การวิเคราะห์หาสาเหตุของการ...

1Journal of Safety and Health : Vol. 1 No. 2 July - September 2007 1

Research Article

บ ท ค ว า ม จ า ก ง า น ว จ ย

Journal of Safety and Health : Vol. 11 No. 1 January - April 2018

การวเคราะหหาสาเหตของการประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วน ดวยเทคนคการวเคราะห

ตนไมแหงความลมเหลว: กรณศกษา 17 โรงงานอตสาหกรรมในจงหวดสมทรปราการ

อาจารย ดร.อมารตน ศรจรญวงศ ปร.ด. (การจดการสงแวดลอม) สาขาวชาอาชวอนามยและความปลอดภย คณะสาธารณสขศาสตรและสงแวดลอม มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต

อาจารย ดร.พงษสทธ บญรกษา Sc.D. (Occupational and Environmental Hygiene) สาขาวชาอาชวอนามยและความปลอดภย ส�านกวชาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร

บทคดยอการวจยนเปนการศกษาแบบยอนหลงเพอวเคราะห

สาเหตของการประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วนของพนกงาน 96 คนจากโรงงานอตสาหกรรม 17 แหงในจงหวดสมทรปราการ โดยใชเทคนคการวเคราะหตนไมแหงความลมเหลว เพอเปนแนวทางในการก�าหนดมาตรการควบคมและปองกนอบตเหตตอไป วเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณนาแสดงจ�านวนและรอยละของสาเหตพนฐาน ทท�าใหเกดการประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วน ผลการศกษาพบวา การประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วน สวนใหญมาจากอบตเหตทเกดขนบรเวณกระบวน การผลต คาเฉลยของการหยดงานเทากบ 16.8 วน อบตเหตสวนใหญเกดจากหลายสาเหตพนฐานประกอบกน ไดแก การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน สภาพการณทต�ากวามาตรฐาน ปจจยเกยวของกบงาน และปจจยเกยวของกบคน ชดสาเหตของการเกดอบตเหตทพบมากทสดคอการ กระท�าทต�ากวามาตรฐาน สภาพการณทต�ากวามาตรฐานรวมกบปจจยเกยวของกบงาน (รอยละ 59.4) รองลงมา

คอ การกระท�าทต�ากวามาตรฐานรวมกบปจจยเกยวของกบงาน (รอยละ 13.5) ซงการท�างานดวยความประมาท ไมปฏบตตามขนตอนการท�างาน เปนการกระท�าทต�ากวามาตรฐานทพบมากทสด ขณะทเครองมอ อปกรณช�ารด ไมมการดปองกน ถกพบมากทสดส�าหรบสภาพการณทต�ากวามาตรฐาน นอกจากนน การขาดการอบรมเกยวกบความปลอดภยและการขาดความช�านาญในการท�างาน ซงเปนปจจยเกยวกบงานและคนตามล�าดบ ยงเปนสาเหตส�าคญทเกยวของกบการเกดอบตเหต ดงนน การควบคมและปองกนการประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วนอยางมประสทธภาพจงควรตองพจารณาทง 4 ปจจยดงกลาว รวมกน ไดแก การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน สภาพการณ ทต�ากวามาตรฐาน และปจจยเกยวของกบงานและคน

ค�ำส�ำคญ: การวเคราะหตนไมแหงความลมเหลว / การประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วน / โรงงานอตสาหกรรม / จงหวดสมทรปราการ

* ผรบผดชอบบทความ อาจารย ดร.พงษสทธ บญรกษา สาขาวชาอาชวอนามยและความปลอดภย ส�านกวชาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร 111 ถนนมหาวทยาลย อ�าเภอเมอง จงหวดนครราชสมา 30000 โทรศพท 044-223-938 โทรสาร 044-223-920 E-mail: [email protected]

2

ว า ร ส า ร ค ว า ม ป ล อ ด ภ ย แ ล ะ ส ข ภ า พ

ปท 11 ฉบบท 1 ประจำ�เดอนมกร�คม - เมษ�ยน 2561


AbstractThis study was a retrospective study to

analyze root causes of over 3-day injuries at work of 96 employees from 17 manufacturers in Samut Prakarn province. The accidents were analyzed using the fault tree analysis technique to find solutions to control and prevent them. Descriptive statistics were used to explain frequency and percentage of root causes of over 3-day injuries at work. The results of study showed that most of over 3-day injuries resulted from accidents occurring in production lines with an average of 16.8 working days off. Most accidents were caused by a combination of root causes: sub-standard act, sub-standard condition, job factor and personal factor. About 59.4% of all accidents resulted from the combination of

Causal Analysis of Over 3-Day Injury at Work Using Fault Tree Analysis: A Case Study of 17 Manufacturers

in Samut Prakarn ProvinceLecturer Dr. Umarat Sirijaroonwong, Ph.D. (Environmental Management)

Department of Occupational Health and Safety, Faculty of Public and Environmental Health, Huachiew Chalermprakiet University Lecturer Dr. Pongsit Boonruksa, Sc.D. (Occupational and Environmental Hygiene)

School of Occupational Health and Safety, Institute of Public Health, Suranaree University of Technology

sub-standard act, sub-standard condition and job factor, whereas 13.5% of them resulted from the combination of sub-standard act and job factor. Most of the sub-standard acts were working with carelessness and not following job instructions, whereas damaged machine, equipment and tool, and no safeguard were the highest percentage of sub-standard conditions. In addition, a lack of safety training (job factor) and lack of working skills (personal factor) were also important root causes of accidents. Therefore, sub-standard act, sub-standard condition, job and personal factors should be taken into account in control and preventive measures of over 3-day injury at work.

Keywords: Fault tree analysis / Over 3-day injury / Manufacturer / Samut Prakarn province

* Corresponding author Dr.Pongsit Boonruksa, School of Occupational Health and Safety, Institute of Public Health, Suranaree University of Technology, 111 University Avenue, Muang District, Nakhon Ratchasima, 30000 Tel 044-223-938 Fax. 044-223-920 E-mail: [email protected]


Research Article



1. บทน�ำ ขอมลของส�านกงานประกนสงคมในชวง 10 ป

ยอนหลง (พ.ศ. 2549 - 2558) พบวา แนวโนมของสถตการประสบอนตรายจากการท�างานของลกจางโดย ภาพรวมของประเทศมแนวโนมลดลงอยางตอเนองจาก 25.6 ลงเหลอ 10.3 รายตอลกจาง 1,000 ราย ซงเปนผลจากการบงคบใชกฎหมายและการรณรงคสงเสรมความปลอดภยในการท�างานอยางตอเนอง แตอยางไรกตาม เมอพจารณาถงความรนแรงของการประสบอนตรายพบวา มจ�านวนลดลงไมมากนกจาก 7.0 ลงเหลอ 3.2 รายตอลกจาง 1,000 ราย (ส�านกงานประกนสงคม, 2559)

การประสบอนตรายจากการท�างานถงขนหยดงานเกน 3 วนแสดงถงระดบความรนแรงของการเกดอบตเหต ซงสถานประกอบการจ�าเปนตองใหความส�าคญในการด�าเนนการแกไข ควบคม และปองกนไมใหเกดขน การสอบสวนอบตเหตตามแบบฟอรมรายงานอบตเหตอาจระบถงสาเหตของการเกดอบตเหตไดเพยงระดบหนง แตอาจไมครอบคลมสาเหตทงหมดโดยเฉพาะอบตเหตรายแรงซงมความซบซอนของการเกดอบตเหต ปจจบนมหลายเทคนคทใชส�าหรบการชบงอนตรายและวเคราะหหาสาเหตของการเกดอบตเหต ซงการวเคราะหตนไมแหงความลมเหลว (Fault Tree Analysis; FTA) เปนเทคนคหนงทไดรบความนยมอยางแพรหลายเพราะสามารถแสดงความสมพนธของสาเหตการเกดอบตเหตเปนแผนภมท�าใหงายตอการวเคราะหหาสาเหตพนฐานทมผลตอการเกดอบตเหต (Sklet, 2004)

การวเคราะหตนไมแหงความลมเหลวเปนเทคนคทใชหลกการคดยอนกลบอยางเปนระบบในการวเคราะหหาสาเหตพนฐานของการเกดอบตเหตหรอความผดพลาด (failure) โดยเรมจากการก�าหนดอบตเหตเปนเหตการณแรก (top event) และแจกแจงขนตอนการเกดเหตการณแรกวา มาจากเหตการณยอยอะไรบาง และเหตการณยอยนนเกดขนไดอยางไรดวยกฎของพชคณตบลน (Boolean algebra law’s) ผานการใชสญลกษณ And Gate (สาเหตหลายสาเหต) และ Or Gate (สาเหตใดสาเหตหนง) มาเชอมเหตการณตางๆ เพอหาความเปนเหตเปนผล ของการเกดปญหาหรอความลมเหลวนน และวเคราะห หาสาเหตของทกเหตการณจนน�าไปสสาเหตพนฐาน

(root cause / basic event) หลงจากนนจะตดสาเหตทซ�ากนออกเพอใหไดชดสาเหตพนฐานทมจ�านวนนอยทสด (minimal cut set) ทท�าใหเกดอบตเหต (อมารตน ศรจรญวงศ, 2555; Katsakiori, Sakellaropoulos & Manatakis, 2009; Ortmeier & Schellhorn, 2007) และสามารถน�าชดสาเหตการเกดอบตเหตนไปจดล�าดบความส�าคญในการปองกนอบตเหตหรอความผดพลาดทอาจเกดขนได (Doytchev & Szwillus, 2009) ดวยเหตนจงมการน�าเทคนคดงกลาวไปประยกตใชเพอวเคราะหหาสาเหตของการเกดอบตเหตและอบตการณในการท�างานในหลายลกษณะ เชน งานกอสราง (Chi, Lin, & Dewi, 2014; Chi, Chang & Ting, 2005) กระบวนการฉดขนรปอะลมเนยม (อรอรา วเชยร, และระพ กาญจนะ, 2556) อตสาหกรรมเหมองแร (Zhang, Kecojevic & Komljenovic, 2014) หรอประยกตใชเทคนคการวเคราะหตนไมแหง ความลมเหลว รวมกบเทคนคอนๆ เชน เทคนคการว เคราะห งานเพอว เคราะห หาสาเหตของการเกดอบตเหต (Doytchev & Szwillus, 2009) เปนตน ดงนน การวเคราะหตนไมแหงความลมเหลวจงเปนเทคนคทมความเหมาะสมทจะน�ามาใชวเคราะหหาสาเหตของการประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วนในการศกษาครงน

จงหวดสมทรปราการเปนจงหวดทตงของโรงงานอตสาหกรรมจ�านวนมากและหลากหลายประเภทอตสาหกรรม ในชวง 3 ปทผ านมา (พ.ศ. 2556 - 2558) จงหวดสมทรปราการมจ�านวนผประสบอนตราย รายแรงจากการท�างานคดเปนคาเฉลย 6.99 รายตอลกจาง 1,000 ราย ซงสงเปนอนดบตนๆ ของประเทศ (ส�านกงานประกนสงคม, 2559) ดงนน การวจยครงนจงมวตถประสงคเพอวเคราะหหาสาเหตพนฐานของการประสบอนตราย ขนหยดงานเกน 3 วนของโรงงานอตสาหกรรม 17 แหง ในจงหวดสมทรปราการดวยเทคนคการวเคราะหตนไมแหงความลมเหลว เพอเปนแนวทางในการก�าหนดมาตรการควบคมและปองกนอบตเหตตอไป

2. วธด�ำเนนกำรวจยรปแบบการวจยเป นการศกษาแบบยอนหลง

(retrospective study) โดยด�าเนนการเข าเกบรวบรวมขอมลจากหนวยงานความปลอดภยของโรงงาน

4




อตสาหกรรม ใชเวลารวม 5 เดอน (จากเดอนมกราคม ถงเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2558) โดยมรายละเอยดการศกษา ดงน

2.1 ประชำกรทศกษำ กลมประชากรในการศกษาครงนคอเหตการณ

ของการประสบอนตรายของพนกงานถงขนหยดงานเกน 3 วนทเกดในชวง พ.ศ. 2555 - 2557 ของโรงงานอตสาหกรรมจ�านวน 17 แหงในจงหวดสมทรปราการ ทสมครใจเขารวมในการศกษาครงน โดยมจ�านวนเหตการณ ทศกษาทงสน 96 เหตการณ โดยแตละเหตการณม ผประสบอนตรายจ�านวน 1 คนตอเหตการณ

2.2 เครองมอกำรวจยและกำรเกบรวบรวมขอมล 2.2.1 รวบรวมข อมลลกษณะการเ กด

อบตเหต อวยวะทไดรบบาดเจบ จ�านวนวนหยดงานจากใบรายงานอบตเหต และใชแบบสอบถามเกบขอมลทวไปของโรงงานอตสาหกรรมจ�านวน 4 ขอ ไดแก ขนาด ประเภทของกจการ ระบบมาตรฐานทไดรบการรบรอง และขอมลเกยวกบเจาหนาทความปลอดภยในการท�างาน

2.2.2 วเคราะหสาเหตของการเกดอบตเหต โดยใชเทคนคการวเคราะหตนไมแหงความลมเหลว ด�าเนนการวเคราะหรวมกบหวหนางานและพนกงานทประสบอนตรายถงขนหยดงานเกน 3 วน กรณทพนกงานลาออกแลวจะท�าการวเคราะหรวมกบพนกงานทอยในเหตการณ หรอท�างานลกษณะเดยวกน

2.2.3 ผลจากการวเคราะหในขอ 2.2.2 จะไดสาเหตพนฐาน (root cause / basic event) ซงเปนสาเหตทเปนรากของปญหาทท�าใหเกดอบตเหต โดยการศกษาครงนไดแบงสาเหตพนฐานของการเกดอบตเหตถงขนหยดงานเกน 3 วน เปน 4 ประเภท ตามแนวคดของ Peterson (2003) ดงน

1) การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน (sub-standard act) หมายถง การกระท�าทไมปลอดภย ไมถกตองตามขนตอนการท�างานทปลอดภย เชน ท�างานลดขนตอนการท�างาน ไมสวมอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลขณะท�างาน ท�างานดวยความไมระมดระวง ยกหรอเคลอนยายวสดดวยวธทไมเหมาะสม เปนตน

2) สภาพการณทต�ากวามาตรฐาน (sub-standard condition) หมายถง สภาพการท�างาน

สภาพสงแวดลอมทไมปลอดภยหรอต�ากวามาตรฐานความปลอดภย เชน เครองจกร อปกรณช�ารด ไมมการดปองกน สถานทท�างานแสงสวางไมเพยงพอ ความรอนสง การจดสถานงานทไมเหมาะสม เปนตน

3) ปจจยเกยวกบงาน (job factor) หมายถง การทไมมขอก�าหนดหรอมาตรฐานการท�างานทปลอดภย ไมมการอบรมการท�างานอยางปลอดภยทเหมาะสมใหกบผปฏบตงาน การจดหาอปกรณคมครองความปลอดภยไมเหมาะสมกบงานหรอไมเพยงพอ การขาดการซอมบ�ารงทเหมาะสม การขาดการตรวจสอบ ดแล หรอขาดการบงคบใชมาตรการดานความปลอดภยอยางเหมาะสม เขมงวด ฯลฯ

4) ปจจยเกยวกบคน (personal factor) หมายถง ผ ปฏบตงานขาดความร ทกษะ หรอศกยภาพในการท�างาน มทศนคตหรออปนสยไมถกตองหรอไมเหมาะสมเกยวกบความปลอดภย เชน นสยชอบเสยง เปนตน

2.3 กำรวเครำะหขอมล การวเคราะหขอมลใชสถตเชงพรรณนา ไดแก

การแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐานอธบายขอมลทวไปของกลมทศกษาไดแก ขอมลของโรงงานอตสาหกรรม ขอมลของผ ประสบอนตรายถงขนหยดงานเกน 3 วน ลกษณะของการเกดอนตราย อวยวะทไดรบบาดเจบ นอกจากน ยงมการแจกแจงความถ และรอยละส�าหรบอธบายความมากนอย ของปรมาณสาเหตพนฐานของการเกดอบต เหตทง 4 ประเภท ไดแก การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน สภาพการณทต�ากวามาตรฐาน ปจจยเกยวกบงาน และปจจยเกยวกบคน

3. ผลกำรวจย3.1 ขอมลทวไปของโรงงำนอตสำหกรรม โรงงานอตสาหกรรมทเขารวมในการศกษา

ครงนเปนโรงงานทมพนกงานมากกวา 100 คนขนไป ซงรอยละ 64.7 เปนโรงงานขนาดใหญ (พนกงานมากกวา 500 คน) ประเภทของอตสาหกรรมสวนใหญประกอบกจการเกยวกบผลตภณฑโลหะ (รอยละ 35.3) ผลตภณฑพลาสตก (รอยละ 17.6) และเครองแตงกาย / สงทอ


Research Article



(รอยละ 17.6) ทกโรงงานมเจาหนาทความปลอดภยในการท�างานระดบวชาชพตามกฎหมาย โดยรอยละ 70.6 ท�าหนาทดแลงานดานความปลอดภย อาชวอนามยและสภาพแวดลอมในการท�างานเตมเวลาท�างาน และม 3

โรงงาน (รอยละ 17.6) ทไดรบการรบรองมาตรฐานเกยวกบดานความปลอดภย เชน มอก. / OHSAS 18001, SA 8000 หรอ มรท. 8001 (ตารางท 1)

ขอมล จ�ำนวน (แหง) รอยละ

ขนำดของโรงงำน

ขนาดกลาง (พนกงาน 100 - 500 คน) 6 35.3

ขนาดใหญ (พนกงานมากกวา 500 คน) 11 64.7

ประเภทอตสำหกรรม

กจการเกยวกบผลตภณฑโลหะ 6 35.3

กจการเกยวกบผลตภณฑพลาสตก 3 17.6

กจการเครองแตงกาย / สงทอ 3 17.6

กจการเกยวกบอาหาร / อาหารสตว 3 17.6

กจการเกยวกบไม 1 5.9

กจการสงพมพ 1 5.9

มำตรฐำนทไดรบกำรรบรอง

ดานคณภาพ (เชน ISO 9000, QS 9000) 11 64.7

ดานสงแวดลอม (เชน ISO 14000, ฉลากเขยว) 8 47.1

ดานความปลอดภย (เชน มอก. / OSHA 18001, SA 8000) 3 17.6

ดานอน ๆ (เชน GMP, HACCP, ISO 22000) 3 17.6

งำนดำนควำมปลอดภยของ จป.วชำชพ

รบผดชอบงานดานความปลอดภยเตมเวลาท�างาน 12 70.6

รบผดชอบงานดานความปลอดภยรวมกบงานอนๆ เชน งานบคคล งานสงแวดลอม งานฝายผลต เปนตน

5 29.4

ตำรำงท 1 ขอมลทวไปของโรงงานอตสาหกรรม (n = 17)

3.2 ผประสบอบตเหตขนหยดงำนเกน 3 วน ผประสบอนตรายมจ�านวน 96 คน สวนใหญ

เปนเพศชายคดเปนรอยละ 76 มอายเฉลย 28.62 ± 7.75 ป อายงานเฉลย 4.21 ± 5.92 ป โดยรอยละ 43.8 และ

33.3 มอายงาน 1 - 5 ป และนอยกวา 1 ป ตามล�าดบ และเกอบทงหมด (รอยละ 95.8) เปนพนกงานระดบ ปฏบตการ ซงมการหยดงานเฉลย 16.8 ± 12.8 วน (แสดงดงตารางท 2)

6




ขอมลสวนบคคล จ�ำนวน (คน) รอยละ

เพศ

ชาย 73 76.0

หญง 23 24.0

อาย (ป)

< 20 5 5.2

20-30 62 64.6

31-40 23 24.0

> 40 6 6.2

คาเฉลย = 28.62 สวนเบยงเบนมาตรฐาน = 7.75 คาต�าสด = 18 คาสงสด = 58

อายงาน (ป)

< 1 31 32.3

1-5 41 42.7

6-10 10 10.4

> 10 14 14.6


ต�าแหนงงาน

พนกงานระดบปฏบตการ 92 95.8

หวหนางาน 4 4.2

ลกษณะงาน

ผลตและประกอบ 79 82.3

คลงสนคาและจดเกบ 11 11.5

ซอมบ�ารง 4 4.2

อน ๆ 2 2.1

ตำรำงท 2 ขอมลทวไปของผประสบอนตรายถงขนหยดงานเกน 3 วน (n = 96)


Research Article



3.3 ลกษณะของกำรเกดอบตเหตและควำมรนแรง

อบตเหตสวนใหญ (รอยละ 78.1) เกดในสวนการผลต และรอยละ 21.9 เกดขนในชวงท�างาน ลวงเวลา ลกษณะการเกดอนตรายเกดขนจากวตถ / สงของ

ขอมลสวนบคคล จ�ำนวน (คน) รอยละ

ชวงเวลาเกดอบตเหต

เวลาท�างานปกต 75 78.1

ชวงท�างานลวงเวลา 21 21.9

จ�านวนวนหยดงาน (วน)

≤ 10 48 50.0

11-20 25 26.0

21-30 17 17.7

> 30 6 6.3


ตำรำงท 2 ขอมลทวไปของผประสบอนตรายถงขนหยดงานเกน 3 วน (n = 96) (ตอ)

ชนกระแทก (รอยละ 28.1) วตถ / สงของตดบาดทมแทง (รอยละ 21.9) และวตถ / สงของพงทลายหลนทบ (รอยละ 19.1) (ตารางท 3) โดยอวยวะทไดรบอนตรายมากทสดคอนวมอ (รอยละ 54.2) และมอ (รอยละ 13.5) (ตารางท 4)

ลกษณะกำรเกดอนตรำย จ�ำนวน (คน ) รอยละ

วตถ / สงของกระแทกหรอชน 27 28.1

วตถ / สงของตดบาดทมแทง 21 21.9

วตถ / สงของพงทลายหลนทบ 19 19.8

วตถ / สงของหนบดง 16 16.7

หกลม / ลนลม 4 4.1

อนๆ 9 9.4

ตำรำงท 3 อบตเหตถงขนหยดงานเกน 3 วน จ�าแนกตามลกษณะการเกดอนตราย (n = 96)

8




3.4 สำเหตของกำรเกดอบตเหต ผลการวเคราะห สาเหตของการประสบ

อนตรายขนหยดงานเกน 3 วนดวยเทคนคการวเคราะหตนไมแหงความลมเหลวพบวา อบตเหตสวนใหญเกด จากหลายสาเหตประกอบกน ชดของสาเหตพนฐาน (root cause set) ของการเกดอบตเหตทพบมากทสดคอ การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน สภาพการณทต�ากวามาตรฐาน รวมกบปจจยเกยวของกบงาน (รอยละ 59.4) รองลงมาคอ การกระท�าทต�ากวามาตรฐานรวมกบปจจยเกยวของกบงาน (รอยละ 13.5) และมเพยงรอยละ 3.1 ของอบตเหตทเกดจากสาเหตพนฐานเพยงสาเหตเดยวคอ การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน (ตารางท 5)

เมอวเคราะหแยกตามประเภทของสาเหตพนฐานพบวา การกระท�าทต�ากวามาตรฐานทเปนสาเหตของการประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วนสวนใหญเกดจากความประมาท / ใชอปกรณ เครองมอ เครองจกรอยางไมระวดระวง (รอยละ 52.1) การไมปฏบตตามขนตอน

อวยวะทไดรบอนตรำย จ�ำนวน (คน ) รอยละ

นวมอ 52 54.2

มอ 13 13.5

แขน ศอก ขอศอก 6 6.3

ขา หนาแขง นอง 6 6.3

อนๆ 19 19.8

ตำรำงท 4 อบตเหตถงขนหยดงานเกน 3 วนจ�าแนกตามอวยวะทไดรบอนตราย (n = 96)

การท�างาน / ปฏบตงานไมถกวธ / ท�างานลดขนตอน (รอยละ 44.8) การไมใชอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล หรอใชแตสวมใสไมถกตอง (รอยละ 25.0) (ตารางท 6) สวนสภาพการณทต�ากวามาตรฐานสวนใหญเกดจากเครองจกร เครองมอ อปกรณช�ารด และไมมการดปองกน (รอยละ 26.0) ไมมอปกรณชวยในการท�างานอยางปลอดภย (รอยละ 25.0) และสถานงานไมเหมาะสมกบการท�างาน (รอยละ 13.5) (ตารางท 7) นอกจากนนปจจยเกยวของกบงานทมผลตอการเกดอบตเหต ไดแก การขาดการอบรมเกยวกบการท�างานอยางปลอดภย (รอยละ 31.3) การออกแบบเครองจกร เครองมอ อปกรณทไมค�านงถงความปลอดภย (20.8) และไมมการจดสรรอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลใหกบพนกงาน / มแตไมครบถวนตามลกษณะอนตรายของงาน / จดสรรไมเพยงพอ (รอยละ 16.7) (ตารางท 8) สวนปจจยเกยวกบคนทพบมากทสดไดแก การขาดความช�านาญในการท�างาน (รอยละ 10.4) (แสดงดงตารางท 9)


Research Article



ตำรำงท 5 สาเหตพนฐานทท�าใหเกดการประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วน (n = 96)

สำเหต / ชดสำเหตทท�ำใหเกดกำรประสบอนตรำยขนหยดงำนเกน 3 วน จ�ำนวน รอยละ

1 สำเหต 3 3.1

- การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน 3 3.1

2 สำเหต 19 19.8

- การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน และปจจยเกยวของกบงาน 13 13.5

- สภาพการณทต�ากวามาตรฐาน และปจจยเกยวของกบงาน 3 3.1

- การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน และปจจยเกยวของกบคน 2 2.1

- การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน และสภาพการณทต�ากวามาตรฐาน 1 1.0

3 สำเหต 65 67.7

- การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน สภาพการณทต�ากวามาตรฐาน และปจจยเกยวของกบงาน

57 59.4

- การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน ปจจยเกยวของกบงาน และปจจยเกยวของกบคน 8 8.3

4 สำเหต 9 9.4

- การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน สภาพการณทต�ากวามาตรฐาน ปจจยเกยวของกบงาน และปจจยเกยวของกบคน

9 9.4

กำรกระท�ำทต�ำกวำมำตรฐำน จ�ำนวน รอยละ

ความประมาท / ใชเครองมอ เครองจกรอยางไมระมดระวง พลงเผลอ 50 52.1

การไมปฏบตตามขนตอนการท�างาน / ปฏบตงานไมถกวธ / ท�างานลดขนตอน 43 44.8

ไมใชอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล / ใชแตสวมใสไมถกตอง 24 25.0

ซอมแซม บ�ารงรกษา หรอท�าความสะอาดเครองจกรขณะเครองจกรท�างาน 20 20.8

ยกหรอเคลอนยายวสดดวยทาทางหรอวธการทไมปลอดภย 8 8.3

ท�างานทไมใชหนาทของตนเอง / ไมเกยวของกบงานโดยตรงแตมาชวยท�างาน 8 8.3

ขาดการสอสารขณะซอมบ�ารงเครองจกรหรอขณะปฏบตงาน 3 3.1

ตำรำงท 6 การกระท�าทต�ากวามาตรฐานทเปนสาเหตพนฐานของการประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วน (n = 96)

10




ตำรำงท 7 สภาพการณทต�ากวามาตรฐานทเปนสาเหตพนฐานของการประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วน (n = 96)

สภำพกำรณทต�ำกวำมำตรฐำน จ�ำนวน รอยละ

- เครองจกร เครองมอ อปกรณช�ารด และไมมการดปองกน 25 26.0

- ไมมอปกรณชวยในการท�างานอยางปลอดภย เชน อปกรณหยบจบ หรอยดชนงาน อปกรณบอกระดบความดน อปกรณชวยยกของหนก และนงราน เปนตน

24 25.0

- สถานงานไมเหมาะสมกบการท�างาน เชน ระดบความสงของเครองจกร ต�าแหนง วางเครองจกร มสวตซใชเทาเหยยบขณะใชมอปอนชนงานเขาเครองจกร เปนตน

13 13.5

- สภาพแวดลอมในการท�างานไมเหมาะสม เชน แสงสวางไมเพยงพอ ความรอนสง เปนตน

8 8.3

- สภาพทท�างานไมเปนระเบยบ / มสงกดขวาง 8 8.3

- พนทการท�างาน ทางเดน ลน ขรขระ 7 7.3

ตำรำงท 8 ปจจยเกยวของกบงานทเปนสาเหตพนฐานของการประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วน (n = 96)

ปจจยเกยวของกบงำน จ�ำนวน รอยละ

- ไมมการอบรมเกยวกบการท�างานอยางปลอดภย / ไมครอบคลมพนกงานใหม พนกงานงานเปลยนต�าแหนง หรอพนกงานปฏบตงานทมความเสยงสง

30 31.3

- การออกแบบเครองจกร เครองมอ และอปกรณขาดการค�านงถงความปลอดภย 20 20.8

- ไมมการจดสรรอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลใหพนกงาน / ไมครบถวนตามลกษณะอนตรายของงาน / จดสรรไมเพยงพอ

17 17.7

- การบงคบใชกฎระเบยบดานความปลอดภยไมเขมงวด 16 16.7

- เอกสารควบคมการปฏบตงานมเนอหาไมครอบคลมดานความปลอดภย 13 13.5

- ไมมระบบการตรวจสอบความพรอมดานความปลอดภยกอนเรมงาน 9 9.4

- ไมมมาตรฐาน เอกสารควบคมการปฏบตงาน 4 4.2

- ไมมระบบการบ�ารงรกษาเครองจกร อปกรณและเครองมอ 3 3.1

- ไมมระบบการสงมอบงานเมอมการเปลยนกะ / เปลยนพนกงาน 2 2.1

- การจดสรรงานไมพจาร ณาถงสภาวะสขภาพ / ประวตการเจบปวย 1 1.0


Research Article



4. อภปรำยผลจากผลการวเคราะหหาสาเหตของการประสบ

อนตรายขนหยดงานเกน 3 วนดวยเทคนคการวเคราะหตนไมแหงความลมเหลวของ 17 โรงงานอตสาหกรรมในจงหวดสมทรปราการ พบวา อบตเหตสวนใหญเกดจากสาเหตการกระท�าทต�ากวามาตรฐาน สภาพการณทต�ากวามาตรฐาน ปจจยเกยวของกบงาน และปจจยเกยวกบคน ซงเกดขนรวมกนเปนชดสาเหตพนฐานตงแต 2 ถง 4 สาเหต (ตารางท 5) ซงสอดคลองกบผลการศกษาหลายทานทพบวาอบตเหตรายแรงจะไมเกดจากสาเหตเพยงสาเหตเดยว แตสวนใหญเกดจากหลายสาเหตทมความสมพนธเกยวเนองกนทงทางตรงและทางออม (Khanzode, Maiti, &

ตำรำงท 9 ปจจยเกยวของกบคนทเปนสาเหตของการประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วน (n = 96)

ปจจยเกยวของกบคน จ�ำนวน รอยละ

ขาดความช�านาญในการท�างาน 10 10.4

ไมมความรเกยวกบการท�างานอยางปลอดภย 5 5.2

มนสยชอบเสยง 3 3.1

เครองปมชนงานทบนวทแผนกกระบวนการผลต

เครองจกร

เครองจกรมสภาพไมพรอมใชงาน

ขาดการ ตรวจสอบสภาพ เครองจกรกอน

ใชงาน

ไมมระบบ ความปลอดภย ของเครองจกร ขาดการ

ตรวจสอบความ พรอมใชงาน

ไมมขนตอน การปฏบตงาน อยางปลอดภย

ขาดการอบรม การปฏบตงาน อยางปลอดภย

ประมาทใน การท�างาน

รบเรง ท�างาน

ขาดระบบบ�ารง รกษาเครองจกร

ขาดระบบ บ�ารงรกษา

ระบบความปลอดภย ของเครองจกรช�ารด

ระบบความปลอดภยของเครองจกร

การปฏบตงาน

ปฏบตงานลดขนตอน

ภำพท 1 ตวอยางการวเคราะหสาเหตพนฐานของการเกดอบตเหตขนหยดงานเกน 3 วน ดวยเทคนคการวเคราะหตนไมแหงความลมเหลวของโรงงานผลตภณฑพลาสตกแหงหนง

Ray,2012; Katsakiori, Sakellaropoulos, & Manatakis, 2009; Sklet, 2004) จงจ�าเปนตองเลอกเทคนคใหเหมาะสมในการวเคราะหหาสาเหตพนฐานของการเกดอบตแหต เทคนคการวเคราะหตนไมแหงความลมเหลวเปนเทคนคหนงทมประสทธภาพสามารถวเคราะหหาชดสาเหตพนฐานจ�านวนนอยทสด (minimal cut set) ทท�าใหเกดอบตเหต ซงเปนประโยชนตอการจดล�าดบความส�าคญในการพจารณาการด�าเนนการควบคมและปองกนอบตเหต (Ortmeier, & Schellhorn, 2007)

หลายงานวจยใชเทคนคการวเคราะหตนไมแหงความลมเหลว วเคราะหหาสาเหตพนฐานของอบตเหตทสงผลใหเกดการบาดเจบหรอเสยชวตในหลายลกษณะงาน

12




เชนอบตเหตขนเสยชวตทเกยวของกบงานขนแรในเหมอง พบวา การตรวจสอบความพรอมกอนเรมท�างานทไมครบถวนตามขนตอนการท�างาน การช�ารดของอปกรณและ รถบรรทก ระบบการซอมบ�ารงมไมเพยงพอ และขาดการจดอบรมใหกบพนกงานใหมเกยวกบการท�างานทปลอดภยเปนสาเหตพนฐานทพบบอยของการเกดอบตเหต (Zhang, Kecojevic, & Komljnovic, 2014) สวนการเสยชวตจากการตกจากทสงในงานกอสราง พบวา สวนใหญมสาเหตพนฐานมาจากการใชอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลทไมเหมาะสม และสภาพการณทต�ากวามาตรฐานไดแก การไมมการดบรเวณชองเปด และวสดทใชท�าหลงคามความไมแขงแรง (Chi, Lin, & Dewi, 2014) นอกจากนน ยงพบวา อบตเหตในกระบวนการปมโลหะมสาเหตพนฐานทส�าคญคอ การยกหรอใชอปกรณยกแมพมพทไมถกตอง โบลทยดแมพมพและสลงเสอมสภาพ (อรอรา วเชยร, และระพ กาญจนะ, 2556) ซงสอดคลองกบผลการศกษาครงนทพบวา อบตเหตเกดจากหลายสาเหตพนฐานเกยวของกน แตอยางไรกตามลกษณะของชดสาเหต พนฐานจ�านวนนอยทสดทท�าใหเกดอบตเหต และลกษณะของการกระท�าทต�ากวามาตรฐาน สภาพการณทต�ากวามาตรฐาน ปจจยเกยวของกบงาน และปจจยเกยวของกบคน จะมความแตกตางกนตามลกษณะงาน ลกษณะอบตเหต และประเภทของอตสาหกรรม

เมอพจารณาแยกตามประเภทของสาเหตพนฐานทท�าใหเกดอบตเหต พบวา ผลการศกษาครงนสอดคลองกบหลายงานวจยทรายงานวา การเกดอบตเหตทกอใหเกดการบาดเจบในการท�างานมความสมพนธกบสาเหตตาง ๆ ดงน การท�างานดวยความประมาท ไมปฏบตตามขนตอนการท�างาน ไมสวมอปกรณคมครองความปลอดภย สวนบคคล เครองจกรไมมการดปองกน เครองจกรเกา ช�ารด สภาพแวดลอมในการท�างานไมเหมาะสม (นชจร จตรเกด, 2552; จารพงษ พฒนาสงห, 2552) เปน การกระท�าและสภาพการณทต�ากวามาตรฐานทพบบอยในการปฏบตงาน สวนปจจยเกยวของกบงานทพบบอย ไดแก การไมมการอบรมดานความปลอดภยในการท�างาน หรอมแตไมเพยงพอ (Paul, & Maiti, 2007; Whysall, Haslam, & Haslam, 2006 ) การไมมอปกรณชวยในการท�างานอยางปลอดภย เชน การยกหรอเคลอนยายสงของทหนก

โดยไมมอปกรณชวยยกเปนสาเหตทพบบอยท�าใหเกดขอเคลด ขอแพลง หรอความผดปกตของระบบโครงรางและกลามเนอ (Davies, Kemp, Frostick, Dickinson, & McElwaine, 2003) และโรงงานไมมการจดเตรยมอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลใหแกพนกงาน (สภาพร แนนอดร และ นตยา วจนะภม, 2555; นฤมล เกตทม, 2542) เปนตน สวนปจจยเกยวของกบคนไดแก การขาดความช�านาญในการท�างานมความสมพนธสงกบการเกดอบตเหตในงานซอมบ�ารง (Hobbs, & Williamson, 2002) และการขาดความรเกยวกบการท�างานทปลอดภยมความสมพนธสงกบพฤตกรรมการท�างานทไมปลอดภยและการไมปฏบตตามกฎระเบยบดานความปลอดภยของผปฏบตงาน (Christian, Bradley, Wallace, & Burke, 2009)

5. ขอจ�ำกดของกำรวจยสาเหตพนฐานของการเกดอบตเหตขนหยดงาน

เกน 3 วนทไดจากการวเคราะหดวยเทคนคการวเคราะหตนไมแหงความลมเหลวครงนมาจากการวเคราะหอบตเหตจากโรงงานในจงหวดสมทรปราการเพยง 17 แหง จาก 6 ประเภทอตสาหกรรม จงมขอจ�ากดในการประยกตใชผลการศกษาในกลมประเภทอตสาหกรรมทแตกตางกน ดงนน ในการวจยครงตอไปควรเพมจ�านวนและประเภทของโรงงานอตสาหกรรม รวมทงศกษาเพมเตมเกยวกบปจจยอน ๆ ทอาจมความสมพนธกบสาเหตพนฐานของการเกดอบตเหตขนหยดงานเกน 3 วน ไดแก ประเภทอตสาหกรรม ขนาดของโรงงานอตสาหกรรม หรอการรบผด ชอบงานดานความปลอดภยเตมเวลาท�างานของเจาหนาทความปลอดภยในการท�างานระดบวชาชพ ซงเปนปจจยทนอกเหนอวตถประสงคของการศกษาครงน

6. สรปและขอเสนอแนะเทคนคการวเคราะหตนไมแหงความลมเหลวเปน

เทคนคทใชวเคราะหหาสาเหตพนฐานของการประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วนไดอยางมประสทธภาพ การวจยนพบวา สาเหตของการเกดอบตเหตสวนใหญเกดจากหลายสาเหตพนฐานรวมกน ไดแก การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน สภาพการณทต�ากวามาตรฐาน ปจจยเกยวของกบงาน และปจจยเกยวของกบคน โดยชดสาเหตพนฐานทพบ


Research Article



มากทสดไดแก การกระท�าทต�ากวามาตรฐาน สภาพการณ ทต�ากวามาตรฐาน รวมกบปจจยเกยวของกบงาน ซงการท�างานดวยความประมาท / ไมปฏบตตามขนตอนการท�างาน การช�ารดของเครองจกร เครองมอ อปกรณ การขาดการอบรมเกยวกบความปลอดภยในการท�างานเปนสาเหตส�าคญของการเกดอบตเหต จากผลการศกษาผวจยขอเสนอแนะแนวทางในการควบคมและปองกนการประสบอนตรายขนหยดงานเกน 3 วนในโรงงานอตสาหกรรม ดงน

1. อบรม รณรงค และจดกจกรรมเพอสรางเสรมจตส�านกดานความปลอดภยอยางตอเนอง รวมถงการประยกตใชหลกการสรางความปลอดภยโดยใชพฤตกรรมเปนฐาน (Behavior-based safety: BBS) เพอลดการผดพลาดทเกดจากผปฏบตงานและการกระท�าทต�ากวามาตรฐานทอาจเกดขน

2. จดระบบซอมบ�ารงและบ�ารงรกษาเครองจกร เครองมอ อปกรณ โดยประยกตใชหลกการบ�ารงรกษาทวผล ททกคนมสวนรวม (total productive maintenance; TPM) และด�าเนนกจกรรม 5ส ตรวจวดสภาพแวดลอมในการท�างาน และปรบปรงสถานงานใหมความปลอดภยและเหมาะสมกบลกษณะงานเพอลดและปองกนสภาพการณทต�ากวามาตรฐาน

3. ควรมการวเคราะหงานเพอความปลอดภยเพอจดท�าคมอ / เอกสารขนตอนการท�างานอยางปลอดภย และจดอบรมใหกบพนกงานใหม พนกงานทเปลยนงาน รวมถงมการทดสอบใหแนใจวา พนกงานมความรและเชยวชาญเพยงพอโดยเฉพาะพนกงานทตองปฏบตงาน ทมความเสยงสง และควรใหเจาหนาทความปลอดภยในการท�างานระดบวชาชพมสวนรวมในการใหขอเสนอแนะเกยวกบการออกแบบหรอจดหาเครองมอ เครองจกร ทมความเสยงสงตอการเกดอบตเหต นอกจากนน โรงงานควรจดหาอปกรณค มครองความปลอดภยสวนบคคล ทงดานคณภาพและปรมาณใหเหมาะสมการอนตรายแฝงในการท�างาน และใหพนกงานสามารถเขาถงและเบกใชงานไดสะดวก รวมทงโรงงานควรก�าหนดนโยบายเกยวกบการบงคบใชมาตรการหรอกฎระเบยบดานความปลอดภย

อยางเขมงวดและตอเนอง เพอควบคมปจจยเกยวของกบงานและปจจยเกยวของกบคน ทมผลตอการเกดอบตเหตในการท�างาน

7. กตตกรรมประกำศขอขอบคณผจดการโรงงานอตสาหกรรมทง 17 แหง

ทอนญาตใหคณะผวจยเขาด�าเนนการศกษาวจยและเกบรวบรวมขอมล และขอบคณพนกงานทกทานทเสยสละเวลาใหความรวมมอในการวจยครงนเปนอยางด

เอกสำรอำงองจารพงษ พฒนาสงห. (2552). การศกษาปจจยเสยงทกอ

ใหเกดอบตเหตตอผปฏบตงานในโรงงานอตสาหกรรมแปรรปไมยางพารา กรณศกษาพนทภาคใตตอนบน. วทยานพนธปรญญาครศาสตร

อตสาหกรรมมหาบณฑต สาขาวชาวศวกรรมอตสาหการ, มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร,

กรงเทพมหานคร.

นชจร จตรเกด. (2552). ปจจยทกอใหเกดอบตเหตตอผปฏบตงานในโรงงานอตสาหกรรมผลตปาลมน�ามน

ภาคใตตอนบน. วทยานพนธปรญญาครศาสตรอตสาหกรรมมหาบณฑต สาขาวชาวศวกรรมอตสาหการ, มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร, กรงเทพมหานคร.

นฤมล เกตทม. (2542). ปจจยและผลกระทบทเกยวของกบการเกดอบตเหตจากการท�างาน.

วทยานพนธปรญญาครศาสตรอตสาหกรรมมหาบณฑต สาขาวชาธรกจอตสาหกรรม, สถาบนเทคโนโลย พระจอมเกลาพระนครเหนอ, กรงเทพมหานคร.

สภาพร แนนอดร และ นตยา วจนะภม. (2555). ความชกและปจจยทสมพนธกบอบตเหตจากการท�างานใน คนงานโรงงานแปรรปไม เขตบางซอ กรงเทพมหานคร. วารสารความปลอดภยและสขภาพ. 5(20), 6-14.

ส�านกงานประกนสงคม. (2559). รายงานประจ�าป 2558 กองทนเงนทดแทน. สบคนเมอวนท 9 มกราคม 2560 จาก http://www.sso.go.th/wpr/uploads/upload Images/file/AnnualReportBook2558.pdf

14




ส�านกงานประกนสงคม. (2559). ขอมลสารสนเทศ รายงานประจ�าป กองทนเงนทดแทน ป 2556 - 2558. สบคนเมอวนท 9 มกราคม 2560 จาก http://www.sso.go.th/wpr/category.jsp?lang=th&cat=912

อรอรา วเชยร, และ ระพ กาญจนะ. (2556). การประยกตใชเทคนค Fault Tree Analysis (FTA) กรณศกษากระบวนการปมโลหะ. วารสารวศวกรรมราชมงคลธญบร. 11(2), 1-11.

อมารตน ศรจรญวงศ. (2555). การวเคราะหตนไมแหงความลมเหลว: เทคนคการชบงอนตรายเพอปองกน การเกดอบตเหตจากงาน. วารสาร มฉก. วชาการ. 15(30), 167-180.

Chi, C. F., Lin, S. Z., & Dewi, R. S. (2014). Graphical fault tree analysis for fatal falls in the construction industry. Accident Analysis & Prevention. 72, 359-369.

Chi, C. F., Chang, T. C., & Ting, H. I. (2005). Accident patterns and prevention measures for fatal occupational falls in the construction industry. Applied ergonomics. 36(4), 391-400.

Christian, M. S., Bradley, J. C., Wallace, J. C., & Burke, M. J. (2009). Workplace safety: a meta-analysis of the roles of person and situation factors. Journal of Applied Psychology. 94(5), 1103-1127.

Davies, J. C., Kemp, G. J., Frostick, S. P., Dickinson, C. E., & McElwaine, J. (2003). Manual handling injuries and long term disability. Safety science. 41(7), 611-625.

Doytchev, D. E., & Szwillus, G. (2009). Combining task analysis and fault tree analysis for accident and incident analysis: a case study from Bulgaria. Accident Analysis & Prevention. 41(6), 1172-1179.

Hobbs, A., & Williamson, A. (2002). Unsafe acts and unsafe outcomes in aircraft maintenance. Ergonomics. 45(12), 866-882.

Katsakiori, P., Sakellaropoulos, G., & Manatakis, E. (2009) . Towards an evaluat ion of accident investigation methods in terms of their alignment with accident causation models. Safety Science. 47(7), 1007-1015.

Khanzode, V. V., Maiti, J., & Ray, P. K. (2012). Occupational injury and accident research: A comprehensive review. Safety Science. 50(5), 1355-1367.

Ortmeier, F., & Schellhorn, G. (2007). Formal fault tree analysis-practical experiences. Electronic Notes in Theoretical Computer Science. 185, 139-151.

Paul, P. S., & Maiti, J. (2007). The role of behavioral factors on safety management in underground mines. Safety Science. 45(4), 449-471.

Peterson, D. (2003). Techniques of Safety Management: A Systems Approach (4th ed.). Illinois: American Society of safety Engineers.

Sklet, S. (2004). Comparison of some selected methods for accident investigation. Journal of hazardous materials. 111(1), 29-37.

Whysall, Z., Haslam, C., & Haslam, R. (2006). A stage of change approach to reducing occupational ill health. Preventive medicine. 43(5), 422-428.

Zhang, M., Kecojevic, V., & Komljenovic, D. (2014). Investigation of haul truck-related fatal accidents in surface mining using fault tree analysis. Safety science. 65, 106-117.

การวิเคราะห์หาสาเหตุของการ...

Documents

Transcript of การวิเคราะห์หาสาเหตุของการ...