1

อปกรณชวยการเคลอนท (Mobility Aids)

รศ. นพ. สยาม ทองประเสรฐ

อปกรณชวยเดนหรอชวยการเคลอนท (mobility aids) คอ อปกรณทใชกบผทมปญหาเดน

ล าบาก โดยมวตถประสงคเพอชวยใหเดนหรอเคลอนทไดสะดวกขน เพมฐานการรบน าหนก ท าใหการ

ทรงตวดและปลอดภย และชวยลดการลงน าหนกทขา อปกรณชวยเดนหรอเครองชวยการเคลอนทม

หลากชนด ไดแก ไมเทา ไมค ายน เครองชวยเดนสขา รถนงคนพการ เปนตน

อปกรณชวยเดน

1. ไมเทา (Cane)

แตกอนไมเทาท าจากไม ปจจบนท าจากอลมเนยมและปรบระดบความสงได ไมเทามหลาย

รปแบบ เชน ไมเทาแบบปมเดยว (one-point cane) ไมเทาแบบ 3 หรอ 4 ปม (tripod หรอ quad cane)

ซงใหความมนคงมากกวา ไมเทาสามารถชวยรบน าหนกได 20-25% ของน าหนกตว จงเหมาะกบผปวย

ขอเขาหรอขอตะโพกเสอม ผปวยทมปญหาการทรงตว ไมเหมาะกบผปวยกระดกหกทตองใชอปกรณท

ชวยรบน าหนกมากกวา

รปท 1 แสดงไมเทาปมเดยว (ซาย)1 และไมเทาแบบสปม (ขวา)1

การปรบระดบความสง ท าไดโดยวางสวนปลายของไมเทาชดนวเทาทางดานนอก ใหระดบของ

มอจบ (hand grip) อยตรงระดบปมกระดกขางตะโพก greater trochanter ถาไมสามารถคล าปมกระดก

ไดเพราะผปวยอวน ใหปรบระดบความสงโดยหอยแขนขางล าตวและใหระดบของมอจบตรงกบปม

2

กระดก ulnar styloid เมอไดระดบแลวขอศอกจะงอประมาณ 15-30 องศาเมอจบไมเทา ถาระดบความ

สงไมเหมาะสม จะท าใหผปวยเสยงตอการลม โดยระดบสงไปท าใหหลงแอน และถาต าไปท าใหตองกม

ไปขางหนา

2. ไมค ายน (Crutches)

ไมค ายน ม 3 รปแบบ ไดแก

2.1 Axillary crutches เปนไมค ายนรกแร ชวยรบน าหนกไดมากถง 80% ของน าหนกตว จงเหมาะกบ

ผปวยทมกระดกขาหกและผปวยทมปญหาการทรงตว เชน ผปวยอมพาตครงทอนชนดไมสมบรณ

(incomplete paraplegia/low paraplegia) ผปวยทถกตดขาในระยะกอนใสขาเทยม การปรบระดบความ

สงท าไดทงทานอน ทานง และทายน ถาเปนไปได ใหปรบระดบความสงในทายนเนองจากเปนทาท

ผปวยจะน าไปใชจรง

รปท 2 แสดง axillary crutch (ซาย) และ forearm crutch (ขวา)1

- ทานอน วดจาก anterior axillary fold ไปยงจดทหางจากสนเทาไปทางดานขาง 10-15 เซนตเมตร

รปท 3 แสดงการวดไมค ายนทานอน2

3

- ทานง วดจากปลายนวมอไปยงขอศอกของแขนอกขาง ทง 2 ทานใหปรบระดบของ hand grip อย

หางจาก axillary piece เทากบระยะจากขอศอกถงสวนปลายของนวหวแมมอในทาเหยยดตรง

- ทายน ใหวางสวนปลายของไมค ายนหางจากนวเทาทางดานนอก 15 เซนตเมตร ในแนวเฉยง 45

องศา และสามารถสอดนวมอ 2-3 นว ระหวางรกแรกบขอบบนของไมค ายนได สวนระดบของมอจบ

อยทระดบปมกระดก ulnar styloid เมอใชไมค ายนทรกแร ขอศอกจะงอประมาณ 15-30 องศา

รปท 4 แสดงการวดไมค ายนทานง2

รปท 5 แสดงการวดไมค ายนทายน3

ถาไมค ายนสงเกนไป จะท าใหมโอกาสกดทบเสนประสาท radial, median, ulnar และ axillary ท

บรเวณรกแรได เรยกวา crutch palsy แตทวไป crutch palsy จะหมายถงการกดทบเสนประสาท radial

ท าใหกลามเนอทเลยงโดยเสนประสาท radial ทงหมด (ตงแต triceps ลงไป) ออนแรง และชาบรเวณตน

แขน แขนและหลงมอดานหลง

2.2 Forearm crutches (Lofstrand crutches)

มขนาดสนกวาไมค ายนรกแร ท าใหคลองตวกวาแตรบน าหนกไดนอยกวา คอ 40-50% ของ

น าหนกตว และชวยประคองล าตวไดนอยกวา จงเหมาะกบผททรงตวไดด

การปรบระดบมอจบ ใชหลกการเดยวกบไมค ายนรกแรในทายน สวนต าแหนงของ forearm

cuff ใหต ากวาปมกระดก olecranon ลงมา 2.5-4 เซนตเมตร

4

2.3 Platform crutch มขอบงชในการใชเชนเดยวกบไมค ายนรกแร แตเหมาะกบผปวยทมปญหา

ขอศอกตดในทางอ ผทไมสามารถลงน าหนกทแขน ขอมอ หรอมอได และก ามอไมแนน การปรบระดบ

ความสงของ platform ใหวางตรงระดบขอศอกในทาทหยอนตนแขนลงขางล าตว

รปท 6 แสดง platform crutch1

3. เครองชวยเดน 4 ขา ยกได (Walker)

เปนอปกรณชวยเดนทมนคงมากทสด มขอบงใชเชนเดยวกบไมค ายน เหมาะส าหรบผสงอาย

หรอผทมปญหาการรบร เนองจากรปแบบการเดนโดยใชเครองชวยเดน 4 ขานงายกวาไมค ายน

การปรบระดบมอจบ ใหผปวยยนตรง หอยแขนลงขางล าตว ปรบระดบมอจบใหตรงกบปม

กระดก ulnar styloid เมอก ามอจบแลว ขอศอกจะงอ 15-30 องศา

4. อปกรณชวยเดน 4 ขา มลอ (Walkerette / Wheeled walker)

เหมาะส าหรบผปวยทมปญหาการควบคมการท างานของแขนใหสมพนธกน (incoordination)

ท าใหไมสามารถยกเครองชวยเดน 4 ขาหรอ ไมค ายนรกแรได เชน เดกสมองพการ (cerebral palsy)

ผปวยพารกนซน เปนตน

รปท 7 แสดง walker (ซาย)4 และ Wheeled walker (ขวา)4

5

รปแบบการเดน (Gait pattern)

การเลอกรปแบบการเดนขนอยกบ อปกรณชวยเดนทเลอกใช ความสามารถกาวเดนสลบขา

การลงน าหนกทขา ความสามารถยกตวขนจากพน และความสามารถทรงตว รปแบบการเดนแบงเปน

2 ประเภท ไดแก

1. Alternating (reciprocal) gait pattern คอ รปแบบการเดนทมการกาวเดนสลบขา

Point gait: ค าวา point หมายถง จ านวนครงทสมผสพน นยมใชเรยกในกรณทใชไมค ายน แบง

ออกเปน 3 ชนด ไดแก

-Three-point gait คอ การเดนทมการสมผสพน (ลงน าหนก) 3 ครงใน 1 วงจรการเดน ใชใน

กรณทมพยาธสภาพทขาเพยง 1 ขาง

รปท 8 แสดงการเดน three-point gait4 การสมผสพนครงท 1 คอการยกไมค ายนไปขางหนา แลวกาว

ขาขางทมพยาธสภาพไประดบเดยวกบไมค ายนเปนการสมผสพนครงท 2 สวนการสมผสพนครงท 3

คอขาขางทปกตทกาวเลยระดบไมค ายนไป

- Four-point gait คอ การเดนทมการสมผสพน (ลงน าหนก) 4 ครงใน 1 วงจรการเดน มกใช

ในกรณทมปญหาการทรงตว เชนผปวย incomplete paraplegia ไมนยมใชในกรณทตองการใหมการ

แบงน าหนกมาลงทไมค ายน เชนขาหก 2 ขาง เนองจากสามารถแบงน าหนกไดเพยง 5% ถาจะใชกตอง

เปนกรณกระดกหกทใกลหายแลวซงสามารถลงน าหนกไดเกอบเตมท

6

รปท 9 แสดงการเดน four-point gait gait4 ยกไมค ายนขางใดขางหนงไปขางหนาเปนการสมผสพนครง

ท 1 กาวขาขางตรงขามเสมอแนวไมค ายนเปนการสมผสพนครงท 2 จากนนยกไมค ายนขางทเหลอไป

ขางหนาเปนการสมผสพนครงท 3 แลวกาวขาอกขางไปเสมอแนวไมค ายนเปนการสมผสพนครงท 4

-Two-point gait คอ การเดนทมการสมผสพน (ลงน าหนก) 2 ครงใน 1 วงจรการเดน เมอ

ผปวยเดน four-point gait คลองแลว กเปลยนมาใช two- point gait คอ ใหกาวขาไปพรอมกบไมค ายน

ขางตรงขามเปนการสมผสพนครงท 1 จากนนท าแบบเดยวกนกบขาขางตรงขามเปนการสมผสพนครงท

2

รปท 9 แสดงการเดน two-point gait1

7

- Cane gait การเดนโดยใชไมเทาม 2 วธ คอ ถอไมเทาขางเดยวกบขาขางทมพยาธสภาพ

หรอ ถอไมเทาขางตรงกนขามกบขาขางทมพยาธสภาพ โดยปกตแนะน าวธท 2 มากกวา เพราะเปนการ

เดนทเหมอนธรรมชาตทขาและแขนดานตรงขามมการเหวยงสลบกน นอกจากนฐานการรบน าหนกม

มากกวา ท าใหการทรงตวดกวา

รปท 10 แสดงการเดนโดยใชไมเทา; มอถอไมเทาขางเดยวกบขาขางทมพยาธสภาพ (รปซาย)4; มอถอ

ไมเทาขางตรงกนขามกบขาขางทมพยาธสภาพ (รปขวา)4

- Walker gait เรมตนการเดนโดยใหผปวยยกเครองชวยพยงเดน 4 ขา ไปขางหนา กาวขา

ไประดบเดยวกบเครองชวยพยงเดน และกาวขาอกขางผานเลยไป

รปท 11 แสดงการเดนโดยใช walker3

2. Swinging (simultaneous) gait pattern คอ รปแบบการเดนทไมมการกาวเดนสลบขา ขาทง 2

ขางไปพรอมกน ใชกบผปวยอมพาตครงทอนทใสอปกรณพยงชวยพยงเขาและขอเทา 2 ขาง หรอ ใชใน

กรณทมพยาธสภาพทขา 1 ขางและขาขางนนไมสามารถลงน าหนกได (non-weight bearing) รปแบบ

การเดน มดงน

8

- Drag to gait การเดนเรมจากยกเครองชวยเดนไปขางหนา จากนนลากล าตวและขาไป โดย

ปลายเทาตดกบพน จนถงระดบเดยวกบเครองชวยเดน

- Swing to การเดนเรมจากยกเครองชวยเดนไปขางหนา จากนนเหวยงล าตวและขาไป โดย

ยกปลายเทาพนพน จนถงระดบเดยวกบเครองชวยเดน

- Swing through การเดนเรมจากยกอปกรณชวยเดนไปขางหนา จากนนเหวยงล าตวและขา

โดยยกปลายเทาพนพนเลยระดบอปกรณชวยเดนไป

รปท 12 แสดงการเดน swing through gait4

การลงน าหนก

กรณผปวยกระดกหก การลงน าหนกทขามากนอยเพยงใดขนอยกบความรนแรงของการ

บาดเจบ ชนดการผาตด และความรวมมอของผปวย โดยการลงน าหนก แบงเปน 5 ประเภท คอ

- Non weight bearing: ไมลงน าหนกเลย

- Toe touch weight bearing: ลงน าหนกไมเกน 20% ของน าหนกตว

- Partial weight bearing: ลงน าหนก 20-50% ของน าหนกตว

- Weight bearing as tolerate: ลงน าหนก 50-100% ของน าหนกตว

- Full weight bearing: ลงน าหนกไมเกน 100% ของน าหนกตว

9

วธการ: ใหผปวยลองเหยยบตาชงตามน าหนกทก าหนด ใหผปวยจ าความรสกนนไว

การลกข นยนและการนง

ใชหลกการเดยวกนกบทกอปกรณชวยเดน ทจะกลาวถงและมรปแสดงจะเปนของการใชไมค า

ยน

-ขนแรก ใหจดขาขางทดใหอยใกลเกาอ ใชมอขางเดยวกบขาขางทดรวบจบไมค ายนทง 2 ขาง

ใชขาขางทดพยงตวลกขนยนโดยใชมอทง 2 ขางชวยยนไมค ายน

- สวนการนง ใหจบไมค ายนขางเดยวกบขาขางทมพยาธสภาพ สวนขนตอนอนท ายอนกลบการ

ลกขนยน

รปท 13 แสดงการลกขนยนในกรณทใชไมค ายน4 รปท 14 แสดงการนงในกรณทใชไมค ายน4

การข นและลงบนได

ใชขาขางทดขนกอน ขนตอนตอไป กาวขาขางทมพยาธสภาพขนพรอมกบไมค ายน สวนการลง

บนได เรมจากกาวขาขางทมพยาธสภาพลงพรอมกบไมค ายน และตามดวยขาขางทดกาวมาระดบขน

เดยวกน กรณทมราวบนไดใหใชมอขางหนงจบราวบนไดสวนมออกขางหนงจบไมค ายนไวทง 2 ขาง

10

รปท 15 แสดงการขนบนไดในกรณทไมมราวบนได3

รปท 16 แสดงการลงบนได กรณทไมมราวบนได3

รปท 17 แสดงการขนบนได (ซาย) และลงบนได (ขวา) กรณทมราวบนได3

11

รถนงคนพการ (Wheelchair)

รถนงคนพการ ใชส าหรบผปวยทไมสามารถเดนหรอเคลอนทไดดวยตนเอง เนองจากสาเหต

ตาง ๆ ไดแก เปนอมพาต ขาขาด การทรงตวเสย มขอหามในการลงน าหนก เชน มอาการปวด กระดก

ขาหก 2 ขาง

รปท 18 แสดงสวนประกอบของรถนงคนพการ5

ประเภทของรถนงคนพการ

รถนงคนพการ แบงไดเปน 2 ประเภท ดงน

1. Indoor wheelchair มลอใหญ (wheel) อยดานหนา สวนลอเลก (caster) อยทางดานหลง ท าใหวง

เลยวแคบ เหมาะใชในททมพนทจ ากด เชน โรงพยาบาล เปนตน

รปท 19 แสดง indoor wheelchair4

12

2. Outdoor wheelchair มลอใหญอยดานหลงท าใหผปวยเขนเองไดงาย สวนลอเลกอยดานหนา รถ

นงคนพการกลมนมหลายแบบ เชน

- Standard wheelchair รถนงคนพการธรรมดา โดยทวไปมความกวาง ความลก ความสง

ของทนง 18 นว, 16 นว, 20 นว ตามล าดบ ความสงของทพกแขน (arm rest) 10 นว ความสงของพนก

พงหลง (back height) 16.5 นว ขนาดของ wheel 24 นว ขนาดของ caster 8 นว รถนงคนพการประเภท

นเหมาะส าหรบผปวยผใหญโดยทวไปทใชแขน 2 ไดปกต ถาม Sling type seat และ cross linkage bar

จะสามารถพบเกบได

รปท 20 แสดง outdoor wheelchair ชนดมาตรฐาน6

- Sport wheelchair มหลายประเภทแลวแตประเภทกฬา โดยทวไป ไมสามารถพบเกบได

(rigid frame) ขนาดเลก น าหนกเบา ลอเลกขนาด 5 นว และลอท ามมเอยง (camber) มากกวา เพอให

หมนงาย วงเลยวแคบและมนคง รถนงคนพการประเภทนเหมาะส าหรบผทมการทรงตวด

รปท 21 แสดง sport wheelchair6

13

- Reclining wheelchair รถนงคนพการประเภทน ปรบพนกพงได เหมาะส าหรบผทมปญหา

orthostatic hypotension ปรบใหหวต าเวลามอาการเวยนศรษะ และใชส าหรบผทมปญหาเรองการทรง

ตว เชน ผปวยอมพาตทงตว แบงรถชนดนไดเปน 2 ประเภท คอ Semi-recliner ปรบพนกพงลงได 30

องศา และ Full recliner ปรบพนกพงลงไดถง 90 องศา

รปท 22 แสดง reclining wheelchair6

-One-arm drive wheelchair รถนงคนพการประเภทน hand rim 2 อนจะอยขางเดยวกน

hand rim อนใหญจะควบคมลอขางเดยวกน สวน hand rim อนเลกจะควบคมลอดานตรงขาม ใช

ส าหรบผปวยทสามารถใชแขนไดขางเดยวทจ าเปนจะตองใชรถนงคนพการ เชน ผปวยโรคหลอดเลอด

สมอง ผปวยบาดเจบทสมอง เปนตน แตเนองจากวามราคาแพงจงมกแนะน าใหผปวยใช standard

wheelchair และยก foot plate ของขาขางทดขน แลวใหใชแขนขางทดควบคม hand rim ขางเดยวกน

รวมกบการใชขาขางทดในการควบคมทศทาง

รปท 23 แสดง one arm drive wheelchair6

Left wheel hand rim

Right wheel hand rim

14

- Standing wheelchair สามารถปรบยนไดโดยใชแรงของแขน หรอ แรงมอเตอร ท าให

ผปวยท างานในทายนได เปลยนจดลงน าหนกทกนชวยปองกนแผลกดทบ มการลงน าหนกทขาชวย

ชะลอการสญเสยมวลกระดก

รปท 24 แสดง standing wheelchair4

- Motorized wheelchair สามารถขบเคลอนโดยใชเครองยนต และใชมอควบคมการ

ขบเคลอนโดยโยกคนบงคบ สวนใหญมราคาสง

รปท 25 แสดง motorized wheelchair4

- Amputee wheelchair ใชส าหรบผพการขาขาดทง 2 ขาง รถประเภทนแตกตางจาก

มาตรฐานคอ ลอใหญถกปรบถอยไปดานหลงอก 1.5 นว เพอเพมความมนคง ลดโอกาสหงายหลงลม

15

รปท 26 แสดงความแตกตางระหวาง standard wheelchair กบ amputee wheelchair7

อปกรณเสรมสาหรบรถนงคนพการ

- Chest strap (Safety belt) ใชเพอรดล าตวตดกบพนกพง เหมาะส าหรบผปวยอมพาต

ระดบสงทมปญหาการนงทรงตว เพอปองกนไมใหตวไถลตกจากรถ

- Hand rim projection เพอท าใหผพการทแขนและมอออนแรงของกลามเนอมอสามารถเขน

รถนงคนพการไดงายขน ซงทางภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ได

ดดแปลงโดยใชการพนปมยางดวยแถบยางในรถจกรยานแทน จากการวจยพบวาสามารถใชงานไดด

ท าไดงายและชวยประหยดคาใชจาย

รปท 27 แสดง chest strap4 รปท 28 แสดง chest strap4

16

- Anti-tipper ใชตดกบ tipping lever เพอปองกนรถลมหงายหลง

รปท 29 แสดง anti-tipper4

- เบาะรองนง (Cushion) ใชลดและกระจายแรงกดทกนเพอปองกนแผลกดทบ แนะน าใหใช

ส าหรบผพการทกคนทตองนงรถนงคนพการ โดยเฉพาะอยางยงผปวยบาดเจบไขสนหลง เบาะรองนงม

หลายชนด เชน air-filled villous, gel-filled, foam เปนตน ส าหรบภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะ

แพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ท าเบาะรองนงจากฟองน า (foam) โดยมขนาดหนา 3 นว และ 4

นว โดยสวนสมผสกบทนงจะใช high density foam หนา 1 นว และประกบกบ medium density foam

หนา 2 - 3 นวตามล าดบ ถาประเมนวดแรงกดทปมกระดกกนยอยแลว แรงกดยงสงอย แนะน าตด

ฟองน าใหเขากบรปกนเพอกระจายแรงกด

กลาวโดยสรป อปกรณหรอเครองชวยเดน/การเคลอนทเปนสงทจ าเปนส าหรบผพการและ

ผปวยทเดนล าบาก ชวยท าใหสมรรถภาพและความสามารถเดนหรอเคลอนทดขน แพทยและทมเวช

กรรมฟนฟพงตระหนกถงความจ าเปนและขอบงชเพอเลอกอปกรณเครองชวยเดน/การเคลอนทให

ผปวยผพการไดอยางเหมาะสม

17

เอกสารอางอง

1. Fulk GD, Schmitz TJ. Locomotor training. In: O’Sullivan SB, Schmitz TJ, Fulk GD, editors.

Physical rehabilitation. 6th ed. Philadelphia: F.A. Davis; 2014. p. 444-84.

2. วนทนย วรรณเศษตา. เครองชวยเดน. ใน: ดจใจ ชยวานชศร, วสวฒน กตสมประยรกล. ต าราเวช

ศาสตรฟนฟ. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2552: หนา 63-72.

3. วธบรหาร วธบรหาร วธใชไมเทา ไมค ายน วอคเกอร [Internet]. BlogGang.com. [cited 2015 May

25]. Available from: http://www.bloggang.com/mainblog.php?id=cmu2807&month=26-08-

2012&group=11&gblog=10.

4. สยาม ทองประเสรฐ. อปกรณชวยการเคลอนท. ใน: จกรกรช กลาผจญ. เวชศาสตรฟนฟส าหรบ

เวชปฏบตทวไป. เชยงใหม: สทนการพมพ; 2549: หนา 36-42.

5. Koontz, AM, Karmarkar AM, Spaeth DM, Schmeler MR, Cooper R. Wheelchairs and seating

systems. In: Braddom RL, Chan L, Harrast MA, editors. Physical medicine and rehabilitation.

4th ed. Philadelphia, PA: Saunders/Elsevier; 2011. p. 373-401.

6. Buschbacher RM, Adkins J, Lay B, Braddom RL. Prescription of wheelchairs and seating

systems. In: Braddom RL, editor. Physical medicine and rehabilitation. 2nd ed. Philadelphia:

Saunders; 2000. p. 370-91.

7. Wilson AB, McFarland SR. Types of wheelchairs. In: Todd SP, editor. Choosing a Wheelchair

System. DIANE Publishing; 1992. p. 104-16.