhale ke ri Yesus, "Doera ma nga'a pa Ya, do dho toi ri mu."33Moko ne ana hekola No he tapekebhali ke ro heddau nga heddau,

YOHANES 4.34–39 524"Adho marra ta do era ddau mapengaddu nga'a tu No?"34Moko ta lii ke Yesus, "Ne bharanga'a Ya, wala dho ke ngati pedute nelua ddhei No do pepue Ya ne, nga dopemoke ne lua jhagga do alle pejhole riNo ne pa Ya.35Pa ane mu, 'Appa warru ri do ta dhaike la awe ghattu.' Tapulara ne lii Ya pamu: Heleo ko we ne maa hedhe do ihike, do ta mate he ke ne awe-ghattu ne.36Ddau do ghattu do jhari ke ta hammene pai-pala no, jhe do ta pekupe ke neihi-habha tu lua muri mada no do petunga do peloro ne. Moko ddau mone libanga mone ghattu, do ie ke ta mengallunge nga kehaka dhara hela'u-la'u.37Li perajja do nadhe do petu lema,'Heddau do mone kujha, do wala ne doghattu.'38Pepu mu ri ya la ghattu pa maa doadho do habha ri mu; maa do jhagga riddau do wala, jhe mu ke ne do hammene lua mangngi ngati lua jhagga ro he."39Ae ne do Samaria he, do ngati dhararae do naanne do parahajha pa Yesus,taga tari do lii ne mobanni do naanne,

YOHANES 4.40–45 525"Do pali ri No hari-hari ie ta ne nga wene do alla petao ri ya."40Moko ta dhai ta peabu ne do Samariahe nga Yesus, ta meggai ke ta ame Nori ro mita pe ko nga ro. Hakku ta pee keNo pa anne dhue lodho ne tui.41Ta alla pemina harre ta ju ae ri ke neddau do parahajha pa Yesus taga ta rine nga ne do ajha ri No miha pa ro.42Ta lii ke ro pa mobanni do naanne,"Ne parahajha jhi pa awe do nadhe, adhoke tari lipika au he we pa jhi, tapulara dorangnge miha ke ri jhi ngati No, jhe toitarra ke ri jhi ta do tarra ke ta No dhe,ne Mone Pehelame raiwawa dhe."43Ta tobo le ta dhue lodho Yesus ne peepa Sikhar, ta pekaddhi ke No la Galileari.44Do alla ke Yesus miha pe lii, "Heddaunabi adho do nara ta takkepekerihe parai no miha."45Tapulara ta dhai No la Galilea, tahamme ke No ri ddau-ddau pa ni ngamengallu nge nga kehaka dhara, rowi doera le ro pa Yerusalem pa lodho Nga'aKewahhu Paskah ne, jhe do ngaddi ri rohari-hari ne do tao ri Yesus he pa ni.

YOHANES 4.46–52 52646Ta alla pemina harre ta bhale keYesus la Kana pa ihi rai Galilea, do pani do ngaddi No ta pebhari eloko tajadhi ei-ago. Pa rae do napoanne do eraheddau pegawe mone pereda, do ne anano do era do paddha pa Kapernaum.47Ta rangngi no ta do bhale ke Yesusla Kana pa ihi rai Galilea, ta kako ke nolanga Yesus, ta la ame Yesus ta kako laKapernaum, ta la peie ne ana no do erapa dhara ta mate ta happo henga ke.48Ta lii ke Yesus pa pegawe do naanne,"Ki do dho ngaddi dae mu lua madalae,adho dae mu do parahajha."49Ta bhale ke ri pegawe do naanne,"Muri marri-ai we ne kako nga do dhomade dae ne ana ya ne."50Ta bhale ke ri Yesus pa no, "Bhalewe au, nnai ke do ie ne ana au ne." Taparahajha ke ne ddau do naanne pa liiYesus ne, moko ta bhale ke no.51Pa telora rujhara ne ddau do naanne,ta dakka ke ne naannu-naannu no lapika pa no, "Muri, ie ke ne Ana Muri ne."52Moko ta kebhali ke ne ddau donaanne pa naannu no he, ta wabbahenga ne jhari ta ie ne ana no ne. Ta

YOHANES 4.53–5.4 527bhale ke ri ro, "Midha ne, era ma ta pawabba ahhi he, ne ie no ngati emo ne."53Moko ta henge ke ri ama naiki donaanne ta do pa awe do mina harrelema ke ne lii Yesus pa no, "Ie ke ne anaau ne." Moko ta parahajha ke no ngahari-hari ana-oha no he pa Yesus.54Na anne ke ne lua madalae dokedhue, ne do tao ri Yesus pa Galilea tadhai No ta dakka ngati Yudea.

5 1Ta alla pemina harre, ta era ri ke nelua nga'a kewahhu Yahudi, moko ta

kako ke Yesus la Yerusalem.2Pa Yerusalem peumu nga Kelae Ki'iJhawa ne, do era hewue eilobo do padhara lii Ibrani do pehune ta Betesda. Paanne do era lammi bhue kehale.3Pa kehale-kehale do na harre do aene ddau do paddha do bba'i; era dobhaddu, era do kai, era do made heatta.[Hari-hari ro, do ta mate ne ei pa dharaeilobo do naanne ta kenyoko-anni.4Rowi kinga nga marra, do ta dakkanaju Muri la dhara eilobo do naanne, tala kenyoke ne ei do pa dhara eilobo ne.Jhe nadu ti telora do paddha he do urujhara ne maho la dhara ei lobo ne padhara nga kenyoko-anni ko ne ei ne,

YOHANES 5.5–11 528moko no ke ne do ta ie ne, ti paddha nenga we ti ihi-ti kuri no.]5Pa era do naanne do era heddaumomone do paddha tallu nguru aru bhuettau ke ne tui.6Ta ngadde ke no ri Yesus do era dobba'i pa anne, jhe do toi ke ri Yesus tado tui ke no ne paddha, moko ta kebhalike Yesus pa no, "Ddhei au ta ei?"7Ta bhale ke ri ddau do paddha ne paYesus, "Ama, bhule dho ddau do pemahoya la dhara eilobo dhe ki kenyoko-annine ei dhe. Pa dhara ta ju ko ya la dharaeilobo dhe, era ke ddau do wala do mahouru jhara ngati ya."8Moko ta lii ke Yesus pa no, "Kaddhi weau, aggo we ne dappi au, jhe kako we."9Pa dhaea awe naanne dhangnge taie ke ne ddau do naanne. Ta aggo ke rino ne dappi no, jhe kako no. Ne lai donadhe do jadhi pa Lodho Penga-ihi.10Rowi do mina harre ke, ta lii kene kattu do Yahudi he pa ddau do ituta ie do naanne, "Lodho dhe, LodhoPengaha-ihi. Ri do mina harre ke, ie dhoAu ta aggo ne dappi au do naanne."11Tapulara ta bhale ke ri ddau donaanne, "Ddau do peie ya ne ngine ne,

YOHANES 5.12–18 529ne do lii pa ya ta aggo ne dappi ya dhe,jhe lii pa ya ta kako."12 "Nadu ke ne do lii pa au ta aggo nedappi au dhe jhe lii pa au ta kako?" nekebhali ro pa no.13Tapulara tade dho ri ddau do naanne,ta nadu ne do lii pa no ne, rowi Yesus dopenite ke pa telora ddau lowe he.14Ta alla pemina harre ta peabu keYesus nga ddau do naanne pa dharaAmmu Deo, ta lii ke Yesus pa no, "Awenadhe nee ke au do ie. Bhole tao ri aulubhu harro nga menyilu, mita do dhopeabu ri au nga lai do rihi apa ri."15Moko ta kako ke ne ddau do naannela pika pa Kattu do Yahudi he, ta Yesuske ne do peie no.16Moko taga ta ri do mina harre ke,ta jhari ke ne kattu do Yahudi he tapehedue Yesus, taga tari do peie ddaupa Lodho Pengaha-ihi.17Tapulara ta lii ke Yesus pa ro, "AmaYa do pee nga jhagga loro we hape madhara awe nadhe, hakku Ya lema dojhamma ta jhagga mina harre."18Ri lipedai-lipedai do na harre, ta bhuta pedidi ri we kattu do Yahudi he tu takale loro jhara ta pemade Yesus. Hakku

YOHANES 5.19–22 530tao ro mina harre adho ke taga ta ribbhahhe ne uku aigama jhara lua LodhoPengaha-ini ne we, tapulara lema tagatari do laje ke ri Yesus ta do No do hela'unga Deo, ri do lii Yesus ta Deo do Ama riNo.19Ta bhale ke ri Yesus pa ddau do naharre mina hedhe, "Parahajha we mu,Ana nara dho ta tao ne nga-nga ri kuahaNo miha. Ne do tao ri No wata ke nenga ne do ngadde ri No do tao ri AmaNo. Rowi ne nga ne do jhagge ri Ama,naanne lema ke ne do jhagge ri Ana.20Rowi ama do ddhei nga Ana, jhe riAma do pedhe lo pa Ana hari-hari nenga we ne do tao ri Ama miha. Rihi ri tinaanne, ri Ama do ta pedhelo ri ne lai-laido rihi mone-ae pa No, jhe ri do minaharre ke hakku tu mu ta madalae.21Ama do naanne ke ne do pekaddhido made nga do wie ne muri mada dopeloro ne pa ddau do ddhei ta wie ri None muri mada ne.22Ri Ama ngaddi dho ta wolo ie taheddau he. Hari-hari higa nga kuaha tuta pehappo hala do alle ke pejhole paAna No.

YOHANES 5.23–28 53123Hakku tao ri Ama mina harre, mita ieke hari-hari ddau nara ta takke pekeriheAna, do hela'u ke mii lua takke pekeriheAma ri ro. Ddau do dho takke pekeriheAna, adho lema ke do takke pekeriheAma, do alle pepepue Ana ne.24Do petu-petarra ne lipali Ya donadhe: Ddau do pedhanno nga lipedaiYa hedhe, nga do parahajha pa No dopepue Ya dhe, do unu ke ri no ne murimada do petu nga do peloro ne. Adhoke no do ta wole ri, do ludu ke no ngatimade mada jhe do nara ke no ne luamuri mada ne.25Parahajha we mu: Do ta dhai ne awene hine -- rihi ri ti naanne -- ddau domade do ta dhanno ke ne lipedai AnaDeo. Jhe ne ddau do dhanno do tenaeNo do medae ta muri.26Ama do mii kepue muri mada, alle keri No pepejaddhe Ana No ta kepue murimada lema.27Do alle ke ri No pejhole ne higa paAna No tu ta pe happo hala, rowi No AnaDdau Raiwawa.28Bhole madalae mu ri dhanno ne laido nadhe, rowi do ta dhai ne awe ne,

YOHANES 5.29–34 532hari-hari ddau do alla pemade do tadhanno ne lipedai No,29 jhe do ta mahhu-anni ngati ro'araidare. Ddau do alla petao lai do woiedo ta kaddhi tu ta hamme ne muri madane. Tapulara ddau do alla petao lai dowoapa do ta kaddhi tu ta hamme ne luawolo."30 "Nara dho Ya ta tao lai ne nga-ngapedutu nga lua ddhei Ya miha. Wata kene nara ri Ya ta pehappo hala pedute ngalipreda Deo we. Jhe lihappo Ya adho dobibhi hebhakka, rowi adho Ya do pedutelua ddhei Ya miha, tapulara do pedutelua ddhei Ama do pepepue Ya ne.31Kita unu pala he, ta wie ri Ya ne lilolojhara lua ngi'u Ya miha, moko ne liloloYa do napoanne bhole tenge ta parro rimu.32Tapulara do era ddau do wala do lolene jhara lua ngi'u Ya, jhe do toi ri Ya, nelilolo no do napoanne do petu.33Do alla ke mu pepepu ddau la ngaYohanes, jhe ri no do alle ke pepeke nelilolo do petu jhara lua ngi'u Ya.34Lai do nadhe ne lii Ya pa mu, adhoke Ya do ta kale ri ne lilolo ngati ddau

YOHANES 5.35–40 533raiwawa, mita ie ke mu ta nara ne luahelama tona ie ne.35Yohanes do mii lapu do weo he ke tuta wie ne kelala ne. Tu pa dhara hemelilahe, do mengallu dhara ke mu ta hammene kelala no do naanne.36Tapulara lai do pepeke ri Ya dhe dorihi ngati do pepeke ri Yohanes Ne ngane do jhagge ri Ya pa dhara awe nadhe,lua jhagga do lii Ama ta jhagge ne ri Ya,mii hahhi tada, ta Ya dhe do pepue riAma.37 Jhe Ama do pepepue Ya dhe; Nolema ke ne do peteleo jhara lua Ya dhe.Ngaddi dae dho mu ta dhanno ne lipedaiNo, kiadho ta ngadde ne worawwu No.38Ne lipedai-lipedai No, kedu'e do ri murowi do dho parahajha mu nga Ya dopepue ri No.39Ajhe ri mu ne Buku Lidara-LikewahhuDeo ne, rowi pa dhara penge mu, ri lorojhara mina harre ke do hamme ke ri mune muri mada do petu nga do peloro ne.Jhe ri Buku Lidara-Likewahhu Deo ne, dopepeke ne jhara lua Ya ma.40Tapulara wae dho mu ta dakka manga Ya, mita nara mu ne muri mada dopeloro ne.

YOHANES 5.41–6.1 53441Wae dho Ya ta kale lipuji ngati ddauraiwawa.42Do tada mu ri Ya. Do toi ri Ya ta adhomu do ddhei nga Deo pa dhara ade mu.43 Jhe ne pa petu ne dakka Ya ngakuaha ngati Ama, maji lema ta minaharre wae dho mu ta hamme Ya.Tapulara we ki ddau do wala do dakkanga kuaha no miha, do ddhei mu tahamme ne ddau do naanne.44Mina mii ne nara ta parahajha, kidota pekale nga lipuji pa teloro mu nga mudhangnge ma, jhe adho do petadi ta kalene lipuji ngati Deo do Kemolo ne?45Bhole penge ri mu, ta do ta lii Ya pamu ta do hala pa hedhapa Ama. Musamiha ne do ta wie hala pa mu, rowi noke ne do henao ri mu.46Kita do ta parahajha he mu ngaMusa, do ta parahajha ke mu nga Ya,rowi jhara lua Ya ke ne do bhuke ri Musane.47Tapulara ki do dho parahajha ke pane nga ne do bhuke ri Musa ne, mina miimu ne nara ta parahajha nga ne nga nedo pale ri Ya ri?"

6 1Rihi dho ne tui ta alla pemina harreta kekaddhi ke Yesus la hebhakka-rai

YOHANES 6.2–8 535Eilobo Galilea, do pale lema ta EiloboTiberias.2Ta dhai No la hebhakka-rai, ae ddaune do dakka la pedute No, rowi do ngaddike ri ro ne lua madalae do tao ri No he,pa dhara peie ddau-ddau do paddha he.3Ta ha'e ke Yesus la kolo bhojo, jhemejaddhi No pa ni nga ana hekola No he.4Pa awe naanne do hedharra ke ne awelua nga'a Kewahhu Paskah do Yahudi he.5Ta dhai ta heleo pekehero ke ri Yesus,ta ngaddi ke ri No ne ddau lowe he dojila ke ne dakka la nga No. Moko ta lii keYesus pa Filipus, "Pa mii ke di ne nara tawalli nga'a-nginu. Mita ie ne ddau do nahedhe ta nara ta nga'a-nginu?"6 (Do toi ke ri Yesus ma ta ne nga ne dota tao ri No, tapulara hakku lii No minaharre, do ddhei ta hakko Filipus we riNo.)7Ta bhale ke ri Filipus, "Maji lema ta rotikebhue dhue ngahu doi mela pulema,waji de dho tu tu penga'a ddau lowe dona hedhe, maji le ta nara hekeghuti hewe heddau."8Ta lii ke heddau ngati ana hekolaYesus do wala he, Andreas, tuahhuSimon

YOHANES 6.9–14 5369 "Pa dhe nee heddau ana momone donga roti lammi bhue nga nadu'u dhuengi'u. Tapulara, i'a tao nga ke di, ki ddaudomina hedhe ke ne worawwu-ae?"10Ta lii ke Yesus, "Lii pa ddau-ddau donahidhe ta mejaddhi." Pa era do na annedo ae ne ruju'u, hakku ne ddau do naharre do mejaddhi pa dhida ruju'u -- erama ne ae ro hari-hari ta do lammi tabbhaddau he, ne na harre momone he ko we.11Ta aggu ke ri Yesus ne roti do naharre, jhe peha'e No kolo lii ie-ae pa Deo.Ta alla pemina harre, ta pebhagi-bhagike ri No ne roti do na harre pa ddau lowehe. Ta alla penaanne ta pebhagi-bhagike ri No ri ne nadu'u he pa ddau lowehe. Moko ta nga'a ke ro tade gaha-tadebhenya.12Ta alla le ro penga'a tade bhahhu,ta lii ke Yesus pa ana hekola No he, "Lapekupu ko ri mu ne do hiha ngati donga'a ri ro he, mita do dho hora-ila-wue."13Moko ta la pekupu ke ri ro ne do hihahe, era henguru dhue hope ngati roti dolammi bhue do nga'a ri ro do mina harrene worawwu ae ddau.14Ta dhai ta ngadde ri ddau he, ne luamadalae do tao ri Yesus ne, moko ta lii

YOHANES 6.15–22 537ke ro, "Tarra-tarra ta No ke ne Nabi dohenao ta dakka ne ma raiwawa dhe!"15Do toi ke ri Yesus ta do ne dakka ro,ta la pehahhe No ta jadhi duae tu ro. Rido mina harre ke ta pehira anni ke No laihi rai lede nga bhojo.16Ta dhai ta umu le ta maddha ta puruke ne ana hekola Yesus la ngidi eilobone.17Moko ta ha'e ke ro la dhara kowajhe pekaddhi la hebhakka-rai ju laKapernaum. Kerabba ke, tapulara pe'ede dho Yesus la nga ro.18Pa awe do naanne ta jhari ke ta kolone rii ne, rowi do dhai maddu ngallu.19Ta jjhau ro ne pekaddhi, era ke talammi kiadho ta anna kilo he, ta ngaddeke Yesus ri ro do narru pa dhida ei ne jula nga kowa ro ne. Dhai meda'u ro.20Tapulara ta lii ke Yesus pa ro, "Bholemeda'u, Ya ma nadhe!"21Moko ta hamme ke Yesus ri ro ngamengallu dhara la dhara kowa ne, jhepa dhara awe do naanne ta dhai le ke nekowa ne la era do petuje ri ro ne.22Bhale ma jhammi-ae, ne ri ddau dopee pa hebhakka-rai he, do toi ri ro tado era hewue kowa we pa ni. Hari lema

YOHANES 6.23–27 538do toi ri ro, ta do ne ana hekola Yesus hewe ne do pekaddhi jhara kowa ne, jheYesus adho do pedutu.23Ta dhai ta dakka ke parri bhue kowangati Tiberias, jhe la penawu hedharranga era pe nga'a roti he, ta alla Muripepeha'e kolo lii ie-ae.24Ta dhai ta heleo ri ta do dho pi'a ke ieta Yesus mina harre lema ne ana hekolahe pa era do naanne, ta ha'e ke ro ladhara kowa do na harre jhe pekaddhi leKapernaum ta la ka le Yesus.25Ta dhai ta peabu ne ddau do naharre nga Yesus, pa hebhakka-rai, ne, takebhali ke ro pa Yesus, "Ama Guru, parriAma ne dhai ma dhe?"26Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "Tarra-tarra ne dakka mu ma kale Ya, adhota ga tari do toi ke ri mu ne luapedabbho ngati lua madalae do tao riYa he, tapulara taga tari do alla ke mupepenga'a tade bhahhu ne dhallu mu.27 Jhagga we tu ta nara bhara nga'a dodho i'a wwau ne jhe do nara ta wie nemuri mada do petu nga do peloro ne. Nebhara nga'a do naanne do ta wie ri AnaDdau Raiwawa pa mu, rowi do alle ke Nope dhe ri Deo Ama."

YOHANES 6.28–35 53928Moko ta kebhali ke ro pa Yesus, "Nenga ne do jhamma ta tao ri jhi mita narari jhi ta pedute ne lua ddhei Deo?"29Ta bhale ke ri Yesus, "Nadhe ke nedo ddhei Deo ngati mu: parahajha we paNo do pepue ri Deo ne."30Ane ro, "Ki do mina harre ma, tadane nga ke ne do nara ta wie ri Ama, mita nara ta ngadde ri jhi, jhe nara jhi taparahajha pa Ama? Ne nga ke ne do tatao ri Ama?31Ama-appu do nga'a manna pa dharakebhalla-ae, mii do era do hure do bhukepa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo,'Pa ro do wie ri No ta nga'a roti ngati erado mmau do megala ne.'"32Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Parahajhawe mu: Adho Musa, tapulara Ama Ya kene do wie mu ne Roti do petu petarra nengati era do mmau do megala ne ngawie muri mada pa ddau-raiwawa do padanni raiwawa do nadhe."33 (6:32)34Ta lii ke ro, "Wie we pa jhi loro-lorone roti do naanne."35 "Ya ke ne Roti do wie muri mada ne,"ane Yesus langngu ro, "Ddau do dakkama nga Ya, i'a dho ke no menganga wari

YOHANES 6.36–41 540ri lohe la lodho do nami-mii ne. Jhe neddau do parahajha pa Ya, i'a dho ke nohae koko wari lohe la lodho do nami-miine.36Tapulara, mii do alle ke ri Ya pepalepa mu, maji lema ta do ngadde ke Ya rimu, adho mu do parahajha nga Ya.37Hari-hari ddau do wie ri Ama pa Yado ta dakka ma nga Ya. Nadu we ne dodakka ma nga Ya, nyakka dho ri Ya.38Rowi ne puru Ya ngati era do mmaudo magala, adho tu ta jhagge ne luaddhei Ya miha tapulara tu ta ma jhaggene lua ddhei No do pepue Ya ne: mitaie hari-hari ne ddau do jhula pa Ya he,bhule dho heddau do ila; mita pekaddhike ro pa lodho Pedakka Rahi Raiwawadhe.39 (6:38)40Tarra-tarra na dhe ke ne lua ddheiAma, mita hari-hari ne do ngadde Anajhe parahajha pa No, do nga muri madado petu nga do peloro ne ke no, jhe dota pemuri bhale wari pa Lodho PedakkaRahi Raiwawa."41Ta pegu ke ne do Yahudi he ngaYesus, rowi do lii No, "Ya ke Roti do purungati era do mmau do megala ne."

YOHANES 6.42–49 54142Ta lii ke ro, "Ta do adho ke No dheta Yesus do ana ri Yusuf ne? Do tada rijhi ne ina nga ama No! Ta nga No hakkunara ta pali, ta do No dhe do puru ngatiera do mmau do megala ne?"43Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Bholepegu.44Bhule dho heddau he do nara tadakka ma nga Ya, kiadho ro do aggu riAma do pepue Ya ne; jhe nadu do dakkama nga Ya, do ta pekaddhi ro pa LodhoPedakka Rahi Raiwawa.45Pa dhara Buku Nabi-nabi, do hure dobhuke mina hedhe, 'Hari-hari ddau dota ajha ri Deo.' Hakku hari-hari ddau dopedhanno nga Ama, jhe ajha ngati No,do ta dakka ke ma nga Ya.46Na poanne, adho dhe ne pa petu neta do era ke ddau do alla ke pengaddeAma ri no. Titu wata No we do dakkanati Deo, do alle pengadde Ama.47Mita ie ta toi ri mu: Ddau doparahajha, do unu ke ri no ne muri madado petu nga do peloro ne.48Ya ke ne Roti do wie muri mada ne.49Ama-appu mu nga'a manna pa dharakebhalla-ae, jhe do made lema ke ro.

YOHANES 6.50–54 54250Tapulara adho do mina harre nga rotido puru ngati era do mmau do megalane; ddau do nga'e ne roti do naanneadho ke do ta made ri.51Ya ke ne Roti do puru ngati era dommau do megala ne -- Roti do wie murimada ne. Ddau do nga'e ne Roti donadhe do ta muri mada ke lohe la lodhodo nami-mii ne. Ne roti do ta wie ri Yane, tu lua muri mada ddau-raiwawa dopa danni raiwawa, wala dho ke ngatikebhue-kedalli Ya."52Ta rangnge ne lii do naanne, tapebhata ke ne do Yahudi he, heddau ngaheddau. "Mina mii ne nara ri ddau donadhe ta wie ne kebhue-kedalli No pa ditu ta nga'e ri di?" ne ane ro.53Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Parahajhawe mu: Ki do dho nga'e ri-mu, nekebhue-kedalli Ana Ddau Raiwawa jhe kido adho ke mu do ngino ne raa No, adhodo medae ta do tarra-tarra mu ne murimada.54Ddau do nga'e ne kebhue-kedallinga do ngino ne raa Ya, ne ddau donapoanne do unu ke ri no ne muri madado petu nga do peloro ne, jhe do ta

YOHANES 6.55–60 543pekaddhi ri Ya ngati dhara made-madapa Lodho Pedakka Rahi Raiwawa.55Rowi ne kebhue-kedalli Ya, dotarra-tarra ta bhara nga'a, jhe ne raa Yado tarra-tarra ta bhara nginu.56Ddau do nga'e ne kebhue-kedalli Yanga do ngino ne raa Ya, do pee ta jadhihahhi ke no nga Ya, Ya nga no.57Ama do muri ne, do pepue Ya ne,jhe Ya lema do muri mada ngati Ama.Mina harre lema ke ne ddau do nga'ekebhue-kedalli Ya, do ta muri madangati Ya.58Nadhe ke ne Roti muri mada do purungati era do mmau do megala ne adhoroti mii do nga'a ri ama-appu mu he.Rowi ta alla penga'a ri ro ne roti do naharre, ta made he le ma ke ro. Tapularaddau do nga'e ne Roti do na dhe do tamuri ke no lohe la lodho do nami-miine."59Hari-hari ne do pale ri Yesus do naharre, do pale ri ro pa dhara nga ajhaddau he ri No pa dhara ammu hebhajhapa Kapernaum.60Ta alla pedhanno ne lipedai Yesus dona harre, ae ngati ana hekola No he do

YOHANES 6.61–66 544lii: "Liajha do nadhe do dhai meramma.Ri nadu ke ne do nara ta hamme!"61Ri Yesus miha do toi ta do pegu neana hekola No he, jhara lai do naanne.Moko ta lii ke No, "Do ta hala pa dharamu ri lipedai ya do na harre?62Mina mii kinga dhai ta jadhi hine, AnaDdau Raiwawa ta ha'e bhale wari la eraNo do uru jhara ne?63Henga Deo ke ne do ta wie murimada pa ddau raiwawa. Lua rui ngakedi ddau raiwawa bhule dho nga gunanga-nga. Lipedai-lipedai do pale ri dhepa mu, lipedai-lipedai Henga Deo, jhelipedai-lipedai do wie muri mada.64Maji lema ta mina harre, do era komati telora mu do dho parahajha dae." (Dolore ke petoi ma ri Yesus rai ti petari,nadu-nadu ne do dho wae ta parahajhahe nga nadu ne do ta pewie No).65Moko ta lii ke Yesus, "Ri do minaharre ke no peke ri Ya pa mu ta do bhuledho ie ta heddau he do nara ta dakkama nga Ya, ki do adho do boka ri Amane loro jhara."66 Jhari ngati awe do naanne, ae ne anahekola he do hane Yesus, jhe wae dhoke ta pedute No ri.

YOHANES 6.67–7.1 54567Moko ta kebhali ke Yesus pa dohenguru do dhue ddau ana hekola Nohe, "Adho ke mu lema do ddhei ta haneYa?"68Ta bhale ke ri Simon Petrus, "Muri,ta kako nga nadu ri jhi? Wata lipalingalipedai Muri we ne do wie muri mada dopetu nga do peloro ne.69Do parahajha nga do ketarra ke pajhi ta Muri ke ne ddau pepu do mmau domegala ne, do dakka ngati Deo."70Ta bhale ke ri Yesus, "Ta adho ke taYa ma ne do pidhi mu hari henguru dodhue ddau do na hedhe? Maji lema tamina harre heddau ti telora mu do jadhita wango!"71Ne do pedabbho ri Yesus do naanne,wala dho ke ngati Yudas ana SimonIskariot. Rowi maji lema Yudas taheddau ti telora henguru do dhue anahekola Yesus he ri no do medae ta pewieYesus.

7 1Ta alla pemina harre ta bela talappa ke Yesus la hebhakka-bhakka

pa Galilea. Wae dho ke No ta kako laYudea, rowi ne mone pereda do Yahudihe do nga lua pedabbho ta pemade No.

YOHANES 7.2–10 5462Pa do naanne do umu ke ne lodhonga'a kewahhu Leowa Ngati Ruajhu.3Moko ta lii ke ne tuahhu Yesus he paYesus, "Pekaddhi we Au ngati dhe, jhekako we la Yudea, mita ie ne ana hekolaAu he ta ngadde ne lua jhagga Au.4Bhule dho ddau do ta pewune ne luajhagga no, ki do ddhei ma no ta jadhiddau do ketoo ngara. Kinga tao ri Au nelai-lai do mina harre, do jhamma ke tatoi ri hari hewue raiwawa dhe!"5 (Rowi tuahhu ne tuahhu No he adholema do parahajha pa No).6Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "Dhai dedho ne awe tu ya, tapulara kinga tu muawe do nami we, do ta jadhi he we."7Bhule dho ne rujhara tu raiwawa do nadhe ta pepana dhara nga, rowi do jhajhiwari ke ne peteleo ri Ya ta do woapa newui ai-wui tao no.8Kako we mu ma miha la lua nga'akewahhu do naanne, wae dho Ya takako, rowi ddhai de dho ne awe tu Ya takako la ni.9Mina harre ke ne lii Yesus pa ro he,jhe No lema ta pee ke pa Galilea.10Ta ludu le ne tuahhu Yesus he, la luanga'a kewahhu do naanne, ta kako le ke

YOHANES 7.11–17 547Yesus miha-miha la ni nga do dho ie tariheddau he.11Pa lua rame nga'a kewahhu donaanne, ta kale ke Yesus ri mone peredado Yahudi he, jhe kere-kebhale, "Nnai keNo pa mii ne?"12Ae ke ne ddau do jhari ta pekewuru-wuru jhara lai No. Era do lii, "Ddau dowoie dhe No," Era ri do lii, "Adho! No dopehuli-peteballi ddau lowe ma."13Tapulara bhule dho bhani ta pedainga peteleo-leo ne jhara lua No ne, rowido meda'u ro penaja nga mone peredado Yahudi he.14Pa telora lua rame nga'a kewahhudo naanne, ta maho ke Yesus la dharaAmmu Deo, jhe jhari ta ajha ddau.15Ta madalae ke ne mone pereda doYahudi he, jhe lii, "Mina ne ddau donadhe ne nara lua mmau dhara do minahedhe ne worawwu ae, jhe do adho maNo do ngaddi ta hekola?"16Ta bhale ke ri Yesus, "Ne nga nedo ajha ri Ya do na hedhe, adho liajhanagati Ya, tapulara liajha ngati No dopepue Ya dhe.17Ddau do ddhei ta pedute ne lua ddheiDeo, do medae ma ta toi ne liajha Ya

YOHANES 7.18–22 548dhe ta do dakka ngati Deo, we ngati Yamiha.18Ddau do wie liajha ngati no miha,ddau napoanne do ddhei ta kale ngarahe ke. Tapulara ddau do kale ngara Nodo pepue ya dhe, ddau napoanne ddaudo mola, adho do era nga lua pote ngaappi pa no.19Ta do adho ke Musa ma, do alla kepewie pa mu ne lipereda-lipereda ngatiDeo? Tapulara pa telora mu bhule dhoie ta heddau he do pedutu ne liperedado na harre. Ta nga mu hakku ddhei tapemade Ya?"20Ta bhale ke ri ddau lowe he, "Allake au pewuju! Nadu ke ne do ddhei tapemade Au?"21Ta bhale ke ri Yesus, "Titu wata hahhilua jhagga we, ne do ta tao ri Ya palodho Pengaha-ihi, ta madalae dhangngeke mu.22Wie ri Musa ne uku tu ta dara ngutu-- maji lema ne uku napoanne, ne papetu ne adho do dubhu Musa, ta pularangati ama-appu mu, nga do dho pe'edae Musa. Taga tari do mina harre ke, tapa lodho Pengaha-ihi lema do ddhei muta dara ngutu ddau.

YOHANES 7.23–28 54923Ki do tao ma ri mu ne lai do naanne,mita do dho pehihu nga uku Musa jharalua dara ngutu, ta nga mu hakku bubudhara nga Ya taga tari peie ddau hari taheddau pa lodho Pengaha-ihi?24Bhole henginga ne lii ta do halapa ddau nga jhalli pa lai do ngadde rinamada we, tapulara do jhamma ta jhallipa lua mola-mira."25Ta alla pemina harre ta era ke doparri ddau ngati Yerusalem do lii, "Adhoke ta no dhe ne ddau do pa dhara ngakale ta pemade ne?26Heleo we, ta pedai lii nga balla kattuwe No pa hedhapa ddau lowe, jhe pi'adho do era ta lii nga-nga pa No! Adhomarra ke ta do toi ke ri mone pereda unudi he, ta do No ke dhe ne Duae Monema'i-Mone golo ne?27Tapulara we, kinga dakka ne DuaeMone ma'i-Mone golo ne, bhule dho ieta heddau he do toi ta ngati mii ne kolokepue No. Tapulara jhara ddau do nadhedo toi ri di ne kolo nga kepue No."28Ta alla pemina harre, pa dhara ngaajha ddau pa dhara Ammu Deo, takejarre hetakka ke ne lipedai No ngalipedai do maddu, "Hakku ne toi ri mu,

YOHANES 7.29–33 550nadu ke Ya dhe? Ne dakka Ya dhe, adhongati lua ddhei Ya miha. Ya dhe, dopepue ri No ke, do nga higa ta pepueYa, jhe do pa No ke ne jhamma di taparahajha. Tapulara tade dho No ri mu.29Ri ya we ne do tade No, rowi Ya dhedo dakka ti nga No, jhe No ke ne dopepue Ya."30Pa dhara awe do naanne do dhei kero ta kappe Yesus, tapulara bhule dho dobhani ta la ramme No, rowi do dho dhaidae ne awe ne.31Ae ti telora ddau do na harre do jharita parahajha pa No, jhe lii, "Kinga dakkane Duae Mone ma'i-Mone golo ne, donara ri ko ne No ta tao lua madalae dorihi ae ri ngati do tao ri ddau do nadhe?"32Do rangngi ri do Farisi he mina mii nelipekewuru ddau lowe he ne jahara luaYesus ne. Ri do mina harre ke, hela'u-la'unga kattu-kattu mone tunu-menahu he,ta pepu ke ri ro do parri ddau mone jagaAmmu Deo ta la kappe Yesus.33Ta lii ke Yesus pa ddau lowe do padhara Ammu Deo he, "Ne pa dharahedhiki he ke Ya, ne era hela'u-la'u ngamu. Ki alla pemina harre, do ta bhale keYa la nga No do pepue Ya dhe.

YOHANES 7.34–38 55134Do ta kale Ya ri mu, tapulara naradho ke mu ta peabu nga Ya; rowi adhomu do nara ta dhai la era do naanne, laera do era Ya ne."35Moko ta lii ke ne mone pereda doYahudi he, heddau pa heddau, "Ta la miimarra ke No, hakku lii No ta do dho narake di ta peabu nga No? Adho marra Nohino ta kako la nga do Yahudi do hhai parai ddau do hewala he, do pee pa telorado Yunani he, jhe ta la ajha do Yunanihe?36Ne nga ke ne pedabbho lidai No;kinga kale No ri di, nara dho ke ri di tapeabu nga No? Mina harre lema, adho dido nara ta dhai la era do No ne?"37Pa lodho pedakka rahi lua nga'akewahhu do naanne, pa lodho do rihimone ae ne, ta titu ke Yesus pa dharaAmmu Deo, jhe pedai lii, "Ddau do haekoko do jhamma ke no ta dakka ma ngaYa tu ta ma nginu.38 Jhara ddau do parahajha pa Ya,do hure do bhuke pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo, 'Ngati dhara adero do ta pegabbho ke ne mili ne eilokodo wie muri mada ne.'"

YOHANES 7.39–45 55239 (Ne pedabbho Yesus do naanne,jhara lua Henga Deo, do medae tahamme ri ddau do parahajha pa No.Rowi pa dhara awe do naanne adho dowie dae ne Henga Deo ne, rowi adho daeYesus do pekelode ri lua made No ne.)40Ae ne ddau he do dhanno ne lipedaiYesus do naanne, hakku era ri telora rodo lii, "Ddau do nadhe rae here dho keta do adho ri, ta Nabi do naanne!"41Do wala he ri do lii, "Nadhe ke neDuae Mone ma'i-Mone golo ne!" Tapularaera lema do lii, "Ah, ta mina-mii hakkune Duae Mone ma'i-Mone golo ne, dakkangati Galilea?42Pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo, do era do hure do bhuke, ta do neDuae Mone ma'i-Mone golo ne, kolo loroDaud do ta dakka ngati Betlehem, ngatirae nga kowa Daud."43Pa pedakka ta jhari ke ne ddau dona harre ta pebhata heddau nga heddaujhara lua Yesus ne.44Era do ddhei ta kappe Yesus, tapularabhule dho heddau he do la kappe No.45Ta dhai ta bhale ke ne Mone JagaAmmu Deo he, do pepu ta la kappe Yesusne; moko ta kebhali ke ne kattu-katu

YOHANES 7.46–52 553mone tunu-menahu he nga do Farisi hepa ro, "Ta nga hakku do dho aggo No rimu ma dhe?"46Ta bhale ke ri mone jaga do na harre,"Wah, bhule de dho ddau do pedai lii miiNo!"47Ta lii ke ne do Farisi he, "Jaga ke muhedhe ta do alla ke pepehuli ri ddau donaanne?48Do era ke ngati mone pereda dikiadho ngati do Farisi he do parahajhanga No?49Tapulara ne ddau lowe do na hedhe,adho do tada lidara Musa. Jhe ta minamii lema ro hidhe ddau do alla kepehammi ne lua-unu kolo taddhu."50Heddau ngati do Farisi do na harre,Nikodemus do ngaddi ta dakka la ngaYesus. Ta lii ke Nikodemus pa do Farisido wala he,51 "Pedutu nga Uku, heddau ddau iedho ta wole ki do adho dae do dhanno nelilolo nga do dho pereha dae ne wui-aiwui tao no."52Ta bhale ke ri ro pa Nikodemus,"Adho ke ta au lema ngati Galilea?Pereha miha we ri au pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo! Do ta ngadde ri

YOHANES 7.53–8.6 554au ta do dho bhule nabi do dakka ngatiGalilea!"53 [Ta alla pemina harre ta bhale ke neddau he hari-hari la ammu.

8 1Tapulara Yesus ta kako No la LedeZaitun.

2Bhale ma jhammi-ae he, rai jhammi-ae-ae ta kako ke No la Ammu Deo, taae le ke ne ddau do dakka la nga No. Tamejaddhi ke Yesus jhe jhari ta wie liajha.3Pa dharar awe do naanne ta dakka kene guru-guru aigama he nga do Farisihe, nga aggo heddau mobanni do abo takappe pa dhara nga tao lua kenyo. Ta liike ro pa mobanni do naanne ta titu patelora,4moko ta lii ke ro pa Yesus, "Ama Guru,ne mobanni do nadhe do abo ta kappepa dhara nga kenyo.5Pa dhara lidara Musa, do era neuku, kinga mobanni do mina hedhe dojhamma ta tuke ri wowadu tade made.Pa dhara awe nadhe, mina mii ne liiAma?"6Ne kebhali ri ro mina harre, tu ta hieYesus. Tapulara ta peru'u-anni we Yesusjhe huri worai ri kolo-ku'u No.

YOHANES 8.7–12 5557Ta pee ke ri ro nga pehahhe Yesus,moko ta pekaddhe ke ri Yesus ne kattuNo, jhe lii pa ro, "Nadu pa telora mu dodho bhule nga lubhu harro nga menyilu,no ke ne do petari rai ne do tuke nemobanni do nadhe ri wowadu."8Ta alla pemina harre ta peru'u-anni keYesus jhe huri worai ri.9Ta rangnge ri ro ne lipedai Yesus minaharre, ta langnga ke ro heddau-heddaungati era do naanne jhari ngati do rihipemuri. Pedakka rahi, hiha Yesus ke ngamobanni do naanne.10Moko ta pekaddhe ke ri Yesus nekattu No, jhe lii No pa mobanni donaanne, "Hhai ke ro la mii hari-hari?Bhule dho do wole au?"11Bhale ri mobanni do naanne, "Bhuledho Ama ee." "Ie ke," ane Yesus, "Waele dho ma Ya ta wole au. Pa awe nadhekako we au, jhe bhole tao ri lubhu ngamenyilu."]12Ta pedai lii ri ke Yesus nga ddau lowehe, "Ya ke dhe ne teleo raiwawa dhe.Ddau do pedute Ya, adho ke no do narrupa dhara kerabba, tapulara do unu ke rino ne teleo muri mada ne."

YOHANES 8.13–19 55613 "Pa dhara awe nadhe ta pikawari-anni ke Au, ne jhara lua ngi'u aumiha," ne ane do Farisi he pa Yesus, "Nelilolo-kebhonye Au do napoanne adho dopetu."14Ta bhale ke ri Yesus, "Maji le ma tapeteleo ri Ya, ne jhara lua ngi'u Ya miha,ne lilolo Ya do napoanne do petu, rowido toi ri Ya ta ti mii ne dakka Ya, jhe jula mii Ya ne kako. Jhe toi dho ri mu ti miine ddakka Ya, jhe juu la mii Ya ne kako.15Pehappo ri mu hala ddau nga pakeloro jhara ddau raiwawa ne; Ya ngaddita happo hala ie ta heddau he.16Kita do ngaddi he Ya happo haladdau, lihappo Ya do napoanne do molado mira, rowi adho ta Ya he we miha;Ama do pepue Ya ne do era hela'u ngaYa.17Pa dhara lidara Musa do hure dobhuke mina hedhe: Ne lilolo do petu ne,kinga lilolo ti do dhue ddau.18Ne do peteleo jhara lua ngi'u Ya dhe,era do dhue ddau -- Ya miha nga Amado pepue Ya dhe."19 "Ne ama Au ne, nnai pa mii ke?" neane ro. Bhale ri Yesus pa ro, "Tade dhoYa ri mu, mina harre lema Ama Ya. Kita

YOHANES 8.20–24 557do tade Ya ri mu, do bhara tatu ke tatade lema Ama Ya ri mu."20Hari-hari ne do pale ri Yesus ne dona hedhe, do pale ri No pa dhara AmmuDeo, pa dhara nga ajha ddau he ri No pani, peumu nga patti-patti era jhula doihe. Tapulara dho heddau he do kappeYesus, rowi do dho dhai dae ne awe ne.21Ta lii ri ke Yesus pa ro, "Do ta kakoYa, jhe do ta kale Ya ri mu, tapulara dota made mu pa dhara lubhu harro ngamenyilu mu. La era do ta kako dhe naradho mu ta kako la ni."22Moko ta lii ke ne mone peredado Yahudi he, "Wue marra No tatabbhu-anni rowi ne lii No, 'La era do takako Ya dhe, nara dho mu ta dhai la ni.'"23Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Mu hedhedo dakka ngati dha'i dhe, tapulara Ya dodakka ngati dhida nidhe. Mu hedhe ngatiraiwawa dhe, Ya dhe adho ngati raiwawado nadhe.24Rowi do mina harre ke hakku lii Yamu, ta do ta made mu pa dhara lubhuharro nga menyilu mu. Jhe do tarra, dota made pa dhara hari-hari lubhu harronga menyilu mu, ki do dho parahajha

YOHANES 8.25–29 558mu, ta do Ya ke dhe, No ne do pale ta:'YA DO ERA'."25Ta kebhali ke ro, "Ne pa petu ne audhe, nadu ke?"26Bhale ri Yesus pa ro, "Ne nga ke neguna ri, ta pedai lii nga mu? Hee ko doae lai ne jhara lua mu, do ta pedae ngado ta pehappo ri Ya penaja nga mu.Tapulara, No do pepue Ya dhe, ne donara ta parahajha. Jhe do ta pepeke keri Ya pa raiwawa dhe ne do dhanno ri Yangati No."27Tada dho ro ne nga ne do pedae riYesus nga ro he, ta do pedae jhara luaAma.28Rido mina harre ke ta lii ke Yesus paro, "Mata ki alle ke ri mu pepe dhedeAna Ddau Raiwawa, do ta toi ke ri mu, tado ya ke dhe ne do pale ta: 'YA DO ERA',nga do ta toi ri mu, ta do bhule hahhi hene do tao ri Ya do ngati ngi'u Ya miha.Ne do pale ri Ya, wata ke ngati ne ngane do ajha ri Ama pa Ya.29 Jhe No do pepue Ya ne, do era haringa Ya. Ngaddi dho Ya ta hane miha riNo, rowi ne do jhagge ri Ya wata ke dopemengallo dhara No we."

YOHANES 8.30–37 55930Ta alla Yesus pepali hari-hari ne naharre, ae ne ddau he do parahajha paNo.31Ta alla pemina harre ta lii ke Yesuspa do Yahudi do parahajha pa No he,"Kinga do muri mada ke mu pedutu ngaliajha Ya, do tarra-tarra ke mu ta anahekola Ya,32moko do ta tade ke Deo do petu ne rimu, jhe ri do mina harre ke, do ta goloke mu peballa kattu."33 "Jhi hedhe ana-appu Abaraham,ngaddi dho jhi ta jadhi naannu ie ta panadu we! Ne nga ne lua pedabbho Aunga lipali, 'Do ta peballa kattu mu'?"34 "Do petu tarra ne lii Ya do nadhe," aneYesus pa ro, "Ddau do tao lubhu-harronga menyilu, do jadhi ta annu ke ri lubhuharro nga menyilu.35 Jhe heddau naannu adho do narata pee halla-anni pa telora a'a-ari, jhekinga ana do nga era halla-anni pa teloraa'a-ari.36Rowi do mina harre ke, kinga goloke mu peballa kattu Ana, do balla kattutarra-tarra ke mu.37Tarra, do toi ma mu ri Ya ta doana-appu ri Abraham. Ta mina harre

YOHANES 8.38–43 560lema, do ddhei mu ta pemade Ya, rowido dho wae mu ta hamme ne liajha Ya.38Ne nga ne do ngadde ri Ya pa Ama,naanne ke ne do peke ri Ya. Bhale ri mudo tao ne nga ne ajha ri ama mu pa mu."39Ta bhale ke ri ro, "Ama-appu jhiAbraham." Ane Yesus pa ro, "Kita dopetu-tu ma mu ta ana-appu ri Abraham,do bhara ta tu ke mu ta tao ne lai do taori Abraham.40Ne do pedhae pa mu, lua mola-mirado dhanno ri Ya ngati Deo, tapulara doddhei mu ta pemade Ya. Abraham adhodo tao lai do mina harre!41ne do tao rowi mu, ne nga ne dotao ri ama mu miha." Bhale ri ro,"Jhi hedhe adho ana-ana ngati luakenyo-langa-huka. Ama jhi wa ta keheddau we, Deo we miha."42Moko ta bhale ke ri Yesus pa ro, "KitaDeo ma ne Ama mu, moko do tatu kamu ta do ddhei nga Ya, rowi Ya dhedo dakka ngati Deo. Ne dakka ya adhopedutu nga lua ddhei ya miha, tapularaNo ke ne do pepue Ya.43Tanga mu hakku do tade ne do pekeri Ya? Taga tari do dho makka mu tadhanno ne liajha Ya.

YOHANES 8.44–48 56144Wango ke ne ama-appu mu, jhe ri domina harre ke hakku tao mu pedute ngalua ddhei ama mu do naanne. Rai tareti petari-rai, do jadhi ta mone pemadeddau. Ngaddi dho no ta anga jhara ngalua mola mira, rowi pa no adho do eranga lua mola-mira. Kinga tao ke noluapote nga appi, napoanne ke ne lai dojhamma ne pa no, rowi do mina harre kene amma no ma. No do pote do appi, jheno ke ne kepue lua pote nga appi ne.45Tapulara ne do pedae ri Ya laimolamira, jhe taga tari mina harre kehakku do dho parahajha mu pa Ya.46Nadu ti telora mu do nara ta peteleota do Ya dhe do nga lubhu harro ngamenyilu? Kinga lua mola mira ne, nedo peke ri Ya, ta nga mu hakku do dhoparahajha pa Ya?47Ddau do dakka ngati Deo, dopedhanno nga lipedai Deo. Tapulara muhedhe adho ngati Deo, ri do mina harreke hakku do dho wae mu ta pedhannonga ya."48Ta bhala ke ri do Yahudi he pa Yesus,"Ta do adho ke ta do petu tarra, ne liijhi ta Au dhe do Samaria do kewajje rirani?"

YOHANES 8.49–54 56249Bhale ri Yesus, "Kewajje dho Ya rirani. Ya dhe do takke pekerihe Ama Yatapulara mu, ta kare ta menihe Ya.50Adho ya do kale ngara tu ngi'umiha. Do era ma hahhi ne do peato luapekerihe Ya, jhe No ke ne do pehappohala ne.51Do petu tarra ne lii Ya dhe, ddau dopedute ne lipedai Ya, adho ke no do tamade ri lohe la lodho do nami-mii ne."52Moko ta lii ke ne do Yahudi he paYesus, "Pa awe nadhe roi tarra-tarra keri jhi, ta Au dhe do alle ke pekewajje rirani. Abraham le miha alla ke pemade,mina harre lema hari-hari nabi. Tapularaane Au, 'ddau do pedute ne lipedaiYa, made dho ke no lohe la lodho donami-mii ne.'53Kinga Abraham mi ha nga hari-harinabi he alla pemade, Au dhe nadu rike?Ta rihi mina mii ri ko Au ngati ama jhiAbraham!"54Bhale ri Yesus, "Ki ta do ta kale ngarahe Ya tu ngi'u Ya miha, lua napoannebhule dho nga guna nga-nga. Ne dotakke pekerihe Ya, wala dho ke ngatiAma Ya do ege rimu ta Deo mu,

YOHANES 8.55–9.2 56355 jhe ne pa petu ne, adho ma No dotade ri mu. Tapulara ri Ya do tade No,jhe ne lipedai No do pedute ri Ya.56Ama mu Abraham do dhai mengalludhara ro do ta ngadde ri no, ne lodhounu Ya ne. Do ngadde ke ri no, jhe domengallu dhara No!"57Moko ta li ke ne ddau lowe he paYesus, "Ne pemuri Au dhe, dhai de dhota lammi nguru bhue ttau, do ngadde keAbraham ri Au?"58Ta bhale ke ri Yesus, "Do tarra-tarrane lii Ya pa mu: nga do dho metana daeAbraham, do lore keya peera."59Moko ta pidhi wowadu ke ne doYahudi he, tu ta tuke Yesus, tapulara tape hira-anni ke Yesus jhe langnge Nongati Ammu Deo.

9 1Pa dhara nga kako Yesus ta ngaddeke ri No heddau do bhaddu rai ti awe

ta metana.2Moko ta kebhali ke ne ana hekolaYesus he, "Ama Guru, ta nga ne ddau donadhe hakku metana nga bhaddu? Tagatari lubhu harro nga menyilu do tao rino miha, we taga tari lubhu harro ngamenyilu do tao ri ina nga ama no?"

YOHANES 9.3–8 5643Ta bhale ke ri Yesus, "Hakku bhadduno, adho taga tari lubhu harro ngamenyilu no, jhe adho lema taga tarilubhu harro nga menyilu ina nga amano, tapulara mita ie ke ta ngadde ri ddaune kuaha Deo do jhagga pa dhara ngi'uno.4Pa dhara awe anni lodho ko, dojhamma ke di ta jhagga ne lua jhaggaNo do pepue Ya dhe. Do dhai ne awemaddha, jhe nara dho ke heddau he tajhagga.5Nga era ko Ya pa danni raiwawa donadhe, Ya ke ne teleo raiwawa ne."6Ta alla Yesus peli mina harre, tapenyi'o ke ri No ne ilu No la worai, jhepehiwo ri No ne ilu No ne nga worai. Taalla pemina harre, ta pelobe ke ri No panamada ddau do naanne,7 jhe lii No, "Kako we au la labbhone tanga-mada au la Eilobo Siloam."(Siloam pa lii rai di 'Ddau pepu'.) Moko takako ke ne ddau do naanne la labbho netanga-mada no ne. Ta dhai no ta bhale,ta nara ke no ta ngaddi ne nga-nga.8Ne do rae do kowa no he ngaddau-ddau do ngadde no pa do uru jharahe do era ta hemata-mata ai ta ami ne

YOHANES 9.9–14 565nga-nga he pa ddau, ta lii ke ro hari-hari,"Adho ke ta no ma dhe ne ddau do timata hemata ai ta ami ne nga-nga ne?"9Era do lii, "Tarra, no ke." Tapularaera ri ma do lii, "Adho, no dhe do migata pehela'u worawwu he we ddau donaanne." Tapulara ta lii ke ne ddau donaanne ma miha, "Do tarra ke ta Ya keYa ke dhe no."10Ta kebhali ke ro pa ddau no naanne,"Mina mii ne jadhi, hakku nara au tangaddi wari?"11Ta bhale ke ri ddau do naanne, "Riddau do ne ngara No Yesus, do pehiwolubhu hudi, jhe pelobe ma namada ya,jhe lii pa ya, 'Kako au la labbho ne tangamada au la Eilobo Siloam.' Moko takako ke ya. Pa dhara nga labbho ri yane tanga mada ya ne, ta nara ke ya tangaddi ne nga-nga."12Ta kebhali ke ro, "Nnai ke la mii neddau do naanne?" Bhale ri no, "Toi dhoke ri ya ta nnai pa mii-mii ri No."13Ne lodho pehiwu worai ne Yesus ngailu ne, do lakka pa lodho Pengaha-ihi. Taaggo ke ne ddau do naanne ri ddau he langa do Farisi he.14 (9:13)

YOHANES 9.15–18 56615Ta kebhale ke ri do Farisi he pa ddaudo naanne, mina mii ne loro jhara hakkunara no ta ngaddi ne nga-nga. Ta bhaleke ri ddau do naanne, "Tao ri wolubhu riNo pa na mada ya, jhe labbho ri ya ri ei,moko ta ngaddi he ke ya."16Ta lii ke do parri ngati do Farisi he,"Do teleo ke ddau do tao lai do naanneta adho ddau do ngati Deo, rowi adhoNo do pedhuli nga lodho Pengaha-ihi."Tapulara lii do wala he ri, "Mina mii nejadhi, ddau do nga lubhu harro ngamenyilu ne nara ta tao lua madalae-luamadalae do mina hedhe?" Moko ta jadhilua pehihu pa telora ro.17Moko ta kebhali ke ne do Farisi hepa ddau do naanne ri, "Mina mii pa penge au ne jhara lua ddau do peie au ne,hakku nara au ta ngaddi?" Bhale ri ddaudo naanne, "Nabi No."18Tapulara wae dho ta parahajha nekattu do Yahudi he, ta do ne ddau donaanne do bhaddu tarra pa uru jhara he,tapulara pa dhara awe nadhe do nara keta ngaddi wari. Ri do mina harre ke, tapedoa ke ri ro ne ina nga ama ddau donaanne,

YOHANES 9.19–24 56719 jhe kebhali pa ro, "Do tarra ke neana mu dhe ta do bhaddu rai ti awe tametana? Mina mii no ne nara ta ngaddiri pa dhara awe nadhe?"20Ta bhale ke ri ina nga ama ddau donaanne, "Do tarra, ta no dhe ana jhi jhedo bhaddu tarra no rai ti awe metana.21Tapulara mina-mii hakku nara no tangaddi bhale wari pa dhara awe nadhe,toi dho ri jhi. Jhe nadu ne do peie no, toile dho ma ri jhi. Kebhale we pa no mamiha, rowi no miha do kepai ke, do narake ta bhale miha ri no."22Hakku lii ne ina nga ama ddau donaanne mina harre rowi do meda'u ropenaja nga mone pereda do Yahudi he;rowi do hela'u lii ke ro, ta do nadu wedo ketarra ta Yesus ke ne Duae Monema'i-Mone golo ne, ie dho ke ta maho ladhara ammu hebhajha.23Taga tari do mina harre ke hakku talii he ke ne ina nga ama ddau do naanne,"Do kepai ke no, kebhali we pa no mamiha."24Moko ta pedoe ke ri ro ne ddau donaanne, jhe lii pa no, "Dhede ko au hupa, ta do ta pali do petu-petarra au. Ne

YOHANES 9.25–30 568toi ri jhi ne ddau do naanne, dau do ngalubhu harro naga menyilu."25Moko ta bhale ke ri ddau do naanne,"ddau do nga lubhu harro nga menyiluko No, adho ko, toi dho ri ya. Tapularawe, hahhi lai ne do toi ri ya, do uruhe, ya dhe do bhaddu, jhe pa dharaawe nadhe, do nara ke ya ta ngaddi nenga-nga."26Moko ta lii ri ke ro pa no, "Ne nga nedo tao ri no pa au? Mina mii ne tao ri Nohakku nara au ta ngaddi?"27Bhale ri ddau do naanne, "Do alle keri ya pepedhire pa mu, tapulara wae dhori mu ta dhanno. Ta nga hakku do dhowae ri mu ta dhanno? Wue marra mu doddhei ta jadhi ana hekola No lema?"28Moko ta pedaddhe ke ne ddau donaanne ri ro, jhe lii pa no, "Au ke dho neana hekola No; adho jhi! Jhi hedhe anahekola Musa.29Do toi ke ri jhi ta do alla ke Deopepedai lii nga Musa. Tapulara jhara luaddau do nadhe, toi dho ri jhi ta dakkangati mii No."30Ta bhale ke ri ddau do naanne, "Dhaimadalae tarra, toi dho ma ri mu ta ti mii

YOHANES 9.31–36 569ne dakka No, tapulara alle ke ya pepeieri No, hakku nara ke ya ta ngaddi.31Ri ya miha do toi ke, ta Deo adhodo wae ta pedhanno nga ddau do ngalubhu harro nga menyilu, titu wata ngaddau do takke pekerihe Deo we, nga dopedute ne lua ddhei No.32Rai tare ta era raiwawa, ngaddi dedho ta rangngi ta do era ddau do bhaddurai ta metana do nara ta ngaddi nenga-nga.33Ki do adho ma ne ddau do naannedo ngati Deo, nara dho No ta tao nenga-nga."34Ta bhale ke ri ro, "Ne nga? Au dhe dotobo ri lubhu harro nga menyilu rai tareta metana, ddhei ta ma ajha jhi ri ko mari au!" Moko rai ngati awe do naanne talii ke ro pa no ta bhole maho la dharaammu hebhajha.35Ta rangngi Yesus ta do alle kepehudhe ne ddau do naanne ngati ammuhebhajha. Ta kale ke ri Yesus ne ddaudo naanne, jhe lii pa no, "Parahajha aupa Ana Ddau Raiwawa?"36Ta bhale ke ri ddau do naanne, "Naduke No we Muri? Rubu ko we dhara tapeke pa ya, mita ie ya parahajha pa No."

YOHANES 9.37–10.1 57037Bhale ri Yesus pa no, "Do ngadde keNo ma ri au. No ke do nee do pedai liidhe nga au pa dhara awe do nadhe."38 "Parahajha ke ya, Muri," ne ane ddaudo naanne, jhe mejura no pa hedhapaYesus.39Ta lii ke Yesus, "Ne dakka Ya madanni raiwawa do nadhe, tu ta mapehappo hala ke, mita ie ddau do bhaddunara ta ngaddi, jhe ddau do ngaddi jadhita do bhaddu."40Do parri ddau do Farisi do era paannedo dhanno ta do lii mina harre Yesus,moko ta kebhali ke ro pa Yesus, "Nepedabbho Au, ta jhi hedhe do bhaddulema ke?"41Ta bhale ke ri Yesus, "Kita do petumu ta do bhaddu, moko bhule dho ke munga lubhu harro nga menyilu. Tapulararowi do lii ma mu, 'Do ngaddi ma jhi' napanne ne pa petu ne do pa dhara lubhuharro nga menyilu ke mu."

10 1 "Do petu-petarra ne lii Ya donadhe: Ddau do maho la dhara

bhaddo, jhe do kewajji jhara kolo lau,adho do lake jhara ubha kelae, ddaunapoanne do mena'o nga do rabaunu-oha ddau.

YOHANES 10.2–8 5712Tapulara ddau do maho jhara ubhakelae, no ke ne mone bhata ki'i he.3Ne mone jaga ubha kelae bhaddo ne,do ta boka ubha kelae tu mone bhata donaanne, jhe ne ki'i he do ta pedute nelipedai no ki pedoa ri no ne ngara ki'ihengi'u-hengi'u, jhe lere jhe kalau ro jula tele.4Ki dhai ke la tele, ne mone bhata nedo ta kako uru jhara ke pa hedhapa jhene naki'i no he do ta pedute ke no tikejhunga rowi do tade ke ri ro ne lipedaino.5Ki ddau do wala, adho ro do wae tapedute, ta ju la'a ta perai we ro ngatiddau do naanne, rowi do adho do tade riro ne lipedai no."6Pedhire ri Yesus ne lipehakku donadhe, tapulara tada dho ro ne nga nelua pedabbho Yesus ne.7Moko ta lii ke Yesus, "Do petu-petarrane lii Ya do nadhe: Ya ke dhe no kelae tuki'i he.8Hari-hari do dakka uru jhara ngati Ya,do mena'o nga do mone raba unu-ohaddau, jhe ne lipedai ro adho do wae tadhanno ri ki'i he.

YOHANES 10.9–14 5729Ya ke ne ubha kelae ne. Nadu do mahojhara Ya do ta helama ke; maho-kelua,jhe nara no nga'a-nginu.10Ne dakka do mena'o wata ke tala mena'o we, ta la pemade nga ta lapeapa we. Tapulara ne dakka Ya mita ieke ddau raiwawa ta na ra muri mada --muri mada pa dhara kereja-kenata.11Ya ke ne mone bhata do woie ne.Mone bhata do woie do ta jhole ne ngi'uno tu naki'i-naki'i no.12Ddau nga'a-kehiwa, do adho monebhata jhe do adho lema mone unu ki'ihe, kinga dakka ngaka addu, do tameda'u ke jhe perai, jhe hani ne ki'i he,ki ngadde ri no ta dakka ne ngaka addune. Moko ne naki'i do na harre ta luru heke, jhe menyabbha kebali-bali ri ngakaaddhu do naanne.13Ne ddau nga'a kehiwa do naanne dota perai, rowi hakku jhagga no taga tarido nga'a kehiwa he we no. Adho do eranga lua pedhuli nga naki'i-naki'i he.14Ya ke ne mone bhata do woie ne.Mina mii ne tade Ya ri Ama, jhe ne tadeAma ri Ya, mina harre lema ke ne tadeYa ri naki'i-naki'i Ya he, jhe ro lema do

YOHANES 10.15–21 573tada ri Ya. Do ta jhole ri Ya ne ngi'u Yatu ro.15 (10:14)16Hee ri ko ne naki'i-naki'i do wala ri dounu ri Ya lema adho do maho ma kejienaki'i do na hedhe. Ro lema do jhammata kewolo ri Ya, jhe do ta dhanno lema riro ne lipedai Ya. Ro hari-hari do ta jadhita hekewolo naki'i ke, jhe ne mone bhatane heddau we.17Do ddhei Ama nga Ya rowi do jhole riYa ne ngi'u Ya, mita hamme wari ri Ya.18Bhule dho ie ta heddau do nara taaggo wari ngati Ya. Jhe ki jhula ri Ya, dojhula pedutu nga ddhei Ya ma miha. Donga kuaha Ya tu ta jhole no, jhe do ngakuaha lema Ya ta aggo no bhale wari.Naanne ke ne tenge do hamme ri Yangati Ama."19Taga tari do lii mina harre Yesus,moko ta jhari ke ne do Yahudi he tapehala.20Ae ne do lii, "Alle ke No pekewajjeri rani. Do wujhu No dhe! Tanga ke muhakku pedhanno nga No?"21Tapulara era lema do lii, "Ddau dokewajje ri rani, adho do nara ta pedai

YOHANES 10.22–28 574lii mina hedhe. Nara wango ta peie dobhaddu, jhe nara ta ngaddi wari?"22Pa Yerusalem, do era pa dharapehenge ri ddau he ne Lodho PemeringeAmmu Deo ne. Pa awe naanne, do awemeringi.23Do pa dhara nga kako Yesus paKehale Salomo, do pa dhara Ammu Deone.24Pa awe naanne ta dakka ke ne doYahudi he la pekupu pekehero Yesus. Talii ke ro, "Hape la mii ke Au dhe ne hanijhi pekepapi? Pika ko we Au molo-mola,ki do tarra-tarra ke ta Au ke ne DuaeMone ma'i-Mone golo ne?"25Bhale ri Yesus, "Alla ke Ya peli pamu, tapulara wae dho mu ta parahajha.Ne lai-lai do jhagga ri Ya pa dhara ngaAma Ya, do nara ke ta peteleo ma nejhara lua Ya.26Wae dho mu ta parahajha rowi doadho mu do maho ta naki'i-naki'i Ya.27Naki'i-naki'i Ya do pedhanno ngalipedai Ya.28Do tada ro ri Ya, jhe do pedute Ya riro. Pa ro do wie ri Ya muri mada do petunga do peloro ne, jhe do pelohe la lodhodo nami-mii ne, adho ke ro do ta made

YOHANES 10.29–35 575ri. Bhule dho heddau he do nara ta rabaro ri ti dhara wolaabba Ya.29Ama Ya ke ne do alla pejhula ro paYa, jhe do kerihi ngati hari-hari. Jhebhule dho ie ta heddau he do nara ta laraba ro ngati dhara wolaabba Ama.30Ya nga Ama do jadhi ta hahhi we."31Moko ta aggu wowadu ke ne doYahudi he ta tuke Yesus.32Tapulara ta lii ke Yesus pa ro, "Dongadde ke Ya ma ri mu ta do alla kepetao lai do woie, lai do lii Ama pa Ya.Ngati hari-hari do na harre, do nami kewe ne do hala ne, hakku ddhei mu tatuke Ya ri wowadu?"33Ta bhale ke ri do Yahudi he, "Adhotaga tari lai-lai do woie do tao ri Auhe, ne ddhei jhi ta tuke Au ri wowadu,tapulara taga tari Au do kare do meniheDeo. Au heddau ddau raiwawa, ddhei tapeja'a-anni ne ngi'u Au ta jadhi Deo."34Moko ta bhale ke ri Yesus, "Ta doadho ke pa dhara Buku Lipedara mu dohure do bhuke; ane Deo, 'Mu hedhe, dodeo lema?'35Do toi ri di, ne nga ne do hure dobhuke pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo, do tuu lohe la lodho do nami-mii ne

YOHANES 10.36–41 576ke. Hakku, ki ri Deo do pali ke ta 'deo'pa ddau-ddau do hamme ne lipedai No,36 ta nga mu hakku lii pa Ya ta do takare-menihe Deo, ri do pali Ya dhe taAna Deo? Jhe Ya dhe do pidhe ri Ama,jhe pepue Ya ma raiwawa do nadhe.37Ki do adho Ya do jhagge ne luajhagga do lii Ama pa Ya, bhole parahajhawe nga Ya.38Tapulara rowi do jhagge ri Ya ne luajhagga do lii Ama ne pa Ya, parahajhawe pa ne nga ne do tao ri Ya he, majilema mu ta do dho parahajha pa Ya. Jheri do mina harre ke ta toi nga ta tada kemu mu ta do Ama do pee ma ta jadhihahhi nga Ya, jhe Ya lema do pee tajadhi hahhi we nga Ama."39Moko ta kele ke ri ro ne loro jhara tuta kappe Yesus, tapulara ta peludu-annike Yesus ngati ro.40Ta bhale ke Yesus la hebhakka LokoYordan, la era pejhiu Yohanes do uru he,jhe pee No pa ni.41Ae ddau ne dakka la nga No. Ta liike ro, "Yohanes tao dho lua madalae-luamadalae, tapulara hari-hari ne do pale rino jhara lua ddau do nadhe do petu."

YOHANES 10.42–11.7 57742Moko ae ne ddau pa ni do parahajhapa Yesus.

11 1Era heddau do pee pa Betania,ne ngara no Lazarus, do pee

hela'u-la'u nga nawanni no Marta ngaMaria.2Maria ke ne mobanni do tude rubhebhoMuri ne ri eiloko-wwau-mangngi, jhe haeri rukattu no. Pa dhara hewari, ta lakkari paddha ke Lazarus.3Ta pedhai lii ne nawanni he hari dodhue pa Yesus nga lii, "Muri, nee ke nenamone jhi ne, do ddhei Muri ne, nee kedo paddha."4Ta rangnge ri Yesus ne lii do naanne,ta lii ke No, "Jadhi dho No ta maderowi banyaki do nadhe. Hakku jadhine nadhe. Hakku jadhi ne nadhe, mitapekelode Deo ke, jhe hari lema, mita rino, Ana Deo ta pekelode ke."5Yesus do hajha nga Marta, Maria ngaLazarus.6Tapulara ta rangnge ne lipaddhaLazarus ne, ta pekebakka-anni ko keYesus pa anne dhue lodho ri.7Ta alla pemina harre, jhe itu lii Yesuspa ana hekola No he, "Mai we di mabhale la Yudea."

YOHANES 11.8–15 5788Ta bhale ke ri ro, "Ama Guru, ta itukowe ne do Yahudi he, ddhei ta tukeMuri ri wowadu, jhe pa awe nadhe ri,ddhei ke Ama ta bhale ri la ni?"9Ta lii ke Yesus pa ro, "Ta do adhodhe ngine, ki anni-lodho, ne tui ne tahenguru dhue ja? Ddau do kako pa aweanni lodho, adho no do ta kedune rowido ngadde ri no ne teleo raiwawa dhe.10Tapulara ddau do kako pa dhara awemaddha, do ta kedhune no, rowi do adhodo era ne teleo pa no."11Mina harre ke ne lii Yesus. Ta allapemine harre ta lii ri ke No, "Ihi-anga diLazarus, nnai ke do bba'i, tapulara do takako ke Ya la peree no."12Ta lii ke ne ana hekola Yesus he,"Muri, ki do ta bba'i ke we Lazarus, domedae ma no ta ie."13Ne pedabbho Yesus hakku lii No minaharre, ta peke ta do alla ke Lazaruspemade. Pa dhara peira ri ana hekolahe, ne pedabbho Yesus do naanne, ta dota bba'i mi pa tima he we Lazarus.14Ro do mina harre ta lii mola-mola heke Yesus pa ro, "Alla ke Lazarus pemade.15Tapulara, do mengallu dhara lemaYa, ri do adho Ya do era pa ni, rowi

YOHANES 11.16–23 579do rihi ie tu mu, mita nara mua taparahajha. Mai we doi ma kako la ngaLazarus pa dhara awe nadhe."16Tomas do pedoe lema ta "Do kedue"ne, ta lii ke no pa ihi-anga no he, "Maiwe di ma pedute No, la'a we nota madele di hela'u-la'u nga No!"17Ta dhai Yesus la era do naanne, appalodho ke Lazarus ne alla pemade.18Betania do peumu nga Yerusalem,era ma ne jjhau ne ta tallu kilo he.19Do ae ke ne do Yahudi do dakka laheahu Marta nga Maria tu ta lii-anga ngaro, ri lua made Lazarus namone ro ne.20Ta dhai ta rangnge ri Marta ta dodakka ke Yesus laanne, ta mahhu-annike no la peabu nga Yesus, bhale Mariado pee pa ammu we.21Ta lii ke Marta pa Yesus, "Muri, ki tado era he Muri pa dhe, awe do naanne,do bhara tatu ta do dho made ne tuahhujhi ne.22Maji lema ta mina harre, toi ma ri yata do pa dhara awe nadhe lema do tawie ma ri Deo, ne nga we ne do ame riMuri."23Ta lii ke Yesus pa Marta, "Namonemu ne do ta muri bhale wari."

YOHANES 11.24–30 58024Ta bhale ke ri Marta, "Toi ma ri ya, tado ta kaddhi bhale wari Lazarus, kingadhai ta pekaddhi bhale wari ddau domade pa Lodho Pedakka Rahi Raiwawa."25Ta lii ke Yesus pa Marta, "Ya ke ne dowie muri mada nga do pekaddhi ddau domade. Ddau do parahajha pa Ya do tamuri no, maji lema ta do alla ke pemade.26 Jhe ne ddau do muri, do parahajhapa Ya, made dho ke no lohe la lodhodo nami-mii ne. Parahajha au pa lai donaanne?"27Bhale ri Marta, "Muri, parahajha yata Muri ke ne Ana Deo ne, Duae Monemai-Mone golo ne do dakka ma danniraiwawa do nadhe."28Ta alla Marta pelii mina harre, ta kakoke no la pedoe Maria, tuahhu no ne, jhepekewure ri no pa Maria, "Nee ke AmaGuru pa dhe, jhe do nnai ta kebhale au."29Ta rangnge mina harre, ta kaddhi keMaria nga henginga, jhe kako la peabunga Yesus.30Pa dhara awe do naanne, adho daeYesus do maho la dhara rae ne. Do erako ma No, pa era peabu Marta ne ngaNo.

YOHANES 11.31–38 58131Ta ngadde ta kaddhi Maria ngahenginga-nginga la tele, ta pedute le keri ro, rowi pa dhara penge ro, do ta latangi la raidare ne.32Ta dhai Maria la nga Yesus, jhengadde Yesus ri No, ta la lakku rutu keno pa hedhapa Yesus jhe lii, "Muri, kitado era he Muri pa dhe, pa awe naannebhara tatu ne namone ya ne made dho."33Ta ngadde Maria do tangi ri Yesus,mina harre lema ne do Yahudi do penaunga Maria he, ta hedui ke ne ade Yesus,jhe ruba dhara No nga Maria.34Moko ta kebhale ke ri Yesus pa ro,"Nnai pa mii no ne pedane ri mu?" Bhaleri ro, "Mai we la heleo ri Muri."35Moko ta tangi ke Yesus.36Ta lii ke ne do Yahudi he, "Heleo we,dhai tarra No ne hajha nga Lazarus!"37Tapulara hagghe era do lii, "Dobhaddu nara ma ri No ta peie, ta nga riNo hakku do dho labbe le Lazarus mitado dho made?"38Do dhai ruba dhara tarra Yesus,moko ta kako ke No la raidare ne. Neraidare ne hewue ro'a lie jhe henabbheri wowadu do warena.

YOHANES 11.39–44 58239Ta lii ke Yesus, "Riho ko ne wowadudo napoanne." Ta bhale ke ri Martatuahhu do made ne, "Wo Muri ya, appalodho ke no ne alla pepedane. Do bharatatu ke ta do dhai wwau ke no."40Ta lii ke Yesus pa Marta, "Adho doalla ke Ya pelii pa au ngine ne: Kingaparahajha au, do ta ngadde ri au minamii ne mone-ae higa Deo!"41Moko ta riho ke ri ro ne wowadu ne.Ta alla pemina harre ta tengara ke Yesusla liru jhe pali, "Ama, peha'e ri Ya nekolo lii ie-ae pa Ama, rowi do alle kepedhanno nga tanae Ya ri Ama.42Do toi ri Ya ta do era loro ma Ama padhara dhanno nga tenae Ya, tapulara dota pale ri Ya ne nadhe, tu ddau-ddau doera pa dhe; mita ie ke ro ta parahajha,ta do Au ke ne do pepue Ya."43Ta alla pemina harre ta peka keYesus nga lipeka do maddu, "Lazarus,mahhu-anni we au!"44Moko ta mahhu-anni ke ne ddau doalla pemade do na anne. Ne ruai ngarubhebho no, era do kebore ko ri bhallakeboro he. Ta lii ke Yesus pa ddau do erapaanne, "La ma'i ko ne bhalla keboro kaeno he mita nara no ta kako nga woie."

YOHANES 11.45–51 58345Ae ne do Yahudi do la heaho Mariahe do parahajha pa Yesus, ta dhai tangadde ri ro ne lai do naanne.46Tapulara do parri ddau ti telora ro,era do kako la nga do Farisi he ta la pekene nga ne alle petao ri Yesus ne.47Rido mina harre ke ne do Farisi henga kattu-kattu mone tunu-menahuhe ta tao lua peowu ke nga Kattu-katuAigama he. Ta lii ke ro, "Ne nga ke ne dojhamma ta tao ri di? Ne ddau do nadhe,do ae ke ne lua madalae do tao ri No.48Kinga ta hane loro ri di mina hedhedo medae ke hari-hari ddau ta parahajhapa No. Jhe dai ne pedakka, ta dakka heke mone peredda Roma ta ma peape neAmmu Deo dhe nga hari-hari ddau-raidi!"49Heddau ti telora ro, ne ngara noKayafas, kattu mone-ae ngati mone tunumenahu pa ttau do naanne, Ta lii ke,"Mu hedhe tada dho nga-nga.50Ta do dho toi ke rowi mu, ta dotaga ddau-rai, do rihi ie heddau ddauta made, ngati apa kerewe-rai hari-hariddau-rai?"51Do ne pa petu ne, ne lii Kayafas minaharre, adho dakka ngati penge no miha.

YOHANES 11.52–56 584Tapulara mi heddau kattu mone-ae ngatimone tunu menahu pa ttau do naanne,ta pedara ke no, ta do ta made Yesus tudo Yahudi.52 Jhe do adho ta tu do Yahudi hewe tapulara lema tu ta keworo nga tapeheujhu-headde ne ana-ana Deo domenyabbha kebali-bali he.53 Jhari ngati lodho do naanne tapehela'u-lii ke ne mone pereda do Yahudihe ta pemade Yesus.54Ri do mina harre ke ngaddi dho keta pehhau-anni pa telora ddau lowehe pa kejie do Yahudi he. Ta pekaddhike Yesus ngati Yudea la hewue rae nengara rae do naanne Efraim do peumunga kebhalla-ae. Ta pee ke No pa nihela'u-la'u nga ana hekola No he.55Pa awe naanne do hedhara ke neawe nga'a Kewahhu Paskah Yahudi. Aeke ddau ngati roa nga kejobho do kaola Yerusalem tu ta la pekako ne luapemmau-anni nga do dho dhai dae lalodho nga'a kewahhu do naanne.56Ta kale ke Yesus ri ro, jhe dhai taawe ta pekupu ne pa Ammu Deo, ta lii kero heddau pa heddau "Mina mii pa penge

YOHANES 11.57–12.4 585mu? Wue marra No ta do dho dakka madhara lua nga'a kewahhu do nadhe."57Hakku lii ro mina harre, rowi do allake ne kattu-kattu mone tunu-menahupepemahhu lipereda, mita ie ta nadu wene do toi ne era pee Yesus, do jhammake ta pika pa ro, mita nara ri ro ta kappeNo.

12 1Anna lodho nga do dho dhai neLodho Nga'a Kewahhu Paskah ne,

ta kako ke Yesus la Betania. Pa anne kene era pee Lazarus do alle pepekaddheri Yesus ngati dhara made ne.2Pa ni ta pemoko nga'a-nginu ke rotu Yesus, jhe Marta ne do pemoko ne.Lazarus nga tamu-tamu he do mejaddhihela'u-la'u nga Yesus ga nga'a.3Ta dhai ta dakka ke Maria nga aggueiloko wwau mangngi era ma ta hetengaliter he ne ae, do dhai maha ne kebhue.Ta tude ke ri Maria pa rubhebho Yesusne eiloko wwau mangngi do naanne, jhehae ri rukattu no. Ta keopo ke ne ha'ene wwau-mangngi pa hari hewue dharaammu do naanne.4Tapulara ta lii ke Yudas Iskariotheddau ngati telora ana hekola Yesus he-- do pewie Yesus ne,

YOHANES 12.5–10 5865 "Tanga hakku do dho pewie we neeiloko wwau mangngi do nadhe ngakebhue tallu ngahu doi mela pudi, jhepebhagi ne doi do na harre pa do kehianga gahara?"6Hakku lii Yudas mina harre adhotaga tari do heleo ri no ne do kehianga gahara he, tapulara rowi no monemena'o. Do kinga marra do ta aggu ri none doi ro he do peparru pa no, rowi none mone takka doi.7Tapulara ta lii ke Yesus, "Hane nopetao ri mobanni do napoanne. Ne dotao ri no dhe tu ta pemoke ne lua pedaneYa ke.8Do kehia nga gahara do era loro mapatelora mu, tapulara Ya dhe adho ke dota era ri nga mu."9Do ae ke ne do Yahudi he do rangngita do era ke Yesus pa Betania, ri do minaharre ke ta kako ke ro la ni. Ne kakoro la ni adho ke ta taga hewe, tapularalema do ddhei ta la heleo Lazarus do allepepekaddhe ti dara made ne ri Yesus.10Taga ri lai do naanne ke, hakku nekattu-kattu mone tunu menahu he doddhei ke ta la pemade Lazarus le;

YOHANES 12.11–16 58711 rowi taga ngati no ke hakku ae kene do Yahudi he do perai ngati ro jheparahajha pa Yesus.12Bhale ma jhammi-ae he ta rangngike ne ddau he lowe do kako la ramenga'a kewahhu Paskah he, ta do petelorarujhara ke Yesus ta ju la Yerusalem.13Moko ta kako ke ro la aggu rraupalem jhe la mate Yesus, jhe ngahodha nga kelele, "Wue waje we Deopedhede-pekelode. Medii melatu tu Nodo dakka nga ngara Deo. Helama tona ietu Duae do Israel!"14Moko ta nara ke Yesus hengi'ukeledai najawi, ta menya'e ke ri Yesusne nakeledai do naanne. Moko ta toboke ne do hure do bhuke pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo:15 "Bhole meda'u wo peteri Sion! Heleowe, naanne ke ne Duae unu mu ne, donga menya'e hengi'u keledai najawi!"16Pa dhara awe naanne, hari-harine harre adho dae do teleo pa anahekola Yesus he. Tapulara ta alle Yesuspepekelode ri lua made No ne, jhe ituhenge ri ro ta do ne nga ne do tao riddau he penaja nga Yesus ne, do hure do

YOHANES 12.17–23 588bhuke pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo jhara lua No.17Ne ddau-ddau do era le pa dharaawe pedoe Lazarus ne ri Yesus ngatidhara ro'a ne, jhe pemure ngati madene, do pee ke nga pepeke ne jhara lai donaanne.18Rido mina harre ke ta kako ke neddaulowe he langa Yesus, rowi do rangngi keri ro ta do No ke nedo tao lua madalaedo naanne.19Moko ta lii ke ne do Farisi he, heddaupa heddau, "Nara dho ke di ta tao lai nenga-nga ri! Heleo miha we, hari hewuerai wawa hhai ke la pedute No!"20Pa telora ddau-ddau do kako laYerusalem he tu ta la wie hu nga mejurapa lodho nga'a kewahhu do naanne, doera lema do parri ddau do Yunani.21Ta dakka ke ro la nga Filipus, jhe liiro, "Tuahhu, kita nara he, jhi ddhei tapeabu ko nga Yesus." (Filipus do ngatiBetsaida pa Galilea.)22Moko ta kako ke Filipus la peke ne laido naanne pa Andreas, jhe dhai ri ro harido dhue la pedhae pa Yesus.23Ta lii ke Yesus pa ro, "Dhai ke ne awepa Ana Ddau Raiwawa ta pekelode.

YOHANES 12.24–28 58924Do petarra-tarra ne lii Ya do nadhe:Ki do dho kojhe dae henamuhi gandumla ro'a worai jhe made, do ta pee ma noya henamuhi. Tapulara kinga made nenamuhi gandum do naanne jhe itu narano ta bhabbha tade ae.25Ddau do ddhei nga muri mada no, nemuri mada no do naanne do ta ele ngatino. Tapulara ddau do padhu nga murimada no pa danni raiwawa do nadhe, dopiare-peloje ke ne muri mada no tu murimada do petu nga do peloro ne.26Ddau do ddhei ta pemoke Ya dojhamma ke no ta pedute Ya; mita ie neddau do pemoke Ya ne, ta era hela'u-la'unga Ya pa mii we Ya ne era. Ddau dopemoke Ya do ta takke pekerihe ri AmaYa."27 "Ne ade Ya, do dhari tarra ke nehedui, ne nga ke ne do jhamma ta pale riYa pa dhara awe nadhe? We do jhammaYa ta lii, pelude kowe Ya ngati awe donadhe? Tapulara ne dakka Ya ma tu tama narro ma lake ne awe lua hedui-heruido nadhe ke.28Ama pekelode we ne ngara Au!"Moko ta rangnge ke ne lipedai ngati liru

YOHANES 12.29–35 590do pali mina hedhe, "Alle ke pepekelode,jhe do ta pekelode ri."29Ae ne ddau do era paanne do rangngene lipedai do naanne. Ta lii ke ro, "Liikedarru dhoro do nanidhe!" Tapulara eralema do lii, "Adho dhoro! Naju Deo ne dopedai lii nga No!"30Moko ta lii ke Yesus pa ro, "Hakkuperangnge ne lipedai do nadhe, adho tatu Ya, tapulara tu mu.31Dhai ke ne awe ta wole ne raiwawado nadhe; awe nadhe ke ne pejharre nemone higa pa raiwawa do nadhe.32Tapulara ta dhe, ki nga alle kepepekelode pa danni raiwawa, do tahappi ke ri Ya hari-hari ddau ma nga Ya."33Hakku lii No mina harre tu ta peteleomina mii ne loro jhara lua made No.34Ta lii ke ne ddau lowe he pa No,"Pedutu nga Buku We jhi, ne DuaeMone ma'i-Mone golo ne do ta muri lohela lodho do nami-mii ne. Mina mii nenara Au ta lii, ta do Au ke ne Ana DdauRaiwawa ne do jhamma ta pedhede padanni raiwawa dhe? Nadu ke ne AnaDdau Raiwawa ne?"35Ta bhale ke ri Yesus, "Wata ke padhara hemelila he we teleo ne, ne era

YOHANES 12.36–40 591pa telora mu. Hakku ri ro mina harre ke,kako we nga era ko ne taleo ne, mita dodho abo ri kerabba ne. Ddau do kako padhara kerabba, toi dho ri no ta ju la miino.36Parahajha we mu pa teleo ae, ngaera ko ne teleo ne pa telora mu, mitaie mu ta jadhi ana-ana teleo." Ta allaYesus pelii mina harre, ta langnga keNo ngati anne, jhe wae dho ke No tapengaddi-anni ri pa ro.37Maji lema ta do ae ke ne lua madalaedo tao ri Yesus pa hedhapa ro, parahajhadho ro pa Yesus.38Moko ta tobo ke ne do pale ri nabiYesaya, "Muri, nadu ke we ne do taparahajha nga lii pika jhi? Pa nadu ke nepedhelo ne kuaha Muri?"39Taga ri do mina harre ke hakku dodho parahajha ro, rowi do alla ke pepa lilema Yesaya, "Ne lii Deo,40 'Do ta pebhaddu ke ri ya ne namadaro, ta peketi-ketinga ke ri ya ne ade ro;mita ie ne namada ro ta do dho ngaddine nga-nga, ne penge ro nara dho tatada nenga-nga. mita do dho bhale ri roma nga Ya. moko do ta peie ke ro ri Ya.'"

YOHANES 12.41–47 59241Hakku lii Yesus mina harre rowi doalle ke ri no pengadde ne lua ketoo ngakolodo Yesus, nga pedae ne jhara luaNo.42Maji lema ta mina harre ae ma ddau,rihi-rihi ti telora mone pereda do Yahudihe do parhajha pa Yesus. Tapulara bhanidho ro ta peteleo-anni, rowi do meda'uro nge ta do dho o'o ne do Farisi he tamaho ro la dhara ammu hebhajha.43Do rihi ddhei ro ta nara lipuji ngatiddau raiwawa, ngati lua takka pekerihiro ri Deo.44Moko ta lii ke Yesus, "Ddau doparahajha pa Ya, adho ta parahajha paYa he we, tapulara parahajha pa No dopepue Ya ne.45 Jhe nadu do ngadde Ya, do ngaddeNo le ma ke do pepue Ya ne.46Ne dakka ya ma danni raiwawa dhedo mii teleo, mita ie hari-hari ddau doparahajha pa Ya, bhole pee ri pa dharakerabba.47Ddau do dhanno nga tenae ne lipedaiYa, jhe do dho pedute ri no -- adho Yane do ta wole no. Rowi ne dakka Ya adhota ma wole raiwawa do nadhe, tapularatu ta wie ne lua helama tona ie tu no.

YOHANES 12.48–13.3 59348Ddau do nyakke Ya nga do dhodhanno ne lipedai Ya, do era ma ne dopehappo hala no. Lipedai do pedhae ri Yane, ne do ta pehappo pa Lodho PedakkaRahi Raiwawa.49Rowi ngaddi dho Ya ta pedai lii ngatilua ddhei Ya miha, Ama do pepue Ya kene, No ke ne do pere da pa Ya ne nga nedo jhamma ta pedae ri Ya.50 Jhe do toi ri Ya, ne do pere da ri None do wie muri mada do petu nga dopeloro ne. Moko ne do pedhae ri Ya ne,do hela'u ke nga do ajhe ri Ama pa Ya."

13 1Ti helodho nga do dho dhai daela lodho nga'a kewahhu Paskah

ne, do toi ke ri Yesus ta do dhai ke neawe ne, ta hane ne raiwawa do nadhe,tu ta bhale la nga Ama No. Do hajha-doddhei No nga ddau-ddau do jadhi taunu-oha No, jhe do pee No nga hajhanga ddhei nga ro tade la pedakka rahi.2Yesus nga ana hekola No he do era padhara ta nga'a pa awe maddha. Ri wangado alle ke pepemaho ne lua ddhei no padhara ade Yudas ana Simon Iskariot tuta pewie Yesus.3Do toi ke ri Yesus ta do alle ke pejholeri Ama, hari-hari higa nga kuaha pa No.

YOHANES 13.4–10 594Do toi lema ri No, ta do No do dakkangati Deo, jhe do ta bhale la nga Deoma.4Ri do mina harre ke, ta titu ke No, jheboke ne juba No jhe akke ne kelebho Nori hadu.5Ta alla pemina harre ta ihe ke ri Nohewue bita ri eiloko, jhe jhari ta lonye riNo ne rubhebho ana hekola No he, jheheka ri No pekemangu ri hadu do akkepa kelebho No ne.6Ta dhai No la nga Petrus, ta lii kePetrus pa No, "Muri, mina mii ne jadhi,ta Muri ri ne do ma lonye ne rubhebhoya?"7Ta bhale ke ri Yesus, "Pa dhara awenadhe tada de dho au dae ne do tao riYa dhe, tapulara do ta toi ma ri au hine."8Ta lii ke Petrus, "Bhole Muri eeh. Bholelonye tu-tu ri Muri ne rubhebho ya!"Tapulara ta lii ke Yesus, "Ki dho lonyeke ri Ya ne rubhebho au, moko au bhuledho ke nga lua pedu nga Ya."9Ta lii Simon Petrus, "Ki do mina harrema Muri, bhole ta rubhebho dhe we,tapulara ruai nga kattu ya lema!"10 "Ddau do alle ke pejhiu-ei, do mmauke hari heddau," ane Yesus pa Petrus,

YOHANES 13.11–17 595"Tenge dho ke no ta pemoo ri, titu watarubhebho ne ke. Mu hedhe do mmau ketapulara adho hari-hari."11 (Do toi ke ri Yesus ta nadu ne do tapewie No ne. Ri do mina harre ke hakkulii No, "Do mmau ke mu, tapulara adhohari-hari.")12Ta alla pelonye ne rubhebho rohari-hari ri Yesus, ta pake wari ke ri None juba No ne, jhe mejaddhi ri. Moko talii ke No pa ro, "Tada ke mu ne nga neitu ta alle petao ri Ya ne penaja nga mu?13Pedoe Ya ri mu ta Guru nga Muri. Jhedo petu ta do mina harre.14Kinga Ya do mii Guru nga Muri unumu, alla ke pelonye ne rubhebho mu,do jhamma ke mu ta lonye ne rubhebhomu, heddau ri heddau.15Do wie ke ri Ya ne telia do woie pamu, mita ie ke ri mu ta tao ne nga ne doalle petao ri Ya pa mu.16Do petu-petarra ne lii Ya do nadhe:He ddau naannu rihi dho no ngati murino, jhe heddau ddau-depu, rihi dho ngatido pepue no ne.17Ki do toi ke ri mu hari-hari ne nahedhe, mangngi nga mengallu dhara ketu mu ki nga tao ri mu.

YOHANES 13.18–22 59618Ne nga ne do pale ri Ya do nadhe,adho jhara lua mu hari-hari. Do toi ke riYa, nadu-nadu ne do alla pepidhi ri Ya.Tapulara ne nga ne do hure do bhukepa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo,do jhamma ke ta jadhi, 'Ddau do nga'ahela'u nga ne, do ta pelawa nga Ya.'19Ne pedhae ri Ya ne lai napoanne pamu pa dhara awe nadhe, nga do dhojadhi dae, mita kinga dhai ke ta jadhihine ne lai do naanne, ta parahajha kemu, ta do Ya ke ne do pale ta YA DOERA.20Tarra-tarra do petu ne lii Ya donadhe: Nadu ne do hamme ne ddaudo pepue riya ne, napoanne nnau miihamme Ya ke. Jhe nadu do hamme Ya,napoanne nnau mii hamme No ke dopepue Ya ne."21Ta alla Yesus pelii mina harre, dhaihedui ke ne ade No. Moko ta lii keNo, "Do petu tarra ne lii Ya do nadhe,Heddau ti telora mu do ta pewie Ya."22Ta peketarri ke ne ana hekola No he,heddau nga heddau nga dhai madalae,rowi toi dho ri ro, ta nadu ke ne donaanne.

YOHANES 13.23–29 59723Ne ana hekola do rihi ddhei ne Yesusdo mejaddhi pa hebhakka keraha Yesus.24Ta wiu-ai ke Simon Petrus pa no,mita ie no ta kebhali pa Yesus, ta naduke ke do ane Yesus ne.25Moko ne ana hekola do naanne tapeumu-anni ke nga Yesus, jhe kebhali,"Na du ke no we Muri?"26Bhale ri Yesus, "Ddau do wie ri Yane roti do pehabbho la dhara mago ne,no ke do naanne." Moko ta aggo ke riYesus ne roti ne hekedalli, jhe pehabhola dhara mago ne, jhe jhole ne roti donaanne pa Yudas ana Simon Iskariot.27Ta alle dhangnge pehamme ne rotido naanne ri Yudas, ta maho dhangngeWango nga henginga la dhara ade no.Moko ta lii ke Yesus pa no, "Henginga weau ne tao ne nga do ddhei ta tao ri au."28Bhule dho heddau ti telora ro domejaddhi he do toi ta nga hakku lii Yesusmina harre pa Yudas.29Era ma do penge ta do pepue ta lawalli ne nga-nga Yudas ri Yesus, tu laitao do naanne, kiadho ta la wie doi hudihe pa do kehia nga gahara -- rowi Yudasdo mone parru doi ka ro.

YOHANES 13.30–36 59830Ta alle pehamme ri Yudas ne roti donaane, ta mahhu-anni dhangnge ke nola tele. Awe naanne do maddha ke.31Ta ludu Yudas, ta lii ke Yesus, "Padhara awe nadhe ke, do ta pekelodeke Ana Ddau Raiwawa, jhe Deo do tapekelode ke pelake jhara No.32Ki pekelode ke Deo pelake jhara No,No lema do ta pekelode ke ri Deo, pelakejhara No. No lema do ta pekelode keri Deo pelake jhara ngi'u No miha. Rihiri ti naanne do ta pekelode ke No ngahenginga.33Wo ana-ana Ya, adho ke Ya do ta tuiri ne era nga mu. Do ta kale ke Ya ri mu,tapulara mii do alla ke Ya pelii pa mu, laera kako Ya dhe, nara dho mu ta dhai lani.34Ta wie ke ri Ya ne lipereda do wowiupa mu: Pehajha-peddhei we mu heddaunga heddau. Hela'u le mii Ya ne ddheinga mu, mina harre le ke mu ne jhammata pehajha-peddhei heddau nga heddau.35Kinga pehajha-peddhei ke mu heddaunga heddau, do ta toi ke ri hari-hari ddauta mu ke ne ana hekola-ana hekola Ya."36Ta kebhali ke Petrus, "Muri, do ddheita la mii ke Muri?" Ta bhale ke ri Yesus,

YOHANES 13.37–14.4 599"La mii ne era kako Ya, nara dho ri au tapedute pa dhara awe nadhe. Do medaema ta pedute Ya ri au hine."37 "Muri, ta nga hakku do dho nara riya ta pedute pa dhara awe nadhe?" nekebhale ri Petrus, "Do ddhei ya ta madetu Muri!"38Ta bhele ke ri Yesus, "Tarra ke au doddhei ta made tu Ya? Mita toi ri au, ngado dho tutu-oo dae manu nabbho, talluwari ke au ne alle pepehile ya, ta do dhotade ya ri Au!"

14 1 "Bhole hedui we ne ade mu ma,"ane Yesus langngu ro. "Parahajha

we mu pa Deo, jhe parahajha lema wepa Ya.2Pa ammu Ama Ya, do dhai ae ne era.Ne kako Ya la ni, tu ta la pemoko era tumu. Ki do adho ke do mina harre, lii dhoYa pa mu.3Kinga moko ri Ya ne era pa ni, do tadakka bhale wari Ya ta ma aggu mu,mita pa mii we Ya ne era, pa anne lemake mu ne era.4La era do ta kako Ya dhe, do toi ke rimu ma ne rujhara ne."

YOHANES 14.5–10 6005Moko ta lii ke Tomas pa Yesus, "Muritoi dho ri ta la mii Muri ne kako, mi namii ne toi ri jhi ne rujhara ne?"6Bhale ri Yesus, "Ya ke ne rujhara ne,tu ta tade Ama nga ta nara ne murimada ne. Bhule dho heddau he do narata dhai la nga Ama, ki do adho ke dolake jhara Ya.7Ki do tade ke Ya ri mu, do bhara tatulema ke do tade ke Ama ri mu. Pa awenadhe do tade ke No ri mu, nga dongadde ke No ri mu."8Moko ta lii ke Filipus pa Yesus, "Muri,pejhujhe ko we Ama pa jhi, mita na'a padhara ade jhi."9Tapulara ta bhale ke ri Yesus, "Minaharre ke Ya ne worawwu tui nga mu hela'u-la'u, tade de dho ke Ya ri au, Filipus?Ddau do ngadde Ya, do ngadde Ama leke. Mina mii ne nara au ta lii, 'Pejhujheko we Ama pa jhi?'10Filipus! Ta do dho parahajha dae keau, ta do Ya nga Ama do jadhi ta hahhiwe, jhe Ama do hahhi we nga Ya? Nenga ne do pale ri Ya pa mu, adho tapale ri Ya he we miha. Ama do pee tajadhi hahhi nga Ya, No ke ne do jhaggahari-hari ne na harre.

YOHANES 14.11–17 60111Parahajha we pa Ya, ta do Ya dhedo jadhi hahhi we nga Ama, jhe Amado jadhi hahhi we nga Ya. Ki do adho,parahajha we taga ne nga we ne do allapetao ri Ya he.12Do petu-petarra ne lii Ya do nadhe:Ddau do parahajha nga Ya, do medae tatao ne nga we ne do tao ri Ya -- rihi ri tinaanne -- do medae ri ko no ta tao dorihi ae ri ngati do na harre -- rowi do tala nga Ama ke Ya.13 Jhe ne nga we, ne do ame ri mu paAma pa dhara ngara Ya, napoanne do tatao ri Ya tu mu, mita pekelode ke Amapelake jhara Ana.14Ne nga ne do ame ri mu pa dharangara Ya do ta petobe ri Ya."15 "Ki do hajha do ddhei mu nga Ya, dota pedute ke ri u ne lipereda Ya he.16Do ta amu ri ya pa Ama, jhe do tawie ri No pa mu ne Mone rabha-monedharru do wala ne, do ta pee hela'u-la'unga mu, lohe la lodho do nami-mii ne.17Henga Deo ke ne do naanne, domedae ta peteleo ne lua mola-mira Deone. Na ra dho raiwawa dhe ta hammeNo, rowi adho do ngadde kiadho do tadeNo. Tapulara do tade ke No ri mu, rowi

YOHANES 14.18–23 602do pee hela'u-la'u nga mu, jhe do jadhita hahhi nga mu.18Hani dho mu penalalu ri Ya. Do tadakka ma Ya bhale wari ma nga mu.19Nee hekedhiki he ke, do medae keYa ta dho ngadde ri, ri raiwawa dhe.Tapulara ri mu do ngadde ma Ya. Jhe rido muri Ya, moko mu lema do ta muri.20Ki nga dhai ke ne lodho do naanne,do ta toi ke ri mu ta do Ya dhe do hahhiwe nga Ama, mu do hahhi we nga Ya,jhe Ya do jadhi hahhi we nga mu.21Ddau do hamme ne lipereda Ya hejhe do jhagge ri no, no ke ne do hajha doddhei nga Ya. Ama Ya do hajha do ddheinga ddau do hajha do ddhei nga Ya. Yalema do la hajha ta ddhei nga ddau donaanne, jhe do ta pengaddi-anni Ya pano."22Ta kebhali ke Yudas (adha YudasIskariot) pa Yesus, "Muri, ta nga Murihakku ddhei ta pengaddi-anni pa jhi, jheadho pa raiwawa dhe?"23Ta bhale ke ri Yesus, "Ddau do ddheinga Ya, do ta pedute ne liajha Ya. AmaYa do ta hajha ta ddhei nga no. Ama Yado mai ma nga no, jhe pee hela'u-la'unga no.

YOHANES 14.24–29 60324Ddau do adho do hajha do ddhei ngaYa, adho do pedute ne liajha Ya. Neliajha Ya do dhanno ri mu he, adho ngatiYa, tapulara ngati Ama do pepue Ya ne.25Hari-hari ne napoharre ne pale ri Yapa mu, nga era ko Ya hela'u-la'u ngamu.26Tapulara Henga Deo, Mone rabha-Mone dharru mu ne do ta pepue ri Amapa dhara ngara Ya. No ke ne do ta maajha hari-hari ne harre pa mu nga do tapehewina mu mita henge ri mu hari-harine do alla pepika ri Ya he pa mu.27Lua helama tona ie ne do hane ri Yatu mu. Lua helama tona ie Ya miha nedo hane ri Ya tu mu. Ne do wie ri Ya neadho do mii do wie ri raiwawa dhe pamu. Bhole hedui.28Do rangnge ke ri mu ne lii Ya, 'Do takako Ya, tapulara do do ta dakka bhalewari ma Ya ma nga mu.' Ki do hajha doddhei mu nga Ya, do ta mengallu dharake mu kinga kako Ya la nga Ama, rowiAma do rihi ngati Ya.29Nga do dho jadhi dae ne na harrehari-hari, do lore ke ri Ya pepeke pa mune na po harre, mijhi ki nga ddhai tajadhi hine do ta parahajha ke mu.

YOHANES 14.30–15.4 60430Adho ke do ta ae ri Ya ne pedai lii ngamuri, do dhai ke ne awe mone peredaraiwawa do na dhe. Tapulara bhule dhono nga higa pa ngi'u Ya.31Maji le ta mina harre, hari-hari dojhamma ta jadhi, mita ie ta toi ri raiwawadhe, ta Ya do ddhei nga Ama, jhe dopedute hari-hari ne do pereda ri Ama paYa. Nah, mai we di ma pekaddhi ngatidhe."

15 1Ta lii ke Yesus ri, "Ya ke nekepue ago do petu ne, jhe Ama

Ya ke ne Mone Dhoka ne.2Nami we ne kalai kejanga do Ya he dodho bhule nga wue do ta atta ri No, jhenami ne kelai-kejanga do nga wue do tahao pehudi ne rrau ne, jhe pemoo mitaae ne wue ne.3Do mmau ke mu ri ajha Ya do allapewie pa mu he.4Halla-anni we mu ta jadhi hahhi ngaYa, jhe Ya lema do ta halla-anni ta jadhihahhi nga mu. Kinga kejanga ne wemiha, nara dho no ta wue miha-unu,titu wata ki do pee no nga halla-anni pakepue ne. Mina harre lema mu, wata kemu ne nara ta wue ki do pee mu ta jadhihahhi nga Ya.

YOHANES 15.5–10 6055Ya ke ne kepue ago ne, jhe mu kekelai-kejanga no. Ddau do pee ta jadhihahhi nga Ya, jhe Ya nga no, do ta wuedo ae; rowi ki do adho ke do hela'u-la'unga Ya, nara dho mu ta tao ne nga-nga.6Ddau do dho halla-anni ta jadhihahhi nga Ya, do ta hore ke no miikelai-kejanga do dho bhule nga wuehe, jhe jadhi ta made. Kelai-kejangado mina harre, do ta pekupu ke jhenabha la dhara rao ai, jhe tunu pekappuladu-ladu.7 Jhe ki do halla-anni mu ta jadhi hahhinga Ya, jhe ne liajha Ya do halle-anni padhara ade mu, ami we mu pa Ama, nenga we ne do ddhei mu, ne liami mu nedo ta petobe.8 Jhe kinga wue ke mu do ae, Ama Yado ta pekelode ke, jhe ri do mina harreke do tarra-tarra ke mu do jadhi ta anahekola Ya.9Mii Ama ne hajha nga ddhei nga Ya,mina harre le ma ke Ya ne hajha ngaddhei nga mu. Ri do mina harre ke dojhamma ke mu ta muri mada mii ddaudo hajha do dhhei Ya.10Ki do pedute ke ri mu ne liperedaYa he do halla-anni ke mu pa dhara lua

YOHANES 15.11–16 606ddhei Ya, hela'u mii Ya le ne halla-annipa lua ddhei Ama, rowi do pedutu ri Yane lipereda Ama he.11Hari-hari ne do nahedhe, ne peke riYa pa mu, mita ie ne lua mengallu ngenga kehaka dhara mu jadhi ta kemolo.12Nadhe ke ne lipereda Ya: Pehajha-peddhei we mu heddau nga heddau,hela'u le mii Ya le ne ddhei nga mu.13Ddau do rihi ddhei nga ihi-angaihi-anga no, do ta jhole ke ri no ne murimada no tu ro.14Mu ke hedhe ne ihi-anga ihi-anga Ya,kinga jhagge ri mu ne nga ne do lii Ya pamu.15Pedoa dho ke mu ri Ya ta naannu ri,rowi heddau naannu adho do toi ri no nenga ne do pa dhara nga jhagge ri murino. Mu do pedoa ta ihi-anga ke ri Ya rowihari-hari ne do dhanno ri Ya ngati Ama,alla ke pepika ri Ya pa mu.16Adho mu ne do pidhe Ya. Ya ke nedo pidhi mu nga do pepu mu tu ta wuepe ae -- wue-wue do dho nara ta apawari ri. Moko do ta wie ri Ama pa mu nenga we ne do ame ri mu pa No pa dharangara Ya.

YOHANES 15.17–22 60717Nadhe ke ne lipereda Ya pa mu:Pehajha-peddei we mu heddau ngaheddau."18 "Kinga dhai ke raiwawa dhe ta bubudhara nga mu, henge we ri mu, ta doalla ke no pebubu dhara uru jhara ngaYa.19Kita mu hedhe do unu ri raiwawadhe, do ta hajha ta ddei no nga mu rowido unu do oha ri no. Tapulara do allake mu pepidhi ri Ya ngati raiwawa donadhe, hakku, hakku adho ke mu do unudo oha ri no ri. Napoanne ke ne kepuelua paddhu raiwawa nga mu.20Henge we ne nga ne do alla pepekeri Ya pa mu, 'Naannu nara dho tarihi ngati muri no.' Ki do alle ke Yapedede-pedhabe ri no, moko mu lemado ta dede ta dhaba ri no. Ki do peduteri ro ne liajha Ya, do ta pedutu lema keri ro ne liajha mu.21Hari-hari do na hedhe do ta tao ri ropenaja nga mu, rowi mu ana hekola Yarowi adho do tade ri ro, No ne do pepueYa ne.22Kita do dho dakka he Ya, jhe do dhopepeke he ri Ya hari-hari ne na harre paro, moko bhule dho ro nga lubhu harro

YOHANES 15.23–27 608nga menyilu. Tapulara pa dhara awenadhe, bhule dho ke ro nga era jhallitu ta peludu-anni tu ta peludu-anni ri tilubhu harro nga menyilu ro.23Ddau do paddhu nga Ya, do paddhulema ke nga Ama Ya.24Kita do adho he do tao ri Ya ne lai-laido dho ngaddi dae ta tao ri ddau dowala, bhule dho ro nga lubhu harro ngamenyilu. Tapulara do ngaddi ke ri ro padhara awe do nadhe hari-hari ne do taori Ya he, jhe bubu dhar ro penaja nga Yamina harre lema penaja nga Ama.25Ta mina harre lema, do jhamma keta jadhi mina harre, mita tobo ne dohure do bhuke pa dhara Buku We ro domina hedhe: 'Bubu dhara ro nga Ya, ngado dho toi ne hala.'26Do ta pepue ma ri ya ne Monerabha-Mone dharru e tu mu ngati Ama.No ke Henga Deo do ta ma peteleone lua mola-mira jhara lua Deo. Kingadakka No, do ta ma pepeke ne jhara luaYa.27 Jhe mu lema do jhamma ke tapepeke ne jhara lua Ya, rowi mu ke nedo era hela'u-la'u nga Ya rai ti petari rai.

YOHANES 16.1–7 609

16 1Hari-hari ne napoharre nee kedo peke ri Ya pa mu, mita do dho

naja-anni ngati ya.2Do ta nuni ta pera'u mu ngatiammu-ammu hebhajha. Jhe do ta dhaine awe, pa dhara penge ddau do pemademu he, ta do ne lua pemade mu he dopedute nga lua ddhei Deo.3Hakku tao ro mina harre pa mu, rowiadho dae ro do tade Ama, mina harrelema Ya.4Tapulara pa dhara awe nadhe ta pekeke ri Ya pa mu, mita kinga dhai hine tajadhi, ta henge ke ri mu, ta do alla ke Yapepika pa mu." "Lai do nadhe adho daedo peke ri ya pa mu rai ti petari, ri doera ko Ya hela'u-la'u nga mu.5Tapulara pa awe nadhe do medae keYa ta kako la nga No do pepue Ya ne,jhe bhule dho mu heddau he do kebhalita la mii Ya ne kako.6Pa dhara awe nadhe, ade mu ri ko nedo ta hedui, rowi peke ri Ya ne lai donaanne pa mu.7Tapulara ne do peke ri Ya pa mu dhedo petu: Do rihi woie tu mu, kinga kakoYa; rowi ki do dho kako Ya, ne Monerabha-Mone dharru ne dakka dho ma

YOHANES 16.8–13 610nga mu. Tapulara kinga kako Ya, do tapepue ke No ri Ya ta mai ma nga mu.8Kinga dakka ke No, do ta ma peteleoke ri No pa raiwawa dhe, ne nga ne luapedabbho do petu ne ngati lubhu harronga menyilu, ngati ne nga ne do petune, nga ne nga ne lua wolo Deo ne.9Do ta peteleo ke ri No, ta do ki dodho parahajha ke pa Ya, napoanne ke nelubhu harro nga menyilu ne;10 ta do Ya ke ne do petu ne, rowi Ya dokako la nga Ama, jhe adho ke mu do tangadde Ya ri;11 jhe do jhari ke Deo ta pekako ne luawolo No, rowi ne mone pereda raiwawadhe do nee ke do wole.12Ae ri ko ne do dhei ta pika ri Ya pamu, tapulara awe nadhe nara de dho tahammi dae ri mu.13Tapulara kinga dakka ne Henga Deone, do ta peteleo ke ri No ne lua molamira jhara lua Deo ne, do ta ma rabbhama dharru ke mu ri No, mita toi ngakemolo ri mu ne lua mola mira ne. Adhori No do ta pedae ne jhara lua ngi'u Nomiha, tapulara do ta ma pedhae ri No nenga ne do alle pedhanno ri No, jhe do ta

YOHANES 16.14–19 611ma pepeke ri No pa mu ne nga ne do tajadhi pa lodho do ta medae hine.14Ri No do ta pekelode Ya, rowi ne ngane do ta ma pedhae ri No, do hammengati Ya ri No.15Hari-hari ne do era pa Ama,napoharre do u nu ri Ya. Ri do minaharre ke, hakku lii Ya pa mu, ne nga nedo pedhae ri No pa mu do hamme ngatiYa ri No."16 "Nee hekedhiki he ke, do medae keta do dho ngadde Ya ri mu, jhe minaharre lema, nee heawe he ke ne ngaddeYa ri mu."17Ta jhari ke do parri ddau ngati anahekola Yesus he ta pekerrai-kebhaliheddau pa heddau, "Ne nga ke ne luapedabbho No, hakku lii No mina hedhepa di: 'Nee hekedhiki he ke, do medaeke ri mu ta do dho ngadde ri Ya, jheminaharre lema nee heawe he ke, nengadde Ya ri mu'?"18Ta pee ke ro nga pekebhali, "Ne ngake ne pedabbho No, 'ne hekedhiki heke'? Tada dho di, ta jhara lua ne nga kene do pedae ri No dhe!"19Do toi ri Yesus ta do ddhei ta kebhaliro pa No. Hakku ta lii ke No, "Ngi ne ne

YOHANES 16.20–22 612do lii Ya pa mu, 'Nee hekedhiki he ke, domedae ke ta do dho ngadde Ya ri mu,jhe mina harre lema, nee heawe he kene ngadde Ya ri mu.' Adho naanne ke nedo pedae ri mu pa telora mu?20Parahajha we mu, do ta tangi ke mupekau-oo, tapulara raiwawa dhe do tamari nga keehe. Do ta hedui nge danniade mu, tapulara lua hedui-herui donapoanne do ta bhari-anni ta jadhi luamengallu nga nge kehaka dhara.21Kinga heddau mobanni do takeho-dhara, do ta hedui ko no utu jhara,rowi awe do ta hedui ko no. Tapulara kinga metana ke ne ana no ne, do ta ballodhangnge ke ri no ne lua hedui-heruino do naanne, rowi do mengallu dharake no, ri do alle ke ri no pepemetaneheddau naiki ma danii raiwawa donadhe.22Mina harre lema ke nga mu: Padhara awe nadhe hedui ko ke ne ademu, tapulara do ta ma peabu ma Ya ngamu, moko ne ade mu do ta mengalludhara ke; jhe bhule dho ke heddau hedo nara ta la rabe ne lua mengallu ngenga kehaka dhara do napoanne ngatidhara ade mu.

YOHANES 16.23–28 61323Pa lodho do naanne ke, adho ke mudo ta kebhali ri pa Ya. Parahajha we:Ne nga we ne do ame ri mu pa Ama padhara ngara Ya, napoane do ta wie riAma pa mu.24Lohe ma dhara awe do nadhe, ngaddide dho mu ta ami ne nga-nga pa dharangara Ya. Ami we, moko do ta hamme rimu, mita kemolo ne lua mengallu ngenga kehaka dhara mu."25 "Hari ne na hedhe pika ri Ya pa munga pake lipehakku. Tapulara do ta dhaine awe ne hine, adho ke do ta pakeri ne lipehakku, tapulara do ta pekemola-mola he ke ne jhara lua Ama.26Pa dhara awe do naanne do ta amihe ke mu pa Ama pa dhara ngara Ya;mita toi ri mu, adho ke Ya do ta ami ripa Ama tu mu.27Rowi Ama miha do hajha do ddheinga mu. Ne hajha nga ddhei No nga mu,rowi do hajha do ddhei mu nga Ya, jhedo parahajha mu ta do Ya dhe do dakkangati Deo.28Do tarra ta Ya dhe do dakka ngatiAma jhe do nee ke Ya ma danni raiwawadhe. Tapulara pa awe do nadhe, do ta

YOHANES 16.29–33 614hane ri Ya ne raiwawa dhe tu ta bhale langa Ama."29Moko ta lii ke ne ana hekola Yesushe, "Pa awe nadhe, nee ke Muri do pedaimola-mola nga jhi, adho ke do pekelipehakku ri.30 Jhe do toi ke ri jhi, ta do toi ke ri Murihari-hari ne lai do napoharre. Tenge dhoke heddau he ta kebhali nga-nga ri paMuri. Ri do mina harre ke do parahajhake jhi, ta Muri do dakka ngati Deo."31Ta bhale ke ri Yesus pa ro, "Hakku doparahajha ke mu hari-hari pa dhara awenadhe?32Henge we! Do ta dhai ma ne awe nehine, jhe do dhai ke, do ta menyabbhakebali-bali ke mu. Do ta bhale ke mu laammu nga kemali mu heddau-heddau,jhe hane Ya miha-miha. Tapulara adhoma Ya do kiha miha, rowi do era ma Amahela'u-la'u nga Ya.33Hari-hari ne peke ri Ya pa mu mitaie ke mu ta nara ne lua helama tonaie ne, rowi mu do jadhi hahhi ke ngaYa. Pa raiwawa dhe, do ta hedui-heruimu. Tapulara, perue we ne ade mu. Doalle ke pepejharre ri Ya ne raiwawa donadhe."

YOHANES 17.1–6 615

17 1Ta alla pemina harre, ta tengarake Yesus la liru, jhe lii, "Ama,

pa awe do nadhe, dhai ke ne awe ne.Pekelode we Ana Au, mita ie ri Ana tapekelode Ama ri.2Do alle ke pejhole ri Ama pa Ana nelua higa nga kuaha pa hari-hari ddauraiwawa, mita ie ri No ta wie ne murimada do petu nga do pelo ro ne pahari-hari ddau do alla pejhula ri Ama paNo.3Nadhe ke ne muri mada do petu ngado peloro ne; mita ie ddau ta tade Ama,do titu wata No he ke ne petu ne, jhetade Yesus Kristus do pepue ri Ama ne.4Alle ke ri Ya pepekelode Ama pa danniraiwawa dhe nga pemoke ne lua jhaggado wie ri Ama ne pa Ya.5Ama! Pekelode we Ya pa dhara awenadhe, ri lua dhida nga kelodo do unu riYa hela'u-la'u nga Ama, uru jhara ngatido dho peera dae raiwawa dhe.6Alle ke ri Ya pa pepetade Ama paddau-ddau ngati raiwawa do nadhe,ddau do alla pewie ri Ama pa Ya. Ro,do unu ke ri Ama, jhe do alla ke ri Amapejhula ro pa Ya. Do pedute ke ri ro nelipedai Ama.

YOHANES 17.7–12 6167Pa dhara awe nadhe do toi ke ro tado hari-hari ne do wie ri Ama pa Ya dodakka ngati Ama ma.8Alla ke ri pepedhai pa ro ne lepedai dowie ri Ama pa Ya; jhe do alla ke pehammiri ro. Do toi ke ri ro ta do tarra-tarra Yado dakka ngati Ama, jhe do parahajhake ro ta do Ama ke ne do pepue Ya.9Hebhajha tu ro. Hebhajha dho Ya turaiwawa, titu wata ke tu ddau-ddau doalla pewie ri Ama pa Ya, rowi ro do unuri Ama.10Hari-hari do unu ri Ya, na poharredo unu ri Ama lema ke, jhe hari-hari dounu ri Ama, do unu ri Ya lema ke. Dopekelode ke Ya pa telora ro.11Pa dhara awe nadhe nee ke Ya manga Ama. Adho ke Ya do pee ri paraiwawa dhe; tapulara ro do hee ko paraiwawa dhe. Ama do mmau do megala!Keramme we ro ri lua higa nga kuahangara Ama, ri ngara do alle pewie ri Amapa Ya ne -- mita ie ro ta jadhi hahhi,hela'u le mii Ama nga Ya do jadhi tahahhi we.12Pa dhara awe hela'u-la'u ko Ya ngaro, alla ke ri Ya pekeramme ro ri higanga kuaha ngara Ama -- ngara do wie

YOHANES 17.13–17 617ri Ama pa Ya. Alla ke ro pekeramme riYa, hakku bhule dho heddau heddauhe ngati ro do ila, titu wata no we dojhamma ta ele ne, mita ri lai do naanneke, ta tobo ke ne do hure do bhuke padhara Buku Lidara-Likewahhu Deo.13Pa dhara awe nadhe, nee ke Ya manga Ama. Ne pali ri Ya hari-hari ne nahedhe, rowi do nee ko Ya pa raiwawadhe, mita toi ke ri ro nga kemolo ne luamengallu nge nge ke haka dhara Ya.14Alla ke ri ya pepedhae ne lipedaiAma pa ro, jhe ne raiwawa dhe do bubudhara nga ro, rowi do adho ke ro do unuri raiwawa dhe, mii Ya lema adho do unuri raiwawa dhe.15Ami dho ro ri Ya mita aggu ro ri Amungati raiwawa dhe tapulara ne ame ri Ya,mita ie ke ro ta jaga ri Ama ngati monetao apa nga ke rewe ne.16Hela'u lema mii Ya do adho do unuri raiwawa dhe, ro lema adho do unu riraiwawa dhe.17Pejadhi we ro ta do kemolo ta unu riAma we do narru pa lua mola-mira ne;lipedai Ama ke ne lua mola-mira ne.

YOHANES 17.18–23 61818Mii do alle ke Ya pepeue ri Ama maraiwawa dhe, mina harre lema ke ro nepepu ri Ya la raiwawa dhe.19Tu ro ke, ne jhole ri Ya ne ngi'u Ya,mita petala ta unu miha ri Ama, mitaro lema jadhi ta do petone ta unu miharowi Ama do narru pa lua mola mira ne.20Adho ke ta tu ro we do na hedhe, nehebhajha Ya. Hebhajha lema Ya tu ddauddau do medae ta parahajha ri lipelibaro do na hedhe.21Ne menangnge ri Ya, Ama, mii Amado jadhi ta hahhi nga Ya, Ya do jadhi tahahhi nga Ama. Jhe kinga ie mudhe hero ta jadhi hahhi nga di, mita parahajhaddau raiwawa, ta do Ama ke ne do pepueYa.22Alla ke pe wie ya pa ro ne lua dhidanga kelodo do wie ri Ama pa Ya ne, mitaie ro ta jadhi hahhi, hela'u mii di le dojadhi ta hahhi we;23Ya nga ro, jhe Ama nga Ya, mitatarra-tarra ro ta jadhi hahhi we. Moko dota toi ke ri raiwawa dhe ta do Ama ke nedo pepue Ya, jhe Ama do hajha do ddheinga ro, mii Ama do hajha do ddhei ngaYa.

YOHANES 17.24–18.3 61924Ama, ne ddhei Ya mita ie ke ro do wieri Ama he pa Ya, ta era hela'u-la'u ngaYa pa mii we Ya ne era, mita ngadde riro ne lua dhida nga kelodo Ya do wie riAma ne pa Ya, rowi Ama ke do hajha doddhei nga Ya rai nga do dho peera daeraiwawa dhe.25Ama do mola do mira! Tade dho Amari raiwawa dhe, tapulara Ama do taderi Ya, jhe do toi ke ri ddau-ddau do nahedhe, ta do Ama ke do pepue Ya.26Alle ke ri Ya pepeteleo ne ngara Amapa ro; jhe do ta tao loro ri Ya minaharre, mita ie ne lua ddhei Ama nga Yata halla-anni pa dhara ade ro, jhe jadhita heujhu headde nga ro."

18 1Ta alla Yesus pehebhajha minaharre, ta kako ke No nga ana

hekola he la hebhakka Loko Kidron. Pani do era hewue ne dhoka. Ta maho keYesus nga ana hekola No he la dharadhoka do naanne.2Ne era do naanne do toi ke ri Yudas domone tao apa ne; rowi do tima ke Yesusnga ana hekola No he la peteni la anne.3Moko ta kako ke Yudas la era donaanne nga aggu hekewolo horodhadhuRomawi nga do parri ddau mone jaga

YOHANES 18.4–9 620Ammu Deo, do pepu ri kattu-kattu monetunu-menahu he nga ri do Farisi he.Dakka ro nga aggu rakka, latera ngaobo.4Do toi ke ri Yesus hari-hari ne ngane do ta jadhi pa ngi'u No. Hakku ri domina harre ke, ta pehedharra-anni ke Nonga ddau-ddau do na harre jhe kebhali"Nadu ne do kale ri mu?"5Bhale ri ro, "Yesus do Nazaret ne." Talii ke Yesus, "Ya ke dhe No." Yudas domone tao apa ne, do titu paanne nga ro.6Pa awe nga lii ne Yesus, "Ya ke dheNo", ta nuni-anni ke ro hari-hari jehherabba la worai.7Ta kebhali ri ke Yesus pa ro, "Nadu nedo kale ri mu?" Bhale ri ro, "Yesus doNazaret ne."8Ane Yesus pa ro, "Adjo do alla ke Yape lii ma pa mu, ta Ya ma ke No. Ki do Yama ke ne do kale ri mu, hani we ne ddaudo na hedhe pe langnga ngati dhe."9 (Ri lipali do naanne ke, ta tobo heke ne lii Yesus do alle pepale uru jharari No, "Ama, ngati ddau-ddau do wie riAma he pa Ya, bhule dho heddau he doila.")

YOHANES 18.10–15 62110Simon Petrus do nga kadhohebhangngu kelewa, ta radde ke rino, jhe pare pa heddau naannu kattumone-ae ngati mone tunu-menahu,hakku happo ne wodilu hebhakkakedhanga ne ngati naannu do naanne.Ne ngara naannu do naanne Malkus.11Moko ta lii ke Yesus pa Petrus, "Hopekebhali ne kelewa au ne. Ne penge ri au,do medae ta do dho ngino ke ri Ya negela lua hedui herui do wie ri Ama dhepa Ya?"12Ta kappe ke Yesus ri do horodhadhuRomawi he nga ri kattu horodhadhu ne,nga ri mone jaga-mone do Yahudi he,jhe ujhe ri ro.13Ta aggo ke ri ro uru jhara la hedhapaHanas ama matu ri Kayafas. Kayafaskattu mone-ae ngati mone tunu-menahupa dhara ttau do naanne,14 jhe no ke ne do alla petakkali pamone pereda do Yahudi he, ta do rihi ieta made heddau ddau tu hari-hari ddaurai.15Do pedute ma Yesus ri Simon Petrusnga heddau ana hekola No do wala ri. Neana hekola do wala do naanne do tade rikattu mone-ae mone tunu-menahu ne,

YOHANES 18.16–20 622hakku ta maho le ke no pedute Yesusla kebhalla ammu kattu mone-ae donaanne.16Bhale Petrus ta titu pa tele he ke, paubha toka ne. Ta dhai ne ana hekola dowala ne, ta la pedai lii ke nga banni jagaubha toka ne, jhe la aggo ri no Petrus tuta maho la dhara.17Ta lii ke ne banni jaga toka ne paPetrus, "Wai, adho ke tau au lema dhehala heddau ngati ana hekola ddau dona nidhe?" Bhale ri Petrus, "Adho."18Pa awe naanne do meringi-rai, hakkune ddau jhagga he nga mone jaga he doalla ke petao rao-ai ta menyiru. Ta kakoke Petrus la titu hela'u tu ta la menyiruai nga ro.19Moko ta kebhale ke pa Yesus ri KattuMone-ae mone tunu-menahu ne, jharalua ana hekola No he, nga jhara liajhaNo.20Ta bhale ke ri Yesus, "Do era loro-loroma Ya ne pedaili nga do dho pewuni-wunipa hedhapa ddau lowe. Do tima Ya tawie liajha pa ammu-ammu hebhajha ngapa Ammu Deo, pa era do tima do Yahudita peowu-peteni. Ngaddi dho Ya ta pedaine nga-nga nga pewuni-wuni.

YOHANES 18.21–26 62321Hakku ta nga Tuan ne ma pekebhalinga Ya? Kebhali we pa ro ma do allapedhanno ne liajha Ya he. Do bhara tatuta do toi ma ri ro ne nga ne do pali ri Yahe."22Ta dhai Yesus ta lii mina harre tatabbhe ke Yesus ri heddau mone jagajhe lii no, "Bhani tarra worawwu Audhe ta lii mina harre penaja nga KattuMone-ae mone tunu-menahu."23Ta bhale ke ri Yesus, "Ki do hala ne liiYa, peke we ri au pa dhe ne nga ne halaYa! Tapulara ki do petu ne lipedai Ya, tanga hakku tabbhe Ya ri au?"24Ta alla pemina harre, ta lii ke Hanaspa ddau he ta aggo Yesus nga ujhe-ai langa Kattu Mone-ae mone tunu-menahuKayafas.25Simon Petrus do pee ko ma ngamenyiru-ai paanne. Ta lii ne ddau he pano, "Adho au lema ke heddau ne anahekola ddau do na nidhe?" Tapulara tapehile ke ri Petrus jhe lii, "Adho."26Heddau ngati naannu kattu mone-aemone tunu-menahu do pea'a-ari ngado happo wodilu ri Petrus ne, ta lii ke,"Adho do ngadde au ri ya, do hela'u-la'unga No pa dhara dhoka ne ngine ne?"

YOHANES 18.27–33 62427Moko ta pehile ke Yesus ri Petrus,"Adho," -- moko pa dhara awe do naannedhangnge ta tutu-oo ke manu.28Rai jhammi-ae-ae ta aggo ke Yesus riro ti ammu Kayafas la ammu gubernur.Ne do Yahudi he miha, adho do maho ladhara rae gubernur, mita do dho lakka rirue nga taru pedutu nga uku aigama ro,rowi do ddhei ro ta pedutu ne lua nga'akewahhu Paskah ne.29Rowi do mina harre ta kako ke Pilatusla tele ne la nga ro jhe kebhali, "Nenga ne lii kela mu penaja nga ddau donadhe?"30Ta bhale ke ri ro, "Kita do dho bhulehe No nga hala, aggo dho No ri jhi manga Ama Gubernur."31Ta lii ke Pilatus pa ro, "Aggo we Nori mu jhe la happo miha ne hala Nopedutu nga wee mu ma miha!" Tapularata bhale ke ri do Yahudi he, "Ie dho jhita wolo ddau pemade."32 (Nadhe mita tobo ke ne do pale riYesus ne jhara loro jhara lua made None.)33Ta maho bhale ke Pilatus la dhara,jhe la pedoe Yesus, jhe kebhali pa No,"Au ke ne Duae do Yahudi ne?"

YOHANES 18.34–38 62534Bhale ri Yesus, "Ne likebhali donadhe, do ngati au miha, we era ddaudo wala ne ma peke pa au ne jhara luaYa dhe?"35Bhale ri Pilatus, "Ta do Yahudi keya? Ne do ma jhole Au pa ya, ddau-raiAu dhangnge ma miha nga kattu-kattumone tunu-menahu he. Ne nga ke ne doalla petao ri Au?"36Ta lii ke Yesus, "Raipereda Yaadho ngati raiwawa do nadhe. Kitane raipereda Ya ngati raiwawa donadhe, moko ne ddau-ddau Ya do tapelawa-pemuhu, mita do dho jhole Yama dhara wolaabba mone pereda doYahudi. Tapulara do tarra ne raiperedaYa adho ngati raiwawa do nadhe!"37Moko ta kebhali ke Pilatus pa Yesus,"Ki do mina harre, Au dhe dua?" Bhale riYesus, "Au ma do pali ta Ya dhe, duae.Ne metana nga dakka Ya ma raiwawadhe, tu hahhi lua pedabbho we, tu ta mapeteleo ne jhara lua mola-mira ne. Ddaudo ngati lua mola mira ne do pedhannonga Ya."38Ta kebhali ke Pilatus pa Yesus, "Nenga ke ne lua mola-mira ne?" Moko tamahhu-anni ri ke Pilatus la peabu nga do

YOHANES 18.39–19.4 626Yahudi he, jhe lii pa ro, "Ngadde dho riie ta hahhi hala he pa ddau do naanne.39Tapulara pedutu pa tima do ta golori ya heddau do rate pa Lodho Nga'aKewahhu Paskah. Ddei ma ke mu ta goleri ya ne duae do Yahudi ne tu mu?"40Ta bhale ke ri ro nga peka-ka, "Adho,bhole No, tapulara Barabas!" (Barabasdhe, heddau do mone raba onu-ohaddau).

19 1Ta alla pemina harre ta mahoke Pilatus, jhe lii pa ddau he ta

merahho Yesus ri gui.2Ta tao ke ri do horodhadhu he, hewuelabba ngati kelai-kelai ajhu do dudu dokanna, jhe petaddho pa kattu Yesus. Taalla pemina harre ta pepake ke ri ro paYesus hewue juba do dalu kelere mea,3 jhe kako ro la mejura jhajhi wari paYesus, jhe lii ro, "Dhida nga mederaatu au duae do Yahudi!" ta alla peminaharre ta tabbje jhamo-jhamo ke ri ro netanga-mada Yesus.4Ta moko le mina harre ta mahhu-annike Pilatus, jhe lii no pa ddau lowe he,"Heleo! Nee ke No do aggo ri Ya ma teledhe, ma nga mu, mita ie ke ri mu ta toi,

YOHANES 19.5–10 627ta do dho ngadde ri Ya, ie ta hahhi he nehala pa No."5Moko ta mahhu anni ke Yesus ngapake ne labba kelai ajhu dudu ne, donga pake ne juba do dalu kelere mea ne.Ta lii ke Pilatus pa ro, "Heleo we ne ddaudo na nidhe!"6Ta dhai ta ngadde Yesus ri kattu-kattumone tunu-menahu nga mone jaga he,ta peka ke ro, "Ketoe peabbha-rappaNo! Ketoe peabbha-rappa No!" Ta lii kePilatus pa ro, "Aggo we No ri mu, jhe laketoe we peabbha-rappa ri mu ma miha,ngadde dho ri ya, ie ta hahhi hala he paNo dhe."7Ta bhale ke ri do Yahudi he, "Pedutunga uku jhi, do jhamma ke No dhe tawole ta pemade rowi No dhe do laje nengi'u No ta Ana Deo."8Ta rangnge ri Pilatus ta do mina harrene lii ro, ta ju ke no ne meda'u.9Moko ta maho wari ke no, jhe dhai taalle Yesus pepemaho ri no, ta kebhali rike Pilatus pa Yesus, "Au dhe ngati mii?"Tapulara bhale dho ri Yesus.10Hakku ta lii ri ke Pilatus, "Wae dhoAu ta pedai lii nga ya? Mita toi ri Au, yadhe do nga higa ta gole Au, jhe mina

YOHANES 19.11–14 628harre lema do nga higa ta ketoe Aupeabbha-rappa!"11Ta bhale ke ri Yesus, "Ki do adhodo wie ri Deo ne higa do naanne paau, bhule tu-tu dho au nga higa pa Ya.Rowi do miha harre ke, ne ddau do jholeYa ma dhara wolaabba au dhe, do rihiketuka ne lubhu haro nga menyilu nongati au."12Ta dhai ta rangnge ri Pilatus ne laido naanne, ta petadi ke no ta kale nerujhara tu ta gole Yesus. Tapulara ta peenga peka-ka ke ne do Yahudi he, "Kingagole ke No ri Tuan, moko Tuan adho keihi-anga ngati Kehe ri! Ddau do laje nengi'u no ta duae, no ihi-muhu ihi-lawangati Kehe!"13Ta dhai ta rangnge ri Pilatus nelipedai-lipedai do na harre, ta aggo keYesus ri no la tele, jhe mejadhi no pakedera era happo hala do pehune taKebhalla Wowadu. (Pa dhara lii Ibrani dopale ta Gabata).14Awe do naanne umu ke ta wabbahenguru dhue nattu lodho, ti helodhonga do dho dhai dae la Lodho Nga'aKewahhu Paskah ne. Ta lii ke Pilatus pa

YOHANES 19.15–20 629ddau do na harre, "Oni ke ne duae unumu ne!"15Ta peka ke ro, "Pemade No! PemadeNo! Ketoe No peabbha-rappa!" Takebhali ke Pilatus, "Do jhamma ke taketoe peabbha-rappa ri ya ne duae unumu ne?" Ta bhale ke ri kattu-kattu monetunu-menahu he, "Titu wata Kehe we neduae unu jhi!"16Moko ta jhole ke Yesus ri Pilatus paro tu ta la ketoe peabbha-rappa. Ta aggoke ri ro, jhe langnga ro nga aggo No.17Moko ta mahu-anni ke Yesus ngahape miha ne ajhu ketoe No ne la era dopehune ta "Era Rui Kabbha Kattu". (Padhara lii Ibrani do pale ta Golgota.)18Pa ni ke No ne ketoe paabbha-rappa.Hela'u-la'u nga No do era lema do dhueddau do ketoe peabbha-rappa; heddaupa hebhakka keriu, jhe heddau ri pahebhakka kedhanga, jhe Yesus pa telora.19Pa ajhu ketoe Yesus ne, do lii Pilatusta bhuke ne lipedai do nadhe: "Yesusngati Nazaret Duae do Yahudi".20Ae ne do Yahudi he, ne do ajhe ne liido naanne, rowi ne era ketoe Yesus neadho do jjhau ngati dhara rae. Ne lii do

YOHANES 19.21–24 630naanne do bhuke pa dhara lii Ibrani, liiLatin nga lii Yunani.21Ta lii ke ne kattu-kattu monetunu-menahu he pa Pilatus, "Bholebhuke ta 'Duae do Yahudi' do Yahudi,tapulara bhuke we ta, 'Ddau nadhedo pali wari-anni ta, Ya dhe Duae doYahudi.'"22Tapulara ta bhale ke ri Pilatus, "Nenga ne do alle pebhuke ri ya ne, pee mata mina harre."23Ta alle Yesus peketoe peabbha-rappari do horodhadhu he ta aggu ke ri ro nebhara pake Yesus he. Ta pebhagi ke riro peappa tajji ne bhara do na harre,hetajji tu heddau ma. Ta aggo ke ri ro nejuba Yesus ne. Ne juba do naanne adhodo jhao -- do ta menaanno he we minaharre jhe pake.24Ta pelii ke ne do horodhadhu he,"Bhole peatte ri di ne jhuba nadhe.Mai pa pehora ode we di, mita toi tabunu pa nadu." Lai do naanne mitatobo ke ne do hore do bhuke pa dharaBuku Lidara-Likewahhu Deo, "Do tapebhage-bhage ke ri ro ne bhara pakeYa, jhe hora ro ode tu juba Ya ne." Jhe

YOHANES 19.25–30 631do tarra ta do mina harre ke ne do tao rido horodhadhu he.25Peumu nga ajhu ketoe Yesus ne, erado titu ina ri Yesus, tuahhu mobanni inari Yesus, Maria ihi-ammu ri Klopas, ngaMaria Magdalena.26Ta ngadde ri Yesus ina No nga anahekola do ddhei No ne, do titu paanne,ta lii pa ina No, "Ina, napoanne ke neana ri Ina."27Ta dhai ta lii ke Yesus pa ana hekolaNo ne, "Napoanne ke ne ina au." Jha ri tiawe naanne ta hamme ke ri ana hekolado naanne, ne ina ri Yesus ne ta pee paammu no.28Do toi ke ri Yesus ta do moko kehari-hari, jhe mita tobo ke ne do hure dobhuke pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo, ta lii ke No, "Ta hae koko ke Ya."29Pa anne do era hewue ne mago dotobo ri ei-ago do menyilu. Moko ta lapehabbho ke hekewore buro'o pa dharaei-ago do naanne, jhe hahhe ri ro pahu helaa kelaiwu, jhe jhole ri ro la kurinyoro Yesus.30Ta hakko ke ri Yesus ne ei-ago donaanne, ta lii ke No, "Moko ke!" Moko ta

YOHANES 19.31–36 632pejhune ke ri No ne kattu No, ta happole ke ne henga No.31Adho do ddhei ne mone pereda doYahudi he, ta era ko ne ngi'u ddau domade pa kolo ajhu ketoe tade dhai laLodho Pengaha-ihi, rihi-rihi pa LodhoPenga-ihi do mone-ae. Rowi ne lodhoketoe Yesus ne, pa lodho do ta hedhapene Lodho Pengaha-ihi ne; ta la ami ke nedo Yahudi he pa Pilatus, tu ta la pepadane kae ddau-ddau do ketoe he, nga tapepuru ne ngi'u ro ngati ajhu ketoe he.32Moko ta kako ke ne do horodhadhuhe, jhe la pepada uru jhara ne kae ti dodhue ddau do ketoe hela'u nga Yesus he.33Ta dhai ro la nga Yesus, ta ngaddeke Yesus ri ro do alla ke pemade. Hakkupepade dho ke ri ro ne kae No.34Tapulara ri heddau ngati horodhadhudo na harre ta tabbho ke ne hibi-bhoroYesus ri kepoke, moko ta mili dhangngeke ne ei-lanynyo-raa.35Ne ddau do ngadde miha ne lai donaanne, no ke ne do peke ne lai donaanne, mita ie ke mu ta parahajha. Jhene lipika no do naanne do petu.36Ne jadhi ne lai do naanne mita petobeke ne nga ne do hure do bhuke pa dhara

YOHANES 19.37–41 633Buku Lidara-Likewahhu Deo, "Bhule dhoie ta hahhi he ne rui No do pepada."37Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deolema do hure do bhuke, "Do ta tengareNo ri ro, No do alle petabbho ri ro he."38Ta alla pemina harre ta kako ke Yesusngati Arimatea ta la ame pa Pilatus tala aggo ne ngi'u Yesus ne. (Yusuf lemaheddau ana hekola Yesus, tapulara adhodo peteleo-anni pa do lowe, rowi domeda'u no penaja nga mone pereda doYahudi he.) Ta wie lua ke ri Pilatus paYusuf, hakku ta kako ke no la aggo nengi'u Yesus ne.39Nikodemus, do uru he do ngaddi tadakka la nga Yesus pa awe maddha,do kako lema hela'u-la'u nga Yusuf.Nikodemus do nga aggu hetagi ngawwau-mangngi do wala ri ko -- era matallu nguru kilo he ne ae.40Ta aggo ke ri ro hari do dhue ne ngi'uYesus ne, jhe la wute ri bhalla do pudi-heweo hela'u-la'u nga wwau-mangngi,pedutu nga lua tima pa lua pedana doYahudi.41Pa era ketoe Yesus ne, do era hewuene dhoka. Pa dhara dhoka do naanne,

YOHANES 19.42–20.5 634do hewue raidare do wowiu ko do dhongaddi dae ta pedane ri do made.42Ri do umu ne raidare do naanne, jhehari lema do hedharra ke ta jhari ne aweLodho Pengaha-ihi, ta pedane ke Yesusri ro pa anne.

20 1Pa jhammi-ae lodho Migu ne, parai perammo he, ta kako ke Maria

Magdalena la raidare ne. Ta ngadde keri no ne wowadu henabbhi ubha ro'a ne,era ke do alle ke periho ngati ubha ro'ane.2Moko ta perai ke no la kale SimonPetrus nga ana hekola do ddhei Yesusne, jhe pika no pa ro, "Alle ke Muripeaggo ngati ro'a ne, jhe toi dho ke ri yata nnai ke pa mii ri."3Moko Petrus nga ana hekola do walane, ta kako ke ro la ro'a ne.4Do nga kako-perai ro hari do dhue jula ro'a ne, tapulara do rihi rai ne anahekola do heddau ne ngati Petrus, hakkudo dhai uru jhara no la ro'a ne.5Ta pehodhe ke ri no la dhara ro'a ne,jhe ngaddi ri no ne bhalla he era ma paanne, tapulara maho dho no la dhararo'a ne.

YOHANES 20.6–13 6356Petrus do dhai leto, ta dhai no, tamaho dhangnge ke no la dhara ro'a ne.Ta ngaddi ke ri no era ma ne bhalla hedo takka pa anne,7 tapulara ne bhalla hidi kattu ne do lulepa era do wala.8Ta maho le ke ne ana hekola doheddau ne la dhara ro'a ne. Ta ngaddi rino, ta parahajha he ke no.9 (Lohe la dhara awe do naanne tadade dho ro ne nga, ne do hure do bhukepa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo,ta do jhamma No ta kaddhi ngati mademada.)10Ta alla pemina harre, ta bhale he kene ana hekola Yesus he.11Ta titu ke Maria Magdalena pa ubharo'a ne jhe tangi. Pa dhara nga tangi neno, pehodho no la dhara ro'a ne,12moko ta ngaddi ke ri no do dhue ddaunaju Deo do nga pake bhara do wopudi,do mejaddhi pa era pebba'e ngi'u Yesusne, heddau pa bira kattu jhe heddau ripa bira wui-jhalla.13Ta kebhali ke ne naju Deo he, "Ina,ta nga au hakku tangi?" Bhale ri Maria,"Alla ke Muri pe aggo ngati dhe, jhe toi

YOHANES 20.14–17 636dho ke ri ya ta nnai ke do takke pa miiri."14Ta alla no pe lii mina harre, takebhibha ke no la kejhunga, jhe ngaddeYesus ri no do era do titu paanne.Tapulara tade dho ri no ta naanne keYesus.15Ta kebhali ke Yesus pa no, "Ina, tanga ina hakku tangi? Nadu ne do kaleina?" Pa dhara peira Maria, ne ddaudo naanne, mone dhoka ne, hakku takebhali ke no, "Ama, ki do nnai do allepelare ri Ama ne ngi'u No ne, ruba wene dhara Ama ko ta peke pa ya ta nnaipa mii ne takke ri Ama, mita nara ta laaggo No ri ya."16Ta lii ke Yesus pa no, "Maria!" Takebhibha ke Maria la nga Yesus, jhe lii nopa dhara lii Ibrani, "Rabuni!" (Pa dharalii di "Guru".)17 "Ta lii ke Yesus pa no, Bhole bhujeYa, rowi do dho ha'e dae Ya la nga Ama.Tapulara kako we au la nga tuahhu Yahe jhe la pika we pa ro ta do Ya pa dharaawe nadhe do ta ha'e la nga Ama Yado Ama ri mu lema, Deo Ya do Deo mulema."

YOHANES 20.18–23 63718Moko ta kako ke Maria la pika paana hekola Yesus he, jhe la pika ta dongadde ke Muri ri no, jhe do lii pa no tala pika hari-hari ne na harre pa ro.19Pa dhara lodho Migu do naannedhangnge, ta dhai ta maddha he, tapeteni ke ne ana hekola Yesus he pahewue ammu do heloto hari-hari nekelae he, rowi do meda'u ro ri monepereda do Yahudi he. Ta harra hewakkake Yesus jhe la ti tu la telora, jhe lii,"Helama tona ie tu mu."20Ta alla pemina harre, ta pedhelo keri no pa ro ne wolaabba nga hibi-bho roNo. Pa dhara awe nga heleo Muri ri ro,dhai mengallu dhara ro.21Moko ta lii ri ke Yesus pa ro, "Helamatona ie tu mu. Mina mii ne pepue Ya riAma, mi na harre lema ke ne pepu mu riYa."22Moko ta peti'u ke ri No ne henga Nopa ro jhe lii, "Hamme we ne Henga Deo.23Kinga pehuba ri mu ne lubhu harronga menyilu heddau ddau, do ta pehubalema ri Deo. Ki do dho pehuba ri mu nelubhu harro nga menyilu heddau ddau,adho lema do pehuba ri Deo."

YOHANES 20.24–28 63824Tomas (do pedoe le ma ta do Kedue)heddau ti telora henguru do dhue ddauana hekola Yesus he, adho do erahela'u nga do wala he, ta dhai Yesus tapengaddi-anni pa ana hekola he.25Moko ta lii ke ne ana hekola do walahe pa Tomas, "Alle ke Muri pengadde rijhi!" Tapulara ta bhale ke ri Tomas, "Kido dho ngadde dae ri ya ne mela woruupa wolaabba No jhe do dho takke dae rikolo-ku'u ya pa mela-mela no'e ri woruuhe, nga do dho takke dae ri ya ne ruai yapa mela hibi-bhoro No ne, wae de dhoya ta parahajha."26Ta ludu hewue do Migu ta peteni rike ne ana hekola he pa era do naanne,jhe do era le ke Tomas. Hari-hari kelaedo heloto. Tapulara ta dakka ke Yesus,jhe titu pa telora ro, jhe lii No, "Helamatona ie tu mu."27Ta alla pemina harre ta lii ke Yesus paTomas, "Heleo we ri au ne wolaabba Ya,takke we ri au ne kolo-ku'u au. Jhole neruai au, jhe takke we ri au pa hibi-bhoroYa. Bhole kepapi ri, tapulara parahajhawe!"28Ta lii ke Tomas pa Yesus, "Muri yaee,Deo yaee!"

YOHANES 20.29–21.3 63929Moko ta lii ke Yesus pa no, "Parahajhake au, ri do ngadde ke Ya ri au too?Mangngi nga mengallu dhara ne ddau doparahajha maji lema ta do dho ngaddeYa!"30Ae ri ko ne lua-lua madalae do taori Yesus pa hedhapa ana hekola No he,tapulara adho do bhuki pa dhara bukudo nadhe,31mita ie ke mu ta parahajha ta doYesus ke ne Duae Mone golo ne, AnaDeo, jhe ri parahajha pa No ke, do tanara ke mu ne lua muri mada ne.

21 1Ta alla pemina harre tapengaddi-anni ri ke Yesus pa ana

hekola No he pa ngidi Eilobo Tieberias.Mina hedhe ke ne jadhi ne lai do naanne:2Pa dhara helodho, Simon Petrus,Tomas do pale ta do Kedue ne,Natanael ngati Kana pa Galilea, ana-anaZebedeus, nga do dhue ddau ana hekolaYesus ri do wala he do era do peteni.3Ta lii ke Petrus pa do wala he, "Ddheita la jhala nadu'u ko ya." "Pedutu lemajhi," ne ane ro do wala he pa Petrus.Moko ta kako ke ro, jhe la dhara hewuekowa. Tapulara herammi-rai ne nara dhoro ne nga-nga.

YOHANES 21.4–9 6404Ta umu le ta hhau lodho, ta era keYesus do titu pa ngidi eilobo ne, tapularatade de dho ri ro ta do naanne ke Yesus.5Ta lii ke Yesus pa ro, "Woo ana-anaya, era ke pa mu ne dahi nga loko?"Bhale ri ro, "Bhule dho."6Ta lii ke Yesus pa ro, "Ligo ko ri mu nehala mu ne la hebhakka kedhanga kowane, do ta nara mu nadu'u." Moko ta ligotarra ke ri ro, jhe dhai, nara dho ke tanune ri ro ne jhala ro ne, rowi do lakkake nadu'u do dhai ae.7Moko ta lii ke ne ana hekola do ddheiYesus ne pa Petrus, "Muri ke dhe nanidhe bhoke!" Ta rangnge ri SimonPetrus ta nanidhe ke Muri, ta pake ke rino ne bhajhu no (rowi do boke ri no nebhajhu no), jhe riju no la dhara ei ne.8Ne ana hekola do wala he, ta pedutule ke ju la kololede jhara kowa ne, jhenga nune ne jhala do tobo ri nadu'u ne.Adho ro do rihi ne jjhau ngati kolole de,era ma ta hengahu mete he we.9Ta dhai ro ta puru ngati kowa ne, tangadde ke ri ro ne rao-ai, nga nadu'udo pebhaja pa dhida rao-ai ne nga parribhue roti.

YOHANES 21.10–15 64110Ta lii ke Yesus pa ro, "Hakku ko ta laaggu parri ngi'u he ne nadu'u do itu tanara he mu ngine ne."11Ta ha'e ke Simon Petrus la kowane, jhe la nune na jhala ne la kololede.Ne jhala ne do tobo ke ri nadu'u domone-ae-ae, hengahu lammi nguru tallungi'u ne ae hari-hari. Maji lema ta minaharre ne worawwu-ae, bhule le dho taera do hio ne jhala ne.12Ta lii ke Yesus pa ro, "Mai we manga'a." Bhule dho he ddau he ngati anahekola he do bhani ta kebhali, "Nadu keAma?" Rowi do toi ke ri ro, ta Muri kenaanne.13Ta dhai ta pehedharra-anni ke Yesusnga ro jhe aggu ne roti he, jhe wie pa ro.Mina harre lema ne tao ri No pa nadu'uhe.14Nadhe ke ne awe do ketallu wari neYesus ne pengaddi-anni pa ana hekolaNo he, ta alla No pekaddhi bhale waringati dhara made mada ne.15Ta alla ro penga'a he, ta lii ke Yesuspa Simon Petrus, "Simon ana Yona, dorihi ke ne lua ddhei au penaja nga Ya,ngati lua hajha nga ddhei au penaja ngaro do na hedhe we adho?" Ta bhale ke ri

YOHANES 21.16–19 642Petrus, "Do petu, Muri, do toi ma ri Murita do ya dhe do ddhei ma nga Muri." Talii ke Yesus pa no, "Piara-peluja we nenaki'i-naki'i Ya he."16Tu do kedhue wari ne ta lii ri ke Yesuspa no, "Simon ana Yona, ddhei ma ke aunga Ya?" Bhale ri Petrus, "Do petu, Muri.Do toi ma ri Muri ta do ddhei ya ngaMuri." Ta lii ke Yesus pa no, "Piara-pelujawe ne ki'i-ki'i Ya he."17Tu do ketallu wari ne ta kebhali ri keYesus pa no, "Simon ana Yona, ddhei aunga Ya?" Ta hedui ke ne ade Petrus rowijhajhi ke ta tallu wari Yesus ne kebhalipa no. Moko ta bhale ke ri Petrus, "Muri,do toi ma ri Muri hari-hari. Do toi ma riMuri, ta do ddhei ya nga Muri!" Moko talii ke Yesus pa no, "Piara peluja we neki'i-ki'i Ya he.18Tarra-tarra ne lii Ya pa au. Pa awenga ngarru ko au, au miha ne do wakene kelebho au, jhe kako la mii we neddhei au. Tapulara kinga dhai au taweka, do ta jho le ri au ne rukemakku aupa ddau do wala, jhe ujhe au, jhe aggoau ri ro la mii we ne ddhei ro ta kako."19 (Ri lipedai Yesus do naanne, tapeteleo ke ta mina mii Petrus ne made tu

YOHANES 21.20–24 643ta pekelode Deo). Ta alla pemina harre,ta lii ke Yesus pa Petrus, "Pedute we Ya!"20Ta dhai ta kebhibha ke Petrus, tangadde ke ri no pa kejhunga no, ne anahekola do ddhei Yesus ne. (No ke nedo mejaddhi peumu nga Yesus pa awenga'a he, jhe do kebhali pa Yesus, "Muri,nadu ke ne do ta pewie Muri ne?")21Ta ngadde ne ana hekola do naanne,ta kebhali ke Petrus pa Yesus, "Muri,mina-mii ke nga ddau do nadhe?"22Ta bhale ke ri Yesus, "Kinga ta ddheihe Ya, ta pee ko ma no nga muri ma datade la awe dakka Ya, napoanne adholua-lai au. Tapulara au, pedute we Ya!"23Moko ta bhabbha ke ne lii pa teloraana hekola Yesus he, ta do ne ana hekolado naanne adho ke do ta made ri. Jhe nepa petu ne, ne lii Yesus do naanne adhota do made ne ana hekola do naanne,tapulara; "Kinga ta ddhei he Ya ta pee koma no nga muri mada tade dhai la awedakka Ya, napoanne adho lua-lai au."24Ana hekola do nadha ke ne do wiene lipeliba jhara lai do na harre. Nodhangnge lema ke ne do bhuke nenapoharre hari-hari. Jhe do toi ri di ta done nga ne do pale ri no do petu-petarra.

YOHANES 21.25 64425Dhai ae ko ne lai-lai do tao ri Yesus.Ki ta bhuke he hari-hari ne naharre ngatihahhi la hahhi, pa penge ya he, bhuledho era pa hari hewue raiwawa dhe donara ta takka hari-hari ne buku do ne naharre.

JHARA LUARASUL-RASUL

1 1Wo Teofilus do woie ade, Pa dharabuku do petari ne, alle ke ri ya

pepejhare hari-hari ne do alla petao ngado alla peajha ri Yesus rai ti petari luajhagga No,2pelohe la lodho dhede ne No la era dommau do megala, nga kuaha Henga Deo,do wie ke ri No ne lipejhara-lipejhara parasul No he, do alla pepidhi ri No he.3Ta alla No pemade, pa dhara appanguru lodho ne tui jhajhi wari No nepengaddi-anni pa rasul he, ta peteleota do tarra-tarra ta do muri ke No. Dongadde ke No ri rasul he, jhe pedae ri Nonga ro, jhara lua mina mii Deo ne peredamii Duae.4 Jhe pa dhara nga peteni No hela'u-la'unga ro, ta wie ke ri No ne Lipereda donadhe pa ro, "Bhole langnga dae mungati Yerusalem. Ma te ko ri mu pa ni,tade wie ri Ama pa mu ne nga ne do allepejaje ri Ama ne, do uru he do alle ke riYa pepeke pa mu.

JHARA LUA RASUL-RASUL 1.5–106465Rowi ri Yohanes pejhiu mu ri eilokowe, tapulara dae parri lodho he ke,hari-hari mu do ta pejhiu ke ri HengaDeo."6Pa dhara nga peteni ne rasul-rasul hehela'u-la'u nga Yesus, ta kebhali ke ropa Yesus, "Muri, pa dhara awe nadhe keMuri ne ddhei ta petito bhale wari ne PuaPereda pa do Israel?"7Bhale ri Yesus, "Ama Ya we miha nedo petato ne lodho nga awe ne. Tengedho ri mu ta toi ne lai do naanne, rowine lai do naanne pa dhara higa Ama we.8Tapulara mu do ta nara ne kuaha,kinga dhai ta dakka Henge Deo nehine. Jhe mu do ta jadhi hakahi tu Yapa Yerusalem, pa hari hewue Yudea,pa Samaria pelohe hape la hari-harikebhihu raiwawa."9Ta alla Yesus peli mina harre, tadhede miha-unu ke No la era do mmaudo megala ngati dhara namada ro, jheherimo No ri hekewolo merammu ngatidhara namada ro.10Pa dhara nga tengara ko ro la liru,ta harra hewakka ke do dhue ddau naju Deo do nga pake bhara do wopudi dotitu peumu nga ro.

JHARA LUA RASUL-RASUL 1.11–1564711Ta lii ke ne do dhue ddau do na harre,"Wo do Galilea, ta nga mu hakku titu paanne jhe pee nga tengara loro la liru?Yesus, do mina mii ne ngadde ri mu nedhede miha-unu No la era do mmau domegala ne ti hedhapa mu, do mina harrelema ke hine kinga dhai No ta puru bhalewari."12Ta alla pemina harre, ta bhale kene rasul-rasul he ngati Lede Zaitun laYerusalem. Ne jjhau Lede Zaitun ngatiYerusalem era ma ta hekilo he.13Pa Yerusalem, ta kako ke ro la hewueammu era pee ro, jhe ha'e ro la kamado pa dhida ne. Ne rasul-rasul do naharre: Petrus nga Yohanes, Yakobusnga Andreas, Filipus nga Tomas,Bertolomeus nga Matius, Yakobus anaAlfeus, Simon Mone jhuru-kattu ngaYudas ana Yakobus;14hari-hari ro, pee loro nga peteni ngahewue nge danni-ade, tu ta hebhajharo hela'u-la'u nga mobanni-mobanni he,Maria iana Yesus, nga tuahhu-tuahhuYesus he.15Pa dhara helodho pa dhara awe ngapeteni ro -- era ma ro ta do hengahudo dhue nguru ddau he ne ae ne do era

JHARA LUA RASUL-RASUL 1.16–20648paanne -- ta titu ke Petrus tu ta pedai lii.Ta lii ke no,16 "Tuahhu-tuahhu! Ne nga ne dohure do bhuke pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo, napoanne do jhammake ta jadhi. Rai uru do pelake jharaDaud, alla ke pepedara Henga Deo, jharalua Yudas do mone jhuru-kattu ngatiddau do la kappe Yesus he.17Yudas heddau ti telora di, do alle kepepidhe lema tu ta jhagga hela'u-la'unga di."18 (Yudas dhe, do nara ke no ne woraitu ta raidare no ngati wui-ai wui-tao nodo woapa ne nga loro jhara ta pewieYesus ri no. Alla ke no pebunu jhe made,mehakka ne dhallu ne hakku herahhu latele ne ade nga tennai no hari-hari.19Ne jhara lai do napoanne do toi ke rihari-hari ddau do pee pa Yerusalem. Rido mita harre ke, hakku ta pehune kero ne worai do naanne pa dhara lii-rairo Akeldama, ki pe bhare ma lii-rai di'Worai Raa.')20 "Rowi pa dhara buku Mazmur era dohure do bhuke mina hedhe, 'Hane we neera no ne pe keliu; bhole era heddau hedo pee ri pa dhara no.' Era lema do hure

JHARA LUA RASUL-RASUL 1.21–26649mina hedhe, 'Hane we ne era mejaddhino ne pe aggo ri ddau do hewala.'21Rowi do mina harre ke ta era heddauri ta penau nga di ta jadhi haka hi ta dotarra Muri Yesus do alla ke pemuri bhalewari ngati lua made mada. Ne ddau donapoanne do jhamma ke ta heddau ngatitelora ddau-ddau do era loro hela'u-la'unga di Muri Yesus la mii we No ne kako,jhari ngati awe pejhio ne No ri YohanesMone Pejhiu lohe ma awe dhede ne No laera do mmau do megala ngati telora di."22 (1:21)23Moko ri ddau-ddau do era paanneta pejhujhu ke do dhue ddau, Yusuf dopedoe lema ta Barsabas (do pale lema taYustus) nga Matias.24Moko ta hebhajha ke ro. Ta lii ke ro,"Muri, do toi ri Muri ne ade hari-hariddau. Alla ke Yudas pebunu ngati eramejaddhi no mii heddau rasul jhe doalla ke no pemade. Ri do mina harre ke,pejhujhu kowe pa jhi, nadu ke ti telorado dhue ddau do na hedhe, ne do jhujheri Muri tu ta hoo Yudas."25 (1:24)26Ta alla pemina harre ta ode ke nengara ro hari do dhue, moko ta lakka ke

JHARA LUA RASUL-RASUL 2.1–6650pa Matias. Hakku ta dhede ke Matias tajadhi rasul tu ta pedutu hela'u-la'u ngahari henguru heddau rasul do haghe he.

2 1Ta dhai le la lodho Pentakosta ne,ta peteni ke hari-hari ne ddau do pa

rahajha he pa hahhi era.2Ta harra hewakka ke ne likedu miilikedu raga nga opo he ngati liru jhe laherimo ne ammu do mejaddhi ro ne.3Moko ta ngaddi ke ri ro do miihuu kolo weo ai he do kehabha lahebhakka-bhakka jhe la kajji pa wokoloro heddau-heddau.4Moko ta tobo ke ro hari-hari ri HengaDeo, jhe jhari ro ta pedai lii pa dharaheworawwu-heworawwu lipedai. Pedairo pedutu nga mina mii ne lii Henga nepa ro ta pali.5Pa awe do naanne ae ne do Yahudi,ngati hari hewue raiwawa, do pee paYerusalem. Ne ddau-ddau do na harre,ddau do pedute ne lipedai Deo.6Ta dhai ta rangngi ri ro ne likedudo naanne, dhai ae ne ddau he dodakka la peworo. Ta kebhaddi ke rohari-hari ne dhanno ne lipedai ddau doparahajha he, do pali pa dhara lipedai roheddau-heddau.

JHARA LUA RASUL-RASUL 2.7–146517Nga madalae, jhe pee ro nga peninane dhanno, "ta lii ke ro, ddau-ddau dopedai lii do na hedhe, do Galilea hari weadho?8Ta mina mii ne jadhi hakku rangngi ridi, ro do pedai lii pa dhara lii rai di miha?9Di hedhe ddau-ddau ngati Partia,Media, Elam, ngati Mesopotamia, Yudea,Kapadokia, ngati Pontus nga Asia.10Ngati Frigia nga Pamfilia, ngati Mesirngati ihi rai-ihi rai Libia do peumu ngaKirene; era do dakka ngati Roma,11era ddau-ddau do Yahudi jhe eralema ddau-ddau do wa la rai, do mahoaigama Yahudi, era lema do dakka ngatiKreta nga Arab. Rangi ri di, ro hari-harido pedai lii pa dhara lii rai di miha-miha,jhara lai-lai do madalae do tao ri Deo!"12Nga madale jhe nga henganga neubha he ta pekebhali ke ro heddau ngaheddau, "Ne nga ke ne pa petu ne nahedhe?"13Tapulara era ri ma ne ddau he dokara, jhe lii, "Ah, hee do mawo rohedhe!"14Moko ta titu ke Petrus hela'u-la'unga do henguru heddau rasul he, jhejhari ta pedai lii nga ddau lowe he. Nga

JHARA LUA RASUL-RASUL 2.15–19652lipedai do maddu, ta pedai lii ke no,"Tuahhu, ddau-ddau do Yahudi, ngahari-hari do pee pa Yerusalem! Dhannoko we pewoie-ie ri mu, rowi nee ne laido jhamma ta peteleo ri ya pa mu.15Ne ddau-ddau do na hedhe adho tamawo, mii do penge ri mu, rowi awenadhe itu ta wabba heo jhammi-aekowe.16Tapulara jhara lai do nadhe, do alleke pepeke ri Deo do pelake jhara NabiYoel:17Ane Deo, 'Pa awe pedakka rahi dota pepure ri Ya ne Henga Ya la wolokohari-hari ddau. Ana-ana mu do momonenga mobanni, do ta pepeke pa mu nelai-lai do peke ri Ya pa ro. Ana-oha dongarru do ta ngaddi ne lai-lai do pedhelori Ya pa ro. Ina-ama mu he do ta nii nelai nii do wie ri Ya pa ro.18Pa annu-annu Ya lema -- ie tamomone lohe la mobanni --, do tapepure ri Ya ne Henga Ya pa lodho-lodhodo na harre. Do ta pepeke ri ro ne lai-laido peke ri Ya pa ro.19Do ta tao ri Ya ne lua-lua madalaepa dhida nidhe pa ihi liru nga lai-lai dorihi meliri dhara pa dha'i, pa raiwawa

JHARA LUA RASUL-RASUL 2.20–24653dhe; do ta era raa nga ai, buru-rai ngahabbhu.20Mada lodho do ta kerabba guru-rai,warru do ta mea mii raa he nga do dhodhai dae ne Lodho Muri ne. Lodho domone-ae nga do ketoo-kelodo ne tadhai.21Pa awe naanne ddau do peko-pekapa Muri do ta pehelama.'22Tuahhu-tuahhu, ddau-ddau do Israel!Dhanno ko we ne nga ne do ta pale riya do nadhe: Yesus do Nazaret ne, doalle ke pewie pa No ne tenge ri Deo tutuahhu he. Ne lai do nadhe do dhai teleoke pa lua-lua madalae nga lai-lai do rihingati ihi do tao ri Deo he pa telora mudo pelake jhara Yesus ne. Hari-hari nenapoharre do toi ke ri mu ma.23Pedutu nga lua pedabbho No miha,alle ke pepehappo ri Deo tu ta jholeYesus pa mu. Jhe pa dhara jhole Noke do naanne, alle ke No pepemade rimu, rowi do hane No ri mu ta ketoepeabbha-rappa ri ddau do tao apa ngakerewe he.24Tapulara alle ke ri Deo pepemurebhale wari No ngati telora ddau-ddau domade. Alle ke No pedalle-peho bhe ri lua

JHARA LUA RASUL-RASUL 2.25–29654made mada, tapulara gole No ri Deo,rowi ie dho lua made mada ta pereda paNo.25 Jhara Yesus do naanne ke do ngaddiDaud ta lii, 'Do ngadde ke Muri ri yado era loro pa hedhapa ya; do era pekeraha ya, mita do dho kerattu wari keya ie ta ri ne nga we.26Ri do mina harre ke ne ade ya tamengallu nge nga kehaka dhara ke neubha ya ta pali ke ne lii wue-waje; jhe nengi'u ya dhe do ta mata ke nga ketannapa dhara ro'a raidare.27Rowi hane dho ya ri Au ta pee pa eramanga ddau do made. Hane dho ri Aune naannu au do pedhanno nga lii Au,pemae tebho-ttai, jhe ele mina harre hewe.28Do pejhujhe ke ri Au ma pa ya neloro jhara do ju la lua muri mada do ne.Ne lua mengallu nge nga kehaka dharado dhai tarra ke ne pedabbo rowi do eraAu ne do penau-pelere nga ya.'29Tuahhu-tuahhu, wie ko we ya ne aweri mu ta pedae mola-mola ne jhara luaDaud, ama-appu di ne. Do alla ke nopemade, jhe do alle ke no pepedane;

JHARA LUA RASUL-RASUL 2.30–33655jhe ne raidare no do nee ma pa telora dilohe ma dhara awe do nadhe.30Do alla ke Deo pepejaji nga Daud, padhara lipehupa, ta do heddau ti kolo loroDaud do ta dhede ri Deo ta jadhi Duae.Rowi do toi ke ri Daud ne jhara lijaji donaanne, jhe taga tari no lema heddaunabi,31do toi lema ke ri no no nga ne do tatao ri Deo. Hakku ri do mina harre ke,alla ke no pepedara ta do ne Duae Monema'i-Mone golo do jaje ri Deo ne, do tamuri bhale wari ngati dhara made mada.Ta lii ke Daud, 'Hane dho No ta pee loropa dhara rae ddau-ddau do made; nengi'u No hane dho pemae-tebho-ttai, jhemoko ta mina harre he we.'32Yesus do nadhe ke ne do pemurebhale wari ri Deo ngati dhara mademada. Do ngadde ri namada miha keri jhi hari-hari do na hedhe, ne lai donaanne.33Alle ke No pedhede pa era mejaddhido rihi dhida, jhe do wie ke pa No nekuaha ri Deo, jhe hamme ne Henga Deodo alle pejaje ri Ama ne. Jhe ne nga nedo rangnge ri mu pa dhara awe nadhe,

JHARA LUA RASUL-RASUL 2.34–39656Henga do nanne ke, do tude ri No ma wokolo jhi hedhe.34Daud miha ngaddi dho ta ha'e le erado mmau do megala, tapulara alla ke Nopepali, 'Ane Muri pa Muri ya; Mejaddhiwe au pa hebhakka kedhanga Ya,35 tade pejhunu-peru'u ri Ya neihi-muhu ihi lawa Au he!'36Ri do mina harre ke, do jhamma keta toi tarra ri hari-hari do Israel, ta Yesusdo alle peketoe peabbha-rappa ne ri mu,No ke ne do alle pepejadhe ri Deo taMuri nga Duae ma'i-Mone golo ne!"37Ta rangngi ri ddau-ddau do na harrene lai do naanne, dhai hedui ne ade ro.Moko ta kebhali ke ro pa Petrus nga parasul-rasul do wala he, "Tuahhu-tuahhune nga ke ne do jhamma ta tao ri jhi?"38Ta bhale ke ri Petrus, "Jharra wemu ngati hari-hari lubhu harro ngamenyilu mu. Jhe do jhamma ke muheddau-heddau ta pejhiu pa dhara ngaraYesus Kristus, mita pehuba ne lubhuharro nga menyilu mu. Moko do tahamme ke ri tuahhu he ne Henga Deone ngati Deo.39Rowi ne nga ne do jaje ri Deo ne, dotu mu ke ke nga tu ana-ana mu, mina

JHARA LUA RASUL-RASUL 2.40–45657harre lema tu ddau-ddau do era pa erado jjhau-jjhau -- hari-hari ddau do pedoari Deo Muri di tu ta dakka la nga No."40Mina harre ke ne peteleo ri Petrus paro. Jhe ae ri ko ne lipedai Petrus do walahe, jhe lii pa ro ta mahhu-anni ti teloraddau-ddau do tao apa nga kerewe do nahedhe, do ta wolo ri Deo hedhe.41Ae ddau do parahajha pa ne nga nedo pale ri Petrus ne, moko ta pejhiu kero. Moko ne kejie ddau do parahajha hepa dhara awe do naanne ta ju ae ke padhara lodho do naanne jadhi ta do tallutabbha ddau ri.42 Jhe do halla-anni tarra pa hammi neliajha rasul-rasul he, jhe era loro-loropa dhara lua peowu-peteni hela'u-la'u.Nga'a hela'u-la'u ro, mina harre lemahebhajha hela'u-la'u ro.43Dhai ae ne lua madalae do tao ri rasulhe, hakku ta madalae ke jhe meda'uhari-hari ddau.44Ne ddau do parahajha he, pee ke ronga peheujhu-headde ta jadhi hahhi,jhe ne nga we ne unu oha ro, do pakehela'u-la'u ke ri ro.45Pewie ri ro ne unu-oha ro, jhe nekebhue he ta pebhagi-bhagi ke pa

JHARA LUA RASUL-RASUL 2.46–3.3658te lora ro pedutu nga lua paralu roheddau-heddau.46Helodho-helodho era loro ro lapeowu-peteni la Ammu Deo; jhe nga'ajhe nginu hela'u-la'u nga mengallu ngenga kehaka dhara jhe nga wawa ngedanni ade pa ammu-ammu ro.47Pee loro ro nga wue-waje Deo,jhe hari-hari ddau do ddhei nga ro. Tihelodho la helodho pee nga pebhuwu-petaba ne ae ro ri Muri, ne ddau-ddaudo pa dhara henate ne lua helama tonaie ne.

3 1Pa dhara helodho, pa wabba tallumaddha lodho he, ta kako ke Petrus

nga Yohanes la Ammu Deo, pa awe ta lahebhajha.2Pani pa ubha kelae do pehu ne ta"Kelae do Merake", do era heddaumomone do kai rai ta metana. Helodho-helodho do ta aggo ke ne ddau donaanne la pemejaddhe la ubha kelae ne,tu ta ami-ami pa ddau-ddau do ta mahola Ammu Deo ne.3Ta dhai ta ngaddi ri ddau do naannePetrus nga Yohanes ta maho la dharaAmmu Deo, ta hehata-ai ke no ta ami nenga-nga pa ro hari do dhue.

JHARA LUA RASUL-RASUL 3.4–96594Moko ta ketarre ke no ri Petrus ngaYohanes, jhe lii Petrus pa no, "Ketarrijhi!"5Moko ta ketarri ke ri no Petrusnga Yohanes, jhe nga henao ta naranenga-nga ti ro.6Tapulara ane Petrus langngu no,"Bhule dho ya nga doi ie ta hedoihe. Tapulara nenga ne do era pa ya,napoanne we ne do ta wie ri ya pa au.Ri kuaha Yesus Kristus do Nazaret ne,kaddhi we au jhe kako we!"7Moko ta parro ke ri Petrus ne ruaikedhanga ddau do naanne, ta rabheno ta kaddhi ta titu. Pa awe naannedhangnge ta rui ke ne kae ddau donaanne, mina harre lema ne wopakalaeno.8Moko ta kewajji ke no jhe titu, ta jharike no ta lappa la hebhakka-hebhakka.Ta alla pemina harre ta maho le ke nola dhara Ammu Deo penau hela'u ngaPetrus nga Yohanes. Pa dhara nga kakone no, ta kewajji-wajji ke no jhe wuewaje Deo.9Hari-hari ddau do ngadde ne ddau donaanne do kako jhe nga wue waje Deo.

JHARA LUA RASUL-RASUL 3.10–1466010Moko ta toi ke ri ro, ta no donapoanne ddau do mone ami-ami dotima ta mejaddhi pa ubha "Kelae doMerake" do pa Ammu Deo ne. Dhaimadalae ro ne heleo ne lai do jadhi donaanne.11Ri ddau do naanne ta pee nga pedutuke Petrus nga Yohanes. Ta dhai ro lakehale do pehune ta "Kehale Salomo",ta dakka ke hari-hari ddau la peworo rori do madalae ke ro hari-hari.12Ta ngaddi ri Petrus ne ddau-ddau donaharre, ta lii ke no pa ro, "Wo ddaudo Israel, ta nga ke hakku madalaetuahhu-tuahhu he jhara lai do nadhe? Tanga ke mu hakku pee nga peketarri ngajhi we? Ne pa dhara penge mu, hakkunara ne ddau do nadhe ta kako ri doera ne kuaha pa jhi kiadhoa taga tari dopedhanno jhi nga Deo?13Deo ri Abraham, Ishak, Yakub, Deori ama-appu di, Deo do alle pepe kelodeAnnu No, Yesus ne. Yesus do alle pejhole ri mu ne pa mone pereda nga dolawe ri mu pa hedhapa Pilatusne, pa awedo ddhei ke Pilatus ta gole.14No do mmau do megala nga do dowoie, tapulara alla ke mu pepelawa nga

JHARA LUA RASUL-RASUL 3.15–18661No, jhe pehahhe Pilatus ri mu mita goleheddau mone pemade ddau tu mu.15Alle ke No pepemade ri tuahhu he,do ne papetu ne, No ke ne kepue murimada tu hari-hari ddau. Jhe do alle keNo pepemure bhale wari ngati dharamade mada. Do ngadde ke ri namada jhimiha ne lai do napoanne.16Do ngadde nga do hakahi miha ke rituahhu-tuahhu he ne do jadhi pa ddaudo kai do nadhe. Rui ke jhe ie ke no,rowi do parahajha ke no pa Yesus ngakuaha No. Rowi do parahajha pa Yesuske, hakku ie ke ne ddau do nadhe, minamii ne do ngadde ri mu hari-hari padhara awe nadhe.17Tuahhu-tuahhu! Pa awe nadhe,toi ke ri ya, ne nga ne do tao ri munga kattu-kattu unu mu he, penajanga Yesus, tao ri mu nga do dho tadanga-nga pa dhara nga tao ne ri mu.18 Jhe ri loro jhara do mina harre, tatobo le ke ne nga ne do pepeke ri Deorai uru-rai tare do pelake jhara hari-harinabi No, ta ne Duae Mone ma'i-MoneGolo ne do jhamma ta dhui-hapehedui-herui.

JHARA LUA RASUL-RASUL 3.19–2466219Rowi do mina harre ke a'a ari tuahhu,jharra we mu ngati lubhu harro ngamenyilu mu.20Do ta dakka ma Muri ma nga mu, jhedo ta narro-ta lake ri mu ne lua mengallunge nga kehaka dhara pa dhara luamanno nga kaho. Jhe ri Muri do ta pepuema Yesus ta dakka ma nga mu, rowido alle ke No pepetakke ta Duae Monema'i-Mone golo tu mu.21Do ta pee ko no pa era do mmaudo megala ne tade pe jadhi ko ri Deohari-hari ta do wowiu, mii do alle kepepale ma ri Deo do pe lake jharanabi-nabi No do rai uru-rai tare he.22Do ngaddi ke Musa ta lii, 'Deo Murimu do ta pepue ma heddau nabi ma ngamu ngati telora ddau-rai mu ma miha,do mii pepue ya lema ri No. Do jhammake ri mu ta dhanno hari-hari ne nga wene do pale ri nabi do naanne pa mu.23Ddau do dho pedhanno nga ne ngawe do pale ri nabi do napoanne, ddaudo naanne do ta nyakke ngati annu-nikiDeo jhe penappe ri lua apa nga kerewe.'24Nabi-nabi do ngaddi ta pedhae ne liido ngati Deo he, jhari ngati Nabi Samueljhe pelohe ma nabi do dakka leto he, ro

JHARA LUA RASUL-RASUL 3.25–4.2663hari-hari do pepeke jhara lua-lai awe donadhe ke.25Liajha-liajha do ngati Deo heo,do pedhae ri nabi-nabi he, do tutuahhu-tuahhu he ke. Pa dhara lipejajido alle petao ri Deo ne nga ama-appu dihe, alla ke Deo pe li pa Abraham, minahedhe, 'Ngati kolo loro au do ta wie ke riYa ne lua tarro ie nga menyarro mangngitu hari-hari ddau pa danni raiwawa dhe.'Jhe ne lijaji do naanne do tu mu lemake.26Ri do mina harre ke, alle ke pepidheri Deo ne Annu No ne, jhe pepue, jhepepue no uru jhara ma nga mu, mitaie ke ta wie ri no ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi ne tu mu. Ne lorojhara ne, wala dho ke ti lua ma bhari-marihu mu mita jharra mu ngati dharamurimada do apa do kerewe ne."

4 1Pa dhara nga pedai lii ko Petrusnga Yohanes nga ddau-ddau do na

harre, ta dakka ke ne kattu-kattu monetunu-menahu he nga Kattu Mone jagaAmmu Deo nga do Saduki he la anne.2Do bubu dhara ro nga Petrus ngaYohanes, rowi do lii ro hari do dhuepa ddau-ddau do na harre, ta do alle

JHARA LUA RASUL-RASUL 4.3–7664ke Yesus pepe mure ngati dhara mademada. Jhe ki do mina harre ke, tapeteleo ke, ta do ma de do ta muri bhalewari.3Moko ta kappa ke ri ro ne rasul he harido dhue, jhe pemaho la dhara ammubhaddo. Taga tari do maddha ke, mokota taha ke Petrus nga Yohanes pa ni lohela jhammi-ae he.4Tapulara ne ddau do dhanno liajharasul he, ae do parahajha. Moko tabhuwu ae ke ro, era ma ta do lammitabbha ddau he.5Ta bhale ma jhammi-ae he, ta peowuke pa Yerusalem ne Kattu-kattu Aigamahe, kattu-kattu do Yahudi nga guru-guruaigama he.6Ta la peabu ke ro nga Kattu Mone-aemone tunu-menahu Hanas, minaharre lema nga Kayafas, Yohanes,Aleksander, nga hari-hari do maho tado pekae-peujha nga kattu mone-aemone-tunu-menahu do naanne.7Ta aggu ke Petrus nga Yohanes lamengadha nga ro, jhe kebhali ri ro, "Ngaloro jhara mina mii ne peie ri mu ne peiene ddau do kai ne? Nga lua rui ne nga,

JHARA LUA RASUL-RASUL 4.8–12665kiadho nga kuaha ngati nadu ne tao rimu ne lai do naanne?"8Petrus do tobo ke ri Henga Deo ne, tabhale ke, "Tuan, tuan mone kettau paddau-rai nga mone pehappo hala!9Ne pereha ne hala jhi pa dhara lodhodo nadhe, taga tari lua tao ie, ta rubadhara nga heddau do kai, jhe taga tarido ddhei ta toi ri tuan-tuan he nga minamii ne nara ta peie ne ddau do naanne.10Nah, Tuan-tuan hari-hari ngahari-hari do Israel lema do jhamma keta toi, ta do neddau do nee do titu ngarui nga kedi pa dhara awe nadhe pahedhapa Tuan-tuan he, ri lua rui ngakuaha ngati Yesus Kristus do Nazaret neke. Ne Yesus do naanne, No ke ne do allepeketoe peabbha-rappa ri Tuan-tuan he,tapulara do alle ke No pepemure bhalewari ri Deo.11Yesus do nadhe ke ne do pe dabbhori lilolo do nadhe pa dhara BukuLidara-Likewahhu deo, 'Ne wowadu dodho pake ri mu do tuka he, do teleo keta do jadhi ta wowadu do dhai kerihi.'12Wata lake jhara Kristus ke ne naraddau ta helama. Rowi pa danni raiwawadhe, ti telora ddau raiwawa bhule dho ke

JHARA LUA RASUL-RASUL 4.13–17666ie ta heddau he do nara kuaha ti Deo tuta pehelama di."13Ta madalae ke ne mone happo halahe, ne heleo ne bhani dhallu Petrus ngaYohanes, rihi-rihi do toi ri ro ta do harido dhue ne rasul ne, ddau do mina harrehe we, adho do hekola. Moko ta toi ke riro ta do ne rasul he hari do dhue ddauta ana hekola Yesus.14Tapulara i'a dho ke ro lii nga-ngari rowi ne ddau do alle pepeie ne doera ma do titu paanne, pa hedhapa rohela'u-la'u nga Petrus nga Yohanes.15Moko ta lii ke ro pa rasul he hari dodhue ta mahhu-anni la tele ngati eraperaha kewallu ne, ta alla pemina harreta peohe ke ri ro.16Ta lii ke ro, "Nenga ke ne do jhammata tao ri di penaja nga ddau-ddau do nahedhe? Do toi ke ri hari-hari ddau do peepa Yerusalem ta do ne lua madalae dorihi ngati madalae do nadhe do tao ri rohari do dhue.17Tapulara mita do dho menyabbharihi jjhau ri ne lai do nadhe pa teloradau lowe, mai ma heggarri we ro hari dodhue ri di, jhe lii pa ro ta do dho ie tu-tu

JHARA LUA RASUL-RASUL 4.18–23667ke ro ta pedae nga nadu we nga pakengara Yesus ri."18Moko ta pedoa ke ri ro ne rasul hehari do dhue ta maho wari, jhe lii pa rota do dho ie tu-tu ke ro hari do dhue tapale kiadho ta ajha ddau ri nga ngaraYesus.19Tapulara ta bhale ke ri Petrus ngaYohanes, "Penge ko ri mu miha nenga ne do petu ne pa hedhapa Deo; tapedutu nga lipereda Tuan-tuan hedhewe pedutu nga lipereda Deo.20Rowi nara dho jhi ta pengaha nepedae ne nga ne do ngadde nga dodhanno ri jhi miha."21Ro ne do pereha Petrus nga Yohanesnara dho hahhi era jhalli he ta woloPetrus nga Yohanes. Hakku ta heggarrike ri ro ne rasul he hari do dhue, jhegolo ro, rowi hari-hari ddau do wue-wajeDeo ke ri lai do jadhi do naanne.22Ne pemuri ddau do ie do naanne rihike ngati appa nguru bhue ttau.23Ta alla pegolo Petrus nga Yohanes,ta bhale ke ro la nga ihi-anga ro he, jhepedhiri hari-hari ne lii kattu-kattu monetunu-menahu nga kattu-kattu do Yahudihe pa ro.

JHARA LUA RASUL-RASUL 4.24–2866824Ta alla pedhanno ri ihi-anga ro he nena harre, ta hebhajha ke ro nga hewuenge danni ade pa Deo. Ta lii ke ro, "Muri,Au ke ne do tao liru nga raiwawa, dharadahi nga ne nga we ne do era pa dhararo.25Ri Henga Au do ngaddi ke Au ta lii,do pelake jhara ama-appu jhi Daud, naannu-Au, 'Ta nga hakku bubu dhara neddau-ddau do dho tade Muri; ta ngahakku peito-perijho ne lai-lai do dhobhule nga pejhara ri ddau rai-ddau rai?26Duae-duae raiwawa do moko-mokoke ta taki muhu, jhe hari-hari monekettau do pehela'u lii ke ta pelawa-petaddhu nga Muri nga Duae Monema'i-Mone golo ne.'27Rowi do tarra ma Herodes nga Pilatusdo alla ke pepeabu nga ddau-ddau dodho tade Muri, jhe hari lema nga doIsrael pa rae do nadhe. Alla ke ro pepeabu tu ta pelawa nga annu Au dommau do megala ne, do alle pedhederi Au ne ta jadhi Duae Mone ma'i-Monegolo ne.28Do pehela'u lii ke ro tu ta tao hari-harine nga we ne do alle pepeato ri Auuru jhara, ta do ne na poharre do ta

JHARA LUA RASUL-RASUL 4.29–33669jadhi ma. Ne na harre do alla ke ri Aupepetakke pedute nga kuaha nga luaddhei Au ma miha.29Pa dhara awe nadhe Muri, heleo wemina mii ne pehedui jhi ri ro. Wie wene lua kehoo pa jhi annu-niki Au do nahedhe tu ta pelebe ne lii jhara lua Au ngado dho bhule ne lua meghighi meda'u.30Rabha-dharru we jhi ri Au, mita ie neddau do paddha nara ta peie nga lua-luamada lae nara ta jadhi pa dhara higa ngakuaha ngara Yesus, Annu Au do mmaudo megala ne."31Ta moko le ro ne hebhajha, takeridho-radho ke ne era peteni ro ne. Tatobo ke ro hari-hari ri Henga Deo, jhedhai bhani dhallu ke ro ne pedae-pejha'ene jhara lii do ngati Deo ne.32Hari-hari ne ddau do perahajha he domuri mada nga hewue nge danni ade.Bhule dho ie ta heddau he ngati ro dopenge ta do ne nga we ne do unu ri ro,ta do unu miha. Ne nga we ne do era paro, do pake hela'u-la'u ri ro.33Nga kuaha do dhai mone-ae tapepeke ke ri rasul he ta Yesus do allake pemuri bhale wari. Moko ri Deo lemadhai penabbu ro ri lai ne nga we.

JHARA LUA RASUL-RASUL 4.34–5.367034 Jhe bhule dho heddau he ti telora rodo pengaddi ri nga lua kura nga gahara.Rowi ne ddau do era nga worai kiadhonga ammu, ta pewie ke ri ro, jhe nekebhue ta aggu ke ri ro,35 jhe la jhula ri ro pa rasul he. Ki allake pemina harre, ne doi do na harre tapebhagi-bhagi ke pa heddau-heddaupedutu nga lua paralu ro.36Mina harre lema nga Yusuf. Ta pewieke ri no ne worai no, jhe ne doi kebhueworai do naanne ta aggu ke ri no la jhulapa rasul-rasul he. Yusuf dhe heddaungati kolo loro Lewi ti Siprus; do pedoelema ri rasul he ta Barnabas (Mone haledhara).37 (4:36)

5 1Tapulara era heddau momonene ngara no Ananias. Ne ngara

ihi-ammu no Safira, ta pewie le ke ri rone worai ro.2Ta hani ke ri ro haghe ne kebhue woraine ta tu ro, jhe ne do haghe he ri taaggu ke ri ro, jhe la jhula pa rasul-rasulhe. Ne lai do toa ri Ananias ne do toi mari Safira.3Moko ta lii ke Petrus pa Ananias,"Ananias, ta nga hakku hane ri au ne

JHARA LUA RASUL-RASUL 5.4–7671ade au ta pemenya'e ri Wango, hakkutade dhai ne ade au ta tao ne lua potenga appi pa Henga Deo, hakku alla keri au pepemamo ie-ie haghe ne kebhueworai au ne?4Adho do unu ri au ma ne worai donaanne nga do dho pewie dae ri au.Minaharre lema ta dhai ta alle pepewieri au do pee ma ta unu ri au ma. Jhemina harre lema ne kebhue worai nedo unu ri au ma. Ta nga hakku erane lua pedabbho pa dhara ade au tatao ne lai do mina harre? Adhi jheau pote-appi penanga ddau raiwawa,tapulara pote-appi penaja nga Deo dhebhoke."5Mina harre dhangnge ne rangnge riAnanias ne lipedai Petrus ne, ta keloli keno, jhe ma de dhangnge. Hari-hari ddaudo rangnge ne lai do naanne ta meda'uke.6Moko ta dakka ke ne ana do ngarru hela wute ne ngi'u Ananias ne, jhe aggo riro la pedane.7Era ma ta tallu ja he ne tui ta dakkake Safira, ihi-ammu Ananias ne. Adhodae do toi ri no ne lai do jadhi pa ngi'uAnanias ne.

JHARA LUA RASUL-RASUL 5.8–126728Ta lii ke Petrus pa no, "Safira hakkoko ta peke pa ya ri au, mina harre he kene kebhue worai do alle pepewie ri munga ddau pa hedhapa au ne?" Ta bhaleke ri Safira, "Petu ta mina harre he wene kebhue ne."9Moko ta lii ke Petrus pa no, "Ta ngamu hari do dhue hakku pehela'u lii tuta hakko Henga Muri? Dhanno we ri au!Hee ta itu ta bhale ko we ne ddau-ddauti pedane ne ddau pahedhapa au ne. Rolema ke ne do ta aggo au la tele."10Pa awe naanne dhangnge ta keloli keSafira jhe made dhangnge pa hedhapaPetrus. Ta maho ke ne ana-ana dongarru he, jhe ngadde ri ro, era ke Safirado made ke. Moko ta aggo ke ri ro nengi'u Safira ne la tele, jhe la pedane ri ropa keraha raidare Ananias ne.11Moko hari-hari ddau do parahajha henga ddau do wala he, do rangnge nejhara lai do naanne, jadhi ta meda'u ke.12Taga tari lua jhagga rasul he, mokoae ne lua madalae nga lai-lai do ri hingati madalae do jadhi pa telora ddaulowe he. Nga hewue nge danni adehari-hari ne do parahajha he ne petenipa Kehale Salomo pa Ammu Deo ne.

JHARA LUA RASUL-RASUL 5.13–1967313 Jhe ne ddau do wala he bhule dho dobhani ta la peowu nga ddau do parahajhahe. Tapulara ne ddau do parahajha hedo takka pekerihi ri ddau lowe he.14 Jhe ju tui -- ju ae ne ddau doparahajha pa Muri -- ie ta momone minaharre lema mobanni.15Rihi ri ti na harre ne lua do jadhido mina harre ne worawwu madalae,mii ddau do paddha pa era bba'i kiadhopa dappi jhe aggu la rujhara mita ie rota lakka ri raimawo Petrus kinga lakePetrus jhara anne.16Ta hagga ke ne ddau he ne dakka,ngati rae-rae do peumu nga Yerusalem.Dakka ro nga aggu ddau-ddau do paddhanga do lakka ri wujhu. Jhe ne ddau-ddaudo na harre ta peie he ke hari-hari.17Moko pa pedakka rahi Kattu Mone-aengati mone tunu-menahu nga hari-hariddau do pedute no he, ddau ngati kejiedo Yahudi he ta pana dhara ke ngarasul-rasul he.18Moko ta kappa ke ri ro ne rasul-rasulhe, jhe pemaho la ammu bhaddo.19Tapulara pa dhara anni maddha tadakka ke heddau naju Muri la boka nekelae ammu bhaddo he, jhe aggu ne

JHARA LUA RASUL-RASUL 5.20–23674rasul-rasul he la tele. Ta lii ke ne najuDeo ne pa rasul he,20 "Kako we mu la titu la Ammu Deo,jhe pepeke we pa ddau lowe, ne jahralua muri mada do wowiu ne."21Moko ta pedutu he ke ne rasul he, nelitakka naju Deo ne. Rai jhammi-ae-aeta kako ke ro la Ammu-Deo, jhe jhari rota ajha ddau pa ni. Pa dhara awe naannelema ta dakka ke ne kattu mone-aemone tunu-menahu nga ddau pedute nohe, jhe la peowu ro nga kattu-katto doYahudi he. Ta alla pemina harre ta pepuke ri ro ne ddau ta la aggu rasul he ngatiammu bhaddo tu ta la mengadha nga ro.22Tapulara ta dhai ne ddau pepu ro hela ammu bhaddo pi'a dho ke ne rasul hepa ni. Hakku ta bhale ke ro, jhe la pikapa kattu-kattu mone happo hala he.23Ta la pika ke ro, "Ta dhai jhi laammu bhaddo ne, ngaddi ri jhi, era mane kelae ammu bhaddo he do helotopewoie-ie, nga ddau jaga he era ma dojaga pa ubha kelae he, tapulara ta dhaita boka ri jhi ne kelae he, pi'a dho ke ieta heddau he ne ngaddi ri jhi pa dharaammu bhaddo ne."

JHARA LUA RASUL-RASUL 5.24–2867524Ta dhai ta rangngi ri kattu mone jagaAmmu Deo ne nga kattu-kattu monetunu-menahu he, ne lipika do naanne,ta bhingu ke ro jhara lua rasul he, jhemeda'u penaja nga lai do ta jadhi.25Ta alla pemina harre ta dakka keheddau momone nga aggu lipika domina hedhe, "Dhanno ko! Ne ddau-ddaudo bhaddo ri Tuan he pa dhara ammubhaddo he, pa dhara awe nadhe, bhai kedo ajha ddau lowe pa dhara Ammu Deo."26Moko ne kattu mone jaga Ammu Deone nga mone jaga do haghe he ta kakoke ro la aggu pebhale ne rasul-rasul he.Tapulara adho ke ro nga lai do hekarruri, rowi do meda'u ro ri ddau lowe he ngengeta wuhu ri wowadu ro.27Ta aggu ke ri ro ne rasul he lamengadha nga kattu-kattu mone happohala he. Moko ta pereha ke ne hala rasulhe ri Kattu Mone-ae mone tunu-menahuhe.28Moko ta lii ke no, "Adho do allake pelara made pa mu ri jhi, mita dodho ajha ddau ri mu jhara lua ddau donaanne. Tapulara hakku ko ri mu taheleo miha ne nga ne do tao ri mu padhara awe nadhe! Pemenyabbhe ri mu

JHARA LUA RASUL-RASUL 5.29–34676ne liajha mu do naanne pa hari hewueYerusalem, jhe rihi ri tinaanne, hee tapeanynyi bhale jhi ri mu ta do taga ti jhike ne lua made ddau do naanne."29Ta bhale ke ri Petrus nga rasuldo haghe he, "Do jhamma tu jhi tapeddhanno nga Deo we, adho peddhannonga ddau raiwawa.30Yesus do ketoe peabbha-rappa ri mune, do alle ke pepemure bhale wari riDeo ama-appu di.31 Jhe do alle ke pewie ri Deo ne eramejaddhi nga lua higa do dhida pa Nomii heddau Mone Kettau nga Duae Monema'i-Mone golo, mita wie ke ne awe pado Israel ta jharra ngati lubhu harro ngamenyilu jhe nara lua pehai-pehuba.32 Jhi ke do na hedhe ne hakahi-hakahijhara hari-hari do na poharre -- jhi ngamina harre lema Henga Deo do allepewie ri Deo pa ddau-ddau pedute ne lipereda No."33Ta dhai rangngi ri Kattu-kattu Aigamahe, ne lipedai do naanne, dhai bu budhara ro, ta pehela'u lii ke ro ta pemadene rasul he.34Tapulara ti telora ro, ta era keheddau do Farisi ne ngara no Gamaliel.

JHARA LUA RASUL-RASUL 5.35–38677No heddau guru aigama do takkepekerihe ri hari-hari ddau. Ta titu keno, jhe lii no ta aggu la tele pa dharahemelila he ne rasul he.35Ta alla pemina harre ta lii ke ho paKattu-kattu Aigama he, "Tuahhu-tuahhuhe, ddau-ddau do Israel! Penge ko wepewoie-ie ri mu pa ddau-ddau do nahedhe.36Rowi do uru he, do ngaddi ta eraTeudas, do laje ne ngi'u no ta ddau domone-ae, nga era ma ta do appa ngahuddau he ne do pedute no. Tapulara alleke no pepemade, jhe ne ddau-ddaupedute no he menyabbha kebali-bali ke,ale lema ke ne lua pekohu ro do naanne.37Ta alla ne naanne, pa awe era luabhuki ae ddau he, hhau ri Yudas doGalilea ne. Taga ri lua ubu no, ae ddaune do pedute no. Tapulara no lema alleke pepemade, jhe hari-hari ne ddau nohe menyabbha kebali-bali.38Hakku pa dhara awe nadhe penajanga lai do nadhe, ne lii ya he ke minahedhe; mai ma bhole tao di nga-nga paddau-ddau do na hedhe, la'a we ta hanihe we ro. Rowi ki ne liajha nga lua petito

JHARA LUA RASUL-RASUL 5.39–6.1678ro do na hedhe ngati ddau raiwawa do taele ma.39Tapulara we, kinga ti Deo, moko naradho ro ta pejharra ri tuahhu tuahhu he.Rihi ri ti naanne, wue marra tuahhu heta pelawa nga Deo miha." Ta hamme keri ro ne litakka Gamaliel do naanne.40Moko ta pedoa ke ri ro ne rasul-rasulhe, wuhu ri ro ri gui, ta alla pemina harreta lara ke ne rasul he ri ro, mita do dhoajha ri ddau, ri liajha jhara lua Yesus. Taalla pemina harre, ta golo ke ri ro.41Ta hani ke ne Kattu-kattu Aigamahe ri rasul he nga mengallu nge nga kehaka dhara rowi do ege ke ro ri Deo tado jhamma ta dhui-hape lua kara ngamenihi do mina harre taga Yesus.42Ti helodho la helodho pa Ammu Deonga pa ammu-ammu ddau, pee ro ngaajha ddau, nga pepeke ne Li HaghaDhara jhara lua Yesus, ta do No ke neDuae Mone ma'i-Mone golo do alle pejajeri Deo ne.

6 1 Ju tui ju ae ne ddau do parahajha hepa Yesus. Pa awe do naanne, ne do

Yahudi do pedai lii pa dhara lii Yunani he,adho do mengallu dhara nga do Yahudido pedai lii pa dhara lii rai ro miha. Ne

JHARA LUA RASUL-RASUL 6.2–5679do pedai lii pa dhara lii Yunani he, dolii, "Ne ddau jhi do mobanni moniki wuehe, nara dho ne bhara do pebhagi tu luaparalu do helodho-lodho he, kinga erake ta pebhagi pa ddau lowe he."2Rowi do mina harre ke, ta pekupu ke rihari henguru do dhue rasul he hari-harine ddau do parahajha he, jhe lii pa ro,"Woie dho ki ta pengaha jhi ti pepekene lipedai Deo, taga tari lua pemokonga'a-nginu we.3Hakku ri do mina harre ke pidhi ko weri tuahhu he do pidu ddau do nga nga rado woie jhe do tobo ri Henga Deo, ngado mmau dhara, do nara jhi ta lii pa rota jhagga ne lai-lai do na hedhe;4 rowi jhi do ta pekako lua hebhajhanga ta pepeke ne lipedai Deo we."5Ta hela'u lii ke ro hari-hari ne ddau dona harre nga lipedai rasul-rasul he. Mokota pidhi ke ri ro: Stefanus, heddau doparahajha pa Yesus nga do tobo ri HengaDeo. Ta lakka le ke ta pidhi: Filipus,Prokhorus, Nikanor, Timon, Parmenasnga Nikolaus ti Antiokia, adho no doYahudi tapulara do maho aigama Yahudike.

JHARA LUA RASUL-RASUL 6.6–116806Ta aggu ke ne do pidu ddau do naharre la nga rasul he, moko ta hebhajhake ne rasul-rasul he jhe ami ro lua tarroie nga menyarro mangngi ngati Muri tudo pidu ddau do na harre.7Rowi do mina harre ke hakku ne liido ngati Deo ne ta ju menyabbha kela hebhakka-bhakka, jhe ju ae ne daudo parahajha he pa Yerusalem, jhe doae lema ne mone tunu-menahu he doparahajha pa Yesus.8Do dhai tarra ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi ngati Deo tu Stefanushakku ae ne lua madalae do tao ri no patelora ddau lowe he.9Tapulara do e ra ne ddau do pehihunga no, ne ddau-ddau do na harre,ddau-ddau ngati Ammu HebhajhaDdau-ddau do balla kattu. Ne kejie donaanne do Yahudi do ngati Kirene ngaAleksandria. Ro nga do Yahudi ti Kilikianga Asia do pebhata nga Stefanus.10Tapulara nara dho ta pebhata nga nenga do pale ri Stefanus, ro wi do wie nemmau dhara pa Stefanus ri Henga Deotu ta pedai lii.11Rowi do mina harre ke, ta kehiwake ri ro do parri ddau mita la lii, "Do

JHARA LUA RASUL-RASUL 6.12–7.1681rangnge ri jhi, ri ddau do nadhe do karenga menihe Musa nga Deo!"12Mina harre ke nepedidi ri ro neddau-ddau do na harre nga kattu-kattudo Yahudi he, hela'u-la'u nga guru-guruaigama he. Moko ta kako ke ro la kappeStefanus, jhe aggo ri ro la hedhapaKattu-kattu Aigama he.13 Jhe do nga aggu lema ke ri ro nehakahi he, jhe la wie ne lilolo-lilolo dopote-do appi jhara lua Stefanus. Ta liike ne hakahi he, "Ddau do nadhe doloro-loro ne kare-menihe Ammu Deo dommau do megala ne, nga kara-menihine liadara-lidara Deo do pedhai ri Musahe.14Do rangnge ri jhi ne lipali no, ta neYesus do ti Nazaret ne, do ta pekelolene Ammu do nadhe, jhe lari hari-hari neuku nga hadha do alla pepepuru ri Musapa ama-appu di he!"15Ta ketarre ke Stefanus ri hari-hariddau do era pa era pedai kewallu ne.Pa dhara awe naanne, ne worawwuStefanus lude dho ke mii worawwu najuDeo he.

7 1Ta kebhale ke ri Kattu Mone-aemone tunu-menahu ne pa Stefanus,

JHARA LUA RASUL-RASUL 7.2–6682"Do petu we adho, hari-hari ne liloloddau-ddau do na hedhe?"2Bhale ri Stefanus, "Tuahhu-tuahhunga Ama-ama! Nga do dho lari-anni daeama-appu Abraham la Haran, pa awepa Mesopotamia ko no, ta dakka ke Deodhida do kelodo ne la nga no,3 jhe lii pa no, 'Hane we ri au ne rai ngaliha au, nga a'a-ari au. Kako we au la domedaea ta pejhujhe ri Ya pa au.'4Moko ta pekaddhi ke Abraham ngatiihi rai Kasdim, jhe lari-anni la Haran. Taalla pemade ne ama ri Abraham ne, tatao ke ri Deo pa Abraham mita lari-annino ma rai do nadhe.5Pa dhara awe naanne bhule de dhohekewudi he ngati ihi rai do nadhe dowie ri Deo pa Abraham ta jadhi unu-ohari no nga kolo loro no. Pa awe naanne,Abraham bhule de dho nga ana.6Tapulara nadhe ke ne do pale ri Deopa Abraham 'Ne kolo loro au do ta peemii ddau do wala-rai pa rai ddau dowala. Ddau-ddau rai do naanne do tajhalli ta kerupu ro, jhe tao do rihi ngatiwoapa pa ro, pa dhara appa ngahu bhuettau ne tui.

JHARA LUA RASUL-RASUL 7.7–116837Tapulara do ta wolo ri Ya ne ddau raido jhalli do kerupu do ro he, jhe do tamahhu-anni ro ngati ihi rai do naanne,jhe do ta wie hu nga mejura ro pa Ya, paera do nadhe.'8Ta lalla pelii mina harre, ne ruakkilijaji do naanne ta perue ke ri Deo rilua dara ngutu. Ta alla Ishak pemetana,ana ri Abraham, ta dare ngutu ke Ishakri Abraham pa dhara pemuri aru lodho.Mina harre lema ke Ishak ne dare ngutuYakub ana no ne. Jhe Yakub dara nengutu hari henguru do dhue ne ana nohe, do jadhi ta ama-appu ri di do Yahudi.9Ama-appu di do na harre, ta panadhara ke Yusuf, hakku ta pewie ke Yusufri ro ta jadhi naannu pa Mesir. TapularaDeo do penau-pelere nga Yusuf,10 jhe gole no ngati hari-hari luahedui-herui no. Do wie ke pa ne ukunga mmau dhara ri Deo pa dhara awela mengadha no la nga Firaun duaeMesir ne, hakku ta dhede ke no ta jadhigubernur rai Mesir ri Firaun nga jadhi tamone pereda pa dhara rae Firaun.11Ta dhai ta jadhi ke ne lua menganga-rai pa hari he-ihi rai Mesir nga Kanaan do

JHARA LUA RASUL-RASUL 7.12–18684worawwu hedui tarra pa hari-hari ddau.Ama-appu di nara dho ke nga'a-nginu.12Moko ta rangngi ke Yakub ta do eragandum pa Mesir, moko ta pepu ke ri none ana-ana no he, do ama-appu ri di he,ta kako la ni tu do petari-rai.13Ta dhai ro ta kako pa awe du kedhuewari ne, ta pi ka wari-anni ke Yusuf patuahhu-tuahhu no he, ta no ke Yusuf. Paawe do naanne ke ne toi ri duae Mesirne jhara lua a'a-ari Yusuf he.14Ta alla pemina harre, ta moa lii keYusuf pa ama no Yakub tu ta ame nonga hari-hari ana-oha no ta lari-anni laMesir -- hari-hari ro do pidu nguru dolammi ddau.15Moko ta lari-anni ke Yakub la Mesir,jhe pa ni ke no nga ama-appu di he nemade.16Ta dhai ma leto he ta aggu ke ne ruiro he bhale la Sikhem jhe pedana paraidare do alle pewalle ri Abraham ri doido ae ngati huhu do Hemor pa Sikhem.17Ta hedharra le ne awe ta petobe nelijaji Deo ne pa Abraham, ne ddau di hedo ju ae ke.18Pedakka rahi ta pereda ke heddauduae do dho tade Yusuf pa Mesir.

JHARA LUA RASUL-RASUL 7.19–2568519Ne duae do naanne do dhai woapane wui ai-wui tao no pa ddau di nga paama-appu di he. Ta pehahhi ke ri duaedo naanne pa ro mita hora ne ana ro doitu ta metana he, jhe hani mita made.20Pa awe do naanne ke Musa ne metana, ana do dhai mone-ie. Tallu warruno ne peloje pa ammu ama no,21 ta alla pemina harrre ta hore ke no,ta aggo ke putiri Firaun, jhe peloje no tamii ana ri putiri Firaun ne.22Hari-hari lua mmau dhara do era paMesir ta ajha ke pa no, jhe jadhi no taddau do nga higa do dhai tarra pa dharalipedai nga pa dhara wui ai-wui tao.23Ta dhai Musa ta pemuri appa ngurubhue ttau, ta muri ke ne lua ddhei padhara ade no ta la heleo ne lua murimada ddau-rai no do Israel.24Moko ta ngadde ke ri no heddau doMesir do era do dede heddau do Israel,moko ta ange ke ri no ne ddau do dedene jhe pemade ri no ne do Mesir ne.25Pa penge ri Musa, do toi ke ri ddau-raino he ta do pa dhara nga pake ke Musari Deo tu ta golo ro. Tapulara teleo ta dodho tada dae ro.

JHARA LUA RASUL-RASUL 7.26–3168626Ta bhale ma jhammi-ae ri ta ngaddike ri Musa do dhue ddau do Israel do erado pehala, moko ta kale ke ri no ne lorojhara ta peie ro. Ta lii ke no, 'Mu hedhedo petuahhu. Ta nga hakku pehala mu?'27Moko ta nyakke ke Musa la ngiri riddau do dhabe ihi-anga no ne, jhe lii nopa Musa,28 'Nadu ke ne do dhede au ta jadhikattu nga ta mone pehappo hala jhi?Adho ke au do ddhei ta pemade ya le miido tao ri au midha ne pa do Mesir ne?'29Ta rangnge ri Musa ne lii ddau donaanne, ta perai ke Musa ngati Mesir, jhela pee la ihi rai Midian. Pa ni ta ngaddiana ke no do dhue ddau.30Ta ludu ta appa nguru bhue ttau tadakka ke heddau naju Deo la nga Musapa kebhalla-ae peumu nga Lede Sinai.Ne naju Deo do naanne dakka pa dharaweo ai pa ro'a koo nga huki do era padhara nga weo ko.31Ta madalae ke Musa ne heleo nelai do naanne, hakku ta kako ke no lapehedharra-anni mita toi ta ne nga nenaanne. Moko ta rangnge ke ri no ne liiMuri,

JHARA LUA RASUL-RASUL 7.32–3668732 'Ya ke ne Deo ama-appu au; Ya ke neDeo Abraham, Ishak nga Yakub.' Mokota kerijjhi-keraggu ke Musa ri meda'u,hakku bhani dho ke no ta heleo ne ro'akoo nga huki do naanne.33Moko ta lii ri ke Muri, 'Boke we nehelapa au ne, rowi ne worai do pa eratitu au ne, worai do mmau do megalake.34Do ngaddi nga do rangngi ke ri Ya nelua paddhu nga kemari lua hedui-heruiannu-niki Ya pa Mesir. Do rangngi ke riYa ne lua penina-noho ro, jhe do ta puruke Ya ta la golo ro ta peballa-kattu. Paawe nadhe, mai we au! Do ta pepue keau ri Ya, ta bhale la Mesir.'35Musa do nadhe ke, ne do nyakke rido Israel nga pali lipedai do mina hedhe,'Nadu ke ne do alle pedhede au ta jadhikattu nga mone pehappo hala jhi?'Tapulara no ri ko ma ne do pepue ri Deotu ta jadhi kattu nga mone ma'i-monegolo ro, nga lua rabbha nga dharru ngatinaju Deo do dakka la nga no pa ro'a-koonga huki do weo ne.36Musa do naanne ke ne do aggudo Israel ta mahhu-an ni ngati Mesirnga tao ne lua-lua madalae nga lai-lai

JHARA LUA RASUL-RASUL 7.37–41688do rihi ngati ihi ne ma dalae pa raiMesir, pa dhara Llau Mea nga pa dharakebhalla-ae, pa dhara appa nguru bhuettau ne tui.37Musa do naanne lema ke ne do lii pado Israel, 'do medae ta wie ri Deo pa muheddau nabi do pidhe ngati telora mu mamiha, hela' u mii pidhe ya lema ri No.'38Musa ke ne do era pa telora do Israelpa dhara kebhalla-ae, do jadhi ta monetitu pa telora tu naju Deo do pedai lii ngano pa Lede Sinai tu ama-appu di he. Noke ne do hamme ngati Deo ne lipedai domu ri ne tu ta pedhae pa di.39Maji lema ta mina harre, wae dho maama-appu di ta pedhanno nga no. Tanyakke we no ri ro, jhe ddhei ta bhale laMesir.40Ta lii ke ro pa Harun, 'Tao kowa nedeo-deo tu jhi, mita ie ri deo-deo do naharre ta lere ta kelau jhi. Rowi toi dho keri jhi ta ne nga ne do jadhi pa Musa doalla peaggu jhi he ta mahhu-anni ngatiMesir ne!'41Moko pa dhara awe naanne ta taoke ri ro hengi'u nahapi, ta alla peminaharre ta jhula ke ri ro ne bhara jhula ngamenahu pa deo nahapi do naanne, jhe

JHARA LUA RASUL-RASUL 7.42–45689tao ri ro lai tao nga'a tu ta wie hu ngame jura bhara do alle petao ri ro miha.42Moko ta hani ke ro ri Deo, jhepelala jhani-ani la wie nga mejura pamoto-moto do era pa ihi liru. Ne lai donapoan ne do penau ke nga do hure dobhuke pa dhara buku nabi-nabi. Do minahedhe, 'Wo ddau-ddau do Israel! Adhodhe tu Ya mu ne kehabbha bhada ngatunu-menahu pa dhara appa nguru bhuettau he ne tui pa dhara kebhalla ae ne.43Ammu era mejura pa Molok we nedo wewe ri mu la hebhakka-bhakkahela'u-la'u nga moto do tao ri mune tamii Refan do periho ri mu ta deo ne, jhepa no ke mu ne wie hu nga mejura. Rowido mina harre ke do ta hora ke mu ri Ya,la era do dhai jjhau lohe la ihi rai Babel.'44Ne Ammu bhalla-lai era dakka Deone ma nga ddau raiwawa do era ma paama-appu di he pa dhara kebhalla-ae.Ne ammu bhalla lai do naanne do taopedu tu nga lipereda Deo ma pa Musa,jhe do tao pedute nga telia do pengadderi Deo ma pa Musa.45Ammu bhalla lai do naanne ke nedo aggo teru ri ama-appu di lohe madhara awe Yesus, jhe kako ro la rabe

JHARA LUA RASUL-RASUL 7.46–51690ne rai do nadhe ngati dhara wolaabbaddau-ddau do hudhi ri Deo pa hedhaparo. Ne ammu do naanne era paanne lohema awe Daud.46Ri Daud do pemengallo ne dharaDeo, jhe ami no mita wie lua ri Deo pano tu ta petitu hewue ammu tu Deo, dopa No ke Yakub ne wie hu nga mejura.47Tapulara Salomo ke ne do petitoammu ne tu Deo.48Maji lema ta mina harre Deo do rihidhida nga kelodo ne, pee dho No padhara ammu do tao ri ddau raiwawa;rowi pa dhara buku nabi do era hure dobhu ke mina hedhe,49 'Liru ke ne era mejaddhi Ya, jheraiwawa ke ne era jhalli kae Ya. Ammudo mina mii ke ne do petito ri mu tu Ya?pa mii ke ne era pengaha tu Ya?50Ta do adho ke ta Ya ma ne do taohari-hari ne nga we?' mina harre ke nelii Deo.51Do tarra ne keti kewadu kattutuahhu-tuahhu he jhe do dhai tarranehedui ta pedhanno nga Deo! Ne wodilumu do rihi tu-tu ke ne hoe nga ketipapenaja nga lipedai Deo! Do hela'u ke

JHARA LUA RASUL-RASUL 7.52–56691mu nga ama-appu mu he do pee ngapelawa-petaddhu we nga Henga Deo!52Do era ri ko ne nabi do dho dede dodho dhaba ri ama appu muri? Pemade riro ne ddau-ddau pepu-peju Deo do raiuru rai tare he do alla ke pepepeke tado ne Annu Deo do mola do mira ne domedae ta dakka ne. Jhe pa dhara awenadhe alla ke mu petao apa, jhe pemadene Annu Deo do naanne.53Ri naju-naju Deo he do alla kepepedhai ne lidara-lidara Deo he pa mu,tapulara wae dho ri mu ta pedute!"54Ta rangnge mina harre ri Kattu-kattuAigama he, hari-hari ne lipedai Stefanus,dhai paddha ne ade ro, jhe dhai bubudhara ro nga Stefanus.55Tapulara Stefanus do tobo ke riHenga Deo ne ta tengara ke la liru. Tangadde ke ri no ne weo nga kana Deo,nga Yesus do era do titu pa era peredaNo do pe hebhakka kedhanga Deo ne.56 "Heleo we," ane Stefanus, "ngaddeke ri ya ne era do mmau do megala ne,do boka anni, jhe Ana Ddau Raiwawa dotitu pa hebhakka-ai dhanga Deo!"

JHARA LUA RASUL-RASUL 7.57–8.169257Ta jhammi wodilu ke ne kattu-kattuaigama he, jhe peka-ka ro, jhe haggahetakka dhangnge ro la wuhe Stefanus.58Ta nune-pera'o-ra'o ke ri ro Stefanusla tele ngati dhara rae ne, jhe kajjhe nori wowadu. Ne ddau-ddau do heleo nelai do napoanne ta la takka ke ri ro nebhara Stefanus pa hedhapa heddau anado ngarru ne ngara no Saulus.59Pa dhara nga wuhe ri wowahuStefanus, ta peka ke Stefanus, "WoYesus Muri ya, hamme we ne henga ya."60Moko ta lakku rutu ke Stefanus, jhepeka nga lipeka do maddu, "Muri, bholepehape we pa ro ne lubhu harro ngamenyilu ro do nadhe!" Ta alla no pepalimina harre ta made le ke no. Saulusdo mengallu dhara lema ri lua made donaanne.

8 1Pa dhara awe do naanne lema tajhari ke ta hudhi nga peraga ne do

herani do pa Yerusalem, hakku hari-harine ddau do manno do kaho he tamenyabbha ke la hebhakka-hebhakka,la hari hewue Yudea nga Samaria, tituwata rasul-rasul he we ne do adho.

JHARA LUA RASUL-RASUL 8.2–86932Ne ddau-ddau do nga lua meda'u hepa Deo, ta kako ke ro la pedane Stefanusjhe nga tangi pedihi noho taga no.3Tapulara Saulus do petadi teru ke tapeila ne do herani he. Ta narru ke rino ti hewue ammu la hewue ammu jhela nuni pemahhu la tele ne ddau-ddaudo parahajha he jhe pemaho la dharaammu bhaddo.4Ri ddau-ddau do parahajha he tapeja'e-pepeke ke ne Li Hagha Dhara dongeti Deo ne la hebhakka-bhakka.5Ta kako ke Filipus la Samaria jhe lapepeke pa ddau-ddau do pa ni ne jharalua Duae Mone Mone ma'i-Mone golo dojaje ri Deo ne.6Ta rangngi ri ddau-ddau he ne dopedae ri Filipus ne, jhe ngaddi ne lua-luamadalae do tao ri Filipus he, ae ngati rodo pedhanno nga ne nga ne do peke rino he pa ro.7Ae ne wango do mahhu-anni ngapeka-ka ngati dda-ddau do wujhu. Dhaiae ne ddau do made heatta nga do kaine do peie.8Moko dhai tarra ne mengallu nge ngakehaka dhara ne ddau do pa Samaria he.

JHARA LUA RASUL-RASUL 8.9–136949Pa dhara rae do naanne era heddaumomone ne ngara no Simon, do tuibhalle ke ne pebilu ri no ne do Samariahe ri lipana no. Jhe laje ri no pa doSamaria he, ta no heddau do dhai tarra.10Moko hari-hari ddau pa dhara rae donaanne, ngati hari-hari lapi ddau-rai dopedhanno ke nga no. Ne ane ro pa ddaudo naanne, "Ddau nadhe do nga lua ruinga kedi ngati Deo do dhai ketoo ne, dolii ta 'Lua rui do pehilo-wole ne.'"11Do dhai ke ne pebilu ri no ne ddau heri lipa na no ne, hakku do dhai pedhannoke ne ddau he nga no.12Tapulara ta pepeke ke ri Filipus paro ne jhara Li Hagha Dhara do peteleojhara mina mii Deo ne medae ta peredamii Duae, nga jhara lua Yesus Kristus,Duae Mone ma'i-Mone golo ne. Mokota parahajha ke ro nga lii do pedhae riFilipus pa ro he, moko ta pejhiu ke ie tamomone mina harre lema ne mobannihe.13Simon lema miha parahajha. Ta alleno pepejhio, pee nga pedute Filipus rino. Ta jadhi ta ju madalae ke Simon, rilua-lua madalae do jadhi he.

JHARA LUA RASUL-RASUL 8.14–2069514Ta rangngi ke ne rasul do paYerusalem he ta ne ddau-ddau doSamaria he do hamme ke ne lipedai Deone. Ri do mina harre ke ta pepu ke ri roPetrus nga Yohanes la ni.15Ta dhai Petrus nga Yohanes la ni, tahebhajha ke ro tu do Samaria he, mitaie ro ta nara Henga Deo,16 rowi do dho dakka dae Henga Deo lahelibhu ro ie ta heddau he; alla pepejhiupa dhara ngara Yesus he ko we ro.17Moko ta dhede ruai ke Petrus ngaYohanes pa wokolo do Samaria he, mokota hamme ke ri ro ne Henga Deo ne.18Do ngadde ri Simon ta do taga taritakka ruai ne rasul he la wokolo ddauhe, hakku hamme ri ro Henga Deo. Ri domina harre ta ggu doi ke Simon la ngaPetrus nga Yohanes,19 jhe lii no, "Wie we pa ya le ne kuahado naanne, mijhi kinga takka ya ruai pawokolo nadu we, moko ne ddau do naharre ta nara le ke ne Henga Deo ne."20Tapulara ta lii ke Petrus, "Apa ngakerewe au nga doi au do na harre! Papenge au ne nga ne do wie ri Deo ne dota walli ri doi?

JHARA LUA RASUL-RASUL 8.21–2769621Bhole dho au nga unu pala tu tapedutu pa dhara lua jhagga jhi dhe, rowine ade au do kelakku pe naja nga Deo.22Rowi do mina harre ke hane we nepenge au do woapa ne, jhe ami we aupa Muri, mita ie ta pehuba ri No ne luapenge au do woapa ne!23Rowi do toi ri ya, ne ade au do hukeri lua pana dhara, jhe au dhe naannu rilaua apa nga kerewe ne."24Moko ta lii ke Simon pa Petrus ngaYohanes, "Ruba kowe ne dhara mu taami pa Muri, mita ie ne nga ne do paleri tuahhu he, nara dho hahhi he ta lakkapa ya."25Ta moko le Petrus nga Yohanes newie lipejhara nga pepeke ne lipedai Murine, ta bhale ke ro la Yerusalem. Jhe paloro jhara kako ro, pepeke ri ro ne LiHagha Dhara ne pa rae-rae do Samariahe.26Ta lii ke heddau naju Deo pa Filipus,"Pekaddhi we la bira Bhollau la rujharado ngati Yerusalem ju la Gaza ne." Nerujhara do naanne do keliu-kejidho.27Moko ta pekaddhi ke Filipus. Pa dharaawe do naanne do era heddau pegawaingati dhara rae banni-ae Etiopia do pa

JHARA LUA RASUL-RASUL 8.28–32697dhara awe ta bhale ke no la rai la liha no.No heddau pegawai mone-ae do pemokohari-hari lua kaja nga kete'e Kandakebanni-ae ihi rai Etiopia. Ne ddau donaanne ti wie hu nga mejura pa Deo laYerusalem, jhe do pa dhara nga ta bhaleke no, do nga ha'e doka. Pa dhara ngamejaddhi no pa dhara doka ne, do ngaajhe ri no ne buku Nabi Yesaya.28 (8:27)29Ta lii ke Henga Deo pa Filipus, "Kakoau la pehedharra-anni nga doka donapoanne."30Moko ta kako ke Filipus lapehedharra-anni nga doka do naanne, tarangnge ke ri no ne ddau do naanne doera nga ajhe Buku Yesaya. Ta kebhali keFilipus pa no, "Tada ma ke Tuan ne ngane do ajhe ri tuan ne?"31Ta bhale ke ri ddau do naanne, "Minamii ne nara ya ta tada, ki do dho era neddau do peteleo pa ya?" Moko ta periheke Filipus ri no ta ha'e la dhara doka ne,jhe la mejaddhi hela'u-la'u nga ddau donaanne.32Na hedhe ke ne lilolo do ajha ri ddaudo naanne, "Hala dho ke no mii ki'i jhawado lere ta la kehabbhe he, mii hengi'u ki'i

JHARA LUA RASUL-RASUL 8.33–37698jhawa do dho i'a kebee he, kinga ghutene rrau No, mina harre ke, bhule ledhono nga i'a boka ubha he.33Ta kare ta menihe ke No, jhe taopa no e'e ne ddhei he ke, jhe bhete newue wohenga No ngati danni raiwawado nadhe, hakku bhule dho ke heddauhe do nara ta pedae-pejha'e ne kolo loroNo."34Ta lii ke ne pegawai mone-ae dongati Etiopia ne pa Filipus, "Hakko ko weta peke pa ya, nadu ke ne do pedabbhori nabi do nadhe? Jhara lua ngi'u no kemiha, we jhara lua ddau do hewala?"35Moko ta jhari ke Filipus ta pedai lii; tape ke ri Filipus ne lilolo do na harre, miilai petari tu ta peke ne Li Hagha Dharajhara lua Yesus pa pegawai mone-ae donaanne.36Pa telora loro jhara kako ro, ta dhaike ro la era do era nga ei. Ta lii ke nepegawai mone-ae do naanne, "Heleo,oni ke ne ei pa nidhe! Ne nga ri ko nekura tu ta pejhio ya?"37 [Ta lii ke Filipus, "Kinga parahajhake Tuan nga hewue nge danni-ade, donara ke Tuan ta pejhio ma." Ta lii ke nepegawai mone-ae do ngati Etiopia ne,

JHARA LUA RASUL-RASUL 8.38–9.2699"Do parahajha tarra ke ya nga hewuenge danni-ade pa Yesus Kristus ta dotarra ta No ke ne Ana Deo ne."]38Moko ta lii ke no ta pengahe ne dokane; ta alla pemina harre, ta puru ke rohari do dhue nga Filipus la dhara ei ne,jhe pejhio no ri Filipus.39Ta dhai ro ta mahhu-anni ngati dharaei ne, ta pemarre ke Filipus ri Henga Deoti anne. Ngadde dho ke no ri pegawaimone-ae do naanne. Ta kako teru kene pegawai mone-ae do naanne ngamengallu nge nga kehaka dhara.40Ta era ke Filipus pa Asdod. Jhe padhara nga peterue ri Filipus ne loro jharakako no, pee ke ri no nga pepeke ne LiHagha Dhara jhara lua Yesus pa hari-harirae tade dhai no la Kaisarea.

9 1Pa dhara awe naanne lema pee keSaulus nga petadi ta pehudhi nga

pemade ne ddau do parahajha pa Yesushe. Ta kako ke no la nga kattu mone-aemone tunu-menahu ne,2 jhe la ami no huri-kuaha tu ta kakola nga kattu-kattu ammu hebhajha doYahudi he pa Damsyik, mijhi ki peabu nonga ddau-ddau do parahajha pa Yesus

JHARA LUA RASUL-RASUL 9.3–8700he, do nara ke ri no ta kappa jhe aggu laYerusalem.3Pa dhara nga kako no ju la Damsyik,ta dhai ta unu la rae do naanne, ta kewa'a hetakka ke ne kelala ngati liru jhela kehabbha pekehero Saulus.4Ta herabba ke Saulus la worai jherangnge ri no hahhi lipedai do lii pa no,"Saulus, Saulus! Ta nga hakku pehedueYa ri au?"5Ta kebhali ke Saulus, "Muri, nadu keAu?" Ta bhale ke ri lipedai do naanne,"Ya ke, Yesus do pehedue ri au dhe.6Tapulara pa awe nadhe kaddhi we aujhe maho la dhara rae dhe. Pa ni do tapake ri ya pa au, ne nga ne do jhammata tao ri au."7Ta haraghagha ke ne ddau-ddau dohela'u-la'u nga Saulus he, jhe nara doketa lii nga-nga ri, rowi do rangnge ri ro nelipedai do naanne, tapulara ngaddi dhori ro ie ta heddau he.8Moko ta kaddhi ke Saulus ta titu, jheboke ne namada no, tapulara ngaddi dhoke no ne nga-nga. Hakku ta kedhagoke ri ro ne ruai Saulus jhe hebake laDamsyik.

JHARA LUA RASUL-RASUL 9.9–147019Tallu lodho ne tui nara dho Saulus tangaddi ne nga-nga, jhe mina harre lemane worawwu tui, bhule tu-tu dho no tanga'a ta nginu ne nga-nga.10Pa Damsyik do era heddau ne ddaudo pedute Yesus, ne ngara no Ananias.Pa dhara hahhi lai nii, ta lii ke Muri pano, "Ananias!" Ta bhale ke ri Ananias,"We Muri."11Ta lii ke Muri, "Kako we au pa dharaawe nadhe dhangnge la ammu Yudaspa Rujha Molo ne. Kebhale ri au pa niheddau ne ngara no Saulus do ngatiTarusus ne. Ne ddau do naanne do nnaipa dhara hebhajha,12 jhe pa dhara lai nii do ngadde ke ri noheddau momone ne ngara no Ananias,do dakka la nga no jhe la takke ne ruaila wokolo no, mita nara no ta ngaddibhale wari."13Ta bhale ke ri Ananias, "Muri, do aeke ne lii ddau do rangngi ri ya, ne jharalua ddau do nadhe, rihi-rihi jhara luahudhi nga peraga do tao ri no pe najanga annu-niki Au pa Yerusalem.14 Jhe pa dhara awe nadhe ne dakkano ma dhe, do wie lua ke pa no rikattu-kattu mone tunu-menahu he tu ta

JHARA LUA RASUL-RASUL 9.15–19702ma kappa ne ddau-ddau do parahajhapa Au he."15Tapulara ta lii ke Muri pa Ananias,"Kako we au! Rowi do alle ke ri Yapepidhe no tu ta pekako ne lua jhaggaYa, mita ie no ta la pepeke ne jhara luaYa pa ddau-ddau-rai do wala he do adhodo aigama Yahudi nga pa duae-duae, jhemina harre lema pa do Israel he.16 Jhe ri Ya miha do ta peteleo pa nohari-hari ne lua hedui-herui do ta dhueta hape ri no taga Ya."17Moko ta kako ke Ananias la ammu donaanne jhe la takke neruai no pa woko loSaulus, jhe lii no pa Saulus, "Wo tuahhuya Saulus, ri Muri Yesus do ngadde rituahhu ne, pa rujhara do ta ju ma dhene, mita ie tuahhu ta ngaddi bhale warijhe tobo au ri Henga Deo ne."18Pa dhara awe naanne dhangnge, nenga marra do mii nai nadu'u he, ta bunuke ngati namada Saulus, moko ta narake Saulus ta ngaddi bhale wari. Moko takaddhi ke Saulus, jhe pejhio no.19Ta alla no penga'a-penginu, ta ruibhale wari ke no. Ta pee ke Saulus ngaddau do parahajha pa Yesus he parrilodho ne tui.

JHARA LUA RASUL-RASUL 9.20–2570320Ta kako ke no la ammu-ammuhebhajha, jhe jhari no ta pepeke jharalua Yesus, ta Yesus ke ne Ana Deo ne.21Ta madalae ke ne ddau he hari-hari,ne dhanno ne lii Saulus do naanne.Ta lii ke ro, "Adho no ma ke dhe dopemade hari-hari ddau do parahajhahe pa Yerusalem? Jhe ne dakka no madhe, do ta ma kappa nga ta ma aggu neddau do parahajha he la nga kattu-kattumone tunu-menahu he!"22Tapulara ta ju rui ke ne lua penauSaulus nga ddau he. Ne telia-telia dopedae ri no jhara lua Yesus do minaharre ne wowarru pekatta ta do Yesus kene Duae Mone ma'i-Mone golo ne, hakkunara dho ke ta pebhata ri ne do Yahudido pee pa Damsyik he nga no ri.23Dhai dho ta mina mii le ne tui, tapehela'u lii ke ne do Yahudi ta pemadeSaulus.24Tapulara ne lua do perijho ri ro donaanne do nara ta toi ri Saulus. Annimaddha nga anni lodho, pee ke ri ro ngajaga bharra ne ubha-ubha toka rae he tuta mate Saulus ta pemade.25Tapulara pa dhara herammi, ta aggoke Saulus ri ddau do parahajha he, jhe

JHARA LUA RASUL-RASUL 9.26–30704la pedhule ri ro pa dhara hewue kerajajhara kolo tebo rae ne.26Ta kako ke Saulus la Yerusalem,jhe pa ni ta kale ke ri no ne rujhara tala peobo nga do parahajha pa Yesushe. Ta tapulara do meda'u ne ddau doparahajha he penaja nga Saulus, rowi dodho parahajha dae ro nga Saulus ta doalla tarra-tarra ke no pejadhi ta ddau doparahajha pa Yesus.27Ta dhai ta dakka ke Barnabas la ngano, jhe aggo no la nga rasul-rasul he.Ta pedhire ke ri Barnabas pa ro ne jharalua mina mii Saulus ne ngadde Muri patelora rujhara ne, nga mina mii ne liiMuri pa Saulus. Peke lema ri Barnabasmina mii ne bhani Saulus ta ajha ddaupa Damsyik nga ngara Yesus.28Moko ri do mina harre ke ta pee keSaulus nga ro, jhe kako no la pelibanga dhai bhani dhallu pa hari hewueYerusalem nga ngara Yesus.29Saulus do pedai lii jhe pebhata lema nga do Yahudi do pake lii Yunanihe, tapulara kale ri ro ne rujhara tu tapemade Saulus.30Ta dhai ta toi ne lai do naanne ri ddaudo parahajha do hewala he, ta aggo ke

JHARA LUA RASUL-RASUL 9.31–36705Saulus ri ro Kaisarea, ta alla peminaharre ta moe ke no la Tarsus.31Moko ta ketanna ke ne jemaat pahari hewue Yudea, Galilea nga Samaria.Nga do rabhe ri Henga Deo, nga ri luameghighi-meda'u pa Muri, moko nejemaat jemaat do na harre ta ju rui ngaju ta ae ke.32Ta kako ke Petrus la hebhakka-hebhakka la heahu ne jemaat-jemaathe. Helodho ta kako ke no la heahu nenaannu Muri he do pa Lida.33Pa ni ta peabu ke no nga heddaumomone ne ngara no Eneas do madeheatta, jhe do adho ke do ngaddi takaddhi ri ngati era bba'i no, aru bhuettau ke ne tui.34Ta lii ke Petrus pa Eneas, "Eneas,Yesus Kristus ke ne do peie au. Kaddhiwe au, jhe pe ie we ne era bba'i au."Pa awe naanne dhangnge ta kaddhi keEneas.35Hari-hari ne ana-rai pa Lida ngaSaron do ngadde Eneas, moko taparahajha ke pa Muri.36Pa Yope do era heddau mobannine ngara no Tabita. No heddau doparahajha pa Yesus. (Ne ngara no kinga

JHARA LUA RASUL-RASUL 9.37–40706pa dhara lii Yunani Dorkas do kingapebhale ma lii di 'roha'). Do loro-loro keno ne tao lai-lai do woie ta ruba dharanga ddau-ddau do kehia nga gahara.37Pa dhara awe naanne ta lakka ke nori paddha, jhe moko ta made. Ta allepepejhio ei, ta aggo ke la takke la kamado pa dhida.38Yope adho do rihi ne jjhau nga Lida.Hakku ne ddau do parahajha pa Yesusdo era pa Yope ta rangngi ke ta do eraPetrus pa Lida, moko ta pepu ddau kero la nga Petrus jhe nga lijaji do minahedhe, "Marri-ai-ai we ne dakka madhe."39Ta kaddhi dhangnge ke Petrus peduturo. Ta dhai la Yope ta aggo ke no la kamado pa dhida ne. Hari-hari ne mobannimoniki-wue do paanne he, ta la peworeke Petrus jhe tangi, jhe pejhujhu ri ro paPetrus ne bhajhu-bhajhu nga juba-jubado jhau ri Dorkas tu ro he pa awe ngamuri mada ne ko no.40Ta lii ke Petrus pa ro hari-hari tamahhu-anni, ta lakku rutu ke Petrus jhehebhajha. Ta alla pemina harre ta najahedhapa ke no ju la nga ngi'u Dorkasne, jhe lii, "Tabita, kaddhi we!" Moko ta

JHARA LUA RASUL-RASUL 9.41–10.3707boka ela ke Dorkas, ta ngadde ke Petrusri no, ta mejaddhi ke no.41Moko ta parro ke ne ruai no ri Petrus,tu ta rabhe no mita titu. Ta alla peminaharre ta pedoa ke ri Petrus ne ddau-ddaudo parahajha nga mobanni moniki-wuehe do era paanne, jhe wie ri No, Dorkasdo alla ke pemuri bhale wari ne pa ro.42Ta menyabbha ke ne lii jhara lai donaanne la hebhakka-hebhakka, pa harihewue Yope, hakku do jhajhi ae ddau doparahajha pa Yesus ta do No ke ne DuaeMone ma'i-Mone golo ne.43Ta pee ke Petrus pa ni parri lodho netui pa ammu heddau mone pelumu kuri.

10 1Pa Kaisarea do era heddaumomone ne ngara no Kornelius.

No heddau kapatei "Horodhadhu Italia".2No heddau do meda'u ri Deo ngahari-hari ddau do era pa dhara ammunga kemali no, do wie hu nga mejura paDeo. Do ae ke no ne ruba dhara nga doYahudi do kehia he, jhe do loro-loro keno ne hebhajha pa Deo.3Pa dhara helodho, era ma pa wabbatallu maddha lodho ne, ta ngadde ke riKornelius nga teleo-leo pa dhara hahhi

JHARA LUA RASUL-RASUL 10.4–9708lainii, heddau naju Deo do dakka jhe lapedoe no, "Kornelius!"4Ta ketarre ke ri Kornelius ne naju Deodo naanne, jhe meda'u, jhe lii no, "Taera nga'a Tuan?" Ta bhale ke ri naju Deone, "Ne lihebhajha au nga lua ruba dharado tao ri au he, alla ke pehammi ri Deo,jhe do henge au ri Deo.5Pepu we ri au pa dhara awe nadhe neddau la Yope, la pedoe heddau ne ngarano Simon, do ne ngara-merai ne SimonPetrus.6Nanne do pee taha no pa ammuheddau mone pelumu kuri ne ngara noSimon do pee pa tabbi dahi-ae ne."7Ta ludu le ne naju Deo do pe dai lii ngaKornelius ne, ta pedoa ke ri Korneliusdo dhue ddau naannu nga he ddau dohorodhadhu mone jage no, do henarrune muri mada no.8Ta pedhire ke ri Kornelius pa ro nenga ne do alla pejadhi ne, ta alla peminaharre ta pepu ke ro la Yope.9Bhale ma jhammi-ae he, pa loro jharakako ko ro, jhe do hedharra ke ro laYope, ta ha'e Petrus la dhida ammu netu ta la hebhajha.

JHARA LUA RASUL-RASUL 10.10–1670910Ta menganga do pehilo-wole ke no,jhe do ddhei ta nga'a ke no. Pa dharanga pemoko ko ne nga'a he ta pengaddeke pa Petrus hahhi lai nii.11Ta ngadde ke ri no, liru era ke doboka-anni, jhe era hahhi do mii bhallado balla he do pedhule ma raiwawa, jhedo akke pa hari appa tebuku.12Pa dhara bhalla do naanne do erahari-hari worawwu bhada do laa kae,hari-hari bhada do rodho ri kabu nga dolila do mellai.13Moko ta era ke ne lipedai do lii pa no,"Petrus, kaddhi weau! Kehabbha we jhenga'a we!"14Ta bhale ke ri Petrus, "Adho Murieeh! Ngaddi de dho ya ta nga'a ie tane nga we ne do petaru kiadho do dhopejhamma."15Tapulara ta lii ri ke ne lipedai donaanne pa no, "Ne nga ne do peteleo riDeo ta do ie ta nga'a, bhole ege ri au tado petaru ri."16Ne lai nii do naanne ta kebhale ketade tallu wari, ta alla pemina harremoko ta dhede ke ne bhalla do naannela era do mmau do megala.

JHARA LUA RASUL-RASUL 10.17–2271017Ta bhingu ke Petrus ne penge nenga ne lua pedabbho ngati lai nii donapoanne. Pa dhara nga penge-nge kori Petrus, ta dhai le ke ne ddau pepuKornelius he. Era ke ro do titu pa ubhakelae ammu Simon ne.18Moko ta pedoa ddau ke ro jhe kebhali,"Era we adho pa dhe, heddau tamu dota pee taha he we pa dhe, ne ngara noSimon Petrus?"19Pa dhara nga petadi ko Petrus nepenge ne lua pedabbho lau nii do naanneta lii ke Henga Deo pa Petrus, "WoPetrus, hee do tallu ddau ta ma kale au.20Henginga we au ne kaddhi jhe purula dha'i ni dhe, jhe bhole kepapi ne lapedutu ro, rowi Ya ke ne do pepu ro."21Moko ta puru ke Petrus la dha'i ne,jhe lii pa ddau-ddau do na harre, "Yake ne do kale ri tuahhu he. Ta ma miituahhu he?"22Ta bhale ke ri ro, "Pepu ri KapateiKornelius ta mai ma dhe. No heddau dowoie nga do meda'u ri Deo, jhe hari lemado dhai takke pekerihe no ri hari hari doYahudi. Heddau naju Deo do alla peli pano, ta ma ame ama ta kako la ammu no,mii libhale ngati lihebhajha no, do alla

JHARA LUA RASUL-RASUL 10.23–28711ke peli pa no ta dhanno ne nga ne domedae ama ta lii pa no."23Moko ta lii ke Petrus pa ro ta maho kotu ta bba'i ko ro pa maddha do naanne.Bhale ma jhammi-ae he, ta kaddhi kePetrus jhe kako penau nga ro hela'u-la'u.Do parri ddau do parahajha pa Yope dopedutu hela'u le nga ro.24Bhale ma helodho ti naanne jhe itudhai ro la Kaisarea. Pa ni do lore kepemata ri Kornelius nga a'a-ari no he,mina harre lema ri ihi anga-ihi angaddhei no he do alla le ke pepedoa ri no.25Ta dhai Petrus, ta kako ke Korneliusla hapo no, jhe la mejura pa hedhapa no.26Tapulara ta happe dhangnge ke no riPetrus, jhe lii pa no, "Kaddhi we au! Yalema miha ddau raiwawa."27Pa dhara nga pedai lii ko Kornelius,ta maho ke Petrus la dhara ammu ne.Ta ngaddi ke ri Petrus do ae ddau kepaanne do peteni.28Moko ta lii ke Petrus pa ro, "Do toi keri tuahhu-tuahhu he miha, ta do adhodo ie do Yahudi ta peabu kiadho ta pedunga ddau do wala rai pedutu nga aigamaYahudi. Tapulara ri Deo miha do alle kepepedhelo pa ya ta do adho ya do ie ta

JHARA LUA RASUL-RASUL 10.29–33712ege ie ta heddau he ta do peluri, kiadhota do dho pejhamma.29Taga ri do mina harre ke hakku taame ya ri tuan ta mai ma dhe, bhule dhoya nga lua pelabba-anni. Hakku pa dharaawe nadhe, do ddhei ke ri ya ta toi, tanga hakku ame ya ta mai ma dhe."30Ta bhale ke ri Kornelius, "Pa tallulodho do ludu, era le ma mii pa dharado mina hedhe, do pa dhara awe ngahebhajha ya pa ammu dhe, pa wabbatallu maddha lodho he, ta harra hewakkake heddau momone do titu pa hedhapaya. Ne bhara pake no do weo do kana.31Ta lii ke no pa ya, 'Kornelius! Dohamme ke ri Deo ne lihebhajha au jhedo henge ke ri No ne lua ruba dhara au.32Hakku pepu we ddau ri au la Yope,la pedoe heddau ne ngara no SimonPetrus. No nnai do pee pa dhara hemelilahe we pa ammu Simon mone pelumukuri ne, ne ammu no do pa tabbi dahi.'33Ri do mina harre ke hakku ta pepudhangnge ke ri ya ne ddau do la pedoeTuan he. Jhe Tuan do dhai tarra ne woieade tu ta dakka ma dhe. Pa dhara awenadhe, hee ke jhi do peteni pa hedhapa

JHARA LUA RASUL-RASUL 10.34–39713Deo tu ta dhanno hari hari ne nga ne dolii Deo pa Tuan tu ta pedhae pa jhi."34Moko ta lii ke Petrus, "Pa dhara awenadhe toi tarra-tarra ke ri ya, ta do riDeo do tao pehela'u we hari-hari ddau.35Ddau do meda'u pa Deo nga do taolua mola nga mira, ddau do mina harreke ne do hammi ri Deo, jhe pedhuli dhoNo ta ddau rai nami we.36Do toi ke ri tuahhu he ne ihi lipikado ngati Deo ne, do pedhae pa doIsrael he. Ne lii do naanne jhara luapedhuri-pemira do pelake jhara YesusKristus ne, do Muri ri hari-hari ddau.37Do toi ke ri mu ne nga ne do allapejadhi pa hari hewue Yudea, do jharirai ngati Galilea ta moko ne pejhiu do liiri Yohanes ne.38Do toi ke ri mu ta do alle ke pepidheri Deo, Yesus Kristus do Nazaret ne, jhedo wie ke pa No ne Henga Deo do ngakuaha ne. Do toi ke ri mu ma, ta doYesus do kako la hebhakka-bhakka tuta la tao lua ie, perie ri No hari-hari dowujhu, rowi Deo ne do penau pelere ngaNo.39Do ngadde ri namada ke ri jhi,hari-hari ne do tao ri No pa ihi rai do

JHARA LUA RASUL-RASUL 10.40–44714Yahudi nga pa Yerusalem. Maji le mata mina harre, alle ke ri ro peketoepeabbha-rappa jhe pemade No.40Tapulara pa lodho do ketallu ne, alleke No pepemure bhale wari ri Deo ngatidhara made mada, jhe pengadde No paddau-raiwawa41adho pa hari-hari ddau, titu wata kepa jhi he we do alla ke pepidhi uru-jharari Deo, tu ta jadhi hakahi-hakahi No: Jhido nga'a-nginu hela'u-la'u nga No, taalle No pepemure bhale wari ngati luamade mada ne.42 Jhe pepu jhi ri No ta la pepeke ne LiHagha Dhara do naanne pa ddau he, jhepeteleo ta do No ke ne do alle pepedhederi Deo ta jadhi Mone Happo hala ddau domuri nga do alla pemade.43Ri hari-hari nabi do pedae ke nejhara lua No. Ne lii ro, hari-hari ddaudo parahajha pa Yesus, domedae tapehai-pehuba ne lubhu harro ngamenyilu ro ri kuaha ngati Yesus."44Pa dhara nga pedai lii ko Petrus,ta puru ke Henga Deo jhe la helibhuhari-hari ne ddau do dhanno ne lii donaanne.

JHARA LUA RASUL-RASUL 10.45–11.271545Ne do Yahudi do parahajha do pedutePetrus ngati Yope he, ta madalae ke rohari-hari ta ngadde ri ro ta do wie le riDeo ne Henga No pa ddau do wala rai doadho do Yahudi.46Rowi do rangngi ke ri ro ne ddau-ddau do naharre do pedai lii pa dharaheworawwu-heworawwu lipedai, jhe wuewaje ne lua dhida nga ketutu Deo ne.Moko ta lii ke Petrus,47 "Hakku ko ta heleo ri mu, ne ddau-ddau do na hedhe do nara lema ke HengaDeo hela'u mii di lema. Hakku nara koma ke ddau ta pelabba-labba-anni tu tapejhiu ri eiloko?"48Moko ta lii ke Petrus ta pejhiu ropa dhara ngara Yesus Kristus. Ta allapemina harre ta ame ke Petrus ta pee konga ro, pa dhara parri lodho he.

11 1Rasul-rasul he nga ddau-ddaudo parahajha he pa hari hewue

Yudea do rangngi ke ta do ne ddau-ddaudo adho do aigama Yahudi he, do hammele ke ne lipedai Deo ne.2Ta dhai ta kako ke Petrus la Yerusalem,ta kare ke no ri ddau-ddau do parahajhahe. Ta lii ke ro pa Petrus,

JHARA LUA RASUL-RASUL 11.3–107163 "Ta nga au hakku la ammu ddau dhodara ngutu? Rihi ri ti naanne, la nga'a riko au hela'u-la'u nga ro!"4Rowi do mina harre ke ta peteleo ke riPetrus,5 "Pa dhara nga hebhajha ya pa Yope,ta ngadde ke ri ya pa dhara lii nii. Ne dongadde ri ya ne, ta era ke mii bhalla doballa he do pepure ngati liru, do akkepa hari appa tebuku, jhe pengaha pahedhapa ya.6Ta dhai ta heleo ri ya la dhara bhalla donaanne, ta ngaddi ke ya ne bhada-bhadado appa laa kae, bhada-bhada do mellai,do rodho ri kabu nga do lila do mellai.7Moko ta rangnge ke ri ya ne hahhilipedai do lii pa ya, 'Kaddhi we au! PetrusKehabbha we jhe nga'a we!'8Tapulara ta bhale ke ri ya, 'Adho,Muri! Ngaddi dho ya ta nga'a do petarukiadho do dho jhamma.'9Tapulara ta lii ri ke ne lipedai donaanne ngati liru pa ya, 'Bhara dopeteleo ke ri Deo ta do ie, bhole kire rita petaru.'10Tade tallu wari ne ngadde ri ya ne laido naanne jhe pa pedakka hari-hari ne

JHARA LUA RASUL-RASUL 11.11–16717do na harre ta dhede bhale wari ke laera do mmau do megala.11Pa dhara awe naanne lema ta dhai kene do tallu ddau do ngati Kaisarea, he laammu do pee ri ya ne.12Moko ta pepue ke ya ri Henga Deota kako hela'u la'u nga ro, jhe bhole erane lua keba'a-kepapi ri. Hari do anna netuahhu do na hedhe do pedutu le manga la Kaisarea, jhe maho jhi hari-hari laammu Kornelius.13Ta alla pemina harre ta pedhire ke riKornelius pa jhi, mina mii ne ngadde rino heddau naju Deo do titu pa ammu nojhe lii, 'Pepu we ri au ne ddau la Yope,la pedoe heddau momone ne ngara noSimon Petrus.14Do medae ke ta pedhae ri no pa mune lii do wie ne lua helama tona ie ne aunga ana-oha au.'15 Jhe pa dhara pedhae ri ya minaharre," ne peterue ri Petrus ne lipedhirino, "Ta dakka ke ne Henga Deo lawokolo ro, hela'u lema mii do jadhi pa dido uru he.16Moko ta henge ke ri ya, do ngaddi talii Muri, 'Yohanes pejhiu ri eiloko he we,

JHARA LUA RASUL-RASUL 11.17–20718tapulara mu do medae ta pejhiu ri HengaDeo.'17Hakku teleo ke ta do wie lema ri Deopa ddau-ddau do adho do aigama Yahudihe, ne lai do hela'u nga do wie pa di paawe ta parahajha he di pa Muri YesusKristus. Rowi do mina harre ke mina miike ne nara ta labbe Deo!"18Ta rangnge ri ro mina harre, tapengaha ke ro ne pebhata ri. Moko tawue-waje ke ri ro Deo. Ta lii ke ro, "Kidomina harre ke, ddau-ddau do adho doYahudi lema do wie ke ri Deo ne awe tujharra ngati lubhu harro nga menyilu ro,jhe henate ne muri mada do petu ne!"19Ta alle Stefanus pepemade, ta jharike ta hudhi ta peraga ne ddau-ddau doparahajha he, hakku ta menyabbha kero la hebhakka-bhakka. Era do peraihape la Fenisia, era wari do dhai hapela Siprus nga Antiokia. Ta pepeke ke riro ne lii do ngati Deo ne wata ke pa doYahudi we.20Tapulara ngati ddau-ddau doparahajha he, do ngati Siprus ngaKirene, era lema do kako la Antiokia,jhe pepeke ne Li Hegha Dhara jhara

JHARA LUA RASUL-RASUL 11.21–26719lua Yesus ne pa ddau-ddau do adho doaigama Yahudi he lema.21Ne kuaha Muri do era pa ro lema,hakku ae do parahajha jhe jhula-anni paMuri.22Ne lipedhiri-lipedhiri jhara lai-lai dona hedhe ta rangngi le ke ri Jemaatpa Yerusalem. Moko ta pepue ke ri roBarnabas la Antiokhia.23Ta dhai Barnabas la ni, jhe ngadde rino mina mii Deo ne ddhei nga ddau-ddauhe, dhai mengallu dhara no. Moko ta amike ri no ta petarra ne halla-anni pa Muringa hewue nge danni-ade.24Barnabas dhe ddau do dhai woiepenge danni ade nga do tobo ri HengaDeo, jhe hari lema do dhai parahajha paMuri hakku ae ddau ne do pedute Muri.25Ta alla pemina harre ta kako keBarnabas la Tarsus ta la kale Saulus.26Ta peabu no nga Saulus, ta aggo keri no Saulus la Antiokhia, jhe tobo tahewue ttau ro ne pekupu nga jemaat pani nga ajha do ae ddau. Pa Antiokhiake ne ddau-ddau do parahajha he, papetari-tari ne pali ta do Herani.

JHARA LUA RASUL-RASUL 11.27–12.372027Pa dhara awe naanne ta era ke doparri ddau do dakka ngati Yerusalem laAntiokhia.28Pa telora ro do na harre era heddaune ngara no Agabus. Taga ri lipedidiHenga Deo, ta pedara ke no, ta do ta eralua menganga rai do dhai tarra ne heduipa hari hewue raiwawa. (Jhe tarra nelai do nadhe ja dhi pa awe pereda KeheKlaudius.)29Moko hari-hari ne ddau do parahajhapa Yesus he, ta pehela'u-lii ke ro tamoa lua ruba ddara tu tuahhu-tuahhudo pa Yudea he, moa ro heddau-heddaupedutu nga mina mii ne do dhae ri romiha.30Ne lai lua pehela'u lii ro do naanne tapekako ke ri ro, moko ta pepu ke ri roBarnabas nga Saulus tu ta la pengaddune lua ruba dhara ro do na harre pakattu-kattu jemaat he.

12 1Pa dhara awe naanne le ma tajhari le ke ri Duae Herodes ta pe

hedui ne do herani he.2Ri lipereda no ke, Yakobus tuahhu riYohanes ne tabbho pemade ri kelewa.3Ta dhai ta heleo ri Herodes ta do newui-ai no do naanne do pemengallu

JHARA LUA RASUL-RASUL 12.4–7721dhara ne ade do Yahudi he, ta tao ri ke rimina harre; ta lii ke no ta kappe Petrusri. Ne lai do naanne jadhi pa awe Nga'aKewahhu Roti do tao ri mu ne.4Ta alle Petrus pekappe ta pemaho keno la dhara ammu bhaddo. Appa tajjine do horodhadhu ne do jage Petrus padhara ammu bhaddo ne. Hetajji-hetajjido appa ddau horodhadhu. Do ki mokone lai rame Paskah ne, jhe itu perehaPetrus ri Herodes pa hedhapa ddau lowe.5Ri do mina harre ke hakku ta taheko ke Petrus pa dhara ammu bhaddo,tapulara ne do herani he pee ngahebhajha loro nga petu-petarra pa Muritu Petrus.6Pa dhara rammi nga do dho aggodae Petrus ri Herodes ddau lowe he,Petrus do bba'i jhe do nga petuke-ai ridhue bhue tuki pa telora do dhue ddauhorodhadhu jaga he. Pa ubha kelaeammu bhaddo ne lema do jage ri monejaga lema.7Ta harra hewakka ke ne naju Muri jhela titu paanne jhe hahhi kelala do weo kepa dhara kama ammu bhaddo ne. Ta lakenyoke-nyoke ke Petrus ri naju Deo netade merrai. Moko ta lii ke ne naju Deo

JHARA LUA RASUL-RASUL 12.8–11722ne pa Petrus, "Hai, kaddhi marri-ai!" Padhara awe naanne dhangnge ta heradduke ne rate bhahi he ngati rukemakkuPetrus.8Ta alla pemina harre ta lii ke ne najuDeo ne, "Pake ne bhara au jhe akkene dari helapa au." Moko ta lii ri ke nenaju Deo ne, "Pake ne juba au, jhe maipedute ya."9Moko ta pedute ke ne naju Deo ne riPetrus la tele ngati ammu bhaddo ne.Tapulara toi de dho ri Petrus, ne nga nedo tao ri naju Deo ne ta do petu-tu tado jadhi. Pa peere ri Petrus hahhi linii hewe.10Ta ludu ne narru ri ro ne era jaga dopetari nga do kedhue ne, ta dhai ke ro laubha toka bbhahi do ju la dhara rae ne.Ta buka-anni ke miha-unu ne kelae ubhatoka bbhahi do naanne tu ro, moko tamahhu-anni he ke ro, jhe narru pa hahhiloro jhara addu. Ta dhai ta marra ke nenaju Deo ne ti nga Petrus.11Ta alla pemina harre ta toi ke riPetrus ne nga ne lai do alla pejadhi nepa no, moko ta lii ke no, "Pa awe nadhetoi tarra-tarra ke ri ya, ta do alla keMuri pepepu ne naju No ta ma gole ya ti

JHARA LUA RASUL-RASUL 12.12–17723wolaabba Herodes nga ngati hari-hari laido medae ta tao ri do Yahudi he penajanga ngi'u ya."12Ta toi le ri Petrus ne lai do naanne,ta kako ke no la ammu Maria, ina riYohanes do pale lema ta Markus. Paanne do ae ne ddau do peteni jhe do padhara nga hebhajha ro.13Ta kedakku kelae ke Petrus ngatitele ne, moko ta dakka ke heddau anamobanni do jaga pa anne ne ngara noRode ta la boka kelae tu Petrus.14Ta tade dhangnge ke ri no ne lipedaiPetrus. Ri do rihi ngati mengallu dharano ta maho ke no marri-ai-ai la dhara,nga do dho boka kelae tu Petrus, jhe lapika pa ddau-ddau do era paanne, taPetrus ke ne do pa tele ne.15Ta lii ke ne ddau he pa Rode, "Tawujhu au ko?" Tapulara ta ju peadu-annike no ta do tarra-tarra ta Petrus. Mokota lii ke ro, "Napoanne naju no!"16Pa awe naanne le ma ri Petrus penga kedakko loro pa kelae ne. Moko tadhai ro ta boka kelae, jhe ngadde ri ro taPetrus tarra, dhai madalae ke ro.17Ta wiu-ai ke Petrus, mita ie ro taketanna, ta alla pemina harre ta pedhire

JHARA LUA RASUL-RASUL 12.18–20724ke ri Petrus mina mii no ne aggo riMuri la tele ngati dhara ammu bhaddone. Moko ta lii ke no, "Kako ko la pekene lai do nadhe pa Yakobus nga patuahhu-tuahhu do wala he lema." Ta allapemina harre ta langnga ke Petrus ngatiera do naanne jhe kako la era do wala.18Bhale ma jhammi-ae ta jadhi ke nelua kenya'u pa telora do horodhadhu dojaga he. Dhai bhingu ke ro penaja ngalai do jadhi pa Petrus ne.19Moko ta lii ke Herodes pa ro ta kalePetrus, tapulara nara dho ta ngadderi ro. Hakku ta pereda ke Herodes takebhali ne mone jaga he, jhe pemadero. Ta alla pemina harre ta pekaddhike Herodes ngati Yudea jhe la pee paKaisarea rihi dho ne tui.20Do bubu dhara tarra Herodes ngaddau-ddau pa Tirus nga Sidon. Rido mina harre ke ta dakka ke ro lamengadha nga Herodes. Pa uru jharako, ta ube Blastus ke ri ro, do jadhi kattupa dhara rae Herodes, hakku ta aga heke Blastus jhara nga ro. Ta alla peminaharre ta kako ke ro la mengadha ngaHerodes, jhe ami huba ta peie, rowi ne

JHARA LUA RASUL-RASUL 12.21–13.1725rai ro do henao nga'a-nginu ngati raipereda Herodes.21Pa dhara helodho do alle ke pepetatori Herodes ta pake ke Herodes bharannau nga tenge jhe mejaddhi pa kederaera mejaddhi no, jhe jhari no ta pidatopa hedhapa ddau-rai.22Ne ddau-rai do pa dhara nga dhannone pidato do naanne ta peka-ka ke,"Nadhe lipedai ngati deo, adho ngatiddau-raiwawa!"23Pa dhara awe do naanne lema, tatabbhe ke Herodes ri naju Muri, rowiadho no do takke pekerihe Deo. Herodesmade nga'e ri kelate.24Moko ne lipedai Deo ta ju menyabbhake la hebhakka, jhe ju rui.25Ta moko le ne jhagga Barnabas ngaSaulus, ta bhale ke ro ngati Yerusalemnga aggo Yohanes Markus hela'u-la'unga ro.

13 1Pa dhara jemaat pa Antiokhia,era nabi-nabi nga guru-guru,

Barnabas, Simeon do pehune lemata mone Maddi, Lukius ngati Kirene,Menahem do hela'u-la'u ne pekepai ngaduae Herodes, nga Saulus.

JHARA LUA RASUL-RASUL 13.2–77262Pa awe wie hu nga me jura Muri ngapuasa ro, ta lii ke Henga Deo pa ro,"Petala ko we Barnabas nga Saulus tuYa, mita ie ro ta jagge ne lua jhagga doalle pepetato ri Ya tu ro."3Ta alla ro pepuasa nga hebhajha, tatakka ruwai ke ro pa wokolo Barnabasnga Saulus jhe pepu ro hari do dhue.4Taga tari do pepu ri Henga Deo tapekaddhi ke Barnabas nga Saulus laSeleukia. Ngati ni ta pekaddhi ke rojhara kowa la Siprus.5Ta dhai ke ro Salamis, ta pepeke keri ro ne lipedai Deo ne pa ammu-ammuhebhajha do Yahudi. Yohanes Markus doperabha nga ro pa loro jhara kako ro.6Lappe ri ro hari hewue ne pulu naannepelohe hape la Pafos. Pa ni ta pe abu kero nga heddau do Yahudi, ne ngara noBar Yesus. No mone pake lipana jhe dolaje ne ngi'u no ta heddau nabi.7Sergius Paulus gubernur pa pulunaanne do peihi-anga woie ke nga monepake lipana do naanne. Ne gubernurdo naanne ddau do dhei ia nga dommau-dhara. Ta pedoa ke Barnabas ngaSaulus ri no, rowi do ddhai ke ta dhannori no ne lipedai Deo ne.

JHARA LUA RASUL-RASUL 13.8–127278Tapulara Elimas (ngara do nadhe padhara lii Yunani) mone pake lipana donaanne kako la pebhata nga Barnabasnga Saulus. Hakku tao no mina harremita ie ke ne gubernur do naanne ta dodho parahajha pa Yesus.9Tapulara Saulus do pedoe lema taPaulus -- do tobo ke ri Henga Deo, mokota ketarre ke ri no ne mone pake lipanado naanne,10 jhe lii no, "Wo ddau do dhai potenga appi, ana apa nga kerewe! Au dheihi muhu-ihi lawa ngati hari-hari lai dowoie. Ta nga au hakku do dho wae tapengaha ti ddhei ta peape ne lai do ddheiDeo do wie ne lua helama tona ie ne tuddau-raiwawa?11Heleo we ri au, pa dhara awe nadhe,do medae ta wole au ri Deo ta wole. Domedae ke au ta bhaddu, tade ngaddidho ke au weo lodho pa dhara hemelilahe." Pa awe naanne dhangnge ta toi keri Elimas, era mii habbhu do maddi hene la henabbhe ne namada no, hakku takako ke no nga herama-rama ddau tu take dhago no.12Ta dhai ta ngadde ri gubernur ne laido naanne, ta parahajha ke no pa Yesus;

JHARA LUA RASUL-RASUL 13.13–17728rowi do dhai madalae pa no ne liajhajhara lua Yesus ne.13Ngati Pafos, ta pekaddhi ke Paulusnga ihi anga-ihi anga he jhara kowala Perga pa Pamfilia. Pa ni ta hani kero ri Yohanes Markus, jhe bhale no laYerusalem.14Ngati Perga, ta kako ke ro pelohela Antiokhia pa Pisidia, jhe pa lodhoPengaha-ihi ta kako ke ro la mejaddhi padhara ammu hebhajha.15Ta alla peajhe Buku Musa nga BukuNabi-nabi he, ta lii ke ne kattu-kattuammu-hebhajha he pa ddau he takebhali pa Paulus nga ihi anga no he,"Tuahhu-tuahhu, kinga era tuahhu henga lua ddhei ta takka lii ko, mai we mawie ne lira'a-litakka pa ddau-ddau do nahedhe."16Moko ta kaddhi ke Paulus ta titu, jhewiu-ai no, ta alla pemina harre ta pedailii ke no, "Tuahhu-tuahhu do Israel ngahari-hari tuahhu-tuahhu do wala he rijhe do pedhanno nga Deo! Hakko ko weri mu ta tenae ne lii ya dhe:17Deo do Israel do alla ke pepidhi neama-appu di, jhe pejadhi ro ta ddau-raido na dhe, ta ddau-rai do dhai keto

JHARA LUA RASUL-RASUL 13.18–22729ngara pa dhara nga pee ko ro pa Mesir,mii ddau do wala rai. Ta alla peminaharre nga kuaha do rihi ngati ihi ta agguke ro pemahhu-anni ngati Mesir.18Ta makka tee makka wangnge keDeo ne penajha nga wui-ai wui tao ro padhara kebhalla-ae appa nguru bhue ttaune tui.19Do pidu tajji ddau-rai ne penyaru riNo pemmau pa ihi pa ihi rai Kanaan, tuta pebhage-bhage ne rai do naanne pado Israel tu ta jadhi unu-oha ro.20Hari-hari ne na harre jadhi pa dharaappa ngahu lammi nguru bhue ttau netui. Ta lalle pepebhage ne rai Kanaan ne,ta wie ke ri Deo pa ro ne hakim-hakim.Ne hakim do pedakka rahi ne, NabiSamuel ke.21Ta alla pemina harre ta ami ke roheddau duae. Ta wie ke pa ro ri Deo,Saul ana Kis ngati kerogo Benyamin tuta jadhi duae pa ro pa dhara appa ngurubhue ttau ne tui.22Ta alle no pepereho ri Deo ngati eramejaddhi no ne, ta dhede wari ke Daudri Deo tu ta jadhi duae tu ro. Jhe nadheke ne do pale ri Deo jhara Daud, 'Ngaddeke Daud ana Isai ne ri Ya, no ke heddau

JHARA LUA RASUL-RASUL 13.23–27730do pemengallo ne dhara Ya. No ke neddau do medae ta pekako ne lua ddheiYa.'23Ngati kolo loro Daud dhe ke nepemoke ri Deo tu do Israel, heddau DuaeMone-ma'i Mone-golo ne.24Nga do dho jhari dae Yesus ta pekakone lua jhagga No, alla ke Yohanes pe liipa ddau-ddau do Israel mita ie ta jharrangati lubhu harro nyilu ro jhe pejhiu ro.25 Jhe pa awe pedakka ne lua jhaggano, ta lii ke Yohanes pa ddau he, 'Naduke ya dhe ne ane mu? Ya dhe adho ddaudo mate-mate ri mu ne. Henge we, neddau do naanne do medae ta dakka lereya; jhe tu ta boke ne helapa No he le wejhamma tu-tu dho ya.'26Tuahhu-tuahhu do kolo loro Abrahamnga tuahhu-tuahhu ya do haghe he, padhe, do pedhanno nga Deo! Alle ke riDeo pemoe wie di, ne lii jhara lua helamatona ie;27 rowi ne ri ddau-ddau do pee paYerusalem nga kattu-kattu ro he, toi dhori ro ta do No ke ne Mone-ma'i Mone-golone. Adho ro do tada ne liajha nabi-nabido ajhe pa lodho-lodho Pengaha-ihi,hakku ta wole ke Yesus ri ro. Tapulata

JHARA LUA RASUL-RASUL 13.28–33731taga tari do alle ke ri ro petao do naanne,ta petobe ke ri ro ne nga ne do pedare rinabi-nabi he.28Maji lema ta do dho nara ta ngadderi ro ie ta heworawwu lai he pa No, tado jhamma No ta wole ri lua wolo made,tapulara pee ma ro nga ami pa Pilatusmita ie No ta pemade.29Ta moko le ri ro ne tao hari-hari lai dohure do bhuke pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo ne jhara lua No, ta la pepureke ri ro ne ngi'u No ngati kolo ajhu ketoene, jhe la takke ri ro la ro'a raidare.30Tapulara la pemure bhale wari ri Deongati dhara lua made mada.31 Jhajhi lodho No ne tui ne pengaddi-anni pa ddau-ddau do penau nga Nohe ti Galilea la Yerusalem. Ro ke do naharre, ne do jadhi ta hakahi-hakahi tuNo pa do Israel.32Hakku pa dhara awe nadhe ta pedhaeke ri jhi ne Li Hagha Dhara do naanne pamu: Ne nga ne do alle pejaje ri Deo paama-appu di he,33ne naanne alle ke ri No pepetobe padi, nga loro jhara pemure bhale wariYesus ngati lua made mada. Rowi padhara Mazmur do kedhue ne do era do

JHARA LUA RASUL-RASUL 13.34–38732hure do bhuke, 'Au ke ne Ana Ya, palodho do nadhe ke, do ta jadhi ke Ya taama ri Au.'34Alle ke No pepemure bhale wari riDeo ngati lua made mada. Pa dhara awenadhe adho ke No do medae ri ta narrone lua made mada pa dhara ro'a raidare. Jhara lai do nadhe mina hedhe neane Deo, 'Do medae ke ri ya ta wie paMu ne lijaji do mmau do megala ne, dotatu ta petobe ke do alle pejaje ri Ya nepa Daud.'35Mina harre lema do era pa dhara liilolo do hewala he, 'Hane dho ri au nenaannu Au do pedhanno nga au ne pewwau pa dhara ro'a raidare.'36Alla ke Daud pemade jhe alle kepepedane hela'u-la'u nga ama-appu no,ta alle pejhagge ri no ne nga ne do liiDeo pa no ta jhagge. Jhe ne ngi'u Daudmiha alla ke pemae-tebho-ttei nga lawoworai hari-hari.37Tapulara Yesus, do pemure bhalewari ri Deo ngati lua made mada, ele-lujanna bolo dho No.38Rowi do mina harre ke tuahhu-tuahhu, do jhamma ke ri mu ta toi tado pelake jhara Yesus do nadhe ke ne

JHARA LUA RASUL-RASUL 13.39–42733lii jhara lua pehai-pehuba lubhu harronga menyilu ne, ne pejha'e-pepeke pamu; jhe do jhamma ke ta toi ri mu tado nadu we ne do parahajha pa No, dota pebhalle ke ne kattu no ngati lubhuharro nga menyilu, jhe adho ke do narari ta peele ne lipedara-lipedara Deo dopedhae ri Musa he.39 (13:38)40Rowi do mina harre ke do jhamma keri mu ta heleo pewoie-ie, mita do dhodhai ta jadhi pa mu ne nga ne do pale domina hedhe ri nabi-nabi he,41 'Heleo pewoie-ie we, wo mu ddau-ddau do ddhei ta kara ta menihi ddau!Do medae ta madalae mu, jhe made!Rowi pa dhara awe do nadhe do nee kepa dhara nga tao ri Ya hahhi lai do rimu miha do medae ta do dho parahajhajhara lua no, maji lema ta do era ddaune do pejhare pa mu.'"42Ta dhai Paulus nga Barnabas takaddhi ngati ammu hebhajha ne, ta amike ro ri ddau-ddau do era pa ammuhebhajha ne, mita ie ro ta dakka ri palodho Pengaha-ihi do ta hedhape ne,tu ta la petuwe ri ne jhara lai-lai do naharre.

JHARA LUA RASUL-RASUL 13.43–4773443Ta alla ro pemahhu-anni ngati ammuhebhajha do naanne, ae ne do Yahudi henga do wala rai do maho aigama Yahudihe do pedutu Paulus nga Barnabas. Mokota takka lii ke ne rasul-rasul he pa ro,mita halla-anni pa lua ruba dhara Deowe.44Ta bhale ma lodho Pengaha-ihi dohedhape ne, miga ta hari-hari ne ddaupa dhara rae do naanne dakka la dhannone lipedai Muri.45Ta ngaddi ri do Yahudi he ne ddaulowe he, dhai pana ne dhara ro. Ta kareke ri ro Paulus jhe bhate hari-hari ne ngawe ne do pale ri Paulus.46Tapulara ta ju bhani dhallu ri Paulusnga Barnabas ne pedai nga teleo-teleo.Ta lii ke Paulus nga Barnabas, "Ne lipedaiDeo do jhamma ta pedhae uru jhara pamu ko. Tapulara taga tari do dho waemu ta hamme, do alle ke ri mu pepetatomiha ta do dho adho mu do jhamma tahamme ne muri mada do petu nga dopeloro ne. Jhe pa dhara awe nadhe tahani ke mu ri jhi, jhe kako jhi la ngaddau do hewala he.47Rowi nadhe ke ne lipereda Muri pajhi; ane Muri, 'Do alla ke mu pepetato ri

JHARA LUA RASUL-RASUL 13.48–52735ya ta jadhi teleo tu ddau-ddau do walarai do adho do Yahudi, mita ie ke ngatimu ta dakka ne lua helama tona ie ne pahari hewue raiwawa.'"48Ta dhai ta rangngi ri ddau dowala rai he ne lipedai ro do na harre,dhai mengallu mengallu dhara ro, jhepuji-puji ri ro ne lipedai Deo ne. Jhe neddau-ddau do alla pepetatu ri Deo tuta nara ne muri mada do petu nga dopeloro ne, ta parahajha ke ro.49Ne lipedai Muri ne ta menyabbha kela hebhakka-hebhakka pa hari hewue ihirai do naanne.50Tapulara ne dokepai-dokepai pa raedo naanne nga mobanni-mobanni ngatikejie ddau do ie do meda'u pa Deo he,ta hebhubhu ke ri do Yahudi he. Tapedubhe ke ri ro ne lua pemuhu-pelawapenaja nga Paulus nga Barnabas, jhehudhi ro hari do dhue ngati rai donaanne.51Moko ta latta ke ri rasul he ne awungati kabha jhalla ro pa hedhapa ddaudo na harre mii hahhi lii pekebhaddi adetu ro, jhe pekaddhi ro la Ikonium.52Ne do Herani do pa Antiokia he dhaimengallu dhara jhe tobo ri Henga Deo.

JHARA LUA RASUL-RASUL 14.1–5736

14 1Hela'u we ne lai do peabu ngaPaulus nga Barnabas pa Ikonium.

Ro lema kako la ammu hebhajha Yahudijhe pedai lii ro mina harre worawwu, hakku ae ne do Yahudi nga ddau do wala raihe do jadhi ta parahajha pa Yesus.2Tapulara ne do dho wae ta parahajha,ta hebhubhu ke ne ddau do adho doYahudi he, hakku ta bubu dhara ke ronga ddau do parahajha pa Yesus he.3Rido mina harreke ta pee ke petuibhalle Paulus nga Barnabas pa ni. Ngabhani dhallu Paulus nga Barnabas papedae ke ri ro jhara lua Muri. Moko riMuri lema ta peteleo ke, ta do ne lipikaro ne jhara lua ddhei No do petu; tawie ke ri No pa ro ne kuaha ta tao luamadalae-lua madalae nga lai-lai ta dorihi meliri dhara.4Tapulara ne ddau pa dhara rae donaanne ta pebhata ke heddau ngaheddau, era do anga jhara nga doYahudi he, jhe era ri do anga jhara ngarasul-rasul he.5Moko ne do Yahudi he nga kattu-kattuunu ro he nga ddau do adho do Yahudihe ta pelii ke hela'u-la'u ta ddhei ta

JHARA LUA RASUL-RASUL 14.6–11737dhaba nga ta kajjhi ri wowadu ne rasulhe.6Tapulara ta toi ke ri rasul he ne laido naanne, moko ta pejjau-anni ke rola Listera nga Derbe, rae-rae do paLikaonia, nga ihi rai do peumu pa anne.7Pa ni ta pepeke ke ri ro ne Li HaghaDhara ne.8Pa Listera era heddau momone do kaine kae no rai ta metana, hakku adhono do ngaddi ta nara ta kako, rowi dokeporo ke ne kelue no.9Ne ddau do na anne do mejaddhi leta dhanno ne lipedai Paulus ne. Ta toike ri Paulus ta do parahajha ke ne ddaudo naanne, jhe ri do mina harre ke donara ke no ta peie. Moko ta ketarre kene ddau do naanne Paulus,10 jhe nga lipedai do maddu ta lii kePaulus, "Titu we au pemola-anni!" Takewajji ke ta titu ne ddau naanne jhekako.11Ta ngadde ri ddau lowe he ne ngane do tao ri Paulus, ta peka ke ro padhara lii Likaonia, "He ke deo, he ke dopuru ma raiwawa pa dhara ngi'u ddauraiwawa."

JHARA LUA RASUL-RASUL 14.12–1573812Moko ta pehune ke ri ro Barnabas taZeus, jhe Paulus ta Hermes, rowi Paulusdo pedai lii.13Ne mone tunu menahu ti DeoZeus, do ne ammu-udu ngaa no, dopa hedhapa dhara rae donaanne, tadakka ke nga aggu hapi-hapi mone ngabhunga-bhunga la ubha toka rae ne,rowi ne ammu era udu nga'a ro ne dopetito hedhape ri rae do naanne. Nemone ama do naanne do dhai ta pedutuhela'u-la'u nga ddau lowe he la wiebhara jhula pa rasul he.14Ta dhai ta rangngi ri Paulus ngaBarnabas ne nga ne do ddhei ta taori ddau do na harre, ta hiu ke ri ro nebhara pake ro jhe perai la telora ddaulowe he jhe peka ro,15 "Hee! ta nga mu hakku tao minahedhe? Jhi hedhe ddau raiwawa miituahhu he lema! Ne era jhi ma dhe tu tama pepeke ne Li Hagha Dhara ne pa mu,mita ie ri mu ta hani ne lai-lai do dhobhule nga guna do na hedhe jhe dakkama nga Deo do muri ne, do mone tao lirunga raiwawa nga dahi-ae nga hari-harido era pa dhara no.

JHARA LUA RASUL-RASUL 14.16–2073916Pa awe do ludu do hani ko ri Debari-hari ddau-rai ta muri mada pedutu ngalua ddhei ro miha-miha.17Tapulara ballu dho ri No ne wie netelia-telia jhara lua ngi'u No, nga pakene loro jhara lua tao ie. No ke do wiemu ajjhi ngati ihi liru nga ihi habha ngahabha nga la'a mu. No ke ne do wienga'a-nginu tu mu nga do pemengallone dhara mu."18Tapulara nga lipedai-lipedai do minaharre lema ne lii ro, pee ma nga heduipa rasul he ta ne ddau lowe he mita dodho tao ro bhara jhula nga menahu turasul he.19Do parri ddau do Yahudi do dakkala Listera nga ti Antiokhia do pa Pisidianga ngati Ikonium ta la ubu ke ri ro neddau lowe he, hakku tu ri ne ddau lowehe ta anga jhara nga ro. Ta tuke ke ri roPaulus ri wowadu, ta alla pemina harreta nune ke ri ro la tele ngati dhara raene. Pa i'a ro do made ke Paulus,20 tapulara ta dhai ne ddau do parahajhado paanne ta titu pekehero Paulus,ta kaddhi ke Paulus jhe maho wari ladhara rae ne. Bhale ma jhammi-ae ne

JHARA LUA RASUL-RASUL 14.21–24740ta pekaddhi ke Paulus hela'u-la'u ngaBarnabas la Derbe.21Pa Derbe, Paulus nga Barnabas tapepeke ke ne Li Hagha Dhara ne, jhe aene ddau do parahajha pa Yesus. Ta allapemina harre ta bhale ke ro la Listera,jhe la Ikonium, jhe moko la Antiokhia paPisidia.22Pa rae-rae do na harre ke ne perui riro ne ade ddau-ddau do parahajha paYesus he, jhe takka lii ro pa ddau doparahajha he mita halla-anni pa dharalua parahajha pa Yesus. "Do jhamma muta dhui-hape lua hedui-herui ko uru jharajhe itu nara ri di ta toi ne lua mengallunge nga kehaka dhara pa Raiwawa Deodo Wowiu ne," mina harre ke ne ajha rirasul he pa ddau do parahajha pa Yesushe pa rae-rae do na harre.23 Jhe pa hewue-hewue jemaat, dhederi Paulus nga Barnabas ne kattu-kattujemaat ngati jemaat do na harre. Jhe rihebhajha nga puasa, ta jhula ke ri rone kattu-kattu do na harre pa Muri doparahajha ri ro he.24Ta alla pemina harre ta kako teru kePaulus nga Barnabas lake jhara ihi raiPisidia jhe dhai la Pamfilia.

JHARA LUA RASUL-RASUL 14.25–15.274125Ta alle ri ro pepeke ne lipedai Deo paPerga, ta kako ke ro la Atalia.26Ngati ni ta pekaddhi ke ro jhara kowabhale la Antiokhia. Pa rae do naanne kene jhula ro uru jhara lua ruba dhara Deo,mita ie ro ta jhagge ne lua jhagga do ituta alle pepekako ri ro he.27Ta dhai ro la Antiokhia, ta pekupuke ri ro ne ddau-ddau ngati jemaat donaanne, jeh pedhiri ri ro hari-hari nedo alla petao ri Deo, pelake jhara ro.Pedhire lema ri ro mina mii Deo ne bokaloro jhara mita ie ne ddau do adho doYahudi he nara ta parahajha pa Yesus.28Tui Paulus nga Barnabas ne pee ngaddau do parahajha he.

15 1Ta dakka ke do parri ddau ngatiYudea la Antiokhia jhe la ajha ne

ddau no pa Antiokhia he ta do kiadhoro do dara ngutu pedutu nga lii do dareri Musa, moko nara dho ne lua helamatona ie ne.2Paulus nga Barnabas dhai rui nepebhata nga lua tada ddau do na harre.Pedakka rahi ta pe tatu ke mita ie Paulusnga Barnabas nga do parri ddau dowala ri ngati Antiokhia tu ta kako laYerusalem, ta la pedae ne lai do naanne

JHARA LUA RASUL-RASUL 15.3–7742nga rasul-rasul nga kattu-kattu do paYerusalem he.3Ta la pengaddu ke ro ri jemaat hetade dhai hape la tele ngati dhara raedo naanne, jhe narru ro jhara Fenisianga Samaria. Pa ni ta pedhiri ke ro minamii ne ddau do adho do Yahudi he nejhula-anni pa Deo. Ne lai do na anne dhaipemengallu ne dhara ddau do parahajhahe paanne.4Ta dhai ro la Yerusalem, ta hammi kero nga woie ri jemaat nga ri rasul-rasulhe hela'u-la'u nga kattu-kattu he. Mokota pedhiri ke ri ro pa ddau-ddau do naharre hari-hari ne lai do alla petao ri Deopelake jhara ro.5Tapulara do parri ddau ngati kejie doFarisi do alla pepeparahajha he, ta tituke jhe lii, "Ddau-ddau do wala rai doalla peparahajha he do jhamma ta darangutu jhe lii pa ro ta pedute ne lii dodare ri Musa ne."6Moko ta peowu ke ne rasul he ngakattu-kattu he tu ta pedae ne lai donaanne.7Dhai tui ro ne pehuru penge. Pedakkarahi ta titu ke Petrus jhe lii, "Tuahhu-tuahhu! Do toi ke ri mu ma ta do pa parri

JHARA LUA RASUL-RASUL 15.8–12743awe do ludu, pidhe ya ri Deo ti teloramu, tu ta la pepeke ne Li Hagha Dharane pa ddau do adho do Yahudi mita ie rota dhanno jhe parahajha.8 Jhe ri Deo do tarri lohe ne ade ddauraiwawa, alle ke ri No pepedhelo tahammi ne ddau do na harre; do peteleori No ne lai do naanne nga wie ne HengaDeo ne hela'u lema mii do alle pe wie padi ri No.9Adho Deo do petala worawwu ddau patelora di nga ro. Pemmau-pemegala riNo ke ne ade ro taga tari do parahajhake ro.10Nah ki do mina harre ke, ta ngari ko hakku ddhei ri di ta pelawa ngaDeo pa dhara awe nadhe, nga wie nehahhi tenge do mejanni pa ddau-ddauparahajha do na hedhe, jhe do nepapetune ama-appu di nga di le miha nara dhota petobe ne lai do na harre?11Rihi ri ti naanne, ne lua parahajha dinga ne nara di lua helama tona ie ne,napoharre wata ke ngati ruba dhara MuriYesus we miha, mina harre lema ro."12Moko ta pehangngo-anni ke hari-hariro ne ddau do peowu pa anne. Ta allapemina harre, ta dhanno ke ri ro ne do

JHARA LUA RASUL-RASUL 15.13–17744pedhire kebhali ri Barnabas nga Paulus,hari-hari lua madalae nga lai-lai do rihingati ihi do alla petao ri Deo do pelakejhara ro pa ddau do wala rai he do adhodo Yahudi he.13Ta alla pepedai lii, ta lii ke Yakobus,"Tuahhu-tuahhu! Hakko ko ri mu tadhanno ne lipedai ya do nadhe.14Ta itu ta peteleo ko we ri Simonmina mii ne pedhelo ri Deo ne lua rubadhara No pa uru jhara ne do petujepa ddau-ddau do adho do Yahudi, ngalua pedabbho ta pidhi ti telora ro neddau-ddau do wala do medae ta jadhiannu-niki No.15Napoanne do pekatta ke nga do allapepedara ri nabi-nabi. Rowi do era dohure do bhuke mina hedhe,16 'Ta alla pemina harre do medae tadakka ri ma Ya,' ane Muri, 'do medaeta pekaddhe bhale wari ma ri Ya neammu Daud do alla do alla peherabbane jhe peie hari-hari ne do mallo he jhepekaddhe bhale wari no;17mita ie hari-hari ne ddau do rihi heta la kale Muri, hela'u-la'u nga ddau dowala rai he do adho do Yahudi he, do alla

JHARA LUA RASUL-RASUL 15.18–22745pepedoa ri Ya tu ta jadhi annu niki ri Ya.'Mina harre ke ne ane Muri,18do alle ke pepeke ne lai do naannerai-uru rai-tare."19 "Hakku pedutu nga lua tada ya he,"ane Yakobus, "ie dho di ta pehedui neddau-ddau do adho do Yahudi do allapejhula-anni he pa Deo.20Tapulara do jhamma di ta bhuki huritu ro jhe takka lii di pa ro, mita ie ro tabhole nga'a nga'a do dho jhamma nga doalla peudu-pebhaja pa ajhu nga wowadu,kiadho bhada do made petali-ai, kiadhota nga'a raa. Mina harre lema mita ie ropejjau-anni ngati lua kenyo langa huka.21Rowi ne lai do dare ri Musa rai-ururai-tare do pelore ke ne ajhe hadhiera lodho Pengaha-ihi pa ammu-ammuhebhajha, jhe do pepeke ke pa hari-harirae."22Moko ri rasul-rasul he nga ri kattu-kattu he, hela'u-la'u nga hari-hari doherani he ta aggu ke lihappo ta pidhido parri ddau ngati telora ro ta pepula Antiokhia hela'u-la'u nga Paulus ngaBarnabas. Moko ta pidhi ke ri ro Silasnga Yudas do pedoe lema ya Barsabas.Do dhue ddau do na hedhe ke, ne

JHARA LUA RASUL-RASUL 15.23–27746ddau-ddau do takka pekerihi pa teloraddau-ddau do parahajha pa Yerusalem.23Hela'u-la'u nga ddau do pepu dona harre, do era lema hebhalla huri domoe ri ro, do mina hedhe ne ihi huri donaanne, "Lii helama ngati jhi, rasul-rasulnga kattu-kattu, do tuahhu-tuahhu rimu tu tuahhu he hari-hari do ngati dowala rai do adho do Yahudi, do pee paAntiokhia, Siria nga Kilikia. Lii helamangati jhi, rasul-rasul nga kattu-kattu, dotuahhu-tuahhu ri mu.24Rangngi ke ri jhi ta do era do parriddau do dakka la nga tuahhu he jhepekenyawu-nyela nga pekebakka mu riliajha-liajha ro. Jhe nepapetu ne, ngaddidho jhi ta lii pa ro ta la lii mina harre.25Ri do mina harre ke alla ke jhi pepeli,jhe jhi hari-hari do pehela'u-li ke tu tapidhi do parri ddau ti telora jhi ta pepula nga mu. Do medae ke ro ta kakohela'u-la'u nga Barnabas nga Paulus.26Ro ke hari do dhue do alla ke pejhulangi'u taga Muri Yesus Kristus.27Hakku ta pepu ke ri jhi Yudas Silas langa tuahhu he. Ro ke ne do ta pedhae riubha ro miha pa mu ne lii do bhuke ri jhipa dhara huri do nadhe.

JHARA LUA RASUL-RASUL 15.28–3374728Henga Deo lema do o'o ke -- jhe jhilema do hela'u lii ke -- mita ie ke mu tado dho pehape ri tenge-tenge do rihi nemejanni wala ngati lai-lai do hedhe wene do jhamma;29bhole nga'a we mu bhara nga'a doalla peudu-pebhaja pa ajhu nga wowadu,bhole nga'a raa, bhole nga'a ngati bhadado made petali-ai, jhe pejjau-anni ngatimuri mada lua kenyo langa huka. Kingapejjau-anni ke mu nga ti lai-lai do naharre, moko do woie ke ne lai do taomu do na harre. Mina harre ke ne lii jhi,helama we!"30Ta alla pepelangu, moko ro ne dopepu he ta pekaddhi ke la Antiokhia. Tadhai ro la Antiokhia ta pedoa ke ri rohari-hari ne do herani pa ni, jhe pedhaeri ro ne lii do pa dhara huri do naanne.31Ta dhai ta ajhe ne huri do naanne rido herani he, dhai mengallu dhara ro, rine ihi huri ne do pemengallu dhara ro.32Yudas nga Silas lema nabi, tui rone pedai lii nga tuahhu-tuahhu doparahajha do pa Antiokhia he tu ta peruinga ta pebharra dhallu ro.33Ta tui bhalle Yudas nga Silas ne peepa Antiokhia, ta moa ke ro bhale wari ri

JHARA LUA RASUL-RASUL 15.34–39748ddau-ddau do parahajha do pa Antiokhiahe nga lii pa ro ta pedhai ne lii pelangumahu ro pa ddau-ddau do parahajha dopepu ro he hari do dhue.34 [Tapulara Silas ta happo ke ri no tapee teru pa Antiokhia.]35Tui bhalle ma hudi Paulus ngaBarnabas pa Antiokhia. Pa ni pe ngaajha ddau nga pepeke ne lipedai Murihela'u-la'u nga do ae ddau do wala ri.36Rihi dho ne tui ngati naanne, ta liike Paulus pa Barnabas, "Mai we di ri laheahu ne tuahhu di do parahajha paYesus he pa rae-rae do alla pepeke ri dihe ne lipedai Muri; mita ngaddi ri di tado era do mina mii ke ro."37Ri Barnabas do ddhei ta aggo leYohanes Markus,38 tapulara pa penge Paulus, woie dhota aggo Markus, rowi adho Markus doddhei ta jhagga hela'u-la'u nga ro jhehani ro pa Pamfilia.39Moko ta pehala ke Paulus ngaBarnabas, hakku pa pedakka rahi tapebhagi ke ro hari do dhue. Ta aggo keMarkus ri Barnabas jhe pekaddhi ri jharakowa la Siprus.

JHARA LUA RASUL-RASUL 15.40–16.474940Ta aggo ke Silas ri Paulus jhepekaddhi ro hari do dhue, ta alla ropejhula la dhara lua ruba dhara Muri rituahhu-tuahhu do pa Antiokhia he.41Ta pekehero ke ri ro Siria ngaKilikia; pa ni ta perui ke ri ro ne adejemaat-jemaat he.

16 1Ta kako teru ke Paulus la Derbe,alla pemina harre la Listera. Pa ni

do era heddau do parahajha pa Yesus,ne ngara no Timotius. Ne ina no heddaudo Yahudi, do alla ke peparahajha paYesus; tapulara ama no do Yunani.2Pa telora ddau-ddau do parahajha paListera nga Ikonium, Timotius do keto taheddau do woie.3Do ddhei Paulus ta pedute le Timotiusnga no, ri do mina harre ke, ta darengutu ke Timotius ri no. Hakku tao nomina harre, rowi do toi ke ri hari-harido Yahudi ta do ne ama ri Timotius neheddau do Yunani.4Pa hewue-hewue rae do heahu riro he, pedhae ri ro pa ddau-ddau doparahajha he ne lihappo-lihappo do allapepeato ri rasul-rasul nga kattu-kattu dopee pa Yerusalem he. Ta takka ke ro patuahhu-tuahhu do parahajha he mita ie

JHARA LUA RASUL-RASUL 16.5–10750ke ro ta pedutu ne lai-lai do peato do naharre.5Moko ne jemaat-jemaat do na harreta ju rui ke ne lua manno nga kaho ro,jhe helodho-helodho ju bhuwu ne ae ro.6O'o dho Henga Deo ta pelebe ri Paulusnga Silas ne lipedai Deo pa ihi rai Asia.Hakku ta pelohe ke ro la ihi rai Frigia ngaGalatia.7Ta dhai ro la pewata nga Misia, tahakku ke ro ta maho la ihi rai peredaBitinia, tapulara ta lii ke Henga Yesus tabhole kako ro la ni.8Hakku ta narro ke ri ro Misia jhepelohe la Teroas.9Pa maddha he, pa Teroas ta ngaddeke ri Paulus hahhi lai nii. Pa dhara lii niido naanne ta ngadde ke ri Paulus heddaudo Makedonia do titu pa hedhapa no jhemeggai ta ame no mita ie no ta kako laMakedonia ta la ruba dhara nga ro.10Ta alla Paulus pe ngadde ne lai nii donaanne, ta pemoko-anni dhangnge kejhi tu ta la Makedonia. Rowi do ketarrake pa dhara penge jhi ta do pepu ke ji riDeo ta la pepeke ne Li Hegha Dhara nepa ddau-ddau pa ni.

JHARA LUA RASUL-RASUL 16.11–1575111Ta pekaddhi ke jhi ti Teroas jhepelohe dhangnge hape la Samotrake,jhe bhale ma jhammi-ae la Neapolis.12Ngati anne pekadhi la Filipi hewuerae pa ihi rai pereda Makedonia. Filipi dopa dha'i pereda raipereda Roma. Pa ni tappe ke jhi parri lodho ne tui.13Pa lodho Pengaha-ihi ta kako ke jhi langidi loko do pa tele ngati ubha toka raene, rowi pa dhara penge jhi pa anne doera ne era hebhajha tu do Yahudi. Mokota mejaddhi ke jhi ta pedai-dai lii ngamobanni do era ke do peteni pa anne.14Heddau ngati telora ro, banni-dhagabhalla do kelere-mea, ne ngara no Lidiaddau ngati Tiatira. No heddau do ddheinga Deo, moko ta pekemuke ke ri Murine ade no, mi ta ie ta hamme ri no nenga we ne do ajhe ri Paulus pa no.15Ta pejhiu ke Lidia nga hari-hari ddaupa dhara ammu nga kemali no. Ta allapepejhiu, ta perihi ke jhi ri no jhe liino, "Kinga do toi ke ri tuahhu he ta doparahajha tarra ke ya pa Yesus, mai kowe ma hare ma ammu ya." Moko ta peeke no nga meggai mita ie ta petobe ri jhine lii ami no ne.

JHARA LUA RASUL-RASUL 16.16–1875216Pa dhara helodho pa dhara nga ju laera hebhajha jhi, ta peabu ke jhi ngaheddau mobanni, no heddau naannu. Nemobanni do naanne do nuhe ri hengakerabba, do nara ta ira ne lai-lai domedae ta jadhi pa awe do ta medae. Jheno ri do i'a peira kelue ddau ri, rowi domina harre do dhai ae ke ne lua mangngine do wie ri no tu muri no he.17Pee nga pedutu loro we Paulusnga jhi ri mobanni do naanne jhe dopee nga peka we, "Ddau-ddau do nahedhe annu-niki Deo do dhida do kelodone! Ke dakka ro tu ta ma pepeka paTuahhu-tuahhu he, mina mii mu ne naraloro jhara ta nara lua helama tona-iene!"18Pa dhara parri lodho ne tui, peenga peka loro-loro minna harre we nemobanni do naanne. Makka dho kePaulus ne panaja nga no, hakku takebhibha ke Paulus jhe lii pa henga doera dhara ddau do naanne, "Pa dharangara Yesus Kristus ta lii ke ya pa au tamahhu-anni ngati mobanni do nadhe!"Pa dhara awe naanne dhangnge talangnga ke ne henga do naanne ngatimobanni do naanne.

JHARA LUA RASUL-RASUL 16.19–2475319Ta dhai ta toi ri muri mobanni donaanne, ta do dho nara ke ro ta happidoi ri ti mobanni do naanne moko takappa ke Paulus nga Silas, jhe nuni laera peteni la mengadha nga do pereda.20Ta aggu ke ri ro Paulus nga Silas ta lamengadha la hedhapa kattu-kattu monepereda Roma, jhe lii ro, "Ddau do nahedhe do Yahudi. He ta ma pekenya'unga buluru we ri ro ne rae nga kowa di.21Pedidi ddau ri ro ta tao ne alu ngahadha do petabbu nga uku rai di doRoma."22Ddau lowe he lema, pedutu le tapetaddhu nga Paulus nga Silas; jheri kattu-kattu mone pereda he, lahiu-kepali ne bhara pake do era pa ngi'uPaulus nga Silas.23Ta alla ro pedede do dhai mejani,jhe pemaho la dhara ammu bhaddo. Tapereda ke ne kattu-kattu mone peredahe pa kattu mone jaga ammu bhaddo neta jaga perui-rui.24Ri do mina harre ke ne lipereda mokori kattu mone jaga ammu bhaddo ne tapemaho ke Paulus nga Silas la dharakama do hape la telora, jhe petuki nekae ro ri bhalo.

JHARA LUA RASUL-RASUL 16.25–3075425Era ma pa awe telora maddhahe, Paulus nga Silas pa dhara awenga hebhajha nga wue-waje Deo. Riddau-ddau do rate do wala he lema dopa dhara nga dhanno ne lilodho ro.26Ta dakka hewakka ke ne dhai-ie dorihi meliri dhara tade keridho-radhone ammu bhaddo ne. Hari-hari kelaeboka-anni nga rate-rate pa hari-hari dorate he heraddu.27Ta kaddhi haga-liga ke ne kattu jagaammu bhaddo ne, ta radde ke ri none kelewa no ta ddhei ta tabbhu-annirowi ne pa penge no do alla ke peperaihari-hari ne do rate he.28Tapulara ta pe ka ke Paulus do dhaimaddu, "Bhole tabbhu-anni! Hee ma jhipa dhe hari-hari!"29Ta ami lapu ke ne Kattu jaga ammubhaddo ne, jhe nga kerighi-keraggu ta lalakku rutu ke no la hedhapa Paulus ngaSilas.30Ta alla pemina harre ta aggu ke ro rino la tele, jhe lii no, "Wo muri ya hari dodhue, ne nga ke ne do jhamma ta tao riya, mita ie ya ta nara lua helama tona iene?"

JHARA LUA RASUL-RASUL 16.31–3675531Ta bhale ke ri Paulus nga Silas,"Parahajha we au pa Muri Yesus KristusDo medae au ta helama -- au ngahari-hari ddau do pa dhara ammu ngakemali au!"32Moko ta pejhare ke ri Paulus ngaSilas ne lipedai Deo pa kattu ammubhaddo ne nga pa hari-hari ddau do erapa ammu no he.33Pa telora maddha do naannedhangnge ta aggu ke ro ri kattu ammubhaddo ne, jhe la pemmau ne ihi ro dono'e he. Moko no nga hari-hari ddau dopa dhara ammu nga kemali no he tapejhiu dhangnge ke.34Ta alla pemina harre ta aggu ke rino Paulus nga Silas la ammu no, jhepemoko no nga'a nginu tu ro. Dhaimengallu dhara no nga hari-hari ana-ohano rowi do parahajha ke ro pa Deo.35Bhale ma jhammi-ae, ta pepu kepolisi ri kattu mone pereda do Romahe, la ammu bhaddo ne ta la pedhae nelipereda, mita ie Paulus nga Silas ta golongati ammu bhaddo ne.36Ta peke ke ri Kattu ammu bhaddo nelai do naanne pa Paulus. Ne lii no minahedhe, "Wo Tuan hari do dhue, ne ke ne

JHARA LUA RASUL-RASUL 16.37–40756lipereda ngati kattu mone pereda he tuta golo Tuan he hari do dhue. Ri do minaharre ke, bhale Tuan he hari do dhue padhara awe nadhe. Nah, kako we Tuanhe!"37Tapulara ta lii ke Paulus pa polisihe, "Jhi hedhe ddau-rai Roma. Nga dodho bhule ta pereha ne hala jhi, alla kejhi pedede pa hedhapa ddau lowe jhepemaho jhi ma dhara ammu bhaddo. Jhepa dhara awe nadhe hee ke do lii pa jhita bhale dhara-dhara? Wae dho jhi! La liipa kattu do pereda he, ta mai ro mihamadhe ta ma golo jhi."38Ta la pika ke ne polisi he pakattu-kattu mone pereda he. Ta rangngiri kattu mone pereda Roma he, ta doPaulus nga Silas ta ddau-rai Roma tameda'u ke ro.39Moko ta kako ke ro la ami huba paPaulus nga Silas, ta alla pemina harreta pengaddu ke ro hari do dhue tamahhu-anni ngati ammu bhaddo ne, jheami pa ro mita ie ro ta langnga ngati raedo naanne.40Ta pekaddhi ke Paulus nga Silas ngatiammu bhaddo do naanne jhe kako laammu Lidia. Ta alla ro pepeabu nga

JHARA LUA RASUL-RASUL 17.1–4757ddau do parahajha he pa ni, jhe perui neade ro, ta pekaddhi ke Paulus nga Silasngati ni.

17 1Ta peterue ke ri Paulus nga Silasne loro jhara kako ro lake jhara

Amfipolis nga Apolonia jhe dhai ro laTesalonika. Pa ni do era ammu hebhajhado Yahudi.2Moko ta kako ke Paulus la ammuhebhajha do naanne jhe tao mii pa timano kinga era ke ne ammu hebhajha doYahudi -- jhe pehuru no penge nga ddau-ddau do era pa anne, jhara lilolo-lilolodo era pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo. Tallu lodho, lodho Pengaha-ihi dopelere-lere ne tao ri no mina harre.3 Jhalli pa lilolo-lilolo ngati BukuLidara-Likewahhu Deo ne pejhare dhaiteleo ri no ta do ne Duae Mone-ma'iMone-golo do jaje ri Deo ne do jhammata dhui-hape hedui-herui jhe muri bhalewari ngati lua made mada. "Yesus dopepeke ri ya ke dhe pa mu do na hedhe.No ke ne Duae Mone-ma'i Mone-golo nedo alle pejaje ri Deo ne," ane Paulus.4Ta parahajha ke do parri ddau jhepedute Paulus nga Silas ri ro, mina harrelema jha jhi ae ne do Yunani do meda'u

JHARA LUA RASUL-RASUL 17.5–7758pa Deo nga mobanni-mobanni bannikettau he.5Tapulara ta pana dhara ke ne doYahudi he. Ta pedoa ke ri ro ne ddau doroda do remu he jhe petitu hahhi kejiemone tao lua kenya'u-buluru. Ta taoke ri ro ne lua kenya'u nga buluru pahari hewue rae do naanne, jhe maho laammu heddau do parahajha ne ngarano Yason, tu ta la kale Paulus nga Silas,rowi ne do ddhei ta aggu ri ro la hedhapaddau lowe wata ke Paulus nga Silas we.6Tapulara taga tari do dho peabu ronga Paulus nga Silas, mo ko ta pera'u keri ro Yason nga do parri ddau ri, ddaudo parahajha do wala he do era paanne,jhe aggu ro la hedhapa kattu-kattu doparru higa pa dhara rae do naanne. Pekaro mina hedhe, "Ne ddau-ddau do nahedhe do tao lua kenya'u nga bulurupa hebhakka-hebhakka! Pa dhara awenadhe, hee ke ro ma rae di,7 jhe do alla ke ro pehammi ri Yason laammu no. Alla ke ri ro hari-hari pehihunga pagga ne lai-lai do petatu ri KeheRoma, rowi ne pa lii ro, do era duae dowala ngati Kehe, ne ngara no Yesus."

JHARA LUA RASUL-RASUL 17.8–137598Ta kebhaddi ke ne mo ne pereda ngaddau lowe do pa dhara rae do naanne rilii ro do na harre.9Moko ta lii ke ne mone pereda he paYason nga pa ddau do parahajha do walala he ta ma'i doi kattu. Ta alla peminaharre, jhe itu golo ri ro.10Pa dhara maddha do naannedhangnge ta lii ke ne ddau do parahajhado pa dhara rae do naanne he, pa Paulusnga Silas ta pekaddhi la Berea. Ta dhairo la ni, ta kako ke Paulus nga Silas laammu hebhajha do Yahudi.11Ne ddau do pa Berea he do woiene boka ade ngati ddau-ddau do paTesalonika he. Nga mengallu nge ngakahaka dhara ro ne dhanno ne lii jharalua Yesus, jhe helodho-helodho ro neajhe Buku Lidara-Likewahhu Deo, tu takale toi ta do petu we adho ne lii ajhaPaulus ne.12Ae ti telora ro do parahajha, ro do naharre ae ngati mone kettau nga bannikettau do Yunani.13Ta dhai ta rangngi ne do Yahudi dopa Tesalonika he ta do Paulus nga Silasdo era ke pa Berea ta la pepeke lemane lipedai Deo pa Berea, ta dakka le ke

JHARA LUA RASUL-RASUL 17.14–18760ro la Berea, jhe pedidi nga pekepapi neddau-ddau pa ni.14Ta la pengaddo ke Paulus ngahenginga-nginga la lahalae ri tuahhu-tuahhu do pa Berea he, tapulara Silasnga Timotius pee koma pa Berea.15Ta dhai Paulus la Atena ne pe ngaddori ro, ta bhale ke ro la Berea nga aggulitakka ngati Paulus, mita ie Silas ngaTimotius he ta henginga ne la pedute no.16Pa dhara mata Silas nga Timotiuspa Atena ri Paulus, dhai hedui ne adePaulus rowi ne rae do naanne do tobori nalu-nalu tu ta wie hu nga mejura paajhu-pa wowadu we.17Ri do mina harre ke ta pehuru pengeke Paulus nga do Yahudi he pa ammuhebhajha nga ddau do hewala he dowie hu nga mejura pa Deo pa era donaanne. Mina harre lema, pa paha-pahahelodho-helodho pehuru penge ngaddau-ddau do era paanne.18Guru-guru ngati kejie Epikorus ngakejie Stoa do pebhata lema nga Paulus.Do parri ddau ngati telora ro era dolii mina hedhe, "Tada nga marra neddau do nadhe we? Ne lua tada no miikabha ku'u maddi he we, tapulara do

JHARA LUA RASUL-RASUL 17.19–23761dhai merai ne lilolo dhe we!" Do parriddau ri lii mina hedhe, "Wue marra nodhe ta pepeke deo ngati ddau-ddau dowala rai." Hakku lii ro mina harre, rowido pedae ri Paulus jhara lua Yesus ngajhara lua muri bhale wari ki alla pemade.19Moko ta aggo ke Paulus ri ro la dharalua peowu pa bhojo Areopagus. Pa ni talii ke ro pa Paulus, "Do ddhei ta toi ri jhine liajha au dhe do wiu dhe, do pepekeri au ne.20Rowi do pedhae ri au ne lai-laido madalae pa wojilu jhi. Rido minaharre ke do ddhei ko ri jhi ta toi ne luapedabbho au ne."21 (Rowi hari-hari ddau pa Atena do rihiddhei ta dhanno nga ta peadi ne lai-laido wiu ki era do dho bhule nga jhagganga-nga ro).22Pa awe naanne ta titu ke Pauluspa hedhapa ddau-ddau do peteni paAreopagus he, moko ta lii ke Paulus,"Wo do Atena hari-hari! Pa heleo ri ya,pa dhara hari-hari lai do dhai kenannotarra mu pa dhe pa dhara lua aigama.23Rowi pa dhara nga lappa-lappa yapekehero ne rae mu dhe, jhe heleo ri yane era hebhajha mu he, ta ngadde ke ri

JHARA LUA RASUL-RASUL 17.24–28762ya ne hahhi era tunu nga menahu mu,jhe do era do bhuke pa anne, 'Tu Deo dodho Tade.' Nah, Deo do dho tade mu kene do medae ta pepeke ri ya pa mu.24Deo do mone tao raiwawa ngahari-hari hari do era pa raiwawa dhe, Noke ne Muri ngati liru nga raiwawa. Peedho No pa ammu-ammu deo do tao riddau raiwawa.25Adho lema No do paralu ta rabhe tadharro ri ddau raiwawa, rowi No ke ne dowie muri mada nga henga, nga hari-harine nga we pa ddau raiwawa.26Ngati heddau ddau raiwawa we,alla ke ri No petao hari-hari ddau paraiwawa, jeh lii No pa ro ta pee pa harihewue raiwawa dhe. No lema ke ne dopetakke rai tare ti petari rai parri nga pamii we ro ne ie ta muri mada.27Hakku tao ri Deo mina harre, mitaie ke ddau raiwawa ta kale Deo. Mijhiki ie mudhe he nara ro ta peabu ngaDeo pa awe kale ri ro. Tapulara nepa petu ne, adho Deo do jjau ngati diheddau-heddau.28Mii do lii ddau he ma, 'Ne muri madanga lua kemuki nga lua era di pa raiwawado na dhe ngati lua higa No ke.' Hela'u

JHARA LUA RASUL-RASUL 17.29–32763lema mii do pali ri do parri ddau mone i'apato, do mina hedhe ne lii ro, 'Di hedhehari-hari do ana-ana rowi No we.'29Nah, kinga di hedhe do ana-anake ri Deo, ie dho ke ta ege Deo tado hela'u nga ddau-mela do tao ri dingati mela-lara, mela pudi kiadho ngatiwowadu, do tao pedute nga lua mmaudhara ddau raiwawa.30Mina mii ne lua bhodho di do naannealla ke peballu ri Deo, tapulara pa dharaawe nadhe ta lii ke Deo pa hari-hariddau, do pee pa hari hewue raiwawadhe, ta jharra ngati lubhu harro ngamenyilu ro.31Rowi do alle ke ri No pepetato nehahhi awe tu ta pehappo ne hala harihewue raiwawa do nadhe nga do dho i'abibhi hebhakka. Ne tenge do naanne domedae ta jhagge ri heddau do alle kepepidhe ri Deo tu lua do naanne. Mita ieke ta ketarra ri hari-hari ddau ne jharalai do naanne, alle ke ri Deo pepekaddhebhale wari ne ddau do naanne ngatimade mada!"32Ta dhai ta rangnge ri ddau-ddau dona harre ne jhara lua muri bhale wari ne,era ngati telora ro do mare Paulus. Era

JHARA LUA RASUL-RASUL 17.33–18.4764lema do lii, "Do ddhei ko jhi ta dhanno rine lipedai tuahhu ne jhara lai do nadhe."33Moko ta langnga ke Paulus ngati erapeowu do naanne.34Tapulara era ma ngati telora ro doanga jhara nga Paulus nga ddau doparahajha pa Yesus he, ro ne do na harreDionisius heddau kattu ngati kattu-kattuAreopagus nga heddau mobanni nengara no Damaris nga do parri ddau ri.

18 1Ta alla pemina harre ta langngake Paulus ti Atena jhe kako la

Korintus.2Pa ni ta peabu ke no nga heddau doYahudi ne ngara no Akwila, ddau ngatirai Pontus. Akwila ta itu ko we ta dakkangati Italia hela'u-la'u nga ihi-ammu noPriskila. Hakku dakka ro la Korintus tagata ri lii Kehe Kladius do lii pa hari-hari doYahudi ta mahhu-anni ngati Roma. Ta lahe ahu ke ro hari do dhue ri Paulus,3 jhe pee no pa ni nga ro jhe jhaggahela'u-la'u nga ro, rowi ne lua jhagga rodo hela'u we nga Paulus, jhagga ammubhalla-lai.4Tapulara hadhi dhai la lodho Penga-ihi, kako Paulus la padai lii la ammuhebhajha, mita ie ne do Yahudi he mina

JHARA LUA RASUL-RASUL 18.5–8765harre lema ne do Yunani he ta parahajhapa Yesus.5Ta dhai Silasnga Timotius ngatiMakedonia, ta pake ke ri Paulus hari-harine awe no ta pepeke ne lii do ngati Deone pa do Yahudi he, ta do Yesus ke neDuae Mone-mai Mone-golo do jaje ri Deone.6Tapulara rowi do pee ma ne ddau henga pebhata jhe kare-menihe Paulus,moko ta latte ke ri Paulus ne awu ngatibhara pake no mii hahhi tada tu tapehewina ro jhara lua hala ro. Ta liike no, "Kinga nappi mu ri lua apa ngakerewe, napoanna hala mu ma miha!Ta golo-ai ke ya! Jhari ngati dhara awenadhe, do medae ke ya ta kako la ngaddau-ddau do adho do Yahudi."7Moko ta hani ke ro ri Paulus jhekako la pee pa ammu do pa hebhakkangati ammu hebhajha ne. Ne ammudo naanne ammu heddau do adho doYahudi, tapulara do wie hu nga mejurapa Deo. Ne ngara ddau do naanne TitiusYustus.8Tapulara Krispus, kattu ammuhebhajha do naanne nga hari-hariana-oha no do parahajha ke pa Yesus.

JHARA LUA RASUL-RASUL 18.9–14766Jhe ae ri ke ne do Korintus do hewala hedo dhanno ne lii do pedhae ri Paulus ne,jhe do parahajha ke ro pa Yesus moko tapejhiu he ke ro.9Herammi pa dhara hahhi lai nii, ta liike Muri pa Paulus, "Bhole meda'u! Pedaeteru we ri au, jhe bhole pehangngo-anni.10Rowi do era ma Ya do penau-pelerenga au. Bhule dho heddau he do nara tatao lua apa penaja nga au, rowi ae neddau pa rae do nadhe do ddau-ddau riYa."11Rowi do mina harre ke ta pee kePaulus hewue ttau hebhakka ne tui jheajha ri no pa ro ne lipedai Deo ne.12Pa awe Galio ne do jadhi ta gubernurpa Akhaya, ta pehela'u lii ke ne doYahudi he ta pelawa nga Paulus, jheaggo ri ro Paulus la era happo kewallu.13Ta pemaho ke ro likela do minahedhe, "Ne ddau do nadhe do peli ngaddau lowe mita wie hu nga mejura paDeo nga pake ne loro jhara do wala ngatilii do dare ri Musa!"14Ta mina harre ta ddhei ta bhale riPaulus ne lii ro do naanne, alla dhangngeke Galio pe li pa do Yahudi he, "Woddau-ddau do Yahudi! Kita ne lii kela mu

JHARA LUA RASUL-RASUL 18.15–19767do nadhe ta hahhi lua hihu nga paggakiadho hahhi lua tao apa, do jhamma mari ya ta dhanno nga woie.15Tapulara nadhe hahhi lua pebhatajhara lipedai-lipedai nga ngara-ngaranga jhara uku-uku mu ma miha! Hakkudo jhamma ta pemoko ri mu ma miha.Wae dho ya ta pereha ne lai-lai do minahedhe!"16Moko ta hudhi ke ro la tele ri Galio.17Moko ta kappe ke ri ro Sostenes,kattu ammu hebhajha ne, jhe wabbe nopa hedhapa meja era happo ke wallu ne.Tapulara wae tu-tu dho Galio ta pedhulinga lai do naanne.18Alla penaanne, tui ko Paulus nepee pa Korintus. Ta alla pemina harreta pelangu ke Paulus nga ddau-ddaudo parahajha do pa Korintus he, jhepekaddhi hela'u-la'u nga Priskila ngaAkwila la Siria. Pa Kengkrea ta peghutirukattu ke Paulus rowi do alle ke pehanepemedera ri no, pedute nga lipejaji nonga Muri.19Ta dhai no la Efesus, ta hani kePriskila nga Akwila ri Paulus, jhe mahono la dhara ammu hebhajha, ta pehurupenge ke no nga do Yahudi he paanne.

JHARA LUA RASUL-RASUL 18.20–2576820Ta ame ri ro Paulus ta pee petui konga ro, tapulara wae dho Paulus.21Maji lema ta mina harre pa awe tapekaddhi ne no, ta lii ke no, "Kinga rubako dhara Muri, do medae ri ma ya tabhale ma dhe." Ta alla pemina harre tapekaddhi ke no ngati Efesus.22Ta alla Paulus pepuru pa Kaisarea,ta kako ke no la Yerusalem tu ta lapelangu nga jemaat pa ni, jhe teru no laAntiokhia.23Rihi dho ne tui pa ni, ta pekaddhi rike no la heahu ihi rai Galatia nga Frigiatu ta la perui ne lua manno nga kahongati ddau do parahajha he.24Pa dhara awe naanne lema ta dakkake la Efesus heddau do Yahudi dometana pa Aleksandria, ne ngara noApolos. Do dhai i'a pedai lii no nga dodhai mami no pa Buku Lidara-LikewahhuDeo,25do alla ke no pehekola tu ta tadajhara lua Yesus. Moko nga dhai mengallunge kehaka dhara ne ajha ri no nga dhaiwoie ne jhara lua Yesus, maji lema tawata jhara lua pejhiu Yohanes we ne dotoi ri no.

JHARA LUA RASUL-RASUL 18.26–19.176926Nga bhano dhallu Apolos ne jhari tapedai lii pa ammu hebhajha, nga pa awedhanno ri Priskila nga Akwila ne liajhano, ta aggo ke Apolos ri ro la ammu ro.Pa ni ta pejhare ke ri ro pa Apolos ngarihi wo ie ri, ne jhara lua pedabbho Deotu ta wie ne lua helama tona ie ne, dopela ke jhara Yesus tu ddau raiwawa.27Ta dhai ta era ne lua ddhei Apolos tape kaddhi la Akhaya. Moko ne ddau-ddaudo parahajha he pa Yesus, do pa Efesushe ta bhuki huri ke tu tuahhu-tuahhudo parahajha pa Akhaya, mita ie rota hamme Apolos. Ta dhai Apolos laAkhaya, do dhai woie tarra ne lua rubadhara no penaja nga ddau-ddau do ri luaruba dhara Deo, alla ke ro pe parahajhapa Yesus.28Rowi do nga dhai pekeparru-annitarra ne pejharra ri Apolos ne do Yahudihe pa dhara lua pebhata pa hedhapaddau lowe. Jhe peteleo ri Apolos ngapake ne lilolo-lilolo ngati Buku Lidara-Likewahhu Deo ta do tarra ta Yesus kene Duae Mone-ma'i Mone-golo ne.

19 1Pa dhara awe Apolos paKorintus, Paulus lema pa dhara

JHARA LUA RASUL-RASUL 19.2–6770nga lappe ke jhara bira lede nga bhojoihi rai do naanne, jhe dhai no la Efesus.2Ta kebhali ke Paulus pa ro, "Alla ke rituahhu-tuahhu he pehamme ne HengaDeo ne ta dhai mu ta parahajha paYesus?" Ta bhale ke ri ro, "Adho dae. Jherihi tinaanne ngaddi de dho jhi ta rangngi ta do era Henga Deo."3Ta kebhali ri ke Paulus, "Ri lua pejiune nga ke, ne alla mu pepejhiu?" Tabhale ke ri ro, "Ri lua pejhiu Yohanes."4Moko ta lii ke Paulus, "Pejhiu ddauri Yohanes tu ta peteleo ta do ne ddaudo na harre do jharra ke ngati libhuharro nga menyilu ro. Tapulara pa dharaawe naanne lema pepeke ri Yohanes paddau-ddau do Israel ta do jhamma ro taparahajha pa ddau do medae ta dakkaleto ne ngati no, jhe ne ddau do naanne,Yesus ke."5Ta rangnge ri ro ne lii do naanne, tapejhiu ke ro pa dhara ngara Muri Yesus.6Pa dhara awe nga dhede ri Paulus neruwai no pa wokolo ro, ta tobo ke ro riHenga Deo, moko ta jhari ke ro ta pedailii pa dhara lipedai-lipedai do madalaenga pedae ne lii do ngati Deo ne.

JHARA LUA RASUL-RASUL 19.7–117717Ne ae ro hari-hari era ma ta dohenguru do dhue ddau he.8Pa dhara tallu warru peduke-dukePaulus pe nga pedai lii nga bhani dhailu nga ddau-ddau pa ammu hebhajha,jhe pebhata nga ro tu ta peketarra paro mina mii Deo ne pereda mii heddauDuae.9Tapulara do parri ddau ngati ddauddau do na harre do adu kewadu kattunga do dho wae ta parahajha. Pahedhapa hari-hari ddau do peteni paanne ta kare ke ri ro ne liajha jhara luapedabbho Deo ta wie ne lua helamatona ie ne tu ddau raiwawa do pelakejhara Yesus ne. Rowi do mina harre keta hani ke ro ri Paulus, jhe kako no langa ddau do parahajha he la kama eraajha Tiranus. Pa ni helodho-helodho pekerrai-kebhali Paulus nga ddau he.10Tao ri no mina harre teru tade hewuettau ne tui tade dhai hari-hari ne ddaudo peee pa ihi rai Asia, ie ta do Yahudimina harre lema ddau do wala rai, narari ro hari-hari ta dhanno ne lipedai Deone.11Tao ri Deo ne lai-lai do rihi ngatimadalae pelake jhara Paulus.

JHARA LUA RASUL-RASUL 19.12–1777212Kinalehu kiadho bhalla do ngaddita wake pa kelebho Paulus, ki agguke la nga ddau do paddha he, ta iedhangnge ke ne do paddha he, jhewango mahhu-anni ngati ro.13Era lema do parri ddau do Yahudido mone i'a lipana do lappa ore-rai lahudi henga kerabba ngati ddau-ddauhe. Era lema ro do hakku ta pake ngaraMuri Yesus ta hudhi wango he. Lii ro pawango he, "Pa dhara ngara Yesus dopepeke ri Paulus ne, ne hudhi mu ri ya!"14Era do pidu ddau ana ngati kattumone-ama, ne ngara no Skewa ne dotao ne lai do mina harre.15Tapulara ne lii wango he pa ro,"Do tade Yesus ri ya, mina harre lemaPaulus, tapulara mu hedhe nadu ke?"16Moko ta kewajji ke ne do wujhu ne,jhe la hiu kepali-pali ro, hakku ta peraike ro ngati ammu do naanne nga no'ekejai-jai ne ihi ro nga do dho bhule ke ronga bhara pa ihi, rowi ne bhara do pakeri ro he do alla ke pehiu kepali-pali ngatingi'u ro.17Ta rangngi hari-hari ddau do Yahudinga ddau do wala rai do pee pa Efesushe ne lai do naanne, moko ta meda'u ke

JHARA LUA RASUL-RASUL 19.18–23773ro. Moko ne ngara Muri Yesus ta ju ke neketo-kelodo.18Ae ke ne ddau do parahajha paYesus, ta dakka ke ro la mengaku lahedhapa ddau lowe he ne wui-ai wui-taoro pa awe do uru he.19 Jhe ro ne do tima ta pake buku lipnahe, ta pekupu ke ri ro ne buku do naharre jhe tunu pa hedhapa ddau lowehe. Ne ke bhue buku do na harre kitapekupu he hari-hari era ma ta lamminguru tabbha doi mela pudi he ne ae.20Nga mina harre ke ne loro jharahakku ne lipedai Muri ta ju menyabbhajhe debu nga meragi.21Ta alla pejadhi ne lai-lai do naharre, ta happo ke ri Paulus ta kakola Makedonia nga Akhaya, jhe teru laYerusalem. Ta lii ke Paulus, "Ki bhale yati ni, do jhamma ke ya ta la Roma lema."22Moko ta pepu ke ri no do dhue ddaungati ihi-anga jhagga no, Timotius ngaErastus tu ta kako la Makedonia, padhara nga pee ko no pa dhara hemelilahe pa ihi rai Asia.23Wue marra ke ta pa dhara awe nadheke ne jadhi lua kenya'u nga buluru do pa

JHARA LUA RASUL-RASUL 19.24–27774Efesus ne petaga ngati liajha jhara luaYesus ne.24Rowi pa rae do naanne do era heddautuka mela pudi, ne ngara no Demetrius,do mone tao ammu deo tu banni-aeArtemis. Ti lua jhagga no do nadhe neddau do nadhe do do nara lua kehiwa dodhai ae tu ddau jhagga no he.25Rowi do mina harre ke ta pekupu ke rino ne ddau jhagga no he nga ddau-ddaujhagga tuka mela do wala he, jhe lii no,"Tuahhu-tuahhu! Do toi ke ri tuahhu heta do ti lua jhagga do nadhe do nara kedi ne muri mada.26Pa dhara awe nadhe, do ngadde kenga do rangnge ke ri mu miha ne ngane do tao ri Paulus ne. Ne lii no ta dodeo-deo do tao ri ddau raiwawa adhotu-tu deo. Jhe do nara ke ri no ta happido ae ddau ta parahajha nga liajha none, adho ke ta pa Efesus he we tapularamiga ke ta pa hari hewue ihi rai Asia.27Ne do hedui tu di, do medae ke taapa ne ngara lua jhagga di do nadhe.Adho ke ta naanne he we, ne ammuBanni-ae Artemis lema do medae ke tabbhahhe, jhe ne lua keto-kelodo no lemado medae ke ta jhalle ta kerupe, jhe ne

JHARA LUA RASUL-RASUL 19.28–32775do pa petu ne no ke ne banni-ae ne, dopa no ke hari-hari ddau pa Asia nga pahari hewue raiwawa dhe do wie hu ngamejura pa no we!"28Ta rangnge mina harre ri ddau-ddaudo na harre, ta pana ke ne ade rojhe peka-peka, "Medi melatu Artemis,banni-ae ddau do Efesus!"29Moko ne lua kenya'u do naanneta menyabbha ke la hari hewue raedo naanne. Ta alla pemina harre ta lakappa ke Gayus nga Aristarkus ddau doMakedonia he ri ddau-ddau do tao luakenya'u nga buluru do na harre. Ne dodhue ddau do kappa ri ro he, ihi-angaPaulus pa loro jhara kako no. Moko tanuni ke ro hari do dhue la kebhalla-aerae do naanne.30Ta ddhei ke Paulus ta maho peduturo hari do dhue, tapulara ta labbe ke nori ddau do parahajha he.31Do parri ddau kattu mone-ae monepereda ngati Asia lema, do peihi-anganga Paulus ri ro lema do pepu ddau ta lalii pa Paulus ta bhole pengaddi-anni ladhara kebhalla-ae do naanne.32Pa dhara awe naanne lema ne ddau-ddau do pekupu pa dhara kebhalla-ae

JHARA LUA RASUL-RASUL 19.33–36776do naanne ta kenya'u nga buluru ke. Erado peka mina hedhe, era do peka minahidhe, rowi ae ngati telora ro do dho toita nga ro hakku pekupu pa anne.33Haghe ngati ddau-ddau do na harreera do pe ere ta ne kattu mone tao luaapa ne Aleksander, rowi no ke ne donyakke ju la hedhapa ri do Yahudi he.Moko ta wiu-ai ke Aleksander tu ta amiawe ta pemola anni pa hedhapa ddaulowe he.34Tapulara mina harre, ta ngadde no taheddau do Yahudi ri ro, ta peka hetakkake ro hari-hari nga lipeka do maddu,"Medi melatu Artemis, banni-ae ddau doEfesus!"35Dhai ne pedakka ta nara ke ro tapeketanna ri juru tuli rae do naanne. Talii ke no, "Wo mu do Efesus! Do toi keri hari-hari ddau ma ta do Efesus dheta hewue rae do nara ta jage Ammubanni-ae Artemis nga wowadu do mmaudo megala do bunu ngati liru ne.36Bhule dho heddau he do nara tapehile ne lai do naanne. Rowi do minaharre ke, ketanna ko we mu, jhe bholehenginga-nginga ne tao hahhi lai.

JHARA LUA RASUL-RASUL 19.37–20.177737Ne ddau-ddau do na hedhe, ne agguri mu madhe, adho taga tari la rabeammu deo, kiadho marra taga tari dokare menihe banni-ae unu di ne.38Ki nga Demetrius nga ddau-ddaujhagga no he do era nga hahhi lii kelapenaja nga hedau ddau, hane we no,ne kewallu do naanne pe aggo la ngakattu mone happo hala. Do ta hammima ri kato ne lai-lai do mina harre, jhene ddau-ddau mone pereda do pee manga era loro ro pa ni.39Tapulara ki do era ma hahhi lai dowala ne do ddhei mu, lai napoanne dojhamma ta pemoke pa dhara lua peowuddau lowe do petu.40Rowi ne nga we ne do jadhi pa dharalodho do nadhe do nara ta pehedui dima. Do nara ta peanynyi di ta do taohahhi lai lua pelawa nga mone pereda,rowi bhule dho di nga hahhi era parru tuta pemole ne lua kenya'u nga buluru donadhe."41Ta alla pe lii hari-hari ne harre ri jurutuli ne, ta lii ke no pa ddau lowe he tabhale.

20 1Ta ketanna le ne lai do pa Efesusne, ta pekupu ke ri Paulus ne

JHARA LUA RASUL-RASUL 20.2–6778do herani he, jhe perui ro ri no. Ta allapemina harre ta pelangu ke no nga ro,jhe peterue ri no ne loro jhara kako nola Makedonia.2Ta kako ke no la heahu ne ihi rai-ihirai do pa Makedonia he. La heahu ri nohari-hari ne era do na harre, jhe ae newie ri no ne lira'a-litakka pa ddau-ddaudo parahajha pa Yesus he do era pa erado naanne tu ta perui ro. Ta alla peminaharre ta kako ke no la Yunani.3Tallu warru no ne tui pa ni. Mokopa dhara nga pemoko-moko-anni nota pekaddhi jhara kowa la Siria, ta erake ne lii ta do ne do Yahudi he do pelike ta pemade no. Rowi do mina harreke ta happo ke ri no tu ta bhale jharaMakedonia.4Sopater ana Pirus do ngati Berea dopenau hela'u nga no, mina harre lemaAristarkus nga Sekundus do Tesalonikane, nga Gayus do Derbe ne. Mina harrelema Timotius, Tikhikus nga Trofimusddau ngati ihi rai Asia he.5Do uru ke ro ngati jhi, jhe la mata jhiri ro pa Troas.6Ta alla pe rame Nga'a Roti do dhobhule nga muu ne, ta pekaddhi ke jhi

JHARA LUA RASUL-RASUL 20.7–11779ngati Pilipi. Lammi lodho jhe itu dhai jhila pekupu nga ro hela'u pa Troas. Pee jhipa ni hewue do migu ne tui.7Pa dhara maddha do ta hedhape lodhoMigu ta pekupu ke jhi ta nga'a hela'u-la'umii tuahhu he. Ta pedai-dai lii ke Paulusnga ddau he rowi bhale ma jhammi-aene do ddhei ta pekaddhi ke jhi. Tadedhai hape la awe telora maddha he, peekoma Paulus nga pedai lii teru.8Ne era pekupu jhi he, pa dhara kamapa dhida, do ae lapu pa anne.9Heddau ana momone do ngarru doera do mejaddhi pa jhanela, ne ngara noEutikus. Ri do adho do era nga pengahaPaulus ne pedai lii, moko ta mengattudhai ke no tade bba'i mejaddhi no pajhanela ne. Moko ta bunu ke no la dha'ingati jhanela bhaja tallu do naanne. Tadhai ta la dhede ri ro era ke do madedhangnge.10Tapulara ta puru ke Paulus ladha'i ne, jhe kedhake ri no nga bba'ipehereba-anni pa dhida ana do ngarrudo naanne. Ta lii ke Paulus, "Bholekebhaddi, ne ko ma no do muri!"11Ta alla pemina herre ta ha'e bhalewari ke Paulus la dhida ne, jhe la

JHARA LUA RASUL-RASUL 20.12–16780pebhagi-bhagi ne roti he, jhe nga'ahela'u-la'u. Ta alla Paulus pepedai liidhai ae, lohe la jhammi-ae he, moko tapekaddhi ke Paulus.12Ta aggo ke ri ddau he ne ana dongarru do alla pemuri bhale wari do naanne bhale la ammu no. Dhai mengallunge nga kehaka dhara ne ade ro.13Ta kako ke jhi la kapa jhe pekaddhiuru jhara la Asos ta la mate Paulus tuta la aggo no la kapa ne. Do alla ke rino pepeato mina harre, rowi do ta kakojhara kolo lede no ju la ni.14Ta peabu jhi pa Asos, ta ha'edhangnge ke Paulus la kapa ne, jhepekaddhi jhi la Metilene.15Ngati ni pe kaddhi wari jhi, jhe bhalema jhammi-ae ne ta dhai ke jhi la dopenaja nga Khios. Pa nalli ne ta dhai kejhi la Samos, jhe helodho ri ta dhai kejhi la Miletus.16Do alla ke pepehappo ri Paulus ta dodho hare la Efesus, mita do dho horaawe ri pa ihi rai Asia. Kita ie mudhe he,do ddhei ke no ta dhai nga henginga laYerusalem pa lodho mone-ae Pentakostane.

JHARA LUA RASUL-RASUL 20.17–2278117Ngati Miletus ta moa huri ke Paulustu kattu-kattu ngati jemaat Efesus mii tadakka la peabu nga no.18Ta dhai ro, ta lii ke Paulus pa ro,"Tuahhu do toi ke ri mu ta do minahedhe ke ne muri mada ya nga era ko yapa telora mu, jhari ngati lodho petari netade dhai ya la Asia.19Nga wawa nge danni-ade jhe ngahuti ei-namada do ae ya ne jhagga tuMuri pa telora lua hedui-herui do dhuedo hape ri ya lua do woapa do perijho rido Yahudi he.20Do toi ke ri tuahhu he ta do adhoke ya do era nga meghighi-ghighi ri nepepeke pa mu ne nga ne do paralu tumu. Ajha mu ri ya pa era peteni-erapeteni ddau lowe nga pa ammu-ammu.21 Ie ta pa do Yahudi mina harre lemapa do wala rai loro-loro ne pekebhaddi rori ya mita ie ta jharra ngati lubhu-harronga menyilu ro, jhe dakka ma nga Deo,mina harre lema mita parahajha ro paMuri Yesus.22Pa dhara awe nadhe tu ta pedute nelipereda Henga Deo, ta kako ke ya laYerusalem. Jhe toi dho ri ya ta ne nga nedo ta jadhi pa ngi'u ya pa ni.

JHARA LUA RASUL-RASUL 20.23–2778223Wata ke ne do toi ri ya pa hewue-hewue rae, nga teleo-te leo ne peke paya, ta do medae ya ta maho la dharaammu bhaddo nga do medae ya ta dhuihape lua hedui-herui.24Tapulara pedhuli dho ya nga murimada do nadhe, hadhi we ta nara ri yata pemoke ne tenge do alle pejhole riMuri Yesus pa ya jhe hadhi we ta peema ya nga halla-anni tade dhai hape lapedakka rahi muri mada ya tu ta pepekene Li Hagha Dhara jhara lua ruba dharaDeo ne.25Bhale ke ri ya ti ma heahu tuahhu-tuahhu he hari-hari, jhe alle ke ri yapepeke lema ne jhara mina mii Deone pereda mii heddau Duae. Pa dharaawe nadhe, ne pa toi ri ya, adho keya do medae wari ti ta peabu ngatuahhu-tuahhu he.26Rowi do mina harre ke nga dhai rui nelii ya pa mu pa dhara lodho do nadhe, kinga era pa telora mu do medae ta nappiri lua apa nga ke rewe hine, napoanneadho ke hala ya ri.27Ngaddi dho ya ta perai ngati tengeya tu ta pejhare pa mu hari-hari ne luapedhabbho Deo ne.

JHARA LUA RASUL-RASUL 20.28–3178328Do jhamma ke ta jage ri mu ne ngi'umu, jhe jaga lema we hari-hari ne doherani do alla pejhula ri Henga Deo pamu tu ta jaga ri mu; rowi do alla kemu pepidhi ta mone jaga jemaat. Dojhamma ke ta jaga ri mu ne jemaat Deodo naanne mii mone bhata, ne jaganaki'i-naki'i no, rowi do alla ke ri Deopepejadhi ne jemaat he ta unu-oha Nomiha, do pelake jhara lua made Ana Nomiha.29Ki nga ludu ke ya do medae ta dakkane ngaka addu-ngaka addu do bhani matelora mu. Jhe ne ddau-ddau do jaga rimu he do na harre do medae ta jadhiihi-ani ngati ngaka addu do naharre ke.30Rihi ri tinaanne, ngati telora tuahhuhe miha do medae ta hhau ne ddau-ddaudo ta ma pepeke ne lii do dho petu.Hakku tao ri ro mina harre mita ie ke neddau do parahajha pa Yesus he, jadhi rita huli ta teballi jhe pedutu ro.31Rowi do mina harre ke, jaga menigawe mu pewoie-ie! Henga we ri muta do tallu bhue ttau ne tui ya, jhedo ae ke ne ei-namada ya do dhute,ngaddi dho ya pengaha, ie ta anni-

JHARA LUA RASUL-RASUL 20.32–36784lodho nga anni-maddha ne ajha muheddau-heddau.32Pa dhara awe nadhe ta jhula kemu ri ya pa Deo, mita ie ke ri No tapiara-peluja mu jhe mita ie ke mu taparru pa lii lua ruba dhara Deo we. Deodo nga higa nga kuaha ta perui munga do wie pa mu ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi do lore pepemoke riNo tu hari-hari annu-niki No.33Ngaddi de dho ya ta ddhei ta nara doingati mu kiadho bhara, ie ngati heddauhe.34Do miha ma ke ri tuahhu he ta dongati eikebahhu ya ma miha ne narata petobe ri ya ne lua paralu ya ngahari-hari ihi anga do pedute ya he.35Pa dhara hari-hari lai do pedhelo ke riya ne loro jhara pa mu, ta do ri lua wohela'a rui do mina harre ke, ne jhammadi ta ruba dhara nga do keloe. Rowi dojhamma ta henge ri di ne nga ne do allepepale ri Muri di Yesus miha do minahedhe, 'Rihi mengallu nge nga kehakadhara ta wie ngati ta hammi.'"36Ta moko le Paulus ne pedai lii, talakku rutu ke ro hari-hari jhe hebhajha.

JHARA LUA RASUL-RASUL 20.37–21.478537Ta tangi ke ro hari-hari jhe ngapePaulus, jhe pelangu ro nga no.38Bhale ma ne do rihi pehedui ne adero, rowi do lii ke Paulus pa ro ta do adhoke ri ro do medae ta ngadde ri Paulus.Moko ta la pengaddo ke Paulus ri ro hapela dhara kapa.

21 1Ta pelangu ke jhi nga kattu-kattu jemaat do ngati Efesus he,

ta alla pemina harre ta pekaddhi ke jhijhe hani ro. Ta pekaddhi ke la Kos; jhebhale ma jhammi-ae dhai la pulu Rodos.Ngati ni pekaddhi ri jhi pelohe la ubhadhara Patara.2Pa Patara ta peabu ke jhi nga kapa dota ju la Fenisia. Moko ta ha'e ke jhi jharakapa do naanne,3 jhe pekaddhi tade ngadde ri jhi puluSiprus pa hebhakka keriu jhi; tapularapee nga teru ne kapa ne ju la Siria. Tapuru ke jhi pa Tirus rowi pa anne ke nepepuru bhara ne kapa do ha'e ri jhi ne.4Pa era do naanne ta kako ke jhi laheahu ne ddau-ddau do parahajha paYesus he, jhe pee nga ro pa dhara hewuedomigu. Ngati lua peteleo ri Henga Deo,ta takka lii ke ro pa Paulus mita bholekako la Yerusalem.

JHARA LUA RASUL-RASUL 21.5–107865Tapulara ta moko le ne awe tu ta peepa ni, ta hani ke ro ri jhi, jhe pe teruene loro jhara kako jhi. Hari-hari ro ngaana-oha ro, kako la pengaddu jhi hapela tele ngati dhara rae do naanne. Pa ni,pa ngidi lahalae ne ta lakku rutu ke jhihari-hari jhe hebhajha.6Ta alla pemina harre ta pelangu kejhi heddau nga heddau, ta alla peminaharre ta ha'e ke jhi la dhara kapa jhe rolema ta bhale ke la ammu.7Ta pekaddhi ke jhi ngati Tirus jhedhai la Ptolemais. Pa ni ta kako kejhi la peheahu nga tuahhu-tuahhu doparahajha he tu ta la pelangu nga ro, moko ta pee ke jhi helodho nga ro.8Bhale ma jhammi-ae ta pekaddhi warike jhi, jhe dhai la Kaisarea. Pa ni ta kakoke jhi la heaho Filipus heddau monejhagga pa lada maa Muri, jhe pee jhi paammu no. No heddau ngati do pidu ddaudo alla pepidhi pa Yerusalem he.9Do appa ddau ne anna mobanni ri nodo alla ke pewie ri Deo ne lua rui tu ta lapepeke ne lii do ngati Deo ne.10Ta tui bhalle hudi jhi ne pee pa ni,ta dakka ke ngati Yudea heddau nabi nengara no Agabus.

JHARA LUA RASUL-RASUL 21.11–1678711Ta dakka ke no la nga jhi, jhe la aggori no ne dari wake Paulus. Ta akke keri no ne ruwai nga rubhebho no mihajhe lii no, "Ne ddau mone unu dariwake do nadhe do medae ta akke no paYerusalem, mina hedhe le ri do Yahudihe, jhe do medae ta jhole no la dharawolaabba ddau do adho do Yahudi."12Ta rangnge ri jhi ne lii do naanne,jhi nga hari-hari ne tuahhu do pee paKaisarea he ta meggai ke ne ame Paulusmita bhole kako la Yerusalem.13Tapulara ta bhale ke ri Paulus pa jhi,"Ne nga ke ne guna hakku tangi tu ahhuhe mina hedhe? Ta pepaddhe we ne adeya ri mu. Do moko ke ya, adho ke tu takappe he we, tapularalema tu ta madetaga Muri ya Yesus."14Wae dho Paulus ta pedhanno nga liijhi, ri do mina harre ke ta pengaha le kejhi ne labbe no. Ta lii ke jhi, "Hane mawe pejadhi ne lua ddhei Muri."15Ta tui bhalle jhi huni ne pee pa anne,ta pemoko ke ri jhi ne bhara jhi jhepekaddhi jhi la Yerusalem.16Do parri ddau tuahhu ngati Kaisareata ka ko ke hela'u-la'u nga jhi tu ta lapengaddu jhi la ammu Manason, rowi

JHARA LUA RASUL-RASUL 21.17–21788pa ammu no ke jhi ne medae ko ta peepa dhara hemelila he. (Manason heddaudo Siprus do tui ke no ne jadhi ta ddaupedute Yesus.)17Ta dhai jhi la Yerusalem, ta hammi kejhi ri tuahhu do pa ni he, nga mengallunge nga kehaka dhara.18Bhale ma jhammi-ae he ta kakoke jhi hela'u-la'u nga Paulus la heahoYakobus; jhe hari lema nga hari-harikattu-kattu jemaat do era pa anne.19Ta alla jhi pepelangu nga ro, tapedhire ke ri Paulus pa ro hari-hari ne laido alla petao ri Deo do pelake jhara nopa telora ddau-ddau do adho do Yahudihe.20Ta alla pedhanno ri ro ne lipedhiriPaulus do na harre, ta wue waje ke Deori ro. Ta alla pemina harre ta lii ke ro paPaulus, "Tuahhu Paulus! Do jhamma tatoi ri Tuahhu, do tabbha-tabbha ddau kene do Yahudi do parahajha pa Yesus. Rodo mappe pa dhara pedute ne uku dodare ri Musa he.21 Jhe pa dhara awe nadhe do rangngike ri ro, ta do tuahhu do kako la ajha nedo Yahudi do pee pa telora do wala raihe, mita go lo ne uku do dare ri Musa

JHARA LUA RASUL-RASUL 21.22–25789he. Tuahhu do takka lii pa ro, mita ie neana ro he ta bhole dara ngutu kiadho tabhole pedutu hadha nga uku Yahudi.22Pa dhra awe nadhe ne do Yahudi doparahajha he do bhara tatu ke ta dorangngi ke ta do nee ke tuahhu pa dhe.Hakku ta mina mii heke pa dhara awemadhe?23Rihi ie tuahhu ta pedutu he we ngalitakka jhi. Hee do appa ddau pa dhe doalla ke pejadhi pa Muri.24Nah, ri do mina harre ke kako we aula pemo ne ngi'u au hela'u-la'u nga ro,jhe ma'i we ri au ne kehiwa mita nara rota peghuti ne rukattu ro. Rowi kinga taoke tuahhu mina harre do medae ke ta teleo pa hari-hari ddau ta do ne nga ne dodhanno ri ro jhara lua tuahhu, adho dopetu, rowi ri tuahhu miha do pekako mane uku do dara ri Musa he.25Tapulara jhara ddau do adho doYahudi do alla ke jhi pemoa huri tu rojhara lihappo jhi he, ta do dho ie ro tanga'a nga'a do alla peudu nga bhaja paajhu nga wowadu, ie dho ta nga'a raa,kiadho ta nga'a heddai bhada do madepa tali-ai, nga ie dho ta tao lua kenyolanga huka."

JHARA LUA RASUL-RASUL 21.26–2979026Moko ta kako ke Paulus nga do appaddau do na harre, la pemo ne ngi'u nohela'u-la'u nga ro bhale ma helodho ne.Ta alla pemina harre ta maho ke ro laAmmu Deo, tu ta la pika ta do parrilodho ri ko jhe itu moko ne lua pe mmaungi'u ro, nga bhara jhula do ta jhula ri roheddau-heddau.27Ta dhai le ta umu ne awe do pidulodho ne ta moko, ta ngadde ke Paulusri do parri ddau do Yahudi ngati Asia padhara Ammu Deo. Moko ta pedidi ke riro ne ddau lowe he, jhe la kappe ri roPaulus,28 jhe nga peka-peka, "Wo ddau-ddaudo Israel, ruba dhara ko we! Oni kene ddau do bela la hebhakka-bhakkane, jhe la pa hari-hari ddau ri liajha dopetabbu nga do Israel, nga uku do dareri Musa jhe hari lema nga Ammu Deo donadhe. Jhe rihi ri ko ti naanne, pa awenadhe hee do nga aggu ddau-ddau doadho do Yahudi ri no, ma ho ma dharaAmmu Deo dhe, jhe ma perue-petaru nelua mmau nga megala era do nadhe!"29 (Hakku lii ro mina harre rowi dongadde Trofimus do Efesus ne ri ro dohela'u-la'u nga Paulus pa dhara rae

JHARA LUA RASUL-RASUL 21.30–33791Yerusalem, jhe pa i'a ro do aggo no riPaulus la dhara Ammu Deo.)30 Jadhi ta kenyawu-nyela ke harihewue ne dhara rae Yerusalem ne,jhe hari-hari ne ddau he ta perai ke lapeworo. Ta kappe ke Paulus ri ro, jhenune la tele ngari dhara Ammu Deo ne.Pa dhara awe naanne lema ta henabbheke ne ubha kelae Ammu Deo ne.31Pa dhara nga petadi ne ddau dotao lua kenya'u he ta ddhei ta pemadePaulus, ta kako ke ddau la pika pakomeda Horo-dhadhu Roma ta do harihewue Yerusalem do pa dhara kenya'uke.32Ta aggu dhangnge ke ri komeda nedo parri ddau kattu horodhadhu nga dohorodhadhu jhe kako ro nga hengingala era lua kenya'u ne. Ta ngaddi nekomeda horodhadhu nga do horodhadhuhe ri ddau lowe he, ta pengaha ke ro newabbe Paulus.33Ta kako ke ne komeda ne la ngaPaulus jhe kappe no, jhe lii pa ddau he tapetuke. Ta alla pemina harre ta kebhalike ne komeda ne ta nadu ke Paulus jhene nga ke ne do alle petao ri no.

JHARA LUA RASUL-RASUL 21.34–3879234Ne ane ddau lowe he; haghe mina hedhe, jhe haghe ri lii mina hidhe. Dhaikenya'u ro pa dhara awe do naanne,hakku nara dho ta toi nga woie, tanga hakku jadhi ne lai do naanne.Rowi do mina harre ke ta pereda ke nekomeda ne ta lii ta aggo Paulus la tasihorodhadhu.35Ta dhai ro hape la taga ne nga aggoPaulus, ta waddi-anni ke ne ddau do taolua kenya'u he dhai hiwu, hakku ri domina harre ke ta hebake ke Paulus ri dohorodhadho he.36Ta pedutu ke ro ngati kejhunga rikewo lo ddau do tao kenya'u he jhe donga peka-ka, "Pemade no!"37Ta mina harre ta dhai ta maho Paulusla dhara tasi ne, ta lii ke Paulus pakomeda ne, "Ie ya ta pedai li hudi henga Tuan?" Ta kebhali ke ne komeda nepa Paulus, "I'a au li Yunani?38Ki do mina harre, au dhe adhodo Mesir ne, do hewari ne do tao luapelawa, jhe do alla ke peperai la dharakebhalla-ae jhe nga aggu do appatabbha ddau do tao lua kenya'u jhe donga rakka do nabbu ne?"

JHARA LUA RASUL-RASUL 21.39–22.379339Ta bhale ke ri Paulus, "Ya dhe doYahudi; ddau ngati dhara rae Tarsus,rae do keto ne pa Kilikia. Ruba ko we nedhara tuan ta wie ko ya ne lua keho tuta pedai lii nga ddau-ddau do na hidhe."40Moko ta alla Paulus pewie ne luakeho ta pedai lii, ta titu ke Paulus pataga ne, jhe wiu-ai no. Ta ketanna kene hari-hari ne ddau he. Ta alla peminaharre ta pedai lii ke Paulus nga ro padhara lii Ibrani. Ta lii ke Paulus,

22 1 "Ama-ama nga Tuahhu-tuahhuhari-hari! Do medae ko ri ya ta

peke pemole ne jhara lua ya pa mu.Dhanno we ri mu!"2Ta dhai ta rangnge ri ro, Paulus dopedai lii pa dhara lii Ibrani, moko ta juketanna ke ro. Ta pe terue ke ri Paulusne lii pedai no.3 "Ya dhe do Yahudi, do metana paTarsus pa ihi rai Kilikia, tapulara dokepai pa dhe ma ya, pa Yerusalem dhe,jhe do hammi nga woie ne liajha ngatiguru mone-ae Gamaliel pa dhara luauku do dare ri Musa pa ama-appu di.Hela'u lema mii Tuahhu he hari-hari dopa dhara lodho do nadhe, ya lema dodhai mejhanni tu Deo.

JHARA LUA RASUL-RASUL 22.4–97944Alla ke ri ya pedede tade made neddau-ddau do pedutu ne liajha do wowiudo naanne. Hari-hari ro ie ta momonemina harre lema mobanni, kappa ri yajhe pemaho la dhara ammu bhaddo.5Kattu mone-ae mone tunu-menahumiha nga Kattu-kattu Aigama do nara tapeteleo ta do ne lii ya do nadhe adho dopote. Rowi ro ke ne do alla pewie hahhihuri tu ya ta la kappa hari-hari ddau doparahajha pa liajha do wowiu do naanne,jhe aggu ro ri ya ma Yerusalem ta mawolo."6 "Pa telora loro jhara kako ya, dohedharra ke nga Damsyik, pa awe nattulodho he, hahhi weo do kelala ta dakkahetakka ke ngati ihi liru la herimo ya.7Ta herabba ke ya la worai jhe rangngeri ya hhahi lipedai do lii pa ya, 'Saulus,Saulus ta nga ke hakku pehedue Ya riau?'8Moko ta kebhale ke ri ya, 'Nadu ke Au,we Muri?' 'Ya dhe Yesus do Nazaret, dopehedue ri au ne,' ne bhale ri No.9Do ngadde ma ne kelala do naanneri ddau-ddau do hela'u-la'u nga ya paanne, tapulara rangnge dho ri ro nelipedai do pali pa ya ne.

JHARA LUA RASUL-RASUL 22.10–1479510Moko ta kebhali ri ke ya, 'Ne nga kene do jhamma ta tao ri ya, Muri?' Tabhale ke ri Muri pa ya, 'Kaddhi we au jhemaho la Damsyik. Pa ni do medae hineta peke pa au ri ya jhara hari-hari neddhei Deo ta tao ri au.'11Ta bhaddu ke ya ri weo do dhai heriido naanne. Hakku ta hebake ke ya ri ihianga-ihi anga ya he maho la Damsyik.12Pa ni do era heddau ne ngara noAnanias. No heddau do mmau nga dokenanno pa dhara pedute ne uku dodare ri Musa he. Do dhai pekerihe no rihari-hari do Yahudi do pee pa Damsyik.13Ta dakka ke no la heaho ya, jhela titu no pa keraha ya. Ta lii ke no,'Tuahhu Saulus, ngaddi wari we au.'Pa dhara awe naanne dhangnge tapekaddhe ke ri ya ne tanga mada ya, tangadde dhangnge ke no ri ya.14Ta lii ri ke no pa ya, 'Alle ke aupepidhe ri Deo ama-appu di mita ie keta toi ri au, ne lua pedabbho No, jhengadde Yesus, Ana Deo do jhagge ne luaddhei Deo, jhe hari lema do rangnge riya ne lipedai Yesus miha.

JHARA LUA RASUL-RASUL 22.15–2079615Do medae ke au ta jadhi hakahi tu tala pepeke pa hari-hari ddau ne do allepengadde nga do rangnge ri au ne.16Pa dhara awe nadhe dhangngebhole mata ta petui-tui ri. Kaddhi weau, jhe jhole we ne ngi'u au ta pejhio.Peloro-anni we au pa Muri mita ie auta pebhalle kattu ngati lubhu harro ngamenyilu au.'"17 "Ta bhale ke ya ma Yerusalem, jhepa dhara awe hebhajha ya pa AmmuDeo, ta tobo ke ya ri Henga Deo.18Ta ngadde ke Muri ri ya; ta lii ke Nopa ya, 'Henginga we au ne pekaddhingati Yerusalem, rowi ne ddau-ddau padhe adho ke do medae ri ta hamme nelipika au jhara lua Ya.'19Ta lii ke ya, 'Muri, do toi ma ri ronga kehamme-hemme ta do ya dhe doalla ke pemaho-kelua la ammu-ammuhebhajha tu ta la kappa ro jhe dede neddau-ddau do parahajha pa Au he.20Mina harre lema ta dhai ne hakahiunu Au ne, Stefanus ta tuke pemadene, ya lema miha do era paanne, jhe domengallu dhara lema ya ne jhara luapemade no do naanne. Rihi ri ti naanne,

JHARA LUA RASUL-RASUL 22.21–25797ya ri ko ma ne jaga bhara-bhara ngatiddau do tuke pemade no ne.'21Tapulara ta lii ri ke Muri pa ya, 'Kakowe au, rowi do medae au ta pepue ri Yala era do jjau la nga ddau-ddau do adhodo Yahudi.'"22Pee ko ma nga ketanna ne ddau he,ne dhanno ne lipedai Paulus, tapulara palipedai no do pedakka rahi ne, ta pekake ro pemaddu-maddu, "Ta pemade hewe ne ddau do mina poharre. Adho keno do jhamma ri ta muri mada."23Pa dhara nga peka he ro, ta kewiu-wiu ke ri ro ne juba ro he, jhe hibha awula dhida.24Moko ta lii ke ne komeda horodhadhuRoma ne ta aggo Paulus la dhara tasi,mita pereha no jhe dhabe ri gui mitata toi, ta nga hakku mi na harre neworawwu peka ne do Yahudi he, penajanga no.25Tapulara ta alle Paulus peujhe ri ro tuta dhabe ri gui, ta lii ke Paulus pa kattuhorodhadhu do titu paanne, "Do ie make ta dhabe heddau ddau do ana-raipereda Roma nga do dho pereha dae urujhara ne hala no?"

JHARA LUA RASUL-RASUL 22.26–3079826Ta rangnge mina harre ri kattuhorodhadhu do naanne, ta kako ke nolanga komeda ne jhe lii no, "Ne ngake ne lai nadhe, ne do medae ta tao riAma? Ne ddau do nadhe ana-rai peredaRoma!"27Moko ta kako ke ne komeda donaanne la nga Paulus jhe kebhali no,"Hak ko ko ri au ta peke pa ya, do tarrake au ta ana-rai pereda Roma?" Ta bhaleke ri Paulus, "Tarra, ya dhe ana-raipereda Roma."28Ta lii ri ke ne komeda ne, "Ya lemado ma'i dhai mejanni tu ta jadhi ana-raipereda Roma!"29Pa dhara awe do naanne dhangngene do horodhadhu do ddhei ta perehaPaulus he, ta pejjau-anni dhangnge keti anne, bhale ne komeda ne ta meda'uke no taga tari do alle ke ri ro pepetukePaulus ri rate, jhe Paulus ana-rai Roma.30Do rihi ddhei ta toi ri komedahorodhadhu ne, ne nga ne do jadhi takepue lai hakku wie hala pa Paulus rido Yahudi he. Rowi do mina harre ke tabhale ma jhammi-ae ta pedoa ke ri none kattu-kattu mone tunu menahu henga Kattu-kattu Aigama he la peowu.

JHARA LUA RASUL-RASUL 23.1–4799Moko ta la gole ke Paulus ngati petu kene, ta alla pemina harre ta aggo ke lahedhapa ro hari-hari.

23 1Ta ketarri ke ne kattu-kattudo na harre ri Paulus jhe lii no,

"Tuahhu-tuahhu ya! Tade hape madhara lodho do nadhe toi dhe dho ri yane ngi'u ya ta do hala penaja nga Deo.Mina harre ke ne do era pa dhara adenga penge ya, jhara lua muri mada yadhe."2Ta dhai ta lii Paulus mina harre,moko ta lii ke Kattu mone-ae monetunu-menahu Ananias, ta tabbhe neubha Paulus pa ddau do titu pa kerahaPaulus ne.3Moko ta lii ke Paulus Kattu mone-aemone tunu-menahu do naanne, "Do tatuau ta tabbhe ri Deo, wo do pote do appido ja'a-anni ta ddau do mmau! Mejaddhiau pa anne ta happo ne ha la ya pedutenga uku do dare ri Musa, tapulara ri aumiha do bbahhe nga kerupe ne uku donaanne, jhe lii au pa ddau ta tabbhe ya!"4Ta lii ke ne ddau-ddau do pa kerahaPaulus he, "Au dhe do kare menihe kattumone-ae mone tunu-menahu unu Deo!"

JHARA LUA RASUL-RASUL 23.5–98005Bhale ri Paulus, "Weh, tade dho no riya, ta do no ke dhe ne Kattu mone-aemone tunu-menahu ne. Tarra pa dharaBuku Lidara-Likewahhu Deo do era dohure do bhuke, 'Bhole kare menihe rimone kattau ddau rai au.'"6Ta heleo ri Paulus ta do haghe ngatikattu-kattu aigama do na harre do ngatikejie do Saduki, jhe haghe ri ngati kejiedo Farisi. Rowi do mina harre ke ta liike Paulus pa kattu-kattu do na harre,"Tuahhu-tuahhu! Ya heddau do Farisi,do wattu, kolo loro do Farisi. Ne perehaya taga tari do parahajha ya ta do neddau-ddau do made do ta muri bhalewari."7Ta dhai Paulus ta lii mina harre, mokone do Farisi he ta jhari ke ta pebhatanga do Saduki he, hakku ta petala ke tadhue kejie.8 (Rowi do Saduki he pa dhara lua tadaro, ki do made adho ke do medae rimuri, adho do era naju Deo, mina harrelema henga-henga adho do era, jhebhale ri do Farisi he do parahajha ta doera hari-hari ne do na harre.)9Moko ta jadhi ke ne lua kenya'u dorihi ngati ihi. Do parri ddau do Farisi do

JHARA LUA RASUL-RASUL 23.10–14801jadhi ta guru aigama ta titu jhe pelawanga petarra-tarra. Ta lii ke ro, "Pedutunga lua tada jhi, ddau do nadhe bhuledho nga hala maji le ta hudi he! Wuemarra ta do era naju Deo kiadho hengado pedai lii nga no!"10Ne lua pebhata do naanne, do minaharre ke ne worawwu petaddhu, hakkuta meda'u ke ne komeda ne, nge ngetala penyabbho Paulus ri ro. Hakku ta liike no pa do horodhadhu he ta la aggoPaulus ngati telora ddau do na harre jheaggo la tasi.11Bhale ma herammi ti naanne ta tituke Muri Yesus pa keraha Paulus jheli, "Perue we ne ade au! Alle ke ri aupepeteleo ne jhara lua Ya pa Yerusalem.Lua napoanne hine do medae ta peteleori au pa Roma."12Rai jhammi-ae-ae bhale ma helodhone ta pekohu ke ne do Yahudi. Ta pehupake ro ta do dho nga'a ta do dho nginudae ki do dho nara dae ro ta pemadePaulus.13Era ma ta do appa nguru rihi he, neddau do pekohu do na harre.14Ta kako ke ro la nga kattu-kattumone tunu-menahu he nga kattu-kattu

JHARA LUA RASUL-RASUL 23.15–18802do Yahudi he, jhe la lii ro, "Alla ke jhihela'u-la'u pe dhede lihupa ta do adhodae jhi do wae ta nga'a ta nginu kingado dho pemade dae Paulus ri jhi.15Nah, rido mina harre, tuahhu-tuahhuhe nga Kattu-kattu Aigama he, ne woie,ta moa huri we pa komeda horodhadhuRoma ne, tu ta ame no ta aggo wariPaulus ma hedhapa mu, mii do ddheita pereha wari ri nga woie ne kewalluPaulus ri mu pa dhe. Jhe jhi do medae tapemoko-anni ta mate no ta pemade ngado dho dhai dae no ma nga mu ma dhe."16Tapulara ne lua peli ri do naanne dorangnge ri ana ta nawanni ri Paulus.Moko ta kako ke ne naiki do naanne latasi horodhadhu ne, jhe la peke ne lai donaanne pa Paulus.17Moko ta pedoe ke ri Paulus heddaukattu horodhadhu jhe lii pa no, "Aggoko ne ana do ngarru do nadhe langakomeda; no dhe ne do ta la pika hahhilai pa komeda."18Ta aggo ke ri kattu horodhadhu ne,ne ana do ngarru do naanne la ngakomeda, jhe lii no, "Paulus do ra te ne,ne do pedoe ya, jhe ame ya ta aggo neana do ngarru do nadhe ma nga Ama

JHARA LUA RASUL-RASUL 23.19–23803madhe; ne ta ma pika hahhi lai no paAma."19Ta parro ke ne ruwai ana do ngarrudo naanne ri komeda do naanne jheaggo no pekiha miha, jhe kebhale, "Nenga ne do ddhei ta peke ri au pa ya?"20Ta bhale ke ri ana do ngarru donaanne, "Alla ke ne do Yahudi hepepehela'u lii tu ta ame Tuan ta aggoPaulus la hedhapa Kattu-kattu Aigamahe, bhalli-rai, mii do ddhei ta la perehawari ne kewallu Paulus nga rihi woie ri.21Tapulara bhole pedutu ri Tuan neliami ro do naharre, rowi hhai do appanguru rihi ne ddau do pewuni-anni tuta mate Paulus ta pemade pa rujhara.Do alla ke ro hari-hari pepehupa ta dodho nga'a-nginu dae ki dho pemade daePaulus ri ro. Hhai ke ro do moko ta matene libhale Tuan ngati dhe."22Ta lii ke ne komeda ne, "Bhole pikaau pa nadu-nadu, ta do bhale ke au tima peke ne lai do nadhe pa ya." Moko talii ke no pa ana do ngarru do naanne tabhale.23Ta alla pemina harre ta pedoa ke rikomeda ne, do dhue ddau kattu horodhadhu jhe lii no, "Pemoko we do dhue

JHARA LUA RASUL-RASUL 23.24–29804ngahu ddau horodhadhu, hela'u-la'u ngado pidu nguru ddau horodhadhu jharajhara nga do dhue ngahu horodhadhudo kepoke tu ta pekaddhi wabba heomaddha dhe la Kaisarea.24 Jhe pemoko lema ne jara tu Paulus tamenya'e. Aggo no nga helama tade dhaila nga Gubernur Feliks."25Moko ta bhuki huri ke ne komeda nedo mina hedhe ne ihi huri ne,26 "Muri mone do kerihi Gubernur Feliks.Lipelangu ngati Laudius Lisias!27Ne ddau do nadhe do alle ke pekapperi do Yahudi he, jhe do miga ke tapemade ri ro, kita do adho he ya tadakka nga do horodhadhu jhe la gole no;rowi ne do rangnge ri ya, no dhe ana-raipereda Roma.28Rowi do ddhei ta toi ri ya ne ngane hala no ne do petu-tu ne, ne dopeanynye ri do Yahudi he pa no, mokota aggo ke no ri ya la nga Kattu-kattuAigama ro.29Ta teleo ta do dho ngaddi no ta taoheworawwu lai he do jhamma ta woleri lua wolo made kiadho ta pemaho ladhara ammu bhaddo. Ne likela ro penaja

JHARA LUA RASUL-RASUL 23.30–34805nga no dhe wata ke pedu nga uku-ukuaigama ro ma miha.30Ta alla pemina harre ta la peke kepa ya ta do era ne pedabbho do woapangati do Yahudi he penaja nga no, hakkuri do mina harre ke ta moe dhangnge keno ri ya la nga Tuan Gubernur. Jhe doalla ke ya peli pa ro do peanynye no heta la pemaho ne lii kela ro penaja nga nola hedhapa Tuan."31Moko ne do horodhadhu do na harreta pekako ke ne tenge ro do naanne. taaggo ke ri ro Paulus, jhe pa dhara rammido naanne dhangnge ta dhai ke ro laAntipatris.32Ta bhale ma jhammi-ae, ta hani heke ri ro ne do horodhadhu do jhara jarahe pe kako teru nga Paulus, jhe ro mihata bhale ke la tasi.33Ta dhai ne do horodhadhu do jharajara he la Kaisarea ta la pedhae ke ri rone huri ne pa gubernur, jhe jhole ri roPaulus pa no.34Ta alle peajhe ri gubernur ne huri donaanne, ta kebhali ke no pa Paulus, ta timii ne era metana Paulus. Ta dhai ta toiri no ta do Paulus ngati Kilikia,

JHARA LUA RASUL-RASUL 23.35–24.480635 ta lii ke no, "Ie ke! Do medae ri yata pereha ne kewallu au, kinga dhai neddau-ddau do penaja nga au e ma dhe."Moko ta pereda ke no ta tahe Paulus padhara rae Herodes.

24 1Lammi lodho ngati naanne KattuMone-ae mone tunu-menahu

Ananias nga kattu-kattu do Yahudihe ta kako ke la Kaisarea, hela'u-la'unga heddau mone-ubha, ne ngara noTertulus. Ta la mengadha ke no la ngaGubernur Feliks, jhe pedhae ri no nelikela ro penaja nga Paulus.2Ta pedoe ke Tertulus la hedhapata la kelole ne likela ro penaja ngaPaulus, mina hedhe ne ane no, "TuanGubernur do dhida nga kelodo! Pa dha'ipereda Tuan ke ne rai nga li ha jhi nedhai ketanna. Jhe ri lua uku nga mmaudhara Tuan, ae ke lai do woie ne do allapepekaddhi tu ddau rai jhi.3Hari-hari ne lai do napoharre dohamme loro-loro ri jhi nga kolo lii ie ngaae, jhe do takke pekerihe dhai dhida rijhi, ie ta pa mii we.4Tapulara mita do dho rihi ne rabe awengati Tuan, ne menang nge ri ya, ruba

JHARA LUA RASUL-RASUL 24.5–9807ko we ne dhara Tuan ta dhanno ne likelajhi do nabhabha do nadhe.5Abo ri jhi ne ddau do nadhe ta ddaumone tao lua kenya'u nga buluru do tama pehedui ddau. Pa hebhakka-bhakkape nga era we ne lua kenya'u nga bulurune do tao ri no dhe pa telora do Yahudi.Jhe no dhe do jadhi ta kattu ngati kejieddau do Nazaret he.6Rihi ngati nanne ri, alle ke ri no peddhei ta hakko pekewette ri rue nga tarune Ammu Deo, tapulara ta kappe ke nori jhi. [Do peito ke ri jhi ta pereha nehala no pedutu nga uku aigama jhi mamiha.7Tapulara ta dakka ke la rabe no rikomeda Lisias ti dhara wolaabba jhi,8 jhe pereda no mita ie ne ddau-ddaudo penaja nga no ta ma mengadha ngaTuan ma dhe.] Ki nga pereha ri Tuan neddau do nadhe, do medae ma ta dhannomiha ri Tuan ngati no ta do petu ne ngane do lii jhi do nahedhe pa tuan penajanga no dhe."9Ne ddau-ddau do Yahudi do era paanne lema dutu le ke ta peanynye Paulusnga peketarra hari-hari ne do pale riTertulus ne.

JHARA LUA RASUL-RASUL 24.10–1480810Moko ta wiu-ai ke ne gubernur ne paPaulus ta do ie ke Paulus ta pedai lii.Moko ta lii ke Paulus, "Do lore petoi ta doTuan do ttau-ttau ke ne jadhi ta monehappo hala pa rai do nadhe. Taga tari domina harre ke do dhai mengallu ke ya takelole ne lilolo ya pa hedhapa Tuan.11Do nara ta pereha miha ri tuan, rowirihi de dho ngati henguru dhue lodho doludu ta kako ke ya la Yerusalem ta lahebhajha.12 Jhe ngaddi dho ya ta abo ri do Yahudihe ta era ta pehala ie ta nga nadu we,kiadho ta pekupu ddau ta tao lua kenyaunga buluru ie ta pa Ammu Deo, minaharre lema pa ammu-ammu hebhajha ieta pa mii we pa dhara do naanne.13Nara le dho ma ri ro ta perue ne liloloro do alle pepedhae ri ro pa Tuan penajanga dhe.14Tarra do jhamma ri ya ta kelole molapa Tuan ta do ya dhe, do wie hu ngamejura pa Deo ama-appu jhi pedutu ngaliajha Yesus, do ne ane ro, napoanne kene do hala ne. Tapulara do pee ma yanga parahajha nga hari-hari ne do erado hure do bhuke pa Buku Musa nga paBuku Nabi-nabi.

JHARA LUA RASUL-RASUL 24.15–1980915Hela'u lema mii ro, ya lema do ngalua henao pa Deo, ta do hari-hari ddaudo medae ta kaddhi bhale wari ki allake pemade -- ddau-ddau do tao lua ie,mina harre lema ddau-ddau do tao luaapa nga kerewe.16Rowi do mina harre ke hakku pee maya nga petadi nga woie-ie mita ie ne adenga penge ya, era do mmau penyaja ngaDeo, mina harre lema panaja nga ddauraiwawa.17Ta ludu pa parri bhue ttau, adho keya do era pa Yerusalem, ta bhale ke ya lani nga aggu doi ruba-dhara tu ddau-raiya ma miha, nga tu ta la wie bhara jhulapa Deo.18Pa dhara nga jhagge ri ya ne lai donaanne, ta ngadde ke ya pa dhara AmmuDeo ri ro, jhe ne era ya paanne tu ta lapemoko-anni pa lua pemmau-anni. Adhodo era ddau lowe hela'u-la'u nga ya, jhehari lema bhule dho lua kenya'u ngabuluru pa anne pa dhara awe do naanne.19Wa ta ke ne do era pa anne do parriddau do Yahudi ngati Asia we. Ro kene do jhamma ta era pa dhe tu ta mapemaho ne likela ro pa Tuan, ki do eraro nga likela penaja nga ya.

JHARA LUA RASUL-RASUL 24.20–2481020Ki do adho, hani we ne ddau-ddaudo na harre ma mi ha ta ma peteleo nehala do ngadde ri ro pa ya, pa dharaawe aggo ne ya la hedhapa Kattu-kattuAigama he.21Ne do ngadde ri ro, wata ke ri lipedaido hahhi nadhe we, do pale ri ya pahedhapa ro do mina hedhe: Ne perehaya pa dhara lodho do nadhe taga tari doparahajha ya, ta do ne ddau-ddau doalla pemade do ta muri bhale wari."22Moko ri Feliks do ae ke ne toi ne jharaliajha Yesus ne, moko ta henabbhe keri no ne lua peowu do naanne. Ta lii keno, "Ne kewallu do nadhe do medae tapehappo ri ya, kinga dakka komeda Lisisma dhe."23Moko ta pereda ke no pa kattuhorodhadhu do jage Paulus ne, mita pema Paulus nga tahe, tapulara nga wielua kehoo hudi he pa Paulus, jhe minaharre lema, do wie lua ke pa ihi anga-ihianga Paulus ta wie ne nga we kinga erake ne lua paralu Paulus.24Ta ludu parri lodho ta dakka ke Feliksnga ihi-ammu no Drusila heddau doYahudi. Moko ta pepu ke ddau ri Feliksta la aggo Paulus. Ta dhai ta dhanno

JHARA LUA RASUL-RASUL 24.25–25.2811ke ri Feliks ne lipedai Paulus jhara luaparahajha pa Kristus Yesus.25Tapulara ta dhai ta peterue ri Paulusne lipedai no jhara mola nga henarrunga lua makka tee-makka wangnge ngajhara lua wolo pa Lodho Pedakka Rahiraiwawa, ta jadhi ta meda'u ke Feliks jhelii no, "Bhale ko we au pa awe nadhe. Domedae ma au ta pedoe ri kinga era neawe pa ya."26Pa dhara awe naanne lema do henaoke ri Feliks ta nara doi ri Paulus. Tagatari do mina harre ke, hakku do loro-loroFeliks ne pepu ddau ta la pedoe Paulustu ta la pedai lii nga no.27Ta ludu dhue bhue ttau, ta hoo keFeliks ri Perkius Festus mii gubernur, jhetaga tari Feliks do ddhei ta aggu ne adedo Yahudi he, ta hane he ke Paulus ri nopa dhara ammu bhaddo.

25 1Ta tallu lodho ne dhai Festus laihi rai do naanne, ta pekaddhi ke

no ngati Kaisarea la Yerusalem.2Pa ni, ta pemaho ke likela nekattu-kattu mone tunu-menahu he ngakattu-kattu unu do Yahudi he panaja ngaPaulus pa Festus. Pee ri ro nga ube loroFestus,

JHARA LUA RASUL-RASUL 25.3–78123mita ti woie ade Festus penaja ngaro, nara ri Festus ta pepu ddau ta laaggo Paulus pebhale la Yerusalem, rowido alla ke ro pepehela'u lii ta pemadePaulus pa telora rujhara.4Tapulara ta bhale ke ri Festus, "Paulusnnai do tahe pa Kaisarea, jhe ya lemaado ke do rihi ne tui ne bhale la ni.5Hakku hani we ne ddau-ddau monekettau he we ti telora mu, pe kako lani hela'u-la'u nga ya, jhe penaja pa ninga no, ki do tarra ta do alla ke no petaoheworawwu hala."6Ta alla pemina harre, era marrata aru kiadho ta henguru lodho hepa Yerusalem, ta bhale ke Festus laKaisarea. Ta bhale ma jhammi-ae tatao ke ri no ne lua peowu ta pereha nekewallu do naanne, jhe pereda ri no tala aggo Paulus la hedhapa ro.7Ta dhai Paulus la anne, ne do Yahudido dakka ngati Yerusalem he ta tituke pekehero Paulus, jhe jhari ta lolone likela-likela do mejanni penaja ngaPaulus. Tapulara nara dho ri ro ta wie nekewahhu-kewahhu do nara ta perui nelilolo ro he.

JHARA LUA RASUL-RASUL 25.8–128138Pa dhara lilolo Paulus, ta lii ke no minahedhe, "Ngaddi de dho ya ta tao hahhihala he penaja nga uku do dare ri Musa,kiadho penaja nga Ammu Deo, minaharre lema panaja nga Kehe Roma."9Tapulara Festus do ddhei ta aggune ade do Yahudi he, moko ta kebhalike no pa Paulus, "Ddhei au ta kako laYerusalem tu ta pereha pa ni ne kewalluau pa hedhapa ya jhara likela-likala dona hidhe?"10Ta bhale ke ri Paulus, "Ne ke ya dotitu pa hedhapa era happo hala ngati Kehe Roma, pa era do nadhe ke nejhamma ta happo ne hala ya. Do toimiha ke ri Tuan ma ta do adho ya do eranga hala penaja nga do Yahudi.11Ki do alla ke ya pepehihu nga uku, jhedo alla ke ya petao hahhi lai do jhammata wole pemade, ta i'a hamme he we riya. Tapulara ki nga ne likela-likela ro doadho do petu, moko bhule dho heddauhe do nara ta jhole ya pa ro. Ne ame riya, ne kewallu ya dhe, ta la happo pakato happo hala ngati Kehe we!"12Ta alla Festus nga ddau-ddau monewie loro jhara ngati no he, ta lii keFestus, "Do ddhei ta ami ta la pereha

JHARA LUA RASUL-RASUL 25.13–17814la kato happo kewallu ri Kehe au, rido mina harre do jhamma ke au ta lamengadha la nga Kehe."13Rihi dho ne tui ngati naanne, tadakka ke la Kaisarea Duae Agripa ngaBernike ta la pehelama nga Festus.14Ta ludu parri lodho ro ne pee paanne,ta pejhare ke ri Festus ne jhara kewalluPaulus ne pa Duae Agripa. Ta lii keFestus, "Nee pa dhe heddau do tahe, dohane ri Feliks.15Pa awe pa Yerusalem ya, nekattu-kattu mone tunu-menahu he ngakattu-kattu unu do Yahudi he, alla ke ropepemaho likela pa ya, penaja nga ddaudo naanne, jhe ame ya ri ro ta pebunene hala pa ddau do naanne.16Tapulara bhale ri ya pa ro, ki doRoma adho do nara ta jhula mina harrehe we heddau do taha tu ta wolo, ki dodho pelolo dae no nga ddau-ddau dopenaja nga no, jhe hari lema do ta wieko ne awe pa no ta pemola-anni.17Hakku ta dhai ro ta dakka ma dhe,mata dho ke ya ta petui-tui ri. Bhalema jhammi-ae ta pedoa dhangngeke ri ya ne lua peowu tu ta perha nekewallu do naanne, jhe pereda ya ta la

JHARA LUA RASUL-RASUL 25.18–22815aggo ne ddau do tahe do naanne ta mamengadha.18Ta dhai ne ddau-ddau do ta penajanga no he ta titu ta pedhae ne likela ro,bhule dho ta pedhae ri ro hahhi lua taoapa he ne do tao ri no, mii do era padhara peira ya.19Ta pehihu lua tada he we ro ngano jhara lua aigama ro ma miha ngajhara heddau ddau ne ngara no Yesus.Ne ddau do naanne do alla ke pemade,tapulara Paulus pe nga ketakki penajanga ro, ta do ne ddau do naanne do allake pemuri.20Ta bingu ke ya, jhara mina mii mitanara ya ne lipejhara-lipejhara do nara tapeteleo ne jhara lua kewallu do naanne.Rido mina harre ke ta kebhali ke ya paPaulus ta do wae no ta kako la Yerusalemtu ta pereha la ni ne kewallu do naanne.21Tapulara Paulus ami ta peha'e la dodhida ne kewallu do naanne, jhe ami tatahe teru tade dhai ta happo ne kewalluno ri Kehe. Rowi do mina harre ke hakkutalii ke ya ta tahe ko no teru, tade naraya ne awe ta moe no la nga Kehe."22Moko ta lii ke Agripa pa Festus,"Ddhei ta dhanno mina ko ri ya ne lii

JHARA LUA RASUL-RASUL 25.23–25816ddau naanne." Ta bhale ke ri Festus,"Jhammi-ae bhalli-rai jhe dhanno ri tuan ne lii no."23Ta bhale ma jhammi-ae Agripanga Bernike ta dakka nga nnau ngatenge do ga do merake. Ta maho kero la era peowu ne hela'u-la'u ngakattu-kattu mone-ae horodhadhu ngamone kettau-kettau pa dhara rae donaanne. Pedutu nga lipereda Festus taaggo ke pemaho Paulus.24Moko ta lii ke Festus, "Muri MoneAgripa nga tuahhu-tuahhu do era pa dehari-hari! Panaja nga ddau do nadhe,alla ke hari-hari do Yahudi, ie ta do erapa Yerusalem he, mina harre lema do erapa era do nadhe, alla ke ro pepemaholikela pa ya. Dhuke ri ro pa ya ngapeka-peka, ta do ne ddau do nadhe adhoke do jhamma ri ta era do muri mada.25Tapulara ngadde dho ri ya hahhi halahe do tao ri ddau do tao ri ddau do nadhedo nara ta wole no ri lua wolo made. Jheri do mina harre ke, ri no lema alla kepeami mita ie ne kewallu no dhe ta lahappo pa kato era happo kewallu ngatiKehe we.

JHARA LUA RASUL-RASUL 25.26–26.381726Tapulara pa ya bhule dho hahhilipejhara he do rui jhara lua ngi'u no dhe,tu ta bhuke pa dhara huri ya tu Kehe.Ri do mina harre ke, hakku ta pedoeke no ri ya ma hedhapa Tuan-tuan he,rihi-rihi ma hedhapa Muri Mone Agripa!Ne pedabbho ya, ki alle ke peperehapadhe, do nara ke ya ne lai-lai ku tabhuki ri ya.27Rowi pa dhara penge ya, adho dowoie ki moe heddau do tahe nga do dhopeteleo ne lua-lua hala do peanynye pano."

26 1Ta lii ke Agripa pa Paulus, "Tawie ke ne kehoo pa au ta pedai lii

tu ta pemola-anni." Moko ta dhede ruwaike Paulus jhe wie ne lilolo no do minahedhe,2 "Muri Mone Duae Agripa! Pa dharapenge ya, ya dhe ddau do rihi mangngido nara ta pedhae ne lii lolo mii luapemola-anni, rihi-rihi pa hedhapa MuriMone penaja nga hari-hari likela dopelake do alla ke pepedhai ri do Yahudihe panaja nga ya;3 rihi-rihi do dhai toi ke ri Muri Monema jhara uku lua-lai do Yahudi. Rowi domina harre ke ta menangnge ke ri ya pa

JHARA LUA RASUL-RASUL 26.4–8818Muri Mone mita dhanno ne lii pejhara yanga merai nge nga dhara.4Ri hari-hari do Yahudi do toi ke nemuri mada ya rai ti awe nga ngarru neko ya. Do toi ke ri ro ta do rai ngati ngangarru ne ko ya, do alla ke ya pemurimada pa telora ddau rai ya ma iha paYerusalem.5Do dhai toi ke ro ne toi jhara lua ya.Jhe kita wae ro, do nara ke ri ro tapeteleo, ta do rai ti petari ya do murimada mii heddau do Farisi nga do pedutuuku do dhai rui pa dhara aigama jhi.6 Jhe pa dhara awe nadhe ne ke ya dotitu pa dhe tu ta pereha ne hala ya tagatari do parahajha ya pa lijaji do tao riDeo nga ama-appu jhi.7Lipejaji do naanne ke ne do pee ngahenao ri hari henguru do dhue huhudo Israel, hakku pee ma ro nga wie hunga mejura pa Deo anni lodho nga annimaddha. Jhe taga tari do parahajha palijaji do naanne ke ya, bhoke Muri Monelii pa ya ta do hala ri do Yahudi he.8Tanga ke ne do Yahudi he hakku dodho nara ta parahajha ta Deo do pemuribhale wari ddau do made?

JHARA LUA RASUL-RASUL 26.9–138199Pa uru jhara he lema, ya le miha donga lua tada ta do jhamma ta tao ne ngawe tu ta pelawa nga Yesus do Nazaretne.10 Jhe do tarra ne do alla petao riya do mina harre pa Yerusalem. Ngahuri kuaha ngati kattu-kattu monetunu-menahu he, ae ke ne ddau dohalla-anni pa Deo ne do alla pepemahori ya la dhara ammu bhaddo. Rihi ri tinaanne, do rihi mengallu dhara ya ki ngawolo ro ta pemade.11 Jhajhi wari ya ne kako la dede ngadhaba ro pa ammu-ammu hebhajha,tu ta pehahhi ro ta pehile ri ro ne doparahajha ri ro ne. Do dhai pana tarrane ade ya penaja nga ro, hakku kako yalohe la rae-rae do hewale he la hudhinga peraga ro la era-era do na harre."12 "Nga lua pedabbho do mina harreke ne kako ya la Damsyik do nga agguhuri kuaha ngati kattu-kattu monetunu-menahu he.13Pa telora rujhara, pa dhara awe nattulodho he Muri Mone, ta ngadde ke ri yahahhi weo do rihi ke lala ngati madalodho. Ne kelala do naanne ta kehabbha

JHARA LUA RASUL-RASUL 26.14–17820ke pekehero ya nga ddau-ddau do penaunga ya he.14Ta herabba ke jhi hari-hari la worai.Moko ta rangnge ke ri ya ne lipedai padhara lii Ibrani do pali mina hedhe paYa, 'Saulus, Saulus! Tanga au hakku peeloro nga pehedue ya? Do medae ma tadhue ta hape ri au ne lua paddha, kingapee koma au nga pelawa-petaddhu ngalua hewai-hewewe no do jadhi ta muri riau ne.'15Moko ta kebhale ke ri ya, 'Nadu keAu we Muri?' Ta bhale ke ri Muri, 'Ya kedhe Yesus do pehedue ri au ne.16Kaddhi we au jhe titu! Do tapengaddhi-anni ma ya pa au do nga luapedabbho ta dhede au ta ddau do tapekako ne lua jhagga Ya. Do jhamma riau ta la pepeke pa ddau do hewala, nenga ne do ngadde ri au pa dhara lo dhodo nadhe, jhara lua Ya nga jhara lua nenga we ne do medae ta pengadde pa auri Ya hine.17Do medae ta gole au ri ya ngati doIsrael nga ngati ddau-ddau do wala raido adho do Yahudi. Do medae ya ta lii paau ta kako la nga ro,

JHARA LUA RASUL-RASUL 26.18–2182118 ta la boka ne namada ro, mita ie rota mahhu-anni ngati dhara kerabba, jhemaho la dhara teleo, mita ludu ke rongati liubu Wango, jhe ma ho la dharalua pereda Deo. Moko ri do parahajha ropa Ya, ne lubhu harro nga menyilu dotao ri ro do ta pehai-pehuba ke, jhe dota jadhi ke ro ta ai ala annu-niki Deo dojhujhu do pidhi ri Deo.'"19 "Rowi do mina harre ke, Muri MoneAgripa, do pee loro ya nga halla-annipedute ne lua do ngadde ri ya ne, do allepehamme ri ya ngati Deo ne.20Nga peke mola-mola ri ya paddau-ddau he, ta do jhamma ro ta jharrangati lubhu harro nga menyilu ro jhejhula-anni pa Deo nga pedhelo ri ro padhara muri mada ro ta do alla ke ropejharra ngati lubhu barro nga menyiluro. Pepeke ri ya uru jhara ne lai donaanne pa Damsyik, jhe itu la Yerusalemnga pa ha ri hewue ihi rai Yudea ngamina harre lema pa telora ddau do adhodo Yahudi.21Moko taga tari lai do naanne ke, nekappe ya ri do Yahudi he pa dhara AmmuDeo, jhe petadi ro ta kale ne rujhara tapemade ya.

JHARA LUA RASUL-RASUL 26.22–2682222Tapulara hape ma dhara awe nadhene koma ya do herimo-heruge ri Deo,hakku nara koma ya ta titu pa dhe tu tapepeke ne lipika ya pa hari-hari ddau --do kepai nga do naiki. Nenga ne do paleri ya do nadhe, adho ke ta do wala ringati do pedare ri Musa nga nabi-nabi;23 ta do ne Duae Mone-ma'i Mone-golodo jaje ri Deo ne, do jhamma tadhui-hape lua hedui-herui, jhe do jadhita ddau do petari rai ne do kaddhi bhalewari ki alla ke pemade, mita ri naanneke ne nara No ta pepeke ne teleo ne --wala dho ke ngati lua helama to na ie ne-- ie ta pa ddau do Yahudi, mina harrelema pa ddau-ddau do adho do Yahudi."24Pa dhara nga pedhae ko ri Paulusne lilolo no, ta peka ke Festus, "Alla kepewujhu Paulus. Ri lua mmau dhara au,alle ke pepejadhi au ta wujhu!"25Tapulara ta bhale ke ri Paulus, "Wujhudho ya Muri Mone ee. Lipali-lipedai dopale ri ya dhe do petu jhe do mahhungati penge do mmau.26Ri Muri Mone Agripa miha dodhai toi ne jhara lai-lai do na harre.Rido minaharre hakku bhani ya ngateleo-teleo ta pedai lii pa hedhapa Muri

JHARA LUA RASUL-RASUL 26.27–31823Mone. Jhe ketarra ke ri ya lema, ta dobhule dho ke kakhi lai ngati lai-lai donaharra do dho toi ri Muri Mone, rowihari-hari ne na harra adho do jadhi paera do pehune peniti.27Mina mii Muri Mone Agripa, parahajhamarra Muri Mone nga do pale ri nabi-nabihe? Pa penge ri ya, do parahajha maMuri Mone!"28Moko ta lii ke Agripa pa Paulus, "Nepenge ri au do dhai memudhe pa dharahekewu'u namada he we ne bhare ya riau ta jadhi do Herani?"29Ta bhale ke ri Paulus, "Awe dohenginga ko, do merai ko, ta hebhajhaya pa Deo mita ie Muri Mone ngaTuan-tuan he do dhanno ne lii ya do padhara lodho do nadhe, nara ta jadhi miiya le -- wala ngati tuki do nadhe!"30Pa pedakka rahi Muri Mone Duae,gubernur, Bernike, nga hari-hari do wala he ta titu ke.31Ta dhai ro la tele ta pedai ke roheddau nga heddau, "Ddau do nadhe,bhule dho do tao hahhi lai do jhammano ta wole pemade kiadho ta pemaho ladhara ammu bhaddo."

JHARA LUA RASUL-RASUL 26.32–27.482432Ta lii ke Agripa pa Festus, "Ddaudo nadhe do jhamma ke ta gole, kitado adho he no do dhuki ta ne kewalluno dhe ta la pereha pa kato era happokewallu ngati Kehe."

27 1Ta alla pehappo ta do jhammake jhi ta pekaddhi jhara kapa

la Italia, Paulus nga do parri ddau dorate do wale he, ta jhula ke ri Yulius,kattu horodhadhu Roma do pehune ta,"Resimen Kehe."2Ta ha'e ke jhi la kapa do dakka ngatiAdramitium, jhe pekaddhi nga kapa donaanne rowi do moko ke ta pekaddhila ubha dhara-ubha dhara do pa ihirai pereda Asia. Aristarkus, heddau doMakedonia, do dakka ngati Tesalonikane, do pekaddhi lema penau hela'u ngajhi.3Bhale ma jhammi-ae ta dhai ke jhila Sidon. Bhale Paulus do pemoke ngawoie ri Yulius. Do wie ma ne kehoo ta laheahu ihi anga-ihi anga no he, mita ie rota wie ne nga we ne do paralu ri no.4Ngati anne ta pekaddhi ke jhi teru.Rowi ngallu do dakka ngati dhuru kapane, moko ne kajhi ne ta peore dhae pulu

JHARA LUA RASUL-RASUL 27.5–9825Siprus ke rowi do here ta penite bhalle tingallu ne.5Ta alla pemina harre, ta nange ke ri jhine llau do hedhape ri Kilikia nga Pamfiliajhe dhai la Mira pa ihi rai Likia.6Pa anne ta abo ke ri kattu horodhadhune, hewue ne kapa ngati Aleksandriado ddhei ta pekaddhi la Italia. Moko tapepida ke jhi ri no la kapa do naanne.7Pa dhara parri lodho jhi ne pekaddhido dhai nano nga do hedui ne kako kapane, ta dhai ke jhi la Knidus. Ri do peekoma nga ngallu ne, nga do dho ketannadae, nara de dho ke jhi ta takka dhurupa lua pedabbho jhi do uru jhara ne.Rido mina harre ke ta pekaddhi ke jhi jula bira Bhollau ri pulu Kreta lake jharatajo Salmone, mita nara jhi ta penitengati ngalu.8Do dhai tarra ne hedui ne ore pulunaanne jhe dhai jhi la hahhi ubhadhara ne ngara ubha dhara do naanneUbha-dhara do Merake, rihi dho ne jjaungati Lasea.9Pa awe naanne do ludu ke ne aweNga'a Kewahhu Pedhuri-pemira doYahudi. Ae ke ne awe jhi do hore ngadho bhule guna, hakku adho ke awe do

JHARA LUA RASUL-RASUL 27.10–13826woie tu jhi ta pekaddhi pa dhara awe donaanne. Rowi do mina harre ke ta takkalii ke Paulus pa ro mina hedhe,10 "Tuahhu-tuahhu, pa pedutu nga luatada ya he, do tuu ta hedui tarra padi, kinga pekaddhi di teru. Do medaedi ta peabu nga lua ha'i nga bhangi domone-ae, adho ke ta bhara nga kapawe, tapulara lohe la ngi'u di le miha donara ta ila."11Tapulara, kattu horodhadhu ne dorihi parahajha pa juru-mudhi nga kapateine ngati lipedai Paulus.12Ne ubha dhara do naanne adhoma do woie tu ta penawu kapa-kapapawarru meringi. Rowi do mina harre,rihi rrau ne ana kapa he do ddhei tapekaddhi ngati ubha dhara do naannerowi do ddhei ro ta petadi ta dhai laFeniks, jhe pee pa ni pa dhara warrumeringi ne. Feniks hewue ubha dhara papulu Kreta do hedhapa ju la Bhollau-wanga bhodhae-wa.13Pa dhara awe naanne ta dere ke nengallu ngati bhollau. Moko pa dharapereke ri ana he do ke ro ta pekaddhiri. Hakku ta bhita ke ro tenagha, jhepekaddhi ro ore dhae pulu Kreta.

JHARA LUA RASUL-RASUL 27.14–1882714Tapulara rihi dho ne tui ta allapenaanne, ta dakka ke raga ngaopo -- ngallu-ae do pale ta ngalluBhodhae-Dimu dhai kedu ngati kololede,15 jhe la tube ne kapa jhi ne. Rowi domina harre ke nara dho ke ne kapa ne takako teru, rowi do petabbu ke nga ngallune, moko ta mata he ke jhi ta ne nga nedo madae ta jadhi, jhe hane ne kapa nepeanyo e'e ne aggo ri ngallu ne ke.16Nara ta penite hudi he jhi ta dhai jhita hiho pulu Kauda jhara bira Bhollau.Ne pulu naanne, pulu do wonaiki he we.Pa ni nga hetenga made jhi jhe itu narata peha'e ne woana kapa ne.17Ta alle pepeha'e ne woana kapa ne ladhara kapa ne, moko ta akke pekeheroke ne kapa ne ri dari mita rui. Taga tarido meda'u ngeta kada ne kapa ne pawolahalae Sirtis do ei-iki ne, moko tapepure ke ne lai kapa ne, jhe hane nekapa ne pe e'e ne aggo ri ngallu ne.18Pe ma ne ngallu ne nga kedu pehilo-wole, hakku ta bhale ma jhammi-ae jharike ta hora ne bhara ngati dhara kapa ne,la dhara dahi.

JHARA LUA RASUL-RASUL 27.19–2382819Bhale ma helodho ne ri, hora ri neparakaka kapa ne ri ana kapa ne, riruwai ro miha.20 Jhajhi lodho jhi ne tui ta do dhongaddi mada lodho nga mata moto,nga ngallu ne lema pee nga petue-peahhe we ne pehilo-wole. Pedakka rahi tahappo ke ne lua henao jhi ta muri madari.21 Jhajhi awe ke ne tui, nara dho keheddau he ta nga'a ta nginu. Moko takako ke Paulus la titu la telora ro, jhelii pa ro, "Tuahhu-tuahhu! Kita do tapedute we ri mu ma, ne lii ya ne, jhe dodho pekaddhi ngati Kreta, peabu dho kedi nga hari-hari lua apa nga ha'i do minahedhe.22Tapulara pa dhara awe nadhe ta amitu-tu ke ri ya pa mu mita ie ta worenako ne ade mu. Bhule dho heddau he titelora mu do medae ta made; ne domedae ta ele ngati di wata ke kapa dhewe.23Rowi pa maddha ne ngine, do dakkanaju Deo ngati Deo do pa No ke ya newie hu nga mejura, jhe No ke ne doMone unu muri mada ya.

JHARA LUA RASUL-RASUL 27.24–2882924Do lii mina hedhe ne naju Deo ne paya, 'Bhole mada'u Paulus! Rowi au domedae ma ta mengadha la nga Kehe.Jhe taga tari lua ruba dhara Deo nga au,hari-hari ddau do pekaddhi hela'u-la'unga au do medae ta helama taga rowiau.'25Rowi do mina harre ke tuahhu, dojhamma ke mu ta worena ne ade mu!Rowi do parahajha ya pa Deo ta dohari-hari do medae ta jadhi do mina miine do lii No pa ya ne.26Tapulara do medae ta haa di lahewue pulu."27Pa dhara rammi do henguru keappane, pa dhara nga anyo-anyo ke jhi paLlau Adria, era ma pa awe terola maddhahe ta toi ke ri ro ta do ne kapa ne dohedharra ke nga kolo lede.28Hakku ta pedhule ke ri ro ne dariwowadu luji tu ta kale toi ta henga nemeramma ei-dahi ne. Ta teleo ke nemeramma ne era do naanne, era ma taappa nguru mete he. Rihi dho ne tui tinaanne, ta luje ke ri ro ri, ta toi ke ri rota do ne meramma ne era ma ta tallungeu mete he.

JHARA LUA RASUL-RASUL 27.29–3483029Meda'u ke ro nge ta kada ne kapa nela kolo pahi, hakku ta pepuru ke ri roappa bhue tenagha ngati wui kapa ne,jhe henao ta henginga ne mmau-rai.30Bhale ma ne ana kapa he ta ddhei kero ta perai dhara-dhara ngati kapa ne.Ta la pepuru woana ke ra dhara dahi, miido dhei ta la pepuru tenagha ngati dhurukapa ne.31Tapulara ta lii ke Paulus pa kattuhorodhadhu ne nga pa do horodhadhudo era pa kapa ne, "Ki do dho pee ke neana kapa he pa dhe, Tuahhu-tuahhu hehari-hari nara dho ta helama."32Rowi do mina harre ke ta atta ke ri dohorodhadhu he ne dari woana kapa ne,hakku ta piro ke ri nawa dahi ne woanakapa ne.33Pa dhara awe nga do dho hhau daelodho, ta lii ke Paulus mita ie ro hari-harita nga'a ko. Ta lii ke Paulus mina hedhe,"Henguru appa lodho ke ne do luduTuahhu he hari-hari wata ke pee ngamata-mata he ke nga keragguade, jhedo dho nga'a-nginu ke ne nga-nga ri.34Ne li ya he ke, nga'a kowe hudi he.Rowi tuahhu he hari-hari do medae tahelama nga do bhule ta nga-nga."

JHARA LUA RASUL-RASUL 27.35–4083135Ta alla pemina harre ta aggo ke riPaulus ne roti ne, jhe peha'e no kolo lii-ienga ae pa Muri pa hedhapa ro hari-hari.Ta alla pemina harre ta pebhagi ke riPaulus ne roti he, jhe nga'a ro.36Moko ta muri wari ke ne penge rohari-hari, jhe pedutu le ru ta nga'a.37Hari-hari ro ne do era pa kapa ne, dodhue ngahu pidu nguru do anna ddau.38Ta alla le ro hari-hari pe nga'awaji-waji he we, ta hora ke ri ro negandum do era pa dhara kapa ne ladhara dahi, mijhi ie ne kapa ne ta lebhu.39Ta dhai ta anni-lodho, ta ngaddi keri ana kapa he ne kolo lede, tapularatoi dho ri ro ta ihi rai nga ne naanne.Ta ngadde ke ri ro hewue kelakko ngalahalae ne. Hakku ta petuje ke ri ro tapeha'e la kolo lede ne kapa ne, kingajadhi.40Moko ta atta ke ri ro ne dari tenaghahe, jhe hani ri ro ne tenagha he pejanna.Penau hela'u nga naanne ta ma'e le keri ro ne dari akki uli ne. Ta alla peminaharre ta arre ke ri ro ne lai kelewe ne,mita ie ne kapa ne ta aggo ri ngallu ju ladhae.

JHARA LUA RASUL-RASUL 27.41–28.283241Tapulara do malle ke pa wolahalaeri kapa ne. Heatta dhuru ne janna kepa wolahalae jhe i'a dho ke kemuki ngaheatta wui ne ne menyalla ke ne wabberi nawa dahi do maddu ne.42Dhai ke ri do horodhadhu he tapemade ne do rate he hari-hari, rowi domeda'u ro ngeta era ne do rate do nangila kolo lede jhe perai.43Tapulara ta labba ke ri kattuhorodhadhu ne, ne lua pedabbho ro donaanne rowi do ddhei ri no ta peludePaulus. Ta lii ke no pa hari-hari ddau doi'a nangi he ta riju uru jhara, jhe nangila lahalae,44 jhe itu pedutu ri do wala he nga parrupa papa-papa bhalla kapa ne. Nga lorojhara mina harre ke ne dhai jhi la kololede.

28 1Ta dhai jhi nga helama la kololede, jhe itu toi ri jhi ta do naanne

pulu Malta.2Ne ddau pa pulu naanne do dhai mahule ne penaja nga jhi. Ta hammi ke jhihari-hari nga woie ri ro, jhe peweo roai tu jhi ta menyiru rowi do jhari keta dakka ajji, jhe hari lema ngallu domeringi.

JHARA LUA RASUL-RASUL 28.3–78333Ta keworo kelai ajhu ke Paulus jhetakka la dhara rao ai ne. Pa dhara ngatakka ri no ne kelai ajhu he la dhara raoai ne, ta mahhu-anni ke hengi'u debhohori pana ae ne, jhe la hibhe ne ruwaiPaulus.4Ta dhai ta ngaddi ri ana rai pa anne nedebhoho ne do peratte pa ruwai Paulusta lii ke ro heddau pa heddau, "Do tatune ddau do nade ta heddau do allapepemade ddau, hakku maji lema no tado ludu ke ti lua hedui ngati dahi ne,hane dho no pe muri mada ri Banni-aedo dho i'a bibhi-hebhakka ne."5Tapulara ta latte ke ri Paulus nedebhoho do naanne la dhara rao ai nenga do dho bhule le ta era ta paddha hepa no ngara ta hudi he.6Pa dhara penge ana-rai do paanne,adho ke do rajja ri, do medae ke ta bhaine ruwai Paulus, jhe heragga hetak kano ta made. Tapulara ta mate-mate riro, jhe bhule ta jadhi lai nga-nga paPaulus, moko ta lari-anni ke ne penge rojhe lii pa Paulus ta no heddau deo.7Rihi dho ne jjau ngati era do naannedo era ne worai unu Publius kattumone-ae pa pulu naanne. Ta hammi ke

JHARA LUA RASUL-RASUL 28.8–13834jhi ri no nga woie nge-danni ade la ngano pa dhara tallu lodho ne tui.8Pa dhara awe do naanne do era dopaddha ne ama ri Publius ne. Ta emojhe do pupu ri. Ta la heaho ke no riPaulus, jhe hebhaja Paulus nga takke neruwai no pa do paddha ne, moko ta iedhangnge ke ne do paddha ne.9Ri lai do naanne, moko hari-hari ddaudo paddha pa pulu do naanne ta dakkake la nga Paulus, moko ta peie he ke rori Paulus.10Ae ne bhara parahee do wie ri ro pajhi, jhe dhai jhi ta pekaddhi he, ta dakkake ro nga aggu la kapa ne nga we ne doparalu pa loro jhara ka ko jhi he.11Ta tallu warru jhi pa Malta, tapekaddhi ke jhi ngati pulu do naanne,ha'e jhara hewue kapa ngati Aleksandria,do pee nga penawu pa anne pa dharaawe meringi ne. Ne ngara kapa ne, "Deodo Kedue Kastor nga Poluks."12Ta penawu ke jhi pa rae Sirakusa,jhe pee jhi tallu lodho ne tui pa ni.13Nga ti ni ta pekaddhi ri ke jhi ri oredhae lohe la rae Regium. Bhale majhammi ae, ta dakka ke ngallu ngati

JHARA LUA RASUL-RASUL 28.14–17835Bhollau, hakku pa dhara dhue lodho tadhai ke jhi la Putioli.14Pa ni ta peabu ke jhi nga do parriddau do parahajha pa Yesus, jhe riliperihi ro, ta pee ke jhi nga ro hewue domigu ne tui. Moko ta pekaddhi ke jhi laRoma.15Do rangngi ke ne tuahhu-tuahhu doparahajha pa Yesus do pa Roma he,hakku ta dakka ke ro ta la peabu nga jhihape la Paha Apius nga PasanggrahanTallu ta la peabu nga jhi. Ta dhai Paulusta peabu nga ro, ta pe ha'e kolo lii ie kePaulus pa Deo jhe ta rui le ke ne ade no.16Ta dhai la Roma, ta wie lua ma paPaulus ta pee pa tele jhe nga jage ri dohorodhadhu.17Ta tallu lodho ta pedoa ke ri Paulusne mone kettau-mone kettau do Yahudihe do era pa era do naanne. Ta teni le ro,ta lii ke Paulus pa ro, "Tuahhu-tuahhu!Ya dhe bhule dho ta tao hala nga-nga paddau-ddau di he kiadho ta hihu ne ukunga hadha rai di do hammi ri di ngatiama-appu di he. Meji lema ta mina harreta kappe ke ya ri ro pa Yerusalem jhejhole ya la wolaabba do Roma.

JHARA LUA RASUL-RASUL 28.18–2283618Ta alle pepereha ne kewallu ya, doddhei ke ro ta gole ya, rowi do teleo keta dho ngaddi ta tao hahhi hala he dojhamma ta wole ri lua wolo made.19Tapulara taga tari do pe ma ne doYahudi he nga ketakki, hakku ie nga dhoie ta ami ke ya mita ie ne kewallu ya dheta ma happo ri kato era happo kewalluKehe Roma ke. Hakku tao ya mina harreadho taga tari do era hahhi lua kela ri yapenaja nga ddau ya miha.20 Jhe ri do mina harre ke hakku taami ke ya ta abu nga mu hari-hari, rowialle ke ya pepetuke taga tari Mone-maiMone-golo do ito nao ai ri do Israel ne."21Moko ta lii ke ro pa Paulus, "Ngaddile dho jhi ta hammi ie ta hebhalla hurihe ngati Yudea jhara lua Tuahhu. Ngabhule le dho heddau tuahhu he do dakkangati ni do era ta pedai-pejha'i le nga jhijhara lua Tuahhu, kiadho ta ma pedaengara apa he Tuahhu ri ro.22Tapulara jhi lema do ddhei ta dhannone jhara lua parahajha Tuahhu, rowido rangngi ke jhi ta do alle ke pekarepemanihe ne liajha do pedute ri Tuahhune."

JHARA LUA RASUL-RASUL 28.23–2783723Moko ta petatu ke ne awe ri Paulus tuta peabu nga ro. Pa lodho do naanne aene ddau do dakka la era pee Paulus ne.Rai jhammi-ae lohe la maddha lodho,ne peteleo nga pepeke pa ro ri Paulusjhara lua mina mii Deo ne pereda miiheddau Duae. Nga pake ne lilolo-liloloBuku Musa nga Buku Nabi-nabi, petadiPaulus ne kale loro jhara mita parahajharo pa Yesus.24Era ma do parahajha nga ne nga nedo lii Paulus ne, tapulara era lema dodho pa rahajha.25Nga lua tada do pehihu ro, ta hane kene era do naanne ri ro, ta alla Paulus pelii mina hedhe pa ro, "Do dhai petu tarrane nga nedo pale ri Henga Deo do pelakejhara Nabi Yesaya pa ama-appu mu!26Ne lii Deo, 'Kako we la lii pa ddau-raido nadhe: Do ta pee ma mu ngahalla-anni ta dhanno, tapulara adho domedae ta tada; do pee ma mu nga heleotapulara adho do medae ta toi ne nga nedo ta jadhi.27Rowi do kedu'u ke ne lua pengeddau-rai do nadhe, do hoe ke ne wodiluro jhe do pebba'i ke ne namada ro.Nadhe hakku jadhi mita ie ke ne namada

JHARA LUA RASUL-RASUL 28.28–31838ro ta bhole ngaddi ne wodilu ro bholerangngi ne lua penge ro bhole tada jhebhole bhale wari nga Ya moko do medaeke ri Ya ta peie ro.'"28Pedakka rahi ta lii ke Paulus,"Tuahhu-tuahhu do jhamma ke ta toi rimu ta do ne lii jhara lua helama tonaie do ngati Deo ne pa awe nadhe alleke pepeke pa ddau-ddau do wala rai doadho do Yahudi. Rowi do medae ke ri rota pedute?"29 [Ta alla Paulus pe lii mina harre talangnga ke ne do Yahudi he ngati erado naanne nga pebhata heddau ngaheddau.]30Dhue bhue ttau Paulus ne pee paRoma, pa ammu do kehewe miha rino. Nga mengallu dhara no ne hammihari-hari ddau do dakka la heaho no.31 Jhe bhani dhallu no ne pepeke pa ro,ne jhara lua mina mii Deo ne pereda miihe ddau Duae nga jhara lua Muri YesusKristus. Jhagge ri Paulus ne na harrenga balla kattu, nga do dho bhule ke nenga-nga ri do labbe no.

ROMANS

1 1Tuahhu-tuahhu hari-hari pa Romado hajha-do ddhei Deo nga do alla ke

pe pedoa ri Deo ta jadhi annu-niki No.Alle ke ya pepidhe pedhede jhe petone riDeo tu ta pepeke ne Li Hagha Dhara dongati Deo ne.2Ne Li Hagha Dhara do naanne doalle ke pejaje ri Deo pa awe do uru dopelake jhara nabi-nabi No he nga doalle pehure-pebhuke pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo.3Ne Li Hagha Dhara do naanne jharalua Ana Deo, Muri di Yesus Kristus. Miiddau raiwawa, No kolo loro Daud,4 tapulara ti kebhihu Deo, No do teleoke ta Ana Deo. Ne lai napoanne doteleo ke ngati kuaha do rihi nga ihi dopelake jhara lua kaddhi No ngati luamade-mada.5Do pelake jhara No lema ke ne wieri Deo pa ya ne lua ruba dhara tu tajadhi rasul, mita ie ke ya -- ta takkepekerihe Kristus -- ta hewewe ddau-ddau

ROMANS 1.6–10 840ngati hari-hari ddau rai, mita ie ro taparahajha jhe halla-anni.6Ne do pedabbho nga hari-hari ddaurai, do maho ke ta mu lema do era paRoma he; do alla lema ke mu pepedoatu ta jadhi annu-niki ri Yesus Kristus.7Taga tari do mina harre ke hakku tu tabhuke ri ya ne huri do nadhe tu mu. Jhenga ito nga henao ri ya, Deo do Ama ridi nga Muri di Yesus Kristus ne do ta wiene lua tarro ie nga menyarro mangnginga lua mengallu nge nga kehaka dharatu mu.8Petari-tari pelake jhara Yesus Kristus,peha'e ri ya ne kolo liie nga ae pa Deotaga Tuahhu-tuahhu he hari-hari; rowihari hewue raiwawa dhe do rangngi keta do parahajha tarra ke mu pa Kristus.9Do pee nga henge mu ri ya, kingahebhajha ke ya. Deo ke ne hakahi ne tado ne nga ne do pale ri ya dhe, do petutarra. No ke Deo do pemoke ri ya ngahewue nge danni ade, nga loro jhara tapepeke ne Li Hagha Dhara jhara lua AnaNo ne.10Do ami nga petu-petarra ke ri ya paDeo, ki ie mudhe he ya wie pa ya ne awe

ROMANS 1.11–15 841do kehoo pa awe nadhe mita kako ya lapeabu nga mu.11Rowi do ddhei tarra-tarra ke ya tala peabu nga mu mita nara le ri ya tapebhage nga mu ne lua ruba dhara ngatiHenga Deo tu ta perui mu.12Ne do pedabho ri ya dhe wala dhoke taga tari do hela'u-la'u ke di doparahajha ke pa Yesus Kristus, moko donara ke di ta perui heddau nga heddau.13Tuahhu-tuahhu! Mita ie ri mu ta toita do jhajhi wari ke ya ne era nga luaddhei ta la peheabu nga mu, tapularata era-era we ne rulabba ne. Ne ddheiya mita ne lua jhagga ya ta era le ngawila nga wue pa telora mu, hela'u le miilua jhagga ya pa telora ddau-ddau dowala do adho do Yahudi he pa era dowala-wala he.14Rowi ya do nga tenge penaja ngahari-hari ddau; ddau do i'a hadha nga doadho do i'a hadha, ddau do hekola ngado adho do he kola.15Taga ri do mina harre ke hakku doddhei tarra ke ya ta la pepeke ne LiHagha Dhara ne pa mu do pee pa Romalema.

ROMANS 1.16–19 84216Do dhai tarra ya ne parahajha jharaLi Hagha Dhara ne, rowi ne lii do naannelua rui nga kedi Deo tu ta ma pehelamahari-hari ddau do parahajha, petari-tarido Yahudi, jhe itu ri ddau do wala rai he.17Rowi ri Li Hagha Dhara do naanneke ne peteleo ri Deo mina mii ne lorojhara tu ta ie bhale wari ne lua pedudi ddau raiwawa nga Deo; jhe ne lorojhara ne, wala dho ke parahajha Deo,rai ti petari lohe la pedakka rahi. Nenapoanne mii do hure do bhuke pa dharaBuku Lidara-Likewahhu Deo, "Ddau doparahajha pa Deo, hakku nara ta iebhale wari ne lua pedu nga Deo, ddaudo na poanne ke ne do medae ta murimada!"18Ngati era do mmau do megala nepedhelo ri Deo ne lua paddhu nga ketebubu dhara No penaja nga hari-harilubhu harro nga menyilu nga lua apanga kerewe ddau raiwawa, jhe taga tarilua apa nga kerewe ke ne do labbe ddauraiwawa ta hamme ne liajha do petu nejhara lua Deo.19Ne nga ne do nara ta toi ri ddauraiwawa jhara lua Deo do teleo ke padhara ade nga penge ddau raiwawa,

ROMANS 1.20–24 843rowi do alle ke pepeteleo ne lua do naharre ri Deo ma miha pa ddau raiwawa.20Rai tare ta peera raiwawa ri Deo newue nga bha'u Deo do dho ngadde ne,jhara lua No mii Deo ne nga kuaha Nodo peloro ne, do nara ke ta toi ma riddau raiwawa ti hari-hari do alla pepeerari No he. Hakku bhule tu-tu dho kepa ddau raiwawa ne era jhalli ri tu tapemola-anni.21Deo do tade ma ri ddau raiwawa,tapulara takke dho Deo pekerihe ta miiDeo he, jhe i'a le dho ma ta wie kolo liiie pa No. Do wala ri ne do tao ri ddauraiwawa, wata ke ddhei ta penge nelai-lai do dho bhule nga pejhara we; neade ro do ke rabba ke.22Pa penge ro do mmau dhara ke ro,tapulara ne pa petu ne do bhodho ro.23Adho ro do wie hu nga mejra pa Deodo peloro ne, tapulara pa nalu-nalu dotao ti ajhu nga wowadu do mii hia ngawewo ne nga we do kemuki do na rata made; do mii ddau raiwawa, do lila,bhada do appa laa kae nga do rodho rikabu.24Ri do mina harre ke ta heni ke rori Deo pepelala-jhani-ani pepereda ri

ROMANS 1.25–27 844lua ddhei ade ro do apa do kerewe he,hakku tao ri ro ne lai-lai do ra'i do tongopenaja nga ro miha.25Deo do petu ne, gate ri ro ri nenga-nga do dho petu he. Adho MonePeera ne tapulara pa bhara do peerahe ri ro ne wie ro huunga mejura ngado pemoke ri ro nga woie. Jhe ne dopa petu ne pa Mone Peera ne ke ne dojhamma ri ro ta pedhede pekelode lohela lodho do na mi-mi ne! Amin.26Rido mina harre ke, ne do tao riddau raiwawa, moko ta hani ke rori Deo ta pedutu nga lua ddhei ngenga ade ro do apa do kedhaha he. Nemobanni-mobanni ro he, adho ke do erari nga lua matta dhara nga momonedo mii pa tima he pa ddau raiwawa,tapulara do matta dhara nga mobannihela'u ke.27Mina harre lema ne momone he adhoke ro do bba'i woie hela'u nga mobannimitima he pa ddau raiwawa, tapulara dobba'i hela'u nga momone hela'u ke. Nemomone he do tao ne lai-lai do pemekaedhara ddau penaja nga momone hela'uhakku do hammi ke ri ro ne lua wolo dopekatta nga wui ai ro do woapa he.

ROMANS 1.28–32 84528Rowi do dho bhule ke ddau raiwawanga lua paralu ta tade Deo, mokota hani ke ri Deo ne lua penge ropeapa-pekedhaha, hakku ta dhawu ke rone tao ne lai-lai do dho ie ta tao ri ro.29Ne ade ro do tobo do huke ke rihari-hari lai do apa do kedhaha, doadho do petu; do tobo ke ri lua lalanga lai do apa do kerewe, do wwau dobenga nga lua takka nui-takka bubu; dohuke ri lua ddhei ta hiu-ta bhagi ddau,pehala-pealla, pote nga appi nga luatakka nui. Ddhei ta pedai ngara ddau,30ddhei ta peapa ngara ddau do walawue-anni nga kura ajha, do paddhunga kete nga Deo, jhe do ddhei nga luapengedhe. Do dhai i'a ro ne kale lorojhara do wiu tu ta tao lai-lai do woapa.Pelawa-petaddhu nga ina nga ama;31 jhe wae dho ro ta i'a jhara lua-laiddau do wala; adho do mola nge, jheadho do era nga ade do i'a ruba dha ranga ddau nga ddau ihi-anga.32Do toi ma ri ro, do ki pedutu nga lii dodare ri Deo, ne ddau do tao hari-hari nena harre do jhamma ke ta wolo pemade.Maji lema ta mina harre, ta tao ma ri rone lai-lai do na harre jhe rihi ri ko ti na

ROMANS 2.1–4 846harre do maddhi pa dhara ro lema ki taoddau do wala ne lai do mina harre.

2 1Rowi do mina harre ke Tuahhu-tuahhu, nadu ke au dhe hakku ddhei

au ta pebui hala pa ddau do wala?Bhule dho tuahhu nga ne nga-nga tu tapemola-anni! Rowi ki pebui ke hala riTuahhu pa ddau do wala, jhe Tuahhulema do tao ne wui ai-wui tao do mii dotao ri ro he, moko Tuahhu dhangnge mane do pebui lua wolo tu ngi'u au miha.2Do toi ke ri di ma, ki pebui ke ri Deone lua wolo pa ddau-ddau do mina harredo petu.3Tapulara mu Tuahhu-tuahhu mu mihane do tao ne lai-lai do lii mu tado hala hepa ddau do wala! Ne penge ri mu, do taludu ke mu ngati dhara lua wolo Deo?4We do ddhei ta bahhe ri mu ne luaruba dhara Deo nga lua marai nge ngadhara No ne mina harre lema nga luamakka tee-makka wangnge No do minaharre ne worawwu mone-ae? Do tatuke ta do toi ma ri mu ta do ne pedheloma ri Deo ne lua woie penge nga danniade No, rowi do ddhei No mita ie ke muta jharra ngati lubhu harro nga menyilumu.

ROMANS 2.5–9 8475Tapulara do dhai tarra mu ne keti-ketinga, jhe do dho wae ta lari-anni.Rowi do mina harre ke, ri mu ma mihane do pemejanne ta perihi mejanni nelua wolo tu mu pa Lodho Pedakka RahiRaiwawa, kinga dhai ke Deo ta pedhelone lua paddhu nga kete bubu dhara No,jhe pebui ne lua wolo do dho i'a bibhihebhakka ne.6Rowi do ta bhale ri Deo pa heddau-heddau pe dutu nga wui ai-wui tao noma.7Do ta wie ri Deo ne lua muri mada dopetu nga do peloro ne pa ro do pee ngahalla-anni ta tao ne lai do woie ne tuta nara ne do kelodo, do ketutu nga dopeloro ne.8Tapulara ddau do pehenge nga ngi'umiha we, jhe do dho pedhanno nga Deo,do ddhei ta pedutu lua apa nga kedhahahe, ddau-ddau do dhai tarra Deo nekkai-kena dhara nga ro.9Nadu we do ddhei ta tao ne lua doapa do kerewe ne, do ta dhui hape luahedui-herui; ne do uru jhara-jhara doYahudi, jhe mina harre lema ne ddau-raido hewala he.

ROMANS 2.10–14 84810Tapulara ddau do ddhei ta tao laido woie do medae ta wie ri Deo nelua weo nga kana nga lua dhida ngakelodo hela'u-la'u nga muri mada domengallu nge nga kehaka dhara ne, urujhara pa do Yahudi, mina harre lema paddau-ddau do wala rai he.11Rowi do hela'u we hari-hari ddau padhara namada Deo.12Ddau-ddau do wala rai tao lubhuharro nga menyilu adho dae do toi ri rone uku aigama Yahudi. Hakku ki wolo ro,do wolo pa tele ngati uku do naanne.Tapulara ddau-ddau do Yahudi do taolubhu harro nga menyilu he do toi ke riro ne uku do naanne, rowi do mina harreke do ta wolo ma ro pedutu nga uku donaanne ke.13Rowi ne ddau do nara ta peie bhalewari nga Deo adho taga tari do toi ke riddau do naanne ne uku aigama Yahudine, tapulara taga tari do tao rowi no nenga ne do hure do bhuke pa dhara ukudo naanne.14Ddau-ddau do wala rai, adho ro dotada ne uku aigama Yahudi ne. Tapularakinga ti lua ddhei ro ma miha hakku taori ro ne nga ne do lii pa dhara uku do

ROMANS 2.15–18 849naanne, moko ade ro miha ne jadhi tauku tu ro, maji lema ro ta do dho tadane uku aigama Yahudi ne.15Ti wui ai-wui tao ro do peteleo ke nenga ne do lii ti dhara uku no naanne dohure do bhuke pa dhara ade ro ne. Adenga penge ro lema do peteleo ne lai donapoanne rowi ro miha do era ne awe talii ta do hala kiadho ta pemole ri pengero.16Do mina harre ke hine ne do madaeta jadhi pa lodho do alle pepetato neri Deo. Pa lodho do naanne -- pedutunga Li Hagha Dhara do pepeke ri ya ne-- Deo pelake jhara Yesus Kristus, domedae ta happo hari-hari lai do pehunenga do peaddo pa dhara ade nga pengehari-hari ddau.17Tapulara pa dhara awe nadhe minamii nga Tuahhu-tuahhu he miha? Ri mumiha do katarra ma ta mu do Yahudi.Tuahhu he do parru pa uku aigamaYahudi jhe do latta-anni ma, ta Tuahhuhe pa dhara lua pedu nga Deo,18Tuahhu he do nara ke ne lipejhara-lipejhara ngati uku do naanne, hakku donara ke ta toi ri Tuahhu he ne lua ddhei

ROMANS 2.19–23 850Deo jhe do nara ke ta petala nami ne dowoie.19Do ketarra ma ri Tuahhu he ta doTuahhu he mone aggu ddau do bhaddunga teleo tu ro do era pa dhara kerabba.20Tuahhu he mone ajha ddau do dhoi'a hadha dae, nga guru tu ddau-ddau dobhodho. Do ketarra ma ri Tuahhu he tado pa dhara uku aigama Yahudi do ngahari-hari lua mmau dhara ke, jhe do ngaliajha do petu.21Tuahhu he do ajha ddau do wala,ta nga Tuahhu do dho ajhe ne ngi'u auma miha? Ajha ddau ri au lii ta bholemena'o, jhe dhai au ma miha do mena'o!22Tuahhu ajha ddau ta bhole kenyolanga huka, jhe Tuahhu dhangnge mamiha ne do kenyo langa huka! Dopaddhu au nga nalu-nalu do tao ngatiajhu nga wowadu, jhe ne pa pedakka neau dhangnge ma miha ne do aggu nenalu-nalu ngati ammu-ammu era udunga bhaja.23Latta-latta-an ni Tuahhu ta do unu keri Tuahhu ne uku Musa ne, jhe moko nedo pa petu ne au dhangne miha ne dokare-do menihe Deo nga do dho pedutene uku No ne.

ROMANS 2.24–28 85124Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deoera do hure do bhuke mina hedhe, "Tagatari mu do Yahudi moko ne ngara Deone ta jhalle ta kerodhe ke pa telora ddaurai do wala he."25Ki pedute ke ri Tuahhu ne uku aigamaYahudi, moko ne lua dara ngutu Tuahhune do era ma ne lua guna no. Tapularaki do dho tima ke Tuahhu ta pedutu nenga ne lii dara ngutu do naanne, mokone lua dara ngutu Tuahhu ne bhule dhonga guna nga-nga.26Ki heddau do adho do Yahudi do adhodo dara ngutu, do pedute ne uku aigamaYahudi ne, ta adho ke no ta do ege riDeo ta mii heddau do alla pedara ngutuhe?27 Jhe ne ddau-ddau do dho dara ngutuhe do medae ta lii ta do hala pa Tuahhudo Yahudi, rowi Tuahhu do unu ukuaigama Yahudi ne, jhe do dara ngutu keTuahhu tapulara Tuahhu do pagga dohihu ne uku donaharre. Ro adho do darangutu tapulara ro riko nedo pedute ukuaigama Yahudi ne.28Rowi ki do tarra ta do Yahudi, adhoke ta hadhi ta ngara he we ta do Yahudi;jhe ne ddau do tarra ta do dara ngutu

ROMANS 2.29–3.4 852he adho ke ta ddau do dara ngutu tu luangi'u ne we.29Rihi ngati do naanne heddau do tarrata do Yahudi do petu ne, wala dho ke tiddau do ne ade no do tarra-tarra Yahudi,jhe ne lua dara ngutu do petu-petu ne,wala dho ke ngati lua dara ngutu paade do jhagge ri Henga Deo, adho ri dobhuke pa dhara buku. Tu ddau do minaharre do ta nara no lipuji ngati Deo,adho ngati ddau raiwawa.

3 1Ki do mina harre ne nga ke ne luamangngi ki jadhi ta do Yahudi? Jhe

nenga ke ne lua ie ne ki pedute ne luadara ngutu ne?2Do tatu ta ae ma ne lua ie ne! Petari-tari, taga tari pa do Yahudi ke ne doparahajha Deo ta wie ne lipedai-lipedaiNo.3Tapulara mina mii ki nga haghe ngatido Yahudi do dho pedhanno? Nara marrataga tari do dho pedhanno ke ro, jhejadhi le Deo ta do dho henarru ri pa liijaji No?4Do tatu ta adho mina harre! Rowi doteleo ke ta do pee ma Deo ta do mola,maji lema ta nadu we ti ddau-raiwawado pote do appi ke. Pa dhara Buku

ROMANS 3.5–8 853Liadara-Likewahhu Deo do era do huredo bhuke, "Do jhamma ke au ta teleo tado mola pa dhara ne nga we ne do paleri au, jhe pee ma au ta do nara pa awepehappo ne hala au."5Tapulara kinga ju ke ta teleo ne luamola mira Deo ne, taga tari di do tao nedo dho petu ne, ne nga ke ne do medaeta pale ri di? Ta do bibhi hebhakka keDeo kinga wolo di? (Tarra do jhammama ne likebhali do nadhe mii likebhaliddau raiwawa ne.)6Adho tu-tu mina harre! Rowi ki dobibhi hebhakka ke Deo, mina mii ke nenara ta happo ri No ne hala raiwawanadhe?7Tapulara ki taga tari wui ai-wui taodo dho petu jhara lua Deo do ta ju kene kenia hakku tu No lipuji, ta nga neddau do tao apa nga kerewe he do peekoma nga pali ta do hala mii ddau donga lubhu harro nga menyilu he?8Tanga di hakku do dho ie ta pali, "Maiwe di ma tao ne lai do woapa we mita ieta hhau ne lai do woie ne?" Do tarra doera ma ne ddau-ddau do kare ya jhe liipa ya ta do ya dhe do alla ke pe lii do

ROMANS 3.9–14 854mina harre. Ddau-ddau do mina harredo jhamma ke ta wolo ri Deo.9Nah, ta do rihi woie ke ne kebhue dimii do Yahudi nga kebhue ddau rai dowala he? Adho tu-tu mina harre! Do allake ya pe lii ma, ie ta do Yahudi minaharre lema ddau rai do wala, hari-haraido pa dhara wawa-ai lubhu harro ngamenyilu ke.10Mi do era do hure do bhuke pa dharaBuku Lidara-Likewahhu Deo, "Bhule dhoke heddau he do mola,11bhule dho ke heddau he do tada ngabhule dho ke ie ta heddau he do wie hunga mejura pa Deo.12Hari-hari ddau alla ke pepejjau-anningati Deo; hari-hari alla ke pehuli-peteballi. Bhule dho ke heddau he do taodo petu; bhule dho ke ie ta heddau he!13Ne ladagoro ro do dho hala ke miiro'a raidare do henganga he. Ne lua potenga appi do mili ke ngati kolo we'o ro,jhe ngati kuri nyoro ro do ta hewatti kene lua kara nga menihi a'i dho ke miiraho ngati debhoho he.14Ne ubha ro do tobo ri lipehoe-pehupanga lihobha ddau.

ROMANS 3.15–21 85515Ne aggha ro do henginga kinga tala lua pehedui-herui nga ta la pemadeddau.16Lua apa nga kerewe nga luahedui-herui we ne do lebe ri ro pahebhakka-bhakka.17Do bhaddu ke ro penaja nga lorojhara lua pedhuri pemira ne18 jhe adho ke do takke pekerihe Deo."19Pa awe nadhe toi ke ri di, ta dohari-hari ne do hure do bhuke pa darauku aigama Yahudi ne, napoanne tuddau-ddau do era pa dha'i pereda ukudo na uku do naanne. Jhe ri do minaharre ke hakku bhule dho ke heddau hedo i'a pekaddhi-anni nga-nga ri, jhe harihewue raiwawa dhe do nara ke ta woleri Deo.20Rowi bhulu dho ke ne loro jhara paheddau he tu ta peie bhale wari nga Deotaga tari do pedute ri no ne lai-lai do erapa dhara uku aigama. Bhale ma ne ukudo na harre wata ke ta peteleo pa ddauraiwawa ta do ddau raiwawa do pa dharalubhu harro nga menyilu.21Tapulara awe nadhe do alle ke riDeo pedhelo ne rujhara mina mii ddaruraiwawa ne nara ta peie nga No; jhe ne

ROMANS 3.22–25 856loro jhara do naanne bhule dho ne luapedu nga uku aigama Yahudi. Ne lai donaanne do peteleo ke ri buku-buku Musanga buku nabi-nabi,22 ta do ne loro jhara do wie ri Deo nepa ddau raiwawa tu ta peie nga No, tituwata kinga parahajha pa Yesus Kristuswe. Ne tao ri Deo ne lai do na hedhe tuhari-hari ddau do parahajha pa YesusKristus; rowi do adho ke do era ne luapewala-wala ne:23Hari-hari ddau do nga lubhu harronga menyilu ke, jhe do jjau ke ngati Deodo ta pehelama ro he.24Titu wata ri lua ruba dhara Deo ke,do wie nga do dho bhule nga kebhuene, ne nara ta ie bhale wari ne lua peduddau raiwawa nga Deo: do mina hedheke ne loro jhara ne: Kristus Yesus ke nedo peballa kattu ddau raiwawa.25Alle ke pejhole Kristus Yesus ri Deota jadhi ki'i para manu hiba, mita ie ke rilua made No ne, ta peteleo ke pa ddauraiwawa ta do alle ke ro pepeballa kattungati hala nga ludu ro, kinga parahajharo pa No. Hakku tao ri Deo mina harre tuta pedhelo ke ta do adho No do i'a bibhihebhakka. Rowi pa awe do ludu alla ke ri

ROMANS 3.26–29 857Deo pepeawi ne lubhu harro nga menyiluro, hakku wolo dho ke ro ri Deo.26Tapulara pa awe nadhe, adho ke Nodo ta pehang ngo-anni ri penaja ngalubhu harro nga menyilu ri, mita peteleoke ne lua mola mira No ne. Nga lorojhara do mina harre ke ne peteleo riNo ta do ne ngi'u No do mola do mira;jhe nadu we do parahajha pa Yesus,ta peteleo ke ri No ta mii ddau do peiebhale wari ke nga Deo.27Rowi do mina harre ke bhule dho kene era jhalli ri pa di tu ta latta-latta-anniri. Ta nga hakku mina harre? Taga tarido pedute ke ri di ne do era do huredo bhuke pa dhara uku aigama Yahudi?Adho mina harre. Tapulara taga tari doparahajha ke di.28Rowi ki ta peheatte, mina hedhe ke:Ddau do peteleo ri Deo ta do pe ie bhaleke no nga Deo, adho taga tari do peduteri no ne nga ne do bhuke pa dhara ukuaigama Yahudi, tapulara taga tari doparahajha no pa Yesus Kristus.29We ne Deo ne do titu wata ta Deo doYahudi we? Ta do adho ke No lema taDeo do wala rai le? Tarra; do petu No taDeo do wala rai lema!

ROMANS 3.30–4.3 85830Rowi Deo titu wata heddau we. Noke ne do wie loro jhara pa do Yahudi tuta peie bhale wari nga Deo taga tari doparahajha ro. Jhe No lema ke ne do wieloro jhara pa ddau rai do wala ta peiebhale wari nga Deo; jhe ne naanne lemataga tari do parahajha ro.31Ne nga ke ne nadhe ta do taga tarido parahajha di pa Kristus, hakku tahora ke ri di ne uku aigama Yahudi?Adho tu-tu mina harre! Ta ju la'a riko keti naanne, ri lua parahajha do naanneta peera nga kebhue ke ri di ne uku donaanne.

4 1Ki do mina harre ne nga ke ne donara ta pale ri di jhara lua Abraham,

ama-appu di ne? Mina mii ke ne do narrodo lake ri no pa dhara muri mada no?2Kinga nga ri lai-lai do tao ri nohe hakku hamme no ri Deo mii dopemengallo dhara Deo, moko do eralema pa no ne era jhalli tu ta latta-latta-anni. Tapulara nara dho no ta latta-annipa hedhapa Deo.3Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deodo hure do bhuke, "Ri do parahajhaAbraham pa Deo, jhe taga tari luaparahajha do naanne ke hakku hamme

ROMANS 4.4–7 859no ri Deo mii ddau do pemengallo dharaDeo."4Ddau do jhagga, do hammi gaji, jhene gaji no do naanne adho do ege tamii hahhi bhara parahe, rowi ne gaji nepai-unu pala.5Tapulara era ddau do dho peketoe-anni pa lua la'a rui no miha, do ta jholehe ke nga kemolo ne ngi'u no pa Deo doMone peteleo ta do balla kattu ke ddaudo nga lubhu harro nga menyilu ngatihala nga ludu no. Jhalli pa parahajha noke do naanne, ne hamme no ri Deo tamii ddau do pemengallo dhara Deo.6Mina harre lema pa lua tada Daud;jhe ri do mina harre ke hakku alla ke nopepedhae ne lipelangu helama mengallunge nga kehaka dhara pa ddau dohammi ri Deo ta mii ddau do pemengallodhara Deo, nga do dho peege ke ri Deone wui ai wui tao ddau do na harre. Minahedhe ke ne ane Daud,7 "Helama mengallu nge nga kehakadhara pa ddau do alla pepehai-pehubane ne hala nga ludu no nga do alle kepepedana ne lubhu harro nga menyiluno ri Deo!

ROMANS 4.8–11 8608Helama mengallu nge nga kehakadhara pa ddau do dho tajjhe ri Deo ne lubhu harro nga menyilu no."9Ne lii pelangu helama mengallu ngenga kehaka dhara do nadhe do petujepa ddau-ddau do pedute ne lai-lai dopeato pa dhara lua dara ngutu he we? Tado adho lema ke pa ddau-ddau do dhopedute ne lua dara ngutu ne? Do alla kejhi pe pali uru jhara ngati naanne, ta done hamme Abraham ri Deo ta mii ddaudo pemengallo dhara Deo, taga tari doparahajha ke Abraham pa Deo.10Nah, parri ke ne peteleo ri Deo ne laido naanne? Uru jhara ngati do dho darangutu dae Abraham we do alle ke pedarangutu ne no? Tarra nga do dho dare daene ngutu Abraham ne, adho ta dhai taalle pedare ngutu ne.11Pa leto ri jhe itu dare ne ngutu none, jhe ne lua dare do naanne mii hahhitada he we ta do alle ke no pehammeri Deo mii heddau do pemengallo dharaDeo rowi do parahajha ke pa Deo. Nehamme no ri Deo pa dhara awe nga dodho pedute dae ri no ne lua dara ngutune. Jhe Abraham do jadhi ke ta ama luamanno nga kaho ri hari-hari ddau do

ROMANS 4.12–14 861parahajha pa Deo, jhe ri do mina harreke hakku alla ke ro pehammi ri Deo miiddau do pemengallo dhara Deo, majilema ro ta do dho pedute ne lua darangutu ne.12Abraham lema jadhi ta amma luamanno nga kaho tu ddau ddau do pedutene lua dara ngutu. Abraham jadhi taama lua manno nga kaho ro adho ketaga tari do pedute he we ri no ne luadara ngutu ne, tapulara le ma ri do murimada ro nga parahajha pa Deo, hela'ulema mii Abraham pa dha ra awe nga dodho pedute dae ne lua dara ngutu ne.13Do jaji ke Deo pa Abraham ngapa kolo loro no ta do ne raiwawa donedhe do medae ta jadhi unu-ohaAbraham. Hakku jaji Deo mina harreadho taga tari do pedute ke ne ukuaigama Yahudi ne ri Abraham, tapularataga tari do parahajha Abraham pa Deo,hakku hamme no ri Deo mii heddau dopemengallo dhara Deo.14Rowi ki do titu wata ta ddau-ddau dopedutu uku-uku aigama Yahudi we nedo medae ta hamme ne do jaje ri Deone, moko ne lua parahajha pa Deo bhule

ROMANS 4.15–18 862tu-tu dhoke nga guna nga-nga ri, jhe nelijaji Deo ne jadhi ta ngallu wue he we.15Uku aigama Yahudi do pedubhe nelua wolo Deo we. Tapulara ki do dhobhule ke ne uku ne, moko bhule le dhoma ne hihu nga pagga.16Hakku ne lijaji Deo ne do jhalli pa luaparahajha ddau pa Deo. Naanne ke ne dojadhi ta hahhi era parru pa hari-hari kololoro Abraham ta do ne lijaji do wie ngado dho bhule nga kebhue ri Deo, adhoke ta titu wata ta tu ro we do pedutuuku aigama Yahudi he we, tapulara turo lema do parahajha pa Deo do hela'ulema mii Abraham do parahajha pa Deo.Rowi Abraham ke ne ama ri di hari-haripa dhara lua manno nga kaho.17Rowi do mina hedhe ke ne lii Deo paAbraham, "Alle ke au pepejadhi ri ya taama ri do jhajhi-ae ddau-rai." Mina harreke ne wie ri Deo ne lijaji do naanne paAbraham. Jhe do parahajha ke Abrahampa Deo. No ke ne Deo do pemuri ddau domade; jhe No lema ke ne Deo do peerahari-hari ngati do dho bhule tu ta era,titu wata ri lipali he we.18Abraham pee ma nga henao ngaparahajha, maji le ma ta do dho bhule

ROMANS 4.19–23 863ke ne do nara ta henao ri. Rowi do minaharre ke hakku jadhi no ta ama ri do aeddau. Mii do era do hure do bhuke padhara Buku Lidara-Likewahhu Deo, "Nekolo loro au do ta jadhi dhai ae tu-tu."19Pa dhara awe naanne do toi ke riAbraham ta do adho ke no do ta era ringa kolo loro, rowi do dhai weka ke no,jhe ne pemuri no do umu ke ta tobo tahengahu bhue ttau; jhe rihi ri ti naanneSara, ihi ammu Abraham do kebaki. Majilema ta mina harre ne lua manno ngakaho no ngaddi dho ta kedu'u.20Do pee ma no nga parahajha nga dodho i'a keba'a-kepapi pa lijaji Deo ne.Kita ie he ta lii, ri lua manno nga kaho,hakku ta ju ke ne lua rui nga kedi no,hakku ri do mina harre ta wue waje keDeo ri no.21Do dhai parahajha tarra Abraham tado nara ri Deo ta petobe ne nga ne doalle pejaje ri Deo ne.22Ri do mina harre ke hakku hammeAbraham ri Deo mii ddau do pemengallodhara Deo.23Lipedai "do hamme ke mii ddaudo pemengallo dhara Deo" ne hure nebhuke adho ke ta tu Abraham we,

ROMANS 4.24–5.2 86424 tapulara tu di lema ke. Di lema domedae ta hammi mii ddau do pemengallodhara Deo, taga tari do parahajha ke dipa Deo do alle pepemure Yesus, Muri dingati dhara lua made mada.25Yesus do naanne ke ne do allepejhole tu ta pemade taga lubhu harronga menyilu di; jhe moko ri Deo alle kepepemure bhale wari ta ta wie pa di kene loro jhara tu ta peie bhale wari ngaDeo.

5 1Pa awe nadhe alla ke di pepeiebhale wari nga Deo, taga tari do

parahajha ke di. Jhe taga tari do minaharre ke di do muri mada pa dhara luapedhuri-pemira ke di nga Deo, do pelakejhara Muri di Yesus Kristus.2Taga tari do parahajha ke di pa Yesus,moko ta wie ke ri No pa di ne loro jharatu ta dhino pewoie-ie ri di ne lua hajhanga ddhei Deo, jhe ri lua hajha nga ddheido naanne ke di ne muri mada pa dharaawe do nadhe. Rowi do mina harre ke,ta mengallu nge nga kehaka dhara he kedi, rowi do era ke di nga lua henao ke di,ta do medae ta narro ta lake ke ri di nelua mengallu nge nga kehaka dhara dowie ri Deo ne!

ROMANS 5.3–8 8653 Jhe rihi ngati naanne, di lema, do peenga mengallu nge nga kehaka dhara padhara lua hedui-herui, rowi do toi ri di tado ri lua hedui-herui ke, ne nara ddau tahalla-anni,4 jhe ngati lua halla-anni ke ne naraddau ta makka tee ta makka wangnge,jhe nadhe ke ne pedubhe lua henao ne.5Lua henao do mina hedhe ke, adho kedo pehedui ne lua penge nga danni-adedi, rowi ne ade di do ihe ke ri Deo ri luahajha nga ddhei No. Ne tao ri Deo nenapoanne do pelake jhara Henga No kedo alle pewie pa di ne.6Pa dhara nga dho bhule ke di nga ruinga kedi, ta made ke Kristus tu di paawe do alle ke pepetakke ri Deo, jhe dihedhe ddau do jjau ke ngati Deo.7Tu heddau ddau do mola we, heduiddau ne dhai ta made. Wue marra tuheddau ddau do woie, era ma ddau dobhani ta made.8Tapulara pedhelo ri Deo, ne lua hajhanga ddhei No penaja nga di pa dharaawe made ne Kristus tu di, jhe pa dharaawe do nga lubhu harro nga menyilu neko di.

ROMANS 5.9–12 8669Pa awe nadhe alla ke dipepeie bhalewari nga Deo do pelake jhara lua madeKristus, rowi do mina harre ke do tatuke di lema do pehele-pelude ke ngatidhara lua kete nga bubu dhara Deo ne,ri Kristus.10Ki do pa dhara pemuhu pelawa ko dinga Deo, moko ri lua made Ana No ne tapedhuri-pemira ke di nga Deo, rihi-rihiri ko di do pa dhara awe nadhe, ta allape ie bhale ne lua pedu di nga Deo, dobhara tau ke di do medae ta nara ne luahelama tona ie ne do pelake jhara luamuri mada Kristus.11 Jhe rihi ti naanne, di lema do tamengallu nge nga kehaka dhara ke tagatari lua woie henge danni ade Deo dopelake jhara Muri di Yesus Kristus. Rowipelake jhara Yesus Kristus ke, hakku padhara awe do nadhe, do nara ke ta kajori di ne lua pedu do woie nga Deo.12Ne maho lubhu harro nga menyilu madanni raiwawa lake jhara heddau ddauwe, jhe ngati lubhu harro nga menyilu neta era ke ne lua made ne. Jhe ri do minaharre ke, ta jhala ke ne lua made ne, pahari-hari ddau raiwawa, rowi hari-hari

ROMANS 5.13–15 867ddau do bunu ke la dhara lubhu harronga menyilu.13Nga do wie dae uku aigama Yahudi,lubhu harro nga menyilu do lore kepeera pa danni raiwawa. Tapulara wolede dho lubhu harro nga menyilu, rowiadho dae do era ne uku do nara ta hihonga pagge.14Maji lema ta mina harre, rai ngatiawe Adam lohe ma awe Musa, lua mademada do pereda ke pa hari-hari ddauraiwawa. Rihi ti naanne ddau-ddau dodho tao lua hihu nga pagga nga lorojhara do hela'u mi do tao ri Adam,ddau-ddau do na harre lema do lakka leke ta pereda ri higa made mada. Adamhia nga wewo No ke do medae ta dakkaleto ne.15Tapulara ro hari do dhue adho dohela'u; rowi ne lai do wie ri Deo ne do rihiketutu ki penono nga lua hihu nga paggado tao ri Adam. Lua hihu nga pagga dotao ri heddau we do jadhi ta pemade doae ddau. Do rihi tarra ri ko ne ketutu nedo jadhi ngati lua ruba dhara Deo nga laiparahe lua helama tona ie do wie ri Nopa do mina harre ne worawwu ae ddau,

ROMANS 5.16–18 868do pelake jhara woie ade ngati heddauwe, do dho wala ke ngati Yesus Kristus.16Ne lua parahe Deo ne lema do dhairihi ketutu ngati lubhu harro nga menyiludo heddau ddau do naanne. Rowi ta allado heddau ne petao lua hihu nga pagga,moko ta bunu ke ne lihappo, "Do halake". Tapulara ta ae le ddau ne do taolubhu harro nga menyilu ta dakka kene lua parahe ngati Deo ne do peteleo,"Hala dho ke".17Ri lua hihu nga pagga ti heddau ddaune ta jhala ke la hebhakka-bhakka lakejhara ddau do heddau ne. Do rihi tarrari ko ne kettu ne do jahi ngati do tao riddau do heddau do wala ne ri, ri YesusKristus ne. Do pelake jhara No ke nedhute ne hegabbhe ri Deo ne lua rubadhara No, pa do mina harre ne worawwuae ddau, nga do dho bhule nga kebhuene wie pa ro ne loro jhara tu ta nara rota peie bhale wari nga Deo; do ta peredake ro pa raiwawa do nadhe do pelakejhara Kristus.18Hakku, do mina mii ne lua higu ngapagga ngati heddau ddau moko taga taritao no ke hari-hari ddau raiwawa do tawolo ke, mina harre lema ke ngati wui

ROMANS 5.19–21 869ai-wui tao heddau we do pedute ne luaddhei Deo, do pejadhi hari-hari ddauraiwawa ta peballa kattu ngati hala ngaludu jhe wie ne lua muri mada ne.19 Jhe mina mii ne ae ddau do jadhiddau do nga lubhu harro nga menyilutaga tari lua kebhatto heddau ddau we,mina harre lema ne ae ddau do wiene loro jhara mita nara ta peie bhalewari nga Deo taga tari lua pewawa-anniheddau ddau we pa Deo.20Ne do wie uku aigama Yahudi ne,Deo ma miha. Tapulara we ta ju peninawe ddau raiwawa ta wohe la'a rui tapedute ne uku aigama ne, tapulara taju la'a ri we ro ne hiho nga pagge neuku aigama ne, nga tao lubhu harro ngamenyilu penaja nga Deo. Tapulara majilema ddau raiwawa ta ju ne tao lubhunga menyilu, ta ju ri we Deo pedhelo nelua hajha nga ddhei No penaja nga ddauraiwawa.21Nah, do jhamma ke di ta made tagatari do tao di lubhu harro nga menyilu.Tapulara Deo pee ma nga hajha ngaddhei nga di jhe wie pa di ne loro jharatu ta peie bhale wari nga No. Jhe tagatari ne lua pedu di nga Deo do ie bhale

ROMANS 6.1–5 870wari ke, do wie le ke ri No pa di ne luamuri mada do petu nga do peloro ne,pelake jhara Yesus Kristus, Muri di.

6 1Ki do mina harre ne nga ke ne donara ta pale ri di? Do jhamma ke di

ta pee nga dhawu we ne tao lubhu harronga menyilu, mita ju loro ne ha jha ngaddhei Deo nga di?2Bhara tatu ta adho do mina harre!Adho ke lubhu harro nga menyilu ne donga higa ri pa di, hakku mina mii ri di neddhei ta pee loro pa dhara muri mada doddhei ta tao lubhu harro nga menyilu?3Toi ke we adho ri Tuahhu-tuahhuhe ta do pa dhara awe nara ei-heranine di, do ujhe ke di pehekeradde ngaKristus Yesus? Nadhe ne pa petu ne, tapekeheradde ke di nga lua made Kristus.4Ri lua pejhiu do naanne ke di ngaKristus jhe made hela'u nga No, mijhimina mii Kristus ne pemure bhale waringati dhara made mada, ri lua higa ngakuaha Ama do mone dhida nga kelodone, mina harre lema ke di ne nara tanarro nga lake ne hahhi muri mada dowowiu.5Ki do hahhi ke di nga Kristus, rowi domade ke di hela'u nga No, do medae

ROMANS 6.6–10 871lema ke di ta jadhi hahhi nga No, rowi dopemuri bhale wari le ke di mii No lema.6Do toi ke ri di ma ta do wue di dodui ne mii ddau raiwawa ne, do alle kepepemade hela'u-la'u nga Kristus paajhu ketoe ne higa wue di do tobo rilubhu harro nga menyilu ne ta pemaetebho ttei ke; jhe ri do mina harre keadho ke di ri do naannu ri lubhu harronga menyilu ri.7Rowi ki do made ke heddau ddau,ddau do napoanne do alle ke pepeballekattu ngati kuaha lubhu harro ngamenyilu.8Ki do alla ke di pemade hela'u ngaKristus, do parahajha ke di, ta do di lemado medae ke ta muri hela'u nga No.9Rowi do toi ke ri di ma ta do Kristus doalle ke pepemure bhale wari ngati dharamade mada, jhe adho ke No do madae rita made, lua made mada bhule dho kenga higa ri pa ngi'u No.10Lua made mada do narro do lake riKristus ne, lua made penaja nga lubhuharro nga menyilu ne ke. Lua madanapoanne tu hewari we ne jadhi lohe lalodho do nami-mii ne. Jhe ne muri mada

ROMANS 6.11–15 872do narro do lake ri No pa dhara awenadhe, muri mada tu Deo ke.11Ri mu lema do jhamma ke ta ege nengi'u mu ta do made ke mu penaja ngalubhu harro nga menyilu, tapulara murimada pa dhara lua pedu do dhai bharranga Deo do pelake jhara Yesus Kristus.12Bhole jhane ri we ne muri mada mudo pa dhara hemelila dhe ta pereda rilubhu harro nga menyilu, mita ie muta do dho pedute ri ne lua ddhei no dowoapa ne.13Bhole jhole ri we ri Tuahhu he nenalu-nalu ngi'u mu la dhara higa lubhuharro nga menyilu tu ta pake pa luapedabbho do woapa ne. Tapulara jholewe ri mu ne ngi'u mu pa Deo mii ddau doalla pelari-anni ngati dhara made madala dhara muri mada. Jhole we ne ngi'umu hari heddau pa Deo mita pake tu tajhagge ne lua ddhei Deo.14 Ie dho ke lubhu harro nga menyiluta pereda ri pa mu, rowi adho ke mu domuri mada pa dha'i uku aigama Yahudiri, tapulara pa dha'i pereda lua rubadhara Deo ke.15Pa awe nadhe, kita peheatte ne ngake? Do ie ke di tao lubhu harro nga

ROMANS 6.16–19 873menyilu, rowi do adho ke di pa dha'ipereda uku aigama Yahudi, tapulara dopa dha'i pereda lua ruba dhara Deo ke?Adho tut-tu mina harre.16Do toi ke ri mu ma ta do kinga jholeke ri mu ne ngi'u mu pa heddau ddautu ta jhagge ne lua ddhei no, moko mudo jadhi ke naannu ri no ke do peduturi mu ne -- naannu ri lubhu harro ngamenyilu we, do ta aggo mu la dhara luamade mada ne we jadhi ta naannu dopedhanno nga lii Deo, jhe ri do minaharre do peie wa ri ke nga Deo.17Tapulara kolo lii ie nga ae ne dojhamma ta pedhae pa Deo! Rowi dopa uru jhara he, mu do jadhi annu rilubhu harro nga menyilu tapulara pa awenadhe do nga hewue nge danni ade kemu ne pedute ne liajha do petu do allepewie pa mu ne.18Do alle ke mu pepeballa kattu tidhara lubhu harro nga menyilu, jhe paawe nadhe do jadhi ke mu ta naannu tulua ddhei Deo ke.19Rowi ne lua tada mu do mina harrene worawwu keloe, ta pake ko ri ya netelia-telia jhara lua penaannu-anni, mitaie mu ta henginga ne tada. Rai do uru

ROMANS 6.20–23 874he, do jhole ke ri mu hari heddau nengi'u mu mii naannu lai-lai do ra'i dotongo nga do woapa tu lua pedabbhodo apa do kerewe ne. Mina harre lemapa dhara awe nadhe do jhamma ke muta jhole ne ngi'u mu hari heddau, miinaannu tu lua ddhei Deo, jhe do petonewata ke pa lua pedabbho-lua pedabbhoDeo we.20Pa awe jadhi ta naannu ne mu rilubhu harro nga menyilu, adho ke dopereda ri lua ddhei Deo.21Pa awe do nadhe ne nga ke ne luamangngi do ta hamme ri mu ngati lai-laido pa dhara awe nadhe do mekae kemu ki tao ri mu ne na harre? Ne wui-aiwui-tao do na harre wata ke ta aggu nelua made we!22Tapulara pa awe nadhe alla ke mupepeballa kattu ngati lubhu harro ngamenyilu, jhe mu do jadhi ke ta annu riDeo. Ne lua mangngi mu, do petone kene muri mada mu ta tu Deo we, jhe nelai do napoanne do ta wie ke pa mu nemuri mada do petu nga do peloro ne.23Rowi lua made mada, nepoannepai-pala ngati lubhu harro nga menyilu;tapulara lua muri mada do petu nga

ROMANS 7.1–4 875do peloro ne hela'u nga Kristus Muridi, napoanne do wie ri Deo nga do dhobhule nga kebhue.

7 1Wo tuahhu-tuahhu ya! Tuahhu hehari-hari do tada ke jhara lua uku ne.

Hakku do toi ke ri mu ne higa ngati ukune panaja nga heddau ddau, do nara tapedute nga do muri mada ko ne ddao donapoanne.2Heddau mobanni do nga ddau pahedhapa ko, do akke ko no ri uku ki domuri ko ne ddau pa hedhapa no ne. Jhekinga made ne ddau pa hedhapa no ne,moko ne mobanni do naanne do ballakattu ke ngati uku do akke no nga ddaupa hedhapa no ne.3Ki aggu momone do wala ne mabannido naanne nga era ko ne ddau pahedhapa no ne, moko ne mobanni donaanne do pale ta do kenyo langa hukake. Tapulara kinga do alla ke pemade neddau pa hedhapa no ne, moko pedutunga uku, ne mobanni do naanne do ballakattu ke. Jhe kinga banga-ammu ri nonga momone do wala, moko adho ke nodo kenyo langa huka.4Mina harre lema ke ne jhara lua mu.Wo Tuahhu-tuahhu ya. Penaja nga uku

ROMANS 7.5–6 876aigama Yahudi, do alla ke mu pe made,ri do alla ke mu peujhu ta hekeradde ngaKristus, jhe do jadhi ke mu ta do unu riKristus, do alle ke pepemure bhale waringati dhara made mada. Do pemure keNo ngati dhara made mada, mita ie ke dita era nga guna tu Deo pa dhara murimada di.5Rowi pa uru he ne muri mada di, domuri mada ko di pedute ne wue-wueddau raiwawa ne. Pa dhara awe naannene lua ddhei-lua ddhei di do tobo rilubhu harro nga menyilu ne, ne do muritaga tari do era ke ne uku aigama ne,do takke pekerihe ri di pa dhara ngi'udi. Ri napoanne ke hakku ta tao ke ri dine lai-lai do ne pa pedakka rahi ne luamade mada.6Tapulara pa awe nadhe adho ke di doakke ri, ri uku aigama Yahudi ri. Alla kedi pemade panaja nga uku do pa uru hedo pereda ko pa di. Adho ke di do pawawa-ai nga do pake ko ne loro jhara dodui ne, do pedute uku do hure do bhukene. Pa awe nadhe do pedute ke ri di neloro jhara do wowiu ne do pejhujhe riHenga Deo ne pa di.

ROMANS 7.7–12 8777Ki do mina harre ke, ne nga ke ne donara ta pale ri di? Ta do apa nga kereweke ne uku aigama Yahudi ne? Bhara tatudo adho mina harre. Tapulara ri uku donaanne ke ne do ajhe ya jhara lua lubhuharro nga menyilu. Adho ri ya do medaeta toi ne nga ne do lii ta lala nga hopane, kita adho he do pale ri uku aigamane, "Bhole rihi lala nga hopa."8Ngati uku aigama ne, lubhu harro ngamenyilu ne nara loro jhara tu ta pehhauhari-hari worawwu lua ddhei do rihi lalane pa dhara ade ya; rowi ki adho kedo era ne uku ai gama ne, moko lubhuharro nga menyilu ne, ta made he le make.9Do uru he ya do muri mada nga dodho bhule uku aigama. Tapulara tadhai ta era uku ai game ne, do ti petarine pedabbho ne tu ta wie muri mada,tapulara ju ta pe nahho we ne10 lua made mada ne tu ya.11Rowi lake jhara uku aigama ne ke, nenara loro lubhu harro nga menyilu ne, tapelue nga ta pemade ya.12Uku aigama dakka ngati Deo, jhelipereda ne nga we pa dhara uku do

ROMANS 7.13–16 878naanne do dakka ngati Deo lema, hakkudo mola do mira nga do woie.13Nah, ne nga ke ne lua pedabbho donadhe, ti do woie ne ke ne pedubhene lua made ma da ne tu ya? Bharatatu ta adho. Lubhu harro nga menyiluke ne do pedubhe ne lua made madane. Nga pake ne lai do woie ne ke, nepedubhe ri lubhu harro nga menyilu, nelua made mada ne tu ya, mita teleo kene wue-wue lubhu harro nga menyilune. Pelake jhara lidara-lidara Deo ke,ta peteleo ke ne do mina mii ne woapalubhu harro nga menyilu ne.14Do toi ke ri di ma ta do ne ukuaigama Yahudi ne do dakka ngati HengaDeo; tapulara ya dhe ddau raiwawa dokeloe. Do alle ke ya pejhole ta naannu rilubhu harro nga menyilu.15Rowi ya le miha tada dho ke ne wui-aiwui tao ya. Lai-lai do ddhei ta tao ri ya,jhagge dho ke ri ya; tapulara lai-lai dodho ddhei ta tao ri ya, na harre ke ne dotao ri ya.16Nah, kinga jhagge ke ri ya ne lai-laido pehihu nga lua ddhei ya, napoanneteleo ke ta do hamme ri ya ne ukuaigama Yahudi ne ta do woie.

ROMANS 7.17–23 87917Hakku, adho ke ya ne do petu ne dotao ne, tapulara lubhu harro nga menyiludo pereda pa ngi'u ya ke ne.18Do toi ke ri ya ma ta do bhule dhohahhi he pa dhara ngi'u ya do era ri dowoie, do pa dhara wui-ai wui-tao ya domii ddau raiwawa ne. Ro wi do era mane lua ddhei ne pa dhara ya ta tao nelai do woie ne, tapulara nara do ri ya tapekako ne do naanne.19Tao dho ri ya ne do woie ne, mii doddhei ta tao rowi ya, ne do tao ri yalai-lai do woapa ne we, do ne pa petu nedo dho ddhei ta tao ri ya.20Kinga tao ke ri ya ne lai-lai do dhone ta tao ri ya, napoanne ne pa petu neadho ke ya ne do tao ne lai-lai do naharre, tapulara lubhu harro nga menyiluke ne do pereda pa ngi'u ya.21Hakku kita kewahho peheatte ke riya, uku do nadhe ke ne do rihi rui; kingaddhei ke ya ta tao ne do woie ne, mokowata ke do woapa ne we, ne do dubhungati ya.22Ne ade nga penge ya do ddhei ngauku do ngati Deo ne,23 tapulara do toi ri ya pa dhara ngi'uya do era ri ne uku do wala ne do rihi

ROMANS 7.24–8.3 880rui -- hahhi uku do pewala ngati uku dohamme pa uku nga mmau dhara ya. Rinaanne ke ne do akke ya pa uku lubhuharro nga menyilu do pee ta do rihi ruipa dhara ngi'u ya.24Nah, do mina hedhe ke ne jhara luaya: do pedu te ri ya ne uku do ngati Deori uku nga mmau dhara ya, tapulara newue ya mii ddau raiwawa ne, ya do padhara wawa-ai lubhu harro nga menyilu.Ya dhe do dhai ha'i nga bhangi tarra.Nadu ke ne do ruba dhara ta ma ma'ema gole ya ngati ngi'u do nadhe, donune do pera'o ya dhe la dhara lua mademada? Kolo lii ie nga ae ne peha'e ri yapa Deo! No ke ne do wae ta ma'e magole ya do pelake jhara Yesus Kristus.25 (7:24)

8 1Pa awe nadhe adho ke do era rine lua wolo tu ro do muri mada pa

dhara heujhu headde nga Kristus Yesus.2Rowi ne uku Henga Deo ne do pejadhidi ta peheujhu headde nga Kristus Yesus,do alle pepeballe kattu ya ngati uku dopedubhe lubhu harro nga menyilu ngalua made mada ne.3Ne nga ne do dho nara ta jhaggeri uku aigama ne, taga tari di ddau

ROMANS 8.4–6 881raiwawa do keloe, ne do na harre alla kepetao ri Deo. Alle ke pepejharre ri Deone kuaha lubhu harro nga menyilu padhara wue ddau raiwawa nga loro jharapepue ne Ana No miha, do dakka padhara lua do hela'u nga ddau raiwawa donga lubhu harro nga menyilu, tu ta mapehai-pehuba lubhu harro nga menyilu.4Ne tao ri Deo ne naanne mita ie kene ddhei No do peteleo pa dhara ukuaigama Yahudi ne nara ta pekako padhara ngi'u di do muri mada nga peduteHenga Deo, jhe do adho ke do pedute newue ddau raiwawa ne.5Ddau-ddau do muri mada pedutu ngawue ddau raiwawa, do pee nga penge nenga we ne do ddhei ri wue ddau raiwawane we. Tapulara ddau-ddau do murimada pedute Henga Deo do pee ngapenge ne nga ne do ddhei Henga Deone.6Kinga ne lua penge au do pereda keri wue ddau raiwawa ne pa pedakkane lua made mada. Tapulara kinga nepe nge au do pereda ri Henga Deone, pa pedakka ne muri mada nga luapedhuri-pemira nga Deo.

ROMANS 8.7–11 8827Ddau do ne lua penge no do pereda riwue ddau raiwawa ne, ddau napoannedo pemuhu nga Deo; rowi ne ddaunapoanne adho do pewawa-anni pa ukuDeo.8Ddau-ddau do muri mada pedutewue ddau raiwawa, adho do nara tapemengallo dhara Deo.9Tapulara mu, adho do muri madapedute nga wue ddau raiwawa ne. Mudo muri mada pedute Henga Deo -- dotatu ke ta Henga Deo ne do rihi rui padhara ngi'u mu. Ddau do adho do eraHenga Kristus, ddau napoanne adho unuKristus.10Tapulara ki Kristus ne do muri padhara ade mu, moko maji lema ta madene ngi'u mu taga tari lubhu harro ngamenyilu, tapulara do ta wie pa mu riHenga Deo, rowi ne lua pedu mu ngaDeo do ie ke.11Kinga Henga Deo do pemure Kristusne ngati dhara made mada ne, do muripa dhara ngi'u mu, moko No do allepepemure Kristus ngati dhara mademada ne, do medae lema ta pemuri nengi'u mu do nara ta made do napoanne.

ROMANS 8.12–17 883Ne tao ri No ne napoanne ri Henga No kedo muri pa dhara mu ne.12Taga tari do mina harre, Tuahhu-tuahhu, do nga lua titu di, tapulara adholua titu penaja nga wue ddau raiwawane; adho ke di do tenge ri ta muri madapedute ne lua ddhei no.13Rowi kinga muri mada mu pedute newue ddau raiwawa ne, moko do medaeke mu ta made, tapulara ki ri kuaha Deo,do ta pemade teru ke ri mu ne wui-aiwui-tao mu do pa dhara lubhu harro ngamenyilu ne, moko do medae ke mu tamuri.14Ddau-ddau do parru do kedhagu riHenga Deo, ro ke ne ana-ana ri Deo.15Rowi ne Henga do wie ri Deo nepa mu adho do ta pejadhi mu tanaannu, jhe muri mada mu pa dharameghighi-meda'u. Tapulara kinga HengaDeo ne do pejadhi mu ta ana-ana ri Deo.Jhe ri kuaha Henga Deo ne, ta pedoe keDeo ri di ta "Ama, Ama yae!"16Henga Deo do hela'u-la'u nga hengadi ne peteleo ta do di hedhe do ana-anari Deo ke.17Nah, ki do ana-ana ri Deo ke di,moko di lema ana hammi puhaka, do

ROMANS 8.18–21 884medae ta hammi ne pai-pala mangngi dopemoke ri Deo tu ana-ana No. Do medaeta hammi ke ri di hela'u-la'u nga Kristusne nga we ne do pemoke ri Deo tu No;rowi ki do dhui-hape ke di hedui-heruihela'u-la'u nga Kristus, moko di lemado ta pedhida-pekelodo hela'u-la'u ngaKristus ke.18Hari-hari lua hedui-herui do dhuido hape ri di pa dhara awe nadhe, pedutu nga pekire ya he, nara dho tapejhare-mere nga lua weo nga kana domedae ta peteleo pa di ne hine.19Hari hewue raiwawa do pa dharamara matti-matti ke ne mate ne awe tapeteleo ri Deo ne ana-ana No he.20Rowi raiwawa do alle ke pehanepemajje-pekero'o, adho ri lua ddheiraiwawa miha, tapulara hane ri Deo mamiha ta mina harre. Maji lema ta minaharre, era ko ma ne lua henao do nadhe:21 rowi pa dhara heawe raiwawa domedae ma ta gole peballa kattu ngatihiga do ta peape-pekerewe no jhe domedae le ta peballe kattu nga pedhede-peketute hela'u-la'u nga ana-ana Deohe.

ROMANS 8.22–26 88522Do toi ke ri ma lohe hape ma dharaawe nadhe hari hewue liru nga raiwawado penina noho ke taga tari lua dhui ngahape lua hedui-herui mii heddau ina dopenina-noho pa dhara ta kehoo dhara.23 Jhe adho ta tu hari hewue liru ngaraiwawa we ne do penina noho, di lemado penina noho pa dhara ade nga pengedi. Alle ke ri di pehamme Henga Deomii lua ruba dhara Deo do petari rai,tapulara do pee ko ma nga mate Deo ridi ta ma golo ne ngi'u di hari heddau ngata ma pejadhi di ta ana-ana ri No.24Rowi ri do henao ke, moko tapehelama ke di. Tapulara kinga dongadde ke ri ne nga ne do henao ri di ne,moko napoanne adho ke lua henao ri.Rowi nadu ke do pee ko ma nga henaoheworawwu lai ki do alle ke pengadde rino?25Tapulara ki do henao heworawwu laido adho dae do ngadde ri di, moko dota mate ke ri di nga merai nge-meraidhara.26Mina harre lema Henga Deo dota dakka ma rabhe di kinga keloe di.Rowi do dho toi dae ri di, mina mii nejhamma di ta hebhajha; Henga Deo ke

ROMANS 8.27–30 886miha ne do la mengadha nga Deo, tuta la menangnge tu di do nga lua itonga henao do mina harre ne worawwumeramma hakku do dho nara ke ta paleri.27Moko do Mone tarri lohe ne ade ddauraiwawa, do toi ke ne lua ddhei Hengane, rowi ne liami Henga pa Deo do tuannu-niki Deo ma, jhe do hela'u nga luaddhei Deo ma.28Do toi ke ri di ta do ta peato mahari-hari lai ri Deo, hakku do ta wiema ne wila nga weu do woie ne tuddau-ddau do hajha nga ddhei nga No,nga do pedoa ri No, pedutu nga ne ngado peito ri No.29Ro ne do alla pebhidhi ri Deo he, doalla lema ke pepetatu rai ti petari raitu ta jadhi ta heworawwu nga Ana No,Yesus Kristus. Jhe ri do mina harre kene Ana No do do naanne do jadhi ta dopetari ke pa telora do ae tuahhu-tuahhu.30Mina harre ke ne pedoa ri Deo, ro nedo alla pepetakka he ri No uru jhara laiuru rai tare, jhe ro ne do pedoa ri Deohe, do wie ke ri Deo ne loro jhara ta peie bhale wari nga Deo, do peobo ke ro padhara muri mada ngati Deo miha.

ROMANS 8.31–35 88731Ne nga ke no do nara ta pale jharahari-hari do na harre? Ki Deo ke ne doanga jhara nga di, nadu ke ne do nara tapelawa ri nga di?32Nga Ana No le miha, hajha dho make No ri, hakku ta jhole he ma ke ri Nori, ta tu di hari-hari, mina mii ri ko ta dodho medae ta wie ri No pa di hari-hari nedo wala he?33Nadu ke ne do nara ta roho di ri,annu-niki do alla pejhujhu-pepidhi riDeo, ki do peteleo miha ke ri Deo ta dihedhe do dho bhule ke nga hala?34Do era ri ko ne ddau do ta wie halapa di? Yesus Kristus hine ne do ta titutu di! No ke ne do alla pemade, kiadhorihi ri ko ti naanne do alle ke pepemurebhale wari ngati lua made mada, jhedo nnai ke No la nga Deo, pa era parrukuaha ne.35Do era ri ko ne do nara ta ma labbene lua ddhei Kristus ti nga di? Naramarra lua hedui-herui ta ma labbe No,kiadho lua dede nga dhaba, kiadho luamenganga dhallu, kiadho lua kehia ngagahara, kiadho lua apa nga kerewe,kiadho lua made mada?

ROMANS 8.36–9.1 88836Pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo do hure do bhuke mina hedhe,"Helodho-rai balla-bilu do pee ke jhi ngamuri mada pa raimawo made mada tagaAu. Do dho hala ke jhi mii naki'i do ddheita jhue ta kehabbha he."37Adho! Rihi ri ti naanne pa dharahari-hari lai do na harre do nara ke dine lua nara do kemolo ngati No do Monehajha nga ddhei nga di ne!38Rowi do parahajha tarra ya, ta do pahari hewue raiwawa, ie ta made hape lamuri mada, ie ta naju Deo hape la monehiga nga kuaha, ie ta lua hedui-herui dodo pa dhara awe nadhe lohe la awe domedae ta dakka ne kiadho higa-higa dowala he ri ko;39 ie ta lai-lai do pa liru nidhe, ie lemata lai-lai do era pa raiwawa kiadho nenga we do wala he, hari-hari nara dhoketa labbe Deo tu ta hajha ta ddhei nga di,mii do alle pepedhelo ri No do pa dharaKristus ta hajha ta ddhei nga di, mii doalle pepedhelo ri. No do pa dhara KristusYesus, Muri di.

9 1Ne nga ne do medae ta pale ri yadhe do petu, rowi ya dhe do unu ri

Kristus. Adho ta pote. Ne ade nga penge

ROMANS 9.2–7 889ya do parro do pera'o ri Henga Deo, dopeketarra pa ya lema ta do ne lipedai yado petu.2Do dhai tarra ya ne hedui jhe ne adeya do pee nga dhui hape hedui,3 taga tuahhu-tuahhu do ddau rai hela'unga ya. Rowi tu ro ke, do pemoko-annike ya ta wole ri Deo nga ta petale ngatiKristus.4Ro ke ne annu-niki do alla pepidhi jhedo pejadhi ke ri Deo ta ana-ana ri Nomiha, nga do pedhelo ri Deo ne kuahaNo pa ro. Do alla ke Deo petao ne lipejajinga ro, jhe wie pa ro ne uku aigamane. Do pake ri Deo pa ro mina mii nejhamma ro ta wie hu nga mejura, jhe doalla ke ri ro pehammi ne lijaji-lijaji No.5Ro kolo loro ngati ama-appu di.Kristus mii ddau raiwawa ne, do ngatiddau ro ke. No ke ne do rihi dhida ngatihari-hari. Lua dhida nga kelodo tu Deolohe la lodho do na mii-mii ne! Amin.6Adho ne lua pedabbho lipali ya ta done lijaji Deo ne do ludu ke; tapularaadho hari-hari do Israel, ta annu-niki dopidhi ri Deo.7Adho hari-hari kolo loro Abrahamta ana-ana ri Deo. Rowi do lii Deo pa

ROMANS 9.8–13 890Abraham, "Wata ke kolo loro Ishak wene do medae ta pale ta kolo loro au."8Napoanne ne pa petu ne, ta do nekolo loro Abraham do ta jadhi ana-ana riDeo, wata ke kolo loro do metana ri lijajiDeo we, jhe adho hari-hari kolo loro no.9Ro wi ne lijaji Deo mina hedhe, "Paawe do alle pepetakke, do medae Ya tadakka ri, jhe Sara do medae ta era ngaheddau ana momone."10Nga nadhe lema, ri Ribka metana dodhue ddau ana momone ngati heddauama we, ngati Ishak do ama-appu di ne.11Nga do dho metana dae ne naiki dona harre hari do dhue, do alle ke ri Deopepetone ne lua pidhi No pelohe la awedo ta medae ne. Ne lua pidhi Deo naanneadho do jhalli pa ne nga ne do nara tatao ri ddau raiwawa, tapulara do jhallipa lipedoa Deo miha. Rowi pa dhara ngado dho i'a dae nga-nga ne ana Ribka hehari do dhue ta tao do ie nga do apa ko,12do alla ke Deo pe lii pa Ribka, "Domone a'a ne, ne do pemoke do mone arine."13Pa dhara Buku Liadara-LikewahhuDeo do hure do bhuke mina hedhe ne

ROMANS 9.14–18 891lipali Deo, "Ya do ddhei nga Yakub,tapulara do paddhu nga Esau."14Ne nga ke ki kewahho ri di pa awenadhe? Ta do bibhi hebakka ke Deo? Dobahara tatu ta do dho bibhi hebhakkaDeo!15Rowi do lii Deo pa Musa, "Do tapedhelo ri Ya ne lua ruba Ya pa ddaudo ddhei ri Ya, pa ddau do ddhei Ya tapedhelo ne lua hajha nga ddhei Ya."16Hakku ne lii happo Deo do naanneadho do jhalli pa lua pemoko-anni ddauraiwawa ta hamme, kiadho pa lua petadiddau raiwawa, tapulara do jhalli palua woie penge nga danni ade Deo wepenaja nga ddau do pidhi ri No he.17Rowi pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo do hure do bhuke, "Dolii Deo pa duae Mesir ne, 'Pejadhi au riYa ta duea tu hahhi lua pedabbho donadhe we, mita ie ke pelake jhara au,ta pedhelo ke ri Ya ne kuaha Ya, jhe tapejha'e-pewedo ke ne ngara Ya ta ngarado keto-kelodo pa hari hewue raiwawa.'"18Hakku pedhelo ri Deo ne lua hajhanga ddhei No pa heddau ddau, kinga doddhei ko Deo ta tao mina harre. Jhe ne

ROMANS 9.19–22 892do pejadhi heddau ddau ta kattu wowadu, ki do ddhei ke Deo ta mina harre.19Nah, Tuahhu do medae ta lii paya, "Kido mina harre ma, ta nga Deohakku pee ko ma nga wie hala pa ddauraiwawa? Ta do adho ke ta do dho bhuleke heddau he do nara ta labbe ne luaddhei Deo?"20Tapulara, Tuahhu! Tuahhu he ddauddau raiwawa we. Jhe ie dho Tuahhuta bhani ta pebhale nga Deo! Ie marrapoo bhunga ta kebhali pa mone tao none, "Tanga au hakku tao ya dhe ta minahedhe?"21Ta do adho ke ne ddau mone tao poobhunga ne do nga higa ta jhagge ngatiworai-arru ne, e'e ne pedute ne lua ddheiade no miha? Ngati hekewore-arru, ddaudo napoanne do nga higa ta tao dhueworawwu poo bhunga: hewue do woie,jhe hewue ri do dho lohe ne woie.22Mina harre lema ke nga ne nga nedo tao ri Deo. Ki pedabho ke ri No tagole kebhalle-alle ne bubu dhara No ngata pengadde ne lua higa nga kuaha No.Maji lema ta mina harre do merai ngenga dhara No penaja nga ro do jhamma

ROMANS 9.23–27 893ta wolo taga tari do pebube ri ro nedhara No.23Deo lema do nga lua pepedabbhotu ta pedhelo ne lua mengallu nge ngakehaka dhara do mina harre ne worawwure'a nga lale do dhute to hegabbhe tudi do hajha do ddhei No. Do alla ke dipepemoko ri No tu ta hamme ta henatene lua mengallu nge nga kehaka dharado naanne.24Di ke hedhe ne do alla pepedoa riNo, adho ta wa ta ngati do Yahudi we,tapulara ngati ddau rai-ddau rai he lema.25Rowi pa dhara buku Nabi Hosea, do liiDeo, "Ddau-ddau do adho do annu-nikiYa, do medae ta pali ta 'Annu-niki Ya'.Ddau rai do adho do hajha do ddheiYa, do medae ta pali ri Ya ta 'Ddauhajha-ddau ddhei Ya.'26 Jhe pa era pa mii do lii pa ddau,'Mu adho annu-niki Ya.' pa anne, neddau-ddau do era pa era do naanne dota pali ta ana-ana Deo do muri."27Do dhai kejarre ne lii Nabi Yesayajhara lua do Israel, "Maji lema do Israelne ae do mii wolahalae pa tabbi dahi,wata hudi we ne do medae ta helama;

ROMANS 9.28–33 89428 rowi do medae ta pebunu ri Muri nelua wolo ri Muri penaja nga hari-hari ihiraiwawa."29Do lii lema Yesaya mina hedhe, "Kitado adho he do hani ri Deo do MoneKerihi Wiki Higa ne, ne kolo loro tu di,do bhara tatu alla ke di hari-hari pejadhimii Sodom nga Gomora."30Hakku ki kewahho ke do mina hedheke: Ddau rai-ddau rai do wala ngati doYahudi he, adho ro do petadi mita ie nelua pedu ro nga Deo ta jadhi ta ie bhalewari. Tapulara taga tari do parahajha ro,moko ta peie bhale wari ke ri Deo ne luapedu ro nga No.31Wala ri ngati naanne, ddau-ddau doYahudi do pee nga petadi ta pedute neuku ne mita ie ne lua pedu ro nga Deota jadhi ta ie bhale wari. Tapulara ju tado dho nara we ri ro ta kajhedhae.32Ta nga hakku do nara ri ro takajhe-dhae? Rowi do adho ri ro dojhagge nga loro jhara parahajha pa Deo,wata ke ri lua petadi ro he we miha.Moko ta keloli ke ro pa "Wowadu keduneku'u ne."33 Jhara lua wowadu do naanne padhara Buku Lidara-Likewahhu Deo do

ROMANS 10.1–5 895hure do bhuke mina hedhe, "Heleo kowe ne nadhe: Pa Sion do alle ke ri Yapepejaddhe hewue wowadu do medaeta pekedne ddau; hewue wowadu doworena do medae ta pekeloli ddau.Tapulara ddau do parahajha pa No adhodo medae ta happo nge -- ta happodhara."

10 1Tuahhu-tuahhu! Do ito nao-ai keri ya, mita ie le ta pehelama ne

ddau-rai ya. Jhe do tarra-tarra ke ya nehebhajha tu ro pa Deo.2Bhani ya ta lii ta do tarra-tarra ro neddhei ta pewawa-anni pa Deo. Tapularane lua petadi ro do naanne adho do jhallipa lua tada do ngati Deo ne.3Toi dho ri ro mina mii ne loro jhara dotao ri Deo tu ta peie bhale wari ne luapedu ddau raiwawa nga No. Jhe taga tarido ddhei ro ta pedute ne loro jhara dopejhujhe ri Deo pa ro.4Uku aigama ne do petobe ke ri Kristus.Hakku na du we do parahajha pa Kristus,ne lua pedu nga Deo do jadhi ke ta iebhale wari.5Do bhuke ri Musa ta do ne ddau dopeie bhale wari nga Deo do jhalli pa ukuaigama ddau napoanne do medae ta

ROMANS 10.6–10 896muri mada taga tari do pedute ri no neuku aigama ne.6Tapulara jhara lua peie ddau nga Deo,do jhalli pa parahajha pa Deo, ane BukuLidara-Likewahhu Deo do mina hedhe,"Tenge dho mu ta lii pa dhara ade mu,'Nadu ke ne do medae ta ha'e la era dommau do megala?' (ne pedabbho ne tala aggo Kristus pepure),7kiadho, 'Nadu ke ne do medae tapuru la dhara rae ddau do made?' (Nepedabbho ne la dhede Kristus ta peha'engati lua made mada ne)."8Ne pedabbho ne mina hedhe, "Ne liido ngati Deo ne do dhai hedharra ke mu,pa ubha mu ke nga pa dhara ade muke." Naanne ke ne lii do pepeke ri jhi ne;lii ta do jhamma ddau ta parahajha.9Rowi kinga do ketarra ke ri ubhatuahhu he ta do "Yesus, No ke ne Muri"jhe do parahajha ke tauhhu he pa dharaade mu ta do alle ke ri Deo pepemureYesus ngati dhara made mada, mokotuahhu he do madae ke ta helama.10Rowi ri ade ke ddau ne parahajha,hakku nara no ta hamme ri Deo mii ddaudo peie nga Deo. Jhe ri ubha ddau nemengaku hakku nara no ta pehelame.

ROMANS 10.11–15 89711Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deodo hure do bhuke, "Ddau do parahajhaadho do medae ta pehedue ne ade no."12Napoanne jadhi tu hari-hari ddau,rowi do adho do era ne lua pewala ne patelora do telora do Yahudi nga ddau-ddaudo wala rai he. Deo do heddau ne, doMuri ri hari-hari ddau. No ke do wie luatarro ie nga menyaro mangngi do minaharre ne worawwu re'a nga lale ne pahari-hari ddau, do mii lua ruba dharangati No.13Pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo do hure do bhuke, "Hari-hari ddaudo peko-peka pa Muri, do medae tahelama."14Tapulara mina mii ddau ne nara tapeko-peka pa Muri ki adho dae ro dorangngi ne jhara lua No? Mina harrelema mina mii ne nara ta rangnge nejhara lua Muri ki do adho do era ne dopepika?15 Jhe mina mii ddau ne nara ta pepekene lii do naanne kiadho do pepu ro? Padhara Buku Lidara-Likewahhu Deo dohure do bhuke mina hedhe, "Dhai tarrane woie ne lua dakka ddau-ddau do aggo

ROMANS 10.16–20 898ne lilole ne Li Hagha Dhara do ngati Murine!"16Tapulara adho ta hari-hari ddau nedo ta hamme ne Li Hagha Dhara ne.Rowi do lii ma Yesaya, "Muri, nadu kewe ne do ta parahajha pa lilole jhi?"17Ri do naanne ne ke ne nara ddau taparahajha taga tari do era ne ddau dopepeke ne jhara lua Kristus.18Tapulara ta kebhali ko ri ya: Do tarrake ro ta do dho rangngi dae ne lii donaanne? Bhara tatu do alla ke! Rowipa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deodo hure do bhuke mina hedhe, "Ne liiro do jhala-talo-rai ke pa hari hewueraiwawa, ne lipedai-lipedai ro do dhai kela hari-hari kebhihu raiwawa."19Ta kebhali ri ko ya: Ta do dho toi daeke ri do Israel? Hane ko ne li kebhali donadhe pe bhale uru jhara ri Musa. AneMusa, "Mina hedhe ke ne lii Deo, 'Domedae ke ta tao pepana ne ade mu ri yapenaja nga hewue ddau-rai do wala doadho annu-niki Ya jhe do medae ri Ya tapebubu ne dhara mu penaja nga hewueddau rai do bhodho.'"20Rihi bhani ri ko Yesaya ne lii ri.Ne lii no, "Mina hedhe ke ne lii Deo,

ROMANS 10.21–11.4 899'Ne ddau-ddau do dho kale Ya, alla kepepeabu nga Ya; jhe pengaddi-anni Yapa ro do dho pekerrei-kebhali jhara luaYa.'"21Tapulara jhara lua do Israel, aneYesaya, "Mina hedhe ke ne lii Deo, 'Helodho-rai balla-bilu pee ri Ya nga pedhulene ruwai Ya pa hekejie ddau rai doketi-ketinga nga adho do era nga luapedhanno.'"

11 1Ta kebhali ri ko ya: Do alla kepehora ri Deo ne annu-niki No

miha? Bhara tatu ta adho! Ya le mihaheddau do Israel kolo loro Abraham ngati huhu Benyamin.2Adho! Hora dho ri Deo ne annu-nikiNo do alla pepidhi ri No rai ti petari rai.Do toi ke ri tuahhu-tuahhu he ne ngane do hure do bhuke pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo, ta lii ke Elia,3 "Muri, alla ke pepemade ne nabi-nabiMuri he, ri ddau-ddau he, jhe nedhea-dhea tunu-menahu tu Au he alla kepepeapa. Ne ya heke miha ne do hiha,jhe he ke ro le do ddhei ta pemade Ya."4Ne nga ke ne libhale Deo pa Elia?Bhale ri Deo, "He ke ri Ya do hani dopidu tabbha ddau tu ngi'u Ya miha. Adho

ROMANS 11.5–9 900dae ro do ngaddi ta wie hu nga mejurapa Baal."5Mina harre lema pa dhara awe nadhe:He ko hekewolo-iki ne ddau do allapepidhi ri Deo pedutu nga lua ruba dharaNo.6Ne pidhi ro ri Deo adho pedutu ngawui ai wui ai tao ro tapulara pedute ngalua ruba dhara Deo Miha. Rowi kinga nelua pidhi Deo do naanne do pedutu ngawui-ai wui-tao ddau raiwawa, moko nelua ruba dhara Deo ne adho ke lua rubadhara do petu ri.7Hakku mina mii ke? Abo dho ri doIsrael ne nga ne do kale ri ro ne. Ne donara titu wata ke hekewolo-iki we ngatiddau-ddau do alla pepidhi ri Deo. Ne dowala he hari-hari do keti-ketinga penajanga lipedoa Deo.8Rowi pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo do hure do bhuke mina hedhe, "Allake petao ri Deo ne ade nga penge ro tajadhi bhodho, jhe do lohe ma awe donadhe, ne namada ro nara dho ke taheleo, nga do hoe ke ne wodilu ro."9Do lii lema Daud, "Hani we ne laiala-lai ala do tao ri ro he ta jadhi hii tu ro

ROMANS 11.10–13 901miha, nga jadhi mii ro'a tu ro, era bunuro jhe mae-tebho ttei!10Hani we ne namada ro pekerabbamita ie ro ta do dho ngaddi ne nga-nga,jhe hani we ro pebuku lohe la lodho donami-mii ne."11Ta kebhali ri ko ya: Ta dhai ta bunune do Yahudi he, hakku jadhi mina harremita ie ke ro ta mae tebho ttei? Adhotu-tu mina harre! Tapulara taga tari donga lubhu harro nga menyilu ro, mokoddau rai do wala ri ne do nara ne luahelama ne, hakku taga tari do minaharre ke, ta pana dhara ke ne do Yahudihe penaja nga ddau rai do wala do naharre.12Taga tari do Yahudi do nga hala jhedo dho pedute ne lua ddhei Deo, mokoddau rai do wala he ne do nara lua tarroie nga menyarro mangngi ngati Deo.Mina mii ri ko kita do ie bhale wari kene lua pedu do Yahudi he nga Deo;do bhara tatu ke ta do rihi ae ri ko nelua tarro ie nga menyarro mangngi domedae ta wie ri Deo!13Tapulara pa awe nadhe ie ko ya tapedai lii nga Tuahhu-tuahhu do adho doYahudi he! Mina hedhe ke ne tui, ya mii

ROMANS 11.14–17 902heddau tu ddau rai do wala do adho doYahudi, do dhai takke pekerihe ri ya netenge ya do nadhe.14Ne henao ri ya ta pedubhe ne luapana ade pa ddau rai ya miha, mita riloro jhara do napoanne, haghe ti teloraro nara ri ta arri ne kattu he.15Rowi do nyakka ke ro ri Deo, mokone lua pedu raiwawa nga Deo do jadhike ta ie bhale wari; rihi-rihi ri ko kita dohammi ro ri Deo. Bhara tatu ne lai donapoanne hela'u lema ke mii ddau domade jhe muri bhale wari.16Kinga hekedalli roti do petari ne doalle ke pewie pa Deo, napoanne ne papetu ne do wie ke hari-hari ne roti donaanne pa Deo lema. Jhe ki ne amongati hekepue ajhu do unu ke ri Deo,moko ne pa petu ne kelai-kejanga he dounu le ri Deo.17Haghe ngati kejanga-kejanga kepuezaitun -- do Yahudi he ke -- alla ke peattapehappo. Jhe pa era atta do na harrealla ke pepe-dhama ri kejanga zaitunaddu, Tuahhu ke he do adho do Yahudihe. Hakku pedhama tuahhu-tuahhu paanne, mita ie ke ta nara Tuahhu he tahenata le ne hari-hari do ie ngati muri

ROMANS 11.18–22 903mada pa dhara lua pedu nga Deo ngatiddau-ddau do Yahudi he.18Rowi do mina harre ke bholepehewa'u we ri mu, ro ne do alla peattahe mii kejanga do na harre. Do jhammake ri mu ta henge ta do mu kejanga hewe. Jhe adho kejanga pa amo, tapularaamo ne do wie nga'a pa ke janga.19Tapulara do medae ta lii Tuahhu he,"Petu, hakku atta ne kejanga-kejangado na harre, mita nara ke ya ta dhamepa kepue pe era kejanga do alla peattado na harre!"20Tarra, do petu ta mina harre.Tapulara, hakku hora ro taga tari do dhoparahajha ro, jhe bhale ma Tuahhu hehakku hammi taga tari do parahajhake. Ri do mina harre ke bhole wue-anniTuahhu he ri lai do napoanne, ne do woiene Tuahhu he do jhamma ke ta meda'u.21Rowi kita do adho he ta ri rubadhara Deo ta hora ne do Yahudi hemii kejanga-kejanga do petu he, bholepenge ri mu, ta do ta hajha liko No tu tahora Tuahhu he!22Hakku pa lai do nadhe ke ne ngadderi di mina mii ne dhai woie Deo jhe minaharre lema ne hekoto No. Do hekoto No

ROMANS 11.23–25 904penaja nga ddau do tao lubhu harro ngamenyilu, tapulara do dhai ie No penajanga Tuahhu -- hadhi we Tuahhu do peenga muri mada ngati lua ruba dhara No.Kiadho, moko Tuahhu lema do medae tahore.23 Jhe jhara ddau-ddau do Yahudi he,kinga pengaha ro ngati muri mada dodho parahajha, moko do medae ro tahammi bhale wari; rowi Deo do nga higata hammi bhale wari ro.24Tuahhu do adho do ngati do Yahudido dho hala ke mii kejanga zaitun adduhe. Nah, ki Tuahhu, ki do pelawa kenga wue Tuahhu ne, nara ta pedhammepa kepue zaitun do petu ne, minamii ri ko do Yahudi do pehakko ngakejanga-kejanga ngati kepue zaitun dopetu ne. Do bhara ta do rihi memudheri ko tu Deo ta pebhale ro la kepue romiha.25Tuahhu-tuahhu! Ne henao ri ya patuahhu-tuahhu he, bhole penge ri mu tado ne ngi'u mu do dhai toi ke hari-harilai. Rowi do era heworawwu lai do ddheiDeo, tapulara do dho toi dae ri ddau. Jhene pa ddhei ya do ie ta toi ri mu; nadheke: Haghe ngati do Yahudi he do pee ma

ROMANS 11.26–29 905nga keti-ketinga tapulara ne wue murimada ro do mina harre wata ke lohe laawe ki dhai ke ta tobo ne ae ddau-ddaudo adho do Yahudi do dakka la nga Deo.26Mina harre ke hari-hari do Yahudido medae ta helama. Rowi pa dharaBuku Lidara-Likewahhu Deo do hure dobhuke mina hedhe, "Ne Duae Mone-ma'iMone-golo ne do medae ta dakka ngatiSion, do ta pehai-pehuba ke ri Nohari-hari lua apa nga kerewe ngati kololoro Yakub.27Do medae ke ri Ya ta dare ne lipejajido nadhe nga ro pa awe pehai-pehuba riYa ne lubhu harro nga menyilu ro."28Taga tari do dho wae ne do Yahudi heta hamme ta henate ne Li Hagha Dharado ngati Deo ne, moko do ta jadhi kero ta ihi muhu-ihi lawa ngati Deo, jheri lai do napoanne ke do ta jadhi ke tahahhi lua mangngi tu Tuahhu-tuahhuhe do adho do Yahudi. Tapulara tagatari lua pidhi Deo, moko pee ma Deo tahajha ta ddhei nga do Yahudi he tagatari ama-appu ro.29Rowi kinga pidhi ke ddau ri Deo,jhe wie ne lua tarro ie nga menyarro

ROMANS 11.30–34 906mangngi ne pa ro, ngaddi dho ta happewari ri Deo ne nga ne do alle petao ri No.30Pa uru he, Tuahhu he, adho lema dopedhanno nga Deo. Tapulara pa dharaawe nadhe, alle ke pepeteleo ri Deo tado balla kattu ke mu nga hala nga ludhu,taga tari do dho pedhanno ke ne doYahudi he nga Deo.31Mina harre lema ke nga do Yahudi hePa awe nadhe pedhanno de dho ke ronga Deo, mijhi ta peteleo ke pa mu tado balla kattu ke mu ngati hala nga ludumu. Tapulara do medae lema ro hine tapeballa kattu ngati hala nga ludu ro.32Rowi do alla ke ro pehani rowi Deohari-hari ddau pa raiwawa do nadhe ladha'i pereda lua keti-ketinga, mita na rari No ta pedhelo ne lua hajha nga ddheiNo pa ro hari-hari.33Do dhai rihi ngati ihi tarra ne lua kajanga kete'e Deo! Do dhai ketutu tarra nelua uku nga mmau dhara No! Ri nadu kedo nara ta kanynye ne lihappo lihappoNo? Ri nadu ke ne do nara ta toi ta minamii ne loro jhara lua jhagga No?34Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deodo hure do bhuke mina hedhe, "Nadu

ROMANS 11.35–12.3 907ke ne do nara ta toi ne lua penge Muri?Nadu ke ne do nara ta takka lii pa No?35Nadu ke ne do ngaddi ta wienenga-nga pa Muri hakku nara no tapedhuki ne nga ne do bhale ri No?"36Deo ke ne do Mone peera hari-hari.Hari-hari do ngati Deo, jhe do ta tu noke. Lua dhida nga kelodo wata ke tu Nowe lohe la lodho do nami-mii ne! Amin.

12 1Tuahhu-tuahhu! Do dhai woietarra Deo penaja nga di. Ri do

mina harre ke hakku do dhai tarra yane meggai pa mu, mita ie ta jhole nengi'u mu mii hahhi bhara tunu menahudo muri do petone ta tu Deo we. Nga dopemengallo dhara Deo. Do mina harrene jhamma ne lua wie hu nga mejuramu.2Bhole pedutu ri mu ne lua-lua raiwawadhe. Hane we pebhare-periho ri Deo nengi'u mu pejadhi ta do wowiu, mita naramu ta bhari-anni. Jhe nga loro jhara domina harre ke ne nara ta toi ri mu ne luaddhei Deo -- ne nga ne do woie ne, ngado pemengallo dhara No nga do kemolo.3Do alle ke pe wie ri Deo ne lua rubadhara No pa ya. Ri do mina harre kehakku ta takka lii ke ya pa Tuahhu he

ROMANS 12.4–6 908hari-hari; Bhole penge ri mu ne ngi'u muta do rihi dhida ngati do jhamma ne. Nedo jhamma ne, ta ege ri mu ne jharalua ngi'u mu nga wawa nge danni ade,heddau-heddau ege ne ngi'u no pedutenga do dhae ri no, mina mii ne do wie riDeo taga tari do parahajha ke mu pa No,pa Yesus.4Pa ngi'u di do ae ne nalu-nalu.Hahhi-hahhi na lu do nga tenge no mamiha-miha.5Mina harre lema nga di. Maji lemadi hari-hari ta do ae, tapulara pee madi ta do jadhi ta hahhi ngi'u we rowido heujhu-headde ke di nga kristus. Dilema heddau nga heddau do pedu, miinalu-nalu ngati hahhi ngi'u ne we.6Di heddau-heddau do nga tengedo pewala-wala. Ne tenge-tenge dona harre do wie ri Deo pa di pedutunga lua ruba dhara No. Rowi do minaharre ke do jhamma ke ri di ta pake netenge-tenge do na harre. Ddau do ngatenge ta la pepeke ne lii do ngati Deo ne,do jhamma ke no ta la pepeke ne lii donaanne, pedute nga do mina mii ne dodhae ri no.

ROMANS 12.7–10 9097Ddau do nga tenge ta ruba dharanga ddau do wala, do jhamma ke tatarra-tarra ne ruba dhara nga ddaudo wala. Ddau do nga tenge ta ajhaddau, do jhamma ta ajha ddau ngapetarra-tarra.8Ddau do nga tenge ta pedidi ddau mitakeharru-kelidu do jhamma ke ta pedidinga petu-petarra ddau do wala. Ddaudo nga tenge ta wie ne do unu ri no paddau do wala, do jhamma ke ta tao rino nga ade do pudi. Ddau do nga tengeta bhau-bhata ddau, do jhamma ke nota bhau-bhata ddau nga petarra-tarra.Ddau do nga tenge ta ruba nga ddau dowala, do jhamma ke ri no nga mengallunge nga kehaka dhara.9Hajha-ddhei we nga ade do petu-petarra, bhole ta pa kuri ubha he we.Paddhu we nga do apa do kedhaha, jheparro we ne nga ne do woie ne.10Do jhamma ke Tuahhu-tuahhu heta pehajha-peddhei heddau penyajanga heddau, mina harre ne worawwupenau-penadhe mii do petuahhu hepa dhara hewue ammunga kemali, jhepehedone we ne uru jhara nepelangohedau ri heddau.

ROMANS 12.11–16 91011Mappe nga mejhanni we pa dhara luajhagga mu. Bhole pemala-mala-anni.Jhagga we tu Muri nga lua kedi-keparrungati Henga Deo.12Do jhamma ke Tuahhu ta henao paDeo we nga mengallu nga kehaka dhara,makka tee makka wangnge pa dhara luahedui-herui, jhe halla-anni we pa dharalua hebhajha.13Ruba we dhara ta heleo le ne murimada do Herani do wala he, jhe hammiwe ne Tuahhu do hela'u lua manno ngakaho he la dhara ammu nga kemali mu,nga mengallu nge nga keheka dhara,maji lema ta do dho tada dae ri mu.14Ami we pa Deo mita ie ri Deo ta wiene lua tarro ie nga menyarro mangngipa ddau do tao apa penaja nga tuahhu.Ne woie ne, ami we pa Deo ta wie nelua tarro ie nga menyarro mangngi tu rodo tao apa he, bhole ami ta wie ne luaunu-kolo-taddhu.15Mengallu nge nga kehaka dhara wehela'u-la'u nga ddau-ddau do mengalludhara, jhe tangi we hela'u-la'u ngaddau-ddau do era pa dhara tangi.16Muri mada we mu nga penau-penadhe-ie heddau nga heddau. Bhole

ROMANS 12.17–13.1 911ddhei ta dhida ade, tapulara pehela'u weri mu ne ngi'u mu nga ddau do wawa nemuri mada ro. Bhole ege ri mu ne ngi'umu ta do rihi i'a ngati do mina mii ne dopetu ne.17Kinga tao apa ddau pa mu, bhole waeta bhale ri lua tao apa. Tao we ne ege tado woie ri hari-hari ddau.18Ngati mu miha, la'a-rui we munga petu petarra ta muri mada ngapenau-penadhe-ie nga hari-hari ddau.19Wo Tuahhu-tuahhu ya! Bholepebhale tu-tu lua takka nui, hane weno pebhali ri Deo ma. Rowi pa dharaBuku Lidara-Likewahhu Deo, era do huredo bhuke, "Ya ne mone pebhale ne. Domedae ta wolo ri ya, ane Muri."20Rihi ie mu, kinge menganga ne ihimuhu-ihi lawa mu, wie no nga'a, kingahae koko no wie no penginu. Rowi riwui-ai mu do mina harre, do medae keno ta mekae dhara ri au.21Bhole hane we ngi'u mu pejharrari do apa, tapulara do jhamma ke tapejharra ri mu ne do ne ri lua tao ie.

13 1Nadu we do jhamma ta pewawa-anni pa mone pereda, rowi bhule

dho mone pereda do dho hammi higa

ROMANS 13.2–5 912nga pereda ngati Deo. Jhe mone peredado era pa awe nadhe, ne pekako ri ro nelua pereda ro ngati lipereda Deo.2Ri do mina harre ke ddau do pelawanga mone pereda hela'u lema ngapelawa nga pelawa nga ne nga do allepepetakke ri Deo. Jhe ne ddau do taomina harre do medae ta hammi lua wolo.3Rowi, ddau do tao lai do woie adhodo tenge ta meda'u penaja nga monepereda. Wata ke ddau do tao do woapawe do jhamma ta meda'u. Kinga ddheiTuahhu mita ie ta do dho era ne luameda'u penaja mone pereda, do jhammake Tuahhu ta tao do woie, moko domedae ta puji Tuahhu.4Rowi mone pereda naannu Deo dojhagga tu lua ie mu. Tapulara kingatao tu ahhu do woapa do jhamma tarrama ke Tuahhu ta meda'u penaja ngamone pereda, rowi parahuma dho monepereda ne era nga kuaha tu ta woloddau. Mone pereda naannu Deo, domone pebunu wolo do ngati Deo paddau-ddau do tao apa.5Rowi do mina harre ke do jhamma keTuahhu ta pewawa-anni pa mone peredaadho ke taga tari do dho wae ta wole he

ROMANS 13.6–9 913we, tapulara lema taga tari lii ade ngapenge mu miha.6Naanne lema ke ne era jhalli hakkutu Tuahhu ta ma'i bhea, rowi monepereda ddau mone kako kaddhi pa Deota pekako ne tenge do petone do nadhe.7Hakku ma'i we pa mone pereda ne dojhamma ta ma'i ri Tuahhu. Ma'i we bheaki do jhamma tuahhu ta ma'i bhea, ngama'i we ihirai pa ddau do jhamma tama'i ihirai. Takka we pa dhara kire pa rodo jhamma ta takka pa dhara kire, wiehu pa ro do jhamma ta wie hu.8Bhole ddhei ta pekallu ie ta ne nga we,jhe ie ta pa nadu we, titu wata ki pekallulua pehajha-peddhei we heddau penajanga heddau. Rowi ddau do pe ddhei ngaddau nga ddau ihi-anga, do petobe kehari-hari uku Musa.9Rowi uku aigama Yahudi do nadhe ke:Bhole kenyo-langa-huka, bhole pemadeddau, bhole loi-bhole mena'o, bholeddhei ta unu ne nga ne do unu ri ddaudo wala hari-hari na poaharre hela'u-la'unga uku-uku do wala he do alla ke pekewahho ta jadhi ta hahhi uku we, jhe donadhe ke, "Hajha ddhei we au nga ddau

ROMANS 13.10–13 914nga ddau ihi-anga, mii ddhei nga ngi'uau le miha."10Ddau do ddhei nga ddau do wala,adho ke no do medae ta tao do woapapenaja nga ddau do naanne. Hakkuddau do hajha-do ddhei nga nga ddaunga ddau ihi-anga do petobe ke ri nohari-hari uku aigama.11Do wala ri ngati hari-hari do na harredo naharre do toi ke ri mu ta do neawe do nadhe, awe tu mu ke ta kaddhingati era bba'i. Rowi pa dhara awenadhe do rihi hedharra ke ne awe tu tapehelama di ngati awe do ta itu he ko dita parahajha he.12Anni-maddha do umu ke ta ludu, jhedo medae ke ta anni lodho. Hakku, doie ke di ta pengaha ngati tao ne wui-aiwui-tao do dowoapa he. Do jhamma keri di ta pemoke ne ngi'u di ri rakka teleone.13Do jhamma ke ri di ta jhagga nelai-lai do woie ne mii tima ta jhagga riddau pa awe anni-lodho; bhole ddheiddhei ta tao lai-ala do rihi ngati rupehakku, kiadho ta nginu mawo. Bholelila-lau pagga-biri, kiadho ta tao wuiai

ROMANS 13.14–14.4 915do pemekae dhara ddau. Bhole pehala,kiadho pana dhara.14Hane we Muri di Yesus Kristus nedo petatu ne nga ne do jhamma ta taori mu. Jhe bhole pedutu ne telia ddauraiwawa do nga lubhu harro nga menyilutu ta petobe ne lua ddhei do rihi ngatirupehakku ne we.

14 1Ddau do dho ketarra daepa ne do parahajha ri no, do

jhamma ke ta hammi nga woie pa teloraTuahhu-tuahhu he. Bhole pebhata ngano jhara lua tada no he.2Do era ddau nga lua tada ta do ie nota nga'a nenga we. Tapulara do era lemaddau do wala do keloe ne lua ketarra nopa dhara ade no; ne pa penge no ne dojhamma ta nga'a ri no wata ke ruhajhohe we.3Ddau do ie ta nga'a ne nga we, bholepenge ta do wawa ne ddau do nga'abhara nga'a do ta jhujhe ko, jhe minaharre lema ddau do nga'a bhara nga'ado ta jhujhe ko bhole lii ta do hala paddau do nga'a ne we, rowi do alle ke nopehamme ri Deo.4Nadu ke we Tuahhu ta happo halaannu ddau do wala? Ta mina-mina mii

ROMANS 14.5–8 916ko ne naannu do naanne, ne tue ngaatitu no, napoanne pa dhara wolaabbamuri no. Jhe tarra ne naannu do naannedo medae ta titu halla-anni rowi ri Murido nara ta petito no ta titu halla-anni.5Era ddau do ege helodho do rihi ngatilodho-lodho do wala he, jhe ddau dowala ri do ege ta do hela'u we hari-harine lodho he. Rido mina harre ke hani wero heddau-heddau, pepetato ne lua tadaro miha.6Ddau do pekerihe ne lodho do helodhone, ddau napoanne do tao tu ta pekeriheMuri ma. Ddau do nga'a ne nga we, nedo tao ri no do mina harre tu ta pekeriheMuri ma, rowi do peha'e ke No kolo liiie-ae pa Deo taga tari bhara nga'a donapoharre. Mina harre lema ne ddau donga'a bhara nga'a do ta jhujhe ko, ddaudo napoharre lema do takke pekeriheMuri ma, nga do peha'e kolo lii ie-ae paDeo lema.7Bhule dho heddau he ti telora di, domuri mada tu ngi'u no miha jhe bhuledho heddau he do made tu ngi'u no wemiha.8Kinga muri mada di muri mada di tuMuri. Jhe kinga made di, made di tu Muri

ROMANS 14.9–13 917ma. Hakku ie ta mu ri mada ie ta mademada, di hedhe do ri Muri ke.9Alla ke Kristus pemade jhe muri bhalewari. Ri do mina harre ke, hakku jadhike No ta Muri tu ddau ddau do muringa mina harre tu ddau-ddau do allapemade.10Hakku Tuahhu-tuahhu! Tu ta nga kehakku lii ta do hala pa tuahhu mu dohela'u lua manno nga kaho he? Jhe tu tanga ke hakku pewawe no ri Tuahhu? Dihari-hari do me dae ta penaja nga Deotu ta happo ne hala di.11Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deodo hure do bhuke, "Do petarra-tarra,"ane ane Muri, "heddau-heddau do medaeta wie hu nga mejura pa hedhapa Ya;jhe nadu we do medae ta mengaku ta doYa ke ne Deo ne."12Hakku di heddau-heddau do medaeta titu pa hedhapa Deo tu ta wie neli bhale penaja nga hari-hari wui-aiwui-tao di penaja nga Deo.13Rowi do mina harre ke, bhole wie wehala heddau pa heddau. Ne woie ne muta la'a rui we mita do dho tao mu hahhilai he do nara ta pebune ne tuahhu mudo hela'u lua manno nga kaho he nga

ROMANS 14.14–17 918mu ta mejodho ri ne ade ro, jhe tao rolubhu harro nga menyilu.14Taga tari do heujhu ke ya nga MuriYesus, mo ko do parahajha tarra ke yata do bhule dho ke hahhi he do rue dotaru, tapulara ne lai do napoanne do ruedo taru tu heddau-ddau we ki do ege keri no ta do rue do taru ko.15Tapulara, kiri taga tari ne nga ne donga'e ri Tuahhu ne, jhe do pepaddhene ade heddau tuahhu do hela'ulua manno nga kaho, moko adho keTuahhu do tao nga do jhalli pa dharalua pehajha-peddhei ne. Kinga allake Kristus pemade tu heddau ddau,bhole hane ri we ne ddau do napoannepepeape ri bhara do nga'e ri Tuahhu ne.16Rowi do mina harre ke bhole hane wene do woie ri ddau do wala.17Rowi ki do pereda ke ri Deo, ne murimada heddau ddau, ne nga ne do ie tanga'a ki adho ta ngino ri no, jadhi dhoke ta do kerihi ri ne na harre. Ne dokerihi ne nadhe ke, ddau do naanne dopedute ke lua ddhei Deo, do ta narro talake ke ri no ne lua ketanna ade nga dota hamme-ta henate ke ne lua mengallu

ROMANS 14.18–22 919nge nga kehaka dhara do wie ri HengaDeo ne.18Ddau do pemoke Kristus nga lorojhara do mina harre, ddau do na poanneke do pemengallo dhara Deo, nga dopeera nga kebhue ri ddau do wala.19Rowi do naanne ke ne lua pedabbhodi do jhamma ke ta loro-loro tu lai-laido ta pedubhe ne lua panau-penadhe-ienga do ta perui heddau nga heddau.20Bhole we taga tari lua bhara nga'a,ne peape ne nga ne do alle pejhagge riDeo. Hari-hari bhara nga'a do le we tanga'a, tapulara ki ri ne nga ne do nga'eri Tuahhu do pebunu ddau do wala ladhara lubhu harro nga menyilu, moko dohala ke Tuahhu.21Rihi ie tuahhu ta bhole nga'a hedhaikiadho ta nginu ago kiadho ta lai ne ngawe, ki ri lai do mina harre do pebuneheddau tuahhu do hela'u lua manno ngakaho ta riju la dhara lubhu harro ngamenyilu.22Hane we ne nga ne do parahajha riTuahhu ne ta jhagge pa hedhapa Deowe, tu Tuahhu we miha. Ddau do dhobhule nga era jhalli tu ta toi ta do halapenaja nga ne nga ne do ege ri no ta do

ROMANS 14.23–15.3 920petu ne, ddau do napoanne ddau do tobori lua mengallu nge nga kehaka dhara.23Tapulara ddau do keba'a-kepapi tanga'a ie ta ne nga we, jhe pa leto rijhe nga'a ne bhara nga'a do naanne dota hala ke ri Deo; rowi ddau napoanneadho do tao pedute nga lua ketarraade no jhara lai ne nga do petu nga dohala. Jhe ne nga we ne do jhagge ngado dho bhule lua ketarra pa dhara ade,napoanne do ta jadhi lubhu harro ngamenyilu.

15 1Di ne do ketarra tarra he pane nga ne do parahajha ri di, do

jhamma ke ta makka tee penaja nga luapelabba-anni-lua pelabba-anni ddau dokeloe ne lua katarra ade ro. Bhole ddheiwe di ta pemengallo ne ade di we miha.2Ne do woie ne, di heddau-heddaudo jhamma ke ta pemengallu ne dharatuahhu-tuahhu di he, tu lua ie ro, mitaju rui ne lua ketarra ade ro.3Rowi Kristus lema, ngaddi dho tapenege ne lau mengallu dhara No miha.Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo erado hure do bhuke mina hedhe, "Hari-harilua kara nga menihi pa mu he, do alla kepelakka pa ya."

ROMANS 15.4–9 9214Hari-hari ne do era do hure do bhukepa dhara Buku Lidara-Likewahhu deo,tu ta ajha ta pedidi di ke. Rowi neliajha do hamme ri di ngati dhara BukuLidara-Likewahhu Deo ne do ta pejadhidi ke ta makka tee nga wangnge, nga taperui di, hakku nara di ta henao pa Deo.5Ki ie mudhe he Deo mone wie luamakka tee nga lua hale dhara ne paddau raiwawa, ta rabha-ta dharru mu,tu ta muri mada nga hewue nge danniade, pedute nga telia nga tuladha KristusYesus.6Nga hewue nge danni ade Tuahhu hehari-hari, hela'u-la'u nara ta wue wajeDeo, Ama ri Muri di Yesus Kristus.7Rowi do mina harre ke do jhamma keTuahhu-tuahhu he ta hammi heddau riheddau nga mengallu nge nga kehakadhara, hela'u lema mii Kristus ne hammituahhu he tu ta pekelode Deo.8Rowi, henge we, Kristus do alla kepepemoko do Yahudi tu ta peteleo, taDeo do henarru ta petobe ne lijaji-lijajiNo pa ama-appu di he.9Yesus lema ke ne do pejadhi ddau-ddau rai do wala ta pedhede-pekelodeDeo taga tari lua woie henge danni

ROMANS 15.10–13 922ade No pa ro. Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo do hure do bhuke minahedhe, "Rowi do mina harre ke do medaeke ri ya ta wue-waje Au pa telora harihari ddau-rai, do medae ke ya ta alo-remajho koko, ta wue-waje ne ngara Au."10Era ri ma do hure do bhuke minahedhe, "Mengallu nge nga kehaka dharawe hela'u-la'u nga annu-niki do alla pejhujhu-pepidhi ri Deo, wo hari-hari ddaurai!"11Nga nadhe lema, "Wue waje we Deowo hari-hari ddau rai, do jhamma kehari-hari ddau ta wue waje No!"12Nga nadhe lema do pale ri Yesaya,"Ngati kolo loro Isai do medae ta hhauheddau-ddau do medae ta ma peredapa hari-hari ddau rai; pa No ke hari-hariddau rai do na harre ne medae tahenao."13Deo ke ne era lua henao mu. Kiie mudhe he ta ihi ne ade mu ri No rihari-hari lua mengallu nge nga kehakadhara nga lua walla nge danni ade tagatari do parahajha ke mu pa No, mita ie rikuaha Henga Deo, jhe ju ri mu ne henaopa Deo.

ROMANS 15.14–19 92314Tuahhu-tuahhu ya! Do ketarra ri yata do dhai ae ne lai do woie ne pa mu. Rimu lema do toi ke hari-hari ne na harrejhe do nara ke mu ta ajha he ddau riheddau lema.15Tapulara jhara parri lai do mii kepuehe ta pehewina ke mu nga dhai rui padhara huri do nadhe, rowi do alle kepejhole ri Deo pa ya ne tenge do naanne.16Alle ke ri No pedhede ya ta jadhi annuYesus Kristus tu ta pepue la nga ddaudo wala rai do adho do Yahudi. Jhe dojhagge ke ri ya mii mone tunu menahu,do pepeke ke ri ya ne Li Hagha Daharado ngati Deo ne, mita ie ne ddau-ddaudo adho do Yahudi he ta bhara jhula paDeo do nara ta hamme ri No. Ki ie mudhehe, ri Henga Deo ta tao ro pejadhi tabhara jhula do petone tu Deo we.17Hakku, taga tari do heujhu-headdeke ya nga Kristus Yesus moko do nara keya ta latta-anni penaja nga lua jhaggaya tu Deo.18 Jhagge ri ya ne lai naanne ie ta rilipedai, ie lema ri wui-ai wui-tao,19 jhe do lere ri lua madalae-luamadalae nga lailai do rihi madalae,hari-hari ne na harre ri higa nga kuaha

ROMANS 15.20–24 924Henga Deo. Li Hagha Dhara jhara luaKristus ne alle ke hari-hari pepeke ri yapa hari-hari ddau, jhari ngati Yerusalempelohe hape la Ilirikum.20Ne do ito-ito ri ya ta la pepeke ne LiHagha Dhara do ngati Deo ne pa era-erado adho do rangnge dae ne jhara luaKristus ne. Rowi wae dho ya petitu luajhagga ya pa era do alle pejhare ri ddaudo wala.21Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deoera do hure do bhuke, "Ddau-ddau dodho ngaddi dae ta hamme ne lii jhara luaNo, do medae ke ta ngadde; jhe ro dodho ngaddi dae ta ngaddi dae ta rangngi,do medae ke ta tada."22Ri do mina harre ke, jhajhi wari ke yane do dho jadhi ta kako le peheahu ngamu.23Tapulara pa dhara awe nadhe domoko ke ne lua jhagga ya pa era do naharre. Jhajhi ttau ke ya ne tui ne ddheita la peabu nga mu.24Mata hine kinga lake ya jhara rae mupa loro jhara kako ya ju la Spanyol, nehenao ri ya ta nara ta peabu nga mu,jhe taha ko ya pa dhara hemelila he tamengallu dhara nga mu hine. Ki alla

ROMANS 15.25–28 925pemina harre ne henao ri ya, ta nara keri mu ta rabhe ya pa loro jhara kako yaju la Spanyol hine.25Tapulara pa dhara awe nadhe nee tala Yerusalem ko ya, tu ta la pengaddubhara lua ruba dhara tu annu-niki Deohe do pa ni.26Rowi do herani ngati Makedonia ngaAkhaya do hela'u lii ke ta wie lua rubadhara tu tuahhu-tuahhu do kehia ngagahara he do era pa telora annu-niki Deohe do pa Yerusalem.27Do nga mengallu nge nga kehakadhara ro ne aggu lihappo ta tao minaharre. Do jhamma tarra ma ro ta taomina harre pa tuahhu-tuahhu ro do kehianga gahara do pa Yerusalem; rowi ngatiddau-ddau do Yahudi ke ne ddau-ddaudo adho do Yahudi he ne alla pehammene lua tarro ie nga menyarro mangngido ngati Deo ne. Hakku ddau-ddau doadho do Yahudi do jhamma lema ta rubanga do Yahudi he nga wie ne ti unu-oharo, do wie ri Deo pa ro he.28Ki moko ri ne jhagga ne lua jhagga donadhe, nga alla ri ya pejhula pa ro he dopa Yerusalem ne bhara lua ruba dharado alla pepekupu tu ro he, moko do

ROMANS 15.29–33 926medae ke ya ta pekaddhi la rai Spanyollake jhara rae mu hine.29Kinga dakka ya la nga mu hine, dobhara tatu ya do nga aggu lua tarroie nga menyarro mangngi do ae ngatiKristus tu mu.30Nga ngara Muri di Yesus Kristus, jhenga parru pa dhara lua hajha nga ddheido wie ri Henga Deo pa ya, ne ame ri yanga petarra-tarra pa mu, mijhi ki ri iemudhe he, ta hebhajha mu hela'u-la'unga ya pa Deo tu ya.31Hebhajha we mu mita gole ya ri Deongati dhara wolaabba ddau-ddau doparahajha do pa Yudea he, jhe mita ielema ne tenge ya ta la pengaddu bharalua ruba dhara he la Yerusalem ta hamminga mengallu nge nga kehaka dhara riannu-niki Deo he do pa ni.32 Je ri nga mina harre ke, ki ie mudhehe pa dhara Deo, do nara ke ya ta kakola nga mu nga mengallu nge nga kehakadhara, jhe medae ya ta kehaka dhara patelora mu.33Ki ie mudhe he Deo do mone wielua hale dhara pemengallu ne pa ddauraiwawa, No ke ne do penau-pelere ngaTuahhu-tuahhu he hari-hari. Amin.

ROMANS 16.1–5 927

16 1Ne do ddhei ta petade ri yanawanni di, Febe. No ke ne

do perabha-pedharru pa jemaat paKengkerea.2Hamme we no mii heddau annu-nikiMuri. Rowi do mina harre ke ne ammaddau-ddau do parahajha pa Deo, nejhamma ta hammi heddau ri heddau.Ruba we dhara nga no, kinga era no ngalua paralu ne nga-nga ngati mu, rowi nomiha do alla ke peruba dhara nga do aeddau -- do maho le ke ta ya heddau.3Pedhae le ne lipelangu ya pa Priskilanga Akwila, ihi anga-ihi-anga jhaggahela'u nga ya tu Kristus.4Do miga ta ruba dhara ro taga tariruba dhara ta pehelame ya. Pedhae riya ne lii ie-ae pa ro -- jhe adho ta ya hewe, tapulara hari-hari jemaat ddau raido wala he do adho do Yahudi, ro lemado pedhae ne kolo lii ie-ae pa ro hari dodhue.5Pedhae lema ne lipelaangu tu jemaatdo peowu pa ammu ro he. Pedhae nelipelangu ya tu Epenetus do hajha doddhei ya ne. No ke ne do petari rai ne doparahajha pa ihi rai Asia.

ROMANS 16.6–12 9286Pedhae lema ne lipelangu ya pa Maria.Do alla ke no pejhagga mina harre neworawwu mejanni tu mu.7Pedhae ne lipelangu ya tu Andronikusnga Yunias. Ro do hehuhu nga ya jhedo ngaddi ta maho hela'u-la'u nga yala la dhara ammu bhaddo. Nga do dhoparahajha dae ya pa Kristus, do uru kero ne parahajha. Do dhai keto ke ro patelora rasul rasul he.8Li pelangu pa Ampliatus, do hajha-doddhei ri ya, rowi no ke ne do hela'u-la'unga ya, do heujhu-headde ke nga Muri.9Pedhae ne lipelangu ya tu Urbanus,ihi-anga jhagga hela'u nga di tu Kristus.Mina harre lema lipelangu tu Stakhis dohajha ri ya ne.10Lipelangu ya tu Apeles, do teleo ke nelua halla-anni no pa Kristus. Lipelangu yatu Herodian nga pa ana-oha Aristobulus.11Herodion do hehuhu ke no nga ya.Mina harre lema ne lipelangu ya tu ro dohela'u lua manno nga kaho do pa dharaammu nga kemali Narkisus.12Lipelangu ya tu Trifena nga Trifosado wohe-la'a-rui ne pemoke Muri, ngapa Persis do hajha ri ya ne, no lema doalla ke pejhagga do mejanni tu Muri.

ROMANS 16.13–18 92913Lipelangu tu Rufus nga ina no do miiina ya le miha, no ke do alle pejhujhe riMuri, do dhai rihi woie tarra No.14Pedhae lema ne lipelangu ya tuAsinkritus, Flegon, Hermes, Patrobas,Hermas, nga pa hari-hari tuahhu dohela'u-la'u lua manno nga kaho nga rohe.15Lipelangu tu Filologus nga Yulia; paNereus nga nawanni no ne; pa Olimpasnga hari-hari ddau do parahajha dohela'u-la'u nga ro he.16Pelangu we mu heddau nga heddaunga tobo ri lua pehajha-peddhei mii dopetuahhu pa dhara Herani. Hari-harijemaat Kristus, pedhai lipelangu ro paTuahhu-tuahhu he.17Tuahhu-tuahhu! Nga petarra-tarrane ame ri ya: Jaga pewoie-ie we nengi'u mu ngati ddau-ddau do pedubhulua pehagghi-pebhagi nga do tao luakenya'u nga buluru jhe pekepapi ne luaparahajha ddau pa Muri. Lai napoannedo petabbu nga ne nga ne do alla peajhapa mu he. Pejjau-anni mu ngati ddau domina harre.18Rowi ne ddau do tao lai do mina harreadho ro do jhagga tu Kristus Muri di,

ROMANS 16.19–23 930tapulara tu ta petobe ne lua ddhei ade rohe we miha. Ri liubu nga ri lipedai-lipedaido dhai tarra ne manynyi nga natta, tapelu ke ri ro ne ddau-ddau do dho tadanga-nga he.19Do toi ke ri hari-hari ddau ne luahalla-anni mu pa liajha jhara lua LiHagha Dhara do ngati Deo ne. Domengallu dhara ya ri lai mu do naanne.Ne ddhei ya mita ie ke mu ta dhai mmaudhara jhara lai-lai do woie, jhe bhodhojhara lai-lai do woapa.20Deo do Mone wie lua hale dharapemengallu ne pa ddau raiwawa, domedae nga henginga he pejharre Wangola dha'i pereda mu je pemae tebho-tteino. Ki ie mudhe he Yesus Kristus Muridi ta wie ne lua tarro ie nga menyarromangngi tu Tuahhu-tuahhu he.21Timotius, ihi anga ya, tapedhailipelangu tu mu. Mina harre lema LukiusYason nga Sosipater, do hehuhu ddau konga.22Ne do bhuke ne huri do nadhe, ya,Tertius. Pedhae ri ya ne lipelangu padhara lua petuahhu nga mu hari-hari.23Gayus pedhai lipelangu tu mu, dopee pa ammu no do hewari ne ya,

ROMANS 16.24–27 931nga lipelangu tu jemaat do wie hunga mejura pa ni lema. Erastus kattumone parru doi rae ne, lema do pedhailipelangu tu mu. Mina harre lema tuahhudi Kwartus.24 [Ki ie mudhe he Muri di Yesus Kristusta wie ne lua tarro ie nga menyarromangngi tu Tuahhu he hari-hari. Amin.]25Lua dhida nga ketutu tu Deo! No donga kuaha ne ta perui ne lua manno ngakaho mu do penau hela'u nga Li HaghaDhara do ngati Deo ne do pepeke ri yane, jhara lua Yesus Kristus ne. Pepeke riya ne lii do naanne hela'u mii do peteleori Deo, jhara lua pedabbho Deo do raiho'o bhakka nao ne, do dho toi ke riddau.26Tapulara pa awe nadhe ri liperedaDeo dopeloro ne, ne lua pedabbho Deodo naanne alle ke pepeteleo nga pepekepa hari-hari ddau do pelake jhara dohure do bhuke ri hari-hari nabi, mita iero hari-hari ta parahajha jhe pedhannonga Deo.27Titu wata No he ke ne Deo, No kene do Mone wiki rihi mmau dhara ne.Ki ie mudhe he No ke ne do ta dhede

ROMANS 16.27 932pedhede-pekelode lohe la lodho do namimii ne, pelake jhara Yesus Kristus! Amin.

1 KORINTUS

1 1Tuahhu-tuahhu jemaat Deo paKorintus! Alla ke tuahhu he pepedoa

ri Deo tu ta jadhi annu-niki No, rowiTuahhu he do unu ke ri Kristus Yesus ngahari-hari ddau pa mii we ne do wie hunga mejura pa Muri di Yesus Kristus, doMuri ro, jhe do Muri di lema. Ya, Paulus,nga tuahhu di Sostenes, nga henao kiie mudhe he, Deo Ama di nga Muri diYesus Kristus, ta wie ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi nga lua mengallunge nga kehaka dhara tu mu.2 (1:1)3 (1:1)4Loro-loro ne pedhae ri ya ne kolo lii-aepa Deo tu mu, rowi do alle ke ri mupehamme nga henate ne lua ruba dharaDeo ne do pelake jhara Yesus Kristus.5Rowi do jadhi ke mu ta unu-ohaKristus moko ne muri mada mu do kajanga kete'e ke pa dhara hari-hari lai. Nelua tada mu jhara hari-hari lai, do dhailohe ke, jhe do dhai i'a ke mu ne ajha paddau ne tada mu do napoanne.

1 KORINTUS 1.6–12 9346Napoanne do teleo ke, ta do ne liijhara lua Kristus do dhai lohe ke nemunu la dhara ade mu,7hakku bhule dho ke mu nga kura ngagahara pa dhara heworawwu lua rubadhara he, pa dhara mate ri mu ne awedakka Muri di Yesus Kristus, jhe do tangadde ri hari-hari ddau.8Kristus miha ne do jaga nga menigamu hape la pedakka rahi; mijhi ki dakkaNo bhale wari, abu mu pa dhara nga dodho bhule lua kura nga terujha.9Deo do nara ta parahajha di ngakemolo. No ke ne Deo do alla pepedoamu ta jadhi hahhi nga Ana No, YesusKristus Muri di.10Tuahhu-tuahhu! Pa dhara ngara Muridi Yesus Kristus, ne ami ri ya, mita ie kemu hari-hari ta hela'u lii nga langu, mitaie do dho era ne lua petala pehagghi patelora mu. Do jhamma ke mu ta jadhihahhi we, hewue ade nga penge.11Rowi do dakka ne ddau-ddau ngatidhara ammu Kloe ma pika pa ya ta doera ne lua pehihu pa telora mu.12Ne do pedabbho ri ya, ta do erapa telora mu do lii mina hedhe, "Yapedute Paulus," jhe era ri do lii, "Ya

1 KORINTUS 1.13–17 935pedute Apolos," lii do wala ri, "Ya pedutePetrus," jhe era ri do lii, "Ya peduteKristus."13Do nara dhe ane Kristus tapebhage-bhage! Adho Paulus ne doketoe-peabbha-rappa tade made tumu! Mu lema adho pejhiu ta jadhi ddaupedute Paulus, we adho?14Mangngi ma, rowi ngaddi dho ya tapejhiu ie ta heddau he ti telora mu, walangati Krispus nga Gayus.15Bhole era heddau he do dhai ta lii, tado alle ke no pepejhio ri ya, majhi lemano ta jadhi ddau pedute ya.16 (Oo tarra, Stefanus nga na-oha no,do pejhiu ri ya tarra ma ro. Tapularawala ngati do na harre, pa toi ri ya he,bhule dho ke do wala ri ne do pejhiu riya).17Ne pepue ya ri Kristus, adho tu tala pejhiu ddau, wata ke tu ta la pepekene Li Hagha Dhara do ngati Deo ne, jhene naanne lema do jhamma ta jhaggeri ya nga do dho tenge ta pake ne luai'a ta pedai lii mii ddau raiwawa ne, mitado dho parahuma wue ke ne higa ngatilua made lua made Kristus pa kolo ajhuketoe ne.

1 KORINTUS 1.18–21 93618Rowi tu ddau-ddau do ju la dharaapa nga kerewe, ne lii jhara lua Kristuspa kolo ajhu ketoe ne, do jadhi ta liihewo'o he we. Tapulara tu di do allapegolo peballa kattu he ri Deo, ne lii donapoanne hahhi loro jhara ti Deo ke tuta pedhelo ne kuaha No ke.19Rowi pa dhara Buku Lidara-Likewahhu deo, do lii Deo, "Lua uku ngammau dhara ddau do nga lua tada do tapekenyawu-nyela ke Ya, jhe ne lua tadaddau-ddau do lohe lua tada do medae tapeila ri Ya."20Nah, ne nga ke ne guna ne ddaumone mmau dhara he pa danni raiwawado nadhe? Do peteleo ke ri Deu ta do nelua uku nga mmau dhara raiwawa do nadhe do hewo'o tu-tu we.21Rowi ta mina mii lema ne lua mmaudhara ddau raiwawa, nara dho rowi nota tade Deo ri lua mmau dhra no wemiha. Tapulara, do ti uku nga mmaudhara Deo ri ko we, moko ta maddhi kepa dhara No ta pehelama ne ddau-ddaudo parahajha pa No, do pelake jhara liido pepeke ri jhi ne, do ege ta do hewo'one ri raiwawa.

1 KORINTUS 1.22–26 93722Do Yahudi do pedhuki nga luamadalae mii telia, jhe do Yunani dopekerihe ne lua mmau dhara raiwawadhe.23Tapulara di hedhe wata ke pepekeKristus do made pa kolo ajhu ketoa newe. Lii do naanne ke ne do dho maddhipa dhara do Yahudi, jhe do ege ta dohewo'o ri ddau do adho do Yahudi. Jhe riddau do adho do Yahudi do ege ta hahhilua bhodho we.24Tapulara tu ddau-ddau do allapepedoa ri Deo -- ie ta do Yahudi -- minaharre lema ddau do adho do Yahudi --ne lii do naanne do mii hahhi loro jharangati Deo ke, ta peteleo ne kuaha ngauku nga mmau dhara No.25Rowi ne do heleo do mii lua bhodhohe pa Deo, napoanne do rihi ngati luammau dhara ddau raiwawa; jhe ne heleota lua keloe ne pa Deo, do rihi ngati luarui nga kedi ddau raiwawa.26Tuahhu-tuahhu! Hakko ko ta henge rimu mina mii ne lua mu ta dhai ta pedoahe mu ri Deo. Adho hudi we ti telora mudo mmau dhara kiadho do nga ku aha,do nga era mejaddhi do dhida pa dharanamada ddau raiwawa.

1 KORINTUS 1.27–31 93827Rowi tarra do nga hengaja Deo nepidhi ne do ege ta do bhodho he riraiwawa nadhe, mita mekae dhara neddau-ddau do mmau dhara he. Jhe riDeo lema, alla ke pe pidhi ne ddau doege ta do keloe he ri raiwawa dhe mitamekae dhara ne ddau do here-herebahe.28Pidhi ri Deo ne ege ta do wawa he, dorihi ri ko ti do na harre do ege ta do dhobhule nga kebhue nga-nga he ri raiwawadhe, mita pemae-tebho-ttaei ri Deo doege ta do kerihi he ri raiwawa dhe.29 Jhe ri do mina harre ke bhule dhoke heddau he do nara ta wue-anni pahedhapa Deo.30Deo ma miha ne do tao hakku naraTuahhu he ta jadhi hahhi nga KristusYesus. Pelake jhara Kristus, ne pejadhidi ta mmau dhara. Jhe do pelake jharaNo lema ke, ne peie bhale wari nga ngi'uNo miha, do pejadhi di ta annu-nikido petone ta unu No we miha, nga dopeballa kattu di.31Hakku, mii do hure do bhuke padhara Buku Lidara-Likewahhu Deo,"Ddau do ddhei ta latta latta-anni, do

1 KORINTUS 2.1–5 939jhamma ke ta latta-anni pa dhara ne ngane do tao ri Muri we."

2 1Tuahhu-tuahhu! Pa awe dhai ne yala nga mu, jhe peke pa mu ne jhara

lua pedabbho Deo do dho toi ne dae riddau raiwawa dhe, nara dho ri ya ta pake ne lua mmau dhara raiwawa nadhe,kiadho nga lipedai do manynyi do natta.2Rowi do happo ke ri ya, ki nga era koya hela'u nga mu, wae dho ya ta pebhu'ulii nga-nga, wata ke jhara lua YesusKristus we; wata ke jhara lua ta do allake No pemade ta ketoe peabbha rappa.3Pa awe era ne ko ya hela'u-hala'u ngamu, do keloe ya, do kerighi-keraggu yari meda'u.4Ne lii do pedhae ri ya ne pa mu,adho do pedhae ri lipali nga lipedai domedaddha nga pekatta pedutu nga luauku nga mmau dhara ddau raiwawa.Ne pedhae ri ya ne naanne pa mu ngarujhara do peteleo ri Henga Deo do ngakuaha ne.5Haku tao tao ri ya mina harre, mitaie ke ne lua parahajha mu pa Kristusadho ke do do jhalli pa uku nga mmaudhara ddau raiwawa, tapulara do jhallipa kuaha Deo.

1 KORINTUS 2.6–9 9406Maji lema ta mina harre, pa teloraddau-ddau do mami ke ne lua marimada no pa dhara lua pedu nga Deo,tarra, do pedai ya, jhara lua uku ngammau dharra. Tapulara ne uku ngammau dhara do naanne, adho uku ngammau dhara raiwawa kiadho uku ngammau dhara mone pereda do pa dharaawe nadhe, do ne lua higa nga peredado medae ta ele.7Lua uku nga mmau dhara do pedae riya ne, naanne lua uku nga mmau dharado ngati Deo. Ne uku nga mmau dharado naanne adho do toi ri raiwawa dhe,tapulara do ale ke pepemoke ri Deo tulua mengallu nge nga kehaka dhara dike nga do dho peera dae raiwawa donadhe.8Bhule dho heddau he ngati do peredado pereda do pa awe do nadhe dotoi ne jhara lua uku nga mmau dharado naanne. Rowi kita do toi ke ri ro,do bhara tatu ke ta do dho ketoepeabbha-rappa Muri do kelodo ne.9Tapulara we ne lai do naanne miido hure do bhuke pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo, "Ne nga ne dodho ngaddi ta heleo kiadho ta dhanno ri

1 KORINTUS 2.10–13 941ddau raiwawa, jhe jhe do adho lema dongaddi ta dubhu pa dhara penge ddauraiwawa, naanne ke ne do pemoke riDeo tu ddau-ddau do hajha do ddhei riNo."10Tapulara alle ke pepeteleo ri Deo padi, do pelake jhara Henga No. Henga Deodo naanne ke, ne do kale toi hari-hari lai,tade hape la lua-lua do peato pepaghari Deo, maji le ta do mina harre neworawwu pehune-penite.11Rowi ne do toi ne dhara ade heddau-ddau, wata ke henga ddau do naannedhangnge ma miha, we adho? Minaharre lema jhara lua Deo. Ne nara ta toine adhe Deo, wata ke Henga Deo mamiha!12 Jhe pa di adho do wie ne hengaraiwawa do nadhe, tapulara Henga dongati Deo, mita ie ta toi ri di hari-hari nedo alla pewie ri Deo he pa di.13Rowi do mina harre ke, ki peteleori jhi ne lai-lai do pedu nga Deo paddau-ddau do nga Henga Deo, adho kene do pedhae ri jhi ri lua uku nga mmaudhara ddau raiwawa, tapulara do pedutenga liajha Henga Deo ke.

1 KORINTUS 2.14–3.2 94214Ddau do dho bhule nga Henga Deo,nara dho ta hammi ne nga ne do peteleori Henga Deo ne. Rowi tu ddau donaanne, ne lai-lai do na harre mii hahhilua bhodho we. Ddau do naanne naradho ta tada, rowi ne lai-lai do na harre,wata ke ne nara ta dhahe pa dhara luapedu nga Deo we.15Ddau do nga Henga Deo we do narata dhahi hari-hari lai, tapulara bhule dhoheddau he do nga higa ta dhahe No.16Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deodo hure do bhuke mina hedhe, "Nadu kene do toi ne lua penge Muri? Jhe nadu kedo nara ta takka lii pa No?" Di ke ne donga lua penge do hela'u nga Kristus!

3 1Mu, ne pa petu ne, adho ke ya donara ta pedai lii nga mu mii ddau do

nga Henga Deo. Wata ke ya ne nara tapedai lii nga mu mii nga ddau do pe konga muri mada pedute nga lua ddheiraiwawa, mii nga ddau do mii namea heko pa dhara lua parahajha no pa Kristus.2Do uru he, wata ke ne do nara ri ya tawie pa mu bhara nga'a namea we, adhobhara nga'a tu ddau do kepai, rowi adhodae mu do dhai rui tu lai do naanne, rowi

1 KORINTUS 3.3–7 943do pe ko ma mu nga muri mada pedutenga wue mu do ddau raiwawa ne,3 rowi ki do pe ko ma mu nga pepanaade pehala heddau nga heddau, ta doadho ke lua napoanne do ta peteleota do mu do pe ko ma nga muri madapedute ne wue ddau raiwawa ne, miiddau do dho tade Deo?4Ki do era ko do pali, "Jhi do pedutePaulus," jhe do wala ri, do lii, "Ya dopedute Apolos," ta do adho ke napoanneta do ta peteleo ta do tuahhu he do padhara alu nga hadha mii ddau-ddauraiwawa dhe?5Ne pa petu ne nadu ke Apolos? Jhenadu ke Paulus? Jhi hedhe wata ke miiddau-ddau kako-kaddhi he we ngatiDeo, do alla pehewai-hewewe mu tu taparahajha pa Kristus. Jhi hedhe wata keta pekako he we ne lua jhagga do allepejhole pa jhi heddau-heddau ri Muri.6Ya ne do kujha, Apolos ne do bhui,tapulara Deo miha ne do pemuri nenaajhu he.7Hakku ne do herihi, Deo we miha, rowiNo ke ne do pemuri ne. Do kujha nga dobhui ne bhule dho nga lua kerihi ne;

1 KORINTUS 3.8–13 9448 ro hari do dhue do hela'u we. Heddau-heddau do ta hamme ne pai pala pedutunga lua dhutu ei-kebahhu ro.9 Jhi hedhe ddau-ddau do hela'u we nejhagga tu Deo; jhe mu ke ne lada maako'o Deo. Tuahhu-tuahhu, do mii ammuDeo lema.10Nga lua mmau dhara do wie ri Deo,ya mii heddau do mone i'a petitu ammu,alle ke pejhare ne era tu ta petito neammu do naanne, jhe ddau do walane do petito ne ammu do naanne padhida era do naanne. Heddau-heddau dojhamma ke ta heleo pewoie-ie mina miine petito ri no pa dhida era do naanne.11Deo miha ne do alle pepejaddheKristus ta do titu wata No he ke ne era tuta petito ne ammu do naanne, jhe bhu ledho ke ne era do wala ri.12Era ne do petitu pa era do naanne,do pake mela-lara, jhe era do pake melapudi, era do pake wowadu do gaa domerake, era do pake ajhu, jhe era dopake ruwidu.13Lua jhagga heddau-heddau do tateleo ma hine, pa awe dakka bhale wariKristus. Rowi pa dhara lodho do naannedo medae ma ta teleo ri ai, ne lua jhagga

1 KORINTUS 3.14–18 945heddau-heddau. Rowi do ta uje ma ri aijhe petato ne pedakka ngati lua jhaggado na harre.14Ki ne ammu do petito pa dhida erado naanne do dho kappu ri ai ne, mokone mone petitu ne do ta nara me nepai-pala.15Tapulara ki do kappu ne do jhaggeri ddau do naanne, moko do ta ha'ino, tapulara no miha do medae me tahelama, mii heddau do mahhu-anningati dhara rao ai he.16Toi ma ke ri Tuahhu he ta do mu hedhe Ammu Deo? Jhe Henga Deo do peepa dhara mu?17Kinga era ddau do peape ne AmmuDeo ne, ddau do napoanne do ta peapelema ri Deo. Rowi Ammu Deo do petoneta tu Deo we, jhe mu ke ne ammu donaanne.18Bhole era ie ta heddau he do pelue nengi'u no miha. Kinga era ddau ti teloramu do ege ne ngi'u no ta do mmau dharapedutu nga lua dhahi raiwawa dhe, ddaunapoanne do jhamma ke ta jadhi ta dobhodho, mita ie no ta tarra-tarra ta dommau dhara.

1 KORINTUS 3.19–4.2 94619Rowi ne do ege ta do mmau dharari raiwawa dhe, do bhodho pa dharanamada Deo. Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo do hure do bhuke, "Dohii ri Deo, ne ddau-ddau do mmau dharahe ri lua mmau dhara ro ma miha."20Do era lema do hure do bhuke minahedhe, "Do toi ma ri Muri ne lua pengeddau-ddau do mmau dhara he, luapenge do dho bhule nga guna."21Rowi do mina harre ke, bhole eraheddau he do pedhede-dhede ddauraiwawa rowi hari-hari ie ta ne nga wedo alla ke pewie ta jadhi ta unu ri mu.22Paulus, Apolos, Petrus, raiwawa donadhe, lua muri mada nga lua mademada, awe nadhe ko nga awe do medaeta dakka ne ko, hari-hari napoharre dounu ri mu ke.23 Jhe mu do unu ri Kristus ke, jheKristus do unu ri Deo ke.

4 1Ege we jhi hedhe ta ddau kako-kaddhi tu Kristus, do nga tenge ta

pepeke ne lua-lua do peato-pepagha riDeo, do dho toi dae ri raiwawa dhe.2Ne do petari-tari ne do dhuke ngatiddau kako-kaddhi do mina harre, waladho ke ngati lua mappe no pa muri no.

1 KORINTUS 4.3–6 9473Tu ya, tenge dho ta jadhi hahhi laipa mu -- kiadho nadhe we -- do pengelema ne jhara lua ngi'u ya. Rihi ri ko tinaanne, ne nga ne do penge ri ya jharalua ngi'u ya miha, jadhi dho ta hahhi lai.4Ne pa toi ri ya, bhule dho ya nga hala.Muri we miha ne do happo ta do hala yawe adho.5Rowi do adho dae do dhai ne awe ne, rido mina harre ke bhole henginga-ngingamu ne pebui hala jhara lua heddau tado hala we do adho. Mata ko tade dhaila awe dakka Muri hine. No ke ne domedae ta peteleo hari-hari lai do pewunipa dhara kerabba. No ke ne do medae taboka hari-hari lua do pengahhe pa dharaade ddau raiwawa. Pa awe naanne kejhe itu hamme ri heddau-heddau ne luapuji do jhamma ta hamme ri no ngatiDeo.6Tuahhu-tuahhu! Tu lua paralu mu,alla ke ri ya pepepake hari-hari ne napoharre pa Apolos nga pa ngi'u ya miha.Ne pedabbho ne, mita ie ke ri mu tapedutu ne telia do pedhelo ri jhi he,mina mii pa dhara liperajja, "Parru wepa lai-lai do alla pepeato he." Jhe ri domina harre ke, bhule dho ke heddau he

1 KORINTUS 4.7–10 948do nara ta pedhede-dhede heddau-ddau,jhe kara menihi ne do wala.7Nadu ke ne do alla pepejadhi Tuahhuta do rihi ngati ddau do wala he? Tado adho ke hari-hari ne do hamme riTuahhu he do dakka ngati Deo? Ta ngamu hakku ddhei ta wue-anni, hala dhone nga ne do era pa Tuahhu he mii doadho he ta mii hahhi lua ruba dhara dowie pa mu?8Tarra ta do adho ke mu do paralu ringa ne nga-nga! Do kaja ke mu! Dojadhi ta duae ke mu! Jhe jhi adho. Dodhai tarra ke ne woie ki do tarra ke muta do jadhi ta duae, mita ie le jhi tapereda hela'u nga mu.9Rowi pedutu nga lua tada ya, jhirasul-rasul, do alla ke pepejadhi ri Deo,mii bhara do lagghe he pa hedhapa ddauraiwawa nga naju Deo. Jhi miiddau dowoapa he, do alla ke pehappo ne hala tapemade pa hedhapa ddau lowe jhe donga mare nga dhole ri raiwawa dhe.10Taga Kristus, jhi hedhe do bhodho,jhe mu do Herani do mmau dhara. Jhi dokeloe, mu do rui-do kedi! Jhi do kara domenihi, jhe mu do pewue pedhida.

1 KORINTUS 4.11–15 94911Lohe ma dhara awe do nadhe, peeko ma ri jhi nga narro nga lake ne luamenganga dhallu nga lua hae koko; nebhara pake jhi wata ke do keparre pa ihiheke, dede dhaba jhi ri ddau, bhule dhojhi nga era pee tu ta halla-anni;12wohe la'a rui jhi tu ta kale muri mada.Kinga wie pa ne lua-unu-kolo-taddhu,bhale ri jhi ri lua tarro ie nga menyarromangngi, ki nga dede nga dhaba jhi riddau, ta makka tee nga wangnge he wejhi;13ki nga peapa ne ngara jhi ri ddau,bhale ri jhi ri lipedai do manynyi nganatta. Hala dho ke jhi mii ruramaraiwawa dhe; lohe ma dhara awe nadhepee koma jhi nga ege ta mii rumeramaraiwawa dhe.14Ne bhuke ri ya ne nadhe tu mu,adho mita ta pemekae ne dara mu,tapulara mii hahhi litakka lii tu mu, domii ana-ana ri ya miha.15Rowi ya ke ne jadhi ta ama mu, majhilema mu ta do nga guru do hengurutabbha ddau pa dhara muri mada mumii do Herani. Pa dhara muri mada mumii ddau-ddau do he ujhu-headde ngaKristus, ya ke ne jadhi ta ama ri mu,

1 KORINTUS 4.16–20 950rowi ya ke ne do aggo ne Li Hagha Dharajhara lua Kristus la nga mu.16Rowi do mina harre ke, taammi ke riya nga meggai tarra pa mu, mita ie rimu ta pedute ne wue ya.17Tu lua do naanne alle ke ri yapepepue Timotius la nga mu. Mii heddaudo pedute Kristus, do hela'u ke no miiana ya miha do hajha do ddhei ya. Noke heddau ana do nara ta parahajha riya. Do medae ke ri no ta pehewina mu,jhara lua muri mada do pedute ri ya taalla ya peparahajha pa Kristus, muri dori ya pa jemaat do na mii we, jhe pa miiwe.18Do parri ddau ti telora mu alla kepejadhi ta do wue-anni, rowi pa pengero, adho ke ya do medae ta dakka ri langa mu.19Tapulara kinga wei ko ne lua keho riMuri pa ya, rajja dho ke ya ne medae tadakka la nga mu. Pa awe naanne ke nemedae ri ya ta heleo ne nga ne do narata tao ri mone wue-anni he, adho ke tawata ne lipedai ro he we.20Rowi ki do pereda ke ri Deo ne murimada heddau-ddau, lai do napoanne do

1 KORINTUS 4.21–5.3 951ta peteleo ke ri lua rui nga kedi ddau donapoanne, adho tari lipedai he we.21Hakku pidhi we, na mii ne do rihiddhei ne mu! We do ddei ko mu ta kakoya la ajha mu ri do rui hekere-kere, wekako la ajha mu ri do lumu do majhonga ri lua hajha nga ddhei?

5 1Do ne pa petu ne do rangngi ke yane lipika ddau ma, ta do pa telora mu

ta do era ne wui ai-wui ai lua langahukado rihi ngati ihi ke. Do era ke ngati teloraTuahhu he do kenyo dhangnge nga inatiri no. Ddau-ddau do dho tade muri lemuha ngaddi dho ma ta era do tao minaharre!2Maji le ta mina harre, pee ko maTuahhu he ta dhida ade. Do ne pa petune Tuahhu he do jhamma ke ta heduinge, jhe pemahhu ngati telora Tuahhuhe ne ddau do mina harre.3Ki nga heleo ngati do ngadde rinadama ngi'u do nadhe, do jjau ya ngatimu, "Pa dhara ngara Muri Yesus Kristus,peteleo ri ya, ddau do alla petao lai domina harre ne worawwu kedhaha, dojhamma ke ta wolo!" Ki peowu mu egewe ta do era le ya pa telora mu, jhe donga kuaha Muri di Yesus,

1 KORINTUS 5.4–8 9524 (5:3)5do jhamma ke ta jhole ri mu ne ddaudo naanne pa Wango, mita apa ngakerewe ne ngi'u ddau do naanne, jhe ritao mina harre ke, do nara ke ne hengano ta pelude ngati lua wolo pa awe dakkabhale wari Muri di hine.6 Jhamma dho mu ta ddhei ta wue-anni.Wue marra ri mu ta toi ne lipepahhido mina hedhe "Ri muu do hudi mokohari hekewore ne do pehiwo ne jhadi tahewuu!"7Hore uru ko we ne muu do dui ne, muulubhu harro nga menyilu ne, mita ie kemu ta jadhi hekewore pehiwu do wowiu,do mmau ngati muu-lubhu nga menyiludo dui ne, jhe do toi ke ri ya ma ta domina harre ke mu. Rowi do moko ke nelua nga'a kewahhu Paskah do unu di ne,rowi Kristus do jhadi ke ta ki'i-jhawaPaskah di, do alle ke petune-pemenaho.8Hakku mai we di ma nga'e ne nga'akewahhu unu di ne, nga roti do dhopehiwo ri muu ne mii telia ngati lai donamuhi ne, nga hari-hari do pekatta paade Deo. Bhole nga'e we ri di ne luanga'a kewahhu Paskah ne, ri roti dopehiwo ri muu do dui ne, muu-lubhu

1 KORINTUS 5.9–12 953harro nga menyilu nga lua apa ngakedhaha ne.9Pa dhara huri ya do ludu ne, do pekeke ri ya pa mu, mita bhole penau munga ddau do langa-huka he.10Ne do pedabbho ri ya, adho dhebhoke ta do ne ddau do langa-huka he,kiadho do lala do hopa he, kiadho dopote do appi he, kiadho ddau do wie hunga mejura pa ajhu nga wowadu he tado dho tade dae Deo. Adho mina harre!Adho ro do na harre ne do pedabbhori ya, rowi ki mu ke ne do jhamma tapejjau-anni ngati ro, moko do tatu ke muta mahhu-anni ngati raiwawa do nadhe.11Ne pedabbho ya, ta bhole penaumu nga ddau do mengaku ma no ta doHerani ke, tapulara ne ddau do napoannedo langa-huka ko, kiadho do lala do hopako, do wie hu nga mejura ko pa ajhu pawowadu, kiadho ddau-ddau do ddhei tapewoapa ngara ddau ko, kiadho ddau donginu ma wo ko, kiadho do mone mena'oko. Bhole mejaddhi hela'u ta nga'a ddaudo mina harre!12Do tarra kinga ta pehappo haladdau-ddau do Herani adho lua wae walluya. Deo miha ne do medae ta happo ne

1 KORINTUS 5.13–6.4 954hala ro. Tapulara ki tu do herani, ta doadho ke ta do mu miha ne do jhammata happo ne hala ro? Pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo do hure do bhuke,"Hudhi keluru we ne ddau do apa ngakerewe he ti telora mu."13 (5:12)

6 1Ta nga hakku era ti telora mu dobhani ta kako la nga mone happo

hala do dho tade Deo, tu ta la pemaholikela penaja nga tuahhu no do hela'u luamanno, kinga era ne lua pehala-peallapenaja nga tuahhu no do naanne? Tanga no hakku do dho ami annu-niki Deotu ta pemoke ne kewallu no do naanne?2Ta do dho toi dae ke ri mu ta do neannu-niki Deo he do medae ta pehappone hala raiwawa do nadhe? Hakku, kido tarra ma mu do ta pehappo ne halaraiwawa do nadhe, ta do dho nara he leke ri mu ta pemoko ne kewallu do miikabha-ku'u maddi he?3Ta do dho toi ke ri mu ta di hedhe domedae pehappo ne hala naju-naju Deohe? Rihi-rihi ri ko lua-lai muri mada dohelo dho, lodho he!4Moko ki nga hhau ne kewallu domina harre, do ta aggu ma ke ri mu la

1 KORINTUS 6.5–9 955hedhapa ddau do dho bhule tu-tu ngaera mejaddhi pa dhara jemaat?5Do dhai tarra ne pemekae dhara ddau!Do tatu pa telora mu do era heddaudo dhai mmau dhara tu ta pemokone lua pehala-pealla do era pa teloratuahhu-tuahhu do Herani he!6Tapulara ne do jadhi do wala ri tinaanne, heddau do Herani, do kako langa ddau do adho Herani tu ta la pemahopemaho likela penaja nga tuahhu no doHerani hela'u!7Bhole dhai dae le ta kako la pemanekewallu nga ddau do adho do Herani; taera ne lua pehala pealla he we pa teloramu, napoanne do jadhi ke ta hahhi luado hala ke tu mu. Rihi ie ta lii ta do halawe ddau pa mu, kiadho ta perugi mu riddau.8Tapulara mu ri ko ne do tao pa ddaudo wala loro jhara do bibhi-hebhakka.Mu ri ko do perugi ddau do wala. Jhe taodhangnge ri mu ne lai do mina harrepenaja nga tuahhu mu do hela'u luamanno!9Do toi ke ri mu we adho, ta do neddau-ddau do dho pedute ne lua ddheiDeo, adho do nara ta jadhi ai-alla ngati

1 KORINTUS 6.10–12 956annu-niki Deo? Bhole luu mu! Ddau dolanga-huka, do wie hu nga mejura paajhu nga wowadu, do kenyo, langa-huka,do tao ne wui-ai do pemekae dhara ddaupenaja nga ddau do hela'u worawwu(momone nga momone, mobanni ngamobanni),10do loi-do mena'o, do lala-do hopa, domone nginu ma wo, do ddhei ta pewoapangara ddau do wala, nga do ddhei tahemuhi ei-kebahhu ddau -- hari-hari neddau do mina harre adho do medae tajadhi ai-alla ngati annu-niki Deo.11Do uru he, do parri ddau ti telora mudo nga wue muri-mada do mina harre.Tapulara pa dhara awe nadhe do teleoke mu ta do mmau ngati lubhu harro ngamenyilu. Do alla ke pejadhi ta do petoneke ta unu-oha Deo. Do peie bhale warike nga Deo, rowi do parahajha ke mu paMuri di Yesus Kristus jhe taga tari kuahaHenga ngati Deo di ne.12Era do lii, ta do nadu we, do ie ta taohari-hari lua. Tapulara tu ya, adho tahari-hari do nga guna. Hakku maji lemaya, do ie ta tao ne nga we, tapulara waedho ri ya ta hane ne ngi'u ya ta pereda rilai ne nga we.

1 KORINTUS 6.13–17 95713Era lema do lii ta do bhara nga'atu dhallu, jhe dhallu do pemoke ta tubhara nga'a. Tapulara hari dhue nenapoharre do medae ta peila ri Deo.Ngi'u ddau raiwawa ie dho ta pake tu tatao lua langa-huka, tapulara wata ke tuta pemoke Muri. Jhe ri Muri do medae tapeare-peloje ne ngi'u do nadhe.14Do alle ke ri Deo pepemure Muri diYesus ngati dhara made mada, minaharre lema do medae Deo ta pemuri di rikuaha No.15Do toi ke ri tuahhu he ta do ne ngi'umu, ai-alla ngati Ngi'u Kristus. Hakku iemarra ta aggo ri ya, hahhi ngati ai-allaKristus ne, jhe la tao ta ai-alla ngatingi'u heddau do kenyo langa huka? Naratu-tu dho ta tao mina harre!16Ki adho marra ta do dho toi daeri mu hino, ta do ne ddau do pehiwulai nga ddau do kenyo langa huka,do medae ta jadhi hahhi nga ddau dokenyo-langa-huka! Rowi pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo, do era do huredo bhuke, "Ro hari do dhue do ta jadhihahhi ke."17Tapulara ddau do peheujhe-headdene ngi'u no nga Muri, Henga Muri nga

1 KORINTUS 6.18–7.2 958henge ddau napoanne do jadhi ta hahhike.18Pejjau-anni we ngati wui ai-wui taolua kenyo langa huka. Rowi hari-harilubhu harro nga menyilu do wala he dotao ri ddau, do jadhi pa tele ngati ngi'uno. Tapulara ddau do tao lua kenyolanga huka, ddau napoanne do tao lubhuharro nga menyilu penaja nga ngi'u nomiha.19Do jhamma ri mu ta toi, ta do nengi'u mu ne, era pee ngati Henga Deo.Ne Henga Deo do naanne do pee padhara mu. Deo miha ne wie ne Henga donaanne pa mu. Ngi'u Tuahhu adho unumu. Napoanne unu Deo.20Do alla ke mu pewalli ri Deo ngakebhue do mmau ke ne ma'i. Rowi domina harre ke, pake we ne ngi'u mu,mina harre neworawwu, jhe ri do minaharre ke do ta pedhede-pekelode Deoke.

7 1Pa awe nadhe ddhei ta pedae ko riya jhara lua do pale ri mu pa dhara

huri mu ne. Ki dho banga-ammu heddaumomone, napoanne do woie.2Tapulara mita do dho luu ri ta tao nelai-lai do dho jhamma, rihi ie heddau

1 KORINTUS 7.3–5 959momone ta era nga ihi-ammu miha, jheheddau mobanni ta era nga ddau pahedhapa miha.3Momone do jhamma ta petobe netenge no mii heddau momone penajanga ihi-ammu no, jhe mina harre lemane do jhamma ta tao ri heddau mobanni;heddau-heddau petobe ne tenge nopenaja nga heddau.4Mobanni bhule dho nga kuaha pa ngi'uno miha; ne do nga kuaha penaja ngangi'u no, momone ne. Mina harre le mamomone, bhule dho nga kuaha penajanga ngi'u no miha, ne do nga kuaha pangi'u no, mobanni ne.5Bhole pejjau-anni heddau ngatiheddau mii momone nga mobanni. Ie mapa dhara hemelila he we ta pejjau-anni,tapulara do pehela'u lii hari do dhue.Rowi ri tao mina harre nara hari do dhueta hebhajha nga ketanna. Ki alla peminaharre, bhale wari la pehedharra-anniheddau nga heddau mii momone ngamobanni. Ki do adho ke do mina harre,do memudhe he we mu ta pedute neliubu ngati henga kerabba ne, rowi dodho rui mu ta labbe ne lua pegabbho ademu ne.

1 KORINTUS 7.6–11 9606Ne lii ya do nadhe adho mii lipereda,tapulara mii litakka lii.7Ne pa petu ne, rihi ddhei ya, kihari-hari ddau ta jadhi mii ya hedhe.Tapulara heddau-heddau do alla kepehammi ne karunya ngati Deo. Heddaunara karunya do nadhe, heddau ri narakarunya do na nidhe.8Pa ro do dho banga-ammu he dae,nga pa mobanni-mobanni do alla kepemade ne ddau pa hedhapa ro he, minahedhe ne litakka ya: Rihi ie Tuahhu heta mii ya hedhe.9Tapulara kidho nara ma ri Tuahhu heta tahe ne lua pegabbho tuahhu, rihi iema Tuahhu ta banga-ammu. Rowi rihi ietuahhu ta banga ammu, ki do pee manga pegabbho-gabbho ne lua pegabbhoade mu pa dhara muri mada Tuahhu he.10Penaja nga ro do alla pebanga-ammuhe, mina hedhe ke ne lipereda ya: (Nepa petu ne adho ya ne do wie liperedane tapulara Muri.) Heddau mobanni doalla pebanga-ammu, bhole hane ri no neddau pa hedhapa no ne.11Tapulara ki do alle ke ri no pe hane neddau pa hedhapa no ne, do jhamma keno ta bhole era ri nga ddau pa hedhapa,

1 KORINTUS 7.12–14 961kiadho ta bhale la nga ddau pa hedhapano ne. Jhe heddau momone ie dho tapehagghi nga ihi-ammu no.12Pa do wala he, ne lii takka ya he kemiha, adho ngati Muri -- kinga heddaumomone do Herani do banga-ammunga heddau mobanni do dho parahajhapa Kristus, jhe do ddhei ma no ta murimada hela'u nga momone do Herani ne,momone do naanne ie dho ta pehagghinga mobanni do naanne.13 Jhe ki era heddau mo banni do Heranido banga-ammu nga heddau momonedo dho parahajha pa Kristus jhe nemomone do naanne do ddhei ma ta peehela'u nga mobanni do heranni ne, mokomobanni do naanne ie dho ta pehagghinga momone do naanne.14Rowi momone do dho parahajha, dopejhamme ke ta jadhi ai-alla annu-nikiDeo ri lua banga-ammu no ne ngamomone do alla ke pejadhi ta unu riDeo. Ki do adho ke do mina harre, dotatu ke ne ana-ana ro he ta ana-ana dodho tade Deo, jhe ne pa petu ne, neana-ana do naharre do ege ke ta miiai-alla annu-niki Deo.

1 KORINTUS 7.15–18 96215Tapulara kinga ta langnga neddau-ddau do dho parahajha he, bholelabba ro. Pa dhara lai do naanne ludu keTuahhu, rowi ne ddhei Deo mita nara keTuahhu nga pedhuri-pemira.16Rowi Tuahhu mii mobanni -- doparahajha ke pa Muri -- mina mii kene nara ta toi nga kehamme ri Tuahhuta do dho nara ta pehelame ne ddaupa hedhapa au ne? Mina harre lemaTuahhu momone do Herani, mina mii nenara ta toi nga kehamme ri au, ta doTuahhu adho ke do nara ta pehelame neihi-ammu au ne?17Do jhamma ke mu heddau-heddau tapeato ne lua muri mada mu pedute ngalua parru nga kedhagu Muri, mina mii nedo alla pepetatu ri Deo, pa awe pedoene mu ri Deo ri Deo tu ta parahajha paNo. Nanne ke lua peato tu ta ajha ri yapa hewue-hewue jemaat.18Unu pala he, kinga do alle keheddau-ddau pedare ngutu pa awehamme ri no ne lipedoa Deo, mokotenge dho ke ri ddau do naanne ta kalene loro jhara ta peele ne tada-tada luadara ngutu do naanne. Mina harre lema,kinga heddau-ddau ki do dho dare dae

1 KORINTUS 7.19–23 963ne ngutu no pa dhara hamme ri no ne liipedoa Deo, bhole tenge ri we no ta amita dare ne ngutu no.19Roei ne lua pedutu nga lua do dhopedutu lua dara ngutu, do he we we,bhule dho nga lua guna nga-nga. Nedo kerihi ne, wata ke ki pedutu nelipereda-lipereda Deo we.20Do jhamma ke heddau-heddau ta peema nga muri mada nga do mina mii dine era pa awe hamme ne ri di ne lipedoaDeo ne.21Kinga pa awe pedoe ne Tuahhu,Tuahhu do mii heddau naannu, tengedho Tuahhu ta hedui ne penge ne lai donapoanne. Tapulara kinga do ta medaeTuahhu ta nara ne lua kehoo tu ta ballakattu, pake we ne lua kehoo do naanne.22Rowi heddau naannu do parahajhake pa Muri, ddau Muri ke no, jhe do ballakattu ke no. Jhe heddau do balla kattudo parahajha no pa Muri, naannu Kristuske no.23Do alle ke Tuahhu pewalle ri Deo, jhene kebhue Tuahhu do mmau ke ne ma'eri No. Rowi do mina harre ke, bhole jholeri we ngi'u tuahhu tu ta jadhi naannu riraiwawa dhe.

1 KORINTUS 7.24–28 96424Hakku, Tuahhu, ta do pa dhara domina mii lema ne ngi'u au pa awe pedoene, do jhamma ke Tuahhu ta pee manga muri mada mina harre ma hela'unga Deo.25Tu ddau-ddau do dho banga-ammudae. Jhara lua do naanne, hammi dho yalipereda ngati Muri. Maji lema ta minaharre mii heddau do ri lua ruba dharaMuri, do jhamma ke ri mu ta parahajha,ta wie ke ri ya ne litakka pa mu.26Ki nga penge ne hari-hari ne lai domedae ta dakka ta ma pehedui pa dharaawe do nadhe, penge ri ya, rihi ie ke kitapee ma ddau nga narro ne muri mada domina mii ne era no pa dhara awe nadhe.27Ki do era ke Tuahhu nga ihi-ammu,bhole kale ri ne rujhara ta golo-anningati ihi-ammu ne. Ki do adho daeTuahhu do era nga ihi-ammu, bholetenge ri Tuahhu ta kale ihi-ammu.28Tapulara ki nga banga-ammuTuahhu, lua napoanne adho ta hahhi lualubhu harro nga menyilu. Mina harrelema kinga banga-ammu heddau anamobanni do ngarru, adho napoanne tahahhi lua lubhu harro nga menyilu. Watake, tu ro do banga-ammu he do medae

1 KORINTUS 7.29–32 965ro ta penaja nga lua hedui-herui do ae.Jhe ne ddhei ya, Tuahhu he ta ludu ngatilua hedui-herui do na harre.29Ne pedabbho ya mina hedhe,Tuahhu-tuahhu: Adho ke do ae ri ne awetu di. Jhari ngati awe nadhe, nadu wedo nga ihi-ammu, do jhamma ke no tamuri mada mii ddau do dho bhule ngaihi-ammu he,30ddau do tangi, ta muri mada mii ddaudo dho hedui ade he, ddau do mari, taowe mii ddau do dho mengallu dhara he;ddau do alla pewalli, tao we mii ddau dodho bhule nga nenga-nga he;31 jhe ddau do peketali-too nga lairaiwawa do nadhe, do jhamma ke ta murimada mii ddau do dho kewallu-nya'u heri lai-lai do na harre. Rowi rajja dho keraiwawa do nadhe nga lua no do era padhara awe do nadhe, ne medae ta jannabholo ngala.32Ne ddhei ya, mita ie ke Tuahhu he taludu ngati lua hedui. Ddau do adho doera nga ihi-ammu do ta nara no ta petujene penge no pa lai-lai do pedu nga Muri,rowi do ddhei no ta pemengallo dharaMuri.

1 KORINTUS 7.33–36 96633Tapulara ddau do nga ihi-ammudo medae ta rihi rrau ta penge nelai-lai raiwawa dhe rowi do ddhei no tapemengallo dhara ihi-ammu no ne;34 jhe pedakka ne penge no dopebhage-bhage ke. Heddau mobannido adho do era nga ddau pa hedhapa,kiadho heddau ana mobanni do ngarru,do medae ta ae ne penge ne lai-lai dopedu nga Muri, rowi do ddhei no nengi'u nga hemanga no ta unu ri Deo.Tapulara heddau mobanni do nga ddaupa hedhapa, do petuje ri no ne lua pengeno pa lai-lai raiwawa, rowi do ddhei no tapemengallo dhara ne ddau pa hedhapano ne.35Ne bhuke ri ya hari-hari ne napoharretu lua ie mu ma miha, adho nga luapedabbho ta labba mu ngati lua nadhekiadho ngati nanidhe. Ne do ddhei ri ya,wata ke mita ie ri Tuahhu ta jage ne dopetu nga do pejhamma ne, jhe mita naraTuahhu ta petuje ne penge tuahhu paMuri we.36Ki penge ke ri heddau ta do nara keno ta tao ne lai do jhamma pa ddauddhei no, jhe do dho nara ke ri no talabbe ne lua pegabbho ade no, jhe penge

1 KORINTUS 7.37–40 967ri no ta do paralu no ta banga-ammunga ana mobanni do ngarru do naannedo ie ke ri no ta tao ne nga ne do pengeri no ta do woie ne. Hala dho no. Kingabanga-ammu ro.37Tapulara kinga alla ke heddau-ddaupe aggu lihappo pa dhara ade no tuta do dho banga-ammu dae no ngadddau-ddhei no ne, jhe ne lihappo no donaanne adho ri lua pehahhe, moko ne dotao ri no do naanne lai do woie, hadhi tado rui we no.38Ki peheatte, ddau do banga-ammu,do ie ne do tao ri no ne do naanne, jheddau do dho banga-ammu, ro rihi ie ri,ne do tao ri no ne do naanne.39Heddau mobanni do alla kepebanga-ammu do akke ke no ngaddau pahedhapa no ne, pa dhara ngamuri mada ko ne ddau pahedhapa none. Kinga alla ke pemade ne ddau pahedhapa no ne, moko ne mobanni donaanne do e'e ne ddhei no he ke tabanga-ammu ri nga momone do ddheino; hadhi we ne lua banga-ammu no donaanne ta do peloko-nga'a Herani.40Maji lema ta mina harre, ne dorihi mangngi ri ko, kinga do dho

1 KORINTUS 8.1–6 968banga-ammu ri no. Napoanne lua dhahiya he we miha, tapulara pa toi ri yahe, ne do pale ri ya dhe do ngati kuahaHenga Deo.

8 1Nadhe ri jhara lua bhara nga'a doudu-do bhaja pa ajhu pa wowadu.

Do tarra mii liperajja ddau ma, "Dihedhe hari-hari do mmau dhara ke."Tapulara mmau dhara do pejadhi ddauraiwawa ta wui-anni, jhe ne pa petu nelua pehajha-peddhei ne do pekenyajjhemuri mada heddau ddau.2Ddau do penge ta do nga lua tada doae no, napoanne ta peteleo ne lua tadano adho dae do meramma.3Tapulara we ddau do tarra-tarra doddhei nga Deo, do tade ke Deo ri no.4 Jhara lua bhara nga'a do udu-do bajhapa ajhu nga wowadu, do toi ke ri di mata do ne ajhu nga wowadu do na harredo pehakko mii hahhi lai do adho doera. Jhe do toi lema ri di ta do Deo watahahhi we, adho ke do era do wala ri.5Tarra do ae lema do pehuni ta deo ngamuri, ie ta do era pa ihi li ru mina harralema pa danni raiwawa dhe.6Tapulara tu di, Deo titu wata hahhi we.No ke ne Ama do era pa hari-hari era.

1 KORINTUS 8.7–9 969Tu No ke, di ne muri mada. Jhe ne Murine wata hahhi lema we, Yesus Kristus.Pelake jhara No ke ne peera hari-hari,jhe rowi No ke hakku muri mada di.7Maji lema ta mina harre, adho rihari-hari ddau ne do toi ne lai do naanne.Era ma do uru he do tima ta wie hu ngamejura pa ajhu nga wowadu. Hakkuri do mina harre ke, hape ma dharaawe nadhe lema, do pee koma ngapenge ri ro ta do ne bhara nga'a do allapeudu-pebhaja pa ajhu-pa wowadu,napoharre bhara nga'a ngati ajhu ngawowadu. Moko kinga nga'a ri ro ne bharanga'a do naharre, ne pa penge ro, do taolubhu harro nga menyilu ke ro, rowi nelua ketarra ro adho dae do rui.8Ne pa petu ne, bhara nga'a miha naradho ta perue ta rihi ghammi ne lua pedudi nga Deo. Ki nga'a di ne bhara nga'ado na harre nara dho di ne lua mangnginga-nga. Tapulara ki do dho nga'a le madi ne bhara nga'a do na harre, bhule ledho ma ta rugi nga-nga.9Tapulara meniga pewoie-ie! Bholejadhi tu ddau do wala ta bunu ro ladhara lubhu harro nga menyilu -- rowiadho dae ne lua ketarra ade ro do rui --

1 KORINTUS 8.10–13 970rowi do e'e ne ddhei we Tuahhu ta taone nga-nga.10Ne lua pedabbho ya mina hedhe.Kita era he Tuahhu do nga lua ketarrado rui, era do mejaddhi ta nga'a padhara ammu era udu nga bhaja, jhe eraheddau ddau do ngadde au do mejaddhita nga'a pa anne. Ki nga ne lua ketarraade ddau do naanne adho dae do rui, tado adho ke ri lai do tao ri au do naanneta pejadhi ne ddau do naanne ta bhanita nga'a ne bhara nga'a do alla peudupebhaja pa ajhu pa wowadu he?11 Jhe taga tari lua katarra Tuahhu donaanne ne jadhi ta pehule peteballe neddau do keloe lua ketarra ne. Jhe ne papetu ne, ne made Kristus ne do tu ddaudo naanne lema ke.12 Jhe kinga tao ke Tuahhu ne laido hala do mina harre penaja ngatuahhu-tuahhu do Herani -- do ta peapane lua ketarra ro ke do keloe he -- mokoTuahhu do tao lubhu harro nga menyiluke penaja nga Kristus.13Rowi do mina harre ke kinga ri bharanga'a ne do pebunu tuahhu ya he ladhara lubhu harro nga menyilu, mokowae tu-tu dho ke ya ta nga'a hedhai ri.

1 KORINTUS 9.1–6 971Rowi jaga ta ri ya marra hino moko tabolo ke ne tuahhu ya he la dhara lubhuharro nga menyilu.

9 1Ta do adho ke ya dhae ta ddau doballa-kattu? Ta adho ke ya dhe ta

rasul? Ta do adho dae ke ri ya dhe doalle ke pengadde Yesus, Muri di? Ta doadho ke mu hedhe ta do wue-wila ngatilua jhagga ya tu Muri?2Maji lema ddau do wala ta dho waeta hamme ya dhe ta rasul, ta mina miilema ie ta hudi he ngati mu do hammema ri mu. Rowi ne muri mada mu mii doHerani napoanne ke mii telia he ta do yadhe heddau rasul.3Ki ta kare ya ri ddau, do medae tabhale ri ya mina hedhe:4Ta dho bhule ke ya nga haa, ta naranga'a-nginu ngati lua jhagga ya?5Ta do dho bhule ke ya nga haa taaggo heddau ihi-ammu ngati do Heranihela'u-la'u nga ya pa loro jhara kako ya,mii do tao ri tuahhu-tuahhu Muri Yesushe, nga ri rasul-rasul do wala he, miiPetrus lema?6We titu wata Barnabas we nga yanedo jhamma ta kale muri mada miha?

1 KORINTUS 9.7–11 9727Bhule dho heddau horodhadhu he dojhamma ta tago miha ne muri madaki do pa dhara dine ko no! Bhule dhoheddau mone dhoka ago do halla agopa dhara dhoka no ne, jhe do dho nga'ari no ne wue ago he! Bhule le do mamone bhata ki'i, do dho nginu ne ei-huhunaki'i-naki'i no he!8Ne pedhae ri ya ne naanne, adhoke taga tari mii pa tima he we padhara muri mada do helodho-lodho he,tapulara taga tari do pedhae lema riBuku Lidara-Likewahhu Deo ne lai nonaanne.9Pa dhara Buku Musa do hure dobhuke, "Hapi do pa dhara nga kedhuliwuri gandum, bhole rape ne ubha no."Hapi ke ne do heleo ri Deo?10Ta do adho ke ne lai napoanne dopedabbho tu di? Tarra ne bhuke ta tudi ke. Rowi ddau do habha maa nga dopetiri gandum do do jhamma ke ro tajhagga jhe do nga lua henao tuta narata pebhagi nga ro haghe ngati bharajhagga ro do na harre.11Alla ke jhi peliba wini unu Deo padhara muri mada mu. Moko kina ghattuke jhi ne wue-wue ruba dhara Muri ngati

1 KORINTUS 9.12–15 973unu-oha mu, napoanne ta dhuki do rihiae ke jhi ngati mu.12Kinga ddau-ddau do wala do henaone nadhe ngati mu, ta do adho ri ko kejhi do nga do rihi ngati ro? Tapulara pakede dho ri ya ne haa ya do naanne. Dowala ri ti naanne, do rihi ddhei ya ta dhuita hape ri ya ne naharre, ngati pedubhene hahhi lai do ta labbe ne lua ta pelebene Li Hagha Dhara do jhara lua Kristusne.13Do tatu ke ta do toi ma ri Tuahhu he,ta do ne ddau-ddau do jhagga pa dharaammu Deo do nara bhara nga'a ngatiAmmu Deo ma, jhe ne ddau-ddau dopemoko bhara jhula nga menahu he, donara ro hage ngati bhara do ta jhula tamenahu he do era pa era do naanne.14Mina harre lema do alla ke pepetaturi Muri ta do ne ddau do la pelebe ne LiHagha Dhara ne do jhamma ke ta naramu ri mada ngati lipeliba do naanne ma.15Maji lema ta mina harre ngaddi dedho ta pake ri ya, ie ta hahhi he ngatihaa ya do na harre. Jhe ne bhuke ri yane huri ya do nadhe, adho lema ngapedabbho mita tao ke ri mu ne lai-lai dona harre penaja nga ya pa dhara awe

1 KORINTUS 9.16–19 974nadhe. Rihi ie ya ta made ngati ele ne laido takke ri ya pekerihe ne.16Rowi, ki do ne naanne do wata ke tajhara lua ta pepeke ne Li Hagha Dharado ngati Deo ne we, moko bhule dho keya nga haa tu ta latta-latta-anni, rowi doalla ke Deo pepereda pa ya tu ta pekakone lai do naanne. Apa nga kerewe ke tuya, ki do dho pelebe ke ri ya ne Li HaghaDhara do naanne!17Unu pala he ne pekako ri ya ne luajhagga do naanne, pedute nga lua ddheiya miha, moko do ie ke ya ma ta henaotu ta nara ne lua kehewe ya. Tapularane pelebe ri ya, ne Li Hagha Dhara ne,taga tari do pehape ke pa ya. Deo ke nedo lii pa ya ta jhagge ne lai do naanne.18Ki do mina harre ma, ne nga ke nelua kehewe ya? Nadhe ke ne ihi keheweya ne; do nara ke ri ya ta pepeke neLi Hagha Dhara ne nga do dho bhuledo pemejanni ie ta pa heddau he, tu taheleo ne muri mada ya, taga tari do dhodhuke ri ya ne haa ya mii mone pelebeLi Hagha Dhara ne.19Ya dhe adho naannu ie ta ri nadu we,ya dhe ddau do balla kattu. Maji lemata mina harre, alle ke ri ya pepenaanno

1 KORINTUS 9.20–22 975ne ngi'u ya ta naannu pa hari-hari ddau.Hakku tao ri ya mina harre mita narake ri ta aggu henga we ne ae ddau tuKristus.20Penaja nga do Yahudi, tao ri ya miiheddau do Yahudi, mita nara ri ya aggune do Yahudi he tu Kristus. Penaja nggaddau-ddau do muri-mada do pedutu ngalepedara Musa, ya hala leddhho ma miiheddau do pee pa dhaara uhu do nanne.Ne tao ri ya minaharre, mita nara keri yata nuni ro ta jadhi ddau pedute Kristus.21Penaja nga ddau do adho do Yahudi,tao ri ya mii heddau do adho do Yahudi,do muri mada pa tele ngati uku Musa.Ne tao ri ya mina harre mita nara ke riya ta happi ro jadhi ddau pedute Kristus.Tapulara adho dhe bhoke taga tari domina harre ta ya dhe ta ddau do dhopedute ne lipedara-lipedara Deo; ya riko ma do pereda ri lipereda-liperedaKristus.22Pa telora ddau-ddau do dho rui daene lua ketarra ro, ya lema pehela'u-annimii ddau do na harre. Mita nara ri yane ddau do na harre ta jadhi ddaupedute Kristus; jadhi ta ne nga we ya tuhari-hari ddau, mita ri loro jhara do mina

1 KORINTUS 9.23–27 976mii we, nara ri ya ta pehelama haghengati ro.23Hari-hari ne do tao ri ya do na harretu Li Hagha Dhara do ngati Deo ne,mita nara lema ya ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi ne.24Do tatu ke ta do toi ma ri Tuahhuhe hari-hari, ta do pa dhara lua penonoperai, hari-hari ro ne do pedutu ta peraihe, tapulara wata heddau we ne naraparahe ne.25 Jhe nadu we do era pa dhara peajhako, do ta tahe ke ri no ne ngi'u no ngatihari-hari lai. Hakku tao no mina harrerowi do ddhei no ta peino ri kelakkebhunga lua nara ne, ri bhunga dohenginga ne merajhu. Tapulara di hedhedo alla ke petaha ne ngi'u di hedhe ngatihari-hari lai, rowi do ddhei ke di ta peinori kelakke bhunga lua nara ne, ri bhungado i'a merajhu ne.26Taga tari do naanne ke ya ne perainga lua pedabbho do tatu ke. Mii padhara lua pekudhu, wae dho ya ta kudhue'e ne abo we.27Do ta jhole ri ya ne ngi'u ya, mitaajhe ya pewoie-ie nga mina harre neworawwu rui, mita nara ya ta mami nga

1 KORINTUS 10.1–6 977woie. Hakku tao ri mina harre, rowi waedho ya ta jadhi, ki ya nedo tina ddau dowala ta pedutu le pa dhara lua penonodo naanne, jhe dhai ne pa pedakka, yamiha ne do nyakke.

10 1Tuahhu-tuahhu! Do jhammake ta henge ri tuahhu he ne nga

do alla pejadhi pa ama-appu di he paawe pedute Musa ri ro. Hari-hari ro doherimu ri merammu, jhe nga helama rone pagge Llau Mea ne.2Tu ta jadhi ddau-ddau pedute Musa, rohari-hari do pejhiu pa dhara merammune nga pa dhara dahi do naanne.3Ro hari-hari do nga'a bhara nga'a unupala lua pedu nga Deo do he la'u we,4nga nginu bhara nginu unu pala luapedu nga Deo do hela'u we. Ro hari-haringinu ngati lede wowadu unu pala luapedu nga De do penau-pelere nga ro he;ne lede wowadu do naanne wala dho kengati Kristus miha.5Maji lema ta mina harre, mengalludhara dho Deo ri lua ae ro he, hakku rido mina harre ke, made ro pebhari-guripa dhara kebhalla-ae.6Hari-hari ne poharre do jadhi ta teliake pa di, tu ta penge ri di, mita ie ke di

1 KORINTUS 10.7–11 978ta bhole ddhei ke di nga lai-lai do apa dokerewe, mii ddhei ri ro he.7Mina harre lema mita do dho wie ke dihu nga mejura pa ajhu pa wowadu miitao ri haghe ti telora ro. Pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo era do hure dobhuke, "Moko ne ddau rai do na harre tajhari ke ta nga'a ta nginu jhe ledo tu tawie hu nga mejura pa ajhu pa wowadu."8 Ie dho ta tao kenyo-langa huka miido tao ri haghe ti telora ro. Rowi dodhue nguru tallu tabbha ddau ngatitelora ro do made pebhari-guri pa dharahelodho ne we, taga tari tao ri ro ne laido naanne.9 Ie dho di ta hakko Muri nga hekemada-mada, mii do tao ri haghe ti telora ro paawe do uru, hakku tu ro ta made hibhi riketaru.10 Jhe mina harre lema, ie dho di tapegu-pegallo mii do tao ri haghe ti teloraro pa awe do uru he, hakku ri do minaharre ke, pemade ro ri Malaikat MadeMada ne.11Hari-hari ne lai do na harre alla kepejadhi pa ro do na harre mita jadhita telia ke tu ddau-ddau do wala. Jhehari-hari napoharre do hure do bhuke

1 KORINTUS 10.12–16 979lema tu jadhi lua pehewina tu di. Rowi dona hedhe do muri mada pa awe pedakkarahi raiwawa ke.12Ddau do penge ke ne ngi'u no tado titu halla-anni ke, do jhamma ke tameniga pewoie-ie, mita do dho dhai ri takeloli ri.13Rowi ruhakku do na mii we ne donarro do lake ri Tuahhu, na poharrelua ruhakku do tima ta narro ta lake riddau raiwawa. Tapulara Deo do pee ngaparro ma ne lijaji No. Hane dho Tuahhupehakko do rihi ngati do makke ri au tahape. Pa awe ta lakka ne ko Tuahhu riruhakku ne, do ta wie ri no pa tuahhu neloro jhara mita ie Tuahhu ta rui jhe narata titu halla-anni.14Rowi do mina harre ke, wo Tuahhu-tuahhu ya do hajha do ddhei ri ya, dojhamma ke ta paddhu nga lua wie hunga mejura pa ajhu nga wowadu.15Ne pedai ya lii nga mu, mii pedai liinga ddau do mmau dhara. Do jhammake ta dhahe miha ri mu ne li ya donadhe.16Pa dhara awe ngino ko ri di ne ei-agone jhe peha'e kolo li ie nga ae pa Deo, tado adho ke ne lai napoanne ta peteleo

1 KORINTUS 10.17–21 980pa di ta do jadhi hahhi ke di nga Kristuspa dhara lua made No? Jhe pa dharaawe nga pebhage-bhage ne ri di ne rotine tu nga'a hela'u-la'u ne, ta do adho kenapoanne do ta peteleo pa di, ta do jadhihahhi ke di nga ngi'u Kristus?17Rowi titu wata hewue we ne roti ne,jhe di hari-hari do nga'a ngati roti dohewue do naanne ma, moko di do ae hedo jadhi ke ta hahhi ngi'u we.18Hakku ko ta heleo ne ddau-ddau doYahudi he. Ro he do nga'a ne bhara jhulado pa dhida era jhula bhara jhula ne, roke ne ddau-ddau do jadhi ta hahhi kenga era bhara jhula ne.19Ne nga ne lua pedabbho ya nganaanne? Ajhu nga wowadu kiadho lemabhara nga'a do udu do bhaja tu ajhunga wowadu do naharre, bhule dho ngakebhue nga-nga.20Ne nga ne do udu do bhaja pa eraudu nga bhaja tu ajhu nga wowadu he,adho ke do jhula pa Deo, tapulara pahenga-henga kerabba he ke. Jhe waedho ya, ta jadhi hahhi mu nga henga apanga kerewe do na harre.21 Ie dho mu ta nginu ngati kabha nginuei-ago Muri, jhe pa dhara awe naanne

1 KORINTUS 10.22–27 981lema nginu ri ngati kabha nginu ei-agohenga apa nga kerewe ri. Ie do mu tanga'a pa meja Muri, jhe dhai ri pa mejahenga apa nga kerewe ri.22We do ddhei mu ta pepane ne adeMuri? Do rihi rui ke di ngati Muri?23Ane ddau, "Ie ta tao pa e-e ne ddheidi we." Do petu! Tapulara adho hari-harine do ddhei di he do ta peie ne murimada di.24Bhole era heddau he do pe ngapetadi ta tu lua paralu ngi'u miha we. Dojhamma ie ta nadu we ta petadi ta tu luaparalu ddau do wala lema.25 Ie mu ta nga'a ne nga we do pewiepa paha hedhai. Tenge dho ta kale toiuru jhara maji le ta era ne lai-lai domejanni pa dhara ade nga penge mu.26Rowi pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo era do hure do bhuke, "Raiwawanadhe hari hewue nga hari-hari do erapa dhara no do unu ri Muri."27Ki nga pedoa mu ri ddau do adhodo Herani ta la nga'a, jhe petobe ri mune lipedoa do naanne, nga'a we mu nenga ne do pemoko ri ro. Tenge dho takale toi ta ngati mii ne bhara nga'a do

1 KORINTUS 10.28–32 982naharre mita do dho era ne lua mejannipa dhara ade nga penge mu.28Tapulara ki era ddau do lii pa mu,"Bhara nga'a do napoanne do alle kepeude nga bhaje tu ajhu nga wowadu,"bhole nga'a mu ne bhara nga'a donaanne, rowi nga heleo ne lua paraluddau do naanne jhe taga tari lii kewurungati dhara ade nga penge.29Ne do pedabbho ri ya adho tagatari lii ngati ade nga penge mu miha,tapulara ngati lii ade nga penge ddaudo naanne. Wue marra ta era ddau dokebhali, "Wah ta nga hakku labbe ne luaballa kattu ya taga tari lii ade nga pengeddau do wala?30Ki ri nga'a ya bhara nga'a nga peha'ekolo lii ie nga ae pa Deo, ta nga hakkukare ri ya ri ddau taga tari bhara nga'ado naanne?"31 Ie ta ne nga we do tao ri Tuahhu --ta nga'a ko Tuahhu kiadho ta nginu koTuahhu -- tao we hari-hari ne napoharretu ta pedhede-petutu Deo.32Muri mada we mina ne worawwu,mita ie ne muri mada Tuahhu ta do dhopebunu ddau do wala la dhara lubhuharro nga menyilu.

1 KORINTUS 10.33–11.5 98333Muri mada we mu mii muri mada yale. Do ta petadi ke ya ta kale ne lorojhara tu ta pemengallu dhara hari-hariddau pa dhara hari-hari lai nga do dhobhule lua pedabbho ta pemangngi ngi'umiha. Ne pedabbho ya wata ke mita ieke ro hari-hari nara ta pehelama.

11 1Pedute we ri mu ne alu ngahadha ya, mii ya lema do pedute

ne alu nga hadha Kristus.2Puji mu ri ya rowi do henge loro-loroma ya ri mu jhe do pedute ma ri mu neliajha ya do alla peajha ri ya pa mu he.3Tapulara ne ddhei ya ta toi ri mu hahhilai ri, mina hedhe: Kristus ke ne do jadhikattu pa momone do na mii we, jhemomone ke ne jadhi kattu pa ihi-ammudo na mii we, Deo ke ne do jadhi kattupa Kristus.4Ki heddau momone do leo kolo padhara hebhajha kiadho pa dhara awepedhae ne lii do ngati Deo ne pa hedhapaddau lowe, moko ri momone do naanneta kare nga menihe Kristus ke.5 Jhe ki heddau mobanni do dho leokolo pa dhara awe hebhajha kiadho padhara awe pedae ne lii do ngati Deo nepa hedhapa ddau lowe, moko mobanni

1 KORINTUS 11.6–11 984do naanne ta kare nga menihe ddau pahedhapa no ne do jadhi ta kattu penajanga ngi'u no. Lai napoanne hela'u we miido alle peluhe he ke no.6Rowi do mina harre ke heddaumobanni do dho wae ta leo kolo, rihiie ta luhe ne rukattu no, moko ne lainapoanne hahhi lua do ta pemekae nedhara no ma miha. Rowi do mina harreke ri ie no ta leo kolo.7Momone tenge dho ta leo kolo, rowino do mii leorawwu ngati ngi'u nga luadhida nga kelodo Deo. Tapulara mobannimii lua dhida nga kelodo momone,8 rowi momone adho do tao ngatimobanni, mobanni ri ko do tao ngatimomone.9 Jhe adho lema momone do tao tu luaparalu mobanni, tapulara mobanni ri kodo tao tu lua paralu momone.10Rowi do mina harre ke, tu tapemengallu dhara naju-naju Deo, dojhamma ke mobanni ta leo kolo, mii tadata do no do pa dha'i pereda ddau pahedhapu no.11Maji lema ta mina harre pa dharamuri mada di mii do Herani, mobanniadho do titu miha, do tala ngati momone,

1 KORINTUS 11.12–16 985jhe momone lema adho do titu miha, dotala ngati mobanni.12Rowi maji lema mobanni ta do petarirai ne, do tao ngati momone, tapulara taalla pemina harre momone do metanari mobanni, jhe hari-hari ne nga we dodakka ngati Deo.13Hakko ko ta dhahe miha ri Tuahhuhe ne lai do nadhe: Woie marra heddaumobanni, kinga hebhajha pa Muri pahedhapa ddau lowe, nga do dho leokolo?14Ngati lai do narro ri hari-hari ddau,do alla ke mu peajha, kinga momone domedera rukattu, napoanne mii lai do dhomangnga.15Tapulara tu mobanni, rukattu ne wiepa no tu ta herimo ne kattu no, jherukattu do merai napoanne hahhi lai dopeworena ne ade no.16Nah, kido era do ddhei ta petobha-pedharru taga lai do nadhe, wata hahhiwe ne do nara ta pale ri ya, ie ta di minaharre lema jemaat-jemaat Deo do walahe, hari-hari do kedhagu pa lua tua timado naanne we pa dhara jemaat, do walari ngati naanne bhule dho ke.

1 KORINTUS 11.17–22 98617 Jhara lai do nadhe ri, puji dho mu riya. Lua peteni mu pa awe wie hu ngamejura, adho ma do ta pedubhe ne laido woie, tapulara lai do woapa ma ri.18Petari-tari do rangngi ke ya, ta do padhara lua peteni-lua peteni mu he do erane kejie-kejie do peluru-penyami. Jhe papenge ya, ne lai do napoanne rihi rrau tado petu.19Tarra do jhamma ma ne lau pehihune ta era pa telora mu, mita teleo hine tanadu-nadu ne do Herani do petu-petarrane.20Tapulara ki peteni ke mu, ne do taori mu adho ke Lai Tao Muri.21Rowi kinga dhai mu ta nga'a, dota pehedone-dhai uru mu heddau ngaheddau ne peraba ta aggu nga'a ta tungi'u mu miha, hakku era haghe dohepangnga, jhe haghe ri era do tademawo.22Ta nga hakku mina harre? Ta do adhoke Tuahhu he do nga ammu nga kemali?Tuahhu he do nara ta nga'a pa ni! Wedo ddhei ta kare nga menihe jemaatDeo ri tuahhu he nga ta pemekae neddau-ddau do kehia nga gahara he? Nenga ke ne jhamma ta pale ri ya pa mu?

1 KORINTUS 11.23–28 987Do jhamma ke mu ta puji ri ya? Pujitu-tu dho mu ri ya.23Rowi ne ajhe ri ya pa mu, do na harredo hamme ri ya ngati Muri miha, ri ya:rowi pa rammi do ta jhole ne Yesus, Muridi, ta aggo ke ri No ne roti ne,24 ta alla No pepeha'e kolo lii-ie pa Deotu roti do naanne, ta pipi ke pemae maeri ruai No ne roti ne, jhe lii No, "Nadheke ne kebhue-kedalli Ya do jhole tu mu.Tao we ri mu ne lai do nadhe ta pehengejhara lua Ya."25Mina harre lema ta alla penga'a he,ta aggo ke ri No ne era nginu ago ne,jhe lii No, "Ago do nadhe, lipejaji Deo dowoiu, do perue ri raa Ya."26Parri wari mu ne nga'e ne roti ngangino ne ago do nadhe, ta pepeke ke rimu ne jhara lua made Muri, tade dhaihape la awe dakka No.27Rowi do mina harre ke, ddau donga'e roti Muri nga do ngino ago Muri nenga loro jhara do dho mangnga, ddaudo napoanne do tao lubhu harro ngamenyilu penaja nga Muri do alle pe jholene ngi'u nga raa No.28Hakku ie ta nadu we, do jhamma keta pereha uru jhara ne ngi'u no, jhe itu ie

1 KORINTUS 11.29–34 988no ta nga'e ne roti nga ngino ne ei-agodo naanne.29Rowi kinga nga'a ke ri ddau ne rotine jhe ngino ne ei-ago ne nga do dhotakke pekerihe ta do ne lai napoannedo pekatta ke nga ngi'u Muri, ddaunapoanne, nga'a nga nginu no tu tahamme ne ne lua wolo Muri we tu ngi'uno miha.30Taga tari do mina harre ke, ae titelora mu do paddha nga rogho, jhe eralema do made.31Tapulara ki do pereha ke ri di urujhara ne ngi'u di, wole dho ke ri Deo.32Tapulara kinga wole ke di ri Deo, domedae ke di ta dhabe ri gui ri No, mita iedi ta do dho nara ri lua wolo hela'u-la'unga rai wawa do nadhe.33Rowi do mina harre ke, ki petenike mu tu ta nga'a lai Tao Muri ne, dojhamma ke mu ta pemata ko heddaunga heddau.34Kinga era do menganga, do jhammake no ta nga'a uru jhara ngati ammunga kemali. Ki do takke ri mu pekerihene lai do nadhe, ne lua peowu-peteni muta wie hu nga mejura, adho do medae tapenahho ne lua wolo ngati Deo pa ngi'u

1 KORINTUS 12.1–6 989mu miha. Jhara lai-lai do wala he, domedae ma ta peteleo ri ya pa mu kingadakka ya hine la nga mu.

12 1Nadhe ri jhara lua karunya dongati Henga Deo. Jhara lai do

naanne, ne ddhei ya ta toi ri Tuahhu hene nga ne do petu-tu ne.2Henge ko we ri mu pa awe nga do dhotade dae Muri ri mu, do ddhei ko mu tapedutu ne lua wie hu nga mejura pa ajhunga wowadu do dho i'a pedai lii he.3Do jhamma ke ta toi ri mu, ta doki ddau do parro do kedhago HengaDeo, adho do nara ta pa li, "Lua unukolo-taddhu tu Yesus!" Mina harre lemabhule dho heddau he do na ra ta pali,"Yesus ke ne Muri!" kiadho ne ddaunapoanne do parro do kedhago ri HengaDeo.4Do era jhajhi ae worawwu la ne do wieri Henga Deo, tapulara hari-hari ne naharre do wie ri Henga do hahhi ne we.5Do era jhajhi ae worawwu jhagga dota jhagge tu Muri, tapulara ne Muri dota pemoke ne, Muri do heddau ne le mawe!6Do ae loro jhara ta pekako ne luajhagga Muri, tapulara ne do wie lua rui

1 KORINTUS 12.7–10 990nga kedi tu ta jhagge ne lai do napoannepa nadu we, do ngati Deo do hahhinaanne ma we.7Tu lua ie di hari-hari, do jhagga keHenga Deo ie ta pa nadu we.8Pa heddau wie ri Henga, ne lua rui ngakedi tu ta pedai lii nga peke parru-anni.Pa do wala ri, wie ri Henga ne lua mmaudhara tu ta peteleo jhara lua Deo.9Ri Henga do naanne ma ne do wie paheddau ne rui nga kedi do rihi ngati ihi tuta parahajha pa Kristus, jhe pa do walari, wie ne kuaha ta peie ddau, ri Hengado naanne ma.10Pa heddau ri wie ne kuaha ta tao nelua madalae, jhe pa do hewala ri wiene karunya tu ta pepeke ne lai do tapeito-perijho ta tao ri Deo. Wie ri Hengado naanne pa do hewala ri ne lua ta i'apetala-tala nami ne lai do ngati HengaDeo ne, jhe nami ne do adho ne. Erado tala-tala nami ne lai do ngati HengaDeo, jhe nami ne do adho ne. Era dowie ne lai mita nara ta pedai lii pa dharaheworawwu-heworawwu lipedai, ngalipedai do madalae, jhe era do wie mitanara ta peteleo ne lua pedabbho ngatilipedai do na harre.

1 KORINTUS 12.11–16 99111Hari-hari ne do na harre do ngati luado jhagge ri Henga do hahhi do naannema; heddau do wie ne karunya do walame pedute nga lua ddhei Henga donaanne ma miha.12Kristus hala dho ke nga ngi'u ddauraiwawa; hahhi we ne ngi'u ne, tapularado ae ne ai-alla. Hari-hari ne ai-alla dona harre, maji lema ta do ae, do jadhihahhi ngi'u we.13Mina harre lema di hari-hari, ie tado Yahudi hape la do adho do Yahudi,annu-annu lohe la do balla kattu, allake di pepejhiu ri Henga do hahhi ne we,mita jadhi ta hahhi ke pa ngi'u Kristusne. Ri di hari-hari do toi nga kehammeke ne Henga do naanne.14Rowi ngi'u dhe we miha, adho ngatihahhi ai-alla ne we, tapulara ngati jhajhiae ai-alla no.15Kita lii he kae, "Ya dhe adho ma ruai,ri do mina harre ke ya dhe adho ke nalungati ngi'u," napoanne adho do petu tado ne kae ne do adho nalu ngati ngi'u.16 Jhe ki ta lii wodilu, "Taga tari do adhoya namada moko ya dhe adho nalu ngatingi'u," napoanne lema adho do petu tado wodilu do adho nalu ngati ngi'u ne.

1 KORINTUS 12.17–24 99217Kita hari hengi'u do jadhi ta namadawe, mina mii ke ne ngi'u ne, ne nara tadhanno nenga-nga ri?18Do ngaddi ke ri di ta do alla ke petaturi Deo, ne era tu nalu-nalu do na harrepa ngi'u do nadhe. Hahhi-hahhi nalu dopetatu ke pa era ro ma miha pedute ngalua ddhei Deo.19Kinga hari-hari do ta hahhi nalu we,na mii ri ke ne do pale ta ngi'u ne?20Hakku tarra ma ta do era do ae nenalu, tapulara ngi'u ne wata hahhi we.21Rowi do mina harre ke, nara dhonamada ta lii pa ruai, "Paralu dho ya ngaau!" kiadho lii kattu pa kae, "Paralu dhoya nga au!"22Ne woie, nalu-nalu ngi'u do ege ta dokeloe he, do rihi ri ko ne paralu tu di;23nga nalu-nalu do ege ri di ta do dhobhule nga kebhue he, lakka ta do rihiri ko ne do wie pekerihi ri di. Nalu-nalungi'u do heleo ta do dho bhule nga luagaa nga jhamma he, moko na harre ri kone do rihi ne heleo ri di.24Ne nalu-nalu ngi'u do heleo ta dowoie he, adho ke do tenge ta heleo ri.Do alla ke ri Deo pepeato mina harre neworawwu ne ngi'u di, hakku ne nalu do

1 KORINTUS 12.25–29 993wawa ne kebhue he do takka pekerihike.25 Jhe ri do mina harre ne ngi'u dheadho ke do pebhage bhage, ri hahhi naludo ta heleo ke ne nalu do haghe he.26Ki nga paddha ke hahhi nalu,hari-hari ne nalu do wala he do tapaddha lema ke, ki hahhi nalu naralipuji, hari-hari ne nalu do wala he do tamengallu dhara ke.27Tuahhu he hari-hari do hela'u-la'u keta ngi'u Kristus, jhe mu heddau-heddaudo ai-alla ngati ngi'u do naanne ke.28Mina harre lema pa dhara jemaat,do alla ke ri Deo pepeato ne eratu heworawwu-heworawwu ddau.Uru jhara-jhara rasul-rasul; kedhue,nabi-nabi, ketallu, guru-guru, je ro ri dotao lua madalae, jhe ro ri do tao lua peieddau do paddha kiadho ta ruba dharanga ddau do wala, kiadho do jadhi tamone bhau-bhata, kiadho tu ta pedai liinga heworawwu-heworawwu lipedai domadalae.29Ro adho ta hari-hari do jadhi ta rasulkiadho ta nabi, kiadho ta guru-guru we.Adho ro hari-hari do nga kuaha ta taolua madalae,

1 KORINTUS 12.30–13.2 99430kiadho ta peie ddau, kiadho tuta pedai lii pa dhara heworawwu-heworawwu lipedai do madalae, kiadhotu ta pebhale ne lipedai-lipedai do naharre.31Rowi do mina harre ke, do jhammake mu ta la'a rui nga petarra-tarra mii tanara do kerihi ngati lua-lua do na harre.Maji lema ta mina harre, pa lai do tamedae do nadhe ri, ta peke ke ri ya neloro jhara do rihi ie tu mu.

13 1Maji lema ya ta i'a pedai lii padhara heworawwu-heworawwu

lipedai ddau raiwawa, hape la lipedainaju-naju Deo, tapulara kiadho ya dohajha-do ddhei nga ddau do wala, mokone lipali nga lipedai ya do na harre haladho ke mii lii do kejarre he we do dhobhule nga ihi.2Maji lema ya ta i'a ne pedhae ne lii dongati Deo ne, jhe do tada ya hari-harido meramma, jhe do toi ri ya hari-harilai, jhe hari lema do dhai tarra ya neparahajha pa Deo, hakku do nara ri yata pepida lede, tapulara ki do adho yado hajha do ddhei nga ddau do wala,moko hari-hari ne na harre bhule dhonga guna nga-nga.

1 KORINTUS 13.3–8 9953Maji lema ta wie ri hari-hari neunu-oha ya pa ddau do kehia ngagahara, jhe jhole ri ya ne ngi'u ya tu tatune, tapulara kiadho ya do hajha doddhei nga ddau do wala, moko hari-harine napoharre bhule tu-tu dho nga guna.4Ddau do hajha-do ddhei nga ddau-ddau do wala, do makka tee ngawangnge, jhe do nga ade do woie. Adhono do huke ri lua pana dhara, adho dobhoe kebhaddi, adho do wue-anni.5Adho no do dhida ade, adho dohenginga karri, adho do pehahhi ddaudo wala ta pedute ne lua no miha, adhodo henginga hala pa dhara jhe adho dotakka nui-takka bubu.6Ddau do hajha do ddhei nga ddau-ddau do wala, adho do ddhei nga lua apanga kerewe, wata ke na do mengalludhara nga do ie we.7Do makka penaja nga hari-hari lai, jhedo parahajha nga lai do rihi ie pa naduwe; pa dhara awe do mina we, minaharre lema ddau do ddhei nga ddau doadho do i'a ila lua henao, nga do makkatee nga wangnge ta mata hari-hari lai.8Adho do ngaddi ta era ne awe pa miiddau ta do dho tenge ta pehajha peddhei

1 KORINTUS 13.9–12 996heddau nga heddau. Do era ke ne ddaupa dhara awe nadhe do i'a ke ta pedhaene lii do ngati Deo ne, tapulara do medaema no hine ta pengaha ne pedhae nelii do naanne. Pa dhara awe nadhe doera ke ddau do i'a pedai lii pa dharaheworawwu-heworawwu lipedai domadalae, tapulara do medae ta pengahane pedai lii pa dhara lipedai-lipedai dona harre. Pa awe nadhe era do ae ddaudo toi ae lai, tapulara ne nga ne do toi riro he, do medae ta ballu ri ro.9Rowi ne lua tada di nga lua rui di tapedhae ne lii do ngati Deo ne, do peekoma ta do dho keteme dae.10Do medae ma ta dhai ne awe Deo tatao peketeme hari-hari ne napoharre,jhe nami ne do dho keteme he do medaeta ila.11Pa dhara nga naiki ko ya, pedai ya liimina iki he, ne lua tada ya mii lua tadanaiki he, jhe ne nga we ne do penge riya mii penge naiki he. Pa awe nadhe dokepai ke ya, alla ke ri ya pehora ne wueya do mii naiki he.12Ne nga ne do ngadde ri ya pa dharaawe nadhe mii raiwawo do henunu heko we pa leorawwu. Tapulara hine do

1 KORINTUS 13.13–14.2 997medae ta ngadde ma miha ri di hine ngateleo. Pa awe nadhe, adho dae ya dotada hari-hari, tapulara hine do medaema ya ta tada hari-hari, hela'u lema miiDeo do toi ke hari-hari lai jhara lua ngi'uya.13Hakku tu awe do nadhe era tallu lai nejhamma ta pee nga tao ri di; parahajha,henao nga lua pehajha-peddhei ngaddau nga ddau ihi-anga. Ne do kerihine ngati tallu lai do na harre, wala waridho ke ngati lua pehajha-peddhei ngaddau-ddau do wala.

14 1Do jhamma ke mu ta wohela'a rui, tu ta hajha ta ddhei

nga ddau-ddau do do wala. Jhe wohela'a rui we mu lema mita nara mu nekarunya-karunya do ta wie ri Henga Deo,ne do rihi tu-tu ne, mita nara ta pedhaene lua do pe ito ri ta tao ri Deo tu ddauraiwawa.2Ddau do pedai lii pa dhara lipedai domadalae ddau napoanne adho pedai liinga ddau raiwawa, tapulara no pedai liinga Deo. Bhule dho ddau do tada ne ngane do pale ri no, rowi Henga Deo ne dolii pa nota pale ne lai-lai do toi ri Deo we.

1 KORINTUS 14.3–6 9983Bhale ri ddau do pedhae ne do ngatiDeo ne do pedhae ri no pa ddau raiwawa,tu ta perui ro, tu ta pedidi ro nga tu tapemengallu dhara ro.4Ddau do pedai lii pa lipedai do madalae, wata ke tu ta perue ngi'u no wemiha, bhale ri ddau do pedhae ne liido ngati Deo ne, ta rabha -- ta dharrujemaat mita rui ro.5Do dhai tarra ne woie kita nara hemu hari-hari ta pedai lii do madalae.Tapulara ne do rihi ie, kinga nara Tuahhuhe ta pepeke ne lai-lai do peito-perijhota tao ri Deo he, do rihi mone-ae ngatiddau do pedai lii pa dhara lipedai domadalae, wala ri ki ddau do pedai lii padhara heworawwu-heworawwu lipedaido madalae ne, do nara ri no ta peteleone nga ne do pale ri no ne, mita ie rijemaat ta hamme ne lai do ie ne ngati laido napoanne.6Kita jadhi he ya ta dakka la nga mu,jhe pedai ya lii pa dhara heworawwu-heworawwu lipedai do madalae ne ngake ne guna tu mu? Bhule tu-tu dho ngaguna ie ta he wuru he! Do wala ri kitapeteleo ri ya hahhi lipedai ngati Deo,kiadho ta peteleo ri ya hahhi lai jhara

1 KORINTUS 14.7–11 999lua Deo, kiadho ta pedhae ri ya ne lii dongati deo, kiadho ta wie lii ajha ri ya pamu.7Nalu-nalu lii lodho do dho bhule ngahenga le ie ta hewuru he, mii kehidhonga ketadu, ki ggai, jhe adho do teleo nelikebholu he, mina mii ne nara ta toi riddau ne nga ne alu do pemange ri ro he?8Hahhi telia do wala ri, ki tiu keterope e'e ne abo we, nadu ke do tapemoko-anni ta la pemuhu?9Mina harre lema ne lua i'a ta pedailii pa dhara heworawwu-heworawwulipedai do madalae. Ki Tuahhu nga lua i'aau we ne pali ne lipedai-lipedai do dhoteleo, bhule dho heddau do tada ne ngane do pale ri Tuahhu ne. Ne lipedai au hedo ta marra miha unu he ma we.10Pa raiwawa do nadhe era do minaharre ne worawwu ae lipedai, tapularabhule dho ngati hahhi he ne lipedai dona harre ie ie ta heubha he do dho bhulenga lua pedabbho.11Tapulara ki do dho tada ya ne lipedaido pale ri heddau ddau do pake nelipedai do naanne, hala dho ke miiheddau do wala rai ne penaja nga ya,mina harre lema ya penaja nga no.

1 KORINTUS 14.12–16 100012 Jhara lua mu miha, do toi ri ya tado ddhei tarra mu ta nara ne karunya-karunya ngati Henga Deo. Tapulara nedo kerihi tu-tu ne, do jhamma ke mu tala'a rui tarra ta pake ne i'a mu do narata rabha-ta dharru jemaat mita ie ro tarihi ie ri.13Ri do mina harre ke ne ddau dopedai lii pa dhara lipedai do madalae, dojhamma ke ta ami pa Deo, mita ie pa nota wie ne lua mmau dhara tu ta peteleone nga ne do pale ri no ne.14Rowi kinga hebhajha nga lipedai domadalae, tarra ne henga do hebhajha,tapulara ne penge ya nara dho ta kako.15Hakku ki do mina harreke, ne nga kene do jhamma ta tao ri ya? Nadhe kene jhamma ta tao ri ya: Ta hebhajha keya ri henga ya, tapulara do ta hebhajhalema ke ya ri penge ya. Do medae ya tajhuka lodho ri henga ya, tapulara do taddhei lema ke ya ta jhuka lodho ri pengeya.16Rowi kinga peha'e ke Tuahhu kolo liiie-ae pa Deo ri henga he we, jhe do eraddau do wala do dho tada ne lipedai domadalae do ngati Henga Deo do naanne,moko ne ddau do naanne nara dho ta

1 KORINTUS 14.17–21 1001lii, "Do maddhi ke pa ya," penaja ngalihebhajha mu do naanne, rowi adhodo toi ri no ne nga ne do pale ri au donaanne.17Maji lema ne lihebhajha au pa Murido dhai tarra ne woie, tapulara we nelihebhajha au do naanne bhule tu-tu dhonga guna tu ddau do wala.18Peha'e ri ya ne kolo lii ie-ae pa Deo,rowi ya miha do nara ta pedai lii padhara heworawwu-heworawwu lipedaido madalae, rihi ngati he hari-hari.19Maji lema ta mina harre, pa dhara luapeowu -- peteni tu ta wie hu nga mejurapa Muri, do rihi ddhei ya ta pake lammiubha lipedai do toi ri ddau ngati paketabbha-tabbha ubha lipedai pa dharalipedai do madalae. Rihi ddhei ya ta minaharre, mita nara ya ta ajha ddau.20Tuahhu-tuahhu! Bhole penge ri miinamea he. Pa dhara lua do apa-dokerewe do jhamma ke mu ta pee ma miinaiki he. Tapulara pa dhara lua penge,do jhamma ke mu ta mii ddau do kepai.21Pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo, do hure do bhuke mina hedhe, "AneMuri, 'Nga pelake jhara ddau-ddau dopedai lii pa dhara lipedai do wala wewo,

1 KORINTUS 14.22–24 1002do ta pedai lii ke Ya pa kejie ddau do nahedhe. Rihi ri ko ti naanne nga pelakejhara ddau-ddau do wala rai do ta pedailii ke Ya nga annu-niki Ya; maji lema tamina harre, wae dho ro ta pedhanno ngalipedai Ya.'"22Hakku karunya tu ta pedai lii ngaheworawwu-heworawwu lipedai domadalae, mii tada he we tu ddau doparahajha. Jhe karunya tu ta pepekene lua do peito ri Deo ta tao tu ddauraiwawa, naanne tu ddau do parahajha.23Rowi do mina harre ke, ki ta unu palahe, pa dhara lua peowu-peteni jemaat,moko ki hari-jemaat do pedai lii padhara heworawwu-heworawwu lipedaido madalae, jhe dakka do parri ddau dowala, kiadho ddau do adho do Herani, dobhara tatu ke ta lii ne ddau-ddau do naharre ta do alla ke mu hari-hari pewuju!24Tapulara ki hari-hari ke Tuahhu he dopedhae ne lii do ngati Deo ne, jhe dakkaheddau do adho Herani, kiadho ddautele, moko ne lai-lai do pepeke ri Tuahhuhe hari-hari do ta peteleo ne lubhu harronga menyilu ddau do naanne, jhe ta toitarra ri ddau do naanne ne lubhu harronga menyilu no.

1 KORINTUS 14.25–28 100325Lai-lai do pewune pa dhara ade no dota peteleo ke, jhe ri do mina harre ke dota pewawe ke ri no ne ngi'u no, jhe wieno hu nga mejura pa Deo. Do ta ketarrake ri no ta Deo do era pa telora mu.26Hakku Tuahhu-tuahhu, ne nga kene pedabbho hari-hari ne do na harre?Kinga peowu-peteni ke mu ta wie hu ngamejuara pa Muri, era do jhuka lodho,era do ajha ddau, era do pepeke hahhilai ngati Deo, era do pedai lii pa dharali padai do madalae, jhe era do peteleone nga ne do pale do naanne. Tapularahari-hari ne napoharre do jhamma keta tao tu ta ajha ddau nga tu lua iehari-hari.27Kinga era do ta pedai lii pa dharalipedai do madalae do jhamma ke tadhue kiadho ta rihi ae do tallu ddau, jhedo ta pepahu-pahu heddau nga heddau.Jhe do jhamma ta era ne ddau do tapeteleo ne nga ne do pale ri ddau dopedai lii do na harre.28Ki do dho bhule ddau do nara tapeteleo, moko ne ddau do pedai lii padhara lipedai do madalae do na harre dojhamma ke ta pehangngo-anni pa dhara

1 KORINTUS 14.29–33 1004lua peowu-peteni do naanne. Hawi we ropepedai lii pa dhara ade nga Deo.29Do dhue kiadho do tallu ddau we neddau do era nga lii do ngati Deo, dojhamma ke ta pedhae ne lii do naanne,jhe ri do haghe he dhahe ne nga ne dopale do naanne.30Tapulara, ki ne lii do ngati Deone, dakka pa heddau do wala ri do padhara nga mejaddhi ko pa dhara luapeowu-peteni do naanne, moko ne ddaudo era pa dhara pedai lii ne do jhammake ta pengaha.31Nga loro jhara do mina harre ke,Tuahhu he hari-hari, ki alla ke heddaujhe itu heddau ri, ne nara ta pedhaene lii do ngati Deo ne, mita ie hari-harinara ta hammi ne liajha jhe rui ne luaparahajha.32Karunya do ngati Henga tu ta pedaene lii do ngati Deo ne, nara ta peato ngawoie-ie ri ddau do ta pe dhae ne lii donaanne.33Ne deo do naanne ne, Deo do ddheinga lua do kenya jhe nga do ketanna,adho No Deo do ddhei nga lua do kenya'unga buluru. Hela'u mii do jadhi pa dharahari-hari jemaat Deo,

1 KORINTUS 14.34–39 100534mobanni do jhamma ke tapehangngo-anni pa awe peowu-petenijemaat. Adho ro do nara lua ta pedai lii.Ie dho ro ta jadhi kattu, napoanne dopenau nga uku aigama.35Ki do ddhei ro ta toi hahhi lai, dojhamma ke ro ta kebhali pa ddau pahedhapa ro pa ammu nga kemali ro.Do dhai pemekae dhara ddau, ki pedailii ke heddau mobanni pa dhara luapeowu-peteni jemaat.36Do dakka ngati mu ke ne lipedai Deone? We do titu wata pa mu we ne pedhaene lii do ngati ne?37Kinga era ne ddau do kedo'o adeta do era ne karunya do hamme ri nongati Henga Deo tu ta pedhae ne lii dongati Deo ne, ki adho lai do wala ri ngatiDeo, do jhamma ke ta toi ri ddau do napoanne, ne nga ne do bhuke ri ya donadhe, lipereda ngati Muri.38Tapulara kinga era do hamme nenadhe, bhole pedhuli we nga no.39Rowi do mina harre ke, Tuahhu-tuahhu, la'a rui we mu ta pedhae ne liido ngati Deo ne, tapulara bhole labbane ddau do ddhei ta pedai lii pa dhara

1 KORINTUS 14.40–15.4 1006heworawwu-heworawwu lipedai domadalae.40Tapulara hari do jhamma ke tajhagga nga woie jhe nga kenyajjhe.

15 1 Jhe pa awe nadhe, Tuahhu-tuahhu, ne ddhei ya mita henge

bhale wari ri mu ne jhara Li Hagha Dharado ngati Deo ne, do pepeke ri ya do uruhe pa mu. Do hamme ke ri mu, jhe doparahajha ke mu pa Kristus taga ri LiHagha Dhara do naanne ke.2Ki do bharra tarra ke ne parro ri mu,ne nga ne do pepeke ri ya ne, moko neLi Hagha Dhara do naanne, wala ri kiparahajha Tuahhu nga do dho bhule luatada.3Ne nga ne do alle ri ya pepedhae paTuahhu he, napoanne do alle ke ri pemamme lema. Ne do rihi tarra ne paraludo mina mii ne do hure do bhuke padhara Buku Lidara-Likewahhu Deo, nepedhae ri ya pa mu, ta do ne madeKristus taga lubhu harro nga menyilu dike,4do alle ke No pepedane, tapulara taalla pemina harre do pemure bhale warike pa lodho do ketallu ne. Napoanne

1 KORINTUS 15.5–10 1007lema do hure do bhuke ke pa dhara BukuLidara-Likeawahhu Deo.5Do peke lema ri ya pa mu, ta done Kristus do pemure bhale wari donaanne, do alla lema ke pepengaddi-annipa Petrus, alla pemina harre pa harihenguru do dhue rasul he.6Ta alla pemina harre, pengaddi-anniri No do lammi ngahu rihi ddau peduteNo he. Rihi rrau ko ne ddau do na harrehe ko do muri hape ma dhara awe donadhe, wata do parri ddau ko we ne doalla ke pemade.7Ta alla pe mi na harre, ta pengaddi-anni ke Kristus pa Yakobus, jhe allapemina harre pa hari-hari rasul he.8Pa do pedakka rahi tu-tu ne, tapengaddi-anni ke No pa ya lema -- ya domii ana mea do metana pa do dho dhaiwarru he.9Ya dhe rasul Muri do rihi wawa. Adhoya do jhamma ta pale ta rasul, rowido alla ke ri ya pe dede nga dhaba nejemaat Deo he.10Tapulara ngati lua ruba dharaDeo, nee ke ya do jadhi do mina miiya ne era pa dhara awe nadhe. Jhe

1 KORINTUS 15.11–15 1008do dho perahuma wue lema Deo nepehai-pehuba ya.11Hakku ngati nadu we ne hamme rimu ne Li Hagha Dhara ne -- ie ta ngatiya kiadho ngati rasul-rasul do wala heko -- napoanne jadhi dho ta hahhi lai.Ne do paralu, alla ke ri jhi pepeke ne LiHagha Dhara ne, jhe do parahajha keTuahhu he.12Kinga ne do pepeke ri jhi ne, ta doalle ke Kristus pepemure bhale waringati dhara made mada, ta nga hakkuera pa telora mu do lii ta ne do made doadho ke do ta pemuri bhale wari ri?13Ki do tarra ta do adho ke do madedo pemuri bhale wari, napoanne dopedabbho ke ta Kristus do adho dopemure bhale wari.14 Jhe kita do tarra he ta do adho Kristusdo pemure bhale wari ngati dhara mademada, moko bhule dho ke nga gunanga-nga ne lipepika jhi he, jhe hari lemabhule dho ke nga guna nga-nga ne luaparahajha mu, rowi ne lua parahajha mubhule le dho ma nga era jhalli nga-nga.15Rihi ri ti napoanne, do teleo ke ta jhihedhe ta do pote jhara lua Deo, rowiri jhi hedhe do pepeke ke ta do alle ke

1 KORINTUS 15.16–20 1009Kristus pepemure bhale wari ri Deo ngatidhara made mada, jhe ne pa pedakka neadho ma do pemure bhale wari No -- kido tarra ke do made adho ke do pemuribhale wari!16Rowi ki do adho ke do made dopemuri bhale wari, moko adho lemake Kristus do pemure bhale wari ngatidhara made mada.17 Jhe ki do adho ke Kristus do pemurebhale wari, moko ne lua parahajha mulema wata ke mii hahi lii nii-wue he we,ki do mina harre pee ko ma mu pa dharalubhu harro nga menyilu, jhe do adho kedo nga lua henao nga-nga ri.18Napoanne le ma ne pa petu ne, ne doHerani do alla pemade he, adho lema kedo nga lua henao.19Kinga ne lua henao di pa Kristus watake pa muri mada di we do danni raiwawado nadhe we, moko ngati hari-hari ddaupa raiwawa dhe, di ke hedhe do rihi ha'inga bhangi!20Tapulara we, do teleo ke Kristus tado alle ke pepemure bhale wari ngatidhara made mada. Nadhe ke ne eraparru-era jhalli ta do tarra ddau-ddau do

1 KORINTUS 15.21–25 1010ne ddau-ddau do alla pemade he do tapemuri bhale wari.21Rowi ne maho lua made mada madanni raiwawa do nadhe, do lake jharaheddau ddau we, mina harre lema ne luamuri bhale wari ngati lua made madane, ne wie pa ddau raiwawa do pelakejhara heddau ddau lema we.22Rowi do mina mii hari-hari ddauraiwawa ne made taga tari do jadhi tahahhi ke nga Adam, mina harre lema kehari-hari do made ne pemuri, rowi dojadhi ta hahhi ke nga Kristus.23Tapulara heddau-heddau do medaeta pemuri pedutu nga awe ro ma miha,ne petari-tari Kristus ke, jhe ki allapemina pa awe dakka No ri hine, do talere ke ri ddau-ddau do maho ta do unuri Kristus he.24Ki alla ke pemina harre ta dhai ke nelua pedakka rahi raiwawa. Pa dhara awedo naanne do medae ke ta pejharra riKristus hari-hari lua pereda, hari-hari luakuaha nga hari-hari lua rui nga kedi; jedo medae ta jhole ri No ne kuaha No nemii heddau duae pa Deo, Ama di.25Do jhamma ke Kristus ta pee konga pereda tade dhai ta pejadhi ri Deo

1 KORINTUS 15.26–30 1011hari-hari ne ihi muhu-ihi lawa Kristus tapewawa-anni pa No.26Ne ihi muh do pedakka rahi ne domedae ta pejharre ne, lua made madake.27Pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo do hure do bhuke mina hedhe,"Alla ke pepejadhi ri Deo hari-hari lai tapewawa-anni pa No." Hakku do teleoke, ne nga ne pedabbho ri "hari-hari lai"naanne, wala ngati Deo miha, Ana Deodo ta pewawe ne ngi'u No pa Deo do allapepejharra hari-hari lai ta pewawa-annipa Kristus.28Tapulara ta alla hari-hari pepejharrala dha'i pereda Kristus, moko No miha,Ana Deo, do medae ta pewawe ne ngi'uNo miha pa Deo do alla petao hari-harimita pewawa-anni pa No. Moko Deomiha do medae ta pereda pa hari-harido na harre.29Ki do adho ke do made do pemuribhale wari, ta nga hakku era ddau dopejhiu tu ddau do made? Tu ta nga rohakku tao ri ko ne lai naanne?30 Jhe ta nga lema ke jhi ne ddhei tapehedhapa nga lua hedui-herui ti heawela heawe?

1 KORINTUS 15.31–35 101231Tuahhu-tuahhu! Helodho-helodho,ya ne makka tee nga wangnge pa haradhue hape ne lua hedui-herui, taga tarido dhai mengallu dhara ne ade ya jharalua muri mada mu taga tari do parahajhake mu pa Kristus Yesus, Muri di.32Ki ta heleo ne naane wata ngatikebhihu ddau raiwawa ne we, ne nga kene lua mangngi tu ya, tu ta petadi, dodho hala mii pelawa nga bhada bhani hepa dhara rae do nadhe, pa Efesus dhe?Ki do tarra ke do made ta do dho pemuribhale wari, nah, rihi ie we di ta pedutuwe mii leperajja do mina hedhe, "Mai wedi ma nga'a ma nginu nga ma mengallunge nga kehaka dhara, rowi bhalli-rai dota made ke di."33Bhole luu we! Lua penao do woapado ta peape ne wue muri mada do woie.34Era we nga lua tada pa dhara awenadhe, jhe bhole tao ri we lubhu harronga menyilu. Do ne pa petu ne dojhamma ke mu ta mekae dhara, rowi doera pa telora mu do dho tade dae Deo.35Wue marra ta era do kebhali, "Minamii ke ne ddau do made he ne pemuribhale wari? Ngi'u do mina mii ke ne do

1 KORINTUS 15.36–40 1013wie pa ro, ki alla ke ro pepemuri bhalewari?"36Do bhodho tarra! Ki kujha Tuahhu hewini la ro'a worai, ne wini napoanne naradho ta muri, ki dho mada dae.37 Jhe ne wini do kojhe ri Tuahhu ne laro'a do naanne -- mii namuhi gandumkiadho wini do wala marra -- adhonamuhi ne we, adho hari hekepue ngatinaajhu do medae ta muri ne.38Deo miha ne do medae ta wie newue nga amma ne pa wini do naanne,pedute nga do mina mii ne do heleo ri Nota do woie ne tu naajhu do napoanne.Tu heworawwu-heworawwu wini dopetala-tala ma ne wie ri Deo ne wue ngaamma pa najhu do naharre.39Ngi'u ngati hari-hari do nga henga,adho do hela'u pa hari-hari. Ddauraiwawa do nga heworawwu ngi'uma, mina harre lema bhada do ngaheworawwu ngi'u do wala ma; do lilado nga ngi'u do wala ri ma ro, jhenadu'u-nadu'u do wala wewo ri ma nengi'u ro.40Mina harre lema nalu-nalu do era paihi liru nga nalu-nalu do era pa raiwawa.Nalu-nalu do era pa ihi liru do nga gaa

1 KORINTUS 15.41–44 1014nga jhamma ro ma hahhi-hahhi, jhemina harre lema ne nalu-nalu do era padhanni raiwawa do nadhe.41Lua gaa nga jhamma mada lodhodo wala ma ngati lua gaa nga jhammamada warru. Moto-mo to nga lua gaanga jhamma ro ma miha. Rihi ri ko tinaanne ri, moto-moto le miha do nga luagaa nga jhamma do wala ri ma hewuengati hewue.42Mina harre lema ke ne jhara luaddau-ddau do made do pemuri bhalewari he. Ne ngi'u do pedane ne, ngi'u donara ta wwau, tapulara ngi'u do pemurebhale wari ne, adho ke ngi'u do nara taapa ri.43Pa dhara awe ta pedane ne, ne ngi'udo naanne, ngi'u do woapa nga do keloe,tapulara ki alle ki alle ke pepemure bhalewari, moko ne ngi'u do naanne, ngi'u dowoie nga do rui do kedi.44Pa dhara awe ta pedane ne, ne ngi'udo naanne do ngati raiwawa, tapularaki alle ke pepemure bhale wari, mokone ngi'u do naanne do ngati raiwawa,tapulara ki alle ke pepemure bhale wari,moko ne ngi'u do naanne ngi'u do wie ri

1 KORINTUS 15.45–50 1015Henga Deo. Era ngi'u do ngati raiwawa,jhe era lema ngi'u ngati Deo.45Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deoera do hure do bhuke mina hedhe, "Ddauraiwawa do petari rai, Adam, do jadhi keta do muri," tapulara Adam do pedakkarahi ne, No Henga do wie muri mada.46Ne do dakka uru jhara ne, do ngi'uraiwawa ne, adho do era ne lua pedunga Deo. Ne ngi'u do nga lua pedu ngaDeo ne do dakka leto.47Adam do petari ne do tao ngati worai,tapulara Adam do kedhue ne, do dakkangati era do mmau do megala.48Ddau-ddau raiwawa dhe do mii Adamdo petari ne ke, do tao ngati worai,tapulara ddau do ngati era do mmau domegala ne, do mii do dakka ngati era dommau do megala ne ke.49Rowi ta do mina mii lema di do nahedhe do mii Adam do tao ngati worai,moko hine do medae ta jadhi le mii Nodo dakka ngati era do mmau do megalane.50Ne pedabbho ya, Tuahhu-tuahhu,nadhe ke: Ne ngi'u do tao ngati raa ngamanynyi, nara dho ta maho la dharaRaiwawa Deo do Wowiu ne, jhe ne ngi'u

1 KORINTUS 15.51–54 1016do nara ta made dhe, adho do nara tajadhi ta do peloro ne.51Heleo we ne lai do wowune do nadhe:Adho ta hari-hari di ne do medae tamade, tapulara di hari-hari do medaeata bhari-anni.52Ne lai napoanne do ta jadhi hetakkawe pa dhara hekewu'u namada, pa awetio ne wotabbe do pedakka rahi ne. Rowipa dhara nga tio ne wotabbe do naanne,ddau-ddau do made do medae ke tapemuri bhale wari nga ngi'u do muripeloro ne, jhe di hari-hari do ta lari ke.53Ne ngi'u do nara ta made do nadhedo jhamma ke ta hoo ke ri ngi'u ngi'u dodho nara ta made wari ne, jhe ne ngi'udo ngati raiwawa dhe do jhamma ta hoori ngi'u do ngati era do mmau do megalane.54Ki alle ke pe hoo ne ngi'u do nara tamade do nadhe ri ngi'u do dho nara tamade ne, nga ki nga hoo ke ne ngi'udo ngati raiwawa dhe ri ngi'u do ngatiera do mmau do megala ne, pa dharaawe naanne ke jhe itu jadhi ne ngane do hure do bhuke pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo, "Lua made alle

1 KORINTUS 15.55–16.2 1017ke pepeele, lua nara do ne ke pa dharawolaabba!"55 "Wo lua made mada, pa mii ke ne luanara au? Wo lua made mada pa mii kene raho lua tappu au?"56Ne raho lua tappu au wala dho kengati lubhu harro nga menyilu, jhe nelua jhagga lubhu harro nga menyilu dopelake jhara uku aigama.57Tapulara pe ha'e kolo lii ie-ae pa Deo;do wie ke ri No pa di ne lua nara ne, dopelake jhara Yesus Kristus Muri di.58Rowi do mina harre ke, Tuahhu-tuahhu do hajha do ddhei ya, do jhammake mu ta titu halla-anni. Jhagga we muteru tu Muri nga petu-petarra, rowi do lore ke ri mu petoi ma, ta do hari-hari nedo jhagge ri tu Muri, adho do medae taparahuma wue.

16 1Nadhe jhara lua doi ruba dharado ddhei ri mu ta wie pa do Herani

hela'u he, ne lii ya pa mu mita ie ri muta tao pedute nga lipejhara do wie ri yahe pa jemaat-jemaat do pa Galatia he.2Pa lodho do petari ne, pa hewue-hewue migu do jhamma ke Tuahhuhe hari-hari petale ne doi mu heddau-heddau penau nga do mina mii ne do

1 KORINTUS 16.3–8 1018dhae ri mu pa dhara muri mada mu.Takka we ri mu ne doi mu do na harretade dhai la awe dakka ya la nga mu,mita ie pa dhara awe naanne adho ke dotenge ri ta pekupu ri ya.3Ki dhai ya hine, do medae ta pepu rinadu ne ddau-ddau do ddhei ri mu. Domedae ta wie ri ya ne huri mii lipika, mita aggu aggu ri ro ne doi do na harre laYerusalem.4 Jhe ki do mina mii hine, kinga ie do takako lema ya hela'u nga ro, moko do takako ma ya hela'u nga ro.5Do medae ma ya ta la heahu mu, kialle ri ya penarro Makedonia, rowi do peito ri ya ta narru jhara ni.6Do wue marra ya hina ta taha ko hudihe mu, kidho hala hine pa dhara warrumeringi ne. Ki alla pemina harre nara muta ruba dhara nga ya tu ta peterue neloro jhara kako ya la era do wala he ri.7Wae dho ya ta hadhi ta hare he wenga mu. Kinga wie ya ne lua kehoo riMuri ta pee petui bhalle nga mu.8Pa awe nadhe do medae ko ya ta peepa dhara rae do nadhe, pa Efesus, tadedhai la lodho Pentakosta ne.

1 KORINTUS 16.9–14 10199Do ae ne awe pa dhe tu ya ta tao nelai-lai do woie, maji lema ta do ae neddau do pelawa.10Kinga dhai ta dakka Timotius, hammewe no ri mu nga woie, mita mengalludhara no pa telora mu, rowi no lema dohela'u mii ya do pekako lua jhagga tuMuri.11Bhole era do bahhe do kerope no.Rabhe-dharro we no mita nara no tabhale wari nga helama ma nga ya, rowiya nga tuahhu-tuahhu do haghe he dohee ke pa dhara nga mate ne dakka no.12 Jhara lua tuahhu di Apolos, alla keya pe lii parri wari ma mita hela'u-la'unga tuahhu do wala he ta kako la heahumu. Tapulara pe koma no nga dholohe dae ne ketarra pa dhara ade ta dojhamma no ta kako pa dhara awe nadhe.Tapulara kinga era ke ne awe do woie pano, do tatu ma no ta dakka langa mu.13Do jhamma ke mu ta peniga pewoie-ie, jhe titu halla-anni we pa dhara murimada mu mii do Herani. Tao we ri mu laine nga we nga bhani-dhallu jhe jadhi weta do kedi-keparru.14Ne nga we ne do tao ri mu, tao wenga tobo ri lua pehajha-peddhei.

1 KORINTUS 16.15–20 102015Do tatu ke ta do tade ri tuahhu he,Stefanus nga ana-oha no he, ro kenedo petari-tari ne jadhi ta do Heranipa Akhaya. Ro ke ne do nga hewue ngedanni ade ne do pemoko annu-niki Deohe.16Ne lii ya nga petu petarra mita iemu ta pedutu ne lua bhau nga bhataddau-ddau do mina harre nga ddau-ddaudo hewala he do jhagga-hela'u nga donga do pemoko hela'u-la'u nga ro.17Do mengallu dhara ya jhara lua dakkaStefanus, Fortunatus nga Akhaikus. Rohe, nnau mii gati ngi'u mu ke tu ya.18Alle ke pepemengallo ne dhara ya, domii pengallu dhara mu le ri ro. Ddau domina harre do jhamma ke ta takka padhara kire.19 Jemaat-jemaat do pa Asia do ngalipelangu tu mu. Akwila nga Priskila ngajemaat do peowu pa ammu ro he do ngalua moa lipelangu-Herani do dhai mahulema tu mu.20Hari-hari tuahhu do pa dhe lema dopedhai lipelangu tu mu. Pelangu we muheddau nga heddau ri lipelangu do tobori lua pehajha-peddhei mii do petuahhupa dhara Herani.

1 KORINTUS 16.21–24 102121Pa dhe lema pebhue ri ya ne lipelangungati ya do bhuke ri ya miha: Lipelangungati ya, Paulus.22Ddau do dho ddhei nga Deo hanewe no pehape ne lua-unu kolo taddhu!Maranatha -- Muri jhi ee, dakka we au!23Ki ie mudhe he muri di Yesus ta wiene lua tarro ie nga menyarro mangngi tuTuahhu he.24Do lere le ri lua hajha nga ddhei paTuahhu he hari-hari do heujhu-headdenga Kristus Yesus.

2 KORINTUS

1 1Tuahhu-tuahhu jemaat Deo paKorintus nga hari-hari annu-niki Deo

pa hari hewue Akhaya. Ya, Paulus, rasulYesus Kristus, do dhede taga tari luaddhei Deo, hela'u-la'u nga tuahhu diTimotius,2do pee nga henao ki ie mudhe he DeoAma di nga Muri di Yesus Kristus ta wiepa ne lua tarro ie nga menyarro mangnginga lua mengallu nge nga kehaka dhara.3Lua dhida nga kelodo tu Deo, Ama riMuri di Yesus Kristus. No ke ne Ama dodhai manynyi nge danni ade, nga Noke Deo do mone wei lua rui tu ta tituhalla-anni pa dhara ade nga penge ddauraiwawa.4No ke ne do perui ade nga pengejhi pa dhara penaja jhi heworawwu-heworawwu lua hedui-herui, mita ri luarui nga kedi do hamme ri jhi ngati Deone, ri jhi lema do nara ke ta perui neade nga penge ddau do pa dhara luahedui-herui.

2 KORINTUS 1.5–8 10235Lua hedui-herui do narro do lake riKristus he, do ae lema ke ne do narro dolake ri jhi. Jhe do pelake jhara Kristuslema ke, ne ade nga penge jhi do dhairui nga kedi ke.6Kinga do narro do lake ke ri jhi nelua hedui-herui, napoanne tu ta peruine ade nga penge mu lema ke, tu luahelama tona ie mu. Ki do perui ke neade nga penge jhi, moko mu lema dodutu ta perui ke, jhe ri do mina harre keta makka tee nga wangnge le ke mu padhara hedhape ne lua hedui-herui mii dodhue do hape ri jhi lema.7Do pee nga ketarra ri jhi pa dharaade jhi, nga do dho ngaddi te era ngalua kepapi ne pa dhara ade jhi jharalua Tuahhu he rowi do toi ke ri jhi tado mu lema do dui hape hedui-heruike hela'u-la'u nga jhi. Jhe rowi do minaharre ke, mu lema do dutu ke ta peruihela'u-la'u nga jhi.8Tuahhu-tuahhu! Do ddhei le jhi ta toiri mu ne jhara lua hedui-herui do dhuedo hape ri jhi pa ihi rai Asia. Ne luahedui-herui do dhue do hape ri jhi pa nido dhai tarra ne mejanni tu jhi, hakkuri do mina harre ke do happo ke ne lua

2 KORINTUS 1.9–12 1024henao pa jhi ta do ta era ko jhi ta murimada ri,9hala dho ke mii do alla pehappo heke ne hala jhi ri lua wolo ta pemade.Tapulara hakku jadhi ne lai do na harremita do dho peini-anni ke jhi pa lua ruinga kedi jhi miha tapulara do jhamma tapeini-anni pa mone pemuri bhale wari domade ne we.10No ke ne do alla pepeludu jhi ngatilua made mada do meliri dhara ne. JheNo lema ke ne do medae ta peludu jhipa lodho-lodho do ta medae ne, rowi paNo ke ne halle ne lua henao jhi.11Do ketarra ke pa dhara ade jhi, tado ri lii hebhajha mu ke tu jhi, mokota peludu ke jhi ri Deo ngati lua heduinga herui. Do maddhi ke pa dhara Deone lii hebhajha do ae he, hakku alle keri No pe wie pa jhi ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi, jhe rowi do minaharre ke do medae ke ta ne ddau peha'ene kolo lii ie-ae pa Deo.12Dhai balla ke ne dhara kodo jhi, rowine ade nga penge jhi do perue ke pa jhi,ta do ne muri mada jhi pa danni raiwawado nadhe -- rihi-rihi ne lua pedu jhi ngaTuahhu he -- alla ke ri jhi pepekako nga

2 KORINTUS 1.13–17 1025ade do pudi nga do mmau. Ne tao ri jhine lai do naanne, adho ri uku nga mmaudhara ddau raiwawa, tapulara nga luarui nga kedi do wie ri Deo.13Ne do bhuke ri jhi dhe pa mu watake jhara lai-lai do nara ta ajha nga donara ta kappa ri mu we. Pa awe nadhelohe dho ke jhi ne tada ri mu, tapularane henao ri ya do medae ma ta tada rimu ta tada jhi nga petu-tu hine. Jhe rido mina harre ke, pa awe dakka Muridi Yesus hine, do medae ma ta balla nedhara kodo mu taga jhi, do mina mii jhilema do balla ne dahara kodo taga mu.14 (1:13)15Taga tari lua ketarra do mina harreke moko ya pa uru he do peito ta laheahu mu mita ie mu ta nara ne lua tarroie nga menyarro mangngi dhue wari lipa.16Do peito ri ya ta la heahu mu ie taju nga ta bhale pa loro jhara kako ya laMakedonia, mita nara ya ta rabhe ri mupa loro jhara ya ju la Yudea.17Tapulara alle ke ri ya pelare ne dopeito ri ya do naanne; nah kido tarra keta mina harre ta do ta pedhelo ke ta yadhe adho do tatu ne lua penge? Pa dharata peito ne lai do naanne, ta do tao pa

2 KORINTUS 1.18–22 1026dhara lua ddhei ya he ke miha, hakkuhetakka lii ta, "jadhi", jhe dhai ri nabbholi ri ta, "jhadi dho ke"?18Pa dhara ngara Deo do nara taparahajha ne ri di, ne lijaji ya pa Tuahhuhe, adho dhe bhoke "Jadhi" jhe "jadhidho ke".19Rowi Yesus Kristus, Ana Deo, dopepeke ri Silas, Timotius, nga ri ya lemapa mu ne, adho dhe bhoke ta ddau do"Jadhi" nga "Jadhi dho ke." Do wala ngatinaanne, No ke ne lii "Keoo" ngati Deo.20Rowi do pelake jhara No ke, alla keDeo pe "Keoo" penaja nga hari-hari lijajiNo. Jhalli pa naanne ke hakku pali dita "Amin" pa Deo aga Yesus Kristus.Hakku tao ri jhi mina harre mita ie ke tapedhede pekelode Deo.21Deo miha ne do tao pa jhi nga paTuahhu he ta titu halla-anni pa dhara heujhu-headde nga Kristus, No lema ke nedo pidhi di tu ta petone ta tu No we.22Tu do na poanne ke di pejhue ri Deota jadhi unu No jhe wie ne Henga No padhara ade di mii hahhi petakka tu di tado medae ta wie ri No pa di hari-hari nedo jaje ri No.

2 KORINTUS 1.23–2.4 102723Deo ke ne hakahi ya -- rowi do toi keri No ne ihi ade ya -- hakku do dho jadhiya ta kako la Korintus, rowi ddhei dho tapehedui ri ya ne ade mu.24Pehahhi dho mu ri ya jhara lua nenga ne do jhamma ri mu ta parahajha, rowi do dhai tarra ke mu ne parahajha paKristus. Wata ke ya ta jhagga hela'u-la'unga mu mita ie mu ta ju mengallu ngenga kehaka dhara.

2 1Rowi do mina harre ke, alla ke yape aggu lihappo tu ta do dho kako ri

ya langa mu ta la pehedui ri ne adu mu.2Rowi ki nga pedui ri ne ade mu riya, nadu ri ke ne do nara ta wie ne luahale dhara pemengallu tu ya, ki adho keddau-ddau do alla pepehedui he ri ya neade ro?3Taga ti napoanne ke hakku tu ya bhukine huri do nadhe tu mu. Wae dho yata la heahu mu, jhe pehedue ya ri mu,jhe ne do pa petu ne do jhamma mu tapemengallo dhara ya. Rowi do ketarrapa dhara ade ya, ki mengallu dhara ya,moko mu lema do ta mengallu dhara.4Ne bhuke ri ya ne huri do nadhe tumu, do nga dhute ei namada jhe nga adedo mejanni ri he hedui. Ne pedabbho ya

2 KORINTUS 2.5–10 1028adho ta pehedui mu, tapulara mita ta toike ri mu ta do ya do rihi ddhei nga mu.5Kinga era ne ddau do pedhube ne luahedui, moko ne lai do naanne adho tapenaja nga ya we, tapulara penaja ngaTuahhu he hari-hari, kiadho penaja ngahaghe ti telora mu he. Wae dho ya ta rihine hegarri penaja nga no.6Tu ddau do mina harre, waji ke tuno ri lua wolo do pebune pa no ri doae-ddau ti telora mu.7Pa awe nadhe do jhamma ke ri mu tapehuba no, jhe ube no mita do dho rihihedui ne ade no jhe atta dhara.8Rowi do mina harre ke ne ami ri yamita pedhelo ri mu pa no ta do ddheitarra-tarra ke mu nga no.9Ne bhuke ri ya ne huri do naanne tumu do nga lua pedabbho tu ta uji mu, tado ddhei ko ma mu ta pedutu ne lai-laido peteleo ri ya mu we adho.10Kinga do pehuba ke ri mu ne ddaudo alla petoa hala he pa mu, moko riya lema do ta pehuba ke ne ddau donaanne. Rowi ne nga ne do alla ri yapepehuba -- ki do tarra ta do era ne laido jhamma ta pehuba -- pehuba ri ya ne

2 KORINTUS 2.11–15 1029napoanne pa he dhapa Kristus tu lua iemu.11Ne tao ri ya ne napoanne mita do dhonara ri Wango ta pereda pa di; rowi dotoi ke ri di ne lua-lua pedabbho no.12Pa awe dhai ya la Troas do nga luapedabbho ya ta la pepeke ne Li HaghaDhara jhara lua Yesus Kristus ne, ta doalla ke Muri peboka loro jhara tu ya tajhagga pa era do naanne.13Tapulara ketanna dho ne ade ya, rowido dho nara ya ta peabu nga tuahhu diTitus pa ni. Moko ta pelangu ke ya ngaddau-ddau do era pa ni jhe kako ya laMakedonia.14Tapulara peha'e ne kolo lii ie-ae paDeo! Do pee ma ri No nga parru ngakedhagu jhi tu ta pedutu ne lua penannapa dhara lua nara Kristus, taga tari domuri mada ke jhi pa dhara lua heujhuheadde nga No. Ne pake jhi ri Deo,mita ie ke ne lii jhara lua Kristus ne tamenyabbha la hebhakka-hebakka miiwwau mangngi do keopo he ne heole lahebhakka-hebhakka.15Rowi jhi hedhe do mii wwau keminyado wwau mangngi he, do tunu ri Kristustu Deo. Penaja nga ddau-ddau do ju la

2 KORINTUS 2.16–3.3 1030dhara lua dhara lua apa nga kerewe,jhi hedhe mii wwau lua made do dhaipemengita ddau; tapulara ki penajaki penaja nga ddau do ju la dhara luahelama, jhi hedhe mii wwau mangngi dowie muri mada. Nah nadu ke ne do narata petobe ne lua jhagga do nadhe?16 (2:15)17 Jhi hedhe adho mii do ae ddau dotao penaja nga lii do ngati Deo ne miibhara dhaga he. Ne lua pedabbho jhido mmau, rowi Deo do lii pa jhi. JheDeo miha ne do do heleo jhi, ta do nedo pedhae ri jhi ne lii do naanne miiannu-annu ri Kristus.

3 1Mina mii ne nadhe, mii do tapewue-wue he ri jhi ne ngi'u jhi?

Kiadho do jadhi marra ta do ta paraluhuri lipuji tu mu, kiadho ngati mu mii doparalu ri ddau-ddau do wala he?2Tuahhu miha ke huri lipuji tu jhi, dohure do bhuke pa dhara ade jhi, do narata ajhe ri nadu we.3Ri ro miha do nara ke ta heleo taTuahhu ke do mii huri bhuki Kristus, domoe pelake jhara jhi. Ne huri do naanneadho do bhuke ri ei-tita, tapulara ri

2 KORINTUS 3.4–7 1031Henga Deo, jhe adho lema pa dhida lei,tapulara pa dhara ade ddau raiwawa.4Hakku lii jhi mina harre ri lii ketarraade jhi penaja nga Deo do pelake jharaKristus.5Bhule dho ke nga era jhalli ie tahahhi he tu ta peteleo ta do nara ri jhita jhagga ne lua jhagga jhi do nadhe,tapulara Deo we ne do wie ne lua rui ngakedi do naanne pa jhi.6No ke ne do tao pa jhi mita nara jhita jadhi mone jhagga tu hahhi lipejajido wowiu; lipejaji do peketoe-anni paHenga Deo do muri; jhe adho pa ukudo hure do bhuke. Rowi ne do hure dobhuke ne do ju la dhara made mada,jhe bhale Henga Deo ne do wie lua murimada.7Pa awe lipejaji do aggu ju la dhara luamade mada ne do tao ke jhe bhuke padhida wowadu, ne weo nga kana Deo dokelala mina harre ne worawwu kehabbhapa tanga mada Musa. Ne weo ne minaharre ne worawwu kehabbha hakku naradho ta ketarre ne tanga mada Musa ri doIsrael, maji lema ne kelala tanga Musane do jhari ke ta henunu pa awe donaanne. Nah, kinga pa awe ta tao ne,

2 KORINTUS 3.8–13 1032ne lipejaji do aggu ju la dhara lua mademada do naanne, do alle ke pepemokeri lua weo nga kana do mina harre neworawwu,8do bhara tatu ri ke ne lua tao lipejajido wie ri Henga Deo ne, pa awe pemokene, do rihi ri ko ke ne weo nga ka na ri.9Kinga ne lipejaji do ta wolo ddauraiwawa ne, do mina harre ke neworawwu weo nga kana, do bharatatu ke ta do rihi ri ko ne weo ngakana lipejaji do wie loro jhara pa ddauraiwawa mita nara ta bhale la dhara luapeie bhale wari nga Deo.10 Ie di ta lii ta do ne nga ne do weo ngakana pa awe do uru ne adho ke do weonga kana ri taga tari lua weo nga kanado pa dhara awe do nadhe.11Ki ri hahhi lai do pa dhara hemelila hewe, do mina harre ke ne weo nga kana,do bhara tatu ke ne do peloro ne ta dorihi ri ko ne weo nga kana.12Rowi do nga lua henao do mina harreke jhi, hakku bhani jhi ta lii do mi naharre.13Adho jhi mii Musa do ta henabbhe rino ne tanga mada no mita ie do Israelta do dho ngadde ne weo nga kana Muri

2 KORINTUS 3.14–18 1033ne, do era pa dahara nga henu nu ne jheele teru ngati tanga mada no ne.14Do henabbhi ke ne lua penge ro. Jhelohe ma dhara lodho do nadhe lema dopee ko nga henabbhi ne penge ro pa aweajha ri ro ne buku-buku jhara lipejaji dowodui do naanne. Wata ke ne nara taboke petengalle ne henabbhi do naanneri peheujhu headde nga Kristus we.15Pa awe nadhe lema, ki ajha ke ri rone buku-buku Musa he, ne ri ruhenabbhido naanne do pee koma nga henabbhine penge ro.16Tapulara kinga dakka ke he ddauddau la hedhapa Muri moko ne henabbhido naanne do ta arre ke ngati tangamada no.17Nah, ne Muri do pedabbho do nadhe,wala dho ke ti Henga. Jhe pa mii weHenga Muri ne do era lema ke ne luaballa kattu ne.18Pa awe nadhe ne tanga mada dihari-hari adho ke do henabbhi ri, rihenabbhi do naanne, jhe ri di do tapekelale ke ne weo nga kana Muri diYesus. Jhe ri do mina harre ke, di hedhedo pee ke nga lari ri No mita jadhi miiNo le; ju tui, ju kelala ne weo nga kana

2 KORINTUS 4.1–4 1034di. Ne weo nga kana do naanne do ngatiHenga, jhe ne Henga ne Muri ke.

4 1Ne jhagge ri jhi ne lia jhagga donadhe, taga tari lua ruba dhara Deo.

Rowi do mina harre ke ngaddi dho jhi taatta dhara.2Ngaddi dho jhi ta pake uku-ukukerabba do pemekae dhara ddau ne.Wae dho jhi ta jhagga nga kelakkukiadho ta pote-peappi ne lipedai Deone. Pemoke ri jhi Deo nga hewue-danniade, pedute nga lua ddhei No. Rowi domina harre ke ne henao ri jhi, mi ta ie kehari-hari ddau ta wie ne lua dhahi jharalua jhi pa dhara ade nga pe nge ro.3Kinga pee koma ne Li Hagha Dharado pepeke ri jhi ne, do pee koma ngado dho hamme ri penge, moko wata keddau-ddau do ta ju la dhara apa ngakerewe we ne do dho nara ta tada.4Ri mone kerabba do pereda paraiwawa do nadhe ke ne do henabbhi kene penge ddau-ddau do dho parahajhado na harre. No ke ne do labba ro mitado dho ngadde ri ro ne teleo do ngati LiHagha Dhara do naanne, jhara lua ketokelodo Kristus ne, do mii hia nga wewoDeo ne.

2 KORINTUS 4.5–9 10355Ne lii do pedhae ri jhi ne, adho dhene lii jhara lua ngi'u jhi miha. Ne lii donaanne lii jhara lua Yesus Kristus; ta doNo ke ne Muri; jhe jhi hedhe naannunaannu ri mu taga tari No.6Do pali Deo, "Hhau we ne teleo ngatidhara kerabba." Deo do naanne lema kene do pehhau teleo pa dhara ade di, mitajadhi ke ta teleo ne penge di, tu ta tadene lua weo nga kana Deo do kehabbhapa tanga mada Kristus.7Tapulara puhaka lua pedu-petuwu ngaDeo do gaa do merake ne, do wewe rijhi pa ngi'u jhi do dho bhule nga kebhuedo nadhe do tao ngati worai dhe. Ri domina harre ke, teleo ke ta do ne luaketo-kelodo kuaha do naanne pa Deo weadho pa jhi.8Do peworo ta pemade ke jhi tapemade ke jhi ngati hari-hari kebhihu,maji lema ta harre ngaddhi de dho jhita kedhaddu. Bhara-bhiru jhi, tapularangaddi dho jhi ta dhai ta tade atta dhara.9Ae do pedhutu pemuhu nga jhi,tapulara ngaddhi dho jhi ta kiha miha.Jhe maji lema jhi ta jhajhi wari jhi nedede tade herabba la worai, ta minaharre lema made dho jhi.

2 KORINTUS 4.10–15 103610Loro-loro ri jhi ne narro nga lake nelua made Yesus pa ngi'u jhi, mita ie kene lua muri mada No ta teleo pa ngi'ujhi.11Pa dhara nga muri mada ko jhi,loro-loro jhi ne hedhape lua made madataga Yesus, mita ie ke ri mina harrene lua muri mada Yesus lema nara keta peteleo pa ngi'u jhi do medae ta elenadhe.12Nadhe ne pa petu ne, pa dhara ngi'ujhi, ne lua made mada ne do dhai ruitarra ta pekako ne lua pedabbho no,tapulara do mengallu dhara jhi, rowimuri mada ke ne do rui pa dhara ngi'umu.13Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deodo era ne lipali do nadhe, "Parahajhaya, ri do mina harre hakku pedai ya lii."Nah, ri hemanga lua parahajha do minaharre lema ke jhi ne pedai lii, rowi doparahajha jhi.14Do ketarra ri jhi, ta do ri Deo do alleke pepemure bhale wari Muri Yesus, domedae ta pemuri jhi lema nga Kristus,jhe aggu mu nga jhi le la hedhapa No.15Hari-hari napoharre tu lua paralu mu.Rowi ju ae ne narro ne lake ri ddau ne

2 KORINTUS 4.16–5.1 1037lua ddhei Deo, jhu ae lema ne lihebhajhakolo li ie-ae pa Deo. Jhe ri do mina harreke ta pedhede-peketute le ke Deo.16Ri do mina harre ke, hakku ngaddidho jhi ta atta dhara. Maji lema jhi miido ngadde ri namada ta ju la'a apa ke,tapulara pa dhara ade lua ketarra jhi dopee nga pewowio ti helodho la helodho.17 Jhe ne lua hedui herui do he wuru donadhe, do narro ri jhi pa dhara hemeliladhe, do medae ta wie ne hahhi luamengallu nge nga kehaka dhara tu jhi dodho nara ta ege ta kire, jhe do peloro.Ne lua mengallu nge nga kehaka dharado napoanne, adho do era le ta ngawokinga penono nga lua hedui-herui donaanne miha.18Rowi jhi adho do do peheleo ngalai-lai do ngadde ri namada. Lai dongadde ri namada. Lai do ngadde rinamada, pa dhara hemelila we, tapularalai do dho ngadde ri namada ne, dopeloro lohe la lodho do nami-mii ne.

5 1Rowi do toi ri jhi kinga ne ammu-- ngi'u do nadhe -- do pee ri di

pa raiwawa do nadhe ki dhai ta bhagepemenyalle, do medae ma ta pemoke riDeo tu di hewue ammu pa era do mmau

2 KORINTUS 5.2–6 1038do megala ne, do tao ri Deo miha, jhe doadho ke do ta apa wari ri.2Pa dhara ammu do pa dhara awenadhe, do penina noho ke di rowi doddhei ke di ta la pee pa dhara ammu dido pa dhara era do mmau do megala ne.3Ne ammu di do naanne, ngi'u di ke dowowiu ne.4Pa dhara nga pee ko di pa dharaammu do ngati raiwawa do nadhe, dopee ko di nga penina noho, rowi domejanni ne bhara dhui bhara hape di.Adho taga tari ta ddhei ta mahhu-anningati ngi'u do ngati raiwawa do nadhe,tapulara rowi do ddhei ke di ta pake nengi'u do ngati era do mmau do megalane, mita ne ngi'u di do nara ta made donadhe, ta pereda ke ri do muri ne.5Deo miha ne do pemoke tu di ne lai donaanne, jhe wie ri No miha ne Henga Nopa di mii hahhi era parru he.6Rowi do mina harre ke ne ade jhi dopee nga rui ne toi ri jhi. Do toi ri jhi, kido pee koma jhi pa dhara ngi'u jhi donadhe, moko do jjau ko jhi moko do jjauko jhi ngati ammu do medae ta la pee rijhi ne hela'u-la'u nga Muri.

2 KORINTUS 5.7–11 10397Rowi jhi do muri mada nga jhalli padhara lua parahajha pa Kristus, adho dojhalli pa ne nga ne do ngadde ri namadangi'u dhe,8 taga tari do naanne ke hakku pee mane ade jhi nga halla-annni. Do rihi ddheike jhi ta mahhu-anni ti ngi'u jhi do nadhemita nara jhi ta la pe hela'u ngi Muri.9Rowi do mina harre ke, do pee kejhi nga wohe la'a rui tarra tu ta lapemengallo dhara No, ie ta pa awe ngaera ko jhi pa dhara ammu jhi do pa dhe,ie ta pa ammu jhi do pa ni ne.10Rowi do tatu ke di hari-hari do medaeta la penaja pa hedhapa era era happohala Kristus, jhe heddau-heddau domedae ta hamme ma ne pala pedutenga wui ai tao no pa danni raiwawa donadhe, wui ai wui tao do woie we dowoapa.11Do toi ke jhi ne nga ne lua pedabbhongati lua meda'u pa Muri, ri do minaharre ke, hakku pee jhi nga petadi tapeketarra pa dharra ade ddau jhara luangi'u jhi. Do dhai meramma ne tada jhiri Deo, jhe henao ri ya do tada lema jhiri mu pa dhara ade mu.

2 KORINTUS 5.12–16 104012Nga ri nadhe, ami dho mu ri jhi tapuji ne ngi'u jhi. Wata ke ne ddhei jhi, tawie hahhi era jhalli do woie we pa mu tuta peworena ne ade mu penaja nga jhi,mita ie ta toi ri mu mina mii ne jhammata ta wie ne libhale pa ddau-ddau do rihine heleo worawwu ddau we, jhe adho doheleo ne wue-wue no.13Kinga jhi hedhe hala dho ke miiddau do hala kattu he, napoanne tu tapekerihe ne lua ddhei Deo. Jhe kingangaddi ke jhi ta mii do ie he, napoannetu lua ie mu ke.14Lua hajha nga ddhei Kristus ke ne dopereda pa jhi, jhe do toi ke ri jhi, ki allake heddau pemade tu hari-hari ddau,moko ne lua pedabbho do napoanne tado hari-hari ddau do alla ke pemade.15Ne made Kristus tu hari-hari ddau,mita ie ke ne ddau-ddau do muri he,muri mada dho ke tu ngi'u no we miha,tapulara tu Kristus do alla ke pemade nejhe do pemure bhale wari tu lua ie ro.16Rowi do mina harre ke, adho ke jhi doheleo ddau ri pedutu nga lua dhahi ddauraiwawa ri. Do tarra ma ta do ngaddi jhita peege Kristus ta mii ddau raiwawa he,

2 KORINTUS 5.17–21 1041tapulara pa dhara awe nadhe adho ke jhido ta tao ri mina harre.17Ddau do heujhu headde nga Kristus,do jadhi ta ddau do wiu tu-tu ke. Ne dodui ne adho ke do era ri -- hari-hari dojadhi ke ta do woiu.18Hari-hari ne na harre do jhagga keri Deo. Pelake jhara Kristus ta tao ke riDeo ta peie bhale wari nga No, jhe lii padi mita ie le ne ddau-ddau do wala tanara le loro jhara ta peie le nga Deo.19Do pepeke ke ri jhi ta do pelakejhara Kristus ke, ne tao ri Deo tu ddauraiwawa mita peie bhale wari nga ngi'uNo. Ne tao ri Deo ne napoanne nga dhopekire ke nga hala-ludu do alla petao riddau raiwawa penaja nga ngi'u No. Jhedo alla ke Deo pe lii pa jhi tu ta pepekene lii do naanne.20Hakku jhi hedhe ddau-ddau pepu-peju Kristus. Pelake jhara jhi, Deomiha ne do pedhae ne litakka No. Padhara ngara Kristus, ne ami ri jhi ngapetu-petarra, hamme we ne ruwai rubadhara Deo pedhule ne, do wie ne lorojhara tu mu ta peie bhale wari nga No.21Adho do era Kristus nga lubhu harronga menyilu, tapulara pedhue pehape pa

2 KORINTUS 6.1–5 1042No ri Deo ne lubhu harro nga menyilu di,mita ie ke di ta peie bhale wari nga Deo,ri peheujhu headde nga Kristus.

6 1Rowi jhi do jhagga hela'u-la'u ngaDeo, moko ne ami ri jhi nga meggai

petu-tu pa mu, bhole hore we parahumawue ne lua woie ade Deo ne.2Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo,do lii Deo, "Pa awe do maddhi ne ko, doalle ke au pedhanno-petenae ri Ya, jhepa lodho helama tona ie ne, alla ke Yaperuba dhara au." Henge we pewoie-ie,pa dhara awe nadhe ke ne awe domaddhi ne. Awe nadhe ke ne lodho tapeballa kattu ne!3Wae dho jhi ta pekire ta do hala ne luajhagga jhi. Rowi do mina harre ke peema jhi nga petadi ta do dho wie ne erajhalli ie ta pa heddau he tu ta wie halane pa lua jhagga jhi ne.4Do wala ri ti naanne, pa dharahari-hari lai, ta pedhelo ke ri jhi, ta jhihedhe annu-annu ri Deo. Rowi, hari-hariworawwu lua hedui-herui alla ke ri jhipedhui pe hape, jhe nga makka tee ngawangnge;5dede-merahhu jhi, hahhi la dharaammu bhaddo, peworo-penyabbhu jhi

2 KORINTUS 6.6–10 1043ta pemade jhe dede jhe dhaba; dhaipenina jhi ne jhagga hakku jhajhi ta dodho bba'i nga jhajhi wari lema ta do dhobhule nga nga'a nga nginu.6Nga ade do mola do mira, nga uku ngammau dhara, makka tee nga wangnge,jhe nga ade do woie, ne pedhelo ri jhi tado jhi hedhe do naannu-naniki ri Deo.Mina harre lema nga peketoe-anni pa luaruba dhara Henga Deo, nga lua hajhanga ddhei do petu-petarra,7 jhe pepeke ne lii do ngati Deo ne, jhenga kuaha Deo, ne pedhelo ri jhi ta dojhi hedhe annu-annu ri Deo. Jhi do parrupa lua ddhei Deo, mii hahhi rakka he tujhi, tu ta pemuhu nga ta jaga ngi'u.8Do takka pa dhara kire jhi, tapularado kara do menihi lema; do nara lipuji,jhe do nara likara nga waggi lema. Majilema jhi ta do mola, do peanynyi ma jhita do pote do appi.9Do ege ke jhi ta ddau do dho tada riddau, tapulara do tada ma jhi ri hari-hariddau. Do penge ke jhi ta do made,tapulara do teleo ko ma jhi ta do muri.10Maji lema ne ade jhi ta do pehedui,ta mina harre lema pee ma jhi ngamengallu dhara. Kita heleo he, jhi

2 KORINTUS 6.11–16 1044hedhe do kehia nga gahara, tapularajhi hedhe alla ke pepekaja do ae ddau.Kita heleo he, jhi hedhe bhule dho ngawuru ne nga-nga, tapulara ne pa petune hari-hari ne nga we do unu ri jhi.11Tuahhu-tuahhu do hajha do ddhei yapa Korintus! Do lii mola-mola ke jhi pamu. Alla ke ri jhi pedhute ne ihi ade jhipa mu.12Henabbhi dho ri jhi ne ade jhi tu mu,wata mu ri we do henabbhi ade tu jhi.13Pa awe nadhe, mai we ya ma pedailii nga mu mii penaja nga ana-ana ri yamiha. Boka we ne ade mu penaja ngajhi.14Bhole wae ta peheujhu-headde ngaddau-ddau do dho parahajha pa Yesus;rowi ne lai do mina harre adho domangnga. Mina mii ne nara lua ie tapeheujhu nga lua apa nga kerewe! Naradho teleo ta peheujhu nga lua kerabba.15Bhule dho loro jhara, Kristus ta hela'ulii nga Wango. Ne nga ne lua pehela'u nepa telora do Herani nga ddau do adho doHerani?16Ne nga ne lua pedu pa telora AmmuDeo nga ammu kepue-era udu ngabhaja? Di hedhe Ammu Muri, Deo do

2 KORINTUS 6.17–7.3 1045muri ne. Deo miha do pali, "Do tapee ke ya pa telora ro, jhe muri madahela'u-la'u nga ro. Ya do ta jadhi Deo roke, jhe ro do ta annu-niki Ya ke.17Rowi do mina harre ke, pejjau-anniwe ngati ddau-ddau do dho tade Deo he,jhe petala-anni we mu ngati ro. Bholepemane tu-tu nga hari-hari do wwau dobenga, moko do ta hamme ke mu ri Ya.18Ya do ta jadhi ke ta Ama ri mu, jhemu do ta jadhi ta ana-ana ri Ya, minaharre ke ne ane Muri do Mone Rihi Wikihiga nga pereda ne."

7 1Tuahhu-tuahhu ddhei ya! Hari-harine lijaji do na harre do petuje nga di

ke. Rowi do mina harre ke do jhammake di ta pemoo ne ngi'u di ngati hari-harilai do pera'i ne ngi'u nga hemanga di.Do jhamma ke di ta meghighi-meda'upa Deo, mita nara di ta muri mada dopetone tu Deo we nga kemolo.2Hammi henata we jhi pa dhara ademu. Bhule dho jhi nga tao hala nga-ngaie ta penaja nga heddau he do alla kepeperugi ri jhi. Ngaddi tu-tu dho jhi tahappi lua mangngi ie ngati nadu we.3Hakku lii ya mina harre, adho mitapebunu hala pa mu. Rowi mii do lii ya

2 KORINTUS 7.4–7 1046ma pa mu do uru he do rihi ddhei jhi ngamu, jhe jhi ke ne do peihi-anga tuki-ainga mu pa dhara made nga muri.4Do tobo ne lua parahajha ya penajanga mu. Rihi ri ti naanne ri do dhai ballane kodo ya penaja nga mu! Maji lemajhi ta peabu nga ae lua hedui-herui, neade jhi dhai mengallu dhara taga mu. Dodhai tarra ne mengallu dhara ne ade ya!5Ta dhai jhi la Makedonia lema, naraledho jhi ne awe he ta penagaha keloehe. Ngati hari-hari kebhihu ne dakka nelua hedui tu jhi; ngati tele dakka ne luapehala-pealla, ngati dhara ade hhau nelua meghighi-meda'u.6Tapulara do mangngi ma, rowi do eraloro Deo ne do pemengallu dhara jhiddau do era pa dhara lua atta dhara;do pemengallo ne dhara jhi ri No, ri luadakka Titus.7Ne kehaka dhara jhi adho ke ta ri luadakka Titus he we, tapulara lema ti lipikano, do mina mii ne pemengallo dharano ri mu he. Ne pika no pa jhi, ta dodhai ddhei ke mu ta peabu nga ya; ta domenyaha ke mu pa wui-ai wui-tao mu douru he, jhe pa dhara awe nadhe do moko

2 KORINTUS 7.8–11 1047ke mu ta ange ya. Lai do napoanne kene do rihi pemengallo dhara ya ri.8Maji lema ne huri ya dhe do ta peheduine ade mu, tapulara menyaha dho ya nebhuke ne huri do naanne. Tarra ma paawe ta heleo ri ya ne huri do naanne, domedae ta pehedui ne penge mu -- majilema ta mina harre -- ne lua hedui mudo naanne pa dhara hemelila he we --do wue lema ya ta menyaha.9Tapulara pa awe nadhe mengallu kene dhara ya -- adho taga tari do heduike ne ade mu he, tapulara taga tari luahedui mu do na harre do nara ke ta larene wui-ai wui-tao mu. Do tarra ne luahedui mu do penau nga lua ddhei Deo.Hakku perugi dho mu ri jhi.10Rowi ne lua hedui do mina harre dowie ne lua lari-anni ade do pedubhe nelua helama tona ie. Jhe bhule dho ddaudo menyaha ri lai do naanne. Jhe dopetabbu nga naanne, lua hedui do penaunga lua ddhei ddau raiwawa do ta wie nelua made-mada.11Hakko ko ta heleo ri mu, ne nga nedo wie pa mu ri lua ddhei do penau ngalua ddhei Deo ne! Ne do hamme ri mu,wala dho ke, do tarra-tarra ke mu ne la'a

2 KORINTUS 7.12–14 1048rui ta pemmau ne lua kenya'u-buluruhe! Jadhi ke ta paddhu nga lubhu harronga menyilu, do meghighi-meda'u kemu, era ne lua ddhei ta peoli-pejhalline heddau nga heddau, jadhi mu takeharru-kelidu, jhe do pemoko-anni tawolo ne do hala! Pa dhara hari-hari laido na hedhe do peteleo ke ta do adhomu do hala.12Hakku maji lema ya ta do alla kepebhuki ne huri do naanne, ne bhukeri ya, adho taga tari ddau do hala donaanne. Adho lema taga tari ddau dohedui ri kua hala do naanne. Ne bhukeri ya ne huri do naanne, mita ie pahedhapa Deo, do ta toi ke ri mu miha,do mina mii ne mone-ae lua tada mupenaja nga jhi.13Taga tari lai do naanne ke ne narajhi hale dhara pemengallu. Wala ngatilua hale dhara pemengallu ne, rihi-rihi rijhi ne mengallu dhara taga tari ngaddeke ne lua mengallu dhara ade Titus; neade no do mengallu dhara ri Tuahhu hehari-hari.14Tarra do alla ke ri ya pepewue-wuema mu pa no. Mangngi ma, pemekaedho ma ne dhara ya ri mu. Hari-hari ne

2 KORINTUS 7.15–8.3 1049do alla pepali ri jhi pa mu do petu tarra.Mina harre lema ne nga ne do pewueri jhi pa Titus he jhara lua mu do petutarra lema.15Pa awe nadhe do rihi ddhei ri ke nonga mu, rowi do henge ma ri no mina miiTuahhu he hari-hari ne ddhei ta pedutene lua hewai-hewewe no, jhe mina miimu ne hamme no, do takke pekerihenga do pedhanno mu nga no.16Dhai tarra ya ne mengallu dhara,rowi do nara ke mu ta parahajha ri jhi padhara hari-hari lai.

8 1Tuahhu-tuahhu, ne ddhei jhi do ielema ta toi ri mu jhara lua do mina

mii ne woie Deo nga jemaat-jemaat paMakedonia.2Do alla ke ro peuji ri lua hedui-heruido mejanni. Tapulara pa telora luahedui-herui do na harre, ta mengallunge nga kehaka dhare we ro, jhe do dhaitarra ne woie ne ade ro, pa dhara wieri ro ne lua ruba dhara tu ta rabha tadharru ddau do wala, maji lema ro ta dodhai kehia nga gahara.3Do nara ya ta lii jhe adho do raehereri, ta do tarra ne do wie ri ro he pedutunga mina mii ne do dhae ri ro, kiadho

2 KORINTUS 8.4–8 1050rihi ri ko ti naanne. Jhe adho do era ddaudo lii pa ro,4 ta pee we ro nga meggai pa jhi, kita iemudhe he, ro le ta wie ne lua ruba dhararo tu annu-niki Deo do pa Yudea he.5Ne nga ne do wie ri ro do ri hi tarrane ae ngati peira ri jhi he. Uru-uru jharako, jhula ri ro ne ngi'u ro pa Muri, ta allapemina harre pa jhi lema, penau nga luaddhei Deo.6Ri do mina harre ke hakku do dhaitarra jhi ne lii pa Titus -- do jhare ne laido nadhe -- mita ie ta pekako teru ri none lai do woie do nadhe pa telora mulema.7Do ketutu ke mu pa dhara hari-harilai. Pa dhara lua parahajha lema pe koma mu ta do ketutu, pa dhara peteleone lua tada, pa dhara lua mmau dhara,pa dhara hari-hari worawwu lua la'a ruimuri mada, nga pa dhara lua ddhei, ngapa dhara lua ddhei penaja nga jhi. Rowido mina harre ke do ie le ke mu ta doketutu lema pa dhara lai do woie donadhe.8Lii dho ya mii hahhi lipereda he padhara lai do napoanne. Tapulara ngapeteleo mina mii ne mejhanni ddau do

2 KORINTUS 8.9–12 1051wala ne ruba dhara nga ddau nga ddauihi-anga, ri ya lema do ddhei ta toi tadhai hape la mii ne lua ddhei mu.9Rowi do toi tarra ke ri mu ma ta dopetu tarra ta do rihi ddhei Yesus Kristus,Muri di penaja nga di. Do kaja do kete'eNo, tapulara tao ri No ne ngi'u No tajadhi do kehia nga gahara tu lua paralumu, mita ri lua kehia No ke do naanne,ta jadhi ke mu ta kaja ta kete'e.10Pedutu nga lua tada ya, do petu ke kinga pemoke ri ne lai ne nga ne do jhareri pa ttau do ludu ne. Rowi mu ke ne dopetari-tari do penge nga do jhare lai donadhe.11Nah, ri do mina harre ke, do jahmmake ri mu ta pekako teru ne lai do naannepedutu nga do mina mii ne do dhae rimu. Do jhamma ke mu ta mejhanni tarratu ta pemoke ne lai do naanne, do minamii ne mejhanni mu pa do uru he padhara ta pedae ne lai do naanne.12Ki do era ne lua ddhei ade mu ta wiene nga-nga, moko do ta hammi ma riDeo ne nga ne do ta wie mu do na harrepedute nga ne nga nedo era pa mu, adhopedutu nga ne nga do dho bhule pa mu.

2 KORINTUS 8.13–17 105213Bhule tu-tu dho ya nga lua pedabbhota peludu ddau do wala ngati lua titu ro,jhe pemejanni pa mu ri. Tapulara tagatari mu, pa dhara awe nadhe, do waji kepa dhara hari-hari lua, moko do jhammake mu ta petobe ne lua kura nga gahararo. Kinga era mu ri hine pa dhara luakura nga gahara, jhe do era ro pa dharalua waji pa hari-hari lua, moko ro ri kene do ruba-dhara nga mu. Kiri do minaharre ke, moko hari dhue bhakka dohela'u-la'u ke ne perabha-pedharru.14 (8:13)15Pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo, era do hure do bhuke, "Ddau donara do ae, adho do ta era nga do kerihijhe ddau do nara do hudi, adho do ta erapa dhara lua kura nga gahara."16Do dhai tarra ne kolo lii ie-ae pa Deo,rowi do alle ke ri No pepejadhi Titus tamappe nga mejhanni mii jhi le, tu taruba dhara nga mu!17Rowi Titus adho ke do ddhei tapetobe ne liami he we, tapulara no lematade mina harre neworawwu mappe tala ruba dhara nga mu, hakku ti lua ddheino miha ne aggu lihappo tu ta kakolanga mu.

2 KORINTUS 8.18–22 105318Penau nga no, do naanne le do moeri jhi heddau tuahhu, do dhai takkepekerihe ri hari-hari jemaat taga tari luajhagga no pa dhara pepeke ne Li HaghaDhara do ngati Deo ne.19Do wala ri ngati naanne, ne ddaudo naanne do alle ke pepidhe lema jhepetato ri jemaat-jemaat tu ta penau ngajhi pa loro jhara kako jhi. Rowi do medaeke jhi ta kako jhara tu ta la pengaddune bhara lua ruba dhara do na harremita pekelode ke Muri, mita toi lema kerimu ta do tarra jhi do nga moko ta rubadhara.20 Jhi lema do nga jaga pewoie-ie, mitado dho era ne ddau do wie hala pa jhipa dhara la pengaddu ne bhara lua rubadhara do dhai ae mina hedhe.21 Jhi do ddhei ta tao do mola-mola we,adho ta pa hedhapa Muri we, tapularalema pa hedhapa ddau raiwawa.22Hela'u-la'u nga Titus nga tuahhudo naanne, nanne lema do moe ri jhiheddau tuahhu ri. Alle ke ri jhi pehakkono jhajhi wari, jhe do teleo ke ta doddhei ta ruba dhara. Jhe pa dhara awenadhe, do rihi ddhei ri ke no ta ruba

2 KORINTUS 8.23–9.3 1054dhara mu, rowi do nga lua henao domone-ae no penaja nga mu.23 Jhara lua Titus, no ihi-anga ya, dojhagga hela'u nga ya tu ta ruba dharanga mu. Jhe jhara lua do dhue ddautuahhu do penau nga Titus he, ro hari dodhue do pepu ri jemaat-jemaat, jhe dojadhi lua do peballe dhara kodo Kristus.24Ne henao ri jhi do nara ke ri muta pedhelo ne lua hajha nga ddhei mupenaja nga ro, ne nga ne do pewue ri jhijhara lua mu do petu tarra.

9 1Ne pa petu ne, tenge dho ke ya tabhuki huri ri tu mu, jhara lua ruba

dhara do hhai pa dhara nga moa la ngaannu-niki Deo la Yudea.2Do toi ya ta do mu do ddhei ta rubadhara, jhe do alla ke ri ya pepewue mupa ddau ddau do Makedonia he. Do allake ya pe lii pa ro, ta do rai ngati ttaudo ludu ne tuahhu-tuahhu pa Akhayado moko ke ta wie lua ruba dhara ro.Jhe ne lua pedabbho ade mu, do alla kepepedidi ne ade do rihi rrau ngati teloraro.3Pa dhara awe nadhe, harre ke ri ya dopepu Titus nga do dhue ddau tuahhu dona harre la nga mu, mita ie ne nga ne do

2 KORINTUS 9.4–6 1055pewue-wue ri jhi jhara lua mu era ke domoko, rowi do alla ke ya peli pa ro ta dolore ke mu pepemoko ne lua do naanne.4Do kepapi ne ade ya ngeta era neddau-ddau ngati Makedonia do pedutuhela'u-la'u nga ya hine, kinga dhai ya takako la nga mu. Jhe kinga ngaddi ri ro tado dho moko dae mu, bhoka eeh, hengane mekae dhara jhi hine, rowi do alla kejhi pe lii pa ro, ta do dhai parahajha jhipa mu! Jhe mu lema do medae ta mekaedhara.5Ri do mina harre ke, pa penge ya doparalu ke ta pepu uru jhara ro, tu ta lapemoko ne lua ruba dhara do alla pejajiri mu he. Hakku tao ri ya mina harre,mita ki dakka ya hine, ne bhara rubadhara mu he era ke do moko. Jhe rimina harre ke, do ta teleo ke ne bhararuba dhara mu he do wie nga mengallunge nga kehaka dhara, jhe do adho tagatari lua pehahhi.6Henge we! Ddau do liba wini dohudi-hudi do medae ta ghattu hudi lemangati habha nga la'a no. Tapulara ddaudo liba wini do ae, do medae lema taghattu do ae ngati habha nga la'a no.

2 KORINTUS 9.7–11 10567Heddau-heddau do jhamma ke ta wiepedutu nga lua ddhei ade no ma. Bholewe no ta wie nga meghighi-ghighi kiadhonga ri lua pewike, rowi Deo do ddheinga ddau do wie nga mengallu nge ngakehaka dhara.8Do nga kuaha Deo ta dhute tahegabbhe ne lua tarro ie nga menyarromangngi tu mu, mijhi ne nga we ne doparalu mu, do ta unu ke ri mu, rihi ri tinaanne do ta era ke mu nga do kerihi tuta tao lua ie nga ruba dhara.9Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deodo era do hure do bhuke, "Do ta dhuteta hegabbhe ri No tu ddau do kehia ngagahara, ne lua woie ade No do pelorolohe la lodho do nami-mii ne."10Deo ne do pemoko wini tu mone libawini nga bhara nga'a tu di. No lemane do medae ta pemoko nga do tapebhabbha ne nga we ne do lebe ri mu,mita ie ne wue-wila lua ruba dhara muta ju ae ri.11 Jhe ri do mina harre ke, do ta era kemu do waji pa hari-hari lai, jhe ri minaharre nara mu ta loro loro ne wie ne luaruba dhara mu. Ri bhara-bhara lua rubadhara mu he, do pebhagi-bhagi ri jhi he,

2 KORINTUS 9.12–10.1 1057hakku ae ddau do peha'e kolo lii ie-ae paDeo.12Rowi ne lua tao ie do tao ri mu hedo na hedhe, adho ke ta petobo ne luakura nga gahara annu-niki Deo he we,tapulara lema do medae ta pedidi ddauta pe ha'e kolo lii ie-ae pa Deo.13 Jhe ngati lua tao ie do pedhelo rimu he do na harre, ae ngati do Heranido pa Yudea he do medae ta wue wajeDeo, taga tari do ngadde ke ri ro ne luamappe nga mejhanni mu penaja nga LiHagha Dhara jhara lua Kristus do peduteri mu ne, Mina harre lema ta wue wajeke Deo ri ro taga tari lua woie ade ngapenge mu, tu ta pebhagi-bhagi pa ro ngapa hari-hari ddau do wala he, ne nga nedo era pa mu.14Moko do medae ke ro ta hebhajhanga ade do tobo ri lua pehajha-peddheitaga tari do dhai tarra ne woie ade Deopenaja nga mu.15Do jhamma ke di ta peha'e kolo liiie-ae pa Deo, penaja nga lua tao ie Nodo rihi ngati ihi ne!

10 1Pa dhara awe nadhe ya, Paulus,do ddhei ta pedae hahhi lai nga

mu. Ya dhe, pedutu nga lii ddau, do lumu

2 KORINTUS 10.2–5 1058do majho ki do penaja hedhapa nga mutapulara ki do jjau ke do bhani-do gagga.Nah, taga tari lua lumu nga majho ngalua ie ade Kristus,2 ta ame nga menangnge tarra-tarra keri ya pa mu, bhole pedide we ya ri mujhe pehahhe ya ta karri penaja nga mu,kinga dhai ya ta dakka la nga mu hine.Rowi do nga lua pedabbho ke ya ta lapenaja nga ddau-ddau do lii pe jhi ta jhihedhe do jhagga tu lua pedabho raiwawawe. Adho ke ya do ta pemari-mari ri ngaro.3Tarra do he ko jhi do muri mada padanni raiwawa do nadhe, tapulara ne luala'a rui jhi adho do jhalli pa lua pedabbhoraiwawa.4Ne rakka-rakka do pake ri jhi padhara lau pedhutu-pemuhu jhi, adhorakka ngati raiwawa do nadhe, tapulararakka-rakka ngati Deo do nga kuaha ne.Ri rakka do na harre ke ne pemae tebhottei ri jhi ne nada-nada ihi muhu; ne tibari jhi ne lipebhata-lipebhata he,5 jhe malli peabba ri jhi ne nyabbhu-nyabbhu lega nga wue-anni he, dopetitu tu ta pelawa-petaddhu nga luatada jhara lua Deo. Pejharra ri jhi ne

2 KORINTUS 10.6–10 1059penge ddau-ddau he, jhe pejadhi rota pewawa-anni la dhara kabha jhallaKristus.6 Jhe kinga do pedhanno ke mu hari-haringa petarra-tarra, do moko ke jhi ta wolone ddau-ddau do dho wae ta pedhannohe.7Do jhamma ke mu ta tada ne lua laido mina mii ne do papetu ne. Rowi, kinga do ketarra ke ri heddau ddau, ta nodo unu ri Kristus ke, do jhamma ke no tapekebhadde ne ngi'u no miha jhe hewinalema ta jhi hedhe do unu ri Kristus miino lema.8Mekae dho dhara ya, ki do jhammama ya ta rihi ae ne pewue-wue ne kuahado alle pewie ri Muri pa jhi, rowi nekuaha do naanne ne wie pa jhi tu taperui mu, adho tu ta peherabba mu.9Ddhei dho ya ta era pa dhara pengemu, ta do ne huri ya dhe ta pemeda'umu he we.10Do era ne ddau do lii, "Ne huri-huriPaulus hedhe, do rui kere-kere jhe dodhai tarra meduru, tapulara kinga erano pa telora di, hala dho no mii ddau dohengada he jhe ne lipedai no bhule dhota uga nga-nga!"

2 KORINTUS 10.11–15 106011Ne ddau do mina harre do jhammake no ta tada ta do kinga era ke jhi patelora mu, ne do ta tao ri jhi do mii dobhuke ri jhi ke pa dhara huri jhi he.12Do tatu he ke jhi ta do dho bhanita penono kiadho ta pehela'u ne ngi'ujhi ta do hela'u kebhue nga ddau-ddaudo ege ne ngi'u ta do dhida. Do dhaibhodho tarra ro. Ro dhangnge ma ne dotao ruuku, jhe petato dhangnge ri ro nekebhue ngi'u ro ri ruuku do naanne.13 Jhi, adho do mina harre. Kiri latta-anni jhi, adho jhi do rihi ngati rutatta.Do pee ma jhi pa wata-wata ngati erajhagga do alle pepetato ri Deo tu jhi. Jhemu do maho ke pa dhara era do naanne.14Hakku, pa awe kako jhi la heahumu he, do nga aggo ri ne Li HaghaDhara jhara lua Kristus ne la nga mu, dotarra-tarra adho jhi do mahhu anni ngatiwata era jhagga jhi.15Pujhi dho ri jhi ne ngi'u jhi, pa dharalua jhagga ddau do wala do era pa telengati wata do alle pepetato ri Deo tujhi. Do pewala ngati napoanne, jhi dopee ma pa dhara wata-wata do alle pepetato ri Deo tu jhi, jhe nga henao pa muta do ta ju ne parahajha pa Kristus, mita

2 KORINTUS 10.16–11.3 1061ie ta nara jhi ta tao ri ne lai do rihi nemone-ae pa telora mu.16 Jhe ri do mina harre ke, nara ri kejhi ta pepeke ne Li Hagha Dhane, larai-rai do wala he nga do dho tenge talatta-latta-anni jhara lua jhagga do allapejhagga pa era, do era jhagga ddau dowala.17Pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo, do era do hure do bhuke, "Ddau doddhei ta pehewu ie ta ai ne nga we, dojhamma ke ri no ta pehewue ne lai doalla petao ri Muri."18Rowi ne ddau do tarra ta do puji, tituwata ddau do do puji ri Muri we; adhoddau do puji ngi'u wari-anni.

11 1Hane uru ko we ya ta tao miiddau do here ta do bhodho hudi

he. Ie ma to?2Do ddhei ke ya ta la peheanu nga mu,mii Deo lema miha do ddhei ke ta peabunga mu. Mu do dho hala ke mii heddauana mobanni do ngarru do dho bhulenga lua kura nga terujha dae, do alle keri ya pejaje tu ta pemanno-ammu ngaheddau momone, nga Kristus.3Tapulara do kepapi ko ne penge yange ngeta luu he ne penge mu, jhe

2 KORINTUS 11.4–7 1062do dho wae ke mu ta halla-anni ri ngaKristus, hela'u mii Hawa do uru he doluu la dhara liubu ngati debhoho ne.4Do pa wue he mu do ddhei ta hamminadu we ne do dakka la nga mu, jhe ajhapa mu jhara lua Yesus do wala -- adhoYesus do petade ri jhi ne pa mu. Jhedo ddhei lema mu ta hammi ne henganga "li hagha dhara" do pewala kea-keanga Henga Deo nga Li Hagha Dhara dongaddi ta hammi ri mu ngati jhi.5Bhule dho pa penge ya, ta do ne ngi'uya do rihi wawa ngati "rasul-rasul" dorihi nga ihi do na harre!6Wue marra ya ta do dho dhai kepattoki pedai li tapulara jhara lua mmaudhara, adho ya ta ddau do bhodho. Nenaanne alla ke ri jhi pepeteleo pa dharahari-hari lai pa mu.7Pa dhara awe pepeke ri ya ne Li HaghaDhara do ngati Deo ne pa mu, ami dhoya pa mu ta tago ne muri mada ya majilema ta hedui he; jhe ri mina harre tao riya ta pewawe ne ngi'u ya. Hakku tao riya mina harre tu ta dhede mu pedhida.Ta do ta jadhi ta hahhi hala ke ne nga nedo tao ri ya ne penaja nga mu ne?

2 KORINTUS 11.8–12 10638Pa dhara awe pemoko mu ri ya, ya dopeloje ri jemaat-jemaat do wala he. Ie yata lii, ne perugi ri ya ne jemaat-jemaatdo na harre do na harre mita nara taruba dhara nga mu ke.9Kinga pa dhara awe do naanne, do padhara awe kura nga gahara ne ya ngaddidho ya ta pehedui mu ie ta heddauhe. Hari hari ne nga we ne lua paraluya do pemoko ri tuahhu-tuahhu ngatiMakedonia. Do jage ri ya pewoie-ie mitado dho pehedui mu ri ya ie ta pa dharalai ne nga we, jhe do pee nga jage ri yateru ne lai do naanne mita pee ma tamina harre.10Ne lua latta-anni ya do nadhe ke,adho do nara ta peele ie ta pa mii we pahari hewue ihi rai Akhaya, rowi ne liajhaKristus do petu ne, do ne pa ya.11Ta nga hakku lii ya mina harre? Ta rido adho ke ya do ddhei nga mu? Dotoima ri Deo, ta do ddhei ya nga mu!12Ne nga ne do jhagge ri ya pa dharaawe nadhe, do medae ri ya ta jhaggeteru mita ie ne "rasul-rasul" do walahe, bhule dho ke nga era jhalli tu tapewue-wue ne ngi'u ro, jhe lii ro ta dojhagga mii jhi le ro.

2 KORINTUS 11.13–18 106413Ddau do mina harre, ro rasul-rasuldo pote-do appi. Ro mone jhagga-monejhagga do ddhei ta pelu ddau, jhe ngapake ne ngara ro ta rasul-rasul Kristus.14Adho ke do jadhi ta lua madalae ri,ne do tao ri ro do mina harre ke, dopeherobo-anni mii malaikat teleo he!15Hakku madalae ledho ma, ki ne monejhagga-mone jhagga ngati Wango dopeherobo-anni ta mii mone jhagga-monejhagga do jhagge ne lua ddhei Deo. Papedakka rahi do medae ma ta hamme riro ne pai-pala do pekatta nga wui ai-wuitao ro he.16Hewari ri ne kebhale ri ya: Bholedhai ta era do penge ta do ya dhe, dobhodho. Tapulara ki di era ma mu dotade dhai ta penge ta do harre ma ya,la'a le we no, wie ko we pa do bhodho donadhe ta latta-anni hudi he.17Mai ko ma pale ri ya ne lua latta-anniya ne, tapulara adho dhe Muri ne do liipa ya ta pali do mina harre. Pa dhara laido nadhe tarra-tarra ya, ne pedai lii miiddau do bhodho.18Tarra, ae ddau do ddhei ta pehewuelua-lua raiwawa, hakku ya lema minaharre.

2 KORINTUS 11.19–23 106519Mu ne nga mengallu dhara ne makkata ha penaja nga ddau do bhodho, rowido penge ke ri mu ne ngi'u mu ta do dhaidhara!20Ta hani we ri mu kinga era ddaudo ta penaanno ne ngi'u mu, kiadho tahemuhe nga ta happi lua mangngi ngatimu, kiadho do penge ne ngi'u ta do rihidhida ngati mu, jhe do bhani ta tabbhamu.21Ta mekae dhara ya ta mengaku tado koe hi'u-hi'u jhi hedhe ta tao do minaharre. Tapulara ne nga ne do bhani tapehewu ri ddau do wala, bhani lema ya.(Nepali ya mii lipali ddau do bhodho).22Do Ibrani ro? Ya lema do Ibrani. DoIsrael ke ro? Ya lema do Israel. Kolo loroAbraham ke ro? Ya lema mina harre.23Mone jhagga-mone jhagga Kristus kero? Kinga rangngi ri mu ta do a'i dho keya ila penge he, tapulara ya dhe heddaumone jhagga do rihi ie ngati ro hari-hari!Do rihi rui ya ne jhagga, do rihi ae wariya ne pemaho la dhara ammu bhaddo,rihi ae wari ya ne dede-ne merahho jhedo loro-loro ya ne miga ta made.

2 KORINTUS 11.24–28 106624Lammi wari ya ne wuhe ri gui ri doYahudi. Hewari pewuhe ri gui tallu nguruheo takka.25Tallu wari pedede ri do Roma, ngaddilema ya ta merahho ri wowadu. Talluwari ya ne kada kapa pa llau, jhe hewaripe ngaddi ta lebhu-lebhu pa llau dhuenguru appa ja.26Ae wari ne tao lua ka ko jhara dodhai hedui, miga ta piro ri ei-waa, luahedui ngati ddau do mone raba unu-ohaddau, lua hedui-herui ngati do Yahudimina harre lema ngati ddau do adho doYahudi, lua hedui-herui pa dhara rae ngapa tele ngati dhara rae, lua hedui pa llaunga lua hedui ti ddau-ddau do pali nengi'u ro ta tuahhu do Herani tapularaadho.27Wohe la'a rui nga hora lua rui ngakedi hetenga made; jhajhi wari ta dodho bba'i, ta do dho nga'a-nginu, ae warita bela nga menganga dhallu, lakka rimeringi ri do kura bhara pa ihi, jhe dodho bhule nga era pee.28Wala ngati na harre hari-hari,helodho-helodho do era pa dhara heduiwe ne ade ya ki penge ri ya ne lai-lai dona harre hari-hari.

2 KORINTUS 11.29–12.1 106729Kinga era do keloe, ya lema dutu takeloe hari. Kinga era do riju la dharalubhu harro nga menyilu, ne ade yamajje merajjhe-rajjhe.30Nah, kinga ya ta pehewu hahhi lai,moko ne lai do pehewue ri ya ne, lai laido ta pedhelo ne lua keloe ya ke.31Deo Ama ri Muri di Yesus Kristus nedo toi ta do adho ya ta pote. Lua dhidanga ketutu ne ngara No lohe la lodho donami mii ne.32Pa dhara nga era ne ya pa Damsyik,ne gubernur do pereda pa ni pa dha'ipereda Duae Aretas, do li pa dohorodhadhu he ta jage ne ubha kelaeubha toka rae ne tu ta kappe ya.33Tapulara, ta pedhule ke ya. Tapularata pedhule ke ya pa dhara hewue kerajajhara hewue ro'a bo do era pa teborae do naanne la dha'i. Nga loro jharamina harre ke ya ne ludu ngati dharawolaabba gubernur do naanne.

12 1Do tarra bhule dho neluamangngi ne ta latta anni.

Tapulara do ddhei lema ya ta pehewune lai-lai do pengaddi ri Deo pa ya, padhara wahyu kiadho pa dhara lai nii.

2 KORINTUS 12.2–6 10682Do tade ri ya heddau do Herani, dopa henguru appa bhue ttau do ludu, dodhede la era do rihi dhida nga kelodo paera do mmau do megala. (Toi dho ri yata do ngi'u do petu-petarra ne No, ne dodhede do naanne, we naanne mii hahhilai nii hewe -- ri Deo we ne do toi). Pa nine ddau do naanne do dhanno ne lai-laido dho nara ta pale ri ddau raiwawa, jheadho lema do wie pa ddau raiwawa tapale.3Pale ko ri ya hewari ri: Do toi ri ya tado ne ddau do nadhe do dhede ke laFirdaus. (Toi dho ri ya, ta do ngi'u dotarra-tarra ne, ne do dhede do naanne,we naanne hahhi lii nii he we -- Deo wemiha ne do toi.) Pa ni ne ddau do naannedo ta dhanno ne lai-lai do dho nara tapale ri ddau raiwawa, jhe adho lema dowie pa ddau raiwawa ta pale.4 (12:3)5 Jhara lua ddau do naanne ke ne doddhei ta pehewue ri ya, adho jhara luangi'u ya miha. Ki jhara lua ngi'u ya, watake ta peteleo ne lai-lai lua keloe ya hewe, ne do ddhei ta pehewue ri ya.6Kita ddhei he lema ya ta pehewuehahhi lai, wae dho ya ta jadhi mone bhoe

2 KORINTUS 12.7–10 1069do omo-koho, do medae ya ta pali lai dopetu we. Tapulara do ta tahe ke ri ya nengi'u ya, mita do dho era ddau do pengeta ya dhe ta do rihi ngati ne nga ne dongadde ri no ta tao ri ya kiadho ti do allepedhanno ri no ne nga ne do alle pepaleri ya.7Tapulara mita ie ya ta do dho rihiwue-anni taga tari lai do pengaddi palai nii do na harre moko ta wie ke pa yaheworawwu lua paddha pa ngi'u ya domii hahhi nalu he ngati Wango. Hakkuwie ne paddha do naanne pa ya mita dodho wue-anni ke ya.8Tallu wari ke ya pehebhajha pa Murimi ta bhete ne lua paddha do naannengati ya.9Tapulara bhale ri Muri, "Do hajha doddhei Ya nga au, napoanne do waji keau; rowi ne kuaha Ya do ta ju ta rihirui ki do pa dhara keloe au." Rowi domina harre ke, do rihi mengallu dhara keya ta pehuwue ne lua keloe ya ne, rowikinga keleo ke ya, moko pa dhara awenaanne ke Kristus ne toi ri ya do era doherimo-heruge ya ri lua rui nga kedi No.10Hakku do mengallu dhara ke ya rilua keloe-lua keloe ya he. Do mengallu

2 KORINTUS 12.11–13 1070dhara lema ya, taga tari Kristus hakkunara ya lua kare nga menihe, ta hudheta perage nga narro-lake ri ya nehedui-herui. Rowi ki nga keloe ke ya,moko pa dhara awe naanne ke ya ne rui.11Do tarra alla ke ya petao mii heddaudo bhodho he -- tapulara mu ke hari-harine do tao pa ya hakku jadhi ya ta dobhodho. Do ne pa petu ne do jhammake ya ta puji ri mu. Rowi maji lema tadho bhule nga kebhue nga-nga tapularangaddi tu-tu dho ya ta jharra ki penajake nga "rasul-rasul" do rihi ngati ihi dona harre.12Lua madalae-lua madalae nga luado rihi nga ti ihi he nga lua jhagga-luajhagga do mone-ae he do pedhelo ke pamu nga merai nge-merai dhara, tu tapeteleo ke pa mu ta do ya dhe heddaurasul.13Pa dhara lai ne nga ke ne do kura, nedo dho heleo mu ri ya, kinga penono ngajemaat-jemaat do wala he. Jaga-jaga keta wata pa dhara lai do na dhe we: rowido dho pehedui mu ri ya pa dhara heleone muri mada ya. Pehuba we ri mu nehala do naanne!

2 KORINTUS 12.14–18 107114Pa dhara awe nadhe tu pa do ketalluwari ke ya ne moko ta la heahu mu. Jhewae dho ya ta pehedui mu, rowi ne doddhei ya adho ne nga ne do unu ri mu,tapulara ngi'u mu. Rowi adho ana-anahe ne do kale muri mada tu ina-amahe, tapulara ina-ama he ne do kale murimada tu ana-ana he.15Rowi do mina harre ke, do ngamengallu nge nga kehaka dhara ya, taalla hari hari ne nga we tu mu, lohe mangi'u ya lema miha. Kida mina harre kene lua ddhei ya nga mu, ta do jhamma rike mu ta kura ne lua ddhei nga ya ri?16Nah, kido o'o ma mu ta do dho ngaddiya ta pehedui mu, maji lema ta minaharre, era ma do lii, ta do ya dhe do dhaii'a kelakku; ta ya do nara lua mangngingati mu, ri loro jhara do pote nga appi.17Mina mii ne jadhi! We do pelake jharaddau-ddau do pepu ri ya la nga mu he,ne dha'u ya lua mangngi he ngati mu?18Alle ke ri ya pepepue Titus ta kakola heahu mu, jhe lii ya pa do Herani dowala he ta kako penau nga no. We do eraTitus nga happi lua mangngi ngati mu?Tapulara jhi hari do dhue, do jhagga nga

2 KORINTUS 12.19–21 1072lua pedabbho do hela'u, jhe do hela'u wene loro jhara-loro jhara do tao ri jhi.19Wue marra ta penge ri mu ta do jhihedhe, hape ma dhara awe nadhe dopetadi ta ddhei ta pemola-anni penajanga mu? Lakka ta do dhai keliru mu kido mina harre! Do toi ma ri Deo ta dohari-hari ne do pale ri jhi he, do pedutelua Kristus. Jhe hari-hari ne do tao rijhi he, tu ta perui ne lua muri mada luapedu mu nga Deo.20Ta kepapi ne ade ya, ta do ki dhai keya ta la heahu mu, jhe abu mu pa domii do henao ri ya. Jaga-jaga hine ta doera do pehala, do pebubu dhara, pepanaade, do pehenge nga ngi'u miha we,do pekara-pewaggi, do pehiu-pebhagiheddau nga heddau, wue-anni bhajarebho, jhe do kenya'u nga buluru.21Meda'u ya nge ngeta he ki dhai yata dakka hi ne, do medae ya ta pewaweri pa hedhapa mu, jhe do medae ya tatangi, taga tari ae ti telora mu, do uru hedo muri mada pa dhara lubhu harro ngamenyilu ko, adho do lari-anni jhe adhodo pengaha ngati tao ne wui-ai wui-taodo lila lau pagga biri he, do ra'i-do tongohe nga do dho jhamma tu-tu he.

2 KORINTUS 13.1–3 1073

13 1Na dhe tu pa do ketallu wari keya ne dakka ma nga mu. Pa dhara

Buku Lidara-Likewahhu Deo do era dohure do bhuke, "Lua kewallu do mina wedo jhamma ke ta perue ri lilolo do dhuekiadho do tallu ddau hakahi, jhe itu narane kewallu do naanne ta hamme ta dopetu."2Ne ddau-ddau do pa awe do ludu he,do alla ke petao lubhu harro nga menyilunga hari-hari ddau do wala he, do allake ri ya pepehewia pa awe do la heahuhe mu ri ya pa do wala he, do alla ke riya pepehewina pa awe do la heahu hemu ri ya pa awe do kedhue wari ne. Paawe nadhe, pa dhara nga jjau dhe ko yangati mu, ta pehewina wari ke mu ri ya,kinga dhai ke ya ta dakka ri, bhule dhoke heddau he ti telora mu do medae taludu ngati lua wolo.3Moko do medae ma mu ta narahari-hari ne telia ta do tarra-tarra doalla ke Kristus pepedai lii pelake jharaya. Kinga dhai ke Kristus ta penaja ngamu, adho No do medae ta koe-koe ri, domedae ta pedhelo ri No ne kuaha No patelera mu.

2 KORINTUS 13.4–7 10744Do tarra pa awe ta ketoe peabbha-rappa ne No, do rogho-do keloe No,tapulara pa dhara awe nadhe do muri keNo ri kuaha Deo. Jhi lema do rogho-dokeloe pa dhara muri mada jhi dopeheujhu-headde nga Kristus, tapularaki penaja hedhapa ke nga mu, mokojhi lema do ta rui ta kedi mii Kristus rikuaha Deo.5Hakko ko ri mu ta pereha ne ngi'umu miha, do muri mada tarra ke mu padhara lua muri mada do parahajha paKristus! Do tatu ke ta do toi ri mu, ta doKristus do era pa dhara mu! -- do wala rine lai ne, ki do tarra mu ta do parahajhatarra-tarra.6Ne henao ri ya do nara ke ri mu tatada jhi he dhe ta adho jhi hedhe taddau do makka taha uji.7Hebhajha jhi pa Deo, ki ie mudhe heta wae No ta ruba dhara nga mu mita dodho tao hala ri. Adho tu ta pedhelo pamu ta do jhi hedhe ta do mmau dharapa dhara pekako ne tenge jhi, tapularamita jhagge ri mu ne lua ddhei Deo, majilema jhi ki heleo mii ddau do dho jhagganga-nga he, bhule dho ta nga-nga.

2 KORINTUS 13.8–12 10758Rowi nara dhi ta tao ne nga we dopehihu nga do petu ne, do petu ne we rijhi.9Do mengallu dhara jhi ki nga keloe jhi,jhe mu jadhi ta do rui do kedi. Hebhajhalema jhi mita jadhi mu ta keteme.10Rido mina harre ke hakku tu ya tabhuki ne huir do nadhe nga do dho eradae ya pa telora mu. Jhe ri do mina harreke, kinga dakka ya hine, tenge dho ke yata rihi ri ne heggarri penaja nga mu, ngapake ne kuaha do wie ri Muri ne pa ya.Ne kuaha do naanne ne wie tu ta peruimu, adho tu ta pemae-tebho-ttei mu.11Pedakka rahi, Tuahhu-tuahhu, dojhamma ke mu ta mengallu dhara, jhela'a rui we mita jadhi ta keteme. Hammehenate we hari-hari ne lira'a-litak kaya. Do jhamma ke mu ta era pa dharahewue nge danni-ade nga muri madapa dhara lua penau-penadhe. Deo doMone Rihi Wiki hajha nga ddhei ne ngaMone Pedhuri-pemira ne, ne do medaeta penau-pelere nga mu.12Pelangu we mu heddau nga heddaunga lua pehajha peddhei mii tuahhu doHerani hela'u he. Hari-hari annu-nikiDeo, do moa lipelangu tu mu.

2 KORINTUS 13.13–14 107613Muri di Yesus Kristus ne do wie luatarro ie nga menyarro mangngi tu mu,Deo do hajha do ddhei penaja nga mu,jhe Henga Deo do penau-pelere nga muhari-hari!14 (13:13)

GALATIA

1 1Tuahhu-tuahhu jemaat-jemaatpa ihi rai Galatia, Ya, Paulus nga

hari-hari tuahhu do Herani do hela'u-la'unga ya, do nga lua henao, ki ie mudhehe, Deo Ama di nga Muri di Yesus Kristusta wie ne lua tarro ie nga menyarromangngi nga lua helama tona ie tu mu.Ne jadhi ya ta rasul adho do pelake jharaddau raiwawa kiadho ta ri dhede ri ddauraiwawa, tapulara ri Yesus Kristus ngari Deo Ama di, do alle pepemure YesusKristus ngati dhara made mada.2 (1:1)3 (1:1)4Tu ta pedute ne lua ddhei Deo Amadi, alle ke pejhole ri Kristus ne ngi'u Nota jadhi ki'i para manu hiba tu lubhuharro nga menyilu di, mita ie ke di tapehelama tona ngati awe do apa dokerewe do nadhe.5Lua dhida nga ketutu lohe la lodho donami mii ne! Amin.6Ta madalae we ya jhara lua Tuahhu-tuahhu he! Ne pedoa mu ri Deo taga ta

GALATIA 1.7–10 1078ri lua ruba dhara Kristus, tapulara padhara awe nadhe, mina harre mu ne worawwu henginga ne naja-kejhunga ngatiDeo, jhe pedutu ne "li hagha dhara" dowala ngati Li Hagha Dhara do ngati Deone.7Do ne pa petu ne adho do era ne "lihagha dhara" do wala ri. Rowi do era neddau-ddau do peliba pa mu ne "li haghadhara" jhara lua Kristus do alle ke ri ropepepote jhe pekenyawu ne penge mu.8Ddau do pelebe ne "li hagha dhara" dowala ngati Li Hagha Dhara do pelebe rijhi ne, hane we no pe wole ri Deo -- majilema ne ddau do na harre ta jhi miha,kiadho ta naju Deo ngati era do mmaudo megala ne miha!9Do alla ke jhi peli uru jhara pa mu, jhepa dhara awe nadhe ri, hewari ri ne liijhi pa mu: Ddau do peliba ne "li haghadhara" do wala ngati Li Hagha Dharado alle pehamme ri mu ngati jhi ne, neddau do naanne do jhamma ke no tawole ri Deo!10Ta do ro lai do naanne ke ane, hakkuwue marra ya ta do era lua henao tahamme ri ddau raiwawa? Adho tu-tumina harre! Wata ke ne do henao ri ya,

GALATIA 1.11–14 1079wata ke lua ketarra ngati Deo we. We doera marra ya dhe nga kale loro jhara tahappi ne ade ddau raiwawa mita hajharo nga ya? Ki do tao ko ma ya mi naharre, moko ya dhe adho ke naannuKristus.11Do jhamma ke ta toi ri tuahhu-tuahhuhe, ta do ne Li Hagha Dhara do pele be riya ne, adho dakka ngati ddau raiwawa.12Adho ngati ddau raiwawa ne hammeri ya ne lii do naanne, jhe bhule dhoheddau do ajhe ya. Yesus Kristus mihane do peke pa ya ne ihi ngati Li HaghaDhara do naanne.13Do bhara tatu ke, ta do rangngi kemu ne jhara lau muri mada ya do uru hemii heddau do pedute aigama Yahudi.Do toi ke ri mu ma mina mii ne worawwuwoapa ne wui-ai ya penaja nga jemaatDeo he, jhe mina mii ne worawwu petadiya ta peele ne jemaat Deo ne.14Pa dhara ua pekako aigama Yahudi,ya do ri ngati jhajhi ae do Yahudi dohela'u pemuri he nga ya. Do dhai mappetarra ya pa dhara lai-lai do pedu nga luauku aigama Yahudi nga hadha ama-appujhi.

1:14: Kisah 22:3

GALATIA 1.15–21 108015Tapulara taga tari lua ruba dharaDeo, alle ke ya pepidhe ri. No rai nga dodho metana dae ya, jhe pedoe ya tu tapemoke No.16Ta peteleo ke ri Deo pa ya jhara luaAna No, mita ie ne Li Hagha Dhara jharalua Ana No ne, nara ta pepeke ri yapa ddau-ddau do adho do Yahudi. Padhara awe naanne, kako dho ya la nganadu-nadu ta la ami lira'a-litakka.17Kako ledho ma ya la nga ddau-ddaupa Yerusalem, do uru ngati ya ne jadhirasul. Tapulara kako la ihi rai Arab weya, jhe ngati ni bhale ri ya la Damsyik.18Ta ludu tallu bhue ttau, ta kako ke yala Yerusalem, tu ta la petada nga Petrus.Pe ya nga no henguru lammi lodho netui.19Peabu dho ya nga rasul-rasul do wala he, wala ngati Yakobus we, do tuahhuri Muri ne.20Ne nga ne do bhuke ri ya dhe do petutarra. Do toi ma ri Deo ta do adho ya tapote!21Ta alla pe mina harre ta kako ke yala ihi rai-ihi rai Siria, nga Kilikia.

GALATIA 1.22–2.4 108122Lohe la awe do naanne tade de dhoya ri jemaat-jemaat Herani do pa Yudeapa dhara lua penaja tanga mada.23Do rangngi ke ri ro ma ne lii ddau,"Ne ddau do hudhi do peraga jhi do uruhe, pa dhara awe nadhe, nnai ke no dope peke ne lua parahajha do ddhei tapeele ri no ne."24Moko ta wue waje ke Deo ri ro.

2 1Ta dhai ta henguru appa bhuettau ne ludu, ta bhale ri ke ya la

Yerusalem, hela'u-la'u nga Barnabas, jhedo nga aggo lema Titus.2Hakku kako ya la Yerusalem rowi doalla ke pepeteleo ri Deo ma pa ya, ta dojhamma ya ta kako la ni. Jhe pa dharahahhi lua peowu do wata do wata ke ngakattu kattu do era pa ni, ta pejhare ke riya ne jhara Li Hagha Dhara, do pepeke riya ne pa ddau-ddau do adho do Yahudi.Rowi ddhei dho ya ne lua jhagga ya, ieta rai do uru he lohe ma dhara awe donadhe ta parahuma weu.3Titus do penau nga ya, no heddaudo Yunani, tapulara pehahhe dho no tapedutu lua dara ngutu ne,4maji lema ta era ne ddau-ddau dodhuke ne lai do naanne. Ro do dapoharre

GALATIA 2.5–8 1082ddau do maho dhara-dhara ma dharakejie di, jhe pehuri-anni ta mii tuahhuhe. Maho ro dhara-dhara tu ta ma kaletoi ne lua balla kattu do era pa telora ditaga tari do peheujhu headde ke di ngaKristus Yesus. Ne ddhei ro ta ma pebhaledi la dhara muri mada do uru ne ta miinaannu ri.5Tapulara bhule ledho jhi ta kerattu ieta hudi he, penaja nga ro, rowi do ddheijhi ta jage ne Li Hagha Dhara ne ta peema nga kemolo tu mu.6Maji lema ta mina harre, bhule dhone lai-lai do wiu ne do dhuke ngati ya riddau-ddau do ege ta do takka pekerihihe -- tu ya bhule dho ne lua pewala, dotakka pekerihi ko, do adho ko, rowi Deoadho do heleo worawwu ddau.7Do wala ri ngati naanne ne ddau-ddaudo ege ta do takka pekerihi do na harredo ketarra ma ta do alle ke Deo pe lii paya, ta pepeke ne Li Hagha Dhara ne paddau do adho do Yahudi, hela'u lema miido lli Deo pa Petrus, ta pepe ke ne LiHagha Dhara ne pa do Yahudi.8Rowi do alle ke pewie ri Deo pa Petrusne lua rui nga kedi ta jadhi rasul tu doYahudi, mina harre lema pa ya do wie ne

GALATIA 2.9–12 1083lua rui nga kedi ta jadhi rasul tu ddau doadho do Yahudi.9Yakobus, Petrus nga Yohanes, doheleo ke ro do titu mii mone bhau-monebhata jemaat, do ketarra lema ke ri rota do tarra do alle ke pewie pa ya ri Deone tenge do petone do nadhe. Moko dopehammi ruwai ke ro nga jhi dhue ngaBarnabas mii hahhi tada lua penau jhi.Moko ta pehela'u lii ke ro nga jhi; jhikako la jhagga la telora ddau do adho doYahudi, jhe ro pa telora do Yahudi.10Wata hahhi we ne liami ro, mita ie taheleo ri jhi ne ddau do kehia nga gahara.Jhe ne lai do naanne do rihi ddhei ta taori ya.11Ta dhaia ta dakka ke Petrus laAntiokhia, ta la lawe ke no ri ya ngateleo-teleo, rowi do hala ne do tao ri no.12Pa uru-uru jhara ko no, do me jaddhiko no ta nga'a hela'u-la'u nga tuahhu doadho do Yahudi he. Tapulara ta dhai tadakka ne ddau-ddau pepu Yakobus, tapejjhau-anni ke no ngati tuahhu-tuahhudo adho do Yahudi he, jhe wae dho ke nota nga'a hela'u ri nga ro, rowi do meda'uri ddau-ddau do ddhei mita hari-hariddau do jhamma ta dara ngutu.

GALATIA 2.13–16 108413Ne tuahhu-tuahhu do Yahudi he lemata pedutu ke ta pekebhalli-anni miiPetrus le, hakku ta tao le ke Barnabasmina harre.14Ta ngaddi ri ya ta do mina harre netao ro do adho do penau nga lua molamira nga Li Hagha Dhara ne, moko talii ke ya pa Petrus pa hedhapa hari-hariddau do era paanne, "Kinga Tuahhu domii ddau do Yahudi do muri mada kemii ddau do Yahudi, tanga Tuahhu padhara awe do nadhe ddhei ri ta pehahhiddau-ddau do wala ta muri mada mii doYahudi?"15Do tarra ki pedutu nga lua raa ngamenynyi, jhi hedhe do Yahudi jhe adho"ddau do adho do Yahudi do nga lubhuharro nga menyilu".16Majhi lema ta mina harre, do toi rijhi ta do ne nara ddau ta peie bhalewari nga Deo, wata ke ri lua parahajhapa Yesus Kristus, jhe adho taga tarido pekako ne uku aigama ne. Jhi ledhangnge miha do parahajha pa YesusKristus, mita peie bhale wari nga Deolake jhara lua manno nga kaho jhi ne,adho taga tari do pekako ri jhi ne ukuaigama. Rowi ri pekako uku aigama ne,

GALATIA 2.17–20 1085bhule dho heddau he do nara ta peiebhale wari nga Deo.17Do kale ke ri jhi ne loro jhara tu tapeie bhale wari nga Deo, lake jhara murimada do peheujhu-headde nga Kristus.Tapulara kinga alle ke jhi petao ne laido mina harre, jhe do teleo ko ma jhita do pee ko ma ta "ddau-ddau do ngalubhu harro nga menyilu nga menyilu"mii ddau-ddau do adho do Yahudi he, tado Kristus ke ne do pedhube ta tao lubhuharro nga menyilu ne? Do bhara tatu taadho!18Kinga jhare ke ri ya ta petitobhale wari ne loro jhara do pa dharauku aigama Yahudi do alle pebhagepemenyalle ne ri ya, moko do teleo ke taya ke ne mane bbahhe nga kerupe neuku do naanne.19Tapulara do alla ke ya pemade penajanga uku aigama ne -- do pemade ri ukudo naanne dhangnge miha -- mita narake ya ta muri mada tu Deo. Do alle ke yapeketoe hela'u-la'u nga Kristus.20Pa awe nadhe adho ke ya ne do murine, tapulara Kristus ke ne do muri ne padhara ngi'u ya. Ne muri mada do nadhe,do pa dhara no dhe ya ne muri pa dhara

GALATIA 2.21–3.3 1086awe nadhe, muri mada ri lua manno ngakaho pa Ana Deo do hajha do ddhei ngaya ne, do alle ke pejhole ne ngi'u No tuya.21Adho ke do ta pehewa'o ri ya ri ne luaruba dhara Deo ne. Kinga lua pedu ddaunga Deo do jadhi ke ta ie bhale wari tagatari pekako ne uku aigama ne, moko tateleo ke ta do lua made Kristus ne bhuledho ke nga guna ri!

3 1Tuahhu-tuahhu, ddau-ddau doGalatia! Do dhai bhodho tarra mu!

I'a dho ke ya ta do alla pelakka ri henganadu marra? Jhara lua made Kristuspa kolo ajhu ketoe ne, do alle ke ri yapepejhare nga dhai teleo pa mu.2Hakko ko ri mu ta peke pa ya ne hahhilai do nadhe. Do alle ke ri mu pehammeHenga Deo, taga tari do pekako ke neuku aigama ne, we taga tari dhannone Li Hagha Dhara do ngati Deo jheparahajha pa Kristus?3Ta nga mu hakku mina harre neworawwu bhodho! Do jhari ke mu tamuri mada pa dhara hahhi muri mada dowowiu nga Henga Deo, ta nga mu hakkupa dhara awe nadhe, do ddhei ta kajhe

GALATIA 3.4–8 1087dhae ne lua keteme nga kemolo ne ri luarui nga kedi mu miha?4Ta parahuma wue he ke hari-hari nedo alla pelake ri mu he? Ta mina miihakku parahuma!5Ne wie ri Deo ne Henga No ne pa mu,jhe tao ne lua-luamadalae he pateloramu. Hakku tao ri Deo ne napoharre tagatari do pekako ne uku aigama ne ke rimu, we taga tari do dhanno ke ri mune Li Hagha Dhara ne jhe parahajha paKristus?6Napoanne hela'u mii do hure do bhukepa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deojhara lua Abraham -- do mina hedhe,"Abraham do parahajha ke pa Deo, jhetaga tari do parahajha ke no pa Deo,ta hamme he ke no ri Deo mii ddau dopemengallo dhara Deo."7Hakku do jhamma ke mu ta tada,ta do ne ddau do petu tu ta kolo loroAbraham, ro ke ne do parahajha pa Deo.8Do ngadde ke uru ri Buku Lidara-Likewahhu Deo ta do ri Deo do bokeke ne loro jhara tu ddau-ddau do adhodo Yahudi ta peie bhale wari nga Deo,kinga parahajha ro pa Deo. Li HaghaDhara do naanne ke, ne do pepeke uru

GALATIA 3.9–12 1088jhara pa Abraham pa lijaji do nadhe, "Dopelake jhara au ke do ta wie ke ri Deone lua tarro ie nga menyarro mangngi tuhari-hari ddau pa danni raiwawa."9Abraham do parahajha ke, ta wie keri Deo ne lua tarro ie nga menyarromangngi ne pa no. Mina harre lema kehari-harai ddau do parahajha do medaeta wie ne lua tarro ie nga menyarromangngi hela'u-la'u nga Abraham.10Ddau-ddau do peketoe-anni pa ukuaigama, hari-hari ro do muri mada padha'i pereda lua unu-kolo-taddhu. Rowipa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo dohure do bhuke, "Ddau do dho mappe padhara pekako hari-hari ne do hure dobhuke pa dhara Buku Uku Aigama, do tawie lua-unu-kolo-taddhu ri Deo."11Bhule dho heddau do nara ta peiebhale wari nga Deo ri do pekako ne ukuaigama ne. Ne lai do naanne do peteleoke pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo,"Wata ke ddau do parahajha pa Deo we,ne jadhi ta ie bhale wari ne lua pedu ngaDeo, do medae ta muri!"12Tapulara uku aigama adho do jhallipa lua manno nga kaho. Pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo do hure do bhuke

GALATIA 3.13–15 1089ta do ne ddau do pekako ne uku aigamahe, do medae ta muri mada ri uku donaanne ma.13Tapulara Kristus ke ne mone peballakattu di ngati dha'i pereda lua unu kolotaddhu uku aigama ne. Ne tao ri No nelai do naanne nga jhole ri No ne ngi'uNo penappe-pekebie ri lua unu kolotaddhu ne taga di. Rowi pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo do era do hure dobhuke, "Do lua unu kolo taddhu ke neddau do made pa kolo ajhu ketoe ne."14Hakku tao ri Kristus mina harremita ie ke ne lua tarro ie nga menyarromangngi do jaje ri Deo ne pa Abrahamta wie lema ke pa ddau-ddau do adho doYahudi. Jhe ri do mina harre ke di lemane do parahajha pa Deo, nara ta hammene Henga do jaje ri Deo ne.15Tuahhu-tuahhu! Rihi ie ya ta aggulipehakku ngati lai do helodho-lodho hepa dhara muri mada. Ki tao ke ddaupepeparru pa dhara lipejaji, jhe nelipejaji do naanne do alle ke peperue,moko bhule dho ke ie ta heddau he donara ta bhete ri ne lipejaji do naanne,kiadho ta pebhue ri hahhi lai ri pa lipejajido naanne.

GALATIA 3.16–19 109016Ne lijaji-lijaji Deo do tao ri Deo tuAbraham nga tu ddau kolo loro Abraham.Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo,bhule dho do bhu ke ta "nga ddau-ddaukolo loro Abraham," hakku ne pa petune do ae ddau. Ne do bhuke bhuke paanne, wata ke, "nga tu ddau kolo loroau," hakku wata ke tu heddau we, tuKristus ke.17Ne do pedhae ri ya pa dhe, na dheke: ne jaji Deo ne do alle ke petao jhe doalle ke peperue uru jhara. Ne uku aigamane, ne wie appa ngahu tallu nguru bhuettau ri ti naanne adho do nara ta bhete ne lua perue lijaji do naanne nga tapepele ne jaji Deo do naanne.18Ro wi kinga ne lua do wie ri Deo donaanne do peketoe-anni pa uku aigamane, mo ko napoanne adho ke lua ruba dojaje. Tapulara taga tari do alle ke pejajeri Deo pa Abraham, moko ta wie he ke riDeo pa Abraham.19Ki do mina harre ke, tu ta nga kehakku wie ne uku aigama ne? Ne libhalene nadhe ke: ne guna uku aigama newata ke tade dhai la awe dakka heddau tikolo loro Abraham we, do pale pa dharalijaji Deo ne pa Abraham. Ne uku aigama

GALATIA 3.20–24 1091do naanne do pedhae ri naju-naju Deodo pelake jhara heddau ddau raiwawa.20Nah, hakku do jhamma ta era dhuebhakka, jhe itu era heddau do monepehiri. Tapulara Deo adho do paralu ngamone pehiri, rowi do jhagge ri we Nomiha.21Ta do petabbu ke ne uku aigama nenga lijaji Deo? Do bhara tatu ta adho.Rowi ki do wie ke ne uku aigama ne tu tawie muri mada pa ddau raiwawa, mokoddau raiwawa nara dho ta peie bhalewari nga Deo lake jhara uku aigama ne.22Tapulara pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo do hure do bhuke ta dohari-hari ddau raiwawa do era pa dha'ipereda lubhu harro nga menyilu. Rowi domina harre ke ne lua ruba dhara do jajejhe do jhalli pa lua parahajha pa YesusKristus do wie ke pa ro do parahajha he.23Nga do dho dhai dae ne awe netu parahajha pa Kristus, do jagepebharra-bharra ke di ri uku aigama ne;hala dho ke di mii do bhaddo he tadedhai ta peteleo ne lua manno nga kahone.24 Jhe ri mina harre ke, ne uku aigamane ta jadhi ke mii mone jage di tade dhai

GALATIA 3.25–29 1092hape ma awe dakka Kristus tu ta mapeie bhale wari di nga Deo taga tari doparahajha ke di pa Kristus.25Pa dhara awe nadhe, taga tari dodhai ke ne awe ne pa ddau raiwawa, donara ke ta parahajha pa Kristus, mokotenge dho ke di ta jage ri, ri uku aigamane.26Taga tari do parahajha ke mu paKristus, moko do heujhu headde ke munga No; jhe ri do mina harre ke, ta jadhike mu ta ana-ana ri Deo.27Hari-hari mu do alla ke pepejhiu padhara ngara Kristus, hakku do alla ke rimu pehamme ne wue-wue Kristus mihapa ngi'u mu.28Pa dhara lai do nadhe adho ke doera ne lua pewala-wala ne pa telorado Yahudi nga adho do Yahudi, patelora naannu nga ddau do balla kattu,patelora momone nga mobanni. Tuahhuhe hari-hari do jadhi ta hahhi ke, tagatari Kristus Yesus.29Ki do unu-oha ke mu ri Kristus, mokomu ke ne kolo loro Abraham. Jhe domedae ke ta hamme ri mu ne nga ne dojaje ri Deo ne.

GALATIA 4.1–6 1093

4 1Tapulara do paralu ta perue ri pamu ri ya, jhe pa dahara nga kappi ne

ko ne pemuri heddau ana mone hammipuhaka ne, do era ko ne ddau do jagejhe do pemoke hari-hari ne lua paraluno, tade dhai hape la awe do petato neri ama no. Ne tao pa no hala dho mii paheddau naannu he, maji lema no ne papetu ta mone unu ngati hari-hari puhakado na harre.2 (4:1)3Mina harre lema di. Nga do dho kepaidae di do tao mii naannu he ko ke di rihenga-henga do pereda pa raiwawa donadhe.4Tapulara ta dhai le pa awe do petu-tune, ta pepue ke ri Deo ne Ana No ne madanni raiwawa. Ana No ke do naanne, dometana ri heddau mobanni,5 jhe do muri mada No pa dha'i peredauku aigama, mita nara di ta jadhiana-ana ri Deo.6Taga tari mu do ana-ana ke ri Deo, talii ke Deo pa Henga Ana No ne ta mahola dhara ade Tuahhu he, mina harrelema ma dhara ade ya, Henga do pali,"Ama, wo Ama ya."

GALATIA 4.7–12 10947Hakku, mu adho ke ta naannu ri,tapulara do ana ke. Jhe taga tari do anake mu ri Deo, moko do medae ke ta wieri Deo pa mu, hari-hari ne nga we ne dopemoko ri No tu ana-ana No.8Do uru he adho dae do tade Deo rimu, jhe ri do mina harre ke hakku dojadhi mu ta naannu ri kuaha-kuaha doperihi ta mii Deo he ri mu, tapulara dopa petu ne, adho tu-tu Deo.9Tapulara pa dhara awe nadhe do tadeke Deo ri mu, kiadho do rihi petu ri, dotade ke mu ri Deo. Nah, kido mina harrema, ta nga mu hakku ddhei ri ta bhalewari la nga henga-henga raiwawa nadhe,do rogho nga keloe jhe do kehia ngagahara ri ko? Ta nga mu hakku ddhei tapenaannu-anni ri pa henga-henga do naharre?10Pehenge ri mu ne lodho-lodho dopetato he, warru-warru do petato he ngattau-ttau do petatu he ri mu.11Do ta kepapi ne ade ya, jaga-jaga tado ta parahuma wue he we ne lua lobhoya tu mu.12Tuahhu-tuahhu! Ne do menangngeri ya nga petarra-tarra mita ie ke mu tajadhi mii ya le. Rowi ya lema do alla ke

GALATIA 4.13–17 1095pejadhi mii mu le. Ngaddi dho mu ta taohahhi hala he penaja nga ya.13Do tatu ta do pe ko ma nga hengeri mu, ta nga ya pa uru jhara he, nepepeke ne Li Hagha Dhara ne pa mu.Taga tari do nadhe ke, ta lakka ri paddhane ke ya.14Pa dhara awe do naanne, bhule dhomu nga lua bhege penaja nga ya, majilema ne ngi'u ya mii hahhi ruhakku domone-ae he tu mu. Rihi ti naanne ta jula'a ri we mu ne hamme ya mii heddaunaju Deo he, kiadho mii hamme YesusKristus miha.15Do dhai mengallu dhara mu pa dharaawe do naanne. Tapulara pa dhara awenadhe, nnai ke la mii ne lua me ngalludhara mu do naanne? Do toi ri ya padhara awe naanne, kita jadhi he nenamuhi namada mu ta wuke, do ta wukema ri mu jhe wie pa ya.16Adho ke pa dahara awe nadhe do egeke ya ri mu ta mii ihi muhu he, taga tarido peteleo ri ya ne do petu ne pa mu?17Ne ddau-ddau do wala do mina harrene worawwu petadi ne kale mu, tapularado nga lua pedabbho-lua pedabbho dowoapa. Ne lua pedabbho ro mita nara ri

GALATIA 4.18–22 1096ro ta pehappo ne lua pedu mu nga jhi,mita ie ke ta pedutu ro ri mu nga dhaimejhanni.18Do ie tarra ma ta mina harre neworawwu mejhanni, hadhi we ta padhara lai-lai do woie, jhe hadhi we tado pee loro nga mina harre, bhole ta padhara nga era ya we hela'u-la'u nga mu.19Wo ana-ana ya do hajha do ddhei riya! Pa dhara awe nadhe ne ke ya dohedui-herui taga mu. Ne ke ya do heduimii ina do ta kehoo-dhara he. Do ta peema ke ya nga hedui, kinga ne wue-wueKristus ne, adho dae do halla-anni padhara ngi'u mu.20Do ddhei tu-tu ke ya nadhe dhangngeta era pa telora mu, mita nara ya tapedai lii nga mu, nga lipedai do wala ri,rowi i'a dho ke ya ta tao ne nga ri penajanga mu ri.21Tuahhu-tuahhu do ddhei ta murimada pa dha'i pereda uku-uku aigama,hakku ko ri mu ta dhanno ne lii ya dhe!Do ddhei ta peke ko ri ya pa mu ne ngane do petu ne, do hure do bhuke padhara Buku Musa.22Pa ni era do bhuke ta do Abraham donga do dhue ddau: Ina ri heddau ngati

GALATIA 4.23–27 1097ana no he, heddau naannu, jhe heddauri ngati ina ri ana no, heddau do ballakattu.23Ne ana ngati mobanni do jadhinaannu ne, do metana mii pa tima tidhara lua ddhei ddau raiwawa. Tapularaana ri mobanni do balla kattu ne, metanataga tari do jaje ri Deo.24Ne nadhe do nara ta peke miilipehakku. Do dhue ddau mobanni donaharre do pehakku mii dhue lipejaji: dohahhi ne do dakka ngati Lede Sinai -- donaanne do mii Hagar ke, ne ana-ana nodo menata ta mii naannu.25Hakku, Hagar ke ne Lede Sinai ne,pa ihi rai Arab. No do periho ke mii raeYerusalem nga hari-hari ddau do pee padhara no pa dhara awe do nadhe, dojadhi ke ta naannu.26Tapulara Yerusalem pa era do mmaudo megala ne, Yerusalem do balla kattu,jhe no ke ne ina di.27Rowi pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo do hure do bhuke, "Mengallu ngenga kehaka dhara we au, wo mobanni dokebaki, do dho ngaddi ta metana ana!Kerjhe-kewajji we jhe hodha-kelele weau do dho ngaddi ta paddha dhallu ta

GALATIA 4.28–5.1 1098metana ana! Rowi ne mobanni do allapehani ri ddau pa hedhapa he do ta narari ana do rihi ae ngati mobanni do murimada nga ddau pa hedhapa no."28Mu miha do ana-ana ke ri Deo, dopemetana ri lijaji do jaje ri Deo ne, mudo hela'u ke mii Ishak.29Pa dhara awe naanne ana do metanataga tari lua ddhei ddau raiwawa, ta taokeriu ke pa ana do metana taga tari luaddhei Henga Deo. Mina harre lema padhara awe nadhe.30Tapulara ne nga ne do hure do bhukepa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo?Pa ni do hure do bhuke mina hedhe:"Hudhe we ne mobanni do naannu donaanne hela'u-la'u nga ana no ne, rowine ana ngati mobanni do naannu ne,adho ana hammi puhaka hela'u-la'u ngaana mobanni do balla kattu ne."31Hakku, Tuahhu-tuahhu, di hedheadho ana-ana ngati mobanni do naannune; di ana-ana ngati mobanni do ballakattu ne.

5 1Pa dhara awe nadhe do balla kattuke di, rowi do alla ke di pepeballa

kattu ri Kristus! Rowi do mina harre keparro kedhago we ne lua balla kattu mu

GALATIA 5.2–6 1099ne, jhe bhole wae ri ta penaanno nengi'u mu ri.2Henge, kinga ami mu ta dara ngutu,napoanne do teleo ke ta dho bhule ngaguna ri Kritus tu mu. Ne do lii nadhe yamiha, Paulus.3Hewari ri ne pe kebhaddi ri ya pa ddaudo ami ta dara ngutu ne, do jhamma keta petobe ri no hari-hari uku aigama.4Kinga la'a rui ke mu ta kale ne lorojhara ta peie nga Deo lake jhara ukuaigama, napoanne ne pa petu ne, ne luapedu nga Kristus do happo ke. Jhe ri domina harre ke, mu do muri mada ke patele ngati lua ruba dhara Deo ne.5Tapulara tu jhi, do henao ke ri jhi tado ri lua ru ba dhara Henga Deo we jhenga jhalli pa lua parahajha jhi pa Kristus,do ta wie ne loro jhara ri Deo pa jhi tu tapeie nga No.6Rowi ki do keujhu-headde ke di ngaKristus Yesus, jhe jhara lua dara ngutene, do pedute ko, adho ko, adho ke dojadhi ta hahhi lai ri. Ne do rihi ketutu,wata ke parahajha pa Kristus, jhe lai napoanne dota teleo pa dhara lua ddhei dipenaja uga ddau do hewala.

GALATIA 5.7–12 11007Do uru he do la'a rui nga woie tarramu! Pa dhara awe nadhe ta nga muhakku do dho pedhanno ri nga lua ddheiDeo? Alla peubu ri nadu ke mu?8Do bhara tatu ke ne do ubu mu donaanne adho ke Deo do alla pepedoa mune!9 "Ri muu do hudi we, do nara tapehewu hari hekewore ne do gharro ne,"ane ddau.10Maji lema ta mina harre, pee koma yanga parahajha ta do adho mu do medaeta pedutu lua petitu ddau do wala, rowido peheujhu-headde ke di nga Kristus.Jhe do ketarra lema ri ya, ie ta na, ie tanadu we ne do pekenyawu ne lua pe ngemu, do medae ta wolo ri Deo.11 Jhara lua ya, Tuahhu, ta nga hakkupee koma ya ta jadhi ihi muhu mu, ki dopee koma ya nga pepeke ta do ne luadara ngutu ne do paralu ko? Ki do tarrata do pepeke ko ma ri ya mina harre,moko ne lipepika ya ne jhara lua ajhuketoe Kristus ne, adho ke do ta peera lainga-nga ri.12Rihi ie ne ddau ddau do pekenyawune lua penge mu he, ta mahhu-annidhangnge ngati dhara jemaat!

GALATIA 5.13–18 110113Do alla ke tuahhu he pepedoa tajadhi ddau do balla kattu. Tapulara nelua balla kattu mu do naanne bhole paketa tao loro-loro ne nga we ne do ddheimu ta tao. Do wala ngati do naanne, dojhamma ke mu ta pehajha-peddhei ngapemoko heddau ri heddau.14Hari-hari uku aigama do kewahho kepa hahhi lipereda do nadhe, "Do jhammake au ta hajha ta ddhei nga ddau ngaddau ihi-anga mii ddhei nga nga ngi'u aule miha."15Tapulara ki do peggai-peluku ke muheddau nga heddau, jaga ie mu, domedae mu hela'u-la'u ta apa ta kerewe.16Ne pedabbho ya mina hedhe: Hanewe no Henga Deo ne, pebhao nga bhatemu jhe bhole muri mada we mu pedutunga lua ddhei raiwawa dhe.17Rowi ne lua ddhei ddau raiwawa dopelawa nga lua ddhei Henga Deo, jhelua ddhei Henga Deo do pelawa nga luaddhei ddau raiwawa. Ro hari dhue dopelawa hahhi nga hahhi, hakku nara dhomu ta tao ne do ddhei mu.18Tapulara we ki do bhau do bhata kemu ri Henga Deo, moko mu adho ke dopa dha'i pereda uku aigama ri.

GALATIA 5.19–22 110219Lua ddhei ddau raiwawa ne do teleoke pa dhara wui-ai wui tao do langahuka,do ra'i, nga do adho do jhamma,20do pa dhara wie hu nga mejura paajhu nga wowadu nga lii pana, do padhara pemuhu-pelawa, pehala-pealla,pana dhara, henginga ne ha'e raa, ddheita heleo ngi'u miha we, petala-pehagghijhe peanga jhara hebakka ta pelawa ngahebhakka,21pana ade, nginu mawo, tao lai ala dorihi ngati rupehakku nga do hewala-walari ko. Penaja nga hari-hari do napoharreta pekebhaddi ke mu ri ya pa dharaawe nadhe, mii pa do uru he ma nepekebhaddi mu ri ya, ta do ki ddau-ddaudo tao ne lai-lai do mina harre adho domedae ta jadhi ai-alla ngati annu-nikiDeo.22Do wala ri ti naanne ki nga ddau-ddaudo bhao do bhate ri Henga Deo, do tateleo ma: Do pehajha-peddhei heddaunga heddau, do mengallu nge ngakehaka dhara ro, do nga ade do ketanna,do makka tee nga wangnge jhe do ngaade do woie ro penaja nga ddau do wala,do henarru pa dhara muri mada,

GALATIA 5.23–6.2 110323do wawa nge danni-ade ro, jhe donara ta tahe ri ro ne ngi'u ro ti dhara laido woapa. Bhule dho uku aigama do talabba ne lai-lai do na harre.24Ddau-ddau do jadhi ke ta unu-ohaKristus Yesus, ddau-ddau do na harre doalla ke pepemade ne wue nga tuladhaddau raiwawa ne nga hari-hari ne luaddhei no do ju la dhara lai do woapa ne.25Do alle ke pewie pa di ne muri madado wowiu ne ri Henga Deo, rowi do minaharre ke, do jhamma ke Henga Deo tapereda pa dhara muri mada di.26Adho ke di do ie ta wue-anni, jhepepaddha ade heddau ri he ddau, ngapepana dhara heddau nga heddau.

6 1Tuahhu-tuahhu! Kinga ngaddeke heddau do tao lubhu harro nga

menyilu, do jhamma ke mu do murimada pa dhara pedute Henga Deo ne, taarre ne kattu ddau do naanne mita bhaleno la loro jhara do do petu. Tapulara netao ri mu ne lai do naanne, tao nga lumunga majho, jhe jaga mita do dho riju lemu.2Do jhamma ke mu ta perabha-pedharru pa dhara dhui-hape bhara

GALATIA 6.3–8 1104dhui-hape ddau, mita ri mina harre ke,do pedhanno ke mu nga lipereda Kristus.3Kinga penge ri heddau ne ngi'u no tado rihi ngati do wala he, jhe ne pa petune do adho, moko no dhangnge ma mihane do pelue ne ngi'u no.4Heddau-heddau do jhamma ke tapereha miha ne wui-ai no, do woie we dowoapa. Ki do woie, do ie ke no ta balladhara kodo penaja nga lai do naanne.Tapulara tenge dho ri no ta penono ngane nga ne do tao ri ddau do wala.5Rowi heddau-heddau do ta dhue hapemiha ma penaja nga hari-hari do tao rino.6Ddau do hammi liajha Kristus, dojhamma ke no ta pebhagi nga guru no,hari-hari ne nga ne do woie do era pano.7Bhole lu ri. Adho Deo do nara tapemange-mange! Ne nga ne do kojhene, na anne lema ne do ta ghatto ne.8Ki ddau do kujha do pedute nga wueddau raiwawa ne do medae ma ri no taghatto lua made ngati wui-ai wui-taono do naanne. Tapulara ki do kujha nopedutu nga lua hewai-hewewe HengaDeo, do medae ma ri no ta ghatto ne

GALATIA 6.9–13 1105lua muri mada do petu nga do peloro nengati Henga Deo.9Rowi do mina harre ke, bholegaha-bhole bhenya we di ne tao lai-alido woie, rowi ki do dho pengaha ke di netao lai-lai do na harre, hewari do medaema ri di ta pue nga ghatto ne wue ngawila ne.10Hakku nga era ko ne awe ne pa di, dojhamma ke di ta tao do woie pa hari-hariddau, rihi-rihi pa tuahhu-tuahhu dohela'u lua manno nga kaho he.11Pereha ko we nga woie-ie ne dobhuke ri ya miha ne do nadhe, do bhukeri lete-lete do mone-ae.12Ne ddau-ddau do ddhei ta pekerihi-anni ri lai-lai raiwawa dhe, ro ke ne dopetadi ta pehahhi mu, ta pedutu ne luadara ngutu ne. Tapulara hakku tao romina harre mita do dho dede nga dhabawe ro ri do Yahudi taga tari ajhu ketoeKristus ne.13Ddau-ddau do pedutu lua dara ngutuhe lema adho do pe ko ne uku aigamane. Tapulara ro do ddhei mita dara ngutumu, mita nara ro ta latta-anni taga tarido pedute ri mu ne lai do naanne.

GALATIA 6.14–18 110614Tapulara ddhei tu-tu dho ya ta laje ieta ne nga we, wala ngati Muri di YesusKristus do alla pemade pa kolo ajhuketoe ne, moko ri do mina harre ke bhuledho ke nga guna nga-nga ri raiwawa donadhe pa ya. Jhe penaja nga raiwawado nadhe, hala dho ke ya mii do alla kepemade.15Dara ngutu nga do dho dara ngutuadho ke napoanne do jadhi ta hahhi lairi. Ne do rihi paralu wata ke jadhi taddau raiwawa do wowiu ne ke.16Tu ddau-ddau do nga lua tadado mina harre, jhe mina harre lemahari-hari annu-niki Deo, ne henao ri ya,Deo do medae ta wie ne lua mengallunge nga kehaka dhara nga lua rubadhara No.17 Jhe rihi ri ti naanne, bhole era riheddau he, ta pehedue ya ri, rowi pangi'u ya do era ke ne tada-tada, ta do yadhe ddau pedute kerakki Yesus.18Ki ie mudhe he, Muri di Yesus Kristus,era loro ne wie ne lua tarro-ie ngamenyarro mangngi tu Tuahhu-tuahhuhe. Amin.

EFESUS

1 1Annu-niki Deo pa Efesus, do peenga titu halla-anni pa Kristus Yesus!

2Ya, Paulus, rasul Kristus Yesus tagari lua ddhei Deo Ama di nga Muri diYesus Kristus, ta wie ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi nga lua helama tonaie tu mu.3Lua dhida nga ketutu tu Deo, AmaMuri di Yesus Kristus! No ke ne do wie dihari-hari ne lua tarro ie nga menyarromangngi do era pa era do mmau domegala ne, taga tari do peheujhu-headdeke di nga Kristus.4Uru jhara nga do dho peera daeraiwawa do nadhe, do alla ke di pepedhiri Deo do pelake jhara Kristus do ngalua pedabbho mita ie ke di ta kemolo taunu-oha ri No, jhe do adho ke do era ringa lua kura nga terujha pa hedhapa No.Taga tari lua hajha nga ddhei Deo,5do alle ke ri No pepetato uru jhara dopelake jhara Yesus Kristus, do ta dhedeke di ta jadhi ana-ana ri No miha. Jhetarra naanne ke ne do ddhei ta tao ri No.

EFESUS 1.6–10 11086Lua dhida nga kelodo tu Deo do minaharre ne worawwu kelodo, taga tari dopelake jhara Ana No do rihi hajha ngaddhei ne, do dhai tarra No ne hajha ngaddhei nga di.7Rowi, ri lua made Kristus, do peballakattu ke di ri Deo, jhe ri do mina harre kedo teleo ke ta do alla ke pepehai-pehubane lubhu harro nga menyilu di.8Ne tao ri No mina harre rowi do dhaitarra ne hajha nga ddhei No penajanga di, jhe ne lua hajha nga ddhei Nodo naanne do dhute do hegabbhe ke riNo pa di, do tobo ri lua uku nga mmaudhara nga lua tada ne.9Pedute nga lua ddhei No miha, tapeteleo ke ri Deo ne lai do wowunine ngati lua pedabbho No do naanne,do alla ke pepehappo ri No ta do luapedabbho No do naanne do ta pemokepelake jhara Kristus.10Do mina hedhe ke ne lua pedabbhoNo do naanne mita ie ke hari-hari lai, ieta do era pa era do mmau do megalamina harre lema do pa danni raiwawa donadhe, ta jadhi hahhi nga Kristus do miikattu. Jhe ne lai do naanne do medae tapemoke ri Deo ki nga dhai ke ne awe ne.

EFESUS 1.11–15 110911Ne jhagge ri Deo hari-hari ne lai dona harre pedute nga lua ddhei No ngalihappo No ma miha. Rai tare ti petari doalla ke ri No pepidhi di, rowi ne ddhei No,mita ie ke di ta jadhi annu-niki No tagatari do peheujhu-headde ke nga Kristus.12La'a we no ta di ne do petari-tari dohenao pa Kristus, ne wue waje Deo rowilua dhida nga kelodo No.13Mu lema do jadhi ke ta annu-nikiDeo, pa awe dhanno ri mu ne litakkaDeo, Li Hagha Dhara do wie ne luahelama tona ie ne pa mu. Parahajha kemu pa Yesus Kristus, ri do mina harre keta wie ke ri Deo ne tada unu-oha No nepa mu, ne tada do naanne wala dho ke tiHenga No do jaje ri No.14Henga do naanne ke do mii lipetakkata do medae ri di ta hamme ne nga nedo alle pejaje ri Deo pa annu-niki No, jhenadhe ne do peketarra pa dhara ade dita do ta wie ri Deo ne lua balla kattu paannu-niki No. Lua dhida nga ketutu tuDeo taga tari lua dhida nga kelodo No!15Rowi do mina harre ke, rai tare tarangngi ya, ta do parahajha ke mu paMuri di Yesus, jhe do hajha do ddhei munga hari-hari annu-niki Deo,

EFESUS 1.16–20 111016ngaddi dho ke ya ta pengaha nehebhajha, ta peha'e kolo lii ie-ae pa Deojhara lua mu. Do pali loro-loro ri ya nengara mu ki dhai ke ya ta hebhajha.17Ne liami ya mita ie ke Deo Muri diYesus Kristus, Ama do dhida do ketutune, do wie ne Henga No pa mu. Ri Hengado naanne ke ne do medae ta pejadhi muta mmau dhara, jhe medae ta peteleoDeo pa mu hakku nara ta tade No ri mu.18Ne ame ri ya mita boka ke ri Deone penge mu mita jadi ta teleo, mitatoi ke ri mu ne nga ne nara ta henao rimu ngati Deo do alla pepedoa mu he.Mina harre lema mita toi ke ri mu minamii ne re'a nga lale ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi do mina harre neworawwu ga nga jhamma do pemoke riDeo tu annu-niki No;19 jhe do mina mii ne rihi ngati ihi nelua jhagga Deo do nga kuaha ne, do dhaitobo pa dhara di do parahajha he. KuahaDeo do naanne ke, do mii kuaha do rihingati ihi ne,20do pake ri No pa dhara pemure bhalewari Kristus ngati dhara made mada ne,jhe jhole pa No ne era mejaddhi do rihi

EFESUS 1.21–2.2 1111dhida ne hela'u-la'u nga Deo pa era dommau do megala ne.21Ne era mejaddhi Kristus do naannedo dhai rihi dhida ngati era mejaddhihari-hari mone pereda, hari-hari monekuaha, hari-hari kattu, hari-hari tuan,nga nadu we ne do alla pewie eramejaddhi do dhida; ie ta do muri madako pa dhara awe nadhe mina harre lemane do ta muri pa awe do ta medae nehine.22Do pejharra ke ri Deo hari-hari nena harre la dha'i pereda Kristus, jhejhole Kristus pa jemaat mii kattu ngatihari-hari ne nga we.23 Jemaat, do mii ngi'u Kristus do alleke pepeketeme ri No do Mone peketemehari-hari lai pa mii we ne era.

2 1Do uru he mu do made pa dharalua pedu nga Deo taga tari do nga

lubhu harro nga menyilu nga do pehihu-pejhajjhi ko mu nga lipereda-liperedaDeo.2Pa dhara awe do naanne do pedutuko ri mu ne lua tima-lua tima raiwawado nadhe, napoanne ta peteleo ko, ta dopee ko ma mu nga pedhanno nga mo nepereda do kemale pa kolo ngallu, henga

EFESUS 2.3–7 1112do pa dhara awe do nadhe do mejaddhipa dhara ade ddau-ddau do dho wae tapedhanno nga Deo.3Pa uru he, di hari-hari lema do hela'uwe nga ro; do muri mada ko di pa dharawue-wue ddau raiwawa ne, jhe tao nenga we ne do pemengallo dhara ngi'unga penge di. Pa dhara awe do naanne,di ddau-ddau do nappi do kebi ri ketenga bubu dhara Deo lema, hela'u-la'umii ddau-ddau do wala he.4Tapulara do dhai tarra ne ketutu luaruba dhara Deo! Do dhai tarra No nehajha nga ddhei nga di,5hakku pa dhara nga made ko di padhara lua pedu nga Deo, taga tari luapehihu pejhajjhi di, ta pemuri wari kedi ri No hela'u-la'u nga Kristus. Hakku,wata ke ri woie ade Deo we ne nara muta pehe lama.6Taga tari do peheujhu-headde ke dinga Kristus, moko do ta pemuri bhalewari ke di ri Deo hela'u-la'u No, mita ieke di ta pereda hela'u-la'u nga No, paera do mmau do megala ne.7Hakku tao ri Deo mina harre, mitaie ke hine, ta nara ta heleo ri ddauraiwawa mina mii ne mone-ae lua hajha

EFESUS 2.8–12 1113nga ddhei Deo. Ne pedhelo ri Deo nelua hajha nga ddhei No do naanne, dopelake jhara lua woie ade No penaja ngadi do pedhae ri Kristus Yesus.8Deo do hajha do ddhei nga mu, ri domina harre ke hakku pehelama mu ri Notaga ta ri do parahajha ke mu pa Yesus.Ne lua helama tona ie mu ne, adho dhebhoke ngati lua wohe-la'a-rui mu miha.Naanne ngati lua ruba dhara Deo. Hakkubhule dho ie ta heddau he do nara talega nga wue-anni jhara lua do naanne.9 (2:8)10Di hedhe do woro do panynyi ri Deo,do pelake jhara Kristus Yesus, ta woreta panynye ke ri Deo mita ie di ta tao nelai-lai do woie do lore ke pepemoke tu diri No.11Tuahhu-tuahhu do adho do Yahudi!Henge we ne jhara lua mu pa awe douru he! Mu do pali "ta ddau do dhodara ngutu", ri do Yahudi do mengakune ngi'u ro ta do dara ngutu (do nepedabbho ne, ro do alla ke penara tadado tao ri ddau raiwawa pa ngi'u ro).12Pa dhara awe do naanne, adho daemu do peheujhu-headde nga Kristus, muddau-rai do wala ko, do dho maho dae

EFESUS 2.13–15 1114ta kejie annu-niki do jhujhu-do pidhi riDeo. Hakku adho dae mu do maho ladhara lijaji do tao ri Deo nga annu-nikiNo he. Ne muri mada mu pa raiwawadhe, do dho bhule nga lua henao, domuri mada nga do dho bhule Deo.13Tapulara pa dhara awe nadhe, tagatari do peheujhu-headde ke mu ngaKristus Yesus, mu do pa uru he do jjhau,do hedharra-hedakka ke ri lua madeKristus.14Rowi Kristus miha ne do monepedhuri-pemira ne tu di. Do peheujhu-headde ke ri No, ddau-ddau do Yahudinga ddau-ddau do adho do Yahudi tajadhi hekejie ke. Ne tebo pewata do patelora ro he, lua pemuhu-pelawa ne, alleke pepemae ri Kristus nga loro jharajhole nga pae ri No ne ngi'u No miha.15Uku aigama Yahudi, nga lipereda-lipereda nga hari-hari rutie-rutatta ukudo naanne alle ke pepeele ri Kristus,mita ie ne dhue kejie ddau do na harreta jadhi hekejie ddau raiwawa do wowiu,do peheujhu-headde nga No. Ri lorojhara do naanne ke ne tao ri Kristus nelua pedhuri-pemira ne!

EFESUS 2.16–20 111516Ri lua made No pa kolo ajhu ketoene, ta peheujhu-hekeradde ke ri Kristusne dhue kejie ddau do na harre, jhepedhuri-pemira ro nga Deo, hakku ila kene lua pemuhu-pelawa he.17 Jhe ri naanne ke ne dakka Kristus,tu ta ma pepeke ne Li Hagha Dhara nejhara lua pedhuri-pemira ne pa mu, ie tapa mu do adho do Yahudi do pa uru hedo jjhau ngati Deo, mina harre lema pado Yahudi do hedharra-hedakka nga Deohe.18Nga pelake jhara Kristus ke, dihari-hari -- ie ta do Yahudi, mina harrelema do adho do Yahudi -- ri Henga dohahhi ne, nara ke ta hedharre-hedakkeAma.19Rowi do mina harre ke, adho ke mudo maho ta ddau-rai do hewala ri, kiadhota ddau tele ri. Pa dhara awe nadhe dohela'u-la'u ke mu ta ai-alla-annu nikiDeo. Mu ana-oha pa dhara ammu ngakemali Deo ke.20Mu lema do petitu ke pa dhida era doalle pepetito ri rasul-rasul nga nabi-nabi,jhe Kristus ke mii wowadu kepue ne.

EFESUS 2.21–3.5 111621No ke ne do peato nga do pera'a newowadu-wowadu do na harre tade jadhita Ammu Deo, do petone ta tu Muri we.22Taga tari do muri mada pa dharaheujhu-headde nga Kristus ke, mu lemado hee pa dhara ta pekaddhi hedhehela'u-la'u nga ddau do wala he ta jadhihewue ammu tu Deo, do paanne ke Deota pee nga Henga No.

3 1Ri do mina harre ke, ya, Paulus, nepemaho la dhara ammu bhaddo taga

Kristus tu mu ke do adho do Yahudi he.2Do bhara tatu ta do rangngi ke mu, taDeo taga tari woie ade No, alle ke pe wiene tenge do nadhe pa taga lua paralumu ke.3Do peteleo ke ri Deo ne lua pedabbhoNo nga peke pa ya. (Jhara lai do nadhealle ke ri ya pepeteleo nga nabhabha padhida ne ngine ne,4 jhe kina ajhe ke ri mu, do medae keri mu ta toi ne jhara lua Kristus do minamii ne tade ri ya ne jhara lua No.)5Pa awe do uru he, ne lai do pehune-penite do naanne, adho do ngaddi daeta pepeke pa ddau raiwawa, tapularapa dhara awe nadhe, alle ke pepeke ri

EFESUS 3.6–9 1117Henga Deo pa rasul-rasul nga nabi-nabiNo he.6Ne lai do pehune-penite do naanne,nadhe ke: Pelake jhara Li Hagha Dharado naanne ddau do adho do Yahudihe, do hammi le ke ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi ngati Deo, do uru hedo pemoke wata ke tu do Yahudi we.Ddau-ddau do adho do Yahudi, alla kepejadhi ta ai alla ngati ngi'u do hela'uwe, jhe do hela'u-la'u ke ne hamme nenga ne do jaje ri Deo do pelake jharaKristus Yesus.7Wie ri Deo ne lua ruba pa ya -- tenge-- tu ta la pelebe ne Li Hagha Dhara ne.Ne hamme ri ya ne lua ruba dhara Deodo naanne, do pelake jhara kuaha Deodo jhagga pa dhara ngi'u ya.8Pa telora hari-hari annu-niki Deo, yake ne do dhai woapa. Maji lema ta minaharre ta wie ma ri Deo ne lua ruba dharaNo do nadhe: tenge tu ta la pepekepa ddau-ddau do adho do Yahudi ne LiHagha Dhara jhara lua kaja nga kete'eKristus do dho i'a ele ne;9 jhe mina harre lema mita ie pelakejhara ya, nara ke ta toi ri hari-hari ddauta do mina mii Deo, Mone peera hari

EFESUS 3.10–15 1118hewue raiwawa do nadhe, ne pekakone lua pedabbho No, rai ti petari rai dopehune-penite ne pa raiwawa.10Ne lua pedabbho Deo ne nadhe ke,mita pa dhara awe nadhe, pelake jharajemaat, hari-hari do parru pereda jharadhida nidhe ta toi ne uku nga mmaudhara Deo pa dha ra hari-hari worawwu,ie ta nenga we.11Ne tao ri Deo ne naanne do penau kenga lua pedabbho No do peloro ne, dopekako ri No pelake jhara Yesus Kristusmuri di ne.12 Jhe ri parahajha Kristus nga taga tariheujhu-headde nga No, do wie ke ne luapa di ta hedharre-hedakke Deo nga luaparahajha do tobo.13Rowi do mina harre ke, ne liami ya,nadhe ke: bhole kebhaddi jhara lua nenga we ne do dhue do hape ri ya tagamu, rowi hari-hari ne napoharre tu lua iemu.14Rowi do mina harre ke, ta lakku rutuuke ya pa hedhapa Ama.15Ngati No ke hari-hari ana-oha do paera do mmau do megala nga pa danniraiwawa ne hamme ne amma muri madapa ro heddau-heddau.

EFESUS 3.16–21 111916Hebhajha ki ie mudhe he Deo domone rihi Wiki dhida nga kelodo ne tamaddhi pa No ta perui ne ade nga pengemu ri Henga No.17Ki ie mudhe he taga tari do parahajhake mu pa Kristus, Kristus ta eta-ta peepa dhara ade mu, jhe ne muri madamu do pejaddhe nga do pereda ri luahajha-peddhei.18Hebhajha ya ki ie mudhe he,hela'u-la'u nga annu-niki Deo, nara rimu ta kanynye mina mii ne balla ngamerai, mina harre lema ne dhida ngameramma ne lua ddhei Kristus,19do dho nara ta kanynye ne merammane ri uku nga penge ddau raiwawa. Kiie mudhe he ta taoi ri mu ne lua ddheiKristus ne, jhe nara mu ta tobo ri luaamma ngi'u Deo do ke teme ne.20 Jhe ri kuaha Deo do pee nga jhaggaloro pa dhara ngi'u di, nara ta tao ri Deodo dhai rihi ae ri ngati ne nga do nara taame kiadho ta penge ri di.21Do jhamma ke Deo ta pedhede-pekelodo ti hehuhu la hehuhu pa dharajemaat, do pelake jhara Kristus Yesus.Lua dhida nga ketutu tu Deo lohe lalodho do nami mii ne! Amin.

EFESUS 4.1–6 1120

4 1Ri do mina harre ke ya -- heddaudo rate, do bhaddo taga tari pekako

lua jhagga tu Muri -- nga meggai tarrane ami pa mu: muri mada we mu penaunga kebhue mu mii ddau do alla pepedoari Deo.2Do jhamma ke mu ta era loro pa dharalua wawa nge danni-ade, lumu ngamajho, nga makka tee nga wangnge.Pedhelo we ri mu ne lua pehajha-peddheimu pa dhara lua perabha-pedharru muheddau nga heddau.3La'a rui we mu nga patarra-tarra tu tamuri mada nga pedhuri-pemira, mita iene lua heujhu headde do peera ri HengaDeo ne, pee nga muri loro pa telora mu.4Wata ke ne do era hahhi we ne ngi'u,nga hahhi we ne Henga. Mina harre lemaalla ke mu pepedoa tu ta hahhi we nelua henao do hela'u.5 Jhe ne do era titu wata ta heddau wene Muri, hahhi we ne lua manno ngakaho, hahhi we ne lua pejhiu,6 jhe heddau we ne Deo do jadhi taAma ri hari-hari ddau. No ke ne Deo liruballa nga raiwawa, do jhagga pelakejhara hari-hari, nga do pereda pa dharahari-hari.

EFESUS 4.7–12 11217Di heddau-heddau do hamme keheworawwu lua ruba dhara pedute ngane nga ne do wie ri Kristus.8Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deoera do hure do bhuke, "Ta dhai No taha'e la era do rihi dhida ne, do nga aggudo jhajhi ae ddau do jharra pa dharamuhu; jhe wie ri No ne bhara-bharaparahe pa ddau raiwawa."9Nah, ki do lii ke ta "do ha'e ke No"do ne pa petu ne lema do alla ke Nopepuru la era do dhai rihi wawa pa danniraiwawa do nadhe.10 Jhe No do alla pepuru do naanne,No lema ke ne do alla pe ha'e tade dhaihape la era do dhai rihi dhida ne ngatihari-hari ihi liru, hakku hari hewue lirunga raiwawa do kemale ke ri No.11No ke do "pekepala ne unupala-unupala pa ddau raiwawa"; haghe dhederi No jadhi ta rasul, do wala ri ta nabi; dowala ri jadhi ta mone pepeke Li HaghaDhara ne, jhe do wala he ri dhede ri Nota jadhi Guru nga bhau-bhata jemaat.12Ne tao ri No ne na hedhe mita ieke ne annu-niki Deo ta pemoko ngapetu-tu, mita nara ta pekako ne lua

EFESUS 4.13–16 1122jhagga tu Muri nga ta petito ne ngi'uKristus.13 Jhe ri do mina harre ke, moko dihari-hari ta jadhi ta hahhi ke ri luamanno nga kaho do hela'u, nga lua tadado hela'u jhara lua Ana Deo ne. Jhe di tajadhi ke ta do kepai, jhe ju tui ju ketememii Kristus.14Moko di adho ke ta mii naiki he ri,do peabbe la hebhakka-hebhakka riheworawwu-heworawwu liajha ngatiddau-ddau do dhai i'a pekelakku-annihe, do pehuli peteballi ddau ri lua potenga appi ro.15Di adho ke do mina harre. Ne do rihiwoie tu di, do jhamma ke ta pedhelori di ne lai-lai do petu ne, nga ade dotobo ri lua hajha nga ddhei, hakku padhara hari-hari lai di, ju tui ju ketememii Kristus le do jadhi kattu ngati di.16Pa dhara lua hewai-hewewe No ke,hari-hari ai-alla ngati ngi'u dhe, do peatomina harre ne worawwu kenyajjhe, jhepetuwu hahhi nga hahhi ri kewahhu-kewahhu. Jhe kinga hari-hari ne nalu hedo jhagga nga petu, moko hari hengi'udo medae ke ta ju, jhe jadhi ta dokepaijhe do rui ri lua pehajha-peddhei.

EFESUS 4.17–22 112317Rowi do mina harre ke, pa dharangara Muri, nadhe ne do pale nga dota perue ri ya: bhole muri mada miiddau-ddau do dho tade Deo, jhe pengene lai-lai do dho bhule nga guna he.18Ne lua penge ro do kerabba ke. Tadedho ri ro ne muri mada do wie ri Deone, rowi bhule tu-tu dho ro nga luatada nga-naga jhara lua Deo. Hakkujadhi ro ta mina harre, dakka ngati luaketi-ketinga ro ke.19Bhule dho ke ro nga i'a mekae dharari, hakku ta e'e ne ddhei he ke ro tapedutu ne lua ddhei nge nga ade ro, jhemuri mada pa dhara kenyo-langa-hukapa e'e ne ddhei ade ro he ke.20Tapulara Kristus Yesus do tade ri mune adho do mina harre!21Do rangnge ri mu ne jhara lua No!Jhe mu mii ddau-ddau pedute No, doalla lema ke mu pe ajha jhara wue-wueDeo do era pa No.22Rowi do mina harre ke gi'e we ri mune wue-wue ddau raiwawa ne do dui ne,nga lua pedabbho muri mada do dui nedo nee pa dhara peape ri lua ddhei-luaddhei do pehuli-peteballi ne.

EFESUS 4.23–29 112423Do jhamma ke ta pewowio hari-harine ade nga penge mu.24Do jhamma ke mu ta muri madamii ddau raiwawa do wowiu do wore-dopanynye pedute nga lua pedabbho Deo;nga wue-wue do petu ne, do mola dohenarru ne, nga do mmau do megala ne.25Rowi do mina harre ke wo Tuahhuya hari-hari, bhole pote nga appi ri wemu. Henarru we mu heddau penaja ngaheddau, rowi di hari-hari do hela'u-la'uke ta ai-alla ngati ngi'u Kristus.26Kinga bubu dhara mu, bhole addo wene bubu dhara mu do naanne jhe pebunemu la dhara lubhu harro nga menyilu.Bhole bubu dhara tade helodo-raiballa-bilu,27mita do dho nara Wango ne lua kehoota peapa ne muri mada mu.28Ddau do tima ta mena'o, do jhammake no ta pengaha ti mena'o ne. Ne dorihi woie tu no, do jhamma ke no tajhagga mita nara no muri mada ri lai domola do mira, jhe nara nara ri no ta rubadhara nga ddau do era pa dhara lua daunga gahara.29Kinga pedai lii mu, bhole pakelipedai-lipedai do woapa. Pake we ne

EFESUS 4.30–5.2 1125lipedai-lipedai do ta perui ddau ngado ta wie loro jhara pa ddau do wala.Lipedai-lipedai do mina harre do pedubhene lai do woie pa ddau do dhanno.30Bhole pehedue ne ade Henga Deo.Henga do naanne lema ke do miilipetakka ta do ne Lodho Peballa Kattune do medae ta dakka ke tu mu.31Peila we ne lua paddha ade he ne luatakka nui-takka bubu he nga lai-lai domina harre ri.32Ne do woie ne, do jhamma ke muta nga ade do woie ne, jhe era padhara lua peruba dhara heddau penajanga heddau, jhe pehuba we heddau riheddau, mii Deo le do alla ke pepehubamu do pelake jhara Kristus ne.

5 1Mu ke ne ana-ana do hajha doddhei ri Deo, rowi do mina harre ke

do jhamma ke mu ta la'a rui ta pedutene telia nga tuladha Deo.2Ne muri mada mu do jhamma ke tawute-ta kebore ri lua pehajha peddhei,mii Kristus le ne hajha-ne ddhei ngadi. Do alle ke ri No pejhole nga pae nengi'u No tu di, mii hahhi bhara jhulanga menahu do wwau mangngi nga dopemengallo dhara Deo.

EFESUS 5.3–7 11263Mu hari-hari annu-niki Deo. Rowi domina harre ke, ne wui-ai wui-tao dokerjhe he nga lai-lai do jhamma he,kiadho lua lala nga hopa he, adho ke dojhamma ri ta era pa telora mu. Bholedhai ta era ri ne era jhalli pa ddau dowala tu ta lii pa mu, ta do tao ko mu nelai-lai do mina harre.4Adho lema do jhamma tu mu ta paline lipedai-lipedai do ra'i, do kerejhe ngado dho jhamma he. Ne do woie ne, dojhamma ke mu ta peha'e kolo lii ie-ae paDeo.5Heleo we pewoie-woie: ddau dokenyo-langa-huka, kiadho do tao lai-laido dho jhamma, kiadho lala nga hopa(do ne wui-ai do na harre hari-hari dohela'u ke mii lua wie hu nga mejura paajhu nga wowadu), ddau do mina harreadho do nara ta jadhi ta ai-alla ngatiannu-niki do pereda ri Kristus nga Deo.6Bhole luu mu ri lipedai-lipedai dohewo'o he. Rowi ri lai-lai do na hedhe kene do pedubhe ne lua bubu dhara Deopenaja nga ddau-ddau do dho pedhannonga No.7Hakku bhole pakki lai nga ddau-ddaodo mina harre.

EFESUS 5.8–14 11278Mu lema do uru he do era pa dhara luakerabba lema. Pa awe nadhe do jadhi kemu ta annu-niki Muri, hakku ri do minaharre ke, do pa dhara teleo ke mu. Rowido mina harre ke, do jhamma ke mu tamuri mada pa dhara teleo.9Rowi ngati dhara teleo do naanne ke,ne hhau ne hari-hari worawwu wui-aiwui-tao do woie, do mola do mira padhara namada Deo.10La'a rui we mu ta kale toi ne nga nedo pemengallo dhara Muri.11Bhole tao ne wui-ai wui-tao dodho bhule nga guna he, mii do tao riddau-ddau do pa dhara kerabba he. Nedo woie ne tu mu, do jhamma ke ri muta boka petengalla ne lai-lai do minaharre.12 (Rowi ne lai-lai do tao ri ro he do ngapewuni-wuni-anni he, ta pedae he we,do mekae ke.)13Hari-hari ne nga we ne do ketarre padhara teleo, do me dae nga ngadde ngateleo mo.14Rowi hari-hari do heleo nga teleo,napoanne ke ne teleo ne. Rowi do minaharre ke hakku lii, "Kaddhi we au wo do

EFESUS 5.15–21 1128bba'i, jhe kaddhi we ngati dhara mademada! do ta kelala ke Kristus pa mu."15Rowi do mina harre ke, heleo wepewoie-ie ne loro jhara muri mada mu.Bhole muri mada we mii ddau-ddau dobhodho he; muri mada we mii ddau-ddaudo mmau dhara he.16Pake we ri mu pewoie-woie ne awedo era pa mu, rowi ne awe do nadhe,awe do apa do kerewe ke.17Bhole bhodho we, tapulara perehawe pe woie-ie ne nga ne do ddhei Muri.18Bhole mawo ri ei-ago, rowi ri naannedo ta peapa mu. Ne do woie ne, dojhamma ke mu ta tobo ri Henga Deo.19Pake we ri mu ne lii-lii ti dharaMazmur, lilodho-lilodho lii waje Deo, padhara lipedai-lipedai mu. Do jhamma kemu ta jhuka lodho nga mengallu nge ngakehaka dhara ta wue-waje Muri.20Loro-loro we nga jhara lai ne nga wemu, do jhamma ke mu ta peha'e kolo liiie ae pa Deo Ama, pa dhara ngara YesusKristus Muri di.21Tu ta takke pekerihe Kristus, dojhamma ke mu ta pewawa-anni heddaupa heddau.

EFESUS 5.22–28 112922Mobanni do jhamma ke ta pewawa-anni pa ddau pa hedhapa no, mii pewawa-anni pa Muri le.23Rowi momone ke ne do jadhi ta kattupa mobanni, mii Kristus lema do jadhi takattu pa jemaat, jhe No miha ne DuaeMone-mai Mone-golo ne tu jemaat dojadhi ta ngi'u No.24Hela'u lema mii jemaat ne pewawa-anni pa Kristus, mina harre lema padhara hari-hari lai do jhamma kemobanni pa ddau pa hedhapa no.25Momone, hajha ddhei we ngaihi-ammu au, hela'u le mii Kristus nehajha ne ddhei penaja nga jemaat, ngajhole nga pae ne ngi'u No tu jemaat he.26Hakku tao ri Kristus mina harre, mitaie ke ri No ta pemo-pemegale ne jemaathe ri liajha do pelake jhara ei-pejhiu,mita ki alla ke pemina harre ta nara ke riNo ta jula ne jemaat he pa Deo.27 Jhe ri do mina harre ke, ta petitu ngakeparru ke, nga mmau nga megala kene jemaat he ri Kristus pa hedhapa Nonga do dho bhule kura nga terujha.28Mina harre lema ke momone dojhamma ke ta hajha ta ddhei nga

EFESUS 5.29–6.1 1130ihi-ammu no, do hela'u ke mii ddhei ngangi'u no miha.29 (Ngaddi dho ta era ddau do paddhunga ngi'u no miha. Ne do tao ri no,tapiare-pelojhe nga ta jage nga menegeri no, mii Kristus le ne piare-pelojhe nejemaat No he.30Do toi ke ri di ne napoanne, di hedheai-alla ngati ngi'u Kristus.)31Pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo, era do hure do bhuke, "Rowi domina harre ke, heddau momone domedae ta hani ri no ne ama nga ina no,tu ta peheujhu-headde nga ihi-ammuno, jhe ro hari do dhue do jadhi ta hahhike."32Ne pedabbho lilolo do naanne do dhaimeramma. Jhe ri ya ta pedue ke nga luapedu Kristus nga jemaat.33Tapulara ne lilolo do naanne do eralema ne lua pedu no nga mu: Do jhammake momone do nami we ta hajha taddhei nga ihi-ammu no, mii ddhei ngangi'u no le miha, jhe do jhamma kemobanni do nami we ta la'a rui ta takkepekerihe ne ddau pa hedhapa no.

6 1Ana-ana! Mii ddau do peduteKristus, pedhanno we nga ina-ama

EFESUS 6.2–7 1131mu, rowi naanne ke ne do jhamma tatao ri mu,2 "Takka we pekerihi ina nga ama mu"nadhe ke ne lipereda do petari-tari ngatiDeo, nga lijaji,3 "Mita mengallu nge kehaka dhara ngamedi melatu au pa raiwawa dhe."4Tuahhu-tuahhu do mada ta ama.Bhole tao we au pa ana-ana au tademina-harre worawwu, do ta peha'e nelua bubu dhara ro. No woie, piara-pelujawe ro ri lua lai kenyajjhe nga ri liajhaMuri.5Tuahhu-tuahhu do jadhi ta naannu!Pedutu we ri mu nga lipereda muri mudo pa danni raiwawa do nadhe. Jhaggewe ri mu ne na harre nga ade do i'ape wawa-anni jhe do pedhanno nga dopetarra-tarra mii do tao Kristus miha.6 Jhe bhole tao mu mina harre ki ngapa dhara nga jage ko mu, jhe wata kemita nara lipuji ngati ddau raiwawa we.Tapulara do jhamma ke mu ta jagghane na harre mii naannu ri Kristus do padhara pedute ne ddhei Deo nga hewuenge danni-ade.7Lua jhagga do jhagge ri mu miiheddau naannu ne, do jhamma ke ri mu

EFESUS 6.8–11 1132ta jhagge nga mengallu nge nga kehakadhara mii do ta pemoke Muri le ke ri mu,jhe adho ke ta wata pa ddau raiwawawe.8Henge we, nadu we, ie ta naannu kono, mina harre lema ddau do balla kattu,do medae ta hamme ri no ne pai-palangati Muri, tu lai-lai do woie, do allapetao ri no ne.9Tuahhu-tuahhu do jadhi ta muri!Do jhamma ke ta mina harre lemane alu nga hadha mu penaja nganaannu-naannu mu. Bhole pake ne luabhani nga karri. Henge we ri mu ta domu lema nga naannu-naannu mu he, dohela'u-la'u ta do nga muri do heddau we,Muri do era pa era do mmau do megalane. Adho No do ketarri worawwu ddau.10Pa pedakka rahi, do jhamma ke muta rui nga kedi ri lua rui nga kedi dohamme ri mu ngati kuaha Muri, taga tarido heujhu-headde ke mu nga No.11Pake we hari-hari ne rakka nnaumuhu di, do wie ri Deo he pa di, mitana ra di ta penaja nga hari-hari uku domina harre ne worawwu i'a pelappa ngatiWango.

EFESUS 6.12–15 113312Rowi adho di do pedhutu-pemuhunga ddau raiwawa, tapulara pedhutu-pemuhu nga lua rui nga kedi ngatihari-hari wango do mange do bangngene awe do apa-do kerewe do nadhe.Do pelawa-pemuhu nga hari-hari higahenga kerabba. Henga kerabba dokemale jhara ihi liru nidhe.13Rowi do mina harre ke, pa dharaawe nadhe, pake we hari-hari ne rakkannau muhu do ngati Deo he, mita iepa lodho apa nga kerewe dhe, naramu ta penaja nga hari-hari lua dhutuihi muhu-ihi lawa. Jhe ki alla ke mupepemuhu-pelawa nga ihi muhu-ihi lawamu hape la pedakka rahi, pee ko ma munga keharru-kelidu.14Do jhamma ke mu ta era pa dharalua jaga nga meniga. Pake we ri mu nelua halla-anni pa Deo ne, mii dari wakepa kelebho mu, nga lua mola mira mune mii bhajhu bbhahhi pa ngi'u mu.15Do jhamma ke ne lua pemoko-annimu ta pepeke ne Li Hagha Dhara do ngaaggu lua pedhuri-pemira nga muri madapa dhara mengallu nge nga kehakadhara ne do jadhi ta mii helapa mu.

EFESUS 6.16–20 113416Pa awe nami we ne lua parahajha paMuri, do mii tami he; ri lua manno ngakaho do naanne ke, ne nara ri mu tapemade ne woana-woana kelatti-ai ngatiwango.17Pake we ne lua helama tona-ie mune, mii taddhu wajha he, nga lipedai Deomii kelewa ngati Henga Deo.18 Jhagga we ri mu hari-hari ne na harrenga hebhajha tu ami rurabha-rudharrungati Deo. Pa awe nami we hebhajha wemu, mina mii mu ne hewai-hewewe riHenga Deo. Do jhamma ke mu ta eraloro pa dhara lua jaga nga meniga jhebhole i'a jharra. Hebhajha we loro-lorotu hari-hari annu-niki Deo.19 Jhe hebhajha le we tu ya, mita kingadhai ya ta pedai lii, ta wie ke pa ya ri Deone lipedai-lipedai do pekatta. Jhe mita ielema nga bbharra dhallu, nara ta pepekene do pewune pa Li Hagha Dhara ne.20Ri Li Hagha Dhara do naanne kene jadhi ya ta heddau ddau pepu, jhepa dhara awe nadhe, ne ke pa dharaammu bhaddo. Hebhajha we, mita ie yata bhani ta pedai lii jhara lua Li HaghaDhara ne, mina mii ne do jhamma tapedai.

EFESUS 6.21–24 113521Tikhikus, tuahhu di nga ddaukako-kaddhi do mappe nga mejhannipa dhara lua jhagga Muri, no ke ne domedae ta la peke pa mu, hari-hari nejhara lai ya mita toi ri mu ne lua ngi'unga lua jhagga ya.22Taga naanne ke hakku pe pue no riya la nga mu, tu la pika ne jhara luajhi pa mu hari-hari, mita na ra mu tamengallu dhara.23Ki ie mudhe he, Deo Ama, nga Muridi Yesus Kristus ta boka ne rujhara mitaie hari-hari jemaat ta heujhu-headde jhepehajha-peddhei heddau nga heddaujhe halla-anni pa dhara lua parahajha paKristus.24Ki ie mudhe he Deo ta wie ne luatarro ie nga menyarro mangngi patuahhu he hari-hari do hajha do ddheinga Muri di Yesus Kristus nga hajha ngaddhei do dho i'a made wari.

FILIPI

1 1Tuahhu-tuahhu annu-niki Deohari-hari do pee pa Filipi jhe do

peheujhu headde ke nga Kristus Yesus.Mina harre lema Tuahhu-tuahhu monebhau-bhata nga mone parabha-pedharrupa dhara jemaat. Ya, Paulus, hela'u-la'unga Timotius, annu-niki Kristus Yesus,2do nga henao, ki ie mudhe he DeoAma di nga Muri di Yesus Kristus ta wiene lua tarro ie nga menyarro mangnginga lua mengallu nge nga kehaka dharapa mu.3Hadhi henge mu ri ya, ta peha'e ke riya ne kolo lii ie-ae pa Deo.4 Jhe hadhi hebhajha ya tu Tuahhu hehari-hari, do hebhajha ya nga mengallunge nga kehaka dhara.5Peha'e ri ya ne kolo lii ie pa Deo,taga tari rai ti lodho do petari ne lohema dhara awe do nadhe alla ke muperabhe-pedharro ya ta pelebe ne LiHagha Dhara do ngati Deo ne.6Deo miha ne do alla ke pe jhare ne luajhagga do woie do naanne pa mu, jhe

FILIPI 1.7–10 1137do ketarra ri ya ta do ta peterue ri None lua jhagga do naanne tade moko paLodho Dakka Bhale wari Kristus Yesus.7Tarra do jhamma ke ya ta era nga luapenge do mina harre, penaja nga mu,rowi Tuahhu he hari-hari do pee nga eraloro pa dhara ade ya. Mina harre lemamu do hamme hela'u-la'u ke nga ya nelua ruba dhara Deo do wie ri No pa yane; ie ta pa dhara awe nadhe pa dharaammu bhaddo dhe ko ya, mina harrelema pa awe pa tele tu ta tito nga parrota kedhago ne Li Hagha Dhara ne.8Ri Deo miha do toi ma ta do ddheitarra ke ya ta la peabu nga mu, jhedo nga lua hajha nga ddhei do dhaimeramma Yesus Kristus miha.9Nadhe ke ne lihebhajha ya tu mu, kiie mudhe he ta ju mu ne hajha ne ddheinga Deo, nga ddau nga ddau ihi-anga,jhe ju meramma ne lua mmau dhara dopetu ne nga tada do woie ne.10 Jhe ri do mina harre ke ta i'a kemu ne pidhi, nami ne do rihi woie,jhe ne muri mada mu do medae ke tammau ngati do woapa kiadho ngati luapeanynyi ne nga we, pa lodho dakkabhale wari Kristus hine.

FILIPI 1.11–16 113811Ne muri mada mu do medae ta re'ata lale ri wui ai-wui tao do tarra-tarra newoie, do wata ke do dakka ngati Kristuswe miha, moko do medae ke Deo tapedhede-pekelode nga ta wue ta waje.12Ne ddhei ya, ta toi ri mu, ta do nelai-lai do alla pejadhi pa ya, lai do naharre ke ne do pedidi rihi ae ddau tadhanno jhe paraja pa Li Hagha Dhara ne.13Ne pedakka ne ngati naanne,hari-hari mone jaga dhara rae duae ngaddau-ddau do wala he pa dhara rae donaanne do toi ke ta nee ke ya do tagatari pemoke Kristus.14 Jhe ri lua bhaddo ya do nadhe, rihi aeke ne do Herani pa rae do nadhe, do juurui ne parahajha pa Muri, hakku ta juubhani ri ke ro ne pepeke ne litakka Deone nga do dho meda'u wari ri.15Tarra ma ta era do parri ddau titelora ro do pepeke Kristus taga taripana dhara nga ri ddhei ta pebhata,tapulara do wala he do lua pedabbho dopetu-petarra.16Hakku tao ri ddau-ddau do na hedhetaga tari do hajha do ddhei ro nga Deo,jhe nga ya lema, rowi do toi ke ri ro ta do

FILIPI 1.17–20 1139alla ke Deo pe lii pa ya tu ta peteleo ta done Li Hagha Dhara ne do petu-petarra.17Tapulara ne ddao do wala he, pepekeKristus ri ro do nga lua pedabbhodo woapa, hakku pepeke ri ro tu luamangngi ngi'u ro miha. Ri naanne dohenao ke ri ro ta juu pehedue ya padhara ammu bhaddo dhe.18Tapulara bhule dho ta nga-nga! Rowita mina mii lema, ne lua do naanne tajhagge lua pedabbho do petu-petarra ko,ie lema ta nga lua pedabbho do hala ko,do pee nga pepeke ne jhara lua Kristus-- hakku ta mengallu dhara he we ya.Jhe do pee ma ri ya nga toi ta do minaharre,19 rowi do toi ri ya ta do ri lihebhajhamu jhe nga ri rurabha-rudharru HengaYesus Kristus, do medae ta gole yapeballe-kattu.20Ne do tarra-tarra ne do ddhei ngado henao ri ya ta bhole era ie ta ne ngawe do nara ta labbe ya tu ta pekako netenge ya. Tapulara ne do ito ri ya, mita iepa awe do mina mii we, rihi-rihi pa dharaawe nadhe, nara ya nga bhani dhallu,jhe mina harre lema nga he wue ngedanni ade -- ie ya ta do muri mada ko,

FILIPI 1.21–26 1140kiadho ta do made mada ko -- Kristus kene do ta pedhede-pekelode.21Rowi tu ya, ne lua pedabbho murimada ya dhe, wata ke Kristus we. Jhe kimade, napoanne lua mangngi.22Tapulara kinga muri mada paraiwawa do nadhe, do nara ri ya tajhagga ne lua jhagga do rihi ie, moko toidho ke ri ya ta nami ne do jhamma tapidhe ri ya.23Ta pehio-ta pebhage ke ya ri haridhue bhakka. Do ddhei tu-tu ke ya tahane ne raiwawa do nadhe, tu ta la peenga Kristus, rowi naanne ke do rihi ie;24 tapulara tu lua ie mu, do rihi ie kokinga pee ko ya pa raiwawa dhe.25Do ketarra ri ya ne lai do naanne. Rido mina harre ke, do toi ke ri ya ta do tado pee ko ya nga mu hari-hari, mita narako ya ta rabha-ta dharru mu, mita ju ruinga kedi ri mu jhe ju mu ne mengalludahara pa dhara parahajha pa Muri.26Rowi do mina harre, kinga dhaiya ta bhale nga mu hine, mu ne dopeheujhu-headde nga Kristus do medaeta ju ae ri ke ne era jhalli tu ta latta-annijhara ngi'u ya.

FILIPI 1.27–30 114127Nah, ne do rihi paralu pa dhara awenadhe, ne muri mada mu do jhammake ta penau nga ne nga ne do dhuke riLi Hagha Dhara jhara lua Kristus. Jhe rido mina harre ke, ie ta nara ko ya tapeabu nga mu, kiadho ta do dho nara kota peabu nga mu, do medae ma ya tarangngi jhara lua mu ta do titu halla-annima mu pa dhara lua heujhu-headde ngala'a rui tu hahhi lua pedabbho nga hahhilua ddhei we; tu lua parahajha do penaunga Li Hagha Dhara do ngati Deo ne.28Do jhamma ke mu ta pee nga bhanidhallu; bhole meda'u penaja nga ihimuhu-ihi lawa mu. Jhe ri do mina harreke do ta peteleo ke ri mu ta do tatu keta do jharra ro jhe ne do nara, rowi dota wie ne lua nara ne ri Deo miha pa mu.29Rowi do alle ke pewie ri Deo nelua ruba dhara No pa mu, adho tu taparahajha pa Kristus we, tapulara lematu ta dhui hape lua hedui-herui tu Kristuslema.30Pa dhara awe nadhe mu lema dohela'u-la'u ke nga ta ya pa dhara luapetadi do hela'u, lua petadi do ngaddita heleo ri mu ne tito ri ya do uru he

FILIPI 2.1–5 1142pelohe hape ma dhara awe do nadhe mido rangnge ri mu pa dhara awe nadhe.

2 1Do rui ke mu, rowi do peheujhu-headde ke mu nga Kristus. Jhe

do kehaka ke ne dhara mu rowi dohajha do ddhei Kristus nga mu! Mu dohewai-hewewe ri Henga Deo, jhe mulema do pehajha-peddhei ke heddau ngaheddau.2Nah, hakko tarra-tarra ko ri mu tapemengallo ne dhara ya ri lai-lai do nahedhe: Muri mada we nga hewue ngedanni ade ri lua pehajha-peddhei dohela'u, jhe nga lua penge do hela'u we,jhe nga lua pedabbho do hela'u we.3Bhole jhagge we hahhi lai he taga taripedide ri lua ddhei ta penge ngi'u miha,kiadho ta tu lua wue-anni ngi'u. Tapularado jhamma ke mu heddau-heddau ngawawa nge danni ade ta heleo ddau dowala ta do rihi ngati ngi'u mu miha.4Heleo we ne lua paralu ddau do wala;jhe bhole heleo we ne lua paralu ngi'umiha we.5Do jhamma ke mu ta mii YesusKristus:

FILIPI 2.6–12 11436Do ne pa petu-tu ne No do hela'u wenga Deo, tapulara parro dho ri No nekebhue No do mii Deo ne.7Walari nedo tao ri No, alla ke ri No pegolo hari-hari ne na harre ta jadhi ke miikeddau naannu. Jadhi No ta hela'u miiddau raiwawa, jhe muri-mada mii ddauraiwawa.8Pewawe ri No ne ngi'u No, jhe murimada No pa dhara pewawa-anni paDeo tade made -- made ta ketoepeabbha-rappa pa kolo ajhu ketoe.9Rowi do mina harre ke ta dhede ke Nori Deo pedhida-dhida, jhe jhole pa No nelua higa nga kuaha do rihi mone ae ngatihari-hari lua higa nga kuaha do wala he.10Tu ta pekerihi Yesus, hari-hari dokemuki pa era do mmau do megala ngapa danni raiwawa, nga pa dha'i raiwawado medae ke ta wie hu nga mejura paNo.11Hari-hari ro do medae ke ta mengakuta Yesus Kristus ke ne Muri; jhe ri domina harre ke ta pedhede-pekelode keDeo Ama.12Rowi do mina harre ke, wo Tuahhu-tuahhu do ddhei ri ya, do mina mii nedo pee loro pa dhara lua pedhanno nga

FILIPI 2.13–15 1144ya, pa awe nga era ne ya pa telora mumoko rihi-rihi pa awe nga pejjhau dheko ya nga mu, do jhamma ke mu ta peenga pedhanno ma nga ya. Do alla ke mupepehelama ri Deo, rowi do mina harreke pee we mu nga la'a rui, mita jadhi taketeme ne lua kehaka dhara mu. Jhaggewe ri mu ne lai do naanne nga takkepekerihe Deo jhe pedhanno we nga No,13 rowi Deo miha ne do jhagge pa dharamu ta era lua pemoko-anni jhe nara tapemengallo dhara Deo.14 Jhagga we hari-hari ie ta ne nga we,bhole era nga pegu-pegallo, kiadho ngapeluru penyami.15 Jhe ri do mina poharre ke, ta peteleoke ri mu ta do mu ke ne ana-ana riDeo, do adho ke do era nga lua kuranga terujha ri, do muri mada ke ngamola nga herannu pa telora ddau doapa do kerewe nga do nga lubhu harronga menyilu. Jhe ki dhai ke pa awe tapedhae ne ri mu ne lii do wie muri madane, do jhamma ke mu ta jadhi mii weodo kehabbha he ta pekelale ne raiwawado nadhe, tu ro. Ki muri mada ke mumina harre, do ta era ke ne era jhalli tuya hine ta latta-anni jhara lua mu pa

FILIPI 2.16–21 1145awe dakka bhale wari ne Yesus Kristus.Naanne ke ne teleo ta do lua la'a-ruiya, adho do parahuma wue, nga ne luala'a-rui ya do era nga wue nga wila.16 (2:15)17Pa wue, do medae marra ya tapemade, jhe ne raa ya do ya jadhi kemii bhara jhula do ta pehute he pa dhidane nga ne do ta jhole ne ri mu pa Deo,mii hahhi tada ta do parahajha ke mupa No. Ki do tarra ma ta do jhamma tamina harre, ta peha'e kolo lii ie ke ya tulai do naanne jhe dutu le ya ta mengalludhara hela'u-la'u nga mu.18Mina harre lema do jhamma ke mu tahe la'u-la'u le ne mengallu dhara nga ya.19Do parahajha ya ta do ri lua rubadhara Muri Yesus, do nara ri ya ta pepuenga henginga Timotius la nga mu, mitanara ta mengallu dhara ri lii pika jharalua mu.20Wata ke ta Timotius we miha neddau do hela'u penge nga ya, jhe dotarra-tarra do penge ne lua ie mu.21Ne do wala he wata ke pehenge ngalua paralu ro he ke miha, adho ke luaparalu Yesus Kristus.

FILIPI 2.22–27 114622Do ngadde miha ke ri mu ne telia neta do Timotius do nga guna. Do tarra tado alla ke no pewohe-la'a-rui hela'u-la'unga ya tu ta la pelebe ne Li Hagha Dharado ngati Deo ne. Jhi dhue do dho hala kemii ana nga ama he.23Rowi do mina harre, do nga hengingaki nga toi ke ri ya mina mii ne pe dakkahine ne kewallu ya dhe, do ta pepue keno ri ya, la nga mu.24Do parahajha ya, ta do ri lua rubadhara Muri, ya le miha, adho ke do rihitui ri, do medae ke ta kako la heahu mulema.25 Jhara lua tuahhu di Epafroditus dopepue ri mu ta ma rabhe ya, do rihi ie tapepue bhale no ri ya la nga mu. Alla keno pepenau hela'u nga ya pa dhara luajhagga nga la'a-rui ya.26Do ddhei tu-tu ke no ta la peabu ngaTuahhu he hari-hari, jhe adho ke doketanna ne ade no ri do rangngi ke mune lii, ta do paddha no.27Do petu tarra ma ta do paddhamiga ta made no. Tapulara Deo do rubadhara nga no, jhe adho ta pa no he we,tapulara pa ya lema, mita do dho rihi yane hedui.

FILIPI 2.28–3.2 114728Ri do mina harre ke hakku ta ju rui leke ne lua ddhei tu ta pepue bhale no langa mu, mita ie ri ta mengallu ne dharamu, ki peabu ke mu nga no, jhe ne adeya lema ta ketanna he ke.29Hakku hamme we no nga mengallunge nga kehaka dhara ri mu mii heddautuahhu do hela'u lua manno nga kaho.Takka we pa dhara kire hari-hari do miino.30Tu lua jhagga Kristus, miga no tamade, do pewie ke ri no ne muri ma dano tu ta rabhe-ta dharro ya nga ngaramu.

3 1Pedakka rahi, wo Tuahhu-tuahhuya, do jhamma ke mu ta mengallu

nge nga kehaka dhara taga tari dopeheujhu headde ke mu nga Muri.Mejanni dho pa ya ta kebhale wari nenga ne do alla pebhuki ri ya do uru he,rowi ne lai-lai do na harre do ie tu luahelama tona ie mu.2 Jhagga pewoie-ie ne we mu penajanga ddau-ddau do tao lai-lai do apa dokerewe, ddau-ddau do jhamma ta pali ta'ngaka' he. Do pee ke ro nga meggai loromita ie ne ddau-ddau he ta dara ngutu.

FILIPI 3.3–6 11483 Jhe ne pa petu ne di hedhe ddau-ddaudo alla ke pe hammi lua dara ngutu dopetu-petarra ne, adho ro. Wie hu ngamejura di pa Deo ri lua hewai-heweweHenga Deo miha, jhe peha'e ri di kolo liiie-ae rowi do muri mada ke di pa dharaheujhu-headde nga Kristus Yesus. Adhodi ta peketoe-anni pa lua pemane-luapemane do ngaddi ri namada dhe, donara lema ya ta peketoe-anni pa luapemane-lua pemane do na harre.4Rowi kinga era ke heddau ddau do padhara penge no, ta do era no nga erajhalli ta peketoe-anni pa lua pemane-luapemane do wata ke do ngadde ri namadawe, moko ya rihi ri ko.5Do alle ke ya pedare ngutu pa pemuriaru lodho ko we. Ya metana mii heddaudo Israel, ngati huhu Benyamin; doIbrani ihi ya. Pa dhara lai lua pedhannonga uku-uku aigama Yahudi, ya dhe dongati kejie do Farisi.6Moko ta ya ri ko ne do rihi pana, hakkuhudhi-peraga jhe dede-jhe merahhuri ya ne jemaat he. Kita pekire ngatikebhihu uku aigama Yahudi, ya heddaudo ie, nga adho do era nga lua kura ngaterujha.

FILIPI 3.7–10 11497Tapulara taga tari Kristus, mokohari-hari ne do ege ri ya pa do uru he,ta mii hahhi lai do wie mangngi, pa awenadhe jadhi ke ta mii hahhi lai do wie luaha'i nga bhangi.8Adho ta lai-lai do na harre we, era riko do rihi tina harre, hari-hari ne ngawe, do ege ke ri ya ta mii lai-lai do watake ta wie ne lua ha'i nga bhangi we. Nedo jadhi ta unu rowi ya pa dhara awenadhe, do rihi ne dhida kebhue ne, tatade Kristus Yesus, Muri ya. Taga tariKristus ke, alla ke ri ya pegolo hari-harine nga we. Do ege ta merama he we riya hari-hari ne na harre, mita jadhi taabo Kristus ri ya,9 jhe do tarra-tarra ta do heujhu-headdeke nga No. Lua pedu do woie nga Deo,adho ke do kale ri ya miha nga loro jharata pedute ne uku aigama ne. Pa dharaawe nadhe do nga lua pedu do woie keya nga Deo, taga tari do parahajha keya pa Kristus. Hakku ne lua pedu dowoie do naanne, dakka ngati Deo, jhedo pejaddhe pa lua parahajha pa YesusKristus.10Wata hahhi we do ddhei ya, mita ieke ta tade Kristus we ri ya, jhe nara ri

FILIPI 3.11–14 1150ya ta toi tarra pa dhara muri mada yane kuaha do pemure No ne ngati dharalua made mada ne. Do ddhei le ya tahela'u-la'u ne dhui-hape lua hedui-heruinga No, jhe jadhi ta hela'u nga No padhara lai lua made No.11 Jhe do nga henao ri ya, ta do ya lemamiha do medae ta pemure bhale waringati lua made mada.12Lii dho ya ta do pue ke ri ya newue-ne wila ne, kiadho ta do ketemeke ya. Tapulara do pee ma ya ngala'a-rui ta la kajhe dhae ne bhara parahedo pemoke ri Kristus Yesus ne. Tu donaanne ke, alle ke ya perabhe ri No, jhepejadhi ya ta unu-oha No.13Do tarra, Tuahhu-tuahhu, do ne pepetu toi de dho ri ya ta do kajhe dhaeke ri ya ne bhara parahe do naanne.Tapulara we ne hahhi lai ne do toi ri ya,ta peballu ke ri ya ne nga ne do ludu hela kejhunga, jhe wohe la'a-rui tarra ya tahudhe kajhe dhae ne nga ne do era pahedhapa ya.14Ri do mina harre ke, hakku pee yanga perai loro ju la era do petuje ne larahi do pedakka ne, mita hamme ri yane lua nara ne, lua muri mada do era

FILIPI 3.15–19 1151pa era do mmau do megala ne; jhe tulua do naanne ke ne pedoa di ri Deo, dopelake jhara Kristus Yesus.15Di hari-hari do kepai ke pa dhara luamuri mada do pedu nga Deo, do jhammake di ta pedhelo ne wue do mina harre.Tapulara kinga pa telora mu, ki do erako ne lua tada do wala, moko, do medaema ta la pejhare lema ri Deo pa mu.16Ta mina harre lema ne lai do nadhe,do jhamma ke ri mu ta heleo: Dojhamma ke di ta muri mada pedute ngado alle ke pepeato, do nee ke ri do petulohe ma dhara awe do nadhe.17Tuahhu-tuahhu hari-hari! Pedute weri mu ne telia nga tuladha ya. Do alla kepewie ri jhi ne telia nga tuladha do petupa mu, rowi do mina harre heleo we ngapetu-tu ne ddau-ddau do pedutu ne telianga tuladha jhi do na harre.18 Jhajhi wari ke ne peke ri ya pa mu,jhe pa dhara awe nadhe ta kebhale warike ri ya pa mu nga huti ei-namada; doae ke ne ddau do ne muri mada ro do tapeape ne lua pedabbho lua made Kristuspa kolo ajhu ketoe ne.19Ne muri mada ddau-ddau do minaharre, do ne pedakka ne muri ro la dhara

FILIPI 3.20–4.2 1152lua apa nga kerewe ne, rowi ne deo rowata ke lua ddhei nga ngi'u ro we miha.Lai-lai do pemekae dhara ddau we nedo pekerihi ri ro, rowi ne do penge ri rowata ke lai-lai do pedu nga lua raiwawanadhe he we.20Tapulara di hedhe ana-ari ngati erado mmau do megala. Do ngati ni lemake ne do medae ta dakka ne DuaeMone-ma'i Mone-golo ne di ne. No ke nedo lore pemate-mate ne ri di.21Ne ngi'u di do keloe nga do medaeta apa do nadhe, do medae ta lare keri Kristus, ta jadhi mii ngi'u No miha dodhida do kelodo ne. Hakku nara No tatao mina harre, ri do nga kuaha No tu tapejharra hari-hari ie ta ne nga we.

4 1Rowi do mina harre ke wo Tuahhu-tuahhu ddhei ya, mina harre ke

ne do jhamma mu ta muri mada jheparahajha tarra-tarra pa Muri. Do ddheitarra-tarra ke ne ade ya ta la peabu ngamu! Mu ke ne kepue lua latta-anni ya,do pemengallo dhara ya.2Nawanni Euodia nga Nawanni Sintike!Ta ami tarra-tarra mu ri ya, mita hela'u ade mu mii ddau-ddau do hela'u luamanno nga kaho.

FILIPI 4.3–7 11533Pa ihi anga-ihi anga ya he do dhaihalla-anni he, ami lema ri ya mita ieTuahhu he ta perabha-pedharru nga dodhue mobanni do na harre. Do alla ke ropejhagga rihi me janni hela'u-la'u nga yatu ta pepeke ne Li Hagha Dhara do ngatiDeo ne, hela'u lema mii Klemen ngahari-hari ddau do wala he, do jhaggahela'u-la'u nga ya. Ne ngara-ngara rohhai ke pa dhara Buku Ddau do Muri ne.4Ki ie mudhe he, era loro mu pa dharamengallu nge nga kehaka dhara, tagatari do muri mada ke mu pa dharaheujhu-headde nga Muri. Hewari ri ne liiya: mengallu nge nga kehaka dhara wemu!5Do jhamma ke hari-hari ddau ta heleone wue muri mada mu do woie nge danniade ne. Rowi adho ke do rajja ri, do tadakka ke Muri.6Bhole kepapi penaja nga lai ne ngawe. Pa dhara hari-hari lai, hebhajha we,jhe pedhae ne liami mu pa Deo. Ne ngane do paralu mu, peke we ri loro-loronaanne pa Deo we, ri kolo lii ie-ae.7Moko ne lua kehaka dhara do ngatiMuri ne do dho nara ta toi ri ddauraiwawa dhe, do medae ta jage nga

FILIPI 4.8–11 1154menege ne ade nga penge mu dopeheujhu-headde nga Kristus Yesus.8Pedakka rahi Tuahhu-tuahhu, ihe wene penge mu ri lai do nga kebhue, dojhamma ta ta puji, lai-lai do petu, dodho pemekae dahara ddau, do mola dohenarru, do dho pehiwo nga do woapa,do manynyi do natta nga do woie.9Pekako we, ne nga ne do ajha ngado hamme ri mu ngati ya; ie ta ngatikolo lipali nga lipedai ya, mina harrelema ngati wui-ai wui-tao ya. Deo dokepue lua kehaka dhara ne, do medae tapenau-pelere nga mu.10Pa dhara muri mada ya do peheujhu-headde nga Muri, do toi ke ri ya ne luamengallu nge nga kehaka dhara ne, rowita lalla pemina harre ne worawwu tui,pa awe nadhe nara ri ke mu ta henge yari. Ne lua pedabbho ya, adho jhe tari doballo ke ya ri mu; do pee ma nga heleoya ri mu, wata ke tari do dho bhule daune awe tu ta pedhelo ri mu ne lua rubadhara mu.11Ne pe ri ya ne nadhe, adho tagatari do era ke ya pa dhara lua dau ngagahara, rowi do alla ke ya pepetima-annita waji we ri ne nga ne do era pa ya.

FILIPI 4.12–16 115512Do alle ke ri ya penarro ne murimada nga do dho bhule le nga wuru nenga-nga, jhe do ngaddi lema ke ta murimada pa dhara lua kereja-kenata. Dotoi ke ri ya ne loro jahara tu ta penajanga lua muri mada do mina mii we; ieta pa keruka-kerakki, mina harre lemapa dhara lua kehia nga gahara, ie ta padhara kereja-kenata mina harre lema padhara lua ddau nga gahara.13Nga ri kuaha do wie ri Kristus ne paya, do nga lua rui nga kedi ya ta penajanga lua do mina mii we.14Tapulara alla ke mu peruba dharanga ya pa dhara lua hedui-herui ya, jhene nga ne do tao ri mu do na harre dowoie tarra.15Tuahhu-tuahhu do Filipi! Do toi ke rimu miha, ta dhai ya ta pekaddhi ngatiMakedonia do uru he pa awe ta jharita pelebe ne ri ya ne Li Hagha Dharane, titu wata mu ne jemaat do rabhe-dodharro ya; titu wata mu we ne do kajohari nga ya ne lua ha'i nga mangngi ne.16Ta dhai ya la Tesalonika jhe do paraluke ya nga lua ruba dhara, adho ke tahewari he we mu ne moa lua ruba dharatu ya.

FILIPI 4.17–21 115617Napoanne, adho ke ya taga tari ddheita hammi lua ruba dhara he we. Neddhei ya, mita nara le ri ya ta heleo newue-wila do ta pebhue ne lua mangngimu.18Hari-hari ne na harre alla ke ri yapehammi -- lakka ta do rihi ae ri ko!Hari-hari ne lua ruba dhara mu do moatu ya he, alla ke ri ya pehammi ngatiEpafroditus. Pa dhara awe nadhe, nabbule ke hari-hari ne nga we ne lua paraluya. Ne lua ruba dhara do ngati mu he,do dho hala ke mii wwau mangngi ngatibhara tunu nga menahu pa Deo, jhe dohamme ri Deo nga me ngallu nge ngakehaka dhara.19Deo, do pa No ke ya ne wie hu ngamejura, do mina harre ne worawwu kajanga kete'e pa dhara Kristus Yesus, domedae ta petobo hari-hari ne lua paralumu.20Lua dhida nga kelodo tu Deo Ama dilodho do nami-mii ne.21Pedhae we ne lipelangu ya pa hari-hari annu-niki Deo do peheujhu-headdenga Kristus Yesus. Jhe mina harre lema,hammi we ri mu ne lipelangu ngati

FILIPI 4.22–23 1157tuahhu-tuahhu do hela'u nga ya he padhe.22Hari-hari annu-niki Deo do era padhara rae do nadhe, rihi-rihi lema ro hedo ngati dhara rae Kehe he, do hee lenga moa lipelangu tu mu.23Ki ie mudhe he, Muri di Yesus Kristusta wie ne lua tarro ie nga menyarromangngi tu Tuahhu he hari-hari.

KOLOSE

1 1Tuahhu-tuahhu annu-niki Deo paKolose do halla-anni pa dhara lua

heujhu-headde nga Kristus! Mii rasulngati Yesus Kristus, -- do dhede ri Deomiha -- ya, Paulus, hela'u-la'u ngatuahhu di Timotius, do nga henao, kiie mudhe he Deo Ama di, ta wie ne luatarro ie nga menyarro mangngi nga luakehaka dhara pemengallu tu mu.2 (1:1)3Do rangngi ke jhi ta do parahajha kemu pa Yesus Kristus, jhe do hajha doddhei mu nga hari-hari annu-niki Deo.Rowi do mina harre ke, ki nga hebhajhake jhi tu mu, do pee loro-loro jhi ngapeha'e ne kolo lii ie-ae pa Deo, Ama Muridi Yesus Kristus.4 (1:3)5Do parahajha nga do pehajha-peddheike mu rowi do henao ke ri mu ne dopemoko ri Deo pa era do mmau domegala ne tu mu. Do rangnge ke rimu ne jhara lua do naanne, ta dhai ta

KOLOSE 1.6–9 1159pepeke pa mu ne Li Hagha Dhara dopetu ne.6Ne lii do ngati Deo do naanne domenyalla ke la hari hewue raiwawa dhe,jhe ri lii do naanne do pe nga wie loro padhara muri mada ddau ne lua tarro ienga menyarro mangngi, do hela'u lemami muri mada mu do hamme ne luatarro ie nga menyarro mangngi ne raiti petari ta rangnge ri mu, ne lua rubadhara Deo ne, jhe do tarra-tarra ke nehamme ri ade nga penge mu.7Ne lai do napoanne do pedhae kepa Tuahhu he ri Epafras ihi-anga dohajha do ddhei jhi ne. No ke, ne dokako-kaddhi pa Kristus do mappe ngamejhanni ne pemoko ne lua paralu di.8Rangngi ngati no ke jhi, ta do ri kuahaHenga Deo do nara ke mu ta pehajhapeddhei heddau nga heddau.9Ri do mina harre ke, hakku pee jhi ngahebhajha loro tu mu, rai tare ta rangngijhi ne jhara lua mu. Ami jhi pa Deo mitaie ke Henga Deo ta wie wie pa mu neuku nga mmau dhara nga lua tada, jhenara ri mu ta toi nga keteme ne nga nelua ddhei Deo.

KOLOSE 1.10–15 116010 Jhe ri do mina harre ke, ta nara kemu ta muri mada pedute nga do ddheiDeo, jhe pemengallo ne dhara No, mitapa dhara hari-hari lai nara ke ri mu tapehhau ne lai-lai do woie. Jhe ne luatada mu lema jhara lua Deo, do medaeke ta ju rui.11Ki ie mudhe he, nga kuaha do ngatiDeo do dhai kelodo ne, ta perui mu,mita makka mu ta dhui-hape ne luahedui-herui, pa dhara hari-hari lai,jhe makka tee makka wangnge, ngamengallu nge kehaka dhara,12 jhe nga peha'e kolo lii ie-ae pa Ama.Rowi ri Ama do naanne ke ne do pejadhimu ta jhamma tu ta hamme ne nga wene do pemoke ri Deo tu annu-niki No padhara rai pereda No do weo do kana ne.13Do alla ke ri No pema'i-pegolo dingati kuaha lua kerabba ne jhe lari dila dhara rai pereda Ana No do hajha doddhei No ne.14Ri Ana No ke ne ma'i ne golo di;hakku ne lubhu harro nga menyilu di doalla ke pepehai-pehuba ri No.15Kristus ke ne worawwu Deo dongadde ri namada ngi'u dhe. Kristus

KOLOSE 1.16–20 1161ke ne ana mone a'a ne do kerihi ngatihari-hari do tao ri Deo.16Rowi do pelake jhara No ke, ne peerahari-hari ne nga ne do era hedhe, paera do mmau do megala nga pa danniraiwawa dhe, hari-hari do ngaddi rinamada nga do dho ngaddi ri namada,do maho le ke nga hari-hari do kuahanga do parru pereda. Hari hewue lirunga raiwawa do nadhe do peera, pelakejhara Kristus ke jhe do ta tu Kristus ke.17Uru jhara ngati do dho era dae nenga-nga, do lore ke Kristus peera. Tagataro No lema ke, moko ta era ke hari-harine nga we pa era ro miha-miha.18No ke ne kattu ngati ngi'u No, ngatijemaat, rowi No ke ne kepue muri madangati jemaat. No ke ne ana mone a'a, dopetari-tari ne pemure bhale wari ngaluamade mada, mita ie ta No ke miha ne dojadhi ta do kerihi ngati hari-hari ne ngawe.19Deo miha ne do ddhei ta mina harremita ie, ie ta ne nga we ne do era pangi'u Deo, do ta nabbu le ne era pa ngi'uNo.20 Jhe do pelake jhara Ana No lema kene pehappo ri Deo ta tao ie ta ne nga

KOLOSE 1.21–23 1162we, ne nara ta peie bhale wari nga No-- ie ta ne nga we do pa danni raiwawa,mina harre lema ne do era pa era dommau do megala. Ne tao ri Deo ne naharre hari-hari pelake jhara lua madeAna No pa kolo ajhu ketoe ne.21Do uru he mu do jjhau ngati Deo. Dopemuhu pelawa ko mu nga No, taga tarine wui-ai wui-tao nga lua penge mu doapa do kerewe he.22Tapulara pa awe nadhe, ri lua madeAna No ne, alla ke pepeie bhale wari riDeo ne lua pedu mu nga No. Nga lorojhara do mina harre ke, nara ke muta aggu la hedhapa Deo, pa dhara luammau nga megala, do kemolo nga dodho bhule ke nga lua kura nga terujha.23Tapulara we, do bhara tatu ke, dojhamma ke mu ta pee nga titu halla-annipa dhara, jhe titu halla-anni nga do dhoi'a kerattu bhale wari ri ti dhara luamanno nga kaho mu. Bhole tade dhaimu ta gole ne lua henao do alla pe wiepa mu he, pa awe ta hamme ne ri mune Li Hagha Dhara do ngati Deo ne.Ne lii do naanne, do alle ke pepeke paheddau-heddau pa hari hewue raiwawadhe. Jhe tu lua do naanne lema ke ya,

KOLOSE 1.24–28 1163Paulus, alla ke pejadhi ta ddau monepekako lua jhagga tu No.24Pa dhara awe nadhe, do mengalludhara ya, ta dhui hape lua hedhui heruitu lua ie mu. Rowi ri lua hedui-herui pangi'u ya ke do nadhe, ta petobe ke ri yane nga ne do medae ko ta dhue ta heperi Kristus tu jemaat No, do ngi'u No ne.25Deo ke ne do lii pa ya ta jadhi monejhagga pa jemaat No tu lua paralu mu.Do jhamma ya ta pedhae ne lii do ngatiDeo ne hari-hari;26 lii ngati awe-awe do ludu do pehune-penite ko ri Deo pa hari-hari ddau,tapulara pa dhara awe do nadhe do tapeteleo ke pa annu-niki No.27Pa annu niki No do na harre, ne ddheita peteleo ri Deo ne lai do pehune-penitedo naanne, tu hari-hari ddau raiwawa.Ne lai do pehune penite do naanne, nadhe ka: Kristus do era ke pa dhara ngi'umu, ri do mina harre ke, do medae ke rimu le ta toi ne lua dhida nga kelodo Deone.28Kristus do naanne ke, ne do pepeke rijhi, ie ta pa nadu we. Ta pekebhaddi ngata ajha ro hari-hari ri jhi, nga ri hari-harilua uku nga mmau dhara do era pa jhi.

KOLOSE 1.29–2.3 1164Ne pedabbho jhi mita ie ta nadu we,nara ta aggu la nga Deo, mii ddau dokepai ke pa dhara lai-lai lua manno ngakaho, taga tari do heujhu-headde ke ngaKristus.29Tu mita dhae ne lai do napoannedo jhagga nga petarra-tarra ke ya. Dopetadi ke ya nga hari-hari lua rui ngakedi do wie ri Kristus pa ya, jhe dojhagga pa dhara ngi'u ya nga kuaha dotobo.

2 1Do ddhei ya ta toi ri mu ne luadhai petadi ya tu mu nga tu ro do

pa Laodikia nga tu ro hari-hari do dhopenajha tanga mada dae nga ya.2Hari-hari ne na hedhe ne tao ri ya,mita rui ke ne ade ro, jhe nara ro tapehajha-peddai heddau nga heddau,jhe nara ta bharra nga woie ne luaheujhu-headde ro. Jhe ri do mina harreke, ta nara ke ri ro ta ketarra-tarra nenga ne do ketarra ri ro he, jhe nara tatoi ne lai do pehune-penite ri Deo neadhoke, do wala ri ngati Kristus.3Kristus ke ne do boke peteleo hari-harine lua uku nga mmau dhara Deo pa douru jhara he, do pehune penite ko.

KOLOSE 2.4–8 11654Ne peke ri ya ne lai do nadhe, mita ieke mu ta do dho nara ta pelu ie tari naduwe, mina harre lema ri ddau do nga ubhado manynyi do natta he pa mu.5Rowi maji lema ya ta do jjhau ngatimu, ege we ta do era ma pa telora mu.Jhe do mengallu dhara lema ya, ki heleomu ta do hewue nge danni ade, jhedo titu halla-anni ne lua parahajha paKristus.6Alle ke pehamme Kristus ri Tuahhu-tuahhu he mii Muri. Rowi do mina harreke, do jhamma ke mu ta muri mada padhara heujhu-headde nga No,7 jhe halla-anni we pa dhara No. Dojhamma ke mu ta petito ne muri madamu, jhe Kristus we ne era titu ne. Dojhamma ke mu ta ju ne perahajha paKristus, pedutu nga ne nga we ne do allapeajha pa mu he. Jhe do jhamma kengati ade mu ta lale nga re'a ne kolo liiie-ae.8Do jhamma ke mu ta meniga pewoie-ie, bhole dhai ta era ne do ta happi neade mu ri lua tada-lua tada ddau raiwawado dho bhule nga guna he, tapulara dotitu wata ke ta pehuli-peteballi he we.Ne lua tada nga lua ngaddi ro do na

KOLOSE 2.9–12 1166harre adho ngati Kristus, tapulara ngatilua tada nga penge ddau raiwawa we,jhe ngati henga-henga do pereda paraiwawa dhe we.9Rowi hari-hari ne hia nga wewo Deo,do pee pa dhara Kristus ke, do pa dharalua mii ddau raiwawa ne.10 Jhe taga tari do peheujhu-headdenga Kristus ke, moko pa mu lema dowie ke ne lua muri mada do tobo. RowiKristus ke ne kattu pa henga do na miiwe, do nga kuaha nga do parru higa ngapereda.11Taga tari do peheujhu headde ngaKristus ke, moko alla ke mu pedarangutu, adho ri lua dara ngutu do tao riddau raiwawa, tapulara lua dara ngutudo tao ri Kristus, do peballa kattu mungati kuaha wue muri mada do ngalubhu harro nga menyilu ne.12Rowi pa dhara awe ta pejhio nemu, do pedane ke mu hela'u- la'u ngaKristus; jhe ri lua pejhiu do naanne lemake, do pemuri le ke mu he la'u-la'u ngaKristus, rowi do parahajha mu pa kuahaDeo, do pemure Kristus ne ngati dharamade mada.

KOLOSE 2.13–16 116713Do uru he do alla ke mu pemadepa dhara lua pedu nga Deo, taga tariri mu do nga lubhu harro nga menyilu,jhe do adho mu do dara ngutu pa lorojhara do ngadde ri namada. Tapulara padhara awe nadhe do pemuri bhale warike mu ri Deo hela'u-la'u nga Kristus. Allake ri Deo pepehuba ne lubhu harro ngamenyilu di,14 jhe alle ke pehappe bhale wari nehuri kallu do penaja nga di ne, dopehedui di do ga lua dhuki-lua dhuki domejanni duru-duru. Jeh ri do ketoe kene huri do naanne pa kolo ajhu ketoene, ta pemmau ke ri Deo hari-hari ne luapeanynyi ta toa penaja nga di he.15Pa kolo ajhu ketoe do naanne ke nepepade ri Kristus hari-hari ne henga doparru pereda nga do kuaha he do dhoi'a ke ro kemuki-keiko ri. Do lagghe kero mii bhara do ta pahe ta heleo ri ddaulowe, mii ddau do jharra pa dhara muhupa awe lere nga kelao Kristus, pa dharalua penanna lua nara No.16Rowi do mina harre ke, bhole haniwe ddau ta pebui lua hala pa mu, tagatari bhara nga'a, ki adho ri bhara nginumu, kiadho jhara lodho-lodho mone-ae

KOLOSE 2.17–20 1168pa dhara aigama, kiadho pa lua nga'akewahhu pa awe luha warru, kiadhojhara lua Lodho Pengaha-ihi.17Hari-hari ne do na harre, wata ke miiraimawo he we ngati lai-lai do medae tadakka, tapulara ne lua do ta petobe nelai-lai do na harre, Kristus ke.18Bhole hani we peperugi ne ngi'u mu riddau-ddau do hengaja ta pewawa-anni,jhe do wie hu nga mejura pa naju-najuDeo. Ddau do na harre do wue-annibhaja rebho, ri lua penge-lua pengeraiwawa dhe, ne do era pa ro, jhe dolatta-latta-anni ri lai nii ro do walakeakea he,19hakku ri do mina harre ke, adho kero parru ri pa Kristus do jadi ta kattune. Pa dhara lua hewai-hewewe Kristus,do piare-peloje ke hari-hari ne ngi'udhe, jhe do peakki ta jadhi hahhi rikewahhu-kewahhu-kewahhu he, jhemuri pedute nga lua ddhei Deo.20Do alla ke mu pemade hela'u-la'unga Kristus, jhe do alla ke mu pepeballakattu ngati henga-henga do kemalepekehero raiwawa dhe hari ta hewue.Nah, ta nga mu hakku muri mada miiddau do pa dha'i pereda raiwawa do

KOLOSE 2.21–3.3 1169nadhe? Ta nga mu hakku pedhanno ringa lai-lai do mina hedhe,21 "Bhole bhuje nadhe", "Bhole nga'enanidhe", "Bhole rohe nadhe"?22Hari-hari ne uku do na harre watake jhara lai-lai do kinga moko ke nepake do alle le dhangnge ma ne gunane. Napoharre wata ke lai-lai ngaliajha-liajha do tao ri ddau raiwawa we.23Do tarra kinga ta heleo do woie tarra,jhe lii pa ddau ta wie hu nga mejura panaju-naju Deo, pewawa-anni jhe tao tapehedue ne ngi'u dhe, tapulara hari-harine napoharre, adho do era nga gunatu ta tahe ne lua pegabbho ade ddauraiwawa.

3 1Do alla ke mu pepemuri bhale warihela'u-la'u nga Kristus. Rowi do mina

harre ke, do jhamma ke mu ta wohela'a-rui mita nara ne nga ne do era paera do mmau do megala ne, do pa ni keKristus ne pereda hela'u-la'u nga Deo.2Pe tuje we ri mu ne penge mu palai-lai do era pa ni, pa lai-lai do paraiwawa dhe.3Rowi do alla ke mu pemade, jhemuri mada mu do herimo ke hela'u ngaKristus pa dhara Deo.

KOLOSE 3.4–8 11704Nah, Kristus ke ne era wattu murimada mu do petu ne, jhe kinga dhai Nota ngadde hine, mu lema do medae keta hhau hela'u-la'u nga nga No pa dharalua dhida nga kelodo No!5Rowi do mina harre ke, pemade wene lua ddhei-lua ddhei raiwawa do peenga pehero ne ngi'u mu ta peape, miilua kenyo-langa-huka, lai-lai do dhomangnga, henginga ne ha'e raa, luaddhei nga lua do woapa, nga lua jingiwi ki (rowi lua jingi wiki do hela'u lemamii lua wie hu nga mejura pa ajhu ngawowadu).6Ri lai-lai do mina harre ke ne dopedubhe ne lua kete nga bubu dharaDeo penaja nga ddau do dho pedhannonga No.7Do uru he lema, mu miha do pedutuko ne lua ddhei-lua ddhei do mina harre,pa awe mu hari-hari do pa dha'i peredalai-lai do na harre ko.8Tapulara pa awe nadhe, do jhammake mu, ta hora ne lai-lai do woapa do naharre ngati ngi'u mu; bhole bubu dharari, kiadho ddhei ta peapa ne nga-nga,kiadho ta pee nga takka nui-takka bubunga ddau do wala. Bhole mahhu tu-tu

KOLOSE 3.9–12 1171ngati dhara ubha mu ne lii diu ngapedaddha, kiadho lipedai do woapa.9Bhole pote nga appi mu heddaupenaja nga heddau, rowi ne muri madado dui ne, nga hari-hari nga hari-hari alunga hadha no he do alla ke ri mu pegolo.10Pa awe nadhe do alla ke pewie pamu ne muri mada do wowiu ne. Ddauraiwawa do woiu ke mu, do nee pa dharapewowio loro ri Mone tao mu ne, ri Deo,pedute nga hia nga wewo No miha. Nepedabbho ne wala dho ke mita ie ke rimu ta tade Deo nga kemolo.11 Jhe taga tari naanne ke, moko ta ilake hari-hari ne lua pewala-wala he patelora do Yahudi nga do adho do Yahudi,ddau do dara ngutu nga do adho do darangutu, adho ke do era ne lua pewala ri,do wala rai nga ddau do addu nga dobhodho, pa telora naannu nga do ballakattu, rowi Kristus ke pa hari-hari do naharre, jhe do peheujhu-headde ke Nonga ro hari-hari!12Tuahhu ke ne naannu-niki Deo. Deodo hajha do ddhei nga mu nga do pidhimu, tu ta jadhi unu-oha No we. Ridomina harre ke, do jhamma ke ri mu tapedhelo ne lua ruba dhara, do jhamma

KOLOSE 3.13–16 1172ke ta pedhelo ne woie ade mu, wawange danni ade, lumu nga majho, ngamakka tee nga wangnge ta dhui hapelua hedui-herui.13Do jhamma ke mu ta makka tee ngawangnge heddau penaja nga heddau,jhe pehuba ne hala heddau ri heddau kido era heddau do takka nui pa heddau.Muri, do nga mengallu nge nga kehakadhara ne pehai-pehuba ne ha la nga ludumu, ri do mina harre ke do jhamma lemake mu ta pehuba heddau ri heddau.14 Jhe ne do rihi paralu ne ti naharre, nadhe ke: Do jhamma ke mu tapehajha-peddhei heddau nga heddaurowi ri lua pehajha-peddhei do naanne kene do peheujhu-headde Tuahhu-tuahhuhe hari-hari ta pehekeradde, mo ko tajadhi ke mu ta keteme.15Do jhamma ke ne lihappo-lihappo mudo pejaddhe ri lua pedhuri-pemira dongati Kristus ne pa dhara ade nga pengemu. Do jhamma ke mu ta peha'e ne kololii ie-ae.16Do jhamma ke liajha Kristus hedo tobo ri lua tarro ie nga menyarromangngi ne ta nure tarra la dhara ademu. Do jhamma ke mu ta peajha-pewolo

KOLOSE 3.17–20 1173heddau nga heddau, jhe petakka lii ra'alangu we mu heddau nga heddau do ngamina harre ne worawwu mmau dhara.Jhuka we mu lilodho ta wue-waje Deori liwue-waje nga ri lilodho-lilodho alulua manno, alu-re majho-koko we mu tuDeo nga kolo lii ie-ae pa dhara ade mu.17Hari-hari ne nga we ne do jhagge rimu, mina harre lema ne do pale ri mu dojhamma ke na poharre ta tao nga palepa dhara ngara Muri di Yesus. Peha'e wene kolo lii ie-ae pa Deo Ama tu ne ngane do tao ri Yesus tu mu.18Nawanni-nawanni do jadhi taihi-ammu! Pewawa-anni we pa ddau pahedhapa mu, rowi do mina harre ke nedo jhamma ne wui ai-wui tao mu miiheddau do Herani.19A'a-ari do jhadhi ta ddau pa hedhapa.Hajha ddhei we mu nga ihi-ammu mu.Bhole heggarri we mu penaja nga ro.20Woo ana-ana ya! Ne tenge mu miido Herani, do jhamma ke mu ta eraloro pa dhara pewawa anni penaja ngaina-ama mu, rowi do mina harre ke nedo pemengallo dhara Deo.

KOLOSE 3.21–4.1 117421Tuahhu-tuahhu do mada ta ama.Bhole pepaddha ne ade ana-ana mu,dhe jadhi ro ta atta dhara.22Tuahhu-tuahhu do jadhi ta naannu!Pa dhara hari-hari lai, do jhamma kemu ta pewawa-anni pa muri mu do padanni raiwawa do nadhe. Bhole we tapewawa-anni pa dhara nga jaga we ri ro,taga tari ddhei ta kale puji he we mu.Pedhanno we mu nga ro nga pudi ade,taga tari mu do pedhanno nga Muri.23Lua jhagga ne nga we ne do wie pamu, do jhamma ke ri mu ta jhagga ngamengallu dhara, jhagga we mii pemokeMuri le ri mu, jhe adho ta wata pa ddauraiwawa we.24Henge we do medae ta hamme ma rimu ne pai-pala mu ngati Muri. Ne ngawe ne do pemoke ri Muri tu annu-nikiNo, naanne lema ke ne medae ta wie pamu. Rowi Kristus ke ne Muri do petu ne,do pemoke ri mu ne.25 Jhe nadu do tao hala, do medae rino ta dhue hape ne hala nga ludu nodo na harre; rowi Muri adho do ketarriworawwu ddau.

4 1Tuahhu-tuahhu do jadhi ta muri!Do jhamma ke mu ta tao lai do petu

KOLOSE 4.2–7 1175nga do dho i'a bibhi hebhakka penajanga annu-niki mu. Henge we ri mu ta domu lema do nga heddau Muri do era paera do mmau do megala ne.2Do jhamma ke mu ta halla-anni padhara lihebhajha jhe pemoko-anni we pewoie-ie, jhe peha'e we ne kolo lii ie-aepa Deo.3Hebhajha lema we mu tu jhi, mitawie pa jhi ri Deo ne awe do woie tu tapemenyabbhe ne lii jhara lua Kristus.Taga tari lai do naanne ke, hakku ne yapa dhara ammu bhaddo pa dhara awedo nadhe.4Hebhajha we mita nara ri ya ta peteleonga woie-ie ne lai do wowuni do naanne,mina mii ne do jhamma pa petu-tu ne.5Pa dhara lua pedu mu nga ddau-ddaudo parahajha, do jhamma ke mu ta murimada nga woie jhe pake we ne awe dona mii we nga woie-ie.6Do jhamma ke ne lai-lai do ta paleri mu do pemengallu dhara nga ddheiddau. Do jhamma ke ri mu ta toi minamii ta bhale ri mu ne likebhali-likebhaliddau he.7Tikhikus, tuahhu ddhei di, do medaeta pika pa mu, hari-hari lai jhara lua ya.

KOLOSE 4.8–11 1176Do mappe no ne jhagga hela'u-la'u ngajhi tu Muri.8No ke ne do pe pue ri ya la nga mu,do nga lua pedabbho, mita ie ta toi ri mune jhara lua jhi, jhe nara mu ta mengalludhara.9Onesimus do medae ta kako hela'u-la'u nga Tikhikus, no heddau ngati kejiemu ma. No heddau do mejhanni, jhe dohajha jhi nga no. No nga Tikhikus domedae ta pika pa mu, hari-hari lai dojadhi pa era ya dhe.10Aristarkhus, do pee pa dhara ammubhaddo hela'u-la'u nga ya, do ne domoa lipelangu le tu mu. Mina harre lemaMarkus do penamone ina nga Barnabas.(Do alla ke pepedhai lii ma pa mu tahamme no kinga ki nga dakka la ngamu).11Lipelangu ngati Yesus do pedoe lemane ngara no ta Yustus. Ngati ddau-ddaudo Yahudi do parahajha he pa MuriYesus, wata ro he ke hari do tallu dopee ko nga jhagga hela'u nga ya tu tapekako ne tenge do ngati Deo ne. Dotarra-tarra ro ne dhai ruba dhara nga yane rabhe ne dharro ya.

KOLOSE 4.12–18 117712Lipelangu ngati Epafras. No lemangati kejie mu. No naannu ri YesusKristus, do pee loro nga halla-anni nehebhajha tu mu. Do pee ke no ngameggai ne ami pa Deo, mita ie ne luaparahajha mu ta ju rui jhe do tarra-tarrake mu ta do kepai, mita nga keteme kemu ne pedute ne lua ddhei Deo.13Do ngadde miha ke ri ya ta do wohela'a-rui tarra no tu ddau-ddau do paLaodikia nga pa Hierapolis.14Dote Lukas, do ddhei di ne, ngaDemas hee do le lipelangu tu mu.15Pedhai ne lipelangu jhi tu tuahhu-tuahhu do Herani pa Laodikia, minaharre lema pa Nimfa, nga pa jemaat dowie hu nga mejura pa ammu no he.16Ki alle ne huri do nadhe tu mu, kalene loro jhara mita nara le ta ajhe pajemaat pa Laodikia. Mina harre lema rimu miha do jhamma ta ajhe ne huri domedae ta moe ngati Laodikia tu mu.17 Jhe peke le pa Arkipus, "Pemoke wene tenge do wie pa mu ne, tu ta pekakone lua jhagga tu Muri."18Lipelangu ngati ya, Paulus. Ya mihane do bhuke ne do hetajji do nadhe.Bhole ballo ya, do nee ko ya pa dhara

KOLOSE 4.18 1178ammu bhaddo. Ki ie mudhe he Murita wie ne lua tarro ie nga menyarromangngi tu mu.

1 TESALONIKA

1 1Tuahhu-tuahhu jemaat paTesalonika, do jadhi ke ta annu-niki

Deo nga Muri Yesus Kristus: Jhi, Paulus,Silas nga Timotius do nga henao, ki iemudhe he ta wie ri Deo ne lua tarro ienga menyarro mangngi nga lua kehakadhara tu mu.2Do pee loro jhi ne peha'e kolo lii ie-aepa Deo taga Tuahhu he hari-hari. Hadhihebhajha jhi pa Deo nga Ama di, dopee ri jhi nga hewina mu. do pee ngahebhajha tu mu. Do henge ri jhi minamii ne pedhelo ri mu pa dhara wui ai-wuitao ta do parahajha mu pa Kristus, minamii mu ne hajha nga ddhei nga ddau dowala, hakku do pemoko ro ri mu, jhemina mii lema ne halla-anni mu pa dharalua henao pa Muri di Yesus Kristus.3 (1:2)4Do toi ri jhi, Tuahhu he do ddhei Deonga mu, nga do alla ke pepidhi mu, jhedo petone ke ta unu-oha ri No we.5Rowi ne pedhae ri jhi ne Li HaghaDhara ne pa mu, adho ta ri lipedai-lipedai

1 TESALONIKA 1.6–9 1180he we, tapulara lema ri kuaha nga riHenga Deo. Jhe do dhai tarra ke neketarra pa jhi jhara lua mola-mira ngatiLi Hagha Dhara ne. Do toi ma ri mu domina mii ne muri mada jhi tu lua paralumu, pa awe era he jhi pa telora mu.6Do pedutu ke ri mu ne telia ngatuladha jhi nga telia nga tuladha Muri.Majhi lema mu ta do dhai hedui-herui,do hamme ma ri mu ne lii do pepekeri jhi ne nga mengallu nge nga kehakadhara. Ne lua mengallu nge nga kehakadhara do naanne do wie ri Henga Deo.7 Jhe ri do mina harre ke, do jadhi tatelia ke mu tu hari-hari do Herani paMakedonia nga Akhaya he.8Rowi do jhari ngati mu ke ne lii jharaMuri ne jhe alla ke menyabbha lohe laMakedonia nga Akhaya. Jhe adho ke tawata ta na harre he we; do rihi ri ko ti dona harre, ne lii jhara lua mina mii mu neparahajha pa Deo do dhai ke la mi-mi,hakku tenge dho ke jhi ta lii nga-nga ri.9Ri hari-hari ddau do na harre do pedaike mina mii mu ne hammi jhi, ta dhai jhita dakka la nga mu do uru he. Do pedaike ri ro, mina mii ne hora ri mu ne ajhunga wowadu do pana harre ke mu ne wie

1 TESALONIKA 1.10–2.4 1181hu nga mejura, jhe dakku mu ma ngaDeo do wata ta No he ke ne Deo do muritu ta wie hu nga mejura pa No he ke.10Do pedae lema ri ro mina mii nejhara henao ri mu ne lua dakka Ana Deongati era do mmau do megala ne, Yesusdo alle pepemure bhale wari ngati dharamade mada. Yesus do naanne lema kene do ta ma pehelama di ngati lua bubudhara Deo ne hine.

2 1Tuahhu-tuahhu! Do toi miha keri mu ma, ta do ne lua kako jhi la

heahu mu adho do parahuma wue.2Do toi ke ri mu ma ta do, nga do dhodakka dae jhi la nga mu pa Tesalonika,do alla ke jhi pedede nga dhaba nga karanga menihi pa Filipi. Tapulara maji le mane ddau he do pehala nga jhi, Deo doalla ke pewie ne lua bhani dhallu pa jhitu ta pepeke pa mu ne Li Hagha Dharado ngati Deo ne.3Ne litina jhi pa mu he, adho hahhi luakeliru, jhe do adho lema ta do nga luapedabbho do woapa kiadho do ta pelumu.4Adho! Adho ne pedae ri jhi tu tapemengallu dhara ddau raiwawa,tapulara tu ta pemengallo dhara Deo do

1 TESALONIKA 2.5–9 1182mone uje ade jhi ne. Rowi do ege ta dojhamma ke jhi ri Deo tu ta pemenyabbhene Li Hagha Dhara ne.5Do toi ke ri mu ma miha ta do dhongaddi jhi ta la pedai lii do manynyi donatta kiadho ta la pelu mu, tu ta pewunene lua pedabbho-lua pedabbho do ddheita nga'a mada dalla kedhoa ne. Deo kene hakahi ne!6La'a rui le dho ma jhi mita nara lipujingati ddau -- ie ta ngati mu miha, harilema ngati ddau do wala. Do ne pa petune mii rasul Kristus, pa awe nga era hejhi pa telora mu,7do mii he ddau ina he ne walu ngakebhoko ana-ana no.8Taga tari hajha nga mu ke, jhi dopemoko-anni ke, adho ke ta wie ne LiHagha Dhara ne we pa mu, tapularamuri mada jhi lema. Taga tari do rihiddhei tarra jhi nga mu!9Bhara tatu do pe koma ri mu ngahenge mina mii jhi ne wohe la'a-rui ngadhai tarra ne petadi. Anni-lodho ngaanni-maddha, pee jhi nga jhagga, mitabhole era ie ta heddau he ti telora mu dopehedui ri jhi, pa awe pelebe ri jhi ne LiHagha Dhara do ngati Deo ne, pa mu.

1 TESALONIKA 2.10–13 118310 Jhi do muri mada nga mmau, ngamola nga mira, nga do dho bhule nelua kura nga terujha penaja nga mudo parahajha pa Kristus. Mu ke nehakahi-hakahi jhi nga mina harre lemaDeo.11Do toi ma ri mu, ta do ne do tao ri jhipenaja nga mu heddau-heddau do dhohala mii tao heddau ama he penaja ngaana-ana no.12Takka lii jhi pa mu, perui mu ri jhi,jhe dhuki pa mu mita ie mu ta murimada mina harre ne worawwu, mitapemengallo dhara Deo. Rowi do alla kemu pepedoa ri Deo ta jadhi ta ana-raingati Raiwawa Deo do Wowiu ne jhenara ri mu ta toi ne muri mada pa dharalua dhida nga kelodo No.13Nee ri ko hahhi lai do wala ri hakku tujhi ta loro-loro ne peha'e kolo lii ie-ae paDeo. Ne lai do naanne, nadhe ke, pa aweta pedhae ne ri jhi ne lii do ngati Deo nepa mu, do dhanno jhe do hamme ke rimu ne lii do naanne adho do dakka ngatiraiwawa, tapulara mii do tarra-tarrangati Deo. No ke ne do jhagga pa dharaade mu do parahajha pa Kristus.

1 TESALONIKA 2.14–18 118414Tuahhu-tuahhu, ne lai do dhuedo hape ri mu ne, do alla lema kepedhue-pehape ri jemaat-jemaat Deo paYudea he, ngati kejie do Yahudi.15Ddau-ddau do na harre ke ne dopemade Muri Yesus nga nabi-nabi he,jhe ro lema ke ne dede do dhaba jhi he.ro do pemuhu nga hari-hari ddau, jheadho tu-tu ke Deo do ddhei nga ro.16Rihi ri ko ti naanne, ro ri ko ma nedo pelabba-labba-anni, mita do dhopepeke ri jhi pa ddau-ddau-rai do adhodo Yahudi he, ne lii do nara ta pehelamane ddau-ddau-rai do na harre. Jhe ri domina harre ke, ju ta pebhue-bhue ke rido Yahudi he ne lubhu harro nga menyiluro tade tobo nga keteme. Jhe pa awenadhe, pedakka rahi ta nappi ta kebi heke ro ri lua kete nga bubu dhara Deo!17Tapulara Tuahhu-tuahhu, rai ti awepehagghi he di pa dhara hemelila,pehagghi-petala ke pa dhara namada hewe -- tapulara adho pa dhara ade -- taju-ju ri ke jhi ne ddhei ta la peabu ngamu, jhe do la'a-rui tarra-tarra ke jhi tala peabu nga mu ri.18Do nga lua pedabbho ke jhi ta laheahu mu ri; jhe do alla ke ya pehakku

1 TESALONIKA 2.19–3.3 1185hewari nga dhue wari ma, tapulara peejhi nga labba ko ri Wango.19Do tarra-tarra ke ta mu ke ne luahenao nga kepue lua mengallu dhara jhi!Rowi kinga tu dakka Muri di Yesus hine,moko mu ke ne do jadhi ta kepue lualatta-anni jhi!20Do tarra ta mu ke ne kepue lualatta-anni nga kepue lua mengallu dharajhi!

3 1Pedakka rahi nara dho ke ri jhi tatahe ri ne lua ddhei jhi. Ri do mina

harre ke, pa dhara penge jhi he, do rihiie ke ta hani miha jhi pa Atena,2pa dhara nga pepue ri jhi tuahhu diTimotius. No heddau mone kako-kaddhitu Deo, do jhagga hela'u nga jhi, tapepeke ne Li Hagha Dhara jhara luaKristus ne. Ne pepue ri jhi Timotius langa mu, mita perui nga pedidi ke mumita ju ri mu ne parahajha pa Kristus.3 Jhe ki do mina harre ke, bhule dhoke heddau he ti telora mu do nuni-anniri, taga tari lua hedui-herui di hedhe.Do toi ke ri mu ma miha, ta do ne luahedui-herui do na harre do maho ke padhara lua pedabbho Deo ma tu di.

1 TESALONIKA 3.4–7 11864Pa dhara awe nga era hela'u-la'u heko jhi nga mu do alla ke ri jhi pepika urujhara ma ta do medae di ta dhui-hapelua hedui-herui. Jhe tarra tarra ma allake pejadhi ne lai do na harre.5Ri do mina harre ke, hakku pepue riya Timotius, ri do ddhei tu-tu ke ya tatoi ta do mina mii ke ne meramma luaparahajha mu pa Kristus. Do meda'u keya ngeta do nara ke Wango ta pelu mu,jhe jadhi ta parahuma wue ne lau pajhanga lobho jhi.6Awe nadhe, ne ke Timotius do bhale,jhe alla ke pepedhae pa jhi ne lii domengallu nge kehaka dhara jhara luamina mii mu ne parahajha pa Kristusnga do pehajha-peddhei mu heddau ngaheddau. Pika ri no pa jhi, ta do pa ademu do pee nga henge loro ma ne jharalua jhi ri mu. Jhe do ddhei ma mu ta peabu nga jhi do lema mii jhi do ddhei tapeabu nga mu he.7 Jhe ri do miha harre ke Tuahhu-tuahhu, pa dhara hari-hari luahedui-herui nga lua dhui-hape jhi, tamengallu dhara ke jhi, ri lipika jhara luamu he. Do peworena ke ne ade jhi, ri luaparahajha mu pa Kristus ne.

1 TESALONIKA 3.8–13 11878Hakku pa awe nadhe, toi tarra ke rijhi ta do jhi hedhe do muri, hadhi wemu ta do pee ma nga titu halla-anni,peheujhu-headde nga Muri.9Langnga-langnga tarra ne worawwuketutu ne kolo lii ie-ae do peha'e ri jhi paDeo, rowi lua mengallu nge nga kehakadhara do hamme ri jhi pa hedhapa Notaga mu.10Anni lodho nga anni maddha do amike jhi pa Deo nga hewue nge danni-ade,mita nara jhi miha ta la peabu nga mu,tu ta peketeme ne nga ne do ta paralu rimu ta parahajha pa Kristus, do mina miine do jhamma ne.11Ki ie mudhe he Deo ama di miha, ngaMuri di Yesus Kristus, ta pemira ne lorojhara tu jhi ta la peabu nga mu.12Ki ie mudhe he Muri ta perui mumita lu pehajha-peddhei mu heddaunga heddau, jhe ju hajha nga ddhei ngahari-hari ddau, jhe ri do mina harre keta ju-ju ke ne lua hajha nga ddhei mu,hela'u lema mii lua ddhei jhi penaja ngamu.13 Jhe ri do mina harre ke, ta perui kene ade mu ri Muri, jhe nara mu ta mmauta megala nga do dho bhule lua kura

1 TESALONIKA 4.1–4 1188nga terujha pa hedhapa Deo Ama di, kidhai ta dakka Muri di Yesus la'u-la'u ngahari-hari ddau do jadhi ta unu-oha Nohe.

4 1Pa pedakka rahi Tuahhu-tuahhu,alla ke ri jhi pewie ne telia nga

tuladha pa mu, jhara mina mii mu nejhamma ta muri mada do pemengallodhara Deo. Tarra do harre ke mu ma domuri mada do mina harre. Tapulara paawe nadhe, pa dhara kuaha Muri Yesus,do ame nga meggai tu-tu ke jhi pa mujhe pehahhi mi mita ju mu ne la'a-rui padhara muri mada do mina harre.2Rowi do toi ke ri mu ma ne lira'a-litakka do alla ke ri jhi pewie pa mi padhara kuaha Muri Yesus.3Nadhe ke ne lua ddhei Deo: Mita ie kemu ta muri mada do petone tu No we, dommau do megala, do pejjhau-anni ngatiwui-ai do ju la lua kenyo-langa-huka.4Momone-momone do na mii we patelora mu do jhamma ke ta toi minamii ne amma no pa dhara muri madahela'u-la'u nga ihi-ammu no, nga lorojhara do pemengallo dhara Deo ngaddau raiwawa.

1 TESALONIKA 4.5–10 11895Bhole muri mada nga pedute ne luaddhei nge nga ade do rihi ti rupehakkune penaja nga ihi-ammu no, mii do taori ddau-ddau do dho tade Deo.6Pa dhara lai do mina harre, bhole erari heddau he do tao hala pa tuahhu no,kiadho marra ta pelu ro. Do uru he doalla ke ri jhi pepehewina ma mu nga dhairui, ta do ne ddau do tao hala do minaharre do medae ta wolo ri Muri.7Ne pedoa di ri Deo, adho mita murimada do ta ju la lua kenyo-langa-hukane, tapulara mita ie ke ne muri mada dinga loro jhara do pemengallo dhara Deo.8Ddau do nyakke ne liajha do nadhe,adho nyakke ddau raiwawa, nyakke Deodo mone wie Henga No do mmau domegala ne pa mu.9Tenge dho ke jhi ta bhuki ri tu mu, tado mina mii ne jhamma mu ta hajha taddhei nga tuahhu-tuahhu mu, do hela'ulua manno nga kaho he. Mu miha do allake peajha ri Deo tu ta pehajha-peddheiheddau nga heddau.10 Jhe ne lai do nadhe do alle ke rimu ma pepedhelo ma penaja ngahari-hari tuahhu do hela'u lua mannonga kaho he pa hari hewue Makedonia.

1 TESALONIKA 4.11–15 1190Tapulara Tuahhu-tuahhu, ami ri jhi ngapetarra-tarra, mita ie muri mada mujadhi ta rihi ie ri.11La'a-rui we mu ta muri mada ngaketanna, jhe bhole ddhei ta pehiwu lainga lua ddau do wala. Do jhamma ke muta jhagga tu kale muri mada mu miha,do mina mii ne do lii jhi do uru he pa mu.12Ki do muri mada do mina harre kemu, adho ke mu do peketoe-anni ie tapa nadu we, jhe ri ddau-ddau do dhoparahajha pa Kristus he, do ta takkapekerihi ke mu ri ro.13Tuahhu-tuahhu, ne ddhei jhi mitatoi ri mu ne lai do petu-tu ne, jhara luaddau-ddau do alla pemade; mita do dhohedui ne ade mu mii ddau-ddau do walahe do dho bhule nga lua henao he.14Do parahajha di ta do alla ke Yesuspemade jhe muri bhale wari. Ri do minaharre ke hakku do parahajha lema kedi, ta do medae lema ri Deo ta pemuribhale wari hari-hari ddau do parahajhapa Yesus do alla pemade he, mita ie rota muri mada hela'u-la'u nga No.15 Jhara lai do naanne, nadhe ke neliajha Muri do ddhei ta pedhae ri jhi pamu: Pa awe dakka Muri di Yesus, di ne

1 TESALONIKA 4.16–5.2 1191do hee do muri mada hedhe, adho domedae ta uru jhara ngati ddau-ddau doalla pemade uru he.16Do medae hine naju Deo do dhidado kelodo ta peka nga lipeka do dhaikejarre, nga wotabbe Deo do medaeta tio, mii tada ta pemoko-moko-anni.Moko Muri Yesus miha do medae ta purungati era do mmau do megala, jhe ne doHerani do alla pemade he do medae tapemuri uru jhara.17Ki alla ke pemina harre, di ne do erako do muri he pa awe do naanne domedae ke ta dhede hela'u-la'u nga ro ladhara merammu pudi tu ta la peabu ngaMuri di pa dhida nidhe. Moko di ta peeke hela'u-la'u nga Muri lohe la lodho donami mii ne.18Rowi do mina harre ke, do jhammake mu ta perabha-pedharru heddau ngaheddau nga pahe ne lipedai-lipedai dona hedhe.

5 1Tuahhu-tuahhu, tenge dho ke jhi tabhuki ri tu mu, parri ne awe do petu

ne, ne lai-lai do na harre ne jadhi.2Rowi do toi miha ke ri mu ma ngaketeme ta do ne lodho dakka Muri ne,

1 TESALONIKA 5.3–7 1192do medae ta dakka mii do mena'o he dodakka pa dhara awe maddha.3Kinga era ddau do lii, "Hari-hari heedo ie he we, do ketanna, jhe bhule dholai nga-nga," moko pa dhara awe donaanne ke ne harra hewakka ne lua apanga kerewe ne la nappi la kebi ro, jhebhule dho heddau he do nara ta ludu.Ne lai do naanne do medae ta jadhi ngado dho e'e do dho toi, do mii lua paddhadhallu pa mobanni do ta metana ana he.4Tapulara mu adho ddau do muri madapa dhara kerabba, hakku jadhi dho nelai do naanne ta pekebhaddi mu mii luadakka do mena'o.5Tuahhu he hari-hari, ddau do murimada pa dhara teleo; mu do maho ke takejie anni lodho do teleo. Di hedhe adhoddau do muri mada pa dhara kerabba,kiadho do maho pa dhara kejie annimaddha do kerabba.6Rowi do mina harre ke, ie dho ke di tabba'i-bba'i he we mii ddau do wala he.Do jhamma ke di ta jaga pewoie ie, jhene penge di do jhamma ta teleo ke.7Pa awe anni maddha ddau ne bba'i,jhe pa awe anni maddha lema ke nejadhi ddau ta mawo.

1 TESALONIKA 5.8–12 11938Tapulara di hedhe ddau-ddau do mahopa dhara kejie anni lodho do teleo,rowi mina harre ke ne lua penge di dojhamma ke ta teleo. Do jhamma ke di tahalla-anni pa dhara parahajha pa Muri,jhe hajha nga ddhei nga ddau-ddau dowala, jhe do tarra-tarra ne henao ta do riDeo do medae ta pehelama di, pa dharapedhutu pemuhu di, do nara ta jage padhara pelawa nga lua kerabba.9Ne pidhi di ri Deo adho mita wolotapulara tu ta pehelama, do pelake jharaMuri di Yesus Kristus.10Ne made No tu di ke, mita ie pa awedakka No hine -- ie ta era ko di do murimada, ie ta do alla ke di pemade -- donara ke di ta muri mada hela'u nga No.11Rowi do mina harre ke do jhamma kemu ta pee nga perabbha-pedharru ngaperui heddau ri heddau, hela'u mii dotao ri mu pa dhara awe nadhe.12Tuahhu-tuahhu, ne ami ri jhi ngapetarra-tarra, mita takka pekerihi ri mune ddau-ddau do jhagga pa telora muhe, ro do alla ke pepidhi ri Muri ta bhauta bhata nga ta ra'a lii takka langu pamu.

1 TESALONIKA 5.13–20 119413Hammi we ro jhe takka pekerihi tu-tuwe ro jhe hajha jhe ddhei we nga ro,taga tari do henge ne nga ne do tao ri ro.Muri mada we nga lua penau ie-penadheae.14Ami lema ri jhi, Tuahhu-tuahhu he, liiie-ie we pa ddau do dho wae ta jhagga,ruba dhara we nga ddau do jhamma taruba dhara, perui we ne ade ddau domeghighi-meda'u, jhe makka tee ngawangnge we penaja nga hari-hari ddau.15 Jaga we mita bhole era ddau dopebhale lua woapa ri lua woapa. La'a-ruiwe mu mita era loro mu pa dhara lai dowoie heddau penaja nga heddau, minaharre nga hari-hari ddau.16Do jhamma ke mu ta era loro padhara lua mengallu nge nga kehakadhara,17 jhe hebhajha we loro-loro.18Pa dhara hari-hari lua do jhamma kemu ta peha'e kolo lii ie-ae, rowi do minaharre ke ne do ddhei Deo, ngati mu ddaudo muri mada pa dhara heujhu-headdenga Kristus Yesus.19Bhole labbe Henga Deo.20Bhole awe la kejhunga ne lii do pekeri Henga Deo ne.

1 TESALONIKA 5.21–28 119521Hari-hari lai do jhamma ke ta uje urujhara ko, jhe nami ne do woie ne dojhamma ke ta pedute.22Pejjhau-anni we ngati hari-hari doapa do kedhaha.23Ki ie mudhe he, Deo miha do wie dine lua kehaka dhara ne, ne do ta pe jadhimu hari heddau, ie ta henga, hemangamina harre lema ngi'u mu, hakku bhuledho ke ta era ri nga lua kura nga terujhapa awe dakka Muri di Yesus Kristus.24Deo do alla pepedoa mu ne, domedae ta tao ne lai no naanne, ro wi dohenarru No pa dhara lijaji No.25Hebhajha we Tuahhu-tuahhu he tujhi!26Era we mu pa dhara lua pelanguheddau ri heddau ri lipelangu do tobori lua pehajha-peddhei mii tuahhu doHerani hari.27Pa dhara kuaha Muri, ne ame ri yanga petarra-tarra mita ajhe ri mu hu rido nadhe pa hari-hari tuahhu do hela'ulua manno nga kaho.28Ki ie mudhe he Muri di Yesus Kristusne do ta wie ne lua tarra ie nga menyarromangngi tu mu.

2 TESALONIKA

1 1Tuahhu-tuahhu jemaat paTesalonika, do jadhi ta annu-niki

Deo Ama di nga Muri Yesus Kristus! Jhi,Paulus, Silas nga Timotius,2do nga henao ki ie mudhe he Deo Amanga Muri Yesus Kristus ta wie nu na luatarro ie nga menyarro mangngi nga luakehaka dhara tu mu.3Tuahhu-tuahhu, do jhamma jhi taloro-loro ne peha'e kolo lii ie-ae pa Deotaga mu. Jhe do tarra do jhamma jhita tao mina harre, rowi do ju ke mu neparahajha pa Kristus, jhe do ju le ke mune pehajha-peddhei heddau nga heddau.4Ri lai do naanne ke, hakku hadhi kakojhi la heahu jemaat-jemaat Deo, pee rijhi nga pedai nga ro. Nga worena adejhi ne pedhiri pa ro mina mii mu ne peenga halla-anni pa dhara lua parahajhapa Kristus, pa dhara lua dede-merahhunga hedui-herui do narro do lake ri mu.5 Jhe pa nadhe ke ne teleo ta do dhaitarra ne mola ne lihappo Deo. Alla kemu pedhui-hape lua hedui-herui taga

2 TESALONIKA 1.6–10 1197tari Raiwawa Deo do Wowiu ne, jhe rido mina harre ke do ege ke mu ta dojhamma ta maho la dhara raiwawa donaanne.6Do medae ta tao ri No ne lai mola-mirane, jhe do ta bhale ri lua hedui-herui riNo penaja nga ddau do pehedui mu he.7 Jhe pa mu do dhui-hape hedui-heruipa awe nadhe -- mina harre lema pa jhi-- do medae ri Deo ta wie ne lua wallange-walla dhara pa lodho puru MuriYesus ngati era do mmau do megalane, jhe pengaddi-anni No hela'u-la'unga naju-naju No, do mina harre neworawwu meliri dhara,8 jhe nga ai do weo kedu kedaru. Nepuru No ta ma wolo ne ddau-ddau doadho do era nga lua pedhuli he nga Deo,nga do dho ddhei ta muri mada penaunga Li Hagha Dhara jhara lua Yesus Muridi ne.9Ne ddau do na harre do medaea tahammi ne lua wolo apa nga kerewe lohela lodho do nami mii ne, do ta nabha latele ngati dhara kewolo Muri nga ngatidhara kuaha No dhai kelodo ne;10hari-hari ne na harre do medae tajadhi pa lodho dakka No hine tu ta

2 TESALONIKA 1.11–2.2 1198pekelode No ri annu-niki No nga tu tatakka pe kerihe ri hari-hari ddau doparahajha. Mu lema do medae ta era patelora annu-niki Deo do na harre, rowido parahajha ke mu pa lii do pepeke rijhi ne pa mu.11Ri do mina harre hakku loro-lorojhi ne hebhajha tu mu. Hebhajah mitapejadhi mu ri Deo ta jhamma ta murimada pedute ne lua ddhei No; do tu laido naanne ke ne pedoa muri Deo. Ki iemudhe he ri kuaha No tu ta tao ne laido woie, jhe peketeme hari-hari ne luajhagga do alla petao ri mu he taga tarido parahajha ke mu pa Kristus.12 Jhe ri do mina harre ke Muri di Yesusdo ta pekelode ke ri mu, jhe mu lema dota pekelode ke ri No taga tari lua woieade Deo di nga Muri Yesus Kristus.

2 1 Jhara lua dakka Muri di YesusKristus, nga jhara lua do ta pekupu di

ri No tu ta pee hela'u-la'u nga No, nadheke ne do ame ri ya nga petarra-tarra nepa mu:2Bhole henginga-nginga mu ne bhingukiadho ta penina-noho taga tari do erake ne lii ta do dhai ke ne lodho ta dakkabhale wari ne Muri Yesus. Wue marra

2 TESALONIKA 2.3–6 1199ne lii do naanne do dakka ngati hahhilipedara, kiadho ngati hahhi liajha;kiadho do jadhi ta era do pali, ta dongaddi jhi ta bhu ki do mina harre padhara hala hahhi ngati huri jhi he.3Ta mina mii mine mii lema, bholehani we pepelu ne ngi'u mu ri ddau.Rowi nga do dho dhai dae ne Lodho donaanne, do jhamma ko ta jadhi ne lai donahedhe uru jhara: Ae ddau do medaeta naja-anni, pehile Kristus, jhe ne Ddaudo Apa do Kerewe do tu ta maho ladhara rao ai do peloro ne, do medae keta pehhau-anni.4Nga wue-anni do medae ke no tapelawa nga ta pedhida anni ngatihari-hari do mejura ri ddai raiwawa,kiadho ngati hari-hari ajhu nga wowadudo pebhari-perihu ta deo ri ddauraiwawa. Rihi ri ti naanne do medae nota mejaddhi pa dhara Ammu Deo, jhelangu jhe petoda ta do no ke ne Deo ne.5Henge we do ngaddi ke ya ta pika pamu hari-hari ne na harre pa dhara ngaera ne ko ya hela'u-la'u nga mu.6 Jhe do toi ke ri mu ma, ne nga nedo hape ma dhara awe nadhe do peeko ma nga pelabba-anni mita do dho

2 TESALONIKA 2.7–10 1200jadhi hari-hari ne na harre. Ki dhai hinepa awe do alle ke pepetakke ri Deo, neDdau do Apa do Kerewe do medae tahhau.7Ne lua rui do tao ne lua do woapado naanne do jharai ke ta jhagganga pemawo-anni, tapulara ne ko dotahe-tahe. Ki dhai hine ta alle pepejjhone do labbe no ne,8 jhe itu teleo ne Ddau do Apa ngaKerewe do naanne. Moko ki nga dhai tadakka Muri Yesus, do medae ta pemaderi No ne Ddau do Apa nga Kerewe donaanne, ri henga ngati dhara ubha No,jhe pejanne bolo ngala ni ri lua weo ngakana lua dakka No.9Ne Ddau do nga Kerewe do naannedo medae ta hhau nga hahhi kuaha domone ae ngati Wango. Do medae ri nota tao hari-hari worawwu lua madalaenga lai-lai do meliri dhara, do tobo dohuke ri lua pote nga appi.10Do medae ta pake ri no heworawwu-heworawwu lua pote nga appi do apa dokerewe, tu ta pehuli-peteballi ddau ladhara lua apa nga kerewe. Do medae rota nappi ta kebii ri lua apa nga kerewe,rowi do nyakke nga do dho wae ro nga

2 TESALONIKA 2.11–15 1201lii do petu-petarra do ngati Deo do narata pehelama ro ne.11Taga tari do mina harre ke hakkupeakka ri Deo tu ro hahhi do pehuli-peteballi, hakku ri do mina harre ke taparahajha ke ro pa ne nga we ne do dhopetu he.12Ne pedakka, hari-hari ne ddau doddhei nga lubhu harro nga menyilu, jheadho do parahajha pa do petu ne, domedae ke ta wolo.13Tuahhu-tuahhu do ddei Muri. Dojhamma ke jhi ta peloro nepe ha'e kololii ie pa Deo jhara lua mu, rai ti petarirai do alla ke mu pepidhi ri Deo tu tanara lua helama tona-ie. Ne jadhi ne laido naanne ri lua jhagga Hega Deo pamu, mita jadhi mu ta annu-niki Deo dommau do megala taga rido parahajha kemu pa lii do petu do ngati Deo.14Tu lai do napoanne ke nepedoa mu riDe o do pelake jhara Lii Hagha Dhara dopepeke ri jhi pa mu. Nepedoa mu ri Deo,rowi do dhei No ta toi le ri mu ne luadhida nga kelodo Muri di Yesus Kristus.15Rido mii naharre ke Tuahhu-tuahhu,titu halla-anni we nga parro teru we neliajha-liajha do alla pewie ri jhi pa mu, ie

2 TESALONIKA 2.16–3.4 1202ta do dhanno miha ri mu ngati ubha jhi,hari lema do pelake jhara huri do bhukiri jhi.16Ki ie mudhe he Muri di Yesus Kristusmiha, nga Deo Ama di, wie ne luamengallu nge kehaka dhara nga perui neademu mita nara ta jhagge nga pepekenenga ne do wie.17 (2:16)

3 1Pedakka rahi Tuahhu-tuahhu,hebhajha we mu tu jhi. Hebhajha we

mita ie ne lii do ngati Muri ne nara teruta pemenyabbhe nga henginga jhe narata hamme nga woie, hela'u le mii do allapejadhi pa mu do uru he.2Hebhajha lema we mita ie jhi tapehelama ri Deo ngati ddau-ddau dobhodho nga do tao apa. Rowi adhohari-hari ddau do ta parahajha nga lii dongati Muri ne.3Tapulara Muri do henarru pa lijajiNo. Do medae ke mu ta perui nga taherimu-herigu mu, ngati Mone Tao apanga Kerewe ne.4Do tobo ke ne lua parahajha jhi paMuri jhara lua mu, rowi do harre ke rimu do jhagga, jhe do pee ma ta jhaggateru ri mu ne nga ne do lii jhi pa mu he.

2 TESALONIKA 3.5–10 12035Li ie mudhe he ta hewai-hewewe muri Muri, tu ta dhai toi ri mu ta do Deodo hajha do ddhei nga mu, jhe do wieri Kristus pa mu ne lua makka tee ngawangnge ne.6Tuahhu-tuahhu, pa dhara kuaha MuriYesus Kristus, ta pereda ke ri jhi pa mumita pejjhau-anni ngati hari-hari tuahhudo muri mada nga pemeidha-an ni jhedo adho do pedutu ne liajha-liajha doalla pewie ri jhi pa ro he.7Do toi ke ri mu ma miha ta do jhammake mu ta pedutu ne telia nga tuladha jhi.Ngaddi dho jhi ta pemeidha-anni pa aweera he jhi pa telora tuahhu he.8Nga'a dho jhi bhara nga'a unu-ohaddau nga do dho bhule nga kebhue.Rihi ri ko ti naanne, anni maddha ngaanni lodho, pee jhi nga wohe la'a-rui nejhagga, mita do dho pehedui ri jhi ie taheddau he pa telora mu.9Hakku tao jhi mina harre, adho tagatari do dho bhule jhi nga higa ta dhukimita ruba dhara mu nga jhi, tapularataga tari do ddhei jhi ta jadhi telia ngatuladha tu mu.10Nga era ko jhi pa telora mu, do wieri jhi ne lua do ta peato do mina hedhe,

2 TESALONIKA 3.11–16 1204"Ddau do dho wae ta jhagga, ie dho nota nga'a."11Hakku lii do mina hedhe, rowi dorangngi jhi ta do era ne ddau-ddaupa telora mu do muri mada ngapemeidha-anni. Wae dho ro ta jhagga nenga-nga, wata ke ta la pekewallu-anninga lai ddau do wala we.12Pa dhara kuaha Muri Yesus Kristusta pereda ke ri jhi pa ddau-ddau do naharre, jhe ta wie ke ne lua pehewinamita jhagga ro nga woie, jhe kale nemuri mada ro miha.13Tapulara bhole gaha-bhole bhenyamu ne tao lua ie.14Wue marra hine, do medae ta erane ddau do dho wae ta pedutu nga nenga ne do lii jhi do pa dhara huri jhi donadhe. Jaga pewoie we penaja nga ddaudo mina harre, bhole pehiwu nga ddaudo mina harre mita mekae ne dhara no.15Tapulara bhole tao pa no mii penajanga heddau ihi muhu, tapulara takka liiwe pa no mii pa heddau tuahhu he.16Muri ke ne kepue kehaka dhara ne tudi. Ki ie mudhe he ta pee nga wie lorori No na pa mu ne lua kehaka dhara padhara hari-hari lai. Ki ie mudhe ie Muri

2 TESALONIKA 3.17–18 1205ta penau-pelere nga Tuahhu-tuahhu hehari-hari.17ya miha ne do bhuke ne do hetajji donadhe. Nadhe ke ne tada do tao ri ya pahari-hari huri ya he.18Ki ie mudhe he Muri di Yesus Kristus,ta wie ne lua tarro ie nga menyarromangngi tu Tuahhu he hari-hari.

1 TIMOTIUS

1 1Timotius, ana ya do petu-petarrapa dhara Muri. Huri do nadhe ngati

ya Paulus, rasul Yesus Kristus ri liperedaDeo Mone-ma'i, Mone-golo di nga rilipereda Kristus Yesus do kepue luahenao di ne. Ke ie mudhe he Deo Amanga Kristus Yesus Muri ta wie ne luatarro ie nga menyarro mangngi, lua rubadhara nga lua kehaka dhara tu au.2 (1:1)3Ne ddhei ya, mita pee teru au paEfesus, mii do alla ma pe lii pa au pa awedo ta ju ne ya la Makedonia. Rowi, paEfesus do harre do parri ddau do pelebene liajha do dho petu, jhe au ke ne dojhamma ta pepada ro.4Lii au pa ro mita bhole pedhanno ringa lijawi-lijawi nga lii pelolo huhu-kebiedo pee nga pearre-re he. Hari-hari nena harre do wata ke ta pemuri ne luakenya'u nga buluru we, adho do tapeballe ne lua pedabbho Deo do tituwata ne nara ta toi pelake jhara luaparahajha pa No we.

1 TIMOTIUS 1.5–9 12075Ne pedabbho ne litakka ya do nadhemita ie ke ddau ta era nga ade do pudi,jhe nga ade nga penge do mmau domegala, jhe do tarra-tarra ne parahajhapa Muri, jhe ri do mina harre ke ta narake ro ta hajha ta ddhei nga ddau ngaddau ihi-anga.6Harre ke haghe ne ddau he, do adhoke muri mada do mina harre, jhe huli ladhara lua pebhata do dho bhule gunanga-nga he.7Ddhei ro ta jadhi guru-guru aigama,jhe dhai ne pa petu ne, ro miha tada dhone lipedai-lipedai do pake ri ro kiadho nelai-lai do pedhae ri ro nga mina harre neworawwu ketarra ri ro.8Do toi ke ri di ta do tarra ma ne ukuaigama he do woie ki do pake tarra ngapetu.9Do tatu ke, do jhamma ta henge tado ne uku he adho ne peera ta tu ddaudo tao lua do woie, tapulara penaja ngaddau do pehihu-pejhajjhi nga uku nga dotao apa nga kerewe, do pebhodho-anni,penaja nga ddau do nga lubhu harro ngamenyilu, ddau do dho bhule nga aigama,ddau do penge ne lua raiwawa dhe we,penaja nga ddau do pemade ina nga

1 TIMOTIUS 1.10–13 1208ama no, nga hari-hari ddau do pemadenadu we,10penaja nga ddau do tao lai do ju la luakenyo la nga huka, penaja nga momonedo manga miha dhangnge nga momone,kiadho mobanni do manga dhangngenga mobanni, nga do mena'o, ddau dopote do appi, do jadhi ta hakahi-hakahipote, nga nadu we do tao ne lai-lai dopelawa-petaddhu nga liajha do petu ne.11Ne liajha do naanne do era pa dharaLi Hagha Dhara ne nga jhara lua pelebeLi Hagha Dhara ne do jhole pa ya ke, LiHagha Dhara do ngati Deo do dhida ngakelodo ne do jhamma ta wue ta wajepedhede peketute ne.12Peha'e ri ya ne kolo lii ie-ae pa KristusYesus Muri di. Do alle ke ri No pe wie nelua rui nga kedi ne pa ya tu ta pemokene lua jhagga No ne, jhe do ege ke riNo ta do jhamma ke ya, tu tenge donaanne,13maji lema ya do uru he do pewoapene ngara No, do dede do dhaba nga dokare do menihe No. Tapulara do hajhado ddhei Deo nga ya, rowi pa dharaawe naanne adho dae ya do parahajha,

1 TIMOTIUS 1.14–16 1209hakku adho dae do toi ri ya ne nga ne dotoi ri ya dhe,14 jhe rihi ri ti naanne do alle kepehegabbhe tu ya ne lua ruba dharaMuri di. Do wie ke ri No ne lua rui ngakedi tu ta parahajha pa No, nga ta hajhata ddhei nga ddau nga ddau ihi-anga.Ne lua rui nga kedi do naanne do wie kepa di hari-hari do peheujhu-headde ngaKristus Yesus.15Ne lipedai do nadhe do petu-petarra-- rowi do mina harre ke do jhammake ta hamme, jhe parahajha ngapetarra-tarra --: "Ne dakka Kristus Yesusma danni raiwawa do nadhe tu ta mapehelama ddau do nga lubhu harro ngamenyilu." Jhe ya ke ne ddau do kenanipa dhara lubhu harro nga menyilu, jhedo rihi tarra ne apa nga kerewe.16Tapulara taga tari naanne ke Deone hajha ne ddhei nga ya, mita nara keYesus Kristus ta pedhelo ne lua makkatee makka wangnge No penaja nga ya,ddau do kenani pa dhara lubhu harro ngamenyilu do nadhe. Jhe nadhe ke ne dojadhi ta hahhi telia tu hari-hari ddau domedae ta paraha pa No, jhe do ta narane muri mada do petu nga do peloro ne.

1 TIMOTIUS 1.17–2.1 121017Deo, do Duae pa hari-hari awe ne dojhamma ta pekerihe, nga do ta wue-wajeloro-loro, ro wi No ke ne do peloro, dodho ngadde ri namada ne do kemolo tado hahhi wie! Amin.18Wo Timotius ana ya! Ne tenge donadhe, do jhole pa au ke ri ya, pedutunga litakka Deo do pedhae ri nabi-nabipa dhara jemaat jhara lua ngi'u au. Dojhamma ke ne litakka do naanne ta miiwoperaggu nga'a-dhae nginu-llau he tuau pa dhara lua petadi au do woie ne.19Petadi we nga parru pa lua parahajhado petu-petarra ne nga ade nga pengedo henono henarru. Do era ne ddau-ddaudo dho pedhuli nga lii do dubhu ngati adenga penge no, hakku do mae tebho-tteike ne lua parahajha ro.20Pa telora ro do na harre Hemeneusnga Aleksander, ddau na harre hari dodhue do alla ke ri ya pewolo jhe jhula ladhara wolaabba Wango, mita petima-anni ro ta pengaha ngati kare-meniheDeo.

2 1Petari-tari, ne ame nga menangngeri ya nga petu-tu, mita ne liami nga

menangngi, lihebhajha, nga lihebhajhatu ddau do wala, mina harre lema kolo

1 TIMOTIUS 2.2–7 1211lii ie-ae do pedhae pa Deo tu hari-hariddau;2 tu duae-duae nga tu hari-hari ddau doparrua pereda. Ami we mita ie di ta murimada nga ketanna nga bilu kattu tu Deonga wui-ai do jhamma.3Napoharre ke ne do woie nga dopemengallo dhara Deo, Mone-ma'iMone-golodi.4Ne ddhei No mita pehelama kehari-hari ddau jhe toi ne do mola do mirane.5Rowi, do era wata ke heddau Deo we,jhe wa ta ke heddau we ne Mone Pehiripa telora Deo nga ddau raiwawa, YesusKristus we.6No heddau ddau raiwawa do allepejhole ne ngi'u No tu ta golo hari-hariddau ngati lubhu harro nga menyilu ro.Ri lua jhula anni Kristus ke do naanneta peteleo ke ri Deo pa awe do petu neta Deo do ddhei ta pehelama hari-hariddau.7 Jhe ri do mina harre ke hakku pepueya la nga ddau do adho do Yahudi tu tala pepeke pa ro ne lii jhara lua parahajhado petu-petarra ne. Ne do pedhae ri yado na hedhe do petu, adho ya ta pote.

1 TIMOTIUS 2.8–14 12128Ne ddhei ya mita pa mii we, hari-harimomone ta hebhajha nga ade do mmaudo megala bhole era nga lua pebubudhara nga lua pehala-pealla ne.9Kejie mobanni do jhamma ke tannau-anni nga lua mudhe hakku he wejhe nga pake bhara do kenyajjhe ngawoie, do adho do pemekae dhara ddau.Bhole nga rukattu do pewala kea-kea,kiadho nga nnau bhara nnau ti mela larakiadho ngati mutiara kiadho bhara nnaudo dhida kebhue.10Ne do woie ne, mobanni do jhammake ta peno ne ngi'u no ri wui ai-wui taodo woie do jhamma tu mobanni do i'awie hu nga mejura pa Deo.11Mobanni do jhamma ke ta petima-anni ta pehangngo-anni jhe pedhanno.12O'o dho ya, mobanni ta ajhamomone, kiadho lema ta pereda pamomone, ne do jhamma tu ro wala dhoke ta pehangngo-anni.13Rowi ne do petari rai ne do tao riDeo, Adam jhe itu Hawa ri.14 Jhe adho Adam, tapulara mobannine do lakka ta pelue, hakku do hiho dopagge ne lipereda Deo.

1 TIMOTIUS 2.15–3.4 121315Maji lema ta mina harre, do medaema mobanni ta helama ri do pemetanaana, hadhi we no ta nga wawa nge danni-ade ne halla-anni pa dhara parahajha paKristus jhe pehajha-peddhei nga ddaunga ihi-anga jhe petone ne muri madano tu Deo.

3 1Do petu tarra ne lipedai do nadhe,"Ddau do ddhei ta jadhi ta mone

heleo jemaat, do ddhei nga hahhi luajhagga do dhida kebhue."2Heddau mone heleo jemaat dojhamma ke no ta heddau do dho bhulenga lua kura nga terujha, heddau wene ihi-ammu no, adho do henginga neha'e bubu dhara, do mmau dhara jhedo kenyajjhe ne muri mada, do ddhei tahammi ddau ta maho la dhara ammu no,jhe do i'a ajha ddau;3bhole ta ddau do nginu mawo, kiadhodo ddhei ta pehala. Ne do woie ne, noheddau do lumu do majho nga do ddheinga lua penau-penadhe. No heddau doadho do kerijhi nga mada doi.4Do jhamma ta heddau do i'a peatodhara ammu nga kemali nga woie. Jhedo i'a ajha ne ana-ana no tu ta takke nopekerihe.

1 TIMOTIUS 3.5–11 12145Rowi ki ddau do dho i'a peato dharaammu nga kemali no miha, mina mii none nara ta peato jemaat Deo?6Heddau mone heleo jemaat, ie dhota ddau do itu ko ta maho Herani, rowido medae no ta wue-anni jhe nara nolua-unu-kolo-taddhu mii Wango le douru he.7Do jhamma no ta heddau do ngangara do woie pa dhara namada ddaulowe, ro wi ki do adho ke do mina harre,moko do medae ke no ta kare ta meniheri ddau, jhe bunu la dhara lii Wango.8Mone rabha-mone dharru jemaat dojhamma lema no ta heddau do woie ngado mola do henarru, adho do kerijhi ngamada doi, jhe adho ddau mone nginumawo.9Do jhamma ke ro ta ddau do tituhalla-ani nga ade nga penge do mmaudo megala pa liajha lua parahajha Heranido alle pepeteleo ri Deo ne.10Do jhamma ta uji uru ko ro ta dodho bhule nga lua kura nga terujha, jheitu ie ro ta perabha-pedharru pa dharajemaat.11Ne ihi-ammu ro lema do jhamma taddau do woie, adho ddau do ddhei ta

1 TIMOTIUS 3.12–16 1215pewie ubha. Do jhamma ro ta ddau doadho do henginga bubu dhara jhe domola pa dhara hari-hari lai.12Mone rabha-mone dharru jemaat dojhamma ta heddau we ne ihi-ammu no.Do jhamma ta do i'a peato ne ana-anano nga dhara ammu nga kemali no ngawoie.13Ddau do perabha-pedharru nga woiepa dhara jemaat do medae ta takkapekerihi jhe do ju bhani dhallu ta pedaene lua parahajha pa Kristus ne.14Ne henao ri ya, rihi dhoke ne tui ri,do medae ke ya ta la heahu mu. Ma jilema ta mina harre, ta bhuke ma ri yane huri do nadhe tu au,15mita ki nga hala he ya ta tui hudihe jhe itu dakka la au, do toi ke ri aumina mii ne jhamma di ta muri madamii ana-oha pa dhara Ammu Deo, miijemaat Deo do muri. Jemaat do nadheke do mii geri do tobhe do dharro neliajha do mola do mira do ngati Deo ne.16Bhule dho ke ie ta heddau he do narata pehile, mina mii ne worawwu mone-aene lai do wowuni ngati aigama di dhe:Do pengaddi-anni ke No pa dhara wewonga worawwu ddau raiwawa, jhe peteleo

1 TIMOTIUS 4.1–4 1216ta do mola do mira ri Henga Deo, jhe dongadde ri naju-naju Deo. Jhe ne lii jharalua No dolango do petode ke pa telorahari-hari ddau-rai, jhe No ke, hari hewueraiwawa ne parahajha jhe do dhede kela era do mmau do megala.

4 1Do pali nga teleoke Henga Deo, tado pa awe-awe do medae hine, ne

ddau he, haghe do medae ta kebhattone ade he, jhe pehile Kristus. Do medaero ta pedhanno nga henga-henga dopehuli-peteballi ddau he, jhe pedutu neliajha-liajha henga do apa do kerewe he,2do pedhae pelake jhara ddau-ddaudo pekebhalli-anni he, do pote do appihe. Ne ade nga penge ddau-ddau do naharre do kerabba ke.3 Jhe ajha ddau ri ro ta bhole banga-ammu, nga bhole nga'a bhara nga'a donadhe kiadho do na hidhe. Jhe ne papetu ne, ne bhara nga'a do na harrene peera ri Deo tu ta nga'a nga peha'ekolo lii ie-ae pa Deo ri ddau-ddau doparahajha pa Kristus, jhe do toi ke neliajha do mola do mira do ngati Deo ne.4Hari-hari ne nga we do peera ri Deohe do woie, jhe bhule do hahhi he dojhamma ta peege ta do petaru, ki do alle

1 TIMOTIUS 4.5–8 1217ke pehamme nga peha'e kolo lii ie-ae paDeo.5Rowi ri lua tarro ie nga menyarromangngi do ngati Deo ne, nga rilihebhajha he do ta pejadhi ne bhara dona harre ke mita ie ta nga'a.6Ki do ajha ke ri au ne na poharre patuahhu-tuahhu do hela'u lua manno ngakaho he, do medae ke au ta jadhi monejhagga Kristus Yesus do jhagga ngawoie. Jhe do medae ke ri au ta pedideteru ne ade nga penge au ri lipedai Deodo parahajha ri di ne, jhe ri liajha-liajhado mola do mira do pedute ri au ne hapema dhara awe do nadhe.7Pejjhau-anni we au ngati lijawi lijawido dho bhule nga guna nga gunanga-nga he. Do jhamma ke ri au tapeteme ne ngi'u au ta muri mada do i'awie hu nga mejura.8Lua petima-anni tu ngi'u do nadhehudi we ne lua guna ne, tapulara luapetima-anni pa dhara lua pedu nga Deodo nga guna tu hari-hari lai, rowi dowute do kebore ke jaji tu muri mada paawe do nadhe nga muri mada pa awe domedae ta dakka ne.

1 TIMOTIUS 4.9–14 12189Lai do napoanne do petu-petarra, jhedo jhamma ta hamme ta henate, nga dojhamma ta parahajha nga petu-tu.10Ri naanne ke hakku petadi nga wohela'a-rui tarra di ne jhagga, rowi do ngahenao do tobo ke di pa Deo ado murine, No ke Mone-ma'i Mone-golo hari-hariddau, rihi-rihi ddau do parahajha.11Ajha we ri au hari-hari ne napoharre,jhe lii au pa ddau-ddau he ta pe dutu.12Bhole hani ro ie ta heddau he tabbahhe au ta dho bhule nga kebhue tagatari do ngarru ko au. Rihi ti naanne, dojhamma ke au ta jadhi telia tu ddau-ddaudo parahajha pa dhara lipali-lipedai ngapa wui ai-wui tao au, pa dhara lua domina mii au ne hajha ne ddhei nga ddaunga ddau ihi-anga jhe jadhi we ta teliapa dhara lua parahajha pa Yesus Kristuspa dhara muri-mada au do mmau domegala ne.13Pa dhara nga dho dakka dae ya lohela awe dakka ne ya hine, do jhamma keau ta nga petarra-tarra ne ajhe ne BukuLidara-Likewahhu Deo pa ddau-ddau he,jhe pedidi nga ajha ro.14 Ie dho au ta peballu-anni ta pepekene lua ruba dhara Deo do ngati Henga

1 TIMOTIUS 4.15–5.4 1219Deo do wie pa au ne, pa awe dhedene ruai-ruai kattu-kattu jemaat he lawokolo au, nga litakka Deo do pedhae rinabi-nabi he jhara lua ngi'u au.15 Jhagge we hari-hari ne napoharrenga petarra-tarra mita ie ta ngadde rihari-hari ddau ne maju au.16 Jage we ne ngi'u au, jhe jage lemawe ne liajha au, rowi ri lua do mina harreke ne medae ri au ta pehelama ie tangi'u au mina harre lema ne ddau-ddaudo pedhanno nga au he.

5 1Bhole rihi hegarri au ne bhani ngaddau do rihi pemuri nga au, tapulara

ame we no ri au ta dhanno ne lipedaiau mii heddau ama he no ri au. Tao wepenaja nga ana-ana do ngarru mii patuahhu au he, nga mobanni do weka miiina ri au he.2Penaja nga ana mobanni-ana mobannido ngarru mii nawanni au he nga wuenga bha'u do mola do mira.3Takka pekerihi we ri au mobanni-moniki wue do muri mada miha-mihahe.4Tapulara ki heddau mobanni wue doera ma nga ana-appu, ana-appu heke do uru-uru jhara ne do jhamma ta

1 TIMOTIUS 5.5–9 1220wie ne lua tada pa ro, ta do ro ke nedo jhamma ta heleo ne ddau pa dharaammu nga kemali ro, ta do ro ke nejhamma ta bhale ne woie do weka henga appu banni ro he. Rowi lai do minaharre ke ne do pemengallo dhara Deo.5Mobanni-moniki wue do no wemiha-miha, do dho bhule heddau he doheleo ne muri mada no, do wata ke nopeini-anni pa Deo we. Anni lodho ngaanni maddha do pee ke no nga hebhajhapa Deo tu ta ami ne lua ruba dhara ngatiDeo we.6Tapulara mobanni wue do ddhei tamuri mada nga mengallu dhara we, domade ke no, maji lema no ta do muri ko.7Pedhae ne lipejhara-lipejhara do nahedhe pa ro, mita ie ro ta muri madanga dho bhule ne lua kura nga terujha.8Tapulara kinga era ke ne ddau do dhopiara-peluja ne a'a-ari no, rihi-rihi ddaupa dhara ammu nga kamali no miha,moko ne ddau napoanne do pehile ke nelua parahajha no; do rihi apa ri ko nongati ddau do dho parahajha.9Wata ke mobanni wue do mina he wedo ie ta pemaho ne ngara ro la dharabuku ngara-ngara mobanni-moniki wue:

1 TIMOTIUS 5.10–14 1221ne pemuri ro ie dho ta kura ngati annanguru bhue ttau, jhe pa do uru he dowata ke hewari we ne banga-ammu,10do tade ta mimobanni do tao ne laido woie, mii: do pekepai ne ana-ana nonga woie, do mengallu dhara ta hammibara nga wini do hare la ammu no, dopemoko ddau do parahajha, do rubadhara nga ddau do hedui, nga do jhagganga pe tarra-tarra hari-hari lua jhaggado woie.11Bhole pemaho ne mobanni wuedo ngarru ko la dhara buku ngara donaanne Rowi ki do dho makka ke ro tatahe ne lua ddhei ro, do nara ri ro tabanga-ammu, jhe hane Kristus.12Moko do hala ke ro, rowi do alla keri ro pehiho ne lijaji do tao ri ro ne paKristus.13 Jhe ri ti naanne, ta hora-hora awehe we ro ne maho-kelua la dhara ammunga kemali ddau. Jhe ne do rihi apa rido ta la peajha ke ro ta pewoapa ngaraddau do wala jhe pehiwu lai nga lai ddaudo wala, jhe padai ne lai-lai do jhammado dho jhamma ta pedai.14Ri do mina harre ke ne ddhei ya,ne mobanni wue do ngarru he ko ta

1 TIMOTIUS 5.15–19 1222banga-ammu ri, ngaddi ana jhe pemokodhara ammu-kemali mita do dho naraawe ne ihi muhu-ihi lawa di he ta peapane ngara di.15Rowi do era ke ne mobanni wue dopedutu ne henga do apa he.16Tapulara ki heddau mobanni Heranido pa dhara ammu-kemali no era nemobanni wue do jhamma ke ri no tarabhe-ta dharro ne mobanni-moniki wuedo naanne, bhole hane pedhue-haperi jemaat. Jhe ri loro jhara do minaharre ke jemaat ne nara ta heleo nemobanni-moniki wue do dho bhule tu-tunga ana-oha he.17Ne mone bhau-bhata jemaat dopekako nga woie ne lua jhagga no dojhamma ke no ta takke pekerihe dhuewari lipa, rihi-rihi do peliba lii nga do wieliajha.18Rowi do hure do bhuke pa dharaBuku Lidara-Likewahhu Deo, "Ha pi donga kedhuli wuri gandum, bhole rapene ubha no," mina harre lema, "Ddaudo jhagga wohe la'a rui do jhamma tahamme ri no ne pai-pala no."19Bhole hammi ne likelaa penaja ngaheddau mone bhau-bhata jemaat, wala

1 TIMOTIUS 5.20–24 1223ki do perue do dhue hakahi kiadho dorihi ngati do na harre.20Ddau do tao lubhu harro nga menyilu,do jhamma ta bhani nga no pa hedhapahari-hari jemaat, mita meda'u ne dowala he.21Pa hedhapa Deo, Kristus Yesus, nganaju-naju No do ta jhujhu he, ta ameke ri ya nga petarra-tarra mita ie ri auta pedute ne lipejhara-lipejhara do nahedhe, nga bhole era ne penge do halaie ta nga nadu we, jhe bhole anga jharahebhakka-hebhakka.22Bhole rihi ne henginga ne dhede ruaipa wo kolo heddau ddau tu ta dhede nota jadhi heddau mone pekako lua jhaggaMuri. Kinga tao ddau do wala lubhu harronga menyilu bhole dute le la dhara lubhuharro nga menyilu do naanne. Jage nengi'u au mita au nga mmau nga mega la.23Bhole ri we au ta nginu ei-lokowue, nginu we au hudi he ne ei-agotu ta perue ne dhallu au, rowi do tapaddha-paddha we au.24Lubhu harro nga menyilu ddau dohaghe he, nga do dho happo dae, doteleo dhangnge ma ke. Tapulara lubhu

1 TIMOTIUS 5.25–6.3 1224harro nga menyilu ddau he ri haghe, kialle ko no pepereha jhe itu nara ta toi.25Mina harre lema wui ai-wui tao dowoie do ta toi dhangnge ma. Jhe do namilema ne do dho memudhe ne teleo, naradho ta pee nga pehune loro.

6 1Hari-hari do Herani do jadhi tanaannu, do jhamma ke ta pee ma

nga takke ne muri no ta do jhamma tatakke pekerihe, mita do dho era ne ddaudo nara ta peape ne ngara Deo kiadhone liajha di he.2Naannu-naannu do ne muri ro Heranima, adho do ie ri ta bbahhe ri ro muriro, rowi do hela'u-la'u ta do Herani.Ne do rihi woie ne ri, kinga pemoke riro ne muri ro nga rihi woie ri, rowi nemuri do pemoke nga woie do naanne dohela'u-la'u ta ddau do parahajha, jhe dohajha do ddhei ri ro. Hari-hari ne do nahedhe do jhamma ke ri au ta ajha nga tatakka lii.3Na du ne do pekako liajha do walangati do naanne, jhe adho do penau ngaliajha do mola do ngati Muri di YesusKristus, mina harre lema nga liajha aigama di,

1 TIMOTIUS 6.4–9 12254ddau do mina poharre ke ddau dodhida ade nga do dho tada nga-nga!Ne lua apa ro, do ddhei ta pebhata ngata pehala we jhara kewahhu-kewahhulipedai, hakku do ta penahhu we nelua pepana dhara, pehagghi-pebhagi,pekara pemenihi, peanynyi-peira palai-lai do dho mangnga,5 jhe pee nga pehihu do dho ngaddi tapengaha. Ne lua penge ddau do minaharre do kedhaddu ke jhe adho ke dopetu ri. Ne penge ri ro do nara ta kaja rongati aigama.6Do tarra ma aigama do wie ne luamangngi do mone-ae, ki do pengke keta do waji ri ne nga ne do era pa ruai no.7Rowi bhule dho di nga aggu ne nganga ma raiwawa do nadhe, jhe bhule ledho ma ne nga-nga ne do nara ta aggodi ngati raiwawa do nadhe!8Hakku ki do era ke nga bhara nga'anga bhara pake, waji he ke ne napoharre.9Tapulara ddau do ddhei ta kaja, do luujhe do hie ke ri heworawwu-heworawwulua ddhei do woapa nga do bhodho. Luaddhei lua ddhei do mina harre do pejadhiddau ta apa nga kerewe.

1 TIMOTIUS 6.10–13 122610Rowi do ddhei ta kepie-keparre ngadoi, moko ta hhau ke heworawwu-heworawwu lai do woapa. Era lema ddauhaghe do pee nga pehudhi nga doi we,jhe ri do mina harre ke adho ke dopedute ri ne liajha Herani ne, moko tanappi ta kebi ke ro ri lua hedui-herui dopemae tebho ttei ne ade ro.11Tapulara au ddau do unu-do ohari Deo, hakku do jhamma ke au tapejjhau-anni ngati lai-lai do napoharrehari-hari. La'a-rui we au mita jadhi ddaudo mola do mira pa dhara namada Deo,jhe do jhula-anni pa Deo, do parahajhapa Kristus, do hajha do ddhei nga ddaunga ddau ihi-anga, do makka tee ngawangnge pa dhara lua hedui nga heruijhe do lumu do majho.12Petadi we au nga petarra-tarra tamuri mada mii heddau do Herani, mitanara ri au ta kajhe-dhae ne bhara parahene, lua muri do petu nga do peloro ne.Rowi tu lua do naanne ke ne pedoe auri Deo, pa awe kelole ri au pa hedhapaddau lowe ta do parahajha tarra ke aupa Kristus.13 Jhe pa dhara awe nadhe, pa hedhapaDeo do mone wie muri mada ne pa

1 TIMOTIUS 6.14–17 1227hari-hari ne nga we nga pa hedhapaKristus Yesus do alle pe wie ne lilolo dopetu ne pa hedhapa Pontius Pilatus, ameri ya ne nadhe ngati au:14Pedute we ri au hari-hari ne liperedado naharre nga petu-pete-petarra ngado dho bhule kura nga terujha tade dhaila Lodho Muri di Yesus Kristus ta dakkabhale wari ne.15Ne jhara lua dakka No do medae mata peato pa awe do petu ne ri Deo miha.Titu wata No ke ne Mone pereda, Noke ne do dhida nga kelodo, Duae ngatihari-hari duae nga Muri ngati hari-harimuri.16Titu wata No we ne do nara ta peredari lua made mada, nnai ke No do muri padhara lua weo nga kana No, do dho narata he dharre-hedakke ne ie tari naduwe. Bhule dho heddau ddau raiwawa hedo ngaddi ta ngadde No. Tu No ke nelua dhida nga kelodo nga kuaha lohe lalodho do nami mii ne! Amin.17Penaja nga ddau do kaja pa danniraiwawa do nadhe, do jhamma ke au taami pa ro mita ie ro ta bhole wue-anni,jhe bhole henao pa bhara-bhara do padhara hemelila we -- mii pa lua kaja nga

1 TIMOTIUS 6.18–21 1228kete'e. Do jhamma ke ro ta henao paDeo we do Mone wie hari-hari ne nga wepa di do mina harre ne worawwe'a ngalale, mita ie ri di ta unu ta oha, jhe pakenga mengallu nge nga kehaka dhara.18Ami we ua pa ro tu ta pedhelo ne luatao ie tu ta ae ri ne tao lua tao-ie, adedo i'a ruba dhara nga do ddhei ta wie nenga-nga.19Rowi ri lua tao do mina harre ke domedae ro ta nara ne lua muri mada dopeloro, lua muri mada do petu-petarrane.20Ne nga ne do alle pejhole pa au ne,jhagge we ri au pewoie-ie, wo Timotius!Pejjhau we anni ngati lipedai-lipedaido dho bhule nga guna he, nga luapebhata-lua pebhata jhara lua kinga liinga henginga: "Lua mmau dhara".21Rowi do era ne ddau-ddau do liita do ro do nga lua mmau dhara domina harre, hakku ta huli ke ro ngatiliajha-liajha Herani do pa uru he doparahajha ko ro. Ki ie mudhe he ri Murita wie pa Tuahhu he ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi.

2 TIMOTIUS

1 1Timotius kewattu dhallu ya! Ya,Paulus, ne do bhuke ne huri do nadhe

tu au, jhe nga henao ki ie mudhe he DeoAma nga Muri di Kristus Yesus ta wie nelua tarro ie nga menyarro mangngi, luaruba dhara nga lua kehaka dhara tu au.Ti lua ddhei Deo, ta dhede ke ya ta jadhirasul Kristus Yesus, jhe pepue tu ta lapepeke ne jhara lua muri mada do jajeri Deo ne. Ne lua muri mada ne nara tahamme ri di, ki do muri mada ke di padhara lua heujhu-headde nga KristusYesus.2 (1:1)3Peha'e ri ya ne kolo lii ie-ae pa Deodo pemoke ri ya nga ade do mmau domegala mido tao ri ama-appu ya do raiuru he. Loro-loro ya ne peha'e kolo liiie-ae pa Deo, hadhi henge au ri ya padhara lihebhajha ya, ie ta anni lodho ngaanni maddha.4Do henge ri ya ne lua hedui ade au.Ri do mina harre ke do ddhei tarra-tarra

2 TIMOTIUS 1.5–9 1230ke ya ta la peabu nga au, mita mengallutu-tu ne dhara ya.5Do henge ri ya ne lua parahajha audo petarra-tarra pa Kristus, do hela'ule mii lua parahajha appu banni au Loisnga ina au Eunike. Do ketarra ri ya nelua parahajha au lema do mina harre.6Rowi do mina harre ke ta pekebhaddeke au ri ya tu ta pemure teru ne luaruba dhara Deo do wie pa au ne, pa awetakke ne ruai ya ne la wokolo au.7Rowi ne Henga do wie ri Deo di,adho Henga do ta pejadhi di ta ddau domeda'u. Tapulara we ne Henga Deo ne,do ta pejadhi ta ddau do rui, do tobo rilua pehajha-peddhei jhe do nara ta tahene ngi'u dhe.8Rowi do mina harre ke bhole mekaedhara we ta pejha'e-pepeke ne jharalua Muri di jhe bhole makae lema jharalua ya, do bhaddo taga No. Tapulara dojhamma ke au nga lua rui nga kedi dongati Deo ne ta dhue ta hape le ne luahedui-herui tu Li Hagha Dhara ne.9Deo ke ne do pehelama di nga dopedoa di mita jadhi ta annu-niki ri Nomiha. Ne tao ri No mina harre adhodo jhalli pa ne nga ne alla petao ri di

2 TIMOTIUS 1.10–13 1231tapulara do jhalla pa dhara lua pedabhonga lua ruba dhara No ma miha. Wie riNo pa di ne lua ruba dhara ne, pelakejhara Kristus Yesus uru jhara ngati dodho peera dae ne raiwawa do nadhe.10 Jhe pa dhara awe nadhe ta pedheloke ri Deo ne lua ruba dhara No do naannepa di, ri lua dakka Duae Mone-ma'i-Monegolo di, Yesus Kristus. Yesus ke ne dopejharre ne kuaha lua made mada ngado aggo ne lua muri mada do peloro ne,do pelake jhara Li Hagha Dhara ne.11Tu ta pepeke ne Li Hagha Dhara donaanne ke hakku dhede ya ri Deo tajadhi rasul nga guru.12Taga ri do mina harre ke hakku dhuihape ya hari-hari lua hedui-herui dona hedhe, tapulara do pee ma ya ngaketarra, rowi do toi tarra ke ri ya ta panadu ya ne parahajha. Do ketarra ke riya ta do ne nga ne do alle pejhole ri Nopa ya ne, do dhae lema ri No ta jagelohe la Lodho Pedakka rahi Raiwawa.13Pedute we nga petarra-tarra ne liajhado mola do mira ne, do alle pewie ri yapa au ne. Jhe do jhamma ke au ta peenga parro ne lua manno nga kaho nenga lua hajha nga ddhei do jadhi ta unu

2 TIMOTIUS 1.14–2.1 1232di ne taga tari do peheujhu-headde ke dinga Kristus Yesus.14Ri rurabha-rudharru ngati Henga Deodo muri pa dhara di ne, do jhamma ke riau ta jage nga woie-ie ne lai-lai do ngakebhue do alle pejhole pa au ne.15Do toi ke ri au ma ta do hari-hari ddaupa ihi rai Asia, do alla ke pe hane ya, domaho le ke Figelus nga Hermogenes.16Tapulara ana-oha Onesiforus dojhajhi wari ke ne pemengallo dhara ya.Ki ie mudhe he Muri, ta pedhe-lo ne luaruba dhara No tu ro he. Maji lema ya tado pa dhara ammu bhaddo, Onesiforusi'a dho mekae dhara jhara lua ya donaanne.17Ta mina harre ne dhai dhangnge yama Roma, ta la kale dhangnge ke ya rino, tade peabu nga ya.18 Jhe do toi ke ri au ma, do pa Efesusko ro uru he, do dhai ae no ne rubadhara nga ya. Ki ie mudhe he ta pedhelori Muri ne lua hajha nga ddhei No paOnesiforus pa Lodho Pehappo ne halahari-hari ddau raiwawa ne.

2 1Wo Timotius, ana ya! Do jhamma keau ta rui ta kedi, ri lua ruba dhara do

2 TIMOTIUS 2.2–8 1233wie pa di ne, taga tari do heujhu-headdeke di nga Yesus Kristus.2Ne liajha do dhanno ri au do uru hengati ya, pa hedhapa ddau lowe he, dojhamma ke ri au ta wie pa ddau-ddau donara ta parahajha ri au jhe do i'a ta ajhaddau do wala.3Do jhamma au ta dutu hela'u le tahedui mii heddau horodhadhu KristusYesus do dho i'a nuni-anni.4Heddau horodhadhu do pa dharapekako jhagga, adho do pekewallu-anninga lua lai no miha, rowi do ddhei no tapemengallo dhara kattu unu no ne.5Heddau do peuji perai nara dho tanome ahhi, ki adho do pedute ri no nelai-lai do petakke jhara lua peuji donaanne.6Ddau do jhagga worai-wowadu dowohe la'a-rui, no ke ne do petari-tari donga haa ta nara ne nga'a habha ne ngatihabha nga la'a no ne.7Dhino we ne nga ne do pedhae ri yado napoanne, rowi do medae ri Muri tawie ne lua rui nga kedi pa au mita tadaau hari-hari ne napoharre.8Henge we ne nadhe: Ne Li HaghaDhara do pepeke ri ya ne, naanne lii

2 TIMOTIUS 2.9–14 1234jhara lua Yesus Kristus, kolo loro Daudne; No ke Kristus do alla ke pemuri bhalewari ngati lua made mada.9Taga ri pepeke Li Hagha Dhara donaanne ke, hakku dhui hape ya ne luahedui-herui; rihi ri ko ti naanne tadedhae ta petuke ri rate mii heddau do taoapa he. Tapulara ne lipedai Deo nara dhota rate.10Ri do mina harre ke hakku ta teeihi we ya ne dhui hape hari-hari ne naharre tu lua paralu ddau-ddau do allapepidhi ri Deo, mita ie le ro ta nara nelua helama tona ie ne, do wie pelakejhara Yesus Kristus, jhe do lere ri luadhida nga kelodo do peloro ne.11Do petu tarra ne lipedai do nadhe,"Ki do alla ke di pemade hela'u-la'u ngaNo, do muri lema di hela'u-la'u nga No.12Ki do pee ma di nga makka tee ngawangnge, do medae lema di ta peredahela'u-la'u nga No. Ki pehile No ri di, riNo lema do ta pehile di.13Ki do dho henarru di, do pee ma Nonga henarru, rowi do dho nara No tapebhata nga ngi'u No miha."14Do jhamma ke ri au ta pekebhaddine ddau-ddau he, ne jhara lai do na

2 TIMOTIUS 2.15–18 1235hedhe hari-hari. Pa hedhapa Deo,takka lii we pa ro mita bhole pehalajhara kewahhu-kewahhu lipedai. Napoharre bhule dho nga guna, wata ke tapekenyawu ne ddau-ddau do dhanno hewe.15Do jhamma ke au ta la'a rui ngapetarra tarra mita hamme au ri Deo,mii ddau do jhamma ta jhagga tu No.La'a-rui we au mita do dho nara au luamekae ngati lua jhagga au, tapularaajha we ri au nga petu ne liajha-liajha domola do mira do ngati Deo he.16Pejjhau-anni we au ngati lipelolo-lipelolo do dho bhule nga guna he nga dota kare ta menihe Deo he. Lai-lai do naharre ke ne do ta hebhubhu ddau watake ju la do woapa we.17Ne liajha-liajha ddau do na harredo jhala mii bhewi he we la hebhakka-hebhakka. Patelora ro do maho le keHimeneus nga Filetus.18Alla ke ro pehuli ngati liajha do molado mira ne, jhe do pekenyawu ne luaparahajha ddau he haghe. Ne lii ro, nelua kaddhi ngati lua made mada ne doalla ke pejadhi.

2 TIMOTIUS 2.19–22 123619Tapulara ne kepue do rui do pejaddheri Deo ne adho ke do nara ta kerattu wariri. Pa dhida No do bhuke mina hedhe,"Do tada ri Muri ne ddau-ddau do unudo oha ri No," jhe, "Ne ddau do lii ta nodo unu ri Muri, ddau do napoanne dojhamma ke ta pengaha ngati tao ne wuiai-wui tao do hala."20Pa dhara hewue ammu do worena doera heworawwu-heworawwu nalu. Erado tao ngati mela pudi kiadho ngati melalara, tapulara do era lema do tao nga tiajhu kiadho ti worai. Era do pake ta tulua do ta ale ko jhe era, jhe era ri ma dopake tu ta lua do tima he.21Ddau do pemo ne ngi'u no ngatihari-hari do woapa, ddau do napoannedo ta pake ta tu lua do ta ale ko jhe era.No do jadhi ke ta nalu do petone ko jheitu era nga guna tu muri no. Do pemokeke no ta pake tu lua jhagga ne nga dowoie.22Pejjhau-anni we ti lua mengalludhara-lua mengallu dhara ana-ana dongarru. La'a-rui we ta muri mada pedutenga lua ddhei Deo, halla-anni we paliajha No jhe hajha-ddhei we nga ddaunga ddau ihi-anga, jhe do nga ade do

2 TIMOTIUS 2.23–3.1 1237ketanna. Muri mada we mina harrehela'u-la'u nga ro do peka ta ami luaruba dhara pa Muri nga ade do mmau domegala.23Bhole luu la dhara lua pebhataddau-ddau do bhodho do dho tada nenga-nga he. Do toi ke ri au ma ta dohari-hari ne na harre do ta pedubhe nelua pehala we.24Ddau do jhagga tu Muri adho dojhamma ta pehala; do jhamma ta kehakano penaja nga hari-hari ddau, jhe donara ta ajha ddau nga woie nga makkatee nga wangnge.25Do jhamma ke no ta wie ne liajha paddau-ddau do ddhei ta pelawa nga lumunga majho; nge ta ie mudhe he ta wie riDeo pa ddau-ddau do na harre ne lorojhara mita jharra ngati lubhu harro ngamenyilu ro, jhe tada ne liajha do molanga mira ne.26Nga mina harre ke ro ne jadhi tatada wari, jhe nara ta mahhu-anni ngatidhara hii Wango do alla pe kappa ro jhepehahhi ro ta pedute ne lua ddhei no.

3 1Henge we ne nadhe: Pa lodho-lodhopedakka rahi do medae ta era ne lua

hedui-herui.

2 TIMOTIUS 3.2–6 12382Ddau raiwawa do medae ta pengengi'u miha we, do ddhei ta kepie-keparrenga doi ke, wue-anni, jhe ddhei ta tao luabhoe. Do ddhei ta kara ta menihi ddauke ro, pelawa petaddhu nga ina-ama,adho ke do i'a peha'e kolo lii ie-ae, jhepaddhu nga lai-lai do pedu nga Deo.3Adho ke ro do era nga hajha ngaddhei nga ddau nga ddau ihi-anga, adhoke do ddhei ta pehuba hala ddau, ddheita peapa ngara ddau do wala he ke ro,ddhei ta pake lai do hekoto-pedharru, dodhai karri tarra ro, jhe adho ke do ddheinga lua do woie.4Ro do ddhei ta pebui-periju ddau,wue-anni jhe adho ke do me rai penge.Do rihi ddhei ro nga lua mengallu dhararaiwawa ngati pedute lua ddhei Deo.5Maji lema mii do ngadde ri namada,do kenanno ro pa dhara pekako ne ukuaigama, tapulara do nyakke ri ro nelua pedabbho ngati aigama ne miha.Pejjhau-anni we ngati ddau-ddau domina harre.6Do era ke ti telora ro do mahodhara-dhara la hewue-hewue ammu,jhe la pebilu ne mobanni-mobannido keloe do kenani pa dhara lubhu

2 TIMOTIUS 3.7–11 1239harro nga menyilu nga do kedhali riheworawwu-heworawwu lua ddhei.7Ami loro-loro ri mobanni do na harreta wie ne liajha pa ro, tapulara ngaddidho ro ta tada ne liajha do petu do ngatiDeo ne.8Mina mii Yanes nga Yambres nepelawa nga Musa do uru he, mina harrele ke ne ddau-ddau do na harre nepelawa nga liajha do ngati Deo ne. Doapa ke ne penge ro, jhe do tajja ke nelua manno nga kaho ro.9Tapulara ju dho ro ta ara ne nga-nga,rowi ne lua bhodho ro do medae ma tatoi ri hari-hari ddau, hela'u lema midonarru ri Yanes nga Yambres he.10Tapulara au do pedute ke ne liajha-liajha ya, wui-ai ya nga lua pedabbhomuri mada ya. Do ngadde ke ri au mamiha mina mii ya ne parahajha tarratarra pa Yesus Kristus, nga do hajhado ddhei nga ddau nga ddau ihi-anga.do toi lema ri au ne lua makka tee ngawangnge ya nga lua halla-anni ya.11Do ngadde ke ri au ma miha, minamii ne dede ne merahho nga mina miiya ne dhui hape lua hedui-herui. Do toike ri au ma hari-hari ne do jadhi penaja

2 TIMOTIUS 3.12–15 1240nga ya pa Antiokhia, pa Ikonium nga paListra; jhe do toi ma ri au hari-hari nedhue do hape ri ya he! Tapulara Muri nedo gole ya ngati hari-hari do na harre.12Tarra hari-hari ddau do ddhei ta murimada nga wie hu nga mejura, jhe domuri mada pa dhara heujhu-headdenga Kristus Yesus do medae ta dede tamerahhu,13 jhe bhale ri ne ddau-ddau do tao apanga kerewe he nga ddau do pote do appido ta ju la'a apa he ke ro. Pelu ri ro ddaudo wala, tapulara ne pa petu ne ro mihado lakka ta luu lema.14Tapulara jhara lua au, Timotius, dojhamma ke au ta pee nga parru paliajha-liajha do mola do mira he, do allapeajha pa au he, jhe do parahajha ke riau nga petu-petarra; ro wi do toi ri aunadu ne guru-guru au he.15Do jhamma ke ta henge ri au tado rai ti nga naiki do tade ke ri au neBuku Lidara-Likewahhu Deo ne. BukuLidara-Likewahhu Deo naanne ke donara ta wie pa au ne lua tada, tu ta narane lua helama tona ie ne do pelake jharalua manno nga kaho pa Kristus Yesus.

2 TIMOTIUS 3.16–4.2 124116Hari-hari ne do hure do bhuke padhara Buku Lidara-Likewahhu Deo dopepure ri Deo tu ta ajha ne do mola domira, tu ta pehewina nga ta pemola nedo hala, nga tu ta ajha ddau raiwawa,mita muri mada pedute ne lua ddheiDeo.17Ri Buku Lidara-Likewahu Deo donaanne ke ne pemoko ddau do jhagga tuDeo he, nara ta penabbo nga keteme tuhari-hari worawwu lua jhagga do woie.

4 1Kristus Yesus do medae ta dakkari ma danni raiwawa do nadhe, ta

ma pe happo ne hala hari-hari ddau domuri nga do made, jhe do medae No tadakka ta ma pereda mii heddau Duae.Rowi do mina harre ke, ne ame ri ya ngapetarra-tarra pa au, pa hedhapa Deonga Kristus Yesus:2Do jhamma ke ri au ta pepeke ne lii dongati Deo ne, jhe pee nga pedidi teru neddau he ta dhanno, do wae ro we adho.Do jhamma ke ri au ta peketarra ne paade ddau he, peteleo ne hala ro jhe wiene lipedidi pa ro. Ajha we ri au ne ddauhe nga petarra-tarra ne makka tee ngawangnge.

2 TIMOTIUS 4.3–7 12423Rowi do ta dhai ma ne awe, ddau ta dodho wae ri ta hammi ne liajha do molado mira ne. Rihi ngati naanne, do medaeke ro ta pedute ne lua ddhei ro miha jhepekupu jhajhi ae guru mita ajha ne liajhado woie pa ro'a wodilu ro'a wodilu ro.4Do ta henabbhi ke ri ro ne wodilu romita do dho dhanno ne lai do mola domira ne tapulara do ta pehe ri ro newodilu ro tu ta dhanno ne lijawi-lijawi.5Maji lema ta mina harre, do jhammake ri au ta jage ne ngi'u au pa dhara laido mina mii we. Makka tee we au padhara hedui herui, pekako we ne tengeau mii heddau mone pepeke Li HaghaDhara, jhe pekako we nga woie-ie miiheddau mone kako kaddhi pa Deo.6 Jhara lua ngi'u ya, dhai ke ne awetu ya ta made pala mii bhara tunu ngamenahu pa Deo. Pa dhara hekedhiki rido medae ke ta hane ri ya ne raiwawado nadhe.7Do moko ke ya ne pedutu lua peujiperai nga mina harre ne worawwu woie,jhe do dhai ke la rahi do pedakka. Dopee ya nga halla-anni pa Kristus tadepedakka rahi.

2 TIMOTIUS 4.8–13 12438 Jhe pa awe nadhe ne bhara nara yapa dhara lua peuji do naanne, nnai kedo mate ya. Pa Lodho Pedakka RahiRaiwawa, Muri, Mone Happo hala dodho i'a bibhi hebhakka ne do medaeke ta wie pa ya ne nga'a nara ya donaanne, rowi do muri mada ya pa dharapeie nga Deo. Jhe adho ta ya we nedo medae ta hamme ne nga'a nara donaanne tapulara lema hari-hari ddaudo mara-matti-matti ke ne mate ne luadakka Muri ne.9Kale we ri au ne loro jhara mitahewakka au ne dakka ma nga ya,10 rowi do alle ke ya pehane ri Demastaga tari no do ddhei nga raiwawa donadhe. Nnai ke no la Tesalonika. Kreskesnnai ke la Galatia jhe Titus la Dalmatia.11Wata Lukas ke do nee nga ya. Kakola aggo Markus, jhe aggo hela'u nga aurowi don ara no ta perabha pa dhara luajhagga.12Alle ke pepepue Tikhikus ri ya ta kakola Efesus.13Ki nga dhai au ta mai ma nga ya,aggo we ne bhajhu-ajjhi do hane ri yane pa Troas, pa ammu Karpus ne. Aggu

2 TIMOTIUS 4.14–18 1244lema nga buku-buku ya he, rihi-rihibuku-buku do ngati kuri he.14Aleksander tuka mara ne, alla kepetao lai-lai do rihi woapa penaja ngaya. Do medae ma ri Muri ta bhale penajanga no pemere nga wui ai-wui tao no.15Au lema miha do jhamma ke ta jagepewoie-ie penaja nga no, rowi do dhaitarra no ne pebhata nga lii do pepeke ridi ne.16Pa dhara awe do petari-tari ne ya tapedhae ne lilolo ya, bhule le dho heddauhe do titu hela'u pa keraha ya, ta haneke ya ri ro hari-hari. Henao ri ya ki iemudhe he Deo ta bhole wie hala pa ro padhara lai do nadhe.17Tapulara era ma Muri do titu pakeraha ya. No ke ne do wie lua rui ngakedi pa ya hakku nara ya ta pepekehari-hari ne jhara Li Hagha Dhara ne,mi ta ie ta rangnge ri hari-hari ddau doadho do Yahudi. Jhe ri do mina harre keta ludu he le ke ya ngati hedui lua mademada.18Do tarra, do ta gole ma ya ri Muringati lua petadi ddau do woapa penajanga ya. No ke ne do medae ta aggo yanga helama la dhara rae pereda No pa

2 TIMOTIUS 4.19–22 1245era do mmau do megala ne. Do jhammake No ta pekelode lohe la lodho do namimii ne! Amin.19Lipelangu ngati ya tu Priskila ngaAkwila, nga pa Onesiforus nga ana-ohano he.20Erastus do pee pa Korintus, ngaTrofimus do hani ri ya pa dhara ngapaddha he pa Miletus.21Kale we ri au ne loro jhara kingaie he mita dakka au nga do dho dhaidae la warru meringi ne. Ebulus, Pudes,Linus, nga Klaudia do hee do moa lene lipelangu ro tu au; mina harre lemahari-hari tuahhu do hela'u lua mannonga kaho he.22Ki ie mudhe he Muri ne do penau-pelere nga au. Ki ie mudhe he Muri ta wiene lua tarro ie nga menyarro mangngi tuTuahhu-tuahhu he!

TITUS

1 1Wo ana ya Titus! Ya, Paulus, nebhuke ne huri do nadhe mii annu

Deo nga rasul Yesus Kristus. Ne pidhenga pepue ya tu ta la ruba dhara ngaddau-ddau do jhujhu do pidhi ri Deo,mita ie ro ta rui pa dhara lua manno ngakaho. Ya lema do ta hewai-hewewe romita toi ri ro ne liajha do mola do mirane, do aja ri aigama di.2Ne liajha do naanne do jhalli pa dharalua henao ta do medae di ta hamme nelua muri mada do petu nga do peloro ne.Do alle ke pajaje ri Deo ne muri mada donaanne uru jhara ngati hari-hari awe --jhe Deo do adho do medae ta pote.3Pa awe do petakka ri Deo do ta peteleo ma ne jaji No ne pa dhara litakkaNo. Ne litakka do naanne do jhole pa yake, jhe do pepeke ke ri ya pedute ngaliperada Deo Mone ma'i-Mone golo di ne.4Titus do tarra-tarra au, ana ri ya, rowiau nga ya do hela'u-la'u ke do parahajhapa Kristus. Ne henao ri ya, ki ie mudhehe Deo Ama nga Kristus Yesus Duae

TITUS 1.5–8 1247Mone ma'i-Mone golo di ta wie pa au luatarro ie nga menyarro mangngi nga luakehaka dhara.5Ne hane au ri ya pa Kreta, mita narake ri au ta pemoko ne lai-lai do paralu kota peato, mita dhede ri au ne kattu-kattujemaat pa hewue-hewue rae. Jhe hengewe ri au ne lipejhara-lipejhara ya do nahedhe.6Heddau kattu jemaat do jhamma keta heddau do dho bhule nga lua kura ngaterujha; ne ihi-ammu no wata heddauwe; ne ana-ana no do jhamma ke tado parahajha pa Kristus, jhe adho taana-ana do keti-ketinga do dho nara taajha.7Mone heleo jemaat, no ddau dopemoko lua jhagga Deo, bhole era ne luakura nga terujha pa no. Adho no do ie tawue-anni kiadho ta do hegarri, kiadhomone nginu mawo, kiadho do ddhei tapehala-pealla, kiadho do kepie-keparrenga mada doi.8Do jhamma no ta ddau do mengalludhara ta hammi ddau la ammu no, doddhei nga lai-lai do woie, do nara tapeware lua bubu dhara, do mola do

TITUS 1.9–13 1248henarru, do mmau do megala nga dokenyajjhe.9Do jhamma ta ddau do titu halla-annipa liajha do nara ta parahajha, minamii ne do alle peajhe pa no. Jhe ri domina harre ke, jhe nara no ta takka liipa ddau, do jhalli pa liajha do petu, jhedo peteleo ne lua hala ddau-ddau dopebhata nga no.10Rowi do ae ddau do ddhei tapekaddhi-anni jhe pelawa, rihi-rihiddau-ddau do ngine ne do pa dharaaigama Yahudi ko; ta pelu ke ri ro ddaudo wala ri lilolo kebhonye ro.11Ddau-ddau do mina harre do jhammake ta henabbhi ne ubha ro do lapekenyawu-nyela jhajhi ae dhara ammunga kemali ddau ri liajha-liajha do potedo appi. Ne tao ri ro ne lai do mina harrewata ke ri do ddhei ta happi lua mangngido dho jhamma we.12Do ngadi ne nabi ro heddau, do ngatiKreta lema ta lii: "Ddau-ddau do Kretado loro-loro ke ne pote nga appi, jhe domii bhada bhani he do dhai lala nga dopemala."13Ne nga ne do lii nabi do naanne dopetu. Jhe ri do mina harre ke, ie dho ke

TITUS 1.14–2.2 1249au ta do dho lii ri pa ro nga teleo-teleo;mita ie ro ta pee nga parru pa liajha dopetu ne,14 jhe adho ke do peparru ri ngalijawi-lijawi do Yahudi, kiadho ri uku-ukudo tao ri ddau-ddau do nyakke ne liajhado petu ne.15Hari-hari ne nga we do mmau domegala tu ddau do mmau do megala.Tapulara tu ddau do ra'i ne penge he jhedo adho do manno do kaho, bhule dhohahhi he do mmau do megala, rowi neade nga penge ro do ra'i ke.16Ne ane ro do tade ke Deo ri ro,tapulara ne wui ai-wui tao ro adho dopenau nga lii do pale ri ro. Do pebhegedhara ddau we ri ro, jhe wae dho ro tapedhanno; ro ke ne ddau-ddau do dhonara ta tao lai ne nga we ne do woie.

2 1Tapulara au, Titus, do jhamma keri au ta ajha ne liajha do petu ne.

2Takka lii we pa momone do weka hemita ie ro ta taha ngi'u ko, do tobo ri ukunga mmau dhara, jhe muri mada ta miiddau do jhamma ta takka pekerihi. Dojhamma lema ta parru pa liajha do petudo ngati Deo ne, pehajha-peddhei do

TITUS 2.3–7 1250petu-petarra nga do halla-anni pa dharalua hedui-herui.3Mina harre lema, do jhamma au tatakka lii pa mobanni-mobanni do wekahe mita ie ne wue muri mada ro dopenau nga ne nga ne do jhamma tu ddaudo petone ne muri mada tu Deo. Adho rodo ie ta kara ta menihi ddau, jhe adhodo kepie-keparre nga nginu mawo. Dojhamma ro ta ajha ne lai-lai do woie,4 jhe ri do mina harre ke, nara keta ajha ri ro ne ana-ana mobanni dongarru tu ta hajha ta ddhei nga ddau pahedhapa ro nga ana-ana ro,5 jadhi ta mmau dhara, muri mada ngammau nga megala, jadhi ta heddau inado i'a ha'u dhara-ammu nga kemali nonga woie, jhe do pedhanno nga ddaupa hedhapa no. Jhe nga mina harre ke,bhule dho ke ddau do nara ta kare ne liido ngati Deo ne.6Mina harre lema, takka lii we au paana-ana do ngarru mita jadhi ro ta dommau dhara.7Pa dhara hari-hari lai, do jhammake au ta jadhi telia pa dhara wue murimada do woie. Ki nga wie ri au ne

TITUS 2.8–12 1251liajha, do jhamma au ta henar ru ngapetarra-tarra.8Pake we ri au ne lipedai do dhaipekatta, do dho na ra ta kare ri ddau,mita ie ne ihi muhu-ihi lawa au jadhi tamekae dhara, rowi bhule dho ne lai-laido woapa do nara ta pedae ri ro jharalua di.9Hari-hari naannu do jhamma ke tapewawa-anni pa muri ro, jhe pemengallone dhara no, pa hari-hari lai. Ie dho rota pebhata,10kiadho ta mena'o. Do jhamma kero ta pedhelo loro ne wue do woie ngado henarru, mita ri wue muri mada rodo mina harre, do ta puji ke ri ddau neliajha jhara lua Deo, Mone ma'i-Monegolo di ne.11Rowi do alle ke ri Deo, pepedhelo nelua ruba dhara No ne, tu ta pehelamahari-hari ddau pa danni raiwawa dhe.12Ri lua ruba dhara Deo ke ne dopejadhi di mita ie di ta muri mada ngado dho pelawa-petaddhu nga lua ddheiDeo, jhe do adho ke do pedute ne luaddhei raiwawa do nadhe. Do ajha kedi ta muri mada pa danni raiwawa do

TITUS 2.13–3.1 1252nadhe nga i'a jaga ngi'u, henono henarrujhe halla-anni pa Deo.13Pa dhara awe nadhe hee ke dipa dhara nga mate ne Lodho do tamate-mate ne ri di, pa dhara Lodho donaanne ke, do medae ke ta ngadde riraiwawa ne lua dhida nga kolodo YesusKristus, Deo do rihi dhi da nga mederane, nga Duae Mone ma'i-Mone golo di.14Do alle ke ri No pejhole ne ngi'u Notu ta jadhi ki'i para manu hiba tu di, tuta peballe kattu di ngati hari-hari luaapa nga kerewe jhe pejadhi di ta hekejieannu-niki do ludu ke ngati lubhu harronga menyilu jhe jadhi ta unu-oha No we,do mappe ta tao lai do woie.15Ajha we ri au hari-hari ne napoharrejhe takka lii we, jhe lii pa ro do dhannodo tenae au do nga higa do tobo ne.Bhole era ie ta heddau he do bhahhe auta do dho bhule nga kebhue.

3 1Pehenge we ri au ne do Heranido pa jemaat-jemaat do pemoko

ri au he, mita i'a ro pewawa-anni pakattu-kattu nga mone pereda rai ngaliha, jhe pedhanno nga pemoko-anni tatao ne nga we ne lai do woie ne.

TITUS 3.2–7 12532Lii pa ro mita ie ro ta do dho kara ngamenihi kiadho ta pelaha ie ta nga naduwe, tapulara mita kehaka ie ta penajanga nadu we. Do jhamma ke ro ta lumunga majho penaja nga hari-hari ddau.3Rowi do uru he di lema do bhodho,do huli do teballi nga do keti-ketinga.Do penaanno ko ri di heworawwu-heworawwu lua ddhei do woapa, domuri mada ko di nga lua pedabbho-luapedabbho do woapa nga lua pana dhara,jhe do petakka nui heddau nga heddau.4Tapulara Deo, Mone ma'i-Mone golo dine, do pedhelo ke ne lua hajha nga ddheiNo nga lua woie ade No penaja nga di.5No ke ne do pehelama di, adho tagatari do alla ke di petao hahhi lai do woie,tapulara taga tari No miha ne do hajhado ddhei nga di. Ne pehelama di ri Nodo pelake jhara Henga Deo, do wie pa dine lua metana bhale wari nga lua murimada do wowiu nga loro jhara ta lonyedi pemo.6Hegute ri Deo ne Henga No tu dipelake jhara Yesus Kristus Duae Monema'i-Mone golo di ne,7mita ri lua ruba dhara Yesus, ta narake di ta peie bhale wari nga Deo, jhe

TITUS 3.8–12 1254nara di ne lua muri mada do petu nga dopeloro ne.8Do petu tarra ne lipedai do nadhe. Neddhei ya ta halle tarra ri au ne lai-laido na hedhe, mita ie ne ddau-ddau doperahajha pa Deo he ta tarra-tarra nela'a-rui ta jhagga ne lai-lai do woie ngado nga guna tu hari-hari ddau.9Pejjhau-anni we ngati lua pebhata dodho bhule nga guna, lilolo jhara lua huhunga kebie, lua pehala-pealla jhara ukuaigama. Hari-hari na poharre bhule dhonga guna jhe ledho ma nga lua mangngi.10Ddau do pedubhe ne lua pemenyallapa dhara jemaat do jhamma au ta takkalii pa no hewari-dhue wari; kialla peminaharre bhole penau ri nga no.11Do toi ke ri au ma ta do ne ddau domina harre dokenyawu jhe ngati lubhuharro nga menyilu no do teleo ke no tado hala.12Bhole rajja ri ki alla ke ri ya pepepuArtemas kiadho Tikhikus la nga au, kaleri au ne loro jhara nga henginga mitadakka dhangnge ma nga ya pa Nikopolis,rowi do nga lua pedabbho ya ta pee pani pa dhara warru meringi dhe.

TITUS 3.13–15 125513La'a-rui we au nga petarra-tarra taperabha-pedharru nga Zenas, do monedhai lohe tada jhara lua wee ne, ngaApolos, mita nara to ta pekaddhi nga dodho bhule lua kura nga-nga.14Ne ddau-ddau di he do jhamma ke rota petima anni ta tao lai-lai do woie mitapetobo ne lua paralu ro do kerihi he,bhole dhai ta muri mada nga dho bhuleguna.15Hari-hari ne tuahhu do hela'u-la'unga ya he, do moa lipelangu tu au.Pedhae le ne lipelangu jhi pa ihi-anga dido hela'u lua manno nga kaho he. Ki iemudhe he ta wie ri Muri ne lua tarro ienga menyarro mangngi tu Tuahhu hehari-hari.

FILEMON

1 1Tuahhu Filemon, ihi-anga nga monejhagga hela'u-la'u nga jhi! Ya, Paulus,

heddau do rate taga Kristus Yesus,hela'u-la'u nga tuahhu di Timotius, needo bhuki huri do nadhe tu au,2nga tu jemaat do peowu pa ammu auhe; mina harre lema tu nawanni di Apfianga ihi-anga hepenau di, Arkhipus.3Ne henao ri jhi ki ie mudhe he DeoAma nga Muri di Yesus Kristus, ta wie nelua tarro ie nga menyarro mangngi ngalua kehaka dhara tu au.4Hadhi hebhajha we ya, do pale ri yane ngara Tuahhu nga peha'e kolo lii ie-aepa Deo.5Rowi do rangnge ke ri ya ta dotarra-tarra Tuahhu ne parahajha paMuri Yesus nga do hajha do ddhei ngahari-hari annu-niki Deo.6Hebhajha ya, kinga ie mudhe he,ne lua petuahhu di mii ddau-ddau doparahajha do medae ta wie ne lua tadado rihi mone-ae ri pa hari-hari lua tarroie nga menyarro mangngi do hamme

FILEMON 1.7–11 1257ri di taga tari do peheujhu-headde ngaKristus.7Tuahhu Filemon, ne lua hajha ngaddhei au penaja nga hari-hari annu-nikiDeo, do pemengallo ne dhara ya nga dota perue ne ade ya! Hari-hari annu-nikiDeo do jadhi ta mengallu dhara tagaTuahhu.8Rowi do mina harre ke, mii heddautuahhu do hela'u lua manno nga kaho,do ta pereda he we ya pa Tuahhu, ta taone nga we ne do nara ta tao ri Tuahhu.9Tapulara taga tari do ddhei ya nga au,moko wata ke ta ame he we ri ya pa au.Ya dhe heddau do weka ke, jhe do nedo tahe pa dhara ammu bhaddo tagaKristus Yesus.10Ya, Paulus, ne ta pedhae ne hahhiliami pa au jhara lua Onesimus, ana yapa dhara Kristus. Rowi pa dhara ammubhaddo do nadhe, do jadhi ke ta heddauama tu no pa dhara lua pedu nga Deo.11Pa do uru he, bhule dho no nga gunatu au, tapulara pa dhara awe nadhe donga guna ke no, adho ta tu au he we,tapulara tu ya lema.

FILEMON 1.12–16 125812Pa awe nadhe ne ddau do ddhei ri yado naanne, nee do moe bhale ri ya langa au.13Do ne papetu ne, do ddhei ke ri ya tatahe no ta pee hela'u nga ya, mita hoongi'u au, mita ie no ta rabhe ya pa dharaammu bhaddo dhe ko, taga tari Li HaghaDhara do ngati Deo ne.14Tapulara wae dho ya ta tao nga-ngaki do dho o'o dae au. Do rihi ddhei ya, kinga tao ri Tuahhu taga ngati lua happoade au ma miha; wae dho ya ta pehahheau.15Wue ke, hakku langnge Onesimus tinga Tuahhu, pa dhara hemelila he we,mita ie no ta abo bhale wari ri Tuahhulohe la lodho do nami mii ne.16Pa awe nadhe adho ke no ta wata taheddau naannu he we ri tu Tuahhu, dorihi ke no ngati do naanne. No heddaudo Herani hel'au ke, do jadhi ta heddaudo hajha do ddhei ya ke. Do tarra-tarrano ne guna tu ya, mina mii ri ko tu auri. Do bhara tatu ke no ta do dhai tarrane guna ie ta mii heddau naannu, minaharre lema ta mii heddau tuahhu padhara Muri.

FILEMON 1.17–22 125917Rowi do mina harre ke, taga ta rido kire ma ya ri Tuahhu ta mii heddauihi-anga do Herani hela'u, hamme wariwe Onesimus, hela'u le mii hamme ya lema ri Tuahhu.18Ki do nga hala no kiadho marra no doera nga kallu pa au ha ne we no pehaperi ya hari-hari ne na harre.19Nah, mai ma bhuke miha ri ya padhe: Ya, Paulus, do medae ta ma'ipemmau hari-hari ne na harre. (Do tatuadho ke Tuahhu do tenge ta pekebhadderi ya ri ta do Tuahhu miha do nga kallupa ya, kallu lua muri mada au do wowiune mii heddau do Herani.)20Rowi do mina harre ke, pa dharangara Muri, hakku ko we au ta rubadhara nga ya, pemengallo we ne dharaya mii heddau tuahhu pa dhara Kristus.21Ne bhuke ri ya ne huri do nadhe, rowido ketarra ri ya ta do medae ta tao riTuahhu ne nga ne do ame ri ya. Rihi riko ti naanne, ne toi rowi ya, do medaeta tao ri Tuahhu do rihi ri tina harre.22Pa dhara napoanne lema, ruba wene dhara au ta pemoke ne era tu ya padhara ammu au, rowi do henao ri ya paDeo, ta do medae ta petobe ri No ne

FILEMON 1.23–25 1260lihebhajha Tuahhu-tuahhu he hari-harijhe aggo ya pebhale la nga mu ri.23Epafras, do hela'u nga ya pa dharaammu bhaddo dhe, taga tari KristusYesus, do moa le lipelangu no tu mu.24Hammi lema we ne lipelangu ngatiihi anga jhagga ya: Markus, Aristarkhus,Demas nga Lukas.25Ki ie mudhe he Muri Yesus Kristusta wie ne lua tarro ie nga menyarromangngi tu mu.

IBRANI

1 1Pa awe do uru he, ae wari Deone pedai lii nga ama-appu di,

pelake jhara nabi-nabi nga pakeheworawwu-heworawwu loro jhara.2Tapulara pa dhara awe pedakka rahidhe, ki pedai lii No nga di, do pelakejhara Ana No ke. Pelake jhara Ana Noke, ne peera ri Deo raiwawa nga liru harita hewue. Jhe do petakke ke ri Deo tado Ana do nadhe ke ne do mone unuhari-hari.3No ke do pepelale ne lua dhida ngakelodo Deo do mina harre ne worawwuweo nga kana ne. No ke ne worawwu dongadde ne ti ngi'u Deo miha. No lemane do jage liru balla nga raiwawa hari tahewue mita pee ma ta keteme, do jageri lidara No do nga kuaha do dhai tarrane. Ta alle ri No pewie ne loro jhara mitanara ddau raiwawa ta gole pelude ngatilubhu harro nga menyilu ro, ta mejaddhike No pa kedera lua pereda No do mmaudo megala ne hela'u-la'u nga Deo, MonePereda do Wiki-rihi dhida ne.

IBRANI 1.4–8 12624Ana do naanne do nara ke ne eramejaddhi do dhai rihi dhida ne ngati najuDee he, jhe ne ngara do wie pa No lemari Deo do dhai rihi dhida nga ketutu ngatingara do wie pa naju Deo he.5Ngaddi dho Deo ta lii mina hedhe ie tapa heddau naju Deo he, "Au ke ne AnaYa; pa lodho do nadhe, Ya ke ne do jadhita Ama au", Ngaddi le dho ma Deo ta liimina hedhe jhara lua naju Deo he, ie tapa naju Deo do nami we, "Ya ke ne do tajadhi Ama no, jhe no ke ne do ta jadhiAna Ya."6Tapulara ta dhai ta pepue ri Deone Ana No do mone a'a ne ma danniraiwawa do nadhe, do mina hedhe ke nelii Deo, "Hari-hari naju Deo do jhammata wie hu nga mejura pa Ana do naanne."7 Jhara lua naju-naju Deo he, minahedhe ne lii Deo, "Tao ri Deo nenaju-naju No he ta jadhi ta ngallu, jhene do kako kaddhi pa No he ta jadhi taweo ai."8Tapulara pa Ana do naanne, ne lii Deo,"Ne kedera era mejaddhi Au, oo Deo dopeloro lohe la lodho do nami mii ne! Nelua pereda Au hahhi lua pereda do molado mira.

IBRANI 1.9–14 12639Do ddhei nga do mola do mira au, jhedo paddhu nga lua tao apa nga kereweri do mina harre ke Deo, Deo Au, nejhujhe-ne pidhe Au jhe wie pa Au ne luatakke pekerihe do pewatto ne mengallunge nga kehaka dhara, do kerihi ngati ihianga-ihi-anga Au he."10Do lii lema Deo, "Au, Muri, do ti petarirai do era raiwawa, jhe Au miha ne dotao liru.11Hari-hari ne na harre do medae taila-ta marra, jhe jadhi ta bura mii bharapake he; tapulara Au adho do medae talari-anni.12Liru nga raiwawa hari ta hewue domedae ta lappe ri Au mii bhajhu he,jhe do medae ta gati ri Au ri do wala.Tapulara adho Au do ngaddi ta lari-annijhe ne muri mada au adho do era ngapewata."13Ngaddi dho Deo ta lii mina hedheie ta pa heddau naju No he, "Mejaddhiwe au pa hebhakka kedhanga Ya, tadepejharra ri Ya pa au ne ihi muhu-ihi lawaau he."14Kido mina harre ke, ne nga ke ne dopa petu ne, ne naju-naju Deo he? Rohe, henga-henga do kako do kaddhi pa

IBRANI 2.1–4 1264Deo, jhe do pepu-peju ri Deo ta la rubadhara nga ddau-ddau do ta hammi neleua helama tona ie ne.

2 1Ri do mina harre ke, do jhamma kedi ta rihi ri ne parru nga petarra-tarra

pa liajha-liajha pedhanno ri di he, mitado dho hane ri di ri ne lua parahajha dine.2Ne lira'a-litakka do pedhae ri naju-naju Deo he pa ama-appu di he, doteleo ke ta do petu, jhe ne ddau do dhopedute kiadho do dho pedhanno ngalira'a-litakka do na harre do ta hammene lua wolo do hela'u mejanni nga wuiai-wui tao ro.3Mina mii ri ko nga lua hemala tona-iedo kerihi ne, do ngati lira'a-litakka donaanne! Ki do dho wae ke di ta pedhulinga lua helama tona ie do naanne, adhoke di do medae ta ludu ri ngati lua wolodo naanne. Rowi Muri ma miha ne dopetari-tari do pepeke ne lua helama tonaie do naanne, jhe ri ddau-ddau do nannodo petari-tari-rai he, alla ke pepeteleopa di ne lua do petu ne jhara lua helamatona ie do naanne.4Penau nga naanne do lere ke ta perueri Deo ne lii pepika ddau-ddau do na

IBRANI 2.5–8 1265harre nga tao heworawwu-heworawwulua madalae nga lai-lai do rihi ngati ihi,jhe pebhagi-bhagi ne lua ruba dharangati Henga Deo ne pedutu nga luaddhei No miha.5Naju-naju Deo he nara dho kuahangati Deo tu ta pereda pa raiwawa dowowiu do medae ta dakka ne, raiwawado nee do pedae ri di dhe.6Wala ri ngati naanne, pa hahhi kejiepa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo,do hure do bhuke mina hedhe, "Ddauraiwawa nenga ke we, woo Deo, hakkuddhei ri Au ta henge No? Ddau raiwawado wata ke ta ddau raiwawa ma, majilema ta mina do heleo hetarra no ri Au!7Tu pa awe do hemelila he, do tapewawe ke hudi ri Au ngati naju Deo. Dowie ke ri au ne era mejaddhi do dhidanga do ketutu,8 jhe pejadhi no ri au ta mone peredapa hari-hari ne nga we." Nah, ki ngalii ta do ddau raiwawa do tao ri Deo ta"mone pereda pa hari-hari ne nga we",ne pedabbho do naanne, bhule dho kehahhi he, ie ta ne nga we ta do adho rido era pa dha'i pereda ddau raiwawa.Maji lema ta mina harre, ngaddi dho ri di

IBRANI 2.9–11 1266pa dhara awe nadhe, ddau raiwawa tado pereda pa hari-hari ne nga-nga.9Tapulara do ngadde ke ri di, Yesusdo pereda ke! Do pewawe ke No hudingati naju Deo he tu awe do hemelila hewe, mita ie ngati lua woie ade Deo, donara ke No ta made tu hari-hari ddauraiwawa. Do ngadde ke ri di pa dharaawe nadhe, do wie ke pa No ne eramejaddhi do dhida do kelodo ne, rowi doalla ke No pedhui hape hedui-herui tademade.10Do pa petu ne ke Deo -- do peerahari-hari ie ta ne nga we tu lua pedabbhoNo ma miha -- do pejadhe Yesus ta Monema'i-Mone golo do keteme ne, do pelakejhara lua hedui-herui No. Jhe nga lorojhara do mina harre ke ne nara Deo tatina do ae ddau tu ta pedhida-pekelodohela'u nga Yesus. Rowi No ke moneperawi loro jhara tu ro mita nara ne luahelama tona ie ne.11Yesus ke ne do pemmau-pema'iddau raiwawa ngati lubhu harro ngamenyilu ro, jhe No ne do pemmau ne,hela'u-la'u nga ro do pemmau he, neAma ro heddau we. Ri do mina harre ke,

IBRANI 2.12–17 1267mekae do ne dhara Yesus ta mengakuro, ta mii tuahhu-tuahhu No.12Ta lii ke Yesus pa Deo, "Do ta pepekeke ri Ya pa tuahhu-tuahhu ya he ne jharalua Au. Do ta wue waje ke Au ri Ya padhara lua peowu-peteni ro."13Do lii lema Yesus, "Do ta pejaddhe keri Ya ne lua henao Ya pa Deo." Jhe do liilema No, "Ya ke nadhe, hela'u-la'u ngaana-ana do alla pewie ri Deo pa Ya."14Rowi ne ddau-ddau do pali ri Nota ana do na harre, ddau raiwawa dokemuki do nara ta made, moko Yesusmiha do jadhi ta hela'u ke nga ro, jhemuri mada mii ddau raiwawa. Hakkutao No mina harre, mita ie ke ri luamade No do naanne, nara ke ri No tapemae-tebho-ttei Wango do pereda palua made mada.15Nga loro jhara do mina harre ke,ta peballa kattu ke ri No ne ddau-ddaudo pa dhara penaanno ko ri ro ne murimada ro ri meda'u pa lua made mada.16Do teleo ke ta do adho No do rubadhara nga naju Deo he, tapulara ngakolo loro Abraham.17Nadhe ke ne do pa petu ne, dojhamma ke No ta jadhi hela'u nga

IBRANI 2.18–3.2 1268tuahhu-tuahhu No pa dhara hari-hari lai.Jhe nga mina harre ke, do nara ke Nota jadhi Mone tunu-menahu Mone-aedo mola do henarru jhe do nga luapehajha-peddhei. Ri lua pemoko No kedo naanne, ta nara ke ta pehai-pehuba ne lubhu harro nga menyilu ddauraiwawa.18 Jhe taga tari No miha do ngaddi keta dhui-hape hedui nga herui, nga dongaddi ke ta nara ruluji-ruhakku do narake No ta ruba dhara nga ddau-ddaudo lakka ri ruhakku, rowi No miha dongaddi ke ta nara ruluji-ruhakku nga dodhui-hape hedui nga herui.

3 1Tuahhu-tuahhu do hela'u we ta doHerani do alla ke pepedoa ri Deo!

Hakko ko ta penge ri mu nga woi-ie jharalua Yesus dhe! Ne pepue No ri Deo dopetone ke ta jadhi Mone tunu-menahuMone-ae pa dhara aigama do pedute ridi dhe.2Do titu halla-anni tarra No pa Deo doalle pepidhe No ne tu ta jhagge ne luajhagga do naanne, mii Musa lema do uruhe do mappe nga mejhanni ta pekako nelua jhagga no pa Ammu-Deo.

IBRANI 3.3–8 12693Tapulara, Yesus do jhamma ke ta naralua pekerihe do rihi mone-ae ngati Musa.Rowi ddau do petitu ammu, do jhammake ta nara lua pekerihe do rihi ngatiammu ne miha.4Tarra ma, ammu do na mii we do erane ddau do petito no, tapulara Deo wemiha ne do petitu hari-hari ie ta ne ngawe.5Musa do pee ma nga henarru miiheddau mone kako-kaddhi pa dharaAmmu Deo, do pee ma nga pedhaene lai-lai do ta peke ri Deo pa awe domedae ta dakka ne.6Tapulara Kristus do henarru mii Anado nga lua titu penaja nga Ammu Deo.Jhe di ke na hedhe ne Ammu Deo neki do pee maa di nga mejhanni, jhe dopee nga ketarra tu ta nara ne nga ne dohenao ri di.7Rowi do mina harre ke, mii do pale riHenga Deo, "Kinga rangnge ke ri mu nelipedai Ya pa dhara lodho do nadhe,8bhole ketii ri we mu mii ama-appumu he, pa awe pelawa-petaddhu ropenaja nga Deo, jhe hakko Deo ri ro papadha-ae.

IBRANI 3.9–13 12709 'Pa ni ke ne ama-appu mu ne hakkonga uje Ya,' ane Deo, 'Jhe ne pa petu nedo ngadde ke ri ro ma ne lua do tao ri Yapa dhara appa nguru bhue ttau ne tui.'10Ri do mina harre ke hakku ta paddhuta kete ke Ya penaja nga ro, jhe lii ya,'Ro hedhe do loro-loro ke ne naja-annijhe do dho wae ke ta pedhanno ngalipereda-lipereda Ya.'11Ta bubu dhara ke Ya jhe pehupa,'Adho ke ro do medae ri ta maho la dhararai do naanne tu ta nara ta la pehangaihi hela'u nga Ya.'"12Tuahhu-tuahhu, meniga we pewoie-iemita do dho era pa telora mu ie taheddau he do era ne ade do mina harrene worawwu apa jhe do dho bhulenga lua manno nga kaho, hakku tanaja-kejhunga jhe pejjhau anni no ngatiDeo do muri.13Hakku mita do dho era ie ta heddauhe ngati telora mu do jadhi ta luu ri lubhuharro nga menyilu, jhe pelawa-petaddhunga Deo, do jhamma ke mu ta pera'alii-takka langu heddau penaja ngaheddau, ti helodho la helodho nga heeko di do muri mada pa awe do pale ta

IBRANI 3.14–18 1271"Lodho do Nadhe ke" pa dhara BukuLiadara-Likewahhu Deo.14Di hedhe hari-hari ihi-anga hepenaunga Kristus, hadhi we di ta tade pedakkapee nga kedhago pebbharra-bbharra nelua ketarra do unu ri di ne rai tare tipetari ne.15Nadhe ke ne do hure do bhuke padhara Buku Lidara-Likewahhu Deo,"Kinga rangnge ke ri mu ne lipedai Deopa dhara lodho, bhole keti ri we mu, miiama-appu mu, pa awe pelawa-petaddhuhe ro penaja nga Deo."16Nah, nadu ke ne ddau-ddau dodhanno ne lipedai Deo jhe do pelawa-petaddhu penaja nga No? Ta do adho keta ro ma do na harre hari-hari do aggu riMusa he ta mahhu-anni ngati Mesir!17 Jhe penaja nga nadu ke Deo ne bubudhara pa dhara appa nguru bhue ttaune tui? Adho ke ta penaja nga ro ma donga lubhu harro nga menyilu, do madepeguri-guri he pa dhara padha-ae he?18Pa awe pehupa ne Deo mina hedhe,"Adho ke ro do medae ta maho ri ladhara rai do naanne, tu ta nara ta lapengaha-ihi hela'u-la'u nga Ya" -- naduri ke ne do pedabbho ri Deo ne do na

IBRANI 3.19–4.3 1272harre? Ne do pedabbho ri Deo ne do naharre wala wari dho ke ngati ddau-ddaudo pelawa-petaddhu penaja nga Deo, wedo adho ri ko?19Pa awe nadhe toi ke ri di, hakku dodho nara ro ta maho, taga tari do dhoparahajha ro pa Deo.

4 1Nah, ne lijaji Deo ne do pee ko mahape ma dhara awe do nadhe, jhe do

medae ta wie pa di ne lua pengaha-ihido jaje ri No ne. Hakku, do jhamma keta jage ri di mita bhole era ie ta heddauhe ngati telora mu do dho narro ne luapengaha-ihi do jaje do jaje do naanne.2Rowi ne Li Hagha Dhara ne, do alleke pepeke pa di hela'u lema mii pa rohe. Maji lema ta mina harre, pa ro ne liido naanne bhule dho nga guna. Rowi tarangnge, wae dho ro ta parahajha.3Tapulara di do parahajha he dohamme ke ne lua pengaha-ihi do jajeri Deo ne. Napoanne do penau ke ngane nga ne do pale ri Deo, mina hedhe,"Do bubu dhara ke ya jhe pehupa, 'Adhoke ro do medae ta maho tu ta nara tala pengaha-ihi hela'u nga Ya.'" Pali Deomina harre maji lema ne lua jhagga No

IBRANI 4.4–7 1273do moko ke rai ti awe ta peera ne ri Noraiwawa do nadhe.4Rowi jhara lodho do kepidu ne, do erama do hure do bhuke pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo mina hedhe, "Palodho do kepidu ne ta pengaha-ihi keDeo, ngati hari-hari lua jhagga No."5 Jhara lua do naanne do bhuke ri minahedhe, "Adho ro do medae ta mahola dhara rai do naanne tu ta nara tapengaha-ihi hela'u nga Ya."6Hakku ro ne do petari-tari do rangngene Li Hagha Dhara do naanne, nara dhota hamme ne lua pengaha-ihi do naannerowi do dho parahajha ro. Ki do minaharre do teleo ke ta do era ddau-ddau dowala do ie ta hamme ne lua pengaha-ihido naanne.7Rowi do alle ke pepetato ri Deohelodho do wala ri, do pale ta "Lodho donadhe." Ttau-ttau ta alla pe mina harreta pedae ke ri Deo ri, ne jhara lai donapoanne pelake jhara Daud, pa dharalilolo do ngine ne, "Kinga rangnge ke rimu pa dhara lodho do nadhe ne lipedaiDeo, bhole keti ri we mu, mii do tao riama-appumu pa awe pelawa-petaddhuhe ro nga Deo."

IBRANI 4.8–13 12748Ki ta unu pala he do alla ke pe wie riYosua ne lua pengaha-ihi do jaje ri Deone, moko pedae dho ke ri Deo jhara lualodho do wala ri.9Hakku, tu annu-niki Deo do era ri koma ne li jaji tu ta pengaha-ihi mii Deo dopengaha-ihi pa lodho do kepidu ne.10Rowi ne ddau do hamme ne luapengaha-ihi do jaje ri Deo ne, do medaeta pengaha ngati hari-hari jhagga nohela'u le mii Deo.11Rowi do mina harre ke, mai we dima wohe la'a rui nga petu-petarra tu tahamme ne lua pengaha-ihi do jaje ri Deone. Bhole era ie ta heddau he ngati di dodho dhae ta hamme mii ro le do uru he,taga tari do dho parahajha ro pa Deo.12Lipedai Deo, lipedai do muri jhe dorui; do rihi na'a ngati kelewa rakka dhue.Ne lipedai do naanne do tabbhu lohela era pewata pa telora hemanga ngahenga; hape la wata kewahhu-kewahhunga rui dhole, hakku do dhai toi tademeramma-ramma ne lua penge nga luapedabbho ade ddau raiwawa.13Bhule dho hahhi he ngati do kemukido pehuni-peniti ngati dhara namadaDeo. Hari-hari ne nga we do boke

IBRANI 4.14–5.1 1275petelale-alle pa hedhapa No. Jhe di dojhamma ke ta wie ne libhale pa No.14Rowi do mina harre ke, do jhammake di ta kedhagu perui pa lua ketarralua parahajha di. Rowi di do nga Monetunu-menahu Mone-ae, do maho lohe lahedhapa Deo -- Yesus, Ana Deo ne.15Ne Mone tunu-menahu Mone-ae di neadho mone tunu-menahu do dho nara tadutu hela'u ta narro-ta leke ne lua roghonga keloe di. Do rihi ri ti naanne, alleke No pehakko pa dhara hari-hari la lai,do hela'u lema mii di miha, tapulara we,adho No do ngaddi ta tao lubhu harronga menyilu.16Rowi do mina harre ke, mai we di makako nga dhai bhani dhallu la hedhapaDeo do parru lua pereda nga ade dowoie. Do ta hajha ta ddhei Deo nga di,jhe do medae ta wie ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi tu di, mita ie di paawe do petu ne ta nara ne lua rubadhara no.

5 1Mone tunu-menahu Mone-ae dona mii we, do pidhe ngati telora

annu-niki jhe dhede ta pekako lua jhaggatu Deo mii wake ngati ro. Ne tenge No tuta jhole ne bhara jhula-bhara jhula nga

IBRANI 5.2–6 1276bhara tunu-menahu pa Deo tu ta pehaipehuba lubhu harro nga menyilu.2Mone tunu-menahu mone-ae donaanne dhangnge ma miha do keloepa dhara ae lua, jhe taga ri do minaharre ke hakku do dhai lumu nga majhono penaja nga ddau-ddau do dho i'anga-nga, do huli do teballi ne loro jharakako ro.3 Jhe taga tari no miha do keloe, dojhamma ke no ta jhula bhara tunu ngamenahu, adho ke ta tu lubhu harro ngamenyilu ddau lowe we, tapulara tu lubhuharro nga menyilu no lema.4Bhule dho heddau ddau he do dhedewari-anni ne ngi'u no jadhi monetunu-menahu mone-ae. Ne jadhi ddau tamone tunu-menahu mone-ae, ki pedoeno ri Deo ta tu lai do do naanne -- hela'umii Harun.5Mina harre lema Kristus. Dhede dhowari-anni ta jadhi Mone tunu-menahuMone-ae. Deo miha ne do dhede No, AneDeo langngu No, "Au ke ne Ana Ya; padhara lodho do nadhe ke ne jadhi Ya taAma ri Au."6Pa era do wala ri do pali lema Deo,"Au ke ne mone tunu-menahu ne lohe

IBRANI 5.7–11 1277la lodho do nami mii ne, mii Monetunu-menahu Melkisedek."7Pa dhara awe muri mada ne Yesus paraiwawa do nadhe, hebhajha No jhe amido nga peka jhe do nga tangi pa Deo, donara ta pelude No ngati lua made mada.Jhe taga tari do pewawa-anni No pa Deo,jhe do dhai tarra ne pewawa-anni, mokota hamme ke ri Deo ne liami No ne.8Yesus Ana ri Deo, tapulara majilema ta mina harre, petima-anni Nota pewawa-anni, do pelake jhara luahedui-herui No.9Moko ta alla No pejadhi ta Monema'i-Mone golo do keteme, ta jadhi keNo ta kepue lua helama tona ie do pelorotu hari-hari ddau do pe pewawa-anni paNo,10 jhe ri Deo lema ta peteleo ke No tamii Mone tunu-menahu Mone-ae, miiMone tunu-menahu Melkisedek!11 Jhara lua era mejaddhi Yesus miiMone tunu-menahu Mone-ae, hee doae ne do jhamma ta peke ri jhi pa mu,tapulara do hedui ne peteleo ne donaanne pa mu, rowi do dhai ramu tarramu jhe itu tada.

IBRANI 5.12–6.2 127812Do ne pa tu ne do awe ke tu mu tajadhi guru, tapulara, ne do teleo dhe mudo ie ko ta ajha ti ddau do wala jhara luakepue-kepue do petari ngati liajha Deo.Nara de dho mu ta hammi bhara nga'ado adu; do jhamma ta nginu ei-huhu heko we mu.13Ddau do pee nga nginu ei-huhu ko,do pee ko ma no ta namea, adho dae dolai nga-nga dae jhara lua do petu nga dohala.14Bhara nga'a do adu tu ddau do kepairowi do ae ke ne do narro do lake ri no,do nara ke ta petala nami do woie nganami do woapa.

6 1Rowi do mina harre ke mai we dima aggha ju la liajha-liajha do rihi

me ramma ri jhara lua kepai pa luamuri mada Herani, jhe bhole we, ta peenga parru pa kepue-kepue do petari newe ngati aigama di dhe. Bhole bhale rila liajha do petari ne, do jhamma keddau ta pengaha ti tao ne lai-lai do dhobhule nga pejhara jhe do jhamma ke taparahajha pa Deo,2kiadho liajha do pejhari jhara luapejhiu, kiadho jhara lua dhede ruai pawokolo ddau, kiadho jhara lua muri

IBRANI 6.3–7 1279bhale wari kialla pemade, kiadho jharalua wolo do peloro ne.3Mai we di, ki nga o'o Deo, ma agghala liajha do meramma ri.4Rowi ne ddau-ddau do alla pekbhattone ade ro, adho ke do nara ri ta arrikattu. Do uru he ro do era ke pa dharateleo ngati Deo, jhe do narro do lake keri ro ne lua ruba dhara Deo. Do alla lemake ro pehelibhu ri Henga Deo.5Do tada ke ro ma ngati lua do narro riro he, ta ne lepedai Deo do woie, jhe dotoi ke ri ro ma ne karunya-karunya dotobo ri kuaha pa awe do medae ta dakkane hine.6Tapulara ta alla pemina harre takebhatto ke ne ade ro jhe naja-anningati Deo! Mina mii ne nara ro tahewai-hewewe tu ta bhale wari, tu tajharra ngati lubhu harro nga menyilu ro.Rowi pa dhara awe na dhe do nee padhara raje nga ketoe peabbha-rappa rike Ana Deo ri ro, jhe pahe No tu karenga menihe pa hedhapa ddau lowe.7Worai do hemuhi ei-ajjhi do tima padhida no, jhe pemuri ne naajhu do ngaguna tu ddau do habhe no, worai do

IBRANI 6.8–12 1280naanne do wie ri Deo ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi.8Tapulara ki do pemuri widu nganaajhu do dudu do kan na moko woraido naanne bhule dho nga guna jhe domedae ta wie ne lua unu kolo taddhu riDeo, jhe pedakka rahi ta tune pekappuladu-ladu.9Tapulara woo Tuahhu ddhei ya, majilema jhi ta lii mina harre, tapulara doketarra ri jhi, jhara lua tuahhu he. Doketarra ri jhi, do alla ke ri mu pehammine lai-lai do rihi woie, lua mangngi-luamangngi do mii hulai ngati lua helamamu ne.10Deo adho Deo do bibhi-hebakka.Adho ri No do ballu ne nga ne do tao rimu tu No nga lua hajha ddhei do pedhelori mu pa No, pa dhara awe ruba dharamu nga tuahhu-tuahhu do hela'u luamanno nga kaho he pa awe do uru he.11Do ddhei tu-tu jhi mita ie mu heddaunga heddau ta pee nga mappe loro hapela pedakka rahi, tade hamme ri mu nenga ne do ito nao ai ri mu ne.12Ddhei dho jhi ta jadhi ta do meidhamu. Tapulara ne ddhei jhi, mita ie mu tapee nga keharru-kelidu hape la pedakka

IBRANI 6.13–18 1281rahi, jhe ri do mina harre ke ta nara keta hamme ri mu ne nga ne do jaje riDeo, taga tari do parahajha pa No ngado pa dhara nga halla-anni ne mate No.13Ta dhai Deo ta pejaji nga Abraham,do pehupa No ta do ta petobe ri No nenga do alle pejaje ri No. Jhe taga tarido bhule ke do rihi dhida ri ngati Deo,moko ta pehupa ke No pa dhara ngaraNo miha.14Ta lii ke No, "Pejaji ya, do ta wie ri yane lua tarro ie nga menyarro mangngi tuau, jhe pejadhi ne kolo loro au ta do ae."15Ta mate ke ri Abraham nga penina,moko ta hamme ke ri no ne nga ne dojaje ri Deo ne pa no.16Kinga pehupa ddau, do pehupa padhara ngara ddau do rihi dhida ri ngatino, moko ri lihupa do napo anne tapehappo ke hari-hari lua pebhata.17Ta ddhai ke Deo ta perue ri paddau-ddau do hamme ne lijaji No he, taadho ke No do medae ta lare ri ne luapedabbho No ne. Ri do mina harre ke tapebhuwe ke ri No ne lihupa pa lijaji None.18Dhue lai do na harre adho ke do narari ta lare. Dae dho ke Deo ta pote ri pa

IBRANI 6.19–7.1 1282lihupa nga lijaji No he. Rowi do minaharre ke, di ne do pehuri-anni pa Deo,do wie ke pa di ne lua pedidi do rui tu taparru pebharra-bharra pa lua henao dowalle pa hedhapa di ne.19Ne lua henao do naanne do miitenagha do kanynya dhai meramma he,jhe jadhi ta mii era parru do rui nga dokedi'i tu muri mada di. Ne lua henao donaanne do tore pemejarri ke ne didi dopewate Kama do wiki rihi Mau ne ngaKama do mau do megala ne pa dharaAmmu Deo ne.20Yesus ke mone jhuru kattu do bokene loro jhara ju la era do naannetu di. Alla ke No la ni ta jadhi Monetunu-menahu Mone-ae unu di tu hapela lodho do nami mii ne, mii Monetunu-menahu Melkisedek.

7 1Melkisedek dhe Duae ngati Salemjhe Mone tunu-menahu ngati Deo do

Mone wiki Rihi dhida nga kelodo ne. Tadhai Abraham ta bhale ngati era muhujhe pejarra ne duae-duae he, ta dakkake Melkisedek la hapo Abraham, jhe wiene tarro ie nga menyarro mangngi paAbraham.

IBRANI 7.2–5 12832Moko ta wie ke ri Abraham paMelkisedek bhagi henguru ngati hari-hariti ne nga we ne do nara no ti dhara muhune. (Nagara Melkisedek, ne pedabbho dopetari-tari, "Duae Mola Mira" jhe tagatari no duae ngati Salem, moko ne ngarano lema do pale ta, "Duae lua kehakadhara.")3 Jhara lua Melkisedek dhe bhule dhodo peteleo ie ta pa mii we ta do eranga ama nga ina kiadho nga ama-appu;bhule le dho ma ne lipejhara jhara luametana no. No mii heddau Ana Deo; noheddau mone tunu-me nahu do peloro.4Hakku, ngadde ri di pa dhe minamii mone-ae Melkisedek dhe, do minaharre ne worawwu mone-ae no, hakkuAbraham le, ama-appu ddau rai di, dowie pa no bhagi henguru ngati ne ngawe ne do nara Abraham ngati dharapemuhu ne.5Pa dhara uku aigama Yahudi dopetakke ke ta do nemone tunu-menahudo kolo loro Lewi he do jhamma tahammi bhagi henguru ngati nga'a narado Israel, do tuahhu ri ro dhangnge mamiha, maji lema ro ta do hela'u-la'u kololoro Abraham.

IBRANI 7.6–10 12846Melkisedek ado kolo loro Lewi, majilema ta mina harre, do hamme lema rino bhagi henguru ngati ne nga ne donara Abraham ti dhara pemuhu ne, jhewie ri no ne lua tarro ie nga menyarromangngi wari pa Abraham, rowi do allake no pehammi liajha ngati Deo.7Do tarra ma ta do adho ke do nara tabhate ri ta do ne ddau do wie lua tarro ienga menyarro mangngi ne do rihi dhidangati ddau do hamme ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi ne.8Mone tunu-menahu do hammi bhagihenguru he, ddau-ddau do nara tamade. Tapulara pedutu nga BukuLidara-Likewahhu Deo, Melkisedek dohammi bhara jhula do bhagi henguru ne;ddau do pee ma nga muri.9Ki ta ie ta lii, Lewi -- do ne kolo loro nohe do hammi bhagi henguru ngati nga'anara do Israel -- do maho le ke ta doma'i ne bhagi henguru do naanne pelakejhara Abraham, pa awe ma'i ne harre paMelkisedek.10Maji lema Lewi ta do dho medatadae, tapulara do ie ke di ta lii, do era keno pa dhara ngi'u Abraham ama-appu

IBRANI 7.11–14 1285no ne, pa awe peabu ne Melkisedek ngaAbraham.11Pa dha'i pereda mone tunu-menahu-mone tunu-menahu Lewi he, ta wie kene uku aigama Yahudi pa do Israel. Tagatari do dho nara ta pekako nga ketemeri mone-tunu menahu do uru he ne ngado jhamma ta pekako ri ro, moko dojhamma ke ta era ri mone tunu-menahudo wala, mone tunu-menahu do miiMelkisedek jhe do adho ngati kejie Monetunu-menahu Harun ri.12Nah, ki do pelari ke ne era mejaddhimone tunu-menahu he, moko ukuaigama Yahudi do jhamma lema ke ta dolare ke.13Ne do pedabbho pa dhe ne, wala waridho ke ngati Muri di: No ngati huhu dowala, jhe ngaddi de dho ta era heddauhe ngati huhu No do jadhi ta monetunu-menahu.14Ri hari-hari ddau do toi ta do Muri dingati huhu Yehuda; jhe ngaddi dho tapale ri Musa ne huhu do naanne pa awepedae ri no jhara lua mone tunu-menahuhe.

IBRANI 7.15–20 128615Lai do pedae do nadhe do jadhi keta rihi teleo ri, ri lua hhau heddau monetunu-menahu do wala do mii Melkisedek.16Ne dhede No ta jadhi mone tunumenahu ne adho do do jhalli pa lai-laido petakke ri ddau raiwawa, tapulara doparru pa lua muri mada No do nga kuahane jhe do dho bhule nga pewata ne.17Rowi pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo do pale mina hedhe, "Auke ne mone tunu-menahu lohe la lodhodo nami mii ne, mii Mone tunu-menahuMelkisedek."18Hakku pa dhara awe nadhe, ne ukudo dui ne do awe la kejhunga ke, ro wiadho ke do rui jhe bhule dho ke ngaguna nga-nga ri.19Uku aigama Yahudi nara dho ta taone nga-nga ri ta jadhi ta peketeme. Ri domina harre ke ta wie ke pa di pa dharaawe nadhe hahhi lua henao do rihi woie;jhe ri lua henao do naanne ta nara ke dita hedharre-hedakke Deo.20Hari lema, hari-hari ne napoharre dolere ri lihupa ngati Deo. Bhule dho lihupado mina harre pa awe ta dhede he nemone tunu-menahu do wala he.

IBRANI 7.21–26 128721Tapulara ta dhai ta dhede Yesusta jadhi Mone tunu-menahu, do pakelihupa pa awe lii Deo pa No, "Alla keMuri pepehupa, jhe adho ke No do i'alari-anni ri ti lua petitu No, 'Au ke nemaone tunu-menahu lohe la dhara lodhodo nami mii ne.'"22Ri nadhe ri ke Yesus ne jadhi ta miiera parru tu hahhi lipejaji do rihi woie.23Nee ri ko hahhi lai ri: mone tunu-menahu do wala he do lowe, rowi do heddau-ddau do ta made, hakku adho donara ta pekako teru ne lua jhagga ro.24Tapulara Yesus do muri loro lohela lodho do nami mii ne, hakku nelua jhagga No mii heddau monetunu-menahu adho ke do nara ta lare ripa ddau do wala.25Rowi do mina harre ke, hakku lohe lalodho do nami mii ne, do nara ri Yesusta pehelama ne ddau-ddau do dakkalanga Deo, lake jahara No, rowi do muriNo lohe la lodho do nami mii ne, tu tapedhae pa Deo ne liami tu ddau-ddau dona harre.26Hakku Yesus ke ne Mone tunu-menahu Mone-ae ne, do kale ri di ne. Nodo mmau do megala, pa No adho do era

IBRANI 7.27–8.1 1288nga hala nga ludu, kiadho lubhu-harronga menyilu ne nga we. No do petalengati ddau-ddau do nga lubhu harro ngamenyilu, jhe do peha'e lohe la era do rihidhida ngati hari-hari ihi liru.27Adho No mii mone tunu-menahuMone-ae do wala he, do helodho-helodhodo jhamma ta jhula bhara tunu ngamenahu, taga lubhu harro nga menyiluro ko uru, jhe itu ri tu lubhu harro ngamenyilu ddau lowe. Yesus wata hewariwe ne jhula bhara tunu nga menahu tuhape la lodho do nami mii ne, pa awejhole ri No ne ngi'u No miha mii bharatunu nga menahu ne.28Pa uku aigama Yahudi ddau do dhoketeme ne do dhede ta jadhi monetunu-menahu mone-ae. Tapulara we,leto ngati uku do naanne, ta tao ke riDeo ne lijaji nga pake lihupa ta do tadhe de ri No mii Mone tunu-menahuMone-ae, Ana do alle pepejadhe taMone-ma'i Mone-golo do keteme lohe lalodho do nami mii ne.

8 1Ne kepue ngati hari-hari lipedai dona hedhe, nadhe ke: Di do nga Mone

tunu-menahu Mone-ae do mina harreke, do mejaddhi ta pereda hela'u nga

IBRANI 8.2–5 1289Deo do Mone Rihi Wiki Mone-ae ne, paera do mmau do megala ne.2Ne jhagge ri No ne tenge mii heddauMone tunu-menahu Mone-ae pa Kamado Rihi Mmua nga Megala ne, do padhara Ammu Bhalla-lai Muri do petu ne,do petito ri Muri mi ha, adho ri ddauraiwawa.3Nadu we ne mone tunu-menahumone-ae, do dhede tu ta la jhula bharatunu-menahu, kiadho bhara jhula paDeo. Mina harre lema ke ne Monetunu-menahu Mone-ae di ne, do jhammake No ta do era hahhi bhara jhula tu tajhole pa Deo.4Ki ta unu pala he do era No paraiwawa do nadhe, adho No do medae tajaddhi mone tunu-menahu, rowi do erake mone tunu-menahu do jhula bharatunu-menahu do dhuke ri uku aigamaYahudi.5Lua jhagga do tao ri ro mii monetunu-menahu he, ne pa petu ne miihahhi telia nga raimawo he we ngati nenga do era pa era do mmau do megalane. Ne telia do naanne do alle ke pepekeri Deo pa Musa, pa awe do uru he, paawe ta ddhei ne Musa ta petito Ammu

IBRANI 8.6–9 1290Muri do ti bhalla-lai ne. Mina hedhe ne liiDeo pa Musa, "Henge we! Hari-hari nena harre do jhamma ta tao ri au pedutenga wue do alle pepedhelo ri ya pa au pako lo lede ne."6Tapulara pa awe nadhe Yesus ke nedo nara ne tenge mone tunu-menahudo dhai kelodo ne ngati do jhagga rimone tunu-menahu do na harre. Rowine lipejaji do tao ri No pa telora Deo ngaddau raiwawa, lipejaji do rihi woie rowido jhalli pa lipejaji tu lai-lai do rihi woie.7Kita do adho he ta do era ne lua kuranga gahara pa lipejaji do petari-rai ne,moko tenge dho ke ta tao ri ne lipejajido kedhue ne.8Tapulara do ngadde ke ri Deo ne laido hala pa annu-niki No, hakku ta lii keDeo, "Henge we do medae ta dhai neawe ne, do medae ri Ya ta tao ne lipejajido wowiu nga do Israel, nga do Yehuda.9Adho do mii lipejaji do tao ri Ya ngaama-appu ro he pa awe lere nga kelauhe ro ri Ya ta mahhu-anni ngati dhara raiMesir. Adho ro do henarru pa lipejaji dotao ri Ya ne nga ro; rowi do mina harreke hakku adho ke Ya do pedhuli nga ro.

IBRANI 8.10–9.2 129110Tapulara pa dhara awe nadhe, nadheke ne lipejaji do medae ta tao ri Ya ngado Israel pa lodho-lodho do ta medae,ane Muri: Do ta takke ke ri Ya ne dara yapa dhara penge ro, jhe bhuke pa dharaade ro. Ya ke ne do ta jadhi Deo ro jhero ke ne do ta jadhi annu-niki Ya.11Adho ke ro do tenge ri ta peajha ngaddau ro kiadho ta pepeke ri pa tuahhu ro'Tade we Muri.' Rowi hari-hari do kepainga do naiki, do medae ta tade Ya.12Ri Ya do ta pehuba ke ne hala ngaludu ro, jhe adho ke do henge wari ri nelubhu harro nga menyilu ro."13Nga pedhae ri ne hahhi lipejaji dowowiu, ta tao ke ri Deo ne lipejaji dopetari ne ta do dui ke jhe do bura ke;jhe ne nga ne do dui ne, do ta ele ke ngahenginga.

9 1Lipejaji do petari ne do nga luado petatu ke jhara lua wie hu nga

mejura, jhe do era lema ne era tu ta wiehu nge mejura do tao ri ruai kolo ku'uddau raiwawa.2Do petito hewue ammu bhalla-lai, jhene kama do pa hedha pa ne do pehuneta kama do Mua do megala. Pa kama donaanne do era hahhi era pejaddhi lapu,

IBRANI 9.3–6 1292jhe do era lema meja do nga roti do tajula pa Deo.3 Ju la dhara ne ri pa hebhakka ribhalla-lai do pewate kama do kedhue nedo pale ta Kama do Rihi Wiki Mmau ngamegala.4Pa dhara kama do naanne do erahewue era tunu-menahu do tao ngatimela lara tu ta tunu dhupa nga do eralema ne Patti Lipejaji, do lape ri melalara hari ta hewue. Pa dhara patti donaanne era he wue arrubbhahi mela larado ihe ri manna, kajji Harun do muri rinamelija ne, nga dhue bhue wowadu dowo kebhila, jhe pa dhida wowadu do naharre do bhuki ri henguru lipedara Deo.5Pa dhida patti do naanne era dodhue Kerub do nga rualla do mii teliata do era Deo pa anne. Ne rualla ngatihari do dhue Kerub do na harre, dolagghe pehereba pa dhida ketangapatti do naanne, do napoanne ke nepehai-pehuba lubhu harro nga menyilune. Tapulara pa awe nadhe nara de dhota pejhare nga kenyajjhe.6Mina harre hari-hari ne peato.Helodho-helodho ne mone tunu-menahuhe, ma ho la dhara kama do pa hedhapa

IBRANI 9.7–10 1293ne ngati ammu bhalla-lai do naanne tuta la pe kako ne lua jhagga ro.7Ne do maho la dhara kama do rihihape la dhara ne ngati ammu bhalla-laido naanne, wata ke mone tunu-menahuMone-ae we. Ne maho no la anne watake hewari we pa dhara hewue ttau. Nemaho no la anne do nga aggu raa ta lajhole pa Deo, tu ngi'u no miha nga tagalubhu harro nga menyilu do tao nga dodho toi ri annu-niki No.8Ri lua peato do mina harre ke, tapedhelo nga teleo ke ri Henga Deo, tado kinga do era ko ma ne kama dopa hedhapa ne ngati ammu bhalla-laido naanne do pee ko ma nga titu, nerujhara maho ju la dhara Kama do RihiWiki Mmau nga Megala ne nara de dhota boke.9Nadhe mii telia ke pa dhara awenadhe; do ne pa petu ne ta do ne bharajhula-bhara jhula nga bhada-bhadatunu-menahu do tunu do menahu paDeo he, adho do nara ta peketeme neade nga penge ddau do aggu bhara jhulahe.10Rowi ne lua pemane-lua pemane dona harre wata ke do pedu nga bhara

IBRANI 9.11–13 1294nga'a, bhara nginu nga heworawwu-heworawwu lua pemmau-anni we.Hari-hari ne na poharre wata ke luapeato-lua peato jhara lua do ngadde rina mada we, jhe do nara ta peke watake tade dhai la awe tao pewowiu ri Deo.11Tapulara alla ke Kristus pe dakka miiMone tumu-menahu Mone-ae ngati lailai do woie, do lore ke peera. Ne Ammubhalla-lai Muri ne, do paanne ke Kristusne jhagge ne lua jhagga No mii heddauMaone tunu-menahu Mone-ae, ammubhalla-lai do rihi kelodo nga do dhaiketeme. Ne ammu bhalla-lai do naanneadho do tao ri ddau raiwawa, adho ngatiraiwawa do nadhe.12Kristus ke ne do maho la dhara Kamado Rihi Wiki Mmau nga megala do padhara ammu do naanne wa ta ke hewariwe tu hape la lodho do nami mii ne. Padhara awe do naanne adho No do ngaaggu raa ki'i hawu mone kiadho raanahapi tu ta jhole mii bhara jhu la; ne doaggo ri No wata ke raa No dhangnga mamiha, jhe ri naanne ke ne peballa-kattudi ri No tu hape la lodho do nami mii ne.13Raa ngati ki'i hawu nga hapi monemina harre lema awu ngati ana hapi do

IBRANI 9.14–16 1295tune, do pake tu ta pihi ne ddau-ddaudo nga rue nga taru pedutu nga lua dopeato ri uku aigama, mita jadhi ro tammau ta megala. Nah, kinga raa ngaawu do na harre do nara ta pemmau nelua rue nga taru ddau-ddau do na harre,14 rihi-rihi ri ko raa Kristus ri. Pelakejhara Henga do peloro ne, ta jhole keri Kristus ne ngi'u No miha pa Deo miibhara tunu-menahu do keteme. Raa Noke ne do pemmau pemegala ne ade ngapenge di ngati lua pemane pa dharaaigama do dho bhule nga guna he mitanara di ta pemoke Deo do muri ne.15Rowi do mina harre ke, do jadhi keKristus ta Mone Titu pa Telora tu hahhilipejaji do wowiu, mita ne ddau do allapepedoa ri Deo he nara ta hammi ne luatarro ie nga menyarro mangngi do pelorone, do alle pejaje ri Deo ne. Hari-hari nena poharre ne nara ta jadhi taga tari doera ke ne do alla pemade, Kristus; jhene lua made No do naanne ta peballakattu ddau ke ngati hala nga ludu do taori ro he pa dhara awe parro ko ri ro nelipejaji do petari ne.16Ki do era ne huri puhaka ne, dojhamma lema ke ta do era ne tada ta do

IBRANI 9.17–21 1296ne ddau do tao ne huri do na poanne doalla ke pemade.17Rowi huri puhaka adho dae do narata pake ki do muri ko ne ddau do taohuri do naanne. Ne nara ta pake ne hurido naanne ki do alla ke pemade ne ddaudo naanne.18Rowi do mina harre ke, ne lipejaji dopetari ne do jhamma ke ta perue ri raa.19Uru jhara-jhara pedhae ri Musahari-hari ne lipereda ngati lidara Deo pado Israel. Ta alla pemina harre ta aggoke ri Musa ne raa nahapi nga raa ki'ihawu mone, jhe la pehiwu nga eiloko,ta alla pemina harre ta pihi ke ri no paBuku Lipedara ngati Deo ne, jhe minaharre lema pa hari-hari do Israel ngapake ru jhu'u hisop nga rrau ki'i jhawado mea adu.20Pa dhara nga pihi ri Musa ta pali keMusa, "Nadhe ke ne raa do ta perue nelipejaji do ngati Deo ne do jhamma ke tapedute ri mu."21Ta alla pemina harre nga loro jharado hela'u ta la pihe ke ri Musa ne raa donaanne lema la Ammu bhalla-lai Muri ne,nga pa hari-hari nalu tu lua wie hu ngamejura he.

IBRANI 9.22–25 129722Do tarra ma pedutu nga uku aigamaYahudi, miga ta hari hari ie ta ne ngawe do pemmau-pemegala ri raa; jhelubhu harro nga menyilu ne nara tapehai-pehuba wata ke kinga era raa dopehute.23Ri loro jhara do mina harre ke nebhara do mii telia lai-lai do era paera do mmau do megala, do paralu tapemmau-pemegala. Tapulara tu lai-laido era pa era do mmau do megala nemiha do paralu bhara tunu-menahu dodhai rihi woie.24Rowi adho Kristus do maho la dharaKama do Mmau do Megala do tao ri ddauraiwawa do wata ke ta mii telia he wengati Kama do Mmau do Megala do pe tune. Kristus do maho la era do mmau domegala ne ke miha, pa ni No pa dharaawe nadhe do mengadha nga Deo tu luaparahu di.25Mone tunu-menahu Mone-ae doYahudi, hewue ttau-hewue ttau, mahola dhara Kama do Rihi Wiki Mmau ngaMegala do pa dhara Ammu Deo ne, donga aggu raa hengi'u bhada. TapularaKristus adho do maho kebhali-bhali ta lajhole ne ngi'u No.

IBRANI 9.26–10.1 129826Rowi ki do mina harre ke, napoannene pa petu ne do alla ke pejhajhi-jhajhi-wari No, ne dhui hape hedui-herui raiti awe ta peera raiwawa do nadhe.Tapulara do teleo ke pa dhara awenadhe, hewari we No ne dakka ta mapehai-pehuba lubhu harro nga menyilunga loro jhara jhole-pae ne ngi'u Nomiha.27Do alle ke pepetakke ri Deo ta ddauraiwawa do hewari we ne made jhe kialla ke pemina harre ta pehappo he kene hala ro ri Deo.28Mina harre lema Kristus, hewariwe ne jhole ri No ne ngi'u No mii ki'ipara-manu hiba tu ta pehai-pehubalubhu harro nga menyilu do ae ddau. Domedae ta dakka ri No pa awe do kedhuewari ne; adho ke ta ma pemoko lua lailubhu harro nga menyilu, tapulara tu tama pehelama ne ddau-ddau do mate nelua dakka No ne.

10 1Uku aigama Yahudi wata ke tawie ne gaba do henunu he we

jhara lai-lai do woie do medae ta dakkane, jhe adho gaba do petu ne ngati lai-laido na harre. Bhule dho ne loro jhara neuku do na harre do na harre do nara

IBRANI 10.2–5 1299ta peketeme ne ddau do dakka la wiehu nga mejura pa Deo nga aggu bharajhula nga menahu, maji lema ta hewuettau-hewue ttau do pee nga jhula loro nebhara tunu-menahu do hela'u.2Ki ta do tarra he ne ddau-ddau dodakka la wie hu nga mejura he paDeo, do tarra-tarra ke ta do alla kepepemmau-pemegala ngati lubhu harronga menyilu ro, moko adho ke ro doera ri nga penge ta do era ko ro ngalubhu harro nga menyilu ri, jhe bharatunu-menahu adho ke do ta jhula ri.3Tapulara do teleo ke ta do ne bharatunu nga menahu do jhula pa hewuettau-hewue ttau he, ri na harre ri ko mane do ju ta pehewina ne ddau he jharalubhu harro nga menyilu ro,4 rowi do tarra ma, raa hapi ngaraa ki'i hawu mone adho do nara tapehai-pehuba lubhu harro nga menyilu.5Ri do mina harre ke hakku pa awe tamaho ne Kristus ma danni raiwawa donadhe do lii ke No pa Deo, "Adho ke Audo pedhuki nga bhara tunu-menahu ngabhara jhula; tapulara ngi'u ne pemoke riAu tu Ya.

IBRANI 10.6–10 13006Maddhi dho ke pa dhara Au, bharatunu-menahu kiadho bhara tunu-menahu tu ta pehai-pehuba lubhu harronga menyilu.7Moko ta lii ke Ya, 'Ya ke nadhe, ooDeo! ne dakka Ya tu ta ma tao ne doddhei Au ke, mii do hure do bhukene jhara lua ngi'u Ya pa dhara BukuLidara-Likewah Deo.'"8Uru-uru jhara ne lii Kristus, "Adho keau do pedhuki nga bhara tunu-menahu,ddhei le dho ma Au nga bhada do tunudo menahu mii bhara jhula nga lua tununga menahu tu lua pehai-pehuba lubhuharro nga menyilu." Mina harre ke nelii Kristus, maji lema hari-hari ne bharatunu nga menahu do na harre do jhulapedutu nga uku aigama Yahudi.9Ta alla pemina harre ta lii ke Kristus,"Ya ke do nadhe, oo Deo! Ne mai Ya tuta ma tao ne do ddhei Au." Hakku tapeila ke ri Deo hari-hari bhara tunu ngamenahu do dui he, jhe hoo ri No ri luajhula-anni Kristus miha.10Alle ke pejhagge ri Yesus Kristus nenga ne do ddhei Deo, nga jhole ne ngi'uNo ta mii bhara tunu nga menahu. Rilua jhula-anni do naanne ke wata le tu

IBRANI 10.11–14 1301hewari we lohe la lodho do nami mii ne,ta pemmau ke di hari-hari ngati lubhuharro nga menyilu.11Nadu we ne mone tunu-menahu doYahudi do pekako ne tenge no mii monetutu menahu helodho-helodho, jhe dojhajhi wari ne jhula bhara tunu ngamenahu do hela'u we. Tapulara ne bharatunu nga menahu do na harre nara tu-tudho ta pemmau-pema'i lubhu harro ngamenyilu.12Tapulara we Kristus, wata hewariwe ne jhula hahhi bhara tunu ngamenahu tu ta pehai-pehuba lubhu harronga menyilu, jhe ne bhara tunu ngamenahu do napoanne tu hape la lodhodo nami-mii ne ke. Ta alle pe jhole riKristus ne bhara tunu nge menahu donaanne, nnai ke Kristus do mejaddhipa hebhakka kedhanga Deo jhe peredahela'u nga Deo.13 Jhe pa dhara awe do nadhe Kristusta mata he ke ta pejharra ri Deo ne ihimuhu-ihi lawa No.14Hakku ri hahhi bhara tunu ngamenahu we ne peketeme ri Kristus neddau-ddau do alla pepemmau-pepema'ihe ngati lubhu harro nga menyilu.

IBRANI 10.15–20 130215 Jhara lua do naanne do peteleo make ri Henga Deo pa di, ne ane HengaDeo.16 "'Nadhe ke ne lipejaji do medae tatao ri Ya nga ro, pa lodho-lodho domedae ta dakka,' ane Muri, 'Do medaeta takke ri Ya ne lidara-likewahhu Ya padhara ade ro, jhe bhuki pa dhara pengero.'"17Do lii lema Deo, "Do ta peballu ke riya ne lubhu harro nga menyilu nga luaapa nga kerewe ro."18Hakku lubhu harro nga menyilu ngalua apa nga kere we do na harre alla kepepehai-pehuba, moko adho ke do tengeri ta jhula bhara tunu nga menahu tu tapehai-pehuba lubhu harro nga menyilu.19Nah, Tuahhu-tuahhu, ri lua madeYesus ne, pa awe nadhe, bhani ke di tama ho la dhara Kama do Rihi Wiki Mmaunga Megala ne.20Alle ke peboke ri Yesus, hahhi lorojhara do wiu tu di, hahhi loro jhara dowie lua muri mada. Ne loro jhara donaanne do lake jhara ruhedhidhi bhalla,do ngi'u Yesus dhangnge ma miha.

IBRANI 10.21–26 130321 Jhe di pa awe nadhe do era ke pa diheddau Mone tunu-menahu Mone-ae, donga lua titu penaja nga Ammu Deo.22Rowi do mina harre ke, mai we dima hedharre-hedakke Deo nga adedo mola do mira, nga lua manno ngakaho do titu halla-anni, nga ade do allepepemo-pemegala ti lua tada ngi'u ta dohala, nga ngi'u do alle ke pepemo ri eido mmau do megala.23Do jhamma ke di ta parru pebbharra-bbharra pa lua henao do ketarra ri di ne,rowi do nara ri di ta pa haja Deo, jhe domedae ri No ta petobe ne lijaji No.24 Jhe do jhamma ke di ta hela'u-la'une heleo heddau ri heddau mita naradi ta pedidi heddau ri heddau tu tapehajha-peddhei nga ddau nga ddauihi-anga, nga tao ne lai-lai do woie.25Do jhamma ke di ta peteni hela'u-la'u,jhe bhole peballu-anni mii ddau do walahe. Do ne pa petu ne ri ko, di ri ko nejhamma ta rihi mappe ne perui heddauri heddau, rowi do toi ke ri di ma, adhoke do rajja ri Muri ne medae ta dakka.26Rowi ki nga ne lii do petu do ngatiDeo ne do alle ke pepedhae pa di,tapulara jhe do pee ma di nga tao loro ne

IBRANI 10.27–31 1304lubhu harro nga menyilu ne nga hengaja,moko adho ke do era ri ne bhara tunu nga menahu tu ta pehai-pehuba nelubhu harro nga menyilu di.27Ne do era tu di wata ke ta la penajala era happo hala ngati Deo, jhe ne ailua kete nga bubu dhara No do medae tatunu pekappu ladu-ladu ne ddau-ddaudo pelawa petaddhu nga No!28Ne ddau do dho pedhanno nga ukudo wie ri Musa he, do ta wolo nga do dhobhule lua pehuba, ki nga padhara lilolodo dhue-ttallu hakahi, do teleo ke no tado hala.29Do dhai rihi apa ri ko ne mejanni nelua wolo tu ddau do jhalle do kerupe AnaDeo. Ddau do napoanne do ege ta dowoapa ne raa lipejaji Deo ne, lua madeKristus ne, do pemo no ngati lubhu harranga menyilu. Ri no ta kare ta meniheHenga mone wie lua ruba dhara ne.30Do toi ke ri di, nadu No do pali, "Domedae ta bhale ri Ya! Do medae ta wolori Ya!" jhe lii ri, "Muri do medae ta happone hala-ludu annu-niki No."31Do dhai tarra ne meliri dhara ki bui ladhara wolaabba Deo Do Muri ne!

IBRANI 10.32–36 130532Henge we ne jhara lua Tuahhu-tuahhu he pa awe do ludu he. Pa awe donaanne, ta dakka ne lua weo nga kanaDeo la pekelale pa mu, do ae mu ne donga dhui hape hedui-herui, tapulara pema mu nga titu halla-anni nga do dhobhule ta kerattu.33Do ki nga nga marra do kara domenihi mu, jhe tao ne lai-lai do woapapenaja nga mu pa hedhapa ddau lowe.Do ki nga nga marra mu lema do ta dutuhela'u ta dhui nga ro do na harre,34 jhe mu lema do dutu hari ta heduinga ddau do pemaho la dhara ammubhaddo. Jhe pa dhara awe raba hari-harine unu oha mu he, ta hammi he we rimu nga mengallu dhara, rowi do toi ke rimu ta do era ko hahhi ne do rihi woie dounu ri mu, do dho i'a ele lohe la lo dhodo nami mii ne.35Rowi do mina harre ke, bhole attadhara we, rowi ki do pee ko ma mu ngaparahajha, moko do era ma ne pai-palado mone-ae tu mu.36Do jhamma ke mu ta makka tee ngawangnge ko mita nara mu ta tao ne doddhei Deo, jhe ri do mina harre ke do tahammi ke ri mu ne nga ne do jaje ri No.

IBRANI 10.37–11.3 130637Rowi pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deo do hure do bhuke, "Watake pa dhara hekedhiki he ke, moko None do ta dakka ne, do ta dakka ke ngahenginga; adho ke do pelajho ri ne luadakka No.38 Jhe ne annu-niki Ya do mola domira he do ta parahajha ke jhe murimada; tapulara ki do era ti telora ro donuni-anni, moko Ya adho do mengalludhara penaja nga no."39Di hede adho annu-niki do ta nuni-anni, nga do huli nga teballi. Tapulara,do hedhe annu-niki do parahajha pa Deonga do pehelama ri No.

11 1Do era nga lua manno nga kaho,do ne pa petu ne, do ketarra nga

petu-tu pa lai-lai do henao ne, do nepa petu ne, do ketarra pa dhara ade palai-lai do dho ngadde ri namada.2Rowi, ri do manno do kaho ke, mokone ddau ddau do pa awe do uru he, domengallu dhara Deo penaja nga ro.3Taga tari do manno do kaho ke, mokota toi ke ri di ta do liru nga raiwawa donadhe do peera ri lidara Deo, ne nga wene do ngaddi ri namada, do tao ngati nenga do dho ngaddi ri namada.

IBRANI 11.4–7 13074Taga tari do manno do kaho ke, hakkujhole ri Habel pa Deo ne bhara tunu ngamenahu do rihi woie ngati bhara tununga menahu Kain. Taga tari lua mannonga kaho no ke do naanne, hakku tahamme ke Habel ri Deo mii ddau dowoie, ro ri do teleo ke ta do hamme riDeo ne bhara jhula no. Alla ke Habelpemade, tapulara taga tari lua mannonga kaho no, hakku pee ko ma no ngapedaili lohe ma dhara awe nadhe.5Taga tari do manno do kaho ke, hakkumade dho Henokh, tapulara ta dhede jheaggo no la nga Deo. Bhule dho heddauheddau he do nara ta ngadde no, rowido alle ke no pe dhede ri Deo. Pa dharaBuku Lidara-Likewahhu Deo do bhuke tado nga do dho dhede dae Henokh, dopemengallo dhara Deo ri no.6Ki do adho do era nga lua manno ngakaho, bhule dho heddau he do nara tapemengallo dhara Deo. Rowi ne ddaudo dakka la nga Deo do jhamma ta doparahajha ta do era Deo jhe ri Deo do tawie ne libhale pa ddau do name do kaleNo.7Taga tari do manno do kaho ke, hakkuta peke ke ri Deo pa Noh, ne jhara lai do

IBRANI 11.8–11 1308medae ta jadhi dhai leto, do adho dae danara ta ngadde ri no. Noh do pedhannonga Deo, hakku tao ri no hewue kapado dhai ne pa pedakka do pehelame nengi'u no nga ana-oha no. Ri loro jhara domina harre ke raiwawa ne wole jhe bhaleNoh miha taga ri lua manno nga kaho nota peteleo ke ri Deo, ta mii heddau dowoie.8Taga tari do nga lua manno nga kahoke, hakku ta pedhanno ke Abraham ngaDeo, ta dhai ta pedoe no ri Deo, jhe lii takako la rai do jaje ri Deo tu no. Moko tapekaddhi ke Abraham nga do dho toi takako ju la mii no.9Nga lua manno nga kaho, ta pee keAbraham mii ddau do wala rai pa rai dojaje ri Deo ne. Pee Abraham pa anne padhara ammu ngati bhalla-lai. Mina harrelema Ishak nga Yakub, do hamme nelijaji do hela'u ngati Deo.10Rowi pa dhara nga mate-mate ko riAbraham ne rae do ta peito nga do tapetito ne ri Deo pa era titu do rui.11Taga tari do manno do kaho ke,hakku ta nara ke Abraham ne kolo loronga ti Sara, maji lema ta do dhai wekake Abraham jhe Sara le miha do kebaki.

IBRANI 11.12–16 1309Do ketarra ri Abraham ta do ta petobe riDeo ne lijaji No ne.12Maji lema Abraham pa awe donaanne do dho hala ke mii ddau do allake pemade ne ngi'u no, tapulara nara koma no ne rukolo do ae, do dho makka takire ne ae ro -- do mii ae moto pa ihi lirunga mii ae wolahalae pa tabbi dahi he.13Hari-hari ne ddau do na harre do peema nga manno nga kaho tade made.Hammi dho ri ro ne lai-lai do jaje ri Deohe, tapulara wata ke ta heleo jhe hammingati jjhau we ri ro. Jhe ri do mina harreke ta peteleo ke ri ro wata ke ta mii ddaudo ta melero he we ro pa raiwawa donadhe.14Ri ddau do lii mina harre ta peteleoke nga teleo ta do ro, do pa dhara ngakale ne rai do medae ta jadhi ta rai ngaliha ro.15Adho rai nga liha do alle pehane ri rone do peito-perijho ri ro he. Rowi ki domina harre, moko do dhai ae ke ne awetu ro, tu ta bhale la rai do naanne.16Tapulara ne do teleo, do pee ma ngaito nao-ai ri ro, hewue ne rai do rihiwoie, ne rai do naanne, rai do pa era dommau do megala ne. Ri do mina harre

IBRANI 11.17–22 1310ke, hakku mekae dho ne dhara Deo, kinga pale No ta Deo ro, rowi do alle kepepemoke ri Deo hewue ne rae tu ro.17Taga tari do manno do kaho ke,hakku ta jhole ke Ishak ri Abraham miibhara tunu nga menahu ta dhai ta hakkono ri Deo. Pa Abraham ke ne wie ri Deone lijaji No, ta mina harre lema ta o'ohe we Abraham ne ana no do henamuhiddau ne.18Do alla ke Deo pe lii pa Abraham, "TiIshak do nadhe ke, do medae au ta narane kolo loro do jaje ri Ya ne pa au."19Do ketarra ri Abraham ta do medaema ri Deo ta pemure bhale wari Ishakngati lua made mada.20Taga tari do manno do kaho ke,hakku ta jaje ke ri Ishak ne lua tarro ienga menyarro mangngi pa Yakub ngaEsau tu awe do ta hedhape.21Taga tari do manno do kaho ke,hakku nga do dho made dae Yakub, tawie ke ri no ne lua tarro ie nga menyarromangngi pa ana-ana Yusuf he -- ngapelaga-anni pa hu kajji no, jhe wie hunga mejura no pa Deo.22Taga tari do manno do kaho ke,hakku Yusuf -- pa awe ta umu ne no ta

IBRANI 11.23–26 1311ma de -- ta pedae ke ri no ne jhara luamahhu-anni do Israel ngati Mesir, jhehane ri no ne litakka jhara lua ne nga nedo jhamma ta tao penaja nga ngi'u no kialla ke no pemade.23Taga tari do manno do kaho ke,hakku ta pewune ke Musa ri ina-amano pa dhara tallu warru ne tui ta allano pemetana. Ta heleo ri ro ne naiki donaanne ana do mone-ie, jhe meda'u dhoro ta pelawa nga lipereda duae.24Taga tari do manno do kaho ke,hakku ta dhai Musa ta kepai, wae dho keno ta pedoe ta ana ri ana mobanni ngatiduae Mesir ne.25Do rihi ddhei no ta hedui-heruihela'u-la'u nga annu-niki Deo, ngati murimada tu do hemelila he we pa dharamengallu dhara do kenani pa dharalubhu harro nga menyilu.26Do toi ke ri Musa ma ta do rihi newoie tu ta nara lua kara nga menihi taga Duae Mone ma'i-Mone golo do jajeri Deo ne, ngati nara hari-hari lua kajanga kete'e pa rai Mesir, rowi do henao riMusa ne pai-pala mangngi do pa awe dota hedhape ne.

IBRANI 11.27–31 131227Taga tari do manno do kaho ke,hakku ta hane ke rai Mesir ri Musa ngadho bhule lua meghighi meda'u penajanga lua bubu dhara duae. Dabbho teruMusa petuje ne lua pedabbho no, miido ngadde he ke Deo do dho ngadde rinamada ne ri no.28Taga tari do manno do kaho ke,hakku ta tao ke ri Musa ne lua nga'aPaskah ne, jhe pereda ta pihi ri raa paubha kelae ammu do Israel he mita ie neNaju Made mada he ta do dho la pemadene ana-ana mone a'a he ngati do Israel.29Taga tari do manno do kaho ke,hakku nara do Israel ta pagge Dahi Mea,mii do narru pa kolo lede do kemanguhe we ro, jhe bhale ma ne do Mesir heta janna bholo-ngala ke, jhe dalla ngahobha ri dahi ne, pa awe ta hakko tapagge ri ro ne dahi do naanne.30Taga tari do manno do kaho ke,hakku nara ri do Israel ta pekeloline tebo-tebo pa Yerikho ne ta alle riro pepekehero pa dhara pidu lodhopeduke-duke.31Taga tari do manno do kaho lemake, hakku jadhi dho Rahab, mobanni dokerejhe ne, ta pemade hela'u-la'u nga

IBRANI 11.32–35 1313ddau-ddau do pelawa petaddhu nga Deohe; rowi do hammi nga mahu ri no ne doIsrael do la kale-toi dhara rae Yerikhone.32Nah, do nara he we ya ta pedai-peahhe, tapulara bhule dho ke ne awetu ya. Rowi pedae de dho Gideon, Barak,Simson, Yefta, Daud, Samuel, nganabi-nabi he ri ya.33Taga tari do manno do kahoke, hakku nara ri ro ta pejharra neraipereda-rai pereda do pemuhu nga rohe. Do tao ri ro ne nga ne do mola domira ne, hakku nara ta hamme ri ro nenga ne do alle pejaje pa ro ri Deo. Narari ro ta henabbhi ne ubha hinga-hingahe,34 ta pemade ai do kedu-kedaru ludungati rakka kelewa do tabbhu pa ro he.Do rogho do keloe ro, tapulara jadhi rota do rui do kedi, do dhai kemelo ro padhara pemuhu hakku pejharra ri ro neihi muhu-ihi lawa ngati ddau do wala rai.35Taga tari do manno do kaho ke,hakku nara ri mobanni-mobanni he tahammi bhale wari ne ddau-ddau ro doalla pemade he. Era ri do pemoko-annita dede ta merahhu tade made, jhe wae

IBRANI 11.36–40 1314dho ta golo nga ti ammu bhaddo, rowido ddhei ta pemuri bhale wari tu hahhilua muri mada do rihi woie.36Era do dede do merahhu ri gui, dokara do menihi, do petuki ri rate jhepemaho la dhara ammu bhaddo.37Kajji-kebii ri wowadu tade made,era do rodo ri rodo, era do para rikelewa tade made. Bela nga lapparo la hebhakka-hebhakka, nga pakebhara ngati kuri ki'i jhawa kiadho ti kuriki'i hawu; do kehia nga gahara ro, dohudhi-do peraga, nga do dede do dhaba.38Raiwawa do nadhe adho do jhammatu ro. Do bela do lappa pa dharakebhalla-ae nga pa kolo lede kolo bhojo,jhe do pee pa ro'a lie-ro'a lie nga paro'a-ro'a worai.39Do dhai tarra ne mone-ae ne lua narado kajhe-dhae ri hari-hari ddau do naharre taga tari lua manno nga kaho ro!Tapulara hammi de dho ri ro ne nga nedo jaje ri Deo ne pa ro,40 rowi Deo do nga lua pedabbho dorihi woie tu di. Ne lua pedabbho No,nadhe ke, do wata ke ta hela'u nga di,do medae ke ro ta jadhi ta keteme.

IBRANI 12.1–3 1315

12 1Nah, jhara lua di miha, do aetu-tu ne hakahi do lao do ridhe

di! Rowi do mina harre ke, mai we dima hora hari-hari ne do pemejanne di,nga lubhu harro nga menyilu do peenga keparre pa di. Jhe mai we di maperai takka-kattu pa lua peuji do nee dohedhape ri di dhe.2Do jhamma ke ne namada di ta peenga petuje pa Yesus, rowi No ke ne dopemuri ne lua manno nga kaho di ngado piare-peloje ne lua manno nga kahodi rai ngati petari lohe la pedakka rahi.Do makka tarra Yesus ne dhui hapehedui-herui pa kolo ajhu ketoe ne. AdhoNo do pedhuli ta do ne lua made pakolo ajhu ketoe ne ta hahhi lai do tapemekae dhara. Ne do henge ri No watake lua mengallu nge nga kehaka dharado medae ta narro ta lake ri No pa awedo ta hedhape ne. Pa dhara awe nadhennai ke No do mejaddhi pa hebhakkakedhanga kedera era mejaddhi Deo jhepereda hela'u-la'u nga Deo.3Hakko ko ta dhino mina mii neworawwu mejanni ne lua hedui-heruiYesus, pa dhara penaja nga ddau-ddaudo nga lubhu harro nga menyilu do mina

IBRANI 12.4–9 1316harre ne worawwu pekiho ngutu nepelawa-petaddhu nga No! Rowi do minaharre ke bhole wonaiki ne ade mu jheatta dhara.4Rowi pa dhara lua pelawa-pedhutunga lubhu harro nga menyilu, ngaddi dedho mu ta pelawa-pedhutu tade dhutiraa.5 Jhe bhole peballo we ri mu ne litakkaDeo, do wie pa mu mii ana-ana ri No:"Woo ana Ya, dhanno we pewoie-ie neliajha Muri, jhe bhole wonaiki ne ade mukinga dhai No ta bhani nga mu.6Rowi do ta ajha ri Muri nadu we neddau do ddhei No, jhe do ta wabba ri Nonadu we ne ddau do hammi ri No ta miiana No."7Do jhamma ke ri mu hammi ne guiwolo Deo mii hahhi liajha ngati heddauama. Rowi ngaddi marra ta era heddauana ta do dho wolo ri ama no?8Kiadho ke mu do dutu le ta wolo miihari-hari ana no do hewala he, hela'u heke mu mii do adho ke ta ana do petu ne,tapulara mii ana jhara tele he we.9Do nga ama di pa raiwawa do nadhe.Ri no do ajha di, jhe ri di do takkepekerihe no. Nah, mina mii ri ko Ama lua

IBRANI 12.10–14 1317manno nga kaho di do pa era do mmaudo megala ne, do bhara tatu ke ta do rihiri ko ri di ne takke No pekerihe, mita iedi ta muri mada.10 Ina-ama di do pa danni raiwawa donadhe, do ajha di pa dhara awe do eranga lua pewata, pedutu nga ne nga nedo penge ri ro ta do woie. Tapulara ajhadi ri Deo tu lua ie di ma miha, mita ie di,jadhi ta mmau ta megala hela'u le miiNo.11Tarra ma pa dhara awe ajhe ne di, nelua wolo do naanne adho do pemengallone dhara di, tapulara do ta pehedue wene ade di. Tapulara kialla pemina harre,tu di do alla peajha he, ne lua wolo donaanne do ta pejadhe di ke ta muri madanga pedute ne lua do ddhei Deo, jhepeera pa di lua kehaka dhara ne.12Rowi do mina harre ke, perue-pekediwe ne ruai au do keloe ne nga kattu rutuau do keraggu ne.13Narru loro we pa loro jhara do mira,mita do dho he bhalli ne kae au do kai dokedhangngi ne, tapulara ta ju ie ri we.14La'a-rui we tu ta muri mada ngapedhuri-pemira nga hari-hari ddau. Jhela'a-rui lema we tu ta muri mada nga

IBRANI 12.15–18 1318mmau nga megala, petone we ta tuMuri. Rowi bhule dho heddau he do narata ngadde Muri ki do adho no do murimada mina harre.15 Jaga we mita do dho era ie ta heddauhe ti telora mu do mahhu-anni ti era lualua woie ade Deo, mita do dho era minanaajhu do nga raho he pa telora mu, jhepedubhe ne lua hedui nga peapa do aeddau ri raho ngati no ne.16 Jaga we mita do dho era do murimada pa dhara lua bute nga jhaggadhawu ki adho do dho pedhuli ngalai-lai do ddhei Deo, mii do tao ri Esauhe. Do pewie ri no ne haa no mii haaana-mone-a'a, hadhi mita nara hemagobhara nga'a we.17Do toi ma ri mu, ta do dhai la leto ri,ta ddhei ri ke Esau ta nara ne lua tarroie nga menyarro mangngi ne ngati amano, tapulara wie dho ke pa no. Rowi majilema nga tangi pedihi-noho ne kale ri none loro jhara tu ta peie ne lua hala taono do naanne, adho ke do era ri ne lorojhara tu lai do naanne.18Tuahhu he adho ke do dakka ta mapenaja nga hahhi lai ri, mii do hedhape rido Israel do uru he. Ne do hedhape ri ro

IBRANI 12.19–23 1319he hahhi lai do nara ta bhuje Lede Sinaido nga ai do kedu-kedaru, do penaja ronga lua kerabba, lua kerabba-guru-raiguru wadu nga raga nga opo;19do penaja ro nga lii kedu-kadarruwotabbe, nga lii kedu-kedarru do dhaimeliri dhara. Ta dhai ta rangnge ri doIsrael ne lii kedu-kedarru do naanne, taggai-rai ke ro ne ami, mita ie ne lii donaanne ta pengaha ne pedai lii nga ro.20Rowi do dho makka ke ro ta dhannone lipereda do pedhae lii do napoanne.Rowi do lii mina hedhe ne lipedai donaanne, "Hari-hari do roh ne lede donaanne, adho do pedhuli, ie ta bhadakiadho ie ta nadu we, do jhamma ke nota kajjhe ri wowadu tade made."21Ne nga ne do ngadde ri ddau-ddau doIsrael, do dhai tarra ne meliri dhara ta liiMusa, "Meda'u nga kerighi-keraggu ya."22Tapulara mu ri, hee ke mu do dakkama Lede Sion nga rae Deo do muri ne,Yerusalem do era pa era do mmau domegala ne, jhe nga do tabbha-tabbhanaju No he.23Hee ke mu ma pedutu hahhi luapeowu-peteni do dhai rame -- luapeowu-peteni ana-ana mone-a'a ngati

IBRANI 12.24–26 1320Deo, do ne ngara ro do huri do bhukike pa dhara buku do era pa era dommau do megala ne. Ne dakka mu tama penaja tanga-ma da nga Deo, Monehappo hala hari-hari ddau raiwawa. Mudo ma penaja nga henga henga ddau doie, do alla ke pepejadhi ta do keteme.24Ne dakka mu ta ma penaja ngaYesus, Mone Pehiri tu lipejaji do wowiune; mu ma penaja nga raa do pihe ne,do ta ma peparro ne lai-lai do dhai rihiwoie ngati do peparro ri raa Habel ne.25Rowi do mina harre ke, meniga wemu pewoie-ie, mita bhole dhai mu tado dho wae ta dhanno ta tenae No dopedai lii do naanne. Ro do dho wae tapedhanno nga No do dakka ma danniraiwawa dhe, jhe do ma pedhae ne liido ngati Deo ne, adho ke do nara tapetegalli-anni ri ngati dhara wolaabbaNo. Mina mii ri ko di do na hedhe dorangnge ke ne lipedai No do ngati era dommau do megala ne. Ki dho wae ke di tapedhanno nga No, mina mii ri di ne narata ludu!26Pa dhara awe do naanne ne lipedaiNo do pekebhadde-hagaliga raiwawa.Tapulara pa dhara awe nadhe ta jaji

IBRANI 12.27–13.2 1321ke No, "Hewari ri, do medae ri Yata pekebhadde-haga-liga adho ke taraiwawa nadhe we tapulara liru lema."27Ne lipedai "hewari ri" ta peteleoke ta do hari hewue raiwawa do allepepeera do nadhe, do medae ta kenyokepekeridho-radho jhe awe la kejhunga,mita ne do hiha ne, wata ke do dho narata kenyoke pekeridho-radho ne ke.28Rowi do mina harre ke, do jhammake di ta peha'e kolo lii ie-ae pa Deo,rowi do hamme ke ri di ngati No hewuerai pereda do dho nara ta kerattu wariri. Do jhamma ke di ta peha'e kolo liiie-ae, jhe wie hu nga mejura pa Deo ngapewawa-anni jhe meda'u, pedute ne lorojhara do ddhei No miha.29Rowi Deo di do mii ai he do pekappuladu-ladu ie ta ne nga we.

13 1Do jhamma ke mu ta pee loronga pehajha-peddhei heddau nga

heddau, mii do Herani do petuahhu.2Bhole pekebhe'e-anni ta ammi ddau laammu mu, ddau-ddau do dho tada dae rimu. Rowi ri lua tao do mina harre ke doera ddau nga do dho toi dae ri no mihata do alla ke no pe hammi naju Deo ladahara ammu no.

IBRANI 13.3–7 13223Henge we ne ddau-ddau do pa dharaammu bhaddo, mii mu he le ne do era padhara ammu bhaddo hela'u nga ro. Ngaddau-ddau do e'e ne ddhei we ddau tatao pa ro, do jhamma ke ri mu ta hengero, mii do mu he le ne do tao ri ddau domina harre.4Do jhamma ke ri hari-hari ddau tapedhelo pa wue muri mada ro, do takkepekerihe ne lua banga-ammu, ri domina harre ke, momone nga mobanni dojhamma ke ta henono-henarru heddaupenaja nga heddau. Ddau do kenyolanga huka nga do bute do medae tawolo ri Deo.5Bhole we ne muri mada mu takepie-keparre nga mada doi, tapulara dojhamma ke ta waji we ne ri ne nga ne doera pa mu. Rowi do alla ke Deo pe lii,"Adho au do medae ta hane ri ya, kiadhota pejjhau-anni ngati au."6Rowi do mi na harre ke, hakku bhanidi ta pali, "Muri ke ne Mone rabhe ngadharro ya, meda'u dho ke ya. Ne nga kene do nara ta tao ri ddau raiwawa penajanga ya?"7Bhole ballu we ri mu ne mone bhau-bhata mu he, do pedhai ne lira'a-litakka

IBRANI 13.8–11 1323do ngati Deo he pa mu. Heleo we ri mune muri mada ro nga mina harre lema nemade ro, jhe pedutu we ne lua mannonga kaho ro.8Yesus Kristus do pee ta hela'u we, ieta pa awe do uru ne, pa dhara awe donadhe nga lohe la lodho do nami mii ne.9Bhole hani we hari-hari ne liajha dohuli do teballi he, ta pe huli nga teballimu. Ne ade di do jhamma ke ta perueri lua woie ade Deo, naanne ke ne dowoie, bhole ri, ri lilara-lilara jhara luabhara nga'a he. Ddau ddau do uru he, dopedutu ne lilara-lilara do na harre, bhuledho ta nara ne lua mangngi ne nga-nga.10Di do nga hewue dhea eratunu-menahu tu ta jhole ne bharatunu-menahu di pa Deo. Jhe ne monetunu-menahu mone tunu-menahu dopemane pa dhara Ammu bhalla-lai unuDeo ne, adho do era nga haa do ie tanga'a ne bhara tunu-menahu do padhida dhea do naanne.11Raa bhada do jhade mii bharatunu-menahu tu lua pehai-pehuba lubhuharro nga menyilu ne do aggo ri Monetunu-menahu Mone-ae la dhara Kama dorihi Wiki Mmau nga Megala ne, tapulara

IBRANI 13.12–17 1324ane ngi'u bhada ne do tune pa tele ngatidhara rae Ammu do naanne.12Ri do mina harre ke, hakku Yesuslema do made pa tele ngati ubha tokarae tu ta pemmau-pema'i ne annu-nikiNo ngati lubhu harro nga menyilu ri raaNo miha.13Rowi do mina harre ke, mai we di makako la nga No, do pa tele ngati dharakewolo ammu he jhe dutu ta ka re tamenihe hela'u-la'u nga No.14Rowi pa raiwawa bhule dho ne erapee do peloro tu di, ne do kale ri di erapee do medae ta dakka ne.15Rowi do mina harre ke, nga pelakejhara Yesus, do jhamma ke di tawue waje Deo loro-loro; napoanne kene bhara tunu nga menahu, kolo liiie-ae di pa No, ne do jhole ri di tu tapedhede-pekelode ne ngara No.16Bhole peballu-anni we ta tao nelua do woie jhe perabha-pedharru weheddau nga heddau, rowi lai-lai do nahedhe ke ne bhara tunu nga menahu dopemengallo dhara Deo.17Pedutu we ne lipereda mone bhaunga bhata mu he, jhe pewawa-anni wepa ro. Rowi ro ke ne do loro-loro ne do

IBRANI 13.18–21 1325heleo ne lua helama ngi'u mu, jhe ro kene do nga lua titu pa hedhapa Deo. Kidopewawa-anni ke mu pa ro, do nara ke rota jhagga nga mengallu dhara, kiri doadho, moko do medae ke ro ta jhagganga hedui ade, jhe ne naanne adho dowie ne lua mangngi pa mu.18Hebhajha we loro-loro wie jhi. Doketarra ri ji ne ade nga penge jhi dommau, rowi pa dhara hari-hari lai, neddhei jhi ta tao ne lai do petu ne we.19Rihi-rihi ne ami ri ya nga petarra-tarra, mita ie ke mu ta hebhajha tu ya,mita ie ta aggo bhale wari nga hengingari Deo la nga mu.20Alle ke ri Deo pepemure Muri di Yesusngati lua made mada. Ri lua made No donaanne, pa dhara awe nadhe, No ke nedo jadhi ta Mone Bhata Mone-ae ne tu dido naki'i-naki'i No. Ri lua made No ke donaanne, ta perue ke ne lipejaji do pelorone, do tao ri Deo ne nga di.21Ne henao ri ya, Deo do kepue kehakadhara ne ta penabbu mu hari-hari do iehe do paralu he tu mu do pedute ne luaddhei No. Ki ie mudhe he nga pelakejhara Yesus Kristus ta jhagge ri Deo padhara di, ne nga ne do ddhei No. Do

IBRANI 13.22–25 1326jhamma ke Kristus ta wue ta waje lohela dhara lodho do nami mii ne! Amin.22Ne menangnge ri ya he, mita ie ke tadhanno ri mu hari-hari ne lira'a-litakkaya do na hedhe nga merai dhara, rowine huri ya do nadhe do rihi ne merai.23Do jhamma ke ta toi ri mu, ta dotuahhu di Timotius do alle ke pegolengati dhara ammu bhaddo. Ki nga dakkano ma nga ya, do ta aggo no ri ya hine,ki nga dhai ya ta kako la heahu mu.24Pedhai we ne lipelangu jhi pa hari-hari mone bhau-mone bhata mu nga pahari-hari annu-niki Deo he. Hammi lemawe ne lipelangu tuahhu-tuahhu do ngatiItalia he.25Ne henao ri ya, ki ie mudhe he tawie ri Deo ne lua tarro ie nga menyarromangngi tu Tuahhu-tuahhu he hari-hari.

YAKOBUS

1 1Tuahhu-tuahhu annu-niki Deohari-hari do menyabbha pa hari

hewue raiwawa! Lipelangu ngati yaYakobus, annu Deo nga annu Muri YesusKristus.2Tuahhu-tuahhu ki nga peabu mu ngaheworawwu-heworawwu ruhakku, dojhamma ke ri mu ta hammi mii luamangngi he.3Rowi do toi ke ri mu ma, ta do kingapee ke mu nga parahajha pa Muri, padhara peabu mu nga ruluji-ruhakku, nepe dakka ne, nadhe ke: do ta jadhi ta domakka tee ke mu.4 Jage we mita ne lua makka tee ade mune pe nga ju teru tade dhai mu ta jadhitarra-tarra ta kete-me mu jhe bhule dhoke mu nga lua kura nga terujha ri padhara lai ne nga we.5Kinga era heddau pa telora mu do dholohe i'a ne pepagha-penge do jhammake no ta ami ngati Deo ne lua do naanne,moko do ta wie ma ri Deo pa no ne luammau dhara do naanne; rowi tu nadu

YAKOBUS 1.6–11 1328we, do ta wie ri Deo nga ade do rubadhara jhe do nga hajha nga ddhei.6Tapulara ne ddau do ami ne, dojhamma ta parahajha, ie dho no takedhue-kepapi. Rowi ddau do kedhue-kepapi, do dho hala ke mii kolo nawapa dhara dahi do wi'o ri ngallu he lahebhakka-hebhakka.7Ddau do mina harre, adho do tituhalla-anni ne lua penge no; nara dho taaggu lihappo nga-nga pa dhara hari-harilai do jhagge ri no. Rowi do mina harreke, tenge dho ke no ta henao ne nga-ngangati Muri.8 (1:7)9Do Herani do kehia do jhamma ke nota mengallu nge nga kehaka dhara kingapedhede no ri Deo.10 Jhe do Herani do kaja do jhamma keno ta mengallu nge nga kehaka dharalema kinga pewawe no ri Deo. Rowi ddaudo kaja do medae ta marra mii wila jhu'uhe.11Pa awe hhau lodho jhe pana dhai keti,moko ne wila ju'u do naanne do medaeta merajhu jhe keloro, ta ele lema ke nelua ga nga jhamma no. Mina harre lemake nga do kajha; do ta lawo-tebho-ttei

YAKOBUS 1.12–16 1329no pa dhara nga jhagge ri no ne luajhagga no.12Mangngi nga mengallu dhara tu ddaudo makka tee nga wangnge kinga narronga lake ri no ne ruluji-ruhakku ne. Rowiki do nara ke no ta makka tee pa dharapenaja nga ruluji-ruhakku naanne, domedae ke ri no ta hamme ne pai-pala no, muri mada do jaje ri Deo paddau-ddau do ddhei nga Deo.13Kinga luu ke heddau ri ruluji-ruhakkudo mina harre, bhole lii ma no, "Neruluji-ruhakku do nadhe, dakka ngatiDeo," rowi Deo adho do nara ta hakko rilua apa nga kerewe, jhe adho lema Nodo hakku ie ta nadu we.14Tapulara ne lakka ddau ri ruluji-ruhakku, kinga happe no jhe kepie-kepieno pa lua ddhei no miha do apa dokerewe ne.15Ki alla ke pemina harre, ki pedute keri no ne lua ddhei no do apa do kerewene, moko ta metana ke ne lubhu harronga menyilu ne, jhe kinga ihi ne lubhuharro nga menyilu ne; ne pedakka ngatinaanne lua made ne ke.16Bhole luu mu. Tuahhu-tuahhu dohajha do ddhei ya!

YAKOBUS 1.17–21 133017Ne nga we ne lua ruba dhara do woienga lua parahe do keteme do dakkangati era do mmau do megala, do pepureri Deo, do mone peera hari-hari ie ta nenga we do teleo pa ihi liru. No ke ne Deodo dho i'a lari-anni ne, jhe do adho lemado peera lua kerabba do na mii we.18Ti lua ddhei No miha, alla ke di petaori No ta ana-ana No, pelake jhara lidaraNo do petu ne. Ne tao ri No mina harre,mita nara ke di ne era do kerihi ne patelora hari-hari do kemuki do peera ri Nohe.19Helao we ne nadhe pewoie-ie!Tuahhu-tuahhu do hajha-do ddhei ya!Heddau-heddau do jhamma ta hewakkane dhanno, tapulara bhole hewakka nepedai lii, jhe adho do henginga ne ha'ebubu dhara.20Ddau do bubu dhara, adho ke do narata tao ne lai do woie, do pemengallodhara Deo.21Rowi do mina harre ke, hora we nelua petima-anni pa lai do ra'i do tongonga lai do apa do kerewe. Hammi wenga wawa nge danni ade ne lipedai dohalle ri Deo pa dhara ade mu, rowi ne

YAKOBUS 1.22–26 1331lipedai do naanne, lua rui nga kedi do tuta ma pehelame mu ke.22Do jhamma ke ri mu ta jhagge nedo pale ri Deo, bhole ta dhanno he we,jhe ki ta dhanno he we, nnau mii do tapebhalle ngi'u mu dhangnge ma miha.23Ddau do dhanno ne lipedai Deo,tapulara adho do lere ri wui ai-wui tao,do dho hala ke mii ddau do pa dharaketarre ne worawwu no do petu-tu ne padhara leo rawwu.24Ki alle ke ri no peketarre pewoie-ie,jhe kako no, ta ballo dhangnge ke ri no,mina mii ne worawwu no ne.25Lai do dare ri Deo do keteme, jhe ngalua rui tu ta peballa kattu ddau raiwawa.Jhe ne ddau do ddhei ta kale toi jhepedute nga woie-ie, jhe do jhagge nelai-lai do dare ri Deo he, nga do adho dotee ta dhanno he we jhe ballo dhangnge,tu ddau do na poanne do medae ta wieri Deo ne lua tarro ie nga menyarromangngi pa ne nga we ne do jhagge rino.26Kinga era heddau ddau do toi ke ri none ngi'u no, ta no heddau do kenannopa dhara aigama, tapulara adho donara ri no ta jage ne we'o no, moko no

YAKOBUS 1.27–2.3 1332dhangnge ma ne do pelue ne ngi'u nomiha.27Lua kenanno pa dhara aigama dopetu-petarra ne, do pedutu nga lua tadaDeo Ama, na hedhe ke: ruba dhara nganalalu-naleto nga mobanni do bhalu doula do hedui-herui, jhe do jage ne ngi'uno miha mita do dho peape ri raiwawado nadhe.

2 1Tuahhu-tuahhu ya! Mii ddau doparahajha pa Muri Yesus Kristus,

Muri do Mone Rihi Wiki Dhida nga Kelodone, bhole we mu ta petala-tala ddautaga tari lua-lua do ngadde ri namadadhe we.2Rowi kinga era ke heddau do kaja donga pake teru'u mela lara jhe nga pakebhara do woie do dakka la dhara luapeowu mu, jhe dakka ri heddau do kehiado nga pake bhara do kejai-jai,3moko do ta takke pekerihe ri mu neddau do nga pake bhara do woie ne. Dota lii mu pa no, "Tua, mai ma mejaddhipa kedera do rihi woie do nadhe."Tapulara pa ddau do kehia ne, ne lii mu,"La titu la nidhe," kiadho, "Ma mejaddhima wo rai pa dhe."

YAKOBUS 2.4–9 13334Ri wui-ai do mina harre, do petala-talake ri mu ne ddau nga ddau ihi-anga mu,jhe peege kebhue ddau ri mu pedutunga lua penge mu do woapa ne.5Henge we, Tuahhu-tuahhu do ddheiri ya! Ddau do kehia nga gahara he paraiwawa do nadhe, do pidhi ri Deo tajadhi ddau do kaja pa dhara lua mannonga kaho. Ddau do na harre do jadhi taai-alla annu-niki Deo, mii do alla pejaji riDeo, mii do jaje ri No pa ddau do ddheinga No.6Tapulara ne do tao ri mu ju ta karata menihi ri we ne ddau do kehia ngagahara, jhe ne pa petu ne ddau-ddau dokaja he do jhalli do kerupu mu nga donuni do pera'u mu la hedhapa kattu!7Ro ke ne do kare do menihe ngara dodhida do ketutu ne, do hamme ri mungati Deo ne.8Do jhagga lai do petu ke ri mu, ki dopetobe ke ri mu ne uku Raipereda do erapa dhara lilolo Buku Lidara-LikewahhuDeo do nadhe, "Hajha-ddhei we ngaddau nga ddau ihi-anga hela'u le miiddhei nga ngi'u mu miha."9Tapulara ki do petala-tala ke ddauri mu nga jhalli pa lua do ngadde ri

YAKOBUS 2.10–14 1334namada we, napoan ne ta tao lubhuharro nga menyilu we mu jhe ri lai dodare ri Deo ne do peteleoke mu ta dopehihu-pejhajjhi ke mu nga do dare dokewahho ri Deo ne.10Ddau do hiho jhajjhe hala hahhi hewe ngati lai-lai do dare do kewahho riDeo ne, napoanne do hihu do jhajjhihari-hari ke ngati lai-lai do dara dokewahhu do na harre.11Rowi do lii ta, "Bhole kenyo langahuka," napoanne lema ke do li ta, "Bholepemade ddau." Hakku ki do dho kenyolanga huka ke mu, tapulara do pemadeddau, moko do pee ma mu ta do hiho dopagge ne nga we ne do dare do kewahhohe.12Pedai lii we jhe jhagga we, mii ddaudo ta pereha he ne hala pedute nga lii dodare do kewahho ri Deo do peballa kattuddau raiwawa.13Rowi Deo adho do medae ta pedhelolua ruba dhara pa ddau do dho bhulenga lua ruba dhara. Tapulara lua rubadhara do rihi ne rui ngati lua wolo.14Tuahhu-tuahhu! Ne nga ke ne gunawe, kinga lii ddau, "Ya dhe ddau doparahajha", kiadho ke do pedhelo ne lua

YAKOBUS 2.15–19 1335parahajha no ne pa dhara wui ai-wuitao no? Nara marra ne lua manno ngakaho do mina harre ta wie pa no ne luahelama?15Kita era he heddau tuahhu kiadhoheddau nawanni do ta paralu nga bharapake jhe do adho lema ke do era ngabhara nga'a tu do helodho-helodho ne.16Ne nga ke ne guna kinga lii mu pano, "Pake we ri au ne bhara mita do dhomeringi jhe nga'a we au!" -- jhe do adhodo wie ri au ne nga ne do paralu ri no tuta muri mada?17Mina harre lema nga lua manno ngakaho, ki do dho pedute ri wui ai-wui tao,moko bhule dho nga lua guna nga-nga.18Wue marra ta era do lii, "Era ddaudo peini-anni pa lua manno nga kahono jhe era lema do peini-anni pa wuiai-wui tao no." Do medae ri ya ta bhale,"Pedhelo ko we pa ya mina mii ddau nenara ta era nga lua manno nga kaho ngado adho do lere ri wui ai-wui tao, jhe domedae ta pedhelo ri ya, ri wui ai-wuitao ta do ya dhe, do nga lua manno ngakaho."19Do parahajha mu ta Deo, tituwata ta do hahhi we, we adho? Nah,

YAKOBUS 2.20–24 1336henga-henga kerabba lema do parahajhajhe do kerigghi-keraggu ri meda'u.20Do dhai bhodho mu! Do paralu ko make ta peteleo pa mu, ta do bhule ne gunata era lema nga lua manno nga kaho kido dho lere ri wui ai-wui tao?21Heleo we Abraham ama-appu di. Dohamme nga woie no ri Deo taga tari wuiai-wui tao no, pa dhara jhole Ishak ri no,ana no ne, pa Deo pa dhida dhea eratunu-menahu ne.22Pa dhe ke ne teleo, ta do ne luamanno nga kaho ne do jhamma tapedhelo ri wui ai-wui tao mita jadhi ta keteme.23Napoanne do penau nga lilolo padhara Buku Lidara-Likewahhu Deo donadhe, "Abraham do parahajha pa Deojhe ri lua manno nga kaho no do naanne,ta hamme ke no ri Deo mii heddaudo jhagge ne lua ddhei Deo." Ri domina harre ke, hakku pale Abraham ta,"Ihi-anga Deo."24Teleo ke pa awe do nadhe, tu do nehamme no nga woie ri Deo, taga tari nenga ne do tao ri ddau do naanne, jheadho taga tari lua manno no he we.

YAKOBUS 2.25–3.3 133725Heleo lema we Rahab, mobanni dowoapa muri mada ne. Hamme no ngawoie ri Deo, taga tari wui ai-wui tao no,pa awe hammi ri no la dhara ammu none mone pehodho dhara-dhara ti doIsrael he, jhe kale ne loro jhara mitanara ro ta perai peludu-anni lake jhararujhara do wala.26Nah, mina mii ngi'u do dho bhulenga henga, do jadhi ta ngi'u do madeke, mina harre lema nga lua manno ngakaho do dho lere ri wui ai-wui tao, dojadhi ta lua manno nga kaho do made.

3 1Tuahhu-tuahhu! Bhole we ta rihi aeti telora mu do ddhei ta jadhi guru.

Do toi ke ri mu ma, ta do di ne jadhiguru he, do medae ta pereha ne hala dido rihi rui ri ngati ddau do wala he.2Di hari-hari do jhajhi wari ne tao halanga ludu. Tapulara ddau do dho ngaddita tao hala nga ludu ri kolo lipali-lipedaino, no ddau do keteme ke, do nara tatahe ke hari heddau ne ngi'u no.3Ki rape ke ri rapa ne ubha jhara mitaie ke ta pedutu ke ri no ne lua ddhei di,moko ne jara napoanne do nara ke ri tapeato hari hengi'u.

YAKOBUS 3.4–8 13384Mii hewue kapa lema, maji lema tado mina harre ne worawwu worena jhedo aggo ke ri ngallu do dhai maddu, donara ta kemudhe ri ulu do mina harre newonaiki, ta pedute nga lua ddhei moneparru uli.5Mina harre lema nga we'o di; majilema we'o ta do hemadha naiki, tapularado nara wue-anni jhara lua-lua domone-ae. Dhino miha, ta mina mii lemaworena hewue jhami, do nara ta tune riai do mina harre ne worawwu na iki!6We'o do hela'u ke nga ai. Pa ngi'u di,no ke ne jadhi ta kepue apa nga kerewedo pejhale ne lua apa nga kerewe lahari heddau ne ngi'u di. Ri ai do tidhara naraka ne, no ke ne do pekappoladu-ladu hari-hari ne muri mada di.7Hari-hari bhada bhani, do lila, dorodho ri kabu nga nadu'u do nara tapemabo jhe do alla tarra ke pepemabo riddau raiwawa.8Tapulara we'o ddau raiwawa adho donara ta pemabo ie ta ri heddau he. We'odhe do apa do kerewe jhe nara dho tapeato, jhe do tobo ri raho do wie luamade mada.

YAKOBUS 3.9–14 13399No, pake ri di tu ta peha'e kolo lii ie-aepa Muri nga Ama di, tapulara do pakelema ri di ta wie lua unu kolo taddhupa ddau nga ddau ihi-anga, do allapeworo-pepanynyi nga hia nga wewoDeo.10Ngati ubha do naanne lema, mahhune kolo lii ie-ae, jhe mina harre lema liilua-unu kolo taddhu. Do ne pa petu neadho do mina poharre!11Era marra made ei-wattu do pewattuei do meringi nga ei do paddhu; ngatihahhi mada ei-wattu do hela'u ne we?12Kepue kepallu, Tuahhu-tuahhu, naradho ta wue, wue zaitun, jhe kepue agonara dho ta wue, wue kepallu. Madaei-wattu do harro nara dho ta pewattu eido meringi.13Kinga era pa telora mu do mmaudhara nga do i'a tao ie, do jhamma ke riri no ta pedhelo ne muri mada do woie,nga do tao ne lai-lai do woie, do lere rilua wawa nge danni-ade nga lua uku ngammau dhara.14Tapulara ki do pana dhara mu, dopaddha ade, jhe do penge ngi'u mihake mu, bhole pahe we ne mmau dharamu do naanne, rowi ri naanne ke ne

YAKOBUS 3.15–18 1340pepote-pekewarro ri mu ne do petu petarra do ngati Deo ne.15Lua mmau do mina harre adho dodakka ngati era do mmau do megalane. Lua mmau dhara do naanne dodakka ngati raiwawa, ngati lua ddheinge nga ade ddau raiwawa do rihi ngatirupehakku ne, jhe ri do mina harhe kengati wango!16Pa mii we ne era lua pana dhara ngalua ddhei nga ngi'u miha, pa anne lemake ne era lua kenya'u nga buluru ngaheworawwu-heworawwu wui ai-wui taodo apa do kerewe.17Tapulara ne ddau do nga uku ngammau dhara do dakka ngati dhidanidhe, petari-tari do adho do pehiwori do woapa, jhe do ddhei nga luapedhuri-pemira do kehaka jhe dopedhanno. Do tobo no ri lua dhara, ngado wie ne wue-wue wui ai-wui tao dowoie. Adho no do anga jhara he bhakka,nga adho do peuku-uku-anni.18Do tarra ta do ne lua do woie ne dodakka ngati wini pedhuri-pemira ne, dokojhe ri ddau-ddau do ddhei nga luapedhuri-pemira ne!

YAKOBUS 4.1–5 1341

4 1Ngati mii ke we ne dakka nelua pehala-pealla nga lua pehibhi-

penyami ne pa telora mu? Ta do adhoke napoharre ngati lua ddhei-lua ddheimu do pee loro nga peluru-penyamipa dhara ngi'u mu tu mita nara ne luamengallu dhara raiwawa dhe.2Do era ma mu nga lua ddhei, tapularanara dho, moko ta ddhei ke mu tapepara-petabbhu! Petadi mu ne kaletada keloe, tapulara ngaddi dho rimu ta abo ne kale ri mu ne, mokota pehibhi-penyami nga pehala-peallahe ke mu. Bhule dho mu ta nara nenga-nga, rowi adho mu do ami pa Deo.3 Jhe tarra ma mu ta do alla peami paDeo, tapulara pee ma mu nga do dhonara, rowi ne lua pedabbho lii ami mu dohala, ne nga ne do ame ri mu, wata ketu lua mengallu dhara ngi'u mu he wemiha.4Mu hedhe ddau-ddau do dhopedhanno! Do toi ke ri mu we adho, rowiki do peihi-anga ke mu nga raiwawa dhe,moko mu do jadhi ta ihi-muhu ihi-lawangati Deo?5Bhole penge ta do bhule nga erajhalli ne lii do pale pa dhara Buku

YAKOBUS 4.6–10 1342Lidara-Likewahhu Deo, "Pa dhara ngi'u dido peera ri Deo ne henga do rihi ketakkipa lua ddhei no."6Maji lema ta mina harre, lua rubadhara Deo do wie pa di ne do rihi rui ngati lua ddhei henga di do naanne. Ri domina harre ke hakku era lema do hure dobhuke pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo, "Do ta lawa ri Deo ne ddau dowue-anni, tapulara do ta hajha do ddheiNo nga ddau do wawa nge danni ade."7Rowi do mina harre ke pewawa-anniwe pa Deo, jhe lawe we Wango, mokodo medae ke Wango ta perai ti nga mu.8Peumu-anni we mu nga Deo, dota peumu-anni lema Deo nga mu.Pemmau we ne ruai mu, woo mu donga lubhu horro nga menyilu! Jhepemmau-pemegala we ne ade mu, woomu do kejanga ade!9Do jhamma ke mu ta menyaha ngapetarra-tarra jhe tangi we pedihi-noho,do jhamma ke ne lii mari mu ta jadhilitang nga lua mengallu nge nga kehakadhara mu ta jadhi lua hedui nge.10Do jhamma ke mu ta pewawa-annipa hedhapa Muri, moko ri Muri do tapedhida mu.

YAKOBUS 4.11–14 134311Tuahhu-tuahhu, bhole pekara-pewaggi we mu heddau, kiadho tapenyakka hala heddau penaja ngaheddau. Ddau do kara do waggi kiadhodo nyakka hala pa tuahhu no do hela'uta do Herani, nnau ta kara ta waggi nganyakka hala pa lai do dare ri Deo keri no. Jhe ki nga nyakke ke ri mu nehala pa lai do dare do kewahhu ri Deo,napoanne ne pa petu ne, adho ke mu dopedute ne lai-lai do dara do kewahhudo na harre, tapulara do jadhi ta monehappo hala ke.12 Jhe ne do pa petu ne wata hahhiwe ne do nga higa ta wie hala nga dopehappo hala pa ddau raiwawa. WataDeo we ne do nga higa ta pehelama ngata pemaetebho-ttei. Hakku, nadu ke mu,hakku ddhei mu ta nyakka hala ddaunga ddau ihi-anga?13Tuahhu-tuahhu do lii ta, "Lodho dhekiadho bhalli-rai, do ta pehaddhi la raena ni ko jhi jhe la pee pa ni hewue ttaune tui, ta la pedhaga ta la kale doi." --dhanno ko ne litakka ya do nadhe.14Ne nga ne do medae ta jadhi pamuri mada mu do bhalli-rai ne, ri mihaadho do nara ta toi. Mu do dho hala

YAKOBUS 4.15–5.3 1344mii habbhu he we, do ngadde pa dharahemelila he we, kinga alla ke peminaharre ta ele he ke.15Ne pa petu ne, do jhamma mu ta liimina hedhe, "Kinga maddhi he pa dharaMuri, do medae jhi ta muri mada, jhejhagga nadhe, kiadho nanidhe."16Tapulara pa awe nadhe do wue-annike mu jhe do peha'e-ha'e-anni ngalipedai do dho bhule guna. Hari-hari luapeha'e-anni nga lipedai do dho bhuleguna do mina harre do hala.17Rowi do mina harre ke, ddau do toi nedo woie ne, do naanne ke ne do jhammata tao ri no, tapulara adho do wae ta taori no, moko ddau do napoanne do taolubhu harro nga menyilu.

5 1Lua pehewina ddau-ddau do kaja!Dhanno ko we ne litakka ya. Do

jhamma ke mu ta tangi nga penina nohorowi do medae mu ta dhui hape luahedui-herui.2Ne lua kaja nga kete'e mu he do wwauke. Ne bhara pake mu do nga'a ke rirurai.3Ne mela-lara nga mela pudi unu muhe do keboro ke ri rutu, ne rutu ro he dojadhi ke ta hakahi tu ta pelawa nga mu,

YAKOBUS 5.4–7 1345jhe do medae ke ta nga'a ne ngi'u mu,mii ri ai he. Do alla ke mu peudu ngara'a ne unu-oha mu pa awe hedhape neawe pedakka rahi dhe.4Adho mu do wae ta ma'i ne ihi kehiwaddau-ddau do jhagga pa maa mu he.Pa awe nadhe dhanno we ri mu nelipenina noho ro! Ddau-ddau do pemokone ihi-habha ngati maa mu he, dopeko-peka ke ta ami lua ruba dhara jhelipeko-peka ro do dhai ke la wodilu Deo,Muri do Mone Rihi Wihi Higa nga peredane.5Do muri mada ke mu pa dhara kerejakenata, jhe do narro do lake ke ri mu nelua mengallu nge nga kehaka dhara paraiwawa do nadhe. Hala dho mu mii dota pekebhabbhu-anni he tu ta mate neawe ta jhue ta kehabbhe ne.6Do wolo do pemade ke ri mu neddau-ddau do dho bhule hala nga luduhe, jhe do adho ro do pelawa nga mu.7Rowi do mina harre ke, makka teenga wangnge we Tuahhu-tuahhu he,tade dhai la awe dakka Muri ne. Heleowe ne lua halla-anni mone jhagga woraiwowadu, ne pemata no tade dhai neworai no ne ta wie ne ihi-habha do nga

YAKOBUS 5.8–12 1346kebhue tu no. Jhe mina harre lema none makka tee nga wangnge, ne mateawe ajjhi pa awe muru rrau nga ajjhi paawe kehabbha wila.8Do jhamma lema ke mu ta makka teenga wangnge, jhe nga worena ade, rowido hedharra ke ne lodho dakka Muri.9Bhole pegu-pegallo jhe dhhei tanyakka hala ri heddau pa heddau, mitado dho wolo mu ri Deo. Henge we! NeMone happo hala ne do hedharra ke, domoko ke No ta dakka.10Tuahhu-tuahhu, henge we ne nabi-nabi do pedai lii pa dhara ngara Muri ne.Ro do makka tee jhe do halla-anni nedhui hape hedui-herui. Hakku pake wero ta mii telia he.11Do pali ke ro ta ddau do mengallu ngenga kehaka dhara rowi do titu halla-anniro. Do rangnge ke ri mu ma ne jhara luamakka tee Ayub, jhe do toi ke ri mu mamina mii Muri pa pedakka rahi ne wie nelua tarro ie nga menyarro mangngi tuno. Rowi Muri do dhai tarra ruba dharanga do woie ade.12Ne do rihi ketutu, nadhe ke: Bholedhede lipehupa, ie ta nga ngara liruballa,mina harre lema nga ngara raiwawa,

YAKOBUS 5.13–16 1347kiadho nga ngara ne nga we. Ta lii hewe, "Tarra" ki nga ne lua pedabbho nedo tarra, jhe "Adho" ki do ne lua pedabbho mu ta adho, mita do dho wolemu ri Deo.13Kinga era pa telora mu do era padhara hedui, do jhamma ke no tahebhajha. Kinga era do mengallu dhara,do jhamma ke no ta alo-ree majho kokota wue waje Deo.14Kinga era do paddha do jhammake no ta pedoa kattu-kattu jemaat.Jhe ne kattu-kattu jemaat do na harredo jhamma ke ta hebhajha tu ddaudo paddha do naanne jhe pehame riei-manynyi pa dhara ngara Muri.15Ki do pedhae ke ri ro ne lihebhajharo nga lua ketarra, do ta peie ma riMuri ne ddau do paddha do naannejhe pehai-pehuba ne lubhu harro ngamenyilu do tao ri no.16Rowi do mina harre ke do jhammake mu ta kelole ne hala mu heddau paheddau jhe hebhajha we mu heddau tuheddau, mita peie mu ngati lua paddhamu. Jhe ne lihebhajha ddau do pedutene lua ddhei Deo, do nga kuaha domone-ae.

YAKOBUS 5.17–20 134817Elia do hela'u we ta ddau raiwawa miidi lema. Hebhajha no nga petarra-tarramita do dho puru ajjhi, moko ta do dhopuru tarra ma ajjhi ttalu bhue ttau ngahebhakka.18Ta alla pemina harre ta hebhajha rike no, moko ta puru ke ajjhi, hakku tawie ke ri worai ri ne ihi-habha.19Tuahhu-tuahhu ya! Kinga era heddauti telora mu, do adho ke do pedutu ri neliajha do ngati Deo ne, jhe era heddaudo nara ta pebhale ne kattu ddau donaanne la nga Deo,20henge ne lilolo do nadhe: Ddau donara ta pebhale ne kattu heddau do ngalubhu harro nga menyilu ti loro jhara nodo hala ne, moko ne ddau do napoannedo pehelame ke ne hemanga ddau donga lubhu harro nga menyilu do naannengati lua made mada je do ae ne lubhuharro nga menyilu no do pehai-pehuba.

1 PETRUS

1 1Tuahhu-tuahhu, annu-niki dojhujhu-do pidhi ri Deo do menyabbha

pa railiha ddau: pa ihi rai Pontus,Galatia, Kapdokia, Asia nga Bitinia!Ya, Petrus, rasul Yesus Kristus, do ngahenao, ki ie mudhe he Deo ta wie nelua tarro ie nga menyarro mangngi ngalua kehaka dhara do re'a do lale tu mu.Do pidhi ke mu ta jadhi annu-niki Deopedute nga lua pedabbho Deo Ama. JheHenga Deo ke ne do alla pepejadhi muta annu-niki do mmau do megala, dopetone ta tu Deo we, mita pewawa-annimu pa Yesus Kristus jhe No ke ne dopemmau-pemegala mu.2 (1:1)3Mai we di ma peha'e ne kolo lii ie-aepa Deo, Muri di Yesus Kristus! Do dhaitarra No ne hajha ne ddhei nga di, ri domina harre ke hakku wie ri No pa di nemuri mada do wowiu nga pemure bhalewari Yesus Kristus ngati dhara mademada. Nadhe ke ne do wie pa di ne luahenao do dho i'a kerattu wari.

1 PETRUS 1.4–7 13504Do henao ke ri di ta hammi ne luatarro ie nge menyarro mangngi ta jadhita unu ta oha ri di, do pemoke ri Deo tuannu-niki No, lua tarro ie nga menyarromangngi do takke ke ri No pa era dommau do megala ne, hakku do adho kedo nara ta apa wari, kiadho ta wwau,kiadho lema ta muru.5Hari-hari ne do na harre do ta tu muke, taga tari do parahajha ke mu paDeo. Moko do jaga ke mu ri kuaha Deo,mita hammi ke ri mu ne lua helama tonaie ne, do moko ke ta peteleo pa awe dopedakka rahi ne hine.6Rowi do mina harre ke, do jhamma kemu ta mengallu nge nga kehaka dhara,maji lema pa dhara awe do nadhe, padhara do hekedhiki ko do jhamma ko muta hedui, rowi do ta narro ta lake ko ri muheworawwu-heworawwu ruluji-ruhakku.7Ne pedabbho ne, tu ta peteleo ke tado tarra ke mu, ta do parahajha ngapetu-petarra pa Muri, we do adho. Melalara do nara lema ta apa, do ta hakkoma ri ai. Nah, lua manno nga kaho mudo rihi ri ko ne kebhue ngati mela lara,hakku do jhamma ma ta hakko ko mitajadhi ta do dho kerattu. Jhe ri do mina

1 PETRUS 1.8–12 1351harre ke do madae ke mu nara lipuji ngado ta takka pekerihi, jhe do ta pedhedepa lodho dakka bhale wari Yesus Kristus.8Do hajha do ddhei mu nga No, majilema do uru he adho do ngadde No rimu. Jhe do parahajha ke mu pa No majilema pa awe nadhe adho dae do ngaddeNo ri mu. Ri do mina harre ke, mengallunge nga kehaka dhara we mu, jhe narronga lake we ne lua mengallu nge ngakehaka dhara do dhai ketutu ne nga dodho nara ta ege ta kire ne.9Rowi do dhae ke ne lua pedabbho-luapedabbho lua manno nga kaho mu ne,do lua hela ma ngi'u mu ke ne.10Lua helama do nadhe ke ne do kaletoi nga do pereha ri nabi-nabi, jhe dopeere-ere ke ri ro ne lua mangngi do wieri Deo pa mu he.11Pa dhara awe naanne ke ne pedare riHenga No pa ro ne jhara lua hedui-heruido ta dhue ta hape ri Kristus nga jharaketo-kelodo No do medae ta lere ki ludune lua hedui-herui do dhue do hape dona harre.12Pa nabi-nabi do na harre ke ne pekeri Deo ta do ne nga ne do tao ri ro, adhotu lua paralu ro, tapulara tu mu ke, adho

1 PETRUS 1.13–16 1352ke ta do wala ri ti lai-lai do dhanno dotenae ri mu nga teleo pa dhara awe donadhe ngati ro do pepika Li Hagha Dharane, jhara lua Yesus Kristus. Lai-lai dona harre ke, ne do pedhae ri ro pa muri kuaha Henga Deo do moe ri No ngatiera do mmau do megala ne. Lohe lanaju-naju Deo lema do ddhei ta toi ne liido pepeke ri ro he.13Rowi do mina harre ke, do jhammake mu ta pemoko-moko-anni. Jaga wepewoie-ie jhe henao we nga petu petarrapa lua mangngi do medae ta wie pa mune pa awe dakka Yesus Kristus ne hine.14Pewawa-anni we pa Deo, jhe bholewe ta muri mada pedutu nga lua ddheimu we do uru he, pa dhara nga do dhotade dae Deo ri mu.15Do wala ri ngati napoanne, dojhamma ke mu mmau ta megala padhara hari-hari lai do jhagge ri mu,hela'u le mii Deo do pedoa mu ne, Deodo mmau do megala.16Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deodo hure do bhuke, "Do jhamma ke mu tammau ta megala, rowi Ya do mmau domegala."

1 PETRUS 1.17–20 135317Pedoe Deo ri mu ta Ama, pa dharalihebhajha mu pa No. Nah, Deo donaanne ke, ne do ta pehappo ne haladdau raiwawa pedutu nga wui ai-wui taoro heddau heddau, nga do dho ketarriworawwu ddau. Rowi do mina harre kenga era ko mu pa danni raiwawa donadhe, do jhamma ke mu ta pekelodeDeo pa dhara muri mada mu.18Do toi ke ri mu ma, ne nga ne do allepema'e tu ta peballe kattu mu ngati murimada do woapa do dho bhule nga gunane do pepure ngati ama-appu mu he. Neihi ma'i do naanne adho dhe hahhi lai donara ta apa ri, mii mela pudi kiadho melalara,19 tapulara hahhi bhara do dhai dhidakebhue, ngi'u Kristus miha, do jadhita mii ki'i para manu hiba, do tune domenaho tu Deo, do dho bhule nga luakura nga terujha.20Kristus ke ne do jhujhe do pidhe riDeo, rai ti awe nga do dho peera daeraiwawa dhe. Jhe pa lodho-lodho tahedharre ne awe padakka rahi raiwawado nadhe, do ta dakka ke No ma raiwawatu ta ma pehelama mu.

1 PETRUS 1.21–24 135421Do lake jhara No ke ne ne tu muta parahajha pa Deo do alle pepemurebhale wari No ne ngati lua made mada,jhe pekelode No. Hakku, Deo ke ne doparahajha ri mu, jhe pa Deo lema ke netakke ri mu ne henao mu ne.22Taga tari do pedhanno ke munga liajha do ngati Deo ne, moko tapemmau-anni ke ne ngi'u mu, jhehajha jhe ddhei mu nga ddau-ddaudo hela'u lua manno nga kaho do ngahenono-henarru he. Rowi do mina harreke do jhamma ke mu ta pehajha-peddheiheddau nga heddau nga hewue ngedanni ade.23Rowi do pelake jhara Lidara-Likewahhu Deo do muri nga do pelorone, alla ke mu pepejadhi ta ddauraiwawa do wowiu, do adho do metana tiddau raiwawa, tapulara do metana ngatiAma do peloro ne.24Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deodo hure do bhuke mina hedhe, "Hari-hariddau raiwawa do dho hala ke mii jhu'uhe, jhe hari-hari ne lua dhida nga kelodoro, do dho hala ke mi wila jhu'u. Kimerajhu ke ne jhu'u he, ta keloro lemake ne wila ro,

1 PETRUS 1.25–2.5 135525 tapulara lidara-likewahhu Deo dopeloro lohe la lodho do nami mii ne." LiHagha Dhara do alle pepeke pa mu neke, ne lidara-likewahhu do naanne.

2 1Rowi do mina harre ke, horo wengati ngi'u mu, hari-hari ne do woapa

he; bhole pote nga appi ri we, jhe bholepekewarru-anni. Bhole pana dhara, jhebhole kara nga waggi ddau do wala.2Do jhamma ke mu ta jadhi mii anamea he do ta itu ta metana ko we, do peenga hae-koko loro nga ei-huhu-kepululua pedu-petuwu nga Deo ne. Jhe ngamina harre ke mu ne muri nga do tapehelama.3Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deodo hure do bhuke mina hedhe, "Do toi rimu ma miha, ta do mina mii ne woie adeMuri."4Rowi do mina harre ke, mai we la ngaMuri. No ke do mii wowadu do muri,wowadu do hore do nabhe ke ri ddauraiwawa, ri do ege ta do dho bhule ngaguna, tapulara do jhujhe do pidhe ke riDeo ta mii wowadu do nga kebhue.5Mu do mii wowadu-wowadu do muri.Rowi do mina harre ke do jhamma kemu ta ddhei ta pake tu ta petito ammu

1 PETRUS 2.6–8 1356Deo pa dhara lua manno nga kaho. Ngamina poharre ke ta jadhi ke mu ta monetunu-menahu mone tunu-menahu, dopetone ne muri mada ta tu Deo we, ngado pelake jhara Yesus Kristus ne jholepa Deo ne bhara tunu nga menahu dommau do megala do jhamma do pekattapa ade Deo.6Rowi pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo do hure do bhuke mina hedhe, "Alleke ri ya pepidhe hewue ne wowadu donga kebhue, do pejaddhe ri Ya pa Sionmii wowadu kepue; jhe ne ddau doparahajha pa No adho ke do medae tapenina-noho."7Ne wowadu do naanne do dhai dhidane kebhue tu mu do parahajha. Tapularatu ddau-ddau do dho parahajha, do jadhike ne lilolo ngati Buku Lidara-LikewahhuDeo do mina hedhe, "Ne wowadu dopake ri tuka-tuka wowadu he do teleo keta do jadhi ta wowadu kepue," jhe8 "Na poanne ke ne wowadu dopehedune ku'u ddau, wowadu do tapekeloli ro." Hakku kedune ro taga tarido dho parahajha ro pa lipedai Deo. Minaharre ke ne do petakke ri Deo ne jharalua ro.

1 PETRUS 2.9–12 13579Tapulara mu ke ne kejie ddau dojhujhu do pidhi, mone tunu-menahudo pemoke duae ne, kejie ddau-rai dommau do megala, do petone ta tu Deowe miha. Deo ke ne do pidhi nga dopedoa mu ta mahhu-anni ngati dhara dokerabba ne tu ta maho la dhara teleo Nodo weo do kana ne, do nga lua pedabbhomita ie ke mu ta pelebe ne lii jhara lai-laido tao ri No do rihi ngati ihi ne.10Do uru he mu do adho annu-niki Deo,tapulara pa dhara awe do nadhe mu doannu-niki ke ri Deo. Do uru he. Do uruhe adho dae Deo do hajha do ddhei ngamu, tapulara pa dhara awe nadhe dohammi mu ne lua hajha nga ddhei No.11Tuahhu-tuahhu do ddhei ri ya. Muddau-rai do wala jhe do melero paraiwawa do nadhe. Rowi do mina harreke, tarra-tarra ne ami mu ri ya, mitabhole pedutu ri mu ne lua ddhei ngenga ade ddau raiwawa do pee ngapemuhu-pelawa nga hemanga.12Ne wui ai-wui tao mu pa telora ddaudo dho tade Muri do jhamma ke ta dorihi ne woie, hakku kinga peapa ne ngaramu ri ro mii ddau do tao apa, do pee mari ro ta hammi ne wui ai-wui tao mu do

1 PETRUS 2.13–18 1358woie he, jhe ri do mina harre ke do tawue waje he ke Deo ri ro pa lodho dakkaNo ne.13Pa dhara ngara Muri do jhamma kemu ta pewawa anni pa nadu we ne monepereda ddau raiwawa; ie ta pa Kehe dojadhi ta mone pereda do ketutu,14 ie lema ta pa gubernur do pejhujheri Kehe tu ta wolo ddau do tao apa ngakerewe, nga tu ta takka pekerihi ddaudo tao do woie.15Rowi ne ddhei Deo, mita ri lai-lai dotao ri mu do woie he do ta henabbhi kene ubha ddau do pali do kenyawu he.16Do jhamma ke mu ta muri madamii ddau do balla kattu he, tapularabhole pake ne lua balla kattu mu ne,tu ta herimu ne lua do apa do kerewe,tapulara muri mada we mi annu-nikiDeo.17Takka we pa dhara kire hari-hariddau, hajha ddhei we nga tuahhu-tuahhudo Herani hela'u. Meda'u we ri Deo, jhepekerihe we Kehe.18Tuahhu-tuahhu do jadhi ta ddaukako-kaddhi, pewawa-anni we pa kattuunu mu nga petu-petarra, jhe adho tawata pa ro he we do woie ade nga do

1 PETRUS 2.19–23 1359lumu do majho, tapulara pa ro lema dorihi bhani nga karri he.19Do medae ta wie ri Deo ne lua tarroie nga menyarro mangngi tu mu, ki dotoi ke ri mu ne jhara lua ddhei Deo ne,ta makka tee mu, ta dhui ta hape ne wuiai-wui tao do dho pekatta.20Rowi ne nga ke ne kerihi ki do makkatee ke mu ta dhui-hape lua wolo dojhamma ne ta hape ri mu taga tari dohala? Tapulara ki do makka tee ke mune dhui-hape lua hedui-herui do nappedo kebie mu taga tari do tao lua do petu,moko do ta wie ri Deo ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi tu mu.21Tu lua napoanne ke ne pedoa mu riDeo. Rowi Kristus miha do alla ke doalla ke dhui-hape hedui-herui tu mu, jheri lua hedui-herui No ke do naanne, tawie ke ri No pa mu ne hahhi telia, mitapedute ri mu ne mela kabha-jhalla No.22Ngaddi dho No ta tao lubhu harro ngamenyilu jhe ngaddi le dho ma heddau tarangngi ta No do pote do appi.23Pa awe ta dio-ta pedaddhe No, bhuledho No ta pebhale ri lii diu-pedaddha. Padhara dhue-hape ri No ne hedui-herui nebhule dho No ta bhani ta gagga; ta jhole

1 PETRUS 2.24–3.3 1360he we ri No ne lua No pa Deo, Monehappo hala do dho i'a bibhi-hebhakkane.24Kristus miha ne do dhue do hape nelubhu harro nga menyilu di pa ngi'u No,pa kolo ajhu ketoe ne, mita ludu ke dingati higa nga pereda lubhu harro ngamenyilu, jhe muri mada pedute nga luaddhei Deo. Ri no'e-no'e Kristus ke ne dopeie mu.25Do uru he do dho hala ke mu ki'ido huli do teballi he, tapulara pa awenadhe, alla ke mu peaggu bhale waritu ta pedute Mone Bhata nga MonePiara-peluja ngi'u mu ne.

3 1Mina harre lema mu mobanni-mobanni, do jhamma ke mu ta

pewawa-anni pa ddau pa hedhapamu, mijhi kina era pa telora ro do dhoparahajha pa lii do ngati Deo ne, tiwue muri mada mu do nara ke ro taparahajha. Jhe tenge dho ke mu ta liinga-nga ri pa ro,2 rowi do ngadde ke ri ro ne wui ai-wuitao mu do petu ne nga do mmau domegala ne.3Bhole we ne lua banni-ie mu ta watake ta banni-ie jhara tele ne we, mii lua

1 PETRUS 3.4–7 1361pennau rukattu, kiadho pake bhara nnaunga tenge do ngati mela, kiadho pakebhara do dhida kebhue.4Ne woie ne, do jhamma ke ne luabanni-ie mu ne do wattu ngati dharapenge nga danni ade, alu nga hadhado lumu do majho jhe do ketanna;napoharre ke ne lua banni ie do peloronga do dhai dhida kebhue pa dharanamada Deo.5Nga loro jhara do nadhe ke pamobanni-mobanni do nga aigama hepa awe do uru he, ne henao pa Deo,ne pegaa-pejhamma ne ngi'u ro, jhepewawa-anni pa ddau pa hedhapa ro he.6Mina harre lema ke Sara, do pewawa-anni no pa Abraham jhe pedoe Abrahamri no ta muri no. Tuahhu he pa awenadhe, do ana-ana ri Sara ke, kinga dojhagge ke ri mu ne lai-laido woie, jhe dodho meda'u ie ta pa ne nga we.7 Jhe mu lema ne momone-momone,do jhamma ke mu ta muri mada ngatobo ri lua tada penaja nga ihi-ammumu, jhe do nga toi ke ri mu ta do ro kejiedo ke loe. Takka we ro pekerihi, rowi rodo hela'u-la'u nga mu, do ta hammnene lua ruba dhara ne, muri mada do

1 PETRUS 3.8–10 1362peloro ne ngati Deo. Jhagge we ri mu nenadhe, mi ta do dho era ne do labbe nelihebhajha mu.8Li peheatte nadhe ke; do jhamma keTuahhu-tuahhu ta hela'u lii nga langu,jhe hahhi we ne lua tada. Do jhammake mu ta pehajha-peddhei heddau ngaheddau mii ddau-ddau do petuahhu he.Jhe do jhamma ke mu ta peruba dharaheddau nga heddau, nga wue do nga luawawa nge danni ade.9Bhole bhale lua woapa ri woapa,kiadho lii diu nga pedaddha ri lii dui ngapedaddha, ne woie ne, bhale we ri mu, rili ami lua tarro ie nga menyarro mangngingati Deo. Rowi ne pedoa mu ri Deo,mita ie ke ta hemme ri mu ne lua tarroie nga menyarro mangngi ngati No.10Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deodo hure do bhuke mina hedhe, "Ddau doddhei ta toi ne lua manynyi nga nattamuri mada, nga do ddhei ta narro nelodho-lodho do woie, do jhamma ke tajage ri no ne ubha nga kuri nyoro no,mita do dho pedai ne lai-lai do apa dokerewe, nga do dho pali ne lai-lai dopote do appi.

1 PETRUS 3.11–15 136311Do jhamma ke no ta pejjhau-anningati lua do apa do kerewe, jhe taolai-lai do woie; do jhamma ke no ta la'arui nga petarra-tarra tu ta kajhe dhae nelua pedhuri-pemira he.12Rowi Muri do pee loro nga heleo neddau-ddau do pedute ne lua ddhei No,jhe do pee nga dhanno ri Muri ne liaminga menangngi ro; tapulara do ta lawari Muri ne ddau-ddau do tao apa ngakerewe."13Nadu ke we do ddhei ta tao apapenajha nga mu, ki do ddhei mu ta raoie?14Tapulara maji lema mu ta do jhammata dhui hape lua hedui-herui taga taritao lai-lai do woie, do mangngi ke mu!Bhole mada'u ie ta penaja nga nadu we,jhe bhole kepapi.15Tapulara pa dhara ade mu, dojhamma ke ta petone ne lua takkepekerihe Kristus ri mu, do penau nga eramejaddhi No mii heddau Muri. Jhe dojhamma ke mu ta era loro nga moko tawie ne lii bhale ie ta pa nadu we ne ddaudo kebhali jhara lua henao do parro rimu ne.

1 PETRUS 3.16–19 136416Tapulara jhagge we ri mu ne lai donaanne nga lumu nga majho jhe ngapewawa-anni. Jhe do jhamma ke ne adenga penge mu ta do pudi tarra, mita kipeape ne ngara mu ri ddau, taga tari mudo muri mada nga woie mii ddau-ddaupedute Kristus, moko ne ddau do peapangara mu he do medae ta mekae mihaunu ma ro.17Rihi ie ta dhui-harui taga tari tao laido woie ki do naanne ke ne lua ddheiDeo -- ngati dhui-hape hedui-herui tagatari tao lua do apa do kerewe.18Rowi Kristus miha, wata hewari wene made, tu hape la lodho do namimii ne taga lubhu harro nga menyiluddau raiwawa -- heddau do dho bhulenga hala nga ludu, made tu ddau donga hala nga ludu. Ne tao ri Kristus nenaanne mita nara ke ri No ta hewai-hewewe mu la nga Deo. Alle ke ne ngi'uNo do ngadde ri namada ne pepemade,tapulara do pemure bhale wari pa dharalua pedu-petu nga Deo.19Pa dhara lai mii henga, kako Nola pepeke ne lii do ngati Deo ne pahenga-henga do pa dhara bhaddo he,

1 PETRUS 3.20–4.1 136520henga-henga ngati ddau-ddau do dhopewawa-anni pa Deo pa awe Noh he. Padhara awe do naanne, do mata ri Deonga merai dhara pa dhara nga tao ko riNuh ne kapa ne. Wata ke ddau-ddau doera pa dhara kapa ne we -- hari-hari rodo aru ddau -- ne do pehelama pelakejhara lua lale dahi do naanne.21Nah, lai naanne pala mii telia ngatilua pejhiu do pa dhara awe do nadheke, do pehelama mu ne. Lua pejhiudo nadhe, adho ke ta hahhi lai-ala dopemoone ngi'u dhe we ngati hari-harira'i nga tongo, tapulara pala mii lijajimu he ke pa Deo, lijaji ngati ade ngapenge do woie. Lua pejhiu do naanne dopelama mu ke taga tari Yesus Kristus doalla ke pemuri bhale wari ngati dharamade mada,22 jhe do nnai ke do ha'e la era dommau do megala. Pa dhara awe nadhennai ke No do pereda hela'u nga Deo,jhe do pereda pa hari-hari naju-naju Deohe, pa hari-hari mone parru kuaha, minaharre lema pa hari lua rui nga kedi.

4 1Taga tari do alla ke Kristus pedhui-hape hedui-herui pa ngi'u No

do ngadde ri namada ne, do jhamma

1 PETRUS 4.2–4 1366ke mu ta perui-anni ri lua petitu domina harre le. Rowi ddau do dhui-hapelua hedui-herui pa ngi'u do ngadde rinamada dhe, adho ke do tao lubhu harronga menyilu ri.2Rowi do mina harre ke, do jhammake mu pa petrue ne muri mada mu paraiwawa do nadhe pedute nga lua ddheiDeo, jhe adho do pedutu nga lua ddheiddau raiwawa.3Pa awe do ludu he do dhai tui kemu ne tao lai-lai do ddhei ta tao riddau-ddau do dho tade Muri. Ne murimada mu adho do woie. Do pedute rimu ne lua ddhei nge nga ade mu do rihingati rupehakku ne, nginu mawo, taolai-tao do keruka-kerakki nga lua dhutuliba ila, nginu-nginu nga wie hu ngamejura pa ajhu nga wowadu do pebhegedhara ddau we.4Pa dhara awe nadhe ddau do dho tadeMuri, ta madalae ke taga tari do adho kemu do muri mada do mii ro ri, do ddheita kenani pa dhara lubhu harro ngamenyilu do dho bhule nga rutie-rutattane. Ri do mina harhe ke hakku ta kara tamenihi ke mu ri ro.

1 PETRUS 4.5–10 13675Tapulara do medae ma ro ta titu pahedhapa Deo do moko ke ta happo nehala ddau do muri nga do made.6Ri do mina harre ke, hakku ne LiHagha Dhara ne do alle ke pepeke lemapa ddau-ddau do made. Ne pedabbhone mita ie ke ro do alla ne hala ro hepa dhara lua ngi'u do nadhe -- mii laihari-hari ddau do medae ta pehappone hala he -- nara ta muri mada padharalua do pedu nga Deo.7Hari-hari ne nga we, do hedharre kene lua pedakka rahi ne, rowi do minaharre ke do jhamma ke mu ta narata tahe ne ngi'u mu, jhe meniga wepewoie-ie mita nara mu ta hebhajha.8Rihi ngati hari-hari do napoharre,do jhamma ke mu ta petu-petarra nepehajha-peddhei heddau nga heddau,rowi ri pehajha-peddhei he ke muheddau nga heddau ne do medae ta naramu ta pehuba hala heddau ri heddau.9Do jhamma ke mu ta hammi heddau riheddau la dhara ammu heddau-heddaunga do dho bhule ne lua penina noho.10Ri mu heddau-heddau do alla kepehammi ne lua ruba dhara do pewala-wala ngati Deo. Rowi do mina harre ke,

1 PETRUS 4.11–14 1368mii mone peato do woie ngati lua rubadhara Deo do na harre, do jhamma kemu ta ta pake ne lua rui nga kedi mu donaanne tu lua paralu mu hela'u-la'u.11Tuddau do pepeke lii ne, do jhammake ta pepeke ne lii do ngati Deo ne, ddaudo pemoko ddau do wala, do jhammake ta pemoko ri lua rui nga kedi dongati Deo, mita pa dhara hari-hari lai,nara ke ta pekelode Deo do pelake jharaYesus Kristus. No ke ne do pereda ngado jhamma ta pekelode lohe la lodho donami mii ne. Amin.12Tuahhu-tuahhu do ddhei ya! Pa dharaawe nadhe, do dhai tarra ke mu nehedui-herui, rowi do nee ke mu pa dharanga hakko ko. Tapulara bhole jadhi tamadalae, mii do ta era he hahhi lai dorihi ngati ihi do ta jadhi pa mu.13Ne woie, do jhamma ke mu tamengallu dhara, rowi do dhui hapehela'u-la'u ke mu nga Kristus. Mokohine, kinga dhai ke ta peteleo ne luadhida nga kelodo Kristus, do medae kemu ta mengallu nge nga kehaka dhara.14Do mangngi mu kinga kara menihimu taga tari mu do pedute Kristus.Napoanne ta peteleo ke ta do ne Henga

1 PETRUS 4.15–18 1369do kelodo ne, Henga Deo, do era padhara mu.15Bhole era heddau he ti telora mu dodhui hape hedui-herui taga tari no monepemade ddau, mone mena'o, kiadhomone tao apa nga kerewe; kiadho tagatari do pehiwu lai pa dhara lai ddau dowala.16Tapulara kinga dhui hape muhedui-herui taga ri do Herani mu, bholemekae mu ri lai do naanne. Peha'e we rimu ne kolo lii ie-ae pa Deo, taga tari doaggo ngara Kristus ri mu.17Do dhai ke ne awe ta happo ne halaraiwawa do nadhe ri Deo. Jhe ne halaannu-niki Deo dhangnge ma ne do tahappo uru jhara. Nah, ki Deo do ta jhariuru jhara ngati di, mina mii ke ne dota jadhi hine nga ddau-ddau do dhoparahajha pa Li Hagha dhara do ngatiDeo ne?18Pa dhara Buku Lidara-Likewahhu Deodo hure do bhuke mina hedhe, "Kingaddau-ddau do tao lai do woie do heduilema ke ta pehelama, ne nga ri ke ne domedae ta jadhi nga ddau-ddau do ngalubhu harro nga menyilu do dho tadeMuri?"

1 PETRUS 4.19–5.2 137019Rowi do mina harre ke, kinga era neddau-ddau do dhui hape ne hedui-heruitaga tari do mina harre ke ne ddhei Deo,do jhamma ke ne ddau-ddau do na harreta muri mada nga mola nga mira, jhejhula we ne ngi'u pa Mone woro-Monepanynyi ro. Ri No do medae ta pee tapetobe loro ne lijaji No.

5 1Ne ami ya mita heleo ri monebhau-bhata jemaat mu. Ne bhuke ri

ya ne nadhe mii ihi-anga do hela'u tamii mone bhau-bhata, jhe mii ddau doalle pe ngadde mina ne lua hedui-heruiKristus, jhe do medae le ta pekelodehela'u, kinga dhai ne awe lua pekelodeKristus ta pengadde pa ddau raiwawa.Ne ame ei ya nga petarra-tarra,2mita ie ke ri mu ta bhau-ta bhata nekewolo naki'i do jhula ri Deo he pa mu.Bhau-bhata we ro nga mengallu ngenga kehaka dhara, mina mii ne do ddheiDeo, jhe bhole nga ade do kewai. Jhebhole jhagge lema ne lua jhagga mu tuta nara lua mangngi, tapulara taga tarido tarra-tarra mu ne ddhei ta pemokoro.

1 PETRUS 5.3–8 13713Bhole tao mii do pereda penaja nga rodo alla pejhula pa mu he, tapulara jadhiwe ta telia tu ro.4 Jhe pa awe dakka Mone bhataMone-ae ne hine, do medae ke tahamme ri mu ne labba do weo nga kanane, do adho ke do medae ta henunu warine lua weo nga kana no.5Mina harre lema Tuahhu, ddau-ddaudo ngarru. Pewawa-anni we pa ddau-ddau do rihi pemuri. Tuahhu he hari-harido jhamma ke ta pewawa-anni jhepemoko we heddau ri heddau nga wawange danni ade. Rowi pa dhara BukuLidara-Likewahhu Deo do hure do bhukemina hedhe, "Deo do ta pelawa penajanga ddau do wue-anni tapulara do hajhado ddhei nga ddau do wawa nge danniade."6Rowi do mina harre ke, pewawa-anniwe la wolaabba Deo do rui ne, mitapedhida mu ri No kinga dhai ke ne awene.7 Jhole we hari-hari ne lua keba'a-kepapi mu pa Deo, rowi No ke ne dopedhuli nga mu.8Do jhamma ke mu ta menigapewoie-ie, jhe nga moko-moko we. Rowi

1 PETRUS 5.9–12 1372Wango do ihi-muhu ihi-lawa mu ne,no do dho hala ke mii hinga do bela lahebhakka-bhakka jhe do nga keau-au takale ne nga we ne do ta dalla-ta hobhari no.9Lawe we no ri lua manno nga kaho dodho i'a kerattu wari ne, rowi do toi ke rimu ta do ne Tuahhu-tuahhu do Heranihela'u do wala he do pa hari hewueraiwawa do dhui hape hedui-herui miimu lema.10Tapulara ki moko ke mu ne dhui hapehedui-herui pa dhara hemelila he, mokodo medae ri Deo miha ta peketeme muta jadhi ta do keteme. Do medae ke ri Nota petitu nga ta perui mu, jhe pebharramu ri No. Rowi No ke ne Deo do dhaitarra ne woie ade, do alla pepedoa mu tuta hela'u-la'u le ta narro ta lake ne dhidanga kelodo No do peloro ne, do pe lakejhara Kristus ne.11No ke ne do pereda lohe la lodho donami mii ne! Amin.12Huri ya do na bhabha nadhe, nebhuke ri ya tu mu, do ri ruba dhara Silasdo ege ke ri ya ta heddau tuahhu doHerani do mappe. Ne ddhei ya ta pedidimu nga ta peketarra mu ta do ne nga ne

1 PETRUS 5.13–14 1373do bhuke ri ya dhe, lii do petu-petarrajhara lua ruba dhara Deo ne. Do jhammake mu ta parru pebharra pa lua rubadhara do naanne.13 Ihi anga-ihi anga pa dhara jemaat paBabilon, do jhujhu do pidhi lema ri Deo,hee do moa lipelangu tu mu, mina harrelema ne ana ddhei ya, Markus.14Pelangu we mu heddau nga heddau,nga do tobo ri lua pehajha-peddhei miido petuahhu he pa dhara Herani. Ki iemudhe he, Muri ta wie ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi tu Tuahhu-tuahhu hehari-hari do jadhi ta unu-oha Kristus.

2 PETRUS

1 1Tuahhu-tuahhu do tarra-tarra kene parahajha do mii jhi le! Yesus

Kristus, Deo nga Duae Mone ma'i-Monegolo ne di, do wie ne loro jhara pa ditu ta parahajha pa No, rowi No ke nedo mola do mira. Huri do nadhe ngatiSimon Petrus, heddau naannu nga rasulYesus Kristus.2Ki ie mudhe he, ta wie ri Deo pa mune lua tarro ie nga menyarro mangnginga lua kehaka dhara do dhai re'a ngalale, rowi do tade ke ri mu, Deo ngaYesus, Muri di.3Alla ke Deo pe pake ne kuaha No mihatu ta wie pa di hari-hari ne nga we nedo paralu pa lua muri mada ta wie hunga mejura pa Deo. Ne do tao ri No nenadhe, do pelake jhara ne nga ne dotoi ri di jhara lua Yesus Kristus, do allapepedoa di tu ta narro -- ta lake ne luabebu nga meragi nga lua woie ade No.4Ri loro jhara do naanne ke, ne wie riDeo pa di ne lua tarro ie nga menyarromangngi do rihi nga ihi nga do rihi dhida

2 PETRUS 1.5–7 1375kebhue do alle pejaje ri No ne. Ri luatarro ie nga menyarro mangngi do naharre ke ne nara mu ta golo-anni ngatilua ddhei-lua ddhei do woapa he paraiwawa do nadhe, jhe hamme ri mu nealu nga hadha do dakka ngati Deo ne.5Rowi do mina harre ke, la'a-rui wemu nga petarra-tarra, mita pee munga parahajha pa Kristus, jhe ne luaparahajha mu ne do rabhe ri muri madado woie. Wala ngati muri mada do woiene do paralu mu ta jadhi ddau do eranga lua mmau dhara,6 jhe do wala ri ngati lua mmau dharane do jhamma ke ri mu do nara ta labbene ngi'u mu. Jhe ne do wala ri ngati narata labbe ngi'u ne, do jhamma lema muta petima-anni tu ta makka tee penajanga hari-hari lai ne nga we. Do walari ngati lua makka tee ne, do jhammalema ke mu ta muri mada pedute ngalua ddhei Deo.7 Jhe ti muri mada do pedute lua ddheiDeo ne, do jhamma ke ta penabbo rilua pehajha-peddhei nga tuahhu-tuahhudo hela'u lua manno nga kaho he, jhepebhue ri, ri lua pehajha-peddai ngahari-hari ddau.

2 PETRUS 1.8–12 13768Hari-hari ne napoharre wue-wue doparalu ke tu mu. Kinga do era ke ne wuedo napoharre do re'a do lale pa mu tamejhanni jhe do nga wue nga wila, jhetade nga rihi woie ri Yesus Kristus Muridi.9Tapulara ddau-ddau do dho bhule ngawue-wue do mina harre, do kedhadduke ne lua penge no, nara dho ke ri no taheleo nga do ballo ke ri no lubhu harronga menyilu no do uru he ta do alle kepepemo.10Rowi do mina harre ke Tuahhu-tuahhu, la'a-rui we mu rihi rui ri, mita nelilangu-lipedoa nga lua jhujhu nga pidhimu ri Deo ne, ta ju ri ne rui. Ki nga taoke ri mu ne lai do mina harre, adho kemu do medae ta kebhatto ri.11 Jhe ki do mina harre ke, do medae keta wie pa mu ne higa do tobo tu ta mahola dhara Rae Pereda do peloro ngati Muringa Duae Mone ma'i-Mone golo di ne,Yesus Kristus.12Rowi do mina harre ke, pee ri ya ngapekebhaddi jhara lua do naanne, majilema ta do toi ke ri mu ma, jhe do dhaiparahajha ke mu pa liajha do ngati Deodo alla pehammi ri mu he.

2 PETRUS 1.13–18 137713Pa dhara nga muri mada ko ya, papenge ya, do jhamma ya ta pehewinamu pa lai-lai do na harre.14Rowi do toi ke ri ya ta do adho kedo tui ri, do medae ke ta hane ri yane raiwawa do nadhe, ro wi do alle kepepeke nga teleo-teleo ri Muri di YesusKristus pa ya.15Moko do ta pee ma ya nga la'a-ruimajilema ta alle ke ya pemade, do pee ma rimu nga henge ne lai-lai do na hedhe.16Pa awe peke ri jhi pa mu ta do dhaikelodo tarra ne lua dakka Muri di YesusKristus, adho jhi do peketoe-anni palijawi-lijawi do penahhu ri ddau raiwawa.Lua dhida nga kelodo Kristus do naannedo alle ke pe ngadde ri namada pa kattujhi miha.17Do era jhi pa ni ta dhai No ta pekerihenga ta pe kelode ne ri Deo Ama. Padhara awe naanne do rangnge ri jhi nelipedai ngati Do Rihi Wiki Dhida ngaKelodo ne, do pali pa No, "Nadhe ke neAna Ya, Ana hajha nga ddhei ne Ya. Noke ne do pemengallo dhara Ya!"18Do rangnge miha ri jhi ne lipedai donaanne do dakka ngati era do mmau domegala ne, pa awe era he jhi hela'u-la'u

2 PETRUS 1.19–2.1 1378nga No pa kolo lede do mmau do megalane.19Rowi do mina harre ke ta rihi ri kene ketarra pa jhi ne jhara litakka Deodo pepeke ri nabi-nabi he. Ne woie ne,ta dhanno-ta tenae ke ri mu ne li takkado naanne, rowi ne litakka do naanne domii lapu do kelala he pa era do kerabbatade dhai hape la hhau lodho, jhe miiweo moto mmau-rai he ne kelala padhara ade mu.20Ne do rihi tarra-tarra ri, do jhammata henge ri mu ne nadhe: Ne litakka Deodo pedhae ri nabi-nabi he adho do ietahe pedutu nga lua tada miha.21Rowi, ngaddi dho ne litakka do ngatiDeo ne ta pepeke ri lua ddhei ddauraiwawa. Tapulara Henga Deo ke ne dojaga do meniga ddau tu ta la pedhae nelitakka do ngati Deo miha.

2 1Pa awe do ludu, pa telora annu-nikiDeo he do hhau ke ne nabi-nabi

do pote do appi. Mina harre lema hinepa telora mu do medae ta hhau neguru-guru do pote do appi. Do medae tapemaho ri ro ne liajha-liajha ro do dhopetu he, do ta peapa pekerewe ddau we.Jhe do medae ta pehile ri ro ne Mone

2 PETRUS 2.2–4 1379Pereda do alla pepeballa kattu ro he. Jheri do mina harre ke, do ta pedubhe ke riro ne lua apa nga kerewe tu ngi'u ro mamiha, jhe adho ke do tui ri do medae keta ma nappi ma kebii ro.2Maji lema ta mina harre, ae ddaudo ta pedutu ne loro jhara muri madaguru-guru dopote do appi do na harre domenya'e ri lua ddhei nge nga ade ro dorihi ti rupehakku he. Jhe ngati wui ai-wuitao guru-guru do na harre do medae tapejadhi do ae ddau ta kare ta mene LoroJahara do Mola do Mira ne, ne pedabbhone do ju la nga Deo ke.3Taga tari do lala ro, moko ne guru-guru do pote do appi do na harre tapedhiri ke pa mu ne lipedhiri-lipedhirido tao ri he ke miha, mita nara ro nelua mangngi ngati mu. Tapulara ne erahappo hala tu ta pebunu ne lua wolotu ro, do tui ke ne alle pepemoke, jhene lua apa nga kerewe ne do alle kepepetakke tu ro, do nnai ke pa dharanga mata ro.4Ne naju-naju Deo do tao lubhu harronga menyilu he, adho do ta hani ri Deota peludu ri ngati lua wolo, tapulara domedae ta nabha la dhara rao ai do peloro

2 PETRUS 2.5–8 1380ne. Do ta pemaho ke ro la dhara ro'arairoo do kerabba ne, tu ta hani ko pa nitade dhai ne Lodho Pehappo hala ne.5Mina harre lema nga raiwawa do paawe do uru ne, adho no do ta haneri Deo tu ta ludu ngati lua wolo. Domoe ri Deo ne ei-waa talo-rai ne la raiwawa ddau-ddau do apa do kerewe hepa dhara do naanne. Wata Nuh we,hela'u-la'u nga do pidu ddau do wala he,ne do pehelama, taga tari do pelebe riNuh ne lii jhara muri mada do pelatta nepa dhara Deo.6Hela'u lema ne lai ne mii rae Sodomnga Gomora; do do peila-lu bolo-jannari Deo ne rae-rae do na harre ri ai, mitajadhi ta te lia ke, ne jhara lua ne nga wene do medae ta jadhi pa ddau-ddau doapa do kerewe he.7Tapulara Lot do pehelame rowi dopedute ri Lot ne lua ddhei Deo; do dhaitarra Lot ne dhui hape hedui-herui ri wuiai-wui tao do apa do kedha dhi ngatiddau-ddau do apa do kedhaha he.8Pa telora ddau-ddau do mina harre kene worawwu, Lot do woie do naanne,ne muri mada nga majje ade, rowi helodho-helodho do ngaddi nga do rangngi

2 PETRUS 2.9–12 1381ri no wui ai-wui tao do apa do kerewehe.9Hakku, do toi ke ri Muri, mina miine pelama ne ddau-ddau do pedute nelua ddhei No, ki penaja ro nga rulujiruhakku. Jhe do toi ri Muri mina mii netakka ne ddau-ddau do apa do kerewehe tu ta wolo pa Lodho Pehappo hala ne,10 jhe rihi ri tu ddau-ddau do pedutulua ddhei ro do rihi ngati rupe hakku he,do ra'i do tongo nga do kare do menihene lua pereda Deo. Do mina harre kene worawwu bhani nga wue-anni neguru-guru do pote do appi do na harre,hakku bhule le dho ro nga meghighi hene kara nga menihi ro ne do kemuki dodhida do kelodo do era pa era do mmaudo megala ne le ma.11 Jhe ri naju-naju Deo he le ma mihado rihi ri ko ne rui nga kuaha ngatiguru-guru do pote do appi he, ngaddidho ta pewoapa ro do kemuki do naharre ri likara nga menihi pa hedhapaMuri.12Tapulara ne guru-guru do naharre,do dhai tarra! Hala dho ke ro mii bhadaaddu do kappa jhe tabbhu pemade. Adhoke do penge uru jhara ko ri ro, wata

2 PETRUS 2.13–15 1382ke ddhei ta tao pedutu nga lua tada rohe ke miha, hakku ta giu-ta waggi kene lai-lai do dho toi dae ri ro. Rowi domina harre ke, ri wui ai-wui tao ro miha,do medae ke ro ta apa ta kedhaha miibhada-bhada bhani he.13Mii gui-wolo ajhu-wabba taga tarilua hedui-herui do dakka wui ai-wui taoro he, do medae ke ro ta dhui-hapehedui-herui. Tu ro, ne lai do pemengallodhara ro, wala dho ke ti tao ne nga wepa awe anni lodho, tu ta petobe ne luaddhei ngi'u ro. Ki ga mejaddhi ke rohela'u-la'u nga mu pa dhara lai tao newue ro do pebhege dhara ddau, rowi domawo ro ri lua dhhei nge nga ade ro dorihi ngati rupehakku he.14Ngaddi dho ro ta i'a bhenya ne taolubhu harro nga menyilu jhe ne mengalludhara ro peketarri nga mobanni dokerejhe we. Jhe ne ddau do ta itu kota parahajha jhe adho dae do hole neketarra, do ta hii ke ri ro. Ne ade rodo dhai tima ke nga lua lala nga hopa.Ro he, ddau-ddau do nga lua unu kolotaddhe ke!15Rowi adho ke ro do ddhei ta pedutulo ro jhara do mola, moko ta huli ta

2 PETRUS 2.16–19 1383teballi he ke ro. Ro he do narru pa lorodo narro ri Bileam ana Beor do uru he.Bileam dhe do ddhei tarra ke ta nara doingati wui ai do woapa ne.16Tapulara do nara no lua pekebhaddedo dhai rui penaja nga wui ai-wui taono do woapa ne, ta dhai ta pedai lii nekeledai no ne mii lipedai ddau raiwawahe. Moko ta pehahhe ke ne nabi donaanne mita pengahe ne wui ai no dokepona do naanne.17Guru-guru do pote do appi do naharre, hala dho ke mii mada ei-wattudo kemangu he, jhe do mii buru-raido hewi'o ri raga nga opo he. Domoko ke ri Deo tu ro ne hahhi era dokerabba-guru-rai.18Do tao ri ro ne lijaji-lijaji do manynyido natta do dho bhule nga ihi, pake riro ne lua ddhei do bute ne tu ta pebunune ddau do ta itu ta bhale kattu, ngatitelora ddau do muri mada pa dhara hulinga teballi.19Ne guru-guru do pote do appi hedo na harre do jaji ne lua balla kattupa ddau-ddau do na harre, tapulara romiha do ujhu do laggu ko ri lua tima-luatima do peapa ddau raiwawa. Rowi ki

2 PETRUS 2.20–3.1 1384jharra ke ddau ri hahhi lai, moko ddaunapoanne do jadhi ta annu ke ri lai dopejharre no ne.20Ddau do tade Muri nga Mone ma'i-Mone golo di ne, Yesus Kristus do ballakattu ke ngati kuaha-kuaha raiwawa dopeapa ddau raiwawa. Tapulara kinga allake pemina harre, jhe lakka ri no ri hiihewari ri, jhe jharra no ri kuaha-kuahado na harre, moko ne lua ddau donapoanne pa pedakka ra hi do rihi apa rike ngati do uru ne.21Rihi ie ne ddau-ddau do na harre tado dho ngaddi dae ta tade ne loro jharado petu do ngati Deo ne, ngati do ta deke ri ro tapulara pa dhai leto adho dowae ta pedute ri ro ne lipereda-liperedado wie ri Deo ne pa ro.22Ne nga ne do tao ri ro ta peteleo ta dope tu ne lipepahhi do nadhe, "Ngaka donga'a wari ne nga ne do alle pemaddo rino," nga "Wawi do alle pepejhio pemmo,moko do medae bhale wari la bba'ipebhare-gore pa dhara lubhu."

3 1Tuahhu-tuahhu do hajha do ddheiya! Nadhe ke ne huri ya kedhue ne

tu mu. Pa dhara dhue bhalla huri do nahedhe, do kale ke ri ya ne loro jhara tu

2 PETRUS 3.2–6 1385ta pemuri ne lua penge-lua penge dommau pa mu.2Ne li ya pa mu mita henge ri mune lipedai-lipedai do uru he, do pali rinabi-nabi Deo he, nga lipereda Muri,Duae Mone ma'i-Mone golo, do pedhaepa mu pelake jhara rasul-rasul he.3Petari-tari-rai do jhamma ta toi ri mu,ta do pa lodho-lodho pedakka rahi, domedae ta hhau ne ddau-ddau do ne murimada ro do menya'e ke ri lua ddhei romiha do woapa he. Do medae ta mari tadholo mu ri ro,4 jhe lii mina hedhe, "Ne ane, do pejajiMuri ta do medae No ta dakka! Pa awenadhe, jhe pe'e No ri? Ama-appu di doalla ke pemade, tapulara hari-hari lai,pee ma mii pa tima he, mii rai ti petarita peera rai wawa hari ta hewue!"5Nga peuku-anni ro ta dho wae tamengaku ta do rai uru-rai tare do alle kepepeera liru nga raiwawa dhe ri lidaraDeo. Raiwawa tao ri Deo ngati ei-loko,jhe ri ei-loko ne;6 jhe ri ei-loko ne lema -- ei-lokongati ie-waa talo-rai ne -- ne peape neraiwawa do uru jhara ne.

2 PETRUS 3.7–10 13867Tapulara liru nga raiwawa do nadhedo piare-peloje ri lidara Deo do naannema tu ta pekappo ri ai hine. Pa dharaawe nadhe liru nga raiwawa pee ko manga piare-pelojhe tade dhai la lodho tawolo nga ta peila ne ddau-ddau do apado kerewe he.8Tapulara tuahhu-tuahhu ya, hahhi laido nadhe adho do ie ta ballo ri mu: padhara namada Muri, helodho hela'u lemamii hetabbha bhue ttau, hari dhue ne naharre do hela'u we pa Deo.9Adho do pelajho ne wie ri Muri ne ngane do alle pejaje ri No, maji lema ta doera ddau do penge ta do Deo do dhaipe elo jhe itu petobe ne lijaji No. Dowala ri ngati naanne, Deo do dhai makkatee penaja nga mu, rowi ddhei dho Deota era heddau he ta maho la dhara luaapa nga kerewe. Ne ddhei No mita ieke hari-hari ddau ta jharra ngati lubhuharro nga menyilu ro.10Tapulara Lodho Dakka Muri ne, domedae ta dakka mii heddau do mena'o.Pa Lodho do naanne, liru do medae taele ri likedu-kedarru, jhe hari-hari ne doera pa ihi liru do ta kappu ladu-ladu, jhe

2 PETRUS 3.11–15 1387raiwawa nga hari-hari ne nga we ne doera pa dhara no do medae ta ila.11Rowi hari-hari ne na harre do medaeta mae-tebho-ttei nga loro jhara do minaharre ke, mina mii ke we ne jhammamu ta muri mada? Do jhamma ke mu tamuri mada nga mmau nga megala jhepetone ta tu Deo we,12pa dhara nga mate nga ito ko nelua dakka Lodho Deo ne. Pa Lodho donaanne liru nga raiwawa do medae takappu ladu-ladu, jhe taga tari pana no,moko hari-hari ne nga we pa ihi liru dota ei.13Tapulara di ne do ta mate ne nga nedo alle pejaje ri Deo, wale dho ke ti lirunga raiwawa do wowiu ne, do pa dharano ne do era ne lua mola mira ne.14Rowi do mina harre ke Tuahhu-tuahhu do ddhei ri ya, pa dhara ngamate ko ri mu ne Lodho do naanne,wohe la'a-rui we mu nga petarra-tarra tamuri mada nga mmau nga megala ngado dho bhule lua kura nga terujha pahedhapa Deo. Jhe jage we ri mu ne luapedu do woie ne nga Deo.15Ege we ne lua makka tee Deo ne, tamii hahhi awi do wie ri No pa mu mita

2 PETRUS 3.16–17 1388helama mu. Paulus tu ahhu di do hajahado ddhei ri di ne, do alla ke pebhuki domina harre lema tu mu. Ne bhuki ri none naanne nga lua mmau dhara do wieri Deo pa no.16Pa dhara hari-hari huri no he,do bhuki loro ri Paulus ne jhara nejhara lai do naanne. Tarra, do era maparri lai do hedui ta kanynye ri mupa dhara huri-huri no do na harre.Ne do hedui do na harre, do alla kepepemodha-pepe kewarru ri ddau-ddaudo dho tada nga-nga he, jhe do adho dotitu halla-anni ne lua manno nga kahoro. Lai do napoharre adho ke ta lai domadalae ri, rowi ne kewahhu-kewahhudo wala he ngati Buku Lidara-LikewahhuDeo, do mina harre lema ke ne tao ri ro.Ne nga ne do tao ri ro do na harre watake do ta penahhu ne lua apa nga kerewetu ro miha.17Tapulara mu do Tuahhu-tuahhu doddhei ri ya, do toi ke ri mu ma jhe jharalai do naanne. Rowi do mina harre ke,meniga pewoie-ie we, bhole tade dhaimu ta piru la dhara lua huli nga teballiddau-ddau do dho tada nga-nga he, jhebunu ngati era titu mu do rui ne.

2 PETRUS 3.18 138918Do jhamma ta ju ri mu ne toi nelua ruba dhara Yesus Kristus, Muri ngaDuae Mone ma'i-Mone golo di ne, jhe dojhamma ke ta ju ri mu ne tade No. Luadhida nga kelodo tu No we, awe nadhelohe la lodho do nami mii ne! Amin.

1 YOHANES

1 1Ne ihi huri do nadhe jhara lua Lidarado wie muri mada, Lidara do era ke

rai ti awe do petari rai. Do alle alle keri jhi pedhanno ne jhara lua no, jhe dongadde ke ri namada jhi miha. Do alleke ri jhi peketarre no, jhe do alle ke nopeparro ri ruai jhi.2Ta dhai ne muri mada do naanne tapeteleo do ngadde ke ri jhi. Ri do minaharre ke moko ta pepeke ke ri jhi nejhara lua no. Pepeke ri jhi pa mui nejhara lua muri mada do petu nga dopeloro ne, do era hela'u nga Ama, jhe doalle ke pepeteleo pa jhi.3Ne nga ne do ngadde nga do dhanno rijhi, naanne ke ne do pepeke ri jhi pa mu,mita dutu hela'u le mu nga jhi, ta henatene muri mada do peheujhu-headde ngaAma nga Ana No Yesus Kristus.4Ne bhuki ri jhi ne huri do na hedhemita ie ke ne adi ta tarra-tarra nemengallu nge nga kehaka dhara.5Nadhe ke ne lii do dhanno ri jhi ngatiAna No, jhe pedhae ri jhi pa mu; Deo ke

1 YOHANES 1.6–9 1391ne teleo ne, jhe pa No adho do era tu-tune lua kerabba ne.6Kinga lii ke ta di do muri mada doheujhu-headde nga No, jhe moko di domuri mada pa dhara kerabba, moko dopote ke di, ie ta pa kolo lipali lipedaimina harre lema pa dhara wui ai-wuitao.7Tapulara ki do muri mada ke di padhara teleo do mina mii Deo do era padhara teleo, moko do bharra do kedi'i kene muri ma da di, do pedhuri-pemira keheddau nga heddau, jhe raa Yesus, AnaNo ne, do pemmau-pema'i ke di ngatihari-hari lubhu harro nga menyilu di.8Kinga lii ke di ta do dho bhule di ngalubhu harro nga menyilu, di dhangngene do pelue ngi'u di miha, jhe adho kedo era pa dhara ade di.9Tapulara ki do kelole mola ke ri dine lubhu harro nga menyilu di pa Deo,do medae ke ta petobe ri No ne lijajiNo nga tao ne do mola-do mira. Do tapehai-pehuba ri No ne lubhu harro ngamenyilu di, jhe lonye pemmau ne ngi'udi ti hari-hari wui ai-wui tao di do halahe.

1 YOHANES 1.10–2.4 139210Tapulara ki do lii ke di ta do dhobhule di nga lubhu harro nga menyilu,do ege ke Deo ri di ta do pote jhe adhoke do takke ri ne lipedai Deo pa dharaade di.

2 1Woo ana-ana ya! Ne bhuke ri ya nenadhe tu mu, mita ie mu ta bhole tao

lubhu harro nga menyilu. Tapulara kingaera do tao lubhu harro nga menyilumoko do era ke di nga heddau mone titodi, Yesus Kristus do mola do mira ne, Noke ne Mone ami nga menangngi tu di pahedhapa Ama.2 Jhe do pelake jhara Yesus Kristus ke,ne pehai-pehuba ne lubhu harro ngamenyilu di. Jhe adho ta lubhu harro ngamenyilu di he we, tapulara lubhu harronga menyilu hari-hari ddau raiwawalema.3Ki do pedhanno ke di nga lipereda-lipereda Deo, napoanne ke ne telia ta dotade ke Deo ri di.4Ddau do lii, "Do tade ke Deo riya," tapulara adho do pedhanno ngalipereda-lipereda No, ddau do na poannedo pote, jhe Deo adho do era pa dharaade no.

1 YOHANES 2.5–10 13935Tapulara ddau do pedhanno ngalipedai Deo, ddau napoanne do hajha doddhei nga keteme pa Deo.6Nadu do lii ta no do muri ma dapa dhara heujhu-headde nga Deo, dojhamma ke no ta muri mada pedutekerak ki Kristus.7Tuahhu-tuahhu ddhei ya! Ne do bhukeri ya dhe adho ta hahhi lipereda do wiu.Nadhe lipereda do tui ke, do alle alle kepepedhae pa mu pa awe ta jhari he komu ta parahajha pa Kristus, lii do ngatiDeo do alle ke ri mu pedhanno uru jhara.8Maji lema ta mina harre, ne liperedado bhuke ri ya do nadhe do wiu ko ma;rowi ne petu-petarra no ne do nara ke tangadde pa ngi'u Kristus nga pa ngi'u muma. Rowi ne lua kerabba ne do ju ke taele jhe ne te leo ne do petu ne do jharike ta kelaka.9Ddau do lii ta no do era pa dharateleo, tapulara ne ddau napoanne dopee ma nga takka nui-takka bubu ngatuahhu no, ddau napoanne do pee ko mapa dhara kerabba lohe ma dhara awenadhe.10Ddau do hajha do ddhei nga tuahhuno, do muri mada pa dhara teleo ke no,

1 YOHANES 2.11–15 1394hakku bhule dho ke hahhi lai he pa no dota pebunu ddau do wala la dhara lubhuharro nga menyilu.11Tapulara ddau do takka nui-takkabubu nga tuahhu no, do era ko nopa dhara kerabba. Do narru pa dharakerabba ko no, jhe toi dho ri no ta kakoju la mii no, rowi ne ne lua kerabba donaanne do pekerabbe ko ne namada no.12Ne bhuke ri ya tu mu, Ana-ana ya,rowi do alla ke ne lubhu harro ngamenyilu mu pepehai-pehuba ri Kristus.13Ne bhuke ri ya tu mu do Ama-ama,rowi do tade ke No ri mu do lore kepeera rai ti petari. Ne bhuke ri ya tumu Ana-ana do ngarru, rowi do alle kepepejharre ri mu ne Mone Tao Apa ne.14Ne bhuke ri ya tu Ana-ana, rowi dotade ke Deo Ama ri mu. Ne bhuke ri yatu mu, Ama-ama rowi do tade ke ri mune Lidara do rai tare ti petari ne. Nebhuke ri ya tu mu, Ana-ana do ngarrurowi do rui ke mu. Ne Lipedai Deo doera ke pa dhara ade mu, jhe do alle kepepejharre ri mu ne Mone Tao Apa ne.15Bhole ddhei we nga raiwawa donadhe, kiadho ie ta ne nga we do erapa raiwawa do nadhe. Ki ddhei mu nga

1 YOHANES 2.16–19 1395raiwawa do nadhe, moko adho ke mu doddhei ri nga Ama.16Hari-hari ne nga we do era pa danniraiwawa do nadhe -- do ddhei ri wueddau raiwawa do nga lubhu harra ngamenyilu ne ke, do ngadde ri namada, dongadde ri namada jhe ddhei ta unu jhepehewue-wue ta pekerihe -- hari-harine napoharre lai-lai do adho ngati Ama,tapulara ngati raiwawa dhe.17Raiwawa nga hari-hari do era padhara no, do ddhei ri ddau raiwawa, donee ke pa dhara ta ele. Tapulara ddaudo pedute lua ddhei Deo, do ta pemurimada lohe la lodho do nami mii ne.18Woo ana-ana ya, awe pedakka rahiraiwawa do hedharre ke! Do alla kepepika uru ri ya pa mu ma, ta do medaeta dakka ne ihi Muhu-ihi lawa Kristus;jhe pa dhara awe nadhe, ae ke do hhaune ddau do pemuhu-pelawa nga Kristus.Napoanne ke ne telia ta do hedharra kene awe pedakka rahi raiwawa.19Ne ihi muhu-ihi lawa Kristus he, waladho ke ngati ddau-ddau do alla pehani dihe, rowi ro he do ne pa petu ne do adhoma ddau-ddau di. Kita ro ddau-ddau dima, do tatu ro ta do era ma hela'u-la'u

1 YOHANES 2.20–24 1396nga di. Tapulara alla ke pehani di ri ro,mita teleo ke ta do dho bhule heddauti telora ro do tarra-tarra do maho makejie di.20Tapulara do alle ke ri mu pehammene Henga Deo do hegute ri Yesus Kristus,jhe ri do mina harre ke, hakku do toi keri mu hari-hari ne liajha do petu ne.21Hakku bhuke ri ya ne huri nadhe tumu adho taga tari do dho toi dae ri mune liajha do petu ne, tapulara taga tarido toi ke ri mu, jhe do toi lema ke ri muta adho do era ne lua do pote pa dharaliajha do petu do naanne.22Ne do pote ne wata ke ddau do palita Yesus, adho No Duae Mone ma'i-Monegolo do jaje ri Deo ne. Ddau do naanneke ne ihi Muhu-ihi lawa Kristus, adho rino do hamme Ama mina harre lema Ana.23Ddau do dho hamme Ana, ne pa petune do dho hamme Ama lema ke. Jhe neddau do hamme Ana, no do hamme Amalema ke.24Rowi do mina harre ke, ne lii dodhanno ri mu ne do rai ti petari ne mu taparahajha, do jhamma ke ri mu ta jagepewoie-ie pa dhara ade mu. Kinga he leori mu pewoie-ie ne liajha do naanne, do

1 YOHANES 2.25–28 1397medae ke mu ta era loro do muri madapa dhara heujhu headde nga Ana jhenga Ama lema.25 Jhe nadhe ke ne do jaje ri Kristusmiha pa di; muri mada do petu nga dopeloro ne ke.26Ne bhuke ri ya ne nadhe tu mu jharalua ddau-ddau do pee nga petadi he tapelu mu.27Tapulara jhara lua mu miha, do alleke ri Kristus pehegute ne Henga No pamu. Jhe ki do era ko ma ne Henga No pamu, tenge dho ta era ddau do wala nedo ajha mu. Rowi ri Henga No miha dota ajha ma mu jhara lua hari hari lai ieta ne nga we; jhe ne nga ne do ajha ri riNo do petu, adho do po te. Rowi do minaharre ke do jhamma ke mu ta pedhannonga ne nga ne do ajha ri Henga ne pamu, jhe do jhamma ke mu ta pee ngamuri mada pa peheujhu-headde ngaKristus.28Ri do mina harre ke, woo ana-ana ya,halla-anni we mu pa dhara muri madado peheujhu-headde nga Kristus, mita kidhai hine ta dakka No, nara di ta penajanga No nga bhani dhallu jhe adho dopewui-wui-anni taga tari do mekae.

1 YOHANES 2.29–3.4 139829Do toi ke ri mu ma ta Kristus do murimada pedute nga lua ddhei Deo. Rowi domina harre ke, do jhamma lema ke ta toiri mu ta do nadu we do muri ma da ngapedute ne lua ddhei Deo, no ke ana Deo.

3 1Heleo we mina mii ne hajha ngaddhei Deo Nga di, hakku nara di ta

hammi ri No ta mii ana-ana ri No. Jhe dotarra ke di ta ana-ana ri Deo. Ri do minaharre ke, hakku tada dho di ri raiwawado apa do kerewe dhe, rowi adho dotade Deo ri raiwawa dhe.2Tuahhu-tuahhu do ddhei ri ya! Padhara awe nadhe di ana-ana ri Deo ke,tapulara adho dae do teleo ne lua di tamina mii hine. Maji lema ta mina harredo toi ke ri di, ta do ki dakka ke Kristus,do medae ke di ta jadhi hela'u mii No le,rowi do medae ta ngadde No ri di ta domina mii ne lua No do petu-tu ne.3Hari-hari ddau do nga lua henao dona dhe penaja nga Kristus, do ta jage keri no ne ngi'u no mita tarra-tarra ta dommau do megala, do mmau ngati lubhuharro nga menyilu, hela'u le mii Kristusdo mmau do megala.4Ddau do tao lubhu harro nga menyilu,do hihu do pagga lipedara Deo ke; rowi

1 YOHANES 3.5–9 1399lubhu harro nga menyilu, wala dho kengati lua hihu nga pagga lai do da re dokewahho ri Deo.5Do toi ke ri mu ma ta do ne dakkaKristus ne tu ta ma pehai-pehuba lubhuharro nga menyilu ddau raiwawa ke, jhedo adho do era lubhu harro nga menyilupa No.6Hari-hari ddau do muri mada pa dharalua heujhu-headde nga Kristus, adhoke no do pee loro nga tao lubhu harronga menyilu. Ddau do pee loro nga taolubhu harro nga menyilu, ngaddi dho tangadde Kristus kiadho ta tade No.7Woo ana-ana ya, bhole wie ne lua ieta pa nadu we ta pehuli-peteballi mu.Ddau do jhagge ne lua ddhei Deo, ro kene ana ri Deo, mii Kristus lema do AnaDeo.8Tapulara ddau do pee loro ngatao lubhu harro nga menyilu, do anari Wango do nga lubhu harro ngamenyilu rai tare ti petari. Tu lai donadhe ke ne dakka Ana Deo, tu ta mapemae-tebho-ttei ne lua jhagga Wango.9Ddau do jadhi ke ta ana Deo, adhoke no do pee loro nga tao lubhu harronga menyilu rowi ne alu nga wue Deo

1 YOHANES 3.10–14 1400miha do era pa no. Jhe taga tari Deo kene Ama no, moko nara dho ke no ta peeloro nga tao lubhu harro nga menyilu.10Nadhe ke ne lua pewala pa teloraana-ana Deo nga ana-ana Wango, nadudo dho jhagga ne lua ddhei Deo, kiadhodo dho hajha do dho ddhei nga tuahhuno, no adho ana Deo.11Rai tare ti petari do alle ke pepedhaene lii do nadhe pa mu: Do jhamma ke dita pehajha-peddhei heddau nga heddau.12Bhole we di ta mii Kain, do jadhi taana Wango nga pemade ne tuahhu nomiha. Ta nga hakku pemade ri Kain netuahhu no ne? Rowi ne lai-lai do tao riKain do hala, tapulara ne lai do tao rituahhu no ne do petu.13Rowi do mina harre ke Tuahhu-tuahhu ya, bhole madalae we mu kingabubu dhara ne ddau-ddau raiwawa dhenga mu.14Do toi ke ri di ta do di hedhe do alleke pemahhu anni ngati lua made mada,jhe do lari-anni ke la dhara muri mada.Do toi ke ri di nenaanne, rowi di dopehajha-peddhei di nga tuahhu di. Ddaudo dho pehajha-peddhei, do pee ko nopa dha'i pereda made mada.

1 YOHANES 3.15–19 140115Ddau do bubu dhara nga tuahhu no,do mone pemade ddau no, jhe do toi keri mu ma ta do heddau mone pemadeddau adho do era nga muri mada dopetu nga do peloro ne.16Nga loro jhara do nadhe ke ne nara dita toi ne loro jhara pehajha peddhei ngaddau nga ddau ihi-anga: Alle ke pejholeri Kristus ne muri mada No tu di. Rowi domina harre ke, di lema do jhamma ke tajhole ne muri mada di tu tuahhu-tuahhudi!17Kinga heddau do ne muri mada no dowaji ke, jhe ngadde ne tuahhu no do erapa dhara lua dau nga gahara, jhe do dhowae no ta ruba dhara nga tuahhu no donaanne, mina mii ne ddau do naanne nenara ta pa li ta do hajha do ddhei no ngaDeo?18Woo ana-ana ya! Bhole we tapehajha-peddhei pa kuri ubha he we,kiadho ke ta wata pa kolo lipali lipedai hewe. Do jhamma ke di ta pehajha-peddheinga lua hajha nga ddhei do petu-petarrado dute ri wui ai-wui tao di.19Mina harre ke ne loro jhara ne mii tatoi ri di ta di hedhe do maho ke ta kejieana-ana Deo do mola do mira ne, jhe ne

1 YOHANES 3.20–4.1 1402ade di do nara ke ta ketanna pa hedhapaDeo.20Do toi ke ri di, ki do hala ke di ne aneade di, lua tada Deo do rihi ngati luatada ade di, jhe do toi ke ri No hari-hariie ta nenga we.21Hakku Tuahhu-tuahhu ddhei ya, kido dho hala ke di ne ane ade di, do narake di ta mengadha nga Deo nga bhanidhallu.22 Jhe ne nga ne do ami di ngati No dota nara di, rowi do pedhanno do ngalipereda-lipereda o jhe jhagge ri di nenga ne do pemengallo dhara No.23Ne lipereda No pa, nadhe ke: Dojhamma ke di ta parahajha pa Ana No,Yesus Kristus, jhe do jhamma ke di tapehajha-peddhei heddau nga heddau,mii do alla ke Kristus peli pa di.24Hari-hari ddau do pedhanno ngalipereda-lipereda Deo, do heujhu headdeke nga Deo ne muri mada ro, jhe Deodo peheujhu-headde ke nga ro. Jhedo toi ke ri di ta Deo do muri madapeheujhu-headde nga di, rowi do wie keri No ne Henga No pa di.

4 1Tuahhu-tuahhu do ddhei ya! Bholeparahajha we pe hari-hari ddau do

1 YOHANES 4.2–5 1403mengaku ta do era Henga Deo pa ro,tapulara uji uru ko ro mita toi ne he ngado era pa ro do ngati Deo we do adho.Rowi ae ke ne nabi do pote do appi dobela do lappa la hebhakka-hebhakka ke.2Mina hedhe ke ne loro jhara mita toiri mu, Henga Deo we do adho: Ddau domengaku ta do Yesus Kristus dakka maraiwawa do nadhe do mii ddau raiwawa,ddau napoanne do nga Henga do dakkangati Deo.3Tapulara ne ddau do dho ketarra nelai do nadhe jhara lua Yesus, adho donga Henga Deo. Ddau napoanne donga henga ngati ihi Muhu Kristus. Dorangngi ke tuahhu he ta do ne hengado napoanne do medae ta dakka, jhepa dhara awe nadhe do hee ke pa danniraiwawa do nadhe.4Tapulara Ana-ana ya, mu do unu-ohari Deo. Do alla ke ri mu pepejharra nenabi-nabi do pote do appi do na harre,rowi do era Henga Deo pa dhara mu dorihi rui ngati henga do era pa ddau-ddaudo unu ri raiwawa do nadhe.5Ne nabi-nabi do pote do appi do naharre do pedai jhara lai-lai raiwawa dhe,

1 YOHANES 4.6–10 1404jhe ri raiwawa dhe do dhanno ne lipedairo, rowi ro do unu-oha ri raiwawa dhe.6Tapulara di do ana-ana ri Deo; jheddau do tade Deo do pedhanno ngadi. Ddau do adho do unu-oha ri Deo,adho do pedhanno nga lipedai di. Minaharre ke ne loro jhara mita toi ri di nelua pewala pa telora Henga do wei neliajha do mola do mira ne nga henga dopehuli-peteballi ddau he.7Tuahhu-tuahhu do ddhei ya! Maiwe di ma pehajha peddhei heddaunga heddau rowi ne lua pehajha ngapeddhei ne do dakka ngati Deo. Ddau dopehajha-peddhei, do ana-ana ri Deo ke,jhe do tade Deo ke.8Ddau do dho bhule nga lua pehajha-peddhei, adho ddau do tade Deo; rowiDeo ke ne lua pehajha-peddhei ne.9Peteleo ri Deo ta No do hajha-do ddheinga di nga pepue ne Ana No do MoneMiha ne ma danni raiwawa, mita naramuri mada do pelake jhara Ana No ke donaanne.10Na dhe ke ne lua hajha nga ddheine: Adho di do alla pehajha-peddheinga Deo, tapulara Deo ke ne do allapehajha-peddhai nga di, jhe pepue ne

1 YOHANES 4.11–15 1405Ana No ne, mita lake jhara No ke, tanara ke di ne lua pehai-pehuba ngatilubhu harro nga menyilu di.11Tuahhu-tuahhu do ddhei ya, kido mina harre ke Deo ne hajha ngaddhei nga di, di lema do jhamma ke tapehajha-peddhei heddau nga heddau.12Bhule dho heddau he do ngaddi tangadde Deo tapulara ki do pehajha-peddhei ke di heddau nga heddau, dopeheujhu-headde ke di nga Deo, jhe luahajha nga ddhei No do keteme ke padhara ngi'u di.13Rowi do alla ke pewie pa di ri Deone Henga No ne, moko do toi ke ridi ta do muri mada ke di pa dharaheujhu-headde nga Deo, jhe Deo domuri mada peheujhu-headde ke nga di.14Ri jhi miha do ngadde ke Ana Deo,jhe pepeke ri jhi ri ta No ke ne dopepue ri Ama tu ta ma jadhi Duae Monema'i-Mone gole raiwawa do nadhe.15 Jhe nadu do ketarra ke ta Yesus kene Ana Deo ne, Deo do peheujhu-headdeke nga ddau do napoanne, jhe ddau donapoanne lema do peheujhu-headde kenga Deo.

1 YOHANES 4.16–20 140616Ri di miha do toi ke jhe do parahajhake ne jhara lua hajha nga ddhei Deone penaja nga di. Deo ke ne lua hajhanga ddhei ne. Ddau do pereda ri luahajha nga ddhei ne muri mada no, ddaunapoanne do heujhu headde ke nga Deo,jhe Deo do peheuju-headde ke nga no.17Do pejadhi ta do keteme ke ne luahajha nga ddhei pa dhara ngi'u di mitamita era di nga lua bhani-dhallu LodhoPehappo hala ne. Do bhani ke di, rowi nemuri mada di pa raiwawa do nadhe dohela'u ke mii mu ri mada Kristus.18Ddau do narro do lake ke ne luahajha nga ddhei Deo, adho ke do petadari nga lua meda'u. Hakku do teleo ke, neddau do dho tarra dae ne lua hajha ngaddhei Deo nga keteme, ki do meghighitarra dae ne lua hajha nga ddhei Deonga keteme, ki do meghighi meda'u kono ta he dhape ne Lodho Happo hala ne.19Do pehajha-peddhei ke di, rowi Deodo alla ke pahajha-peddhei uru jharanga di.20Ki nga lii ke heddau, "Ya dhe, dohajha do ddhei ke nga Deo," tapularaadho do hajha nga ddhei nga tuahhu no,ddau na poanne do pote do appi. Rowi

1 YOHANES 4.21–5.4 1407ddau do dho hajha do dho ddhei ngatuahhu no do ngadde ri namada, mokobhule dho ke ne rujhara tu no ta nara tahajha ta ddhei nga Deo do dho ngadde rinamada ne.21Rowi do mina harre ke, nadhe ke nelipereda do wie ri Kristus pa di: Nadu dohajha do ddhei nga Deo, do jhamma keta hajha ta ddhei nga tuahhu no lema.

5 1Ddau do parahajha ta do Yesus kene Duae Mone ma'i-Mone golo do

jaje ri Deo ne, ddau do napoanne keana ri Deo. Ddau do hajha do dhhei ngaheddau ama, do hajha do ddhei lema kenga ana no.2Nga loro jhara do naanne ke ne toi ridi, ta di do hajha do ddhei nga ana-anaDeo: Di do hajha do ddhei ke nga Deo,napoanne ke ne telia ta do pedhanno dinga lipereda-lipereda No.3Rowi, hajha-ddhei nga Deo, do ne papetu ne wala dho ke ngati pedhannonga lipereda-lipereda No. Jhe nelipereda-lipereda No. Jhe ne lipereda Noadho do mejanni tu di,4 rowi nadu we ne ana ri Deo do nara tapejharre raiwawa do apa do kerewe do

1 YOHANES 5.5–10 1408nadhe. Jhe ne nara ri di ta pejharre neraiwawa dhe ri lua manno nga kaho di.5Nadu do nara ta pejharre ne raiwawado nadhe? Wata ke ri ddau do parahajhata Yesus ke ne Ana Deo ne.6Yesus Kristus do dakka ma raiwawadhe nga ei-pejhiu No nga raa lua madeNo. Ne dakka No adho ke wata ta ngaei-loke he we, tapulara ei-loko nga raa.Jhe Henga Deo miha do wie ne luata peteleo ta do ne lai do naanne dopetu-petarra, rowi Henga Deo peteleota do ne lai do naanne do petu-petarra,rowi Henga Deo adho do ngaddi ta pote.7Era do tallu ne hakahi:8Henga Deo, ei-loko nga raa -- ro harido tallu do wie ne lilolo do hela'u.9Do parahajha do pa lilolo ddauraiwawa, tapulara lilolo Deo do rihi rui riko. Jhe naanne ke ne ne li lolo do allepewie ri Deo jhara lua Ana No.10Rowi do mina harre ke ne ddau doparahajha pa Ana Deo, do alle ke ripehamme ri no ne lilolo do naanne padhara ade no, tapulara ddau do dhoparahajha pa Deo, do peege ta do potedo appi Deo ri no, rowi do dho parahajha

1 YOHANES 5.11–16 1409no nga ne nga ne do peke ri Deo jharalua Ana No ne.11Nadhe ke ne lilolo do naanne: Alle kepewie ri Deo pa di ne muri mada do petunga do peloro ne, jhe Ana No ke ne murimada do naanne.12Ddau do hamme Ana Deo, do unu keri no ne muri mada do naanne, jhe ddaudo dho hamme Ana Deo, bhule dho ddaunapoanne nga muri mada do peloro ne.13Bhuke ri ya tu mu do parahajha paAna Deo, mita toi ke ri mu ta do unuke ri mu ne muri mada do petu nga dopeloro ne.14 Jhe do bhani ke di ta la peabu ngaDeo rowi do ketarra ke di ta do ta hammiri No ne lihabhajha di, ki ami ke di nenga we ne do penau nga lua ddhei No.15Rowi do toi ke ri di ta do ne liami dido dhanna ri No, ki ami di pa No, mokota toi lema ke ri di ta do wie ke ri No padi ne nga ne do ami ri di nga No.16Kinga ngadde ri mu heddau do Heranihela'u do tao lubhu harro nga menyilu doadho do pedakka ta la ele ne muri madado petu nga do peloro ne, do jhamma kemu ta hebhajha pa Deo; jhe ri Deo domedae ta wie pa No ne muri mada do

1 YOHANES 5.17–20 1410naanne. Nadhe do pedu nga ro do taolubhu harro nga menyilu he, ro do adhodo pedakka ta ju la ele he ne muri madaro do naanne. Tapulara era ne lubhuharro nga menyilu do nara ta peele nelua muri mada ro do petu nga do pelorone. Jhara lai do naanne lii dho ya pa muta hebhajha pa Deo.17Rowi hari-hari wui ai-wui tao do hala,do na poharre ke ne lubhu harro ngamenyilu ne, tapulara do era ne lubhuharro nga menyilu do nara ta peele nemuri mada do petu nga do peloro ne.18Do toi ke ri di ma ta do hari-hariddau do jadhi ke ana-ana Deo, adho kedo ta pee loro nga toa lubhu harro ngamenyilu, rowi do herimo-heruge ke nori Ana Deo, jhe ne Mone Tao Apa ngaKerewe ne, nara dho ke ta tao nga-ngari penaja nga no.19Do toi ke ri di ta di do unu do oha keri Deo, maji lema hari hewue raiwawa donadhe do pa dha'i pereda Mone Tao Apanga Kerewe ne.20Do toi ke ri di ta do alla ke pedakkaAna Deo, jhe do alla ke pewie ri None lua tada pa di, mita ie di ta tadeDeo do mola do mira ne. Muri mada

1 YOHANES 5.21 1411di peheujhu-headde nga Ana No YesusKristus. Nadhe ke ne Deo do mola domira ne, jhe nadhe ke ne muri mada dopetu nga do peloro ne.21Woo ana-ana ya, pejjhau-anni wengi'u mu ngati wie hu nga mejura paajhu pa wowadu he!

2 YOHANES

1 1Tu Ina do pidhe ri Deo nga tuana-ana ri Ina. Ne huri do nadhe

ngati ya, mone bhau-bata jemaat doddhei tarra-tarra nga mu. Adho ta ya hewe, tapulara hari-hari ddau do tade Deodo mola do mira ne, do hajha do ddheilema nga mu.2Rowi Deo do pee ke pa dhara ade di,jhe do medae ta era loro nga di lohe lalodho do nami mii ne.3Ki ie mudhe he ta wie pa di ne luatarro ie nga menyarro mangngi nga luaruba dhara nga lua kehaka dhara ri DeoAma nga ri Yesus Kristus Ana Ama ne. Kiie mudhe he hari-hari ne na harre ta unuta oha ri di nga ade do pudi jhe nga luahajha nga ddhei.4Dhai mengallu dhara tarra ya ta toi tado era ne ana-ana ri Ina do muri madapedutu nga liajha Deo, do hela'u miilipereda Deo Ama pa di.5Rowi do mina harre ke, ne ametarra-tarra ri ya pa Ina, mita ie ke dihari-hari ta pehajha-peddhei. Ne do

2 YOHANES 1.6–9 1413pedhae ri ya nadhe ke, adho ke ta hahhilipereda do wowiu ri; ne lipereda donadhe do alle ke pewie pa di rai ti awe tajhari ne di ta parahajha.6Pehajha-peddhei wala dho ke ngatimuri mada do pedute lipereda-liperedaDeo. Jhe ne lipereda do rangnge rimu ne rai tare ti petari, do nadhe ke,do jhamma ke mu tamuri mada ngapehajha peddhei heddau nga heddau.7Do ae ke ne mone pote-mone appi domenyabbha ke la hari hewue raiwawadhe. Ro he, ddau-ddau do dho hammi tado Yesus Kristus ne dakka ma raiwawadhe mii heddau ddau raiwawa. Ddaudo napoharre, do pote do appi, jhe ihiMuhu-ihi lawa Kristus.8Rowi do mina harre ke, jaga we mitado dho dhai ta ila ne nga ne do la'a-ruiri jhi tu mu. La'a-rui we mita ie ri mu tahammi ngati Deo, hari-hari ne pai palamu he.9Ddau do dho parru pa liajha Kristus,tapulara do aggu loro jhara do walangati ne nga do ajha ri Kristus, ddau donapoanne adho do era nga Deo. Ddaudo halla-anni pa dhara liajha Kristus, do

2 YOHANES 1.10–13 1414ne pa petu ne do ke ri no Deo Ama minaharre lema Ana.10Rowi do mina harre ke, kinga eraddau do dakka jhe pe peke pa mu neliajha do adho do ajha ri Kristus, bholehammi ri mu ne ddau do na harre ladhara ammu mu, kiadho ta pelangu ro.11Rowi ddau do pelangu ne ddau domina harre, do dutu hela'u le ke ngaddau do na harre pa dhara jhagge newui ai-wui tao do apa nga kerewe ne.12Dhai ae ko ne jhamma ta peke ri yapa mu, tapulara pa dhara penge ya rihiie ta bhole pelake jhara huri do nadhe.Do henao ri ya ta nara ta la peabu ngamu, jhe pedai lii miha nga mu, mita tobotarra ne mengallu dhara di.13Ana-ana ngati tuahhu Ina do mobannine, do jhudhe do pidhe lema ri Deo, heedo moa lipelangu tu Ina.

3 YOHANES

1 1Gayus, tuahhu ya! Ya monebhau-bata jemaat, do hajha-do ddhei

tarra-tarra nga au,2hebhajha ki ie mudhe he tuahhuta era pa dhara lua kedi-keharru, jhehari-hari do ie-ie he we nga au, hela'umii hemanga au lema do ie-ie we.3Dhai mengallu ne dhara ya, ta dhai tapika do parri ddau do Herani pa ya, tado dhai halla-anni tarra tuahhu pa Deodo mola do mira ne, rowi do tarra maTuahhu ta do era loro pa dhara muri ngapedute ne liajha Deo.4Bhule dho ke do rihi ri ne pemengallodhara ya ngati rangngi ta do ne ana-anaya do muri mada pedutu nga liajha Deo.5Tuahhu ya! Do mina harre ke neworawwu mappe tuahhu pa dharalua jhagga do jhagge ri tuahhu, tu ihianga-ihi anga do Herani hela'u, hape langa do Herani do dho tada dae lema rituahhu, do pemoko le ro ri tuahhu.6Alla ke ri ro pepika pa jemaat do paera jhi pa dhe, ne jhara lua hajha nga

3 YOHANES 1.7–10 1416ddhei au. Rabha we ro mita nara ri ro tapelohe ne loro jhara kako ro, jhe rowi domina harre ke ne do pemengallo dharaDeo,7 rowi pa loro jhara kako ro tu tapemoke Kristus, adho ro do era ta narane nga-nga le ngati ddau-ddau do dhotade Deo.8Rowi do mina harre ke, di ddau-ddaudo Herani do jhamma ke ta ruba dharanga ihi anga-ihi anga di do Heranihela'u do minapoharre, mita nara le dita dutu pa dhara lua la'a-rui ro, tu tapemenyabbhe ne liajha do mola do mirado ngati Deo ne.9Alla ke ya pebhuki huri do nabhabhahe we tu jemaat, tapulara Diotrefes doddhei ta jadhi kattu pa dhara jemaat,wae dho no ta pedhanno nga ya.10Do medae kinga dakka ya hine,domedae ri ya ta megalli hari-hari nenga we ne do alla petao ri no, jharalua apa nga kerewe nga pote-appi doalla pepale ri no jhara lua jhi. Tapularahari-hari ne napoharre waji de dho tuno. Ta dhai ta dakka ne ihi anga-ihianga do Herani hela'u he, wae dho no tahammi ne tuahhu do na harre. Rihi ri ko

3 YOHANES 1.11–14 1417ti naanne, labba ri ko ri no ne ddau-ddaudo ddhei ta hammi ne tuahhu do naharre, jhe lii no pa ddau-ddau do naharre ta mahhu-anni ngati jemaat.11Tuahhu-tuahhu ddhei ya, bholepedute ne nga ne do woapa. Pedutu wene nga ne do woie. Ddau do tao lai dowoie, ro ke ne do unu do oha ri Deo.Jhe ddau do tao lua do apa nga kerewe,adho dae ddau do tade Deo.12Hari-hari ddau do puji Demetrius.Rihi ri ko, ri Deo le miha do puji no. Ri jhilema do puji no, jhe do toi ke ri tuahhuma, ta do ne nga we ne do pedhae ri jhido nara ke ta parahajha.13Dhai ae ko ne paralu ta pedhae ri yapa mu, tapulara pa penge ya rihi ie tabhole jhara huri dhe.14Ne henao ri ya adho ke do tui ri domedae ke ya ta la peabu nga mu jhemedae di ta pedai lii penaja hedhapaheddau nga heddau. (1-15) Ki ie mudhehe ta wie ri Muri ne lua tarro ie ngamenyarro mangngi tu Tuahhu. Ihianga-ihi anga au pa era ya pa dhe,hee do moa lipelangu tu mu. Pedhaelipelangu ya pa ihi anga-ihi anga di he tiheddau la heddau.

YUDAS

1 1Tuahhu-tuahhu do alla pepedoa ngado hajha do ddhei tarra ri Deo Ama

nga do jaga ta tu Yesus Kristus. Mii annuri Yesus Kristus, ya -- Yudas -- tuahhungati Yakobus,2do nga lua henao: Ki ie mudhe he tawie ri Deo ne lua tarro ie nga menyarromangngi, lua ruba dhara nga lua kehakadhara do re'a nga lale tu mu.3Tuahhu-tuahhu ddhei ya! Do nga luapedabbho tarra-tarra ya ne bhuke hurido nadhe tu mu jhara lua helama tonaie do narro do lake ri di hela'u-la'u.Tapulara pa dhara awe nadhe mii do tapedide he ke ya ta takka lii pa mu ri donadhe mita pee mu nga la'a-rui tu luamanno nga kaho mu do alle pe wie hewari we ri Deo lohe la lodho do nami-miine, pa annu-niki No.4Rowi nga do dho nara ta toi ri di, heeke do parri ddau, do maho dhara-dharama telora di. Ro he, ddau-ddau dobhodho, do pepote-peappi ne lii jharalua ruba dhara Deo di ne, mita nara ro

YUDAS 1.5–7 1419ne awe ta pegolo ne lua ddhei ade ngapenge ro do ri hi ngati rupehakku he.Jhe do nyakke ke Yesus Kristus ri ro,do kinga tu di, wata No he ke ne MonePereda nga Muri di. Ne lua wolo tu rodo alle ke pedare-pekewahho rai uru-raitare pa dhara Buku Lidara-LikewahhuDeo.5Hari-hari ne na harre do toi ke ri muma. Maji lema ta mina harre ddhei ri koya ta pehewina mu jhara lua mina miiMuri ne pehelama do Israel ngati ihi raiMesir, tapulara pa dhai leto pemade neddau-ddau do dho parahajha he ti teloraro.6Henge lema ne naju-naju Deo dohihu do jhajjhi ngati higa do eara pa ro,hakku tade hani ri ro ne era pee ro. Nenaju-naju Deo do na harre do ujhu dolaggu ke ri Deo ri rate do dho i'a apawari pa era do kerabba do pa dha'i rairaiwawa dhe. Pa ni ke ro ne rate lohe laawe happo hala tu ro pa Lodho do meliridhara ne hine.7Henge lema we rae Sodom ngaGamora nga rae-rae do peumu he, do neana rai he do tao ne lai-lai do mii do taori naju-naju Deo do na harre. Ne lai-lai

YUDAS 1.8–10 1420do tao ri ro, lua dhawu nga bute ngangali nga bhodho, hakku ta wolo he kero pa dhara rao-ai do peloro ne, tu tajadhi lai pehewina tu hari-hari ddau.8Mina harre lema ne ddau-ddau do naharre do peito-perijho ne lai-lai do rihingati ihi we tade tao ri ro ne lubhu harronga menyilu penaja nga ngi'u ro miha.Ta pewawe we ri ro ne higa Deo, jhekara nga menihi ne do kemuki do dhidado kelodo do era pa era do mmau domegala ne.9Mikhael le miha do kattu ngatihari-hari naju Deo, ngaddi dho ta taomina harre. Pa awe pehala no nga wangota perabe ne ngi'u Musa ne mita toi tanadu ne do nara, bhani dho Mikhaelta pehappo hala Wango ri likara ngamenihi. Wata ke ne lii Mikhael, "Muri nedo medae ta hegarre au!"10Tapulara lii kara-li menihi, ne pemuhune ddau-ddau do na harre nga hari-harine nga we do dho tada ri ro. Do dho halake mi bhada-bhada do dho bhule ngapenge he, do ne tada ne nga-nga watake ri lua tada do lore ke peera pa dharapengero. Tapulara ri lai-lai do na harre

YUDAS 1.11–13 1421ke ne tu ro ta nappi ta kebi ri lua apanga kerewe he.11Apa nga kedhaha ke ro! Alle ke ri ropenarro ne loro jhara do narro ri Kain.Mita nara doi, ta pallu-anni ke ro ladhara ro'a hulinga teballi ne, hela'u miiBeliam. Jhe pemae tebho-ttei ro tagatari lua pelawa-petaddhu ro do mii taoKorah he.12Pa awe tao mu lai-tao, ne wueddau-ddau do na harre do pemengallidhara ddau pa telora mu. Rowi do nga'anga lala ro, nga do dho bhule nga luamekae dhara, jhe molo ta penge ngi'u rowe miha. Hala dho ke ro mii merammudo wi'o ri ngallu he, tapulara adho dopepuru ajjhi. Hala le dho ma ke ro miiajhu do dho bhule nga wue he maji lemata pa awe wue woajhu, do mii ajhu-ajhudo alla pebhita amo he ke, jhe do madetu-tu ke.13Do hela'u mii kolo nawa he pa dharapana dahi do kehabbha woro pudi, domina harre le ke ro ne pekehabbha worowui ai-wui tao ro do pemekae dharaddau. Ro do dho hala ke mii bhada dowe'u la hebhakka-hebhakka he, jhe riDeo do alla ke pepemoko ne era tu ro,

YUDAS 1.14–18 1422pa era do kerabba guru-rai do rihi meliridhara ne, lohe la lodho do nami mii ne.14Henokh, pidu lapi huhu ddau ngatiAdam, do uru he do ngaddi ta pedarajhara lua ddau do mina harre. Ne aneHenokh, "Heleo, do ta dakka Muri nga dotabbha-tabbha ne naju No do mmau domegala he.15Tu ta ma happo halla hari-hari ddau.Do ta wolo ri Muri ne ddau-ddau do apado kerewe taga tari wui ai wui tao ro doketi-ketinga he. Jhe do ta wolo ri No neddau do tao lubhu harro nga menyilu he,nga do pelawa-petaddhu he taga tarihari-hari likara nga menihi do pali ri rohe."16Ne ddau-ddau do na harre do peenga pegu-pegallo we jhe pelaha ngaddau do wala. Muri mada ro pedutu ngalua ddhei nge nga ade ro we do ngalubhu-harro nga menyilu he. Peha'e-ha'eri ro ne jhara lua ngi'u ro miha, jhe jhoreddau mita nara ro lua mangngi.17Tapulara Tuahhu-tuahhu ddhei ya,henge we ne nga ne do uru he, do pali rirasul-rasul Muri Yesus Kristus he.18Do peke ke ri ma uru jhara pa mu,ta do ki hedharra ke ne awe pedakka

YUDAS 1.19–23 1423rahi raiwawa dhe do medae ta hhau neddau-ddau do ta mamari-madholo mu,ddau do ddhei ta muri mada pa dharapedutu ne lua ddhei nge nga ade ro donga lubhu harro nga menyilu he.19Ro do na hedhe ke ne ddau dopedubhu lua pehagghi-petala he. Adhoro do pereda ri Henga Deo, tapulara rilua ddhei nge nga ade ro ke do ddauraiwawa ne.20Tapulara mu Tuahhu-tuahhu ya,peteme we teru ne muri mada mu dopetito ri mu pa dhara parahajha pa YesusKristus. Lua manno nga kaho mu dodhai mmau nga megala. Pa dhara awenapoanne lema hebhajha we nga HengaDeo,21 jhe muri mada we loro-loro pa dharalua herimu-herugu lua hajha nga ddheiDeo, pa dhara mate ko ri mu ne lua rubadhara Yesus Kristus Muri di, do medae tawie pa mu ne muri mada do petu nga dopeloro ne.22Penaja nga ddau-ddau do keba'a-kepapi ne ade ro, do jhamma ke mu tapedhelo ne ruba dhara mu.23Happi we pemahhu ne ddau he ngatidhara rao-ai tu ta pehelama ro. Penaja

YUDAS 1.24–25 1424nga ddau-ddau do wala he, do jhammake mu ta pedhelo ne lua ruba dharamu do lere ri lua meghighi-meda'u ne,tapulara paddhu we lohe la bhara role do alla pepera'i-pepetongo he ri luaddhei ro do nga lubhu harro nga menyiluhe.24Deo, do makka ta jaga nga menigamita do dho era mu do bunu, jhe do narata aggu mu la hedhapa No do dhida dokelodo ne nga mengallu nge nga kehakadhara jhe do adho do era nga lua kuranga terujha ne,25do titu wata No ke ne Deo, Monema'i-Mone golo di do pelake jhara YesusKristus Muri di. No ke ne Deo do dhidado kelodo, do ketutu, do higa do peredarai tare ti petari titu ju hape ma dharaawe do nadhe, jhe loho la lodho do namimii ne! Amin.

WAHYU

1 1Ne ihi buku do nadhe jhara lua nenga ne do peteleo ri Yesus Kristus,

jhara lai-lai do medae ta jadhi. Ne lai-laido na harre lipika ri Deo pa Kristus mitapedhelo ri No pa annu-annu Deo he, nenga ne do ta henginga ne jadhi. Pepueri Kristus ne naju No la nga Yohanes,naannu No, tu ta la pepeke ne lai-lai dona harre pa Yohanes.2Moko ri Yohanes lema ta pedhiri kehari hari ne nga ne do ngaddi ri no he,jhe nadhe ke ne pika no jhara litakkaDeo do perue ri Yesus Kristus do pelakejhara likololo Yohanes.3Mangngi nga mengallu dhara tu ddaudo ajhe nga ddau do dhanno ne lii dodare do kewahho ri buku do nadhe jhepedute ne nga ne do hure do bhuke padhara buku do nadhe. Rowi adho ke dorajja ri ne medae ta jadhi ne lai-lai do nahedhe.4Tuahhu-tuahhu do era pa pidu bhuejemaat do pa ihi rai Asia! Ya, Yohanes,do henao do ta hammi ri mu ngati Deo

WAHYU 1.5–8 1426-- ne lua tarro ie nga menyarro mangnginga lua kehaka dhara -- do lore kepeera, nga do pee ta era loro -- jhe minaharre lema ngati pidu henga do ere pahedhapa era mejaddhi Deo ne,5 jhe nga ti Yesus Kristus, hakahi dohenarru ne. No ke ne do petari-tari nedo pemure bhale wari ngati dhara mademada, jhe No ne do pereda pa hari-hariduae raiwawa. Yesus do hajha do ddheinga di, jhe ri lua made No ke, ne golo riNo ngati lubhu harro nga menyilu di,6 jhe pejadhi di ta hekejie ddau ngatimone tunu menahu-mone tunu menahudo pemoke Deo, Ama No. Yesus Kristuske ne do ketoo kelodo nga do higa ngapereda lohe la lodho do nami mii ne.Amin!7Heleo we, ne dakka No pa dharamerammu. Hari-hari ddau do medae tangadde No, mina harre lema ri ro he doalle petabbho No. Hari-hari ddau-rai paraiwawa do medae ta tangi lalu taga No.Oo, do tarra! Amin!8 "Ya ke ne do petari nga do pedakka,"ane Muri Deo, do era, do loro peera ngado peloro ta era, Do Mone Rihi Wiki Higanga Pereda.

WAHYU 1.9–13 14279Ya, Yohanes, tuahhu mu do hela'u miimu lema do nee pa dhara dhue-hapehedui-herui do narro do lake ie tarinadu we do pedute Kristus. Makka teeMakka tee nga wangnge di ta dhui-hapehedui-herui mii annu-niki do unu-do ohaNo. Ne hore ya ma Pulu Patmos taga taripemenyabbhe ri ya ne litakka do ngatiDeo ne, do perue ri Yesus Kristus dopelake jhara lipeliba No.10Pa lodho Muri ne, ta helibho ke ya riHenga Deo, jhe rangnge ri ya ne lii domaddu -- mii lii wotabbe he -- do pedailii pa kejhunga ya.11Mina hedhe ne lii do naanne, "Bhukiwe ri au ne nga ne do ngaddi ri aujhe moe we ne buku napoanne la haripidu bhue jemaat do na hedhe: Efesus,Smirna, Pergamus, Tiatira, Sardis,Filadelfia nga Laodikia."12Ta kebhibha ke ya ju la kejhunga tuta heleo ta nadu ne do pedai lii nga yane. Moko ta ngaddi ke ri ya pidu bhuekae era pejaddhi do tao ngati mela lara.13Pa telora kae lapu do na harre eraheddau do titu do dho hala mii ddauraiwawa. Ne ddau do naanne do ngapake juba dhedho hape la kabha jhalla.

WAHYU 1.14–19 1428Pa kabu-uhu ne do pake henabbhi kabuti mela lara.14Ne rukattu no do pudi mii rrau ki'ijhawa he, do mii pudi poro wangngu he.Ne namada no do weo kedu-kedu mii aihe;15ne kae no do weo mii mara do tunehe. Ne lipedai No do kedu mii ei-petirihe.16Ne ruai kedhanga No do nga parrupidu bhue moto, jhe ngati dhara ubhaubha No ta mahhu ke hebhangngukelewa do na'a do rakka dhue. Netangamada No do kelala mii weo lodhopa nilodho do kejarre he.17Ta ngadde No ri ya, ta peheguru-annike ya pa hedhapa No mii ddau do madehe. Tapulara ta takke ke ri No ne ruaikedhanga No pa ya, jhe lii, "Bholemeda'u! Ya ke ne do petari nga nga dopedakka ne.18Ya ke No ne do muri ne! Alla ke Yapemade, tapulara heleo we, nee ke Yado muri lohe la lodho do nami mii ne! Donga kuaha Ya pa lua made mada, nga paraiwawa ddau do made.19Rowi do mina harre ke, bhuki wene lai-lai do ngaddi ri au, lai-lai do era

WAHYU 1.20–2.3 1429pa dhara awe do nadhe, nga lai-lai domedae ta jadhi hine.20Na hedhe ke ne do pedabbho ngatihari pidu bhue moto pa ruai kedhangaYa dhe, ngati hari pidu kae lapu melalara do na hidhe: Ne pidu bhue motohidhe, ro ke ne naju Deo ngati jemaatdo pidu bhue he, jhe ne pidu bhue kaelapu he, wala dho ke ngati do pidu bhuejemaat he."

2 1 "Tu naju Deo jemaat Efesus, bhukewe mina hedhe: Nadhe ke ne litakka

ti No do nga parru moto do pidu bhue hepa ruai kedhanga No, do lappa pa telorapidu kae lapu mela lara he.2Do toi ke ri ya, ne nga ne do tao rimu. Do dhai rui tarra mu ne jhagga,jhe do dhai tarra mu ne makka tee ngawangnge. Do toi ri ya ta adho do wie neade mu pa ddau do apa do kerewe. Jhene ddau-ddau do mengaku ne ngi'u ro tarasul jhe ne pa petu ne do adho, alla keri mu peuji, jhe nara ta toi ri mu ta dopote do appi ro.3Do makka tee makka wangnge mu jhedo dhui-hape hedui-herui mu taga Ya,jhe ngaddi dho ta atta dhara.

WAHYU 2.4–8 14304Tapulara we nee ne lai do dho maddhipa dhara Ya penaja nga mu: Adho ke mudo hajha do ddhei nna Ya ri mii pa awedo petari ne.5Rowi do mina harre ke, henge wehenga ke ne jjhau mu ne alla pebunu!Jharra we ngati lubhu harro nga menyilumu, jhe jhegge ne nga ne do tao ri mudo ti petari ne. Kiadho ke do mina harre,moko do medae ke Ya ta dakka ma ngamu, jhe ma bhete ne kae lapu mu nengati era no.6Maji lema ta mina poharre, nee komahahhi lai ne do ie pa mu, ne lai donapoanne, nadhe ke: Do paddhu munga wui ai wui tao ddau-ddau peduteNikolaus he, jhe do paddhu lema Yapenaja nga ro.7Nadu do nara ko ta dhanno do jhammake ri no ta dhanno ne nga ne do pale riHenga Deo pa jemaat-jemaat! Ro ne donara he, do medae ke ri Ya ta wie lua tanga'e ne wue woajhu nga ti kepue ajhumuri mada do muri pa dhara Doka Deone."8 "Tu naju Deo pa jemaat Smirna, bhukewe mina hedhe: Nadhe ke ne litakkangati No do petari nga do pedakka ne --

WAHYU 2.9–11 1431do alla ke pemade jhe do alla ke pemuribhale wari.9Do toi ri Ya ne lua hedui-herui mu,do toi ri Ya ne lua kura nga gahara mu-- tapulara ne pa petu ne do kaja dokete'e mu! Do toi ri ya ne likara ngamenihi do pale penaja mu ri ddau-ddaudo mengaku ne ngi'u ro ta do Yahudi,jhe ne pa petu do adho; ro do na harreannu-niki ri Wango.10Bhole meda'u jhara lua hedui-heruido adho ke ta rajja ri ne medae ta dhueta hape ri mu. Henge, do medae haghengati mu ta pemaho la dhara ammubhaddo tu hakku mu. Do medae mu tadhui-hape hedui-herui pa dhara hengurulodho ne tui. Do jhamma ke mu ta tituhalla-anni pa Ya tade made, moko dota wie ke ri Ya pa mu ne muri mada dopetu nga do peloro ne mii parahe luanara mu.11Nadu do nara ta dhanno, do jhammake ta dhanno ta tenae ne nga ne do pa leri Henga Deo pa jemaat-jemaat! Ro nedo nara he, adho tu-tu ke ro do medaeri ta dhui hape lua hedui-herui nga-ngari lua made do kedhue wari ne."

WAHYU 2.12–16 143212 "Tu naju Deo pa jemaat Pergamus,bhuke we mina hedhe: Nadhe ke nelitakka ngati No do parru kelewe do na'ado rakka dhue ne.13Do toi ri ya pa mii ne era pee mu, dopa era mejaddhi Wango ne. Mu do tituhalla-anni pa Ya. Rihi ri ko ta dhai paawe Antipas, hakahi Ya do henarru ne,ta pemade pa hedha pa mu, pa nyabbuWango ne, pehili dho mu ta do parahajhamu pa Ya.14Majhi lema ta mina harre era ko maparri lai do dho pemengallo ne daharaYa ngati mu: Do era haghe ne ddau titelora mu do pedute ne nga ne do ajhari Beliam. Ajhe Balak ri Beliam mina miine nara ta laggu do Israel ta pebunu ladhara lubhu harro nga menyilu, nga lorajhara ta ubu ro ta nga'a bhara nga'a doalla peudu-pebhaja pa ajhu nga wowadunga tao ne lai-lai do bute nga dhawu.15Mina harre lema pa telora mu do erako ma ne ddau-ddau do parru pa liajhaddau-ddau do pedute Nikolaus.16Rowi do mina harre ke, jharra wengati lubhu harro nga menyilu mu!Kiadho, rajja dho ke Ya ne dakka ma nga

WAHYU 2.17–20 1433mu jhe la keluru ne ddau-ddau do naharre ri kelewa do era pa ubha Ya dhe.17Nadu do nara ta dhanno, do jhammake ta dhanno ta tenae ne nga ne dopale ri Henga Deo pa jemaat-jemaat!Ro ne do nara he, do ta wie lua ke riYa ta nga'a manna do ngadde ne, jheheddau-heddau do ta hamme do tahamme hewue wowadu do wopudi ngatiYa. Pa wo wadu do naanne do bhuke nehahhi ngara do wiu, do dho toi ie tarinadu we, wa la ngati ddau do hamme newowadu do naanne we."18 "Tu naju Deo pa jemaat Tiatira,bhuku we mina hedhe: Nadhe ke nelitakka ngati Ana Deo ne, do ne na madaNo do weo kedu mii weo ai he, jhe nerubhebho No do mea mi mara do tunehe.19Do toi ri Ya hari-hari ne do tao ri mu-- do toi ri Ya ta do pehajha-peddheima mu heddau nga he ddau, do mappemu, do jhagga mu, jhe do makka teenga wangnge mu pa dhara dhui-hapehedui-herui. Do toi ri Ya pa awe nadhedo rihi ae mu ngati awe do uru he.20Tapulara, na dhe ke lua do dhomaddhi ne pa Ya penaja nga mu. Ne

WAHYU 2.21–24 1434ade mu do wie pa Izabel, mobanni domengaku ne ngi'u no ta ddau do pepueri Deo. Do ae ke ne annu-niki Ya do peluri no jhe ajha ri no ta tao ne do bute ngadhawu nga ta nga'a bhara nga'a do allapejhula pa ajhu nga wowadu.21Alle ke pewie ri Ya ne awe pa no mitajharra ngati lubhu harro nga menyilu no,tapulara wae dho no ta pengaha ngatilua bute nga dhawu no do naanne.22Henge we! Do medae ri Ya ta ligotade paddha pa era bba'i no ne. Pa anneke no nga ddau-ddau do kenyo langahuka nga no he do medae ta jaru karajaru. Hari-hari ne harre do ta jhagge keri Ya pa dhara awe nadhe -- titu wata kinga pengaha ro ti tao ne lai-lai do apado kerewe do hela'u-la'u nga no.23Ne ddau-ddau do pedute no he do tapemade lema ri Ya mita toi ri hari-harijemaat ta do Ya ke dhe No do nara takanynya ne nga ne do era pa dhara adenga penge ddau raiwawa. Do ta bhaleri Ya pa mu heddau-heddau pedutu ngawui ai-wui tao mu.24Tapulara mu ne do awala-wala hepa Tiatira do dho pedutu nga liajha doapa do kerewe do na harre, jhe do adho

WAHYU 2.25–3.1 1435lema do peajha nga lipana-lipana dongati Wango. Ne lii Ya pa mu, pebhuwudho ke ri Ya pa mu ne bhara dhui-bharahape do ta pemejanni ri pa mu.25Tapulara tade dhai hape la awe dakkaYa ne hine, do jhamma ke mu ta pee manga pedute ne nga ne do unu-do oha rimu.26Ro ne do nara he, jhe do tade dhaihape la pedakka rahi do pee ma jhaggeloro do ddhei Ya, do ta wie ri Ya ne higanga kuaha do hela'u mii higa nga kuahado alla pehamme ri Ya ngati Ama Ya. Domedae ke ta hammi ri ro ne lua peredangati Ya, tu ta pereda pa hari-hariddau-rai, ri dabbho kajji bhahhi, nga tuta pemae tebho ttei ne ddau-rai do naharre, mii rajji pemae arru ngai woraihe.27 (2:26)28Do ta hamme ke ri ro ne motommau-rai ne ngati Ya.29Nadu do nara ta dhanno, do jhammake ta dhanno ta tenae ne nga ne do paleri Henga Deo pa jemaat-jemaat!"

3 1 "Tu naju Deo pa jemaat Sardis,bhuke we mina hedhe: Nadhe ke ne

litakka ngati No do mone unu hari pidu

WAHYU 3.2–5 1436henga do ngati Deo he nga hari pidubhue moto he. Do toi ri ya ne nga ne dotao ri mu. Ne pali he, do muri mada mu,tapulara pa petu ne do made ke mu.2Rowi do mina harre ke, kaddhi we jheperui we ne nga ne do era ko pa mu, ngado dho dhai dae ne na harre ta madetu-tu. Rowi do abu ke ri Ya ta do ne ngawe ne do tao ri mu, bhule de dho ie tahahhi he do keteme pa hedhapa Deo.3Hakku, henge we bhale wari, ne ngane do alla peajha pa mu do uru he, jhene nga ke ne do alla pedhanno ri mu.Tao we ne na harre jhe jharra we ngatilubhu harro nga menyilu mu. Ki do dhokaddhi ke mu, do medae ke Ya ta dakkala nga mu mii do mena'o he, jhe adho domedae ta toi ri mu ta parri ne awe dakkaYa ne.4Tapulara pa telora mu pa Sardis doharre ko ne ddau do pee nga jaga nebhara pake ro mita pee ma nga mmau.Ro ke do na harre do medae ta penauhela'u-hela'u nga Ya jhe do nga ahebhara do wopudi, rowi ro ke ne jhammatu lai do naanne.5Tu ro do nara he do medae ta pepakejuba do wopudi. Ne ngara ro adho ke

WAHYU 3.6–9 1437do ta roho wari ri Ya ngati Buku Ddaudo Muri. Jhe pa hedhapa Ama Ya nganaju-naju No do medae ta mengaku Yata ro ke ne ddau do unu do oha ri Ya.6Nadu do nara ta dhanno do jhammake ri no ta dhanno ta tenae ne nga ne dopale ri Henga Deo pa jemaat-jemaat!"7 "Tu naju Deo pa jemaat Filadelfia,bhuke we mina hedhe: Nadhe ke nelitakka ngati No do mmau do megala nenga do petu-petarra ne. No ke ne doparro kuhi do unu Daud ne; do kingaboke ke ri No, bhule dho ke heddau hedo ta henabbhe ri, jhe kinga henabbheke ri No bhule dho ke heddau he do narata boke wari.8Do toi ri Ya ne nga ne do tao ri mu.Do toi ri Ya ta do adho mu do rihi ne rui;do pedute ke ri mu ne liajha Ya jhe dotitu halla-anni pa Ya. Tu mu, alle ke ri Yapeboke hewue ne kelae, jhe do adho kedo nara ri ta henabbhe ie tari nadu we.9Henge we ne nadhe: Ddau-ddau dojadhi ta annu-niki Wango ne, do potedo appi do mengaku ne ngi'u ro ta doYahudi, tapulara do ne pa petu ne adho,do ta tao ro ri Ya mita tade dakka ro lawei hu nga mejura pa hedhapa mu. Jhe

WAHYU 3.10–13 1438ri ro do medae ta toi ta do Ya do hajhado ddhei nga mu.10Taga tari do alla ke pepedutu ri mune lipereda Ya mita pee ta halla-anni, Yalema do medae ta herimu-herumu ngatiawe hedui-herui do medae ta nappe takebie raiwawa hari ta hewue. Lai naannene jadhi tu ta hakku hari-hari ddau padanni raiwawa.11Do ta dakka ya nga henginga! Jagawe pewoie-ie ne nga ne unu-oha mumita do dho bhule heddau he do la rabene pai pala lua nara mu ne.12Ddau do nara, do ta pejadhi ri Ya miigeri pa dhara Ammu Deo Ya do mmaudo megala ne, jhe do medae no ta peepa era do naanne lohe la lodho do namimii ne. Ne ngara Deo Ya ne, nga ngararae Deo Ya ne -- Yerusalem do wowiu nedo ta puru ngati era do mmau do megalane, ngati Deo Ya -- do medae ta bhuke riYa pa ngi'u ddau do naanne. Mina harrelema ngara do ta bhuke ri Ya pa ngi'uno.13Nadu do nara ta dhanno, do jhammake ta dhanno ta tenae ne nga ne do pale ri Henga Deo pa jemaat-jemaat!"

WAHYU 3.14–18 143914 "Tu naju Deo pa jemaat Laodikia,bhuke we mina hedhe: Nadhe ke nelitakka ngati Do Mone Amin ne, Hakahido henarru nga do mola do mira ne,kepue wattu hari-hari ne nga we dopeera ri Deo.15Ri Ya do toi ne nga ne do tao ri mu;do toi ri Ya ta do adho mu meringi, jhedo adho lema mu do pana. Do ne papetu ne do jhamma mu ta pana kiadhota meringi.16Tapulara ta pana mara-mabo he wemu, pana dho, jhe meringi le dho ma.Ri do mina harre ke do medae ke mu tamaddu pemahhu ri Ya ngati dhara ubhaYa.17Ane mu, 'Jhi do kaja jhe do waji wepa hari-hari ne nga we, pengaddi dhojhi nga kehakku ie ta pa ne nga we.'Tapulara toi dho ri mu ta do mina mii nekehia nga gahara jhe do dhai tarra kene meliri dhara jhara lua mu he. Mu dokehia do dho bhule nga bhara pa ihi ke,jhe do bhaddu ke mu.18Rowi do mina harre ke ta takka liike Ya pa mu mita ie ke ta walli ne melalara ihi wue ngati Ya, mita ie mu ta kaja.Walli lema we ngati Ya ne bhara pake

WAHYU 3.19–4.1 1440do wopudi mita era mu nga bhara pa ihitu ta herimo ne ngi'u do dho bhule ngabhara ne nga do pemekae dahara ddaune. Jhe walli lema we ne ruajhu tu tapelobo pa namada mu he mita nara muta ngaddi.19Ddau-ddau do hajha do ddhei Ya he,pa ro ke ne do ta bhani nga ta wabba riYa. Rowi do mina harre ke do jhammake mu ta keharru kelidu, jhe jhara wengati lubhu harro nga menyilu mu.20Heleo! Nee ke Ya do titu pa ubhakelae jhe kedakku. Kinga era ne ddaudo dhanno ne likedakKu Ya jhe bhoka nokelae, do ta maho ke Ya la peabu ngano, do ta nga'a Ya hela'u-la'u nga no,jhe no nga'a hela'u nga Ya.21Ro ne do nara he do ta wie lua ri Yata mejaddhi pa kedera era mejaddhi Ya,hela'u-la'u nga Ya, hela'u lema mii Yado alla penara jhe pa awe nadhe nee keYa do mejaddhi hela'u nga Ama Ya pakedera era mejaddhi No.22Nadu do ta dhanno do jhamma ke tadhanno ne nga ne do pale ri Henga Deopa jemaat-jemaat!"

4 1Ta alla pemina harre, ta pengadderi ke pa ya ri. Ta ngadde ke ri ya he

WAHYU 4.2–5 1441wue kelae do boke pa era do mmau domegala. Ta alla pemina harre ta rangngeri ke ne lipedai, do pa uru jhara ne doalla ke peli pa ya, do mii lii wotabbe he.Ne lipedai do naanne do pali mina hedhe:"Mai ha'e ma dhe. Do ta pengadde ri Yapa au ne nga ne do medae ta jadhi hine."2Pa dhara awe naanne dhangnge tahelibho ke ya ri Henga Deo. Moko tangadde ke ri ya pa era do mmau domegala, do era hewue kedera, jhe doera heddau do mejaddhi pa kedera donaanne.3Ne tanga-mada ddau do naanne dokelala mii wowadu baiduri pandan, ngawowadu delima. Hahhi heroo do weodalu mengarru do lale pekehero kederado naanne.4Era dhue nguru appa bhue kedera dopejhara pekehero kedera do naanne. Pakedera do na harre do mejaddhi do dhuenguru do appa ddau kattu do nga pakebhara do wopudi, jhe nga pake labbamela lara.5Ngati kedera do naanne kehabbhaweo bhela jhe hhau ne lii kedu-kedarrudhoro. Jhe pa hedhapa kedera do

WAHYU 4.6–9 1442naanne, era pidu bhue obo do weo,napoharre ke hari pidu Henga Deo.6Do era lema pa hedhapa kedera do naharre, era hahhi do mii dhara dahi-aengati gela he, do mmau tarre lohe lahebhakka. Pekehero kedera do naanne,pa hekebhihu-hekebhihu era appa ngi'ubhada do pa hedhapa nga pa kejhungahe tobo ri namada.7Ne bhada do petari ne hala dho miihinga he. Do kedhue ne mii hapi monehe. Do ketallu ne do nga tanga-mada domii tanga-mada ddau raiwawa he. Dokeappa ne do mii luji-ae do pa dhara ngalila he.8Hari appa ngi'u ne bhada do na harre,hengi'u-hengi'u do nga rualla annabhakka, jhe pekehero nga pa hebhakkajhara dhara he do kerape ri namada. Annilodho nga anni maddha ne bhada-bhadado na harre pee loro nga jhuka lilodho dodho bhule nga pengaha, "Mmau-megala,mmau-megala, mmau-megala we Muri,Deo do Mone Rihi Wiki Higa do era ke,do loro ke peera, nga do era loro."9Hari appa ngi'u ne bhada do na harrejhuka alu liwue-waje, mejura, ngapeha'e kolo lii ie-ae, pa No do mejaddhi

WAHYU 4.10–5.2 1443pa kedera do naanne, No do muri lohe lalodho do nami mii ne. Jhe pa dhara ngajhuka lodho he ne bhada-bhada do naharre,10hari do dhue nguru do appa ddau nekattu-kattu do na harre do peheguru-anni ke pa hedhapa ddao do mejaddipa kedera do naanne, jhe wie hu ngamejura pa No do muri lohe la lodho donami mii ne. Ta alla pemina harre ta liguke ri ro ne labba-labba ro he la hedhapakedera do naanne, jhe lii,11 "Wo Muri, wo Deo jhi! wata Au he kene do jhamma ta hammi ne liwue-waje,lua mejura nga kuaha. Rowi Au ke neMone Peera hari-hari ne nga we, jhepa dhara lua ddhei Au lema ne alla kehari-hari ne nga we ne pejadhi, jhe murimada."

5 1Ta alla pemina harre ta ngadde ke riya hewue lulu buku pa wolaabba No

do mejaddhi pa dhida kedera do naanne.Ne buku do naanne do tobo ke ne bhuketi hebhakka la hebhakka jhe do hege ripidu bhue hege.2Moko ta ngadde ke ri ya heddau najuDeo do dhai kedi'i-kehaddi do peko-pekanga lipeka do dhai maddu, "Nadu ke ne

WAHYU 5.3–6 1444jhamma ta pemehakka ne hege-hege dona hedhe jhe boke ne buku do nadhe?"3Tapulara ie ta pa era do mmau domegala, mina harre pa danni raiwawa,kiadho pa dha'i raiwawa, bhule dho ie taheddau he do jhamma taboke ne bukudo naanne jhe heleo la dhara ne.4Moko ta tangi pengidhu-ngidhu keya rowi bhule dho ie ta heddau he dojhamma ta boke ne buku do naanne ngata heleo la dhara ne.5Moko ta lii ke heddau ngati telorakattu-kattu do na harre pa ya, "Bholetangi! Heleo we! Hinga do ngati kolo-loroYehuda ne, kolo-loro Daud do mone-aene, do nara ke No ke ne do nara tapebhari ne hege do pidu bhue he, nga taboke ne buku do naanne."6Ta alla pemina harre ta ngadde keri ya hengi'u Ana Ki'i Jhawa do titu patelora kedera do na harre, do pekehero rihari appa ngi'u bhada he nga ri hari-harikattu do na harre. Ne Ana Ki'i Jhawa donaanne mii do alle pekehabbhe he ke.Pa No do era pidu bhangngu tadu ngapidu bhue namada: na harre wala dhoke ngati pidu Henga Deo do alla pepepula hari hewue raiwawa dhe.

WAHYU 5.7–11 14457Ta alla pemina harre ta la aggo ke riAna Ki'i Jhawa do naanne ne lulu bukudo naanne ngati ruai kedhanga ddau domejaddhi pa dhida kedera do naanne.8Pa dhara nga tao mina harre ne AnaKi'i Jhawa ne ta peheguru-anni ke nebhada do appa ngi'u he nga kattu-kattudo dhue nguru do appa ddau he pahedhapa No. Heddau-heddau ro do ngaparru ketadu nga mago mela lara do ihiri keminya na harre ado ke ta do walari ngati lihebhajha-lihebhajha annu-nikiDeo he.9Ta jhuka ke ro hewue ne lilodho dowowiu: "Au ke ne do jhamma ta aggone buku do naanne nga ta pebhari nehege-hege do na harre, Rowi do alleke Au pepemade, jhe ri lua made Aune, ddau raiwawa ngati hari-hari huhu,lipedai, rai pereda nga ddau-rai do allake pewalli ri Au tu Deo.10Alla ke ri au pepejadhi ro ta hekejieddau-rai do petone ta mone tunu-menahu mita ie ro ta pemoke Deo di, jhepereda pa danni raiwawa."11Ta alla pemina harre ta ngadde keri ya ri. Ta rangngi ke ri ya ne lii najuDeo do tabbha-riwo-rawo ne ae. Do titu

WAHYU 5.12–6.1 1446ro pekehero ne kedera ne nga bhadado appa ngi'u he, mina harre lema ngakattu-kattu do na harre.12 Jhe ro do nga jhuka lodho dodhai maddu, "Ana Ki'i Jhawa do allepekehabbhe do naanne, do jhamma keta hammi kuaha, kaja-kete'e, uku ngammau dhara nga lua rui nga kedi; dojhamma ke No ta takke pa dhara kire,pedhede-pekelode nga ta wue ta waje!"13Moko ta rangngi ke ri ya hari-hari nekemuki do nga henga pa liru balla, paraiwawa, pa dha'i raiwawa nga pa dharadahi -- nga peheatte hari-hari do kemukido nga henga pa hari hewue liru ngaraiwawa do nadhe -- do jhuka lodho, "Nodo mejaddhi pa dhida kedera ne, ngaAna Ki'i Jhawa do naanne, ro ke ne do tawue-waje nga do ta pekerihi, hari lemane do ta pedhede-pekelodo, do nga higanga pereda lohe la lodho do nami miine!"14Moko ta bhale ke ri bhada do appangi'u do na harre, "Amin!" Jhe hari-harine kattu do na harre ta lakku rutuu kepeheguru-anni jhe wie hu nga mejura.

6 1Ta alla pemina harre ta ngadde keri ya ne Ana Ki'i Jhawa do naanne ta

WAHYU 6.2–5 1447pebhare ne hege do petari ne ti telorahege do pidu bhue he. Moko ta rangngeke ri ya hengi'u ti telora bhada do appangi'u he, do pali, "Mai we!" Ne kedarrulipedai no ne, a'i dho mii likedarru dhorohe.2Moko ta ngadde ke ri ya hengi'u jarado pudi. Ne do menya'e no ne do ngaparru hebhangngu jhe pa no do wiehewue labba. Ta maju ke no mii heddaumone nara do kako ta la perabe ne luanara ne.3Ta alla pemina harre ta pebhare kene hege do kedhue ne ri Ana Ki'i Jhawane, ta rangnge ke ri ya ne lii bhada dokedhue ne, "Mai we!"4Moko ta mahhu-anni ke hengi'u jarado wala ri. Ne jara do napoanne do mea.Pa ddau do menya'e jara do naanne dowie ke ne kuaha ta peila hari-hari luapedhuri-pemira pa danni raiwawa, mitaie ddau raiwawa ta pepara-petabbhuheddau nga heddau. Moko ta wie ke pano hebhangngu ne kelewa do mone-ae.5Moko ta pemehakke ke ne hegedo ketallu ne ri Ana Ki'i Jhawa ne. Tarangnge ke ri ya lii bhada do ketallu ne,"Mai!" Ta ngadde ke ri ya hengi'u jara do

WAHYU 6.6–9 1448laka. Ne do menya'e no ne do nga parruhemawo dhahi pa ruai no.6Ta rangnge ke ri ya ne lipedai do miilipetoda he ngati telora bhada do appangi'u do na harre. Ne lii do naanne minahedhe, "Helite gandum do woie hela'u kene kebhue no nga gaji helodho, nga tallulite gandum do wala ri ne kebhue hela'unga gaji helodho lema. Tapulara bholepeapa ne kepue-kepue zaitun nga dhokaago he!"7Ta alla pemina harre ta pebhare ke nehege do keappa ne ri Ana Ki'i Jhawa ne.Ta rangnge ke ri ya lii bhada do keappane, "Mai!"8Ta ngadde ke ri ya hengi'u jara dokehawa. Ne ngara do menya'e jara donaanne Made-mada. Bhagi appa ngatilua pereda ngati Raiwawa Do Nadhe, dojhula ke pa ro, mita nara ta pemade ri rodo pelake jhara pedhutu-pemuhu, jharalua menganga-rai, ha gu nga padha ngapelake jhara bhada-bhada bhani.9Ta alla pemina harre ta pebhare keri ke ne hege do kelammi ne ri Ana Ki'iJhawa ne. Moko ta ngadde ke ri ya padha'i dea tunu-menahu ne do era nehemanga-hemanga do made taga tari

WAHYU 6.10–13 1449do perue ri ro ne litakka do ngati Deo padhara lipeliba ro he.10Ro do peka nga lipeka do rihi maddu,"Wo Muri do Mone Rihi Wiki Higa ngaPereda, do mmau do megala nga domola do mira! He nga ri ko ke ne tuiri jhe itu pehappo ri Au ne hala ddauraiwawa jhe wolo ro ta ga tari do alla kero pepemade jhi?"11Ta wie ke pa ro hedddau-heddauhebhalla ne juba wopudi. Moko ta lii kepa ro ta pengaha pa dhara hemelila heri, tade tobo ne ae ihi-anga ro do hela'ulii he nga tuahhu-tuahhu ro do medae tapemade he mii ro le.12Moko ta ngadde ke ri ya ne Ana Ki'iJhawa do naanne ta pebhare ne hegedo keanne ne. Ta jadhi ke dhai-ie dodhai meliri dhara. Mada lodho ta jadhi tamaddi ke mii bhalla maddi do hekoto he,jhe mada warru jadhi ta mea mii raa heke.13Moto-moto ta keloro ke ngati ihi liruma danni raiwawa mii wokepallu dodho ihi dae he ne keloro ngati kolo dokenyoko ri raga nga opo he.

WAHYU 6.14–7.1 145014Liru ta ele ke mii karataa do ta lulehe, jhe hari-hari lede nga pulu do perehoke ngati era ro.15Moko ne duae-duae pa raiwawa,kattu-kattu mone-ae kattu-kattuhorodhadhu, ddau-ddau do kaja ngaddau-ddau do nga kuaha, nga ddau-ddaodo hewala he ri. Ie ta naannu mina harrelema ddau do balla kattu, hari-hari rodo pehuni-anni pa ro'a-ro'o lie nga pahanga-hanga wowadu.16Ta peka ke ro ta ami pa lede-lede ngawowadu-wowadu, "Mai we ma nappi makebii jhi! Pehuni-peniti we jhi ngati ketebubu dhara Ana Ki'i Jhawa do na nidhe.17Nee ke do dakka ne lodho do meliridhara ne, pa awe nadhe ta dhute tahegabbhe ke ne lua kete bubu dhararo, jhe bhule dho ke ie ta heddau he domakka taha penaja nga ro!"

7 1Ta alla pemina harre, ta ngaddike ri ya do appa ddau naju Deo pa

appa kebhihu raiwawa. Do henabbhi keri ro hari appa bhue ne mada ngallu paraiwawa dhe, mita do dho era ri ngalludo kemale pa kolo lede, kiadho pa dharadahi, ki adho pa kolo ajhu-kolo ajhu.

WAHYU 7.2–9 14512Moko ta ngadde ke ri ya heddau najuDeo do hewa la do hhau ngati hebhakkabira dimu. No do nga aggu hege ngatiDeo do muri ne. Jhe nga lipedai domaddu, ta pedoa ke ri naju Deo donaanne ne do appa ddau naju Deo doalla penara kuaha ngati Deo tu ta peapakolo lede nga dhara dahi he.3Ta lii ke ne naju Deo do naanne,"Bhole peapa dae kolo lede nga dharadahi, mina harre lema kepue-kepue ajhuki do dho wie dae ri jhi ne tada hege patanga-rrai annu-niki Deo di he."4Moko ta peke ke pa ya ta do era dohengahu do appa nguru appa tabbhaddau do ta wie ne tada hege ngati Deone, pa tanga-rrai ro. Ne ddau-ddau dona harre, do aggu ngati henguru do dhuehuhu do Israel;5ngati hehuhu do henguru dhue tabbhaddau; ngati huhu: Yehuda, Ruben, Gad,6Asyer, Naftali, Manasye,7Simeon, Lewi, Isakhar,8Zebulon, Yusuf nga Benyamin.9Ta alla pemina harre ta ngaddi keri ya ri, ddau raiwawa do rihi ngati ihine worawwu ae -- bhule dho heddauhe do nara ta kire ne ae ro. Ro do

WAHYU 7.10–13 1452napoharre ddau-ddau ngati heworawwu-heworawwu ddau-rai, huhu, rai-peredanga lipedai. Do nga pake juba do wopudi,do nga parru kelai-kelai palem, jhe dotitu naja-hedhapa ro ju langa kedera donaanne nga Ana Ki'i Jhawa ne.10Moko nga lipedai do maddu, ta lii kero, "Ne lua helama tona ie di do dakkangati Deo di we, do mejaddhi pa dhidakedera nga ngati Ana Ki'i Jhawa do nanidhe we."11Hari-hari naju Deo do titu pekeherone kedera do naanne nga kattu-kattuhe mina harre le ma nga bhada do appangi'u he. Ne naju-naju Deo he ta lakkurutu ke jhe pehegu ru-anni la worai pahedhapa kedera do naanne, jhe wie hunga mejura pa Deo.12Ta peka ke ro, "Amin! Dhida ngaketutu tu Deo di, do dhida do kelodonenga do dhai mmau dhara ne. Pa No he kene do jhamma ta dhute ta hegabbhe nekolo lii ie-ae nga lua dhida nga kelodo.No ke ne higa nga kuaha jhe do rui lohela lodho do nami mii ne! Amin."13Ta kebhali ke heddau ti telorakattu-karru do na harre pa ya, "Naduke ne ddau-ddau do nga pake juba do

WAHYU 7.14–17 1453wopudi hedhe, jhe ngati mii ke ro nedakka?"14 "Muri, toi dho ri ya. Ri Muri ma nedo toi," ne bhale ri ya. Moko ta lii keno pa ya, "Na hedhe ke ne ddau-ddaudo helama he pa dhara narru ngalake ne awe hudi nga peraga he ngadede-merahhu he do dhai hedui he. Doalla ke ri ro pebhaha ne juba ro ri raaAna Ki'i Jhawa do naanne hakku jadhi tapudi.15Ri do mina harre ke hakku titu ropa hedhapa kedera Deo, jhe wie hunga mejura pa No, anni lodho nga annimaddha pa dhara Ammu Deo. Jhe Nodo mejaddhi pa dhida kedera nidhe, domedae ta era hari ta hela'u ke nga ro, tuta herimu-herugu ro.16Adho ke ro do medae ri ta mengangakiadho ta hae-koko mada-lodho kiadholema pana lodho do keti, adho ke domedae ta lakka ri pa ro,17 rowi ne Ana Ki'i jhawa ne, domejaddhi patelora kedera ne, do ta jadhimone bhata ro ke. Do ta lere ta kelau kero ri No la mada-ei wattu do wie murimada ne. Ri Deo do ta hai pekemanguke ne ei-namada ro."

WAHYU 8.1–5 1454

8 1Ta dhai ta pebhare ke ne hege dokepidu ne ri Ana Ki'i Jhawa ne, moko

ta kehii-kejidho ke pa era do mmau domegala, era ma ta hetenga jaa ne tui.2Moko ta ngaddi ke ri ya, do pidu najuDeo do titu pa hedhapa Deo he, jhe wiepa ro pidu bhue wotabbe.3Ta dakka ke heddau naju Deo dowala, do nga aggu era tunu dhupangati mela lara, jhe la titu pa hedhapaera tunu menahu ne. Ta wie ke pa nekeminya do dhai ae, tu ta la peturu palihebhajha-lihebhajha ngati hari-hariannu-niki Deo he nga tu ta jhole pa dheamela lara do era pa hedhapa kedera ne.4Hela'u-la'u nga lihebhajha ti annu-nikiDeo he, ne habbhu dhupa do pa dharanga weo do naanne ta kepopo ke ne ha'ela dhida ngati wolaabba naju Deo do titupa hedhapa Deo ne.5Ta alla pemina harre, ta aggo ke rinaju Deo do naanne ne era tunu dhupane, jhe la ihe la dhara ne ri ai ngati dheaera tunu ne, jhe ligo ri no ma danniraiwawa. Moko ta kedu-kedaru ke dhoro,jhe ta peki'e ke ne bhele, moko ta jadhike dhai-ie pa raiwawa.

WAHYU 8.6–10 14556Ta alla pemina harre, ta pemoko-moko-anni ke do pidu naju Deo do ngaparru wotabbe he ta la tiu.7Moko ta tio ke ri naju Deo do petarine wotabbe do pa ruwai no ne, ta puruke ajjhi-es nga ai do pehiwo nga raamii do ta tude he ma danni raiwawa.Bhagi tallu ngati raiwawa alle ne kappuladu-ladu; mina harre lema bhagi tallungati hari-hari naajhu nga hari-hari jhu'udo mengarru.8Moko ta tio ke ri naju Deo do kedhuene wotabbe no ne, moko ta ngadde dodho hala mii hewue lede do dhai tarra neworena do weo kedu-kedaru do ligo ladhara dahi. Bhagi tallu ngati dhara dahita jadhi ke mii raa he,9 ta made ke bhagi tallu ngati hari-harido kemuki do nga henga pa dhara dahi,jhe mina harre lema bhagi tallu ngatihari-hari kapa pa dhara dahi kappuladu-ladu.10Ta alla pemina harre ta tio ke ri najuDeo do ketallu ne, ne wotabbe no. Mokohewue moto do worena, do weo do kedumii obo he, ta bunu ke ngati liru nappinga kebii bhagi tallu ngati loko nga madaei-wattu.

WAHYU 8.11–9.2 145611 (Ne ngara mato do naanne "Paddhu".)Moko bhagi tallu ngati ei-loko jadhi tapaddhu, jhe ae ne do made taga taringinu ei-loko do paddhu he.12Moko ta tio ke ri njau Deo do keappane, ne wotabbe no. Moko ta herimo kebhagi tallu ngati mada lodho, bhagi tallungati mada warru nga bhagi tallu ngatimoto-moto, hakku ta ila ke bhagi tallungati rui kelala ro. Mina harre lema bhagitallu ngati anni lodho adho ke do teleo,jhe mina harre lema bhagi tallu ngatianni maddha.13Moko ta ngadde ke ri ya, jhe rangngeri ya hengi'u luji-ae do era pa dhara ngalila do dhida, do nga peka, "Apa kerewerai ke, apa kerewe rai ke, apa kerewe raike tu hari-hari ddau pa danni raiwawakinga rangngi ke ri ro ne lii wotabbe dotiu ri do tallu naju Deo do wala he newotabbe ro hine!"

9 1Moko ta tio ke ri naju Deo dokelammi ne, ne wotabbhe no, ta

ngadde ke ri ya hewue moto do bunungati liri ma raiwawa. Pa moto do naannedo wie ke ne kuhi ro'a made mada ne.2Moko ta bhoke ke ri mota do naannene ro'a mada ne, moko ta poro-dodo ke

WAHYU 9.3–7 1457ne habbhu ngati dhara ro'a do naanne,mii habbhu ngati dhara rao do worenahe. Mada lodho nga ihi liru ta kerabba keri habbhu ngati ro'a do naanne.3Moko ngati habbu do naanne, tamahhu-anni ke mo kebhara-mokebharajhe puru ma raiwawa. Pa mokebhara dona harre do wie ne kuaha do hela'u miikuaha do wie pa keraka-rai.4Do lara pa ro mita bhole peaparujhu'u, kiadho kepue-kepue ajhu kiadhonaajhu-naajhu do wala he ri. Ne lua dowie pa ro wata ke ta pemuhu-pelawanga ddau raiwawa do dho bhule nga tadahege do ngati Deo pa tanga-rrei ro.5Pa mokebhara do na harre adho dowie ne lua ta pemade ne ddau-ddaudo na harre, wata ke ta pehedui he wero pa dhara lammi warru ne tui. Nenoro jhala-lala paddha ngati tappu mokebhara do na harre do hela'u nga noropaddha tappu ngati kereka-rai.6Pa dhara lammi warru do na harre, neddau-ddau do na harre do la'a-rui mitama de, tapulara lua made ta jjhau wengati ro.7Ne wewo mokebhara do na harre domii jara do moko ta duli la dhara muhu

WAHYU 9.8–13 1458he. Pa kattu ro do era bhara do mii labbangati mela lara he. Ne tanga mada ro domii tanga mada ddau raiwawa he.8Ne rukattu ro, do mii rukattu mobannihe, jhe ne ngutu ro do mii ngutu hingahe,9ne dhara kabu ro do henabbhe ri hahhido miga ta mii bhajhu bhahhi he. Ne liikebarre rualla ro a'i dho mii likebiro-barohekewolo doka-muhu do pa dhara ngahudhi muhu do pa dhara pemuhu he.10Ne mokebhara do na harre do ngarulai, jhe do nga ki'u mii keraka-rai he.Pa rulai ro he do nga raho, tu ta peheduiddau raiwawa pa dhara lammi warru.11Ro do nga duae ta pereda pa ro, jhene duae do naanne wala dho ke ngatinaju do parro ro'a made mada ne. Nengara no pa dhara lii Ibrani: Abadon;kinga pa lii Yunani Apolion (do hela'ulema mii "Mone Peapa").12Ludu ke ne lua apa nga kerewe dopetari ne. Medae ri ko dhue lua apa ngakerewe do wala ngati do petari ne do tahedhapa ri.13Ta alla pemina harre moko ta tio keri naju Deo do keanna ne, ne wotabbeno. Moko ta rangnge ke ri ya ne lipedai

WAHYU 9.14–18 1459ngati hari appa kebhihu dhea era tunudo ngati mela lara do pa hedhapa Deone.14Ne ane lipedai do naanne pa najuDeo do keanna ne, "Golo we ne do appanaju Deo do akki pa Loko Efrat ne!"15Moko ta la golo ke hari do appa nenaju Deo do na harre. Do alla ke ropepemoko ta petona ta tu jaa, lodho,warru, nga ttau do naanne tu ta pemadepemade bhagi tallu ngati hari-hari ddauraiwawa.16Ta peke ke ya ta do ne ae horodhadhudo do menya'e jara he do dhue ngahujuta.17 Jhe pa dhara lai do pengadde paya, ta ngaddi ke ri ya ne jara-jaranga ddau-ddau do menya'e he. Neddau-ddau do menya'e he do nga pakebhajhu bhahhi do mea kebhela, dokelere maddi mii wowadu nilam he, ngado kelara mii hedawa he. Ne kattu jarahe, do mii kattu hinga he, jhe ngati ubhajara he do hhau ai, habbhu nga hedawa.18Bhagi tallu ngati ddau raiwawa maderi tallu lua apa nga kerewe do na harre;ri ai, habbhu nga hedawa do hhau ngatiubha jara do na harre.

WAHYU 9.19–10.1 146019Ne lua rui jara do na harre do era paubha nga pa rulai he. Ne ruali ro he domii debhoho do nga kattu he. Ri rulai dona harre ke ne pehedui ddau raiwawa rijara-jara do na harre.20Tapulara ne ddau raiwawa do rihi tado dho made he ri lua apa nga kerewe dona harre, i'a dho lari anni ngati wui ai-wuitao do tao ri ruai-kolo-ku'u ro miha.Pengaha dho ro ngati wie hu nga mejurapa henga-henga do apa do kerewe henga pa nalu-nalu do pebhari-perihu ri rota era wie hu nga mejura, do ngati melalara, mela pudi, mara, wowadu nga ajhudo dho nara ta ngaddi ne nga-nga, minaharre lema adho do i'a kako.21 I'a dho ro lari-anni nga ti wui ai-wuitao ro do apa do kerewe he, lua paraddau-tabbhu ddau, ngati lipana-lipana,ti lua bute nga jhawu ngati lua loi ngamena'o.

10 1Moko ta ngadde ke ri ya, heddaunaju Deo do dhai tarra ne kedi'i

nga keharru, do hewala ri do puru ngatiera do mmau do megala. Ne naju Deo donaanne do herimo ri merammu, jhe pakattu ne do lale ri heroo. Ne tanga-mada

WAHYU 10.2–6 1461no do weo mii weo mada lodho he, jhene ru bhebho no do mii geri-ai he.2Pa dhara wolaabba no do era helulubuku do lulu iki do alle ke peboke. Nerubhebho kedhanga no do jhalli pa dharadahi, jhe ne hebhakka keriu ne ri dojhalli pa kolo lede.3Moko ta peka ke no nga lipeka domaddu do mii likeau hinga-hinga he.Ta alla pepeka ne naju Deo do naanneta bhale ke ri likedu-kedarru pidu bhuedhoro.4Nga mina harre pa dhara nga kedarruko hari pidu bhue ne dhoro he, do dhaike ri ya ta bhuki, tapulara ta rangnge keri ya ne lipedai ngati era do mmau domegala, "Bhole peteleo dae ne ne nga nedo pale ri dhoro do pidu bhue he, bholebhuki dae!"5Moko ne naju Deo do ngadde ri ya dotitu pa dhara dahi nga pa kolo lede ne, tadhede ke ne ruai kedhanga no ju la liru.6Ta pehupa ke no nga ngara Deo domuri loro ne, do Mone peera liru ngaraiwawa nga dhara dahi mina harrelema nga hari-hari ne nga we ne do erapa dhara no. Ta lii ke ne naju Deo do

WAHYU 10.7–11 1462naanne, "Adho ke do ta pelajho ri neawe ne!7Tapulara kinga dhai ke ta tio ri najuDeo do kepidu ne, ne wotabbe No, do tapekako ke ri Deo ne lua pedabbho No dopewune ne, mii do alle ke pepeke ri Nopa annu-annu No he, nabi-nabi he."8Ta alla pemina harre, ta lii ri ke nelipedai do ngati era do mmau do megalane pa ya. Ne ane No, "Kako we la aggone lulu buku do lulu iki do nnai do bokepa dhara wolaabba naju Deo do jhallipa dhara dahi nga pa kolo lede do nanidhe."9Moko ta kako ke ya la nga naju Deodo naanne, jhe ame ri ya pa no mita wieri no pa ya ne lulu buku do lulu iki donaanne. Ta lii ke no, "Aggo we jhe nga'ewe ne nadhe. Pa dhallu au do ta jadhi tado paddhu no, tapulara pa dhara ubhaau do natta no mii ei-oni he."10Ta aggo ke ri ya ne lulu buku do luluiki do naanne ti ruai no, jhe nga'e ri ya.Pa dhara ubha ya do natta no mii ei-onihe, tapulara ta alle pedalle ri ya, padhallu ya ta jadhi ta do paddhu ke no.11Ta alla pemina harre, ta pereda ke paya, "Pelebe we hewari ri ne lii do ngati

WAHYU 11.1–5 1463Deo ne, jhara lua ddau-rai-ddau rai, raipereda-rai pereda, lipedai-lipedai ngaduae-duae."

11 1Ta alla pemina harre, ta wie kepa ya hekedalli ne ajhu do miga

ta mii ajhu luji he, moko ta pereda ke,"Kako we la luje ne Ammu Deo nga dheaera tunu-menahu ne. Kire we henga neae ddau do wie hu nga mejura pa dharaAmmu Deo ne.2Tapulara bhole luje ne kebhalla dopa tele Ammu Deo ne, rowi ne era donaanne do alle ke pejhole pa ddau-ddaudo dho tade Muri he. Do medae ri rota jhalle ta kerupe ne rae do mmau domegala ne pa dhara appa nguru dhuewarru.3Do ta pepu ri ya do dhue ddau hakahiYa do nga pake bhara lua lalu, jhe do tapepeke ri ro ne lii do ngati Deo ne padhara 1260 lodho."4Ne do dhue hakahi do na harre waladho ke ngati dhue kepue ziatun ngadhue bhue kae lapu do era pa hedhapaMuri liru nga raiwawa.5Kinga ddei ddau ta hakku ta tao lai dowoapa penaja nga ro, moko ngati dharaubha ro ta hhau ke ai do ta pekappu

WAHYU 11.6–10 1464ladu-ladu ihi muhu-ihi lawa ro. Nga lorojhara do mina harre ke, ne pemade ri rohari-hari ddau do ddhei ta pepaddha ro.6Do nga kuaha ro tu ta henabbhe lirumita do dho puru ajjhi pa dhara ngapepeke ri ro ne lii do ngati Deo ne. Jhero lema do nga kuaha pa hari-hari madaei-wattu, tu ta pebhari ei-loko ta jadhita raa. Do nga kuaha lema ro ta wabberaiwawa ri hari-hari worawwu lua apa,parri we e'e ne ddhei ro we ta tao.7Kinga moko ke ri ro ne pepeke ne lii dongati Deo ne, ne bhada do mahhu-anningati ro'a made mada ne do ta pelawake nga ro.8 Jhe ne ngi'u ro do made he, dota pebhari-gore ke pa rujhara-aepa dhara rae-ae, do pa mii Muri neketoe-peabbha-rappa. Mii lii pepahhingati ngara rae do naanne Sodom kiadhoMesir.9Ddau-ddau ngati hari-hari rai-pereda,huhu, lipedai nga ddau-rai do ta heleone ngi'u ro do made pa dhara tallu lodhonga heatta, jhe adho do wie lua pa ro tapedana ne do made do na harre.10Ddau pa raiwawa do ta mengallunge nga kehaka dhara ke ri lua made

WAHYU 11.11–13 1465do dhue hakahi do na harre. Do ta taolua rame ro ta pehewene ne lua madedo naanne, jhe mira ro ta pemoa bharaparahe heddau nga heddau, taga rowi rido dhue ddau nabi do na harre do dhaiae ke ne wie lua hedui-herui pa hari-hariddau raiwawa.11Ta ludu le tallu lodho nga heaata,ta dakka ke ne henga muri mada ngatiDeo, jhe maho la dhara do dhue ddaunabi do na harre. Moko ta kaddhi ke rota titu, hakku hari hari ddau do ngaddiro ta meda'u ke do dho ie ta nga-nga.12Ta alla pemina harre, ta rangngi keri do dhue ddau nabi do na harre nelipedai do maddu do pedoa ro ngati erado mmau do megala, "Mai we, ha'e wema dhe!" Moko pa hedhapa ihi muhu-ihilawa ro, ta ha'e ke ro la era do mmau domegala, jhe herimu ro ri merammu.13Moko pa dhara awe do naanne tajadhi ke dhai-ie do dhai meliri dhara.Bhagi henguru ngati rae do naannemae tebho-ttei, jhe do pidu tabbhaddau made ri dhai ie do naanne. Neddau-ddau do hewala he, dhai tarra nemeda'u, moko ta wue-waje ke ri ro ne

WAHYU 11.14–18 1466lua dhida nga kelodo Deo do pa era dommau do megala ne.14Ludu ke ne lua apa nga kerewe dokedhue ne. Tapulara heleo we! Ne luaapa nga kerewe do ketallu ne, pa dharala'a bhalle ri hudi do ta dakka ke.15Moko ta tio ke ri naju Deo do kepidune, ne wotabbe no ne, moko ta rangngike ne lipedai-lipedai do maddu pa erado mmau do megala, do pali, "Lua higanga kuaha ta pereda raiwawa do nadhedo pa dhara wolaabba Muri di ke nga paDuae Mone ma'i-Mone golo di ke ne, dojaje ri no ne. Do medae ke No ta peredalohe la lodho do nami mii ne!"16Moko ne kattu do dhue nguru doappa ddau do mejaddhi pa hedhapa Deohe, ta lakku rutu ke jhe peheguru-annila worai ta wie hu nga mejura pa Deo.17Ane ro, "Muri, Deo Do Mone Rihi WikiHiga nga Pereda ne, do era, nga do loreke peera! Peha'e ri jhi ne kolo lii ie-aepa Au rowi do alle ke ri Au pepake nekuaha Au do mone-ae ne, jhe do nee kedo jhari ta pereda!18Ne ddau-ddau do dho tade Muri,peluru-penyami ke, rowi do dhai ke neawe pa Au ta hegabbhe ne lua kete

WAHYU 11.19–12.2 1467nga bubu dhara Au, jhe do dhai lemake ne awe pa Au ta pehappo ne haladdau-ddau do made. Nadhe ke ne awene tu ta wie ne pai-pala pa annu-niki Au,nabi-nabi, nga pa hari-hari annu-niki Au,ro hari-hari do wie hu nga mejura pa Au,do kepai nga do naiki. Nadhe ke ne awetu ta pemae-tebho-ttei ne ddau-ddau dopeape raiwawa!"19Moko ta boka-anni ke Ammu Deo paera do mmau do megala jhe ngadde nePatti Lipejaji ne pa dhara no. Moko tapeki'e ke ne bhela nga likedarru dhorodo kedu-kedarru nga kepuka-kerajji,mina harre lema dhai-ie nga ajjhi-es domita tude he ke.

12 1Moko ta ngadde ke pa ihi liruhahhi do madalae do rihi ngati

ihi. Heddau mobanni do nga pakemada-lodho mii bhara pake no, do padhara nga titu pa dhida warru. Pa kattuno era hewue labba do ngati hengurudhue bhue moto.2Ne mobanni do naanne do pa dharanga mejanni-ihi jhe do dhai ke pa rai-pawarru ta kehoo-dhara, moko ta peka keno ri leru ri jhala lala paddha.

WAHYU 12.3–7 14683Moko ta ngadde ke pa ihi liru hahhi rido madalae. Era hengi'u debho mone-aedo mea do dhai tarra ne mone-ae do ngakattu pidu bhue jhe nga tadu he ngurubhue tadu. Pa hewue-hewue ne kattu nodo nga pake hewue labba.4Ri ru lai no ne ta kewaru ke ri no bhagitallu ngati moto-moto pa liru jhe nabhama raiwawa. Ne debhoho do naanne dotitu ke pa hedhapa mobanni do ta kehoodhara do naanne, do nga lua pedabbhota mate ta dalle ne ana ri mobanni donaanne.5Moko ta metana ke ri mobanni donaanne heddau ana momone do tapereda pa hari-hari ddau-rai ri dabbhokajji bbhahhi. Tapulara ta rabe ke anado naanne ngati mobanni do naanne, jheaggo la nga Deo, nga la hedhapa kederaera mejaddhi No ne.6Moko ta perai ke ne mobanni donaanne la padha-ae, la era do alle kepepemoke ri Deo tu no. Pa era do naanneke do ta piare-peloje no 1260 lodho netui.7Moko ta jadhi ke ne lua pedhutu-pemuhu pa era do mmau do megala.Mikhael hela'u-la'u nga naju-naju no

WAHYU 12.8–11 1469pemuhu penaja nga debhoho do naanne.Jhe ne debhoho do naanne lema dorabhe ri naju-naju no ta pelawa ngaMikhael.8Tapulara jharra ne debhoho donaanne. Pa debhoho do naanne nga panaju-naju no he adho ke do wie lua ri tapee pa era do mmau do megala.9Ne debhoho do naanne ta nabhe ke latele. No ke nedebhoho weka ne, do nengara no Wango kiadho Henga Kerabba,do pelu hari hewue raiwawa dhe. Tanabhe ke no ma raiwawa nga hari-harinaju no he.10Moko ta rangnge ke ri ya ne lipedaido maddu pa era do mmau do megala,do pali, "Awe nadhe ke, ne awe tu Deota ma'i ta golo ne annu-niki No. Pa dharaawe nadhe ke ne pedhelo ri Deo nekuaha No mii heddau Duae. Pa dharaawe nadhe ke ne Duae Mone ma'i-Monegolo do jaje ne do ta pedhelo lemake ne kuaha No. Rowi ne do peanynyituahhu-tuahhu di he pa hedhapa Deo,anni lodho nga anni maddha do alla kepemahhu ngati era do mmau do megala.11Do alle ke no pepejharre ri tuahhu-tuahhu di he ri raa Ana Ki'i Jhawa ne,

WAHYU 12.12–15 1470nga ri lii do mola do mira do ngati Deo nedo pepeke ri ro he. Do bhani jhula-anniro ta jhole ne ngi'u ro tade made.12Rowi do mina harre ke, do jhammake, era do mmau do megala ngahari-hari do era pa dhara no ta mengallunge nga kehaka dhara. Tapulara apa ngakerewe ke raiwawa nga dhara dahi, rowinaanne ke Wango do puru la nga mu, dopuru nga bubu dhara do dhai kete tu-tu,rowi do toi ke ri no ta do nee hudi he kene awe unu no ri."13Ta dhai ta toi ri debhoho do naanneta do alle ke no pehore ma raiwawa, tajhari ke ta hudhe ri no ne mobanni doalla pemetana ana do naanne.14Tapulara pa mobanni do naanne dowie ke hemawo rualla luji-ae do balla,mita ie no ta lila la era no pa padha-aene, do pa ni ke no do ta piare-pelojepa dhara tallu bhue ttau hebhakka, taludu ke no ngati lua hudhe nga perage ridebhoho ne.15Moko ta hebue ke ri debhoho donaanne ne ei do dhai ae ngati ubha no jula nga mobanni do naanne mita piro nori ei ne.

WAHYU 12.16–13.2 147116Tapulara ta ruba dhara ke raiwawanga mobanni do naanne, ta henganga kene ro'a rairo ngati raiwawa jhe dalle neei do ngati ubha debhoho ne.17Ta bubu dhara ke ne debhoho ne ngamobanni do naanne, hakku ta hudhi laperaga ke ne kolo loro do wala he ngatimobanni do naanne, hari-hari ddau dopedutu ne lipedara-lipedara Deo, nga dopelebe ne lipeliba jhara lua Yesus ngakuaha No.

13 1 (12-18) Moko ne debhoho donaanne ta kako ke la titu pa tabbi

dahi. (13-1) Ta alla pemina harre, tangadde ke ri ya hengi'u bhada do hhaungati dhara dahi. Ne bhada do naanne donga tadu henguru laa, jhe do nga kattupidu bhue. Pa tadu he helaa-helaa do eralabba hewue, jhe pa hewue-hewue nekattu he era do do bhuki ri hahhi ngaralua kare nga menihe Deo.2Ne bhada do ngadde ri ya do naannene worawwu no a'i do mii maha dokeluru he, jhe ne kae no mii kae beruahe, ne hewangnge no mii hewangngahinga he. Moko ta wie ke ne bhada donaanne ri debhoho ne lua rui no miha,

WAHYU 13.3–7 1472mina harre lema ne kedera era mejaddhino ne nga lua kuaha no do mone-ae ne.3Hahhi ngati telora kattu do pidu bhuengati bhada do naanne, hala dho miido ngaddi ta ta no'e do dhai bhalla he,tapulara do ie ke no'e do naanne. Harihewue raiwawa do pedutu ke ne bhadado naanne nga dhai madalae.4Ta wie hu nga mejura ke ro padebhoho do naanne, rowi do alle kepewie ri no ne kuaha no pa bhada donaanne. Jhe mina harre lema ta wie hunga mejura ke ro pa bhada do naanne.Ta lii ke ro, "Bhule dho ke do hela'u ringa bhada do nadhe! Bhule dho ke donara ri ta pemuhu-pelawa nga no!"5Pa bhada do naanne do wie lua ke tapali ne lai-lai do dhai lena nga hegitu takare-menihe Deo. Do wie lua ke pa no tapereda appa nguru dhue warru ne tui.6Moko ta jhari ke no ta kare-meniheDeo, nga ngara Deo ne. Mina harre lemane era pee Deo ne, nga hari-hari do erapa era do mmau do megala ne do karado menihi le ke ri no.7Do wie lua lema pa no ta pereda pahari-hari huhu, rai pereda, lipedai ngaddau-rai.

WAHYU 13.8–12 14738Hari-hari ddau do muri mada padanni raiwawa do medae ta wie hu ngamejura pa bhada do naanne, wala ngatiddau-ddau do alla ke pe bhuki ne ngararai ti awe nga do dho peera dae raiwawapa dhara buku ddau do muri do unu-ohari Ana Ki'i Jhawa do alle peke habbhe ne.9Rowi do mina harre ke ki do makkako mu ta dhanno, dhanno we ne lii donadhe:10 "Ddau do jhamma ta aggu ngaujhu-ai rapi-ubha, do tatu ke do ta aggunga ujhu-ai rapi-ubha ma. Jhe ne ddaudo jhamma ta pemade ri kelewa, do tatuke ta pemade ri kelewa ma. Rido minaharre annu-niki Deo do jhamma ke tamakka tee nga wangnge jhe pee nga tituhalla-anni."11Moko ta ngadde ke ri ya hengi'une bhada do wala ri do hhau ti dhararaiwawa. Ne bhada do naanne dongatadu dhue la, mii tadu ana ki'i jhawa he.Ne lii no do mii lii debhoho he.12Pa hedhapa bhada do petari ne, tapake ri no ne kuaha do mone-ae dohamme ri no ngati bhada do petari nema. Hari hewue raiwawa nga hari-harine nga we ne do pee pa danni raiwawa

WAHYU 13.13–17 1474ta pehahhi ke ri bhada do naanne ta wiehu nga mejura pa bhada do petari ne,bhada do alla ke peie ne no'e do dhai aene.13Moko ta tao ke ri bhada do kedhue nelai-lai do dhai rihi madalae. Pa hedhapahari-hari ddau ta pepure ke ri no ne aingati liru ma raiwawa.14 Jhe hari-hari ddau do kemuki paraiwawa ta pelu ke ri no, ri lai-lai domadalae do ie ta tao ri no pa hedhapabhada do petari ne, jhe lii no pa hari-hariddau do na harre ta petitu hewue do miiwewo-worawwu bhada do alle peno'e rikelewa, tapulara do pee ma nga muri.15Pa bhada do kedhue ne do ie ri no tawie henga pa bhada do tao do naanne,hakku ta nara ke no ta pedai lii nga donara ta pemade hari-hari ddau do dhowae ta wie hu nga mejura pa no.16Hari-hari ddau, do kepai nga do naiki,do kaja nga do kehia, naannu nga doballa kattu, ta pehahhi ke ri bhada doanne mita hammi ri ro ne tada pa ruaikedhanga kiadho pa tanga-rrei ro.17Bhule dho heddau he do nara tapewie pewalli ne nga-nga kidho bhuleno nga tada do naanne, ngara ngati

WAHYU 13.18–14.3 1475bhada do naanne miha, kiadho nomo dopeteleo ne ngara do naanne.18Pa dhe do jhamma ke ta era uku ngammau dhara. Ddau do mmau dhara dona ra ta kire ne nga ne do pedabbho rilete-lete nome ngati bhada do naanne,rowi ne nome do naanne, ngara heddauraiwawa. Ne nome ne 666.

14 1Ta alla pemina harre ta heleoke ri ya, moko ta ngadde ke Ana

Ki'i Jhawa ne do titu pa Kolo Bhojo Sion.Hela'u-la'u nga No era 144.000 ddaudo pa tanga-rrei ro heddau-heddau dobhuke ne ngara No nga ngara Ama No.2Moko ta rangnge ke ri ya ne lipedaingati ihi liru do kedu-kedarru mii liiei-petiri he nga mii lii kedu-kedarrudhoro do meliri dhara. Ne lii do naannene rangnge mii lii ketadu ngati moneggai ketadu do pa dhara nga ggai he.3Pa hedhapa kedera era mejaddhi nenga pa hedhapa appa ngi'u bhada henga pa hedhapa kattu-kattu do pekeherokedera do naanne, ne do 144.000 ddauhe, do jhuka hewue lilodho do wowiu. Nelilodho do naanne adho do nara ta ajheie tari heddau he, wala ngati do 144.000

WAHYU 14.4–7 1476ddau do na harre do alla ke pegolo ngatiraiwawa dhe.4Ro ke do na harre ne ddau do kemolota do mmau mii ana mobanni do wokobohe, rowi do adho dae ro do ngaddi tabba'i hela'u nga mobanni. Pee ri ronga pedutu la mii we ne kako Ana Ki'iJhawa ne. Ti telora hari-hari ddau, roke donaharre do alla pehuri pewalli miibhara jhula do petari rai pa Deo nga paAna Ki'i Jhawa ne.5Ngaddi dho ro ta pote-ta appi; jhebhule dho ne lua kura nga terujha ie tahewurawwu he pa ro.6Moko ta ngadde ke ri ya heddau najuDeo do wala ri, do dhida ne lila pa ihiliru. Ne naju Deo do naanne do nga aggulii jhara lua Li Hagha Dhara do pelorone tu ta ma pedhae pa ddau raiwawado pa danni raiwawa dhe, pa hari-hariddau-rai, huhu, lipedai nga rai-pereda.7Ne naju Deo do naanne ta peka kenga lipeka do maddu, "Meda'u we ri Deo,jhe wue waje we ne lua dhida nga kelodoNo. Rowi do dhai ke ne awe pa Deo tapehappo ne hala ddau raiwawa. Wie wehu nga mejura pa do alla pepeera liru,

WAHYU 14.8–11 1477raiwawa, dhara dahi nga hari-hari madaei-wattu!"8Ne naju Deo do petari ne do lere rinaju Deo do kedhue do nga peka, "Allake pekeloli! Rae Babel do worena ne,alla ke pekeloli. Do alla ke pepemawo rino hari-hari ddau-rai ri ei-ago, -- ei-agongati lua jhagga bute nga dawu no!"9Heddau naju Deo do ketallu ne do lerene do dhue naju Deo do uru he, do ngapeka do maddu, "Ne ddau do wie hunga mejura pa bhada do naanne nga pawowadu-worawwu bhada do naanne jhedo nga tada bhada do naanne pa tangarrei kiadho pa ruai no,10ddau do napoanne do medae ke tangino ne ei-ago Deo, wala dho ke ngatiei-ago lua kete nga bubu dhara Deo doalle ke pehale la dhara kabha nginu No,jhe do adho ke do nara ta galo ri ie tahudi he! Hari-hari ne ddau do na harredo ta wolo pa dhara rao ai nga hedawapa hedhapa naju-naju Deo do mmaudo megala he nga pa hedhapa Ana Ki'iJhawa ne.11Ne habbhu ai era wolo ddau do naharre do ta pee ke nga poro-koki pelohela lodho do nami mii ne. Anni lodho nga

WAHYU 14.12–14 1478anni maddha adho do era ri nga pengahari ne wolo ne ddau-ddau do na harre,ri do wie hu nga mejura pa bhada donaanne nga pa wowadu worawwu bhadado tao ri ro ne, hari-hari ddau do ngatada ngara bhada do naanne."12Pa dhara lai do naanne, ne annu-nikiDeo do pedhanno nga lipereda-liperedaDeo nga do halla-anni pa Yesus Kristus,do jhamma ke ta makka tee ngawangnge.13Moko ta rangnge ke ri ya ne lipedaingati era do mmau do megala do pali,"Bhuke we ne nadhe: Jhari ngati awenadhe, mangngi nga mengallu dharake ne ddau-ddau do made pa dharapemoke Muri!" "Do tarra!" ne bhale riHenga Deo, "Do ta pengaha ke ro ngatijhagga do mejanni rowi ne wue-wilangati ne nga ne do alla pejhagga ri ro dopenau-pelere loro nga ro."14Ta alla pemina harre ta heleo ke riya, ta ngadde ke hekewolo merammudo pudi. Pa dhida merammu do naannedo mejaddhi heddau do dho a'i miiddau raiwawa he. Pa kattu era hewuelabba mela lara jhe pa ruai No do erahebhangngu tudhi-kai do na'a.

WAHYU 14.15–19 147915Ta alla pemina harre ta era ke heddaunaju Deo do wala ri, do mahhu-anningati Ammu Deo. Nga lipedai do maddu,ta peka ke no pa ddau do mejaddhi padhida merammu ne, "Wino we ne tudhikai au ne jhe ghatto we pa awe nadherowi do dhai ke ke awe ta ghatto ne; doihi ke raiwawa tu tu ta ghatto!"16Moko ta wino ke ri ddau do naannene tudhi-kai no ne ma raiwawa, moko taghatto he ke raiwawa.17Ta alla pemina harre ta ngadde keri ya heddau naju Deo do wala ri, domahhu-anni ngati Ammu Deo pa era dommau do megala. No lema do nga parrutudhi-kai do na'a.18Ta alla pemina harre, heddau najuDeo do nga kuaha pa ai, do dakka ngatidhea era tunu nga menahu ne. Ngalipeka do maddu ta peka ke no pa najuDeo do nga parru tudhi kae do naanne,"Wino we ne tudhi-kai au ne jhe atta wewoago-woago pa raiwawa, rowi do ihi kewue-wue ro!"19Moko ta wino ke ri naju Deo donaanne ne tudhi-kai no ne, ma raiwawajhe waggi ri no ne woago he ngati loro

WAHYU 14.20–15.3 1480he, jhe ligu la era hengappi woago luabubu dhara Deo do re'a nga lale ne.20Ta hengappi ke ne woago do na harrepa tele ti dhara rae, jhe ngati nalu erahengappi ne ta mili ke ne raa do dho a'ike mii ei-waa pa dhara loko ae he jhe nejjhau ne tallu ngahu kilo mete, jhe nemeramma ne miga ta dhue mete.

15 1Ta alla pemina harre ta ngaddeke ri ya pa ihi liru hahhi do

madalae nga do rihi meliri dhara ddau.Era do pidu ddau naju Deo nga pidu luaapa nga kerewe do pedakka rahi. Nadheke ne awe do pedakka rahi ne pa Deo tahegute ne lua kete nga bubu dhara No.2Ta alla pemina harre ta ngadde ke riya hahhi do dho a'i mii dhara dahi-aengati gela do pehiwo nga ai. Jhe ngaddilema ri ya ne ddau ddau do nara hepenaja nga badha nga wowadu worawwubhada do naanne, nga do nara lemapenaja nga ddau do ne ngara no do taori tada nome ne. Ne ddau do na harredo titu pa tabbi dahi gela ne jhe do ngaparru ketadu do wie ri Deo pa ro.3 Jhe nga jhoke ri ro, ne lilodho Musa,annu Deo ne nga lilodho Ana Ki'i Jhawane. Mina hedhe ne lii lilodho ne, "Muri,

WAHYU 15.4–7 1481Deo Mone Rihi Wiki Higa nga Pereda,do dhai tarra ne ketutu nga madalae newui ai-wui tao Au! Duae ngati hari-hariddau-rai. do dhai tarra ne mola nga mirane lai-lai do tao ri Au!4Nadu ke ne do dho meda'u pa Au we,Muri? Nadu ke do dho wae ta pepekene lua dhida nga ketutu Au, we Muri?Wata au ke ne do mmau do megala ne!Hari-hari ddau do ta dakka la wie hu ngamejura pa Au rowi ne nga we ne do taori Au do mola do mira do ngadde ke rihari-hari ddau."5Ta alla pemina harre ta ngadde keri ya Ammu Deo do boka-anni pa erado mmau do megala, jhe ne AmmuBhalla-lai lipedara Muri do era pa dharano.6Moko ne naju Deo do pidu ddau henga hari pidu lua apa nga kerewe he tamahhu-anni ke ngati dhara Ammu Deone. Ne bhara pake ro ngati bhalla lenando mmau jhe do kebhela. Jhe ro do ngapake henabbhi kabu do ngati mela lara.7Ta alla pemina harre ta wie ke rihengi'u ngati telora bhada do na harrepa hari do pidu naju Deo he, pidu bhue

WAHYU 15.8–16.3 1482paho mela lara do tobo ri lua kete ngabubu dhara Deo -- Deo do muri loro ne.8Moko ta tobo ke ne Ammu Deo ne rihabbhu ngati lua dhida nga kelodo ngakuaha Deo. Nga do dho dakka dae nedo pidu ddau naju Deo he do nga aggupidu lua apa nga kerewe he, bhule dhoheddau he do nara ta maho la AmmuDeo ne.

16 1Moko ta rangnge ke ri ya nelipedai do maddu ngati dhara

Ammu Deo ne, do lii pa do pidu ddaunaju Deo do na harre, "Kako we, la dhutewe ne ihi ngati hari pidu bhue paho luakete bubu dhara Deo la danni raiwawa!"2Ta kako ke la dhute ri naju Deo dopetari ne, ne ihi paho no ne ma raiwawa.Moko ta hhau ke ne wihu-wihu do meliridhara jhe do dhai tarra ne noho pahari-hari ddau do nga bhada do naannenga pa ddau-ddau do wie hu nga mejurapa wewo worawwu bhada do naanne doalle pepetito ri ro ne.3Ta alla pemina harre ri naju Deo dokedhue ne ta la dhute ke ne ihi paho none la dhara dahi. Moko ta jadhi ei dahimii raa ddau do made he, moko ta ma

WAHYU 16.4–8 1483de ke hari-hari bhada do muri pa dharadahi.4Ta alla pemina harre ta la dhute ke rinaju Deo do ketallu ne, ne ihi paho none la dhara hari-hari loko nga hari-harimada ei-wattu, moko hari-hari ei-loko tajadhi ke ta raa.5Ta rangnge ke ri ya ne lipedai najuDeo do pereda pa ei-loko ne, do molado mira, "woo Mone Rihi Wiki Mmaunga megala, Deo do era, nga do lore kepeera!6Do alla ke ri ro pedhutu ne raaannu-niki Deo nga raa nabi-nabi, pa awenadhe ta tao ke ro ri Au penginu raa.Tarra, do mina harre ke ne do pekatta turo!"7Moko ta rangnge ke ri ya ne lipedaingati dhea era tunu-menahu ne do pali,"Muri, Deo do Mone Rihi Wiki Higa ngaPeredane, do petu nga do mola do mirane, ne lua wolo-lua wolo do pebunu ri Auhe!"8Ta alla pemina harre ta dhute ke rinaju Deo do keappa ne, ne ihi paho ne lamada lodho, moko ta wie lua ke pa madalodho mita ie ta pekappu ddau raiwawari pana lodho do dhai ketii.

WAHYU 16.9–12 14849Ta pekappu ke ddau raiwawa ri panalodho do dhai ketii ne, moko ta kare tawagge ke ri ro ne ngara Deo do nga higane pa hari-hari lua apa nga kerewe dona harre. Maji lema ta mina harre, waedho ro ta jharra ngati lubhu harro ngamenyilu jhe wae dho ro ta wue-waje nelua dhida nga ketutu Deo.10Moko ta dhute ke ri naju Deo dokelammi ne, ne ihi paho no ne la kederaera mejaddhi bhada do naanne. Mokohari hewue rai-pereda bhada do naanneta kerabba ke, jhe ddau raiwawa tangangngi kolo we'o ke rowi do ta noroke ne jhala lala paddha.11Moko ta wie lua-unu kolo-taddhu keri ro pa Deo do era pa era do mmau domegala ne taga tari lua paddha ro henga taga tari wihu-wihu ro he. Tapularawae dho ma ro ta jharra ngati wui ai-wuitao ro do apa do kerewe he.12Ta alla pemina harre ta la dhute ri keri naju Deo do keanna ne, ne ihi pahono ne la dhara loko Efrat do worena ne.Moko ta kemangu ke ne loko do naanne,hakku ta nara ke duae-duae ngati biradimu ta narru jhara dhara no.

WAHYU 16.13–17 148513Moko ta ngaddi ke ri ya, do talluhenga apa nga kerewe do ne wewo rodo a'i mii kedhakke he. Ne kedhakke-kedhakke do na harre do mahhu-anningati dhara ubha debhoho ne, ngatidhara ubha bhada, nga ti dhara ubhanabi do pote do appi he.14Ro he, henga-henga apa nga kerewedo tao lua madalae-madalae. Hari dotallu ne henga do harre ta kako ke la ngahari-hari duae pa hari hewue raiwawa,jhe la pekupu ro tu ta pedhutu-pemuhupa Lodho mone-ae, Lodho ngati Deo doMone rihi Wiki Higa nga Pereda ne.15 "Dhanno we! Ne dakka ya do miidakka heddau mone mena'o! Mangnginga mengallu dhara tu ddau do pee ngamoko loro, jhe do jage ne bhara pakeno, hakku kako dho no nga do dho bhulebhara pa ihi, jhe i'a dho ke no mekaedhara pa hedhapa ddau lowe!"16Ta alla pemina harre ta pekupu ke neddau-ddau he ri henga-henga apa ngakerewe do na harre pa era do pa dharalii Ibrani do pehune ta Harmagedon.17Ta alla pemina harre ta dhute ke rinaju Deo do ke pidu ne, ne ihi paho none pa kolo ngallu. Moko ta rangnge ke

WAHYU 16.18–21 1486ne lipedai do maddu ngati kedera dodhara Ammu Deo ne, do pali, "Moko ke!"18Moko ta peki'e ke ne bhela ngalii kedu-kadarru dhoro do pee ngakepuka-kerajji ke jhe do lere ri dhai-eido ri hi meliri dhara. Naddi de dho tajadhi dae ne dhai ie do mina harre neworawwu rai tare ti petari ti awe woronga panynyi ddau raiwawa. Nadhe ke nedhai ie do rihi ngati meliri dhara.19Ne rae do worena do naannemehakka ta tallu tajji, jhe mae tebho-tteihari-hari rai ngati hari-hari rai-pereda paraiwawa. Moko ta pengino ke no ri Deo,ne ei-ago ngati kabha nginu Deo -- agolua kete bubu dhara Deo do re'a do lalene.20Hari-hari pulu ta ila ke, jhe hari-harilede ta marra ke.21Ajjhi-ae wowadu-es, hewue nemejanni ne, era ma ta lammi ngurukilo gram he, do bui ngati liru, jhenappi-kebii ne ddau-ddau he. Moko tawie ke ri ro ne lua unu kolo taddhu paDeo, taga tari lua apa nga kerewe do tiajjhi-wowadu-es do naanne do rihi meliridhara ne.

WAHYU 17.1–4 1487

17 1Ta alla pemina harre, ta dakkake ma nga ya heddau ti telora do

pidu ddau naju Deo do nga parru pahodo na harre, ta lii ke, "Mai we, do ta lapejhujhe ri ya pa au mina mii ne tukakenyo langa huka do keto ngara ne, newole, dhara rae do worena do petitopeumu nga loko-loko he.2Duae-duae raiwawa do tao lua kenyolanga huka he nga no, nga ddau do peepa raiwawa do mawo ke, ri do ngino neago lua kenyo langa huka no ne."3Moko ta helibho ke ya ri HengaDeo, jhe aggo ya ri naju do naannela padha-ae. Pa ni ta ngadde ke ri yaheddau moabnni do mejaddhi pa rudannibhada do mea-adu jhe do kerape kene bhuke ri ngara-ngara lua kare ngamenihe Deo. Ne bhada do naanne donga kattu pidu jhe nga tadu hengurubhangngu.4Ne mobanni do naanne do ngapake bhajhu do wokelere-mea nga domea-adu, jhe do penoo ri bhara nnaungati mela lara nga wowadu do gaa ngamerake nga womutiara. No nga dhedehewue mago mela lara do tobo ri lai-lai

WAHYU 17.5–8 1488do woapa nga do ra'i, mii wue wila ngatilua kenyo langa huka no.5Pa tanga rrai no do bhuke ne hahhingara do dho teleo ne lua pedabbho no,"Babel Do Worena, ina ngati hari hari dojhagga bute nga dhawu nga do apa ngakerewe pa raiwawa."6Moko ta ngadde ke ri ya ne mobannido naanne do mawo ke ri raa annu-nikiDeo nga raa ddau-ddau do pemade tagatari do pee nga halla-anni pa Yesus. Tangadde ke ri ya ne mobanni do naanne,ta jadhi ta madalae ke ya.7Moko ta lii ke ne naju Deo do naannepa ya, "Ta nga au hakku madalae? Rihiie ta peke ri ya pa au ne lai do pehunejhara lua mabanni do naanne mina harrelema jhara bhada do menya'e ri no ne,bhada do nga kattu pidu bhue jhe donga tadu do henguru bhangngu ne.8Ne bhada do naanne, pa awe douru he do ngaddi ta muri, tapularapa awe nadhe adho kie do muri ri. Padhara hekedhiki ri, do medae ke no tamahhu-anni ngati ro'a made mada, jhedo ta kako ju la lua apa nga kerewe ne.Ddau-ddau do muri pa raiwawa, do nengara ro do adho do era do bhuki pa

WAHYU 17.9–12 1489dhara Buku Ddau do Muri nga do dhopeera dae raiwawa dhe, do ta madalaeke kinga ngadde ke ne bhada do naanne.Rowi ne bhada do naanne, pa uru he dongaddi ta muri. Pa awe nadhe adho kedo muri ri, tapulara do medae ke no tahhau wari.9Pa dhara lai do nadhe do jhamma keta era ne lua uku nga mmau dhara ngalua tada lohe. Pidu bhue kattu he, waladho ke ti pidu bhue bhojo; bhojo-bhojoera mejaddhi mobanni do naanne. Jhepidu bhue kattu do na harre lema, piduddau duae:10 lammi ti telora ro do alla ke pepada,hahhi pa dhara nga pereda ko, jhe hahhiri, adho dae do dakka.11 Jhe ne bhada do pa uru he do ngaddita muri, tapulara pa dhara awe nadheadho ke do muri, no ke ne duae do kearune. No do naanne heddau ti do pidu duaedo na harre lema, do pa awe nadhe dopa dhara ju la dhara lua apa nga kereweke.12Henguru bhangngu tadu do ngaddi riau he, napoharre henguru ddau duae doadho dae do jhari ta pereda. Tapulara paro do ta wie ne kuaha mii duae he, he

WAHYU 17.13–16 1490la'u-la'u nga bhada do naanne, pa dharaheja we ne tui.13Hari do henguru ne duae do na hedhedo nga lua pedabbho do hela'u we; do tajhula ri ro, hari-hari ne lua rui nga kuaharo pa bhada do naanne.14Do medae ro ta pemuhu-pelawa ngaAna Ki'i Jhawa ne. Tapulara ne duae-duae do na harre do medae ta pejharrari Ana Ki'i Jhawa ne nga ddau-ddaupedute No do pee nga halla-anni he, doalla pepedoa nga do pidhi ri No, rowi Noke ne Muri ngati hari-hari Muri nga Duaengati hari-hari duae."15Do lii lema ne naju Deo do naanne,"Ei-loko do ngadde ri au nidhe, eramejaddhi banni kenyo langa huka do nanidhe, wala dho ke ngati ddau-ddau-rai, ana-ana-rai, rai-rai-pereda ngalipedai-lipedai.16Henguru bhangngu tadu do ngaddiri au he nga bhada do na nidhe do tapaddhu nga banni kenyo-langa hukado na hidhe. Do ta raba ri ro hari-harine nga we ne do unu-oha no, jhe hanedo nga do dho bhule bhara pa ihi. Dota nga'e ne ihi no ri ro, jhe pekappoladu-ladu no ri ai.

WAHYU 17.17–18.3 149117Rowi alla ke ri Deo pepekemuki neade ro ta pekako ne lua pedabbho Deo.Do alla ke petao ro ri Deo ta pehela'ulii tu ta jhula ne kuaha ro pa bhada donaanne, mita ie ne bhada do naanne tapereda tade jadhi ne nga ne do pale riDeo.18Ne mobanni do ngadde ri au ne, waladho ke ti rae do worena, do pereda paduae-duae pa raiwawa dhe."

18 1Ta alla pemina harre ta ngaddeke ri ya heddau naju Deo do wala

do puru ngati era do mmau do megala.Do nga kuaha do mone-ae no, jhe neweo nga kana no do peteleo hari hewueraiwawa.2Nga lipeka do maddu ta peka keno, "Alla ke pekeloli! Babel do worenane, alla ke pekeloli! Pa awe nadhejadhi ke no ta era manga wango ngahenga-henga kerabba he. Pa dhara nodo muri ke heworawwu-heworawwu dorue do taru jhe do bhege dhara ddau.3Rowi hari-hari ddau-rai alla ke penginune ago lua matta dhara nga lua butenga dhawu no. Duae-duae raiwawa dotao bute nga dhawu ke nga no, jhe neana-ana dhaga pa raiwawa jadhi ke ta

WAHYU 18.4–7 1492kaja-ta kete'e ri lua ddhei nge nga adedo rihi ngati rupehakku ne do dho narake ta bhate wari ne."4Moko ta rangnge ke ri ya ne lipedai dowala ngati era do mmau do megala ne,do pali, "Mahhu-anni we, woo annu-nikiYa! Mahhu-anni we ngati dhara no!Bhole pedute we ri mu ne lubhu harronga menyilu no, jhe dutu le ta dhui-tahape ne lua wolo no!5Rowi ne lubhu harro nga menyilu nodo heudu-huu-bhodo-lede ke hape la ihiliru, jhe do henge ri Deo ne lua apa ngakerewe do tao ri no he.6Tao we pa no do mina mii ne do allano petao pa mu; bhale we pa no warilipa ne ae tu hari-hari ne do tao no pamu. Ihe we ne mago no ri bhara nginudhue wari lipa ri ne pana ngati bharanginu do pemoke ri no tu mu.7Wie we pa no ne bhara dhui ngahape nga lua hedui-herui, do hela'u neae nga lua dhida nga ketutu nga luakeruka-kerakki do alle pewie ri no tangino pa ngi'u no miha. Rowi do loro-loroke no ne lii pa ngi'u no, 'Ya ke dhe nebanni-ae do parru pereda! Ya adho do

WAHYU 18.8–11 1493mobanni wue; adho ya dhe do medae tapeabu nga lua hedui-herui!'8Taga tari lai do naanne ke, hakkupa dhara helodho we do ta nappe keno ri apa nga kerewe -- banyaki, luahedui-herui, nga lua menganga dhallu.Jhe no do medae ke ta tune pe kappuladu-ladu ri ai, rowi do kuaha ke MuriDeo do pehappo hala no ne."9Ne duae-duae raiwawa do pedutu ngawui ai-wui tao lua bute nga dhawu do taori no nga do dute ne lua ddhei mobannido naanne do rihi ngati rupehakku ne domedae ta tangi-pali tu rae do naanne,kinga ngadde ke ri ro ne habbhu do porokoki ngati ai do pekappo ladu-ladu nerae do naanne.10Do medae ro ta titu ngati jjhau,rowi do meda'u ro nge ta lakka le ri luahedui-herui no. Ne ane ro, "Bhote eh,dhai tarra ke ne apa nga kedha rae doketo ngara do nadhe -- rae Babel do dhairui ne! Pa dhara heja we ne lua wolo au,moko dhangnge ke ne pepekako!"11Ne ana-ana dhaga raiwawa lemado tangi-lajhu-anni taga mobanni donaanne, rowi bhule dho ke heddau he nedo walli ne bhara dhaga ro.

WAHYU 18.12–15 149412Bhule dho ke ne do walli mela-lara,mela pudi, wowadu-wowadu nnau dogaa do merake nga mutiara unu ro;mina harre lama bhalla lenan, bhallakelere mea, hutarra nga bhalla domea-adu, hari-hari ajhu do hedui jhepeabu, bhara-bhara ngati gadhi ngaajhu do dhida kebhue, bhara ngati mara,bbhahhi nga wowadu pudi do meluti;13kuri kajumanu, wwau mangngi --wwau mangngi pa dapu, lawoboo,hetagi, keminya; ago nga eimanynyi,terigu nga gandum; hapi nga ki'i jhawa,jara nga doka, annu-niki annu-niki, rihiri ko ti na harre henga muri mada ddauraiwawa lema.14Ta lii ke ne ana-ana dhaga he pamobanni do naanne, "Hari-hari ne ngawe ne do ddhei ta unu ri au pi'a dho ke,nga hari-hari lua keruka-kerakki ngalua heree-hereba au alla ke peila. Adhoke do medae ri au ta peabu ri nga naharre!"15Ana-ana dhaga do kaja nga kete'e keri pedhaga pa dhara rae do naanne, dota titu ke ngati jjhau, rowi do meda'u kero ta lakka ri lua hedui-herui no ne. Do

WAHYU 18.16–19 1495medae ke ro ta tangi-lalu jhe wutu kattukattu,16 jhe lii ro, "Bhote eh, do dhai tarra kene apa nga kedhaha ne rae do keto ngarado nadhe! Do pa tima ro do pake bhallalenan, bhalla do kelere mea nga do meaadu, pa tima no do tobo bhara nnau ngatenge ngati mela-lara, wowadu-wowadunnau do gaa nga merake nga mutiara!17Tapulara pa dhara hejawe, mmau kehari-hari ne lua kaja nga kete'e do naharre!" Hari-hari nakodha, ddau menupanga ana-ana kapa, mina harre lemaddau do ne muri mada ro ti dhara dahi,do ta titu ke ngati jjhau.18 Jhe peka ro, ta ngadde ri ro nehabbhu do porokoki ne ngati ai dopekappo ladu-ladu ne rae do naanne. Tapeko ke ro, "Ngaddi de dho ta era rae dohewala do mii rae do worena do nadhe!"19Moko ta hibha awu ke ro la wokolomii hahhi tada lua lalu ro, jhe tangi ropeka-ka, "Bhote eh, dhai tarra ke ne apanga kedhaha ne rae do mina hedhe neworena! Ti lua kaja nga kete'e no alla kepepejadhi ddau ta era nga kapa-kapa padhara dahi jhe jadhi ke ta kaja! Tapulara

WAHYU 18.20–22 1496pa dhara he ja we, mmau ke hari-hari nenga we ngati no!"20Woo era do mmau do megala, hodhowe nga mengallu nge kehaka dharawe, ri do mae tebho ttei ke ne rae donaanne! Woo annu-niki Deo, rasul-rasul,nga nabi-nabi, mengallu nge nga kehakadhara we! Rowi alle ke no pewole ri Deomii lua pebhale penaja nga ne nga ne doalla petao ri no penaja nga mu!21Ta alla pemina harre, heddau najuDeo do dhai kedi'i ta dhede ke hewuene wowadu -- mii worena wowadu gehodo worena he -- ta nabhe ke la dharadahi jhe lii, "Mina hedhe ke ne loro jhararae Babel do keto ngara ne, ne medaeta nabhe nga kewuu hakku adho ke domedae ta ngadde wari ri.22Lialu ketadu nga ti mone ggai ketadungati do jhuka lodho, ngati do tiukehidho nga do tiu wotabbe, hari-hari nena harre adho ke do medae ta rangngi tidhara au! Adho ke do medae ta era ri ieta heddau he mone jhagga do dhai i'a ripaanne, jhe likedarru wowadu geho leadho ke do medae ta rangngi ri pa dharaau.

WAHYU 18.23–19.2 149723Ddau adho do medae ta ngaddi riweo lapu pa dhara au; jhe adho ke domedae ta era lielo nga bhaba lai-alapeloko nga'a paanne. Ana-ana dhaga au,ro ke ne ddau-ddau do ketoo ngara padanni raiwawa, jhe ri lipna-lipana au nepelu ri au hari-hari ddau pa raiwawa!"24Hakku wole Babel ri do pa dhara raedo naanne do ngaddi ke raa nabi-nabiraa annu-niki Deo, ki peheatte, raahari-hari ddau do alla ke pepemade padanni raiwawa.

19 1Ta alla pemina harre, ta rangngeke ri ya mii likebiro-baro ddau

lowe he ngati era do mmau do megala,do peka-pekarra, "Wue waje we Deo!Deo di, Deo do mone ma'i-mone golo di;No ke ne Deo do dhida do kelodo nga dohiga nga pereda!2Pa dhara lua happo hala, do happonga mola nga mira jhe do tobo ri lua ukunga mmau dhara! Alla ke No pepebunune lua wolo tu do kepali jhagga bute ngadhawu ne do peape raiwawa do na dhelua dhawu nga bute no. Alle ke pewoleri Deo ne do jhagga dhawu nga bute donaanne, rowi do alla ke ri no pepemadene annu-niki Deo."

WAHYU 19.3–6 14983Moko ta peka ri ke ne ddau-ddaudo ae he mina hedhe, "Wue waje weDeo! Ne habbu ai do pekappo ne rae doworena do naanne, jhe do adho ke do tai'a pengaha wari ri."4Moko hari do dhue nguru do appaddau kattu-kattu do na harre ngabhada do appa ngi'u he do pekeherokedera do naanne ta lakku rutu ke jhepeheguru-anni la worai jhe wie hu ngamejura pa Deo do mejaddhi pa dhidakedera ne. Ta lii ke ro, "Amin! Wue wajewe Deo!"5Moko ta rangnge ke ne lipedai ngatikedera do naanne do pali, "Wue waje weDeo, woo hari-hari annu-niki Deo, ngahari-hari ddau -- do kepai nga do na iki-- do wie hu nga mejura pa Deo!"6Ta alla pemina harre ta rangnge rike ne hahhi lii do mii lii hekewolo ddaudo dhai ae he; ne lii do naanne do miikedu-kedarru nawa do pa dhara ngabhani dahi he nga do mii lii kedu-kedarrudhoro he. Ne rangnge ri ya ne ane ro,"Wue waje we Deo! Rowi Muri, Deo di DoMone Rihi Wiki Higa nga Pereda ne do padhara awe nade do nee ke do pereda.

WAHYU 19.7–10 14997Mai we di ma mengallu nge ngakehada dhara, nga ma kerejhe-kewajji,mai we di ma wue waje ne lua dhidanga kelodo No! Rowi dhai ke ne lodhongedhe No do do pedoe ta Ana Ki'i Jhawane, jhe ne mone ngedhe ne, do moko keta peloko nga'a.8Do alle ke pewie pa no ne bhara pakengati lenan do meghela tu ta pake."(Bhara pake lenan do naanne wala dhoke ngati wui ai-wui tao do woie do tao riannu-niki Deo he.)9Moko ta lii ke ne naju Deo do naannepa ya, "Bhuke we ne: 'Mangngi ngamengallu dhara ke ne ddau do langu dopedoa he la dhara lai-ala peloko nga'aAna Ki'i Jhawa ne.'" Ta alla pemina harreta pebhue ri ke ri naju Deo do naanne,"Nadhe ke ne lii do petu-petarra ne ngatiDeo."10Ta lakku rutu ke ya jhe peheguru-annila worai pa hedhapa naju Deo do naanneta wie hu nga mejura ya pa no, tapularata lii ke no pa ya, "Bhole mina harre!Bhole wie hu nga mejura pa ya, wie hunga mejura pa Deo we! Rowi ya lemaannu hela'u mii au lema mii hari-harituahhu au do titu halla-anni pa lii kelolo

WAHYU 19.11–15 1500Yesus!" Rowi ne lii kelolo Yesus ke ne dopekewuru pa dhara ade ddau-ddau tapedara.11Ta alla pemina harre ta ngaddeke ri ya era do mmau do megala doboka-anni, jhe ngadde ri ya hengi'u jarado pudi. Ne ngara ddau do menya'e jarado naanne Do Henarru nga Mone Molanga Mira. Do dho i'a bibhi hebhakka nopa dhara happo lua wolo nga pa dharapemuhu do tao ri No.12Ne namada No do mii jhe pa kattu Nodo nga pake labba do ae. Pa ngi'u No dobhuke ri hahhi ngara. Jhe wata ri No wemiha ne do toi ne ngara do naanne.13Ne juba do pake ri No alle kepepehabbho pa dhara raa. Jhe No ke nedo pale ta "Lidara Deo".14Horodhadhu-horo ngati era do mmaudo megala ne do pedutu No do ngamenya'e jara-jara do pudi jhe do ngapake bhara lenan do pudi bheo-bheo.15Ngati dhara ubha No, mahhuhebhangngu kelewa do na'a, jhe rikelewa do naanne ke, ne pejharra riNo hari-hari ddau-rai, jhe ri No do tapereda ke pa ro ri dabbho kajji bbahhi.Do ta hengappi ke No ne woago pa era

WAHYU 19.16–20 1501hengappi woago lua kete bubu dharaDeo Do Mone rihi Wiki Higa nga Kuahane.16Pa juba No nga pa rutu ga No dobhuke ne ngara nadhe; "Duae ngatihari-hari duae, nga Muri ngati hari-harimuri."17Moko ta ngadde ke ri ya heddaunaju Deo do titu pa dhida mada-lodho.Nga lipeka do maddu ta peka ke no pahari-hari dolila, do lila jhara dhida, "Maiwe ma peowu tu ta maho la dhara lai-alaworena do tao ri Deo ne!18Mai we ma nga'a ne kedalli duae-duae, kedalli kattu-kattu muhu ngakedalli mone kettau-mone kettau padhara muhu, mai we mu ma nga'a nekedalli ngati hari-hari ddau raiwawa, dokepai nga do naiki, naannu nga ddau doballa kattu!"19Ta alla pemina harre ta ngadde ke riya ne bhada do naanne, nga duae-duaeraiwawa nga horodhadhu ro he, dopeada ke ta la pemuhu-pedhutu ngaNo do menya'e jara do pudi ne ngahorodhadhu No he.20Moko ne bhada do naanne ta abu keta kappa hela'u-la'u nga nabi do pote do

WAHYU 19.21–20.2 1502appi ne, do alla petao lua-lua madalaehe pa hedhapa bhada do naanne. (Rilua-lua madalae do na harre ke ne bhadado naanne ne pelu ne ddau-ddau do ngatada bhada do naanne nga ddau-ddau dowie hu nga mejura pa wewo-worawwubhada do naanne do petito ri ro he.)Moko ne bhada do naanne nga nabi donaanne ta nabha ke nga muri mada he lallau dahi-ai do kedu-kedaru nga hedawane.21 Jhe ne horodhadhu-horodhadhu rohe ta pemade ke ri kelewa do mahhungati dhara ubha mone menya'e jara dopudi ne. Moko ta dakka ke ne dolila hela dalla la hobha ne kedalli ro do allapepemade do na harre.

20 1Ta alla pemina harre ta ngaddeke ri ya heddau naju Deo do puru

ngati era do mmau do megala. Pa ruaino do nga parru kuhi ro'a made madanga hewue tuki do mone-ae.2Moko ta kappe ke ri no ne debhoho ne,debhoho weka -- do dho wala ke ngatiWango ne kiadho Henga Apa nga Kerewene -- jhe petuke no tade hetabbha bhuettau ne tui.

WAHYU 20.3–4 15033Ta alla pemina harre ta nabhe ke rinaju Deo do naanne ne debhoho ne laro'a made mada ne, jhe helote ne ro'a donaanne jhe pahe ri hege, mita do narari ne debhoho do naanne ta la pelu neddau rai-ddau rai nga do dho alle dae neawe do hetabbha bhue ttau ne. Ki alla kepenaanne, do jhamma ke ne debhoho neta gole ko pa dhara hemelila he ne awe.4Moko ta ngaddi ke ri ya ne kedera-kedera he, nga ddau-ddau do mejaddhipa dhida kedera do na harre do wie kene kuaha tu ta pehappo hala. Ta ngaddilema ke ri ya ne hemanga-hemangaddau-ddau do alla peatta kattu he tagatari do pelebe ri ro ne lii jhara lua Yesus,nga do pemenyabbhe ri ro ne litakka dongati Deo ne. Ne ddau-ddau do na harreadho do wie hu nga mejura pa bhadane mina harre lema pa wewo-worawwubhada do naanne do petito ri ddau he.Adho le ma do ngaddi ta hammi ne tadangati bhada do naanne pa tanga-rreikiadho pa ruai ro. Moko ta muri bhalewari ke ro jhe pereda mii duae he jhepereda hela'u-la'u mii Kristus pa dharahetabbha bhue ttau ne.

WAHYU 20.5–9 15045Nadhe ke ne kera'a do petari ngatipekaddhi bhale wari ddau-ddau domade. (Tapulara ddau-ddau do ma de dohaghe he adho do pekaddhi bhale waripa dhara awe do hetabbha bhue ttau donaanne.)6Mangngi mone-ae tu ddau-ddau dodutu le ta pekaddhi bhale wari pa kera'ado petari ne. Do jhamma ke ro ta jadhita unu-oha Deo. Lua made mada awedo kedhue ne adho ke do nga kuahapenaja nga ro ri. Ro do ta jadhi keta mone-tunu-menahu unu Deo ngamone-tunu-menahu unu Kristus; jhe dota pereda ke ro hela'u-la'u nga No padhara hetabbha bhue ttau ne tui.7Ta ludu le ne awe do hetabbha bhuettau ne, do ta gole ke Wango ti erabhadho no ne,8 jhe do ta kako ke no la pelu ddau-ddau-rai do menyabbha pa hari hewueraiwawa, Gog nga Magog. Ta pekupu kero ri Wango tu ta la pemuhu, hekewolodo dhai ae, do mii ae wolahalae patabbhi dahi he.9Moko ta pemenyabbha ke ro la harihewue raiwawa, jhe la pekehero ri ro neera pee annu-niki Deo nga rae do ddhei

WAHYU 20.10–13 1505Deo ne. Tapulara ta puru ke ai ngati ihiliru jhe la pekappu ladu-ladu ro.10Ta alla pemina harre, Wango do lapelu ro he ta nabhe ke la dhara rao ainga hedawa. Paanne ke ne era tu bhadanga nabi pote nga appi he ne nabhauru jhara. Do medae ke ro ta wolo annilodho nga anni maddha lohe la lodho donami mii ne.11Ta alla pe mina harre ta ngadde ke riya hewue kedera wopudi do worena ngaheddau do mejaddhi pa dhida kedera donaanne. Liru nga raiwawa ta marra keti hedhapa No, hakku nara dho ke tangaddi ri.12Ta ngaddi ke ri ya ne ddau-ddau doalla pemade he, do kepai nga do naiki dotitu pa hedhapa kedera do naanne. Mokota boka ke ne buku-buku he. Moko taboke ke hewue ne buku do wala. BukuDdau Do Muri. Ta alla pemina harreta pehappo ke ne hala ddau do made,pelere nga wui ai-wui tao do hure dobhuke pa dhara buku-buku do na harre.13Moko ta jhula ke ri dhara dahi neddau-ddau do made pa dhara no. Luamade mada nga Raiwawa Made Mada, tajhula le ke ne ddau-ddau do alla pemade

WAHYU 20.14–21.3 1506pa dhara ro. Jhe tu ddau-ddau do madedo na harre hari-hari, ta pebunu ke nelua wolo pa ro pelere nga wui ai-wui taoro.14Ta alla pemina harre Lua Mada Madenga Raiwawa Made Mada ta nabha ke ladhara rao ai. (Llau ai do naanne wa ladho ke ngati lua made mada pa awe dokedhue wari ne.)15Ne ddau-ddau do bhuki ne ngara ropa dhara Buku Ddau Do Muri, ta nabhake la dhara llau ai ne.

21 1Moko ta ngaddi ke ri ya liru dowowiu nga raiwawa do wowiu.

Liru nga raiwawa do petari ne do ilake, mina harre lema dhara dahi alla kepemarra.2Moko ta ngadde ke ri ya ne rae dommau do megala ne, Yerusalem dowowiu, do puru ngati era do mmau domegala ne ngati Deo. Ne rae do naannedo alle ke pepenoo mii heddau anamobanni do peloko nga'a he, do ta lapeabu nga ana momone ne.3Moko ta rangnge ke ri ya ne lipedaingati kedera ne do peka nga lipeka domaddu, "Pa dhara awe nadhe ne era peeDeo do hela'u-la'u ke nga ddau raiwawa!

WAHYU 21.4–8 1507Do medae ke No ta muri hari nga ro, jhero do medae ke ta jadhi annu-niki No.Deo miha do ta era ke nga ro, jhe jadhita Deo ro.4Do ta hai ke ri No hari-hari neei-namada ngati namada ro. Lua madeadho ke do ta era ri, lua hedui, litangi,kiadho lua paddha adho lema ke do taera ri. Lai-lai do dui alla ke pemarra."5Moko No do mejaddhi pa dhida kederane, ta lii ke, "Pa dhara awe nadhe dotao ke ri Ya pewowiu hari-hari!" Do liilema no pa ya, "Bhuke we ne nadhe,ro wi ne lipedai-lipedai do na harre dopetu-petarra nga do nara ta parahajha."6Moko ta lii ke No, "Moko ke! Ya ke nedo petari nga do pedakka ke ne Muri raiti Petari lohe la Pedakka rahi. Nadu wene do hae koko, do ta wie ri Ya penginunga parahuma-wue ngati mada ei-wattudo wie muri mada ne.7Nadu ne ddau do nara do ta hammeke ri no ne lai do nadhe ngati Ya. Ya kene do ta jadhi Deo no, jhe no ke ne dota jadhi ana Ya.8Tapulara ddau-ddau do meda'u,do mone pewie ddau, ddau do dhobhule nga guna, do pemade ddau, do

WAHYU 21.9–12 1508jhagga bute nga dhawu, ddau do pakelipana-lidha'i, do wie hu nga mejura paajhu nga wowadu, hari-hari do pote doappi, do ta nabha la dhara llau ai ngahedawa do weo kedu-kedaru ne, naanneke ne lua made mada do kedhue ne."9Heddau ti telora do pidu naju Deo doalla peparru paho-paho do tobo ri pidulua apa nga kerewe do pedakka he, tadakka ke la nga ya jhe lii, "Mai we! Do tapejhujhe ke ri ya pa au ne Ana Mobannido ta ngedhe ne, ihi-ammu ti Ana Ki'iJhawa ne."10Moko ta helibho ke ya ri Henga Deo,ta aggo ke ya ri naju Deo do naanne lakolo lede do rihi dhida. Ta pejhujhe kepa ya ri no Yerusalem, rae do mmau domegala ne, ne rae do naanne do purungati era do mmau do megala, ngatiDeo.11Do nga gaa nga kele'e nga dhida ngakelodo Deo. Ne rae do naanne do weo dokana mii weo wowadu do gaa do merakehe, mii wowadu baiduri pandan do tarrelohe mii gela he.12Ne tebo do pekehero no ne dodhida jhe do balla, nga henguru dhuebhue ne ubha-kelae-ae do jaga ri

WAHYU 21.13–17 1509henguru do dhue naju Deo. Pa ubhakelae-ubha kelae do na harre do bhuki ringara-ngara ngati hari henguru do dhuehuhu do Israel.13Era tallu bhue kelae do hedhapa ju lahahhi era: tallu ju la bira dimu, tallu jula bira bhollau, tallu ju la bira bhodhaejhe tallu ju la bira waa.14Ne tebo rae do naanne do petitopa dhida henguru dhue bhue wowadukepue. Pa wowadu do na harre do bhukeri ngara hari henguru do dhue rasul AnaKi'i Jhawa do naanne.15Ne naju Deo do pedai lii nga ya ne donga kajji-uku ngati mela lara, tu la ukene rae do naanne, ubha-ubha kelae-aehenga tebo rae do naanne.16Ne rae do naanne do ubha-raka appa-- ne merai ne hela'u we nga balla ne.Moko ta uke ke ri naju Deo do naanne nerae do naanne ri kajji-uku do unu no ne:ta teleo ke ne merai ne 2400 kilo mete;ne balla ne nga dhida ne, do hela'u wenga merai ne.17Ta dhai ta uku ke ri naju Deo donaanne ne tebo ne, ta teleo ke ne dhidane anna nguru mete. Ne ruuku do pake

WAHYU 21.18–21 1510ri naju Deo do naanne ruuku do tima tapake ri ddau raiwawa ma.18Ne tebo do naanne do tao ngatiwowadu baiduri pandan, jhe ne rae donaanne do tao ngati mela lara ihi wue,do tarra lohe mii gela he.19Ne wowadu-wowadu kepue raedo naanne do penoo ri heworawwu-heworawwu wowadu do gaa nga merake.Ne wowadu do petari ne do tao ngatiwowadu baiduri pandan, do kedhuene ngati wowadu nilam, do ketallu nengati wowadu yakut, do keappa ne ngatiwowadu zamrud,20do kelammi ne ngati wowadu baidurisepah, do keanna ne ngati wowadudelima, do kepidu ne ngari wowaduratna cempaka, do kearu ne ngatiwowadu pirus, do keheo ne ngatiwowadutopas, do kehenguru ne ngatiwowadu krisopras, do kehengu-ahhine ngati wowadu lazuardi, nga doke henguru-dhue ne ngati wowadukole-wawi.21Hari henguru dhue bhue ne ubhakelae he do tao ri henguru dhue bhuemutiara, hewue-hewue do tao ri hewuemutiara. Ne rujhara pa dhara rae do

WAHYU 21.22–27 1511naanne do tao ngati mela lara ihi wue dotarre lohe mii gela do kebhela he.22Ngadde dho ri ya Ammu Deo padhara rae do naanne, rowi ne Ammu Deone, Muri ma miha, Deo Do Mone RihiWiki Higa nga Pereda ne, nga Ana Ki'iJhawa ne ma.23Ne rae do naanne adho ke do tenge rita peteleo ri mada lodho kiadho ri warruri, rowi lua weo nga kana Deo ke ne dopekelale ne rae do naanne, jhe ne AnaKi'i Jhawa ne ke, ne lapu rae do naanne.24Ddau-ddau-rai pa raiwawa do medaeta narru pa dhara weo nga no ke, jheduae-duae he lema do ta aggu ke ke nelua kaja nga kete'e ro la dhara rae donaanne.25Ne kelae rae do naanne do ta bokeloro ke helodho rai balla-bilu, adho kedo medae ta henabbhe ri, rowi adho kedo era ri anni lodho nga anni maddhapaanne.26Lua gaa nga jhamma nga lua kajanga kete'e ddau-ddau-rai do ta aggu kela dhara rae do naanne.27Tapulara ddau do tao lua do rue dotaru, kiadho ddau do pote do appi --ki peheatte ne nga we ne do wwau do

WAHYU 22.1–4 1512benga, nara tu-tu dho ta maho la dhararae do naanne, wata ke ddau do era dobhuki ne ngara he pa dha Buku Ddau DoMuri, buku ngati Ana Ki'i Jhawa ne.

22 1Ri naju Deo do naanne lema tapejhujhe ke pa ya ne loko do ei

ngati no do wie muri mada. Ne loko donaanne do megala ridu-ridu do hala miige la do tarre lohe he, jhe do mili ngatikedera era mejaddhi Deo nga Ana Ki'iJhawa ne,2do pa telora rujhara pa dhara rae donaanne. Pa ngidi loko do naanne, pahebhakka-hebhakka do era ne kepueajhu era wattu lua muri mada ne, do wuehenguru dhue wari pa dhara hewue ttau,hewari pa dhara hewarru. Ne ru ajhu dona harre do pake ta peie ddau-ddau-rai.3Pa dhara rae do naanne adho ke erari ie ta hahhi do ta lakka ri lua-unukolo-taddhu ngati Deo. Ne kedera Deonga Ana Ki'i Jhawa ne, do ta era loro kepa dhara rae do naanne. Ne annu-nikiNo do ta wie hu nga mejura ke pa No,4 jhe ketarre ne tanga-mada No.Ne ngara No do medae ta bhuki patanga-rrei ro.

WAHYU 22.5–9 15135Adho ke ro do tenge ri ta pake lapunga weo mada lodho, rowi anni maddhaadho ke do ta era ri, rowi Muri Deomiha do ta pekelala pa ro. Moko ro dota pereda mii duae he lohe la lodho donami mii ne.6Moko ta lii ke ne naju Deo do naannepa ya, "Ne lipedai-lipedai do nadhe dopetu-petarra jhe nara ta parahajha.Muri Deo ne do wie ne Henga No panabi-nabi, do alla ke pepepu ne naju Nomita la pejhujhe pa annu-niki No ne ngane do ta jadhi nga henginga."7 "Heleo we nadhe!" ane Yesus, "Do tadakka ke Ya nga henginga. Mangngi ngamengallu dhara ne ddau do pedhannonga lii do dare do kewahho pa dharabuku do nadhe!"8Ya, Yohanes, do alla ke pedhanno ngado ngaddi ke hari-hari ne na hedhe. Taalla ya pedhanno nga heleo ne na harre,ta lakku rutuu ke ya jhe peguru -- anni laworai pa hedhapa naju Deo do pejhujhune na ahrre hari-hari pa ya, jhe miga keya ta wie hu nga mejura pa no,9 tapulara ta lii ke no pa ya, "Bhole!Bhole wie hu nga mejura pa ya! Wiewe hu nga mejura pa Deo we! Rowi ya

WAHYU 22.10–14 1514naannu mii au lema, mii tuahhu-tuahhuau nabi-nabi nga hari-hari ddau dopedhanno nga lira'a-litakka do pa dharabuku do nadhe!"10Moko ta lii ri ke no, "Bhole pehune-penite ne lii-lii do dare do kewahhopa dhara buku do nadhe, rowi dohedharra-hedakka ke ne awe ta jadhihari-hari ne do nahedhe.11Ddau do tao apa nga kerewe hani wero petao loro-loro ne lua apa nga kewe,ddau do rue-do taru, hani we petaota perue-petaru ne ngi'u ro; ddau dopedute lua ddhei Deo, hani we pepeduteloro ma ne lua ddhei Deo, jhe ddau domuri-mada titu -wata tu Deo we, murimada we teru titu wata tu Deo."12 "Dhanno we ne nadhe!" ane Yesus,"Rajja dho ke do ta dakka ke Ya nga aggupai-pala tu ta bhale pa heddau-heddaupelere nga wui ai-wui tao do alla petao rino.13Ya ke ne do petari nga do pedakkarahi; Ya ke ne Muri ngati do petari-railohe la do pedakka rahi."14Mangngi nga mengallu dhara ne ddaudo bhahe ne juba no tade mmau, hakkunara ro higa ta nga'a ne wue nga kepue

WAHYU 22.15–18 1515ajhu muri mada ne jhe do maho la dhararae do naanne lake jhara ubha kelae-aerae do naanne.15Tapulara ddau-ddau do tao apa ngakerewe, do pake lipana nga uku kerabba,ddau do bute do dhawu, do pemadeddau, do wie hu nga mejura pa ajhunga wowadu, nga ddau-ddau do pote doappi, ie ta ri kolo lipali-lipedai mina harrelema ri wui ai-wui tao, hari-hari ne ddaudo na harre ne era tu ro pa tele ngatidhara rae do naanne.16 "Ya, Yesus, do alle pepepue nenaju Ya ne la nga mu mita pepekeri no ne lai-lai do na hedhe tu lua iejemaat-jemaat. Ya dhe kolo loro Daud;Ya ke ne moto mmau-rai do weo do kanane."17Ta lii ke Henga Deo nga Ana Mobannido ta ngedhe ne, "Mai we!" Nadu weddau do dhanno ne na hedhe do jhammake ta lii lema, "Mai we!" Nadu ne do haekoko, do jhamma ke ta dakka! Jhe nadune do nga lua ddhei, do jhamma ke nota la aggo ne ei-loko do wie muri madane, nga do dho bhule nga kebhue.18Pa nadu we ne ddau do dhanno nelii-lii do dare do kewahho pa dhara daha

WAHYU 22.19–21 1516buku do nadhe, ya, Yohanes, wie nelipehewina do nadhe: kinga era ddau dopebhue ne nga we pa lii-lii do dara-dokewahhu do na hedhe, moko ri Deo do tapebhue ne lua wolo tu ddau do naanne rilua apa nga kerewe do pejhare pa dharabuku do nadhe.19 Jhe kinga era ddau do pekura nenga we ngati lii-lii do dare-do kewahhopa dara buku do nadhe, moko ri Deolema do ta pekura ne paipala no, miido pejhare pa dhara buku do nadhe --pai-pala ngati kepue ajhu muri mada nenga ngati dhara rae do mmau do megalado naanne.20No ne do pedhae hari-hari ne lii dona hedhe, do pali, "Do petarra-tarra, dota dakka Ya nga hewakka!" Amin! Dakkawe, ooh Muri Yesus!21Ki ie mudhe he Muri Yesus ta wie nelua tarro ie nga menyarro mangngi Nopa hari-hari annu-niki Deo!

Alkitab Sabu

Alkitab Bahasa Sabu © 2000 Indonesian Bible Society

Sabu [HVNLAI/IBS]

http://www.faithcomesbyhearing.com