2014-2015 ÖĞRETİM YILI

MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ

TEBLİĞLERİ

Bu dosyadaki metinler, 2015 Haziran döneminde yapılan mesleki çalışmalardan seçilmiştir.

Bilindiği gibi Haziran döneminde; İHL/İHO Meslek Dersleri, DKAB ve Kültür Dersleri

öğretmenlerimizin katılımıyla komisyonlar oluşturuldu. Bu komisyonlarda, belirlenen ana

başlıklar çerçevesinde isteyen öğretmenlerimiz tebliğler/bildiriler sundular ve katılımcı

öğretmenlerimiz tarafından müzakere edildi. Bildiriler ve dile gelen görüşler raportörler

tarafından bir araya getirildi. İllerde birleştirilerek Genel Müdürlüğümüze gönderilen bu

dosyalardan uygun görülüp seçilen bazı bildiriler (müzâkere metinleri hariç) “Eylül-2015

Mesleki Çalışmalarda” öğretmenlerimizin görüş alışverişine ve tekrar müzâkeresine

sunulmaktadır. Bu dosya, içindeki bildiriler veya sunum metinleri, yayımlanmış bir eser,

salt akademik bir çalışma veya Din Öğretimi Genel Müdürlüğünce hazırlanan bir kitap

ve rapor değildir. Ortaöğretim kurumları yönetmeliğinde belirtilen mesleki çalışmalar

çerçevesinde, alan öğretmenlerinin görüşlerinden oluşan, birbirinden farklı görüşleri ve

teklifleri içeren, akademik olan veya olmayan, tartışmaya açık, uygulamaya yönelik önerileri

olan metinlerdir. Bağlayıcılığı yoktur. İçerik sorumluluğu, kaynakça bildirimi ve metin

içeriklerinin tamamı, bildirileri/metinleri hazırlayan öğretmenlere aittir. Derslerin öğretiminde

kullanılacak yöntem-teknik önerileri öncelenerek metinlerden, derslerin öğretiminde

doğrudan kullanması ile ilgili olmayan bazı hususlar çıkarılmıştır. Ayrıca,

öğretmenlerimizden gelen diğer çalışmalar ve müzakere metinleri daha ayrıntılı bir çalışmada

kullanılacağından bu dosyaya alınamamıştır.

Emeği geçen öğretmenlerimize teşekkür ederiz.

2014-2015 HAZİRAN DÖNEMİ MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ TEBLİĞLERİ

1

2014-2015 HAZİRAN DÖNEMİ MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ TEBLİĞLERİ

2

İçindekiler Tablosu AKAİD-KELAM DERSİ HAKKINDA GENEL BİR DEĞERLENDİRME, ŞERAFETTİN AYDIN .................................................................................................................. 2

AKAİD VE KELAM DERSİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME, HÜLYA ATASOY ........................................................................................................................................................... 6

FATMA GÜNAYDIN ................................................................................................................. 17

2014-2015 HAZİRAN DÖNEMİ MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ TEBLİĞLERİ

3

BURSA GEMLİK AKAİD-KELAM DERSİ HAKKINDA GENEL BİR DEĞERLENDİRME

TEBLİĞCİ: ŞERAFETTİN AYDIN, GEMLİK ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ

1. İnanç konularının anlatımında akli ve mantıki delillerin kullanılmasına önem verilmelidir.

2. Öğrenciler arasında tartışma ve araştırma grupları oluşturulmalı ve öğrencilere seminer

konuları verilmeli araştırıp sınıfta anlatmaları istenebilir.

3. Derslerin anlatımında CD ve sunular kullanılmalı, özellikle imani konular, kâinatta

Allah'ın varlığını, birliğini ve gücünü gösteren delilleri güzel bir şekilde işleyen CD'lerinden

istifade edilmelidir.

4. Öğrencilere farklı sorular sorulup inançla ilgili konuları araştırmaları teşvik edilmelidir.

5. Günümüzde çok sık sorulan bazı soruları onlara kur'a ile dağıtılıp hazırlanmaları ve

sınıfta anlatmaları istenmelidir. Öğretmen de bu konularda sınıfta anlatılırken yeri geldikçe

gerekli izahlarda bulunmalı öğrencilerin konuları iyice özümsemelerini sağlamalıdır.

6. Kelâmî konuların işlenmesinde sahih hikâyelerden istifade edilmelidir. Hikâye üzerinde

sorular sorarak öğrencilerin bu hikâyelerden çıkardıkları sonuçlar değerlendirilmelidir.

7. Dersin özelliği açısından öğrencilerden gelen soruların cevabı net olarak bilinmiyorsa

araştırılıp söyleneceği ifade edilerek sonra cevaplanmalıdır.

8. Derslerde işlenen konularla ilgili makaleler derlenebilir ve derlenen makalelerin

fotokopileri dağıtılabilir.

9. Kelam ve Akaid dersiyle ilgili ders dışında okumak için kitaplar tavsiye edilebilir. Her

dönem bir kitap yeterlidir.

10. Öğrencilerin sınıf ve okul panolarında inanç konularıyla veya güncel kelâmî mevzularla

ilgili sorular ve cevapları yayınlanabilir.

11. Dersin işlenişinde akli deliller anlatıldığı kadar kalp yönü de ihmal edilmemelidir.

İmanın bir kalp olayı olduğu inancın teslimiyet olduğu örneklerle anlatılmalıdır.

12. Basından ve yayından seçilen günümüz insanının inanç problemleriyle ilgili örnekler

sınıfa getirilmeli ve öğrencilerle birlikte tartışılmalıdır.

13. İnanç konularının anlatımında hikmet boyutu üzerinde durulmalıdır. Neden inanıyoruz,

inanmamızın bize ve topluma ne gibi faydaları vardır? Sorularının cevabı verilmelidir.

14. Kur'an'a göre mü'min, münafık, müşrik ve kâfir psikolojisi nasıldır? Bu ve buna benzer

konular verilerek ayet ve hadislerde araştırması istenebilir.

2014-2015 HAZİRAN DÖNEMİ MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ TEBLİĞLERİ

4

15. Kelâmî mezhepler anlatılırken ilk dönemdeki Müslümanlar arasında çıkan olaylar çok

nazik bir şekilde anlatılmalıdır. Sahabeye ve selef-i salihin'e karşı dikkatli bir üslup

kullanılmalıdır. Mevzuların içinde derinlemesine dalıp hakemlik yaparak haklı ve haksız taraf

tespitine gidilmemelidir.

16. Öğrencilerimiz itikâdî ve kelâmî bazı konularla ilgili öğretmenlerle ya da çevredeki

uzman hocalarla röportajlar yapılabilir.

17. İmânî konularda tasavvuf kitaplarından da yararlanmak hatta öğrencilerin araştırdığı

konuları sınıfa taşımanın çok faydası olacaktır.

18. Günümüzdeki itikadi farklı mezheplerin yaşadığı ülkeleri ve coğrafyaları harita

üzerinde göstermek zihinlerde daha kalıcı olmasını sağlayacaktır.

19. Derslerdeki konularla ilgili öğrencilerin ayetleri bulup derse hazırlıklı gelmeleri

istenebilir. Hatta bazı ayetleri belirleyip öğrencilerin ezberlemelerini sağlamak çok faydalı

olacaktır.

20. Öğrencilerin Akaid ve Kelâm konularıyla ilgili ansiklopedilerden madde taramaları ve

araştırma yapmaları istenebilir. Aynı şekilde başta Diyanet İslam Ansiklopedisi olmak

üzere İFAV tarafından yayınlanan "Günlük İnanç, İbadet ve Yaşayış Ansiklopedisi"nden

de yararlanılmalıdır. Bu kitaplardan belirli konu başlıkları öğrencilere verilerek araştırma

yapmaları istenebilir. Hatta öğrencilerden araştırdıkları konuyu kısaca yazılı sınavında

anlatmaları da istenebilir.

21. Öğrencilerin İslam Dini'nin genel yapısını ve nasıl bir hayat tarzı getirdiğini genel

çerçevesiyle bilmeleri açısından Muhammed Hamidullah'ın "İslam'a Giriş" adlı eseri

mutlaka öğrencilere okutulmalıdır.

22. Kelam ve Akaid konularında öğrencilerin istifade edecekleri kitapların isimleri

öğrencilerimize bildirilmeli, kütüphanemizde veya elimizde var olan eserler sınıfa götürülerek

tanıtımı yapılırsa çok güzel olur.

23. Öğrencilerimizin her birine sınıf mevcuduna göre Esmâu'l-Hüsnâ dan bir iki isim

belirlenmeli ve şerhlerinin araştırılması istenmelidir.

Kaynak: İmam Hatip Liselerinde Meslek Dersleri Öğretimi Nasıl Olmalı? Ensar Neşriyat.

KELAM DERSİ ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ ve MATERYAL HAZIRLAMA

1. Öğrencilere İslam dininin inanç esaslarının köklü bir şekilde kavratılması, inançla ilgili

konularda geniş bir kavrayış kazandırılması gerekmektedir.

2. Kelam dersi konuları doğru kaynaklar esas alınarak verilmeli derslerde takrir, soru-cevap,

araştırma, tartışma metotlarıyla öğrenci aktif hale getirilmeli.

2014-2015 HAZİRAN DÖNEMİ MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ TEBLİĞLERİ

5

3. İslam'ın iman esasları sağlam kaynaklara dayandırılmış olarak tespit edilip, pekiştirilmesi

ve buna bağlı olarak değişik fikir akımları, mezhep inançları karşısında ilmi anlayış

kazandırılmasını sağlamak.

4. Konular üzerine öğrencilerin düşünmeleri ve muhakeme etmelerini sağlamak, inceleme ve

araştırma kabiliyetlerinin kazandırılması.

5. Dersler Kuran ayetleri ve sahih hadislere dayanılarak işlenmeli, Kur'an ve sünnetin kelam

ilmine kaynaklık dereceleri; muhkem-müteşabih, mütevatir-sahih-haber-i vahit gibi ifadelerin

kavratılması.

6. Dini ilimlerin temelini oluşturan kelam ilminin tarihi seyri yanında yeterli ve tatmin edici

temel itikadi bilgilerin verilmesi.

7. Kelam ilmi hoşgörü ve fikir hürriyetine dayalı, milli birlik ve beraberliğimizi güçlendiren,

diğer din ve kültürlere karşı da dostluk bayrağını dalgalandıran bir ilimdir. Öğrenciye bu

yönün kazandırılması önemlidir.

8. Derslerde öğrencilerin ilgilerini artırmak amacıyla güncel itikadi konulara yer verilmeli,

derslerde yapılacak açıklama, yorum ve tartışmalarda mantıki ve ilmi ölçüler dikkate

alınmalıdır.

9. Konular sınıf seviyesi ve öğrencinin kapasitesi, psikolojik ve pedagojik gelişmeleri dikkate

alınarak işlenmeli. Öğrenci düşünme ve sentez kabiliyetini aktif hale getirebilmeli.

10. İnanç ve düşünce özgürlüğü anlayışı geliştirilmeli. İslam düşünce tarihinin

şekillenmesinde baştan beri inanç ve düşünce hürriyetine verilen önemin yattığı üzerinde

ısrarla durulmalıdır.

11. Dinin felsefi, psikolojik, sosyolojik ve tarihsel boyutlarının tam olarak kavratılmasında adı

geçen bilim dallarını konu edinen ders öğretmenleriyle diyalog ve dayanışma içinde olunması

konuların daha iyi anlaşılması ve kalıcı olması açısından önemlidir.

12. Kelam ve mezhepler tarihi alanlarında kullanılan klasik ve modern terimler

kavratılmalıdır.

13. Kelam ve Mezhepler tarihi alanında yazılmış eserler kronolojik sıraya göre ve içerdikleri

konular itibarı ile verilerek öğrencilerin literatür bilgisine sahip olmaları sağlanmalıdır.

2014-2015 HAZİRAN DÖNEMİ MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ TEBLİĞLERİ

6

RİZE MERKEZ AKAİD VE KELAM DERSİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

TEBLİĞCİ: HÜLYA ATASOY, RİZE ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ

DEĞERLENDİRME BAŞLIKLARI

1. Öğretim Materyalleri

2. Ölçme ve Değerlendirme

3. Sosyal ve Kültürel Etkinlikler

4. Öğretim Yöntem ve Teknikleri

5. Kişisel ve Mesleki Gelişim Önerileri

6. Öğretim Programı ve Kazanım Değerlendirmesi

7. Sınıf Yönetimi ve Akademik Başarı Değerlendirmesi

YÖNLENDİRME SORULARI VE ÖNERİLER

Öğretim Materyalleri

1- Hangi materyalleri hangi konularda kullanıyoruz?

2- Kullandığımız materyallerden hangileri daha kalıcı etki yapıyor?

3- Öğrencilerin gelişim düzeylerine uygun kullanabileceğimiz materyaller hangileridir?

4- Hazırlanmış materyallerde eksik gördüğümüz yönler nelerdir?

5- Kendi geliştirdiğimiz materyal örnekleri nelerdir?

6- Materyallere ulaşma konusunda ne gibi sıkıntılar yaşıyoruz?

7- Materyal bulabileceğimiz tavsiye siteler, forumlar, gruplar hangileridir?

8- Sıklıkla kullandığımız, kullanmamızdan öğrencinin de memnun olduğu materyaller

hangileridir?

9- Materyal kullanımında tercih ettiğimiz yöntemler nelerdir?

10- Kazanımlara ulaştıracak, öğrenciye hitap edecek, kaliteli bir materyalde hangi

özellikler bulunmalıdır?

11- Öğrencilerimizin ürettiği materyal örnekleri onların kazanımlarına nasıl etki

etmektedir?

12- Kullandığımız materyaller istendik davranışlar ve kazanımlar meydana getirmede

etkili oluyor mu?

ÖĞRETİM MATERYALLERİ ÖRNEKLERİ

Ses kasetleri, Tepegöz asetatları, Çalışma yaprakları, Kitapçıklar, Slaytlar, Ders

Kitapları, Ders Notları, Hikâye ve Romanlar, Broşürler, Çalışma/Alıştırma, Kitapları,

Kılavuzlar, Dergiler, Yazı tahtaları, Elektronik Tahtalar, Beyaz Tahtalar, Kumaş Tahtalar,

2014-2015 HAZİRAN DÖNEMİ MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ TEBLİĞLERİ

7

Resimler, Fotoğraflar, Posta kartları, Haritalar, Çizimler, Çizelgeler, Grafikler, Afiş/Posterler,

Kavram Haritaları, Karikatürler, Gerçek Nesneler, Sergiler, Alan Gezileri, Örnekler,

Modeller, Video Kasetleri.

Ölçme ve Değerlendirme

1. Derslerin özelliklerini de dikkate alarak hangi ölçme ve değerlendirme tekniklerini

kullanabiliriz?

2. Bir derste değerlendirme yaparken kriterlerimiz neler olmalıdır?

3. Mevcut eğitim anlayışını, programı da dikkate alarak hangi ölçme ve

değerlendirme tekniği derslerimize daha uygundur?

4. Bireyselleştirilmiş eğitim programı uyguladığımız kaynaştırma öğrencilerinin

değerlendirmesi ile normal eğitim programını uyguladığımız öğrencilerin

değerlendirmesi nasıl yapılmalıdır?

5. Ölçme ve değerlendirme yaparken objektif nasıl oluruz?

6. Öğrencinin gelişim seviyesine uygun ölçme ve değerlendirme teknikleri

hangileridir?

7. Kazanımı, içselleştirme düzeyini, davranışa dönüştürme durumunu

ölçebileceğimiz değerlendirme teknikleri neler olabilir.

DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİ ÖRNEKLERİ

Yazılı Yoklamalar, Kısa Cevaplı Sorular, Doğru-Yanlış Soruları, Çoktan Seçmeli Test,

Eşleştirme Soruları, Gözlem Tekniği, Hafıza Matrisi Testi, Yapılandırılmış Grid, Anlık Test,

Portfolyo, Proje, Kavram Haritası, Drama/Gösteri, Problem Çözme, Puanlama , Anahtarlar,

Performans Değerlendirme, Görüşme (Mülakat) Tekniği, Öz Değerlendirme, Akran

Değerlendirmesi, Grup Değerlendirmesi, Kelime İlişkilendirme Testleri, Kavram Yanılgısı

Kontrol Listesi, Tanılayıcı Dallandırılmış Ağaç, Sınıf Kanısını Tespit Testi, Öğrenci Düzeyi

Kontrol Listesi, Tek Cümleyle Özetleme Tekniği, Avantaj/Dezavantaj Listeleme Tekniği,

Uygulama Kartları Tekniği.

8

Sosyal ve Kültürel Etkinlikler

1- Ders içinde hangi sosyal etkinlikleri yapıyoruz/yapabiliriz?

2- Yaptığımız sosyal etkinliğin öğrenciye katkısı ne olmaktadır?

3- Sosyal etkinliklerin dönütlerini/değerlendirmelerini nasıl alıyoruz/yapıyoruz?

4- Uyguladığımız, faydasını gördüğümüz ve arkadaşlarımıza tavsiye edebileceğimiz

sosyal etkinlik önerilerimiz var mı?

5- Ders içinde sosyal etkinlik yapabilmek için nelere ihtiyacımız olmaktadır?

6- Ders dışında hangi sosyal etkinlikleri yapıyoruz/yapabiliriz?

7- Ders dışında yapılacak sosyal etkinlikler için hangi prosedürlerin yerine gelmesi

gerekiyor?

8- Öğrenciler için boşa geçen vakit olmaması için ders dışı sosyal etkinlikler nasıl

planlanmalıdır?

9- Gezi, gözlem, inceleme dışında yaptırabileceğimiz orijinal sosyal etkinlikler neler

olabilir?

10- Kazanımlara ulaştıracak, öğrenciye hitap edecek, sosyal etkinliklerde hangi nitelikler

bulunmalıdır?

11- Öğrencilerimizle yaptığımız paylaşabileceğimiz sosyal etkinlik örnekleri var mı?

12- Kullandığımız materyaller istendik davranışlar ve kazanımlar meydana getirmede

etkili oluyor mu?

ETKİNLİK ÖRNEKLERİ

Uzmanlarla mülakat, Dini mekan ziyaretleri, Kütüphane buluşmaları, Toplum hizmeti

faaliyetleri, Hobi kampları/çalışmaları, Mesireler, Mesleki/Okul tanıtım günleri, Tiyatro,

Drama saatleri, Spor müsabakaları, İzcilik kampları, Münazara/bilgi yarışmaları, Eğitici oyun,

Aile/hasta/yaşlı ziyaretleri, Yardım/paylaşım projeleri, Okuma saatleri, Değer sandıkları,

Temizlik etkinliği, Şiir/ilahi/Naat okuma, Örnek şahsiyetleri tanıma, Maket/afiş tasarlama,

Slogan/şiir/hikaye yazma, Gazete/dergi çıkarma, Kitap fuarları, Yazar buluşmaları,

Sempozyum katılımları, Kermesler.

Öğretim Yöntem ve Teknikleri

1- Hangi yöntem ve teknikleri hangi konularda kullanıyoruz?

2- Kullandığımız hangi yöntemler öğrenmede daha kalıcı etki yapıyor?

3- Öğrencilerin gelişim düzeylerine uygun teknikler hangileri olabilir?

4- Hangi sınıf düzeylerinde hangi yöntem ve tekniklerin kullanılması daha uygun

olmaktadır?

9

5- Kendimize özgü geliştirdiğimiz yöntem ve teknikler var mı?

6- Olumlu sonuç aldığın yöntem ve tekniklerle öğrencilerin kazanıma ulaşma durumlarını

nasıl değerlendiriyoruz?

7- Ezber gerektiren yerlerde hangi yöntemleri kullanıyoruz?

8- Sıklıkla kullandığımız, kullanmamızdan öğrencinin de memnun olduğu yöntemler

hangileridir?

9- Değerlendirme yaparken çoklu zekaya hitap eden yöntem ve teknikler kullanabiliyor

muyuz?

10- Çoklu zeka ile öğretim yaptığımız bir derste ne gibi uygulamalar ve dönütler aldık?

11- Kaynaştırma eğitime yönelik bireyselleştirilmiş eğitim programının bir derste

uygulanabilirliğine dair örneklerimiz var mı?

ÖĞRETİM TEKNİKLERİ ÖRNEKLERİ

Ekip Öğretimi, Deney, Rol Oynama, Mikro öğretim, Demeç, Söylev, Görüşme, Sergi,

Drama, Konferans, Altı Şapkalı Düşünme Tekniği, Sempozyum, Seminer, Panel, Münazara,

Forum, Zıt Panel, Yarışma, Düz Anlatım, Soru Cevap, Ev Ödevi, Sınıf-İçi Uygulamalar,

Problem Çözme, Gösterip-Yaptırma, Proje, Örnek Olay İnceleme, Tartışma Yöntemi,

Benzetim (Simülasyon), Bilgisayar Destekli Öğretim, Özel ders, Gözlem, Eğitsel Oyunlar,

İşbirlikçi Öğretim, Beyin Fırtınası, Gezi, Yansıtma.

Kişisel ve Mesleki Gelişim Önerileri

1. Okunması tavsiye KİTAPLAR

2. Okunması tavsiye MEALLER

3. Okunması tavsiye TEFSİRLER

4. İncelenmesi tavsiye MATERYALLER

5. İncelenmesi tavsiye SİTELER

6. İncelenmesi tavsiye CD,DVD vb.

7. İzlenmesi tavsiye FİLMLER

Öğretim Programı ve Kazanım Değerlendirmesi

1- Güncelliği var mı?

2- Kazanımlar, öğrencilerin bilişsel/duyuşsal/psiko-motor gelişim özelliklerine ne derecede

uygundur?

3- Kazanım ifadeleri, ne derecede açık ve anlaşılırdır?

4- Kazanımlar, birbirleriyle ne derecede tutarlıdır?

10

5- Kazanımlar, mevcut koşullarda ne derecede gerçekleştirilebilir?

6- Kazanımlar, öğrencilerin istendik (kendisi için gerekli olduğuna inandığı ve kendisi için

anlamlı olan) davranışlarını ne derecede geliştirmektedir?

7- Kapsam, programın genel amaçlarıyla ne derecede tutarlıdır?

8- Kapsam, konu alanındaki temel bilgileri (kavramları, ilkeleri, yöntemleri, uygulamaları,

vb. gibi) ne derecede içermektedir?

9- Kapsam, çağdaş bilimsel bilgilere ne derecede uygundur?

10- Kapsamda yer alan konuların sırası, öğrenme ilkelerine ne derecede uygundur?

11- Kapsam, öğrenci seviyesine ne derecede uygundur?

12- Programın öğrenme alanları üzerine yapılandırılması öğrenmede ne derecede etkilidir?

13- Öğrenciler, programda öngörülen becerileri (araştırma, sorgulama, eleştirel ve yaratıcı

düşünme, vb. gibi) ne derecede kazanırlar?

14- Etkinliklerde çoklu zekâ kuramına ne derecede yer verilmiştir?

15- Etkinliklerde öğrenci merkezli öğrenme stratejilerine (problem temelli öğrenme, işbirlikçi

öğrenme, araştırma vb. gibi) ne derecede yer verilmiştir?

16- Programın ön gördüğü etkinlikleri uygulamada ne derecede gerçekleştirirsiniz?

17- Programda öngörülen ölçme ve değerlendirme teknikleri (performans sınavları, projeler,

yapılandırılmış grid, vb. gibi) kazanımları ölçmede ne derecede etkilidir?

18- Uygulamada kazanımlara yönelik çoklu değerlendirme teknikleri ne derecede

uygulanabilir?

19- Programda öngörülen ölçme ve değerlendirme teknikleri, (bilişsel, duyuşsal ve psiko-

motor) öğrencilerin gelişim düzeylerini ne derecede dikkate almaktadır?

20- Programın başarısını engelleyen faktörler nelerdir?

Sınıf Yönetimi ve Akademik Başarı Değerlendirmesi

1. Derslerin işlenişi sürecinde yaşanan sorunlar nelerdir?

2. Bu sorunların sizce sebepleri nelerdir?

3. Ders içindeki sorunları aşabilmek için neler önerirsiniz?

4. Sorunlara ders içinde çözüm bulabiliyor muyuz?

5. Ders içerisinde çözülemeyecek sorunlarla karşılaştığımızda ne yapıyoruz?

6. Sınıf yönetiminde etkili olduğunu gördüğümüz yöntemler var mı?

7. İyi bir sınıf yönetimi için neler önerirsiniz?

8. Öğrencilerin ilgisini derse nasıl çekebiliriz?

9. Siz öğrencilerin ilgisini çekmek için hangi yöntemleri uyguluyorsunuz?

10. Öğrencilerimizin sınıf yönetimimiz ile ilgili eleştirdikleri yönler oluyor mu?

11

11. Tecrübeleriniz, bir öğretmenin nasıl olması, nasıl davranması gerektiği konusunda size

hangi birikimleri getirdi?

12. Öğrencilerimizin akademik başarısını nasıl artırabiliriz?

13. Akademik başarıyı artıracak çalışmalar neler olabilir?

14. Akademik başarıyı artırmak için öğretmene, veliye ve öğrenciye düşen sorumluluklar

nelerdir?

Öğretim Materyalleri

1- Materyal kullanmak için ders planı hazırlar gibi kullanılacak materyal planı da

hazırlanmalıdır. Böylece hangi ders veya ünite için hangi materyali kullanmamız

gerektiğine rahatça ulaşabiliriz.

2-Kişisel materyal arşivi oluşturup elimizdeki arşive göre materyal kullanım programı

yapabilir ya da teknolojiyi de kullanarak konu konu materyalleri bir araya derleyen

program geliştirilebilir.

3-Kullanılan görsel materyallerin video, sunu, resim, afiş vb. materyallerin öğrenmede

kalıcılığı artırdığı gözlemlenmiştir.

4-Slayt ve kavram haritası kullanımı etkili olmaktadır.

5-Genel tekrar için ve konunun akademik boyutunu görmek için İslamda İnanç Esasları

isimli (Prof.Dr. Bekir Topaloğlu, Prof.Dr.Yusuf Şevki Yavuz,Prof. Dr. İlyas Çelebi) kitabın

her öğrenci tarafından okunup değerlendirilmesi (yazılı ve sözlü) konunun anlaşılmasına katkı

sağlamaktadır.

6. Her dersin işleniş aşamasında olduğu gibi bu dersin işlenişinde de görsel materyal ve

çoklu zeka kapsamında öğretim yöntem ve teknikleri devreye sokulmalıdır. Çünkü görsel

araçlar sınıf içerisinde doğal bir ortamın oluşmasında öğretmene yardımcı olmaktadır.

Gerçek ortamlara yakın bir düzen içerisinde ders işlenişi öğrencinin ilgisini çekmektedir.

Konu anlatımında görsel araçlar ile yapılacak etkinlikler, öğretilen terimler ile

kavramların daha kolay öğretilmesi ve öğrenilmesine yardımcı olması muhtemeldir. Aynı

şekilde ders konusu ile ilgili video ve sunu kullanmak dersi monotonluktan

kurtarmaktadır.

Sınıf Yönetiminde Karşılaşılan Problemler

Öğretmen ve öğrencilerin beklentilerinin birbirinden farklılık göstermesi, öğretmenin ben

dili kullanması, öğrenci ile etkili iletişime geçememesi gibi sebeplerden ve öğrenci-veli

duyarsızlığından kaynaklı sebepler sınıf yönetiminde karşılaşılan problemlerden bazılarıdır.

Ayrıca;

12

1. Öğrencilerde hedef eksikliği

2. Öğrencilerin kendi aralarında konuşup dersi takip etmemeleri

3. Öğrencilerin derse eksik materyalle gelmeleri, derse hazırlık sağlayacak ödevlerin

yapılmaması,

4. Öğrencilerin söz hakkı almadan konuşmaya çalışmaları ve yerinde durmakta zorlanan

hiperaktif öğrenciler de karşılaşılan problemler arasındadır.

DİĞER:

Akaid ve Kelam dersi müfredat gereği soyut konular içermesi materyal konusunda

öğretmeni kısıtlarken dini materyal olarak hadis ve kelam kaynakları ve en temel

kaynak olan Kur’an-ı Kerim meal ve tefsirleri ve öğrencilerin 11.sınıf itibariyle bu

konuda alt yapısının oluşmuş olması dersin materyal ihtiyacını gidermede olumlu bir

durum ortaya çıkarmaktadır.

Akaid ve Kelam dersi 7 üniteden oluşan bir müfredata sahip olmasına rağmen

materyal kullanımı ve öğrencinin derse aktif katılması dahil yıllık plan açısından süre

itibariyle rahat takip edilebilecek ve konuların süre dahilinde bitirilmesi mümkün bir

ders. Dönem başı itibariyle öğrenciler arasında konu dağıtımı yapılarak öğrencinin

derse aktif katılımı sağlanabilir. Bu durum öğrenciyi derse karşı daha aktif

kılmaktadır. Öğrencnin kendini ifade, aktif katılım ders işlenişini olumlu hale

getirmektedir.

Bu konuda dersin yeni bir ders olarak değerlendirilmesi ve materyal ihtiyacı

dinin ve inancın hassasiyeti göz önünde bulundurularak EBA da bununla ilgili

materyale yer verilmesi materyal kullanım kısıtlaması açısından zorunluluk

doğurmaktadır.

Ölçme ve Değerlendirme

1. Ünite sonlarında Ölçme ve değerlendirmede not verilmeksizin test, klasik sınav,

quiz uygulamaları, bilgi yarışmaları, ödüllü soru-cevap etkinlikleri uygulanabilir.

2. Sınavlarda ünitenin durumuna göre çoktan seçmeli, kısa cevaplı, klasik, boşluk

doldurma, doğru-yanlış, eşleştirme gibi ölçme değerlendirme yöntemleri

kullanılmalıdır.

3. Yapılan genel sınavların (YGS, LYS) test tekniğine dayalı olması nedeniyle

öğrencilerin daha çok test çözdüğü bunun da anlama, yorumlama ve yazarak

anlatmayı olumsuz etkilediği gözlemlenmiştir.

13

4. Konu başlangıçlarında Kavram Haritalarının kullanılması dersin anlaşılmasını

kolaylaştırmaktadır.

5. Öğretmenler, sürekli kendilerini yenilemeli, belli bir din anlayışını öğrencilere

empoze etmek yerine, onların, sorgulayan, araştıran, aklını kullanan bireyler

olması sağlanmalıdır.

6. “Öğretmenlik, bilgi aktarma değil bilgiye rehberlik yapma mesleği olarak

görülmelidir.”

7. Teog’da olduğu gibi her dönem 2.sınavlar Türkiye geneli yapılırsa öğrencilerin

derse ilgisi artacaktır. Bu sınavlar ve diploma ortalaması üniversiteye

yerleştirmelerde de kullanılmalı, okulun önemi ve işlevinin artmasına da katkıda

bulunacağı kanaatindeyim.

Kişisel mesleki gelişim

1. Kitap okuma (Kaynak kitaplar, Kur’an-ı Kerim Mealleri, Tefsirler)

2. Alanı ile ilgili program, seminer, konferans, vb. faaliyetlere katılma.

3. Konularla ilgili materyal hazırlama.

4. Öğretmenin İnterneti, görsel ve işitsel yayınları takip etmesi, ilgili Cd ve kitapları

alması tavsiye edilebilir.

5. Zümre öğretmenlerinin sık sık bir araya gelerek fikir alışverişi yapmalarının faydalı

olacağı.

6. İlahiyat fakültelerinde sınavsız yüksek lisans yapılması.

7. Diyanetin eğitim merkezlerinde, hizmet içi eğitim programları düzenlenmesi

hususunda iş birliği yapılması.

8. Her sene başı, bu seminerler çerçevesinde her ders için İlahiyat Fakülteleri

hocalarının öğretmenlere seminer vermesinin planlanması.

9. Alanında Yüksek lisans yapan öğretmenlerin Türkiye çapında yapılacak seminer ve

konferanslara katılımını sağlamak.

Öğrenciler için Kişisel Mesleki Gelişim

1-Kitap okuma

2-Ders Anlatma

3-Ders sunusu Hazırlama

Öğretim Programı ve Kazanımlar

Ders kitabı ve kazanımlar ünite ünite değerlendirilebilir. Ünite değerlendirme çoktan

seçmeli veya klasik olarak soru hazırlanıp belirli süre içerisinde öğrencinin teslim etmesi

14

istenilebilir. Öğrencinin ünite tekrarı veya derste dikkat etmediği konular hakkında ilgisi

uyandırılıp araştırma yapması sağlanabilir.

1. Kazanımların bilişsel yönden ağırlıklı olduğu, duyuşsal ve psiko-motor yönden eksik

olduğu gözlemlenmiştir. Kazanım ifadelerinin açık ve anlaşılır olduğu ifade edilmiştir.

Kazanımlar birbiri ile uyumludur. Kazanımlar güncel hayatla uyumludur.

Programın ve ona bağlı olarak ders kitabının Akaid ve Kelam ilminin tanımı, kaynakları

tanıtıldıktan sonra temel inanç esaslarına geçiş yapılmış ancak bu noktada Ehl-i Sünnet

kavramı ve İtikadi mezhepler konusuna hiç değinilmemiş olması bu konuda ayrıyeten

öğrenciyi bilgilendirmeyi gerektiriyor. Genel hatlarıyla bu konu müfredata alınırsa daha

verimli olacağını düşünüyorum.

Sınıf Yönetimi ve Akademik Başarının Değerlendirmesi

Aşağıdaki maddeler üzerinden değerlendirme yapılabilir. (Artıları ve eksileri göz önünde

bulundurularak)

1-Eğitimde Etkili İletişim ve Sınıf Yönetimi

2-Eğitimde İdeal Öğretmen ve Rehberlik

Öğrenciyi korkutan değil, öğrencinin kendisini örnek aldığı sıkıntısı olduğu zaman

sığınabileceği, dertlerini samimi bir arkadaş gibi öğretmene aktarabilecek bir

öğretmen modeli olmalıdır.

Öğretmen öğrenciye sevgiyle bağlanmalıdır. Sevginin çözemeyeceği hiç bir şey

yoktur.

Alan bilgisine sahip öğretmen ideal öğretmendir.

Öğrenciyle öğretmen arasında bir paylaşım olmalıdır. Yerine göre ufak bir hediye

gönülleri fetih eden bir kıvılcım olabilecektir. Öğretmen jest ve mimikleriyle kendisini

öğrencilere sevdirmelidir.

Öğretmen sadece bilgisiyle değil tüm hayatıyla rol model olmalıdır. Öğretmenin en

ufak bir hatası öğrencinin dikkatini çekmektedir.

Öğretmen öğrenciye sevgiyle yaklaşmalı öğrenciye husumet duymamalıdır.

Öğretmen varsa sıkıntılıları, ailevi problemlerini dışarıda bırakmalı bu sıkıntıları elden

geldiği kadar sınıfta aksettirmemelidir.

Öğrenciyle göz teması kurulmalıdır. Her zaman söz tesirli olmayabilir yerine göre göz

teması öğrencinin kanalına direkt olarak bağlanmayı sağlayacaktır.

15

Öğrenciyle iyi iletişim kurulması için öğrencinin ailesinin, yaşadığı çevrenin

tanınması bilinmesi önem arz etmektedir. Gerekirse sosyal medya kullanılarak

öğrenciyle arkadaş olunmalı, onun duygu dünyasına girilebilmelidir.

Öğrenciye mutlaka ama mutlaka ismiyle hitap edilebilmelidir.

Öğretmen tek öğrenciyle ders işlememeli, sınıfın tamamını derse katabilmelidir.

Dersin soru ve cevap bölümü tüm sınıfa yayılmalıdır. Öğrenci yanlış cevap verdiği

zaman rencide edilmemelidir.

İdeal öğrencinin de nasıl olması gerektiği göz ardı edilmemelidir. Sadece ideal

öğretmen yeterli değildir. Bunun içinde temel eğitim ana basamak oluşturmaktadır.

Okullarda rehberlik faaliyetleri iyi kullanılmalıdır. Öğrenci rehber öğretmenini kendi

seçmelidir. Böylece öğretmen ve öğrenci arasında daha iyi iletişim sağlanacak,

öğrenci rehber öğretmenine duyduğu sevgi ve saygıdan dolayı uyumlu bir tutum

sergileyecektir.

Öğretmen sınıf düzenini bozan öğrenciyle özel olarak ilgilenmesi gerekmektedir.

Öğrenciye sorumluluk verilerek bu sıkıntıdan kurtulunabilir.

Öğrencilerin aile yapısı iyi bilinmelidir. Empati de unutulmamalıdır. Biz evlerimizde

çocuklarımıza nasıl davranıyorsak öğrencilere de öyle davranmak zorundayız.

Olumsuz davranışlarında olumsuz davranışı bastırmak için maddi külfet ceza olarak

kullanılmamalıdır. Örneğin: Geç kalan öğrenciye çikolata aldırma cezası vb.

Öğrenciye göre performans ve proje ödevleri verilmelidir. Bu ödevleri öğrenci

kesinlikle bilgisayar çıktısı olarak vermemeli öğrenci konusunu sınıfta sunmalıdır.

Sen dili yerine ben dili kullanıldığında ise, öğrenciyi olumsuz olarak yargılayan

mesajlar yerine, öğretmenin sorun karşısındaki duyguları dile getirilir.

Böylece öğrenci, doğrudan kendi kişiliğine yönelik olumsuz bir yargıyla karşı karşıya

kalmadığı için, öğrenciyle öğretmen arasındaki iletişim bozulmaz.

SONUÇ

Öğretim etkinliklerinden istenilen verimin elde edilebilmesi için sınıfta düzenin

sağlanması gerekir. Öğretmen sınıfta akademik olmayan birçok sorunla karşılaşabilir.

Öğretmenin bu sonuçlarla başa çıkabilmesi için, iyi bir iletişim ve olumlu sınıf ortamı

oluşturma becerisine sahip olması gerekir.

Öğretmenin öğrencilerle sağlıklı iletişim kurabilmesi için, kendini iyi ifade edebilmesi

ve karşısındakini anlaması gerekir.

16

Sınıf içinde öğrencilerle iletişim kurulurken, öğretmen;

• Önce dinlemeyi bilmeli,

• Ben dili kullanmalı,

• Öğrencileriyle göz teması kurmalı,

• Öğrencilere soru sorduğu zaman yanıt için onlara zaman tanımalı,

• Öğrencilerle yakın mesafeden ilişki kurmalıdır.

• Öğrencilerin sormuş olduğu sorulara genel sınıf seviyesinde tatmin edici, açık ve anlaşılır

bir dille cevap verilmeli eğer sorulan soru ders konusunun dışındaysa öğrenciye gerekli

zaman ayrılarak öğrenci sorduğu soru hakkında bilgilendirilmelidir.Öğrencinin bu konudaki

merakı ve ilgisi ertelenmemelidir..

Olumlu bir sınıf ortamı oluşturabilmek için, öğretmenlerin sınıf kurallarını belirlemesi

ve bunları öğrencilere duyurması, istenmeyen öğrenci davranışlarını kontrol etmesi

gerekir.Sınıf kuralları, öğrencilerin okul ve sınıf içindeki davranışlarını düzenler, benzer ve

istendik davranışta bulunmalarını sağlar.Öğretmen sınıf kurallarına uyulmasını sağlamak için,

kurallara uyanları pekiştirmeli, uymayanları uyarmalıdır.

Öğrenciler genellikle, canları sıkıldığı, otoriteye karşı çıkma ve dikkat çekme ihtiyacı

duydukları zaman, kuralları bilmedikleri için istenmeyen davranışlarda bulunurlar.Öğretmen,

ders anlatırken öğrencileri sürekli izleyerek, derslere etkin katılımlarını sağlayarak,

öğrenmeye karşı güdüleyerek istenmeyen davranışları azaltabilir.

Öğretmen sınıfta istenmeyen bir öğrenci davranışı ile karşılaşınca, davranışı gösteren

öğrenci ile göz teması kurarak olumsuz davranışı öğrenciye duyurarak, davranışın nedenini

sorarak, davranışı görmemezlikten gelerek istenmeyen davranışı durdurabilir.

Sosyal Kültürel Etkinlikler

1. Bilgi yarışmaları, İlahiyat Fakültesi ve bu konuda akademik çalışma yapan öğretim

görevlilerini ziyaret ve İlahiyat Fakültesi kütüphanesinden istifade sağlanmalıdır.

2. Akaid ve Kelam alanında il ve ilahiyat fakültesi kapsamında yapılan konferanslara

mümkün olduğunca katılım sağlamak. Veya konferansa gelen hocaların okulda öğrenci

seviyesine uygun olarak konuyu okul konferans salonunda anlatmasını temin etmek

3. Bazı konularda ilahiyattaki hocaların okula davet edilerek farkındalık oluşturulması.

4. Akaid ve Kelam ilmiyle alakalı diğer derslerin de öğrenciye tanıtımını sağlamak.

Özellikle İmam Hatip Liselerinde okutulmayan Tasavvuf dersinin tanıtımında İlahiyat

17

Fakültesinden faydalanılması gerekmektedir. Çünkü kelam dersine alt yapı oluşturan bu

derste öğrenci bu disiplin ile ilgili diğer disiplinleri tanıması derse olan ilgiyi artıracaktır.

Öğretim Yöntem ve Teknikleri

1. Sunuş, anlatım, soru cevap, beyin fırtınası genel itibari ile bütün konularda kullanılan

yöntemlerdendir. Ahlaki özellikler anlatılırken video kullanılmaktadır.

2. Görsel materyallerin kullanıldığı yöntemler (video, sunu, resim) öğrenciler üzerinde

daha etkili olmaktadır.

3. Derslerde öğrenci ile birebir ilgilenme, üzgün sıkıntılı mutsuz görünen öğrencilerle

diyaloğa girme derse ilgiyi artırmaktadır.

4. Soru cevap yönteminde ödüllendirme kazanımların daha iyi öğrenilmesini

sağlamaktadır.

5. Konuyu anlatırken önemli görülen bazı kavramları tahtaya yazılabilir veya

öğrenciler konuyu okurken yine aynı şekilde tahtayı kelime/kavramlarla doldurulabilir. Sonra

bu kavram/kelimeleri açmalarını, anlatmalarını istemek faydalı olabilir. Bir yarışmaya da

dönüştürebilir. Bilemeyen oyun dışı kalır.

18

AKAİD -KELAM ÖĞRETİMİNDE YÖNTEM SEÇİMİNİ ETKİLEYEN UNSURLAR

TEBLİĞCİ: FATMA CANDAN GÜNAYDIN

Hayatını dini referanslarla uyumlu şekilde tanzim etmek isteyen her insan, düşünsel

serüveni esnasında ‘akıl mı vahiy mi?’ sorusuna kendince bir cevap bulmak durumunda

kalmıştır. İnsan bu sorunu ya akıl ve sorularıyla arasına mesafe koyarak aşar, ya da akıl ile

vahiy arasında çatışma vehmi uyandıran her bir konuyu araştırıp doğru dini bilgiye ulaşarak

itminan sağlamak suretiyle yoluna devam eder. Kolay olmayan bu ikinci seçenek bazıları için

hayati bir zorunluluk iken bazıları için gereksiz ve hatta tehlikeli bir yoldur. Onlara göre yalın

bir imanla dini hayatını inşa eden insan, aklın ürettiği sorularla boğuşmamalı nihai manada

çözemeyeceği konulara yönelerek vakit kaybetmemelidir. Bu şekilde düşünenlerin

anlaşılabilir gerekçeleri elbette vardır. Mesela, akli sorgulama ve bunun peşi sıra araştırma

yapma, toplumun çok büyük bir kesimi için uygulanabilirliği çok da mümkün olmayan bir

durumdur. O halde bu kesime akıl alanından ziyade imani esasların pekiştirilmesi suretiyle

eğitim verilmesi yeterli görülebilir. Dolayısıyla felsefenin ve bir nebze de kelamın

oluşturduğu sorgulama atmosferine girmeden de geniş halk kitlelerinin dini hayatları inşa

edilebilir. Teorik olarak daha güvenli ve sorunsuz görünen bu yaklaşımın açmazlarına kısaca

değindikten sonra ikinci seçeneği tercih edenlerin özellikle orta öğretim düzeyinde karşılaştığı

sorunlar ve çözüm önerilerine temas etmeye çalışacağız.

Toplumumuzda sıradan bir insan bile medya sayesinde İslama dair -detay

sayılabilecek konuları dahi- izleme ve öğrenme imkânına sahiptir. Medyanın en yaygın ayağı

olan televizyonlarda, İslamın konu edildiği tartışma programlarının raitinginin yüksek

olduğunu, bu programların yaygınlaşmasından kolaylıkla anlayabiliriz. Bir de sosyal medyayı

kullanabilen kesim düşünüldüğünde, İslama dair menfi ve müspet her türlü fikre ulaşmanın ne

çok kolay olduğu aşikardır. Bu durumda biraz da farazi olarak ifade ettiğimiz ‘akli sorgulama

atmosferine girmeyen kesim’den bahsetmek ne derece mümkün olacaktır? Yine de eğer varsa

böyle bir kesimin felsefe ve kelamla ilişki kurmadan dini hayatlarını inşa etmelerinde elbette

bir sakınca yoktur. Hatta Kelam ilmi bunu en baştan kabullenir ve ‘kocakarı imanı’nın en

yüksek iman seviyesi olduğunu ifade eder. Eğer kelamın ortaya koymaya çalıştığı akli

izahlara gerek olmayan bir ortam varsa doğal olarak kelama da gerek yoktur. Aklına hiçbir

soru takılmayan kimseye’ hayır senin aklına bu soru gelmeli ve bu da cevabı ‘ demenin

abesle iştigal olduğu muhakkaktır. Ancak günümüzde bu şekilde tanımlanabilecek kesimin

19

diğerine oranla çok daha az olması, aklı ötelemenin, soru ve sorgulamaları, itham ve itirazları

duymamanın hiç de mümkün olmadığı bir ortamı paylaşıyor olmamız, bu soru ve

sorgulamalara ikna edici cevaplar bulmayı kendine vazife edinmiş olan kelama olan

ihtiyacımızı da yeterince ortaya koymaktadır.

KELAM VAZGEÇİLMEZDİR

Kelamın vazgeçilmezliği, dinin vazgeçilmezliğinden kaynaklanır. ‘Allah ile âlem

arasındaki ilişkiyi belirlemek isteyen, kuram ve kurumlarını bu ilişkinin mahiyetini açıklamak

için inşa eden din, insanın başka hiçbir ilgi alanının verileri ile çözümleyemeyeceği bu

probleme belli ölçüde ikna edici bir cevap önerdiği için vazgeçilmez niteliğini her zaman

sürdürmektedir1.Tıpkı bunun gibi insan, hayatını idame ettirebilmek için nasıl ki dine ihtiyaç

duyarsa dini hayatını devam ettirebilmek için de kelama ihtiyaç duyar. Hatta bir başka

ifadeyle dinin kendi varlığını devam ettirebilmek için de Kelama ihtiyaç duyduğunu söylemek

mümkündür. Çünkü ‘bir dinin beşeri dünya ile karşılaştığı anda ilk ihtiyaç duyduğu şey yeni

şartlara karşı kendi varlığının devamını sağlayacak bir savunma refleksidir. Bu refleksin adı

‘Kelam’dır. Konu ve kavramları önemli ölçüde ortak olmakla birlikte din ve kelam arasındaki

farklılık, aynı zamanda kelamın varlığını zorunlu kılmaktadır. Çünkü Kelam dinin mevcut

yapısı ile çözümleyemediği imana ilişkin problemleri dinin üzerinde yürüdüğü kavramlara

akli içerik kazandırmak ve ortaya çıkan bu problemlere dinin kaynakları ile metinleri arasında

anlamlı sayılabilecek irtibatlar kurmak suretiyle çözümleme çabasıdır’2.

Kelam dini hayatın idamesi noktasında bu kadar önemli bir işlevi üstlenmesine

rağmen Gazzali’nin işaret ettiği husus nedeniyle olsa gerek Müslüman dünyada zaman zaman

kelam ilmine mesafeli bir duruş sergilenmiştir. Gazzali taklidi imanı tahkik seviyesine

çıkarma esnasında itikadın karışıklığa düşme ihtimaline, burhani yaklaşımların insanın

zihninde bir takım problemlerin yerleşmesine sebebiyet vermesi ihtimaline dikkat çeker.

Gazzali’ye göre Kelam farz-ı kifayedir. Kelam hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaç

mesabesindedir. İlaç, hasta olanı hayata bağlarken sağlıklı olanı öldürebilir. Dolayısıyla

Kelam, yetkin bir tabip tarafından gereği kadar kullanılması gereken bir ilaç konumundadır.

İşte burada kelam öğretenlerin ne kadar hassas bir noktada durdukları ortaya çıkmaktadır. Bu

durumda özellikle orta öğretimde kelam dersi öğreticilerinin adeta bir tabib-i hâzık gibi

davranmaları, hastalara ilacı vermek, hasta olmayanları da hasta etmemek gibi zor bir görevi

1 Galip Türcan, Kelam Dilinin Kurgusal Niteliği, İslami İlimler dergisi, s.86, sayı 1-2, 2009 2 A.g.m, s.87-88

20

üstlendiklerini söylemek mümkündür. Benim bu noktada teklifim, öncelikli olarak -çocuklara

yaptırdığımız aşı misali- düşünsel sorunlar ve itikadi problemlerle karşılaşmanın doğallığının

yanı sıra onları bu konudaki ilacın mevcudiyetinden ve adresinden haberdar etmek olmalıdır.

Öğretmen, küçük örneklemelerle, varsa sorularını cevaplamalı ama daha da önemlisi

sorularıyla beraber yaşamak yerine cevaplara doğru mesafe katetmeleri konusunda onlara

kılavuzluk etmelidir. Öğrenciler içinde gerçekten itikadi problemleri olanlarla özel

ilgilenmenin zarureti ortadadır. Aslında ilk bakışta bir lise talebesinin Gazzali’nin bahsettiği

‘avam’ kategorisinde olduğu dolayısıyla kelam ilminin öğretilmesinin çok da gerekli olmadığı

iddia edilebilir. Ancak realite çoğu zaman bu istikamette değildir. Makalenin sonunda

aktaracağım sorular öğrencilerimizin itikadi konularda problemler yaşadıklarının ve çözümü

noktasında kılavuza ihtiyaç duyduklarının ispatı sadedindedir. Dolayısıyla orta öğretimde

kelam öğreticisi düşünsel seviye açısından karma bir ortamda problemi olanları çözümle

buluşturmak, olmayanları ise problemlerden uzak tutmak gibi bir zor görevi üstlenmiş

bulunmaktadır. Kelam öğretiminin bu ‘göreliliği’ işimizi normalden daha zor hale

getirmektedir. Bu göreliliği ayarlayamayan bir kelamcının gerekli olmayan tartışmalara

öğrenciyi yönlendirmesinden kaynaklanan bir kafa karışıklığına sebebiyet vermesi

kaçınılmazdır. Ancak bu zorluğun farkında olarak gerekli formasyonu edinmiş öğretmenlere

özellikle hastalıkların yaygınlaştığı ve çok kolay ulaşılabildiği şu dönemde ne kadar çok

ihtiyaç olduğu da muhakkaktır.

Buraya kadar orta öğretim düzeyinde öğrencilerin Kelam ilmiyle tanışması gerektiğini

anlatmaya çalıştım. Bundan sonra dersin muhtevasına, öğretmen ve öğrencilerin özelliklerine

dair bazı hususlara dikkat çekmeye çalışacağım.

DERSİN MUHTEVASI

*İnsan bir bilgiyi öğrenebilmesi için o bilginin kendisine kısa orta ve uzun vadede

gerekli olduğuna inanması gerekir. Dolayısıyla öğrenci, sunacağımız muhtevanın kendisi için

gerekli olduğunu düşünmeden o bilgileri içselleştirememektedir. O halde öğrenciye, bu

bilgilerin hayati öneme sahip olduğu ve günlük hayatında sorunlarını çözme, varoluş düzeyini

yükseltme gibi etkilerinin olacağı yeterince izah edilmelidir. İnsanların reklamı yapılmayan

hiçbir ürünü satın almadıkları malumdur. Dolayısıyla öğrenci öncelikle öğretmenin aktaracağı

bilgilerin önemini fark etmelidir. Öğrencinin ‘bu benim işime yarar mı? Şeklindeki pragmatist

tavrı anlayışla karşılanmalıdır. Ancak onları pragmatistlikten idealizme kılavuzlamak

21

öğretmenin görevidir. Bu idrak düzeyine kendi kendilerine çıkmalarını ve söyleyeceğimiz her

cümleyi içselleştirmelerini beklemek realist bir beklenti değildir.

* Konuların günümüz ile bağlantılısının kurulması bu noktada işimizi kolaylaştıracak

en önemli unsurdur. Kelam insanların hayatına dokunan bir şeydir. Hayatımızın gidişatını

inançlarımızın belirler. Bu bağlantıyı kurmak hiç de zor değildir. Mesela irade konusu, sınava

hazırlanan öğrenciler için çok canlı bir konudur. Öğretmenin bu konuda bir beyin fırtınası

yaptıktan sonra gerekli bilgiyi vermesi çok daha kalıcı etki bırakabilir. Öğrenci, hayatının en

önemli sorusu ve sorununa açılım sağlayacak bilgilere asla kapısını kapatmayacaktır. Bu

öğretmen olarak işimizi oldukça kolaylaştıracak bir durumdur. Ancak burada neyi ne kadar

vereceğimiz konusunda net bir duruşumuz olmalıdır. Kader konusunda insanın sınırlarını

göstermek ve sorumluluğumuzu ilgilendiren kısımlarda yoğunlaşmak daha doğrusu neyi ne

kadar anlatacağımız konusunda bir planlama yapmış olmamız gerekmektedir.

Nübüvvet konularını anlatırken bu sorunlara dikkat çekerek ilerlemek yine kelam ve

hayat arasında bağlantı kurmada zorlanmayacağımızı göstermektedir. Aynı şekilde İman amel

ilişkisi konusunda ümmetçe yaşamış olduğumuz problemlere dikkat çekmek mümkündür.

*Öğrenciyi klasik kelam konuları ile tanıştırırken bu konuların bugünkü karşılıklarına

da temas etme zorunluluğu vardır. Mesela madde konusunda, cevher ve araz anlatılırken

bugünkü fizik bilgileri ile ilişki kurmak öğrencinin ilgisini ciddi anlamda etkilemektedir. Bing

bang teorisinin, atom altı âlem ile ilgili yapılan araştırmaların, Tanrı parçacığı ve Cern

deneyinin gündeme alınmayışı Kelam dersi açısından çok büyük bir eksiklik olacaktır. Bu

konudaki bilgilere Fizik öğretmenleri ile irtibat kurarak veya internet ortamından ulaşmak

mümkündür. Bu tarz konularda görsel materyal kullanmak zorunludur. Çünkü temelde soyut

bir ders olan Kelamın, her konusu görsel materyal kullanmaya elverişli değildir. Ancak dersi

daha dikkat çekici hale getiren görsel materyalleri kullanma imkânı veren bu konuları fırsat

bilerek derslerimizde farklı bir atmosfer yakalayabiliriz. Okullarda meslek derslerinin

materyal bankası oluşturması zorunludur.

*Anlatacağımız konular MAKSAT ve HİKMETLERİ’nden soyutlanarak

anlatılmamalıdır. Vereceğimiz bilgilerin bilinç düzeyine çıkmasını sağlayacak olan bu yön

ihmal edilmemelidir.

*Fikir farklılıklarının, mezhepsel ayrılıkların inanma motivasyonunu olumsuz yöne

etkilediği gözden uzak tutulmadan bu konulara girilmelidir. Öğrenci hem yaşı hem de hayat

22

tecrübesi itibarıyla birden fazla doğrunun olabileceğini birbirinden farklı şeyler söyleyenlerin

her birisinin haklı olabileceğini kavrama aşamasında değildir. Ancak ona bu eşiği atlatma

imkânını en çok verebilecek ders kelamdır.

*Ateist argümanlar muhtevanın el verdiği ölçüde adı konulmadan ele alınabilir. Ancak

burada Kelamın ‘ilaç’ yönü unutulmamalıdır. Bu argümanları gereksiz yere öğrencinin

zihnine nakşetme hatasına düşmemek gerekir. Fakat pek çok öğrencinin internette bu sitelerle

irtibatlı olduğu da bir gerçektir. Bu öğrencilerin tesbiti zor değildir. Sınıfımız ve

öğrencilerimizin inanç haritasını çıkarmak adına, kafalarına takılan soruları yazmalarını

istediğimizde, hem onları inanç sorunları açısından tanıma fırsatını bulur, hem de bu

çevrelerle bağlantılı olanları belirlemiş oluruz. Onlarla özel sohbetler yapmak daha isabetli

olabilir.

*Öğrencilerin en çok merak ettikleri konulara daha geniş yer vermek gerekmektedir.

Plan bizim için bir yol göstericidir, bu fonksiyonu unutulmadan onu prangaya

dönüştürmemek gerekmektedir.

*Kişisel kanaatimiz ne olursa olsun sahih Ehli Sünnet düşüncesinin temelleri sağlam

bir şekilde atılmalıdır. Öğrencimize akletmeyi, sorgulamayı öğreteceğiz diye her türlü

tartışmalı mevzuyu gündeme getirip kafalarını gereksiz yere karıştırmamalıyız.

ÖĞRETMENİN ÖZELLİKLERİ

Eğitim de en önemli unsur öğretmendir. Çocuğunu okutma imkanı olmayan bir

madenci baba, yerin metrelerce altında kazma kullanırken oğlunu hafız yapabilmiştir. Demek

ki ne ortam ne öğrenci ne okul…Eğitimde bunların hepsinden daha önemli olan; öğretmen ve

onun öğretme azmidir. O yüzden eğitimin öğretmenin kalbinde ve beyninde başladığını

söylemek mümkündür. Kanaaatimizce öğretmende olması gereken üç özellik vardır:

Öğrenme ve öğretme aşkı, formasyon, Kelam formasyonu.

Öğretmenin kendisini geliştirme, güncelleme yani ‘öğrenme’ işini bırakması

çöküşün, sıradanlaşmanın başlaması anlamına gelir. Bu durumda mesleğimiz bizim için sıkıcı

hale gelebildiği gibi biz de öğrencilerimiz için sıkıcı hale dönüşebiliriz. Bu nedenle kişisel

gelişimimize ve öğrenmeye ara vermemek durumundayız.

Dini öğreten kişiler olarak (öğretmen veya ebeveyn) eğitim ve öğrenmenin ne demek

olduğunu ve hangi yasalara göre gerçekleştiğini ne kadar biliyoruz? Bu konuda sünnetullah

23

nasıl işliyor? Bir insan bilgiyi nasıl ediniyor ve onu kullanıp içselleştiriyor ve de en önemlisi

nasıl eyleme dönüştürüyor? Bir öğretmenin bu konuda temel bilgilere mutlaka sahip olması

gerekir. Ancak maalesef fakültelerdeki formasyon eğitiminin bu konuda yeterli olduğunu

söyleyemeyiz. Bunun bilimsel yollarını bilmek zorundayız. Öğrenciyi ‘talebe’ye

dönüştürmenin yollarını bilmek zorundayız.

Bilindiği gibi öğrenme eyleminin öznesi öğrencidir. Onun adına kimse bunu

yapamaz. Öğretmenin asıl fonksiyonu, onu bu eylemin öznesi olmaya kılavuzlamaktan başka

bir şey değildir. Eğer öğrenme arzusu harekete geçmemiş ise, öğrenci ‘talep’ etmiyorsa bunu

ona zorlamak nefret duygularını harekete geçireceği için öğretme, şiddet içeren bir eyleme

dönüşür. Bu durumda başarı mümkün değildir. O halde öğrencilerimizi nasıl güdüleyeceğiz?

Bu işin ilmi nedir? sorularının peşinden, yeniden ve acilen formasyonumuzu güncellemeliyiz.

Kelam öğretme formasyonu ise biz kelam dersine girenlerin ayrıca edinmeleri

gereken bir haslettir. Öğretme formasyonu hakkında bildiklerimiz çoğu zaman, tamamen

soyut ve teolojik konuların öğretimini de kapsayacak şekilde değildir. Allah fikri 9. Sınıf

öğrencisi ile 12. Sınıf öğrencisine ne şekilde verilecektir? Akıl ötesi konular aktarılırken,

müteşabih mevzular gündeme geldiğinde hangi bilgi, hangi seviyede ve nasıl anlatılacak

meselesi tarafımızdan belirlenmiş ve belli bir metot çizilmiş olmalıdır. Ancak bu konuda da

ciddi eksikliklerimizin olduğunu itiraf etmek durumundayız. 6 yaşındaki oğlum ‘sayılar mı

sonsuz Allah mı?’ şeklinde bir soru yönelttiğinde hangi cevabın onun zihninde daha doğru bir

sonsuzluk fikri oluşturacağını bilemediğimi hatırlıyorum. Dolayısıyla Kelam öğretimin ilave

bir formasyon ile öğretilmesi gerektiğini teslim etmek gerekir.

Sorular yöneltmek suretiyle öğrenciyi derse motive etme, her zaman

başvurduğumuz bir yöntem olmakla birlikte Kelam dersi açsından yine dikkatli olunması

gereken bir alanı oluşturur. Çünkü bazı sorular onlar için erken olabilir. Susamış birine

ihtiyacı olan bir bardak suyu vermek yerine ağzına hortumu dayayıp musluğu sonuna kadar

açarsanız bu ihtiyacı gidermek adına onu boğabilirsiniz. Tıpkı bunun gibi dozu iyi

ayarlanmamış teolojik sorular öğrencinin inanç dünyasında travmatik etkiler bırakabilir ve

‘yarım hoca dinden eder’ atasözünün anlatmak istediği yanlış tarafımızdan yapılmış olur.

(Mesela bir çocuk yaramazlık yapınca, günahlarının arttığını düşünerek sola eğik yürümeye

başlıyor.) Sonuç olarak İnanç konularının anlatımı öğrencinin gelişim seviyesi ile uyumlu

olmak zorundadır. Bu da Kelam öğretimin, ilave bir formasyon gerektirdiğini göstermektedir.

24

ÖĞRENCİNİN ÖZELLİKLERİ

Bu konuda aktarmak istediğim, ergenlik döneminin Kelam öğretimi açısından

taşıdığı avantajlara temas ettikten sonra öğrencilerimizin inanç konularına dair sorularından

ibaret olacaktır.

Ergenlik dönemi bilindiği gibi fizyolojik dönüşümün yaşandığı bir dönemdir. Ancak

bu fizyolojik değişiklikler beraberinde psikolojik değişiklikleri de getirir ki bu değişikliklerin

pek çoğu bizim dersimiz açısından avantajlar taşımaktadır. Şöyle ki ergenlik dini hayatın

filizlenmeye başladığı, soyut düşünceye geçildiği bir dönemdir. Yani dini şuur bu dönemde

oluşur. Çoğumuz dini duygularımızın ve yaşantımızın ergenlik yaşlarında çok daha yoğun

olduğunu gözlemlemişizdir. Bu dönemde insan ‘ben neyim, kimim, yaşamın gayesi nedir?’

gibi sorulara cevap aramaya başlar. Düşünme, sorgulama ve anlamlandırma çabası bizim

dersimiz açısından oldukça olumlu ve elverişli bir zemin değil midir?

Gençlik döneminde insanın sahip olduğu hayat enerjisinin her türlü saf duygularla

kalbi zenginleştirmek suretiyle yüce amaçlara yönlendirilmesi mümkündür. Çağımızda bu

hayat enerjisinin tamamen bedensel olarak tanımlanması ve tatmine yönlendirilmesi aslında

idealizme, ilme, ahlak ve sanata yönelebilecek çok önemli bir imkânı yok etmektedir. Ancak

bu avantajın farkında olan bir öğretmen, idealist olmaya, iyiye ve güzelliklere koşmaya hazır

olan öğrencisini küçük dokunuşlarla etkileyebilir. Bu döneminde onu, cinselliğe saplanıp

kalmaktansa ulvi maksatlar peşinde koşmaya, temiz ve anlamlı bir hayat inşa etmeye

odaklayabilir. Dolayısıyla kafamızda hep olumsuz şekilde kodladığımız ergenlik döneminin

bu paha biçilmez avantajları gençlerimizin sağlıklı dini hayat oluşturmaları için kullanılabilir.

İçlerinde neş’et etmeye başlayan protest ruh -ebeveynlerini hedef almaları yerine-

yeryüzündeki kötülüklere, kendilerini esir alıp köleleştirecek olan nefsani hazlara, zulme ve

haksızlıklara ‘La’ dedirtmek için ne kadar da elverişlidir. Tüm bu serüvenlerini akıldan

sağduyudan ve sıratı müstakimden uzaklaşmadan oluşturmaları için, onların hayatlarına

dokunabilmek için, bu dersine kadar da önemli bir yerde durmaktadır.

Şimdi 12. Sınıf kız öğrencilerimizin inanç konularında taşıdıkları soru ve sorunları

aktaracağım. Sorularda da görüleceği üzere öğrencilerimiz yer yer ciddi teolojik sorunlara

temas etmiş durumdalar. Sorularından Kelam ilmine ciddi manada ihtiyaç duyduklarını

gözlemleyebiliriz.

25

1-‘Neden inanırız’ sorusuna verilen cevaplar benim için büyük problem. Çünkü bu

soruya cevap olarak ‘ içimizdeki inanma isteği, zayıflığımız, benliğimizin toprakta yok

olmayı kabullenmemesi gibi açıklamalar yapılıyor. Eğer benliğimizde bir inanma ihtiyacı

varsa yanlış bir şeye inanma ihtimalimiz artmaz mı? Yani ben korkuyorum ya da aklım

doğayı algılayamıyor ve bunun sonunda ’bir ilah var’ diyorum. Zaten Müslüman bir ailede

doğdum….

2- İnsan niçin zor anlarında bir yaratıcıya ihtiyaç duyar?

3- Allah bizim cennete ve cehenneme gireceğimizi biliyor neden bizi imtihan ediyor?

4- Öldükten sonra dirileceksek neden ölüyoruz?

5- Sürekli ibadetlerimi eksiksiz yapmak istiyorum. Tam namaza başlıyorum ama özel

günüme denk geliyor. Kandillerde ve bütün ibadet edeceğim günlerde böyle oluyor.

Acaba Allah beni huzurunda istemiyor mu?

6- Allah her şeyi bildiği halde neden bizi yarattı?

7- Bazen peygamber yaşadı mı gerçekten var mı? diye düşünüyorum.

8- Bizler Müslüman ailede doğduğumuz için mi Allah’a inanıyoruz. İnanmayan aileden

doğanların suçu ne?

9- Allah akıl vermiş ama bizlere de vermiş ama biz de tam kullanamıyoruz.

10- Allah’ın varlığını bir ateiste nasıl ispatlayabiliriz? Onlar bing bang deyip geçiyorlar?

11- Şu an ölen insanlar kıyamete kadar uykuda mı?

12- Cennete nasıl ulaşabiliriz birinin doğru dediğine diğeri yanlış diyor?

13- Sonsuzluk kavramı akıl almaz bir şey Allah’ın sonsuz olmasını algılayamıyorum.

14- Nasslara dayanmayarak meleklerin varlığını nasıl ispatlarız?

15- İnançların farklı olmasının sebebi nedir?

16- Neden Kuran’da belirsiz ayetler var (anlamı açık olmayan)?

17- Madem Kur’an bize açıklayıcı olarak gönderildi o zaman kelimeler neden anlaşılır

değil?

18- Rabbimiz bildiği halde neden bize Rabbin kim diye sordu?

19- Kaderde ne zaman öleceğimiz belli ise neden sadaka ömrü uzatıyor?

20- Kaderde cennete ve cehenneme gideceğimiz belliyse neden ibadet ediyoruz?

21- Kur’an’a her şey yazıyor da neden kıyamet günü yazmıyor?

22- ’Sen olmasaydın âlemleri yaratmazdım’ ifadesini anlamıyorum

23- Mizanda iyilikler ağır basarsa direk cennete gidecek miyiz?

26

24- Allah bizi neden yarattı? Neden ibadet etmemizi istiyor? Neden bizi imtihan ediyor?

Diğer dünyada ibadet etseydik neden bu dünyaya gönderildik?

25- Birşeyin olması için Allah’ın ‘ol’ demesi yeterliyken neden çeşit çeşit melek yaratmış?

26- Kul hakkı olmayan yok bir yandan da şunu yaparsanız cennete gideceksiniz deniyor

nasıl olacak?

27- Bir iyi insan var namaz kılmıyor ama bir de namaz kılan kötü insan var hangisinin

yaptığı daha doğru?

28- 18 bin âlem var mı? Başka âlemler var mı?

29- Allah kötülüklere neden engel olmaz?

ÖĞRETİM ARAÇ GEREÇLERİNİN DURUMU

Akıllı tahtaların, internetin kullanımının elzemliği üzerinde durmayı gerekli

görmüyorum. Her birimiz bunun gerekliliğini teslim etmekle birlikte uygulamaya koymakta

zorlanıyoruz. Bu sorunun aşılması; meslek dersleri öğretmenlerinin okullarında bir materyal

bankası oluşturmaları ve yardımlaşmaları sayesinde aşılabilir. Kelam dersi çok yoğun görsel

materyal kullanımı gerektirmez. Çünkü öğrenci soyut düşünmeye alıştırılmaktadır. Buna

rağmen tekdüzeliği aşmak için mutlaka kullanmamız gereken görsel materyaller mevcuttur.

Aslında benim teklifim bu konuda profesyonel hazırlanmış cd lerin ders kitapları ile beraber

öğretmenlere verilmesidir.(Allah’ın varlığının delilleri konusunda çarpıcı belgeseller, madde

konusunda bilimsel filmler, kader konusunda çekilmiş kaliteli sinema filmleri gb.)

Son olarak her ders veya ünite sonunda çalışma kağıdı dağıtmanın son derece faydalı

olduğunu belirtmek isterim. Bu kağıtların okunup değerlendirilmesi işi öğrencilere

bırakıldığında çok daha etkili ve eğlenceli bir öğrenme sağlandığını gözlemledim. Örnek

olarak bir çalışma kağıdını paylaşmak isterim.

ÇALIŞMA KAĞIDI I

KELAM İLMİNİ TANIYALIM

1-Kelam ilminin konularını üç başlık altında toplayarak yazın.(10)

2-İslam inanç esaslarını ispata güç kazandıran ilim ne demektir?(10P)

3-‘Sarih akılla sahih nakil çatışmaz. Çatışırsa ya akıl sarih değil ya nakil sahih değildir’ cümlesindeki ‘sarih akıl’ ve ‘ sahih nakil’ kavramları ile ne kastedilmiştir?(10P)

27

4-Aşağıdaki eser adlarını yazarları ile eşleştiriniz.(10P)

Fıkh-ı Ekber İmam Matürîdî

Kitabu’t-Tevhid Gazzalî

el-Mustasfâ Ebû Hanîfe

5-Kelam ‘Amentü’deki esasları açıklamayı hedeflemiş bir ilim dalı ise niçin Kelam kitapları atom konusuna genişçe yer vermiştir? (20P)

6-Boşlukları doldurunuz (10P)

Ehl-i Sünnet Düşüncesinin iki ana kolunu …………. ve ……….. oluşturur. (

Kelam İslami İlimlerin temelini oluşturduğu için ………’d-din…. diye de adlandırılmıştır.

Vacibu’l-Vücud kavramı Kelam ilminde Allah’ın varlığının aklen …………. oluşun ifade etmektedir.

Her hâdisin bir ………….. ihtiyacı vardır.

Akıl, vahiy ve duyu verileri Kelam ilminin …… kaynaklarını oluşturur.

7-Kelamcıların sofistlere yönelik ق ئ ء حقا شیا تة األ ب ifadesini ne amaçlaثاsöylemişlerdir.(10P)

8-İslam inanç esasları içinde anlamakta zorlandığınız konuları yazınız.(20P)

YARARLANILAN KAYNAKLAR:

Galip Türcan, Kelam Dilinin Kurgusal Niteliği, İslami İlimler dergisi, s.86, sayı 1-2,

2009

Galip Türcan, Kelamın Dini Meşruiyeti ve Öğretimi Üzerine Bir Değerlendirme,

S.D.Ü.F.D, s.127-66,sayı:30, 2013

M. Şevki Aydın, Öğrencinin Din Eğitimine Gönüllü Katılımı, Etkili Din Öğretimi,

Editör: Şaban Karaköse, İstanbul, 2010,s.9-14

Turgay Gündüz, Ergenlik Dönemi Din Eğitimi, Etkili Din Öğretimi, Editör: Şaban

Karaköse, İstanbul, 2010, s.73-101