AS•Blanf or:s

DE BORGERLYKE TAFELoar Zaiy lo rader Liektelt

GOnd te sevuc .

?07 ir tiptip .t er-F•rr^;

1 6 83

© 2e DRUK $ij HOLLANDIA, 1967

D g

BORGERLYKE

T AFELOm laag gefond fonder

ziekten te leven.

Mar in van yier JJ in't befonder°Behandelt werd.

BOOR

S. BLA,NKAART. M. D•En Praktizijn tot Rmfterdarn.

j1'i1TS6ADfiRS

den Beknopte manier van de 1pijfeiivoor te snijden, en een ondertcchting

der icbikketij4e wij fen , die men aande tafel moet houden.

Neven

1» SCHOLA St1LERNITANA.

:45.413.9Ca 4;CF*4 .)

t'AMSTERDAM,

By JAN ten HOORN, Boekverkooper overhet Oude Meeren Logement. 1633.

Op dè CeJnJh&s &boudarif.

Wagt u van koud', van zuur, van zout,tat is .a goed e gefond, behoud.

S. D.

OPDRACHTEn

VOORREDENAAN DE

BURGERS

Ver wry'dvanraarde Koop/lad

M S TE ADAbf.

Aarde Heeres en Burger,defer Stede Amfterdam: de-wijl ik menigmaal gefieriheb , de onordentelijckewijfe in 't eten die by fommi-' .

gevoorname borgers is ingeflopen, envan geheel nederland , gelijk als sage-4bootft nietkonnen nalaten, dit .

* klei

Opdrachtklein tra aatje te fchrijven, en aan u lie-den op te offeren.

Voorwaar , indien veele wiften on-derfcheid te maken ontrent de fpyfcn,welke gefond of ongefond zyn , zou•den zy door deze en geene ziekten zodikwils niet aangetaft worden; maar de-wyI ze zulks niet weten- , en alle dagenniet aan een hoeden Door konnen vraa-gen , foo loopt een ydcr tot fijn cygenverderf.

Ik nebbe dan in 't befonder van devoornaamfte fpijfen gehandelt, op ditmen terflond weten mag wat getond ofongefond zy, wat men te gebruiken ente vlieden heeft.

Is feker dat de gefondhdd van hetIigham de grcrotfte (chatis, diemc!'nopder aarden kanhebbcn, en niemand metfijn beter weten tot fijn verderf fat loo-pcn , ten zy hy finneloosware, en foe-efer begeerte om onderrigt te werden;daarom moet men iet my niertpatijk afnemen, ikwar Rren tgeri het

fuir ,

^n i'iorretfrtt.

fuir, ik heb hiep een ftifader ^c illcrr^zijn, cn ars een Veder moeten kaltijdenom dat ik uw mijn even naaften bemin :

want indien ik het niet en doe, !'oudenU L. ziekten my tot voordeel ver-íirekkeµ , die ik gehouden ben metalle yver af te weren, en niet in te lateakruipen.

Noch heeft den Drukker verfoctet ,dat ik daar fckcr verhandelinge (oudeby doen van de wijfcn en nagieren diemen in het opfnijden en voordienen deifpijfcn aan een weigemanierde tafel fie-woon is te houden , 't welk ivy daarmede by gedaan hebben , zijnde eenandermans werk, niet onaardig gcmaakt.

Hier ogler heb ik bygevoegt de SchvlaSalernitana.

Gelieft dan dit , mijne Neeren enBurgers , als een Nieuwe-jars giftjen,van uw geringe dienaars hand te nemen,verfoekende op het alderootmoedigí}e{ X19 een kleine erkenteniffe) in uw Edele

legonft

Opdracht efs Yeorttderi;gonft te ftaen , dewijl ik onder uw Ed,vleugelen fchuil, en met uw Ed. foekte leven en te zijg altijd uw U. verplig-ten en g

S. BI.ANKAAP.7M.D.

Amfterd. 1613.I. la&

..t^utt^t.

DE

De

BURGERLYKE

TAFEL,Of het

RECHTE MIDDEL,

Om lang fonder Piekten getondte leven.

I. HOOFTSTUK.

Inleiding tot het Boek.

Is al van ouds be-kend, dat de gul

-figheid, en d'on-manierlyke leven-wys, duifenden van

fiekten heeft ingevoert. in d'eerfieWerelt is des menfchen leven tot

A hon-

^ Burgerlyke Tafel,honderden van jaren opgefteigert ,

om datfe een leer eenvoudige kolten drank gebruikten , welke delighaamen niet ontfielde : &ilxfier men ook by de boeren , dieverre van de Stad gelegen fijn, dar-fe hoogen ouderdom krygen, Berkblyven , en van weinig fiektensgeplaagt werden ; in teen-deelin de fleden, daar men de tong opalle^delicacef^en flypt, heeft menzeer veele fiektens, en door denwank lagen ouderdom. Defequaal heeft fijn oorfpronk nergensanders van , als dat men meer opde (maak leeft dan na de gefond-heid. Het eten van fuur, four ,

hiker, en ooft, is oorfaak dat fooveele fneu velen en met langduirivge fiektens gaan kwynen. Menweet fomtijds den Donor in fijnaanligt te leggen, dat by die endiefiektenietgenelen kon, maarhoe komt dit by? Niet door dei _

Doctor, maar door de fieke en desfells

Om lang gefoni te k'ven. 3felfs dienaars: die de wyCe voor-fchriften in Bewind (laan , en fpyfen nuttigen na haar eigen goed.dunken. om dit nu te verhoeden,en de burgers lang in gefondheidte houden, heb ik her mijn pligtgedagt van yder fpyfe, kortelijkin 't befonder te verhandelen , opdat een iegelijk huys vader enhuis- moeder Fien mag, wat in haarhuis- hoiden goed of quaad leanfijn: met voorwaarde dat yder Le-fer eerfa fijn voor oordeel uitfchud-de, en niet en denke, dit fmaakcvel, en dat heeft my niet qualijk

bekomen : maar het iaat hier me-de even als met diegenen, welkedikwyls diefftal gepleegt hebben ,en noit van de Schout betrapt fijn,die ten leften in dit hand-werkvolherdende, eens met hun rug,of hals betalen moeten.

A 2 II. HOOFT-

,,+, De BurgerlykeTafel,

II, HOOFTSUK.

Van het Brood.

13rooa. Ewyl het , Brood met regt eenKoninklijk voedfel is, ful-

len wy het deer geven om van hetin d'eerfie rang te plaatfen. hieronder behooren verfcheide foor-ten, als tarwe, rogge, geerfi, ha-ver, fpelt, rye, geed , boekweit endíergelyke.n meer ; waar van wyelk in 't befonder fallen handelen.onfe meining is hier niet te fpre-ken, hoe het zelve gemalen, ge-kneed, en gebakken werd, maaralleen des felts eigenfchappen on-trent de gezondheid en Gekten aante wyzen.

Voor-eer/ is het een vatic regel ,dat alle Brood, wel gereten zyn-de, gefonder is als ongerefen ,om dat door de gea oft fuer deefemde hooft-feiTen des goods beterontbonden zynde,door onfe maag-

lap-

Ono langgefirmdte le^en.fappen ligtelyker tot een gyp ge-maakt werden; want op die wyfewerden de taye en Ilymige deeltjesvan 'c koorn korter en meer ont-bonden , dieandersineengeknevelt lagen, en nog van de maag-gelt moeflen los gemaakt en ont-daan werden: - 't geen dan buitende maag een foo goeden voor be-reiding heefc gehad, cent doorgilt ) oft deefem daar na door hetvuur, behoeft in de maag foo laagniet te leggen, als dar dele voor -bereiding niet gehad heeft.

Ten tweeden is alle Brood betermet fijn femelen gegeten dan fon-der : om dat het Hemels vuur alseen Blixem geduurig door allelighamen gedreven zynde , hiermeer tegenftand vind , als inBrood fonder femelen , door wel-ke tegeaitland gemaakt werd datdesfelfs beweginge verdt;bbelr,even als een bal tegen een hardemuur geflagen zynde , niet op het

A 3 purr

á Burgerlijke 7afel ,

punt blyft daar hy tegen aan geflagen is, maar weer te rug fluit, enaldus een cwcede bewegingemaakt ; 'r ontrent defe fe•melen op gtyke wyfe gefchied ,

wan; dele iubty .le fiofbot1ged1ii-r.g van d'eene femel tegen d'andsr, waar door de andere deel:jesdes tebene ►- be ;J o ogen werden , ent,otAsg ► A v,ezatzderen ,-het tegen-dedl {:ittt m8n wanneer een bal ge..1lagen werd -op een ftoffe die fagtis , alp pluimen , laken, en diergelyke ;. dan be.vind.men, dat desfe!fs beweging nier of weinig- weerfit ut , om dat de felve alleenig(geen of weinig tegonftaAd vin•wende) door de fagteftoffe heen..ftraalt, waar door y gevolg foogroo ten beweging niet veeoor-laaki kan worden.

Ten dorden; het Brood inethar-de en verbrande korRen ie nietgoed rom dit het lijn mee[tevlug.ge deelen quyt is, en de buik flopt.

Ten

Om lang gefondie leven.Ten nierden is het ongare Brood

leer fchadelijk, voort-brengendeeen taye gif! en menigte ulym enverftoppingea in lidhaam. Wantdikke en taye deelera konnea doorde kleinlie pypes van ons lighaamniet heen paileren; waar door defelve noodfaKelijk moeten metílym belet werden.

Ten vyfden is al het brood , uitverdronken , muf, verpiertert enderwormt koren gemaakt tenhöog1en fchadelijk: want gelykeen kleermaker geen nieuw kleedkan maken uit een veifleten kleed,al Coo kan uit quade fpys ,geengoed voedfel voor ,ons lighaamverfchaft werden.

Ten fefden is verftb Brood beterdan oud-bakken , wijl in het ver-fche alle de deeltjes in een grootevolmaaktheid fijn; maar beter -ishet, dat het eerft beforven en koudgeworden 1s , als dat men het warmeet. Het oud- bak ken broad krygt

A 4 al-

t irgerlijkA 7afil ,

allenxkens een graad tot bederving en befchimmeling ; en dar-om is het zelvefoo goet nier.

Ten Sevenden is veel Brood ge-geten gefoid, dewyl d'andercipyfeu daar leer door verbetertwerden.

Ten oggen is her gefonder fyneigen gekneed oft gebakken Broodte eren , din dar men van de bak-kers knapt,; want her gaat methaar als met andere luiden , die al-leen uit fyn om veel geldt te win-nen, en by gevolg bakken zy hetBrood foo ílegc ,dec het maar evenaan de man wil, en de proef kanhouden: alhoewel fommige, dogweinig, Nare ziel met dit tydelijkoverloon niet en willen belmet-ten.

Vorders is alle- Brood van groo-te en volle koornen gebakken be-ter , als van kleine en verfengdkoorn , derhalven is de Goefe tar-we de befle, en die dear oen volgt.

dit

Oml4nggefondte leve,,. 9dit zy niet alleen gefegt van detarty maar van allerley graan.

Tarwen Brood is ligeer te vertee-ren, als roggen-brood, en geefteen goed voedfel: die grootelonges hebben , en geduirig hon-gerigzyn, zullen boter doen ditze roggen..brood eetei- als tar-wen broad.

Tarwe»-brood met fij n femelen, Tar ►e-

$ís ook gebuilt, is nier vreemt, en brood.

is beter dan Wnte-brood , oft daai:het meel voor het meerder gedeel-tete uit gefift is. Want veel Witte- wood _.brood maat veel %t er optheid inonfe lighamen :dagram hebbende Wittebroods kinders zulk eenwitte doodelyke rroynie. Hetveroorfaakt ook harte .buikenwormen Vic. dog matig gebruikt,is het geen quaad ► o:d1e1. Brood,dat fijn jiee'i ontnomen is , geeftweinig vaedel , en maakt eenharde afgang.

M:fteuain, oft gemengt.Brood A 5 uit

I o Bwrgerl'ke7afe1,

uit-half tarwe , half rogge, magvan alle menfchen Benuttigt wer-den; 't werd ook foo ligt nietdroog als het tarwe, en is medefoo valt niet als het rogge.

Twee- 7'wee- bak oft befihust is Peer goe'dbak. gegeten , voornamelyk de Lifer .

»rer-bsfchuit, die om Benige kleineredenen alhier zoodanig niet gebakken kan werden ; fy is ook ge-fonder in foete melk gekookt, danwitte brood.

Kruid. koekje en Kruid-befchuitkoekjes, .Kreoc.

fijn bear als fonder kruiden.kockjcs. Krent-koekjes fijn gefonder dan

Witte-good! koekjes.Wkfelen, wijl die met gefl ger -

len werden, fijn gefonder dan pankodçefl,• ne koeken. dig in alles moet mensufters,BfoE de m iddel- maat houden; want al-ders. le gebak , als wafilj, panne koeken,Poen?im

Eípjes fullers, broeders,poffen, tsmpjes, witte-

W'"`- brood, engelfe kaekr, pucldir^g, - eExle+ce diergelyke van die foort, fijn be-aks, quaam om erftoptheden te ma-ding. lien

Om lang gejond te leven. tken: de kinderen , die veel vandelen fpyzen eten , krygen wor-men en harde buiken. Btom_

Blorm -pay, en-voorts allerlei le- Pal) *pelkoft , met meel toebereid is,veel gebruikt, is ongefond, ma-kende verftoppinge ; dog niet teveel legeten, fal loo veel fchadeniet bybrengen. De water pap oftwater•bry is al van de feifde wyfe.Rys-pap , middel -matig gegeten,is niet quaad: Spaanfe pap lal men stride-weinig Beten. Eyer-brood, panne- F.yer-brood oft gew end brood , is niet on- bC0°d'getond.

Rogge-brood geeft ons een goed b ^ d^voedfel; wanneer het uit meel ge-bakken werd, loo als het van demolen komt ; want te veel feme-.len daar by geeft weinig vaedlel,en te veel meets, maakt verRop-pingen enwormen, daarom is hetklein-rogge ongefond , wyl het te otey^,fwaaris , Ro^^en-broodis beter voor rogge.

dan die fludereriA 6 en

t Z Burgtrlykt?afel ,.

en 't lighaarn weinig octFenen.Amit«- Amfterdammer-koek, matig ge-

mner geten , is goed ; want andersbaard dim fiektens; aldus fpreek

Deven-ter koek. ik ook van de Deventer-koek, en a1-Rage - leandere die met honig en fpece-b;fcuyc. rien gebakken werden.. Rogge-bom

fchust, fiheep-befcbuit oft roder fijn

feet goed gegeten.R°gse_ Rogge pap is niet quaad voor Iui.i"fl"den die werken; anders fullen die

welke weinig ^rerks doen,gene,.ek werden.

Getrt, pegerft, 't fy brood daar afge-óakken, 'c fy dat die gepelt is en inmelk gekookt, geeft weinig, dog .

geen quaad voedfel , maar is inioete-meld beter dan in kerremelkspap. uit gerae meel gemaakt,kan ikniet gan1th voor goed houden.

`;m"`r• Haver is mede niet ongefond,wanneer die tot gort gemaakt werden in fpyfen gekookt, dog moetnier te veel gegeten werden,

rotje- Pot•mark oft Potje. beuljnn' metLeiding ,

rafy-

Om laiøggefondtele'ren. 14

rafynen is niet ongefond , mante veel fyroop daar in ia fchadelijk.

Boek-weit is mede niet,quaad, teitk-dog foo goed niet als de tarty oftrogge ; boekweiten-bry is goedmiddel-matig gegeten. Het Brooddat'er van gebakben werd , is feerfwaar in 't lighaarn!, dog metkrenten gebakken ,, is beter danfonder : aldus fpreek ik mede vande boek-weire koeken.

Geert, mama,. en diergelyke in ^^ ^

melk gekookt, is geionder danrys , en mag dikwyls gegetenwerden. Men mag hier ook welmeel van maken , en koeken afbakken.

III. HOOFT-STUK.

Tian de Pewl-vrugen, ah errten Peul

en bonnen.

O Nder de foorten van Baonen behooren de Turkfe kone',

A 7 Tcu^ .^r^è

T q. Burger ke Tafel,Roomfe boonen, en Paerde hoonen.Onder de erwten heeft men grauwe,groene en witte erwten.

Groene De Groene turkfe boonen, ai is,'trurkfebooren. datle her grootfie voedfel niet en

fchynen te geven , fijn ewer heelgeforid, voornamelyk als die eerftuitkomen en met boonkruid , pe-terfelie,peper, en diergelyke din-gen toebereid fi,n: dog ingeleidefijn foo goed niet.

v:tge- De uitgedopte boontles tij ii feetdopte goed met boter en peper, of met300°C_ boter en peterfelie gegeten ; maarjas.

met boter en afyn , fynfe leer on-gefond.

Boon- Boon-pap , gemaakt van gepap.

kookte boontjes en vleis-lop, isfeet goed.

R-00.ce Roomfe-bootitjel, eerst uit komen-boont

-

jesde Wolle-wgntjea gen oemt , gefiie-:antics.

' o1le Benen mecboon-kruiden pecerie-

vitKe- lie geaooft, fijn buiten gemeendoptexoo.re getond.boons- De uitgedopte fijn beter als barejes,

ronde

Om Ia ng gefona7 te leven, t

ronde oft witte fchillen afgepeltfijn.

De Paarde - bonnen fijn mede van Paarde

den tèlfden aart als de Raon^íe b°°°`°.-

bannen.Groene erwten oft peulen eerít nit ^`°`°`erwten

komende fijn Peer getond gellooft or pm.gegeten , maar rauw , gelyk de l` °skinders doen, maken een ftinken-den adem.

Alle uitgedTte erwten fijn gefond, vd

^rge-op^een voor al de groenen met boter en «W«Q.pererlelie , of in de Winter meteenig vleis-fop geknokt.

De Witte erwten fijn .mede niet '«<-«W«a .quaat , dog too goet met als degroenen.

Grauwe erwten , by fommigen Grauw-erwten,ouw-wyven geheeten , fijn teer ge-fond voor íterke lighamen, metbraad-ver gegeten : Eenige ee-teníe met rafynen , dat nietvreetut is.

Merkt aan , dat alle erwten enbonnen met geen fuirefaucen moe-

ten

t6 Burgerlsjke?'afël,ten gegeten werden , want fy dnPeer fchadelijk fijn.

IV. HOOFT-STUK.

Van aldcrleágroent mats-kruiden.

E Salade, latou, kroppen, en.D diergelykc, fi)n moes-krui-den d ie men wel r.rieeft in Hollandover tafel gebruikt, welke indiçn-fer wel toe bereid werden , geenvande min fie konnen geagt fijn.Maar om dat defelve al; yd dooreen fuiren edik oft afyn bedorvewerden , fyyde on n ut en fchade-lyk, vow natnelijk als'er foc'dani-gen fala is voor gegaan en mendaar een kom #e r P melk t;L:c ee^.Ik_ .

jaregj^e dA *^e ^chac^ii^^: Is, 'aade • o 1i i i r r !, C•' t n i t c kan ge^re _e^^,i ^^^^:^ ^^.^IZ ^ z.i^ .Jec,ft!. eurbiik, {

v^^ox.r^ ,! q-en m;j,. een na--, , .

fie.* ya k : K^ w ^^^^^^.p d^ ^^4^^^^4^^ voortiruit. Pe-

Om lang gesfind te leven. 17Dewijl nu de Sala goed, en dein

afijn fchadelijk is, mom men dieop een andere wyfe bereiden , na-melijk met een goede witte olie,een weinig geftooten foylie , envoorts fulke toekruien die mendaarop begeert : die het gewoonfijn, fullen dit geregje wei mogen.men kanfe ook met olie alleen eteneneen weinig fout ,dat men defegewoonte invoerde , men fouwtoo veel fieke menfchen niet vin-den. hoc fchadelijk het fuut is,falikhier na in den afyn verkla-ren.

Na dele voegt de Witter fla, vac_Ifld JIB, oft zet - kous; zy behoeft vrfl.,de voorige in goedheid nier te wy-ken , maar moet Corder edilc coc-gerigt fijn.

De voorige fala' en geflooft ge- ceftoof-tyk fpinagie is feet gefond gege- de na.

ten.Endivie als een lala bereid , dat Eodi.ie,

is klein gefcherft, namelyk vande.

Hoe diemoettoebe-reidwerden.

18 Burgerlyk; Ta fel ,

de geelfie flronkjes, is fear goedgegeten , dog'mede tonder edik.

Is mede leer gefond by Benigvleis geftooft oft anders toebe-reid.

Hier aan komt gevoeglijk deSellerye. Sellerye een kruid voorwaar , dat

men 's middags en 's avonds be-hoorde te eten om fijn nuttigheid,voornamelyk voor de vrouweyesdie haar in alle faked wel duet we-fen.

P;^,p^_ Pimpernel, raket, katte-kruid oft"`'. nat dragon kerè en diergelykeer. P ,,Kaa«- riekende toekruiden , IuilIen deKruk'. Cal oden niet bederven, maar , doenS«^^ alles goeds, daar over gefirooir.Kam. Kerveó, en al hit gene daar van

roe bereid werd , is een getondkruid fomwyls gegeten, 't fy datmen'er taarten of koekjes vanbakt, of dat men de felve fcherfcen in melk kookt , om daar eenwitte broods fop af te maken:

_T"°rr° . Pet rfelie is een kruid , dat menQM

Om lang gefomi leven. ^ gom fijn deugden uit de moestuinniet kan houden , want het kan itsveele gevallen als de keukenoppaflers weten, gebruikt werden.

Beet en kaar tjes bi^a^n o e R°t°^ tot kausiegwarmoes gemaakt , met Benige biaden.andere daar toe 1- ,elioore: krui-den, fijn alle van grootheld.

Als ook de Spinagie gdoofr en Spinafonder fuut gegeten, is een fier g",

gefonde fpys.De Surkel oft ruffing , en alle suiring4fcfi^ire kruiden , fijn wel aange- o^^1,Suc-

naam , maar wat veel gegeierl,bonnen i« 't lighaam geen nut uit-rigcen, patien

Pacieseie^is bpna vas kragcen als p.debeer.

Een fala gemaakt van eerfa uit.kamende hop, paerde oft tee•'cichorei is mede heil goe.1, digfotiderftur, als hee mogelijk :s,gegeten.

Suix fegr ik ook van de Pala diemen

z o BurgerkkeTafcl,Inter- men van waterkers maakt, welkekers. tegen de fcheurbuik fonderlyk is..T°'°- De Hof kers , tuin-kers oft flcr-

keritot een boterman gegeten, oftover fala, is voor de blaufcheutige

^ mede niet onc^íenf^ig. Porcelein is matig getond , maar

is beter om fib n lymagtig fap gela-ten. dog is gefiuôft niet heal

Kool. quaad .

Allerlei ^Oal, foo lang hate bla-deren mals en aangenaam fijn,dan men die onder de minne rangvan gefonde kruiden niet rekenen ,

Savoyen als daar fijn , Savooyen, flail-kolen,lluit-kooi. kabuis-kool, kppertjes kool, boete

b^ `s' kooien diergelijke, welke alle feetKap- goed gegeten fijn, wanneer zeItVes - door het by doen van furigheden'Were- niet verdorven werden , gelyk ment°°l, die kin toemaken als 1pinagie.

kool, gefneden als .f[a,iv ook feedgoed. met vlcis-fop , boter fout

sloe,• en peper geflooft, is ze belt.kool. Bloem-f oal is mede teer goed, en

foo.

Om langgefonite t z

boo ongefond niet, als fommigeons diets hebben willen maken.

Afpergies dikwyls gegeten is den Afp«-fcheurhuikigen fonderling goer ges'en mouten in dc tyd dat'er fijn da

-gelyksw gebruikt werden.Art fi okken fijn goer om den c kom..

jong getrouwden wat te gemoet tekomen ; geven ook goed voed-fel.

I^cnkelonder moeskruiden, geeft %kitniet alleen een goede geur, maaris mede feer getond, voorname -slijk voor vrouwen die geen fog inde borften hebben.

V. HOOFT-STUK.

Van allerlei eet-I►art Wortels.

0 Nder de eetbare wortels,rekent men de rapen , gel^^een

Pinx(lernakels, beet- wortels ofi karo-ten, radys, ramela„(^en , artifiokken

onder

s s Brrrgtriijke7'a^el,onder daard, ruiker.wortds, ajuinlook, aard-akers &c.

Rapen. De rapen geftooft , gebraden,oft heel gekookt , fijn altemaal .

niet ongezond, voornamelijk als'eteen weinig pepers by gemengt is.

Van gelijken fijn ook de geele(lee ;` peen, en pinxternakek, gekookt bpinxter- vleis ofte vifch , of alleen ge-zakc1cfl. kookt , en met boter en fchyfjos

gegeten.reet- Bait-wortels oft karoten fijn niètwortels. verwerpelijk, wanneer fy wel ge

pepertfiin, met wat olie oft ge-fmolten boter, dof die'er denedik uit kan laten, lal beft doen.

Radys. Radys en ramelgfJèn met weinigxame- foutgegeven is den fcheurbuikigel 'ir"'• fear gefond: jafelfs heb ik'er qua'-

de magen mede genefen , waer-am men ze wel op tafel magzetten.

Atci- flartifiokken onder d'aard by eenóoá«" olipodrigo gegeten, zyn fear goer,d'aard. maar gefouden en als een falade

ge-

Om ianefonJte leven. 2 3gegeten, fijn Boet voor eer{ -ge-trouwde , veel gegeten fqn wal-gclilr1 roper_

Peperwortel gerafpt Pijnde , is wortel.

niet alleen een fmakelyke faas ,maar ook Peer gefoud, voorname-lijk by vdch.

De fuikwortels fijn mede Peer suiker.gefoud ; waarom ik my verwon- W°r«13 •

.der datfe niet meer gebruikt wer-den. Ajuin.

Ajaiss, look, knof-look,pare: , char- Look.

lotto en diergelijke , weet ik niet óQkf-waarom fy van de doftoren Poo foor pare;

verboden werden : de boeren fou nb0tden hen daar van wel konnenovertuigen , wyl fy weten dat defelven hen tot hun triakel ver-íirekt, en dat ze byna alle fiektendaar mede genefen. Sy fijn dan fogik, om haar vlugrige doelen,middelmatig gegeten leer getond,'t fy op :wat wife fy bereid werden.vlots ea vilch , alsook alla anderepotagie, doen fy haai fchadelyk-heid verbeteren. flard-

24 BurgerlykTafel ,

Aard- Aard•noien oft aard-aders gevenomen.Aard- goet voedfel, maar te veel gegeakcr' ten doen fommige doppen en

hardlyvig werden , dog dikwijlsen weinig gegetefl fijn gefond.

eet Peterfel:- wortels , by vifch ge-. pookt, fijn mede getond en ope-

c°h . nende.

VI. HOOFTSTUK.

Van allerlei aardvrugtea.

Nder de Aari-vrugten re-kent men Pompoenrn, kom

ommers, Meloelen, aard-b^fien.romPe- pompontn, tot een moes ge--

"°' maakt, 't fy met loste melk, ofanders, fijn niet heel ongefondlegeten.

tom- Dog de Komkommers hebben eenkom-4111efs, quaue naam gekregen; maar ik

mFine dar de felve fchadelijkerfi}n, om dit fe met veel fuur ge-

^ geten

Orn tang gerbnd te lezen. 2 tit

gctcn wet dcn, dan om haar fclfswille : al hoe welle veel ilijm fchij-nen te maken. Zy fijn beft gege-ecn, als menfe eerft fnyd en iiwater legt , of gefneden Iijnde >Benige uiren met wat fout gefprenkclt laat haan, foo fal'er eenflymig water opkomen, .dat menfal afgieten. Gans afgewafichcnfijnde, en met peper folie , fout&'c. middelmatig geheten,, kou-'nen ze nog gedult werden.

Aan delen als re nog jong fijn,werd alhier t'Amfterdam de naamvan Agurkjes gegeven , alhoewel ngurk-fulx beter een andere vrugt toe- 1 `s•komt. Men leidfe in edik, }peper,peper wortel, folic en diergelijke ,

welke Agurkjes by gebraad matiggegeten, niet heel veel fchadedomen.

De Meloenen fijn mede al van de fe!oe-.zelve aard als de komkommers, nen.verwelkende vele fiekten; dog zeworden hier van weinige gegeten ,

B fog

Aard-ic.ticn.

z6 BurgeríOc7afel,foo dat Ic hier te lande niet vcèk'fiekten fullers maken.

Hard-I►efie» eft freinfen , metfranfe wijn en een weinig fuikersgegeten, fijn aangenaam , en nietheel ongefand , alleen gegetenmet een boteram konnen medegeen quaad ; maar men inoetfeniet te oud laten werden , want danverliefen fy ' geen ons voordeeligwas, en werden fenijnig.

VI I. HOOFT-STUK.

Van de Heeffer -vrugten.

O Nder de Heefter-vrugten telt men dc rooie en f7v4rte

salbe^en in Zeeland jenyvers gefegt,Stekel-b^fren oft kruis-be,qen, b1auv-beffen, berherijfin, bramen, framboyfinen diergelijke.

Alle Poorten van befien veelgegeten fijn feer fchadclijk, de'-

wij!fe

Om langgefoniteleven. 27wijlfe veel fuur in ons lighaamveroorfakcn, daarom is de mid-delmaat beft. Rood

Yder een roept , dat de mode bea'tll

bellèn foo gefond gegeten fijn,om datfe verkoelen; maar indienmen eens bezeft , dat ons bloeden verdere lappen te verkoelen ,

is, ymand Piek te maken entfijn fap-pen te doen ftremmen,fal men welhaalt konnen oordeelen of luuredingen voor ons lighaam foo ge-fond fijn. ik wil niet fdatfe juift-dadélijk cie fiekten ma-ken, maar naderhand, ten fy datfe hear bloed door andere fpys oftdrankverbeteren : derhalven dijndebeficn'tzyroode of witte, alsook de gelei van aalbeffen en defchoon gekoleurde lcoeldrankjendaar van gemaakt feet fchadclijk,ja vergiftig, gelijk ik hier na, vanden afijn íprekende nader íà1 too-nen. de wijn uit het fop defer be-iie'n gemaakt is niet quaad.

B 2 Swae

2.8 Burgerlijke 7'afel,Swarte Swarte aaibefien fijn nog beterf^pb`^ als de ronden, wijl !y 10o fuur niet

en fijn : op brandewijn gelet, fijnniet quaat.

xtuis- Kruis-bejien oft (lekel beffen nogb`fi`r 'onrijp lijnde , fijn leer fchadeliik ,

dewijl ze een onguur en ftraf duurby zich hebben; dog rijp geworden, fijnte beter en milder : maarze moeten niet te veel gegetenworden, en is beter dat men zelaat.

Blauw- Blauw-bí,,,(%Jen , bake befien , enKrake- diergelijken, komen met dc fwartebeffen. aalbeffen over een.a«be - De Berbcri^n fijn fchadelijker"tr`n ' als de ronde aalbeffen; waarom

men ze laten moet voor de grenendie liever op de tinaak leven , danop hun gefondheid.

'ram- Frambolfen en bramen , niet teboifen.st,_ rijp nog onrijp fijnde, fyn looSOD • (chadelijk niet,als men my in mijn

jonkheid pleeg wijs te maken;dele fet men ook op bier en wijn,

waar

Om langgefodteleven. z9waar aanfe een liefelyke geur ge-ven. Men moet fig wagten vandele dingen al te veel te sten :wijlfe veel fuirigheid in 'tlighaamna laten , en daar na koorfen ofandere Piekten verwekken.

VIII. HOOFT-STUK.

Tian allerlei boomvrugten metharde fchilim.

N U iaat ons voorhanden van dc foorten van noten te fprc

ken als okker-noten, hafenoten, eekelr ,

kaflanien, pingel:, pillajes, aman-delen en diergelijken.

De okkernoten , verfch fijnde, ^ 6keQfijn leer goed gegeten, maar ouden rans, deugen ze niet dan omolie uit te maken.

Dit felve feg ik mede van de xarenrHafenoten y welke fees getond fijn cen,

voor de geenen , die 't gravedlB ;, heb-

3o Burger1jke Tafa,

hebben. maar men moet de notennoit met de tanden kraken , of gybederft de (elven en krijgt tand-pijn.

Eckel!. Eekell, werden in fomrnige laIden gegeten , dog ze fijn voorgrove luiden beter alf voor dietenger fijn.

Kaft,_ Hier na volgen de Kafianim,{cQ. welke forntyls gegeten niet quaad

fijn, ja maken menigmaals afgangin luiden , die veel four by fighebben.

!iftaf- pif^asjes fijn mede feet getond,Ping- als ookpingelen.ele° . Na welke d'Amanclelen ,volgin;Amadeign, defe melt lijnde , fijn mede goet

gebeten, maar ongepelt floppenfy, ten fy men daar wat vygen oftridyncn by eet.

IX. HOOFT-

Qmlanggefondie leven.

IX. HOOFT-STUK.

Tian de ooll-vra ten met welke ^hillenab appelen, peren Vie.

0 Nder defe Peltmen onderd'eerften rang de appelen e

peren, daar na Qrangien ) kloojier-appels, cinaas-appels , *omen, ii..moenen, granaten, apriko fen, per-...fiken, queen, mefpelr, pruimen , cor-mel an, vygen, kerfen, druiven &C. APpR_

De ppe1en fijn alle van vcrfEhei- 10e.

den aart waar-van men vind futreen foete. Alle appelen fijn beter , alsfy belegen lijn, dan vtrfch , zyfijn ook beter ryp geplukt , danonryp. de foete appelen fijn beterals de fuire, ten fy die matig fuirfijn, want als dan doen fy mededcfpyfe teren, maar te Icherpenfair hebbende deinen fy niet.

De bette appelen om uit deB 4 hand•

32 De Burgerlijk. Tafel ,

hand te eten fijn aagt appell, rabau-wen, pippelingen, reinetten, joopkensofi knoopfleert)èc, foomer guldeling ,

goefJeten, bonler,ziarkt, kannej ens- ap-pel oft cype/ appel en diergelyke diedie tuffcn fuur en foet fijn.

De andere fuire íoorten fijn al-le beter om te ftoven, braden ente koken, of te bakken, welkmatelijk gebruikt niet Peer fchade

-lijk fijn , voornamelijk als ze eenwfjlcje geleien hebben.

De Peren komen naaft d'appelen; hier onder heeft men, fuikenperen, Kaneel enfa^eraan peren , Ko-nings-peren- ^uikerei peren, riet-pe-ren , fmeer - peren ,. winter peren oftHarmen HarkU peren, ber,e-mouen ,

oft fippendegreentje! en diergelykenmeer.

Alle fagte en volkomentlyk ry-pe pecren, alle matig gegeten ,fly) niet oHgEfon-d . , maar de hardeen onrype,, fittre en- veel gegetcn,n1lkeií veel fiekten, nog beter

fijnfc

(Om lang gefindte lven: 3^Iijnfe geftooft oft gebraden, voor-namelyk de winter peren , yfer-peren &c. De Cinaas=appell fpannen wel de ^ppt^.

kroon ontrent de orangien en kloo- o^^a-er-appels, maar veel gegeten ver- g 1D-a ^^s.

oorzaaken loop , ja fells wel de molterronde loop, 't welk men genoeg-faam befpeurt in die gene , welkeop Zee fijn, en aan een eiland koumende, zoodanige vrugten eten.Sy fijn beter gegeten met haarfchillen, din fonder ; want hiepdoor werd des fels fuirigheid meergetem pert : maar ' maar 2 E is beter die ma-tig te gebruiken of t'eenemaal telaten.

Het (elfde feg ik mede van decitroenen en limoenen , welke om eicroe-haar fcher fuut nog veel fchade-& I o^-lijker fijn, al is 't datfe met fuiker aan,gegeten werden, want foot en fourkrenkt once Lappen en vogten ,maaktfe dik en traag loopende ,verwekt, koorfen en fcheurbuik':

135 al

Gram-SCR.

Burgerkke ?af 1,al is 't dat fommige feggen , datfevoor die qualen goed fijn, maar ikfegge datfe de waarheid hier tekort doen , en dat haar experien-tie vals is, en valfche verfchijnfelsdoet Fien.

Granaten fijn gemeenlijk tweder-lei, ioece en fuiren; de foeten fijnryper en by gevolg gefonder, dogfijn in defe landen boft gelaten,wylCe hier niet ryp konnen overkomen. D.efyropen, die men ind'apotheken van dele vrugten, alsook van limoenen en citroenenmaakt, fijn feer ongefond; omwelke oorzaak d'apotheken voorhet meerder gedeelte van de def-tig(ie medicyns van onfe Stad af-gekeurt worden. Ja fbmmige ge-ven hun eigene.. geneesmiddcicn,op datfe dooi don Apotheker nietbedrogen mogen werden, wan-neer by de voorfchriften der doc-torcn door fijn jongen , wyf ofmid lapt doe teken , Cn Monfieur

Apo-

Om land gefinel te lcen. 33-Apotheker fijn vifiten (waar doorfog foo veel duifent mcnfchen on-voorfigtiglijk werden omgcbragt)by de huifen gaat doen. Sekermen behoorde fulke Aptekor-doc-ters, ik-wil leggen doítor-nydersen haters , en menfchen-moor-ders, gelylc de Romeinen, uit onfeStad `te bannen , en noit weder intexoepen.•

'K zeg u derhalven, borgers,die ik dit wzarfchouw uit pligte-lyke liefde , dat gy als gy tick]gomt te worden , u zorgvuldig-lijk wacht van aan zoodanig eenslag van volk uw leven te ver-trouwen : maar haalt een wysdodor, wiensnaam en faam be-roemt is, laat her uw liever watkoffen, als dat gy u laat moordenen villen : is 't dat foinmigen nietkonnen betalen , komt by my aanhuis, ik lal uw uit liefde genefen ,fonder dat uw de confultatien ofmdi6ans ►ltcn yrs fullen koffen

B 6 om

36 BNrgerlyke Tafel,oir de waarheid niet te veel te feggen , ií ie haat maakt, fal ik ver-der gaan.

Apri- Apriko fin en perfiken, ryp fijn-koCcn de, fuller , weinig gegeten , dePerri-

grootfie fchade niet doen : maarwagt uw van het veelvuldig eten.Een glas goede franfe wyn daar opgedronken is feer goed , maar derinfche is in dit geval fchadelylr.

qii«Q,; De een, rauw gegeten, lijnfeer fchadelijk , vermids fy volvan een rauw en onguur fop fijn.By vleis gekookt of geftooft enmatig gegeten , fijn niet quaad.Vats Quee vleis en al de bereidfe.len van dien , is her matig gebruikgold.

hsirpels, Plifpeli", Pijnde fuurrot, . hebben een grootex fchadelijkheid byfig, dan die een foet rot by fig heb-ben. Dog de middel-maat moetmen overal houden.

Krui- De Pruimen hebben een feetSUM quade naam gekregen; de reden

weet

Om lang gcfond te laven. 3 7weet ik niet wel waarom , ten fymen de felve al t^ veel gebruikte .Onfe voorfigtige doEtoren wetenden fieken wel een kookfel vanpruimen te ordineren : indien nudroogs pruimen foo goed zyn , foofijn de natte en verfch ryp gepluk-te, foo fchadelijk niet : derhalvenbefluit ik, dat de gefondeu tot al-le middelmaat fig mogen gewen-nen. De blauwe pruimen en gelepruimen , hoegrooter hoe beter,fijn foo fchadelyk niet, als menwel heeft gelooft.

Cornocllen fijn vrugjes die men oreinier te veel eten moet, nog ook inn.

moerbe lien , ten Cy die volkomen f^;, b`.

ryp fijn ,wain anders fijn fy te iaaen-te koud. Dit behoort derhal

-vene vatte regel te fijn, dat mentot alle ooíl-vrugten brood eet, eneen lepel - brandewijn of een romergoede franfe wijn dear op drinkt,'c welk de fuirigheid t'eenemaal ofgoor een gedeelte ten onder kanbrengen. B 7 Yygen

3: BNrgerlyke Tafel,vygea. Vygen heeft men hier te linde

felden ryp , en foofy hier ryp fijn,heeft men die in glen oervloedboo dat men fig. hier door feldenfief aan kan eten. Vin de droo.ge vygen fal ik hier na verhanda-len.

Kn^°• Kerlin fijn nier onaangenaam teeten , wanneer fy volkomentlykryp fijn; de foetften fijn de beflen,

KYiete°. voornamelyk krieken en fpuunfeker-fen, maarte veel gegeten maken

Motel- ze wormen. De morellenop franfe^`°' of brandewyn gefev fijn feer goed ,

ennict onaangenaam te gebruiken,Kerfe-fop gemaakt of geftooft fijnrnedcmiet yuaad , dog eet allevrugten niet te MI*

1Dr,,;_ Drusvtn, veel gegeten, fin tenrt°. hoogften fchadelijk , voornamer

lijk als z e niet al te ryp fijn, wantdet zelver fap is feet fcrmentatyf ,

waar door ons bloed en anderevogten of foppen wonderlyk ver-mica wexdcn dvr komt

wcdQ

Orn1mgge(ornite leve. 39veeltyds fchielyk een koors metbraken en kamer gang , 't welkmen boort noemt, derhalven is hetoorbaar dele vrugt niet al te veel tefndepen. De foetfte en aromatyk-ftedruiven fijt. de beften : voortsfijn alle druiven "t zy blauws ofwitte al byna van BenenTeveel, druiven eten, maakt oodat de meníchen vol van fuirefap-pen werden r waar door fy in dcderdendaagfe koorfen vervallen ,en menigmaals fchurft of krawa-fie krygen , gelyk men fier, . aandiegene, welkeeerft in onfe lan-den uit Vrankryk komen. Vande mof, wijn, rafynen en kren-ten, fal ik hier nafpreken.

X. HOOFT-STUK.

bean defuier horng enronfitutrcn.

LIe Suiker en tonfctuiren , te suiker,vol,gegeCit^ s kQnnen ia confi_

ons!""ii

jdonig.

Suiker.

4o Busgtrlyke Ta fel,ons lichaam geen nuttigheit doen :daarom is het beter geen van dier-gelyke dingei te gebruiken : eg-ter, wyl de Puiker en alles wat'ervan gemaakt werd , fijn gebruikBeeft, fullen wy daar wat nadervan fpreken.

Den Honig, hoe witter hoe be-ter, verfcheelt van de fuiker ingraden, want de Luiker is Poo heetniet als den honig, ook is de wit-te honig foo heet niet als de brui- -

ne: de wittehonig, anders maag-den horng oft arglyndEn bonis gefegt,is niet ongefond, indien men diemiddelmatig gebruikt met brood,ofin Benig eren gekookt, en ge--

mengrHoe witter de fuiker is, hoe ge-

fonder, want de bruinfte en vetRemaakt veel flym en rerfloppingenin het lighaarn; dog men moet inalles de middelmaat houden : defelve maakt veel ílym in 'c lig--

haam, waar uit nier anders dansver-

Om laø1 gefonJte1even. 4verí}appingen konnen voortko-men. Debroodfuiker, doorkalkvary bog gefuivert , en wit gemaakr , is foo ongefond niet alsmen wel meint; want de loog be-neemt alle fuir in ons lighaam,'t welk daar niet moet wefen : da-rom is de Puiker hoi witter ge..maakt hoe beter , om datfe foo-veel 11ym-niet eq baart, als de vet-te en bruine Puiker.

Gelijk ik van de fuiker Ipreek,gevoel ik mede van de Syrópen, die s ycooaaltemaal in veelheid gebruikt fijnde, ons lighaam ten , hoogftenfchadelyk fijt. Hierom fijn dekinderen , die veel fuiker, fyroop,en andere fuiket-koft, eten, veelmet wormen en dikke buiken ge-quelt, daar d'andere daar en te-gen groyende en welvarendetyn.

Overmits het nu feki is, dade Puiker en fyroopen loo fchde-lijk fijn, werden die van de beft

dc&o-

42. Burgerlijke Tafel,dokoren onfer republyke foo veelin d'apotheken niet meer voorge-fchreven , wyl fy door lange cr--varingbevonden hebben, dat defelvefchade.lijkheid by bragren, ende fiekten langer veeden duwren.Dig is mede d'oorfiak waroor menna een reformatiein.don Apotheekverlangt.

m,tce_ Voorts alle dingen die van fui-Pein. ker gcmaaktwerdtn,al's marce-Macrons. ^ln , Macrons, letters, ban^aet

gefuikerde amandelen, kapitteIflokkçn , allerlei confituuren foodrooge als natte r fijn altemaalfchadelijk, war► ne+crfe te veel ge-bruikt werden. D o de gedroog-de coufituiren, duo weinig fuikerby fig hebben , als orange fcbihlen, alants-wortel, -kerwe,anys,worm-kruit, calmus &c. fijn allemedicinaal. de gecQil fyte gemberis mede niet quaad te gebruiken ,wanneer hy heel heer is.

Alle con firven fijn om haar fuikenmoede.

Confer_wen,

Om lans gef.ndtele.ven. 4 3mede Peer fchadelijk : darom wer-den die van redelijke donoren inden Apotheek niet meer voor gefchreven : alfoo ze bevinden dat..íè daar niets befonders mede uit -waken.

XL. HOOFT-STUK. .

Van fommige toef y fen en narregten.

0 Nder de tocfpyfen en nage-regten behooren de rafynen ,

krenten, pruimen , vygen , da-dels , plyven , pillaf)es, amande-len, pingelen, kappers, agurkjes,aciz, kaviaart, anfiovis,- foucifede boloinge , champioens , fou...

krabbe quaad , ingelei-de fpaznfepeper, moftert.

De Rafy=, foo lange als ronde, R,ry„e,:

fijn beide gefond , gegeten metamandelen of wel .f maarhoud in alle cling een mac. By

eenig

44 Burgerlijke Tafel,Benig vleis of andere koft geflo oftofgekookF, zijn .2e niet reemd,dewijî ze die fpyfen in ons lighaamwel voortfetcen , want fy doeneenigfins laveren, voornamelijkde loet en verfche : d'oude zynfoo goed niet te gebruiken als denieuwe, want de oude kregen eenquaad fap in lig, vermits al devlugge deeltjes , die de grootfiewerkbaas zyn , vervliegen.

Krenten. Na de raCynen volgen de korin-then oft krenten, waar van de mee-fien fonder fteenen of korlen fijn ,

andere met fleentjes en grootex;fy zijn alle teer getond uit de handgegeteir of in de kou gebruikt.doen de hardyvige laxeren des og-ten s gebruikt meteen befchuir.

Pru i-De Pruimen fijn van verfcheide

men. foorten als ronde en lange, katryne prnimen , prumellen, ofprumiolen , defe fijn alle uit dehand gegeten of in de koit ge-kookt en gebruikt niet teer onge-

fond ,

Om langgefonite leven. q,sfond , want fy maken den builweek , voornamelyk de l^acrinepruimen, die men in fominigegevallen voor een purgatie (oudekonn .en gebruiken, dog dit moetmen eerft met een wys door(maar met geen Apotheker) over-leggen : want men door blinde..lings te purgeren ,.. ligtelijk grootefielten op den hals behaalt, datligtelyk van een waan-wyfen apo-theker gedaan wet d : daarom bor-gers en goede vrienden, wagt uwvan dit volk : ik heb mede apo-theker geweeít, en weet by gevolgdaar belt van te oordeelen: gaatelan, die fijn gefondheid lief heeftby een goed Chrifien doEtor, diensampt is hee , als zijnde Heer eMeelter van de ganfche genees-kunde (daar d'apotheker by toe-lating, maar de kol{ van is) diefal uw beter onderrigren.

Vsten,Uygen , matig gebruikt, voe-

den wel, maar Le veel gebruikt,in a-

46 Burgerlijke Tafel,maken , gelyk alle foete dingen.,te veel flym en verpoppingen : fyfijn alle beft met amandelen :ge-gegeten.

gad°ts. Dadels , fomwijte gegeten , kon -nen niet veel fchade bybrengen :fommige natien leven alleen by navan de dadels en amandelen : dogveel gegeten zijn fe fchadelyk,

je. 'S" Piflasjer , amandelen , pingelen,

cnnde fijn goed gegeten, voornamelijk

Pinge- met vygen of rafynen , anderslep. konnen fy ligtelijk veríloppingen

maken , voornamelijk de amart-delenmet fchillen.

Oven, Oly'Z1EY1 , weinig gegeten., zijnniet heel hadelijk, en bequaamom een romer wijn daar op te drin-ken; fy doen ook de fpys wel te-ren . de kleinen agt ik beter als degrooten.

; U? k S' Van de Kappers , agurkjes, cham-i^s pioens, foutenelle, krabbeyuaad enso^«nelle. - ljier^elyke ingeleide dingen , moetKrabbe- men niet te veel nu tt igen, maarquaad.

een

Omlanggefond televin. 4 '

een weinig doet defpyle teren. deChampioensfiJ n beft gelaten, wantfy menig om hals gebragt hebbenfy geven ook aan ons lighaam wei-nig nut. De Soutenelle nogkrabbequaad (die in Zeeland veelgebruikt werden) konnen medenierhiel veil gedsdoen . A^^a

Acia is een indiaanfe compofi-tie, beftaande uit verfcheide din-gen, waar van de voornaamfterieten oft bamboefen Gin. Ditbereidfel matig gebruikt is in onslighaam feer good en nut , voorluiden die feer koud zijn. is veelnutter by Benig gebraad gehetenals de agark jes of kappers, die foowerm niet en fijn als defe aria; nadefe volgt de. Spank

Spa$nfe ingeleidepepr, wanneer Pip« .men die gebruikt als fommigeluiden, die een pisvaatje van haarlighaam maken , is feer fchadelijk :wyl men die veeltijds fet tot eennagerigt om wel te koenen luipen.

Maas

4.8 Burgerlyke Tafel,Maar als men'er een weinig vannuttigt tot fijn gefondheid, is 'teen van de alderbeftc nafpyfen :want de fpyfen werd daar doorvert,eerr, eis de. vogteil wnrden'er.in onslighaam vloeybaar daar ge-maakt.

Iry"'Tt. KRZ,tl1RTt i zynde de kuit van.deur, rrriífchierT (dat uit defmaakblykt) met fout gemengt, is QM

fijntraan en fout ons .lighaam feetIchadelijk; wcshalveiimenzenietveel gebruiken snoet , ten fy metedik uirgecrokken, en met oregoen goede olie daar over : dag allesin matigheid. 'K zou diewelfee-nemaai verbiedsn, maar wi.j1 ikde delioare luiden niet geheelijkevil van haar !ekkernyen.aftrekken,foo is't dat ik van alles de middel-maat toefta.

Arfo- Hierna voegt de flnfievir, wel-V1S. kers voedfel weiuiig is en fchade

lyk ; waarom het beter is die te Ia-ten of matiglyk te gebruiken ;

Soucifi

Dm lang gefoni te levi. 49Soucijt de Boulognie, fomtyds ge- sd

oucjreBrribruikc, niet vreet, want de!'py- lo

so ,^ou-

fe werd daar door verteert, en ver-watt= : item al wat op die wyfevan vleis gemaakt werd , kan nietfchadelijk zyn.

MoJiaart is mede een van de be- Mir'fie toefpyfen en fpeceryen , die r °wry iii ons land hebben , want fydoet de fpyfe feet wel teren waar.

, om nnenze in alle fpyfen, door defelve plaats heeft, wel veilighlykgebruiken mag.

XII. HOOFT-STUK.

Tian de Seceryen.

0 Nder de fpeceryen telt Enende peper, kaneel, folye oft

bloem (by fonimige gefegt); no-ten-mofcaten , nageien, orego,gember, faifraan, curcuma, eu-jen oft a}uin , look, moftert, co-

C rian-

519 Burger4ke7'afil,riander , anys , kerwe &c.

reper. De Peper is een van de gemeen.fte fpeceryen, die men van de indiaanfe gebruikt. Defe dryder-Iei; namelijk fwarte , witte enlange, waar van de fwarte de ge-meenfte is. Defe in de kou ge

-daan, 't fy geftooten of heel on-gekneuft , is teer gefond , doergoeden honger krygen, teert me-de fpyfe , en houd de vogtanmen goede beweging.

nrctt. Van gelyken is 'mede de KaneelCaflia en de Casa linea oft kleine Ka-Lignea:

neet, welhedestelrsvlugge.dee-len Peer getond is in allerlei fpyfengebruikt daar het pas Leeft, ofanders fomwills,gekauwr, en hetlieffelijke lap daar uit gefogen.

Note De .Note Mofiatenfi) n mede vanm°r`a-Ria. de felfde hoedanigheden , fijn van

deelen ; waarom des felfs gebruiknoit nadelig is.

Van gelijken is de Folie oftFiom, die evenwel de note mof-

caten

Folie.Blom.

Om lang gefo nd te leven. 5 tgaten in kragten verre overtreft;dewyl ze veel fijnder van dee-len is.

De Nagelen als ook het Nagel- N4elet► •

hout ismedeni&telaken : en defemoeten foo veel gebruikt werdenals het immers mogelyk is.

De Gember oft gengeber is van G`mbEr.

kragten weinig van de peper ve*-fchelendein kragt en hitte; waar-om ze nuttiglijk gebruikt word.

De Saffraan en Curcuma oft indá-f ;;n.fchefafraan,in melk of andere fpyfecurcu

-gebruikt, is [eer voordeelig : menkanfe ook drinken in plaats vanthee, met oenige andere fpeceryendaar onder gemengt.

AjuíA.Van de ajuin , look, parei pe- Lok,

perwortel , en rnoftert heb ik elders Pa«i.gefproken : weshalven ik'er hier Wó «f,geen gewag meer af maken fal. Molten..

De Laurier, Rofemarjn, , Laurier.7'hym en andere fijne kruiden, die R:ar`;men gewoon is te gebruiken, fijn sltié. ,alle in de fpyfen feet voordelijk en TtiY°''.goad. C z Als

5 L Brsrgerl yke 7a f el ,Anys. Als ook Anys- aad, kerve, co--c°r'an' riandey

, en diergelyke íáden meerer ^KerWe• maken de fpylè liefelyk, gefond

en aangenaam.

XIII. HOOFT-STUK.

Ilan de boter, olae, kaar, en meld.

D Arde Boter en olie Peer geCondzyn , is de bede waereld

bekent, en daarom zynfe van eenyder loo zeer geagt en geprefen.De Borer is een goed middel omeen menigte fuirigheden ('t welkik om reden op fijn Kartefiaans nietfal uitleggen , wijl fulx de borgerste hoog gephilofopheert ;e dem-pen , daarom is do felve nuttig byalle kolf middelmatig gebruikt :

defelveis een van de grootfte 1.-gens die God in ons land gegevenheeft, foo om de gefondheid, alsom de groote koopmanfchap, die

daar

Boter.

Ora lang geJnJte leven. s;

daar hedenfdaags mede gedrevenwerd. De belle Boter is de Hol-landfe, voornamelyk de Leidfeen die daar ontrenr gemaakt werd :ik wil egrer de vrieiCe niet ganfe--lyk verworpen hebben , wijlfedaar mede feer goed is : ja alle bo-ter is goed , waar fe ook gemaaktwerd, dog d'eene beter als d'ad-dere koe verfcher hoe gefonder ,want de fterke oft ranfe boter ist'eenemaal verwerpelyk , alhoe-wel die profytelyk is.

Ike Olie van Uliven is van cie ba- o ,,e.ter alleen in graden verfchelendedaarom tá1 ik aanfelve al toe-fchrijven , wat in de boter pryfenkan : de befte is de witte die niet.en ftinkt , want de ftinkende isbetervoordelamp, om fchoenenfchoon te maken en het ipinne-wiel te fmeeren , dan in het lig-haam cenemen.

Oncrent de Kaas is veel onder- Ka=r

fcheid remaken; met een woordC 3 leg

1!,oe tc. .^^a ^.

Bargerkke7'gfel ,

fegik, datd'ouwed'ebefteis ; er^de groene nog beter din witte :item roomkaas nog beter dan ker-

memeiks kaas. de teffelfe kaas isgeenfins te verwerpen, en eenoude leienaar liegt'er niet om;.koyen kaas isgefonde: dan fchapekaas, want fchape kaasis gemeen-lijk wat wrangagtig, darom nietgoed, dog de groene werd dooi;de fchaaps-keute!s hoed gemaakt.Len oude S.ollc(e kaas is feer ge-fond , als coif de Parmefaan en an--ciere oude kafen : dog die de kaasmeeft versni ci , is'er dilcwils beftaan ; ten minften moetfe met eenfpaaifame hand gefneden werden.

It3áiPn'er een goed voedfel is,is tiet de melk, foo van kogen alsandere gedierten ; ook is het debef te fpyfe die men voor de kinde-ren , felts Pieken en kranken kanhebben. Men heeft in de melkboter, kaas en wei, 'c welk etenen drinken ce (amen is,en foo bran-

dig

Om Iangge ford televen.5 5dig niet (ten zy van de ongefondebeeften) als men meiut.

Keane -melk is foo gefond niet xerhe_

om fijn menigvuldig fuur, ten fy melk.

de felve verfeb is en niet schraal :want defe fchrale fuirigheid is-fijnvettigheid benamen.

Dikke-melk is nog beter dan ker-nemelk , want defelve nog meerboter by dig heefr.

Grgremde melk is ongefond Qe-i^remde

voornamelijk als de felve hard ge - tn:ik,

ítremt is, maar nog nier hard zyn-de en nog glibberig, dan ik ze Caoquaad nier oordoelen.

Roem.Raom, matig gegeten, is niet

quaa.j, inzonderhejd een weinigdikke melk daar onder ,. maar a1-leen gegeten is zere ver . Suireroom is niet goed gegeten.

Rvomkaarjet koenen niet veel °^s^^goed in 't lighaam doen; daaromdie fe meeít laat, fal dei minis vanziek zyn.

c 4 vlade

56 BurgerdijieCade Vlade met eijeren is feer aange-

naam en gefond; geeft ons goedvoedfel.

XIV. HOOFT-STUK

Van het fout en d'azyn.

F.t Scut is of gegraven of nitSout water gemaakt, beide

middelmatig Benuttigt is het foofclmdelijk niet als wel veel ge-bruikt : 'c gemeene fpreekvoort isniet te vergeefs in de wereld gekömen.

Sout en z^urr, .

Krenkt de natuur.Ik weer verfcheidene, die daar

door foo fçhebuikig geworden2yn , datf nog haan nog Baankonden; fulx liet men ook inde bonds gefllen, die kijf vafcheurbuik werden, door het ge

-duirigpekel7viis eten op de fchepen ^,

Om lang ge leven, 57pen : 't is dan bell het gebruik vanveel fout te myden.

Dat de me tchen wiflen watfchadelijkheid den tyn,, limoenfap Azyn,en diergelijke fuirighedtn voort- %imoen-brengen,_ fy (ouden gefamntlykaanfpannen om defelve uit hareBeden en landen re beunen. Wantal wat Puur is, verdikt onfe vogten;onfevogcen verdikt zynde, karenverfloppingen , uit welke weder-om duifenderici fiekreus vooDtko-men.

Maar ,. fel ymant feggen , ikgebruik veel fuur, eis egrer ben ikgefond: ik antwoord van neenen zeg dec die perfoon niet getondis, want dewijl by veel fuur ge.nut , fal by menigmaals klage nvan veihiLtingen in fijn aanfigt vanhoofrpyn &c Daar en bogen valtby ligter in fiekten als een ander :ook wanneer de zoodanige Benigeheete drank oft fpys gebruiken,wudeia Cy overmaatig heet : dit

C 5 komt

5 8 Brger1ijke Tafel ,

komt hier van daan, dat hairbloed te voren trager loopende ,

nu een weinig in de groote vatenbegird dunder , vloeybaarder enbewegen der te werden f als in dekleine vaten , welke de vogten inde kleine vaten perfencie, moeye-1"ijkheid veroerfaken, die wy pijnnoemen; hier uit fpruit de hooft-pyn, en wyl het bloed dan begintte broeyen, werden de rnenfchenheet, om welke hette te verkoe-len , fy haar touvlugt tot fuirig-heden nemen , ten einde dit ras enwel-loopend blOed weder traag tedoen gaan, dat d'oorfaak is wa--grom fy ligrelyker in fiektens ver-vallen als andere menlchen, cie.geen Puur gebruiken , welker bluedeen fnelle loop heeft en leidenbroeit, ten Cy de felve fuirighe-'den gebruikt hebben.. Derhalvettindien ymandwyswilzyn , en go-fond leven, die late het fuut eren.(Poylkomelyk na wantlet is maar

ctu

Omlanggefoniteleven. S^een quads gewoonte, en al is 'tdat het uw wat moeyelijkheid in 'tecrfte baard , tal het daar na des tegefonder zyn.

XV, HOOFTSTIJK.

Van de viervoetige gediárten,en .wild- braad.

0 Nder de geleerden is een vra-ge, welk vleis beter voed,

het gebrade of het gefode : de ant-woord is , chat het gebrade vleismeer voedfel touw hebben dan hetgefode, om dat al de jeu in her gebraden vleisblijft, en uit het ge-foden

ge-foden vleis uit gekookt is : daarotrilegt men dat het fob van gefodzavleis krdgtiger is , dan het vleifelve, wyl door het laken al dejee uit her vleis geraakt is, 't welkmen genoeglaan kan tien uit hetkQuct gwQde1 pop dat foo ftijf

C 6 weze

63 De rerike 7'afil.werd als een lil. Soo dat hei. vleisfopvoordefieken gemakkelijk enbeter te gebruiken gis., als her vleisfelve.

Alle vleis,. hoe korter en mal-%r van (maak, hoe beter, wantdes te beter kan het verteert wer-den : ook is her jonge vie. is (omfijn veelvuldige jeu) veel gefon deren lichter te verteren, als 't gene .

ouwt en tay is. VerCch vleis ismedeveel beter als 't-gene gerooktof gepekelt is. Het wilde vee,of 't gene dagelijks fig met gaanoeffend , is mede veel gelonder,als dat geduirig op de hal RilleBaat. Het vleis van klein vee isbeter te verteren als van .groot vee ,men moet ook voor al onderfcheidmaken wegen het voedíel dat debeeflen gebruiken; als ook na herland en plaatfe daarfe gemeft zyn.Hoe vetter cie beeften zyn , hay fyook beter en gefonder vleis heb-beno Daar is txndc reel onáer-

J.vhe Sd

Om langgefonJteleven. 61fcheid in de deelen van de diereate gebruiken : 'ris een. yder be-kent, dat de agter deelen groverzijn en minder mals als de voor11edeelen ; en daarom zijn cie voor,í}e deelen beter : - maar drn in 'tfpeciaal te komen tot yder lid,foo zijn de viiefige deelen alslong, maag, milt, darmen veelfwaarder te verteren als de Herfe-nen , (pieren ,hert, tong, klie'ren, voeten, limit, tong ,ren , klooren, liver en diergelij-ke , ten zy lom mige deelen te tra-nig mogten zijn , gelijk de leverin de Vitl'chen : vleis is mede inalle deelen beter voedfel, als moes-kruiden ot vifch , 't welk niet fon-der roeden is.

Men moet voor al letten dat deheeften daar men van eet, gefondzijn, want fuik een fpijle als mengebruikc, 7ullz een voedfel komtin ons lighaam. Het 'leis, datnaafi, is aan het been en het vet,,

C, 7 is

6z Burgerlijke Tafel,is het lckkerfte: de krAkebeenen,fags ors lijmig zilndc, als ook depefen , gsmeenlijk zenuwen geafegt, en her merg uit de fagre bee-non, zijn feergoed ornxevvrdenen ligt te verteeren.

Oren en Het 0 e en 'Gem; vleze werd1("Y en op verfcheide wijfee bereid: laat

ons voareerft oefen neus eens flijGebra pin op een gebraden Harft in den^^ ft. oven gefet : defe gaar gebraden ,

en met wat moílaart gegeten , ical van de delicaatfte beetjes vanden Os; want de felve door denedik kort gemaakt zijnde , werdbiter in onfe maag verteert, alswanneer ze op een ander wijze.be-reid werd.

elut fpot Een Hutfpot met geele wortelen isr°`" voor die fterke magen hebben me-

de -niet vreetut, maar die fwakkemagen hebben, kunnen deze kolfniet wel verduwen ; weshalvetldie date bcer gclaten ais gegetenist

Tad.

Omlsmggefoniteleven. 63Pekel-vless is goed voor werk' Pekelrlaluiden ; maar voor de geenen, die

:.

tenger zyn, fiuderen, en weinigoeftèníng hebben, is hei ondien-í}ig, wijl die luiden dikwijls inyen fcheurbuik vervallen, ten zymen daar louter molten toe eet,want dan werd alle vieis beter ver.teert.

Nadelen volgt het gerookte vlek, Gerookt't welk beter is te verteren als het `'te;,,

pekel-vicis, wijl her veel vluggedelen uit den rook ontfangenheeft , maar wanneer men dikkflukken daar van eet en dus door-f've1gt, kan her weinig goeds in 'tlighaam uitwerken. 't is bei ge-geten over fla, of tot een boteram,dunnetjes gefneden : want veelgegeten baart fiekten, ten zy inwerkende en woelende luiden, diegeduuIrig arbeiden, gelijk deboe-zen. 't Is niet quaad dat men indepekel vac Coriander en Peperfati)t,

Burgerlyke Tafil,

Go- Gedroort vleil , dit eerft gepekeitdroop ig en daag in de windgedroogt ,^

is feet dor, en geeft weinig voed-fel, wijl al de beDe jeu eenfcieelsdoor de pekel bedorven , en ander-deels daar uit gedroogt is.

Ve„e_ Een Venefben, gemaakt van eenroan. fluk Offe vleis , is mede niet on-

gefond , voornamelijk als de faunwat kruidig is.

ore Offe worften zijn mede om haar°<<t°°. kruidigheid fier goad, dog moe-

ten matig gegeten werdenzonderheid als fy te vet zijn„

Gce a`°°kcsng_, Gerokte tong is mede beter en gem

makkelijker te verteren als gerooktvleis. Wanneer men de congerflooft, is ze ook niet vreetut omte gebruiken.

Yalf Na het Offen- en Koeyen -vleisyids. volgt het Kalf-vleit , dat in alle

deelen lichter te verrceren , en,welkers bereiding mede• ver(chei-den is. Wanneer men het zelveapt Benig hutl'poc maakt , 'z zy

mP,t

Om 1angefiirn1tete leven. 65met fuiring, rijs, rapen, of el-ders anders mede gekookt , is'tgemakkelijk te verteren, en ge-fond; van gelijken ook her ge-braden vleis , en dat op dele ofgene wijfe geloden werd.

Penfe is niet fier licht te verte- Pen h*.ren, en by gevolg loo getond niet,ten zy men ze feer murw kookte ,en dan meten appeltjen in de panbakte : maar de medic pins istay , 't zy uit ouderdom van hetbeeü, of dat de felve niet mtilrwgekookt is.

Hoefc-zleis is teer 'malt enlcott, mulcc,daarom gefnd gegeten , voor- VIe19,

namelijk wat veel fpeceryen daarby zijnde.

De voeten of ponten van alle die- Voeren,ren , zijn om haar peesagtigenaart, niet quaat gegeten en ligt reverteren.

Het Schapen- yids is wxt harder Schapente verteren als het jonge Lams- vleis.vlcis en Kaivervlcis , alhoewel

het.

66 BurgerlyJaeTafel,het feergefond ia gebraden ofge-ítuoft, of tot een hutfpot bereid,waar by men fomtijds fuuring,rijs, rapen, wortels en diergelij-ke kookt.

Frikke- Frikkedillen met fpeceryen be-dillen. reid zijn gelond , en niet onaan-

genaam gegeten.Yerwei. Kenya ot hakfel van 't gewei,

oft ommeloop, is niet al te ge-fond, en fwaar te verteren , tenzy het fier murw gekookt is.

xarbo- Karbonade , dat is rauw vleismade, met peper en four gevreeen , en

gebraden , is wel hartig en nietonaangenaam, maar fwaar te ver-teren.

5pck. Spek is goed voor lalden , digveel arbeids doen , maar tengereluiden konnen het niet verdragen:alhoewel, Indian het hoed is, metmoRayrt gegeten, lal foo veelfchade niet doen , din alleen enveel gegeten .

Verkens vlesi, foo van wilde alstam-

Om lang gefondie leven. 67me, matig gegeten, is feer fma-kelijk en niet ongefond : menpleeg het by ouds den fieken voorte fchrijven.

Een Speen -verkjen gebraden IS Speen.niet quaar, wanneer men daar niet ken.te veel van eet.

Ham oft schink is beter enge- Ham.

fonder als rookvleis, voorname-lijk als de felve daar gekookt ismet weinig vee : maar fy moet metmoftert geheten werden.

Saucsfen oft V rkens-worgen heb- souci -

ben de zelve kragten , als van de fen,

Offè-wor[t gefegt is.Lever-beuling , is licht te ver - Lever -

teren , maar hoe minder gegeven beuling'hoe beter.

Bloed-beulingen zijn ongefond en brui n6.

belt gelaten, want het bloed ter-florid bedervinge onderworpenis.

Gort- ets Rijd-beulingen, metro. tere e.fijnen , krenten en fpeceryen ge- beuling

mengt, zijn diet quaad.Sc--

Veis=fop.

Swefe-riken.

HakfG

Herten.Geiten,werenen E3a-

Meis.Hafen,

!Cony-men .Lam.preien.

Olipo-drigo.

ó8 De Burgerlijke TAfel,Soppen vol allerlei vleis ge-

maakt, niet te fout zynde ,. fijngoed en gefond.

Swef riken oft ('ubiten gekookt ofin de pin gebakken Vieven goedvoedfel.

Hak jé van allerlei vleis is nietongefoncl , wanneer door veelfpeceryen weinig fuur in komt.

Geiten , Herten-vleas , Mere')Hamel-vleis is feer over een koimlUg met dat van eye Ich apen.

Hafin wanneerfe kort van vleiszyn , koenen ligtelyk verteertwerden , en zyn niet zeer ange-fond.

Van gelyken ook pie Konynen enLimpreien., gebraden , geflooft,oi in de pan gebakken, fijn !eergoed en delicaat, en konnen ligtverteert werden •

Olipodrigo , bcaaande uit ver-fcheide vleis is niet ongeiond ge-geten , want iet geeft feer goedvocdfcl.

XVI. HOOFT-

Om lang gefoni^

XVI. HOO1T-STUK.

Iran allerlei evogelte.

0 Neer alle de vogels is het vlees van hoenders wel hex

befle, dat wy in onfe landen heb-ben,voornamelijk als fy jong yyn.

De Hanen oft Hoenders , jong anen,zynde, gebraden , fijn Peer mals Hoen-

en ligt te vertecren. d"s:

De felve geftooft, heven me-de een goed toefcl, 't fy met ryitals anders.

Kuikens fijn om haar malfighei Ru ►tiens.

nog wel too getond als de høen-ders.

Kapoenen fijn al Coo gefond als d c K2po e-

lianen oft hoenders.Kalkhoenders , niet te feil van hó^q-

vet zynde konen niet voor on- Zers.gefond gehouden worden.

't G cmeene fpreekwoort is hiermede waar, dat al wat aan een

hocn

7 Burgerlijke Tafel

hoen Vis, goed is, en by gec'olgook gefond : de fpicren, klonten,en kam, fijn niet quaad; doch demaag en longen foo goed niet.

iaanea. De Swanen hebben heen hoedvleis, ten fy de íeilven Peer jongzyn..

Ganfen. 't Vleis van een Gans fonderheiligheid is bctcr, voornamelijk met cenige goede fioffe opge-vult.

Eendeo, Van gelyken fijn mede áe Een-

den : maar dc geihghcid moet daareery aigckookt werden.

Pattij- Patr? f n oft veldhoenders fijn me-fen. de mals , en met ongefond; als

ook dc duiven, frnppen , wat er-hoenders, wakkels, ieeuwerken, hj-fiers, meerlen,mo^n, vinken ; pau-.wen en diergelyke wild gevogelte.

Eijeren. A lle Eijeren fijn getond gege-

ten , maar mvetcn niet hard ge-kookt zyn, dog die der hoenderenfijn de'befte. Sy geven goed voed-fel.

XVII. HOOET-

Om lang gefo leven. z

XVII. HOOET -STUK.

Tian allerlei Yfch.

I ri 't generaal is alle vleis veél beter als vifch : want de vifch

heeft te veel traan en ílym by fig,die onfe lichamen Peer nadeelig is.dog gebraden of gebakken is devitch beter dan gefoden.

Voor eerft komt ons te voor-fchijn do Kabeljasnv, welke veel Çabel°^ auw,gegeten, fiekten baart: dog m id-deirnatig gegeten is ze beter.

Als SchelviJch , voornamelijk schei-

wanneer die te onfout en onfma- vifch

kelijk gekooktBalk ofweyting , als ook de MO— Balk.

lenaar , zyn nog beter als fchel-vifch. naar.

Spiering, gal, puit-coal , paling, Spie-rog , bit, fchol, fcharrn, hiring, g•[1R

faim, el^ fijn niet Peer getond ge 8tgeten, dog middelmatig mogen- Hann' ,

ze

7 z Burgerlijke Tafel, .

ze geen quaad ; fy zyn altema.albeter gebraden of gebkken alsgekookt , want dan zyn fy veelgefonder , verliefende veel vanhun fchadelijkhcid, maar alle

Tongen. vifch geeftweinigvocdfel.Timgen , foo gekookt als gebak.

ken , fijn niet quaad geheten.S.pkkiog. Bokking , peesjes harsng , flate

bokking , diepvaterfe bokkin , oftgerookter haring en fprot, mid-delmatig geheten, fijn niet quaad ,

dog beter gelaten , 't zy op watrnaniere de zelven toebereid mo-gen wcezen.

Van gelijken is ook de Pekelha-ring beter voor werkluiden, danvoor lceg-gangers, want fy kry'gen de fcheurbuik als ook deziedbarzng.

Aberdaan oft gefoute kabeL-jauw, is wel bartelijk en fmake-lijk , maar d'aldergefonfte niet,en ceft weinig voedfel. kan even-wel van fterke luideii gebruiktwerden. Stok-

Abet-daan.

OtM langgefond te leven. 73StocIzvfk en Lenge is een goede ^^^^-

vifch voor ftcrke luiden, dog geeft Len&C.weinig voedfel, en is den tenge-ren luiden ; veel gegeten, nietal te gefond.

Gerookte Salm en gerookt elfi , ^^,^`,;

rnidc}elmatig geheten ,fijn met en Eta.ongefond , maar indien men zeveel Beten wil , rs tiet beter datmen ze laat.

Ryffe boije' zyn, in tniYidelmaat /mit -egegeten , niet qu-nd : maar de bo`J`5,veelheid moetmen myden.

Drooge fchol is heel ongefond,want die maakt maar een foute cflym in de maag : gekookt en metpeterfeli gegeten is ze beter,maaktweinig vaedfcl.

Meeft alle de rivicrvifc% is gefonder als de zee vifch; want deriviervifch is foo rranigniet.

Van de rivierviífcn (pant de ^^^^s.

kroon de baars cnpot, als ook de popt .

fnek in gefondheid, 't zy tot bo- sn0ek.

tcrvifcli gemaakt of tot water-D vital

Burgerlijke Tafel ,vifch. Gebraden fnoek is nietquaad : wanneer fe kroot is, magmen die wel fioven.

;Toren Voren; grundeling, brafem, ker-vrunde- per, Peelt, bliek, zyn alle wel beterlingbraCem, als zeevifch, maar foo goed nietKerper. als baars; men Pal dele minder ge

fond houden.oe;t«,. 't Matiggebruik van Oef^ers kan

men voor de lekkerbekten nauw-lyks t'eenemaal affchaífen, daar-om laat ik alleen een weinig toe.;gebraden zynfe veel beter danrauw.

Mofre- Mc^lm fonder baarden en ton-t« , gen (alfoo genoemt) gegeten, zyn

gefonderaismetde telven, wantiy doen Pelden qualyk bekomen.;maar de matigheid moet men on-trent de moffelen niet te buitenhaan, want 'ris de gefonfte vifchniet , 't zy gekookt of geftooft.Paaímoffelen fijn de beaen.

1,,;. Alikruiken zyn uier quaad gege-ren , els m,en den overvloed m^^d,

Van

Om tang ge fond te leven. 7 siVan gelyken ook de Krabben, Ktdb-

maar de kreeften fijn fwaarder te Kb2 fverteren, en by gevolg ongeCon- «p ,

der.Garnaal en fleurkrabben , niet Garna:z,

te fout zynde , mogen wel gege-ten werden, maar niet alle daag.

XVIII. HOOFT-STUK.

íran het water.

D E belle Tateren zyn d'onfma- WAfet

kelykle, klaarfte en dun.lien. ik begin eeríl van het weter,vijl ik agt dat dit d'eerlle .drankonfer voorouders is geweeft , endat by veele natïen hedentdaagsnoch geen andere drank in 't ge-bruik is , niet wetende van wynof bier , en egter feer gefond le-vende : }a ik geloof, indien mergde kinderen van jongs aan tot wa-

ter drinken gewende, dat de fel-D i ven

76 Burger! jkeTa^el,ven veel gelbnder louden leven : :maar mix in den ouderdom te be-ginnen kan uier wel fonder kren-Icing des lighaams bloeds en derandere vogten gefchieden. maarmen weet dadelijk te leggen, ditwy hier in een konden rrogtig lardwonnen , en ook geen goede wa-teren hebben , It welk niet waaris; want waar door leven de belien loo getond , die altcent }-k.koud floot water drinken , ennogcans in Holland loo vet wer-den , dar men fe tegen alle anderebeelien tarten mag. is ons lidhaamanders als andere dierenlighaam?Ja kegt een arder z een menfche Ii-gtraam is geen beth: maar, lal ikleggen , her lighaam van eenmenlch,dar is daar de menfch ofderedelijke liet, in woont, verfcheeltva neen beefy in 'r lighaam nergensanders in, als in de gedaanre: wantfooeenpaarr, leeuw of ander getlierr, een redelijke ziel had , fouw

ik

Om lang gefonel televen. 77rk feggen dat by een menfch was.Soodat , om dit te befluiten, hetlighaam daar de menfche irawoont , en het lighaam van eenbeeft, een en de felide manier vanleven konnen hebben ontrent hetdrinken van water : en om niet ver-re te gaan', foo'is'er qualyk eenmenfch, of by fal wel ymandkennen die niet anders dan waterdrinckt in ons land : ik heb'er ge.kend die daar by did en overmatigvet waren.

Alle wateren , die niet brakfour of ftinkend zyn, kan menbequamelijk drinken, voorname-lijk uit fchoone rivieren en fontei-nen , als ook Cchaon regenwater :dele wateren fijn ook bequaaniaom daar uit te brouwen en te ko-ken.

Branamers ne fpawaters zyn niet aro.a,.

quant matig gebruikt,maar de veel- isp;w^

heid van boude wateren is fchade- csr.

D 3 lijk, _

^$ BurgerlijkeTáfel ,

lijk, voornamelyk met fuire wy-uen geborneert of gebruilL

XIX. HOOFT-STUK.

YRn de Wijn.

V An alle dranken is de Win of=te het druiven fap de miníle

niet is : buiten twyfel is deze vogijs de eextle weereld al bekend ge

-weea, want het Raat niet te ge-boven, dat Noach juift d'erftevinder fouw geweeft zyn.

-Daar en is geen twyfel of d'eenevin is veel gefonder als d'andere.ik fal hier alderlei foorten van wy-nen niet te berde brengen, dewylik le ook altemaal niet nauwkeu-rig weet te noemen , maar 'alleenlijkíeggen, dat de luire en fchra-Ie wynen ons leer fchadelijk fijn ,

en 't fuir een groote oorfaak is ovahet podagra en diergelyke Piekten

meer

Om langgefbnd te leven. 79meer te krygen: derhalven agt ikde befte wynen die tulfeu foet en1uur fijn, dat is volgens den ge-keerden fpreeckwyfe, daar hei al-calt niet boven het acidum, nogher acidum niet boven her alcalzheerft.

Van alle wynen agt ik de franfe w^^Q^^wynen de beften , voornamelijkals ry van een type druif afkom-ftig zyn : de Hooglandfe Win is nietvreemt , matig gedronken ,als wijn-ook de moskadelle : van alle Ntoskat'wyn behoort men • niet veel te W'l° 'drinken , noit boven een half pineoften alderhoogilen, om vrolijkte zyn, een pint : want de veel-heid is oos fchadelijker als menweet , maar een weinig doet defpyfe wel teeren , en houd onfefappen in godebeweginge.

Roode Hooglandfe win- is , een Ramieweinig gedronken , niet fchade- y;na t^lyk; maar veel gedronken kan ze wijn.`geen goed doen.

D 4 Moi

Ma tve-fe i.Se k.Canari-w► i; n.Spaanfe-wi}n.Grickfewijn.

Rinfchewiin.lvioEfet

$o BiirgerIke7afe1,Moji van alle wynen, ayl de

felve nipt ryp geworden is dox hetwerken ofte geflen is niet goed.

Malvafri, fek, ca^ari-w jn, f^ra^-fe iijn, griekfejn en diergelijkefijn altemaal gefoud een weiniggebruikt, voornamelyk in han-gerige menfchen , en die dikwylste veel fuur in de maag heb-ben.

RinJb mnefil-wijn , e^alle andere faire wynen, fijn nietgold gedronken , alhoewel hetvoor die tyd gefon fchijnr, en detnenfchen quanfuis voor die tadYerfirift, maar daar na werdenzewederdorítig en vlammig in hetaanligt, en fijn koorfen en pynenaan 't hooft, handei en voetenonderworpen.

Wijn mu water gedronken isniet ongefend, 't welk heel Vrankryk door gefchied, en in onfe Ian-den mede wel plaats fouw koenenhebben.

Om lang gefondte1eve. gtHypocas IVijn, en alle ardere ge- Hypo-

kruide wijnen, fijn nfetongefónd cr. s

bedronken.Brandewijn foo gekruid als on- grande.

gekruid , item anys water , lavas, w ►ip.orangie mater , limoen water, galde g ^adec2pater, jenever en diergelyke meer, waters.

fijn alle goed in matigheid ge-bruikt , onder het eten , of naden eten , of na het drinken vanthee.

Alfim wijn is ui de herbergen Alfemweinig goed te krijgen; waarom, wii"•

in dien men die gebruiken wil ,men felfseen extrakt moet waken,en gieten daar van fo veel in goe-de franfe wyn , tot de Calve bittergenoeg is ; en is dan niet quaadgebruilcr.

HOOFT-

Burgerlijkeiaftd,

XX + HOOFT-S UK.

Van het Bier.

Aaft de wijn mag met reg*,het bier geplaatft werden,

wyl her een wyn is uit her koreagebrouwen. de bieren moeren _

voor al in goed water gckookrwerden , en de mout Van geenverdQrve koren gemaakt : wantanders fijn de bieren beter gelatenén oorfaak van veel Piekren. ookmoet men geen luire fchrale bierendrinken, want fy zyn Peer onge-fond. De bieren mogen ook weluirgegeíl zij«, en een weinig beleg.gen. De foetbieren, van goedemout gebrouwen, &c. als bovengefegt is, fijnn Peer goed en gefond.dQg de maarfe-bieren en Septem-ber bierei fijn mede nier quaadwant al war van goed koren ge-•puakc werd , is gaçd alle biet

^a^s

Om laflg gefond te levE». 83tit hoppe is feet goed en getond,Scherlciis mede niet quaad. Biervan terwe gebrouwen is beter alsvan fpelte. witte bieren zyn foogefond niet, als de bruine.

't Gefonfle bier is, dar van viergulden, It erker bieren fijn fom-ryds een weinig gedronken nierquaad, maar voor een geduirigedronk gebruikt , kan ik ze nietvoor goed agten. Onder defekerke bieren fijn de Bremer bierenhet Hoppen oft jopen bier, roftok-ker mom 6 dorfife rnom, ferpferbier , en diergelyke de befte : an-ders is het Rotterdammer en Haar-lommer niet quaat: ma'ar wijl menhier t'Amfterdam mede goedebieren brouwt, wil itc de neringvan onfe Stad niet na andere plaatfen vervoeren.

Koadefihaal, dan,goed bier citgo-ai 5

wijn gemaakt, met eenige fpece-.ryen , is niet ongelund matig ge-pen.

D 6 1710Q1'

Thee,

Burgerlijk,rufl,

XXI. HOOFTSTUK.

no de flee.

Lfoode 77ee in ons land toteen gomecn.e drank gewor-

deds , kin ik geentins nalatenmijn gedagren daar van op 'c pa-pier re brengen.

De meefte menCchen, zijndegemeçrilijk met een groot voor-oordeel beladen , veragten dethee in 't .begin, maar [4o ras alsfy deitnsaIi te rear gewoon wor-den , zijnfe fomryds grootIeiiefhebber,, egret z i j qder eenigeityf doppen, dig liever door conmuur met haar dooft fouden walt-den loopen, din tie klaare Soi' opden middag aanfien : om dad; tegierig fijn orri thee tt koQpen endie met een fopt gefelich4ap te ox-beren, willende liever bur geldbewatcri en dikwijls Lick zyn.

ffie

OmlanggefinIteleen. 8 5De net-drank is d'aldergefon.

ftc drank did my tot nog toe be-kend is : want het kruid zyndeva n fyn e d eelen, met een heet wa-ter geweikt, en van ons al flob-berende gedronken, tot tiiaatEoftwintig kopjes toe, doet ons bloeden fappen verdunnen , en des tebeter om loopen : het beneemt al-lerlei fiekten, zynde een goedekoeldrank in de koors, hoe meethoe liever gedronken : ik he b'erde koors wel mede verdrevenmetee«ige andere middelen ge-mengt.

lk 1preek boven van twaalf oftwintig kopjes thee, doch ik milniemant hier in verbinden hoeveel hy drinken moer, yder drin-ke loo veel het hers belieft, nietal te fierk getrokken , maar mid-delotarig. men behoedt mede d'al-dt^ko^elij kfte thee nit te koopen,de middelmatigite is ook goed ge.-neg; taw kan cie felve altyd yid

D 7 ccc^

86 De BurgerltJkeTafeleen aangenarne geur geven 't fymet jafmijn, balfem v-all peru)nagelen ofdiergelijke , men hoeftgeengeurige theevan tagtig gul­den, by uitnementheid Keiftrsthee gefegt; vall tien tot t\Villtigguldens is gel10eg.

De thee is niet aileen voor oudeluidenmaarIelfs ook voorde kin­derenIeergefond en aangcnaanl,gelyk ik verfcheide kinderen ken ,die, wanneer cler thee gedronkenwerd, rneinen dat haar ongelijkgefchied) als ze niet mede haardeel krygen.

XXII. H 0 OFT-ST UK.

Van de Coffee.

N Aafl: dethee plaatfen wy deCotfee. CojJeezyndein Engelandrneo'

in 't gebruik als in Holland, 'c is,venwel een dX31lk die g~~n1ins

te

O m hinggefondte leven, Ste verfmaden is , en by na nietminder alsde thee; dog ze is foolieflijk nog aangenaam van ko-leur niet : defmaak is als'gerootteboontjes. Sy is getond voor diefegtern drinkr °

XXIII. HOOFT-ST UK.

Van de Chocolate.

C Flocalate is een feet aangena- choco-me drank , mede feet ge late.

fond, en bequam om vet te ma-ken. Zy is befonderlyk goedvoor luiden die eerít getrouwt fijnelt de weelde foeken: want fymaakt goed bloed en fappen ; envermeerdert by gevolg het laad.

Iu plaats van dele dry bovenfledranken gebruiken fommige Sali s^i^ wa-ayater, 't welk too aangenaam niet "`:gn is, maar egter getond.

HOOFT-

S S Birgerlijke 7Afel,

XXIV. HOEFT-STUK.

1'z,, ale 7abak.

Tabak, W Aar benje nu tabak - root'kers, hier werd niet tot je

nadeel gesproken van dit edelekruid, dat foo menig Soldaat enScheeps-gefel hei leven heeft be-houden: voorwaar hoc is een deftige vond om onfe lappen en vog-ten irons lighaam te verbeteren ,en alle fuirigheden ten onder tebrengen.

De maat hese veel ymand dage-lyks tin hoogfien mag gebruiken,is foo veel als by begeert , maar trymoet dan een bequame lugtige ta-bak hebben , of ze zal hem andersqualyk bekomen , en een feetfcherp bloed maken, reet een beled iging van de tong. 't is ook beter 't gebruik wat te macigen;tvantik kan 't niet vobr goed keureg ,

dar

O m langge ford te leven, 89dat men nift degeheele dag rookt:men heeft genoeg aan vier of fespijpen: des ogeens, middags , mdis avonts twee. des ogtensbruikt geeft dikmaals een afgang.

De Noordhollandfe vrouwtjesen meer airderen, fijn wyfer dand'onfe a's niet vervaard zyndevooreen pypje te fmoken: 't founierquaad weezen , datmenfuixmede tot Amfterdam in 't werk^elde i dewiji het hen van vetle .fiekten verloffei en verhoedenzou.

XXV. HOOFT-STU1.

1814rigt waar ,dit gnfche werk opJicunt. en een korte rnanitre omgoede aredscamtnten in huis te heb°bee.

deb in dit werkje weinig ofniets willen philifopheren ,

om

90 De Burgerlijkerafdom dat ik met den Borger te doeihad en niet met wyfe luiden : dogEvenwel, wyl ik geloof dat .mijnwerkjen niet fad verkogt werdenfonder in handen te geraken varyluiden van vertand , foo is 't , datik met weinig feggen fal, waarhet geheele werk op draagt.

Alle fpyfen en dranken, die ikvoor goed gekeurt heb, hebberseen overvloedig Alcali by fig ge-had; maar in tegendeel die ik gelaakt heb , fijn vol flym of fuutgeweeft. want 't overtollig fuuten flym raakt onfe fappen traag-loopende, waar uit noodfakelijkveele verftoppingcn e,n- fiektenmoeten ontflaan.

Voorts fal. ik -hier dei Borgereen goede maaiere aan wij fen, ommet weinig koffen fijn eigene me-dicamenten in huis te konnen hth-ben, ten einde daar van me be-leid van een bequaam doaor tekonnen medicuieeren.

Raat

Omlanggefindtetem. triLaat dan yder Borger, dit Heep

die fulx betalen kan , een kabinet-kasen maken , alwaar een lademet flesjes van fpiritus en tinau-ren in kan ftaan, daag men ver,fchcide en overvloedige medicy--nen in kan hebben, -ter een op-%hrift wat yder fy. irem een lademet flesjes daar drooge poederenin zyn , voorts nog een lade oftwee om Benige andere prullen,halven, olien &c5 in te doen : foofal men geen groote onnutte om-flag van zooden hebben ; wantden doctor fal uw daar uit genoeg..faam, t'elkens als ley by uw komt,konnen given, 't gene bequaaniis en fulk een kabinet fouw menom weinig gilds koDnen .beko-rrren. gelieft ymant zoodanig eenkabinet te .hebben ) laat hem bymy komen, ik zal hein daar on-derrigt van konnen geven, op datden Apotheker geen vergeeffemoeyte fouw doen , om onnutte

Bned b•

9 2 Burgerlyke Zifermedicamenten daar in te dn.

't dat nu yrnand. aruz is, lo obrengt de liefekrn ede, day ik hemom niet de vifiten en medicynenrcereeken : ook fal den borger,fulke kabinetten hebbende , zynMedicamenten tot hulp der armenmede geerne employeren. Dit nu-konnende in 'r werk geftelt wer-den, troeven de zieken gein medi-camenten buitens huis te halm.en kan geenfins dein Apotheekfchadelijk zyn , wanneer fe gedui-rig fulke kabinetteii fouden ftofIeren.

Wanneer yder fijn mediamen»ten in luis had, fouw fuix Leer ge-rieflyk fijn by raagt ofanders in ai-geIegeiacheid ,cum die dingen inhartvangen en andere qualykteiihaartig te kannen gebruiken: wantanders loopt'er dikwyls een halvendag me heen eer het den Apothe-ker bereid heeft; en onderwylenis de patient al dood : maar zulx

in

Om longprond te level. 93in huis z}Fnde , kan men het termsfond gebruiken , niet tot fchadevair den Aporheker lijn beurs.

XXVI. H OOFT-ST UK.

Hie men fig wa.gren moet man alle.land^ loopers erg yuak(alverJ, als ookvan het va tig. pts-bJjk.

W An^recr men.goede1^I-ee- den wil hebben, berrouwt

men die noit aan een onervarenfnyder, maar men fal vernemenna de belle , wie het nieuwileftoen maakt en de meefte loopheest. Even orde %lfde,wyfedie-net). wy-te doen met onfe fiekten.

Vey moeten niet loopen na eenfwetf er , land-looper, quakfaiver, onwete+ede bier , oud wijferrdiergelijke, welker mond volfweding en groot beloovendewoorden is, daar ze fees qualijk

aan

94 Bargerlyke7afel,aan doen: men behoorde (gelijkmen wel eertyds te Roomgin dee)fuiken foort van fchuim niet tedulden . Want deze lieden vereTichelen van een goed genefer evenzoo veel als.een jongen die een halfvat thuis brengt , en een Borge-meefler van een groote Stad vatselkander verfchelen, daar d'eenenier te feggen heeft , endander 'tgantfche gebied voert.

Tot wat nuttigheid fwetfen dc-re quakfalvers Too feer; is 't om deEieken, of om de felve met eenaardigheid de beurs te ligten, fe..ker al delen onnutten omftag isniet oorbaar want gelyk goedeWijn geen klim van Wooden heeft,alzoo behoeft een goed genefergeen overvloedige woorden te ge=bruiken , om fijn faken voor teRellen, ik mein, als ik fuikenvolk eens onder mijn examenmogt hebben , dat ikfe met deware reden fouw ringel-oorei

even

Om lang gefoni leven. 95even als de kat de muis doet.

Maar men fegt ons; dele 1ui. hebben gereiti, hebben groo

-te ervaringen , hebben menigtegemefen , die en die : maar hebbenwy dan geen goede donoren enchirurgij us in ons land? Konnenwy het felfde niet doen, die onfepromocie hebben ? Ben ik ge-dwongen een quakfalver op tijgwoord te gelooven ? geenfins: 'c isonbetamelijk ymand te geloovendie geen promotie heeft gedaan.ook genefen fy'er foo veel niet alsfy feggen , want de meefte bren-gen fy om hals ; of half dood zijn-de, gelijk op de kermiffen ge-beurt , moeten fy ons baler.

Hebben fy een OrvietaQr, of eendit of dat mede gebragt, die te-gen feriynige flan gebeten goed is,laten fy die in Icalieu verknopen ,gaarde hangen by menigte zyn ,

fy zyn in ons land foo overvloe-dig niet s of wy hebben tegengif-

ten

^• Bse 7.fi1,tee by rworire tegen, allcdci rep-gift, fet dtht ^Ik eenp^v^ién£eik 11.iet. err ik daar aileemmaim gwakbotiwt hebben, . digvolltcc viietalea aks de pit , deri Ify roc o.rfe gereid onnutt enfcha&lijk zes..

Eeg van de fothe forternyctidig in onslan.d €jn is het. pist7e.-

1rkijkei : feo.aaf^: als ce luidartytsfthort,. bovicaxenfy - haar pis inoei glits , eye llemgen dat des °r.tens foigvuIäjk na eeg,. jood ,.heiden, of tvsk, die, =R. vatgcinia^^^rtr^aade ,. gins en , Are-der dooc her g1as$eii, en fret .

Zelvekhudcicttde ,, fommige din'gen daar rid, fprekende metoi3venflaan aremnorden,rivitrr Cyhit d-an, fee isn't eer fiy rrtxn,ley wilt, hat te feggen of doerhit ligh.aant van gkToo:.den had-, maas indien ze 'r- eensop de kop raiacin=, zy radex weitwit-wigmaalorme. ik leg racen,

want

Om langgefmd te leven, 97want geen piskyker weet daar ytsfekers uit te bepalen: vermids inde fwaarfte Piekten de pis fomtydsgeüeld is als inde gebonden.

Nogkomtdefe gekfte fotternyedaar by , datfe willen dat zulkeen pis-kyker fal feggen, of hetwater van een Man of Vrouw is,of de Vrouw fwanger is, of Cy eenfoon of een dogter fail hebben , mit-gaders hoe Duwt ymand is, endiergelij ken beufelingen meer. Ilifeg volkomelijk , dat dit bedrie-geryen zyn : want indien het haarniet gefegt is, boo is het maar ra-den en in den duifter tafíen, enwanneer de hele kouft anders nieten is , gelyk fy fekerlyk andersniet en is, foo moet de heele- we-reld rond uit bekennen,, dat hatbedriegeryen en beurfe-fnyeryenzyn. Want veele zyn van wyfeluiden geprobeert , of'er yrs aanwas, maar ze zijn over haar onwe-tentheid dikmaals fchaarn-roodgeworden. E Ik

98 BurgtrlyJu Tafel,Ik foude hier menigte prakty-

ken en hiftoritjes koenen verfchaf-fen , hoe bedriegelijk fommigenhet water befien: maar fulx nietnoodig zijnde, feg ik, als uw ytsfcheelt, haal een Donor, en alsdie het water in fommige gelegent-heden uw aEeift, foo is het wel,anders onthouw uw van fuik eendoen. Wy hebben deftige Dofto-ren genoeg t'Amfterdam, daar on-fe Stad vol van is, die is her haarwerk de zieken te genefen : wyhebben mede geen gebrek vangoede en bequame Chirurgijns,wy tarten geheel Europa van bra--.ve mannen. Is hier- nier de ftapelvan genees-middelen van bequa-.me Apcsthekcn,waar vind men dieelders beter , 't is voor waar eengroote zegen van God , die dewijsheid dier luiden beaiert totbefte van de lijders.

XXVII.

Om lang gefnJ te leven. 99

XXVII HOOFT-STUK.

Op wat wtjfi de kinderen behoordenopgevoed te u>erden.

N Og heb ik hier yts te feggenhoe en op wat wijle de kin-

deren moeten opgebragt werden;want het niet even veel is wat voorfpyfe men haar geeft.

Soo ras het kind geboren, ge-waffchen en gebakert is , mag hetwel een weinig honig of mannaBenutten om de vuiligheden dienog in de darmen fijn uit te lofen.de fpyfe dan die men doet genuttenmoet melk wefen met befchuitklein gevreven , en niet te dik ge-kookt, wittebrood agt ik loo goedniet, wyl die papagtig is,en moerverftoppingen kan veroorfakendan bifchuit. niet quaad agt ik het,dater een weinig regenwater on-der de melk gedaan werae, nn-ders werd de melk al te dik onder

E 2 iet

100 Burgerlijke Tafelhet kolen , welke dik gekooktemélk te Berk is voor de kindertjesmaag , want bare geft kan in demaag fulx niet ten onder brengen,wijl fy in her moeders lighaammaar een dunne vogt gewoon zijnte nuttigen.

Sommige gebruiken een water-pap gemaakt uit water , witte-brood en fuiker, en fomtijds eenweinig mijns. defy pap is vel nietquaad maar de fuiker verwekt fui..righeden en veritoppiiagen,wormen mac. de wijn is feer goed.,indien het de kindertjes loondenverdragen, en de wijn warm ge-worden zynde, niet fuut en wierd.Hierom agt ik de melk beter, willal onfe fpyfen eer wy daar van ge-voed konnen werden in een melkveranderen. 't is niet quaad onderhemelkeen weinigjen faffraan ge-daan en dat de kindertjes 's favonsingegeven , dat doet haar wel fla-pen en een goede uitwafeminghebben. On-

Om lanfgefondte leen. I Q I

Onderwijlen gebruiken fy demelk van bare moeders foo ras alsfy geboren werden, die fy beft .

koenen verteren , al is 't dat die.in 't begin wat bieflagrig is , wanthet dient tot fuivering der kinder.keus; wanneer men de kinderenifeifs fuigea kan , moet men dieaan geen minde-moersgeven, wijldemanieren der kinderen fear vet-aarden , niet foo feer door de melkals door de manieren en ommegangdiefe dagelijks Fien by fulkeluiden, want die men igmaals on-gebondender leven als d'eigen ou-ders, die van beier opvoeding zyn.

Voorts mag men de kinders weleen jaar lang geduirig melk geven,daar na wat valer fpijle, dat nietfchieli)k, maar fomtijds een wei-nig , op dit de gets van de maagaIlenkskens flerker en flerker wer-den de, die fpyfen mag ten onderbrengen , men moede geen hardekoft geven , want dan werden fy

E .t fiek ,

^ az BurgtrlykeTaf^l,

Piek, vol wormen en onluRig.Alle fuiker en wat daar van ge

maakt werd, is mede ten hoogtende kinderen fchadelijk ,inakendedikke buiken, fcheurbuik etc.

XXVIII. HOOFT-STUK.

Hoe eenkraam-vroawfig moet aan-Allen ontrent baar1rcens wijs.

N A dat een vrouw gebaart heeft, dient fy niet allerlei

harde fpijfe te eten , maar alleenigdig fait en Ligt te verteren zijn, alsdaar zijn &ieternelk, vlade, eijeren , honders gebraden of ge-f'oofc , kalls-vicis , kervel-taarten diergelijke, welke niet hard teverteren zijn ; foute en fuire koft,dient haar mede geenfms; allefpijfe moet verfterkende en veelvoedende fijn, op dat de kragtenwederom heritelt werden. geeii

fpy

Om lang ge/on1 te leven. I 03fpyfen moeten (toppende zynwant fu1 baard moeijelijkheid ot^trest de kraam.

Voor al moeten, fy fig warmhouden en Ril, nier veel woeden iniet bed , ten fy fe genegen zijnhet namaas te befuiren.

De Drank fy thee, en Rotterdam-mer oft We/peper bier , of een lekkerfoet limfterdammer biertjes. eenweiiaigjen joden bier kan ik fomtydsmedealiet afraden.

XXIX. HOOFT-STUK

Wat fpyfen tydig z0 te den.

D En Drukker verfogt mynom hier nog yts by te doen

van de fpyfe die op dele en genetyd tydig zijn te gebruiken , maarik agr het qualijk noodig daar ytsvan te reppen , dewijl alle fpyfc

E q, als

^ o4 xuYgrdy'ke Tuft! ,

als te koop komt , glijd tydig isorooit fier men in de winter kerfen ,

aardbefren en diergelijke te koop,waarom ? om dit y niet tydigFyn . in alle de maanden daar meneen P. in heeft als januarius, fe-bruary , maart , april, 3eptember, oEtober, november, decem-ber, heeftn-ienaltijd oeílers, omdatfe dan tydig zijn. Soo dat ikbefluite dat alles wat'er te koop is ,alrijd tijd is om matig te mogengebruiken.

Ode wijfe overigheid is foovoorfigrig datfe niets lullen toela-ten te koop te brengen dat nieroorbaar geheten is. derhalven laaik alles toe ie eten , 't gein dema-gifiraat toe laat te verknopen.

XXX.

Om lang gefond lo

XXX. H O OFT.S TUK,

Tja n't gene men waar moet netmen eermen aan tafet gaas.

j^ kwijl den drukker goed ge. vonden heeft tot gerief van

de borgers en hare kinderen eenigcwelgemaniercheden aan de tafelhier by te doen, foo is't dat ik hetniet heb afgekeurt, maar tat vaI-len goed gevonden. zijnde van eenander Heer gemaakt, derhalvertfulks voor her myne niet wil ei-genen.

indien 't gebeurt, dat de per-foon van aanfien, daar wy vangefproken hebben, u te eten houd s;

foo is het een ongemanierdheid tegelijk met defelve de handen tewaffen, fonder een uitdrukkelijkgebodt, acht nemende, dar, f00daar geen dienaar is,om den hand-

doek daar men fig aan gedroogtE heeft

l06 Burger1ke1afi1 ,

heeft , aan te nemen, men die moet ,vaft gouden, en niet lijden, datfy in de handen blyve van een perfoon van meerder haat.

Men moet ook bloods hooft, enover einde • ftaan, wanneer menbid, en dankt.

Daar na moet men wachten, todat men u plaatfl, ofaan het lae-ger einde gaen fitten, volgens 'tgebod van het Euangelie , en,terwijl men fijn plaats neemt, fij-nen hoed afhouden , en die nietopfetten , voor en aleer men t'ee-neuraal gefeten is , en de liedenvan meerderen haat de bare opge.fet.hebben.

Mori moet recht over einde opfijn iloel fitten, en de ellebogen'Timmer op tafel leggen.

Infgelijks moet men ook doorgenige cekenen laten blijken, datmen honger heeft, noch de kolaankijken met een groove gretig-heid, lelijk of men alles wildeopítokkttk Men

Omlanggefondteleven0 i onMen moet de ceríle met de hand

niet in de fchotel taffen , foo hetnietóelaif veerde, niet alleen omanderen , maar felts ook om figfelven voor te dienen.

Indien men komt voor te die-nen , moet men altijd het beftebeetje given, en het hechte voorfich houden ; weshalven foo deperfoon van aanfien op u begeertiets van heieen of het ander, datvoor u flaat, te hebben ; dan is'eraau gelegen , de fpijfe hebbelijk,en met ordre te konueri f , ente weten welke debefle beetjes zijn,om behoorlijk te konnen voor-dienen.

XXXI. HOOFT-STUK.

Vand'ontledinK der Vogelen

Y voorbeeld , foo het eerre,Franfche Potregie ;s, en hy u

E 6 vita

a 8 Burgerlijke Tafel,vair het ge/looft hoen, of kapoen,dat'ergewoonlijk in is , wat afedcht , foomoet gy dat bequamelijk wetent'ontleden. Hier toe fult gy dadeerft met her hoofd na u keeren, en.met een fneede den hals affnijden :dan maekt men een lange fneedevan de rechterbout tot aan de felfde vleugel, en alfoo ook ter linker zijde; want na men den Brilmoet aflichten , en voort een langefnede doen van den Bril af langhet borfibeen , makende met ee-nen de eertle Stuit'fnede, en foovorder een anders Stuit-mede.Daar opmaakt men ter rechter enter tinker zijde een dwars..fnede,om vleugel en bout van een tefcheiden, en 't fpier te verdelen.Dan fel men her (pier of both vleesaflichten , en ten laatfien do rompin tween verdeeíen, Wat nu hiervan de lekkerlie beetjes belangt,foo gaar de borft, of het fpier vooriet bçfte, waar na de bouten en

K^eu-

Om fang gefindteleven. 109

vleugels volgen. Het gemeen ge.voelen is, dat de bonten beter %ijn,als de vleugelen van alle geftooftgevogelte , waarom ik die ookvaorgeíleithéll. Van dele dienmen voor met een mes- en een le-pel, vattende daar mede Beniggedeelte van 't Hoen , en een wei-nig van 'r fop en van dat daar bygelooft is; en dit d'eene vleugelna d'andere, alfoo ook de bouten ,het fpier, de bril, de Stuit metyts van Chet (pier, en het overigvoorts fonder onderfcheid.

Duiven, het zy gebraden, hetzy gelooft, dient men , of heelvoor, offnijd men midden door.Men kan detelve ook eierlijk metdrie fncden in ie .s Rukken verdee-len , fnydende eerft Bene lange Inc-de van de rechter bout tot de linkevleugel , als mede een van de lin-kerb tot de rechter vleugel, endan een dwers-fnede midden overde bont; gelijk noch ire vier fluk-

L Seri .

^ I o Burgerlijke 7fiI,

ken; met eerft de ftuitop te fplij-ten, en vin daarlangs her rechterboutje, aifoó ook ter flinker zijde;dan fnydende van 't onderRe derflinker tot boven de rechter vleu-gel , door 's borg-been heen.

Infgelrjks kan men ook doenmet jonge Hoenders, Patryfin, enSneppen. Ander klein gebeent, alsÇ.partels , Leeuwerken, Ysnkjes, endiergelijke, waar van veele in eenfchorel liggen , worden niet vaneen gefneden , maar elk een geheele voorgedienr.

Wat hes gevogelre belangt, dat-men gebraden fchaft, is de aller-gewoonélijkfte regel van lieden,die fig op de belle beetjes verftaan ,en die kiefch , en keurig zijn opde lekkernye der gerechten, darvan alle de vogelen , die met hatepoten de aarde krabben, de vleu-gelen altoos het lekkerfie fmakengelijk in tekendeel de bouten hetbelle zijnn van alle die door de lucht

vlie-

Om king gefonite leven. i i zvliegen : en dewijl de Patryfen nietfeet hoog van de aarde vliegen,foo moeten fy by gevolg gefteltworden onder 't getal van die deaarde krabben.

Wat de wijle aangaat van aar-diglijk de gebradene fpijferi t'ont-leeden , is het by na een algemeeneregel , ten minnen aangaande 'tgevogelte, ten eerden de vierle-den daar af tefnijden, altijt van debouten beginnende. -

Indient gebeurt, dat'et groo.te vogelen zijn, als Kapoenen , Kal-koenen, Ganfin, en Eenden, is hetbefle, dat men daar van met aar-digheid voor diepen karn het fpiervan do born, dat. men over langs(nijd.

Doch om dufdanige gebradenVogelen op het cierlijkít t'ontle-den , dient men defe leITèn in achtte nemen; eerft van een Hoen.Dit fal. men den hals af hakken,'t welk met decerfic hag behoort te

ge-

a t z Burgerlijke Tafel,fchieden ; en dan de Stuit aan weder zijden los thijden, daar na derechter en de linker bout; dan deBril aflichten : en voorts de oxel-beentjes met de vleugels weder-zijds af fnijden , makende tweelange fnede langs hit borft.beeneen, waar door oxelbeen, vleu-gel , en fpier , aan malkanderhangende , t'famen afgefcheidenworden. Dc reft niet waardigzijnde verdeelt te worden, fteekcmen het mes tufFchen het born enruggebeen in , en dtfe van eenfcheidende, verdeelt men met eenfwier in de fchotel Aldus kanmen ook groote Durven , Patry—fe , Tylingerj en Py aerten voormijden. Van 't Hoen geeft menaan de voornaam(le d'eene vleugelmet de Brii; aan een ander, d'an-Jere vleugel; voorts d'eene boutna dander , en foo vervolgens ; ofmen laat het overige in de fchotelliggen.

Om

Om langgefondteleven. 113Om een Kalkoen rontleden,hakc

of fni j.d men die den hals af: en in-dien de ponten daar aan geblevegijn , foo fnijd men fe af, en geeft-fe v tafel. Dan fuij .d men heruiterile lid van de rechter en linkervleugel, en hex uitcrRe lid van delinker bout. Het tweede lid deilinker bout, of indien de felve feetvleefig is, kan men de helft langshet been xfCnijden. Als dan doStuit na de rechter hand draeyeude, fnijd men het uiterfte lid vanuse rechter bout, en voort de refsvan de felfde , als aan de linkerbout. Daar na keert men de S tuitom hoog, en fnijd ter zijden defelvige en dan aan de linker enrechter zijde fchuins na benedentoe; en foot het afgefnedene nabeneden, flekende 't mes cuffschende fpleet , en 't both-been: dogindien 't een oude Kalkoen is, foosteekt men de punt van 't mes inde holligheit der afgeCnedena auk,

ken,

I t q, Burgergkeken, en alfoo breken die fondamoeite af; en als dan moet men deStuit door cen kruis-fnede affnij-den. Daar na loft min , doortwee fneden , de rechter vleugel ,en ifoot die recht na beneden toe :daar op draait men den hals na fijnrechterhand , en fnijd ook alfoode lidteer vleugel af; waar na menwederzijds twee lange fneden in debarb maekt , en met fchu1nfchedwers-fneden eènige kleine fink-

jestufiTchen defeive uit (nijd. Hetverre vleefch van de voor-borítligt men door een of twee fnedenaf,en legt het op een tafelbord, danIlaet men de (leutelbeentjes inftukken , en maaktfe los : dochindien de Kalkoen oud is , foofleekt men de Nnt van 't mes on-der de borftbeenen deur, en denhecht na fich buigende , maaktmen een voor een los. Daar nafplyt men de ribben , en floot hetborf1been nederwaarts , fnyden

de

Om lang gefontlu leven. I i 5de liet ruggebeen met twee kruycen in Rukken. Men kan ook als'erniet veel difgenooten zyn, d'eenehelft van de Kalkoen op dele voorfnyden , en d'andere helft onge-fneden laten. Hier van fal mend'eene vleugel na dander, elk meteen weinig van 't borft-fpier voor-leggen ; en dan beyde de flukjester zijden de Stuit : voorts de Stuitmet een weinig van 't Spier, evan de voorboríl : de borft.beent-jes met haar vleefch : d'een boutna d'ander : het uitterfte van debouten , met een weinig van devoor-bord en 't Spier het bori.been , met een fiuk)e van de voor-borR.

Een Faifant fal men met een denhats af hakken; de ponten af bre-ken; een fnede onder de rechtervleugel fnyden ; en een boven enonder-fnede aart den linker vleu-gel : dan de Stuit na de rechter zij-de draeyende, fnijd men de boven

en

rt 6 Burg.rlyke Tafel, .

en tegen- fnede aan de rechter bout;en als dan de Stuit-íineden weder-zijds , nevens een dwers-fnedcover de felve. En de twee zijd-ftuk}es (als by de Kalkoen) neder-waarts floocende, fnijd men, doereen kruis-fnede de Stu it af. Dan(nijd men de boven-fnede aan derechter vleugel, dieftootende nabeneden ; en met Benen de Stuit nade linker hand dravende , fnijdmen de tegen-fnede aan de linkervleugel. Vooste maakt men we-derzijds in de borft twee lange fneden , en (nijd met fchuinfchedwers-fneden Benige kleine lukjesto%hen de felve uit. Daar na lichtmen de Bril af, en rvérvolgens deSleutel- beentjes in aukken (laan-dc, maakt men die los : wanneermen de ribben fpIyt : en her rumbeen metkruycen in Itukken fnijdDe bouten legt men dan voor, elkmet war bort-fpier: d'eene vleu-gel na den anderen: de twee Ruk-

jes

Om langgefind teleurn, z 1 7jes ter zijden de Stuir, met eenweinig fpier, de Stuit met de bril :en de oxelbeentjes met de born-been.

Het Kapoen fnijd men den halsaf, met twee fneden , op cie wifevan een k:uys als dan de linkerbout en vleugel. Daar na het Ka-poen ocndraeyende, ínijd men derechter bout af, als ook de rechtervleugel. Dan cie Stuit een weinigom hoog lichtende, fnijd men we-derzijds de felve heen, ,makendedie met een dwers fnede los. Daarop !nijd men een of twee fnedenwederzijds in de borfi: na dat hetKapoen groot is : men-ligt de brilaf, alfoo mede de oxelbeentjes terBíjden den hals : en ftootctide deribbgn aan tweera , [leekt men hetmes van binnen tuirchen het borgen ruggebeen , fcheidende die vanmalkander ; en dan breeckt menmet het mes het ruggebeen intweera, In air ontleden kan men

alle

z i 8 BsirgerljkeTafel,alle de Rukken naeft malkanderLeggen, en als dan de difgenootende geheele fchotcl voorhouden ,lalende yder zyn veye kaar, ofan-dersde voornaamíte van 't gele!-(chap dus voordienen : een vleu-gel met een der ftukjes ter.zijden deStair; en foo dander de Bril eStuit: wat borft-fpier met d'afge-fplete ribbetjes : d'een bout nad'ander, en vervolgens de raft.

Een Entivogel fnijd enen, dooreen boven en tegen-fnede , derechter bout af : foo mede denrechter vleugel : din keert menmet de punt van 'trnes de Stuit buitenom na zyn linker .zijde,

í dery linker bout af, en delinker vleugel : de Stuit fuijd menin drie fneden af; als ook het both-vlees met een of twee fneden : danlicht men den bril af, gelijk medede fleutel-beentjes ter zijden denhals: flootende voorts de ribbenaan tween ,, Raakt men het mes

tuf_

Orn langgeorn1ts leven. z t9tuírchon her borft en ruggebeen,fcheidende da felve alfoo van mal.kander; wanneer men het rugge-been in tween breekt. Men dientdit voor gelijk het Kapoen, uit-gefondert dat de ponten voor vleu-gels orngedeelt worden.

Van een Gan, fnijd men het exitter[}e lid van de rechter bout , endaar na de bout felve : daar na me--de foo met de linker bost. D'an-dec-fneden aan de.linker en rechtervleugel laat man gain tot aan denBril , als ook de boven-fneden.Dan (nijd men de fluit door tweezijd- fneden af, makende een kruisin de both, en aan de Stuit. Danop fnijd men wederzijds van bene-den de Stuit tot boven aan 't eindder onderfneden van de vleugels ;en men licht het (pier van de borft ,en de bril af : men loft de fleutel-beentjes, en fplit de ribben, enz.gelijk by de Kalkoen gedaan word.Hier you moet men eerft voordie-

nen,

s so De Burgerlijke ?afel,nen, dc vleugels., yder met hetuitterne lid der pooten, de ftukjester zijden de Stuit, elk met eenweinig fpier; de bouten ; de Brilmet de Stuit : de Ilenrelbeentjesmet de reft van 't fpier; bet boil-been enz. En by yder voorleggingword met een lepel een weinigvan 't vultal toegevvaegt.

DeOranje 4elen, en Citroenendie men met her gebrand opdiCcht ,moet men overdwars doorfnij&n,en niet over langs, gelijk de ap.pelen.

XXXIL HOOFTSTUK.

Omgro've f,p)fe?ontleden .

W At de grove fpijfe belangt,daar fijn weinig lieden,die

niet weten, wat het lekkerile daarvan is, weshalven het gelik alsonnut fou zijn daar van in dit boek

tat

Om leviggefone te leven. i z i

te fpreken, waar in men fich voor-geftelt heeft , foo veel doenlyckgeweeft is:, niets te verhandelenals dingen, die men de onbekend-^e gaoordeelt heeft : foo dat, omniet van ons voornemen af te wij -ken , wy alleen in 't voorby gaan,en by gelegentheyt fullen feggen.

Dat van een fink van de bordvan een Os , 't lekkerft is , daer'c allermeeft met vet , en magergemengt is; eis , gelyk de onder-!}e zyde van een ribbenauck al-tijt het korfte is , het ook voor't befte gaat.

Het nierf^uk van een Kalf fnyd-men gewoonlijk in het middendoor, op de vleefigfte plaats, endenier bied men aan uyt beleefd-heit.

Een Schapen achter-bout , fn.yd-men het Steertjen af , en voert hetmes vara daar voorwaarts aan ,makende een lange fnedc alsdan fnyd mets met verfcheyde

F dwers-

VIZ Burgerlyke7ufel,

dwer-.fneden verfcheyde flukkendaaraf : en van deSchenkel voor-waarts aan fnycl men Benigedwersfneden, na dat men veeLofweynigRulzken wil hebben, fnijderide dis met een IangThede af.Voorts lnyd men al hit vleefchlangs het been tech, en liet beenuycgelichc hebbende , verdeelmen her overige na fijn goecvirt-den. Men fnij d het ook wel bo-veti't been , loer de bikke) in is;men fteekt'er heir mis vry diepin , om de jeughd daar te doenuyckomen ; en in har lid van 'tihder eynd van 't felve been iseen kleen boente, dar men ookuyt beleefdhey1 aanbied.

Men i»ya een Sehaften.fihotulerop de wijle van een halve kringFUfiahen. het fchouderblad , en 'tvoornoemde been; en fells bovenop het .Ccbouderblad vind mende lekkerfte beetjes, Wanneerdaar de ribben aanzijn, dan fnijd

men

Om logge fiord te leve,,. z z ;

men eerft al de ribben na malkan-der af, en komende by de Schoi.t-der, foo licht men met een meetwee of drie defelve laags de rib•ben af: en de fchoider en afge-fnedene ribben beyde met eenweynig fout , dook een !echtehind beftrooyt zynde, word dfchouder in een byfondsre fcho

-te! geleyt , ende ribben voorts af-gefneden ; waar na de Schouder,opgenomen en voorgeCnedenword : Doch andere drayen hetSchouderblad met een (wier daaruyt, en fnyden alsdan het vleefchmet de ribben gelijkkelykaf.

Een Speenvarcker, fat men vooreeríl den hels in tweera houwen ,en het hoofd op een byfon dertafelbord letten, fnydende voortin de rechter en lincker achter-voet , in de rechter en tinkervoorvoet, de ribben aan de rechter zijde van achtexen los maken-de , gelijk mede aan de linker

F zijde:

I2 ¢ Bur1g6rljke 7fel,

zijde : den buik fnijd men langsheen onder open , en licht de rib-ben van de rechter en liiicker zijdeaf , verdeelende het overige infoo veel ftukken als men goeddunkt : doch alfoo de huyd leerhard, en daar door licht affcheu-rende is (infonderheyt op de rib-ben) fal men eerft met de puntvan 't mes langhs heen prikkendear men fnyden wil, als dan kapmen hier cierlijk en manierlijckhandelen. Het vlees by den halsen by d'ahterae voeten houdmen hier van voor 't Iekkerfte;en 't gene bef gebraden is, worddaar na voor 't aangenaamft om-gedeelt : doch het hoofd laat menliggen , ten ware iemand folks be--geerde.

Een ebraden Mao willen veelemet geen mes aangeroert hebben,maar knypen met de rechter duimen de twee voorlle vingers al hetglees met kleine tukjes uyt den

rug

Om langg^ fonbe leven. z z 5rug en van de ribben af ; hemvoorts het hoofd en de loopersafbrekende , gelijk men met hetKonijn gewoon is te doen. Dochdewijl dic een weinig onliéflijc_kvoor feer viefe liedmis, loo kanmen hem met het mes dus ontle-den. Snyd twee lange fneden we-derzijds langs het ruggebeen heen,en Benige dwers-fneden by defel-ve: knypt als dan met den duimen de voor(le vinger weder zijdstufíchen de dwers-fneden, al hetvlees van de lenden en de ribbenaf: daar na breekt het hooft af;dan de rechter achter[te looper,als ook de voorfee lincker hout,en de lincker achtera}e looper,met de voorfte rechter baat ; eneindelyk het pluimpjes of 1teertje,brekeride voorts de romp in looveel Rukken als gy noodigh oor-deelt Hier van fal men dan voor-leggen , het Bent been naar hetander : de nïeren, met een wei=

F 3 nag

Y z 6 Burgerlijke Tafel ,

nig van delendenen: het lenden.vlees van onder aan : d'een loo-per na d'ander, of 't vlees der fel'.viie : ten laatifen het ruggebeen.

den Konijn word het hoofd afge.wrongen, en weder by den halsneerget'et : dan wringt men medeher rechter en flineker achter beenaf: alfoo ook hit yoor(le rechteren flinker been : daar na word hetdunne Bujk.'vlces, met de ribben,ter rechter en Tinker zijde alge-fcheurt; en de gantfche lendenenbreekt men van onder na bovenin loo veel ftukken als men wil,en in 't middtn, daar cie lendenenop het dkfie zijn f word ader fluicby den rug-graat in tween Bedeelt,om alfoo aan veelen van 't felve,als 't aangenaam4t zynde, iets tekonnen voordienen : en het is leercierliik om aan te fien , indienmen in 'c breken van 't Konijnde (tukken achter-volens in or-tire leyt , 't welk infonderheir

van

Om lantge f nd te leven. t z 7van 't Konijn bequamelijck gefchieden kan. Daar van fal meneera de lendenen , daarna de tweeachter-bouten voor 'c aangenaamstvoordienen , en by 'i overigeword veeltijts noch iets van deleieden gevoegt, om foo veel mo-gelijk is, Benige gelijkheft in devoorlegging te bekomen.

Van een Wild Ssy0s- hooft , fnydmen eerft de fwaart aan de rech-ter wang wech , en laat die daasby hangen: - 1an fnijd men eenigekleyne Rukjes onder van den halsaan ~vederzijden, fnijdende voortsiet vlees van 't regter kinnebakheritot op ht been toe af , en alsmen aan dele flukket tiler ge-.Hoeg heeft , foo worden áe oe-ren afgelicht , en Benige Rukkenonder dfeIve afgefneeden ; dochenderf ns iaat men, eieraars hal-ven, de noren daar aan blyven,Defe afgefneden (tukjes wordenop een rafelbort gelegt, met wat

F rout

z 8 Burgerlyke Tafel,fout op de kant , en wat afijndaar over gedaan;. en alfoo aan y-der omgedient•

Van een Kalfs-kop worden eertde herenen , foo dra die met-een lepel uytgefchept zijn , denvoornaamílen toegedient ; dochmogen oock wel verdeelt en aanverfcheide perfoonen gegevenworden : daar na volgen de oo-gen en melktanden : de noren ,die men op een tafélbord middendoor mach fnyden : de ftukjes vande tong over Langs en dwers ge-fneden , yder byfonder voorgE-dient met Rukjes onder van denhals en achter het kakebeen afge.Ineeden , wolk vlees by velenvoor aller aangenaamft gehouden,en daarom eerie voorgedient word.Op ader cafelbord , dat men over-geeft , moet een lepel loos en eenweinig fout op dekant geleit «lor-dcn.

Vin een 1Cqlfs -borf$ fnijd men,op

Om lang gefoni is legyen. I zpop de cierlijkftemánier, een laakauk, ontrent twee of drie vinge-ren breed, na de both root is,en verdeelt het felve iti ion veeleBukken, als men wile, asre nietgenoeg zijnde foo fnydmenhet .

buiten lie van de ribben af , en legtdat neder, voorrgaencie te fnydenby de ribben , foo veel van noo-den is. De'ftukjes die beid metmatig vet zijn befet worden voord'atngenaarnftegehouden, en diedaas aan volgen daar na omge-deck

Om Lammer- boutjes bequaamvoor te dienen , fnyd men van hetvoorboutje het knorrel vlees weg,en daar na het vlees boven aan deribben, wanneer dies met foo veelefneden, als men wil, dos gelne-den worden, welke men ten Liet-fisn met een affnyd, fnyden-deh overige vlees voorts in be-quame fukken4 Aen achter- bout-je lc* twen Chet opperCce lapden af,

i 3a Burger!yke Taft!,als dan worden de ribben , metfoo veele fneden als men wil ^ at-gefitieden ; gelijk ook liet vleesdat wederzijds aen 't breede beenword gevonden,. en eindelijk heilids van de bout doorgefneden.Het vlees hier van fonder onder-fcheid aliefins lieflijk en aange-naam zijnde , boo ward in 't voor•leggen der felver Rocken geen ver-kieGnggemaakt, maar die ftukjesdie 'r alleraangenaamll met vetzijn begroeit , worden nog voorde lieflijkile verkoren en 't eerf}omgedeelr. .

Het Herte-vlees word voor eenHoffelijk gerecht en een heerlijkefpijfe gehouden , en de difch isniet weynig vereert dar hit felveop gevonden word , doch fp waar-digen fpijfe moet dierhalven be-hoorljjck gehandelt wonden. Eeng-íerts-bo«t' dal men voor earade ruige loupe aEfnyde+l , envan tafel geven, fnydcnde voorts

een,

dm lang gefondte leve. 13een lange fnede , ontrent tweevingeren diep, over de gantfchebout, waar op men eeni$e dwers.fneden maakt, en de ftuk;es derMve aflicht , van getijleen herbruyn gebraden vlees aan danderzijde aflichtende , als mede hetvlees overt been : en indien menaan dele Bukken niet genoegheeft, loo (nijd men aan de flin.leer zijde even als aan de rechtergefchied ïs. Van de voorleggingvalt hier niet veel te leggen , de-wijl hier alle Rukken malkandergelijk zijn , dies word het geen darbeft gebraden is, voort lekker Iteerft omgedeelt.

Om een Horn voor re fnydenmoet het onfuiverfte eind eenweinig afgesneden worden : alsdan fuijd men halvernaans wijffoo veelti hukken als men begeert,en als die groot en breed worden,foo fnijd men de felve met eendwars fncde over midden, welke

F 6 men

232 Burgerlijke Tafel,men op een tafelbord t'faam ge-leit aan de difgenoten voordient.

XXXIII. HOOFT-STUK

Om'de Vifin voor te dienen,

VVI At de Yifch aangaat , de

grootfie lief hebbers hou-den flaande, dat het hoofd, en't gene daar naelf aanfit , in demeeRe, alcijdt her befte is; 't welkoirfaak is, dat men aan het hoogeinde van een welgefchikte tafel,gewoonlijk oplet het hoofd vande Vifch, dat in tween gefnedeword; gelijk als fijn kan een Meer-fwijn, een varíTcha Saim, eenKarper, en van dele Iaatfte is detonge het lekkerfie beetje.

Gebraden Karper, Braaffem,Baarf,enz, fal men aldus ontginnen.Men (nijd de rugh (of her mid-i:Wn der zijde) van boven tot on-

der

Om lang gefoni te lefuen. 1 33,dir op , en ligt hem dan open :met de punt van 't mes knakt mende graat by 't hoofd en by defleert in tween , en lichter defelveuyt : daarop wrickt men die hieren daar van een , de gaften poo-digende om toe te tanen.

Een gebraden Snoek wiIlen fom-mige met geen mes aangeraakt,maar t'eenemaal met de landenlos gebroken hebben : doch neenkan die feet wel ontginnen , metden buik eery vlak naar ons toete fetten, en d'uitterfte pint desGeerts af te breken , die weder ne-der leggende daar hy valt gefe-ten heeft : dan drukt men met deduimen en de voorfte vingers debuik en de rug van onder tot bo-ven t'famen , op dat de gantfchegraat daar in los gemaakt , en vande vifch t'eenemaal afgeCcheidenword: als dan trekt men met hethoofd de gantfche ruggraat, diedaar aan valt is t'eenemaal dit met

F een

3 4. Burgrlijkeiafil ,een (wier op een byfonder tafel-bord gelen, breekt men de graatdaar af , en let het hoofd weder( als cie fleert) in de fchootel opde plaats daar her geüaan heeft.Hier na haelt men met her mesde gantfhe buik (andere de rug)met een ruk, van onder tot bo-ven op , leggende hem met hethet mes buiten om t'eenemaal o-pen; 't welk andere nier met hetmes, maar met de voor(le vin-ger doen. Dan befiroir men hemmet een weinig pageren war zout,en bedruipt hem met fapan eenverfche limoen; 't en ware iemandom fijn eigen frnaeck dit tegen-fprak, 't welkals dais in 'c geheelof voor een gedeelte word nagela-ten. Voorts wrikt men hem clanmet het mes een weinig van mal-kander , dewijl de viCch , doorfijahakigegraeres, wat vair, aaneen komt fluiten 3 en den Eccr in't toerai}eis anders war moeitenverQirfaekr, Be-

Om king gef nd te leven. I 3Belangende deVifch, diegeen

andere graat heeft als het ruggerbeen , dat her heele lij f doorloopt ,

als by voorbeeld, de Pieterman ende 7ng, daar dient men altijc hetmidde[ile van voor, om dat hetfonder tegenfpreken , het belle is.

XXIV. HOOFT-STJ K.

Om allerlei Vrugten voor te dienenals dat van de Taarten.

D E betamelijkheit, en voege•lijkheit vereifcht, by na al-

lerhande flag van raauwe vruch-ten , aleer men dig iemand aan-bied , te fchillen , en dat wel loobehendiglijk, dat fy in hate fchil-ien bewonden blijver ; hoewelmen tegenwoordig op vtele plaat'.'fen die flecks aanbied fonder tefcbtl^en.

De &rMtna Noun neemt men uit

3 S Burgerlijke Tafel,

de fchootel met de hand fonder an-dere omftandigheir, gelik als deandere rauwe vrugten., en droogeconfituren.

Allerhande Taarten van Confitayren, en Koeken, na dat fy in Rue-ken gefneden zijn in defchootel,of fchaal, waar in fy opgedifchtmoorden, neemt men uit de fcho-tel op de punt van lijn mes , enbiedfe aan op een tafelbord.

XXXV. HOOFT-STUK.

Trap tenigegoede manieren die men aan^e tafel moet gebruiken on-

der 't eet en.

D Aar {iaat te letten, dat wan-

neer men u ergens omvraagt, dat met een lepel over-geeft , men dat niet doen moetmet fijn eigen, foo men die ge-bmikt heçfc; miai indien menie

niet

Om lang ge(ond te leven. t 37niet gebruikt heeft , kin mehet daar mede doen, en dan moetmenie laten liggen met de fpijfe ophet tafelbord , dat gy overgeeft.,en een andere eiffchen , by fooverre de gene , dig u verfoekr,dat gy hem voor fult dienen , defijne op fijn bord niet gelegt heeft,toen hy 't u deed overgeven, offelts overgaf: wel lettende, datgy alles , wat gy voor fuk die-nen alcijdt moet aanbieden op eenfchoon bord , en nimmermeer met't mes , of cie lepel alleen.

Indíen de perfoon , wien gy dittafelbord aanbied , dicht by u is,en dat gy 't aan hem felve aan-bied , foo kond gy de eerie reishem dat aanbiedende , de hiedafnemen , en daar na niet mcerdcr,om hem niet te verwarren Ca teverby{}eren.

By too verre men niet weet voorte dienen , moet men fijne ont-fihuldigiizg maken.

I n.

138 BNrgerlijke7afcl,

Indien men u voordient, moetgy alles aanvaarden , wat u gegeven word, en uwen heed afnemen;als gy dat aanratt , vanneer het uaangeboden word door iemand,dieu meerder is.

Onbetamelijk is het, dat menfells iets ergens van eitfche , welkop tafel ftaac , infonderheit foo hetiets lekkers is, en infgelijks is hetde gew'bonte van een Lekkerbek,wanneer men hem keur getft, hetbefte beetje te eiífchen ; men ant-woord gemeenlijk, wat u belieft.

Her is een fear onbetamelijkefw akheir overluid te {èggen ;ikmagdit niet, ilZ,magdat niet ; ikeet noitgebraad ; keet noit lamprey;dan niets Beten , daar peper by i.r,daar notemu.rklat ofte ejuin by is,enz.Gelijk dit niet dan ingebeeldeafkeeren zi;n, die men lichtelijkfou konnen verwinnen,indien menin fijne jonckheit eenigen goedenorient gehad had; en die men noch

alle

Om lang gefondt le 'en. i 3alit dage kan verwinnen, indienmen een weinig honger wil lijden,of fig (.elven, en fijne luflen niet teveel inwilligen: foo voegt het ookniet, dat dufdanige tegen-hedengeweten worden : Men moet be..leefdelijk alles wat u aangebodenword, aannemen ; en foo gy daarvan naturen een onverwinnelijketegen fin in hebt, gelijk dat in derdaar gebeuren kan , foo moet men,fonder iets te laten blijken, day opfijn tafelbord haten lidgen, en *atanders ereti : eis , wanneer daargeen acht op gellagen word, la-ten weds nemen het gene , wanvan men eon afkeer heefr.

Indien yder in de fchootel t6e-taft, moet men fig wachtah, dehand daar in te fteken , voor enaleer de aanfienlijkRedat eerli ge-daan hebben, en elders te taffenin de fchootel, dan voor fig; eveel minder nog moet men de lek-kertle beetjes uitkippen , gelijk wy

ge-

i 4o De BurgcrljktTiafel.gefegr hebben , fchoon men zelfsde laatfie was in iet toellaan. Menmoet ook in een reis nemen , hetgene men neemen wil : Want hetis een onpemanietdheit de handtweemaal in de fchootel te Reken;en veel groorer beetje voor beetjete nemen .

Men moet fig ook wachtenmet fijne arm over de fchootel,die voor ons flaar, heen te reiken,om in een andere te taffen.

Het is ook noodigh te betten,dat gy uwelepel aItijdc sf moet ve-gen , als gy daar mede in de fchoo-tel raft,. alfoo'er fulke vide liedengevonden worden , die van de pot..rafie niet fouden willen eren , daargy defelve ingeltooken had, als fyin uwen mond geweer was.

En felfs by aldien gy aan Tafelzijt van leer thilijke lieáen , is hetniec genoeg i; jue lepel af te vegen:men moet(e niet meer gebruiken ,maar een andere eirlchen. Oock

difcht

Om lagefornIteleve. i q,tdifcht men tegenwoordig de fcho-tels op met lepels dear in , die ner-gens toe dienen , als om de fansmede te fcheppen.

Wanneer men eet , moet menniet ras noch gultig eten , wat hon-ger men ook fou moogen hebben,om fich niet te verfroppen ; menmoet ook terwijl men eet, de lip-pen te famen houden , om niet tefmakken, als de varkens.

Veel minder noch moet enen,als men fich wat voordient, geluidmaken , ende fchootels affchrapen,of fijn tafelbord vegen, dat afdroo-gende tot den laatgen droppel toe.Het is een geklikkak van wape-nen, dat gelijk als door een krijgs-teekeri, te kennen geeft onfe eet-zucht aan degene, die fonder dat,daar geen ache op (laan fouden.

Men moet de pottalie niet uit defchootel eten , maar daar van ietsbehendig op fijn tafelbord fchep-pen; en loo fy te heet ware, is

het

z 4z P:rger?tk.Tafe! ,

het onbehoorlijk , op elke lepelvol, te blafen: men moet wach-ten , tot ly kout geworden zy.

Doch, indien men fich by on-geluk gebrand had , moet men dat,too men kan, geduldig verdragen,en wel fonder het te doen blyken:maar by afdien de brand onlijde-lijk ware , gelijk fomtijts gebeurt,moet men vaardig, en eer her ye-mand kan merken, fijn tafelbordnemen met de Bene hand, en dataan fijne mond brengen, en fichbedekkende met de andere hand ,

weder op her tafelbord laren vallenliet gene men in den mond heeft,en her vaardiglijk ageer fich gevenaan den eersen of anderen Lakey.De welgemanierdheit vereifchtwel, dar men fich hebbelijk dragermaar fy gebied niet, dat men fichfelven tal om den hals helpen.

Men moet nier in fijn brood bij-ren; maar daarfoo veel affnijden,als men noodig heeft in fijnen

mond

Om lang gefond te levee. : 4,3

mond te fleeken , fonder het mesin fijne hand te houden : alfoo min,als wanneer men Benen appel , ofdeer , of iets diergelijks eet.

Sijne kof moet men aan kleeneflukken fnijden , om fijn wangenmet groote brokken niet op te vul-1cn , en te doen fwellen , als deapen.

In fgelijks moet men ook aan debeenderen niet knaeuwen, nog diein ftukken ítaan, noch op fijn bordfooten, om het merg daar uit tehebben ; men moet het v!eefchdaar van fuij den op fijn bord, enhet daar na in den mond fleken.

Men moet fich wel wachten vanfijn beren its de fchootel in de fau-fe te doopen, of in het fout vat, nade mare,dac men die eet; maar menmoet wat fout krijgen met de puntvan fijn mes, en wat faas met eenlepel.

En voor een algemeene regelhouden, dat alles wat eins op het

ta-

144 Burgerl7ke Ta fel,

tafelbord geweeft is , noít weder inde fchootel moet gelegt worden.

So ook moet men flier te veelvoorwaars over fijn tafelbord bukken, noch daar laten op vallen,of op fijne bef, de helft van hetgene men na fijnen mond brengt.

Daar is niets wanfchikkelijkker,als fijne vingeren, fijn mcs, of fijnelepel af telikken ; noch niets on-hebbelijkker, dan met de vinge-ren fijn tafelbord, of den bodemvan Benige fchootel af te vegen, enfchoon te maken : of , liet genenoch dimmer is, het laatfie vanhet fop, van de faas, en van defiroop op tellurpen, of in fijn le-'pel te gieren : men flelt fig tendoele , om van het ganfche ge-felfchap uitgelachen te worden.Men moet, wanneer ons de vin-gers , of ons mes ftneerig zijn,die aan het fervet, en noic aan het.tafellaken afvegen.

By afdien men eenig mes , eeni-ge

Om langgefilad te leen. r4; fge lepel , of iets - anders iemand we-der moet geven, diefe onsgeleenrheeft, boo moet men die afvegenmet fijn fervet, of geven fcheonte maken aan de fchenktafel, endaar na die leggen op een fchoontarelbord , en hem die foo aan-bieden.

indien het by Benig ongewoontoeval gebeurt , day men iets infijnen mond lebbe, dat men ge-

noodfaakt is daar wedcr uit tefpouvcn, foud het leer onmanier-lijk zijn , dat van boren neder opfijn tafetbord te laten vallen, gelijkals of men braakte : men moet hettemen, en in fijne hand hefluiten,en fachjes weder op.Gjn bord ne-derleggen, dat terttond gevendeom wech te brengen , foo menkan ) fonder dat , die aan tafelzijn, datgewaarworden > in achtnemende van nimmermeer iets opde vloer te werpen.

Sijnen neus ook te fnuyten inG fijn

146 De RurgerlijkeTaf^l,fijn fervet, of felfs in fijne neus-doek in het openbaar; te rachelenen de rachebellen uit fijn hoofd., enborfi met geweld, en dikwils opte halen; fijn onguurheden, omyder een cjuatijk te doen worden.Men moer fich daar van onthou-den , of dar op her bedektelijkfldoen, dat men kan,fig beekkende,en verbergende, Coo veel mogelijk is.

Gelijk men nu fich niet teermoet houden, mad; behoorlijk.,en volgens fijn genoegen etenfoo moet men ook niet maken,dat men onverfadelijk fchijne .;maar men moet in tegendeel fiatintomen, en de eerie met etenuitfcheiden : ten ware de perfoonvan aanfien, uien her voegt, detafel niette laten opnemen, vooren aleer yder een ophoud te eten ,ons nodigde van aan te houden.

Men mud ook aanmerken, dathet leer onbetamelijk is, geduu-

rende

Om lant gefind televen. z ¢7rende de mallcijt , te knibbelen,en wat te feggen op de kolt, ende faufen ; of fig te bemoeyen ,

en fonder ophouden te fpreken vaneten en drinken: her is een klaarblijkel ijk teeken van een welluíii-ge en geringe ziel.

XXXVI. HOOFTSTUK.

Manieren die men ontrent het Drinkenmoet ob(ervaren.

Elijk men niet after de hand,t,1 en fieelswijs moet Beren, fromoet men ook niet ter fluik drinken,,

Een groote ongemanierdheit ishet de eeríle drinken te ei-fchen , en voor en aleer dat perbonen, die meerder, als wy zijn,gedronken hebben.

Het firijd tegen de eerbiedig-heir , overluid drinken te eifchen,nun moet het in flulheit vragen,

G 2 foo

1 48 J3urgerljke7'afeI,

loo de Tafel-dienaar, of een Lakeydicht by u is, foo niet , moetmen hem wenken.

Het is feer plomp , op de ge.fondheit van cell perfoon van ítaatte drinken , met hem Myer. toe tebrengen.

By Coo vérre iemand fijn eigengefondheit uit vrolijkheir in fteI,is men verplicht die te drinken : :maar men moet dat doen, fonderden perfoon van aanfien tot gewige te roepen , her welk menop dele wijtè fal bonnen verrig-ten; het i mijn Heer, dien aan fprekende, Wien menie brengt, op degefiniheit van min Heer; en nier al-dus , mijn Heer , dat is op uw gef ondhest , en sk brenkie aan min Heer.

Maar het is een uit der matengroote onbetamelijkheit daar byte voeden , lelijk wy reets gefegthebben,den naam van den pertqorivan aanfen, hem felven aanfpre-keade, of te feggen, wanneer wy

U^7

Om lang gefcnA 149op de gefondheir van fijn Huisvrouw, of van iemand van fijnebloed-vrienden drinken MtluHeer , op de gefondheit van Mjof-frou?2'; uwe Husrvrouw; van m jnHeer u2vetl Broeder, van Meioffrouwuwe Sufier, esax,. Men moet de Huis-vrouw noemen met den naam vanhared haar, of men de Van vanharen Man , en de andere, of mubare Vannen ,. of met de namenvan hazer. Baat, foo fy'er eenigebekleden (eggende by voorbeeld,op de gefondheit van Mevrcun) daMRarfchalkinne van rnijner, Heer dciiMa?*'egrave, ent.

Lndien het gebeurt , dat meneenig perfoon van aanfieh moetantwoorden , en dar by in darfeifde oogenblik het glas aan denmond let om te drinken, Coo moermen liii fvij gen, en wageeu, totdat hy gedronken Nebbe, om metonfe reden voort te varen.

Her fwcernt ce leer na gemeenG 3 fa-a a ark

o Burg erl yke 7^^ jel ^.

^ fiarnhe^t den wijnte proeven-, en.twee drie maal over lijn glas tedrinken é men moet het in eenetoog , en befadelijk uitdrinken ,daar in tiende, terwijl men drinkt,en letten dat men niet • en drii;-ke, wan neer m e n den mond volheeft. ik leg bfadsIik, om fig nierte verkroppen , 't welk een feet ot^- ^ .,bcramelijk toeval fou ^^^}n , en feero nhebbeliilt aan een -tafel vanpleg-t i ghe ► t ' Boven dat met eene gulpte drinken, gelijk of m en loet in eenvat goot, het doet) is van een flokop, welk tegen e^e betarnelijkheitaanloopt, •

M e n moer ook wagCen , , n adat men gedronken hebbe , eengroote barfiende lucht te geven,om fijn azíier^l te herhalen.

is ..; ^--Het is ook onbetar^.^elr; ^^ ^^^ h e t. ,..

denas te doen geven, voor ^en pe r = .

ioon van aan fi 4n heen : m e n moether glas va n een andere aan-St!^^r^en,.

^r-

Om langefondtleve7;. I 5Indien de perfoon van aanfien cc

á^ gelondheit van iemand brengt ,

u^ wel op den uwen drinkt, moermen lijnen heed af hebben , een-weinig voor over de tafel buLkendc, tot dit hy gcdrnken Nebbe,en men moet him geen befcheiddoen, ten zy by dat uitdrukkelijkbelaae.

Wanneer by u aanfpreekr, moergy uwen hoed ook afnemen, omhem te antwoorden , en wel teletten, dat gy den mond niet volhebt. Dele beleefdheit moet menwaarnemen alle de reilen , als menn aenfpreekt , tot dat men het uverboden fal hebben ; en dan moetmen gedekt blijven, om dooraite grooteeerbiedigheit niet te ver-veelen.

XXX VIL

I S 2 Aurger•1 jkrga^^l,

)£XXVII. HOOFT- STOK.

Wat vrder onder de maaltijde i.rwaar te nemen.

G Eduirende de tnaelcijt falmen geen ontuchtige, onge-

rijmde , ongefoute nog onCmake-tijke redenen ter baai brengen;veclmin Benig gefchil of krakeel foe-ken; nog ook fchampere fpijrigeivoorden , woefte praat, grooveleelijke fots-kiap, nog apen-gelagmalven ; want -het lean weinig ba-ten, of men al fchon in 't eten endrinken matig is , wanneer men figdaarentegen plomp pi ougefchiktin 't (preken vertoont.

Het is onmanierlijk fijne tau-den te flooken, dat men het fier;en dat te verrichten geduurende,of na de maelciyt, a:ec een mes,of met iets anders : het is een t'ee.nemael wanvoeglijke erg aanfloo-t elijke lack. Ins-

Om hrnggefondtc 1evn. i^ 3Infgelijks is het ook een enge-

manierdheit fijnen mond te fpoelcn na de inaalrijc , in de tegen-woordigheit van petfoonen, dienivy eerbiedigheit fchuldig zijn.

Indien men genoodfaekt is varyTafel voor de anderen op te haan,moet men fijnen hoed af, en eenLakey terfiond gereed hebben ,om met Benen het tafelbord wegte nemen , 'c welk niet aangenaamte lien is; gelijk ook wanvoeglijk isde gemeenfaamheit van fulck ee-nen , die op quame te maan, fonderfelt dat weg te Remen,indieu'er nie-mand om dat te doen, by der handware.

Wanneer men de Tafelbordeaafneemt , moet men niet ldat men van u beginne met fchoone borden te geven ; maar meismoet wagten, met dat u aangebo-den word, aan te nemen, totdaz:tnen'er gegeven hebbe aan de aan-fienlijkl}e van het Gaíelfchap , en

G 5 by-

1 5q, BurgerlffkeTafel ,byfonder aan de JuWrouwen, aanwelke fells gy , het gene u aangeboden word, moetbieden, en geven, indien men te lang toefde methaar te befchffTen.

Indien het gebeurt, dat enigPrins , of Benige Prinfí'es u ver-foekt,of inw ikkelc om een.gaRmaalaan te regcen , boo moet gy mkthen pier aan tafel gaan fitten; maaragter hunne Roel gaan Baan, omhen tafelborden, en drincken tegeven. boo het ern Prins. is,. en byu gebied .aan tafel te , gaan fitten ,moogt gy aan het lage einde gamfuten: maar foo he-teen Princes is,tbont men beter, dat men weet welte leven, met fig daar van r'onr*fhuld igen.

YNDE.

SCflQ-

^55

SCHOLASALERNITANA,

OFRegulen tot de behoudenilTe der

Gefontheir.

ran de ontf telteni ff e des Gemoets , en van zomigealgemeene middelen.

TN E Salernitaan1che SchooleAan der Britten Koning ichri ,jft :

Dit 7 y u voor al bevool zn ,Op dat gy welvaarend'hIijft:Laat onnutte zorgen vaaren ;Schuuwt de gramfchap; ipaai t uw' drank;Wandelt ná de maaltijd gaaren;Avont-maalt ook niet te lankWacht u voor het middag ronken;Maaktu water, loofa uw maag,Als het noot is : gy zuig pr in kenMet een lichaam altijd graag ;Gy zult veel e jaaren leevenEn niet, eer het rijdis; beeven.

Oet gy 7ondet art-6n weezcn?Weeft maar r oli j v n gemoed

• G 6 Rui

1 b Bur er '^^ Tafi1,^ ^J^Ruff; geen overdaad en. doet^o kuntgy u Zelfgeneezen

NT7 lit g'uw lijf en geeft vercnaaken ?Kiett geen lompen aan ,uw dis;

Maar vermaakeli j ke inaakenAardig, zeedig, altijd fris.Roer de fnaar met luchte vingers,Al uw leet zal overgaan'Zoe gefpeel , en braave zingersAtiaaken herten onbelain.

W Iit u aan geen kleintje NaurenToorn , en wraak voor zichtigh haat

Let wat lakkers, mach 't u beuren;Drink, doch zonder Overdaad ,Goede wijn ; gaat zonítijds bui1enNa de friffe water-ftrootn ;Laat u in geen en` te LluitenOf uw leden worden loom.Voelt gy ;t jeugdig vuur van binnenVoegt u tot het iiaatig minnen ! .

t C Trijdt niet tegen goede zeden,Dat men wat te ruften tracht,

Ruft'hvrfteWde flappe krachtEn vernlh u wt vermoeide leedcn.

Van

tarn lavggefondtele't'#i. 15'7

Van de verfterckinge der Herfrentn.

Orgens wafcht uw vuile handend'Oogen en het aangezigt

Gaat wat trant'len ; fpoelr- uw t anderRekt uw leen uit, en't gewricht;Kamt uw hair verzuim dit nimmer't Sterkt de herfiens; dbct gy 't nietZijt gy zwak, gy wort noch NimmerEn gy rent na uw verdriet.Komt g'uit waaier, houwt u Waretn

,

Staat of gaat wat na de noen :Mift gy bloedt uit voet, of arrem ,

Koelte kan u voordeel doen.

71 Or verfferking van 't ^cxichte4. Een fontein en fpiegel glas

Krachrighdienen, zy verlichtend'Oogen ; die doet ook bet gras.Looft het vry al faijnt het wonderIn het rijzen van de zonZoek 't gebergte, gaat zyonder,Ecn fonteyn en waterbron.

Vim over dag, ofte na c nid4ag teflaapen.

Eenf nspaít het frifíché cntnfchep p .

Op ha midden van de,ctag ,

z 8 Burgerlijkei ^

Als het anders weezen mag,Na de rutt of ílaap te wenichen.Slaapt gy 's middags,'t welk verboon is,Koorts, en luiheit , pijn in 't hooftWort u zeekeirlijk belooft,Scharpezinkingook uw loon is.

Ierderhande ongenuchten,Kramp , de water-zucht, colijk t

Draaiingen in 't hooft zijn vruchtenVolgende gemeenelijk ,

Als men in zijn buik de windenOphouwt, die het lijf verflinden.

Iit gy zonder onru(I ílaapenEet niet veel in 't Avontmaal,

Of het ftrekt u.tot een .quaal ,Maatigheit is welvaartswaapen!

Hoe men geftelt moet zijn voor het nut-tigen der fpijze, defgclijks de ma-

niere van eetera en drinken.

Z Et u nimmermeer tot eeteg ,

Eer gy hebt ontlaft umaag;Wilt ghy ook een teeken wetenOf gy, .zijt of niet zijt gramEet een weinigsken te voaren

volgt daar meer honger nay,

Oen langgeJtdtekven. t ^gZoo hebt gy geen faun verloorenOm te eeten 'Louder tchai.

iLec fint figna tibi , fubtiliiin ore Saliva ;

D AT is:

De dunne fpogdievoorhet eeten in uw montleidt,

Een zeeker teeken is van honger en gefont-heit.

Van Spijzen die men mijden moet.

Erzick , appel , pee r en melk ,A. Kaas , en alle vleelch gezouwtenZijn feer fchadelijk voer elk :Wilt u ook niet licht verftouwten'c Vleefch van hart, haas, os, bfgeitt'Eeten ; 't zal geen goet bloet -werken ,Maar gall en zwaarmoedigheit ;'tZal vermakken , niet- vorf erken.

Van oedzatne Spijlen.

uy Oender.eiers week gezodenVarfch lankwerpig, zuiver, blank:

Zijn aan heen, die 'c luít,-verbode-nRoode wijn is goede drank,Want zy voed het meat van alienVette foppen , bloemen-meel ,

(Mach

clQ Burgerl yke 7a fet:(Mtich 't maar uit de renten va l^n )Zijn getoet voor yders keel.

Van Spijzen die welvoean en vetten,

Arw, en melk r en jonge kaaienBallen van een vette haan ,

Spek , en harffens, merg, en glaazenVol van zoete Wijn gedaan.( Die maar frnaakelijke fpijzenEn een varsi1urpeytjèn heeft,'t Es van niemantte mjfprijzen ,

Die niet om zijn lijf en geeft.)Rijpe vijgen ook wel fmakenMet een druifje rijp en zoet.Dit al voed , en 't kan vet maken ;Eet maar met een goede moet.

Van de Egenfchappen van goede Wijn.

Z O Wijn te drinken uw vertnaak is,Gebruikte doch in matigheir,

Die Boet van reuk, eerkleur, en fmaek is;Prijft boven al de 2 uiverheu.

Zo gy de befte zoekt het zal u geenfins mifï'en,,Zoekt Wijnen fterk, en fchecn, v^elriel^eud,

Ka 1, en friíie.

dan

Om langgefon1:elveii.1 e G t

dan zoete en with mijn.

^

j Icce Wijn en daar toe zoet ,

't Vleeft van alle wijnen void.

Van Roode \Wijn.

Ndien.gy hebt:te veel genoomenDe roode wijn tot uw gebruik ,

Veritopping van uw maag en buik,En heel-click kan u daar van komen.

Tegens Vergif.

Eern look, en reit, radijs en peeren ;

Somcijts thrakel ofeen noot,Zoo zal 'c vergif dar anders dooi,U w ichaam,geenzins kunnen deereu.

Vary de Lint.

D E Luchtzy hclde, zuiver, klaar, llieomte woonen wcl bequaam

En niet befinet door gooten, daarDe vuile flank onaangenaam is.

Vag

6z Burger 1u ke Tafel

Van al te veel gijn drinken'.

o 't u by ongeval gebeurde ,Dat u het hooft geiiik als-1cheurde ,

En van een nicht dronk de ie wee;En walgt gy dan ., weer ingenomenDe zelfde drank , - foo kunt gy komen

Op uwgefontheits ouwde reê,

Van goeden Wijn.

an E befte wijn de befte korp is ,Zy baart de heite vochtigheid :

Zoo na de fwarte wig) uw loop is ,Uvr lichaam raakt vol vatizigheit.Klaar, duwt , niet drabbig , rijp van paffe

,

Gemengt springend' op uw bant ,

Ged r(li kcn niet n, et bede plaffenMaar matigi;jk is-nimmer ichand.

Van Bier.

Iet (urn , maar klaar , en van goet koorere.En wel gekookt en uitgegetf

En wel beleegen , na behoortn ,is in de J3ieren '-t allerbeft .

dan

Om lang gefond te leven. 163

Van niet veel Bier te drinken.

117Ilt gy na 't bier te gulfig taffenvv

,

Gy zult uw maag te veel belaften.

Van de Getijden des jaars..n E Lente raar t., het gedarmte

Niet op ra vullen met veel fpij :En d'overgroote zomerwarmteSchaad op een werteloofe wijsHet avont en het rniddagmaale n ;En wacht u , dat u niet en rouwtHet fnoeien in de kerf ft : veel ( u -alenDe herriff ooft voor 't lichaam brout:En zijt gy ezeeten's winters wel ,gZo moogt gy uw bekomtt vry eeten.

Vanongefonde Drank te vcrbeteren9

E Sali in een glas o-t beeker,Of wijn- rcait , of wat rooze blaán

els gy vult drinken , ingedaan ,

Maakt uw drank veilig, goet, en zeper.

Van Liet Braken ter Zee.

Yn met zee-water ingenomenTe vooren maareen dag of twee ,

Eer

164 Burg`rlrjke Zfc1 ,

Eer gy zult vaargin over zeeGeen walging zal u overkomen.

Van een algemeine Saus.

Yt gy om goede faus verleet;en;Dar zalf , peper , zour, en wijn ,

En look en pieterceli fijn ,Waar van gy fauffen maakt te degen.

Van het waren der Handen.

IT Et handen waíchen, na den Betentweederhande voordeel werkt,

Het fuivert a'handen en 't verflerktU w oogen ; wilt het nooit vergeeten.

Van Broodt.

Y dient voor 't brood ook forg te dragenNiet warm , niet al te out van daggen ,

En wel gedeeffemt , wel gekneet ,Niet blint, maar hebbende veel oagesDie Bakkër heeft u niet bedrogen

Daar gy , voor fuik broos , gels beteer ,

Ook moet het gaar gebakken weclenVan pag, gefcu wten , u irgelefen

Van tarw en rog en 't bete koorn:Zet a, geels korfter, ooit uw tanden ,

of

Om langefonJte leven. 65OEuW gal raakt wel licht aan 't brandrn;

Een vruchtb're moeder van de toorn.

Van Vork ens vlecfch.

LT Et vleefth flim met van een Verken,Als van een fchaap doch fonder wijn j

En.tnet het felfd' is 't medicijn .Bequaam om 't lichaexti te veri{ erken.Ecn V erkers darrem goer cn fchoon ,Spant boven and're verr de kroon.

Van Mofl of n icuwe Wijn.

M Q1 belet het water mankenMaakt de buyk , loop al te veel;

Stopt de lever : aan 't graveelKan men daar door licht geraaken.

lit geen water drinken prijfenOnder 't eeten ; 't naakongraag

't Brengt verkouwtheit aen de maagEh veroorfaakt raauwe(pijfen.

Van- Kalfs-vleèfch.

Lecfch van kalveren is goer :Want het u geweldig voed,

Van

1.66 Burgerlijke Tafel ,

Van vogelen bequaam om te eeten.

Ilt gy nu de voogels weeenHennen, Tortelduif, capoen

Zeer bequaam fijn om te eetgin;Spreeuwen fiillen't ook wel dien;

Qjkkel, Meerl, Phafant en ruiven ,

't Velchoen van een groote krachtMoogt gy onbefchroumt wel kluiven

Als g'u van te veel maar wacht.

Van Vií%hen.

Ndien de Viffen week van lijf fijnDe grootft' en ouwdite fijn gefont

Maarfofy hard van vis, en ftijf fijn ,

Kies dan de kleine voor uw mond.

Byvoegfel van Watervis en Doopvis .

LI Ebt gy van zee-vis veel te praaten ;Rivier-vis hoeft gy niet te haaten

De Baarsfpant boven al de kroonHy is de roem van alle vi en,De pronk van welgel}elde diffeo

En van gedaante wonder fchoon.Indien gy honger voelt van binnenDie gy met eeten wilt verwinnen

Gaat na de Vismarkt, koopt een zooWaar

om lang gerend re levels . 167Waar aan geen dit ,geen dat,geen maar is,Die hommig en van feffen klaar is,

Die gy kunt leggen op het itroo,Vergeet niet een goet vuur te fookenEn eer het water is aan 't kooken,

Slaa felfde handen aan het roer;Schraap felfs de vis, ontweitfe luftig ,

En galtfe wel , en fnytfe ruftig ,En denkt ik fay niet in mijn moer !

Eilcht eeke fpaanders of calhouwten;En, kookt het water, wilt hetfouwten ,

Eert voor de water- vis alleen ,Daar moet ook pieterceli weefenWel fchoon gemaakt en uitgeleefen :

ontbreekt'er dan ook noch wat? neen.Niet anders , dan die wel te wallen,En kookt de vis , op't fchuim te pallen

Dan moet de pieterceli in.Is 't fouwt genoeg ? proeft feif, of laat hetEcn ander doen , die't weet wat fchaad.het?

Te beter krijgt gy't nauw fin.Het tafel goed fy onbefoetelt !Daar was het kint byna verhoetelt

En op een beetje na verbroi ,

Mir-eedik , had ik schier vergeten;Dat had my grouwelijk gefpeeten

Hoe had gy dan met my gefpot,Nu met uw gaven aangefetenAn in de water-vis gebeten !

Zoo hongerig , fo fel , foo graag ,Dat

1 6 TafelDat alle, die 't Fien watertandenRep oog en mont , en tand, en handen 4

En Rilt het blaffen van uw maag.Sraa dan eens op uit uwe fete!,En werp de doop-vis in de ketel.

(Meid! pas op 't roeren van de faun!)De vis is gaar ! wind op ! daar isle!Dan weer aan 't moorden van de via !

War dunkt u , heeft het ook wat kauws !'t Gaat redelijk, en 't fmaak my wakker,Aanfchout eens 't bort van mijnen makker

Vol been en graat, by mach hem nietDie Voetbaers paft noch op uw kuuwen ,

En ik fal dees na binnen duuwenOp dat'er gants niet overfchiet.

Dank heb ! gy zijt eeM milde gever :Spoel nu de vis eens van de Lever

Met bier, of met een roemer wijn ;

En feg dan hoe de baars gel maakt heeft;En of hy , die dit vaars gemaakt heeft

Niet felf moeíf een Boet vis-man fijn.Wie fier niet dat de zaak heel klaar isEn twijfelt iemant of het waar is,

Men fal hem helpen uyt den droom ,En toonendat'ditli ik een man is,Fly brengt hem maar eens by Jaaphinnis

Aan 't Nieuwe diep, of d'o vertoo r

Om Jaggefornite leven. 1 6g

Van Aal.TN E A al is fchadelijk voor veele

Veroorfakt een verroefte keeleDie anders klaar en helder klinkr;

Uw lichaam kan daar van gaan quijnen,Na 'c zeggen van de medicijnen,

Ten zy gy daar op dikwils drinkt.

Van nu en dan onder de maaltijttedrinken.

At als g' aan tafel Zit , wel dikwils na defluit •

Maar doet'er weinig in , en drinkt'er niet veciuit.

Van Melk.

D Ea koarNigen wilt mededeélenDe Melk van geiten of kamelen ;

De Ezels melk voed alderbeft;Melk van een Koe en Schaap noch meer voed;Maar hebt gy kooits,'o€fu't hooft leer doet ,

Wacht u daar voor als voor de paft.

Van Botte:^^j IIt doch de booter niet verachtenNV Zy kan uw buik en maag verzagten I

i 7o Bargerkke ?afel,

Bevochtigend' uw' gantfche lijf:Zy kan uw darmen maken gaandePlaagt u de koors, of is z' aanftaende ;

Dat zy dan uit uw lichaam blijf!

Van Wey.

Ey kan u maaken fchraal, en (poelen u dedarmen,

Zy zalze zuiv'ren en verkoelen niet ver-warmen

Van Kaas,

DE Kaas vertrouwt, ver ftopt, baart dikkevochcipeeden,

Zy maakt hartlijvige : fchafflekk're Kaas enBrood,

Doch voor gezond' alleen, voor fterk' en fri{%leeden

Of anders leid z'u, door veel ziekten , na dedood:

De Kaas fpreekt

u Oe mag men my, och arm ! zoo bannenl lEn tegen my zo t' zamen spannen?

En my zoo fchandelijk een naamGanp, tegen recht en reêmoplegglaA

Om tang gefo nd te leven. 17En zo veel van mijn ondeugt zeggen ?

Dat ik 't my zelf te zeggen fchaam.ik help en merk verflaauwde maagenKan ik u dan noch niet. behagen

Befluit uw maaltijd maer met my ;En mengt my met uw bette dranckenGy zult my daar voor meer bedanken ,

Als voor een fchootcl rijftenbry,ik hebt op u,o vieze monden !Die my zo dikwils hebt gefchonden

En daarom bier verdachvaart wert :Verdeedigt u , of laat my ruiten ,Die my niet eeten wil met lulten;

ik zegg : dat vaar hem in hert !

Van de maate in het eeten en drinken <

N Eemt tuí%hen't noen en avont eeten ,

Mach 't zijn of nooit of zelden drank;Het baat u al u leven lank,Gy zult van weinig ziekten weten.

't Z Yn goede wetten f raaje zeedenOp dat g'ontgaat veel fwarigheden,

Dat gy uw avontmaal begint.Met Cpijs die voghtig, licht en zacht is;En volgen laat waar in meer kracht is;

Zo faekt geen pacrel die gy vind.IA,

H 2 ^^et

ár 72 De Burgerljke Tafel,

E Et nooten na de vifch; na vleefch eifcht kaasen brood:

Een noot baat, dander fchaad , de derde is dedood.

Wilt op een yder ey, dat verfch en week isdrinken;

Te beter zal 't om Iaag, en na de maag toe fin-ken.

Van Peeren.

Ilt eens drinken op uw PeerenTegen doodelijk venijn,

Dat u anders konde deeren,Is de Moff een medicijn.

Een Peer zonder wijn en deugt niet ,Z'is een tegengift gezoón ,

Tegen het vergif : gy meugt niet :En het wert u fcharp verboón

Raauwe peeren ooit te fnoejenZy befwaaren uwe m :

/Zookze, g;' zult daar van groejen ,,En ge'zont zijn alle daag.

man KerlTen.

En moeten gunftig oordeel vellen,Van Karlien, Krieken en Morellen ,

192y zijn voor rriaagen wonder goer ;Haar

OM longge(Ond te levem. 173

Haar pit bevrijd u van die íteenen ,

Waarom too menig menfch gaat weenen:Zy maken 't ellerbe4e bloed.

Van Pruimen.

Erkoelencl', heel getond , zijn ronde Prei-men ,

Zy helpen bet gedarmt van vuiligheden rui-men.

Van Per eiken , Druiven , en Razijnen.

Tot Y Perziken neem nieuwe molt ;

By Nooten Druif of druive droppen ;Razijnen is geionde kof ,Niet voor de milt die fy verítoppenVoor nier en hoeft zijn zy geheelGefnt, en voor een fchorre keel.

Van Vygen.

7 4 klieren , knobbels, en gefwellen,Uw lichaam elders komen duellen ,

Kook vygen 't quaat daar mede meuk ,

Het Lal verdwijnen, maakeen pletter,Daar van ; of , breekt een been , zo eifcht'er

Wat tlaapkruit by,'t geneeft uw breuk.

flurer1ijke 7afil,

Cats Mifpelen.

Egecrt gy dat uw blaas gaat open ,rEn is uw buik te Peer aan 't loopen ,

Eet m ifpelen , zoo vint gy baat ;De harde zijn wel goet , maar beterDc weeke Mifpelen , zo cet'er,

Op dat uw buik loop- over gaat.

Van Bier en Azijn.

T_T Et Bier gaart groove vochtighedenA. Oock maakt het krachten in de leden

Uw lijt vert daar van grof en dik,'c Vermeerdert uw bloed in de asren ,

Het kan in uwe blaas vergaarenVeel waters in een oogenblik.

't Verzacht en maakt u opgeblazen,'t verkoelt, ten aanzien van de glaazen

Gedaan vol Wijnen al te heet;De eek verdroogt, verkoelt, maaktfchraale ,

Zwaarmoedig', en vol fnoode quaalen ;Doch in de peft haar niet vergeet.

Van Rapen.

Atfmaakt'er beter dan een welgeft©otdeKnol ?

Verzachtende de Maag , verdij vend' vuileden 16

1 74

Om lang gejZvnd te leven. 1 75Is uw blaas waterlooz, daar van veert zy licht

vol.Eet raauwe raspen noit, ook zette voor geen

erin c;enOr paríiing in uw buik zult gy daar van bevin-

den.

Van de deelen der Dieren.

Et hert is hart om te verteeren ,1. De magen meugt gy wel ontbeer enZy leggen u lank in de bulk.

Gefender zij nfvoor u de tongenEn licht verteert werdende longen ,

Der Hennen Harfferlen zijn puik.

Van Venkel-iaat.

T.T Et Venkelzaat is goet voor windenDie 7y verdrijft en kan verflioden•

Van Anys.

A N ijs verbetert u de oogen , en 'c gedichte,Zy kan een quade Maag verfterken, en

verlichten.

H 4 Vata

17 Burgerlij &rid ,

Van gebrant Yvoor.Ndien gy uit uw neus te veel geraakt aan ^C

bloeden,Neemt wat gebrandt Yvoor dat fal het weT vaw.

hoeden.

Van Zout

D Ienamaagden ! wilt geen tafel dekken,Of fet met een daar op het Touwt;

Of men ial u met"recht begekken.Dees les, gelijk een wet onthouwt

Net zout isgoet en dienfrig tegen.Vergif; het maakt een goede fnaak - :

Met fouwc fmaakt eerft de fpijs te degenTe veel Touwt is een quade faak :

't Schaad en maakt brat dig u,gefichte;'t Verílapt een fris en jeugdig man

Het baart een fchurftbeit in 't gewrichte :.En jeuking krijgt men daar ligt van .

Yn de smaak..s Charp , fouwte, bittre (maak •fal u het lijf

meeft verwarmen ;De t'famentrekkende, Puur, wrang verkouwt

de darmen;Smeerachtig, foet, en laf, is niet te heet of

trouwt :

Om lang gefi'nd te leven. t 7 7Paft op de fmaaken wel, foo lult gy werden

ouwe.

Van een Wijn-zop.E En Wijn zop fuyvert u de tanden en 't ge

ficht,Zy helpt een fwakke maag, en maakt haar 1oo..

king licht.

Van een Dieet , ofte manier van leven inSpi)fe en Drank.

Erkieft lang en wel te levenDe beft 3en veiligíte manier ;

Gy lult u felfgroot voordeel gevenEn als gy u gewent hebt hier,

Of daar aan , wilt het niet licht breeken,(Gewoont'isd'ariderenatuUr) .

Gy fult u in groot lijden freeken.Veranderingen Baan u duur.

Van de Hoedanigheit der Spijfcn. „E En goede medicijn ftaat hier op wel te let.

tenHoedanig, wat voor fpijs, wanneer, hoe veel ci

waar ,Hoe meenigmaal , men fpijs aan iemant voor.

moet Petten ,Of hy-brengt lichtelijk de menfchen in aevaa

LTI 5

Yrr: Burgerlijke Tafel,

Van Kool.

E Kool.zop afgank maakt, de knol ver-ítopt de buiken ;

En zoo gy loofmg zoekt, moet gyze beid ge-bruiken.

Van Keesjes-bladeren.

En heeft Leer dikwils door ervarentheitbevonden,

Dat Keeskens-kruit de buik en maage wel ver-facht;

Schraapt Naare wortelen , zoo gy na, afgangwacht ;

Zy hebben mecnigmaal verwekt de traáge non.den.

Van Kruis-munt.

Z 0 On uw buik of maag met wormen wortgequelt,

De K ruifnïunt kan u daarïvan helpen, of geengeld!

Van Zali.

Oe komt het dat de menfch moet !terven,En dat by moet het leven dove%

la

Omlanggefondtelevei. In welkers tuin de Saly watt ,

Om dat'er in de befte Hoven,Geen middel is om te verdooven

De kracht des doods die op elk paff.Om aan de zeen'wen , kracht te geenEn te beletten 't hande beven

Is Saly Boet, , en zy verdrijftDe fterke koorts ; beroerde ledenHerstelt zy : gy hebt dubb'le reden

Dat Saly in uw kruid'_kas blijft.

Van Wijn-ruit.

"r1 E Ruit Is van een eedle aan,Om day zy held're oogerf baard ;

s'Ontneetnt een Man de luit tot teelera ,

De Vrouw en kan zy niet verveelen :.

Zy ma4ktukuifchen gaauw en fneégZy maakt een plaats vol v lDojen -icég.

Van Ajuin.

E Medicijns wel dapper woëen ,

Om haar foo vicelo i gevoelenHet geen' fy hebbeii van Ajuin.

d'Een leid : ghy m .ugt haar wt verfiaime tZijt gygallagtig; maar voor fluimen

Meught g'haar welhaaien uit uw tuinEn d'ander feit : s'is Boet 'Voor rr cnZy döet u een fcbroQn aan fi t diagen

H 6

1757

iSo De Burgerljke7Qfil,Zijt gy met pijn in 't hooft belaán,

Vrijft met haar uw Hooft daar geen haar is,Gy lult bevinden dat het waar is

Dat pijn in 't hooft is wech gegaan.

Van Mofraart.

H Et Moftert-iaat is klein, 't kan warmen enverdrongen,

Het fuivert u het hooft, 't maakt croonen in oldpogen,

Vin Viole blaaden.

in Ie met verkouwtheit is belaaden ;Oft,Hooft pijn., neem Viole bladen..

Van Berniende Netelen.

D E Neetels brengen flaap in . ieki<e; fy be-letten

iet braaken ; neem haar trad met Hoonig, hetcolijk

En ouwde hoeft gaan weg, dies Moet gy 't dik-wils Petten

Aan uwe mont ; . , de kouwd van- longenneemt de wi^ck;

Ook falen vin de buik opfwellingen beletten,

Van

Omlanggeftnite leven' 18 rVan Hyzoop.

E Yífop doet de taaije fluimenUyt maai en bona voorfpoedig ruimen;

Gekookt met Hoonig is fy doetVoor long en long pijp , en mits defenMaakt fy een aanfigt en een weefen,

Dat fchoon en lieflijk is en foet.

Van Kervel.Et Kervel Honing mengt, fy kan dé kan-

ker ftaaken ;Of' nut haar met wat Wijns, de pijn in uwe

zijd' ,Zal daar van over gaan, ook in een korte tilt.,

Zy íhilt de buikloop, en .het moejelijke braken.

Van A lants-Wortelen.E Alands wortel maakt gefonde in gewan,

den ,Indien haar lap met lap van ruit genomen

werf ,^t Helpt den foodanigen, dien de gefcheurtheid

finert,En daarom -moeten gaan in Windelen en ban-

den.dan Poley.

H Et Kruid Poley met Wíjn genoomet9- Doet lwartc gal te voorfchij n kooinen;

H 7 it Zag

X82 BurgerlykeTafel,

't Zap ouwde podegra verjaagtWaar over meenig kreupel klaagt.

Van Kors.

H Et Sap van Kors belet 't uitvallen van hethaar.

Uw hooft dAar mee bef ri jkt; de pijn in tand'of kiezen

Verzagt het; quellen u iia fchurf theid, korf' enViezen ,

Dit zap met hoonig maakt die vuilighedenklaar.

dan Sche1kruyt.

A L zijn de jongen van de zwaluwen heetblind,

Al waren uitgerukt uit haar de beide oogyen,De trouwe moêr daar om het fclaelkruid zeer

bemind,Waar mee z'haar jongen heck en d'oogen als

verbindZooPliniui wel eer niet fchciud;g heeft gelogen.

Van een ^il^ige.boom..

H Et Zap van blan uit will'gP boonren ,

(egootsn in het oor, verjaag

Om lang gefonite leven. tE3De wormen , die daar ia wel komen;Zo gy met wratten zijc geplaagt,De haften -in mijn wilt kooken,

Zijt gy van 't minne vuur ontftooken ,

Geen prikk'ling zal in u ontftaen,Als gy baar maar wilt proeven,

Gy zult geen kampfer ooit behoevén.

Vary Saffraan.

S Affraan verfterkt , verheugt , herftelt dezwakke menfchen.

De Leger, Maag en Hert ,mogen daarom weIwenfchen.

Van Praai.

Raai menigmaal gekaauwt maakt vrucht-baar droeve vrouwen;

En bloed gy uit uw neus, zy kan het teg enhotr-wen.

Van Peper.

E zwarte Peper is lofmaakend vuile kor.D ften,De fluimen zuivert zy en helpt een zwakke

maag 3

De

it De Burgerkie?"afei.De witte helpt noch meeren maakt u meerder

graag,Zy is goet voor de hoeft en voor benaauwde

boríten.

Van hart-hoorigheyt.

T. 7 It ftrax na 't eeten te gaan flaapenL) En dan beweeging buiten 't fpoor ,

En dronkenfchap , kan het gehoorVerfcheyden l warigheden naapen.

Van het getintel der voren.T E veel bewegen, en. lang hongeren , en

b raakenEen oorband, en een vall ,Kouwd, dronkenschap , dit allKan klinking in't oor én rommelingen maken.

Van dingen die't Gefigt fchaadclijk zijn.

Tt+ Aditooven, Wijn, en Venus, winden,itu En peper, praai, ajuin, en look,En boonen, linlen, molttert, rook,En fig te veel aen 't werk te binden ,En trainen, fon, en vuur, en flaagenEn,fcharpe dingen en in 't ftoiTe wandelen f jn al te groffDie 't goet gefigte Peer mishaagen:Onmaatig waaken fpant de kroon:Dies vert het a1lerweeft verboog.

Tegns

Omlangefondtelevei-. 185

Tegens Tant-pijn.

A Lsgy met tand- pijn zijt belaán,Gebruikt van Dolfaad maar wat graan,

Verbrand het felfde met wat look,En houwd uw kielen op die rook.

dan Heesheid.

T-1 E neuten , olie, kouwd in 't hooft,Aal, en te veel drank, en raauw ooft

Zijn fes gevaarelijke faakenOm uw keel heefch en (chorr te 'maaken.

Tegen Zinkingen.

Aft , waakt , eet warme kolt, wel arbeit.weinig drinkt,

Denk dat in dele les veel.filver, ja veel'gouwt ,leid

En als een quadk vocht op uw' borftvalt oftinkt,

Benaamt het met de naam van finking met deouwtheid:

'tIs heefcheid in de keel, en in de neus ver-kouwtheid.

Van

i 8 6 Bcrrgsrlijke Tfc1 ,

Van een diepe zweer Fiftula genaamt.

A ^( Ent Oprement en Solpher onJer een,ir-k En Kalk en Zeep , zo iult gy kunnen hee-

lenDe Fiftel zijnd' cen diepe zweer : gaat-heenZo 'r Boet is, wilthet andre mede deelgin

Van 't getal van veeraderen, Tanden,en zenuwen in den menfch.

T Wee•hondert beenderen zijn in demenfch en ties

En negen; in de mont zich veeltijts laten zienDe tanden driemaal tien en twee, in volle jaa•

rén ;Drie hondertin het lijf en fes-ea-feftig asren ;

Van de vier vogtigheden des lichaams.

NA En kan in 's menfchen lichaam (peurenDeez'volgend vierderlei humeuren

Bloedachtig, Galli, Flegmatijk ,Of altemet melancholijk.

Van

Om tang gefind te keen. i 8 7

Van een B1oedrijkege{ta1tenis.

N wiens geftaltenis het bloed de ovërhandheeft ,

Is veeltijds ved en glad , en boertig, altijd graagTot nieuwe tijdingen, en die een goed verftant

heeft,Om jet te leeren , ofte vatten nimmer traag,Lief hebber van de min , en Wijn en vrolijk-

heden ,Blygeeftig zoet van praat, en die niet ligtelijk

wertOntftooken tot de wraak en heete toornighe--

den ,Mildadig, bloofende van kleur, verheugt van

hert ,Kloekmoedig, lachende, en vleyszig , goc'

dertieren ,Die zijn genegentheen kan mannelijk beftie-

ren.

Van de Galagtige vogtigheit.

E En Cholerijk humeur voortvarend is vanzinnen ,

Dat ieder boven 't hpoft wel gaarn te bovengaat ,

Leert en vat ligtelíjk, zal 't Beten veel bemin-nen

En

z 8 $ Burgerl4e Tafel,En groeien daar van wel,grootmoedig, mild

en RaatNa hoogheid, haatig en bedrirchelijk, tot

wraakGenegen, quiltig, ftouwt en loos, niet vet van

leden,En droog, en geel van Mew; dit is een feek're

faakI^ fulke daar de gall bekomen heeft haar Bede.

Van een Fluimachtige vochtigheid.

E En fluimagtig' is breed en kort, heeft wey-nig krachten ,

Is velt en koudt van lijf, zelf niet veel zijn Le-dagren

Tot naarftig leeren, maar veel eer tot flaap zijnleen ,

draag, botr, en wit van kleur, vol fpochsen vad-f}gheên.

Van de Melancholijke Humeur.

E En Melancholifcti menfch is volt van fwu-tC r'all,

En boos, en heel bedroeft, by fal ook weynigfpreeken ,

In 't leeren naaftig, en tot flaapen niet met allGeneegen, zijn beíluit fal by niet willen bre-

ken;Vrees.

Cm land fend televen. 189Vreesagtig, geel van kleur, vol nijd, en heet na

geld,Bedrieglijk is by dien de fwarte galle quelt.

Van Aderlaten,en voor eerft van de jarenwanneer men mag Ader-laten.

Et:feventiende jaar lijd naauwlijkseen lao.1 1 CCt,Tot adkrlatinge : de allerbefte geeftenVervliegenfeer daar door, doch werden alte-

metJa dikwils door wat wijns herftelt ; de allee-

meeíteEn bene vochtigheên door's lasten uitgegaanHerkvomrn wel door fp;js, maar lanckfaam,

't AderlaatenVerlithtde oogen, als hettijdlijk went gedaan;Tot fuivring vaat verftand en Harff'nen zal 't

ook basten;Voort merg in uw gebeent, voort ingewand

en maagIs 't goed, en voor de flaap s ontneemt u moe-

jelijkheden't Verbetert het gehoor, en ftem; en 't maakt u

graai;En zijt gy fwak en flap, 't brengt kraóhtpn in

de leden.

V an

190 BurgerYu TafelVan de beletzelen des Ader-latens.

D Ie kouwt is van natuur, en in een kouwt landtwoolit

W ert't laaien gants verboón; en als 't lijf v©l pijn is ,Na Aadíloof,vrouwe-kus,u telfs daar van verfchoont!Te jong, te Duwt, of als uw darm vol bier of wijn is,Na lange ziekt', en als tiw maag is al te teer ,En walgt gy ) laat geen air dan haten immermeer-.

Wat men, waar te_nemen heeft omtrent deAder-latinge.

D It moet•men voor, en in , én na de laating doen;Smeert eerft die plaats, alwaar de aar zal moeten

bloeden ,Als ook de v1 i jm; en doet platen voor de noen;'Wilt u drie dagcnvoor, of na, ter bad itooffpoe ien;Neem.op de lang eens teruond een dronksken wijn;Laat de beweeging zacht en zonder moeite zijn.

Van zeekere kragten des Ader-latens.p_ En aderlating kan van droevig blijde maken;

En, die van toorne blaakenBefaadigt: zy verbindEn heelt .cfe minnaars die van liefde fijn als blind.

. Hoe &root het gat zal zijn dat men In hetAderlaatenopent.

Aak 'r gat cry reedlijk groot.; op dat de dampeneerder

Vertrekken, en de aar mach bloeden to veel meerder.

Welke dingen omtrent d' Ader-latinge t' aan.-ierjcen fijn.

Z Es uuren moet men na de Ader-lating waaken ;ap dat de damp des#laaps-u lichaem niet onftelt ;

Gy

Om land gefind te leven. 191Cy fult ook niet tediep het gat in d'ader maaken sOp dat een fenu w niet geraakt Evert met geviel: ;Gy fuk als'c is gedaan , ffux na geen eeten h aaken.

Wat men mijden zal na het laten.A Ls gy gelasten tijr, moet g'u forgvuldig mijden

Voor melk , te veel drank, en voor uitterlijkekouwd

En innerlijk; blijft t'huys, voor all, in fulke tijden,Als 't quaat weer en de lucht benevelt is; vertrouwtDat uwe geeflen fich in d'heldre lucht verblijden.

In hoedanige ziekten , in wat tijde van jaarenende hoe veel bloeds darmen r'elkens aftrekken

mag.

Anneer een felle fiekt begint, foo laat een ader;Is iemand dertig laar of meer, dien mag men

't bloedVeel meer aftappen, dan een oude Beffivacr ,

Of,jongen. In de Lent is 't laten wonder goet.

Welke leden datm ,ent'allen tijde latenzal.El E Lent en Zoinereifehr, dat m'in de rechter zy,

De Herfít en Winter, darmen openen fat d'aarenIn'r linker deel des lijfs : de hoogífe heerfchappyVan vier gedeelten van de twaalef inaandfche jaarenIn 'c lichaam weet gevocrt; de warme Zomer heeftDe Lcver,'c Hert d` Lenr,deHerrifft heeft deVoeten,De Winter'tfloofc, fo g'u tot laten ooit begeeft,(Ler.hicr maar op) het fal u lijden fierverfoeten.

192 BurgrljkeTafeI ,

Het voordeel dat uit het laten van deAder. Salvatella te halen is.

Oude milt , ofborfi , of lever , of de itemOntftelt is, foo iets quaats de mond uws maags

komt quellen ,Zo onnatuurelijk u hert is in de klem't Gaat over, laat een airgenaamt de Salu4telle,

Van de vier-Getijden des jaers.fl Et lomer vatten kan u lichaam teer verdroogen

Braakt alle maanden eens, het fuiverc inde maagVan alle vuilighecn, 't verklaart ontfteldeoogen,'t Verlicht u gantfchelijf,en't maakt u wonder graag.De Lente, Zomer,. Herfft, en Winter't lijf regeerenDoor 't gantfche jaar; de lugt is in de Lente warmEn vochtig rnaatelijk;'t Cal u niet kunnen deemen,Zo gy in dele tijd een air in voet af armDoer laten; vrouwe=kus, doch fpaarfaam, kan dan

basten ,:Oorler fuiv'ren van u maag ; beweeging van u lijf,En fweet, en Baditoof. II de 1omermoet gy haaten(Op dat welvarentheid daarvan gee -letfel krijg') ,}Ietlaaten,vrouwe-kus, en Bad floot: fwarte galleIIeerfcht veel in defestijd; eet fpijs die vochtig isEn koel; de ruft is nut; het veiligst :.van alleis maat in fpijs cn drank; tot 's lijf s ehouwdenis.-

EYND L

GENERALE

HOOFT STUKKEN

Des

BOE KS.

I. lnleiImg rot bet BoatU. V., hit broodM. Pzn de Peub'rJruLtn als motes

an bami.IV. Van allerlei groent Moe:krul-

den.V. Ia,, alkrlel eetbare wortels.VI. Van alleles aardvrugte,r.VII. Yap HVIII. van alkrki boonvregtex met

bardo fchi//e,r,.,tX. lean da Oofi- crugte,s met ,unit

fc*fllç aliappe c.

Generalex. VanleSuiker, Horns en Wig-

ren.

XI. Van fQrnm:gc totfyyfrn rn nafa-rigten.

XII. Van pie Speceryen.

XIII. Van Boter, Olie, Kaas, ertMel ;

XIV. Van tiet Soatt en Afijn.XV. Van de viervoetige Gedierten

en Wildbraad.XVI. Van allerlei Gevogtlte.XVII, Van a1leq-laívifci.XVIII. Vanhet Water,XIX. Van ede.Xáá. Vanhet iJier.XXI. Van dm Thee.XXII. Van de coffee.fer.

XXIII. Van de Chocolate.

XXIV. U^tnde Taba^,Narz1g waar dit ganfche

Werk

Heel IiiikkeitWerk.p fleunt, en een keytemanier omgo ede Medicamen-ten in I9uis te hebben.

XXVI. H6e men Jçwagten meetvan alle Larrdtloepers enQuakza1vers, als • ook vinbet onnut pis bekjkpi.

XXVII. OFF wat mire linderenbehoorden opgevoed te werpden.

XXVIII. The een Kracaravróuwfig moet aan ellen ontrenthaar levens wijs.

XXIX.Wat fpijfiri tijdig vin teeten.

XXX.Van 't gene men waar meetnemen eer men aan tafel pat.

XXXI.Van dc ontleding der vo-gelen.

XXXII. tn grove (pijJ'e eon tie,din.

XXXIII.Om vifsh voor te dienen.

I z XXXIV

Generale Theft [lukken,XXX1Y Om allerlei vrugicrt

raarten voor ta diencr^XXXV Eçnic goads mitnicreis

dig men onder her tet, aqn dottifel moet gcbrsiiksm

XXXVL Manieren die men om-trent hot drinke, n meet ebfer-

Wat verder ender d4mutt# wott1'tófllfinem

Schvla $aler#iia114 p' I S

It E.

REGISTERvan ptt gene ijs rlit irk ber.

AA Al 7t

MrdbcfienAardnoten. 34Aberdaan. 7 zMiaAgurktjes 35. 47;Ajuin. :; . S ^Alikruiken 74Alfem wijn 8 zAmandelen 30. 46Arníterdammer koek :

Anys S zAnys water 8rAnfiovis 48Appelen 31A,pricoCen 36Artifiokken s=Artifiokken onder d'aard 22Afpergies isAfijn f7

t ^ Baas

P E GIS TE R.

BT^ Aar8Balkj i

Beet 19Beetwortets 2.1.&rberiThn 28Darien tj 28&ulingen 67Bkr 8sI3laauw beffcn 2.8I3liekBloem S oBloem kool so

pap I /l3loecf.beuhng 6/Boekweit i yKoere kool 20Bokking 72Boom-clip f3Booneri tq, .

BOW) pap 14Bct 71Boter f 3Examen 28Brandewijn 77Brafem 74Broeders,toBronwater77Brood `4

Ca-

REGISTER.

Crl Abeljauw 71

Caf1a1ignea S nChampion3 46Charlotte g;

Chocolate $ 7Cinaas appels 33Citroonmappels 33Come ó6Confituren 3 9Conferven 4),Coriander 516Cornoeljen 37Curcuma ^ t

Adels 44J-J Deventer keek 12Diepwaterfe BokkingDikke melk gDragon 1^3 Drooge fchol 7;Druiven 38Duiven 76

E.Ekels 3'3Eenden 7o

Eieren 70Eijerbroc►d. 1 jEift ^ int

RE G 1ST ER.Endivie tryEngelfe Kaeks lo

F.10

id66

G.ria, Anin 70

CJatnaac 7fGedroogt vlei. 4Gcrs z;,Geitcnvleis 63klapeen :zGember 51Gerookt Weis. 6 ;

Gerookte tong 64Gerookte fatcri. 7;

elft 73Gerft "zGettremde melk. 55Gevogelte 69Gewend brood iiGor:beulingen , 67Granaten 34Grauw erwten i S

,

Gr iekfe wyn 80Groéne erwten itsGrondeling, 74

Cal-

OlieFramboifen

Franfe wynF reinCrnVrikkeditlen

REGISTER.Guide water 8 r

T2 Akfé 68Ham 67

Hamel.yleii, 68hanen 69Hating 71tirf1 digHafen 611Hfenotcn 29Haver s2Haver gort I zHerren1cii 48Hoenders 69Hof4 cri sflHonig 39, 40Hooftvleis 65Hoog-]andfe wyn 79Hop 19Hutfpot 62.Hypocras 21

Jenever water 81K.

TT AasKaasjes bladen

KabeljauwKabuis-koolKaif vleisKalkhoenders

53Ij71so6469

Imo-

R EGIS?' E A.Xanari wyn 80Kaneel soKapoenen 6gKappers 46Kappertjeskool 20Karbonade 66Karoten AsKaffanien 1$Kattekruid r8Kaviaart 48Kernernelk ^1Kerper 94Kerfe I gKer(eriKervel 3-8Kerwc1C.erwei 66Klein-rogge I iKloofter appels 33Knot-look 68KomkommersKool 20

Koriander 2.2;

Koude íchaal $ 3Krabben 71Krabbequaad 46KrakebefienKreeften ifKrenten 44

'Krent koekjes I+^r1e-

REGISTER.Krieken 1 $Kruid-koekjes zoKruisbefien 28Kuikens 69

L,Ji-J

Ampreijen 68Iavas-water ^ ^

Laurier S iLenge 71Leenwerken 70Leverbeulingen 67Limoenen33Limoen rap

8 i----- waterLooi =3. ! rLyfters /0

M.AA. Aagden honig 4°

Macrons 41Malvefei goManna 13Marcepein 42Meerlen 70Vlek 54

Meloenen i iMifpels 36Miftelluin brood 9Moerbeffen 3 ?Moes kruiden i61Vloclewijn fio

Mole-

REGISTERMo1enar 92Morellen 3 81Vlofcaten wyti 19Mofthatcn 1aMolten7P^1Ra^len 4Mott 80Molten 49. Si

^T.V Arlen 11

$Notenofchten co

G.O F,fters

Okkernoten74

Olyvcn 46Olie van Olyven, 51Olipodrigo 68Ongepijnden honig - 40Orangien appels33----,— water 8tOUWwijven rs

P.T) Aalmoíï'elen

Paarde boone^a.74.

^Paling 7:Panne-brood IIPanne koeken VIParel 23Pacientie / g

Pa:

RE-GISTER.P*trijfeii 7*Pauwen 70PoenPetsjes haring 72Pekeiharing q^Pekelvlei8 Penfen `4Peper SoPeperwartels 21PerenPcrtikcn 36PctcrfelioPeterfeli WQtte k 24, s;Pculen I fPculvrugtenPlmperncl 3;Pirge1cn 30.,}6Pinxternakcls aEPiftasjes 30,4gpoftn ivPompocen :4Poocen 61Porcolein aAPof 73PotÇe beull.ng i$SAC mere ^ zPruimen 44.36IhiddingPuita 71

REGISE R,Q.

QUartels 7+Queen3^

R il Adijs tz

Raket ii3Ramelafïea x;Rapen 2 sRafijnen ^'o

^^.iafe-wijnRog 7z

logge Befchuit ; ibrood f i

pap 'I'2

Roode Hóoglandfe wijn 79Rode beffen 17Room f IRo')tn kaasjes 41Roomfe boontjes 14Rofeinarijri 51Rotjes 12..ijs-beuling 67

:zRyfle botjes 74

S.

Affraen ttSalie g1

Soli dater 7

Saioyen xOScha-

REGISTER.Schapen vleis 6SScharren 71Scheepthefchuit z zSchelvifch 71Schink 67Schol /I.73Seek 74Sek 80SoUeri 18Sluit-kool ^oSneppen 70Snoek 73SocCemelk 54Soucifen 67Soucite de Boulonge 49Sout 56Soutenelle 46

-spawater 77Spaaníe kerfn 38

Pap i cpeper 47wijn So

Speceryen 49Speen verkens

66Spiering 71Sprot7 zState bokking 72S.ekelbeCiea 2.8Ste;kers 2O

Steur.

iJ1J770

s''0.6'6$7+

J' ;f-S

w.Wards 'II.WaceJ '75Waterenbry II

.Kers ~o

Hoenders .,.weteDvlei. 61Wild-braad j 5)

WiAter fia 11Witte brood ,t•Witte erwtea I'wollewantjes 1..-worftca 64WJIl 7~'

ZZledharing

~EGISTE~.Vcrkeoa.vlcilVet-koUIVinkeQVladeVlei,V!ei$.fopVoettAVOlenVygen

Steurkrabbcn .,$.Stok.vif~h .,Jsubiten 6'sulket I' 40suikerwortcls ~ 3Suiring J9Surk~l 19Sutlers ] 0Swanen ,.Swcfedkkcn , I~yroop 41

TTaback ItTatwe brood 9Thee 84Thedtank • sfhYnl jITimpje. JeTon&en '12.Tulilk~rl : 0

~''T"tkfct.boonCD J47weebak JO

VVeld..Sala J'

Hocndert '0YcDkcl ~I

EINl>~

645