การประเมนผลโครงการธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร ป 2560

ศนยประเมนผล ส านกงานเศรษฐกจการเกษตรกระทรวงเกษตรและสหกรณกนยายน 2561

Centre for Project and Programme EvaluationOffice Of Agricultural EconomicsMinistry of Agriculture and CooperativesSeptember 2018

การประเมนผลโครงการธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร ป 2560

โดย

ศนยประเมนผลส านกงานเศรษฐกจการเกษตรกระทรวงเกษตรและสหกรณ

(ข)

บทสรปผบรหาร

ธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร ป 2560 ด าเนนการจดตงจ านวน 21 แหง ใน 20 จงหวด เพอบรรเทาความเดอดรอน ของสมาชกสถาบนเกษตรกรและคนในชมชนเปนหลก โดยรบฝาก ถอน ใหยม หรอแลกเปลยนสนคาเกษตร รายงานการประเมนผลฉบบน ประกอบดวยการประเมนผล 4 ดาน ไดแก ดานปจจยน าเขา กระบวนการ ผลผลต และผลลพธ รายละเอยดดงน

ในการด าเนนงานธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร สนบสนนการท าการประชาสมพนธผานสอตางๆ สวนใหญเปนสอสงพมพ ไดแก แผนพบ และปายไวนล และจดอบรมใหความรดานการด าเนนงานธนาคารขาว ใหกบคณะกรรมการบรหารจดการธนาคาร รวมทงดานเทคโนโลยการผลตทเหมาะสมใหกบเกษตรกรสมาชก ซงในการคดเลอกสหกรณการเกษตรเพอจดตงเปนธนาคารขาวฯ นน จะมพจารณาคดเลอกตามหลกเกณฑ ทหนวยงานก าหนด และมการก าหนดระเบยบวธการด าเนนงาน ก าหนดระบบบญชของธนาคาร โดยรอยละ 90 จดท าบญชธนาคารดวยโปรแกรมคอมพวเตอร แตรปแบบการบนทกรายละเอยดบญชการก ยม ฝาก ถอน มความแตกตางกนไป

ป 2560 จดตงธนาคารไดจ านวน 21 แหง ตามเปาหมาย แตยงมบางธนาคารทยงไมสามารถด าเนนการในรปแบบธนาคาร/ใหบรการไดทนในป 2560 ทงนมเกษตรกรสมครสมาชกเขารวมโครงการมากกวาเปาหมาย รอยละ 137.44 เกษตรกรสมาชกธนาคารฯ มความร ความเขาใจเกยวกบรปแบบการด าเนนงานธนาคารขาวฯ เพยงรอยละ 56.50 โดยสวนใหญ รอยละ 78.30 เขาใจวา ธนาคารเปนแหลงกยมปจจยการผลต/สนคาเกษตร รอยละ 34.80 เขาใจวา เปนแหลงรบฝาก/ถอนปจจยการผลตและสนคาเกษตร โดยเกษตรกรสมาชกรอยละ 78.40 มาใชบรการธนาคารแล ว ย มเมล ดพนธ ข าว ป ยเคม ป ยอนทรย และยา/สารเคม ค ดเป น มลคา 30,580 บาทตอราย และฝากขาวเปลอกปรมาณ 1,016.05 กโลกรมตอราย มลคา 7,610.22 บาทตอราย โดยเกษตรกรสมาชกรอยละ 64.20 ตดสนใจใชบรการธนาคาร เนองจากเหนวาระเบยบ/ระยะเวลากยม/ระยะเวลาปลอดดอกเบย ของธนาคารมความเหมาะสม และรอยละ 46.90 เหนวาปจจยการผลตในธนาคาร มคณภาพมากกวาตลาดทวไป

ธนาคารก าหนดวงเงนใหเกษตรกรสมาชกสามารถยมปจจยการผลตไดมลคา 35,439.29 บาทตอราย ในขณะทเกษตรกรมความตองการปจจยการผลตมลคา 35,580 บาทตอราย ซงมากกวาวงเงนทธนาคารก าหนด รอยละ 40

จากการเขารวมโครงการสามารถชวยบรรเทาปญหาดานขาดแคลนปจจยการผลต และราคาปจจยการผลตสง รวมทงคาใชจายในการซอปจจยการผลตของเกษตรกรลดลง เนองจากธนาคารใหบรการปจจยการผลตในราคาทถกกวาทองตลาดทวไป ยกเวนปยเคม ทมราคาสงกวาตลาดเลกนอย เนองจากปยเคมในธนาคารเปนปยทมคณภาพ มสตรปยทตรงตอความตองการของเกษตรกร

(ค)

ทงน เกษตรกรมาใชบรการธนาคารขาวนอย เนองจาก มะนาคารสวนนงทเปดใหบรการไมทนในป 2560 และเกษตรกรยงมการรบร/เขาใจรปแบบการด าเนนงานธนาคารขาวฯ นอย เกษตรกรยงมองไมเหนถงความแตกตางในการใชบรการรปแบบธนาคาร และสมาชกสหกรณการเกษตร นอกจากนรปแบบการบนทกบญชของธนาคารแตละแหง มความแตกตางกน บนทกทงปรมาณ และมลคา ทเกษตรกรยม - คน หรอบนทกเฉพาะมลคาเพยงอยางเดยว รวมทงการจดท าผลการด าเนนงานประจ าปของสหกรณ ไมมการแยกรายละเอยดบญชของกจกรรมธนาคารออกมาอยางชดเจน ท าใหไมทราบรายละเอยดผลการประกอบการของธนาคาร วาสงผลกระทบตอการด าเนนธรกจของสหกรณมากนอยแคไหน แตจากการ ทเกษตรกรสมาชกน าขาวเปลอกมาช าระคน สงผลใหธนาคารมขา+วเปลอกมาหมนเวยน เพอแปรรป และจ าหนายไดเพมขน เปนการเพมรายไดใหกบสหกรณการเกษตร

ดงนน จงควรประชาสมพนธรายละเอยดรปแบบการด าเนนงานธนาคาร ผลประโยชนทเกษตรกร จะไดรบเมอเขารวมเปนสมาชก หรอใชบรการธนาคารใหเกษตรกรเขาใจอยางชดเจน รวมถงก าหนดแบบรปแบบการบนทกบญชของธนาคาร การจดบนทกรายละเอยดปจจยการผลตทยม - คน ปรมาณ ราคา และมลคา ใหเปนรปแบบเดยวกนทกแหง และควรแยกบญชกจกรรมธนาคารในรายงานผลการด าเนนงานประจ าปของสหกรณการเกษตร ซงจะชวยใหทราบไดวาการด าเนนงานธนาคารมความซ าซอน หรอสงผลกระทบตอธรกจสหกรณมากนอยเพยงใด

(ง)

ค าน า

การประเมนผลโครงการธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกรป 2560 มวตถประสงคเพอประเมนผล การด าเนนงาน ผลได และผลลพธทเกดขนจากการด าเนนงานธนาคาร เพอใหขอเสนอแนะ และแนวทาง ในการแกไขปรบปรงการด าเนนงานโครงการในระยะตอไป

ศนยประเมนผล ไดรบความรวมมออยางดยงจากกรมสงเสรมสหกรณ ส านกงานสหกรณจงหวด คณะกรรมการบรหารจดการธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร และเกษตรกรสมาชก ทไดใหความอนเคราะหขอมลท เปนประโยชน ซ งท าใหรายงานการประเมนผลฉบบน เกดความสมบรณ จงใครขอขอบคณ มา ณ โอกาสน และหวงเปนอยางยงวาเอกสารฉบบนจะเปนประโยชนตอผเกยวของ และผสนใจทวไป

ศนยประเมนผล ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร

(จ)

สารบญ หนา บทสรปผบรหาร (ข) ค าน า (ค) สารบญตาราง (จ) สารบญภาพ (ฌ)

บทท 1 สาระส าคญของโครงการ 1 1.1 ความเปนมาของโครงการ 1 1.2 วตถประสงคของโครงการ 1 1.3 เปาหมายและงบประมาณของโครงการ 1 1.4 วธการด าเนนงานโครงการ 2 1.5 หนวยงานทรบผดชอบ 2 1.6 ประโยชนทคาดวาจะไดรบของโครงการ 3

บทท 2 ระเบยบวธการประเมนผล 4

2.1 ความส าคญของการประเมนผล 4 2.2 วตถประสงคของการประเมนผล 4 2.3 ขอบเขตการประเมนผล 4 2.4 นยามศพท 5 2.5 การตรวจเอกสาร แนวคดและทฤษฎ 5 2.6 วธการประเมนผล 12 2.7 ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการประเมนผล 16

บทท 3 สภาพทวไปของกลมเปาหมายของโครงการ 17

บทท 4 ผลการประเมน 23

4.1 ปจจยน าเขา (Inputs) 23 4.2 กระบวนการ (Process) 26 4.3 ผลผลต (Outputs) 32 4.4 ผลลพธ (Outcomes) 41

(ฉ)

สารบญ (ตอ)

หนา บทท 5 สรป และขอเสนอแนะ 51

5.1 สรป 51 5.2 ขอเสนอแนะ 53

บรรณานกรม 54 ภาคผนวก 57

(ช)

สารบญตาราง หนา

ตารางท 2.1 ประเดน ตวชวด และเกณฑการวดของการประเมนผลธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร 13 ตารางท 3.1 เพศ อาย และระดบการศกษาของเกษตรกรสมาชก 17 ตารางท 3.2 อาชพหลก อาชพรอง และประสบการณการท าการเกษตรของเกษตรกรสมาชก 18 ตารางท 3.3 จ านวนสมาชกในครวเรอนของเกษตรกรสมาชก 18 ตารางท 3.4 ลกษณะของพนททท าการเกษตร 19 ตารางท 3.5 แหลงน าทใชในการเกษตรของเกษตรกรสมาชก 19 ตารางท 3.6 แหลงปจจยการผลตทเกษตรกรน ามาเพาะปลก 20 ตารางท 3.7 ขอมลการเขารวมโครงการตางๆ ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ 20 ตารางท 3.8 ปญหาดานการท าการเกษตรของเกษตรกรสมาชก 21 ตารางท 3.9 แหลงทมาของเงนทนทเกษตรกรใชในการเพาะปลก 22 ตารางท 4.1 งบประมาณทหนวยงานไดรบการจดสรรแยกเปนรายจงหวด 23 ตารางท 4.2 หลกสตร/เนอหาความรทถายทอดใหคณะกรรมการบรหารจดการธนาคาร 25 ตารางท 4.3 หลกสตร/เนอหาความรทถายทอดใหเกษตรกรสมาชกธนาคาร 25 ตารางท 4.4 การจดท าคมอการด าเนนงานธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร 26 ตารางท 4.5 สหกรณการเกษตรทไดรบคมอการด าเนนงานธนาคาร และระดบความชดเจนของคมอ 26 ตารางท 4.6 การรบทราบ และระดบความชดเจนของหลกเกณฑการคดเลอกสถาบนเกษตรกร 28 ตารางท 4.7 ชองทางของสอทใชในการประชาสมพนธ 29 ตารางท 4.8 ธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกรทจดตงในป 2560 ไดตามแผน 33 ตารางท 4.9 มลคาปจจยการผลต และสนคาอปโภคบรโภคทใหเกษตรกรยม 34 ตารางท 4.10 มลคาการรบฝากสนคาเกษตร 35 ตารางท 4.11 จ านวนเกาตรกรทสมครเปนสมาชกธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร ป 2560 36 ตารางท 4.12 ธนาคารทไดรบการสนบสนนปจจยการผลต/สงของ/เงนทน 36 ตารางท 4.13 การมสวนรวมในการด าเนนงานธนาคารของเกษตรกรสมาชก 37 ตารางท 4.14 การเขาอบรมถายทอดความรของเกษตรกรสมาชก 38 ตารางท 4.15 การน าความรทไดรบไปปฏบต 35 ตารางท 4.16 การใชบรการธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร 39 ตารางท 4.17 ความคดเหนของเกษตรกรสมาชกตอการตดสนใจใชบรการ 40 ตารางท 4.18 ประเภทของปจจยการผลตทเกษตรกรสมาชกยมจากธนาคาร 40 ตารางท 4.19 การรบร/ความเขาใจการด าเนนงานของธนาคารในสถาบนเกษตรกร 41 ตารางท 4.20 ปรมาณ และมลคาการยมปจจยการผลตจากธนาคาร 41

(ซ)

สารบญตาราง (ตอ) หนา

ตารางท 4.21 ปรมาณ และมลคาการช าระคนธนาคาร 42 ตารางท 4.22 ปรมาณ และมลคาการฝาก – ถอน สนคาเกษตรกบธนาคาร 43 ตารางท 4.23 ความคดเหนดานความเพยงพอของปจจยการผลตทมใหบรการในธนาคาร 43 ตารางท 4.24 มลคาความตองการปจจยการผลตของเกษตรกรเปรยบเทยบกบวงเงนทไดรบ 44 ตารางท 4.25 การบรรเทาความเดอดรอนดานปจจยการผลตของเกษตรกรสมาชก 45 ตารางท 4.26 ราคาปจจยการผลตนธนาคารเปรยบเทยบกบตลาดทวไป 45 ตารางท 4.27 คาใชจายในการซอปจจยการผลตของเกษตรกรหลงใชบรการธนาคาร 47 ตารางท 4.28 ปรมาณความตองการใชปจจยการผลตของเกษตรกรเปรยบเทยบกอน

และหลงเขารวมโครงการ 47

ตารางท 4.29 ความตองการปจจยการผลตจากแหลงตางๆ เพอน ามาเพาะปลกเปรยบเทยบ กอนและหลงเขารวมโครงการ

47

ตารางท 4.30 การจ าแนกแจกจายผลผลตของเกษตรกรเปรยบเทยบกอนและหลงเขารวมโครงการ 48 ตารางท 4.31 คะแนนความพงพอใจของเกษตรกรทมตอโครงการในดานตาง ๆ 49

(ฌ)

สารบญภาพ หนา

ภาพท 2.1 แบบจ าลองโลจค (Logic Model) 11 ภาพท 4.1 การพจารณาคดเลอกสหกรณ/กลมเกษตรกรเพอจดตงเปนธนาคาร 27 ภาพท 4.2 การก าหนดระเบยบวธการด าเนนงานธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร 28 ภาพท 4.3 ตวอยางแผนพบในการประชาสมพนธธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร 30 ภาพท 4.4 รปแบบการบนทกบญชของธนาคาร 31 ภาพท 4.5 ความคดเหนของเกษตรกรทมตอคณภาพปจจยการผลตในธนาคาร 44

บทท 1 ความเปนมาของโครงการ

1.1 ความเปนมาของโครงการ

สบเนองจาก พลเอก ประยทธ จนทรโอชา นายกรฐมนตร ไดแนวคดจากการลงพนทในจงหวดอบลราชธาน และเหนวาธนาคารขาวควรมการขยายผล พลเอก ฉตรชย สารกลยะ รฐมนตรวาการ กระทรวงเกษตรและสหกรณ (รมว.) จงไดใหหนวยงานทเกยวของศกษา น าแนวคดไปเรมกบกลมทมอยแลว ประกอบกบผลการประชมการจดท าแผนขบเคลอนการด าเนนงานตามนโยบาย รมว. เมอวนท 19 พฤศจกายน 2558 มนโยบายหลก 1) การลดตนทนการผลตและเพมโอกาสในการแขงขนสนคาเกษตร 2) การบรหารจดการพนท เกษตรกรรม (Zoning) 3) การสงเสรมการเกษตรแบบแปลงใหญ 4) การพฒนาเกษตรอนทรย 5) ศนยเรยนรการเพมประสทธภาพการผลต สนคาเกษตร 882 ศนย และ 6) ธนาคารสนคาเกษตร โดยนโยบายดานสนคาเกษตร มอบหมายใหกรมสงเสรมสหกรณเปนหนวยงานรบผดชอบหลกในการขบเคลอนนโยบายดงกลาวรวมกบคณะท างานจากหนวยงานตางๆ

กรมสงเสรมสหกรณการเกษตร จงไดจดตงธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร เพอชวยเหลอ บรรเทา ความเดอดรอนของสมาชกสถาบนเกษตรกร และคนในชมชนเปนหลก โดยการรบฝาก ถอน ใหยม หรอแลกเปลยนสนคาเกษตร เพอน าไปประกอบอาชพทางการเกษตร โดยเกษตรกรทยากจนในพนท หากไมมเงนสดเพอซอ สามารถน าผลผลตขาวมาฝาก แลกเปลยนสงจ าเปนในการประกอบอาชพทางการเกษตร โดยไมตองใชเงนสด มโอกาสผลตสนคาเกษตรไดทนฤดกาล เปนการลดตนทนการผลตของเกษตรกร

การด าเนนงานธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร จะด าเนนการในสถาบนเกษตรกร คอ เปนสหกรณ หรอกลมเกษตรกร ตามประกาศกรมตรวจบญชสหกรณ มโรงสขาวเปนของตนเอง และยงคงด าเนนกจการอย มเกษตรกรสมาชกทท าอาชพการเกษตร ซงในการบรหารงานธนาคารนนจะตองมคณะกรรมการบรหารงานธนาคารขาว เปนผแทนจากสวนตาง ๆ ไดแก ผแทนจากคณะกรรมการสหกรณ/กลมเกษตรกร ผแทนจาก ฝายจดการสหกรณ ผแทนจากสมาชกสหกรณ/กลมเกษตรกร และเจาหนาทสงเสรมสหกรณ และผแทนจาก Single Command เปนทปรกษา โดยในการใหบรการเกษตรกรจะรบฝากสนคาเกษตรตางๆ เชน ขาวเปลอก ขาวโพด มนส าปะหลง เปนตน ใหยมปจจยการผลต ใหยมเพอการอปโภคบรโภค และใหแลกเปลยนสนคาเกษตร ปจจยการผลต และสนคาอปโภคบรโภค

1.2. วตถประสงคของการโครงการ เพอชวยเหลอ บรรเทาความเดอดรอนของสมาชกสถาบนเกษตรกรและคนในชมชนเปนหลก โดยการรบฝาก ถอน ใหยม หรอแลกเปลยนสนคาเกษตร

1.3 เปาหมายและงบประมาณของโครงการ มการด าเนนงานเรมแรกในป 2559 เรมด าเนนการในสถาบนเกษตรกรทมการผลตขาว และมโรงสขาวจ านวน 10 แหง ในพนท 9 จงหวด ไดแก จงหวดตาก นาน เชยงใหม อทยธาน สพรรณบร รอยเอด นครราชสมา สรนทร และเพชรบร

-2-

ตอมาในป 2560 ด าเนนการขยายผลการจดตงธนาคาร จ านวน 21 แหง ใน 20 จงหวด ไดแก จงหวดนาน อทยธาน กาฬสนธ ชยนาท ชยภม พษณโลก พะเยา บรรมย อตรดตถ สโขทย ล าพน ศรสะเกษ ปทมธาน ล าปาง เชยงราย พระนครศรอยธยา พจตร เพชรบรณ สกลนคร และอบลราชธาน 1.4 วธการด าเนนงานโครงการ 1.4.1 การเตรยมความพรอมการตงธนาคาร

1) กรมสงเสรมสหกรณก าหนดรปแบบธนาคารขาวสถาบนเกษตรกรทเหมาะสมรวมกบสถาบนเกษตรกรมการก าหนดเกณฑการเลอกสถาบนเกษตรกรและกลมเปาหมายทจะรวมเพอด าเนนการเปนตนแบบธนาคารขาวสถาบน เกษตรกร และยกรางระเบยบธนาคารสนคาเกษตรรวมกบ สถาบนเกษตรกร และกรมตรวจบญชสหกรณ

2) รบสมครสถาบนเกษตรกร และคดเลอกสถาบนเกษตรกรเขารวมโครงการฯ โดยสถาบนเกษตรกรตองมมตทประชมของคณะกรรมการของสถาบนเกษตรกรใหเขารวมโครงการ 1.4.2 วเคราะหความพรอมสถาบนเกษตรกรแตละแหง ด าเนนการรปแบบธนาคารสนคาเกษตร โดยสถาบนเกษตรกรมสวนรวม

ส านกงานสหกรณจงหวดวเคราะหความพรอมของสถาบนเกษตรกร และความเปนไปได ของกจกรรมในรปแบบธนาคารขาวฯ ของแตละจงหวด พรอมทงก าหนดระเบยบวธการด าเนนงาน ของธนาคาร หลงจากนนจงท าการประชาสมพนธกจกรรม/รายละเอยดธนาคารใหเกษตรกรสมาชก และเปดใหบรการเกษตรกรสมาชกในรปแบบธนาคาร

1.4.3 ประชม แนะน า (Coaching) การจดตงและด าเนนงานธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร แตละแหงระดบกระทรวง

เขารวมประชม แนะน า การจดตงและการด าเนนงานธนาคารแตละแหง ซงส านกงานสหกรณจงหวดแตละจงหวดจดใหมคณะกรรมการด าเนนกจการธนาคารขาวสถาบนเกษตรกรแกสถาบนเกษตรกรแตละแหง พรอมทงแนะน าการก าหนดระเบยบ ระบบการบรหารจดการ การรบฝาก/แลกเปลยน/ยม/ถอน สนคาเกษตร รวมทงการประเมนมลคาสนคา ระบบบญชธนาคาร และระบบการจดการคลงสนคา

1.4.4 สนบสนนการด าเนนงานตามรปแบบธนาคารขาวสนคาเกษตร ส านกงานสหกรณจงหวดแนะน า ตดตามสถาบนเกษตรกรจดประชมธนาคารขาวสนคา

เกษตรเปนประจ าทกเดอน พรอมทงแนะน าสถาบนเพอด าเนนกจการรปแบบธนาคาร ชวยเหลอ ประสานการจดหาแหลงเงนทนเบองตน/ทนสาธารณประโยชนและการรบบรจาคเพมกองทนธนาคาร

1.4.5 ตดตามประเมนผล ส านกงานสหกรณจงหวดตดตามความกาวหนา พรอมทงใหค าแนะน าแกไขปญหาอปสรรค

ทเกดขน และรายงานผลความกาวหนาเปนประจ าทกเดอน

-3-

1.5 หนวยงานทรบผดชอบ กรมสงเสรมสหกรณ กระทรวงเกษตรและสหกรณ 1.6 ประโยชนทคาดวาจะไดรบของโครงการ 1.6.1 บรรเทาความเดอดรอนของเกษตรกรทยากจนในชมชน มแหลงเมลดพนธ ปจจยการผลตทางการเกษตรและอน ๆ ทเกยวของโดยการใหยมเพอการประกอบอาชพทางการเกษตร 1.6.2 เกษตรกรทยากจนในพนทหากไมมเงนสดเพอซอ สามารถน าผลผลตขาวมาฝาก แลกเปลยนสงจ าเปนในการประกอบอาชพทางการเกษตรโดยไมตองใชเงนสด ไดมโอกาสในการผลตสนคาเกษตรไดทนฤดกาล 1.6.3 ลดตนทนการผลตและการตลาดของเกษตรกร จากการยม แลกเปลยนส นคา ในลกษณะ ทชวยเหลอพงพาซงกนและกน 1.6.4 สถาบนเกษตรกรสามารถดแลเกษตรกรสมาชกและคนในชมชนทยากจน เปนการเฉพาะ เปนการจดระบบการใชทนสาธารณประโยชนกบสมาชกของตนเองทยากจน และชวยเหลอประชาชน ในชมชนอยางแทจรง ในการประกอบอาชพและการด ารงชพในชวตประจ าวน 1.6.5 สถาบนเกษตรกรในพนทใหเปนองคกรเขมแขงและสมาชกมคณภาพชวตดขน เปนทยอมรบ

บทท 2 ระเบยบวธการประเมนผล

2.1 ความส าคญของการประเมนผล การด าเนนงานธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร มวตถประสงคเพอบรรเทา ชวยเหลอเกษตรกร

กรณทไมมเงน หรอตองยมเงนซอ โดยตองจายดอกเบยในราคาสง จนไมอาจสามารถช าระหนได โดยธนาคารขาวฯ อาจรบฝาก - ถอน ยม - คน หรอแลกเปลยนสนคาเกษตร สนคาเกษตรแปรรป วสดการเกษตร ปจจยการผลตตางๆ สนคาปศสตว ประมง รวมทงการสงคน อาจสงคนเปนสนคาเกษตร ผลผลตหรอเปนตวเงน ขนอยกบขอก าหนดของชมชน และธนาคารสนคาเกษตรนนๆ โดยใหมการจดท าบญช รบ ฝาก ถอน กยม และมก าหนดอตราดอกเบย หรอไมกได มรปแบบบรหารจดการชดเจน และมการก าหนดระเบยบธนาคารสนคาเกษตร ส าหรบกรณทธนาคารรบฝากขาวเปลอก สมาชกสามารถถอนเปนขาวเปลอก ขาวสาร สนคาหรอปจจย การผลตอนใดทธนาคารมเพอบรการตามหลกเกณฑและเงอนไขทก าหนดหากถอนเปนขาวเปลอก สามารถถอนขาวเปลอกทฝากไว กบธนาคารไดตามปรมาณทฝาก หกลดความชนตามหลกเกณฑทก าหนด และหากถอนเปนเงนสด ใหถอนตามราคาขาวเปลอก ทหกลดความชนตามหลกเกณฑและเงอนไขทก าหนด ธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกรเรมด าเนนการครงแรกในป 2559 โดยด าเนนการน ารอง 10 แหง ใน 9 จงหวด และขยายผลจดตงธนาคารฯ เพมขนในป 2560 อก 21 แหง ใน 20 จงหวด ศนยประเมนผลเลงเหนถงความส าคญของโครงการดงกลาว จงไดท าการตดตามและประเมนผลโครงการ เพอน าขอมล ปญหา อปสรรคทได เพอมาวเคราะห เปนขอมลในการน าเสนอผบรหาร เพอหาแนวทางการแกไข ปรบปรงการด าเนนงานใหสามารถบรรลวตถประสงคของโครงการ และสามารถชวยเหลอเกษตรกรไดอยางแทจรง 2.2 วตถประสงคของการประเมนผล เพอประเมนผลลพธของธนาคารขาวฯ ทจดตงและด าเนนงานในป 2560 2.3 ขอบเขตการประเมนผล

2.3.1 พนทเปาหมาย ธนาคารข าวฯ ท จ ดต งในป 2560 จ านวน 21 แห ง ในภาคกลาง เหน อ และ

ตะวนออกเฉยงเหนอ 2.3.2 ประชากรเปาหมาย

สมภาษณเจาหนาททรบผดชอบโครงการในพนท คณะกรรมการบรหารธนาคารขาวฯ และเกษตรกรทเปนสมาชกธนาคารฯ ในป 2560 2.3.3 ระยะเวลาของขอมล

เปนขอมลการด าเนนงานในปงบประมาณ พ.ศ. 2560 (1 ตลาคม 2559 – 30 กนยายน 2560) 2.4. นยามศพทเฉพาะ 2.4.1 ธนาคารสนคาเกษตร หมายถง โครงการส าคญโครงการหนงของกระทรวงเกษตรและสหกรณตามนโยบายรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ พลเอก ฉตรชย สารกลยะ ซงประกอบดวย 1) ธนาคารปยอนทรย 2) ธนาคารเมลดพนธขาวชมชน 3) ธนาคารปจจยการผลตหมอนไหม (เสนไหม)

-6-

4) ธนาคารผลผลตเกษตรดานการประมง 5) ธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร 6) ธนาคารโค -กระบอ และ 7) ธนาคารโคนมทดแทนฝง 2.4.2 ธนาคารขาวสถาบนเกษตรกร หมายถง รปแบบธนาคารสนคาเกษตรรปแบบหน ง ทก าหนดใหเปนแหลงฝาก ถอน ยม และแลกเปลยนปจจยการผลต สนคาเกษตร และสนคาอปโภคบรโภคอน ๆ และบรรเทาความเดอดรอนของสมาชกธนาคารและคนในชมชนทประสบปญหาเกยวกบเงนทนส าหรบจดหาปจจยการผลตและสนคาอน ๆ 2.5 การตรวจเอกสาร แนวคด และทฤษฎ 2.5.1 การตรวจเอกสาร

1) รปแบการด าเนนงานธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร ในการประเมนผลธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร ไดศกษารปแบบการด าเนนงานธนาคาร

ขาวฯ จากหลายๆแหง เพอศกษากจกรรม รปแบบการด าเนนงาน ซงก าหนดโดยกรมสงเสรมสหกรณ จดท าเปนคมอธนาคารสนคาเกษตรขนมา ส าหรบเปนคมอในการจดตงธนาคาร โดยด าเนนการจดตง ในสถาบนเกษตรกร คอ เปนสหกรณ หรอกลมเกษตรกร ตามประกาศกรมตรวจบญชสหกรณ มโรงสขาว เปนของตนเองและยงคงด าเนนกจการอย มเกษตรกรสมาชกทท าอาชพการเกษตร ซงในการบรหารงานธนาคารนนจะตองมคณะกรรมการบรหารงานธนาคารขาว เปนผแทนจากสวนตางๆ ไดแก ผ แทน จากคณะกรรมการสหกรณ/กลมเกษตรกร ผแทนจาก ฝายจดการสหกรณ ผแทนจากสมาชกสหกรณ/ กล มเกษตรกร และเจ าหน าท ส งเสร มสหกรณ และผ แทนจาก Single Command เป นท ปร กษา โดยในการใหบรการเกษตรกรจะรบฝากสนคาเกษตรตางๆ เชน ขาวเปลอก ขาวโพด มนส าปะหลง เปนตน ใหยมปจจยการผลต ใหยมเพอการอปโภคบรโภค และใหแลกเปลยนสนคาเกษตร ปจจยการผลต และสนคาอปโภคบรโภค

2) ผลกระทบทเกดขนจากการจดตงธนาคารขาว งานประเมนผลท เกยวของกบผลกระทบทเกดขนจากการจดตงธนาคารขาว พบวา

มผศกษาประสทธผล และผลกระทบทเกดขนจากการจดตงธนาคารขาว ซง เสง เซฮก (2551) ศกษาประสทธผลของธนาคารขาววามสวนชวยเหลอครวเรอนยากจนในหมบานตระแปงสะเกย ซงท าใหสมาชกยมขาวจากธนาคารไดแทนการยมขาวจากเพอนบานหรอเอกชนทวไปทมดอกเบยสง และยงสามารถชวยแกปญหาการขาดแคลนขาวของครวเรอนในหมบานตระแปงสะเกย โดยท าใหสดสวนครวเรอนทประสบปญหาการขาดแคลนอาหารมากกวา 3 เดอนลดลงจากรอยละ 7.41 เปน 3.70 และสดสวนครวเรอน ทประสบปญหาการขาดแคลนอาหารระหวาง 2 – 3 เดอน และนอยกวา 1 เดอนลดลงจากรอยละ 59.26 เปน 14.82 และรอยละ 33.33 เปน 18.52 ตามล าดบ โดยภาพรวมมสดสวนครวเรอนทมขาวไวบรโภคเพยงพอตลอดชวงเวลาวกฤต รอยละ 62.96 ดงนน ธนาคารขาวสามารถชวยเหลอครวเรอนยากจนจากการขาดแคลนขาวไดเกอบรอยละ 40 นอกจากนธนาคารขาวยงสงผลตอการเพมรายได และสนทรพย ของครวเรอน การพฒนาทรพยากรมนษย และสรางความสามคคในชมชน เชนเดยวกบ สหส บญญาววฒน (2524) ทเหนวาผลกระทบของธนาคารขาวพระราชทานตอครอบครวเกษตรกรในจงหวดมหาสารคาม มผลกระทบตอการเปลยนแปลงสภาพทางเศรษฐกจของครวเรอนเกษตรกร ท าใหรายไดของครวเรอน

-7-

เกษตรกรมแนวโนมสงขน การกระจายรายไดดขน และหนสน (ปรมาณขาว) มแนวโนมลดลง และมผลกระทบตอการเปลยนแปลงสภาพทางสงคมของครวเรอนเกษตรกรท าให มความตองการทจะพฒนาตนเอง และบตรใหไดรบการศกษาสงขน ปรบปรงบานเรอนใหนาอยอาศยมากขน การลกขโมย และอาชญากรรมในหมบานและการเจบปวยของสมาชกในครวเรอนลดลง แตนอกจากผลกระทบดงกลาว ทเกดขน ยงกอใหเกดแนวคดการรวมตวกนด าเนนงานในรปของกลม ไดแก กลมสมาชกธนาคารขาวพระราชทานและกลมผปลกหมอนเลยงไหม และทอผา เปนตน

และหากพจารณาถงโครงการธนาคารขาวพระราชทานท เปนตนแบบของธนาคารขาว ในประเทศไทยนน มผศกษาโครงการดงกลาวไววา โครงการสามารถด าเนนงานบรรลวตถประสงคของธนาคาร ได โดยส านกงานเศรษฐกจการเกษตร (2550) กศกษาโครงการธนาคารขาวพระราชทาน จงหวดแมฮองสอน ทสามารถบรรลวตถประสงคของโครงการทง 3 ขอ กลาวคอ สงเสรมการรวมตวเปนกลม โดยเปนกลม ออมทรพย กองทนหมบาน กลมสตร กลมทอผา กลมสหกรณ ในดานการเปนแหลงอาหารส ารองของหมบาน มจ านวนธนาคารขาวฯ ในอ าเภอตวอยางทง 4 อ าเภอ รวม 34 แหง ยงฉางเฉลยอ าเภอละ 1 ฉาง ขนาดความจเฉลย 15 ตนตอฉาง ดานการพงพาตนเองและคณภาพชวต พบวา ครวเรอนเกษตรกรมรายไดสทธ และเงนออมเพมขนจากกอนมโครงการ ท าใหครวเรอนเกษตรกรมรายได และความเปนอยดขน ในดานคณภาพชวต สมาชกธนาคาร มคณภาพชวตดขน มขาวบรโภคเพยงพอ ท าใหมเวลา ดสขภาพมากขน ไมมการเคลอนยายแรงงาน ไปนอกพนท เนองจากในพนทมงานท า และมอาหารเพยงพอ จงท าใหมเวลาอยรวมกนมากขน แตอาจมปญหาอยบาง จากการทสมาชกบางรายไมสงขาวคนเกดหนสญจ านวนมาก ท าใหขาดสภาพคลอง ควรมการตดตาม ใหความรแกคณะกรรมการบรหารและสมาชก เพอใหเขาใจหลกการ ในการบรหารจดการของธนาคาร โดยเฉพาะการจดบนทกขอมลใหเปนระบบใหความรเรองพนธขาวเทคโนโลยตาง ๆ การดแลรกษาเพอใหได ผลผลตเพมขน รวมทงสงเสรมในดานการประกอบอาชพเสรม เพอสรางรายไดอกทางหนง

การตรวจเอกสารการศกษาทเกยวของท าใหทราบถงประเดนตวแปรตาง ทสามารถน ามาก าหนดเปนประเดนตวชวดของการประเมนผลโครงการนได อาท ประเดนกฎระเบยบการด าเนนงานของธนาคาร ผลกระทบทจะเกดขนก บเกษตรกรสมาชกในดานตางๆ เพอใหสามารถตอบวตถประสงคของโครงการได

2.5.2 แนวคด และทฤษฎ 1) แนวคดเกยวกบการประเมนผล (Evaluation)

นยามการประเมน นกประเมนไดใหความหมายของการประเมนไวหลากหลาย ดงน (ศรชย กาญจนวาส, 2552)

1.1) การประเมน (Evaluation) หมายถง การวด (Measurement) ซงเปนองคความร ทใชในโรงเรยนอยางกวางขวางเปนระยะเวลานาน เพอประเมนผเรยนวามความรอบรในเนอหาวชาทเรยนมากนอยเพยงไร โดยใชวธการสงเกต สอบปากเปลา หรอใชแบบทดสอบเพอใหไดคะแนนเปนตวบงช ระดบผลสมฤทธและความสามารถทางสมองของผเรยน

1.2) การประเมน (Evaluation) หมายถง การวจยเชงประยกต (Applied Research) ซงมการใชระเบยบวธวจยทางสงคมศาสตรส าหรบตดสนและพฒนาโครงการทางดานสงคม ทงในดาน การวางแผน การตดตามผล ประสทธผลและประสทธภาพของโครงการ

-8-

1.3) การประเมน (Evaluation) หมายถง การตรวจสอบความสอดคลอง (Determining congruence) เปนกระบวนการตรวจสอบความสอดคลองระหวางผลไดของโครงการท เกดขนจรง กบวตถประสงคของโครงการทก าหนดไว

1.4) การประเมน (Evaluation) หมายถง การชวยตดสนใจ (Assist decision making) เปนกระบวนการทจะท าใหเกดความมนใจในการตดสนใจ โดยเกบรวบรวม วเคราะหขอมล และจดท ารายงานสารสนเทศเกยวกบผลของโครงการ การเปลยนแปลงทเกดขนจากการด าเนนงาน และปญหา ของโครงการทควรมการปรบปรงแกไข ส าหรบผบรหารใชประโยชนในการตดสนใจเลอกวธการด าเนนงาน ทเหมาะสม

1.5) การประเมน (Evaluation) หมายถง การบรรยายอยางลมลก (Description or Portrayal) เปนการบรรยายสงทมงประเมนอยางลกซงรอบดาน ทงในดานเงอนไขกอนเรมโครงการ ความสมพนธและความสอดคลองระหวางสงทคาดหวง สงทเกดขนจรง และมาตรฐาน ปฏสมพนธระหวางโครงการ ผลลพธของโครงการ และผเกยวของกบโครงการ เพอสะทอนทศนะและการตดสนของผมสวนไดสวนเสยจากการประเมน

1.6) การประเมน (Evaluation) หมายถง การตดสนคณคา (Determining of worth or value) เปนการอาศยความเชยวชาญในหลกการสงเกตและเหตผลของผประเมนในการตดสนคณคาของ สงทมงประเมน อาท การรบรองวทยฐานะ การพจารณาผลงานทางวชาการ และการสมภาษณคดเลอกบคลากร

2) ประเภทการประเมน แบงตามเกณฑตาง ๆ ได ดงน (สมคด พรมจย, 2550) 2.1) แบงตามจดมงหมายของการประเมน เปน 2 ประเภท คอ

2.1.1) การประเมนเพอปรบปรงหรอการประเมนความกาวหนา (Formative evaluation)

2.1.2) การประเมนเพอสรปผลหรอการประเมนรวมสรป (Summative evaluation) 2.2) แบงตามหลกยดในการประเมน เปน 2 ประเภท คอ

2.2.1) การประเมนทยดวตถประสงค เปนหลก (Goal – Based evaluation) เปนการประเมนวาการด าเนนโครงการบรรลวตถประสงคของโครงการหรอไม โดยทราบกอนประเมนวาโครงการมวตถประสงคใดบาง

2.2.2) การประเมนท เปนอสระไมยดวตถประสงคของโครงการ (Goal – free evaluation) เปนการประเมนผลทเกดขนทงหมด โดยไมทราบวาโครงการมวตถประสงคใดบาง

2.3) แบงตามล าดบเวลาทประเมน เปน 3 ประเภท คอ 2.3.1) การประเมนกอนเรม โครงการ (Pre – evaluation) เปนการประเมน

ทมจดมงหมายเพอตดสนใจเลอกโครงการ ตรวจสอบความเหมาะสม ความสมเหตสมผลของการวางแผนด าเนนโครงการ ความเปนไปไดของโครงการในการน าไปปฏบต และคณภาพของโครงการ รวมทง ตรวจสอบโอกาสของโครงการทจะประสบความส าเรจตามเปาหมาย

-9-

2.3 .2) การประเมนระหวางการด าเน น งาน (Implementation Evaluation or Process Evaluation) เปนการประเมนการด าเนนงานเมอน าโครงการทวางแผนไวไปปฏบต โดยมงตอบค าถามวาการปฏบตงานเปนไปตามแผนทก าหนดไวหรอไม กจกรรมใดท าไดหรอไมได มจดเดน จดดอย ปญหาและอปสรรคอะไรบาง เพราะเหตใด เพอด าเนนการพฒนาปรบปรงแกไขโครงการไดทนทวงท

2.3.3) การประเมนภายหลงการด าเนนงาน (Post – evaluation) เปนการประเมนเพอตอบค าถามวาโครงการประสบผลส าเรจตามแผนทวางไวหรอไม บรรลตามวตถประสงคของโครงการหรอไม ผลการด าเนนงานคมคาหรอไม การประเมนประเภทนจะเปนการประเมนผลท เกดขน โดยเปรยบเทยบกบวตถประสงคและเปาหมายทก าหนดไว โดยอาจเปนการประเมนทนทเมอสนสดโครงการหรอตดตามผลเปนระยะเวลาหนงกอนท าการประเมน อาท การประเมนผลกระทบโครงการทตองม การทงชวงเปนระยะเวลา 1 – 2 ป กอนท าการประเมน

3) กระบวนการประเมน การประเมนเปนการวจยรปแบบหน ง มขนตอนกระบวนการด าเนนงาน ไดแก วเคราะหโครงการทจะประเมน ระบหลกการและเหตผลของการประเมน ก าหนดวตถประสงคของการประเมน ศกษาแนวคด ทฤษฎ และแนวทางการประเมน ก าหนดกรอบแนวทางการประเมนเกยวกบตวแปร ขอมล หรอตวชวดทตองการศกษา การสมตวอยาง แหลงขอมลหรอผใหขอมล และเกณฑการประเมน เลอกวธการและสรางเครองมอเกบรวบรวมขอมล เลอกสถตเทคนควเคราะหขอมลและตดสนคณคาจากขอมล และจดท ารายงานการประเมนเพอน าเสนอผบรหารเปนขอมลประกอบ การตดสนใจ (สมคด พรมจย, 2550)

4) รปแบบการประเมนของสตฟเฟลบม (Stufflebeam) (สมคด พรมจย, 2550) Stufflebeam ไดเสนอแนวคดในการประเมนทเรยกวา “CIPP approach” ซงค าวา

“CIPP” เปนค าทยอมาจากค าวา context, input, process และ product การประเมนตามแนวทาง CIPP น เปนการประเมน ทเปนกระบวนการอยางตอเนอง เนนการใชขอมลควบคกบการบรหารโครงการเพอหาสารสนเทศประกอบการตดสนใจ วตถประสงคของการประเมน คอ การใหสารสนเทศเพอการตดสนใจ ดงนน จงจ าเปนอยางยง ทจะตองมรายละเอยดทเปนประโยชนตอการตดสนใจ โดยสามารถประยกตใช ในการประเมนโครงการ ดงน

1) การประเมนสภาพแวดลอม (Context Evaluation: C) เปนการประเมนเพอใหไดขอมลส าคญทชวยในการก าหนดวตถประสงคและความเปนไปไดของโครงการ เปนการตรวจสอบเพอ ตอบค าถามตาง ๆ อาท โครงการตอบสนองตอปญหาหรอความตองการทจ าเปนอยางแทจรงหรอไม วตถประสงคของโครงการชดเจน เหมาะสม และสอดคลองกบนโยบายขององคกรหรอหนวยเหนอหรอไม และโครงการมโอกาสทจะไดรบการสนบสนนจากองคกรตาง ๆ หรอไม

2) การประเมนปจจยเบองตน (Input Evaluation: I) เปนการประเมนเพอตดสนใจเกยวกบปจจยตาง ๆ ของโครงการ โดยพจารณาวาปจจยทใชด าเนนโครงการมความเหมาะสมหรอไม มสวนชวยใหบรรลจดมงหมายของโครงการหรอไม เปนการตรวจสอบเพอตอบค าถามทส าคญ อาท ปจจยทก าหนดไวของโครงการ มความเหมาะสมเพยงพอหรอไมและกจกรรม แบบ และทางเลอกทไดเลอกและก าหนดไวแลวในโครงการ มความเปนไปไดและเหมาะสมเพยงใด

-10-

3) การประเมนกระบวนการ (Process Evaluation: P) เปนการประเมนระหวางการด าเนนโครงการ เพอคนหาขอดและขอบกพรองของการด าเนนงานตามขนตอนตาง ๆ ทก าหนดไว และรายงานผลการปฏบตงานของโครงการนน ๆ เปนการตรวจสอบเพอตอบค าถามทส าคญ อาท การปฏบตงานเปนไปตามแผนทก าหนดไวหรอไม กจกรรมใดท าไดหรอไมได เพราะเหตใด เกดปญหาอปสรรคอะไรบาง และมแนวทาง และการแกไขปญหาอยางไร

4) การประเมนผลผลต (Product Evaluation: P) เปนการประเมนเพอพจารณาวา

ผลทเกดขนเมอสนสดโครงการเปนไปตามวตถประสงคหรอสงทคาดหวงไวหรอไม โดยอาศยขอมลจาก การรายงานการประเมนสภาพแวดลอม ปจจยเบองตน และกระบวนการรวมดวย เปนการตรวจสอบ เพอตอบค าถามตาง ๆ อาท เกดผลไดหรอผลลพธตามวตถประสงคของโครงการหรอไม คณภาพของผลลพธเปนอยางไร และเกดผลกระทบอนใดบางหรอไม

5) แนวคดเกยวกบตวแบบเชงตรรกะ (Logic Model) (อางใน วฒนา, 2553) ตวแบบ Logic Model เปนวธการสอทเปนระบบ และเหนภาพไดชดเจนทน าเสนอ

ความเขาใจรวมกนเกยวกบความสมพนธระหวางทรพยากรในการปฏบตงานของแผนงาน การจดท ากจกรรม และการเปลยนแปลงหรอผลงานทตองการบรรลผลส าเรจ (W.K. Kellogg Foundation, 2004:p1)

ตวแบบ Logic Model ม 5 องคประกอบ ไดแก 1) ทรพยากรตางๆ (Resources) เชน คน เงน การจดการองคการ และชมชน ทแผนงาน

สามารถจดหาไดเพอด าเนนงาน หรอทเรยกวา ปจจยน าเขา (Inputs) 2) กจกรรมของแผนงาน (Program Activities) เปนส งทแผนงานจดท า โดยใช

ทรพยากร กจกรรมเปนทงกระบวนการ เครองมอ เหตการณ เทคโนโลย และการกระท าทเปนสวน ทแผนงานตงใจจะท ากจกรรมการพฒนานจะน าไปสการเปลยนแปลง หรอผลงานทตองบรรลผลส าเรจ ไดแก ผลผลต ผลลพธ และผลกระทบ (Outputs , Outcomes และ Impacts)

3) ผลผลต (Outputs) เปนผลตภณฑทเกดขนโดยตรงจากการจดกจกรรมของแผนงาน และอาจครอบคลมถงประเภท ระดบ และเปาหมายของการใหบรการทสงมอบของแผนงาน

4) ผลลพธ (Outcomes) เปนการเปลยนแปลงพฤตกรรม ความร ทกษะ สถานภาพ และระดบของหนาทการงานของผมสวนรวมในแผนงาน ผลลพธระยะสนวดไดภายใน 1-3 ป ผลลพธระยะยาว วดไดภายใน 4-6 ป และน าไปสผลกระทบไดภายใน 7-10 ป

5) ผลกระทบ (Impacts) เปนการเปลยนแปลงทตงใจ และไมตงใจทเกดขนในองคการชมชน หรอระบบ อนเปนผลสบเนองจากการจดท ากจกรรมของแผนงานทปรากฏในชวง 7-10 ป ของการด าเนนงานตามแผนงาน ซงโดยปกตมกจะท าการประเมนผลกระทบเมอสนสดระยะเวลาของแผนงาน

ตวแบบ Logic Model ถอเปนทฤษฎหนง ทนกประเมนผลเรยกวา ทฤษฎแผนงาน (Program Theory) เพราะวาเนนการอธบายกระบวนการท างานของแผนงานทเปนปจจย ซงมอทธพลตอผลสดทายทเกดขนเมอสนสดแผนงาน

-11-

“ทรพยากรทมความจ าเปนจรงๆ ส าหรบการด าเนนงานของแผนงาน”

“ถาไดน าทรพยากรเขาสแผนงานแลว...กจะจดท ากจกรรม

ได”

“ถาจดท ากจกรรมไดแลว...กจะสงมอบผลตภณฑ/บรการใหแก

ผรบบรการได”

“ถาจดท ากจกรรมตามทตงใจได

แลวเสรจ...กจะท าใหผรบบรการไดรบ

ประโยชนตามท ตงใจไว”

“ถาผรบบรการไดรบประโยชน ไดตามทตงใจไวแลว...กจะสงผล

ใหเกดการเปลยนแปลงขององคกร ชมชน

หรอระบบตามทคาดหวง”

ทรพยากร/ ปจจยน าเขา

(Resources/Inputs)

กจกรรม (Activities)

ผลผลต (Outputs)

ผลลพธ (Outcomes)

ผลกระทบ (Impact)

แผนงานทจดเตรยมไว ผลทตงใจหรอผลทคาดหวงไว

ภาพท 2.1 แบบจ าลองโลจค (Logic Model) ทมา : W.K. Kellogg Foundation, 2004: p3

6) การวดเจคตคต/ทศนคต พจนานกรมฉบบราชบณฑตสถาน พ.ศ. 2542 (ราชบณฑตยสถาน , 2546 หนา 321)

ไดบญญตศพทวา เจตคต ซงตรงกบภาษาองกฤษค าวา Attitude มาจากภาษาลาตนค าวา Aptus หมายถง ทาทหรอความรสกของบคคลตอ สงใดสงหนง นอกจากนค าวา เจตคต หรอนกวชาการบางคนใชค าวา ทศนคต นน ไดมผใหค าจ ากดความไวมากมายรวมถงบรบทของการประเมนคา ดงน

รงสรรค ประเสรฐศร (2548) กลาววา ทศนคต หมายถง การประเมนหรอการตดสน เกยวกบความชอบหรอไมชอบในวตถ หรอเหตการณ ซงจะสะทอนใหเหนถงความรสกของคนคนหนง เกยวกบบางสงบางอยาง หรอเปนทาทหรอแนวโนมสวนบคคลทแสดงตอสงใดสงหนงอาจเปนบคคล กลมคน ความคด และสงของทไดรบ

วภาส ทองสข (2552) ไดใหความหมายของเจตคตไววา คอการประเมนหรอตดสนเพอสะทอนความรสกของคนเกยวกบความชอบหรอไมชอบในวตถ ส งของ บคคล หรอเหตการณ จากความหมายดงกลาวขางตน สรปไดวา เจตคต หมายถง ความรสก ความคด ความเชอของบคคลทมตอสงใด ๆ อนเนองมาจากความรและประสบการณทไดรบ ซงแสดง ออกมาเปนพฤตกรรมในลกษณะชอบ ไมชอบ เหนดวย ไมเหนดวย พอใจ ไมพอใจ ตอสงใด ๆ ในทศทางใด ทศทางหนงทงทางบวกและทางลบ

การวดเจตคตโดยตรงท าไดยากเนองจากเปนการวดความรสก นกคด ทแฝงอยในตวบคคลตามความหมายขางตน ดงนน การประเมนคาเจตคตของบคคลในเรองตางๆ จงเปนการวดทางออม เชน การถามสงตาง ๆ ทเกยวของกบเรองทตองการวดโดยใหบคคลเปาหมายเปนผตอบ ใหคะแนน หรอประเมนคาจากค าตอบตามความคดเหนตางๆทม (เจษฎา องกาบส, 2554) อยางไรกตามการวดเจตคต มความส าคญ 4 ประการ คอ

-12-

1) การวดเจตคตเพอท านาย เปนการวดเจตคตทท านายวาบคคลนนมความรสก นกคดเกยวกบเรองนนๆและกระท าไปอยางไร

2) การวดเจตคตเพ อเขาใจสาเหตและผล เป นการวด เจตคตจากการกระท า วา ท าไมบคคลนน ถงท าเรองตางๆ ดวยเหตผลใด

3) การวดเจตคตเพอหาทางปองกน เปนการวดเจตคตเพอประเมนความคดเหน ของคนคนหน ง เชน การรบบคคลเขาเปนแพทย พยาบาล นกบน อาจารย จ าเปนตองไดเจตคตทด และเหมาะสมตออาชพนน มฉะนนอาจท าใหเกดผลเสยหายตอผทเกยวของได

4) การวดเจตคตเพอหาทางแกไข เนองจากแตละคนมเจตคตทแตกตางกน คนในสงคมจงอาจมเจตคตทสอดคลอง ไมสอดคลองในเรองตางๆอยเสมอ ดงนนการวดเจตคตจะชวยแกไขใหบคคลทมเจตคตทไมด/ไมสอดคลองกบจรยธรรม คณธรรมของสงคม

วธการวดเจตคตมหลายวธ แตทนยมม ดงน 1) การวดเจตคตของเทอรสโทน เปนการวเคราะหคาความคดเหน (Scale Value)

กอนน าไปใชจรง เนองจากเราไมสามารถวดเจตคตของบคคลไดโดยตรง จงตองวดจากความคดเหนของบคคลโดยแบงความรสกออกเปน 11 ชวง เทาๆ กน และก าหนดคาน าหนกในแตละชวงชดเจน

2) การวดเจตคตตามวธของลเคอรท (Likert) เปนการวเคราะหคาความคดเหนหลงจากน าไปทดลองใชแลว การวดเจตคตของลเครทแบงระดบการวดเปนมาตราสวน 5 ระดบ โดยสเกลแตละระดบมความตอเนองจาก การเหนดวยอยางยง เหนดวย ไมแนใจไมเหนดวย และไมเหนดวยอยางยง แตละระดบก าหนดคะแนนเปน 5 4 3 2 และ 1 ตามล าดบ การวดแบบนนยมใชกนทวไป เพราะสรางไดงาย และใชไดผลด

3) การวดเจตคตตามวธของออสกด (Osgood) การวดแบบนใชค าคณศพทอธบายคณลกษณะของสงทวดออกเปนค าตรงกนขามกน เชน ด -เลว ชอบ-ไมชอบ เปนตน การวดแบบนประกอบดวยขอทใหเลอก 7 ขอ จากการประเมนคาสงใดสงหนงจากดานหนงไปอกดานหนง

อยางไรกตามจากการศกษาของ Cummins, R.A. and Gullone, E. (2000) พบวาการศกษาความพอใจของบคคลในเรองคณภาพชวตโดยขยายการวดจาก 5 (ตามวธของลเครท) ของหรอ 7 ระดบ (ตามวธของออสกด) นน ไมสงผลเสยหายตอความเทยงของขอมล (Reliability) ในทางตรงกนขามกลบยงเพมความรบรความพอใจ หรอความคดเหนไดกวางขน โดยสรปวาการวดความพงพอใจในคณภาพชวตควรใชระดบการวด 10 ระดบ

2.6 วธการประเมนผล

2.6.1 รปแบบการประเมนผล จากการศกษาแนวคดจากหลายๆ แนวคด จ งไดน าแบบจ าลอง Logic และ CIPP มา

ประยกตใช และสรางเปนกรอบแนวคดในการประเมนผลครงน ซงจะประเมนในดาน ปจจย กระบวนการ ผลผลต และผลลพธในเบองตน โดยค านงถงระยะเวลา และกระบวนการด าเนนงานตามขนตอนของโครงการ

-13-

2.6.2 ประเภทการประเมนผล การประเมนผลครงนเปนการประเมนผลในขณะทโครงการก าลงด าเนนงาน (Implementation

Evaluation) เพอประเมนความเชอมโยงสนบสนนซงกนและกนระหวางองคประกอบตาง ๆ ของโครงการ ตงแตปจจยทใชในการด าเนนโครงการจนถงผลลพธของโครงการ และใหหนวยงานทเกยวของน าผลการประเมนไปใชประกอบการพฒนาการด าเนนโครงการในระยะตอไปใหบรรลวตถประสงคของโครงการอยางแทจรง

2.6.3 แผนแบบการประเมนผล การประเมนผลครงนเปนการประเมนผลลพธ ในป 2560 เพอตอบวตถประสงคของโครงการ

โดยเปรยบเทยบกอนหลงทเกดขนจรงกบวตถประสงคโครงการทก าหนดไว โดยเปรยบเทยบกบแผน ทก าหนด

2.6.4 ประเดนและตวชวด จากการศกษาขอมลการด าเนนงาน แนวคดและทฤษฎการประเมนผล น ามาก าหนดประเดน ตวชวด และเกณฑการประเมนผล รายละเอยดดงน

ตารางท 2.1 ประเดน ตวชวด และเกณฑการวดของการประเมนผลธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร ป 2560

ประเดน ตวชวด เกณฑการวด 1. ปจจยน าเขา (Inputs: I)

1.1 งบประมาณ 1.2 ปจจยทสนบสนน 1.3 องคความร

- รอยละของงบประมาณทเบกจาย - ความทนเวลาของงบประมาณทไดรบ - จ านวนปจจย/สงของ ทสนบสนนใหสถาบนเกษตรกร - หลกสตร/เนอหาทถายทอด

เปรยบเทยบกบทไดรบการจดสรร

2. กระบวนการ (Processs: P) 2.1 การเตรยมความพรอมการจดตงธนาคาร 2.2 ความพรอมสถาบนเกษตรกร 2.2 การสนบสนนการด าเนนงาน

- มการจดท าคมอการด าเนนงานธนาคาร - ธนาคารทไดรบคมอการด าเนนงานธนาคาร - รอยละของสหกรณ/สถาบนเกษตรกรทเหนวาหลกเกณฑทก าหนดมความชดเจน - หลกเกณฑการคดเลอกสถาบนเกษตรกร - จ านวนธนาคารทมการก าหนดระเบยบ ระบบบญชฯลฯ - รอยละของชองทางการประชาสมพนธธนาคาร - การจดตงคณะกรรมการด าเนนกจการธนาคาร (การก าหนดระเบยบ ระบบบรหาร การรบฝาก ยม ถอน วางระบบบญชฯลฯ) - จ านวนครงในการจดเวทชมชนเพอชแจงรายละเอยดการด าเนนงาน - จ านวนครงในการตดตามการด าเนนงานธนาคารของสถาบนเกษตรกร

ม/ไมม ม/ไมม เทากบเปาหมาย เทากบเปาหมาย

ทมา : จากการศกษา หมายเหต : 1/อางองจากการรายงานการประเมนผลธนาคารสนคาเกษตรรอบ 12 เดอน (ปงบประมาณ พ.ศ.2560)

-14-

ตารางท 2.1 ประเดน ตวชวด และเกณฑการวดของการประเมนผลธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร ป 2560 (ตอ) ประเดน ตวชวด เกณฑการวด

3. ผลผลต (Outputs: O) 3.1 การจดตงธนาคาร 3.2 การสนบสนนปจจย 3.3 การมสวนรวม 3.4 การอบรมถายทอดความร 3.5 การใชบรการธนาคาร 3.6 การรบร

- จ านวนธนาคารขาวฯ ทจดตงไดตามแผน - จ านวนธนาคารทเปดด าเนนการตามรปแบบธนาคาร - จ านวนธนาคารทเปดใหบรการแลว - จ านวนเกษตรกรสมาชกทเขารวมโครงการ - จ านวนธนาคารทไดรบการสนบสนนปจจยการผลต/สงของ - รอยละของเกษตรกรสมาชกทมสวนรวมในการด าเนนงาน - รอยละของเกษตรกรทเขารบการอบรมถายทอดความร - รอยละของเกษตรกรทน าความรทไดรบไปปฏบต - รปแบบการใหบรการเกษตรกรสมาชกของแตละธนาคาร - รอยละของเกษตรกรสมาชกทใชบรการธนาคารแลว - รอยละของเกษตรกรทรบร/เขาใจการด าเนนงานธนาคาร

เทากบเปาหมาย ไมนอยกวารอยละ 801/ ไมนอยกวารอยละ 701/ ไมนอยกวารอยละ 301/

4. ผลลพธ (Outcomes: O) 4.1 มลคาการใหบรการ 4.2 ปจจยการผลตจากธนาคาร 4.3 การบรรเทาความเดอดรอน

ของเกษตรกร 4.4 ลดรายจายดานปจจยการผลต 4.5 ความตองการใชปจจยการ

ผลตของเกษตรกร 4.6 ขอคดเหนตอโครงการ

- มลคาปจจยการผลต และสนคาอปโภคบรโภคทเกษตรกร ยม/ฝาก/ถอน/คน สนคาเกษตร - ปรมาณ และมลคาการใชบรการในธนาคารของเกษตรกร - ประเภทของปจจยการผลตทเกษตรกรสมาชกยมจากธนาคาร - ความเพยงพอของปจจยการผลตภายในธนาคาร - คณภาพของปจจยการผลตภายในธนาคาร - มลคาความตองการปจจยการผลตของเกษตรกรเปรยบเทยบกบวงเงนทไดรบ - รอยละของเกษตรกรสมาชกทมความเดอดรอนดานปจจยการผลตลดลง - มลคาราคาปจจยการผลตภายในธนาคารเปรยบเทยบกบตลาดทวไป - รอยละของเกษตรกรสมาชกทมคาใชจายในการซอปจจยการผลตลดลง (เมลดพนธ/ปย/ยา/ฯลฯ) - มลคาความตองการปจจยการผลตของเกษตรกรเปรยบเทยบกบวงเงนทไดรบ -รอยละของเกษตรกรทมความตองการปจจยการผลตจากธนาคารเพมขน - ระดบความพงพอใจของเกษตรกรทมตอโครงการ (ดานการประชาสมพนธโครงการ/การจดตงธนาคาร/คณภาพของปจจยการผลต

- ความตองการปจจยการผลตของเกษตรกรเปรยบเทยบกบจ านวน/ปรมาณทสามารถยมไดจากธนาคาร

ทมา : จากการศกษา หมายเหต : 1/อางองจากการรายงานการประเมนผลธนาคารสนคาเกษตรรอบ 12 เดอน (ปงบประมาณ พ.ศ.2560)

-15-

2.6.5 การเกบรวบรวมขอมล 1) วธการเกบรวบรวมขอมล ใชแบบสอบถาม/แบบสมภาษณ เพอสอบถามกลมเกษตรกร

สมาชกธนาคาร คณะกรรมการบรหารจดการธนาคาร และเจาหนาททรบผดชอบธนาคารฯ ในพนท เพอวเคราะห และประมวลผลการด าเนนงาน ปญหา อปสรรคตางๆ ทเกดจากการด าเนนงาน และขอมลตนทนการผลตผาไหมของเกษตรกรในเบองตน เพอไว เปนขอมลส าหรบในการประเมนผลโครงการ ในระยะตอไป

2) แหลงขอมล 2.1) ขอมลปฐมภม (Primary data) ในการก าหนดขนาดตวอยางควรพจารณาใน 2

ประเดนคอ (ศนยประเมนผล, 2554) 1) ธรรมชาตของประชากร ถาประชากรทก าลงศกษา มคณสมบต เหมอนกนมาก

หรอมความแตกตางกนของลกษณะตางๆ ของสมาชกนอย การใชขนาดตวอยางจ านวนนอยกสามารถท าได 2) ลกษณะของงานวจย ซงงานวจยบางประเภท ไมจ าเปนตองใชกลมตวอยางขนาด

ใหญกได เชน งานวจยเชงทดลอง เปนตน ดงนนในการก าหนดขนาดตวอยางการประเมนผลครงน จงก าหนดโดยค านงถง

ธรรมชาตของประชากร ทมพนฐานเหมอนกน คอ ปลกขาวเปนหลก และมการใชบรการธนาคารในลกษณะเหมอนกน (ยม คน ฝาก ถอน) ประกอบกบขอจ ากดของจ านวนบคลากร และระยะเวลาในการส ารวจ จงก าหนดตวอยางโดยใชเกณฑ 10% จากประชากรเปาหมาย จ านวน 2,200 ราย ไดจ านวนเกษตรกรตวอยาง 220 ราย และสมธนาคาร 10 แหง จาก 21 แหง ในป 2560 แหงละ 22 ราย

2.2) ขอมลทตยภม (Secondary Data) เกบรวบรวมขอมลรายละเอยดโครงการ และผลการด าเนนโครงการทผานมาในป 2560 จากเอกสารทเกยวของของหนวยงานตาง ๆ อาท เอกสารคมอการด าเนนงานธนาคารสนคาเกษตร และสรปภาพรวมผลการด าเนนงานตามนโยบายรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ มาตรการธนาคารสนคาเกษตรของกรมสงเสรมสหกรณ และเอกสารรายงานการประเมนผล รอบสนปงบประมาณ 2560 งานตามนโยบายรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ ของส านกงาน เศรษฐกจการเกษตร 2.6.6 การวเคราะหขอมล

1) การวเคราะหเชงคณภาพ (Qualitative Analysis) เปนการวเคราะหเนอหาของขอมล ทรวบรวมมาไดทงหมด เชน แบบสมภาษณทเปนค าถามปลายเปด ขอความจากเอกสารรายงาน หรอขอมล จากการสงเกต น ามาวเคราะหตามเทคนคการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ตลอดจนปญหา อปสรรค และขอเสนอแนะโครงการ

2) การวเคราะห เชงปรมาณ (Quantitative Analysis) ในการประเมนผลครงนท าการวเคราะหโดยใชสถตเชงพรรณนา (Descriptive Statistics) เชน คาผลรวม คาเฉลย และคารอยละ เปนตน โดยเปรยบเทยบผลการด าเนนงานกบเปาหมาย และเกณฑทก าหนดไว และน าเสนอผลดวยวธพรรณนาประกอบตาราง

-16-

3) การวดเจตคต/ทศนคต วดโดยวธวดแบบลเคอรท (Likert Scale) ผสมผสานกบวธของออสกด (Osgood) กลาวคอ ก าหนดระดบคาคะแนนออกเปน 10 ระดบ แตละระดบมความตอเนองจากการเหนดวยอยางยงไปจนถง ไมเหนดวยอยางยง โดยก าหนดคะแนนเปน 10 9 8 7 6 5 4 3 2 และ 1 ตามล าดบ 2.7. ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการประเมนผล ใชเปนขอมลประกอบการตดสนใจของผบรหารกระทรวงเกษตรและสหกรณและกรมสงเสรมสหกรณในการพฒนาการด าเนนงานธนาคารทจดตงแลวใหบรรลวตถประสงคของธนาคารมากยงขน และขยายผลการจดตงธนาคารในพนทอนเพอบรรเทาความเดอดรอนของสมาชกธนาคารและคนในชมชนใหครอบคลมมากขน

บทท 3 สภาพทวไปของกลมเปาหมายโครงการ

ในสวนนเปนขอมลของกลมเกษตรกรตวอยาง จ านวน 125 ราย ทเขารวมเปนสมาชกโครงการธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกรป 2560 เกยวกบ เพศ อาย การศกษา พนทท าการเกษตร อาชพหลก และแหลงน าทใชในการเกษตร โดยมรายละเอยดดงน 3.1.1 เพศ อาย ระดบการศกษา ของเกษตรกรสมาชก

จากการสอบถามเกษตรกรสมาชกทเปนตวอยาง พบวา เปนเพศหญง รอยละ 50.00 และเพศชาย รอยละ 50.00 มอายเฉลย 55 ป เกษตรกรสมาชก รอยละ 63.20 จบการศกษาในระดบประถมศกษา รองลงมารอยละ 32.00 จบการศกษาระดบมธยมศกษา รอยละ 4.00 จบการศกษาระดบปรญญาตร และรอยละ 0.80 ไมไดเรยนหนงสอ และมพนทถอครองเฉลย 40.61 ไรตอครวเรอน(ตารางท 3.1) ตารางท 3.1 เพศ อาย และระดบการศกษาของเกษตรกรสมาชก

รายการ รอยละ 1. เพศ

- ชาย 50.00 - หญง 50.00 2. อายเฉลย (ป) 55 3. ระดบการศกษา

- ไมไดเรยนหนงสอ 0.80 - ประถมศกษา 63.20 - มธยมศกษา 32.00 - ปรญญาตร 4.00

4. พนทถอครองเฉลย (ไร/ครวเรอน) 40.61 ทมา : จากการส ารวจ (ขอมล ณ. มถนายน 2561)

3.1.2 อาชพหลก อาชพรอง และประสบการณการท าการเกษตรของเกษตรกรสมาชก

เกษตรกรสมาชกประกอบอาชพหลกคอ ปลกพช คดเปนรอยละ 97.60 รองลงมา คอ การเลยงสตว รอยละ 1.60 และท างานเอกชน คดเปนรอยละ 0.80 นอกจากนเกษตรกรสมาชกยงมอาชพอนเสรมดวย โดย รอยละ 27.40 รบจางนอกการเกษตร คาขาย/บรษทเอกชน รอยละ 15.07 ปลกพชอนๆ และรบจางการเกษตร รอยละ 10.96 เลยงสตว และรอยละ 4.11 รบราชการ (ตารางท 3.2)

-18-

ตารางท 3.2 อาชพหลก อาชพรอง และประสบการณการท าการเกษตรของเกษตรกรสมาชก รายการ รอยละ

1. อาชพหลก - ปลกพช 97.60 - เลยงสตว 1.60 - ท างานเอกชน 0.80

2. อาชพรอง/อาชพเสรม 2.1 ไมมอาชพเสรม 13.10 2.1 มอาชพเสรม 86.91

- ปลกพชอนๆ 15.07 - เลยงสตว 10.96 - รบจางการเกษตร 15.07 - รบจางนอกการเกษตร 27.40 - คาขาย/บรษทเอกชน 27.40 - รบราชการ 4.11

3. ประสบการท าการเกษตร (ป) 30 ทมา : จากการส ารวจ (ขอมล ณ เดอนมถนายน 2561)

3.1.3 สมาชกในครวเรอนของเกษตรกรสมาชก

เกษตรกรมสมาชกทอยอาศยในครวเรอนดวยกนเฉลย 4 รายตอครวเรอน โดยในการท าการเกษตร พบวา มการใชแรงงานภายในครวเรอนในการท าการเกษตรเฉลย 2 รายตอครวเรอน และเปนแรงงานจางจากขางนอกเฉลย 2 รายตอครวเรอน (ตารางท 3.3)

ตารางท 3.3 จ านวนสมาชกในครวเรอนของเกษตรกรสมาชก

รายการ ราย/ครวเรอน 1. สมาชกในครวเรอน 4 2. แรงงานทท าการเกษตร

- แรงงานในครวเรอน 2 - แรงงานจาง 2

ทมา : จากการส ารวจ (ขอมล ณ เดอนมถนายน 2561)

-19-

3.1.4 ลกษณะของพนททท าการเกษตร พนททท าการเกษตรของเกษตรกรสมาชก รอยละ 98.39 เปนพนทนาลมปานกลาง ซงเกษตรกร

จะใชส าหรบปลกขาว รอยละ 0.80 เปนพนทนาขาวขนน า และพนทปลกพชไร/พชสวน (ตารางท 3.4) ตารางท 3.4 ลกษณะของพนททท าการเกษตร

ลกษณะพนททางการเกษตร รอยละ 1. นาขาวขนน า 0.81 2. นาลมปานกลาง 98.39 3 ปลกพชไร/พชสวน 0.80

รวม 100.00 ทมา : จากการส ารวจ (ขอมล ณ เดอนมถนายน 2561)

3.1.5 แหลงน าทใชในการเกษตร

เกษตรกรตวอยางทเปนสมาชกธนาคาร รอยละ 52.40 ใชน าจากน าฝนในการท าการเกษตร รอยละ 24.20 ใชน าชลประทาน รอยละ 15.30 สบน าจากแหลงน าธรรมชาต รอยละ 5.60 ขดเจาะบอบาดาลดวยทนสวนตว และรอยละ 2.40 ใชน าจากบอ/สระน าในไรนา (ตารางท 3.6)

ตารางท 3.6 แหลงน าทใชในการเกษตรของเกษตรกรสมาชก

แหลงน าทใชในการเกษตร1/ รอยละ 1. น าฝน 52.40 2. น าชลประทาน 24.20 3. สบเองจากแหลงธรรมชาต 15.30 4. บอ/สระน าในไรนา 2.40 5. ขดเจาะบอบาดาลดวยทนสวนตว 5.60 ทมา : จากการส ารวจ (ขอมล ณ เดอนมถนายน 2561)

หมายเหต : 1/ สามารถเลอกไดหลายค าตอบ

3.1.6 แหลงปจจยการผลตทเกษตรกรน ามาเพาะปลก ในการเพาะปลกเกษตรกรจะน าปจจยการผลต ไดแก เมลดพนธ ปยเคม และยา/สารเคม

มาจากหลายแหลงดวยกน รายละเอยดดงน (ตารางท 3.7) แหลงปจจยการผลตหลกๆ ทเกษตรกรน ามาเพาะปลกมาจากสหกรณการเกษตร และ

ตลาดทวไปเปนหลก ทงน เกษตรกรน าเมลดพนธ ปยเคม ปยอนทรย ยา/สารเคม มาจากสหกรณการเกษตร/ธนาคารมากทสด รอยละ 61.20 79,70 36.40 และ 52.40 ตามล าดบ (ตารางท 3.7)

-20-

อยางไรกตาม เกษตรกรมการน าปจจยการผลตจากของตนเองมาใชเพาะปลก ไดแก เมลดพนธ และปยอนทรย ซงเกษตรกรมการผลตปยอนทรยใชในพนทนาของตนเอง ไมตองพงพาจากตลาด (ตารางท 3.7) ตารางท 3.7 แหลงปจจยการผลตทเกษตรกรน ามาเพาะปลก

หนวย : รอยละ

แหลงปจจยการผลต2/ ปจจยการผลต

เมลดพนธ ปยเคม ปยอนทรย ยา/สารเคม 1. ตลาดทวไป 10.70 31.10 31.80 52.40 2. สหกรณการเกษตร 61.20 79.70 36.40 52.40 3. ของตนเอง 35.50 27.30 4. อนๆ1/ 6.60

รวม 114.00 110.80 95.50 104.80 ทมา : จากการส ารวจ (ขอมล ณ เดอนมถนายน 2561)

หมายเหต : 1/อนๆ ไดแก ซอจากศนยเมลดพนธขาวชมชน/ไดรบแจกฟร 2/เกษตรกรสามารถใชปจจยการผลตไดมากกวา 1 แหลง

3.1.7 ขอมลการเขารวมโครงการตางๆ ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ

เกษตรกรตวอยาง นอกจากจะเปนสมาชกธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกรแลว พบวา รอยละ 32.00 เขารวมโครงการระบบสงเสรมการเกษตรแบบแปลงใหญ รอยละ 11.20 เขารวม โครงการศนยการเรยนรการเพมประสทธภาพการผลตดานเกษตร (ศพก.) รอยละ 2.40 เขารวมโครงการเกษตรอนทรย และโครงการสงเสรมเกษตรทฤษฎใหมดวย (ตารางท 3.8)

. ตารางท 3.8 ขอมลการเขารวมโครงการตางๆ ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ

รายการ1/ รอยละ 1. ศนยการเรยนรการเพมประสทธภาพการผลตดานเกษตร (ศพก.) 11.20 2. ระบบสงเสรมการเกษตรแบบแปลงใหญ 32.00 3. การพฒนาเกษตรอนทรย 2.40 4. การสงเสรมเกษตรทฤษฎใหม 2.40 ทมา : จากการส ารวจ (ขอมล ณ เดอนมถนายน 2561)

หมายเหต : 1/ สามารถเลอกไดหลายค าตอบ

-21-

3.1.8 ปญหาดานการท าการเกษตรของเกษตรกรสมาชก กอนเขารวมโครงการเกษตรกรรอยละ 69.60 ประสบปญหาดานราคาผลผลตตกต ามาก

ทสด รองลงมารอยละ 56.80 เปนปญหาดานโรคแมลงระบาด และ รอยละ 56.00 ขาดแคลนเงนทน หลงเขารวมโครงการ เกษตรกรรอยละ 68.00 ยงคงประสบปญหาราคาผลผลตตกต าอย แตลดจากกอนเขารวมโครงการรอยละ 1.60 แตเกษตรกรประสบปญหาดานโรคแมลงระบาด ลดลงรอยละ 8.80 และปญหาขาดแคลนเงนทน ลดลงรอยละ 4.80

จากการศกษาถงปญหาในการท าการเกษตรในดานตางๆ เชน แรงงาน เงนทน ปจจยการผลต โรคระบาด และการขาดแคลนเมลดพนธ / ปจจยการผลต และราคาปจจยการผลต มเกษตรกรทประสบปญหานลดลงรอยละ 8.00 และ 6.40 ตามล าดบ ซงสวนหนงเปนผลจากการทเกษตรกรใชบรการสหกรณการเกษตร/ธนาคารขาวฯ สวนปญหาดานอนๆ ลดลงเลกนอย ยกเวนปญหาการขาดแคนน า เนองจากปเพาะปลก 2560/61 สภาพอากาศแปรปรวน เกดพาย และอทกภย สงผลใหบางพนทประสบปญหาน าทวมพนทเกษตร (ตารางท 3.9)

ตารางท 3.9 ปญหาดานการท าการเกษตรของเกษตรกรสมาชก

หนวย : รอยละ ปญหา1/ การเขารวมโครงการ การเปลยนแปลง

(+/-) กอน หลง 1. ขาดแคลนแรงงาน 28.80 26.40 -2.40 2. ขาดแคลนเงนทน 56.00 51.20 -4.80 3. ขาดแคลนเมลดพนธ/ปจจยการผลตอนๆ 33.60 25.60 -8.00 4. ราคาเมลดพนธ/ปจจยการผลตสง 40.80 34.40 -6.40 5. ขาดแคลนน า 43.20 32.80 -10.40 6. ดนเสอมคณภาพ 26.40 22.40 -4.00 7. โรคแมลงระบาด 56.80 48.00 -8.80 8. ราคารผลผลตตกต า 69.60 68.00 -1.60 9. อนๆ ไดแก น าทวม 24.80 28.80 4.00 ทมา : จากการส ารวจ (ขอมล ณ เดอนมถนายน 2561)

หมายเหต : 1/ สามารถเลอกตอบไดหลายค าตอบ

3.1.9 แหลงทมาของเงนทนทใชในการเพาะปลก เกษตรกรสมาชก รอยละ 85.60 ใชเงนกส าหรบซอปจจยการผลตเพอน ามาเพาะปลก

โดยมาจากกองทนตางๆ ญาต/เพอนบาน ธกส. และสหกรณการเกษตร ซงสวนใหญแลวเกษตรกรจะกเงนจากสหกรณการเกษตร และธกส. เปนหลก คดเปนรอยละ 79.44 และ 20.56 ตามล าดบ อยางไรกตามมเกษตรกรทไมใชเงนก ใชเพยงเงนสวนตวของตนเอง คดเปนรอยละ 43.20

-22-

ทงน เกษตรกรประกอบอาชพโดยอาศยเงนกเปนหลก สงผลใหเกษตรกรมรายไดทลดลงเนองจากเมอเพาะปลกแลว ผลผลตทขายไดตองน าไปช าระคนเงนกพรอมดอกเบย ท าใหมรายได นอย (ตารางท 3.10) ตารางท 3.10 แหลงทมาของเงนทนทเกษตรกรใชในการเพาะปลก

แหลงทมาของเงนทน รอยละ 1. เงนก1/ 85.60

- กองทนตางๆ 7.48 - ญาต/เพอนบาน 3.74 - ธกส. 20.56 - สหกรณการเกษตร 79.44

2. เงนทนสวนตว 43.20 ทมา : จากการส ารวจ (ขอมล ณ เดอนมถนายน 2561)

หมายเหต : 1/ สามารถเลอกตอบไดหลายค าตอบ

บทท 4 ผลการประเมนผล

ป 2560 ด ำเนนกำรจดตงธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกรใน 21 แหง20 จงหวด ประเมนผล

โดยสมธนำคำรทเปนตวอยำงจ ำนวน 10 แหง จำก 21 แหง และสมตวอยำงจำกเกษตรกรทเปนสมำชก กบธนำคำรฯ ท ำกำรประเมนผลในดำนดำนปจจยน ำเขำ (Inputs) กระบวนกำร (Process) ผลผลต (Outputs) และผลกระทบ (Outcomes) ทเกดขนจำกโครงกำร รำยละเอยดดงน

4.1 ปจจยน าเขา (Inputs) 4.1.1 งบประมาณ และความทนเวลา

ส ำนกงำนสหกรณจงหวด ไดรบงบประมำณส ำหรบด ำเนนงำนโครงกำรธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกรในป 2560 ทง 21 แหง จ ำนวน 1,954,800 บำท ใชจำยงบประมำณไป จ ำนวน 1,954,790 บำท คดเปนรอยละ 99.99 ของงบประมำณทไดรบกำรจดสรร ทงน ในจงหวดอทยธำน ไดรบงบประมำณ 130,000 บำท ส ำหรบด ำเนนงำนโครงกำรธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกร 2 แหง เปนธนำคำรทจดตงในป 2559 จ ำนวน 1 แหง และ ป 2560 จ ำนวน 1 แหง และศรสะเกษ ไดรบงบประมำณส ำหรบด ำเนนงำนธนำคำรทจดตงในป 2560 จ ำนวน 2 แหง (ตำรำงท 4.1)

ตารางท 4.1 งบประมาณทหนวยงานไดรบการจดสรรแยกเปนรายจงหวด

ล าดบ จงหวด งบประมาณ (บาท)

รอยละ แผน ผล

1. อทยธำน2/ 130,000 130,000 100.00 2. กำฬสนธ 89,200 89,200 100.00 3. ชยนำท1/ 89,200 89,200 100.00 4. ชยภม 89,200 89,200 100.00 5. พษณโลก1/ 89,200 89,200 100.00 6. พะเยำ1/ 89,200 89,200 100.00 7. บรรมย1/ 89,200 89,200 100.00 8. อตรดตถ 89,200 89,200 100.00 9. สโขทย1/ 89,200 89,200 100.00

ทมำ : : กรมสงเสรมสหกรณ (ขอมล ณ เดอนกนยำยน 2561)

หมำยเหต : 1/ธนำคำรส ำรวจในป 2560 2/งบประมำณส ำหรบธนำคำรทจดตงป 2559 จ ำนวน 1 แหง และป 2560 จ ำนวน 1 แหง 3/จงหวดศรสะเกษ จดตงธนำคำรในป 2560 จ ำนวน 2 แหง

-24-

ตารางท 4.1 งบประมาณทหนวยงานไดรบการจดสรรแยกเปนรายจงหวด (ตอ)

ล าดบ จงหวด งบประมาณ (บาท)

รอยละ แผน ผล

10. ล ำพน1/ 89,200 89,200 100.00 11. ศรสะเกษ3/ 130,000 130,000 100.00 12. ปทมธำน 89,200 89,200 100.00 13. ล ำปำง1/ 89,200 89,200 100.00 14. เชยงรำย 89,200 89,200 100.00 15. พระนครศรอยธยำ1/ 89,200 89,190 99.99 16. พจตร 89,200 89,200 100.00 17. เพชรบรณ1/ 89,200 89,200 100.00 18. สกลนคร 89,200 89,200 100.00 19. อบลรำชธำน1/ 89,200 89,200 100.00 20. นำน 89,200 89,200 100.00

รวม 1,954,800 1,954,790 99.99 ทมำ : : กรมสงเสรมสหกรณ (ขอมล ณ เดอนกนยำยน 2561)

หมำยเหต : 1/ธนำคำรส ำรวจในป 2560 2/งบประมำณส ำหรบธนำคำรทจดตงป 2559 จ ำนวน 1 แหง และป 2560 จ ำนวน 1 แหง 3/จงหวดศรสะเกษ จดตงธนำคำรในป 2560 จ ำนวน 2 แหง

4.1.2 การสนบสนนการด าเนนงาน

1) ปจจย/สงของทสนบสนนใหสถำบนเกษตรกร/กลมเกษตรกร หนวยงำนไมไดจดสรร/สนบสนนปจจยกำรผลต/สงของตำงๆ ใหกบสถำบนเกษตรกร/

กลมเกษตรกรทจดตงธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกร แตเปนกำรสนบสนนในดำนกำรประชำสมพนธ จดท ำแผนพบประชำสมพนธ และปำยประชำสมพนธธนำคำรใหกบสถำบนเกษตรกร

2) หลกสตร/เนอหำควำมรทถำยทอด 2.1) คณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำร

ส ำนกงำนสหกรณจงหวด จดอบรมใหควำมร เพอสนบสนนกำรด ำเนนงำนธนำคำรใหกบคณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำรฯ และเกษตรกรทสมครเปนสมำชก โดยหลกสตรทจดอบรมใหนน มควำมแตกตำงกนไป เนอหำทจดอบรมใหกบใหคณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำร รอยละ 90 เปนเรองควำมเปนมำของธนำคำรขำวฯ รอยละ 100 เรองหลกกำรด ำเนนงำนธนำคำร ระเบยบเงอนไขกำร

-25-

ใชบรกำรธนำคำร รอยละ 50 เรองรปแบบกำรบนทกบญชของธนำคำรรอยละ 60 เรองเทคโนโลยกำรผลตขำว และรอยละ 10 เรองแผนกำรด ำเนนงำนประชำสมพนธ (ตำรำงท4.2)

ตารางท 4.2 หลกสตร/เนอหาความรทถายทอดใหคณะกรรมการบรหารจดการธนาคาร

เนอหา1/ รอยละ 1. ควำมเปนมำกำรจดตงธนำคำร 90.00 2. หลกกำรด ำเนนงำนธนำคำร/ระเบยบ/เงอนไข 100.00 3. รปแบบบญชธนำคำร 50.00 4. เทคโนโลยกำรผลตขำว 60.00 5. แผนกำรด ำเนนงำนประชำสมพนธ 10.00 ทมำ : ส ำนกงำนสหกรณจงหวด (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561) หมำยเหต : 1/ ตอบไดมำกกวำ 1 ค ำตอบ

2.2) เกษตรกรสมำชก ส ำหรบหลกสตร/เนอหำทอบรมใหกบเกษตรกรสมำชกธนำคำร ส ำนกงำนสหกรณ

จงหวดจดอบรมใหควำมรในดำนเทคโนโลยกำรผลตทเหมำะสม คดเปนรอยละ 88.89 รองลงมำอบรมรมเรองกำรปรบปรงคณภำพผลผลต คดเปนรอยละ 55.56 เรองกำรรวมกลมเกษตรกร และเรองกำรลดตนทนดวยกำรใชเครองจกรกล คดเปนรอยละ 11.11 เทำกน (ตำรำงท 4.3 ) ตารางท 4.3 หลกสตร/เนอหาความรทถายทอดใหเกษตรกรสมาชกธนาคาร

หลกสตร/เนอหาการอบรม1/ รอยละ 1. เทคโนโลยกำรผลตขำวทเหมำะสม 88.89 2. กำรปรบปรงคณภำพผลผลต 55.56 3. กำรรวมกลม 11.11 4.กำรลดตนทนกำรผลตดวยเครองจกรกลกำรเกษตร 11.11 ทมำ : ส ำนกงำนสหกรณจงหวด (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561) หมำยเหต : 1/ ตอบไดมำกกวำ 1 ค ำตอบ

-26-

4.2 กระบวนการ (Process) 4.2.1 การเตรยมความพรอมการจดตงธนาคาร

1) กำรจดท ำคมอกำรด ำเนนงำนธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกร ส ำนกงำนสหกรณจงหวดจดท ำคมอกำรด ำเนนงำนธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกร

เพอใชเปนแนวทำงในกำรด ำเนนงำนจดตงธนำคำรใหกบสหกรณกำรเกษตรคดเปนรอยละ 80 และอกรอยละ 20 ไมไดจดท ำเปนคมอ แตเปนกำรน ำรำงระเบยบกำรด ำเนนงำนธนำคำรใหกบสหกรณกำรเกษตรแทน (ตำรำงท 4.4) ตารางท 4.4 การจดท าคมอการด าเนนงานธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร

การจดท าคมอการด าเนนงานธนาคาร รอยละ 1.จดท ำคมอ 80.00 2.ไมไดจดท ำคมอ 20.00 รวม 100.00

ทมำ : ส ำนกงำนสหกรณจงหวด (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

2) สหกรณกำรเกษตรทไดรบคมอกำรด ำเนนงำนธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกร

สหกรณกำรเกษตร รอยละ 70 ไดรบคมอกำรด ำเนนงำนธนำคำร และอกรอยละ 30 ไมไดรบคมอ แตไดรบเปนรำงระเบยบสหกรณในกำรด ำเนนงำนธนำคำรฯ แทน ซงคณะกรรมกำรธนำคำรฯ เหนวำคมอทไดรบมควำมชดเจน มคำคะแนนเฉลย 7.83 (ตำรำงท4.5) ตารางท 4.5 สหกรณการเกษตรทไดรบคมอการด าเนนงานธนาคาร และระดบความชดเจนของคมอ

รายการ รอยละ 1. สหกรณการเกษตรทไดรบคมอการด าเนนงานธนาคาร

- ไดรบคมอ 70.00 - ไมไดรบคมอ 30.00

2. คะแนนความชดเจนของคมอทไดรบ (คะแนนเฉลย) 7.83 ทมำ : คณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำร (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

3) หลกเกณฑกำรคดเลอกสถำบนเกษตรกร

ในกำรคดเลอกสถำบนเกษตรกรเพอจดตงเปนธนำคำรขำว จะคดเลอกตำมหลกเกณฑ ทสวนกลำงไดก ำหนดไว ดงน

- เปนสหกรณหรอกลมเกษตรกรตำมประกำศกรมตรวจบญชสหกรณ เรอง กำรก ำหนดหลกเกณฑกำรจดขนำดสหกรณ และกลมเกษตรกร พ.ศ. 2556 ประกำศ ณ วนท 15 พฤษภำคม 2556

-27-

เพอใหสหกรณสำมำรถด ำเนนธรกจอย ในระดบจดคมทน และขยำยธรกจใหสำมำรถตอบสนอง ควำมตองกำรของสมำชกได

- เปนสหกรณหรอกลมเกษตรกรทมโรงสขำวเปนของตนเอง และปจจบนยงด ำเนนกจกำรโรงสขำวอย โดยกำรแปรรปเปนขำวสำร หรอมกำรบรกำรสมำชกในกำรสขำวเพอบรกำรสมำชกในพนท

- เปนสหกรณ/กลมเกษตรกรทมสมำชกทท ำอำชพกำรเกษตร เชน ปลกขำว ท ำกำรเกษตรดำนอน ๆ ซงอยในบรเวณใกลเคยงกน

- เป นสหกรณ/กลมเกษตรกร กรมสงเสรมสหกรณไดพจำรณำคดเลอก และสมครใจเขำรวมโครงกำรทจะด ำเนนกำรในรปแบบธนำคำรสนคำเกษตร (ธนำคำรขำวสถำบนเกษตรกร)

- มเจำหนำท เพอท ำหนำทใหบรกำรรปแบบธนำคำรสนคำเกษตร โดยอำจปฏบตงำน ตำมโครงกำรชดเจน หรออำจมกำรมอบหมำยใหปฏบตงำนดำนบรกำรธนำคำรสนคำเกษตรเพมเตม จำกงำนปกตทสหกรณ/กลมเกษตรกรด ำเนนกำร

นอกจำกน คณะกรรมกำรด ำเนนกำรสหกรณจะพจำรณำคดเลอกคณะกรรมกำรบรหำรธนำคำรขำว โดยใหคณะกรรมกำรบรหำรธนำคำรขำว ก ำหนดหลกเกณฑ คณสมบตสมำชก หลกเกณฑกำรใหบรกำรธนำคำร และระเบยบในกำรด ำเนนงำนธนำคำรขำวใหเหมำะสมกบบรบทของแตละสหกรณ/กลมเกษตรกร รวมทงบรหำรธนำคำรขำวใหเปนไปตำมวตถประสงค โดยหลกเกณฑคณสมบตทก ำหนดนน ส ำนกงำนสหกรณจงหวด จะน ำมำพจำรณำในกำรคดเลอกสหกรณกำรเกษตร/กลมเกษตรกร เพอจดตงเปนธนำคำร คดเปนรอยละ 80 อกรอยละ 20 ไมไดน ำมำพจำรณำ เนองจำกเปนกำรระบเปำหมำยจำกสวนกลำงใหจดตงธนำคำร (ภำพท 4.1)

ภาพท 4.1 การพจารณาคดเลอกสหกรณ/กลมเกษตรกรเพอจดตงเปนธนาคาร ทมำ : ส ำนกงำนสหกรณจงหวด (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

พจารณาตามหลกเกณฑ, 80.00%ไมพจารณาตาม

หลกเกณฑ, 20.00%

-28-

จำกกำรสอบถำมคณะกรรมกำร พบวำ คณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำรรอยละ 90.00 ทรำบหลกเกณฑกำรคดเลอกสถำบนเกษตรกร รอยละ 10.00 ไมทรำบ เนองจำกเปนกำรระบกลมเปำหมำยในกำรจดตงธนำคำรมำจำกกรมสงเสรมสหกรณ ส ำนกงำนสหกรณจงหวดจงเขำไปชแจงกบกลมเปำหมำยโดยตรง โดยคณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำรททรำบหลกเกณฑกำรคดเลอกสหกรณเพอจดตงเปนธนำคำรนน เหนวำหลกเกณฑมควำมชดเจนดคดเปนคะแนนเฉลย 7.56 (ตำรำงท 4.6)

ตารางท 4.6 การรบทราบ และความชดเจนของหลกเกณฑการคดเลอกสถาบนเกษตรกร รายการ รอยละ

1. การรบร/ทราบหลกเกณฑการคดเลอก สถาบนเกษตรกร - ทรำบหลกเกณฑ 90.00 - ไมทรำบหลกเกณฑ 10.00

2. คะแนนความชดเจนของหลกเกณฑฯ (คาคะแนน) 7.56 ทมำ : จำกคณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำร (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

4.2.2 ความพรอมของสถาบนเกษตรกร 1) กำรก ำหนดระเบยบวธกำรด ำเนนงำนธนำคำร

ในกำรด ำเนนงำนธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกร รอยละ 80 ก ำหนดระเบยบเงอนไขอยำงชดเจนเรยบรอยแลว อกรอยละ 20 ไมไดก ำหนดแยกชดเจน เนองจำกใชระเบยบเดยวกนกบระเบยบของสหกรณกำรเกษตร เพรำะสวนใหญเปนรปแบบเดยวกบทสหกรณกำรเกษตรใหบรกำรเกษตรกรสมำชกอยแลว ซงในระเบยบวธกำรด ำเนนงำนธนำคำร จะมทงกำรใหบรกำรยม - คน ฝำก - ถอน และแลกเปลยน สนคำเกษตร ตำมแตละธนำคำรจะตกลงกน โดยจะก ำหนดวงเงนใหกบเกษตรกรสมำชกแตละรำย ในแตละธนำคำรจะมกำรก ำหนดระเบยบเงอนไขและวงเงนในกำรยม ฝำก และแลกเปลยนสนคำเกษตรแตกตำง กนไป ขนอยกบควำมพรอมหรอควำมเหมำะสมของสหกรณเอง และในกำรช ำระคนจะตองมำช ำระคน ตำมมลคำทไดยมไปตำมแตขอตกลง ซงกอนกำรยม เกษตรกรสมำชกจะตองเขยนสญญำยม/ถอน/แลกเปลยน และมคนค ำประกนสญญำดงกลำว เฉลย 2 - 4 คน (ภำพท 4.2)

ภาพท 4.2 การก าหนดระเบยบวธการด าเนนงานธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร ทมำ : จำกกำรส ำรวจ(ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

ก าหนดแลว, 80.00%

ยงไมไดก าหนด, 20.00%

-29-

2) กำรประชำสมพนธ ส ำนกงำนสหกรณจงหวดมแผนด ำเนนกำรประชำสมพนธกำรด ำเนนงำนธนำคำรขำวใน

สถำบนเกษตรกรใหกบสมำชกและประชำชนทวไปจ ำนวน 1 ครงตอสหกรณ รวม 31 สหกรณ โดยเปนธนำคำรทจดตงป 2559 จ ำนวน 10 แหง และป 2560 จ ำนวน 21 แหง ด ำเนนกำรไดทงหมด 61 ครง คดเปนรอยละ 197 ของเปำหมำย (ขอมล ณ กนยำยน 2560)

ในกำรประชำสมพนธ เปนกำรด ำเนนกำรรวมกนระหวำง ส ำนกงำนสหกรณจงหวดและสหกรณกำรเกษตร ด ำเนนกำรประชำสมพนธโดยใชสอตำงๆ เพอชกชวน แนะน ำใหเกษตรกรรจก และเขำใจรปแบบกำรด ำเนนงำนธนำคำร และเชญชวนสมครเปนสมำชกธนำคำรขำวฯ โดยใชสอตำงๆ หลำยชองทำง ทงน เมอแยกตำมสอทใชในกำรประชำสมพนธ พบวำ สวนใหญประชำสมพนธทำงสอสงพมพ ไดแก ปำยคทเอำท และ แผนพบ คดเปนรอยละ60.00 รองลงมำประชำสมพนธทำงสอกจกรรม เชน กำรจดท ำชนวำงแผนพบ เปนมมธนำคำรขำวฯ โดยเฉพำะ กำรจดประเพณตำงๆ เปนตน คดเปนรอยละ 40.00 และ สออเลกทรอนกส ไดแก วทยเสยงตำมสำยในหมบำน รอยละ 10.00 (ตำรำงท 4.7)

ตารางท 4.7 ชองทางของสอทใชในการประชาสมพนธ ชองทางสอทใชในการประชาสมพนธ1/ รอยละ

1. สอสงพมพ - แผนพบ - ปำยไวนล

60.00 50.00 50.00

2. สอกจกรรม - มมชนวำงแผนพบ - ปำยคดเอำท - จดงำนนทรรศกำร

40.00 10.00 10.00 20.00

3. สออเล กทรอนกส (เสยงตำมสำยในหมบำน) 10.00 ทมำ : ส ำนกงำนสหกรณจงหวด (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

หมำยเหต : 1/ตอบไดมำกกวำ 1 ค ำตอบ

-30-

ภาพท 4.3 ตวอยางแผนผบในการประชาสมพนธธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร ทมำ : ส ำนกงำนสหกรณจงหวดบรรมย

-31-

3) รปแบบกำรบนทกบญชของธนำคำร สหกรณกำรเกษตรทด ำเนนกำรจดตงธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกรแลว มกำรก ำหนด

รปแบบกำรท ำบญชภำยในธนำคำรเรยบรอยแลว โดยรอยละ 90.00 เปนกำรท ำบญชในระบบคอมพวเตอร โดยใชโปรแกรม Excel อกรอยละ 10 เปนกำรท ำบญชโดยบนทกดวยมอ ซงสหกรณฯ ทท ำบญชในระบบคอมพวเตอร จะบนทกขอมลทแตกตำงกนไป บำงแหงบนทกทงปรมำณปจจยกำรผลต มลคำปจจยกำรผลตทยม มลคำทช ำระคน/มลคำถอนคน บำงแหงบนทกเพยงมลคำ เปนภำพรวม และบนทกไววำเปนลกหนธนำคำร แตเมอถงระยะเวลำกำรรำยงำนผลกำรด ำเนนงำนประจ ำป สหกรณไมไดแยกรำยละเอยดคำใชจำยเปนคำใชจำยของธนำคำร เปนกำรรำยงำนคำใชจำยในภำพรวมของสหกรณกำรเกษตรเทำนน (ภำพท 4.4)

ทงนในกำรบนทกขอมลของลกหน/เกษตรกรสมำชกทมกำรใชบรกำรธนำคำรนน ยงไมเปนไปในรปแบบเดยวกน สหกรณบำงแหงบนทกเพยงแคมลคำกำรใชบรกำร บำงแหงบนทกทงปรมำณ และมลคำกำรยมคน ซงมทงแยกประเภทกำรใชบรกำร แยกปจจยกำรผลตทยม

ภาพท 4.4 รปแบบการบนทกบญชของธนาคาร ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

4.2.2 การสนบสนนการด าเนนงาน 1) กำรจดเวทชมชน/จดประชมชแจงรำยละเอยดกำรด ำเนนงำน

สหกรณจงหวดจดประชมชแจงคณะกรรมกำรของสหกรณกำรเกษตรเพออธบำย และชแจงรำยละเอยดรปแบบกำรด ำเนนงำนธนำคำรใหทรำบกอน หลงจำกนนจงจดเวทชมชน โดยเชญเกษตรกร ทเปนสมำชกของสหกรณกำรเกษตรเขำรวมประชม เพออธบำยแนวทำงกำรด ำเนนงำน ใหควำมรทมำ ของโครงกำร เพอใหเกษตรกรสมำชกเกดควำมเขำใจ และสนใจสมครใจเขำรวมโครงกำร

ในป 2560 ส ำนกงำนสหกรณจงหวดมแผนกำรจดเวทชมชน/จดประชมชแจ ง แนวทำงกำรด ำเนนงำนธนำคำรใหสหกรณกำรเกษตรรบทรำบจ ำนวน 1 ครงตอแหง ซงสำมำรถท ำได ตำมเปำหมำย

บนทกดวยระบบคอมพวเตอร,

90.00%

บนทกดวยมอ, 10.00%

-32-

2) กำรใหค ำแนะน ำ/กำรตดตำมกำรด ำเนนงำนธนำคำร ส ำนกงำนสหกรณจงหวดมกำรตดตำมใหค ำแนะน ำกำรด ำเนนงำนในรปแบบธนำคำร

แกสหกรณกำรเกษตรเฉลย เดอนละ 1 ครง โดยมแผนกำรตดตำมและรำยงำนผลกำรด ำเนนงำน จ ำนวน 12 ครงตอปตอแหง ซงหนวยงำนสำมำรถด ำเนนกำรไดตำมเปำหมำยทกแหง

4.3 ผลผลต (Outputs)

4.3.1 การจดตงธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร 1) ธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกรทจดตงในป 2560 ไดตำมแผน

ป 2560 ด ำเนนกำรจดตงธนำคำรขำวสถำบนเกษตรกรไดจ ำนวน 21 แหง 20 จงหวด ตำมเปำหมำย ในพนทจงหวดเพชรบรณ มหำสำรคำม ศรสะเกษ สโขทย บรรมย อบลรำชธำน ปทมธำน อตรดตถ เชยงรำย พะเยำ ล ำพน พระนครศรอยธยำ ชยนำท สกลนคร กำฬสนธ ชยภม ล ำปำง พษณโลก อทยธำน พจตร และนำน (ตำรำงท 4.8)

ธนำคำรทสำมำรถด ำเนนงำนในรปแบบธนำคำร และใหบรกำรไดภำยในป 2560 จ ำนวน 15 แหง และมธนำคำรทด ำเนนงำนในรปแบบธนำคำร แตยงมไมมเกษตรกรมำสมครสมำชกและใชบรกำร จ ำนวน 2 แหง ไดแก สหกรณกำรเกษตรเมองลบแล จ ำกด จงหวดอตรดตถ และสหกรณกำรเกษตรสนตสข จ ำกด จงหวดนำน ทงนยงมธนำคำรขำวฯ อก 4 แหงทยงไมมกำรด ำเนนงำนในรปแบบธนำคำร และไมสำมำรถใหบรกำรไดทนภำยในป 2560 ไดแก สหกรณกำรเกษตรเพอกำรตลำดลกคำ ธกส. ศรสะเกษ จ ำกด สหกรณกำรเกษตรกนทรลกษณ จ ำกด จงหวดศรสะเกษ สหกรณกำรเกษตรหงำวตบเตำ จ ำกด จงหวดเชยงรำย และสหกรณกำรเกษตรเขตจดรปทดนพอกใหญ จ ำกด จงหวดสกลนคร เนองจำกควำมไมพรอมของสหกรณกำรเกษตรเอง รวมทงระบบ กำรบรหำรงำนภำยในสหกรณดวย ดงเชน ทสหกรณกำรเกษตร หงำวตบเตำ มกำรปรบเปลยนคณะกรรมกำรบรหำรสหกรณใหมทงหมด ท ำใหคณะกรรมกำรชดใหมทเพงมำรบหนำทยงไมเขำใจกำรด ำเนนงำนธนำคำรขำวเทำทควร ประกอบกบเจำหนำทสหกรณจงหวดยงไมเขำใจรปแบบกำรด ำเนนงำนอยำงชดเจน (ตำรำงท 4.8)

-33-

ตารางท 4.8 ธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกรทจดตงในป 2560 ไดตามแผน รายการ จงหวด แหง

1. ด าเนนงานตามรปแบบธนาคาร และเปดใหบรการแลวทนภายในป 2560 16 1.1 สหกรณกำรเกษตรนคมลำนสก จ ำกด อทยธำน 1 1.2 สหกรณกำรเกษตรกมำลำไสย จ ำกด กำฬสนธ 1

1.3 สหกรณกำรเกษตรเมองชยนำท จ ำกด ชยนำท3/ 1

1.4 สหกรณกำรเกษตรเกษตรสมบรณ จ ำกด ชยภม3/ 1

1.5 สหกรณกำรเกษตรพรหมพรำม จ ำกด พษณโลก 1

1.6 สหกรณกำรเกษตรจน จ ำกด พะเยำ3/ 1

1.7 ชมนมสหกรณกำรเกษตรบรรมย จ ำกด บรรมย3/ 1

1.8 สหกรณกำรเกษตรเมองลบแล จ ำกด อตรดตถ 1

1.9 สหกรณกำรเกษตรนคมหนองบว จ ำกด สโขทย3/ 1

1.10 สหกรณกำรเกษตรเมองล ำพน จ ำกด ล ำพน3/ 1

1.11 สหกรณกำรเกษตรล ำลกกำ จ ำกด ปทมธำน 1

1.12 สหกรณนคมหำงฉตร จ ำกด ล ำปำง3/ 1

1.13 สหกรณกำรเกษตรทำเรอ จ ำกด พระนครศรอยธยำ3/ 1

1.14 สหกรณกำรเกษตรเมองพจตร จ ำกด พจตร 1

1.15 สหกรณกำรเกษตรเพชรบรณ จ ำกด เพชรบรณ3/ 1

1.16 สหกรณกำรเกษตรมวงสำมสบ จ ำกด อบลรำชธำน3/ 1

2. มการด าเนนงานในรปแบบธนาคาร แตไมมเกษตรกรมาใชบรการ 1 2.1 สหกรณกำรเกษตรสนตสข จ ำกด นำน2/ 1

3. ไมมการด าเนนงานตามรปแบบธนาคาร และเปดใหบรการทนภายในป 2560 4 3.1 สหกรณกำรเกษตรเพอกำรตลำดลกคำ ธกส. ศรสะเกษ จ ำกด

ศรสะเกษ1/ 1

3.2 สหกรณกำรเกษตรกนทรลกษณ จ ำกด ศรสะเกษ1/ 1 3.3 สหกรณกำรเกษตรเหงำวตบเตำ จ ำกด เชยงรำย1/ 1 3.4 สหกรณกำรเกษตรเขตจดรปทดนพอกใหญ จ ำกด สกลนคร1/ 1

รวม 21 ทมำ : ส ำนกงำนสหกรณจงหวด (ขอมล ณ กนยำยน 2560) หมำยเหต : 1/ธนำคำรทไมสำมำรถด ำเนนงำนรปแบบธนำคำรและใหบรกำรไดทนภำยในป 2560

2/เปดใหด ำเนนกำรทนในป 2560 แตไมมเกษตรกรมำใชบรกำร 3/ธนำคำรทตกเปนตวอยำงในกำรส ำรวจ

-34-

2) มลคำปจจยกำรผลต และสนคำอปโภคบรโภคทธนำคำรใหเกษตรกรยม ในภำพรวม สมำชกทเขำรวมโครงกำรในป 2560 มำใชบรกำรธนำคำรทงหมดจ ำนวน

6,013 รำย คดเปนรอยละ 429.50 ของเปำหมำย 1,400 รำย เกษตรกรสมำชกใชบรกำรในกำรยมปจจยกำรผลต เชน ปย เคมภณฑ เมลดพนธขำว ขำวเปลอก ขำวสำร เมลดพนธพช ยำปรำบศตรพช อปกรณกำรเกษตร และน ำมนเชอเพลง เปนตน คดเปนมลคำกำรยมปจจยกำรผลตทงหมด จ ำนวน 13,858,189.00 บำท คดเปนรอยละ 38.20 ของมลคำปจจยกำรผลตและสนคำทงหมดทใหยม ยมสนคำอปโภคบรโภคจ ำนวน 22,3422,061 บำท คดเปนรอยละ 61.80 ของมลคำกำรยม โดยเกษตรกรช ำระคนแลว เปนเงนมลคำ 616,500 บำท คดเปนรอยละ 4.45 ของมลคำปจจยกำรผลตทยม กำรช ำระคนยงมนอยเนองจำกยงไมครบก ำหนดระยะเวลำในกำรช ำระคน ทงน เกษตรกรยมปยเคมจำกธนำคำรมำกทสด รอยละ 72.43 มลคำ จ ำนวน 10,037,879.00บำท เมลดพนธขำว รอยละ 20.61 คดเปนมลคำ 2,855,760.00 บำท (ตำรำงท 4.9)

รบฝำกสนคำจำกเกษตรกร มลคำทงหมด 604,600 บำท ซงเปนกำรฝำกขำวเปลอกเจำ และขำวเปลอกเหนยวทสหกรณกำรเกษตรจน จ ำกด จงหวดพะเยำ และทยอยถอนขำวคน โดยทสหกรณฯ ไดรำยไดจำกกำรด ำเนนกำรรบฝำกขำวเปลอกจำกกำรสแปรรป เชน คำขำวปลำย ร ำละเอยด ร ำหยำบ หรอแกลบ เปนตน ส ำหรบสหกรณฯ อน เปนกำรรวบรวมขำวเปลอกทเกษตรกรน ำมำจ ำหนำย และจำยเงนใหกบเกษตรกรทนท ไมไดเปนลกษณะดงทกลำวมำขำงตน และสหกรณอนๆ จะมกำรรบฝำกเงนจำกสมำชกดวย หำกสมำชกท ขำยขำวเปลอกไดแลว มเงนคงเหลอยงไมประสงคจะรบคนทนท กจะน ำเงนฝำก ฝำกไวกบสหกรณ โดยฝำกเงนจ ำนวน 757,416.25 บำท (ตำรำงท 4.10)

ตารางท 4.9 มลคาปจจยการผลต และสนคาอปโภคบรโภคทใหเกษตรกรยม

รายการ จ านวน (บาท) รอยละ 1. มลคาปจจยการผลตทใหยม 13,858,189.00 38.20

1.1. ปยและเคมภณฑ 10,037,879.00 69.86 1.2. เมลดพนธขำว 2,855,760.00 19.88 1.3. เมลดพนธพช 221,900 1.54 1.4. ยำปรำบศตรพช 170,640 1.19 1.5. อปกรณกำรเกษตร 29,380 0.20 1.6. น ำมนเชอเพลง 542,630 3.78

2. มลคาสนคาอปโภคบรโภคทใหยม1/ 22,422,061 61.80 รวมมลคาสนคาทงหมดทใหยม 36,280,250 100.00 3. การช าระคนปจจยการผลต 616,500.00 4.452/ ทมำ : กรมสงเสรมสหกรณ (ขอมล ณ เดอนกนยำยน 2560) หมำยเหต : 1/ ไดแก ขำวสำร/สนคำอปโภคบรโภคอนๆ

2/ คดรอยละจำกมลคำปจจยกำรผลตทยม

-35-

ตารางท 4.10 มลคาการรบฝากสนคาเกษตร

รายการ ปรมาณ (กก.) จ านวน (บาท) 1. รบฝากสนคาเกษตร 80,800 604,600

1.1 ขำวเปลอกเจำ 6,600 75,600 1.2 ขำวเปลอกเหนยว 74,200 529,000

2. เงนฝาก 757,416.25 รวมมลคาการรบฝากสนคาเกษตรทงหมด 1,362,016.25

ทมำ : จำกกำรส ำรวจ และกรมสงเสรมสหกรณ (ขอมล ณ เดอนกนยำยน 2560)

3) จ ำนวนสมำชกธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกร

ธนำคำรขำว ฯ ทจดตงในป 2560 ทง 21 แหง นน มเกษตรกรมำสมครสมำชกทงหมดจ ำนวน 5,884 รำย คดเปนรอยละ 280.19 ของเปำหมำย 2,100 รำย ในป 2560 ทงนธนำคำรขำวฯ ทตกเปนตวอยำงส ำรวจ จ ำนวน 10 แหง มเกษตรกรสมครสมำชก ทงหมดจ ำนวน 602 รำย คดเปนรอยละ 137.44 ของเปำหมำย 438 รำย รำยละเอยดดงน

จงหวดพระนครศรอยธยำ ชยนำท และล ำปำงมเกษตรกรสมครสมำชกไดตำมเปำหมำย ส ำหรบจงหวดล ำพน สโขทย เพชรบรณ พะเยำ ล ำปำง และอบลรำชธำน มเกษตรกรสมครสมำชกไดมำกกวำเปำหมำย ทงนจงหวดบรรมย มสหกรณกำรเกษตรทเปนสมำชกภำยใตธนำคำรจ ำนวน 7 สหกรณ จงคดเลอกเฉพำะประธำนกลมของแตละสหกรณเปนสมำชก จ ำนวน 13 รำย (ตำรำงท 4.11)

จะเหนไดวำ สวนใหญมเกษตรกรสมครสมำชกธนำคำรขำวฯ ไดมำกกวำเปำหมำย มเพยง1 แหงทไดต ำกวำเปำหมำย คอ สหกรณกำรเกษตรพรมพรำม จ ำกด จงหวดพษณโลก เนองจำกเกษตรกรสมำชกสวนใหญยงไมเขำใจรปแบบกำรด ำเนนงำนธนำคำรขำว ไมเหนควำมแตกตำงจำกกำรเปนสมำชกสหกรณกำรเกษตร จงท ำใหไมจงใจเกษตรกรสมครสมำชกธนำคำร

-36-

ตารางท 4.11 จ านวนเกษตรกรทสมครเปนสมาชกธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร ป 2560

ธนาคาร1/ จ านวนสมาชก(ราย)

รอยละ เปาหมาย ผล

1. พระนครศรอยธยำ 30 30 100.00 2. ชยนำท 178 178 100.00 3. บรรมย2/ - 132/ 4. อบลรำชธำน 68 69 101.47 5. ล ำพน 30 200 666.67 6. ล ำปำง 100 100 100.00 7. พะเยำ 80 82 102.50 8. สโขทย 30 59 196.67 9. พษณโลก 100 34 34.00 10. เพชรบรณ 30 58 137.43

รวม 438 602 137.44 ทมำ : คณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำร (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561) หมำยเหต : 1/ธนำคำรทตกเปนตวอยำงจ ำนวน 10 แหง จำก 22 แหง

2/จงหวดบรรมย เปำหมำยสหกรณในเครอขำย 7 สหกรณ โดยมประธำนกลมทเปนสมำชกทง 7 สหกรณ เปนตวแทนสมำชกธนำคำร

4) ธนำคำรทไดรบกำรสนบสนนปจจยกำรผลต/สงของ/เงนทน/สงตำงๆ ในกำรด ำเนนงำน สหกรณกำรเกษตร รอยละ 80 ไมไดรบกำรสนบสนนปจจยกำรผลต/เงนทน/สงตำงๆ ในกำร

ด ำเนนงำนจดตงธนำคำร อกรอยละ 20 ไดรบกำรสนบสนนเปนงบประมำณในกำรจดท ำสอประชำสมพนธ โดยส ำนกงำนสหกรณจงหวดไดใหงบประมำณมำจดท ำสอประชำสมพนธใหกบเกษตรกรสมำชกเอง ส ำหรบธนำคำรทไมไดรบกำรสนบสนน ส ำนกงำนสหกรณจงหวดด ำเนนกำรจดท ำสอประชำสมพนธใหแทน (ตำรำงท 4.12)

ตารางท 4.12 ธนาคารทไดรบการสนบสนนปจจยการผลต/สงของ/เงนทน

รายการ รอยละ 1 ไดรบกำรสนบสนน 20.00 2 ไมไดรบสนบสนน 80.00

ทมำ : คณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำรฯ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

-37-

5) กำรมสวนรวมในกำรด ำเนนงำนธนำคำร

ในกำรจดตงธนำคำรขำวฯ จะตองมกำรจดเวทประชม เพอชแจงแนวทำง ใหควำมรเกยวกบธนำคำรฯ เนนกำรบรหำรจดกำรธนำคำร โดยยดกำรมสวนรวมในดำนตำงๆ ไมวำจะเปน กำรรวมคดเลอกคณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำร รวมกนก ำหนดระเบยบเงอนไขกำรใชบรกำรธนำคำร หรอกำรเปนกรรมกำรในคณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำร ทงน เกษตรกรสมำชกธนำคำรขำวฯ ทเปนตวอยำง รอยละ 55.60 มสวนรวมในกำรด ำเนนกำรจดตงธนำคำร อกรอยละ 44.40 ไมมสวนรวม (ตำรำงท 4.13)

โดยเกษตรกรทมสวนรวมในกำรด ำเนนงำนธนำคำรนน รอยละ 66.70 มสวนรวมในดำน กำรเขำรวมประชม เขำรวมเวทชมชนอยเสมอ รอยละ 52.20 เขำรวมคดเลอกคณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำร รอยละ 25.40 มสวนรวมในกำรก ำหนดระเบยบเงอนไขกำรใชบรกำร และรอยละ 19.00 รวมเปนกรรมกำรในคณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำรดวย (ตำรำงท 4.13)

ตารางท 4.13 การมสวนรวมในการด าเนนงานธนาคารของเกษตรกรสมาชก รายการ รอยละ

1. ไมมสวนรวม 44.40 2. มสวนรวม1/ 55.60

- คดเลอกคณะกรรมกำร 52.20 - ก ำหนดระเบยบเงอนไขกำรใชบรกำร 25.40 - เขำรวมเวทชมชน 66.70 - รวมเปนกรรมกำรในคณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำร 19.00

รวม 100.00 ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

หมำยเหต : 1/สำมำรถเลอกตอบไดมำกกวำ 1 ขอ

4.3.2 การถายทอดความร 1) คณะกรรมกำร และเกษตรกรทเขำรบกำรอบรมถำยทอดควำมร

คณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำรเขำรบกำรอบรมถำยทอดควำมรทงหมด คดเปนรอยละ 100 ส ำหรบเกษตรกรสมำชกเขำรวมอบรมถำยทอดควำมร รอยละ 71.20 อกรอยละ 28.80 ไมไดเขำรวมอบรม เนองจำกเกษตรกรตดภำรกจในวนดงกลำว (ตำรำงท 4.14)

-38-

ตารางท 4.14 การเขาอบรมถายทอดความรของเกษตรกรสมาชก

รายการ รอยละ 1. เขำอบรม 71.20 2. ไมไดเขำอบรม 28.80

รวม 100.00 ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

2) กำรน ำควำมรทไดรบจำกกำรอบรมไปปฏบต เกษตรกรทเขำรบกำรอบรม สวนใหญรอยละ 98.70 น ำควำมรทไดรบไปปฏบตในกำรท ำ

กำรเกษตรของตนเอง ไดแก กำรใชเมลดพนธขำว กำรใชปยเคม/สำรเคม และเทคโนโลยในกำรผลตทเหมำะสมในกำรปลกขำว มเกษตรกรรอยละ 1.30 ไมไดน ำไปปฏบต เนองจำก เกษตรกรเหนวำเทคโนโลยบำงชนด ยงไมเหมำะกบพนทของตนเอง บำงรำยมพนทปลกขำวนอย ไมเหมำะกบกำรน ำเทคโนโลย หรอสงทไดรบจำกกำรอบรมมำปรบใช (ตำรำงท 4.15)

ตารางท 4.15 การน าความรทไดรบจากการอบรมไปปฏบต

รายการ รอยละ 1. น ำไปปฏบต 98.70 2. ไมไดน ำไปปฏบตต 1.30

รวม 100.00 ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

4.3.3 รปแบบการใหบรการสมาชกธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร 1) รปแบบกำรใหบรกำรเกษตรกรสมำชก

ธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกร มรปแบบกำรใหบรกำรสมำชกอย 2 รปแบบดวยกน คอ 1.1) ใหบรกำรยม - คน ปจจยกำรผลตและสนคำเกษตร เชน เมลดพนธขำว ปยเคม ยำ/

สำรเคม และน ำมนเชอเพลง ในวงเงนตำมแตละแหงก ำหนด โดยเฉลยตงแต 20,000 – 100,000 บำทตอรำย ซงเกษตรกรสมำชกทจะยมจะตองกรอกเอกสำรกำรกยม และมผค ำประกนจ ำนวน 2 – 4 คน สำมำรถยมได โดยปลอดดอกเบย 4-5 เดอน (1 รอบฤดกำรผลต) และช ำระคนเปนปจจยกำรผลต/เงนสด/สนคำเกษตร แลวแตขอตกลงของแตละธนำคำรไป แตทงนหำกเกษตรกรสมำชกมำช ำระเกน ระยะเวลำทก ำหนด เกษตรกรสมำชกจะถกปรบดอกเบยในอตรำทแตละธนำคำรก ำหนด

-39-

1.2) กำรฝำก - ถอน สนคำเกษตร โดยธนำคำรใหบรกำรรบฝำกขำวเปลอกจำกเกษตรกรสมำชก และเกษตรกรสมำชกสำมำรถมำถอนขำวเปลอกไปใชไดในระยะเวลำทก ำหนด ทงน จำกกำรส ำรวจใน 10 แหง พบวำ มสหกรณกำรเกษตรจน จ ำกด จงหวดพะเยำ เปดใหบรกำรรบฝำกขำวเปลอกจำกเกษตรกร และเกษตรกรมำทยอยถอนขำวเปลอกไปใช และเมอถงสนเดอนกนยำยน ซงเปนก ำหนดระยะเวลำกำรรบฝำกขำวของธนำคำร ธนำคำรจะตรวจสอบขำวเปลอกคงเหลอจำกเกษตรกรสมำชก และสอบถำมถงควำมตองกำรในกำรถอน หำกเกษตรกรไมมควำมประสงคจะถอนขำวเปลอกคงเหลอ ธนำคำรจะเปนผรบซอเพอน ำไปแปรรปตอ รปแบบนเปนรปแบบทสหกรณกำรเกษตรจน เคยท ำมำอยแลว อกทงสถำนท และอปกรณมควำมพรอมในกำรเกบรกษำขำวของเกษตรกร ธนำคำรฯ จงใชรปแบบนในกำรใหบรกำร

2) กำรใชบรกำรธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกรของเกษตรกรสมำชก เกษตรกรสมำชกทเปนตวอยำงรอยละ 78.40 มำใชบรกำรธนำคำรฯ แลว อกรอยละ

21.60 ยงไมไดมำใช เนองจำกเกษตรกรเหนวำ ยงไมไดขำดแคลนปจจยกำรผลตจงยงไมมำใชบรกำรใหเปนหน และมเกษตรกรบำงรำยเพงสมครสมำชกหลงจำกท ำกำรเพำะปลกไปแลว (ตำรำงท 4.16 ) ตารางท 4.16 การใชบรการธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร

การใชบรการ รอยละ 1. ใชบรกำรแลว 78.40 2. ยงไมไดใชบรกำร 21.60

รวม 100.00 ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

3) ควำมคดเหนของเกษตรกรตอกำรตดสนใจใชบรกำรธนำคำร เกษตรกรทเปนสมำชกธนำคำรขำวฯ เปนสมำชกกบสหกรณกำรเกษตรดวยเชนกน แต

เกษตรกรสมำชกเลอกทจะใชบรกำรในรปแบบธนำคำรขำว ดวยเหตผลหลำยประกำร ดงน เกษตรกรสมำชกรอยละ 64.20 มำใชบรกำรธนำคำรเนองจำกเหนวำระเบยบ/เงอนไข

ระยะเวลำในกำรกยม และกำรปลอดดอกเบยจงใจ รอยละ 46.90 เหนวำไดปจจยกำรผลตทมคณภำพ รอยละ 31.30 ลดกำรพงพำ/กเงนจำกแหลงเงนกอนๆ รอยละ 16.70 ลดปญหำขำดแคลนปจจยกำรผลต และรอยละ 5.30 เกษตรกรท ำตำมคณะกรรมกำรสหกรณกำรเกษตรแนะน ำ (ตำรำงท 4.17)

-40-

ตารางท 4.17 ความคดเห นของเกษตรกรสมาชกตอการตดสนใจใชบรการธนาคาร

รายการ1/ รอยละ 1. ไดปจจยกำรผลตทมคณภำพ 46.90 2. ลดกำรพงพำ/กเงน 31.30 3. ลดปญหำขำดแคลนปจจยกำรผลต 16.70 4. ระเบยบ/ระยะเวลำกยม/ปลอดดอกเบย 64.20 5. สหกรณกำรเกษตรแนะน ำ 5.30

ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561) หมำยเหต : 1/สำมำรถเลอกตอบไดมำกกวำ 1 ค ำตอบ

4.3.4 ปจจยการผลตทเกษตรกรใชบรการ

ธนำคำรทเปนตวอยำง ด ำเนนกำรเปดใหยมปจจยกำรผลตตำงๆ โดยปลอดดอกเบย สวนใหญแลวเกษตรกรสมำชกรอยละ 67.00 ยมเมลดพนธขำวจำกธนำคำรเพอไปเพำะปลก รอยละ 68.10 ยมปยเคม รอยละ 28.70 ยมยำ/สำรเคม รอยละ 2.10 และยมปยอนทรย (ตำรำงท 4.18) ตารางท 4.18 ประเภทของปจจยการผลตทเกษตรกรสมาชกยมจากธนาคาร

ปจจยการผลต1/ รอยละ 1. เมลดพนธขำว 67.00 2. ปยเคม 68.10 3. ปยอนทรย 2.10 4. ยำ/สำรเคม 28.70

ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561) หมำยเหต : 1/สำมำรถเลอกตอบไดมำกกวำ 1 ค ำตอบ

4.3.5 การรบร/ความเขาใจของเกษตรกรทมตอการด าเนนงานของธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร

เกษตรกรสมำชกทเปนตวอยำงรอยละ 56.50 รบร/เขำใจควำมหมำยธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกร อกรอยละ 43.50 ไมรบร/ไมเขำใจธนำคำรขำวฯ โดยเกษตรกรสมำชกทเขำใจนน เขำใจวำธนำคำรขำวเปนแหลงกยมปจจยกำรผลต/สนคำอปโภคบรโภคโดยปลอดดอกเบย คดเปนรอยละ 78.30 เปนแหลงแลกเปลยนสนคำเกษตรคดเปนรอยละ 8.80 และเปนแหลงรบฝำก/ถอนสนคำเกษตร คดเปนรอยละ 34.80 (ตำรำงท4.19)

-41-

ตารางท 4.19 การรบร/ความเขาใจการด าเนนงานธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร

รายการ รอยละ 1. ไมรบร/ไมเขาใจ 43.50 2. รบร/เขาใจ1/ 56.50

- เปนแหลงกยมปจจยกำรผลตปลอดดอกเบย 78.30 - เปนแหลงแลกเปลยนสนคำเกษตร 8.80 - เปนแหลงรบฝำก/ถอน/ปจจยกำรผลตและสนคำเกษตร 34.80

รวม 100.00 ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561) หมำยเหต : 1/สำมำรถเลอกตอบไดมำกกวำ 1 ค ำตอบ

4.4 ผลลพธ (Outcomes) 4.4.1 มลคาการใชบรการธนาคาร

1) ปรมำณ และมลคำกำรยมปจจยกำรผลตจำกธนำคำร ป 2560 เกษตรกรสมำชกทเปนตวอยำงยมปจจยกำรผลต มลคำ 30,580 บำทตอรำย

โดยปยเคมเปนปจจยกำรผลตทมมลคำกำรยมมำกทสด เฉลย 1,188.28 กโลกรมตอรำย มลคำ 14,176.18 บำทตอรำย รองลงมำเปนเมลดพนธขำว เฉลย 651.11 กโลกรมตอรำย คดเปนมลคำ 9,734.10 บำทตอรำย ยำ/สำรเคม เฉลย 15.26 ลตรตอรำย คดเปนมลคำ 5,544.72 บำทตอรำย และปยอนทรย เฉลย 250 กโลกรมตอรำย คดเปนมลคำ 1,125 บำทตอรำย (ตำรำงท 4.20) ตารางท 4.20 ปรมาณ และมลคาการยมปจจยการผลตจากธนาคาร

ปจจยการผลต ปรมาณ ราคา/หนวย มลคา (บาท/ราย) 1. เมลดพนธขำว (กก.) 651.11 14.95 9,734.10 2. ปยเคม (กก.) 1,188.28 11.93 14,176.18 3. ปยอนทรย (กก.) 250 4.50 1,125.00 4. ยำ/สำรเคม (ลตร) 15.26 363.35 5,544.72

รวมม ลคาทเกษตรกรยมจากธนาคาร 30,580.00 ทมำ : จำกกำรส ำรวจ(ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561) หมำยเหต : ส ำรวจเฉพำะเกษตรกรสมำชกทมกำรยมปจจยกำรผลตจำกธนำคำรในปกำรเพำะปลก 2560/61

-42-

2) ปรมำณ และมลคำกำรช ำระคนปจจยกำรผลตใหธนำคำร เกษตรกรสมำชกทมำยมปจจยกำรผลต และสนคำอปโภคบรโภคจำกธนำคำรน ำไป

ประกอบอำชพทำงกำรเกษตรในปกำรเพำะปลก 2560/61 รอยละ 95.60 ช ำระเปนเงนสด คดเปนมลคำ 25,509.05 บำทตอรำย และอกรอยละ 4.40 ช ำระโดยกำรน ำขำวเปลอกมำขำย เฉลย 840.56 กโลกรมตอรำย คดเปนมลคำกำรช ำระคน เทำกบ 11,162.63 บำทตอรำย (ตำรำงท 4.21)

ตารางท 4.21 ปรมาณ และมลคาการช าระคนธนาคาร

ปจจยการผลต รอยละ ปรมาณ (กก./ราย) มลคา (บาท/ราย) 1. ขำวเปลอก 4.40 840.56 11,162.63 2. เงนสด 95.60 25,509.05

ทมำ : จำกกำรส ำรวจ(ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561) หมำยเหต : ส ำรวจเฉพำะเกษตรกรสมำชกทมกำรยมปจจยกำรผลตจำกธนำคำรฯในปกำรเพำะปลก 2560/61

และน ำมำช ำระคนธนำคำรแลว

3) ปรมำณ และมลคำกำรฝำก - ถอน สนคำเกษตร

จำกกำรส ำรวจธนำคำร 10 แหง จำก 21 แหงในป 2560 พบวำ มธนำคำรทใหบรกำรรบฝำก - ถอน สนคำเกษตรจ ำนวน 1 แหง คอ สหกรณกำรเกษตรจน จ ำกด จงหวดพะเยำ โดยมเกษตรกรสมำชกฝำกขำวเปลอกกบธนำคำรจ ำนวน 81 รำย โดยฝำกขำวเปลอก จ ำนวน 82,300 กโลกรม คดเปนมลคำรวม 600,800 บำท หรอฝำกขำวเปลอกเฉลย 1,016.05 กโลกรมตอรำย คดเปนมลคำ 7,417.20 บำทตอรำย มเกษตรกรสมำชกถอนขำวเปลอกแลว จ ำนวน 30,616.67 กโลกรม คดเปนมลคำกำรถอนขำวเปลอก 226,900 บำท หรอถอนคนขำวเปลอกเฉลย 377.98 กโลกรมตอรำย คดเปนมลคำ 2,801.23 บำทตอรำย

ในชวงระยะเวลำทท ำกำรส ำรวจ (เดอนมถนำยน 2561) คงเหลอขำวเปลอก ในธนำคำรจ ำนวน 51 ,683.33 กโลกรม คดเปนมลคำ 377 ,200.00 บำท หรอเกษตรกรยงคงมขำว เหลอฝำกอยในธนำคำรเฉลย 638.07 กโลกรมตอรำย คดเปนมลคำ 4,656.79 บำทตอรำย ทงนหำกครบก ำหนดระยะเวลำฝำกแลว (เดอนกนยำยน ป 2561) ธนำคำรจะประสำนกบเกษตรกรในกำรจดกำรขำวเปลอกทเหลออย หำกเกษตรกรไมประสงคจะถอนคนอก กจะขำยใหกบธนำคำรเพอด ำเนนกำรแปรรปตอไป (ตำรำงท 4.22)

-43-

ตารางท 4.22 ปรมาณ และมลคาการฝาก - ถอนสนคาเกษตรกบธนาคาร

รายการ ปรมาณ มลคา 1/

รวมทงหมด (กก.) กก./ราย รวมทงหมด (บาท) บาท/ราย 1. ฝำกขำวเปลอก 82,300.00 1,016.05 600,800.00 7,417.20 2. ถอนขำวเปลอก 30,616.67 377.98 226,900.00 2,801.23 3. ขำวเปลอกคงเหลอ 51,683.33 638.07 377,200.00 4,656.79

ทมำ : คณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำร(ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561) หมำยเหต : เกษตรกรสมำชกทฝำกขำวเปลอก ณ สหกรณกำรเกษตรจน จ ำกด จ.พะเยำ จ ำนวน 81 รำย

1/ธนำคำรฯ คดรำคำรบฝำกขำวเปลอกเฉลย 7.49 บำท/กก.

4.4.2 การบรรเทาความเดอดรอน

1) ควำมเพยงพอของปจจยกำรผลตภำยในธนำคำรส ำหรบเกษตรกร คณะกรรมกำรบรหำรธนำคำรมขอคดเหนวำของสนคำ/ปจจยกำรผลตทมใหบรกำร

ในธนำคำรมเพยงพอ เนองจำกธนำคำรมปจจยกำรผลตทตรงตอควำมตองกำรของเกษตรกร และด ำเนนธรกจดงกลำวอยแลว

เกษตรกรสมำชก รอยละ 78.80 เหนวำปจจยกำรผลตมควำมเพยงพอตอควำมตองกำรของตนเอง มเพยงรอยละ 21.20 ทเหนวำไมเพยงพอ เนองจำกเกษตรกรบำงรำยมพนทในกำรปลกขำวจ ำนวนมำก วงเงนทธนำคำรก ำหนดใหตอรำยมจ ำนวนนอย เกษตรกรจงมควำมจ ำเปนตองไปซอจำกตลำด/จำกเพอนบำนเพมเตม (ตำรำงท 4.23)

ตารางท 4.23 ความคดเห นดานความเพยงพอของปจจยการผลตทมใหบรการในธนาคาร หนวย : รอยละ

รายการ ความเพยงพอของ

ปจจยการผลต/สนคาทมใหบรการ รวม เพยงพอ ไมเพยงพอ

1. คณะกรรมกำรบรหำรธนำคำร 100.00 - 100.00 2. เกษตรกรสมำชกธนำคำร 78.80 21.20 100.00

เฉลย 80.74 19.26 100.00 ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

-44-

2) คณภำพของสนคำ/ปจจยกำรผลตทมใหบรกำรในธนำคำร เกษตรกรสมำชก รอยละ 97.80 เหนวำคณภำพของปจจยกำรผลตในธนำคำรมคณภำพ

มเพยงรอยละ 2.20 ทเหนวำไมมคณภำพ เนองจำกเกษตรกรสมำชกบำงรำยน ำเมลดพนธไปปลกแลวอตรำกำรงอกนอย ท ำใหตองเพมเมลดพนธในกำรปลกเพมขน ซงอำจเกดจำกเมลดพนธทเกบนำนแลว จงท ำใหอตรำกำรงอกนอยลงได (ภำพท 4.5)

ภาพท 4.5 ความคดเห นของเกษตรกรทมตอคณภาพปจจยการผลตในธนาคาร ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ มถนำยน 2561)

3) มลคำควำมตองกำรปจจยกำรผลตของเกษตรกรเปรยบเทยบกบวงเงนทไดรบ เมอพจำรณำเปรยบเทยบมลคำของปจจยกำรผลตทเกษตรกรตองกำรใชบรกำรในปกำร

เพำะปลกตอไป กบมลคำปจจยกำรผลต หรอวงเงนทธนำคำรก ำหนดใหเกษตรกร พบวำ เกษตรกรสมำชกมควำมตองกำรเพำะปลกในป 2561/62 เฉลย 35 ,580 บำทตอรำย ในขณะทวงเงนทธนำคำรก ำหนดเฉลย 35,439.29 บำทตอรำย ซงนอยกวำควำมตองกำรของเกษตรกรรอยละ 0.40 (ตำรำงท 4.24) ตารางท 4.24 มลคาความตองการปจจยการผลตของเกษตรกรเปรยบเทยบกบวงเงนทไดรบ

รายการ มลคา (บาท/ราย) 1. ควำมตองกำรปจจยกำรผลตของเกษตรกร 35,580.00 2. วงเงน/มลคำทธนำคำรก ำหนด 35,439.29 ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

50.00%

60.00%

70.00%

80.00%

90.00%

100.00%

คณภาพด คณภาพไมด

97.80%

2.20%

-45-

4) กำรบรรเทำควำมเดอดรอนดำนปจจยกำรผลตของเกษตรกรสมำชก ปจจยกำรผลตส ำหรบเพำะปลก ถอเปนหวใจส ำคญของเกษตรกรในกำรประกอบอำชพ

เกษตรกรรม ซงกอนเขำรวมโครงกำร เกษตรกรรอยละ 33.60 ประสบปญหำกำรขำดแคลนปจจยกำรผลต หลงเขำรวมโครงกำรเกษตรกรรอยละ 25.60 ประสบปญหำกำรขำดแคลนปจจยกำรผลตลดลง หรอลดลงรอยละ 8 กอนเขำรวมโครงกำรเกษตรกรรอยละ 40.80 ประสบปญหำดำนรำคำปจจยกำรผลตสง หลงเขำรวมโครงกำรเกษตรกรรอยละ 34.40 ประสบปญหำลดลง หรอลดลงรอยละ 6.40 (ตำรำงท 4.25)

ตารางท 4.25 การบรรเทาความเดอดรอนดานปจจยการผลตของเกษตรกรสมาชก

หนวย : รอยละ

รายการ กอนเขารวมโครงการ หลงเขารวมโครงการ สวนตาง (+/-) 1. ขำดแคลนปจจยกำรผลต 33.60 25.60 -8.00 2. รำคำปจจยกำรผลตสง 40.80 34.40 -6.40 ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

4.4.3 การลดรายจายดานปจจยการผลต

1) รำคำปจจยกำรผลตในธนำคำรเปรยบเทยบกบตลำดทวไป เมอเปรยบเทยบรำคำปจจยกำรผลตในธนำคำรกบตลำดทวไป พบวำ รำคำปจจยกำรผลตท

ธนำคำรใหเกษตรกร สวนใหญมรำคำทถกกวำ โดยเฉพำะ ยำ/สำรเคมธนำคำรใหบรกำรในรำคำทถกกวำตลำด จ ำนวน 36.31 บำทตอลตร รองลงมำเปนเมลดพนธขำว ถกกวำตลำดทวไป 1.52 บำทตอกโลกรม ปยอนทรย ถกกวำตลำดทวไป 0.80 บำทตอกโลกรม มเพยงปยเคม ทธนำคำรมรำคำสงกวำตลำดเลกนอย 0.30 บำทตอกโลกรม (ตำรำงท 4.26)

ตารางท 4.26 ราคาปจจยการผลตในธนาคารเปรยบเทยบกบตลาดทวไป

หนวย : บำท/หนวย

รายการ ราคาปจจยการผลต

สวนตาง(+/-) ตลาด ธนาคาร

1. เมลดพนธขำว (กก.) 16.47 14.95 -1.52 2. ปยเคม (กก.) 11.62 11.92 0.30 3. ปยอนทรย (กก.) 5.30 4.50 -0.80 4. ยำ/สำรเคม (ลตร) 399.66 363.35 -36.31 ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

-46-

2) คำใชจำยในกำรซอปจจยกำรผลตของเกษตรกร เกษตรกรสมำชกเมอใชบรกำรธนำคำรขำวแลว รอยละ 55.70 มคำใชจำยในกำรซอปจจย

กำรผลตของเกษตรกรลดลง รอยละ 37.10 มคำใชจำยเทำเดม และรอยละ 7.20 มคำใชจำยเพมขน ทงนเกษตรกรทเหนวำมคำใชจำยเทำเดม หรอเพมขนนน เนองจำกรำคำปจจยกำรผลตทมใหบรกำรในธนำคำรบำงชนด มรำคำทสงกวำตลำด แตเนองจำกธนำคำรใหบรกำรในลกษณะสนเชอปลอดดอกเบย เกษตรกรจงยอมใชบรกำรธนำคำรมำกกวำไปซอขำงนอก (ตำรำงท 4.27)

ตารางท 4.27 คาใชจายในการซอปจจยการผลตของเกษตรกรหลงใชบรการธนาคาร

รายการ รอยละ 1. ลดลง 55.70 2. เทำเดม 37.10 3. เพมขน 7.20

รวม 100.00 ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

4.4.4 ความตองการใชปจจยการผลตของเกษตรกร กำรประเมนผลควำมตองกำรใชปจจยกำรผลตของเกษตรกร เพอตองกำรทรำบวำหลงจำก

ใชบรกำรธนำคำรแลว เกษตรกรมควำมตองกำรใชบรกำรธนำคำรเพมมำกขนหรอไม จงท ำกำรเปรยบเทยบควำมตองกำรใชปจจยกำรผลตของเกษตรกร กอนเขำรวมโครงกำร เปรยบเทยบกบหลงเขำรวมโครงกำร เพอดแนวโนมควำมตองกำรใชบรกำรตอ ทงในดำนปรมำณ และแหลงปจจยกำรผลต รำยละเอยดดงน

1) ปรมำณควำมตองกำรใชปจจยกำรผลตของเกษตรกร เมอเปรยบเทยบปรมำณควำมตองกำรใชปจจยกำรผลตของเกษตรกร พบวำป เกษตรกร

มควำมตองกำรปยอนทรยลดลงจ ำนวน 63.20 กโลกรมตอรำย ควำมตองกำรเมลดพนธลดลงจ ำนวน 37.41 กโลกรมตอรำย แตควำมตองกำรปยเคม มเพมมำกขนจ ำนวน 8.28 กโลกรมตอรำย และยำ/สำรเคมส ำหรบเพำะปลกตองกำรเพมขน 0.69 ลตรตอรำย (ตำรำงท 4.28)

ควำมตองกำรเมลดพนธของเกษตรกรส ำหรบเพำะปลกลดลง เนองจำกเกษตรกร เกบเมลดพนธ ไวส ำหรบเพำะปลกในปตอไป ซงเปนกำรชวยใหเกษตรกรไมตองเสยคำใชจำยในกำรซอ เมลดพนธ สงผลใหมคำใชจำยลดลง ทงนปยเคม ยำ/สำรเคม ยงคงเปนปจจยกำรผลตส ำคญทเกษตรกรตองกำรในกำรเพำะปลก เนองจำกเปนปจจยหนงทสงผลตอผลผลตทเกษตรกรจะไดรบ

-47-

ตารางท 4.28 ปรมาณความตองการใชปจจยการผลตของเกษตรกรเปรยบเทยบกอนและหลงเขารวมโครงการ

ปจจยการผลต ปรมาณความตองการ (หนวย/ราย)

สวนตาง (+/-) กอนเขารวมโครงการ หลงเขารวมโครงการ

1. เมลดพนธขำว (กก.) 692.29 654.88 -37.41 2. ปยเคม (กก.) 1,290.71 1,298.99 8.28 3. ปยอนทรย (กก.) 900.95 837.75 -63.20 4. ยำ/สำรเคม (ลตร) 17.31 18.00 0.69 ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561)

2) ควำมตองกำรปจจยกำรผลตจำกแหลงตำงๆเพอน ำมำเพำะปลก เมอเปรยบเทยบแหลงปจจยกำรผลตทเกษตรกรน ำมำใชในปเพำะปลกตอไป พบวำ

เกษตรกรตองกำรปจจยกำรผลตโดยใชบรกำรในรปแบบสมำชกธนำคำร มำกกวำใชบรกำรในรปแบบสมำชกสหกรณลดลง ทงน ควำมตองกำรปจจยกำรผลตจำกตลำดทวไปลดลงดวย โดยลดลงรอยละ 97.96 (ตำรำงท 4.29)

เกษตรกรมควำมตองกำรปจจยกำรผลตจำกตลำดทวไปลดลง อนเนองมำจำกกำรไดใชบรกำรธนำคำรแลว ท ำใหเกษตรกรเหนวำกำรใชบรกำรธนำคำร สงผลกระทบตอกำรเพำะปลกของเกษตรกร ไดปจจยกำรผลตทมคณภำพด ชวยลดตนทนคำใชจำยตำงๆ ใหกบเกษตรกรดวย

ตารางท 4.29 ความตองการปจจยการผลตจากแหลงตางๆเพอน ามาเพาะปลกเปรยบเทยบกอน

และหลงเขารวมโครงการ หนวย : รอยละ

รายการ ความตองการปจจยการผลต

สวนตาง (+/-) กอนเขารวมโครงการ หลงเขารวมโครงการ

1. สหกรณฯ1/ 111.22 - -111.22 2. ธนำคำร2/ - 167.35 167.35 3. ตลำดทวไป 142.86 44.90 -97.96 4. ของตนเอง 39.80 48.98 9.18 5. ศนยเมลดพนธขำว 7.14 3.06 -4.08 ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561) หมำยเหต : 1/กอนเขำรวมโครงกำรเกษตรกรใชบรกำรในรปแบบสมำชกสหกรณฯ

2/หลงเขำรวมโครงกำรเกษตรกรใชบรกำรในรปแบบสมำชกธนำคำรฯ

-48-

3) กำรจ ำแนกแจกจำยผลผลตของเกษตรกรเปรยบเทยบกอนและหลงเขำรวมโครงกำร เมอเปรยบเทยบกอนเขำรวมโครงกำร และหลงเขำรวมโครงกำรพบวำ เกษตรกรมกำร

จ ำหนำยผลผลตลดลงรอยละ 1.60 แตไปเพมปรมำณในกำรเกบไวส ำหรบท ำพนธในปกำรเพำะปลกตอไปเพมขนรอยละ 0.80 เนองจำกเปนชวงระยะเวลำในกำรปรบเปลยนเมลดพนธเพอเพำะปลก ซงเกษตรกรจะมกำรเปลยนเมลดพนธส ำหรบเพำะปลกทก ๆ 3 ป (ตำรำงท 4.30)

เมอพจำรณำชองทำงกำรจ ำหนำยผลผลต พบวำ เกษตรกรมกำรปรบเปลยนกำรจ ำหนำยใหกบสหกรณ/ธนำคำร และศนยเมลดพนธขำวชมชนเพมมำกขน โดยเพมขนรอยละ 1.58 และ 9.39 ตำมล ำดบ ทงนกำรจ ำหนำยใหกบโรงส และกำรน ำผลผลตไปจ ำน ำกบธนำคำรเพอกำรเกษตรและสหกรณ (ธกส.) หรอจำยเปนคำเชำนำลดลง โดยลดลงรอยละ 0.91 และ 10.07 กำรปรบเปลยนจ ำหนำยผลผลตใหกบสหกรณ/ธนำคำร สงผลใหมผลผลตเพมขน สำมำรถน ำผลผลตดงกลำวไปแปรรปและจ ำหนำยตอไป

ตารางท 4.30 การจ าแนกแจกจายผลผลตของเกษตรกรเปรยบเทยบกอนและหลงเขารวมโครงการ

หนวย : รอยละ

รายการ1/ กอนเขารวมโครงการ หลงเขารวมโครงการ สวนตาง (+/-) 1. เก บไวบรโภค 47.20 43.20 -4.0 2. เก บไวท าพนธ 27.20 28.00 0.80 3. ขายผลผลต 87.20 85.60 -1.60

- ใหโรงส 51.38 50.47 -0.91 - สหกรณฯ 34.87 36.45 1.58 - ศนยเมลดพนธ 2.76 12.15 9.39 - อนๆ2/ 11.01 0.94 -10.07

ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561) หมำยเหต : 1/ ตอบไดมำกกวำ 1 ค ำตอบ

2/ จ ำน ำกบธกส. และจำยเปนคำเชำนำ

4.4.5 ความพงพอใจของเกษตรกรทมตอโครงการ คะแนนควำมพงพอใจของเกษตรกรทมตอโครงกำรในภำพรวม เทำกบ 7.62 เมอพจำรณำ

ในดำนตำงๆ แลว พบวำ เกษตรกรมควำมพงพอใจตอคณภำพปจจยกำรผลตทมใหยมในธนำคำร มคะแนนเฉลยเทำกบ 8.52 ตอคณะกรรมกำรบรหำรจดกำรธนำคำร เทำกบ 8.36 กำรถำยทอดควำมรของวทยำกร/เจำหนำททมำอบรมใหเกษตรกร เทำกบ 8.22 รำคำปจจยกำรผลตทธนำคำรคดใหกบสมำชก เทำกบ 8.14 กำรใหค ำแนะน ำตดตำมของเจำหนำททดแลโครงกำร เทำกบ 8.11

-49-

ส ำหรบนโยบำยในกำรจดตงธนำคำรในสถำบนเกษตรกรนน มคะแนนเฉลยเทำกบ 7.98 กำรประชำสมพนธธนำคำร เทำกบ 6.26 และเกษตรกรมควำมพงพอใจตอรปแบบกำรด ำเนนงำนธนำคำร เทำกบ 5.38 (ตำรำงท 4.31)

ตารางท 4.31 คะแนนความพงพอใจของเกษตรกรทมตอโครงการในดานตางๆ

รายการ คาคะแนนเฉลย 1. กำรประชำสมพนธโครงกำร 6.26 2. คณภำพปจจยกำรผลตในธนำคำร 8.52 3. นโยบำยกำรจดตงธนำคำร 7.98 4. รำคำปจจยกำรผลตในธนำคำร 8.14 5. รปแบบกำรด ำเนนงำนธนำคำรฯ 5.38 6. กำรถำยทอดควำมร 8.22 7. กำรใหค ำแนะน ำของเจำหนำท 8.11 ทมำ : จำกกำรส ำรวจ (ขอมล ณ เดอนมถนำยน 2561) หมำยเหต : คะแนนเตมเทำกบ 10 และเปนกำรคดคำเฉลยแบบถวงน ำหนก

กลำวโดยสรป ธนำคำรขำวในสถำบนเกษตรกรสำมำรถชวยลดปญหำดำนกำรขำดแคลนปจจยกำรผลต และรำคำปจจยกำรผลตสงของเกษตรกรได และยงสงผลใหสหกรณกำรเกษตรมปรมำณสนคำเกษตรหมนเวยนเพมขน สำมำรถน ำไปแปรรป และจ ำหนำย เปนกำรสรำงรำยไดใหกบสหกรณกำรเกษตรเพมขน อนเนองมำจำกกำรช ำระคนเปนขำวเปลอก และกำรรบฝำกขำวเปลอกจำกเกษตรกรสมำชก แตทงนเกษตรกรยงมควำมเขำใจรปแบบกำรด ำเนนงำนธนำคำรขำวฯ คอนขำงนอย ท ำใหยงมเกษตรกรไมมำใชบรกำรยมปจจยกำรผลต แตเกษตรกรทเคยใชบรกำรแลวยงสนใจใชบรกำรยมปจจย กำรผลตจำกธนำคำร โดยเฉพำะ ยำ/สำรเคมจำกธนำคำร ทมใหบรกำรในรำคำทถกกวำทองตลำดทวไป นอกจำกนรปแบบกำรด ำเนนงำนธนำคำร มควำมซ ำซอน กบกำรใหบรกำรของสหกรณกำรเกษตร รวมทงเกษตรกรสมำชกบำงแหงเขำรวมโครงกำรซ ำซอนกนกบโครงกำรอน จงท ำใหเกษตรกรเกดควำมสบสน และอำจชวยเหลอเกษตรกรทมปญหำเดอดรอน ขำดแคลนเงนทน หรอปจจยกำรผลตไมทวถง ซงอำจท ำใหไมสำมำรถบรรลวตถประสงคของโครกำรทตงไวได

บทท 5 สรปและเสนอแนะ

ธนาคารขาวสถาบนเกษตรกร จดตงขนในป 2560 ทงหมด 21 แหง ใน 20 จงหวด ด าเนนการ

ประเมนผลโครงการโดยสมธนาคารเปนตวอยางจ านวน 10 แหง จาก 21 แหง และสมตวอยางจากเกษตรกรท เปนสมาชกธนาคารขาวฯ ประเมนผลโครงการในดานปจจยน าเขา กระบวนการ ผลได และผลกระทบ ทเกดขนจากการด าเนนงานโครงการ สรปไดดงน 5.1 สรป 5.1.1 สรปผลการประเมนผล

ป 2560 มเปาหมายจดตงธนาคารขาวฯ จ านวน 21 แหง ใน 20 จงหวด สามารถจดตงไดตามเปาหมาย สามารถด าเนนงานในรปแบบธนาคาร และใหบรการไดภายในป 2560 จ านวน 15 แหง และมธนาคารทด าเนนงานในรปแบบธนาคาร แตยงไมมเกษตรกรมาสมครสมาชกและใชบรการ จ านวน 2 แหง ไดแก สหกรณการเกษตรเมองลบแล จ ากด จงหวดอตรดตถ และสหกรณการเกษตรสนตสข จ ากด จงหวดนาน ทงนยงมธนาคารขาวฯ อก 4 แหงทยงไมมการด าเนนงานในรปแบบธนาคาร และไมสามารถใหบรการไดทนภายในป 2560 ไดแก สหกรณการเกษตรเพอการตลาดลกคา ธกส. ศร สะเกษ จ ากด สหกรณการเกษตรกนทรลกษณ จ ากด จงหวดศรสะเกษ สหกรณการเกษตรหงาวตบเตา จ ากด จงหวดเชยงราย และสหกรณการเกษตรเขตจดรปทดนพอกใหญ จ ากด จงหวดสกลนคร เนองจากความไมพรอมของสหกรณการเกษตรเอง รวมทงระบบ การบรหารงานภายในสหกรณดวย

เกษตรกรรอยละ 55.60 มสวนรวมในการด าเนนงานธนาคารดวย โดยสวนใหญมสวนรวมในการคดเลอกคณะกรรมการบรหารจดการธนาคาร และเขารวมเวทชมชน เพอรบฟงการชแจงการด าเนนงานธนาคาร ทงนเกษตรกรทเปนตวอยาง ยงมความรความเขาใจในการด าเนนงานธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร เพยงรอยละ 56.50 อกรอยละ 43.50 ยงไมรบร /ไมเขาใจ ซงเกษตรกรทเขาใจนน สวนใหญทราบวา เปนแหลงกยมปจจยการผลตปลอดดอกเบย เปนแหลงรบฝาก/ถอน/ปจจยการผลตสนคาเกษตร และเปนแหลงแลกเปลยนสนคาเกษตร

เกษตรกรยมปจจยการผลตคดเปนมลคาเฉลย 30,580 บาทตอราย โดยยมเมลดพนธจากธนาคาร 651.11 กโลกรมตอราย คดเปนมลคา 9,734.10 บาทตอราย ปยเคม 1,188.28 กโลกรมตอราย คดเปนมลคา 14,176.18 บาทตอราย ปยอนทรย 250 กโลกรมตอราย คดเปนมลคา 1,125 บาทตอราย ยา/สารเคม 15.26 ลตรตอราย คดเปนมลคา 5,544.72 บาทตอราย

เกษตรกรทยมปจจยการผลตไป รอยละ 95.60 น าเงนสดมาช าระคนธนาคาร คดเปนมลคา 25,509.05 บาทตอราย อกรอยละ 4.40 น าขาวเปลอกมาช าระคน เฉลย 840.56 กโลกรมตอราย คดเปนมลคา 11,162.63 บาทตอราย

-52-

นอกจากนสหกรณการเกษตร ใหบรการโดยรบฝากขาวเปลอกจากเกษตรกร จ านวน 81 ราย รวม 82,300 กโลกรม คดเปนมลคา 600,800 บาท และมเกษตรกรมาถอนขาวเปลอกคนไปแลว จ านวน 30,616.67 กโลกรม คดเปนมลคา 226,900 บาท คงเหลอขาวเปลอกในธนาคาร จ านวน 51,683.33 กโลกรม มลคา 377,200.00 บาท ทงน เมอถงเดอนกนยายน 2561 หากเกษตรกรไมประสงคจะถอนขาวเปลอกคน ธนาคารจะรบซอเพอน าไปแปรรปเปนผลผลตของสหกรณ และจ าหนายตอไป

เกษตรกรสมาชก มความตองการปจจยการผลตส าหรบเพาะปลกป 2561/62 คดเปนมลคา 35,584.59 บาทตอราย เมอเปรยบเทยบกบขอก าหนด หรอวงเงนเงอนไขของธนาคารทก าหนดใหเกษตรกรสมาชกสามารถยมไดแลวเฉลย 35,439 บาทตอราย พบวา ยงคงเกนกวาทธนาคารก าหนดรอยละ 0.40

จากการใชบรการธนาคาร เกษตรกรรอยละ 55.70 เหนวา มสวนท าใหคาใชจายในการซอปจจยการผลตของเกษตรกรลดลง แตมเกษตรกรรอยละ 37.10 เหนวายงคงเทาเดม เนองจาก ยงเปนตนทนทเกษตรกรตองจายอยด ถงแมราคาปจจยการผลตทธนาคารมใหบรการสวนใหญจะมราคาต ากวาตลาดทวไป แตเปนตนทนทตองใชจาย ประกอบกบราคาผลผลตทเกษตรกรขายไดในแตละฤดทแตกตางกนไป กสงผลตอตนทนของเกษตรกรเชนกน ทงน ปญหาดานขาดแคลนปจจยการผลตของเกษตรกรลดลง รอยละ 8 แสดงใหเหนวาธนาคารชวยบรรเทาความเดอดรอนดานการขาดแคลนปจจยการผลตของเกษตรกรได 5.1.2 ขอคนพบ

1) เกษตรกรสมาชกยงมการรบร/เขาใจรปแบบการด าเนนงานธนาคารขาวฯ นอย เกษตรกรไมเหนถงประโยชน และความแตกตางการใชบรการในรปแบบลกหนธนาคาร และลกหนสหกรณการเกษตร

2) เจาหนาทมความเขาใจรปแบบการด าเนนงานทแตกตางกน สงผลใหการชแจงรายละเอยดความชดเจนของการด าเนนงานธนาคารใหกบคณะกรรมการบรหารธนาคารเปนไปคนละทาง หรอเกดความเขาใจไมตรงกน สงผลกระทบตอการด าเนนการกจกรรมการจดตงธนาคาร ไมสามารถเปดใหบรการทนภายในป 2560

3) รปแบบการจดท าบญชแตละแหงมความแตกตางกน ถงสวนใหญจะเปนการบนทกดวยโปรแกรมคอมพวเตอร แตรรายละเอยดการบนทกไมเหมอนกน บนทกเปนปรมาณ มลคา ทเกษตรกรใชบรการ หรอบนทกเฉพาะมลคาการใชบรการเพยงอยางเดยว และในการจดท าผลการด าเนนงานประจ าปของสหกรณ ไมมการแยกรายละเอยดบญชของกจกรรมธนาคารออกมาชดเจน เปนการรายงานผลการใชจายงบประมาณในภาพรวมของสหกรณฯ ท าใหไมทราบรายละเอยดผลการประกอบการของธนาคาร วามรายได รายจาย ขาดทน ก าไร และสงผลกระทบตอการด าเนนธรกจของสหกรณมากนอยแคไหน

4) เกษตรกรสมาชกทใชบรการ สวนใหญยมปยเคมจากธนาคาร ถงแมจะมราคาทสงกวาตลาดทวไปกตาม เนองจากปยเคมทมในธนาคารเปนปยสตรทมคณภาพ รวมถงระเบยบเงอนไขของธนาคารทใหระยะเวลาปลอดดอกเบย 4-5 เดอน จงใจใหเกษตรกรใชบรการ นอกจากนราคาปจจยการผลตอนๆ เชน เมลดพนธ ยา/สารเคม มราคาถกกวาตลาดดวย

-53-

5) เกษตรกรสมาชกน าขาวเปลอกมาช าระคน สงผลใหธนาคารมขาวเปลอกมาหมนเวยนส าหรบแปรรป และน ามาจ าหนายไดเพมขน เปนการเพมรายไดใหกบสหกรณการเกษตรดวย

5.2 ขอเสนอแนะ

1) ควรมการประชาสมพนธรายละเอยด ชแจงรปแบบการด าเนนงานธนาคาร รวมถงผลประโยชนทเกษตรกรจะไดรบเมอเขารวมเปนสมาชก หรอใชบรการธนาคารใหชดเจน เพอใหเกษตรกรเขาใจ และตะหนกถงความส าคญของการเปนสมาชกและใชบรการ ในกรณจดตงธนาคารแหงใหมหนวยงานควรท าความเขาใจกบรายละเอยดโครงการ และวธการด าเนนงานใหกบหนวยงานทเกยวของใหชดเจน เพอประโยชนในการด าเนนการกจกรรมจดตงธนาคารเปนไปอยางรวดเรว และสามารถเปดใหบรการเกษตรกรได ทนตอฤดกาลเพาะปลก

2) ควรก าหนดแบบรปแบบการจบนทกรายละเอยดบญชของธนาคาร เชน การจดบนทกรายละเอยดขอมล ปรมาณปจจยการผลตทยม ราคา และมลคา ใหเปนรปแบบเดยวกนทกธนาคาร รวมทงในการจดท าผลการด าเนนงานประจ าปของสหกรณการเกษตร ควรมการแยกบญชกจกรรมธนาคารออกมาเพอใหทราบถงผลการด าเนนงาน รายละเอยดคาใชจายในกจกรรมดงกลาว ซงจะชวยใหทราบไดวาธนาคารสงผลตอการด าเนนงานหรอสงผลตอธรกจสหกรณไดมากนอยอยางไร

3) ควรมการจดสรรปจจยการผลต/แยกปจจยการผลตส าหรบเกษตรกรทเปนสมาชกธนาคารออกมาจากสหกรณอยางชดเจน เพอสะดวกตอการจดท ารายการสนคาของธนาคาร

-54-

บรรณานกรม กรมสงเสรมสหกรณ. (2559). คมอการด าเนนงานธนาคารสนคาเกษตร (ธนาคารขาวสถาบนเกษตรกร) ป

2559.กองพฒนาสหกรณภาคการเกษตรและกลมเกษตรกร (อดส าเนา). กรมสงเสรมสหกรณ. (2559). สรปภาพรวมผลการด าเนนงานตามนโยบายรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ

มาตรการธนาคารสนคาเกษตร. กองพฒนาสหกรณภาคการเกษตรและกลมเกษตรกร (อดส าเนา). กลยา วานชยบญชา. (2557). หลกสถต (พมพครงท 14). กรงเทพฯ: โรมพมพสามลดา. เจษฎา องกาบส. (2554). การพฒนาแบบวดเจตคตและกลยทธดานอาชพและการน าไปใชในการให

ค าปรกษากลมดานอาชพ. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต,สาขาจตวทยาการใหค าปรกษา, มหาวทยาลยศรนครรนทรวโรฒ.

รงสรรค ประเสรฐศร. (2548). พฤตกรรมองคการ . กรงเทพมหานคร: ส านกพมพธรรมสาร จ ากด.ราชบณฑตยสถาน. (2542). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ: ส านกพมพอกษรเจรญทศน. ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ.: ส านกพมพอกษร

เจรญทศน. วภาส ทองสข. (2552). พฤตกรรมองคการ. กรงเทพฯ: หางหนสวนจ ากด อารต โปรเกส. เยาวรตน ศรวรานนท. (2555.) เอกสารประกอบการอบรมเชงปฏบตการหลกสตร “การประยกตใช Binary

Model ส าหรบการวจยและการตดตามประเมนผล”. ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. กรงเทพมหานคร

ศรชย กาญจนวาส. (2552). ทฤษฎการประเมน (พมพครงท 7). กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย.

เลง เซฮก. (2551). ประสทธผลของธนาคารขาวในการเพมความมนคงดานอาหารในชวงวกฤตของหมบาน ตระแปงเกย ชมชนตระแปงเกราะยง อ าเภอตรมกก จงหวดตาแกว ประเทศราชอาณาจกร กมพชา. รายงานการศกษาอสระการจดการการพฒนาชนบทมหาบณฑต, มหาวทยาลยขอนแกน.

ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. (2550).การศกษาโครงการธนาคารขาวพระราชทาน จงหวดแมฮองสอน. กรงเทพฯ: หางหนสวนจ ากดอรณการพมพ.

ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. (2556). คมอการประเมนผล (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: หางหนสวนจ ากด อรณการพมพ.

ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. (2559). คมอมาตรฐานตวชวดการประเมนผลโครงการ. กรงเทพฯ: ไมปรากฏส านกพมพ.

ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. (2559). รายงานการประเมนผล รอบสนปงบประมาณ 2559 งานตามนโยบายรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ. ศนยประเมนผล (อดส าเนา).

-55-

สหส บญญาววฒน. (2524). ผลกระทบของธนาคารขาวพระราชทานตอครอบครวเกษตรกรในจงหวด มหาสารคาม. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต (เกษตรศาสตร) สาขาสงเสรมการเกษตร, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

สมคด พรมจย. (2550). เทคนคการประเมนโครงการ (พมพครงท 5). นนทบร: จตพร ดไซน Cummins, R.A. &Gullone, E. (2000). Why we should not use 5-point Likert scales:

The case for subjective quality of life measurement. Proceedings, Second International Conference on Quality of Life in Cities (pp.74-93). Singapore: National University of Singapore.

ภาคผนวก

-58-

ภาพธนาคารขาวในสถาบนเกษตรกร ป 2560

-59-

-60-

-61-