รายวชา สนทรยภาพกบชวตAesthetic Appreciation

GEH11013(3‐0‐3)

คาอธ บายรายวชาคาอธ บายรายวชาการสร างประสบการ ณการ รบร แ ละเข าใจดาน

ศลปะ ดนตร นาฏศลปและการแสดงของไทย

และกลมประชาคมอาเซ ยน โดยผานกระบวนการ

พน ฐานทางสนท รยศาสต ร เพ อ นาไปส ความ

ซาบซงและเห นคณประโยช น ในความงามดาน

ศลปกรรมศาสตร

บทท 1 สนทรยภาพ

ความนา

• สนทรยภาพมความหมายตางจากสนทรยศาสตร กลาวคอ สนทรยภาพมงใหความสนใจเกยวกบการรสกสมผสรบรไดของแตละบคคลตอความงามของงานศลปะหรอสภาพแวดลอมทเปนธรรมชาต โดยเฉพาะอยางยงเมอกลาวถงศลปะรวมสมยจะพบวา สนทรยภาพไดกาวขามคณคาดานความงามไปสคณคาอนหลายรปแบบ

• สนทรยศาสตรม งใหความสาคญแ กการศกษาองคประกอบของศลปะตามแขนงวชาตาง ๆ ทเปนศาสตรดานศลปะ

• ดงนน เม อกลาวถงสนทรยภาพจงตองศกษาความหมาย แนวคด ความรท วไปเกยวกบภมหลงเช งประวตของสนทรยภาพ ความหมายของศลปะ และความงาม เพ อเปนพ นฐานสาหรบการพรรณนาประสบการณสนทรยภาพเมอไดสมผสรบร ผลงานศลปะ

ตอนท 1.1 ความร ท วไปเกยวกบสนทรยภาพ

• คาวา สนทรยภาพ ตรงกบคาภาษาองกฤษวา aesthetic  ทมรากคามาจากภาษากรก แปลวา ผสสะ หรอ อยางจบใจตอความ

งามทางศลปะ หรอ รบร ดวยอารมณ

• ร ากคาท เ ปนภาษากรกนน มาจากรากคาเดมในภาษากรก ท

แปลวาฉ นร ส ก สมผส รบร ได

• สรป คาวา สนทรยภาพ aesthetic  /  esthetic หมายความวา การ ร ส ก สมผส ร บ ร ไ ด ข อ งแ ต ล ะบคคล ต อ ความงาม ใน

ธรรมชาตหรองานศลปะ โดยอยนอกเหนอเจตจานงแหงตน

ร งกนนามเสนหทางสนทรยภาพ

สนทรยภาพ กบ สนทรยศาสตร

• ตนกาเนดแนวความคดเกยวกบสนทรยศาสตรมาจากปรชญา

สาขาหนงเรยกวา คณวทยา หรอ อรรคฆวทยา (axiology) • ปร ชญาสาข าน ศกษาว า มนษ ย จ ะร ค วามจ ร ง ไ ป เ พ อ อ ะไ ร

หมายความวาอะไรควร เ ปนอดมคตสาหรบมนษย มนษยควร

แสวงหาอะไรท เปนสงประเสรฐสดขณะมช วตอยบนโลกน

• ปรชญาสาขาคณวทยาจงสามารถใหคาตอบท วาดวยคณคาและ

ประเภทของคณคาท ประเสรฐสดแกชวตของคน

• สนทรยศาสตรเปนหนงแขนงยอยของปรชญาสาขาคณวทยา

สนทรยศาสตรกบสนทรยภาพ

• สนทรยศาสตรเปนศาสตรท เกยวของดวยศลปะ

• ศกษาศลปะตามลกษณะของสอท แสดงออก ไดแ ก วรรณกรรม

ประตมากรรม สถาปตยกรรม จตรกรรม ดนตร และ นาฏศลป

• ศกษาศลปะตามลกษณะของการ รบสมผส ไ ดแ ก ทศนศล ป

(visual  art)  โสตศลป (aural  art) โสตทศนศลป

(audiovisual art)• ส น ท ร ย ศ าส ต ร จ ง เ ป น ศ าส ต ร ท ช ว ย ป ท า ง ไ ป ส ก า ร เ ก ด

ประสบการณสนทรยภาพ

เทพอาโฟรไดทเปลอยกายยอตวอาบนา

ความแตกตางระหวางสนทรยศาสตรและสนทรยภาพ

• สนทรยศาสตร เปนศาสตรท ศกษาถงคณคาและความสาคญของศลปะ โดยใหความสาคญดานความงามและการตอบสนองรบรดวยสมผสตอวตถธรรม

• สน ท ร ยภาพ ห ร อ ปร ะสบการ ณสน ท ร ยภาพ (aesthetic experience) หมายถง การตอบสนองรบร ดานความงามของวตถธรรมทเปนงานศลปะหรอท เปนธรรมชาต

• บคคล เ กดสน ท ร ยภาพ ผานการ สมผส ร บ ร ท อ ย น อ ก เ หนอเจตจานงแหงตน จนบรรลสภาวะสงสงลาเลศและความงามของศลปะและธรรมชาต

คานยามของศลปะและความงาม

• กลมคานยามแผนโบราณ (Traditional definitions)

• กลมคานยามตามแบบแผน (Conventionalist definitions)

- กลมคานยามตามแบบแผนเชงสถาบน

- กลมคานยามตามแบบแผนเชงประวตศาสตร

• กลมคานยามเชงหนาท (Functional definitions)

• สรป ศลปะไมอาจนยามความหมายไดวาคออะไร

เมอศลปะไมมคานยามทสมบรณ

• โลกศลปะนบจากครสตศตวรรษท 19  – 20 หนไปหาแนวคดอยางอ นเขามาแทน เพ อบงบอกความสาคญของศลปะ เชน การแสดงออก

(expression) การส อ ความหมาย (interpretation) การ เห นแจง (intuition) และ ประสบการณ (experience)

• อ ยางไร กตาม อาจสรปร วบยอดคานยามของศลปะท มมากมาย

เพ อใหเปนแนวทางสาหรบศกษาทาความเขาใจศลปะ

• ศลปะคอ ผลผลต (output) ของการกระท าเกยวกบการ เลอกสรรจดวางตาแหนงเร องราวหรอสรรพสงอ ยางเปนระเบยบ โดยเจตนา

เพ อแสดงออกซงความงาม ความคด อารมณ ความร ส ก หรอ ปญญา

คานยามของความงาม

• โลกศลปะสงสยไมสนสด วาความงามมอยจรงหรอไม ถาความ

งามมอยจรง ความงามตองอย เฉพาะกบศลปะเทานนหรอ ความ

งามเปนสากลหรอไม

• ทสาคญทสดคอคาถามทวา ความงามคออะไร

• ความงามอยท ตาของผ เหน – Beauty is in the eye of thebeholder.

• ความงามไมมคานยามทสมบรณลงตว

เมอความงามไมมคานยามทสมบรณ

• ความงาม และ ศลปะ ตกอย ในสถานะและชะตากรรมเดยวกนคอ ไมมคานยามใหแกตนเองท สมบรณ

• จอรจ แบนครอฟท (George  Bancroft  1800‐1891) นกปร ะวต ศาสต ร นกการ ศกษา ชาวอ เมรกน เ สนอความ เห นเกยวกบความงามวา ความงามโดยตวมน เองคอฉายาทสมผสรบร ไดของพระผ เปนเจา (Beauty itself is but the sensible image of the infinite.)

• หมายความวา จกรวาลมความงามเพราะพระผ เ ปนเจาทรงสราง พระผ เปนเจาเปนองคแหงความบรบรณ

เมอความงามไมมคานยามทสมบรณ

• ดงน น ความซ าบซ งค วามงามจง ต อ งก ร ะท าด วยท ศน ะคต

สนทรยะ (aesthetic  attitude) อนหมายถงการปราศจากข อ บ เ ข ต เ จตน าอ น ใ ดน อ กจากความ เ บกบ าน ใ จอน สน ท ร (aesthetic enjoyment)

• กลาวโดยสรป มนษยซาบซ งความงามดวยทศนคตสนทรยะ ผาน

การ ร ส กสมผสรบร แ ละจนตนาการ ท าให เก ดสนทรยภาพขน

ภายในตวเอง

ตอนท 1.2 ศลปะและประสบการณสนทรยภาพ

• ศลปะไมมคานยามทช ดเจนแ กตวเอง แ ตศลปะกลบถกสรางสรร คข นมามากมาย ดงนน จงเกดคาถามวา ศลปะควร เปนอยางไร และ การตดสนคณคาของศลปะควรทาอยางไร

• คลเมนท กรนเบรก (Clement  Greenberg  1909  – 1994)นกวจารณศลปะชาวอเมรกน ผมช อ เสยงเปนท ยอมรบในโลกศลปวจารณ ไดเสนอความเหนไว ดงน

• สอศลปะควรมองหาวาอะไรท าใหตนเองมความพ เศษทามกลางสอศลปะประเภทอน ๆ และจากนนจงกลนตวเองออกมาเปนสงใดกไดท มากกวาการยนยนความพ เศษของตนเองวาเปนรปแบบ (as  a form)

การตดสนคณคาศลปะ

• ศลปะตองมคณคา (value) ทจะตองถกพ จารณาตดสน คณคาอะไรท ควรไดรบความเหนวาเหมาะสมสาหรบมนษย

• คณคาของศลปะควรตดสนจากหลกการอะไร ในท สดหลกการตาง ๆ กถก เสนอออกมามากมาย จนเกดความปน ปวน ปวดเศยร เวยน เกลา หาข อยต ลงตวไ มไ ด ไ ม ตางไปจากการหาคานยามของคาวา ศลปะ และ ความงาม

• กล มความเห น เก ยวกบการตดสนคณคาของศลปะแ บงเ ปน 2 แนวทาง คอ ตดสนจากคณคาภายนอก และ ตดสนจากคณคาภายใน

การตดสนศลปะจากคณคาภายนอก (extrinsic value)

• ผท เช อวาศลปะมคณคาภายนอกทสามารถยนยนคณคาศลปะ วา

เปนคณคาของวถการแสดงออกดานจรยธรรม ความด ความงาม

งามตรงใจ (picturesque) และอารมณความร ส ก คอ ลโอ ตอล

สตอย (Leo Tolstoy 1828‐1910)

• ตอลสตอยเชอวาคณคาศลปะอยท การรบร อารมณความร ส กของผอ น

(empathy) เขากลาววาศลปะเปนกจกรรมอยางหน งของมนษย โดย

ผสรางศลปะไดสงผานอารมณความร ส กของตนในการดารงชวตไปถง

ผอ นดวยสอสญญาณภายนอกทเหนไดในลกษณะใดกตาม และผอ น

สามารถรบร สมผสไดถงความร ส กเหลานน

การตดสนศลปะจากคณคาภายใน (intrinsic value)

• กลมทมความเหนวาศลปะมคณคาอยภายในตวเอง (Art is valuable in and of itself.) คอกลมศลปนทเชอวา ศลปะเพอศลปะ (art for art’s sake)

• ความหมายของแนวความคดดงกลาว ศลปนกลมนมความคดวาศลปะมความสงสงเลศลอยนาชนชมยาเกรง ซงมลกษณะตาม

นยยะของคาภาษาองกฤษวา “the sublime”

• บคคลทมความคดเหนอยางโดดเดนของกลมนคอออสการ ไวลด(Oscar Wilde 1854-1900) นกเขยนชาวไอรช ผมผลงานเขยนเปนทยอมรบอยางกวางขวางในวงการวรรณกรรมและศลปะ

ศลปะเปนกจกรรมการสรางสรรคของมนษย

องคประกอบของสนทรยภาพ

• สนทรยภาพเปนสากลหรอไม

• อองเดร มาลโร (André Malraux 1901 – 1976) นกเขยน นวนยาย นกทฤษฎศลปะ รฐมนตรวาการกระทรวงวฒนธรรม ชาวฝรงเศส อธบายวาแนวคดเกยวกบความงามมรากเหงามาจากกรอบคดดานศลปะยค ฟนฟศลปวทยาการลวงมาจนถงครสตศตวรรษท 18

• วทยาการดานสนทรยศาสตรสมยครสตศตวรรษท 18 เขาใจผดในเรองปรากฏการณรวมสมยน โดยเหนวาเปนธรรมชาตท ยงยนของศลปะ

องคประกอบของสนทรยภาพ

• หมายความวา ความงามเปนเพยงคณคาหนงดานองคประกอบของสนทรยภาพ สนทรยภาพยงมองคประกอบท เปนคณคาอน ๆ รวมอยดวยตามลกษณะของงานศลปะหรอสภาพของธรรมชาต

• ดงนน สนทรยภาพจงมไ ดมองคประกอบจาเพาะท ความงามเมอ ตองกลาวถงศลปะรวมสมยปจจบน

• อ ยางไรกตาม กลาวไ ด วาเม อ ตอ งตดสน ดานสนทรยภาพ (aesthetic judgment) ของงานศลปะหรอสภาพของธรรมชาต (natural environment) ซ งตองใชความสามารถดานการแยกแยะระดบของการสมผสรบร ความงามยงคงเ ปนอ งคปร ะกอบหน ง เพ อ พ จารณาคณคาขอ งศลปะบางประเภท เพ ร าะความงามเ ปนคณคาท สมพ นธ กบพฤตกร รมทางจต (effective domain) ของมนษย

องคประกอบของสนทรยภาพ

• ฉะนน เมอกลาววาผลงานศลปะชนนน ๆ มความงาม ความหมายคอความงามมไดเปนความงามเฉพาะของผต ดสน แตความงามนน เปนความงามอนเดยวกนกบความงามของคนอน ๆ ดวย (sensus communis) เพราะความงามเปนคณสมบตท ปรากฏอยในผลงานศลปะท ถ กตดสน มไดเปนความงามตามความเหนเฉพาะของผหนงผ ใด

• นอกจากนน องคประกอบของสนทรยภาพยงอ งอย ก บคณคาอ น ๆ ดวย กลาวคอประกอบดวยคณคาท มาจากรายละเอ ยดเฉพาะทางวฒนธร รม (cultural specifics) ของสงคมแตละสงคม คณคาท มาจากการกาหนดขนดวยอ าน าจขอ งชนช น กลาง ชนช น สง แ ละผ ปกคร อ ง (bourgeois-elitist-state regulation) แ ห ง ร ฐ แ ล ะ คณค าท ม าจ ากก าร ตค ว ามห มาย เ ช ง ป จ เ จ ก (individual interpretations)

ความงามมไดเปนแกนกลางของศลปะ

วฒนธรรมกาหนดคณคาทางสนทรยภาพ

คณคาสนทรยภาพเกดจากการตความเช งปจเจก

เกณฑอธ บายประสบการณสนทรยภาพ

• จอหน ดอ (John Dewey 1859 – 1952) นกปรชญา นกจตวทยา

นกปรชญาเศรษฐศาสต ร (georgist) นกปฏรปการศกษา ชาว

อเมรกนกลาววา

• ประสบการณหนงอยางหรอหนงกรณ (an experience) เปน

ผลผลต หรอบางคนอาจกลาววาเปนผลลพธ (bi-product) ของ

ปฏสมพนธสะสมตอเนองระหวางตวสงมช วตเองกบสงแวดลอม

เกณฑอธ บายประสบการณสนทรยภาพ

• หมายความวา ประสบการณหนงอยางนนตองดาเนนไปอยาง

ตอเนองเปนอสระ แตละหวงแตละตอนของการดาเนนไปยงได

หลอมรวมเขาเปนเอกภาพเดยวกน นอกจากนนประสบการณ

หนงอยางนนตองมความเปนปจเจกเอกเทศ (individual and

singular) มจดเรมตนและสนสดโดยตวเอง มโครงเรองของตนเอง

มคณสมบตเอกเทศแผซานตลอดท วทงประสบการณหนงอยาง

นนอยางกอปรไปดวยปญญาและอารมณ (intellectual and

emotional)

เกณฑอธ บายประสบการณสนทรยภาพ

• เกณฑอธ บายประสบการณฯ ประกอบดวย 4 เกณฑ ดงน

• ประวต ผลงานศลปะ (History of Artwork) หมายถง การร แนวคดเกยวกบความเปนมาของผลงานศลปะนน ๆ เ ชน หาขอมลจากการตอบคาถามประเภท Wh-questions ผลงานมความพ เศษอยางไร มความสาคญตอประวตศาสตรศลปะอยางไร

• ทฤษฎศลปะ (Art Theory) หมายถง แนวคดเกยวกบการกาหนดประเภทของศลปะทน าไปสความเขาใจรปแบบและเนอหาของผลงานศลปะ ซ งเปนพ นฐานของการเกดประสบการณสนทรยภาพขนในตวปจเจกบคคล

เกณฑอธ บายประสบการณสนทรยภาพ

• คณคาดานสนทรยภาพ (Aesthetic Qualities) หมายถง คณคา

จากองคประกอบของสนทรยภาพดานใดดานหนงหรอหลายดานทตว

ผลงานศลปะ

• คณคาดานเกณฑสนทรยภาพ (Qualitative Criteria) หมายถง คณ

คาทเกดจากประสบการณสนทรยภาพทรบรอยางสอดคลองกบรปแบบ

(form) และ เนอหา (content) ของทฤษฎศลปะหรอประเภทของศลปะ

ผลงานภาพจตรกรรม ชอ The Scream

ขอบคณครบขอบคณครบ