ABOG SA FLYOVER Sa iyang tumang kalipay, buot na lang molayat ...

of 19

ABOG SA FLYOVER

Sa iyang tumang kalipay, buot na lang molayat ni Dodong Johnrey sa Superferry

19 nga among gisakyan sa dihang nakadunggo na kini sa pier sa Manila. Mitanday na

ang puthaw nga damyo nga mao karo’y among agianan sa paggawas nining barko.

Miuban na mi karon sa nag-aginod nga mga pasahero nga buot na pod mokanaog sa

barko nga bayente kuwatro oras gyod nga nagsakay namos lawod. Kagahapon pa

gayod ‘ni nako nga namatikdan ang talagsaong kalipay sa akong kamagulangang anak

sukad mi nakasakay sa higanteng barko. Maayo kay bakasyon, wala’y klase og

trabaho. Unang kasinatian sa bata ang pagsakay sa barko ug ingon man ang

pagbiyahe ug halayo nga lugar sama sa Manila. Malipayon usab kaayo ko nga nag-

uban ‘mi. Sa barko halos wala na lang kini matulog. Kung dili man magtan-aw sa

pasundayag sa telebisyon, moagda kini kanako nga makigpanuroy sa ubang dapit sa

barko. Paborito sa bata ang kinaibabwan nga bahin sa barko diin makita niya ang tibuok

wanang sa dagat ug ingon man ang mga isla nga among maagian. Ingon sa wala na

nako makita sa panagway niini ang kamingaw sa inahan ug iyang mga igsuon nga

nahabilin sa among baryo sa La Paz, Bogo, Cebu. Mo’rag ang tibuok pagtagad ni

Johnrey karon atua lamang sa Manila nga wala pa gayod niya mata-aki sukad

masukad. Ug ania lagi, mibudlot ang mga ngabil sa bata uban niadtong pahiyom.

Ania na mis manila. Gigunitan gayod nako pag-ayo ang bata samtang ang akong

wala nga kamot naggunit usab sa dakong bag nga among gidala. Pagkadaghan ra ba

usab sa mga tawo nga mikanaog sa barko. Ang uban mga bug-at kaayo ug mga

bagahe. Nagdinootay ang mga tawo nga buot gayod makagawas na sa barko. Naunsa

of 19

man ni sila nga nagdali man. Unsa kaha’y magneto sa Manila nga daghan man kaayo

ang nasuyop nga mga tawo? Usa na niini si Fidel nga wala na gayod manumbaling

pagpauli sa amoa.

“Ayaw pagbuwag kanako ‘dong Johnrey. Dako ra ba kayo kining Manila.”

Pahimangno gilayon nako sa akong anak nga hugot usab kayo nga migunit sa akong

bukton. Pastilan, dili na ra ba ni parehas sa amo sa bukid nga dali ra makit-an ang bata

kung mawala.Siyudad na kini ug dili ko suheto, dinhi.

Taud-taod giluwa ra gayod kami sa higanteng barko ug misubay na kami karon

sa hataas nga dalan paingon sa nahimutanagan sa mga tawo nga buot mosugat sa

mga miabot. Ang bagang baha sa mga pasahero nga miabot miipon gilayon sa mga

tawo nga kaganiha ra nga naghulat sa barko nga modunggo.

Asa na kaha si Fidel? Miipon na kami sa baga’ng katawhan nga naghimamatay.

Dugay-dugay na ‘mi nga gibulag sa kahigayonan.

“Kuya Simeon!” Timbaya gilayon ni Fidel kanako. Nakuhaan og gamay ang

akong kabalaka nga gibati sa pagkakita nako sa akong manghod.

“Fidel! Miniwang man ka! Ikaw ra’ng usa?” Nagtingsi na pod ko dayong mando

kang Johnrey nga mo-amen sa uyuan.

“Dako na man lagi si Johnrey. Tua sa balay si Junjun naghuwat na kadto nga

makigduwa nimo.” Hangop usab ni Fidel sa pag-umangkon dayong kumot niini sa kulot

nga buhok.

of 19

“Asa man ‘ta ‘ron?” pangutana nako kang Fidel sa dihang taas-taas na ang amo

nga gibaklay. Akong namatikdan nga hugot kayo ang iyang pagbalibad sa mga taxi

driver nga buot mopasakay kanamo.

“Ari ‘ta sa layu-layo mosakay, ‘Noy, kay mga buaya kaayong dagko diha ang

mga taxi sa pantalan.” Pahimangno kanako sa akong manghod nga gipaningot na usab

sa pagbinaklay.

Nakasakay tuod mi og taxi sa halayo na sa pantalan. Sakay karon, amo na nga

gisubay ang halapad nga kadalanan sa Manila. Nagkapuliki ug lingi si Johnrey sa

paglantaw sa dagkong mga edipisyo ug ingon man usab ang nagkalain-laing mga

sakyanan. Dia karon ang bata, sa iyang pagkahisalaag sa dili niya naandan nga

kalibutan, gidawat kini sa tumang kahinangop ug pagka-maabi-abihon.

Misangko ug mi-urong ang taxi nga among gisakyan sa usa ka suok nga dapit sa

Kamias, usa ka lugar sa Cubao matod pa ni Fidel. Mga usa gayod ka oras ang among

pagbiyahe. Gibati gilayon nako ang talagsaong kakapoy sa lawas ilabi na sa dihang

amo na karong gisubay ang hagip-ot nga dalan padulong sa pinuy-anan ni Fidel.

Kaganiha pa nakong gibati ang kahuot sa ginhawaan dihang mikawas na kami sa taxi

ug misubay niining dalan nga mangiob padulong sa usa ka suok nga langob. Mao na ni

tingali ang squatter’s area. Nakaagwanta uroy si Fidel dinhi mopuyo, no?

Misangko mi sa usa ka pundok sa mga balay nga nagsikit. Misamot kahuot ang

akong ginhawaan sa dihang misulod na kami niadtong usa ka gamay nga balay nga

naghuot usab ang nagkalain-laing mga muwebles: lamesa, lingkuranan nga kutson nga

karaan na ug may buslot, mga lingkuranan nga gagmay, diha’y telebisyon, usa ka

of 19

refregirator. Ah, asenso naman diay si Fidel! Pero segun sa iyang sulat kanako igo ra

man ang iyang kita. Daghang mga kasangkapan sa sulod ug naglibog gyod ko kung gi-

unsa sa akong manghod pagpanghiluna ang tanan para lamang maarang niining

gamay kaayo nga gitawag niya lagi og balay. Squatters gyod ni, dili ko masayop!

Pastilang dako!

“’Day Gigi, ania na si Kuya Simeon ug Johnrey! Asa man si Junjun?” Malipayon

gilayon kami nga gi-areglar ni Fidel sa dihang nakasulod na kami sa balay. Mihuot

pagsamot ang akong paminaw sa lawas.

“Dayon, Kuya…” Tagad gilayon ni Gigi kanamo. “Junjun! Kanaog ngari, dia na

sila si Uncle nimo ug Johnrey!” singgit ni Gigi dayong hangad.

Nasinati gilayon nako ang usa ka hagdan dihang mikalit lamang pagkanaog ang

batang si Junjun gikan sa taas. May up and down pa ‘ning gamay nga balay, da.

Miamen gilayon kini kanako si Junjun dayong himamat sa ig-agaw niini nga si Johnrey.

Dali rang nagkasinabot ang mag-agaw nga karon pa nagkita. Taud-taod mikaratil sa

pagdagan ang duha ka bata padulong sa taas.

“Nagdula ug computer si Junjun, kuya.” Sambat ni Gigi nga mipa-atubang sa

electric fan kanako. Ingon sa malumos ko sa kakusog sa hangin. Wala gyod ko

makasabot sa tumang kaigang nga akong gibati bisan tuod naghaguros ang hangin sa

electric fan nga nagtuyok kanako.

Sagol kaigang ug kahigwaos ang gibulwak sa maong makina nga wala moganoy

kanako sa pagkatulog niining una namong gabii uban sa akong anak dinhi sa Manila.

Ang taas nga bahin sa balay maoy silbi namong higdaanan. Simple lamang ang taas.

of 19

Ang bungbong nga lawanit ang gihimong divider aron may duha ka kuwarto. Wala gyod

ko katulog. Gusto ko nga kamangon dayon sa katulogon kay kapoy kaayo ang akong

lawas, pero ingon sa naglutaw pa gihapon ang akong huna-huna. Namalaye tingali ko,

da kay dugay man ko nga makatulog. Ako na lang tingali ang nagpabilin nga nagmata

niining nagkalawom na nga gabii. Pero morag dili man ni gabii kay langas man kayo sa

gawas. Nabati nako ang nagkalain-laing kasaba sa videoke sa mga silingan ni Fidel, o

gang mga tingog sa nanglabay nga mga tawo sa hagip-ot nga kalsada kasikbit sa

maong balay nga ilang nahimutangan. Tagalog man diay ‘ning lugara. Pahimangno na

usab nako sa kaugalingon. May mga gutlo nga mahikalimot ko nga wala na kami sa

Cebu ug ania na kami sa Manila kauban ang akong manghod, asawa niini og anak.

Aduna ba kaha’y mga Bisaya dinhi nga nahisalaag nining lugara? Gipugos nako ang

akong kaugalingon sa pagkatulog. Gipiyong nako ang akong mga mata og hugot pero

nakita ko hinoon didto sa kangitngit ang suwambi nga atbang sa akong higdaanan sa

among balay. Akong gipangita ang naandang talan-awon sa dihang dili pa ako

makatulog uban ni Rowena nga akong kapikas. Gimingaw na hinuon ko sa akong asaw

og duha ka anak gagamay nga nahabilin. Gimingaw sad ko sa hangin nga lab-as nga

molusot sa gingi sa sawog nga kawayan sa among balay kung matulog ko human sa

paniudto. Ugma sa kahayag sa adlaw, ako na nga masinati kining talagsaong kalibutan

nga gisum-ukan sa akong manghod.

“Piniritong bangus kuya!” sugat ni Fidel nako sa dihang mikanaog nako aron

namahaw. Didtoy gamay nga lamesa.

“Panagsa ra man ‘ni sa ato ang isdang bangus. Diri sa Manila ordinaryo lamang

kini.” Matod pa ni Fidel nga mitunool nakog plato og kutsara. Nagtimpla siya og kape.

of 19

Napuno sa kahumot sa piniritung bangus ang tibuok balay ni Fidel. Buntag sayo

gisugat nako sa talagsaong kaigang bisan taud-taod na nga naga andar na usab ang

electric fan atubang kanako. Pastilan ‘ning makinaha. Dili na man ni mobuwag kanako.

“Kape, kuya.” Dayong tunol kanako ni Fidel sa usa ka tasa. “Three-in-one ni.

Kape ni Piolo. Kung tab-ang, dugangi lang ug kamay.” Tudlo usab niini sa garapon nga

puno sa puting asukal.

Mitingsi ko sa akong nadungog nga advertisement. Negosyante man tingali ni.

Aw, matod niya duna kuno siyay gamayng negosyo. Didto sa lamesa andam na ang

instant noodles nga nag-aso-aso ingon man ang sinagag nga kan-on humay. Si

Johnrey ug Junjun nangnaog na usab sa hagdan dayong lingkod sa lamesa aron maka

pamahaw.

“Si ‘day Gigi atua na sa merkado kay gihatod ang gihimo niya nga tosino, kuya.”

Pahibalo gilayon ni Fidel sa dihang gipangutana nako.

Ingon sa nagdali-dali sa pagkaon ang duha ka manag-agaw .

“Kuyog ko nila uncle, Pa, sa flyover.” Pananghid ni Johnrey kanako uban sa

paghigop niini sa instant noodles diha sa sudlanan. “Manuroy ‘sab mi ni Junjun sa SM,

Pa.”

“Okey. Moadto sad ko para makakita ko anang giingon nila nga flyover.” Tubag

usab gilayon nako sa akong anak.

“Sige, kuya. Mentras maninda ko sa flyover, puwede mo manuroy sa SM.”

Dugang usab ni Fidel nga naghigop sa kape niini diha sa tasa.

of 19

Flyover ka karon. Pasaway ka’ng manghora ka. Bisan tuod tua mi sa bukid nga

bahin sa Cebu pero kahibalo na mi kung unsa nang inyong giingon dinhi nga flyover.

Dako na ra ba kaayo nga kahingawa nila niTtatay ug Nanay kanimo. Bagolbol na usab

nako sa akong kaugalingon.

Ania kami karon nagtungtong sa usa ka sementadong dalan nga nagkutay sa

dakong wanang nga kalsada nga diin didto sa ubos giagian sa mga tulin ug mabangis

nga mga sakyanan. Walay gyo’y batasan ang mga sakyanan dinhi. Wala ni tingali sila

pasaylo kung makadasmag og tawo. Pagkatulin ra ba. Nakita nako ang mga bus nga

nangagi nga tulin kaayo og maayo kaayo kini nga mopaikot-ikot og moku-liot sa pag

dagan ilabi na gayod kung mamingwit kini og mga pasahero sa kilid sa kalsada. Ingon

sa sinati na kayo ni Fidel ang maong puwesto sa usa ka suok sa flyover. Didto mi

mihunong. Walay putol ang baha sa mga tawo nga nangagi. Nagpabilin ko nga

nagbarog samtang gipanid-an si Fidel sa sunod niyang buhaton. Didto sa iyang kilid

ang dakong bag nga naylon nga pastilan ra bang bug-ata kay ubay-ubay gayod nga

mga singot mibuhagay didto sa iyang agtang sa dihang iya kining gipas-an pagkanaog

namo sa dyip unya dayong saka namo sa hagdan dinhi sa flyover. Kaganina may

gihagawhaw siya kanako.

“Adto sa SM North Edsa Kuya, kay Sabado karon daghan og tawo nga mangagi.

Kung Domingo sa may banda akong Ever Gotesco kay meron din akong puwesto roon.”

Ingon sa morag mitukar akong highblood sa akong nadungog nga sagol Tagalog. Sige

Tagalog –tagalog diha kay ako kang laparuhon. Sa dihang gianam-anam na niya

paghikyad ang de kolor nga sako sa ibabaw sa flyover, gibati ko ang tumang kauwaw

sa kaugalingon. Milingi ko kung basin may nakaila kanako didto sa nangagi nga mga

of 19

tawo. Gianam-anam ni Fidel sa paghikyad ang iyang mga paninda. Lain-laing klase sa

medyas. Mao ni iyang negosyo nga iyang gipanghambog sa iyang sulat kanako?

Didto’y gamay nga papel nga morag karatula iyang gipatong sa usa ka paresan sa mga

medyas. 10 lang po! Tapat na. Gibati ko ang tumang kauwaw. Namula man tingali ang

akong nawong pagsamot. Pero wala kini namatikdi ni Fidel kay busy kaayo kini pag-

areglar sa iyang gihikyad nga mga paninda. Gusto nako nga mawala og kalit niadtong

tungura. Gusto ko nga muoban sa panon sa mga tawo nga nangagi. Mosamot ang

akong kauwaw kung may mga tawo nga molingi sa iyang paninda ug dihay uban nga

mopili ug unya mohiling sa mga paresan sa mga medyas. Nagtan-aw si Fidel sa mga

moagi. Usahay mosinggit siya samtyang nangagni. Nagtinagalog ang kanahan. Hanas

ra ba kaayo. Misamot pagpamula ang akong nawong.

“Lingkod, Kuya” agda niya kanako dungan ang paghatag kanako niadtong

gamay nga plastik nga lingkuranan. Pastilan. Wala gyod ko mokihol. Gusto nako siyang

agdahon nga manghipos na og mopa-uli na sa balay – sa amoa – didto sa barangay La

Paz. Bahala na gyod og mananom ug kamote. Mabuhi ra man tingali mi. Kung

manguma lang, magkinugi lang god. Nganong anhi pa man ta niining Manila nga

puwerteng gubota? Kuyaw pa gayod kini segun sa balita nila ni Mike Enriquez sa

Imbestigador. Sus, anhi ra ba dinhi ang daghang mga mangingilad sa flyover, anhi dinhi

ang nagkalain-laing mga tawo nga gisalibway sa katilingban. Mga walay na’y balay,

anhi na lang mohigda magabii hinapianan lamang ug karton ang ilang bugnaw nga

lawas. Anhi usa dinhi ang mga bata nga wala na’y kapaulian. Anhi sila sa flyover. Ang

uban kanila, mangayo lamang, magpakilimos, ang uban bisan unsa na lamang ang

diskarte.

of 19

Gusto ko’ng mobiya didto sa flyover.

“Ako’ng apason sila si Johnrey ug Junjun sa sulod sa SM.” Pananghid nako kang

Fidel samtang siya may gitunol nga sukli sa usa ka babaye nga mipalit sa iyang

medyas.

“Sige, kuya. Pagsuroy-suroy usab kamo sa sulod. Tan-aw mo ug sine.” Mikuot si

Fidel sa iyang bulsa ug may gitunol kanako nga usa ka papel nga lima ka gatos ka

pesos.

Daku-dako siguro ni siya og kita, da.May naitigum siguro. Pero unsay

kaseguruhan ani?

“Ayaw na lang. May kuwarta pa ko.” Mibalibad ko dala ang kaulaw kay wala ko

maanad nga hatagan og kuwarta sa akong manghod. Gani, ako pa man kaniadto ang

mahatagan kaniya.

“Magkita lang ‘ta unya sa food court, Kuya. Igo usab nga makahalin ko. Kung

sayo ko diri, magkita lang ‘ta sa sulod sa SM. Maayo unta kung wala’y mga MMDA

karon nga mosamok.”

Midali ko pagbiya og mibaklay ko padulong sa SM aron didto dili nako maulawan.

Akong gipangita sila si Junjun ug Johnrey sa usa ka bahin diin daghang mga bata ang

nanagdula. Nagdula og computer ang duha ka manag-agaw. Ganado kaayo si Junjun

nga mitudlo kang Johnrey sa angay buhaton. Nalingaw pod ang akong anak. Nabag-

uhan kaayo siya sa mga nagkalain-laing klase sa computer games. Dali ra nga

nagkasuod ang duha ka manag-agaw – daw dugay na silang manag-kaila..

of 19

Sayo nga nahuman si Fidel sa pagpaninda. Nakaginhaw ko og halawom sa

pasalamat kay wala’y bulilyaso nga nahitabo sa flyover. Timing – timing lang gyod.

Gisuroy namo ang duha ka bata sa sulod sa SM dayon nangaon mi sa food court.”

“Tito, meron na ba’ng Jolibee sa inyo?” Pangutana kanako ni Junjun.

“Meron na. Kumakain na nga kami doon pag may suweldo si Papa.” Si Johnrey

ang mitubag. Nahibulong kaayo ko kay dali ra man siyang nakat-on ug Tagalog.

Pastilan, interesado man tingali ‘ning bataa dinhi sa Manila.

Nianang gabii sa among pag-pauli nakahigayon na gayod ko pag-estorya sa

akong manghod. Walay laing seremonyas nga among gihimo mao ang pag-inom sa

sulod sa iyang gamayng balay. Ang pag-inom makatabang sa pagtago sa among

kabakikaw sa usag-usa. Didto sa taas nagdula-duia na pod sila si Johnrey ug Junjun ug

computer kay may naa man didto’y gibutang computer si Fidel para sa iyang anak.

Gusto nakong sabton kung giunsa pag-areglar ni Fidel sa iyang kahimtang dinhi sa

Manila. Si Gigi tua nanglaba sa mga bulingon sa gawas sa balay.

“Maayo kay suheto na man ka kaayo diri, Fidel.”

“Naa ra na sa pag-anad-anad, Kuya. Kaniadto bitaw hadlok pa man ko diri sa

Manila. Pero sa kadugayan ,hindi na ako natakot. Kabisado ko na lahat ng pasikut sikot

dito.”

“Maayo kung pirme lang linaw. Mag-unsa man ka kung aduna na unya’y

modakop kaninyo, mga MMDA? Di ba mao man na ang inyong tawag sa ila? Nakita

namo sa TV kung gi-unsa sa pagdakop ang mga maninda sa flyover. Ilabi na kadtong

of 19

wala’y kaugalingon nga pinuy-anan og bisan diin na lamang magtukod og balay sa

kalsada.” Maestro ko. Aduna ko’y dakong katungod sa paghatag og leksiyon sa mga

tawong wala kasabot.

“Aw, tuo man ka anang TV kuya. Gipalab-anan man na nila ang ilang balita.

Kahibalo na lagi ko dinhi sa tanang pasikot-sikot. Salig kanako. Diskarte ra gyod ang

kinahanglan. Dili madugay maka amigo ra ‘ko og MMDA.”

Ang kanahan mapagarbuhon pa sa iyang gibuhat. Gahi gyod ‘nig

ulo.Magpatuman lang sa gusto. Spoiled lagi. Gipatuyangan lang nila ni Tatay kaniadto.

Dili man gani ‘ni kamao mogunit ug daro. Wala’y diskarte sa uma og sa bukid!

“Kung dad-on ko ikaw pagbalik nako sa Cebu, mokuyog ka ba kanako ‘dong

Fidel?” Miandar akong pagka-maestro. Duna koy estudyante nga dad-on sa principal

kay dunay violation.

Taud-taud gayod nga wala makatubag si Fidel. Didto’y daghang mga sugilanon

nga akong nabasa sa iyang mga mata. Ako siyang gitutukan pag-ayo. Unya misumpay

pa ko sa pagsulti.

“Ania na ‘ko karon para bumawi. Kalimtan ta na lang ‘tong atong siloay sa una.”

Ako’ng gisagulan gamay og Tagalog. Bumawi: Pero parehas ra man ni sa Bisaya nga

pulong.

“Kahibalo ko nga hangtod karon nahiubos pa gihapon sila si Tatay og Nanay

kanako, Kuya. Hasta ikaw.”

of 19

Mibugnaw pagsamot ang beer didto sa baso sa dihang ako kining giyarok.

Natunaw na didto ang daghang ice kaganiha.

“Andam na sila si Tatay og Nanay pagdawat kanimo pag-usab. Ilabi na gayod

nga may apo na sila nga si Junjun. Wala pa ra ba sila kakita niya.”

Midugang og abli si Fidel ug usa ka pilsen. Dayong tunol niini kanako.

“May kinabuhi na ‘ko diri sa siyudad, Kuya.”

“Unsa mang klase sa kinabuhi kini karong imong nasum-okan nga ingon sa wala

man ni kaseguruhan?”

Miyarok si Fidel sa iyang botelya hangtod nahurot ang sulod niini. Taud-taod niya

kining gihawiran didto sa iyang palad. Mihugot ang iyang pagkupot sa botelya.

“Kaya na nako dinhi nga manginabuhi Kuya uban nila ni Gigi ug Junjun.”

“Atua ang banika nga naghulat kanimo Fidel. Ang imong bahin sa yuta gikan nila

ni Tatay ug Nanay, andam na sa imong pagtikad. Sagbot na lang ang mitubo didto.

Didto sa atua makatukod kamo ni Gigi ug simple nga balay pero matawag ninyo og

inyong kaugalingon. Didto magtungtung ka sa imong kaugalingon nga yuta. Dili sama

dinhi nga wala’y kaseguruhan nga dili mo lamang damha, papahawaon ka man sa tag-

iya niining inyong balay og yuta nga gipuy-an.’

Gibutangan ko ug ice ang iyang naughan nga baso. Miabli ko ug usa ka botelya

nga beer ug gitunol kini kaniya. Hugot gihapon iyang pagkupot sa way sulod nga

botelya.

of 19

“Dili ko kabiyaan ang akong panginabuhi dinhi sa Manila, Kuya. Bisan tuod

kuyaw, pero mokita man ko sa hinay-hinay. Si Gigi moabaga usab kanako sa

pagpadako sa among anak ingon man ang iya usab nga panginabuhi nga inanay sa

kahinay milambo man. Kugihan siya maninda kuya.”

“Kaniadto, ako ang nag-aghat kanimo nga mopalayo una samtang wala pa sila

kadawat si Tatay nimo ug Nanay sa inyong pagtaban ni Gigi. Karon kuha-on ko na ikaw

kay andam na man sila sa pagdawat pag-usab kanimo.”

“Karon na hinuon Kuya nga nakasikad na ko? Karon na hinuon? Salamat na lang

nga gipasylo na diay ko nila ni Tatay pero dili pa nako kabiyaan ang akong kinabuhi diri

sa Manila.”

“Gahi gihapon ka og ulo, Fidel. Ikaw pa gihapon ang Fidel nga kanunay nako

ikalalis.” Ingon sa sagol pagbiay-biay ang akong pahiyom samtang nagtutok kaniya.

Ang iyang gamayng balay nahimo nang usa ka classroom diin ako nag-lecture.

Wala mokihol si Fidel. Mitutok usab siya kanako. Nabasa ko sa iyang panagway

ang naa ndan niya nga hitsura kung mawad-an na siya ug katarungan.

Taud-taod, nausab ang iyang pamayhon. Mibalik sa akong panglantaw ang usa

ka Fidel nga kaniadto dili makabarog sa kaugalingong tiil. Ang usa ka Fidel nga

pinangga sa among ginikanan. Ang usa ka Fidel nga pinalabi ug espesyal pa kanako.

Ang usa ka manghod nga mag-agad lamang sa desisyon sa among ginikanan ug ingon

man maghulat lamang kanako aron diktahan siya sa iyang angay buhaton. Usa ka Fidel

kaniadto nga walay baroganan. Spoiled lagi kay pinangga man. Pinatuyangan sa

ginikanan. Siya lang ang gutugutan nga motungha sa University of Cebu. Nautical pa

of 19

ang kurso sa kanahan. Gusto lagi kuno nga mosakay ug barko. Sila si Tatay ug Nanay

usab sa tumang kahinagop, sugot gilayon. Ako intawon, nag-antos lang ug tungha sa

CRMC, Education. Wala gayod kataak akong tiil sa Normal University nga gusto gayod

nako nga adto motungha. Ingon sila si Tatay dili kuno sila ka-afford. Pero sa dihang

nakahuman na si Fidel og high school unya gusto nga mag Nautical, pwerte gayong

paningkamot sa akong mga ginikanan aron lamang makatungha si Fidel. Sikat man god

ning kursuha sa amo. Nautical na gani, sure gyod nga makasakay og barko.

Makapatukod og nindot nga balay. Sus, ang among balay, amakan ra ba ang

bungbong, kugon ang atop. Kanus-a man kaha kini masemento? Uso na ra ba karon

ang hollow blocks nga balay. Si Isagani gani nga akong kumpare nga kauban usab

nako nga maestro sa La Paz National High School, nakapatukod naman og balay nga

semento. Bisan pa’g pila ka signal nga bagyo ang moagi, dili na magkurog ang ilang

balay. Ang amo intawong balay nga magulang lang og diyotay sa payag, magpakiluoy

intawon sa mga bagyo nga moharos. Mokurog gilayon ang among haligi nga tugas

bisan tropical storm signal lang ug dili pa gayod no. 1 ang signal. Pero andam usab sila

si Tatay og Nanay nga mobanting niini para dili kini dali mapalid sa hangin. Og ako,

kanus-a pa kaha ko maka balay og akong kaugalingon? Sama sa uban namong mga

silingan, miipon pa gihapon ‘mi ni ‘day Rowena ug Johnrey sa ilang Tatay. Aw, sila

naman gayod nga duha ni Nanay, ug kung among biyaaan, mag-unsa na lang sila nga

padulong na man sila sa pagkatigulang? Ang balay lagi nga gisaad ni Fidel kaniadto

nga iyang tukoron inig kahuman niya sa Nautical kung makasakay na siya ug barko

daw nahimong balay nga balas. Napagan iyang pagtu-on. Pastilan, lain na man hinoon

ang gisakyan. Nakapamabdos hinoon og usa ka Nursing student, nagtaban. Miuban pa

of 19

gayod sa babaye diri sa Manila kay taga diri man ang kaliwat ni Gigi. Si Gigi usab

hangtod karon wala pa dawata sa iyang mga ginikanan. Giunsa man nila pagkaanod

diri sa Kamias? May mga paryente kuno sila si Gigi diri nga may apartment. Pero dili

sila sa apartment napunta. Diri hinuon sila sa squatter’s area sa Kamias. May nakita si

Fidel nga bakanteng balay nga gibiyaan sa tag-iya kay wala kabayad sa renta. Sila

maoy mipuli. Si Gigi usab mihunong na sa pagtuon sa Cebu ug mibalik lagi diri sa

Manila. Tungod kay abroad man ang inahan, OFW sa Dubai, sa iyang iyaan siya gibilin

didto sa Cebu. Ang usa ka iyaan usab diri sa Kamias nga tag-iya ug apartment maoy

miabag-abag kaniya ug gisaligan siya nga mo-deliver sa mga tosino ug longganisa sa

ilang mga silingan ug mga suki. Matag adlaw may ihatod si Gigi nga mga longgganisa

sa karbon sa Kamias. Ang mga paninda ginama usab sa iyang iyaan. Mao intawon kini

ang nakasustener kanila. Ingon man usab kuno kining pasaway nga pangita ni Fidel diri

sa flyover.

Mibarog si Fidel sa iyang gilingkuran. May gikuha siya sa refrigerator. Duha ka

botelya.

“Red Horse na ‘sab ta Kuya. Magpalain na usab kita. Hapit na mahurot ang

pilsen.” Agda kanako ni Fidel. Nausab ang iyang pamayhon. Samtang nagbarog nga

mitunol kanako sa usa ka botelya. Morag mitiguwang man ni siya ug napulo ka tuig.

Pastilan! Mirisi ba ‘ni o gaba? Da... Minyo-minyo man. Dili man kahulat ug una matapos

ang pagtungha. Mao na ni karon ang imong gidangatan.

“Daghan gyod nimo ug gipalit nga ilimnon. Palainom na man ka karon, Fidel.”

of 19

“Aw, bisita gyod ka nako, Kuya. Wala’y kulba kay dia ra man ta sa balay nag-

inom.” Mingisi si Fidel nga nag-abli usab ug usa ka latang tuna flakes. Kanahan. Sosyal

pa ang sumsuman. Dili man ni uso sa amoa.

“Pasensya na Kuya. Kahibalo ko nga maglisod pa ‘ka og sabot nako.” Miseryoso

ang tono sa iyang pulong.

“Kanus-a man lagi ka mopauli sa atoa? Gusto na nila ni Tatay ug Nanay nga

mohangop nimo. Sukad ka milayas, naguol na kanunay sila.”

“Dugay-dugay pa, Kuya. Dili pa nako kabiyaan ang among panginabuhian ni

Gigi.”

“Kanang maninda sa flyover?” Da... Nalitok na gayod nako ang angay nako nga

malitok. Nakainom na ra ba ko ug ubay-ubay. Aw, daugon ‘ni ron.

Mitan-aw kanako si Fidel. Dugay-dugay siya nga mitutok kanako. Mora ko og

maluoy sa akong manghod. Naanad na ra ba ko nga ako lang ni siyang singhagan unya

ako lang tanang isulti iyang paminawon sukad pa sa among pagka bata.

“Unsa man imong ikagarantiya sa imong pagpaninda diha sa flyover?” Sukit-sukit

nako kaniya. Dili lagi ko palupig. Magulang gyod ko. Ako pa nga gipun-an ug warning.

Maestro lagi ko sa amoa. Kinahanglan gyod ni siyang maminaw.

“Ha, unsa man imong ikagarantiya sa imong pagpaninda sa flyover, Fidel? Ingon

na lang ba ka niana kanunay? Anha na lang ka diha magpakabuhi nga kung buot

hunahunaon, aduna pa ma’y mas disente nga kapanginabuihian?”

“Mora na hinuon ug ikaw karon ang MMDA nga migukod kanako, Kuya.”

of 19

Natural, gahi ka’g ulo. Dili ka kasabot.

“Ania na dinhi ang akong kalibutan, Kuya Simeon. Pasagdi na lang ko ninyo nga

manimpalad niining dakbayan sa laang ug kagubot. May karapatan din akong mamuhay

dito sa Manila.”

Nahubog na tingali ang kanahan. Mibalak na. Sagol pa gyod Tagalog. Sige

Tagalog pa diha kay sikaran tika sa imong lingkuranan.

“Balaud ang imong kaaway, Fidel. Illegal ang imong pagpaninda.”

Mao ni ang akong manghod nga kaniadto pirme lang nako ikalalis ug ikalantugi

sa bisan unsa nga pilosopiya sa kinabuhi. Pero niini hinuong among panagbangi karon

mao pa sukad masubli ang akong gibati nga nahiduol kanako ang akong manghod. Usa

ka dakong hangop ang among panaglalis, ang among pangtigi maoy nagbanhaw sa

among pagka-suod. Duha ka managkalahing baroganan. Dili matuis. Pero nahimong

sukdanan sa talagsaong pagpakighilambigit sa duha ka managsamang dugo.

“Pasagdi lang usa ko ninyo Kuya. Pasagdi usa ko ninyo nga makit-an ang akong

kaugalingon, dinhi sa Manila.”

Wala pa ko katungab sa red horse pero ingon sa gusto ko nga mosikad sa

tumang kahubog. Mora hinuon ko ug nabungog. Namula na ra ba ang akong nawong

sa pag-inom. Maayo hinuon kay dili halata nga naulaw ko. Ako naulaw? Sa iyang

gipamulong, dunay koy talagsaong gibati nga dili ko ikahulagway. Sukad masukad sa

among pagdako, karon pa nako madungog ang usa ka tingog sa tinood nga Fidel. Ang

Fidel kaniadto nga walay baroganan, ania nanlimbasog nga mobarog sa kaugalingon.

of 19

Sa dili pa ko mosurender, ug moyukbo sa akong manghod, buhian ko una kining gibilin

nila ni Tatay ug Nanay para kang Fidel:

“Hinumdumi nga silas Tatay og Nanay nagahulat na kanimo, Fidel.”

Mikagangkang na karon ang puthaw nga tulay nga miinanay na pagbiya sa iyang

dugay-dugay nga pagtanday sa sementadong dakbayan sa Manila. Gibuhian usab nako

ang dako nga pangagho.

Si Johnrey nagpabudlot sa iyang simod samtang nagtan-aw sa damyo nga mipilit

na ug balik sa lawas sa Superferry 19. Nabitad na ang mga dagkong pisi nga taud-taod

usab nagbugkos og naggakos sa higanteng sakyanan ngadto sa sementadong mga

haligi sa dakbayan sa Manila.

Miinanay pagpanamilit og pag-aginod ang higanteng barko. Dinhi niining pikas

kilid sa maong sakyanan kami uban usab sa mga tawo nga nanambo aron pagsud-ong

sa pantalan sa Manila.

Mianam-anam pagdako ang dagat nga mi-ali kanamo ug sa dakbayan sa Manila.

Tuod, may nadala mi gikan sa Manila. Mga sinugatan. Nakapalit pod ko kang Johnrey

og mga plastic nga robot nga dulaan. Ug kami usab ni Fidel nakapalit usab og mga

pirated nga DVD sa Quiapo. Dili na gyod ko magsige og panghulam sa akong kauban

nga maestro. Pero duna pod ko didtoy gibilin ug gibuhian.

Nahimo na karong usa ka dakong wanang ang dagat. Mihunong na sa

paggiwang ang barko og karon tulin na kini nga nagdagan sa gisubay niini nga dalan

of 19

nga tubig. Hangtod nga migamay pag-ayo ang talan-awon sa pantalan. Mora na kinig

abog sa akong panglantaw og huna-huna.

“Ari na ‘dong, manglingkod na ‘ta sa atong teheras.” Agda nako kang Johnrey

dungan ang pagkumot nako sa iyang kulot nga buhok. Nagtan-aw gihapon siya sa nag-

anam kagamay og kalayo nga pantalan. Iya kung gitutukan. Mitibi dayon ang iyang

simod. Hugot nako nga gigunitan ang iyang palad.

KATAPOSAN

ABOG SA FLYOVER Sa iyang tumang kalipay, buot na lang molayat ...

Documents

Transcript of ABOG SA FLYOVER Sa iyang tumang kalipay, buot na lang molayat ...