1

AİZONAİ ANTİK KENTİ

Dr. Vural Yiğit20.12.2015

2

FRİGYA-Phrygİa Frigya, Sakarya Irmağı ile Büyük

Menderes nehri arasında kalan bölgenin antik çağdaki adıdır.

Balkanlar’dan, Anadolu’ya gelip bu bölgeye yerleşen Frigler’ler, buranın yerli halkıydı.

Prigya, kuzeyinde Bithynia, batısında Lidya, güneyinde Pisidia ile Lykonia, doğusunda, Kappadokia’nın bulunduğu geniş bir bölgeydi.

3

FRİGYA

4

AİZONAİ-ÇAVDARHİSAR

Aizonai adı, M.Ö. 2./1. Yüzyıldan itibaren kentin adını taşıyan ilk sikkelerde görülmektedir.

Buradaki yerleşime ait kentleşme bulgularına, M.S. 1. Yüzyıl sonlarına doğru rastlanmaktadır. Roma Dönemi’nde tahıl ekimi, şarap ve yün üretimi

sayesinde zenginleşmiş ve ünü bölge sınırlarını aşmıştır. Selçuklu Beyliği Dönemi’nde, «Çavdar Tatarları»

tarafından üs olarak kullanılmıştır. Bu yüzden buraya Çavdarhisar adı verilmişti. Anadolu Selçuklu Devleti’nin çökmesi ve dağılmasıyla

başlayan Anadolu Beylikleri döneminde, Kütahya merkezli, «Germiyanoğulları» Beyliği burada kurulmuştu.

5

6

AİZONAİ ANTİK YERLEŞİMİ Aizanoi, antik Frigya’ya bağlı olarak yaşayan

Aizanilistler’in ana yerleşmeleriydi. Penkalas (Kocaçay) Irmağı’nın yukarı

kesiminde, yaşayan Frigyalılar’ın öncüleriydiler. Kentin yüksek platosu üzerinde bulunan Zeus

Tapınağı’nın çevresinde yapılan kazılarda, M.Ö. 3. Bin yıllarından yerleşme tabakaları ortaya çıkarılmıştır.

Helenistik Dönem’de bu bölge, değişimli olarak Bergama ve Bithynia’ya bağlı iken, M.Ö. 133’de Roma egemenliğine girmiştir.

7

AİZANOİ’NİN MİTOLOJİK ADI Mit Tanrılarının kralı Zeus’un, bellek

tanrıçası, «Mnemosyne» ile yaşadığı dokuz gecenin meyvesi olarak dünyaya gelen ve her biri birer müz* olan dokuz kızı vardı.

Bu kızlardan biri de Koro müziği ve Lirik Aşk Şiirlerinin İlham Perisi, «Erato» idi.

Aizanoi adının, Friglerin efsanevi atalarından Arcas’ın, «Azan» isimli oğlu ile evlenen Erato’dan geldiği söylenir.

*Peri kızı

8

9 MÜZDEN BİRİ ERATO Kleio - Tarih, Thalia - Komedya, Terpsikhore - Dans, Euterpe - Flüt (müzik), Polymnia - Kutsal Şiirler, Kalliope - Destan ve

Epik Şiir, Erato - Korolu ve Lirik

Aşk Şiirleri, Urania - Gök Bilimi, Melpomene - Tragedya

ilham perisidirler.

9

PERİ ERATO Çoğunlukla Lir ile birlikte betimlenen, Koro

müziği ve Lirik Aşk Şiirlerinin İlham Perisidir. Erato, Atena'yı kıskandıracak kadar zeki,

Venüs'ü kıskandıracak kadar güzel ve aşk dolu, neşeli bir periydi.

Su perisi olarak da bilinir. Onu anlatmak için evrenin bütün güzellikleri

biliyor olmanız gerekir. Özellikle sabahları öyle bir ışık saçar ki güneş

bile onu gördüğünde ne yapacağını unutur.

10

11

AİZANOİ KENTİ’nİn kuruluŞu Kentte o dönemde, yaklaşık seksen bin (!)

civarında nüfusun olduğu tahmin edilmektedir. MS 1. yüzyılda yaşamış Strabon’a göre,

Aizanoi, Phrygia Epiktetos’taki Aizanitis’in baş şehri olup, deniz seviyesinden 1085 metre yükseklikte bir plato üzerinde yer alır.

Rhyndakos Nehri’nin kollarından Penkalas Çayı’nın (Kocaçay) iki yanına kurulmuştur.

Aizanoi Antik Kenti, Efes, Bergama, Side gibi antik kentlerle çağdaştır.

12

AİZANOİ KÜLTÜ Aizanoi'de «Meter Steunene» adıyla anılan

tapınağın, Anadolu'nun Tanrıça Kybele'sinin kült yeri olduğu düşünülmektedir.

Tapınağın kuzeybatı alınlığında, orta akroter* de bir kadın büstünün bulunması, tapınağın yalnız tanrıların babası Zeus'a değil, aynı zamanda Tanrıça Kybele'ye de adanmış olduğunu gösterir.

Etki uyandıran bu yapı, belki de kehanet yeri işlevini görüyordu.

* Heykel süslemeleriyle bezenmiş kürsü taşı.

13

ANTİK KALINTILAR Günümüze kadar gelen antik kalıntılar: Zeus ve Artemis Tapınağı, On beş bin seyirci kapasiteli tiyatro ve ona bitişik on

üç bin beş yüz seyirci kapasiteli Stadyum, Meter Steunene Kutsal Mekanı, İki Hamam, Borsa Yapısı, Sütunlu Cadde, agora Kocaçay üzerinde ikisi ayakta, 5 adet köprü, Kent Mezarlığı, Tek kemerli bir su bendi, su yolları, Anıtsal kapı yapıları bulunmaktadır.

14

ZEUS TAPINAĞI Yapımına M.S. 1 nci yy. başlanmıştır. Tapınağın ön galerisinin (Pronaos) kuzey tarafındaki

yazıtta, İmparator Hadrian ile kent arasındaki yazışmalar yer almaktadır.

Yazıt, Eurykles’in* erdemlerinden ve kent için yaptığı işlerden övgü ile bahsetmektedir. Tapınağın kesme taşlarının üzerinde savaş

sahneleri, atlıları ve atları gösteren çizimler vardır. Bu çizimler, 13 ncü yy.’da tapınağın etrafındaki

surlarda korunak arayan Çavdarların yaşamlarından sahneleri göstermektedir.

*Atinalı ünlü komedya yazarı olsa gerek!

Zeus Tapınağı

15

Zeus Tapınağı’nın 8 İyon sütunlu kısa yanı.

16

ZEUS TAPINAĞI GECE GÖRÜNÜŞÜ

17

18

Kadın Büstü Biçimli Akroter**Alınlığın üst köşelerine yerleştirilen oyma bezemeler ve heykelciklere verilen ad.

19

ARTEMİS TAPINAĞI Geç Antik dönem sütunlu caddesinde, Artemis

tapınağı parçaları bulunmuştur. Zengin süslemeleri dikkati çeken kuzeydoğu

galerinin görkemli İyon başlıkları bu tapınağa aittir. Başlıkların üzerinde, Tanrıça Artemis ve

Asklepiades* 'in adı geçen uzun bir yazıt vardır. Kuzeydoğu galerinin tabanında döşeli olarak ele

geçen iki yazıt, tapınağın alınlık üçgeninde bulunur. Bunlardan birinde Artemis'in atribüsü** olan geyik,

alçak kabartma olarak işlenmiştir. *Sağlık tanrısı

20

Artemis’in atribüsülü* * Geyik Kabartması**Antik heykellerde bir heykelin hangi tanrı, tanrıça ya da kahramana ait olduğunun anlaşılmasına kolaylık sağlayan ayrıntı, giysi ya da aksesuara verilen genel ad.

21

Meter Steunene Kutsal Alanı Şehrin bilinen en eski kutsal alanı Tanrıça, «Meter �

Steunene»ye ait kült yeridir. Burada, yapılan kazılarda ele geçen pişmiş toprak

figürleri, M.Ö. 1. yüzyıl ile M.S. 2. yüzyıl arasına tarihlemektedir.

Mağaranın üst tarafında basamaklı bir kaya tahtı görülür. Bu tip kutsal alanlara Frigya'nın kırsal kesimlerinde rastlanır.

Kaya kesintisinin üstünde taşlardan örülmüş yuvarlak iki kurban çukuru (bothroi) da kutsal alanın, daha erken dönemine ait olabilir.

Yöre halkı buradaki, kaya oluşumlarında yaşadığına inanılan, dağların ve doğanın hakimi, Anadolu'nun ana tanrıçalarına adaklarda bulunuyorlardı.

22

Kutsal Yol 1990 ve 1991 yıllarında Aizanoi’nin 2 km

güneybatısında, Meter Steunene kutsal alanına giden kutsal yolda, görkemli iki mezar yapısı ortaya çıkarılmıştır.

Haç plana sahip batıdaki mezar yapısının içinde, lahit koymak için yapılmış nişler* vardı.

Hellen’lerle Amazonlar’ın savaşını gösteren üstün kaliteli lahit, burada bulunmuştur.

Burada, Eros betimli mermer lahtin alt kısmı bulunmuştur.

Bu parça da Kütahya Müzesinin bahçesinde sergilenmektedir.

* Duvar içinde bırakılan oyuk, göz, hücre.

23

Kutsal SÜTÜNLU YOL

24

Stadİon* Aizanoi'deki, «stadion-tiyatro» ortak yapısının başka bir

yerde benzeri yoktur. Yapımı, M.S. 160 yılından başlayıp, aralıklarla M.S. 3.

yüzyılın ortalarına değin sürmüştür. Stadion girişindeki yazıtlar, M. Apuleius Eurykles'in bu

kompleksin yapımında da rol oynadığını göstermektedir. Bu cephe duvarının alçak kaidesi Dor düzenindedir. Pencereli ilk kat üzerinde büyük kemer açıklıklı yüksek

«Attika»** katı bulunmaktadır..*Stadyum, ölçü birimi**Tepe korniş üzerindeki duvar şeridi. (Çoğunlukla üzerinde yazıtlar ve bezemeler bulunur.)

25

AİZONAİ TİYATROSU Aizanoi tiyatrosu denizden 1019 m yükseklikte

kurulmuştur. Birinci kademesinde 22, İkinci kademede ise 12

sıra oturma yeri bulunmaktadır. Merdiven basamakları, ışınsal yollarla ayrılmıştır. Sıra başlarını aslan pençeleri süslemektedir. Orta yola açılan tonozlu girişlerin yan duvarları

günümüze ulaşmıştır. Orkestra alanının yarıçapı, 56 ayak 4 parmaktır. Bu boyut, Efes tiyatrosundan sonra Türkiye’nin

ikinci büyük antik orkestra yeridir.

26

Stadion Ve Tiyatro’nun Uzaktan Görünüşü

27

Heroon*, AGORA M.S. 2. yüzyılın ortalarında küçük tapınak olarak

kabul edilen bir «heroon» bulunan ve etrafı galeriyle çevrelenmiş olan agora inşa edilmişti.

Heroonun güneybatı duvarında, kuzeybatıdan podyumlu tapınak yapısına doğru giden bir merdivenin izleri kısmen görülebilmektedir.

Tapınak düzlüğünün güneydoğusundan geçen yolun hemen yanında, «agora» kalp biçimli bir köşe sütunu görülmektedir.

*Tanrılaştırılarak bir kahraman (Heros) olarak kabul edilmiş kişilerin öldüklerinde onurlarına inşa edilen yapılara verilen ad.

28

PAZAR YERİ(AGORA) Daha güneyde M.S. 2. yüzyılın 2. yarısında,

olasılıkla gıda pazarı olarak kullanılmış yuvarlak bir yapı (Macellum) vardır.

Burası 1971'de kazılmış ve kısmen onarılmıştır. Duvarlarında M.S. 4. yüzyılın başlarında İmparator

Diocletian'ın, 301 yılında enflasyonla mücadele için yaptığı ücret tespitlerinin bir kopyası konmuştur.

Bu yazıtta, İmparatorluk pazarlarında satılan tüm malların satış ücretleri yer almaktaydı.

Buna göre; Kuvvetli bir köle, iki eşeğin ücretine, yani 30.000 dinara; bir at ise üç köle ücretine eşitti.

29

ARKADE Malların satışa sunulduğu dükkanların girişi de

buradaydı. Günümüzde arkadlar gibi, halkı yağmur ve güneşten

koruyan bir çatısı vardı. Terk edilmiş yapılardaki heykeller de yerlerinden

alınarak buraya konmuştu. Kuzeydoğudaki, galerinin sütunları önünde bir yazıt

kaidesinde soylu bayan, «Markia Tateis»in onur yazıtı ve flüt çalan, panter postlu çıplak bir «Satyr*»in mermerden heykeli bir araya getirilmiştir.

* Yarı insan, yarı keçi yaratıklardır. çoban tanrısı pan da bir satyr dir.

30

keçİ ayaklI TANRI PAN Kırların, çobanların sevgili tanrısı olmakla birlikte, Pan,

arzuyu, kontrolsüz cinsel isteği, şehveti ve doğanın karanlığını da simgeler.

Mitoslarda terbiyeden, ahlaktan yoksun, dizginlenemez cinsel iştahıyla betimlenir.

Keçi görünümlü«yarı hayvan yarı insan» ilahlardandır. Kokar, terler, arzusu uğruna komik durumlara dahi

düşer, hatta ölür. Diğer tanrıların dokunulmaz betimlerine karşın Pan’ın

tüm kusurlarıyla ortalıkta dolaşması, yabana ait oluşunun sonucudur.

O süslenip giydirilemez, yıkanıp paklanamaz, kıllı, toynaklı bir kır hayvanıdır, lakin tanrıdır.

31

YARI TANRI PAN

32

TİCARİ YAŞAM Aizonai'nin, Macellum yapıları, antik çağın et ve balık pazarları

idi. . Bu yapının en önemli özelliği M.S. 290'larda İmparator

Diocletianus'un çıkarttığı bir kanunun Latince metninin duvarlarında yazılı olmasıdır.

"Maksimum Fiat Listesi" adı verilen bu kanun, Akdeniz civarındaki Roma topraklarında satışa sunulan mal ve hizmetler için sabit fiyatlar saptamayı amaçlamakta idi.

Sürekli artan enflasyona karşı, halkın aynı ürünü her yerde aynı fiyata (zamsız) alabilmesi için aklınıza gelebilecek her şey için fiyatlar saptanmıştı.

Köleden, ayakkabıya, asker ücretinden, bira ve şarap fiyatına, cam bardaklardan, seramiklere, çivilerden, öğretmen maaşlarına, her türlü hizmet ve ürünün fiyatı burada görülebilir.

33

34

dünya’da İlkBORSA Bugünün ticaret borsaları niteliğindeki gıda pazarı

bundan tam 1750 Yıl önce MS. 250 de kurulmuştu. Kuruluşundan 50 Yıl sonra MS. 301 Yılından itibaren

hem borsa işlemleri yapıldı, hem de enflasyonla mücadele amacıyla fiyat tespitleri ilan edildi.

O devirde işlem gören malların fiyatları sabitleştirilmiş, ülke genelinde enflasyona karşı tedbir alınmıştı.

Üretilen mallar arasında çapraz fiyatlandırma yapılarak, fahiş fiyattan mal alımı engellenmeya çalışılmıştır.

Ticaret Borsaları, tarihte olduğu gibi bu günde enflasyonla mücadelede önemli rol oynuyordu.

Bu nedenle ürün borsalarına gerekli önemin verilmesi hala güncelliğini koruyor.

35

36

DÜNYA’NIN İLK BORSA BİNASI

37

BARAJ VE TAŞ OCAKLARI Sel felaketinden korunmak için Penkalas Nehri

(Bedir Dere) üzerinde, iki evrede inşa edildiği anlaşılan, günümüze iyi koruna gelmiş bir baraj duvarı vardır.

Bu iki yapı evresi, çoğu oturma basamağı olan devşirme mermer parçalarla birbirinden ayrılmaktadır.

Baraj duvarının üst kesimlerindeki kayalıklarda, antik dönemde buranın taş ocağı olarak kullanıldığına işaret eden izler bulunmaktadır.

38

ROMA KÖPRÜLERİ Antik dönemde iki yakayı birbirine bağlayan beş

köprüden ikisi bugün bile geçişe hizmet etmektedir.

Beş kemerli taş köprü korkuluğunun bir kaidesi üzerindeki yazıttan açılış merasiminin M.S. 157 yılının Eylül ayında yapıldığı anlaşılmaktadır.

Köprüye 1990 yılında yeni korkuluklar konmuş ve yeniden kaplanmıştır.

Penkalas Köprüsü, Anadolu'daki (şimdiki Çavdarhisar) Penkalas'ın (yani Kocaçay) küçük bir kolu olan Ryndakos (Adırnas Çayı veya Nilüfer Çayı) üzerine kurulmuş Roma köprüleridir.

39

ROMA KÖPRÜSÜ

40

41

roma köprüsü

42

HAMAM KALINTILARI Stadion ve tapınak alanı arasında, M.S. 2. yüzyılın 2.

yarısına ait, önünde sütunlu avlusu ve zengin süslemeleri bulunan bir hamam yer almaktaydı.

Simetrik bu yapının güneydoğu yarısı 1978-1981 yıllarında kazılmıştır.

Hamam mekanlarının zengin mermer kaplamaları ile su ve ısıtma kanal kalıntıları, bugün bile görülmektedir.

Frigidarium* ve caldarium** gibi esas yıkanma odaları yapının ortasındadır. Bunlara çok sayıda yan mekana açılmaktadır.

Bunların en büyüğünde bir apsis içinde Tanrıça «Hygieia»nın mermerden bir heykeli vardı.

*Soğukluk, **sıcak bölüm .

43

HYGEİA «Hygieia», Yunan ve Roma mitolojisinde Hygieia veya Hygeia olarak geçmektedir. Tıp tanrısı Asklepios'un kızıdır. Sağlık ve temizlik tanrıçasıdır. Babasının iyileştirme temalı mitolojik görevini,

Hygieia koruma temalı olarak devam ettirir. Hijyen kelimesinin etimolojik kökeni de içerdiği

anlam bakımından aynı zamanda tanrıçanın ismi ile özdeştir.

Günümüzde, yaygın olarak kullanılan bir kavramdır.

44

Tanrıça Hygieia’nın Roma dönemi 1. yüzyıla ait heykeli

Gustav Klimt, 1901 tarihli Hygieia tablosu

45

HAMAM BETİMLERİ Kuzeydoğudaki hamam yapısının önünde spor

çalışmalarının yapıldığı kare biçimli büyük bir avlu (palaestra) yer almaktaydı.

Palaestra'nın kuzeyindeki tarlalarda bulunan büyük taş bloklar, burada, içi yuvarlak, dışı çokgen biçimli görkemli bir mezar yapısının yer aldığı anlaşılmaktadır.

Hamam mekanlarından birinde, ortada «Satyr» ve «Menad*» betimli kaliteli bir mozaik taban vardır.

M.S. 4. veya 5. yüzyıldan sonra bu hamamın ana mekanı düzenlenmiş ve Aizanoi'ni erken Hıristiyan cemaatinin yöneticiliğine atanan piskoposluk merkezi işlevini görmüştür.

*Baküs perisi, kendinden geçmiş kadın

46

Satyr ve Menad betimli taban mozaiği

47

TEŞEKKÜRLER