· alfabeyen latini Ü erebi a yen kurdi latİni min ak erebi aa agir ı }'u bb b av -! j~ cc cil...
Transcript of · alfabeyen latini Ü erebi a yen kurdi latİni min ak erebi aa agir ı }'u bb b av -! j~ cc cil...
www.ars
ivaku
rd.o
rg
ALFABEYEN LATINI Ü A A A
EREBI YEN KURDI LATİNI MIN AK EREBI MIN AK
Aa Agir ı }'U Bb B av -! J~ Cc Cil ~ ~ Çç Çay .> ı.S~ ~
D d 1)3 ,) ;;,) E e Evin o ~JJ E e Ezing -! &·· ~ Ff Fe rat J ı.:.ılyu
Gg Ge ni m :! rı.s H h He ı ın .lt ~ I i Is terk - ı.5 . • _r.?-J
Ii ll on -! ·~ ı.) -
ı· Jin " V'J .1 . .J Kk Kal 5 JLS' Ll Lorln J ı.)J..J) Mm M asi ... c,r"ı... N n Nimej _; ;;ı
O o Ol j J_;; Pp Pir .J .;:; T
Qq ~le m j ı"J.ü Rr Reng .J &io.J s s Ser """" ~
ş ş Şlr " " """" ..r.-'
Tt To lik ,; ı..5Jjj
U u U med J ..L.... • -'Y
Ufı Ür . JJ .JJ'Y
Vv V ala " )'\J .J
W w Welat J ı.:.ı"'io.J
Xx Xehat .> ı.:,~
Yy Yek -! ı.S~ Zz Zelal .J J"'ioj
www.ars
ivaku
rd.o
rg
X wed! (Sahibi)
MAHMUT YARLUG
Berpirsiyare Giştl (Genel Yayın Y6netmeni)
SABAH KARA •
Berpirsiyare Ni visaran (Sorumlu Yazıişleri Müdürü)
SüLEYMAN ÇEVİK
M udlre Tiprezl fı Arşiv e (Dizgi ve Arşiv Müdürü)
ALt KARADENİZ •
Muşawire Ni visaran (Yayın Danışmanı)
MUSTAFA GOVANİ •
Nfıbilıar kovareke melıanl ye ku bi weşandina karpeken çanda Kurdl bi mana tevayi dilebike. Raman n ra yen xwedyen karpekan, liznmen ne raman n rayen Nfıbilıar in. Nivisaren ku bi imzeya Berpirsiyare Gişti weya bi nave Nfıbilıar ten weşandin raman n raya me nlşan didin. Em di serrastkirina karpeken şandi de azad in.
• BEDELA ABONETIYA SALINİ:
Li hundir: 180.000 TL Li derve: 60 DM
JIMAREYEN HESABE: Li hundir: Postgiro (Posta Çeki): Süleyman Çevik, 658265 Li derve: Süleyman Çevik, lş Bankası Yavuzselim Şubesi, 1079-30100-3118770
• NAVNİŞAN (Adres):
Kıztaşı Cad. Kuriş Apt. No: 51/3 Fatih - İstanbul
TEL: 533 75 88 •
FAKS: 524 00 38 •
TİPRil:Zi (Dizgi): Nubihar
• BERG (Kapak):
Dönüş
• ÇAPXANE (Matbaa):
Mutlu Ofset
NAVEROK DESTPEK
• Hejmara nebemin li me hemuyan piroz be! ................. 3 nubihar
SERNIVISAR • Yekifı fedakariye dixwaze! ......................................... 5
SABAHKARA
BERG • Yekitiyeke çawa? ....................................................... ?
SüLEYMAN ÇEVIK
HEVPEYVIN • Bi romannivise kurdi Mebmed Uzun re hevpeyvin ... 10
NESIMI ADAY N lVISAR
• Seınpozyoma Nubibar: "Pirsa kurdi çawa çareser dibe?" ............................. 16 FELAT DILGEŞ
• Xizmeten giranbiba yen ku kurdji ummeta islame re kirine ....................................................... 19 DR. FEHMi ŞlNNAWi 1 HAYRULLAH ACAR
• Rewşa nuh u xorten me ............................................ 20 AQtL MtHAClR
• Ka mistimanti ya ku Pexember Mubemıned pe hatiye? ................................................................. 24 MELE HEMDi
• Rewşa kurmanci u zaroken kur d ............................... 25 M. IRŞAD CODi
TARİXA EDEBIYATA KURDİ • Mete Ebmede Bateyi ................................................ 22
ZEYNELABlDiN ZINAR
HELBEST • Naıneyen becewab 1 7 ................................................. 4
SABAHKARA
• Nuqurç ....................................................................... 8 MELA QASIM
• Welatek bawerxweş .................................................... 9 FERHAT ABDULLAH
• Hevidar ...................................................................... 9 RAiF BeçARE
• Cinden Şex Seid ....................................................... ıs M. ŞAKIR KoçER
• Gazin ....................................................................... 15 ABDULLAH AYDIN
• Ji Seide Norsi re ....................................................... 21 EKREM SeWASi
ZAZAKİ • Yili çilıniskyene ....................................................... 29
ÜMER FARUK ÇETİNKAPLAN
• Ri ye xwu bisaw azınin ............................................. 29 MUHAMMED PAŞA
ZAROKNAME • Rupelek ji exlaqe Pexember ..................................... 27
EBDILLAH AMED
• Çirçir'ik u ıneru ......................................................... 27 LA FONTAlNE 1 IRŞAD SEYDA
NAMEYEN WE ............................................................ 30 FERHENGOK .............................................................. 31 REZEPIRS ...................................................... o ............ 32
ALl KEÇELI
nublhar 9, Heziran 1993 1 1
www.ars
ivaku
rd.o
rg
JiBOCURGAT
2 1 nttblbar 9, Heztran 199 3 .
www.ars
ivaku
rd.o
rg
HEJMARA NEHEMİN LI ME HEMÜYAN
A.
PIROZ BE!
re!
ildr ji Xweda re ku vaye em gih'iştin hejmara nehan; bi umecta umreke pir direj u pir bi se me-
Hevalno! Weke ku hun zanin, em
dixwazin ku di her hejmara xwe de li ser pirseke gir'ing u muh'im bisekinin.
Em di ve hejmare de li ser yekitiye, yane li ser wehdete disekinin.
Neta me ewe ku em di hejmara xwe ya hat'i de j'i li ser senipozyoma ku me bi nave kovara me Nubihar di tar'ixa 16.5. 1993 de li Stenbole tert'ib kir; em bisekinin. U~bele hun e di ve hejmara me de j'i bi şikle nuçe, nivlseke di heqe ve sempozyoma me de bixw'inin.
Hevalno! Me net kiriye ku em
ji bona sal vegera weşandina kovarame Nubihar, peşbaziyeke, yane musabeqeke tert'ib bi kin.
Mijar, yane mewzuya peşbaziye, "Bikaranına zimane kurdı di weşarıan u hemu aliyen jiyane de, çi tasırı li ser kurdan d ike?" ye.
Peşbaz'i ji nuha. ve dest pe kiriye.
Yen ku dixwazin tekevin ve peşbaziye, lazime niv'isa xwe ya bi zimane kurd'i ya ku gereke ne zedetirl se rOpelan (3 sehJ:feyan) be O bi daktllo hatibe t'iprezkirin, heta tali ya meha tebax (agustos) e bişlnin navruşana kovara me.
Em cardin tekrar dikin ku
gereke nivls ji se rOpelan ne zectetir bin O bi zimane kurdl bin.
Di helsengandina nivJ:san de, bi qas'i mijare, em e usIOb, reziman O edebJ:bOne jlli
ber çavan bigrin. Niv'isaren yekem'in O du
yemin o seyem'in, di hejmara me ya 13 'an, yane hejmara ewil a sala duduyan de we werin 'ilankirin O piştre jJ: we werin weşandin.
Em e xelaten peşbaziye jl di we tarJ:xe de peşkeş'i ni vis
karan bikin. Hevalno! Bihaya kovara me ji
ve hejmare O peve, bO 15.000 TL.
Ev zemanek e bObO pewlstiyek ku em bihaya kovare bilind bikin; lewra him kaxez, him çap O himj'i mesrefen din di ve muddete de pir bilind bOn. Loma em mecbur man ku bihaya kovare bilind bikin O abonetiya salin!, bikin 180.000 TL. Lebele em e firsetek din j'i bidin xwendevane xwe ... Yen ku heta taliya tJ:rmeh (temmuz) ebibin abone, we cardin 120.000 razinin.
Bihaya abonetiya salin] ji bona yen li derve
jl, bu 60 DM. Em umeddar in ku hun e
me mazur biblnin. Heta hejmara hat'i... Selam li we hemOyan!
nU.bihar·
nı1blhar 9. Beziran 1993 1 3
www.ars
ivaku
rd.o
rg
NAMEYEN BECEWAB 1 7
14 Sibat 1991
E ger bi be jim ku ez ji nijadeki me ku ev sedsalan in Zimane zaroken wi hatiye birrin, tu bawer naki Bave min mina ku ji şewate birevine ez revandim Ji bona ku ez kul u derde hemu zemanan bi zimen binim
Loma ez her sibeh ji xewe li betale hişyar di birn Her si be h hişyarbun ji xewa ku nizanim ez çawa ketime Ü ji Ashabe Kehf buna min, bi adeta ku ji zaroktiye ve ma ye Ji ve yeke ye tim i tim, ji ve yeka ha ye, ere
Bi bave xwe ye ku min çi kiteban li ber çonga wi xwendiye Zaroktiyeke be hed u hesaba ku di şikefteke de buhurt Ji bona ku na ve min jibir bi be, jibir bibe ku ez dijim Ji bona wi wexti ku bigihejin azınanan qirine min
Ez zimane ki yan im, bi bej im tu bawer naki Bi dewsa şir, ez bi hestire çavan ter bum, hibejim tu bawer naki Bi denge nalinan dilerizi şikefta me tim i tim Min bi dewsa bukikan, zaroken bi xwin kefen dikir, hibejim tu bawer naki
Min wisa ji ş ur ma yiyen talanan ditin ku her roj se nifşan Gereke hinin binin bira min ku em mirov in Gereke erd u azınan u av u baye binin şahidi ye, da ku ez bawer bikim Ku merhemet nemiriye, şeref biqimet e u evin nemiri ye
Loma wexte ku ez dipeyivim denge himhima hinan bilind dibe Loma zimane alemgişti ye erd u azınana ye denge min Ez nikarim bedeng biminim, lewra we mehf bi bin xezal bi bedengiya min Lewra hem u ew zaroken lal, li deve min diniherin, ez zanim
Sabah Kara
41 nublhar 9, Hez'iran 1993
www.ars
ivaku
rd.o
rg
YEKITİ FEDAKARIYE
DIXWAZE!
akes heye ku pewisti o lizOma yekiti O hevgirtina hez o grOben
Kurd O hemO mazlOman qebOl neke? Be şik, ti şexse birOrnet nikare ve pewistiye red bike. Hewcedariya bi yekitiye, ne qabil i redkirine ye.
Her kes zane, pir tişt hene ku beyi yekiti O hevgirtineke bi şida, ew bidest na yi n. Lebele bila bidestanina tiştina lideraha be, neyekbOn O hevnegirtin bi xwe ji, bela O astengiyeke pir mezin e.
Yane em ji du aliyan ve hewcedari yekitiye ne.
Him ji bo na ku em nebin manie hevOdu, em hewcedare yekitiye ne O him ji ji bona ku em bi kari bin tiştina pek bini n, em hewcedar in.
Ez bawer im ku her kes ve heqiqete zane.
Baş e, le naxwe çima yekiti tera xwe pek naye?
Em dibinin ku hemO kes O civak bi yekiti O hevgirtine ilan i eşq dikin, yekiti O hevgirtine dixwazin; lebele yekiti cardin ji bi hedde kafi pek na ye.
Çi ma?
Sabah Kara Sebeb pir in. Le bi bawe
riya min esas sebeb ev e ku kes O civaken me ne hazir in ku ew bi xwe fedakariye bikin O tim i tim fedakariye ji di geran dixwazin. Ew bi xwe naxwazin ku bal kese din ve herin, lebele dixwazin ku her kes bal wan ve biçe. Naxwazin di teleb O xwesten xwe de
musamehekar ü bitolerans bin, lebele dixwazin ku her kes bimusamehe O tolerans li wan binihere O biçe bal wan ve. Le berna wexte ku tu di vi hall de bi, de çi ma miroven din werin bal te ve O de çima li hemberi ve betoleransi o
· nemusamehekariya te, bitolerans O bimusamehe bin?
Naxwe gereke her kes O
her grub li yen din en ku gereke hevalti O aıikariya wan bikin, bi musamehe O tolerans nezik bibin O bikin ku ev dOri u ji hev cudabOn, ji hole rabe.
Ji bona ku em bikaribin bigihejin derina, ev cur yekiti şert e. Lebele ev yek na ye we manaye ku em e ji prensibe
xwe yen esasi tawiz bidin. Lewra merive ku ji van cur prensihan tawiz dide, şexsiyeta xwe ji ji de st di de. Lebele kese ku şexsiyeta xwe ji dest da, keri ti tişti na ye. Karen bi mana. kare kesen birOmet O bişexsiyet in.
Meri ve ku ji prensiben esasi tawiz dide, ve tawize ji bona çi dide? Ma meriv kare ji bona tişten ne esasi, ji tişten esası tawize h ide?
Naxwe beri her tişti gereke em prensiben esasi O yen ne esasi yi x w e tesbit O muşexxes hikin. Ji bona ku em ji ho tiştine ne muhlm hevOdu neşklnin O li hembere h"v0du nesekinin, ev yek, şert e.
Bi nave xwe. prensiben me yen esasi ev in:
Ye ku dixwaze bi me re be, gereke li rOmet u şexsi-
nublhar 9, Heziran 1993 1 5
www.ars
ivaku
rd.o
rg
ycta xwe xwedl dcrkcvc. Yane gereke birOmet u bi
şexsiyet bije. Gereke ti tişt1 korekorane
qebfıl, yan korekorane red nekc.
Gereke hazir be ku cger heq O heqlqet di cleyhe wl. yan tcrefdar u alikaren w'i de j1 be, hi hesani bi karibe hcq u heq!qete qebOI bi kc.
Gercke be şik O terd1d bikaribe tişte ku ji xwe re dixwaze, ji mirovc din re ji bixwaze O tişte ku ji xwe re naxwaze ji ti mirov1 re ncxwaze.
Em nikarin bi ti wech O ti şikl1 beedebiye qebUI hikin.
Gereke em bi şikleke qet'l O birini bawer bin ku, ye beedeb, bey! her qcnc1 O spehitiye ye.
Ne lazime bete gotin ku, şcxse hcedch. helhct ku bedln cjl.
Lcwra din. heriya her tiştl, edeh c.
Ye ku cdcba w! nehe, di heq1qcta csil de, d!ne wl jl tineye.
Heq ji her tiştl bilindtir e. Ti tişt ji Jıeq bilimitir n1nc. Xwedaji her kulleq c, hiliııd e.
Berehmi, bemerhemetl. hi her şikle xwc ve merdOd Cı xchis e.
Em nikarin bi herehman re
6! nublhar 9, Heztraıı 1993
pevre bin. Zan1n muqeddes e; le teleb
O xwestina zanebOne, ji zan1ne j1 muqeddestir e. Lewra ınifta zanine, di teleb O xwestina zanine de ye.
Dibe ku em binezaniye tehe mu ı hikin: le bi telebnekirina zancbOne em bi ti wech1 nikarin tehemul bikin. Lewra bi xwestin O telebkirina zan1-
ne, meriv kare nczaniye ji hole rakc; Iehelc wextc ku ıneriv zaıılne nexwaze lı teleb neke. tim 1 tim nezan dimine.
Ere, diyar c ku ev şertana giran in; le yekitiyeke hey1 vana, hemana ye. ti xer je naye. Lehele xwestin muhlm e. Ye ku van tiştana hixwaze O
di ve ri ye de bixebite, welew ne xwedye van tiştan j1 be, kare bi me re be O em kaıin bi w1 re bin. Lewra wexte ku meriv bixwaze, kare hibe xwedye van xusftsiyet ft xesIetan.
Ye ku diroke bal1 xweşi ft dilgeşiye de guhert in, xwedye van xesletan bOn.
De heyele birano, werin da ku em xwe ji bin ve zilma be şerefane xilas bikin!
Werin da ku em insan ft dar ft giya ft erd u azınan ft her tişten din, ji deste xebis O rezil Ci beşereran xilas bikin!
Yekit1 fedakariy~ clixwaze; lebele fedakarl j1 muqabele dixwaze. Wexte ku we fedakarl kir, le terefe muqabil hiç bal we ve nehat O hazir nebO ku fedakariye bikc. hun nikarin fedakariya xwe llel ehed bidominin.
Werin birano, eger hun gaveke bal1 me
ve werin, bawcr bin ku em e çend gavan l'all we ve ben!
Naxwe eger hun van şerten jorc qcbOI dikin, werin!
H un çi bin O di kijan fikri de bin, werin! .
Lewra ev dcrge~e me, ne dergeM naumCdiye ye.
Werin! O
www.ars
ivaku
rd.o
rg
YEKITIYEKE
Yekiti tim di rojeva milete n mazlum de ye. Perden van miletan li ser yekitiye
behsa hevxebate di kin, fikren xwe dibejin O xebatan dikin. Her kes dizane ku heta miletek bindest O mazlum qewet O hezen xwe yek neke, ne mumkin e ku rizgar bi be. Bi rasti yekiti dilxwaziya mileten mazlum tene nine. Ji gruben piçuk bigire, heta sazgehen mezin, hernil dixwazin ku nav xwe de yekiti-yeke zexim blnin hole.
Kurd ji ixtilafan pir kişandine. Mirin, qet-11am, koçben O birakuj1 her wext ji 1xtilafan hatiye sere Kurda. Ez bawer im ku heger Kurd di nav xwe de diyaloge O hevOdu guhdarkirine bimeşinin, erne pir 1xtilafan ji nav xwe rakin. Wl wext1 her kes we heq O huqOqe xwe O we hede xwe bizanibe.
Xwede Teala mirov cur cur xuluqandine. Li ser rengan, fikran, xwarinan, welhasil zewqan, ne mumkin e ku yekitiyek saz bi be. Her kes ji tişteki hez dike, yan j1 hez na-
ÇAWA? Süleyman Çevik
ke. lro em li kijan welat1 yan j1 mileti binerin, nav wan de cur cur parti, grub O cemaet hene. Ev rastiyek e O gereke
·neye 1nkarkirin. Di welate me de j1 ev rasti heye. Em nav· hev de dijin, mirove hev in, c1rane hev in, biraye hev in. Bi van cemaet yan j1 grilhan re şert e ku em diyaloge çeki n
O hevudu fam bikin. Heger ne wisa be, em e her wext di cihe xwe de biminin.
16 Gulan 1993 de li Stenbole me li ser Pirsa Kurd1 sempozyumeke çekir. Ji pir grilhan mirov hatibOn. O ji bo famkirina hevOdu, tişten xweş hatin meydane.
Me bare dinyaye daye ser
pişta xwe. Ji pirsen dinyaye re em li çareyan digerin. Dile me bi hernil mileten bindest dişewite, em xwe bi mazlOmiyeta mileten din ve dikin heval O ji bo pirsen wan xebatan dikin, Ji wan re dişuxulin O dişewitin; le ji xwe re na! Em ji xelqe re hene, le ji xwe re tinene. Lazime ku bi-
qas1 ku ji xelqe re em hene, ji xwe re j1 hebin. Em ji xwe re çi dixwazin, ji mileten din re j1 dixwazin. Ev destOreke 1slami ye j1.
Em bi misilman re birane, le ev birati bi rast1 ji me re birati O yekitiyeke bi şikle ku em dixwazin neaniye hole. Mileteke s1 milyon li ser erde xwe ji her tişt1 mahrum e. Kesen ku ve rastiye qebOl nekin O ji Kurdan re van heqen in
sani nexwazin. ne mumkin e ku em bi wan re biratiyeke rasti binln hole. Reya me j1 heta ciheki bi wan kesan re di çe.
Kesen ku er1ş1 d1ne me bikin, li hembere islame derkevin. ji d1ne islamere neyartiye bikin. li hembere xwe we me bibinin O ne mumkin e ku em
rıublhar 9, Heziraıı ı 993 11
www.ars
ivaku
rd.o
rg
bi wan re bibin yek. Lewra kes~n ku baweriya me ji xwe re ne yar qebUI bikin, me ji ji xwe re ne yar qebUI di kin.
Kes~n ku maf~n Kurdan qebOI nakin, ji xwe re çi dixwazin heger ji gel~ Kurd re jl nexwazin, em bi wan re jl nikarin bibin yek. Kes~ ku milete me O hebOna me qebOI neke, em~ çawa pe re yekitiye saz bikin.
Heta ku ji me tet, em jiyana xwe li gorlslame dimeşlnin. Le em milete xwe jllnkar nakin. Em zanin, ye ku miIete xwe 1nkar bike, be esi e. Madem zimane Kurd1 Xwede Tealadayeme O em Kurd xuliqandine, naxwe bikaran1na hemO heqen mm j1 da ye me. Em dibejin her kes xwediye çi heqiye bin, lazim O şert e ku Kurd jl biqas1 wan xwediye heqan bin. Heger biratı ye, huquqe biratiye ev e. Di ve çerçeve de he ger em yekitiya Tirk, Ereb O Parsa lazim O şert dib1nin, yekitiya Kurdanj1 gereke em wilo bib1nin.
Yekitiya Kurdan em giring dib1nin o ji bo ve yekitiye tişten kuji me ten, di ve em b1-nin cih. Bi baweriya min, heta yekitiya Kurdan çenebe, yekitiya mislimanana j1 çe nabe. Lewra Kurd di nav mileten lslame de hem bi niffisa xwe pir, hem j1 ji hem u miletan zedetir d1ndar in. Heger em yekitiya Kurdan nikarin binin hole O em ji yekitiya misJimanan behs bikin, ev tişteke beyhfide ye.
Em tim dibejin, Kurd misliman in O bi bendeke zexim bi 1slamiyete girectay1 ne. Heger ji bil Islam, ji devereke din ji Kurdan re çareyan em bigerin, bi rast! ne Kurd ve çewtiye qebul dikin, ne j1 ti
81 n/4blhar 9, Heziraıı 1993
Mero bi ve islama ku tu dawa wediki Tu Xweda aciz diki, mirovan ji rediki Wellahi dine min fi dine te ne ji hev in Ez li ave digerim, le tu agir rediki
· 21 Gulan 1993
Mela Qasim
Bi munasebeta salvegera yekemin akovara me Nfibihar, me peşbaziyeke, yane musabeqeke tertib kiriye.
Mijara ve peşbaziye, "Bikaranina zimane kurd1 di weşanan il hemil aliybıjiyane de, çi tastrili ser kurdan dike?" ye.
Gereke nivisar bi zimane kurdi betin nivisandin fi ne zedetiri se (3) rupelen daktilo bin.
Lazime nivisar heta tali ya meha tebax (agustos) e bigihijin deste me.
Ni visaren 1. fi 2. fi 3. di hejmara 1 3'an de we werin ilankirin.
Em e xelaten peşbaziye ji di we tarixe de peşkeşi niviskaran bikin.
kes di ve mijare de serfiraz dibe.
Miletek wisa bi 1slame girectay1 ko li Tirkiye, Irane, Iraqe u li SOriye nav xwe de yekitiye saz bike, ez bawer im ku we ev li feda mislimanan be O ji bo yekitiya misli~ m anan Ji we zem1n hazir bike. Lewra yekitiya mislimanen
dinyayedi merhela dawln de arınanca hem O mislimana ye. Em dixwazin ku hemO mislimanen dinyaye werin cem hev, qewet O hezen xwe yek bikin: bi biratiyeke rast1, ne ya sexte, hemu milet bi wekhevl di hawuza lslame de bijln O yekitiyeke nav xwe de saz bikin. O
www.ars
ivaku
rd.o
rg
WELATEK A
HAWERXWEŞ Min çiqas Li ser çera Pirr dixwest Bi berf Ku ez bi X w e direj kira Dicle u Ferat re Li çiya u zinar u Li çiyaye Agiri Deştan bigerrim Ji nu ve
Ji min re Li Cizira Bota Xoya bikira Li deve çem Keşta Nuh Li ber Birca Belek Li Wane Ji nu ve Li deve gole Jiyan bidita Min asoyiyan bida Ev ina Ber dile xwe Mem u Zin
Ez tev Ez bibuma Van evinan Bilbilek u Ji denge Ez bigerriyama: Erebeyan Min evina Ji pisitiyen Ferhat u Şerin Fabriqan Ji nu ve Ji bihna Bidita Raftneriyan dur
Bijima ji nu ve Li çiyaye Sipane Xelate Çerxen zernan Di şunde Bi paş ve Xwine de Bigerriya Di demaren xwe de Ji nu ve Ez bihesiyama Jiyan biditina Evina Ev tev evin Siyabend u Xece Di xwina
Min de Min li wan Bi hawerxweşiya Zozanen xweş W el at.
Ferhat Ebdullah
HE vi-DAR Ji xelqe re mal u war Kes ji wan re nabe bar Him bi dile xwe dijin Ji wan re heye sitar
Ew xwlnxware tim neyar Li me bune gure har Be in saf in jimere W an dijmine har kedxwar
Zivistan e li me sar Ka li ku ne dost u yar Qey kes guhe xwe nade Ku em dikin zarezar
Wan zalime pirr dijwar Em kirine parepar Li ser van re lı dirba Disa'm mane stlıxar
Zordesta xwina me xwar Li me blıne hirç u mar Xelqe heqe xwe hilda Para me ma kulm lı dar
Ey Rebe Heq lı Qehhar Bişlne me re hawar Çave me ı 're h ma Te ye Me nehele birindar
Dfı zivistane bihar We derhas be ev evar Sibe b'emre Xweda ye Tu rast bajo N fibihar
Raif B eç are
nüblhar 9. 1-ıez!r~w 1993 1 9
www.ars
ivaku
rd.o
rg
Romannivise kurdi Mehmed Uzun:
"INSANIYET, XWEŞI Ü SERFIRAZIYA MERIVAN, WEKHEVI Ü BIRATIYA
ZIMAN, ÇAND Ü EDEBIYATAN; DIYE HIMEN ESASİ YEN EDEBIYATA
KURDI Ü NIVISKAREN KURD BIN" - Heta
niha çend kitaben te çap bune u li ku dere weşiyane?
- Heta niha penc kitaben min weşiyane. Ji Destpeka Edebiyata Kurdi (Weşanxana
BeybOne) pe ve yen din hemu li derveyi welet weşiyane. Le du romane n min, Siya EvmeORojek ji rojen Evdale Zeynike jl, bi dO re, li Tir
MEHMED UZUN KI YE? Mehmed Uzun, 1953;· Siwerek, heta niha berpirsiyari O
gerinendeyiya çar kovar u rojnameyen çandi O edebi yen kurdi kiriye. Wl di gelek weşanen kurdi, swecti u tirki de niv1saren çand1 u edebi nivis1ne. Heta niha çar romanen wl, bi kurdi, derketine. Ew endame PEN-KIOba Swecti, Yekitiya Rojnamevanen Swecte, Yekitiya Rojnamevanen Cihane u endame Komita Birevebir a Yekitiya Niviskaren Swecte ye. E w li Wezareta Çand1 ya Swecte, mina pispore edebiyaten bi yani, di xebi te.
ROMANENWI: 1) Tu, 1985. 2) Mirina kaleki rind 1987. 3) Siya evine,
1989 Swect u 1992 Weşanen Doz, Stenbol. 4) Rojekji rojen Evdale Zeynike, 1991 Swect u 1993 Weşanen Doz, Stenbol. LEKOLİN: -Destpeka edebiyara kurdi, 1992, Weşanen Beybun WERGER: - Zimane Çiya (Mountaign Language), Harold Pinter, 1990
Weşanen Doz, Stenbol.
pir mezin hene. Ü gava zirnaneki nikaribe li gora herikina wexte xwe bi peş ve bibe, xwe nO bike, beguman e ku ew zirnan ni kare teşnen nO yen edebi-yate j1 ava bike. Roman teşneke nO ya edebiyate ye. Ew şeweya vegotina dema nO ye. Edebiyata kurdi, herweki waren din
ki ye, ji aliye Weşanxana Doz'e hatine weşandin.
-Tu dikariji bo xwendevanen me, hineki belısa romana kurdi b ike?
- Herweki ku hOn ji dizanin, edebiyata kurdl di ware gotin O vegotine de dewlemend e. Edebiyata devk1 pir xurt e. Şihlra klasik hem pir
xweş, hem j1 pir fireh O kOr e. Le mixabin pexşana (nesir) kurdi ne ewçend xurt e. Ji her sebeben nas, kurdan imkanen xwendin O nivisina kurdi neditine. Zimane kurdi nebOye zimane perwerdey1, zimane dibistan O zaningehan. Loma j1, 1ro di ware xwendin O nivisina kurdi de zehmetiyen
en nO, di w are roma-ne de ji pir li paş maye. Heta meriv dikare bibeje; di edebiyata kurdi de ware heri zecte paşdeinayi, roman e. lro meriv dikare romanen ku bi zimane kurdi hatine nivisin, bi tiliyen destan bihijmere. Milleteki ku ji 20 milyonan zecte ye,iro bi tene xwediye çend roma-
ı O 1 nublhar 9, Heziraıı ı 993
www.ars
ivaku
rd.o
rg
nan e. Eger meriv behsa romanen
kurdi bike, dive meriv behsa romanen Erebe Şemo, Eliye Evdirehman, Ibrahlm Ehmed, Rehime Qazi, Husen Arif, Mihemed Mukri, Mahmud Baksi O. Şahine Bekire Sorekli O. hwd bi-ke. Di kurte-lekolina m n Destpeka Edebiya ta Kurdtde hin agahi li ser van ni viskar O. herhemen wan hene. Loma ez naxwazim li vir behse direj bikim. Gotina kurt ev e; tarixa romana kurdi pir nO. ye O. ew ne dewlemend e. Ez bi xwe ve yeke kemaniyekepir mezin dihlnim. Zirnaneki mina zimane kurdi ku evçend perçiqiye O evçend li paş maye, dikare bi hunera romane di demeke pir kurt de pir bi peşde bikeve, xwe nO. bike O. dewlemendiyen nu bi dest xine. Ji ber ku roman, ware ceribandina zirnan e, avakirina şewe O. stilen nu ye. Roman, riya herı baş a pewendiya xwendevanan e. Bi al'ikariya romana kurd1, kurd dikarin hem edeta xwendina zimane kurdi ava bikin O hemjl jiyaneke nO.jen a ronakbiri b1nin pe.
- Temaya bingelıln a romanen te tnsane kurd üjiyana wt ye. Ge lo navhı mtna Memduh Selfm Beg, Evdale Zeynike xtıabl kljan aliyen insan e
kurd dikin? Tu dixwazt di şexsen qehrenımıen welw de tipolojiyeke çawan rebert xwendevanen xwe biki?
- Rast e, hin romanen min Ii dora şexsiyeten nas en kurdl ava bOne. Nas yanjl nenas, le ez dikarim hibejim ku
romanen min li dora "prohlematlka" ronakh1re kurd derin O ten. Ji mej ve ye. bala min her li ser ronakbiren kurd, tarix O pewendi, xehat O tecrube, qayide o xususiyeten wan e. Li hem! dinyaye. hertim, ronakh1r bOne reberen medeniyete O tevgeren çandi, edebi, siyasi O civaki. Wan nivisine, ava kirine, xelke xwe perwerde kirine O li gora bernam~n xwe, ew bi re xistine. Li ba kurdan jl ev. her weha ye. Le hi baweriya min, bir O zanina tarixa ronakhiran O ronakb!riye li ha kurdan ewçend ne xurt e. O milleteki ku tarlxa xwe baş nizane. şexsiyeten xwe baş nas nake, bi tarlx O herhemen ~onakhiren xwe re pewendiyeke xurt nayine pe, ew millet nikare xwe ji mr, asteng O dij-
wariyan rizgar hike. Mina millet O Insan. kurd xurt O. jir e, ji ho mirin O kuştine yekta ye. Le ne ji ho xwendin, eser O berhem. parastina tar1x, medeniyet O kitahxane. Ji Ksenefon O vir ve, herkes behsa ve rastiye dike. Bi haweriya
min, di roja !ro de dive ev rasti bete guherandin o aliyen xwendin·. felsefe, edebiyat, çand, şuur O zanıne bete xurtkirin O tekOzkirin.
Memduh Sellm Beg O. Evdale Zeynike du şexsiyeten kurd in. Yek zane, blrewer
O ronakblr. yek jl dengbejekl navdar e. Yek hi xehata siyasi. xwendin O. nivislne mijOI huye. ye din bi gotin, stran O. çlroke. (Ji me çend kes! na ve Memduh Sel'im Beg bihlstibO?) Ti tekili o pewendiyen wan hi hev re nin In, le herdu jl naven tar1x O. civata kurili ne. Jiyan, herhem O xebaten wan dikare ji bo lnsane iro hibe tecrube O. nimuneyeke baş. Xwendevane/a kurd e/a !ro dikare hi allkariya wan hem tanxa xwe O hem jl xwe baş binase O hem jl peşeroja xwe. Ji her ku merlve tarixa xwe, rahirdO.ya xwe nas neke. kor e O ni kare peşiya xwe jl hi bine ...
Beguman e ku ez roman dinivlsim, ne tarlxa leheng O qehremanan. Ji lewre ez nikarİm taswir O. saloxdana qeh-
nı/bl har 9, 1-lczir:ııı I 993 1 ı ı
www.ars
ivaku
rd.o
rg
remanan bikim. Qehremanen romanen min, bi her aliyen xwe, m1na me ne. Diger meziyeten wan en baş, keman'i u qisuren w an j'i he ne. E w 'insan in. Ü tar1x j1, tar'ixa 'insa-nan e.
- Tu romanen xwe bi zaravaye kurmanci dinivtsfne. Gelo romanen te bi zaravaybı din jf derketine?
- N axer, e w he bi zaravayen din en kurd'i neweşi yane. Le Roje k ji rojhı Evdate Zeynike transkr1bey1 sorani buye u niha j1 hevalek1 we transikribey1 elimill (zazayl) dike. Siya Evtne j1 transkribey1 soranı dibe u haziriya yen din j'i di bin.
Hun dizanin, pewend1 di navber zaraven kurd'i de ewçend xurt run e u 1mkanen veguhezandine j'i ne zecte ne. (Bi tene li Kurdistana Iraqe ev Imkan bi dest ketine.) Di vi war1 de jl kurd he di destpekeke de ne. Em di ve eser u herhemen xwe vebiguhez1nin ser zaravayen xwe yen curbecur. Pewend1 dive di navbera zarava u devoken kurd'i de xurt u jlndar be. Ji bo yekitiya zirnan u edebiyata kurd1 jl ev yeka hane pir pewist e. Di gel sebeben din, ji her ve sebebe jl, min, tevl gelek hevalen din en nivlskar, zimanzan u edebiyatnas, anatolojiyeke edebiyata kurdl ya nujen (1900-1992) arnade kiriye. Te de hem nivlskaren ku bi zaravayen curbecur diniv1slnin O hem jl perçeyin ji herhemen wan hene. Bi vi awaye, me hewl daye ku zarava O devok nezlk'i li hev bi-kin ... Le bel e, hln pir xebat dive .. .
- Li gora çi tu babet ü mijarerı romanhı xwe lıildi-
121 nublhar 9, Hezlran 1993
bijerf? Tu wan çedikt. yanjiji tiştbı büyi jt perçenin werdigiri?
-Beri ku ez dest bi ni visina romaneke bi kim, peşl ez mefhOmen (consept) romane hildibijerim. Gelo roman e behsa kljan mefhOm, his O pewendiyen Insani bike? Peşl ve yeke tesbit dikim. Pişt'i ku ev mesele di sere min de gih'işt zelaliyeke pewist, hinge ez dest bi legerlna leheng O bOyeren romane O şewe O sula ni vis'ine dikim. Ev j'i, ji bo
min, wexteke direj digire. Gava min ev yek j'i ternam kir O xwe bi zelaliyeke g'ihand, hinge ez dest bi xwendin, legerln fı xebata pratik a hazirkirina ni visina romane dikim. Pişt'i van hem'i tiştan O haziriyan j'i, ez dest bi nivislne dikim. Yane, bi gotineke din, çend gav, dem fı merhaIeyen ni visina romana min hene. Di nav ve heyarn O xebata nivis'ine de, mijar, babet, leheng, pewend'i, bfıyer j'i dikemilin O diyar dibin. Beguman rewşa ziman, çand fı welate min, pewendiyen min en şexs'i, felsefi O ronakb'iri, bOyeren qewim'i ... ev hem O tesir
li tespltkirin O diyarbuna mijar, babet u lehengan dikin.
Hi n ji bu yer, pewend'i u lehengen romanen min rast in, ew hebOne, jiyane O qewimlne. Le hi ne n w an jl çekirine. Le di vir de qayideyek heye ku ez dixwazim di xebata xwe de pir bala xwe bidime; roman, esereke fikt1v, yane çekiri ye u ew li gora usila eseren fiktlv ava dibe. Ji her ve yeke jl, di ve bO yer, pewendl O lehengen romane, ger ew rast bin, ger çekiri bin, li hunera romane werin. Jixwe ferqa hunera romane u tarixe, yan jl ya romane O sosyalojiye di vir de ye. Di romane de tarix jl heye, le ew ne tar1x e; sosyolojl jl heye, le ew ne sosyolojl ye O hwd ... Roman xltabl his O pejnen merivan dike, bi xwendevan re pewendiyeke hlsl tlne pe.
Ez di romanen xwe de, ji her se be ben ku min li jore qal ki ri n, perçeyen jiyanen jib1rb0y1 eseren rizyayl, bOyeren bihurl, stran O destanen windabOyl bi kar tlnim. Ez w an jl direş1nim nav romanen xwe. Di romaneo min de ji rupelen Zend-Avesta, Mishefa Reş, Quran, Hedtsen Pexember, Sexe Senan, Mem ü Zfn, Dfwana Melaye Cizlri, Hawar, Ronahf, Riya Teze perçenin hene. Gelek şexsiyeten kurd, bi gotinen xwe, di romanen min de hene. Sebeben ve yeke gelek in; roman, ji bo min, pewendiya ni visaran e. Ni visar leh'i ye, herhem cowen we ne. Romana kurdl di ve rabirctOya windab0y1, ji nO ve, vejlne O we yadlgarl xwendevane kurd bike. Ü di ser her tiştl re jl romaneo xwe m1na helqeyeke biçOk a zlnclreke direj, qehlm u kevnare dibl-
www.ars
ivaku
rd.o
rg
nim. Eger 1ro romanen min hatine pe. ew bi xera yen ben min in. Ew nebOna, ez hiç nedibOm ...
- Tirkiye ge/ek niviskar u edebiyatnas. te i'ı nivtskarerı
din en kurd nenasin. Ti ve bi çi giredidi?
- Kambaxiya rewşa Tirkiye, zor O zilma li ser gele kurd O ziman, çand O edebiyata kurdlH her çavan e. Di rewşeke evçend xedar O nexweş de, nivlskare kurd e çawan O bi çi riyan bikaribe xwe bide nasln? Eger em ev çend salen dawln bidin ali, bi hesani meriv dikare bibeje ku ziman, çand O edebiyata kurdi di hemO tarixa Komara Tirkiye de qedexe bO ye. Kurdan fersend O imkan neditine ku herhem O eser biafirinin O xwe bi xwendevan O gele xwe bidin nasin. Eger bala we le be, hOn dibinin; hemO niviskaren kurd, ez ji te de, li derveyi welet karibOne kerhati o karger bin. Ji her ku li welet şerten ve yeke ne bOne. Lama ji ne eceb e ku xwendevanen kurd O tirk li Tirkiye neviskar O hunermenden xwe nas nakin.
Le iro di vi w ari de hi n imkan çebOne; rojname O kovaren kurdlH Tirk.iye diweşin, weşanxanen kurdi ava bOne, hin dezgeh O sazgehen kurdi yen çandi O edebi çebOne. Kovara we ji te de, berpirsiyariyeke mezin li ser mile van dezgehan e. E w di ve, zOtirin wext, le bi plan O bername, eser O herhemen kurdi derxlnin o bi gele kurd higihinin, ni viskar O hunermenden xwe bidin nasin O ji bo xebat O karen wan en çandi o edebi cih O war arnade bikin. Kurd bi xwe dive van karen xwe
bikin O ji kes! tu allkarl O piştgirti nepen. Heta meriv bi xwe tine be O ne xebatkar be, kes allkarl jl nake ...
- Di edebiyara tirki de, şexs i'ı şexsiyeten kunti mina kesen lwv. nezan, keleş tt lıwd. terı nasln tt taswlrkirin. U di van sa/hı dawin de ev nerin digulıere. Gelo di edebiyara kurdi de ji, mina ya tirkl, nermen weha hene?
- Beri her tişti dizxwazim nerineke xwe ya li ser nivislne bibejim; ni visina edebi tu cari dive li gora Ideoloji o ditinen resmi nebe O li gora qayideyen ideolojiyan neafire. Ev ideoloji dikare ya çine n serdest yan ji çinen bindest bin, her eyni rewş e. Ni visina ku li gora ideolojiyen resmi hatine pe, mixabin, ne edebiyata bedew O heja ye, ew piraniya caran ni visaren propaganda o ajitasyona we deme ne. Ji faşizme heta komunizme, gelek ideolojiyen curbecur O li diji hev, xwestine li gora nerinen xwe, edebiyateke binin pe. Di dem O heyamen xwe de, heye ku ew bi ser ji ketine. Le gava ku desthilatiya van ideolojiyan ji ho le rabOye, edebiyata w an ji hedi hecti winda bOye. Aleman iro Thomas M ann O Herman Hesse dixwinin, ne niviskaren ku berdevkiya Hitler dikirin. ROs iro Puşkin, Tolstoy O Dostoyewski dixwinin, ne propangandisten Stalin ...
Li Tirkiye ji, avabuna Komara Tirkiye re, Kemalizm bO ideolojiya desthelat O hemO civat xist bin nireki totallter. Ve ideolojiye ji xwest li gora xwe edebiyateke bine pe, -beguman bi des te berdevken xwe. Di ve edebeyata "ideolojik" de, mina her tişti, kurd
jl beravajl ne. Kemallzm O her eel eb m eri v O dezgehen we "medeni," le kurd "wehşi"ne. Ew çeyiya kurdan dixwazin, le Kurd wan fahm nakin o li dljl "çeyiyan" derdikevin ... meriv dikare weha direj bike. Çi qimet O bejahiya ve edebiyate heye? Çi pewendiya veedebiyatebi Insaniyete heye? .. İro rOmeta kemalizme ne mina here ye, bi taybet1 jl di nav ronakhlren peşvero de. Lomaji edebiyata kemalizme iro ne mina rOmeteke, le mina şermeke te ditin. Le he ji zirara ve edebiyataneinsani li ser merivan pir zecte ye. Edebiyata kurili O niviskaren kurd di ve di vi w ari de ji gelek tişt bikin.
Eger em werin ser edebiyata kurdi O niviskaren kurd, di ve kurd xwe ji şaşi O çewtiyen ku niviskaren kemalist kirine, biparezin. Niviskaren kurd di ve, bi tene, di xizmeta ziman, çand O edebiyata welate xwe O insaniyete de bin. Niviskariya serok, ideoloji O komikan şixule rojane ye O feyda ve ce le b ni viskariye ji xwediyan re ji nin e. tnsaniyet, xweşi O serfiraziya merivan, wekhevi O biratiya ziman. çand o edebiyatan, di ve himen esasi yen edebiyata kurdi O niviskaren kurd bin. Gava ni viskare kurd dijminahi li ziman, çand O edebiyata tirki bike, ew ji dibe "niviskareki kemalist" e kurd. Me di ve hay ji ve rewşa ki ret hebe o herhemen me dive hibe pira hirat1, wekhevi O dostiya zirnan O çandan.
- Hin nivlskar rommıen xwe li gora me re li şerten xwe yerı siyası ı4 civakl dinivislnin. Mesele11 niviskareki Islami rommıen xwe li gora pt-
m/bl har 9, Heziran ı 993 1 ı 3
www.ars
ivaku
rd.o
rg
vanihı islamı dinivtse. Ev yeka ji bo komuntstekı, yan ji atatstektjt derbas dibe. Merc ü şerten te yhı çandt ü şexsi çiqas testr li romanen te dikin? Ptvanen "untversallznıa" Me h med Uzun çi ne?
-Ev pirsa we, pirsajorin ternam dike. Berslva min jl de hersiva jorin ternam hike. Herweki ku min got, heguman e ku rewşa rojane ya siyasi, şexsi, civaki, çandi, tesir li nivlskar dike. (fheta dereceyeke ev tesir di nav eser O herhemen ni viskar de ji dixuyin. Le hi baweriya min. hi tcne di ve hewqas he, ne zede. Ez hi xwc ne li dijl "edcbiyata çin O ldeolojiyan" im. Ji bcrvajiye, ez vanjl mina dewlemendiyeke jiyana çand! O edebi di bini m. Milletekiji ge-l ek d1tin, kom fı grOban te pe. Zirnaneki jl ji gelek zara ve O devokan te pe. HehOn O çalakiyen wan, dewlemendi ye. Leeger gotin were ser bejahi u kallta wan a edebi, hinge şiken min pir in. Ez nikarim li kes! tawsiye u şlretan bikim ka e w e çawan bi ni vi sine. Le ez dikarim ji ho xwc bibejim; ez tu cari naxwazim hihim "ni viskare dltin O grOban" O li gora wan d1tin u gruban binivlsim. Ez di xizmeta ziman, çand O edebiyata kureli de mc, hi kefxweşi xizmetkariya wan dikim. O peşketina wan serfirazl u kefxweşiya mina heri mezin e. Di ziman, çand Cı edebiyata kureli de ne hi tene dltinek yan jl grubek, gelek ditin, grub, çin Cı teheqe henc. Ew hebOnen hemu kurdan in. Ez ji bo hemOyan dinivlsiın. Ez dixwazim, hi qasl xwendevaneki nOjen. seydayek1 gunde heri dur. hi qasi xwen- · de vaneki "çep". xwendeva-
14/ nublhar 9, Heztrnıı 1993
neki "Islami" ji hihin xwendevanen romaneo min.
Her mina wc. cari na li derin din ji, ji min elipirsin ka Ideoloji O d1tinen min çi ne, ez hi kijan kom Cı grObl re me. Helhet, li gora min. ciitinen min en şexsl hene o di jiyana xwe ya şexsl de jl hin tiştan dikim. Le ez nikarim herhemen xwe hikim qurhani van ciltinen şexsl. Ev e kareki getek basit be. Nivlskariya min di ve li gora qayideyen edebi-
Rojtk ji Rojila
fUOAI1
yate O ji bo çeyl O rindiya ziman, çand, edehiyata kurdl O Insaniye te be. Ji her ve yeke j'i hemu grub u komen kurefi dosten min in. Çeyiya wan her daxwaza min e. Ez hebun O peşketina wan mina peşkctina gele kurd dihlniın.
Herç1"univcrsallzm" e, ez ji cleıneke clirej c, li dervey'i welet. di nav zirnan O çanden cihe ele dijlın. Pcwencliyen min hi zirnan O cdchiyateıı cihe re hene. Gelek nivlskaren ku ji ziman, wclat, ((and O dltinen cihc ten, heval o dosten min in. Ez hi van pewendiyan gelek kefxweş im, ji her ku ew gelektişten nO h1n1 min elikin O allkaı·i li min di kin ku ez bikarihim di niv1skariya
xwe de "pencereyen nO" vekim. Universa11zm ji bo min, pewendiya ziman, çand, edebiyat u adeten cihe ne; nez1k1 li c1hane kirin e; c1hane her bi xwe rakeşandin e; 1nsaniyet e. perçeyek11nsaniyete bfıyin e. Par, min ceribandinek, bi nave Welate Xertbiye nivis1. Li wir, ez hinek1 behsa pirsa we ji dikim O dibejim: "Hevudunasina ziman u çanden cuda u dan u standina iecruben insani yen adet u usilen cuda dikare hibe sebebe gulıerinin bi heyecan u /ıeja u hibe ka/uıiya avahi u afirinen dewlemend ... Ez wisan bawer im ku dıtin, ideal, şewe u tevgeren nu, piri caran, ji koçen mezin nasina zinıan u çanden nu, dijitiyen çandi u civakl, tevliheviya ruhi u civakl u guherinen me zin ten pe ... Ev berpirsiyarı, bir u hisen navneteweyi ku ji gulıerin, afirandin, nasın u tekiliya çandi dizen, di eyni wexte de, bingehe şeweyen jiyin u fikritıen demokratik, insanı u rengin e."
- Tu dikarl. lıinekt belısa xebathı.nve yhınrl bikt?
- Ji dcmeke direj e ku ez li ser romaneke dixehitim; Bfra Qedere. Ez Cı romane rahOne hcv, her roj şer O pevçOna me ye. Ez pir dil dikim ku di vi şcre dijwar de hi ser keviın. O heta ez hi ser nekevim, tu rcheti jl, ji ho min n1n e. Le hiserketin jl he dOr e ... Digel ve xehate, hin xehaten din ji hene, le ez naxwazim sere wc hi wan hieşlnim. Jixwe gava cw dcrkevin, hOn e wan bihlnin ...
Tevi spasen xwe, ez hiserketin O serfiraziya we, ji dil, dixwazim. HOn hijln. O
llel'peyFin: Ncsimi' Aday
www.ars
ivaku
rd.o
rg
CINDEN
ŞEx SEID Gernas u egiten misliman, weki şer in Ji mirine natirsin, merxas in, mer in Xwedaperist in, dinnas in, weki Eliye Şer in Rast in, camer in, weki durr u sedef u zer in
Rehevalen xwe re nerm in, weki hevir u şir Dijminen xwe u Xweda re, hişk in weki kevir Diçin ser hezen Xwedanenas weki rim u tir Li ser sere wan dibin weki Munker Nekir
Ji kuştine natirsin, mi ri n ji wan direve Qerina Ellah Ellah dijmin paş ve direve Ala w an dinbetalan serjer erde dikeve Birinen mucahidan bi serkevtin dikewe
Ey alema cihane, h un dizanin em ki nin Em cinden Şex Seid in, goriyen cenga din in Goriyen dine heqq in, ye ku jiyan vejjin in H un bizanin gelle cihan, ka em ki nin em ki nin
Em in roja cihane, me dirok roni kirye Me sere botperistan, b'şure tewhid jekirye Sazumana Xwedayi, me bi xwin ava kirye Agire azadi ye, hetta ezman hilkirye
Disa cihan weran bu ye ye ku avakin em in Gellen cihan bindest bune, ye ku azadkin em in Ber cenga azadiye de xwina me weke çem in Em Zeyneb u Huseyn u Hemze yen hemdem in
M. Şakir Koçer
ÜAZIN
Hey xuşk lı biran Heval hogiran Ji bo Şeriet Xew nexin çavan
Bele Şeriet Dixwaze xiret Bi dev niştiman Çenabe ti qet
Hemu çav vekin Jehat u şek bin Li ser lingen xwe Bi hev biseknin
Yekiti xweş e Cejn u şoreş e Ji hev qutbfıyin Zilm u şevreş e Ji can u dil ve Bi ser u ber ve Nevina nav xwe Bavejin derve
Tev destbira bin Bi hev re rabin Şeriet binin Kefxweş u şahin
Abdullah Aydın
ntiblhar 9, Heziran 1.,993/15
www.ars
ivaku
rd.o
rg
SEMPOZYOMA NÜBIHAR:
"PIRSA KURDİ ÇAWA ÇARESER DIBE?''
Di roja 16.5.-1993'an de li Stenhole ji all kovara NObihare ve sempozyo
mek bi nave ''Pirsa Kurdi çawa çareser dibe?" hat çekirin. Di sempozyome deji der O doren cOr bi cOr gelek ronakbir O siyasetvanen Kurd O Tirk beşdar bO n. Sempozyom di hawayek gelek demokratik O xweş de derhas bO. Tarik Ziya Ekinci, Hikmet ()zdemir, Mehmet Metiner, Yilmaz Çamlibel, Sabah Kara, Altan Tan O Husnu Okçuoglu di sempozyome de tehıtx peşkeş ki ri n.
Di beşe duwem1n e sempozyome de, ji muzakerevanan Abdurrahman Aslan, Abdurrahman Durre, Ahmet Taşgetiren, Ahmet Zeki Okçuoglu, Ali Bulaç, Asaf Savaş Akat, Atasoy Muftuoglu, Ercan Kanar, Feqi Huseyin Sagniç. Hasip Kaplan, ısmail Goldaş, Mehmet Pamak, Osman Aytar, Osman Tunç, Ramazan Deger, Şefik Beyar. Felat Dilgeş O Nilufer Gole O çend ronakbir&n din peyivin.
Ji teblixvanan Tarik Ziya Ekinci di axaftina xwe de bi pirrani li ser pirsa demokra-
16 1 rıublhar 9, Heziraıı 1993
Felat Dilgeş si ye seki ni O ewha got: "Pirsa netewi O demokratik a gele Kurd li Tirkiye teminata demokrasiye ye. Tevgera demokrasiye ya Tirkiye, ji bo ku li Tirkiye demokrasiye ava hike, di ve ku beıi her tişti çareserkirina pirsa Kurdi ji xwe re bike prensib. Demokrasi peyvek statik nine; ew pevajoyek dinamik e. Ew di riya pt!şveçOna mirov O azadbOna kede de pevajoyek e. Li gor min li Tirkiye demokrasi tu ne; azadi ya ramalll O baweıi tune. Tişte ku rejime beyan dike militaıizm e. Tirkiye dewletek huquql nine, ew dewletek qanOni ye." Tarik Ziya Ekinci axaftina xwe bi vi awayi tem am kir: "Li Tiı·kiye gele Kurd heye, tekoşina netewi O demokratikavi geli heye."
Di pey Tarik Ziya Ekinci de Dr. Hikmet ()zdemir peyivi. Hikmet ()zdemir bi çend tesbiten sosyolojik dest bi axaftina xwe kir. H. Ozdemir di axaftina xwe de ewha got: "Ji bo ku mesele b@ femkirin di ve ku se nuqte ben beyankirin. Yek. çewtiyen dewlete; du, çewtiyen yen ku li ser nave Kurdan ketine re; se, tesb1tkirina rastiya sosyoloj1k." H. ()zdemir di axaftina xwe
de beyan kir ku daxwazen federasyon an serxwebOne ne rast in; lewra li Tirkiye du civat tunin; civatek heye. H. ()zdemir ewha got: "Civaten Kurd O Tirk tunin. Dema ku hOn federasyon@ biparezin, di ve ku h On adeyen mi ro van en razane ji hevdu biqetinin. Heke 1ro nifOsa Kurdan bi pirrani koç nekiribOya rojava, we gave belki mirov bikaribOyaji otonamiye qal bikira. Yen ku li cografya Tirk.iye dijin ketine nav hevdu; bi hev re keliyane." H. O zdemir di axaftina xwe de beyan kir ku pirs ne di navbera Kurd O Tirkan de ye. Çareseri ya pirse bi dewlete re ye.
Ji tebllxvanan Mehmet Metinerli ser rewşa dirold ya pirsa Kurdi sekini O di peyivina xwe de beyan kir ku ev pirs pirseke heremi O kevn e. M. Metiner di axaftina xwe de got ku federasyon weki riyeke çareseriye de ji ali dewIeten Tirkiye. tran, Iraqe O Suriye ve neye pejirandin; Iewra ev dewlet dewleten netewi ne. M. Metiner di axaftina xwe de ewha got: "İmparatoriya Osmani ji bo ku betir bac O Mtir leşker ji Kurdan bistine bere xwe da Kurdis-
www.ars
ivaku
rd.o
rg
tane O ji serhildanen Kurdan re bO sebeb. Di dema "Cumhuriyet"e de ji mantiqa 'tune bihesibine u bipelçiqine' hat pejirandin. Ji damezirandina Komara Tirkiye heta niha politikaya "reddi miras" te emilandin. Çareseri ya pirsa Kur-
di ewqas ne dijwar e. Dive mafen netewl yen gele Kurd ben pejirandin. Daxwaza dewleta netewl çareseri nine. Ev pirs di çarçi va dewleta unlter de dikare b8 çareserkirin. Li Tirkiye he mana ku gelan digihine hevdu İslam e. Dive Kuı·d v8 rastiye bihinin. Dema ku welatparezen Kurd hi fslame re 1i hevdu Mn. de çareseriya ve pirse hesan bibe."
Ji tebllxvanan Yilmaz Çamlibel li ser giringiya naskirina ci vata ku em te de dijin sekinl. Yilmaz Çamlihel di axaftina xwe de beyan kir ku di civata em te de dijin de gel hene. din hene n mezheb8n cnr bi cnr hene. Y. Çamlibel di axaftina xwe de ewha got: "Di çareseriya pirsen civaki de metoden ilmi pewist in. Di ve ku em objektif bin. Di
clhane de se bOyeren diroki hene: 1) Şoreşa Islame ya 622' an. 2) Şoreşa Fransiz a 1789'an. 3) Şoreşa Sovyete ya 1917' an. Em yen çepgir (solcu) Şoreşa Sovyete ferdibin; le di derheqe Şoreşa İslame de çi dizanin? Mihe-
med hi sazumana koledariye feodalizme hilweşand." Yilmaz Çamlibel di axaftina xwe de beyan kir ku çareseri ya pirsa Kurdi gireday11ihevkirina netewi ye n di ve em ji hevdu fem hikin; riya diyaloge peşvetir bibin.
Di pey Yilmaz Çamlibel de Berpirsiyare Gişti ye Kovara NOhihare Sabah Kara peyi vi. Sabah Kara bi awayeki gişti li ser nerinin cOr bi cOr sekini O di axaftina xwe de rexne li mantiqa "an bi tevayi an qet" girt. Sabah Kara ewha got: "Di n av Kurdan de .yen ku statukoye diparezin hene. Musilmanen ku van nerinan dipejirinin hene. Pirs ne hi tene pirsa Kulturi ye; mantiqa "an bi tevayi an qet" neçareseriye hi xwe re tine. Xwede bi xwe ji civate bi mantiqa "an bi tevayl an qet"
neguhartiye. Xwede islame di nav 23 salan de aniye."
Sabah Kara di axaftina xwe de li ser paşdemayibOna rewşa kultur! ya gele Kurd seki ni O ewha got: "Rewşa kulturi ya Kurdan pirr li paş maye. Kurd ne amadene ku hi nevdu re tevger bi kin u yekitiyan pek binin. Di rewşek ewha de dewlet naye avakirin. Bi tenebi nerina Islami j1 çareser1 pek naye."
Sabah Kara li ser wezifeyen ronakh1riye j1 sekiili u ewha got: "Ronakblr ne ye zana ya, ye ku dipirse ew ronakbir e."
Pişt:i Sabah Kara ji tevllxvanan Husnu Okçuoglu peyi~ vi. Husnu Okçuoglu di axaftina xwe de li ser pirralibnna pirsa Kurdi sekin1 n di axaftina xwe de beyan kir ku zede neheqi li ronakbiren Kurd te kirin; lewra xwediye çareseriya pirse ew ninin.
Husnu Okçuoglu di axaftina xwe de ewha got: "Ez p8vajoye ji çareseriye giringtir dihinim. Ez ne di ve baweriye de me ku ronakbiren Kurct xwedi peşniyarkirina çareseriyek esasi ne. Ronakbiı·en Kurdan hergav bedel dane. Dive ew ben gohdarikirin. Di çareseriya pirse de çar dijwariyen giring hene: 1) ParvebOna Kurda a dlroki 2) Bi derengiketina çareseriya pirsa Kurdi 3) Li Tirkiye nebOna dem<>krasiye 4) BelavbOna nu fO se ya cografi."
H. Okçuoglu di axaftina xwe de beyan kir ku div8 nerina dewlete n nerina tekoşina çekdari biguhure O Kurd beşdaı1 pevajoya demokratik bibin. Husnu Okçuoglu di pey de ewha got: "Niha nakeve ser me ku em hersiva Kurd çi
nıjblhar 9. Heziran 1993/17
www.ars
ivaku
rd.o
rg
dixwazin bidin. Di ve hi hevdu re mayin an ji hevdu qetandin bi awayek1 demokratık hibe. Ner1-nek nu ya li ser li hevdukirina çivak1 pew1st e. Dive ev li ser bingeha ideolojiya neteweke nebe."
Di pey de ji teblixvanan Altan Tan dest bi axaftina xwe kir. Altan Tan li ser rewşa diroki ya Rojhilatanavtn O avabOna dewleten mezin sekiru. Altan Tan di peyivtna xwe de ewha got: "Di Rojhilatanavtn de, di dtroke de misewa 1mparatoriyen mezin hebOn. 3-4 hezar sal e ku li Roj hi 1 atana vi n organizasyonen mezin hene. D1sa li Rojhilatanav1n O Qafkasan fonksiyona heyankar, faqtora ilin e. Şeren gelan bi hevdu re tune, sederne şeran herjewendiyen xanedanan e. Sebebek şeranj1 din e. Sebehek din ji pe kaninen mezheb1 ne. Li Rojhilatanav1n O li Balqanan entegrasyonek etnik heye. Di paşeroja Rojhilatanav1n de ner1nen netewperest O etn1ki tu nin. Pirsa Kurdi bi metoden ku ji derve ten ithalkirin çareser nahe. Ev problem bi nerina dewleta netewi, derketin."
Altan Tan di peyivina xwe de rexne li ner1na dewleta netewi girt O ji ho Rojhilatanavin modelek dewlete ye nO parast. Altan Tan ewha got: "Dive em neıina dewleta netewi deynin aliyeki. Di ve sistema eyalete he da nin. Zago-
18 1 nublhar 9, Hezirıın 1993
nek bingehin a nu be bisazkirin. Li v1 welati şere gel O dewlete heye. Di ve ku ronakbiren Kurd bi İslame re li hey ben."
Di beşe duwemin e sompozyome de muzakerevanan ditinen xwe anın zirnan O bi pirranı li ser teblixen ku hatibOn peşkeşkirin munaqeşe çebun. Ji muzakerevanan Ahmet Zeki Okçuoglu got ku hila Islam bi Kurdan re li hevdu be, ne ku Kurd hi İslame re li hevdO hen. Dirokzan İsmail Goldaş, di çareserkirina pirsa Kurili li ser zihniyeta mirovi sekini O ewha got: "Otorlta desthilatdar di pirsa Kurdt de zihniyeteke afirandiye. Ew zihniyet Tirkhuna Kurd e."
Ji muzakerevanan Osman Aytar ji di axaftina xwe de rexne li dltinen ku dewlethOna Kurdan naxwazin, girt. bi hin misalan durOtiya hin politikayen şovenist O slatukoperestan ani zirnan O got: "Di nav sinoren TC'e de du meseleyen Kurdi hene: Yek, mesela Kurden Kurdistane ye, ya din ji mesela Kurden ku li Tir ki ye dim1nin e." Osman
Aytar. li ser pirsa mafe çarenusiya gele Kurd ji sekini O ewha got: "Di çareserkifina pirse de hemu kes peşniyariyen xwe dibeje, le kes guhe xwe nade denge gele Kurd O napirse ka ev gel çi dixwaze. Dive neye jihtrki ri n ku de biryara herl
rast O herl dawt ji ali gele Kurd ve be dayin."
Felat Dilgeş li ser rewşa parvebfina gele Kurd O Kurdistane rawest O di axaftina xwe de ewha got: "Hem O kes ji yekltiya Kurd O Tirkan; Kurd O Paris O Kurd O Erehan qal dike; le kes li ser yekltiy.a gele Kurd O parvehOna Kurdistane nasekine; ve rewşa parvebune ji bo Kurdan weki qeder te ditin. Pirs ne pirsa Kurdi ye; pirs pirsa Kurdi s tane ye. Hevalen Musilman li dijl dewleta netewi ya gele Kurd derdikevin O sazOmana Ummeti diparezin; le em ji agahdariyen xwe yen dirok1 O tecrOba İmparatoriya Osmant dizani n ku Uromete fı pirsa Kurili re tu çareseriyeke neaniye. Ez ve nerina hevalen musilman bi vi awayi taswir dikim: Di nav Kurdan de hesta avakirina dewleta Kurdl peş ve çuye O iro Kurd di vi wari de gaven giring davejin; yane Kurdan kevçiye xwarine birine her deve xwe. birayen musilman dibejin: 'E man edi kes xwarine bi deve xwe naxwe, kevç1 hi bin poze xwe.' Cl
www.ars
ivaku
rd.o
rg
XIZMETEN GIRANBIHA YEN KU KURD JI UMMETA
ISLAME RE KIRINE
D i d1roka Islam e de Selahedd1ne Eyyub1, Ibnu'I Es1r, Ibn-1 Xelkan, Ibn-1 Tey
miye, Beöıuzeman Scide Nors1; hinek ji şexsiyeten Kurd yen muh1m in. Kurd hew ne şervan in. Ji navbera wan, geltek rewşenb1r, siyasetvan, feylesof, d1rokvan, muhedd1s u feq1h j1 derketine.
Di cengan de rota Kurdan, hew bi serketina Selahedd1n ya bi xaçiyan re ne mehdud e. Wexte ku Kurdan digel Selahedd1n, bi xaçiyan re herb dikir. Ere b ji herbe vekişiyan O weke adeta xwe y1 her car, bi xaçiyan re hevkar1 j1 dan1n. Rota Kurdan. ne mahdfide serfiraziyen Selahhed1n e ye ku ji nav Kurdan derketiye. Ewan di hemO futuhaten tslame de cih girtine: Ji rojhiIata Hi nde ta bi rojavaya Ewrupa Nav1n. Ewana her O her şervanen sefen ewil in u ıniroven ji mirine betirs in.
Ewana fatihen Qefqasya bun; zorbire Çin u Rus u Moxol in. Di seransere d1roka wan de bi dijmin re aşitiyek bi z1llet nekirine O bi caş1tiye nelewit1ne. Ti cari alikariya xwe ya islame newaşartine O pe sucdar nebune. Ji bona xwe meqame sermiyantiye O menfaeten ku pe re ten. seray O sefirt1 nexwestine. Di jiya-
Dr. Fehmi Şinnawi
Dr. FEHMI ŞINNAWI: Niv1skare Misri. Di sala 1917 an de li Misre ha
te di ne. Tehsila pezeşki (tib) o li Ewrupaye ihtisasa Mizuyi (Bewliye) ternam kir. Ji ber fikr u ramanen xwe geli ek cara ji aliye h u kumeta Misre hate girtin O kete girtigehe. Ji bil ve, beri ya wefata Xumeyru çima ku di nava tebiben Xumeyni de bO ji aliye Dadgeha Panıstina Dcwlete ya Misre hate darazdin.
Ev si sal e ku di curbecur kovar u rojnameyen Erebi de dinivise.
na xwe de tenezuli çaplOsiye O zlllete nekirine.
Welate xwe bi na ve 'Kurdistan' navdar kirine. Niviskaren Rojava. bi nave 'Welate qehremanan' vi heremi navdar di kin. He ger ku em ji be ne insafe, di ve ku em je re bibejin "Welate şehidan." Di pevajoya d1roke de bOne şehiden islame.
Beri ya milade hi 5000 sal O vir de li Rojhilata N avi n jiyana xwe didominin. Di dema Hz. Omer b. Xettab de isiarniyete qebOI kirine. (Di nav mileten misilman de, pişti Ereban, Kurdan islamiyet qebul kirine- H.A.) Arinijad in, zimane wan Kureli ye. Ev ziman. ji bil Kurden Tirkiye, bi tipen Erebt tete nivisandin.
Lewra qanOnen Cumhuriyeta Tirki wan mecburi t1pe latini kiriye.
ROpişta K~rdistane 500.
000. km2 ye. Niffisa wan li gor hejmara I 984 a, 22 000 000 e. MazlUm in u sunni ne. Gişti wan ji evindaren şehadete ne. Ew di dijraberiya nezaniya hemdemi de. heza berxwedana ummeta islame ne. Ji dema ku li Kurdistane keştiya Hz. NOh li ser çiyaye Cfid1 runişt u di reberiya Hz. Nuh de pcşdaren mirovantiye yen mu'min dahatin O vir de. COd1 meskene Kurden
peşdaren tınane ye.(*) Wn:~er: Hayrullah Acar (*) Ji pirtOka Islam Um
metinin Yerimleri Kıtrı/er
nıiblhar 9, Heztran 1993 1 19
www.ars
ivaku
rd.o
rg
REWŞANUHÜ A
XORTENME
Xorten Kurd, aniha di dewreke xirab de ne. Ma we çima ne wisa bin? Ne ders O
şiretek ji de O have xwe O ji ci vaka ku di nav de ne bihistine o ne ji rezan O re bere wan rekek xweş li her wan vekirine.
Çiqas toxime xirabiye o nerindiye hebOn, di dewra van xorten me yen besi O d de dane der. Bedena wan li hemher van tiştan ne zexim (qewi) hO O dile w an ji ne ewqas bi curhet o he vi bO. Ji hela çe bO n o zanebOne O qenciye de si Oda wan tinebO.
Xorten ku em li h8vi mahOn, di vi hali de bO n: Wexta ku bi xwe hisiyan, wexta ku çaven xwe vekirin, ditin ku hinek (qaşoka! mezinin O rezanin), ji xwe O ji wan direvin. Ditin ku, hinek di şopa rewenda o xirabxulqan di meşin. O ditin ku hineki din ji, dikin ku bi na ve xelasiye wan bikişinin O texin çehlan O biran.
Gel o gele me di nav ewqas reken xirab de we çawa reka rast bihine? we çawa di nav ve toz O dOmane de behna Muhemmedi (s), behn bike?
Heger ev hal O rewş hate famkirin. emekaribin derhasi bersiva ku li hemher pirsa
20 1 nublhar 9. Heztran 1993
Aqil Mihacir
"Xelasi O şiyarhuna xorten me. di vi hall de we çawa be?" ye.
Beriya gişi. ev xorte ku ewqas ji xwe dur ketine, lazime ku em şexsiyeta wan bi wan bidin naskirin. Lazime ku em reka zanebOne raye wan bidin. Em zanin ku, reka fikirandine wenda kirine. Gerek e em reka fikirandin O U~koşin O meşandina li ser şopa doze, rabere wan bikin.
. Di vet em bidin famkirin ku. diroka wan O gele wan, xerabi li dera hane. gişi bi şan O şeref e. bi qenci O xerxwazi ye.
Heger niha mij O dOmana renezanhOn O rewendayi O neqencitiye. girtibe ser gele me. ne rast e ku em ji wan hixeyidin O biqehirin. Lewra xeleti O kemasi di me hemOyan de he ye.
Tu ye heji çima'? Hey lo. dile min bi heyra
no! Wexta ku gele me bi qirin gazi dikil· O digot: "Ez fetisim ji ve dOmana beşiretiye O bcexlaqiye". ma em çOn ha w ara wi? Wexta ku nal e nal bi ser birindare im ane ket, ki je re ava nOrani kişand? Haho O hawar. ha mina ni ha te bira min; çawa ew xorten me yen nezan O heguneh di reka jiyana (ku tije çehle xerabiye O heirnaniye bun) mezinbune
de dipelikln? Çawa gundorl çehlan u biran u kendalan dibun? Çawa petiyen agire belmaniye diavet nav dil u Imana wan?
Di devila şewitandina qelb O Imana wan ve, ji do de razlme ku bila qe desten wan bi hata şi kandin O li ş Ona durketina ji xwe, ez razibOm ku, bilali dOre ewlad O have xwe biketana. Lewra, we çaxe şiyarbOna me, bixwehesiyabOna me, we he zOtir bibaya.
Ya rast e w e ku, heta ni ha tişteki rasti O Muhemmedi (s) bi heqi me ne da gele xwe. Wexta ku hawar ji me xwestin, em neçOn hawara wan. Heger ku me dest O lepen xwe direji wan kiribaya, iro ev rewşa hane ne di hat ho le.
PirtOke ku tene xwendin, me qet nedan wan. Behna Muhemmedi (s). me bi heqi neda hehnkirin. Reng O boyaxa bav O kalan. me bi wan neda naskil'in. Reya ku diçO ser gola qenciye O rizaya Xweda. me peşi nekir. Xort O gelen me ji loma ketin vi hali.
E ez ji we rica O lava dikim. çi heqe me heye ku em xerxwazi O serbilindiye O şopajotina bav O kalan O heqaniyete, ji van xortan em karin bixwazin? Di nav me de çend kes he bu n ku deste xwe direji
www.ars
ivaku
rd.o
rg
van xortan dikirin; rica min li we?
Gel o çend he b hebOn ku ji bona raZıkirina Xweda,ji bona ku w an ji kufre· xelas bi kin, deste xelasiye direjl wan dikirin?
Ma me qala xorten merxas O qehremanen wan, li cem wan kir ku xwe nasbikin? Qet me rezanek karlbO derx1nin peş çaven wan, ku dibeje: "Hetanl QudOs di bindeste kufre de be, bila ken O razana cihe nerm li min herarn O qedexe be."
Ti me, ew merxase be tirs O herhevldar, pe da naskirin ku, digot: "Bele, hevldar bin! Di nav van şoreşen peşeroje de denge tewre bilind, we denge Islame be."
Hetanl niha sed şefeqe derewln li me dan der. Ev bi sedan sal in ku çave me li re kan dineri n. Kane keng1 em e "Tela'el bedrO aleyna" bibejin. Kane em e kengl denge Hemze O Selahedd1n bi hevre bibihlsin?
E le ji vir O wa? Ji Xwedaye Mezin re şikr
O spasl be. ŞiyarbOnek ketiye nav gel, bi taybet1 j1 nav xorten me ku em bawer di kin ku melekan li azınan temaşa wana dikin O bi hevre mizg1n didin.
Yen ku ve şiyarbOne tehemmul nekinj1 we hebin. Li hemher dek, dolab, los O xirabiyen wan, lazime ku xoıten me, bibin çilekeş di reka Xwedade.
Ji bo ku xorten me werin v1 hall di vet menfaeta xwe ya şexsl biteriklnin. Gereke ku ji ken O kefe dest bibirrin. Divet digerxem O hemheval bin. O xebatkare gel O ometa Muhemmed (SXL) bin... O
Jı SEIDE NoRsiRE
N av d1waren kevir1n de, merivek1 çilekeş Wexta hatibfı gotin, çerxa xewrojkan bor1 Hemher hemfı cfır şirkan, şervanekı gaven peş We tir bighe me beste, ema şoreş hildor1
Anatolya nalevan, denge xwe d'w1 de did1 Mejiye masonan de fişeng e, her peyven wı Merxasiya di wi de, ji ri he Eliyan tet Ew niha ji dij1ne, li her der fı her all
Ma sibe ne nez1k e? tave helbet we bize Tevgera Mehdiyete, tirsa girtira kufre Demahakim be l'erde, we çerx, ya tewh1de be N av hesretan de bila, her kes behnke bihişte
Çirayek fı hev1 ye, her dem di n ava gel de Zanyar-mezine çerxe, her diji d' qelbe me de Neslen ciwanen gihan, we bi meş1 d'şopa W1 X wediye ve doze we her dem razi bit ji te
Dinya di nav "raz"an de, pirsolekek çetrefil Hernil gerdun-heyinan, bedeng bedeng diherik Li ezmanan sterkan, dibejitin du peyvik Yen diçitin bedawe li afaqan dinehrin
Kutahiyek we hebe, di gerduna bedaw de Webinekan derkevin, nenasen mudden XWlll
Ye rfıdinin li b1ve, ve sefera jiyan de Gelo ev "rasti çiye?" we hin gellek bişuxlin
Ekrem Sewasi
ru?blhar 9, Hezlraıı ı 993 1 2 ı
www.ars
ivaku
rd.o
rg
MELE EHMEDE BATEYİ Zeynelabidln ·Zinar
Yek ji niviskar O helbestvanen Kurd en kevnare, Mele Ehmede Bateyi ye.
Li gori gotinan, nave Wl ye asası Mele Hiseyn e. Le me nezaôı ku ka çi ma bi na ve Ehmed hatiye navdarkirin.
Mele Ehmed, bi gunde xwe ye Bate hatiye navdarkirin. Lewra ku je re te gotin Mele Ehmede Bate (Yan j1: Bateyi).
Pr. Qanade Kurdo nivisiye, ku A. Jaba gotiye O herweha M1r Celadet Ell Bedirxan j1 di Haware de wisa niv1siye ku: Mele Ehmede Bateyi di sala 1417 an de li gunde Bate ji diya xwe bOye O di sala 1491 e de j1 çOye dilovaniya xwe.
Le kovara Heviya Weleı (r: 65) niv1siye ku Mele Bate di sala 1465 an de çOye dilovaniya xwe.
Ü niv1skare bi nav O deng M. Emin Zeki Beg j1, di Tarıxa Kurdistan de nivlsiye ku: Mele Bate di nav sal en 1417-1495 an de jiye o ji Bateya grectaye bi Hekariye ve·ye. Nave wl ye rasti Ehmed e, Dlwan O MewIOdeka wl, du pirtOk hene. MewiJda Wı, A. Von Le Coq (1903 -Berlin) O piştre di sala 1906 an de li Misre Kurd1-
22/ nublhar 9, Heziraıı 1993
zade Ehmed Ramize Lic1 çap kirine (Tarlxa Kurdistan, weşanxaneya Komal, TemOz 1977, r0pel:181 -bi zimane Tirkl)
Mele Bate, bi esi o koka xwe, ji eşira Ertfişiyan e. Ew Eşir, di navbera Hekari O Wane de cigir e. Le gundekl din ji bi nave "Bate" li hela
Midyadc heye. Ü hin kes dibejin ku: Mele Ehmede xwediye Mewli'ula Kurmancı ji ve Bate ye, ne ji Bateya Hekariye ye.
Vi hozane dilovan e granbiha nez1 500 sali bere, bi zimane Kurdl (Kurmanc1) ji me
re pirtOk O helbest niv1s1ne. PirtOka wl ya hen bi nav O deng, ku her kes dinase Mewlılda Kurma nd ye. Bele te gotin, ku diwaneke wl j1 heye. Her çiqas ku ew d1wan 1ro li hole naye dltin j1, le gelek helbesten wl hene O bi zargotiôı tene gotin O di nav xelke de digerrin.
Gel o we e w helbest ji diwana ku dibejin bin, yan we yen derveye we bin? Le dibe ku ew d1-wan, beri ku bi pirtOki derkeve, ji hevde ketibe O helbesten we teko teko belavbObin.
Çawa ku me li jor got, berhema Mele Ehmede Bateyi ya hen bi nav O deng, di yar e ku MewlUda Kurmanet ye. MewlOd heta niha pirr caran O li gelek deveran, di derneo cuda cuda de -bi t1pen Erebi- li çape ketiye. Le cara peşi, me we ji tipen Erebi wergerande t1pen Laten1 O di sala 1987 an de, ji aliye Roja NO ve li bajare Stockholme hate capkirin. Ew çapa me ya
bi tipen Laten1 ı 9 beş, 582 beyt O 63 rOpel in.
Ev çar bend helbesten Bate ku me li jer nivisine, di nav destnivisaren berevoken me de derketin. Le mixabin ji bo ku ew fotokopi bO n, li hi n deveran nedihate xwendin. Ji
www.ars
ivaku
rd.o
rg
ber we yeke, me ew ciyen wisa niqut d<mln. Hemjl, me wan beytan bi rewşa di niVısara bi tlpen Erehl de, bi Latenl nivlsln.
Belam, nikla xwendina van helbestan pirr xweş e. Hem O bi keş O qafiye ne O rez heml bi kitejmar in. Di çend ciyan de, hin rez bi zimane Erebl hene. Me wan bi nimre kir O di dawiye de Kurmanciya wan nivlsl.
Çend qesldeyen Mela Hiseyne Batefı (r.l.):
BEND: 1
Ey ne'te tu ez 'erşi heta ferşe şehira Ey pertewe n ura tc cehaııgeşta munira Ey Seyyide alem bike perwaye esira Ey tace sere şahan O sultan u emira Qed kan e lekel fezlu lekel cu du kesira(l) Ursilte Hel xelqi beşiren we nezira
Taha! tu resfıle Melike 'erşe 'ezim i Der behre cemale tu teııe durra yetim i Lulusifet i der sedefe behre Kerim i Ehsentir i ez Yusife siddiq e helimi Makane leken'nasu şebihen we nezira(2) Ursilte ilel xelqi beşiren we nezira
Ey serwere din, melıbete ayate mukerrem Isme te li bindi suhfıfan buye mufexxem Lutfa te şeyatin ji sema kinıe mureccem Ger de tu nebOya, nedibu çerxe mu'ezzem Tuba li men eşfeqte lehu kuııte mucira(3) Ursilte ilel xelqi beşiren we nezira
Ey le'le lebet 'ezme remimi dikit ihya Coşan u xuroşan ji firaqa te ne derya Ber şewqa ruye tu bfıye sergeşte Sureyya Herçi ku bi şer'a te' emeldar e di dinya Kanet lehum-ul xuldu heriren we serira (4) Ursilte Hel xelqi beşiren we nezira
Fexra melekan padişeht! text e Medine Yek lehze giha erşe xeraman bi meşine Neh çerxe felek bo te ne sergeşte evine Xelke ku neenit bi te iman u yeqine Tek bune xesaret we seyeslewne se'ira (5) Ursilte ilel xelqi beşiren we nezira
Barane selatan ji Xweda subh O 'eşiyya Ber Seyyide muxtar e restıle 'Erebiyya Ber al u we eshabe Hebib e Qereşiyya Sıddiq u çi Faruq u çi 'U sman u Eliyya Kanu leke fid'dini mu'inen we nesira (6) U rsilte ilel xelqi beşiren we nezira
Ey Seyide alem senede nura hidayet H evi dikitin em ji te ey sedre ri sal et Mehrumi negeri me ji diwana şefa'et BATE bi cehennem ....... roja qiyaınet Qed kunte lehu semme şefi' en we zehira (7) Ursilte ilel xelqi beşiren we nezira
BEND: 2
El wefayi wesla canan xeınzldara min nebat Ya tu qelbe aşiqan i gulnigara min nebat Mam di qeyda derd u daxan xemgusara min nehat Subhe nabit we şeve denge menara min ueltat ( ... )
Derd u dax im, be qenu· im, be bibm· im, be çemen Be hebib im. be tebib im, hem xerib im be weten Şubhe Yaqubi ji işqa Yusife gulpireben MOnise derd O xeman im sakine beyt-ul hezen Tar u mar im, intizar im. şebsiwara min nebat
Pertewa şem'a cemali, min disojit dem bi dem Iştiyaqa zulf u xalaıı tek kirim deryaye xem Dame ber peça firaqe, we,:sle qet nakit kerem Ma mededkare me bit "Iıma Fetehna'' subh u dem Werne, sotim ateşe dil, şehriyara min nebat
Şubhemestan im weku diwane ez diwaııeser Badenoş im, pirxuroş im, beyihoş im derbider Hesret u hicrin keser mehbub u xeyrin bin'nezer Bil firaqe li'ttelaqi be sikun in ta selter Xwabe nuşin ba ezlz im, dilnigara min nebat
Medisa be saz u hey-hey, min nevet naçimeye Be def u be çeng u be ney, min n evet naçimeye ( ... ) Bezmeya be yara BATE min nevet naçimeye Be firaxet yara BATE 'eşwekara min nehat
BEND: 3
Subh u evare şeva tarişemala ke yi tu Leyletulqedr u Berat in nuramalake yi tu Çiçeka baxe hem şoxbejn fı bala ke yi tu Bo Xwcde ki bejemin kane şepala ke yi tu Dem kiteb e, zulfi haşi, şerhe hale ke yi tu
Dilbera gerdeıışefiqi danuwa durr a Eden Nazik fı mewzfınletifi, nexliya selwa çemen Gulllbas i, gulqiyas i, guleni, gulpireben Abuya deşta Tetare, rehzena eska Xeten Horiya baxe bihişte çavxezala ke yi tu
nılblhar 9, Hez1ran 1993 /23
www.ars
ivaku
rd.o
rg
Qlblegeha aşiqan 1, şengela ebriizirav Hate burca şanuşin~ sed melayik çiin silav Dax ii kovana evin~ soti cane min tevav Extera subha se'id 1, reşribana tabelav Fulfula Hindusitane zulf ii xala ke yi tu
Ew çi dem e şabebax e, gulşena dar-ul qerar Sed bezaran nal ii awazen (di) bulbul çarkenar Helqe pe da best ii hat in 'eqreb ii ll an ii mar N~rgiza şehlaşepal i, asimina ınurxizar Lebxemuşe meyfiroşe d~mpeyala ke yi tu
Penci salt, şeblewende keftime çaba resed Min nizani çerxideın e te beye burca esed Çengelek avete dil kun kir li min, dad u meded Qelbeki hişk ii sefalin min di vet can t~ ehed Şah li texte dilber~ fikr ii xiyala ke yi tu
Sefhe keşa katibe xeybe ji niira Layezal X al ek e wa I' gerdene mis le bere re ş malı u sal Sed bezaran rukbe had ten tewafa zulf ii xal Netrik ii şetri ii ilan dane ber bayeşemal Laubali çardexal i, çardesala k~ yi tu
Şehkiteb e min di vet bebse mebebbet bit'teman Sed til i sm ii sibrl te da pekve Suryanı meqam "Ebced"a işqe mi xwend ii eqll wenda kir ii mam Horiya bax~ bihişte tiitiya tawusxeram Xeyrl BATE padlşaba min delala k~ yi tu
Reza diduwan di her heft ınaliken bi zimane Erebl, eynl ye. Bitene me we di cara peşl, mane kir.
ı- Beguman qencl O cwanmeri Ii ni k te pir heye. Tu, bi bal xelke ve ji bo peagahdarkirina bi xweşl ii tevgera bi ihtiyat hatl hinartin.
2- Mina te O di şOfe te de, hiç kes nebOne. 3- Peyva xweş ji wl kesl re be, ku te le
şefqet O mikafate kir. 4- BO ji wan re di bi hi şte de texte ji hevr1-
şim.
5- Tev bOn xisar O w~ bigljin ala va ~gir. 6- Bo te bOne piştek O allkar di din de. 7- Semme: Di zimane Erebl de bi gelek
maneyan te: Jehr1, li wir, baqek giya. piştre. jar, O hwd. U~ Bateyi weha dibeje:
Da ku Bate nekeve dojeye, tu (Yani Mihemed Pexember) je re bi bi piştek O mehdertiya wl biki.
(Ji kiteba Nimüne ji gendneya çanda qe-dexekirl) O
24/ nublhar 9, Hez'iran 1993
KA MISLIMANTIYA
KU PEXEMBER·
MUHEMMED
PE HATIYE? Mele Herndi
Gellek mirov yan gellek komele dibejin "em misliman in", Iebele dixwazin misJimantiye ji xwe re bikin mertal.
Merema van mirovan yan jl komelan, eve ku misJimantiye li her çava reş bi kin u dijminatiya mistimantiye bikin. Weke ku niha bi sere milete me ye Kurd de tlnin.
Heçi Kurde ku bikeve navbera partiyeke misliman de, di ve ku dijminatiya milete xwe bike. da hevalen wl je bawer bikin O cih li cem xwe bidene. Lebele ew bi milete xwe re ne. Komunist jl w isa ne.
Mislimantiya ku pexember pe hatiye, ne wisa ye. Şexe me yen nezan xwest in ku milet nezan birnine da bikaribin weke pez wan bidoşin. Ola islame eşkere ye O sivi k e u rehet e O girek te de nlne. Ew ji Qur'ane O ji gotin O kiryar u perazlbunen (ji sunneta) pexember e. Hiç ti qanunan biqasl islame mate mirov neda yi ye.
Yeca he ger ew kesen biderewa bibejin em · misliman in O Ii duv islame naçin, heger ko wana bi nave islame siterne li mirov O miletfin di kin, ma gunehe ayin O ola islame çi ye?
Veca em di ve ni visare de gazi hemu zana u melaye Kurd di kin: Bere milete xwe bidin islama ku di Qur'an u bedisan de ye, da di dinyaye de serfiraz bin u milete we jl serfiraz bibin. Renedin nezan u dijmine milete xwe, da ku nexaplnin u siterne le nekin. Tene bi ve reye em e bikaribinji dijmin u nezan u hezan, milete xwe rizgar bikin u ol u ayine wl biparezin. o
www.ars
ivaku
rd.o
rg
REWŞA KURMANCİ Ü A
ZAROKEN KURD
Klınara Tirkiye T.C) di mekeben xwe ye li Kurdistane de
ahele zaroke Kurdan bi Kurd'i bipeyivin. Axaftina zarokan bi zimane xwe ye zikmaki qedexe ye. Hetta li bajar O gundine Kurdistane, di mektebe de mamosta ceza didin zaroke ku bi Kurd1 dipeyivin. Her dem zarok di bin taqihe de ne. Seydakl min digot: "Dema min mekteb dixwend nediheliştin em bi Kurili bipeyivin. Mamosta digot: "Ye ku bi Kurili bipeyivin, ez e li wan bidim" O·digot "Li male jl bi Kurdi nepeyivin." Veca Ii male ez ditirsiyam, min digot: "Heger ez bi Kurdl bipeyivim have min we giliye minji mamoste re bike O mamoste j'i we li min bixe."
Dehna xwe bidine ve rewşe; vicdane insan jan di de. Kemal1stan di wexie CumhOriyete de Kurd bi zore koçben roava kirin O neheliştin du male Kurd li cem hev bin, ji bona ku bi hev re bi Kurd1 nepeyivin O Kurda nediweriyan bejin "Em Kurd in", nediweriyan bi Kurili bipeyivin; çi ku dema bipeyiviyana ji wan re digotin "Kiro". Çerxa feleke ters fitillbO li sere Kur-
M. Irşad Cfidi da. Evan zilma, Kurd li hatina xwey'i dinyaye poşman dikir. "BuwOna Kurd" bO bO bela li sere Kurda O hineke Kurd li her van zilman tehemOI nekirin, ji bona rehetiya xwe, sere xwe li her zaliman tewandin O mexiOb bOnO di taliye de digotin "Xwez1 ez ne Kurd bame" O ji KurdbOna xwe fihet dikirin. Hetta hinek ji van Kurdan ketin nav part1 O grOben Tirk en nijadperist O dest bi neteweperistiya Tirkl kirin. Lazime neye jib'irkirin ku derba mezin van insana li gele Kurd dan. Meselen iro bi hezaran doza "Uikucutiye" dimeşenin, doza mihafezekirina rejima Tirki dimeşenin. Tu ji vana bipirse "We çima zimane xwe jiblr kiriye .. ?" we bihejin: "Doza me islam e, ko islam bO hakim, hemO tişt e hel hibe ... ". Bersiva wan xweş e, lebele ew hi xwe ne li gora islame ne; Ii dOv d1ne ecdade xwe ne. Ez texm'in dikim heger ecdade van insana cihObane, ji bona sehkirina ecdaden xwe, we cihOt'i qebOI kiribane.
Pirren xwendevanen kurd ye ku di hinek pansiyonen misJimanan de ne, gerdenaza nikarin bi zimane xwe hipeyivin. Saleke, duwe, seye, sala çara ev xorten Kurd bi te-
vahl pişavtinl (aslmlle) dibin, zimane xwe jiblr di kin. Li gora neteweperistiya Tirklevan zaroka perwcrde dikin. Hinek ji van zaroka dema hişe wan te te sere wan O bi xwe dihisin ku Kurd in, dile wan ji van mislimana jl sar dibe O ji islame jl. Dest bi gera li navdanka xwe dikin, dimeyzenin ku çepl, sosyalist, O demoqrat li ve navdanke xwedl derdikevin, meyla wan diçe bal bi çepltiye ve, sosyalizm O demoqra'iiye ve. Ev xorten Kurd ku mezin dibin, dest bi dijminatiya islame dikin O dihejin: "İslam mafe Kurda nade wan, islame Kurd li paş heliştine ... " Ev misliman bi şerte ku Kurd dev ji navdanka xwe O mafe xwe berdin, biratiya mislimane Kurd qebOl dikin. Tu ji van re beje: "Hevalno! Ev zarok zimane xwe jiblr dikin, asimlle dibin, ev xort islame nikarin ji gele Kurd re bi Kurd'i bejin, yan bi la kovareke islamiya Kurd1 bixwenin da meyla wan neçe bi bal sosyallstan O çepiyan ve .. :: We bersiva te bi yek cumle bidin: "Kurdç'itiye dikin!" Lebele ayn1 ev misliman her roj di rojname O kovaren xwe de behsa pişavtina (as'imlle) zaroke Tirk yen li Bulgaristan O Yunanistane di-
nublhar 9, Heztran 1993 /25
www.ars
ivaku
rd.o
rg
kin. Eceha ev ne dur0t1 ye, ev ne xayint1 ye ku li islame tete ki ri n.
Li gora van insanan "ko Kurd mafen xwe bixin deste xwe, koledar, CihU O Ermenı we Tirkiye perçe hikin; çi ku Kurden dawa mafen xwe (ye hatin xespkirin) di kin, her tim tene leyiska koledar O Ermeniyan." Ma Cegerxwın. Musa Anter O ye wek van, nchOne qurhane ve rewşe. Van insanan le ruhetin mislimane Tirk, Ereb O Fars hebfina Kurdan qebfil nakin, wan red dikin, wanaj1 go: "Madem ev gelen misliman hehfina me qehfil nakin, naxwe islam jl mafe menade me." O diketin davka markSizme. Pişt re dest hi dijminatiya islame kirin. dest hi dijminatiya gele Kurde misliman kirin. Ji ama ve hatibfin xapandin, sebeb ku vana "Islam" ji j1na neteweperisten Tirk, Ereb O Farsa hasihandibfin, heqe wan hinek1 hebfi; çi ku qa1de ye: "Ye hehfina min qebfil neke. ez j1 ya w1 qebUI nakim." Ev qa1de 1ro j1 derhasdibe. Hcyfe ku islam ji des te ehle xwe derketiye, ketiye deste ye ne ehil.
Ji bona ku Kurd zimane xwe jibir hi kin O ji welate xwe dcrkevin, dev ji cih o ware xwe berelin Komara Tirkiye (T.C) Kurdistanji refahe O 1nşae mehrOm hiştiye. Meferen kar O palOke (fehr1qe) bindik in. Seha ve rewşe gele Kurd feqlr maye O eligel ve, cahil e. Bi ser ve quse de, ji hona ku Kurd koç hikin O Kurdistan bihelin hi heviyu Tirka ve; heyrantiya hatina roavaya Tirki kirine qelhe gele Kurd de. Ji her ve yeke gele Kurd diheje: "Hegcr cm hcrne Anadole em e xwe xilaskin." O
26 1 nılblhar 9. Hezlnııı 1993
· ten, le Kurd nizanin ku dikevine xevka dijmin de. iro li İstanbul. I zmir O Bursa ... hi bezara zaroken Kurda hoyaxçltiye dikin. Bi ser ve qase de bi çaven xwar o ters li w an te meyzandin. xor tene d1tin. Ev ji sed m1nak1 m1nakeke min da.
Hey dinyaye! Bila zaroke xelke di xwendegeha de hixwenin hi imkane maddi yen xusfısi mezin hihin fı paşe hihin mezine me. Zaroken me ji hila di nav kol an O sfika de mezin hibin, nezan himenin O pişt re ji hi bin xulame dijmin (xulame xulama)!
Werin ji xwc re li hawirdora Bursaye meyzenin, hun e bej in qey evder Şirnex e. Kolan (sikak) e ku Kurd le dijin toz O heri ne, p1rek nane xwe li tenfire dixin. şi visten w an li her deryen wan nijin1ne. Te be qey eveler gundek1 çi ye ye. Em bi ve rewşe naeşihin, tişte em pe teşihin eve: De O hav hi zaroyen xwe re hi Kurdi napeyivin, hetta hinek dibejin "Lawo ko hun hi kurmanci hipeyivin. ez e li we bidim." Çi ku li gor van p1rek O mera, peşveçfin bi peyivdana Tirkl ye. Xwe li Kurdi winda dikin, ji qest bi Kurdi napeyivin. Ez e m1nakeke bidim: Diya min Tirk1 nizane, ciraneke me heye kurmanc e le Kurdl napeyive, veca, we rojaha hi diya min re hi Kurdi peyiviye O gotiye. "Xalet, di asle xwe de ez hi Kurdi napeyivim, le ji hona xatire te ez bi te re bi Kurd1 pcyiv1m." E malOme zaroke li her deste van insana mezin hibe we hibe Tirk. De Kurd, keç Tirk; hav Kurd, kur Tirk. HemO tişt tevlihev dibe, dibe şorbe. Pişti çil pencih san wexte bav o kale ixtiyar j1
wefat kirin, beri wana zimane Kurd1 we bikeve tirbe. Ev rewş felaketa gele Kurd e.
Ey Kurde ku li nav Tirka (Anadole) j1n dibin O roj bir roj xwe winda dikin! Çand. weje O Imana we te talan kirin. Edi şiyar bin bes. ji pişavtine re bibejin na! Bi zaroken xwe re bi Kurdl bipeyivin O hun j1 Kurdi qedexe nekin! Ma dijmin ne bes in, veca hun j1 dijminatiya xwe dikin'? Dijmine xelken din ji a11ki ten. yen me ji her çar aliya ve hicfim1 me dikin. seb ku em Kurdin O hi ser ve de em mislimanin, talilke li ser talilke çectibe. Kurditl O islam li cem hev weke agir O benzin e. Veca wexte agir hi benzin dikeve zira ve dijmin diqetlne.
Birano! Zincire koletiye hiqetinin O zimane xwe azadkin.
Biji azadiya islamiya gelan. Bij1 zimane Kurdl O Kurdistan!
Ez e nameya xwe bi du helbesta ternam bi~im.
"Hela rabe seti rake eya bira Çi rojek bO li te, bi yeq1nl hem bawer Tu bizan kurmancı ye, xweş xeber e Seti rakit li meydane weke şe ra"
Şex MıJsaye Qiziltepl
"Yanı kurmancı eger çi ne şerine Lakin di bin de mane ed şekirin e Gerçi ew harek. kem beha ye Lakin semere wi şera M us tefa ye Gerçi kurmanci ya me ne fes1h e Fehma m ane e ji wi xayet meli h e"
Şex Yıisife Bayezldl O
www.ars
ivaku
rd.o
rg
RÜPELEK JI EXLAQE
PEXEMBER
Hezreti A He sen kure Imame Eli (X wede je razi be) dibeje ku: "Min ji
deve bire xwe Hiseyn bihist, digot: "Min ji have xwe, derheqe helwest u tevgeren runiştina Pexember, ya li cem sehabeyen xwe çawa bu, pirs kir. Bave min wilo hersiva min da:
·"Res u le Ekrem (selam u rehmeta Xwede li ser wl be), her timi ru bi ken u xwixweş bu. Şefqeta wi pirr u xwedi-bcxş u borandin bu. Ne dilhişk u kevirdil bu. Bi dengeki bilind u berz ne diqiriy~ u gengeşi nedikir. W:i, ti kesl cyibdar O şerpeze nedikir. Ew, ne çikos O pexll bu. Tişteki ku ne dieciband, weki ku ne didit, je ru vedigerand. Kesekiji wi lavc u merama tişteki bikira, ti cara wl destvala nedişand u be hevi nedihişt. Dema mijarek (ınewzu) xweş nedidit, be bersiv dihişt: di horand ( derhas dikir) u
Ebdillah Amed
bedeng disekini. Ji "se tiştan" bi taybeti xwe diparezand.
1- Ji gengeşiye (m una. zera).
2- .Ti pirr-peyivtine. 3- Ji tişten ku wi elaqe
dar nedikir dur dima. Di nav g'-11 (xelq) de,
xwe ji "se tiştan" dur dixist:
1- Ti xirabl O nerindiya kesi nedigot u ti kes ji xirabdar u şermezar dernedixist.
2- Li eyib u şermen ti kesi nedigeriya.
· 3- Tişten ku ji keseki re bixer u faydedar ba, je re digot.
Guhdariyen Wl (Pexember), minakl çuçikek li sere
wan peya bube, bi we diqet fi balakeşe, (ii bo ezberkirina gotinen Wl) bedeng u miqatewi guhdari dikirin .
Di dawiya axiftinen Wi de, gel dest bi peyivan dikirin. Di diwan u hizura Wl, sehabeyan, ti car bi gotinan gengeşi nedikirin. Dema yek, di diwana Wl de bipeyiviya, hetani da
wiya peyven wl dihat, guhdari dikir. Herweke peyi vd are yekem, peyiven miroven dumahi ji, li cem wl, wilo dihate guhdarikirin. Derbara ku sehabeyan pe dikeniyan, Ew ji pe dikeniya. Derbara ku sehabeyan ecib u sosret didit, Wl ji
ecib didit. Biyaniyeki (xerib) dihate cem Wi, bi gotin u pirsiyaren xwe tengiji ji bidana Wl, di sa ji tehemul dikir u bi araınkari guhdari dikir. (Heta sehabeyen Wl ji li biyaniyan wisani muamere dikirin.) Qaside Xwede (Plhembere me) ferman dikir ku:
"Hun, dema miroveki
. nıiblhar 9, Hezlran 1993 /27
www.ars
ivaku
rd.o
rg
xwedi-hewce dibinin ku daxwaziya tişteki dike, arikaren wl bin."
Medh u sitayişa miroveki ji hed derhas ne dikir u heger rast buna qebi'il dikir. Ti gotina keseki ne dibirri, lehema di gotinen gotinvan de derbariyek dije Şerieta Yezdan hebana, midaxele dikir, an ji radibu ser linga (bi helwesten xwe dijiti dikir.)
* * * Bave Telha (Xwede je razi be) xeber dide: "Min rojekiji Resule Ekrem giliye birçitiye kir u kince xwe rakir, keviren ji birçibi'ine me li ser zike xwe giredabun nişani Wl da. Pexembere me (selam u rehmeta X weda li ser Wl be) ji hernan kince xwe rakir u keviren li ser zike xwe giredabu nişani me da. Me nehirt ku, yen Wl du li b in.
* * * Jina Pexembere me; Hezreti Eyşe (Xwede ji We razi be) fermondiye: "Resule Xwede (S.X.L), hetani ji ve dinyaye koç kir, du rojan li ser hev ji nane cehin ter nexwar. Te riwayetkirin, dinyaji Xweda hatiye bexşandina Wl. Lehema Pexember xizani hilbijartiye u gotiye: "Bila rojeki ez birçi biminim, da ku sebir bikim; bila rojeki ter bixwim da ku ez şikir
(spas) bikim." ferman kiriye.
(Ji Şemall-1 Şerlfe ya Tirmizi, pirtuka hedisan, rp. 180, 37 1) CJ
281 nılblhar 9, Heziran 1993
ÇIRÇIRİK ÜMERÜ Çirçirik ta havine Xilas be di s tirine
Wexte dibe zivistan Li we dibe taristan
Kurm u meşa nabine Gelek puşman dimine
Ew diçe mala meru Dibe "Birçime iru
Hinik xwarin dixwazim Ko bu havin dibazim
Cehde tinim bi fayiz Nahelim bighe payiz
Ger ne ez nebim kezik Bej in tu çiqa hizik"
Meru çendi xweşmer e Le çavteng e newere
Dibe "Qusure nener Havin demik weki zer
Gelo te çi dikira Evqa der u devera"
Go: "Mi her dem distirand Çirçirikim dilorand
Ma ne delal'e ev hal?" Meruwi go "Ey heval
He ger ev karek rind be Niha bigre govende"
La Fontaine Werger: lrşad Seyda
www.ars
ivaku
rd.o
rg
VILİ ÇILMISKYENE Ey gula reyhani Vilika cinneti Ziwanan di ti çinya Qelban di ti çinya Ayate eşqi newaneyene Xezeb vareno insana ser Bi destan de insanana
Qur'an bl xerib Welat bi xerib mare Xaribey zora ya Muhammed To zi di ya M u hammed Tozidi Mekke di, Taif di
Cayo ki ti çine be ya Muhammed Deyene eskencero Dersim' di çebyene adir ~i tanqana pay be ne Siwerek di· Insani
Yaxere rehmeti nevarene ya Muhammed Tim g u ni varena E w g un i herikyena Azınin ra, layan ra Ri welati bi hesra welat bi guniya şo ya Ew ma tim bi zer ya şikateyo jin bi
Zllan'di aw ne, guni herikyena Helebçey vinlbene xeriteyan ra E w ma tim Helebçeyan di jln bene
Cayo ki ti çine be ya Muhammed Kimyasala ceribnene sekuran ser Zilm vareno heme ca di Zey torga zimistani
insane ma yene kişten Hergi roj fermanı waneyene Qelemi şikyene hakiman dest
Ma fina zi bi u mi da jin ben e Bi fımida warzene xwu ser Bi fırnida abyene hergi şefaq
ümer Faruk Çetinkaplan
RıYExwu B ISA W AZMI N -·Teleba da mire-
Riye xwu bisaw azınin ıstaran bigi xwu dest Zey vilan ak destane xwu Ak Homay re/Wa rindey bivaro
Qelbe to zey qestele rindey Zeri da to di vill deste bi deste Wa çime to bihuwiye Cenneti abye ride to di
Bi huwi fina Wa çirnan de to di vini ba ez Ti vayana piya yena Ti en gula xasek a
Muhammed Paşa
Kiteben me yen li b er çap e:
1- Nimej Dikim 2- Bediuzzaman'ın Volkan
Yazıları
nublhar 9, Hezlran 1993 1 29
www.ars
ivaku
rd.o
rg
"Em bawerin ku hun e bibin heviya he mu xwendavanen misliman u kurd" Xebatkaren Nubihar,
Xweda ye Aleınan di xebata we de dijvariye nede we. Beri her tişti ez e tebnke xwe ji we re bibejiın. Hun ji gereke bizanibin ku çaven me li ri ya we bU. Em li benda kovareke Islami ya Kurdi bOn u we ji ev pirsgireka me yi beri ınezin ferisand. Ji bona ve xebata we, em ji we re gelek spas dikin. Ez u du se hevalen xwe, xwendevanen we ne. W e veya ji w isa bidoın e, inşaelah. Em baweriye dikin ku htm e bibin heviya heınO xwendavanen misliınan u Kurd. Ev ji ne dur e, gele ki nezik e. Weke te zanin, ola me İslam, oleke alemgişti ye. Ji bona ku hun ji ola me di kovarame yi Nubihar de, peş me dikin u tinin ziınen O bi me bin dikin, eınji we re çi bikin ji bindik e. Lewra eınji ola xwe zehf dur ketinin. Di nav gele me de kes nikare bibeje ev ıner, ev zarok, ev jin, ev xort di riya Islaıne de diıneşe. Em hevqasi ji ola xwe dur ketinin ku em nizanin be çi bikin u em dikevin nav hevOdu. Ev ji tişteki pirr xerab e. Ji ber ku we me kir xwediye kovareke İslami, em kefxweş bun. O em disaji we re spas dikin.
Niviskaren NObihar,
30 1 nilblhar 9, Heziran 1993
Ez e H vir du se rexneyen xwe biniın ziınen.
Ya peşi ev e: Hun ferhengoke pirr kurt diweşinin. Ko hun ferhengoke zedetir bikin we zehf rind b ibe. Lewra pirr hevalen me yen x wendevanen kovara me, di ve pirsgireke de dijwariye dikşinin O rexneyen xwe tinin zimen. Bi rasti, gellek bejeyen ku di kovare de ten weşandin, em ji mana w an nizanin. Ev ji ji bona xwendevanan tişteke xirab e.
Rex na du yemin ev e: Hun di kovare de cih nadin peyiven peşi
yan ... Hal ev e ku em ji peyiven peşiyan ti tişti nizanin. Ev ji ne tişteke rind e. Ko hun niv rupele an ji du se setiran ji wan biweşinin, we xweş be.
Rex na min 1 seyeınin ev e: Ko hOn di kovare de pelke ji bona jiyannaıne O tekoşina alimen me biweşinin, we pirr rind bibe. Her weki we di kovaı·e de jiyannaıne O tekoşina Bediuzeman weşandibe ji em dixwazin ku di her hejınare de bidoıne. Lewra ev, ji bona xwendevanan gellek laziın e. Le ev ne rex ne ne, hemO rica ne.
Xebatkaren Nubihar, Hun alikaren mazlu
ınan in O heınO misliınanan ji. Em ji ve ay e-
ta Xweda dinivisin. Ko Mn di kovare de biweşinin we gellek baş be.
"Çi bi we lutliye ku /ı(m cenge nakin; di riya Xwede ıle fi ya wan musted'efanerı mer Cı }in Ct zarok. ku dibejin: "Ya Re b! Me }i vi welate ku xwediyhı wi zalim in. derxlne u }i me re }i ba Xwe xweıliyekf bişlne ıl }i me re }i ba Xwe ar!-
kareki bişine •· " (N isa: 75)
Daxwazek me ji xwendevanan ji heye: HeınO xwendevanan, li kovara xwe xwedi derkevin O bixwinin!
Selam O rehınet O bereketa Xweda li ser we O hemO mislimana be. EsselamO eleykuın.
Ahmet Dinç
"Daxwaza meji Xwede ew e ku, em rabin ser linge xwe, dermanan li ser birin u kule xwe bireşinin" B ismillahirrehmanirrehim
Esselamu eleykuın we rehmetullahi we berekatuhu ebeden daimen.
Ey xebatkaren kovara Nubihar!
Ji ve xebate re ez zor spas dikim. Inşaelialı em e jiyana Nubihar a xwe bidonıinin, abone peyda bikin u bidin xwendin.
Ey biraye me yen delal!
Kurd iro di welate xwe de tete kuştin, koçber dibe. Çand O huner O edebiyata xwe jibir kiriye; ziınane wi hatiye qedexekirin. Xizani O nezani pergala Kurdan belav kiriye.
Ez ji we la va dikim. B i xebate xwe, ji van kul O birina re li çaran bigerin O peyda bikin.
Kovara Nubihar de ji bo diroka Kurdistane rOpeleke vekin. Jiyannaıne u tekoşina mezine
Kurdan binivisin. Hun ferhengoke jt binek zMe bikin, ez e pir şanaz bibiın.
Welhasil birine me zehf in, derde me mezin e, ji deste metiştek naye dest u linge me girMan e.
Daxwaza me. ji Xwede ew e ku, em rabin ser linge xwe, dernıanaıı li ser birin O kule xwe bireşinin. Ji bin des te zalim O zordestan derkevin. Ji Gulistane dagirkeran derxinin. Welate xwe de şenete damezrinin. Ji bo vana em hevidarin.
Ey xwendevane NObihar! Pir bixwinin. Ixtilafe ji nav xwe rakin. YekwucOd bibin. Ji welate xwe re bixebitin. Xizani bavejin ji diyareme.
Selam O rehmeta X wede li ser we be. Xebate we da Yezdan ali-kare we be. ·
M. Heqq'i Rişwan'i
www.ars
ivaku
rd.o
rg
A Afirandin: Yaratmak, meyda-
na getirmek Agah: Haberdar, bilinçli Aram: Sakin Arinijad: Ari kökenli Aso: Ufuk Asteng: Engel Axaftin: Konuşma, hitap
B Balkeş: Ilgi çekici Belam: Fakat, lakin Berhem: Eser Beşdari: Katılım, iştirak Beyankar: Belirleyici, açıklayı-
cı
Birevebir: Idareci, müdür Biyani: Yabancı Büyer: Olay
c Celeb: Çeşit, nitelik, vasıf Ceribandin: Denemek
ç Çaplüsi: Dalkavukluk Çareser: Çözüm Çewti: Yanlışlık Çikos: Cimri Çirçirik: Cırcır böceği Çong: Diz
D Damezirandin: Kurmak Devok: Şive Dezgeh: Tezgah Digel: Beraber, birlikte Dijiti: Karşıtlık Dilovani: Merhamet Durr: Cevher
F Ferisandin: Halletmek, çözmek
G Gengeşi: Munazara Gerdenaza: Serbest, özgür Gerinende: Direktör, müdür Giring: Önemli, mühim Gori: Kurban, fedakar
H Hawerxweş: Etrafı şen Heja: Değer, kıymet Helsengandin: Tartmak, de-
ğerlendirmek Hewl: Gayret, çaba Heyam: Çağ Him: Esas, temel
K Kahni: Çeşme Kambaxi: Olumsuzluk, mut-
suzluk Kerhatin: Faydalı olmak Keşti: Gemi Kezik: Böcek Kinc: Elbise Kiret: Kirli, pis Kiyan: Üstün, Koçberi: Sürgün Komar: Cumhuriyet Komele: Cemiyet Komik: Grup Korekorane: Bağnazca, körü
körüne Kurm: Kurt, kurtçuk
L Leheng: Yiğit, kahraman Lekolin: Araştırma, inceleme
M Mamoste: Öğretmen Mebest: Maksat, hedef Merc: Şart Merdüd: Reddedilmiş Mertal: Kalkan Merü: Karınca Merxas: Cesur, yiğit Minak: Örnek Mijül: Meşgul
-N Navdank: Kimlik Naverok: Içindekiler Nepen: Peçeli, üstü örtülü Netewe: Ulus Nevini: Hoşnutsuzluk Nir: Çağ Nik: Yanı, yanında Niştiman: Vatan, yurt Nüçe: Haber Nüjen: Modern Nuqurç: Çimdik
p Parastin: Koruma, muhafaza Parvebün: Parçalanma Pejirandin: Kabul etmek, seç-
mek, tercih etmek Pergal: Statu, durum Perwerde: Eğitim Peşbazi: Musabaka Peşeroj: Gelecek, istikbal Peşkeş: Sunma, arz etme Pevajo: Süreç Pewendi: Ilgi, alaka Pexn: Kıskanç Pirrali: Çok yönlü
Pispor: Uzman, bilirkişi
R Rabirdü: Mazi, geçmiş Raman: Düşünce Reheval: Yoldaş Rewş: Durum Rexne: Eleştiri Rim: Mızrak Rizyayi: Eskimiş Rojev: Gündem Rojhilatanavin: Ortadoğu Rüpişt: Yüzölçümü
s Salox: Tarif, izah Salveger: Yıldönümü Sazgeh: Kurum, kuruluş Serfiraz: Muzaffer, galip Serkevtin: Başarı Sosret: Gülünç, komik Statik: Durgun, değişmez Stayiş: Övme Stockholm: lsveç'in başkenti
ş
Şanazi: Iftihar Şermezar: Utanç Şewe: Şive Şopajotin: Iz sürmek
T Teki li: Karışmak, müdahele et-
mek Teküz: Kuvvetli Tengijin: Öfkelanrnek Teşe: Tür, biçim Tevger: Hareket, eylem
V Veca: Böylece, o halde
w War: Yer Ware ceribandine: Deneme
yer.i
X Xaçi: Haçlı Xewrojk: Hayal Xwixweş: Iyi huylu
y Yekta: Biricik, yegane
z Zagon:Kanun Zargotin: Şive Zexim: Kuvvetli Zorbir: Galip, yenen
nliblhar 9, Hez1ran ı 993 1 3 ı
www.ars
ivaku
rd.o
rg
1- Di din e Zerduş tl de na ve peyxamberekl ye, serbajare hereına Kurdistana roh·ilat, li İrane - Hejmarekl 2- Di navbera Tetwan n Bidlls de xanekl kevn - Kurt, dijraberi direj 3- Terın, ıniri- Tenıar, reg, reh - Asan, hesan, erzan 4- Hesin - SolSDi muzike de notayekl- (Berepaş) ferşe
ni, netik 6- Di aifaba erebi de herfeki (Berepaş) 7- Mizgeft- Şexis, şexs 8- (Berepaş) Mil, pil - Nave dareki 9- Xurek, xurdeıneni - Di Mekke de çiyayeki, di navbera meydana cennet n cehennem 10-(Berepaş) Sahib, xawen, xudan - Cihe hece, beytullah ll- (Berepaş) agir- Blhnketin, binubnn 12- Pivaneki 2.54 cm -El, ezbet, talfe
1- Sala 1570 li Cizire hatiye dinyaye. Pişti çilsaliya xwe dest bi ni visandina diwana xwe dike. Ji Mire Cizire re helbest nivisandine. Mudeteke direj, li Diyarbekire ıneleti n dersdariya fegiyan dike. Di nav Kurdan de bozane tewr mezin te zanin. Tirba wiiro li nav Cizire mina ziyaret te gebnlkirin. Seydaye heja sala 1640'an de, hefte saliya xwe de çnye rehmeta Xwede. Bi diwana xweyinavdar te zanin (Resme nave de) 2- (Berepaş) Bang, hangi nimeje ye - Bager- Mehsnlen şir 3-Roja giyamete- Gedeg. asik, zik, hnr 4-(Berepaş) Di erebi de av- Na ve merekiWiha, wer, wisa, wilo 5- Pişti- X well, erd, herr16- Di Turkiye de parti ya ku ji tarafe Turgut Özal de-hate da mizrandin- Xwendina herfek17- (Berepaş) Neınir 8- Ereba hespan- Mirok, demi, ıniweqet 9- Diran - Di dewra bapire peyxeınbere me de, ew teyren ku, erişe leşkeren generale Hebeşistane (Ebrehe) kirin u wan ınexlup kirin 10- Zanko, zaningeh
ÇEPERAST: l- Barzani - Aş 2- Od -Adeın - Ma 3- Sebz - Hazeg 4- Laş - Nlrfl 5- Aze - Qil 6- Hegi 7- El - B an 8- Al 9-Sini - Avrej ı 0- Enis - Safra ı ı- Kab - Liç - Ed 12- Nok - Ab SEREJER: 1- Bosna Hersek 2- Ade -Zel -inad 3- Bleg - Anib 4- Zaza - İblis 5- Ad -· Lo 6- Neh - Asik 7- İman - Vaç 8- Zig -Berf 9- Aıneriga - Ere b 10- Şagul - N ijad
Amadekar: Ali Keçeli
321 nublhar 9. Heziran 1993
ı
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ll
12
2 3 4 5 6 7 8 9 10
www.ars
ivaku
rd.o
rg
KITEBEN KU EM BELAV DIKIN
(DAGITIMINI YAPTIGIMIZ KiTAPLAR)
Kiteben Kurdi (Kürdçe Kitaplar) 1- Ferheng (Kurcii-Tirkl, Tirki-Kurcll) 1 D. izoli ...... .... ....... ...... ...... 195 .000.-2- Ferheng (Zazaki-Tirkl) 1 Malınisanıj .. .... .. .................................. 100.000.-3- Mamoste Selele Norsl (Soran!, bi tlpen Erebl) .............................. 40.000.-4- Mewllıd 1 Mele Ehmecle Bateyl ................................ ..... ...... .. ...... 20.000.-5- Nalinen Min 1 M. Şakire Koçer .................................................... 10.000.-6- NCıbar 1 Ehınecle Xan1 .............................................. ................... 15.000.-7- Peyiva Blst lı Seyemln (23. Söz) ......... ... ..... ................. .. ..... ........ 15.000.-8- Peyiven Piçük (Küçük Sözler) .......... ..... ......... .. .. .. ... .. ................. 20 000.-9- Rlsala Bi ratiye C Uhuvvet Risal es i) .... ...... ..... ......... .. ..................... . 15 000.-
10-Risala Bi ratiye (Bi tlpen Ere bl) ........ ... ................ .. ..................... .. 1 '5.000.-
Kiteben Tirki (Türkçe Kitaplar) 1- Aydınlık ve Dindarlık 1 A. Suruş ........................... .. ...................... 15.000.-2- Ayet Yorumları 1 A. Şeriati ............. ..................... ......... .......... ...... . 25.000 .-3- Dini Düşüncenin Yenielen Kurulması 1 A. Suruş .......................... 15.000.-4- il e rici Cericilik 1 A. Suruş .... .. ........... ..... ...... ........ ........................ 10.000.-5- İslam Ümmetinin Yetimleri Kürtler 1 F. Şinnavl ......................... .. . 15.000.-6- Kürt Soruşturması 1 Sor Yayınlar ı. .. .............. .. ........ ........ ....... ...... .. 40.000-7- Peygamberler Ayclınbrın· Önderleri 1 A. Sunış .. ........................ 15.000.-8- Şırnak Baskını 1 Osman Resula n .................................................. 20.000.-9- Zamanın Zeynebi 1 Z. Buruce rdi ......... ... .... .. ... ... .... .. .. .. .... ...... .. .... 15 .000 .-
Kiteben Erebi (Arapça Kitaplar) 1- Lemalar (ei-Leme 'at) ...... .................... . ... .... ............ .. .. ..... ..... ... 100.000.-2- Mektubat (el-Mektübat) .. .. .. .. ..... .... ... . .. .. ....... ... ...... ... ............ ... . 100.000.-3- Sözler (ei-Kelimat) ............................................................. ...... 120.000.-
Kiteben li jor, bi sih ji sedi (30 °/ıı) erzani tene şandin. Yen ku huıı dixwezin, nave wan biııvisin fı ji me re rebikiıı. Bihaya wan hesab bikin, ji mecmfia bihaye, 30% kem bikiıı, baqiye li hesabc jere razinin fifotokopiyeke pela razandine, bi mektfıba xwe ya ku we nave kiteban te de ııivisaııdiye, bişiııin navnişana kovara me. Hengava ku mektfiba we gibişte deste me, we kiteben we ji we re bene şandiıı.)
(Yukarıdaki kitaplar %ı 30 indirimle gönderilir. istediklerinizin adını yazıp bize ulaştırın . Tutarlarını hesaplayın , toplamdan% 30 düşün, geriye kalan tutarı aşağıdaki hesaba yatırın ve ücreti yatırdığınızı gösteren belgenin fotokopisini, istediğiniz kitapl a rın isiml e rini ihtiva eden mektupla birlikte dergimizin adresine gönderin. Mektubumız elimize ulaşır ulaşınaz, kitaplarınız aciresinize postalanaca ktır.)
JIMAREYEN HESABE (HESAP NUMARALARI): Li hundir (Yurt içi): Postgiru (Posta Çeki): Süleyman Çevik, 658265 Li derve ÇYurt dışı): Süleyman Çevik , iş Bankası Yavuzselim Şubesi , 1079-30 100- 3118770
NAVNIŞAN (ADRES): Nü bihar Dergisi , Kıztaşı Cacl. Kuriş Apt. No : 51/3, Fa tih 1 istanbul
Tel: 533 75 88 Faks : 524 00 38
www.ars
ivaku
rd.o
rg
www.ars
ivaku
rd.o
rg