ศกษาวเคราะหเรองการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท THE ANALYTICAL STUDY OF THE PARENTS SUPPORT

OF MONKS IN THERAVADA BUDDHISM

พระมหาทรงชย วชยเภร (ศร)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชา พระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๕๙

ศกษาวเคราะหเรองการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท

พระมหาทรงชย วชยเภร (ศร)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชา พระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๕๙

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

The Analytical Study of the Parents Support of monks in Theravada Buddhism

Phramaha Songchai Vijayabherĩ (Siri)

A Thisis Submitted in Partial Fulfillment of The Requirement for the Degree of

Master of Arts (Buddhist Studies)

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University Bangkok, Thailand

C.E. 2016

(Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

ก

ชอวทยานพนธ : ศกษาวเคราะหเรองการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท ผวจย : พระมหาทรงชย วชยเภร (ศร) ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (พระพทธศาสนา) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ : พระราชปรยตมน, ผศ.ดร., ป.ธ.๙, M.A. (Pali & Sanskrit), Ph.D. (Pali) วนส าเรจการศกษา : ๑๗ มนาคม ๒๕๖๐

บทคดยอ

วทยานพนธฉบบน เปนงานวจยเชงคณภาพ โดยมวตถประสงค ๓ ประการ คอ (๑) เพอศกษาหลกค าสอนเกยวกบการบ ารงมารดาบดาในพระพทธศาสนาเถรวาท (๒) เพอศกษาลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท และ (๓) เพอวเคราะหปญหาและแนวทางการบ ารงมารดาบดาของภกษทปรากฏในสงคมไทย ผลการวจยพบวา มารดา แปลวา หญงผรก บชา ซาบซง หรอยงบตรใหดม สวน บดานน แปลวา ชายผรก หรอคมครองบตร ซงพระพทธศาสนาถอวา มารดาบดาเปนผมความส าคญตอบตรเปนอยางมาก เพราะเปนผใหก าเนดชวตแลวเลยงดบตรทงทางรางกายและจตใจดวยพรหมวหารธรรม ทงเปนผคอยคมครองดแล อบรมสงสอน จดระบบการเปนอย พรอมกบสงเสรมเสนทางดงามทเออประโยชนตอการพฒนาคณภาพชวตแกบตรทกดาน ดงนน มารดาบดาจงอยในฐานะทบตรพงเทดทนอยางสงในชวตและพงท าหนาทบ ารงเลยงดตอบแทนคณทงทางรางกายและทางจตใจโดยผานหลกธรรมส าคญ เชน หลกกตญญกตเวทตาธรรม หลกทศ ๖ และสงคหวตถธรรม ๔ หากบตรละเลยตอหนาทดงกลาวกอาจจะไดรบโทษจากทางรฐ สงคม และผลกรรมขางฝายอกศลได แตในทางกลบกนหากบตรบ ารงเลยงดมารดาบดาไดอยางสมบรณ กจะไดรบอานสงสและประโยชนขางฝายกศลทงในปจจบนและในอนาคต อกทงยงเปนผชอวาไดสบสานเจตนาของเหลาบณฑตชนม พระพทธเจาเปนตน ไมใหสญหายไป การบ ารงมารดาบดาส าหรบบตรผเปนคฤหสถนนสามารถท าไดครอบคลมทกดานตางกนกบบตรผเปนบรรพชตทมเรองพระธรรมวนยเขามาเกยวของ แตถงอยางไรกปรากฏพบวามพระบรมพทธานญาตใหภกษสามารถบ ารงมารดาบดาของตนไดอยางคฤหสถตามรปแบบและวธการเดยวกน ซงสามารถสรปไดเปน ๒ ลกษณะ คอ (๑) การบ ารงทางรางกาย ไดแก การบ ารงดวยปจจย ๔ พรอมกบการท ากายภาพ หรอการบรหารรางกายตางๆ ใหแกมารดาบดา โดยมจดหมายเพอท าใหทานมสข-ภาวะทางกายทดและสมบรณ (๒) การบ ารงทางจตใจ ไดแก การท าใหทานด ารงอยในคณธรรมส าคญ เชน หลกสมปทา ๔ ไดแก ศรทธา ศล จาคะ และปญญา โดยมจดหมายเพอพฒนาคณภาพจตและยกระดบภาวะของมารดาบดาจากปถชนขนสกลยาณชน กระทงสงสดสภาวะอรยชน โดยมรปแบบของพระพทธเจาและพทธสาวกเปนแบบอยางปฏบตส าคญ ซงหากการบ ารงทง ๒ ลกษณะน ภกษละเลย เพกเฉย หรอไมสามารถปฏบตใหสอดคลองกบสถานภาพของตนกอาจไดรบโทษทางพระวนย ทงยงอาจมความสมเสยงตอการถกสงคมตเตยน แตในทางกลบกนหากภกษปฏบตบ ารงมารดาบดาได

ข

อยางสมบรณกยอมไดรบประโยชน ๓ ประการ คอ (๑) ประโยชนสวนตน (๒) ประโยชนแกผอน มมารดาบดาเปนตนเปนประธาน และ (๓) ประโยชนแกพระศาสนา อยางบรบรณเชนกน ในสงคมไทยปจจบน การบ ารงมารดาบดาของภกษมความแตกตางไปจากเดม เนองจากพบวาครอบครวไทยมความยดโยงอยกบระบบเศรษฐกจ และความเปลยนแปลงทางดานวฒนธรรม และสงคมอยทกขณะ จนกระทงสงผลกระทบตอการเปนอยของมารดาบดาเปนวงกวาง ยงโดยเฉพาะมารดาบดาอยในวยชรา เกดทพพลภาพ ไมสามารถชวยเหลอตนเองได กอปรกบไมมบตรหลานคอยเอาใจใสเลยงดดวยแลว กยงท าใหการบ ารงมารดาบดาของภกษในปจจบนประสบกบปญหาเพมมากขนเหตเพราะมเงอนไขทางดานพระธรรมวนยเปนขอจ ากด ดวยเหตน ผวจยจงไดก าหนดปญหาเปนกรณศกษาเพอการวจยอย ๔ ประเดน (๑) ปญหาของมารดาบดาผอยในวยชรา (๒) ปญหาของมารดาบดาผอยในคราวเจบปวย (๓) ปญหาของภกษท ากสกรรมชวยมารดาบดา และ (๔) ปญหาของภกษกราบไหวมารดาบดา ซงแตละประเดนปญหานน พบวาลวนเกดมาจากการทภกษเขาไปเกยวของสมพนธกบมารดาบดาของตนดวยมงหวงจะแบงเบาภาระทางรางกายเปนส าคญ แตทวาการเขาไปจดการของภกษนนยงไมสามารถด าเนนไปไดอยางสอดคลองกบหลกพระธรรมวนยเทาทควรจะเปน เชน มพทธบญญตหามมใหภกษถกเนอตองตวมารดา หรอประกอบธรกรรมทางโลกแทนโยมมารดาบดา จงตองอาศยบคคล ๒ กลมเขามารวมกนจดการอยางเหมาะสม คอ (๑) กลยาณมตร ไดแก ญาตสายโลหต และญาตทางธรรม (๒) ภาครฐและสงคม เพอใหบรรลเปาหมายของการบ ารงทง ๒ ประการ คอ (๑) เปาหมายทางดานรางกาย และ (๒) เปาหมายทางดานจตใจ ไดอยางสมบรณถกถวนตามหลกจรยธรรม และหลกพระธรรมวนย

ค

Thesis Title : The Analytical Study of the Parents Support of monks in Theravada Buddhism Researcher : Phramaha Songchai Vijayabherĩ (Siri) Degree : Master of Arts (Buddhist Studies) Thesis Supervisory Committee : Phra Rajapariyattimuni, Assist. Prof. Dr., Pali IX, M.A. (Pali & Sanskrit), Ph.D. (Pali) Date of Graduation : 17 March 2017

Abstract

This thesis is a qualitative research with 3 objectives as follows:- (1) To study the principles of teaching about supporting the parents in Theravada Buddhism, (2) To study the patterns and the methods of supporting the parents by the Buddhist Monks in Theravada Buddhism, and (3) To analyze the problems and the ways of supporting the parents by the monks as appearing in the Thai Societies. The research results were found that according to the Buddhist principles, “Mother”, defined as a woman who loves, adores, cherishes or feeds her children, and “Father”, defined as a man who loves and protects his children, are considered highly important for their children because they are life-givers who both physically and mentally nurture their children with Brahmavihãras as well as protecting, teaching their children, taking care of the living, and encouraging their children in advantageous and beneficial ways to develop the quality of life in every aspect. Therefore, the children should have great respect for their parents and requite them favors by supporting and taking care of them both physically and mentally by practicing various important Buddhist doctrines e.g. KataññuKataveditã, Six Directions, and Four Sangkhahawatthus. If the children neglect such duties, they would be punished by the state, society, and Akusala-kamma. On the other hand, if the children completely support their parents, they will derive benefit from the fruit of merit and Kusala-kamma both in the present and future, and will be considered as persons who carry on the virtuous intention of Panditas like the Buddha as well. For laypersons, they can comprehensively support their parents in every aspect, unlike the ordained due to the related Dhamma-vinaya. However, it appeared that, by the Buddha’s permission, the Bhikkhus are allowed to support their parents in the same patterns and ways as the laypersons do, which can be concluded in 2 aspects as follows: (1) Physical support including the Four Requisites

ง

provision, physical therapy, and physical exercises for their parents for the sake of physical well-being, (2) Mental support including encouraging their parents to live in conformity to important virtues e.g. Four Sampadãs comprising Faith (Saddhã), Virtue (Sĩla), Abandonment (Caga), and Wisdom (Puñña) for the sake of developing quality of mind and upgrading their parents’ state of mind from Puthujjana (worldling person) to Kalyãnajana (admirable person) and finally, to Ariyajana (noble person) having the Buddha and Buddhist Disciples as their influential role models. If the monks neglect, ignore, or fail to support their parents in both ways as above-mentioned corresponding with their own statuses, they would be punished according to the Vinaya and risk being blamed by the society. On the other hand, if the monks completely support their parents, they will derive complete 3 aspects of benefits comprising (1) Personal benefits, (2) Common benefits e.g. mainly for the parents, and (3) Benefits for the Religion as well. Nowadays, in Thai society, the monks support their parents differently from the past because it was found that Thai families have always clung to the economic system and socio-cultural changes so that this extensively affects the parents’ living conditions, especially elderly parents having disabilities, being unable to take care of themselves, and having no descendant who supports and looks after them. This causes even more problems for the monks in supporting their parents due to various restricted conditions according to the Dhamma-vinaya. Thus, the problems was determined by the researcher as research case studies classified into 4 aspects as follows: (1) problems of parents with senility, (2) problems of parents with illnesses, (3) problems of monks who help their parents to do the agricultural works, and (4) problems of monks who pay homage to their parents. In each aspect of problems, it was found that these problems caused by the association of the monks with their parents mainly for the purpose of lessening the physical burdens of their parents. However, the contributions and arrangements of the monks for their parents were not performed in accordance with the discipline of Dhamma-Vinaya as expected. For example, there is a code of conduct for monks prescribed by the Buddha that the monks are not allowed to have physical contact with their mothers or to perform secular tasks on behalf of their parents. Therefore, the monks have to rely on these 2 following groups of persons for proper arrangement: (1) Kalyãnamitta including biological kins and Dhamma friends, and (2) Public and social sectors in order to properly and completely achieve both aspects of objectives of supporting their parents comprising (1) Objective of physical support, and (2) Objective of mental support according to the Buddhist ethics and Dhamma-Vinaya.

จ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลงได เพราะไดรบความเมตตาชวยเหลอจากหลายๆ ทาน ทงทเปนคณะกรรมการควบคมวทยานพนธ อาจารย เจาหนาท และผทเกยวของ ดงตอไปน ขอกราบขอบพระคณทานเจาคณอาจารยพระราชปรยตมน, ผศ.ดร. (เทยบ สร าโณ ป.ธ.๙) ทไดเมตตาเปนประธานควบคมวทยานพนธ, ทานอาจารยพระมหาพรชย สรวโร, ดร. ประธานกรรมการสอบวทยานพนธ, ขอเจรญพรขอบคณ ผศ.รงษ สทนต ป.ธ.๙, พธ.ม. และ ผศ.ดร.วฒนนท กนทะเตยน ป.ธ.๙ ทไดเมตตาเปนกรรมการสอบวทยานพนธ พรอมทงใหค าปรกษาและค าแนะน าทดอนมอปการะอยางมากตอการท างานวจยใหมคณภาพและมความสมบรณมากยงขนจนถงทสด ขอขอบพระคณทานอาจารยพระมหาประกาศต อาจารปาล ป.ธ.๙, พธ.บ., พธ.ม. วดสรอยทอง ทไดเปนผจดประกายงานวทยานพนธตงแตเรมตน โดยมเมตตานเคราะหแนะน าแหลง ขอมลส าคญตางๆ เพอประโยชนตอการท างานวจย พรอมชวยเปนทปรกษา ชแนะ และจดรปแบบ ตลอดจนชวยปรบแกส านวนใหมความสมบรณยงขนตลอดการท างานวจยดวยดเสมอมา ขอขอบพระคณทานอาจารยพระมหาสพจน วรวททส ป.ธ.๙ (นาคหลวง), พธ.บ., ศศ.ม. ผคอยสรางความเตบกลาทางดานสตปญญาทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตทส าคญตอการด าเนนชวตและการปฏบตงานภายใตวถพรหมจรรยแกขาพเจาดวยไมตรจตเสมอมา พรอมทงยงรวมแสดงทศนะเชงวเคราะหทเปนประโยชนตองานวจย และคอยปรบแกส านวนของงานวจยใหมความสมบรณยงขนจนส าเรจลลวงไปไดดวยด ขอขอบพระคณทานอาจารยพระมหาวทยา สรภทโท ป.ธ.๗, พธ.บ. อาจารยผใหทางชวตในการศกษาพระธรรมวนย พรอมทงคอยฝกหดบคลกลกษณะนสยและการปฏบตงานแกขาพเจาดวยเมตตาจตตลอดมา รวมทงยงคอยเปนทปรกษาทดในทกดานของขาพเจาอกดวย ขอขอบพระคณทานอาจารยพระมหาพชย ตปสโล ป.ธ.๙, ศน.บ., ศน.ม. อาจารยใหญส านกเรยนวดอมรคร กรงเทพมหานคร ทไดเมตตานเคราะหสถานทพกอาศยเมอคราวปฏบตธรรมทามกลางสถานการณทรบเรงท างานวจย พรอมกบแนะน าขอคดดๆ และคอยปรบทศนคตใหมใหเกดก าลงใจในการท างานวจยใหเสรจสมบรณ ขอขอบคณทานพระมหาบณฑต สมทธ าโณ ป.ธ.๗, พระมหาทรงวทย วรทธ าย ป.ธ.๙, พธ.บ. และพระมหาวฒไกร กตตสทโธ ป.ธ.๘ พนองรวมอดมการณของขาพเจา ทไดคอยชวยแบงเบาภาระงานดานการสอนภาษาบาลและนกธรรมโดยเฉพาะชวงเวลาทขาพเจาตองรบเรงท างานวจย ท าใหมเวลาเตมทในการเขยนงานวจยจนส าเรจลลวงเปนรปเลมไดอยางสมบรณทสด ขออนโมทนาขอบคณ รศ.ชศกด ทพยเกษร ทไดใหความเมตตาในการแปลบทคดยอภาษาองกฤษในวทยานพนธเลมนใหมความสมบรณยงขน ขอส านกในบญคณของ คณแมพรรณ เอยมส าอางค และคณพอไชยะ ศร โยมมารดาบดาผใหก าเนดชวตแกขาพเจา ผซงชอวาใหโอกาสส าคญแกขาพเจาไดเกดมาตระหนกรซงถงพระคณ ท าใหมแรงบนดาลใจเขยนงานวจยนอยางสดก าลงสามารถจนส าเรจลลวงเปนรปเลมบรบรณไดในทสด ขอเจรญพรขอบคณ คณแมจตราภา โรหตะศน โยมแมบญธรรมผคอยถวายความอปถมภทกดานตลอดการศกษา ทงคอยอ านวยความสะดวกตางๆ ตลอดระยะเวลาทขาพเจาถอครองเพศพรหมจรรย รวมทงคอยปลก ปลอบ กระตน และใหก าลงใจตลอดการท างานวทยานพนธจนเหนผล

ฉ

ประจกษเปนรปเลมทสมบรณ พรอมทงคณพออดศกด คณยาทพพา คณปานน คณยายละมอม คณนาดา คณนาแดง คณนาเปยก โยมพต-พตม ครอบครวเตาทอง ครอบครวกานตวโรจน ครอบครว-โรหตะศน ครอบครวศวะโกเมน, ครอบครวศร, ครอบครวมวงบญศร, โยมแมชอาจารยกสมา อยนาน, คณนภคณฐ เกตบรณะ (โยมพอว), โยมพเจยบ โยมพอม, โยมพแกป-พผง, โยมพฉ, ชาววดไตรสามคค และคณะญาตมตร สหายธรรมทกทานทไดถวายความอปถมภดานปจจย ๔ และอนๆ ดวยดเสมอมา ขอเจรญพรขอบคณ โยมแมชรกขเกดมณ ณฐเวโรจน, อ.หนย พรอมกบผมสวนเกยวของทไดเปนธระจดหาขอมลทเปนบทความภาคภาษาองกฤษพรอมกบแปลถอดความออกมาดวยวรยะอตสาหะทบรสทธอนเปนประโยชนตอการวเคราะหงานวจย และสรางความแปลกใหมใหกบเนองานไดอยางเหมาะสม ขอขอบพระคณทานอาจารยพระมหาธนวฒ โชตธมโม, พระเสถยร สทธสทโธ, คณภพป-ภพ (ไพศาล) เทพธาน และเจาหนาทส านกงานบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช -วทยาลย ทไดกรณาใหความชวยเหลอและอ านวยความสะดวกในการด าเนนงานดานวทยานพนธในครงน ตลอดจนเจาหนาทหองสมดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดมหาธาตยวราช-รงสฤษฎ กรงเทพมหานคร ทไดใหความอนเคราะห พรอมทงค าแนะน าทดในการคนควางานวจยทเกยวของเพอใชเปนฐานขอมลในการเขยนงานวจยไดเปนอยางดจนท าใหเนอหามความสมบรณ ขอขอบคณทานอาจารยพระมหาอดเดช สตวโร, ดร. เจาหนาทผรบผดชอบและผมสวนเกยวของกบโครงการคลนกศกษาวทยานพนธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช -วทยาลย ทไดจดระเบยบตกรอบการท างานวจยอยางเปนระบบอนเปนอปการะตอผวจยโดยตรงทจะไดวางแผนเขยนงานวจยใหเสรจครบก าหนดตามกรอบและขอบงคบของมหาวทยาลย อนง วทยานพนธฉบบนจะเสรจสมบรณมไดหากไมไดรบความเมตตานเคราะหและความกรณาจากคณะครบาอาจารยแหงมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยผทประสทธประสาทวชาความรในดานวชาการและวทยาการตางๆ แกผวจยตลอดการศกษา พรอมทงแนะน าแนวทางการคนควาแหลงขอมลเพอการเขยนในระดบตางๆ และเทคนคการเขยนวทยานพนธใหมประสทธภาพ ตลอดจนอนๆ อนเออประโยชนตอการศกษาในระดบสงโดยเฉพาะดานพระพทธศาสนาแกขาพเจา รวมไปถงทานผเปนเจาของผลงานวจย วทยานพนธ หนงสอ บทความวชาการ และอนๆ ทผวจยไดยกขนเปนหลกฐานอางองในวทยานพนธฉบบน จงขอกราบขอบพระคณทกทานไว ณ โอกาสน สดทายน ขอขอบคณเพอนสหธรรมก สหายธรรม ญาตมตร กลยาณมตรทกทานทมสวนรวมท าใหงานวทยานพนธฉบบนส าเรจลงไดทงโดยตรงและโดยออมดวยด ตลอดจนเจรญพรขอบคณญาตโยมทกทานทไดเสยสละก าลงกาย ก าลงใจ ก าลงทนทรพยถวายความอปถมภและบ ารงโดยเฉพาะดานการศกษาแกขาพเจาตลอดมา บญกศลใดอนอาจจะพงม พงไดจากแรงวรยะอตสาหะทขาพเจาไดตงใจท างานวทยานพนธจนส าเรจลลวงดวยดน ขอนอมอภวาทสกการถวายเปนพทธบชา ธรรมบชา สงฆบชา และขอนอมอาเศยรวาทเพอเปนมาตาปตคณบชา อาจรยปชฌายคณบชา และ-ธมมกมหาราชบชา ทงจงอ านวยศภผลกอเกดเปนบญฤทธแกเหลาสหธรรมก สหายธรรม หมญาตมตร กลยาณมตร วสสาสกชน กลบตร กลธดาผมบญคณและมอปการคณทกทานโดยทวกน

พระมหาทรงชย วชยเภร (ศร)

๑๗ มนาคม ๒๕๖๐

ช

สารบญ เรอง หนา บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ค กตตกรรมประกาศ จ สารบญ ช ค าอธบายสญลกษณและค ายอ ฎ

บทท ๑ บทน า ๑ ๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๕ ๑.๓ ขอบเขตของการวจย ๕ ๑.๔ ปญหาทตองการทราบ ๖ ๑.๕ ค าจ ากดความของศพททใชในการวจย ๖ ๑.๖ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ๖ ๑.๗ วธการด าเนนการวจย ๑๑ ๑.๘ ประโยชนทจะไดรบ ๑๒

บทท ๒ หลกค าสอนเกยวกบการบ ารงมารดาบดาในพระพทธศาสนาเถรวาท ๑๓ ๒.๑ ความหมายของมารดาบดา ๑๓ ๒.๑.๑ ความหมายตามรปศพทของ “มารดาบดา” ๑๓ ๒.๑.๒ ความหมายของมารดาบดาในทศนะของนกปราชญ ๑๕ ๒.๑.๓ ค าไวพจนของ “มารดาบดา” ๑๘ ๒.๒ ประเภทของมารดาบดา ๒๐ ๒.๒.๑ มารดาบดาผใหก าเนด ๒๑ ๒.๒.๒ มารดาบดาบญธรรม ๒๕ ๒.๒.๓ มารดาบดาโดยธรรม ๒๙ ๒.๓ ความส าคญและคณคาของความเปนมารดาบดา ๓๙ ๒.๓.๑ ความส าคญของมารดาบดา ๓๙ ๒.๓.๒ คณคาของมารดาบดาในฐานะเปนพระพรหม ๔๑ ๒.๓.๓ คณคาของมารดาบดาในฐานะเปนบรพเทพ ๔๓ ๒.๓.๔ คณคาของมารดาบดาในฐานะเปนบรพาจารย ๔๔ ๒.๓.๕ คณคาของมารดาบดาในฐานะเปนอาหไนยบคคล ๔๕ ๒.๓.๖ มาตรฐานการชวดระดบบญคณของมารดาบดา ๔๖ ๒.๔ หนาทของมารดาบดาทพงปฏบตตอบตรธดา ๔๙ ๒.๔.๑ การบ ารงบตรธดาดวยหลกทศ ๖ ๕๑

ซ

๒.๔.๒ การบ ารงบตรธดาทางจตใจ ๕๔ ๒.๕ หลกพระธรรมวนยทเกยวของกบการบ ารงมารดาบดาของภกษ ๕๖ ๒.๕.๑ หลกพระธรรม เรองทศ ๖ ๕๖ ๒.๕.๑.๑ ทานเลยงเรามา เราเลยงทานตอบ ๖๐ ๒.๕.๑.๒ จกชวยท ากจและด ารงวงศตระกลของทาน ๖๒ ๒.๕.๑.๓ จกประพฤตตนใหเหมาะสมแกความเปนทายาท ๖๔ ๒.๕.๑.๔ เมอทานลวงลบไปแลว ท าบญอทศใหทาน ๖๕ ๒.๕.๒ หลกพระวนย ๖๙ ๒.๕.๒.๑ พทธบญญตทเปนขอหามทางปฏบตตอมารดาบดา ๗๐ ๑) กายสงสคคสกขาบท ๗๐ ๒) อวนทยบคคล ๗๓ ๒.๕.๒.๒ พทธบญญตทเปนขออนญาตทางปฏบตตอมารดาบดา ๗๕

๑) ทรงอนญาตใหบ ารงมารดาบดาทางรางกายและจตใจ ๗๕ ๒) ทศนะเกยวกบการบ ารงมารดาบดาของพระอรรถกถาจารย ๗๗ ๒.๖ สรป ๗๙

บทท ๓ ลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท ๘๒ ๓.๑ ประเภทของมารดาบดาทภกษพงบ ารง ๘๒ ๓.๑.๑ มารดาบดาผใหก าเนด ๘๒ ๓.๑.๒ มารดาบดาบญธรรม ๘๗ ๓.๑.๓ มารดาบดาโดยธรรม ๘๙ ๓.๒ ลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษ ๙๒ ๓.๒.๑ การบ ารงทางรางกาย ๙๒ ๓.๒.๑.๑ การดแลเรองเครองนงหม ๙๓ ๓.๒.๑.๒ การดแลเรองอาหาร ๙๕ ๓.๒.๑.๓ การดแลเรองทอยอาศย ๙๗ ๓.๒.๑.๔ การดแลเรองการรกษาพยาบาล ๙๘ ๓.๒.๒ การบ ารงทางจตใจ ๑๐๐ ๓.๒.๒.๑ สทธาสมปทา ๑๐๑ ๓.๒.๒.๒ สลสมปทา ๑๐๒ ๓.๒.๒.๓ จาคสมปทา ๑๐๓ ๓.๒.๒.๔ ปญญาสมปทา ๑๐๕ ๓.๓ วตถประสงคของการบ ารงมารดาบดาของภกษ ๑๐๗ ๓.๓.๑ ขนโลกยธรรม ๑๐๗ ๓.๓.๒ ขนโลกตรธรรม ๑๑๓ ๓.๔ ผลกระทบจากการทภกษไมบ ารงมารดาบดา ๑๑๗ ๓.๕ ประโยชนทภกษไดรบจากการบ ารงมารดาบดา ๑๒๑

ฌ

๓.๖ สรป ๑๒๕

บทท ๔ วเคราะหปญหาและแนวทางการบ ารงมารดาบดาของภกษทปรากฏในสงคมไทย ๑๒๗ ๔.๑ ปญหาทสงผลกระทบตอการเปนอยของมารดาบดาในสงคมไทย ๑๒๘ ๔.๑.๑ ปญหาดานเศรษฐกจ ๑๒๘ ๔.๑.๒ ปญหาดานวฒนธรรมและสงคม ๑๒๘ ๔.๑.๓ ปญหาดานสขภาพ ๑๓๐ ๔.๒ สถานการณชวตความเปนอยของมารดาบดาในสงคมไทย ๑๓๑ ๔.๒.๑ ครอบครวเดยว ๑๓๑ ๔.๒.๒ สงคมอตสาหกรรม ๑๓๒ ๔.๒.๓ สงคมผสงอาย ๑๓๓

๔.๓ วเคราะหปญหาและแนวทางการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทย ๑๓๔ ๔.๓.๑ ปญหาของมารดาบดาผอยในวยชรา ๑๓๖ ๔.๓.๑.๑ ขอก าหนดทางจรยธรรม ๑๓๗ ๔.๓.๑.๒ ขอจ ากดทางพระวนย ๑๓๘ ๔.๓.๑.๓ แนวทางการแกไขและแนวทางการบ ารง ๑๔๐ ๔.๓.๒ ปญหาของมารดาบดาผอยในคราวเจบปวย ๑๔๒ ๔.๓.๒.๑ ขอก าหนดทางจรยธรรม ๑๔๓ ๔.๓.๒.๒ ขอจ ากดทางพระวนย ๑๔๕ ๔.๓.๒.๓ แนวทางการแกไขและแนวทางการบ ารง ๑๔๗ ๔.๓.๓ ปญหาของภกษท ากสกรรมชวยมารดาบดา ๑๕๐ ๔.๓.๓.๑ ขอก าหนดทางจรยธรรม ๑๕๑ ๔.๓.๓.๒ ขอจ ากดทางพระวนย ๑๕๒ ๔.๓.๓.๓ แนวทางการแกไขและแนวทางการบ ารง ๑๕๔ ๔.๓.๔ ปญหาของภกษกราบไหวมารดาบดา ๑๕๖ ๔.๓.๔.๑ ขอก าหนดทางจรยธรรม ๑๕๗ ๔.๓.๔.๒ ขอจ ากดทางพระวนย ๑๕๙ ๔.๓.๔.๓ แนวทางการแกไขและแนวทางการบ ารง ๑๖๑ ๔.๔ เปาหมายการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทย ๑๖๕ ๔.๔.๑ เปาหมายทางดานรางกาย ๑๖๕

๔.๔.๑.๑ บทบาทของภกษผเปนบตร ๑๖๖ ๔.๔.๑.๒ บทบาทของกลยาณมตร ๑๖๗ ๔.๔.๑.๓ บทบาทของภาครฐและสงคม ๑๖๘

๔.๔.๒ เปาหมายทางดานจตใจ ๑๗๑ ๔.๔.๒.๑ ระดบโลกยะ ๑๗๑ ๔.๔.๒.๒ ระดบโลกตระ ๑๗๒

ญ

๔.๕ สรป ๑๗๔

บทท ๕ สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ ๑๗๖ ๕.๑ สรปผลการวจย ๑๗๖ ๕.๒ ขอเสนอแนะ ๑๘๔

บรรณานกรม ๑๘๖ ประวตผวจย ๑๙๑

ฎ

ค ำอธบำยสญลกษณและค ำยอ

๑) ภำษำไทย

ก. ค ำยอชอคมภรพระไตรปฎก อกษรยอชอคมภรในวทยานพนธเลมน ใชอางองจากคมภรมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พระไตรปฎกภาษาบาล. ฉบบมหาจฬาเตปฏก, ๒๕๐๐. และพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลง-กรณราชวทยาลย เฉลมพระเกยรต สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ พทธศกราช ๒๕๓๙ อรรถกถาภาษาบาลฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อรรถกถาธรรมบทภาษาบาล และภาษาไทย คมภรปกรณวเสสมงคลตถทปน ภาคภาษาบาลและภาษาไทย ฉบบมหามกฏราชวทยาลย และคมภรไวยากรณ อภธานวรรณนา ฉบบภาษาไทย แปลโดยพระมหาสมปอง มทโต เรยงตามลาดบคมภรดงน

พระวนยปฎก ว.มหา. (ไทย) = วนยปฎก มหาวภงค (ภาษาไทย) ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย) ว.จ. (บาล) = วนยปฎก จฬวคคปาล (ภาษาบาล) ว.จ. (ไทย) = วนยปฎก จฬวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก ท.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค (ภาษาไทย) ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก (ภาษาไทย) ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎ มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย) ส.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย) ส.สฬา. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค (ภาษาไทย) อง.เอกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกกนบาต (ภาษาไทย) อง.ทก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย ทกนปาตปาล (ภาษาบาล) อง.ทก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต (ภาษาไทย) อง.ตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาต (ภาษาไทย) อง.จตกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย) อง.ปญจก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย ปญจกนปาตปาล (ภาษาบาล) อง.ปญจก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต (ภาษาไทย) อง.ฉกก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย ฉกกนปาตปาล (ภาษาบาล) อง.สตตก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย สตตกนปาตปาล (ภาษาบาล) อง.อฏ ก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต (ภาษาไทย) ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท (ภาษาไทย)

ฏ

ข.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน (ภาษาไทย) ข.อต. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ (ภาษาไทย) ข.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต (ภาษาไทย) ข.เปต. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย เปตวตถปาล (ภาษาบาล) ข.เถร. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา (ภาษาไทย) ข.ชา. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย ชาตกปาล (ภาษาบาล) ข.ชา. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ชาดก (ภาษาไทย) ข.จ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย จฬนเทส (ภาษาไทย) ข.อป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อปทาน (ภาษาไทย)

อรรถกถำพระวนยปฎก ว.มหา.อ. (บาล) = วนยปฏก สมนตปาสาทกา มหาวภงคอฏ กา (ภาษาบาล) ว.มหา.อ. (ไทย) = วนยปฎก สมนตปาสาทกา มหาวภงคอรรถกถา (ภาษาไทย) ว.ม.อ. (บาล) = วนยปฏก สมนตปาสาทกา มหาวคคอฏ กถา (ภาษาบาล)

อรรถกถำพระสตตนตปฎก ท.ม.อ. (บาล) = ทฆนกาย สมงคลวลาสน มหาวคคอฏ กถา (ภาษาบาล) ท.ปา.อ. (ไทย) = ทฆนกาย สมงคลวลาสน ปาฏกวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย) ม.ม.อ. (ไทย) = มชฌมนกาย ปปญจสทน มลปณณาสกอรรถกถา (ภาษาไทย) ส.ส.อ. (บาล) = สยตตนกาย สารตถปปกาสน สคาถวคคอฏ กถา (ภาษาบาล) ส.สฬา.อ. (ไทย) = สงยตตนกาย สารตถปกาสน สฬายตนวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย) อง.เอกก.อ. (บาล) = องคตตรนกาย มโนรถปรณ เอกกนปาตอฏ กถา (ภาษาบาล) อง.ทก.อ. (บาล) = องคตตรนกาย มโนรถปรณ ทกนปาตอฏ กถา (ภาษาบาล) อง.ตก.อ. (บาล) = องคตตรนกาย มโนรถปรณ ตกนปาตอฏ กถา (ภาษาบาล) ข.ธ.อ. (บาล) = ขททกนกาย ธมมปทฏ กถา (ภาษาบาล) ข.อต.อ. (บาล) = ขททกนกาย ปรมตถทปน อตวตตกอฏ กถา (ภาษาบาล) ข.อต.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ปรมตถทปน อตวตตกอรรถกถา (ภาษาไทย) ข.ส.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ปรมตถโชตกา สตตนบาตอรรถกถา (ภาษาไทย) ข.เปต.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ปรมตถโชตกา เปตวตถอรรถกถา (ภาษาไทย) ข.ชา.อ. (บาล) = ขททกนกาย ชาตกอฏ กถา (ภาษาบาล) ข.ชา.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ชาดกอรรถกถา (ภาษาไทย)

ปกรณวเสส มงคล. (บาล) = มงคลตถทปนปกรณ (ภาษาบาล) มงคล. (ไทย) = มงคลตถทปนปกรณ (ภาษาไทย)

ไวยำกรณ อภธาน. (ไทย) = อภธานวรรณนา (ภาษาไทย)

ฐ

๒) กำรระบเลขหนำภำษำไทย การใชอกษรยอเกยวกบพระไตรปฎกภาษาไทย การอางองใหระบ เลม/ขอ/หนา หลง

อกษรยอ ชอคมภร ดงใชอกษรยอตวพนปกต เชน ท.ส. (บาล) ๙/๒๗๖/๙๗, ท.ส. (ไทย) ๙/๒๗๖/๙๘. หมายถง ทฆนกาย สลกขนธวคคปาล ภาษาบาล เลม ๙ ขอ ๒๗๖ หนา ๙๗ ฉบบมหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐ และทฆนกาย สลกขนธวรรค ภาษาไทย เลม ๙ ขอ ๒๗๖ หนา ๙๘ ฉบบมหาจฬาลงกรณราช-วทยาลย ๒๕๓๙ การใชอกษรยอเกยวกบคมภรอรรถกถา ระบบอางอง ใหระบคายอคมภร/ลาดบ เลม (ถาม) /ขอ (ถาม)/หนา เชน ท.ส .อ.(บาล) ๑/๒๗๖/๒๔๐ หมายถง ทฆนกาย สมงคลวลาสน สลกขนธวคคอฏฐกถา ภาษาบาล เลม ๑ ขอ ๒๗๖ หนา ๒๔๐ หรอ ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๒/๒/๘๙ หมายถง พระสตรและอรรถกถาแปล ขททกนกาย ธรรมบท เลมท ๑ ภาคท ๒ ตอนท ๒ หนา ๘๙ การใชอกษรยอเกยวกบคมภรปกรณวเสสมงคลตถทปน ระบบอางอง ฉบบภาษาบาล ใหระบ ภาค/ขอ/หนา หลงอกษรชอยอคมภร เชน มงคล. (บาล) ๑/๒๗๖/๓๗๓ หมายถง มงคลตถทปน ภาษาบาล ภาค ๑ ขอ ๒๗๖ หนา ๓๗๓ สวนฉบบภาษาไทย ใหระบ ภาค/ตอน/ขอ/หนา หลงอกษรชอยอคมภร เชน มงคล. (ไทย) ๑/๑/๒๗๖/๓๗๓ หมายถง มงคลตถทปน ภาษาไทย ภาค ๑ ตอน ๑ ขอ ๒๗๖ หนา ๓๗๓ ฉบบมหามกฏราชวทยาลย การใชอกษรยอเกยวกบคมภรไวยากรณ อภธานวรรณนาภาษาไทย ใหระบชอยอคมภร พรอมดวย คาถา/หนา เชน อภธาน. (ไทย) ๒๔๔/๓๓๓ หมายถง อภธานวรรณนา ภาษาไทย คาถาท ๒๔๔ หนา ๓๓๓ ฉบบแปลและเรยบเรยงโดยพระมหาสมปอง มทโต วดมหาธาตวยวราชรงสฤษฎ.

บทท ๑ บทน ำ

๑.๑ ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ การด าเนนชวตของมนษยในทกสงคม สวนมากจะนยมอยรวมกนเปนสงคม ผคนจงเรยกมนษยวา “มนษยเปนสตวสงคม” ดงจะเหนไดจากการอยรวมกนเปนกลมของมนษยตามสวนตางๆ ของโลก แบงเปนเชอชาตเผาพนธตางๆ มความแตกตางกนโดยรปพรรณสณฐาน การงาน การศกษาประเพณนยม ตลอดจนลทธความเชอทหลากหลาย แมมนษยจะมความแตกตางกนในหลายเรอง แตกมความจ าเปนหลายดานทตองเกยวเนองกนไมทางใดกทางหนง จงไมสามารถปฏเสธความเกยวของกบบคคลรอบขางและสงคมทอยรายลอมอยรอบตวได กลาวเฉพาะระบบโครงสรางสงคมทเปนหนวยยอยทสดของมนษย คอสถาบนครอบครวยอมมองคประกอบส าคญในความเปนสมาชกภาพของคน ๒ กลมหลกๆ กลาวคอ (๑) ผปกครองดแลซงกไดแกพอแมผรเรมกอตงครอบครว และ (๒) บตรธดาผถกดแลตลอดจนไดรบการอบรมเลยงดจากพอแมมาตงแตเปนเดก สมาชกภายในครอบครวทงสองกลมน ยอมมหนาทอนเปนพนธกจทเนองดวยชวตระหวางกน ผกพนเกยวของกนโดยฐานเปนบรพการชนและกตญญกตเวทบคคล หนาททพงปฏบตตอกนของบคคลทงสองกลม ไดแก พอแมควรเปนผชบชดแลบตรธดาในเบองตน คอยจดสรรโอกาสทเออตอการพฒนาคณภาพชวตของบตรธดาอยางดทสด คอยน าสงดๆ เขาสชวตของพวกเขาไมขาดสาย จดการวางรากฐานชวตใหพวกเขาตงแตตน มงหวงใหพวกเขาสบสกลวงศของพวกตนใหด ารงตอไป สวนบตรธดาผถกเลยงดในเบองตน ควรประพฤตตนอยางคนรคณและตอบแทนคณดวยการปรนนบตดแลพอแม คอยจดสรรความสะดวกทางกายและความสบายแหงจตใหทานทงสองจนบนปลายชวต กระทงเวลาททานทงสองละโลกนไป ดวยเหตน การบ ารงมารดาบดาจงนบเปนหนาทอยางหนงทบตรธดาจ าตองตระหนกใสใจ เพราะถอเปนจรยาวตรหรอวถปฏบตทเหลาวญญชนไดประพฤตกนมาตงแตโบราณกาลจนถงปจจบน ทงยงไดรบการยกยองเชดชจากสงคมมนษยทวไปวาเปนจรรยาทงดงามอยางยง ทงนดวยเหตวามารดาบดาเปนผมอปการคณตอบตรธดาอยางมหาศาลเปรยบประมาณมได มภาพลกษณของคนคทนาเชดชยกยองทงของลกทงหมดและของโลกทงมวล โดยทานทงสองไดถกยกยองวาเปนมนษยคแรกทเปดโลกทศนแกผทตนใหก าเนด เปดโอกาสใหพวกเขาไดเรยนรโลกและสงสมประสบการณชวตอยางเตมศกยภาพ ฐานะนปรากฏเปนบทบาทวา “ผแสดงโลกนแกบตรธดา”๑ อกทงทานทงสองยงไดรบการยกฐานะใหสงสงขนมาอยางนาเชดช กลาวคอเลอนจากฐานะของมารดาบดาขนสงสภาวะพระพรหม บรพเทพ บรพาจารย และเปนอานไนยบคคลของบตรธดา๒ อนง การบ ารงมารดาบดาน โบราณบณฑตทงหลายไดพากนสมาทานประพฤตอยางเครงครด แมพระพทธเจาเองกไดทรงบ าเพญเปนแบบอยางทางปฏบตเพอใหพทธบรษทไดยดถอเปน

๑ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๖๓/๑๐๗. ๒ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๖๓/๑๐๗–๑๐๘.

๒

ทฏฐานคต ดงญาตตถจรยาในคราวทเสดจไปโปรดพระพทธบดาทก าลงประชวรหนกในพรรษาท ๕ ทรงโปรดประทานพระธรรมเทศนาจนพระพทธบดาส าเรจอรยผลเปนอรหนตบคคลในทสด๓ ฝายพระมารดา พระพทธเจากเสดจไปโปรดดวยอภธรรมเทศนา ณ สวรรคชนดาวดงสจนครบไตรมาส ในพรรษาท ๗ สงผลใหเทพบตรพทธมารดาบรรลอรยผลเปนพระอรยบคคลชนโสดาบน๔ สวนพทธสาวกฝายภกษผปฏบตมารดาทนกศกษาพระพทธศาสนาสามารถยดถอเปนแบบอยางแนวทางประพฤตไดอกทานหนง คอพระธรรมเสนาบดสารบตร อครสาวกเบองขวาของพระพทธเจา คราวทานจวนหมดอายขยใกลนพพานกไดเดนทางกลบไปยงมาตภมเพอภารกจแทนคณโยมมารดา ตอบแทนอปการะยงใหญดวยการมอบใหซงอรยผล ผนโยมมารดาจากผเหนผดครรลองธรรมใหเหนถกตามครรลองธรรมเปยมดวยสมมาทศนะ สรางเหตแหงความกาวหนาในอรยคณยงขนไปซงนบเปนการบ ารงขนสงดวยโลกตรธรรม กอผลลพธคอปดประตอบายใหแกโยมมารดาไดอยางสนเชง และถอเปนการตอบแทนคาขาวปอนน านมของมารดาโดยสมบรณและคมควรกน๕ หากค านงถงกรอบความคดของคฤหสถ การบ ารงมารดาบดาไมใชประเดนปญหาทตองคลคลาย เพราะไมมเงอนไขหรอหลกการอะไรทรงรงซบซอน ทวาประเดนปญหาอยทการบ ารงมารดาบดาของภกษวาพระวนยจะเปดชองใหปฏบตไดมากนอยเพยงใดตางหาก เนองจากภกษมสถานภาพเปนอนาคารก๖ ผตองละเรอนชานบานชอง สละทรพยสนเงนทองขาวของเครองใชทงหลาย ตดกงวลใจในฆราวาสวสยใหขาด ไมคลกคลเกยวของกบบตรภรรยาตลอดจนวงศาคณาญาต มาใชชวตอยางผไรเรอนครอง ไรขาวของสะสม ตองปลงผมโกนหนวดเคราใหเกลยงเกลาสะอาด และนงหมผาทเยบยอมดวยน าฝาดซงท ามาจากวสดธรรมชาต๗ ปฏบตตนเพอความเปนคนมกนอย สนโดษ เปนอยอยางเรยบงาย มงหนาท าความเพยรเพอบรรลเปาหมายสงสดของพระพทธศาสนาคอการพนทกขอยางสนเชงเปนหลกส าคญ เมอเพงถงสถานภาพของภกษซงด ารงวถชวตของผตดขาดโลกยวสยแลว ดเหมอนจะไมเออตอการปรนนบตมารดาบดาไมวากรณใด เพราะผด ารงวถพรหมจรรยไมควรเกยวของกบกจกรรมภายในเรอน แตความจรงแลว หนาทอนเนองดวยการบ ารงมารดาบดาหาไดหมดไปพรอมกบการมสถานภาพใหมภายใตกรอบพระธรรมวนยและวถพรหมจรรยอนหมดจดจากกจกรรมโลกไม ดวยพระวนยไดจดสรรเงอนไขใหโอกาสในการปฏบตหนาทของบตรไดตามสมควรแกฐานานรป เพอทวาภกษจะไดสะดวกกายในการท าหนาทของบตรทด และสะดวกใจในการปฏบตศาสนกจตามสมควรแกธรรม ขนอยกบความฉลาดสามารถจดการหนาททงสองใหสอดคลองเหมาะสม กลาวคอหนาทบตรผมความกตญญตอมารดาบดา และหนาทบตรของพระศาสดาทตองรกษาพระธรรมวนยใหบรสทธบรบรณ สามารถท าหนาททงสองควบคกนไปอยางเกอกล ประเภทโลกกไมช า ธรรมกไมเสย

๓ ข.อป. (ไทย) ๓๓/๒๒๕–๒๓๐/๓๒๑. ๔ ข.ธ.อ. (บาล) ๖/๘๗–๘๘., ข.ธ.อ. (บาล) ๖/๘๒–๘๓. ๕ ดรายละเอยดใน ส .ส.อ., (บาล) ๕/๑/๔๒๗–๔๒๘., ท.ม.อ. (บาล) ๒/๑/๓๗๔–๓๘๑. ๖ อคาเร นยตโต น อตถต อนาคารโก. ป.หลงสมบญ, พจนำนกรม มคธ–ไทย, (กรงเทพมหานคร: อาทรการพมพ, ๒๕๔๐), หนา ๓๗. ๗ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๑๐/๑๐–๑๑., ข.จ. (ไทย) ๓๐/๑๒๑/๓๙๓–๓๙๕.

๓

ประเดนปญหาทคอนขางซบซอนและละเอยดออนควรแกการยกขนมาพจารณากคอ ทาทและกรอบความคดของพระพทธศาสนาเถรวาทกระแสหลก ซงยดถออยางเครงครดในวนยประเพณไดแสดงทาทเกยวกบการบ ารงมารดาบดาของภกษในบางแงมมอยางเขมงวด จนอาจถกมองวามากมายดวยเงอนไขท าใหเปนอปสรรคตอการตอบแทนคณมารดาบดาอนเปนหนาทของบตรทด โดยเฉพาะทศนะของกลมสตรนยมทยอมโนมเอยงไปในทางคานแยงอยางแขงขนวามการลกลนกนทางเพศสภาพระหวางบรษกบสตร กลาวคอบดากบมารดาไดรบสทธในการเขาถงการปรนนบตจากบตรผเปนภกษตางกน สมเสยงตอการแสดงทศนคตดานลบตอพระพทธศาสนาวามทาทกดข สรางความเลอมล าต าสงและความไมเทาเทยมกนระหวางเพศเพราะเหนวามารดาถกวนยตกรอบไวคอนขางเครงตงจนถงคบแคบ เขาขายเลอกปฏบตและจ ากดการดแลทงทผเปนเพศแมตองรบภาระอมชดแลมาตงแตเรมตนแรกถอปฏสนธและคอยประคบประหงมจนบตรเตบโตมาเปนล าดบ ประเดนปญหาเหลานสามารถคลคลายได หากเขาใจในเจตนารมณและทาททพระอรรถกถาจารยฝายพทธเถรวาทไดวางกรอบปฏบตไว กเพอใหภกษแสดงความเออเฟอตอพระธรรมวนย มใชเพราะเลอกปฏบตหรอจ ากดสทธในการไดรบการปรนนบตของมารดาแตประการใด ดงทปรากฏในอรรถกถาเภสชชกรณวตถ ตตยปาราชกวา “ถาภกษน ามารดาไปเลยงดทวด กสามารถปรนนบตบ ารงไดทกอยางทงควรใหของขบเคยวและของใชสอยดวยมอตน แตไมควรแตะตองตวมารดา สวนบดาภกษสามารถปรนนบตบ ารงไดทกอยาง เชน นวด เฟน ใหอาบน า เปนตน ดจบ ารงสามเณร”๘ ในสวนทเปนวตถเครองอปโภคบรโภค เชน จวร อาหาร ผลไม๙ ภกษกสามารถเกอกลเพอบชาคณมารดาบดาได ทงยงสามารถบ ารงมารดาบดาดวยอาหารพเศษอยางอนามฏฐบณฑบาต๑๐ได แมกระทงปจจยขนพนฐานจ าพวกคลานเภสชบรขารไดแกยารกษาโรคและเครองใชไมสอยทเกยวกบเภสช ภกษกสามารถดแลดวยการปรงยาใหแกมารดาบดาผปวยไขได๑๑ จากขอมลทผวจยไดยกขนมาแสดงพอเปนตวอยางในเบองตนน ท าใหมน าหนกเพยงพอทจะยนยนไดวาภกษสามารถบ ารงมารดาบดาไดโดยทพระพทธเจาทรงอนญาต อกทงทรงอนโมทนายกยองภกษผบ าเพญพนธกจทเนองดวยชวตน การบ ารงมารดาบดาของภกษ จงถอเปนธรรมจรยาทถกแท เพยงแตภกษตองปฏบตใหถกตองตามครรลองของพระวนยเถรวาทโดยไมใหขดตอหนาทอนบตรทดพงปฏบตตอมารดาบดาและตองปฏบตอยางละมนละไมไมใหกระทบตอภาพลกษณของสงคมสงฆดวย

แตในปจจบน ยงมประเดนทเปนปญหาเกยวกบการบ ารงมารดาบดาของภกษ ในสงคมไทย ซงสงคมกลมหนงไดตงขอสงสยอยางนอย ๓ ประเดน คอ (๑) ภกษผเปนเพศบรรพชตสามารถบ ารงมารดาบดาผเปนเพศคฤหสถไดหรอไม (๒) การท าเชนนน ไมเปนการละเมดพระวนยอนจกเปนเหตใหพระศาสนามวหมองหรอ

๘ ว.มหา.อ. (บาล) ๑/๑๘๕–๑๘๗/๕๑๐., มงคล. (บาล) ๑/๓๐๑/๒๗๖. ๙ ว.ม. (ไทย) ๕/๓๖๑/๒๓๒. ๑๐ ว.มหา.อ. (ไทย) ๒/๑/๒/๔๓๖. ๑๑ ว.อ. (บาล) ๑/๑๘๕–๑๘๗/๕๐๘., มงคล. (บาล) ๑/๒๐๕., ๒๗๘.

๔

(๓) หากจ าเปนจรงๆ ถาภกษตองการบ ารงมารดาบดาทแกชรา เจบปวยหรอไดรบความล าบากในการด าเนนชวต ภกษสามารถกระท าไดมากนอยแคไหน ดวยวธใด สงใดมพทธานญาตใหท าได สงใดมพทธบญญตหามไว คนในสงคมควรเขามาชวยเหลอภกษในเรองนมากนอยแคไหน ขอสงสยเหลานสบเนองมาจากมสอสารมวลชนน าเสนอขาวภกษท าหนาทดแลมารดาบดาดวยวธการตางๆ ซงบางเรองสงคมไดตงขอสงสยวาภกษสามารถท าไดหรอไม เชน บางรปท านาเลยงมารดาบดาทปวยไขและทพพลภาพ บางรปปรนนบตดแลมารดาทอยในวยชรา ปวยเปนอมพาตชวยเหลอตวเองไมได โดยพระลกชายท าหนาทดแลทกอยางนบตงแตอมไปอาบน า เชดตว ปอนขาวน าและยา หรอบางรปถงขนาดกนหองหรอสรางกฏใหมารดาบดาอยอาศยเพอทวาจะไดดแลอยางใกลชด เรองลกษณะดงกลาวนปรากฏตามสอตางๆ เชน หนงสอพมพ โทรทศน สออเลกทรอนกสตลอดจนการสงตอขอมลในโลกออนไลน ตอการกระท าดงกลาวมานท าใหผคนในสงคมไทยไดแสดงความคดเหนไปใน ๒ แนวทาง กลาวคอ ฝายแรกสนบสนน เหนวาเปนการกระท าทดงามควรแกการยกยอง ถงกบมการเชดชใหเปนพระยอดกตญญ หลายคนกอมชชวยเหลอดวยการสงปจจยไปให ตลอดจนใหก าลงใจแกภกษผปรนนบตมารดาบดารปนน ฝายทสอง แมจะเหนวาการกระท าเชนนนเปนสงดงาม แตกไดตงขอสงสยวา วธการดแลมารดาบดาของภกษตามทปรากฏในสอเปนวธทถกตองหรอไมอยางไร เพราะมความเหนวาการกระท าดงกลาวอาจจะขดตอพระวนย ไมเหมาะสมแกสมณ-เพศ โดยเฉพาะการดแลมารดาทเปนผหญง ทาทของคนในสงคมทงสองน ดเหมอนเปนการปะทะกนทางทศนคตระหวางกลมชนทนยมกระแสโลกหรอกระแสสงคมกบกลมบคคลทยดตามกระแสธรรมหรอกระแสพระวนย จนการณอาจกลายเปนวาสงคมนยม๑๒ กบพระบรมพทธานญาตมความขดแยงกน ดวยกระแสโลกมลกษณะโอบอมการดแลมารดาบดาของภกษทกกรณ สวนกระแสธรรมมทาทยอมรบในบางแงแตไมยอมตามทกกรณ

ประเดนปญหาและทาทเหลาน เปนเรองทนาสนใจควรคาแกการศกษาและพจารณาหาค าตอบอยางยง แมจะมความซบซอนและละเอยดออนซอนอยในบางประเดน แตกถอเปนบททดสอบททาทายสตปญญาอยไมนอย บทสรปอนเปนค าตอบสดทายของประเดนเหลานจะเปนไปในลกษณะใด ภกษสามารถบ ารงมารดาบดาไดในรปแบบใด พระวนยเปดโอกาสใหพระภกษปฏบตหนาทนโดยไมขดตอสถานภาพของตนไดในเงอนไขใด มเหตผลจ าเปนทจะพงละเวนวนยบางขอทถกตกรอบไวอยางเครงครดไดหรอไม ผวจยจะไดท าการศกษาวเคราะหแลวพยายามจะเสนอมมมองทเปนประโยชนตอการพจารณา เพอคลคลายทศนะทดเหมอนจะเครงตงแหงพระวนยใหพอยอมรบกนไดโดยอาศยหลกธรรมาธปไตย มนษยธรรม ทาทของสงคมทรวมผสมแสดงความรสก และมโนส านกของความเปนบตรมาประกอบ ตลอดจนแสดงขอบเขตของการบ ารงเลยงดมารดาบดาของภกษวาสามารถท าไดมากนอยเพยงใด ดวยหวงวาจกเกดมมมองใหมทชวยเสรมสรางความเขาใจในเรองของมาตรฐานทางพระวนยและขอจ ากดของเพศสภาพไดเปนอยางด ซงมมมองทมงหวงดงกลาวนจกท าหนาทเสมอนเฟองจกรทผลกดนใหหนาททางธรรมคอการบ ารงมารดาบดากบหนาททางวนยคอการรกษาความหมดจดแหงพทธบญญตสามารถขยบเคลอนไปในหนงครรลองอยางสอดคลองและตรงแนวทาง

๑๒ ค าวา “สงคมนยม” น ผวจยใชในความหมายวาขอก าหนดทสงคมตงเปนเปนกฎกรอบเพอเหน ชอบรวมกน ไมไดใชในความหมายทองลทธทางการเมองแตอยางใด.

๕

จากสภาพปญหาทเปนปรากฏการณทางสงคมดงกลาวอนเกดมาจากการปฏบตบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทยปจจบนทเปนทงประเดนออนไหวและประเดนเชงวพากษวจารณกนอยางกวางขวางในแวดวงนกวชาการ นกการศกษา หรอบคคลผสนใจทวไปทคดจะหาขอยตและทางออกทเหมาะสมตามทศนคตของตนนนอยางถกตองลงรอยกนโดยไมขดกบหลกพระธรรมวนยและจรยธรรมทางสงคม ผวจยเขาใจในสถานการณและสภาพปญหาดงกลาวจงมความสนใจทจะท าการศกษาวเคราะหแนวคดวาดวยเรองการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท โดยเรมจากการศกษาหลกค าสอนทเกยวกบการบ ารงมารดาบดา ลกษณะและวธการการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท เพอวเคราะหปญหาและแนวทางในการเออประโยชนตอการปฏบตบ ารงมารดาบดาไดอยางถกตองและเหมาะสมกบสถานภาพของภกษในสงคมไทยปจจบน ดวยการเสนอมมมองตางๆ ทคาดวาจะชวยคลคลายขอสงสยและปรากฏการณปญหาตางๆ ได กระทงหยงผลไปสการอ านวยประโยชนไดอยางถกตองตรงแนวทางของหลกพระพทธศาสนาเถรวาทสบไป

๑.๒ วตถประสงคของกำรวจย ๒.๑ เพอศกษาหลกค าสอนเกยวกบการบ ารงมารดาบดาในพระพทธศาสนาเถรวาท ๒.๒ เพอศกษาลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท ๒.๓ เพอวเคราะหปญหาและแนวทางการบ ารงมารดาบดาของภกษทปรากฏในสงคมไทย

๑.๓ ขอบเขตกำรวจย

๑.๓.๑ ขอบเขตดำนแหลงขอมล ในการศกษางานวจยวทยานพนธน เปนการศกษาเชงคณภาพ (Documentary Research) โดยอาศยขอมลเกยวกบภกษผบ ารงมารดาบดา และเนอหาทเกยวของจากคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท คอ พระไตรปฎกและอรรถกถา แตเพอใหเหนทศนะของสงคมทมตอภกษผบ ารงมารดาบดาอยางรอบดานทงในบรบทของชมพทวปและสงคมไทย ผ วจยจะศกษาขอมลจากงานวจย วทยานพนธ หนงสอ บทความ และสอสงพมพของนกวชาการ ตลอดจนสออเลกทรอนกสสอออนไลนตางๆ ประกอบการพจารณาดวย

๑.๓.๒ ขอบเขตดำนเนอหำ ขอบเขตดานเนอหาของงานวจยน จะมงศกษาขอมลเกยวกบภกษผบ ารงมารดาบดาใหครอบคลมเนอหาในดานทส าคญ โดยแบงเนอหาออกเปน ๓ ขนตอน คอ ขนตอนท ๑ จะศกษาใหทราบถงหลกค าสอนเกยวกบการบ ารงมารดาบดาในพระพทธศาสนาเถรวาท ใน ๕ ประเดนส าคญ คอ (๑) ความหมายของค าวา มารดาบดา (๒) ประเภทของมารดาบดา (๓) ความส าคญและคณคาของความเปนมารดาบดา (๔) หนาทของมารดาบดาทพงปฏบตตอบตรธดา และ (๕) พระธรรมวนยทเกยวของกบการบ ารงมารดาบดาของภกษ ขนตอนท ๒ จะศกษาลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท ใน ๕ ประเดนส าคญ คอ (๑) ประเภทของมารดาบดาทภกษพงบ ารง (๒) ลกษณะและวธการ

๖

บ ารงมารดาบดาของภกษ (๓) วตถประสงคของการบ ารงมารดาบดาของภกษ (๔) ผลกระทบจากการทภกษไมบ ารงมารดาบดา และ (๕) ประโยชนทภกษไดรบจากการบ ารงมารดาบดา ขนตอนท ๓ จะวเคราะหปญหาและแนวทางการบ ารงมารดาบดาของภกษทปรากฏในสงคมไทยอย ๔ ประเดนส าคญ คอ (๑) ปญหาทสงผลกระทบตอการเปนอยของมารดาบดาในสงคมไทย (๒) สถานการณชวตความเปนอยของมารดาบดาในสงคมไทย (๓) วเคราะหปญหาและแนวทางการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทย และ (๔) เปาหมายการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทย

๑.๔ ปญหำทตองกำรทรำบ ๑.๔.๑ หลกค าสอนเกยวกบการบ ารงมารดาบดาในพระพทธศาสนาเถรวาทเปนอยางไร ๑.๔.๒ ลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาทเปนอยางไร ๑.๔.๓ การวเคราะหปญหาและแนวทางการบ ารงมารดาบดาของภกษทปรากฏในสงคมไทยเปนอยางไร

๑.๕ ค ำจ ำกดควำมของศพททใชในกำรวจย ๑.๕.๑ กำรบ ำรง หมายถง การดแล เลยงด อปฏฐาก รบใช ปรนนบต ตลอดจนพยาบาลรกษามารดาบดา ซงสามารถแบงออกได ๒ อยางคอ ๑) การบ ารงทางรางกาย ไดแก การบ ารงมารดาบดาดวยปจจย ๔ คอ เสอผา อาหาร ท-อยอาศย และยารกษาโรค ๒) การบ ารงทางจตใจ ไดแก การดแลจตใจของมารดาบดาใหมความสขอยเสมอ โดยไมกระท าความหมนหมองใหปรากฏขนในจตใจ ตลอดจนท าใหมารดาบดาตงอยในคณธรรมส าคญตางๆ ได เชน หลกสมปทา ๔ ไดแก ศรทธา ศล จาคะ และปญญา ๑.๕.๒ มำรดำโดยก ำเนด หมายถง หญงผใหก าเนดและเลยงดบตรธดา ๑.๕.๓ มำรดำบญธรรม หมายถง หญงทรบอปการะเลยงดบตรธดาโดยสมครใจ ๑.๕.๔ บดำโดยก ำเนด หมายถง ชายผใหก าเนดและเลยงดบตรธดา ๑.๕.๕ บดำบญธรรม หมายถง ชายทรบอปการะเลยงดบตรธดาโดยสมครใจ ๑.๕.๖ ภกษ หมายถง ชายทบวชเปนภกษในพระพทธศาสนาดวยวธอปสมปทากรรม

๑.๖ ทบทวนเอกสำรและงำนวจยทเกยวของ ๑.๖.๑ เอกสำรและหนงสอ (๑) สมเดจพระมหำวรวงศ (พมพ ธมมธโร) ไดกลาวถงคณสมบตของลกกตญญไววา ลกกตญญ รสกวาตนอยในต าแหนงกตญญ มหนาทจะตองสนองคณ มาระลกถงอปการคณของพอแมผเปนเจาหนบญคณทไดท าไวแกตนกอนแลว ตงใจสนองคณทานดวยแสดงตนเปนคนซอสตย ปฏบต

๗

เลยงดทานใหไดความสขส าราญ และไมลมวา “เราเปนเลอดเนอของพอแม เราจะไมท าใหเสอมเสย เราจะไมลมบญคณของทาน ซอของทานจะเปนถอยค าสดทายของเรา”๑๓ (๒) พทธทำสภกข ไดกลาววธตอบแทนคณมารดาบดาไว สรปไดวา การสนองพระคณพอแมททานพดไวหรอกลาวไวตามขนบธรรมเนยมประเพณ พดเปนส านวนวดๆ วาจะสนองคณพอแมดวยสงสงสด กคอท าใหพอแมเปนญาตในพระศาสนา ดวยการท าใหพอแมรธรรมะ ขอใหลกขวนขวายทกอยางทกทางเพอใหพอแมไดรธรรมะ เพราะพอแมบางทกไมมโอกาสไดไปศกษาไปวด อยากจะรกไมไดร เมอลกมโอกาสไปเลาเรยนศกษา กอยในฐานะทจะพดอะไรไดมากกวา กขอใหลกนชวยสงขาวมาใหพอแมรธรรมะ๑๔ (๓) พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดกลาวความส าคญของการบวชทดแทนคณมารดาบดา สรปไดดงนวา การบวช เปนสวนหนงทชวยใหจตใจของพอแมมความสข แตไมใชแคนน พอแมยงมความปลาบปลมใจ ดวยหวงวาเมอลกไดเขาไปอยในวด ไดศกษาพระธรรมวนยแลว ตอไปกจะเปนคนด จะรบผดชอบชวตของตนเองได พอแมกจะมความสขเพมขนอก นอกจากนน ขณะทลกไปเปนพระอยทวดนน ยงมผลตามมาอก คอตามปกตพอแมวนวายกบการท ามาหาเลยงชพ บางทกไมมเวลาเขาวด ไมมเวลาแมแตจะนกถงพระ หรอนกถงวด แตพอลกบวชแลว นกถงลกเมอไร กเทากบนกถงพระดวย เมอนกถงพระ กนกถงวด นกถงพระศาสนา จงเทากบวาลกไดโนมนอมจตใจของพอแมเขามาสพระศาสนา และมาสค าสอนของพระพทธเจาคอเขามาสธรรม เพราะฉะนน เมอลกเขามาบวช จงเทากบจงพอแมเขามาสพระศาสนาดวย เรมตงแตท าใหจตใจของพอแมเขามาใกลชดพระศาสนามากขน ตลอดจนมโอกาสไปวดมากขน เพราะจะไปหาลกของตวเองกตองไปทวด เมอไปวดกไดไปพบพระ บางทกไดมโอกาสฟงธรรมะ และไดเรยนรธรรมะไปดวย นแหละจงเปนทางทชวยใหพอแมไดใกลชดพระศาสนา เรยกวาเปนญาตของพระศาสนาอยางแทจรง๑๕ (๔) พระธรรมกตตวงศ ไดใหทศนะเรองความกตญญตอบคคลวา “พระในบาน” นน คอ พอกบแม เพราะทานมความเปนพระ (ผประเสรฐ) คอคณธรรมความดอยในตว และไดปฏบตภารกจอนเปนหนาทของตนเองอยางบรบรณ ทงในดานจตใจกเปยมลนดวยความรก ความปรารถนาด และความสงสาร อนเปนเหตชกจงใหทานไดเออเฟอเผอแผ เสยสละ ยอมเปนผใหอยตลอดมา

เหตทเรยกพอแมวาเปนพระในบานนน กเพราะทานเปนบพการชน คอ ผท าใหกอน ไดสะสมบญคณแกลกมาตงแตลกอยในครรภ จนกระทงตายจากกนไป หรอกระทงท าใหไมไหว ทนบไดวาเปนบคคลทหาไดยากนก เพราะตามปกตคนเรามกจะมความเหนแกตว ใจไมกวางพอทจะยอมเสย สละเอออารตอผอน แตพอแมทานท าไดและท าไดอยางดเสยดวย ดงนน ต าแหนงพระในบาน จงเปนต าแหนงทสมควรอยางยงแลว ส าหรบเปนของขวญอนบรสทธ จะมใครเหมาะกบต าแหนง“พระ” เทา

๑๓ สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร), บทสรำงนสยคนด, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา ๙๑. ๑๔ พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข), แมททำนยงไมรจก, พมพครงท ๑, (นนทบร: พมพท บรษท เอส.อาร. พรนตง จ ากด ๒๕๕๐), หนา ๒๗–๒๘. ๑๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), สอนนำค–สอนฑต ชวตพระ–ชวตชำวพทธ, พมพครงท ๑๑, (กรงเทพมหานคร: บรษท พมพสวย จ ากด, ๒๕๕๒), หนา ๑๒–๑๓.

๘

พอแมอกเลา และพอแมนน ยงเปนพระยงกวาพระใดๆ ในโลก ประเสรฐกวาพระใดๆ ในโลกเทาทลกจะพงม และพงหาได ทงน เพราะพอแมเปนศนยรวมความเปนพระไวในตวมากมาย คอ เปนหลายพระนนเอง ต าแหนงพระของพอแม คอ พอแมเปนพระพรหม พอแมเปนพระเทพ พอแมเปนพระอาจารย พอแมเปนพระอรหนต๑๖

(๕) พระมหำสรศกด ธนปำโล ไดกลาวถงพทธกจทพระพทธเจาทรงกระท าตอบแทนพระคณพระพทธบดาและพระพทธมารดา สรปความไดวา ในระหวางททรงบ าเพญพทธกจพระพทธ-เจา ทรงตอบแทนพระคณพระพทธบดา และพระพทธมารดาดวยการแสดงธรรมโปรดหลายครง ดง ตอไปน ในพรรษาท ๑ หลงจากออกพรรษาแลว พระพทธเจาทรงตอบแทนพระคณของพระเจา- สทโธทนมหาราชผเปนพระพทธบดา ดวยการเสดจเขาไปบณฑบาตทกรงกบลพสด ทรงแสดงธรรมโปรดพระพทธบดา จนบรรลเปนพระโสดาบนและพระสกทาคาม และไดทรงแสดงมหาธรรมปาล-ชาดก ตรสถงเรองกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ โปรดอกครง พระพทธบดาทรงบรรลเปนพระอนาคาม พรรษาท ๔ หลงจากออกพรรษาแลว พระพทธเจาทรงทราบวาพระพทธบดาประชวรหนกเสดจถงกรงกบลพสดแลว ทรงแสดงอนจจตาทธรรมสตร ตรสถงเรองสงขารไมเทยง เปนทกข ธรรมทงหลายเปนอนตตา โปรดพระพทธบดาจนบรรลเปนพระอรหนตและปรนพพาน พรรษาท ๗ พระพทธเจาเสดจประทบจ าพรรษาทสวรรคชนดาวดงส (สวรรคชนท ๒) เพอทรงแสดงพระอภธรรมปฎกโปรดพระพทธมารดาจนบรรลเปนพระโสดาบน๑๗

(๖) เขมกะ (พระสธรรมเมธ) ไดกลาววธตอบแทนคณมารดาบดา สรปไดวา วธตอบแทนทานกคอ เวลาทานยงมชวตอยตองพยายามบ ารงเลยงกายและใจของทานใหดทสด การตอบแทนคณพอแมนน พระพทธเจากทรงสรรเสรญและอนญาตไววา แมลกบวชเปนพระภกษสงฆแลว จะบณฑ-บาต มาเลยงพอแมกไมปรบอาบตโดยเฉพาะขอน ถาเปนพอ ลกเปนพระภกษจะบบนวด อาบน า ปอนขาว ปฏบตใหทานเหมอนกบสามเณรปฏบตตอพระภกษกได ถาเปนแมพระองคทรงอนญาตใหเลยงดไดคลายบดา แตจะตองตวแมไมไดเทานน๑๘

(๗) พ.อ.ปน มทกนต ไดกลาวคณธรรมของลกไวดงนวา คณธรรมของลกไมใชเรมทรจกตวพอแม แตเรมรจกคณพอแม คอ รจกคณของทาน รวาทานดตอเราอยางไร สงขนไปอกคอตอบแทนคณทาน ในทางศาสนาพระพทธองคตรสบรรยายคณธรรมของลกไวอยางสนๆ แตจบความไวไดอยางครบถวน คอค า “กตญญ กตเวท” นแหละหวขอคณธรรมของลก คณคาและศกดศรของความเปนลกรวมอยในค าสองค าน๑๙

๑๖พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พระในบำน, (กรงเทพมหานคร: รงเรองสาสนการพมพ, ๒๕๔๑), หนา ๒-๖. ๑๗พระมหาสรศกด ธนปาโล, พระคณพอ พระคณแม, พมพครงท ๗, (นนทบร: สสวสด printer, ๒๕๕๐), หนา ๒๗-๒๘. ๑๘เขมกะ (พระสธรรมเมธ), หนำทของคน, พมพครงท ๕๐, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพธรรมสภาและ สถาบนบนลอธรรม, ๒๕๕๖), หนา ๑๓๑. ๑๙พ.อ.ปน มทกนต, มงคลชวต, พมพครงท ๖,(กรงเทพมหานคร: ส านกพมพสรางสรรคบคส, ๒๕๔๙), หนา ๒๓๙.

๙

๑.๖.๒ วทยำนพนธและงำนวจย (๑) พระณฐพลชย ฉนทธมโม (พศแสนสวรรณ) ไดท าการวจยเรอง “ศกษามารดา–

บดาตนแบบในพระพทธศาสนาเถรวาท” โดยมงศกษาถงคณสมบตทแทของความเปนมารดาบดา สรปความไดวา ความเปนมารดาบดาตนแบบในพระพทธศาสนา เบองตนจะตองเปนผมพรหมวหาร ๔ และมหลกคณธรรมอนๆ ทมความเกยวของกบหนาทของมารดาบดาในการอนเคราะหบตรทปรากฏในสงคาลก-สตร ๕ ประการ ในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาทไดแสดงตวอยางของบคคลทเปนมารดาบดาตนแบบ ไดแก มหาอบาสกาวสาขา มหาอบาสกอนาถบณฑกเศรษฐ และอบาสกจตตคหบด๒๐ (๒) พระมหำภเนต จนทรจต ไดท าการศกษาเรอง “หนาทของมารดาบดาในพทธจรย-ศาสตร” สรปความไดวา บตรธดา มหนาทตอมารดาบดาในฐานะเปนกตญญและกตเวทบคคล คอการรคณ และกระท าการตอบแทน การกระท าดงกลาวคอคณธรรมทไดรบการปลกฝงจากมารดาบดาใหเปนมโน-ธรรม ซงสามารถตอตานปองกนมใหบตรธดาเปนบคคลอกตญญและเปนบคคลทไมรบญคณของผอน ซงจะท าใหประสบกบวบากกรรมทมผลเผดรอน มารดาบดา คอ บคคลผประกอบดวยคณปการของบตรธดา กลาวคอเปนพระพรหม (ผทรงคณธรรม) เปนเทวดา (เปนผคมครองรกษา) เปนบรพาจารย (ครคนแรก) เปนพระอรหนต (เปนเนอนาบญอนประเสรฐ) ของบตรธดา ดงนน การกระท าหนาทตอบแทน สามารถกระท าไดดวยฐานะ คอ

๑) กระท าใหทานเปนผมศรทธามนคง (สทธาสมปทา) ๒) กระท าใหทานเปนผมศลธรรม (สลสมปทา) ๓) กระท าใหทานเปนผเสยสละ (จาคสมปทา) ๔) กระท าใหทานเปนผมปญญา (ปญญาสมปทา)

การตอบแทนพระคณตอบพพการ แมวาการกระท านนๆ ไมสามารถจะตอบแทนใหหมดไปเสยทเดยว บคคลนนกยงไดชอวากตญญกตเวท เพราะความกตญญกตเวทเปนคณธรรมของคนด๒๑ (๓) พระมหำสชน สชโว (สมบรณสข) ไดท าการศกษาวเคราะหเรองหลกการสงเคราะหญาตในพระพทธศาสนาเถรวาท สรปไดวา หลกการสงเคราะหญาตในทางพระพทธศาสนานน จ าแนกเปน ๒ประการ คอ การสงเคราะหดวยอามส และการสงเคราะหดวยธรรมะ บรรดาการสงเคราะหทงสองนน การสงเคราะหดวยธรรมะ ถอวามคณคาสงสด พระภกษแมจะไดชอวา ออกจากเรอนบวชโดยไมมครอบครว หลกหนความวนวายจากญาตทางสายโลหต เพอแสวงหาทางพนทกขตามค าสอนของพระพทธเจา แตถงกระนน กยงมภาระหนาทตอการสงเคราะหญาตทสบเนองกนมาทางสายโลหตตามสมควรแกฐานะ โดยใหผเปนญาตมสทธพเศษบางอยาง ในกรอบของพระธรรมวนยทพระพทธเจาไดทรงบญญตไว๒๒

๒๐พระณฐพลชย ฉนทธมโม (พศแสนสวรรณ),“ศกษามารดา-บดาตนแบบในพระพทธศาสนาเถรวาท”, วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕). ๒๑ พระมหาภเนต จนทรจต, “หนาทของมารดาบดาในพทธจรยศาสตร”, วทยำนพนธปรญญำอกษร-ศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๔๑). ๒๒ พระมหาสชน สชโว (สมบรณสข), “การศกษาวเคราะหเรองหลกการสงเคราะหญาตในพระพทธ-ศาสนาเถรวาท”, วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช-วทยาลย, ๒๕๔๖).

๑๐

(๔) พระมหำสพจน ค ำนอย ไดท าการวจยเรอง “การศกษาวเคราะหค าสอนเรองการอทศสวนบญในพระพทธศาสนาเถรวาท” สรปผลจากงานวจยไดวา การอทศสวนบญเปนกจกรรมทมอทธพลในการผลกดนใหเกดพลวตทางศลธรรมอยางส าคญ โดยอาศยหลกค าสอนทเปนพทธจรยธรรมเพอสงคมเปนตนวา พล ๕ และทศ ๖ เปนพลงชน าทส าคญในการสรางสรรคจรยธรรมของสงคม เพอใหเกดความเปลยนแปลงไปในแนวทางทดขน มความเครงครดเรองศลธรรมจรรยามากขน อยางนอยกเปนเสมอนเครองมอส าหรบสรางสรรคความสมพนธอนอบอนและแนนแฟนภายในสถาบนครอบครว ระหวางเครอญาต มตรสหาย ชมชนและสงคมโดยรวม ยงไปกวานน กจกรรมการอทศสวนบญควรไดรบการสถาปนาไวใหยงยนในสงคม เพอทวาจะชวยสรางเอกภาพ สมภาพ ภราดรภาพ และความส านกในคณคาความดซงตงอยบนฐานของสมมาทศนะไดอยางมประสทธผล เพราะลวนน าไปสเสถยรภาพของสงคมโดยรวมได๒๓ (๕) โกวทย รำชวงศ ไดท าการวจยเรอง “หลกค าสอนเรองความกตญญกตเวทในพระ-พทธศาสนา: กรณศกษาทศนะของคนชราวาดวยการทอดทงบพการในสงคมไทยพทธ” ผลการวจยเอกสารพบวา ความกตญญกตเวท คอความตระหนกรในคณของบคคลสตว และประโยชนสงของอน ทมตอตนเองทงโดยตรงและโดยออม แลวประกาศตอบแทนคณตามความเหมาะสม ม ๕ ประเภท คอความกตญญตอบคคล กตญญตอสตว กตญญตอวตถ สงไมมวญญาณ และกตญญตอธรรม ความกตญญกตเวทสมพนธกบสมมาทฏฐในฐานะเกอกลกน และสมพนธกบหลกกรรม ในฐานะมผลถงกน ทงในชาตนและชาตหนา บพการทเนนในงานวจยครงนคอบดามารดา ถกยกยองในฐานะพเศษเปนพรหม บรพเทพ บรพาจารย และอาหไนยบคคลหรอพระอรหนตของบตรธดา ควรทบตรธดาจะตองตระหนกในบญคณแลวตอบแทนดวยการเลยงด ชวยท ากจธระ ด ารงวงศสกล ประพฤตตนใหสมควรไดรบทรพยมรดก และท าบญอทศไปใหเมอทานลวงลบไปแลว ปญหาการทอดทงบพการในสงคมไทยปจจบนนนมาจากสาเหตส าคญ ๔ ประการคอปญหาเศรษฐกจ ปญหาดานสขภาพ ปญหาดานสงคม การปรบตวใหเขากบสงคมปจจบนและปญหาเกยวกบความสมพนธในครอบครว แนวทางแกไขจงตองเรมทครอบครวกอน คอครอบครวตองเสรมสรางกนเอง โดยมความรกความเขาใจกนแลวจงใหรฐบาลหรอสงคมทเกยวของชวยสนบสนนอกแรง๒๔ (๖) พนโท สนทร ออนนำค ไดท าการศกษาเรอง “การบ ารงมารดาบดา” ในพระพทธศาสนาเถรวาท งานวจยเรองนไดแสดงถงความส าคญและคณคาของมารดาบดาซงอยในฐานะทบตรพงท าตอบแทน ไดขอสรปวา มารดาบดา เปนผเลยงดบตรใหเจรญเตบโต ดวยการยอมสละสงตางๆ จงเปนผมอปการคณตอบตรอยางมาก สมควรทบตรจะบ ารงทานตอบ โดยการเลยงดดวยอามสบชา และปฏบตบชาเพอใหทานมความสขทงทางรางกายและจตใจ แตการบ ารงทถอวาสงสด คอการชกน าทานใหตงอยในศลธรรมอนดงามทางพระพทธศาสนา พรอมดวย ศรทธา ศล จาคะ และปญญา การบ ารงมารดาบดาเปนมงคลอนสงสด ทงนเพราะมารดาบดามอปการคณ เลยงด

๒๓ พระมหาสพจน ค านอย, “การศกษาวเคราะหค าสอนเรองการอทศสวนบญในพระพทธศาสนาเถร-วาท”, วทยำนพนธศลปศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๗). ๒๔ โกวทย ราชวงค, “หลกค าสอนเรองความกตญญกตเวทในพระพทธศาสนา: กรณศกษาทศนะของคนชราวาดวยการทอดทงบพการในสงคมไทยพทธ”, วทยำนพนธอกษรศำสตรมหำบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหา-วทยาลยมหดล, ๒๕๔๕).

๑๑

บตร แสดงโลกนแกบตร เปนผกระท ากจทท าไดยาก มคณคาจนไดรบยกยองวาเปนพรหม บรพเทพ บรพาจารย อาหไนยบคคล และเปนไฟ ตลอดจนเปนมตรในเรอนตนของบตร พระคณมารดาบดาทมตอบตรนนมหาศาล ดงนน กลบตรกลธดาพงตงกตญญกตเวท แลวบ ารงทานใหอยดมสขโดยความไมประมาท๒๕ จากการศกษาทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของเบองตนนน ท าใหผวจยไดขอมลทเปนฐานรองรบในการศกษาวเคราะหเรองการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาทในบรบทของบตรทจะพงปฏบตตอมารดาบดาในมตตางๆ อยางครอบคลมทงทางรางกายและทางจตใจ ทงจากการทบทวนเอกสารในครงนยงไดทราบไปถงบทบาทหนาททมารดาบดาพงปฏบตตอบตรธดาอยางลกซงเพอไดตระหนกในคณคาของมารดาบดาอยางรส านกในบญคณ รวมถงกรอบพระธรรมวนยบางประการทพระพทธเจาไดทรงอนญาตไว พรอมกนนนยงมหลกคดของพระอรรถกถาจารยในยคหลงเชงระบบพทธศาสนาเถรวาทเปนเครองชวยสนบสนนใหภกษบ ารงมารดาบดาไดทง ๒ ทาง คอ (๑) ทางกาย และ (๒) ทางใจ ดวยการอนเคราะหดานปจจย ๔ และบ ารงเลยงใจใหไดรบความสขตามอตภาพไดโดยไมขดกบหลกพระธรรมวนย และนบเปนเรองทาทายทจะท าการศกษาวเคราะหเรองการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทยผานปรากฏการณส าคญทยงตองการค าตอบและแนวทางทเหมาะสม ดงนน ผวจยจงมความสนใจทจะท าการวจยเรองน โดยจะเรมศกษาวเคราะหแนวทางการบ ารงมารดาบดาในบรบทของสงคมไทยผานบทบาทของภกษในยคปจจบนอยาง เจาะลกลงไปในรายละเอยดเพอใหไดองคความรใหมทนาสนใจทผวจยเชอวาจะสามารถชวยคลคลายเกยวกบประเดนปญหาดงกลาวไดอยางครอบคลมรอบดาน อกทงงานวจยเรองนยงเปนประเดนใหมทยงไมไมมผใดท าการวจยอยางเปนทางการมากอนดวย จงท าใหผวจยมความปรารถนาทจะน าเสนอขอมลจากแหลงตนเดมและจากการทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของขางตนตามขอเทจจรง เพอศกษาวเคราะหเรองการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาทผานบทบาทของภกษในสงคมไทยอยางรอบดานทสดเทาทจะท าได

๑.๗ วธด ำเนนกำรวจย การวจยครงนเปนการวจยเชงเอกสาร (Documentary Research) ผวจยมงท าการศกษาวเคราะหขอมลเกยวกบหลกการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท โดยศกษาขอมลจากคมภรพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา อนฎกา ปกรณวเสส และงานวจย วทยานพนธ หนงสอและบทความวชาการทเกยวของ ในการศกษาไดก าหนดขนตอนการด าเนนการวจยไวดงตอไปน ๑.๗.๑ ขนตอนกำรศกษำวจยเชงเอกสำร (๑) ขอมลขนปฐมภม (Primary Sources)จะศกษาขอมลจากคมภรพระไตรปฎก ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย (๒) ขอมลชนทตยภม (Secondary Sources)จะศกษาขอมลจากคมภรอรรถกถา ฎกา อนฎกา ปกรณวเสส ตลอดจนเอกสารงานวจยทเกยวของรวมทงทเปนงานวจย วทยานพนธ หนงสอและบทความวชาการอนๆ

๒๕ พนโท สนทร ออนนาค, “การศกษาเรอง “การบ ารงมารดาบดา” ในพระพทธศาสนาเถรวาท”, วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑).

๑๒

๑.๗.๒ ขนตอนกำรวเครำะหขอมล ในการวเคราะหขอมล ผวจยจะศกษาขอมลจากแหลงปฐมภมและทตยภม เพอใหทราบ

หลกค าสอนเกยวกบการบ ารงมารดาบดาในพระพทธศาสนาเถรวาท ลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท ตลอดถงการวเคราะหปญหาและแนวทางการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทยปจจบน ๑.๗.๓ สรปผลกำรวจยและขอเสนอแนะ ขนตอนสดทายจะสรปผลการศกษาตามวตถประสงคทก าหนดไว จากนนจะเสนอแนะเพอเปนแนวทางในการน าผลการวจยไปใชและเสนอแนะเพอเปนแนวทางในการท าการศกษาวจยตอไป

๑.๘. ประโยชนทจะไดรบ ๑.๘.๑ ไดทราบหลกค าสอนเกยวกบการบ ารงมารดาบดาในพระพทธศาสนาเถรวาท ๑.๘.๒ ไดทราบลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท ๑.๘.๓ ไดทราบปญหาและแนวทางการบ ารงมารดาบดาของภกษทปรากฏในสงคมไทย

บทท ๒ หลกค ำสอนเกยวกบกำรบ ำรงมำรดำบดำในพระพทธศำสนำเถรวำท

หลกค ำสอนในพระพทธศำสนำมปรำกฏมำกมำยในพระไตรปฎก เปนหลกค ำสอนทแสดงถงสจธรรมคอควำมจรงของทกสรรพสง มแนวทำงปฏบตทเกอกลแกตนเองและผอน สำมำรถชวยสรำงควำมสมพนธทดงำมแกคนทกระดบชนกลำวคอสรำงดลยภำพใหเหมำะแกกำรกระท ำกจตำงๆ ในทกสถำนกำรณของผปฏบต กลำวเฉพำะประโยชนอยำงสงหลกค ำสอนในพระพทธศำสนำเกดมขนกเพอเปนประโยชนเกอกลและควำมสขแกชำวโลก ทงยงด ำรงไวซงควำมดงำมอยำงแทจรง ซงเมอกลำวถงค ำสอนทสำมำรถชวยสรำงสมพนธภำพทดในระดบครอบครวอนถอวำเปนจดเรมในกำรสรำงบคลำกรตนแบบเพอพฒนำสงคม และประเทศชำตใหมควำมมนคงอยำงยงยนในอนำคตแลว จ ำตองมำศกษำค ำสอนทเกยวของกบมำรดำบดำ พรอมกบน ำเสนอหลกพระธรรมวนยทงทเปนขอหำมและขออนญำตทภกษพงปฏบตเชงศกษำวเครำะห โดยเรมจำกศกษำควำมหมำย ประเภท ควำมส ำคญ คณคำ และหนำทของมำรดำบดำ พรอมกบวเครำะหแนวทำงกำรบ ำรงมำรดำบดำของภกษทจะพงกระท ำไดตำมกรอบพระธรรมวนย ดงมรำยละเอยดตอไปน

๒.๑ ควำมหมำยของมำรดำบดำ๑ ๒.๒.๑ ควำมหมำยตำมรปศพทของมำรดำบดำ ในคมภรอภธำนวรรณนำไดแสดงควำมหมำยตำมรปศพทของมำรดำไว ๒ ควำมหมำย คอ (๑) มำรดำ แปลวำ สตรผเทดทนบตร๒โดยธรรม หรอ (๒) สตรผรกษำบตร๓ ในพจนำนกรม มคธ–ไทย ไดใหควำมหมำยของมำรดำตำมรปศพทไว ๒ ควำมหมำย เชนเดยวกน คอ (๑) มำรดำ แปลวำ หญงผบชำซงบตร หรอ (๒) หญงผซำบซงในบตร๔

๑ ค ำวำ “มำรดำบดำ”น แปลจำกศพทบำลวำ “มำตำปตโร” ประกอบขนจำก ๒ ศพท คอ มำต+ปต, ตำมควำมนยมในภำษำบำลจะเรยงค ำวำ “มำรดำ” ไวกอน “บดำ” ขอนจะแตกตำงจำกภำษำไทยทจะเรยงค ำวำ “บดำ” ไวกอน “มำรดำ” เปน “บดำมำรดำ หรอ พอแม”, นยเดยวกนกบค ำวำ “อำจำรย–อปชฌำย” ภำษำบำลจะเรยงค ำวำ “อำจำรย” ไวกอน “อปชฌำย” เปน “อำจรยปชฌำยำ” แตในภำษำไทยนยมเรยงค ำวำ “อปชฌำย” ไวกอน “อำจำรย” เปน “อปชฌำยอำจำรย” อำงในเชงอรรถ พระรำชปญญำสธ (อทย ำโณทโย ป.ธ.๙), พระ-เลยงแมพอตอบแทนคณไดไหม?, พมพครงท ๑, (นนทบร: นตธรรมกำรพมพ, ๒๕๕๘), หนำ ๘. ๒ ในคมภรทำงพระพทธศำสนำ ค ำวำ “บตร” หำกกลำวโดยรวมจะหมำยถงทงลกชำยและลกสำว เชนในมงคลขอวำ ปตตทำรสส สงคโห กำรสงเครำะหบตร (บตร+ธดำ), แตในบำงแหงหมำยถงเฉพำะลกชำย, สวนลกสำวจะเรยกวำ “ธดำ” มงคล. (ไทย) ๑/๑/๒/๓๔๘. ๓ ธมเมน ปตต มำเนตต มำตำ., ปตต ปำตต วำ มำตำ. อภธำน. (ไทย) ๒๔๔/๓๓๓. ๔ ปตต มำเนตต มำตำ., ปตเต ปำตต วำ มำตำ. พนตร ป. หลงสมบญ, พจนำนกรม มคธ-ไทย, (กรง-เทพมหำนคร: อำทรกำรพมพ, ๒๕๔๐), หนำ ๕๗๓.

๑๔

ในพจนำนกรมเพอกำรศกษำพทธศำสนชดศพทวเครำะห พระมหำโพธวงศำจำรย ไดใหควำมหมำยของมำรดำตำมรปศพทไว ๒ ควำมหมำยเหมอนกน คอ (๑) มำรดำ แปลวำ หญงผรกบตรโดยธรรมชำต หรอ (๒) หญงผยงบตรใหดม(นม)๕ จะเหนวำทง ๓ คมภรทผวจยไดยกขนมำแสดงรปศพทของมำรดำน มกำรแสดงถงควำมหมำยและรปวเครำะหทคลำยคลงกน แตกตำงเพยงเลกนอยตรงทกำรแปลถอดควำมหมำยของมำรดำตำมส ำนวนของผแปลเทำนน สวนควำมหมำยของบดำ ในคมภรอภธำนวรรณนำไดแสดงรปศพทไว ๓ ควำมหมำย ดงน

(๑) บดำ แปลวำ ชำยผรกษำชำวโลก (บตร) ทงปวง (๒) ชำยผรกษำบตร หรอ (๓) ชำยผรกใครบตร๖ พจนำนกรมมคธ–ไทย ไดใหควำมหมำยตำมรปศพทของบดำไว ๓ ควำมหมำยเชนกน คอ

(๑) บดำ แปลวำ ชำยผเลยงบตรโดยธรรม (๒) ชำยผรกษำคมครองบตร หรอ (๓) ชำยผประพฤตรกซงบตร๗ ในพจนำนกรมเพอกำรศกษำพทธศำสนชดศพทวเครำะห พระมหำโพธวงศำจำรย ไดใหควำมหมำยของบดำตำมรปศพทไว ๒ ควำมหมำย ดงน

(๑) บดำ แปลวำ ชำยผคมครองบตร หรอ (๒) ชำยผรกบตร๘ จะเหนวำทง ๓ คมภร ทผวจยไดยกขนแสดงอำงมำประกอบกำรวเครำะหศพทของบดำนน กมลกษณะคลำยคลงกนในเรองของตวแมบทวเครำะห แมแตค ำแปลของบดำทำนกไดใหควำมหมำยตำมรปศพทไวไมตำงกนมำกนก ควำมหมำยตำมรปศพทของมำรดำบดำทกลำวมำ จะสงเกตวำมควำมหมำยและบทวเครำะหคลำยคลงกนเพยงแตแตกตำงในเรองของกำรแปลถอดควำมเพอสรำงควำมเขำใจแกผศกษำเทำนน แตถงอยำงไรจำกควำมหมำยตำมรปศพทของมำรดำบดำ เปนเครองบงชดและสะทอนถงบทบำทและหนำทของมำรดำบดำอยำงโดดเดนและครอบคลมโดยฐำนะเปนผใหก ำเนด และเลยงด ตลอดจนคมครอง รกษำ บตรธดำทงทำงดำนรำงกำยและจตใจ นอกจำกนควำมหมำยตำมรปศพทของมำรดำบดำยงแสดงถงคณสมบตทแทแหงควำมเปนมำรดำบดำไดอยำงสมบรณ ซงผทจะพฒนำกำวเขำมำสกำรเปนมำรดำบดำนนพงรซงสถำนภำพ บทบำท และหนำท ทงควรยดถอและปฏบตใหสอดคลองกบหลกกำรพระพทธศำสนำจงจะกลำวไดวำเปนมำรดำบดำตนแบบของบตรธดำทพงประสงคดงกลำว

๕ ธมเมน ปตต มำเนตต มำตำ., (ปตต ) ปำเยตต วำ มำตำ. พระมหำโพธวงศำจำรย (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙, รำชบณฑต), ศพทวเครำะห, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหำนคร: เลยงเชยง, ๒๕๕๘), หนำ ๖๙๙. ๖ สพพโลก ปำต รกขตต ปตำ., ปตต ปำต รกขตต ปตำ. ปตต ปยำยตต วำ ปตำ. อภธำน. (ไทย) ๒๔๓/๓๓๒. ๗(ธมเมน) ปตต ปำตต ปตำ., ปตต ปำเลตต ปตำ. ปตต ปยำยตต วำ ปตำ. พนตร ป. หลงสมบญ , พจนำนกรม มคธ-ไทย, (กรงเทพมหำนคร: อำทรกำรพมพ, ๒๕๔๐), หนำ ๔๙๒. ๘ ปตต ปำต รกขตต ปตำ., ปตต ปยำยตต วำ ปตำ. พระมหำโพธวงศำจำรย (ทองด สร เตโช ป.ธ.๙, รำชบณฑต), ศพทวเครำะห, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหำนคร: เลยงเชยง, ๒๕๕๘), หนำ ๕๘๖.

๑๕

๒.๑.๒ ควำมหมำยของมำรดำบดำในทศนะของนกปรำชญ สมเดจพระมหำวรวงศ (พมพ ธมมธโร) ไดใหควำมหมำยของมำรดำบดำไววำ “ค ำวำ แม เปนค ำศกดสทธเปนค ำแรกทเรำรจก แมค ำวำ พอ กเปนค ำศกดสทธ เปนค ำทสองซงเรำรจกกอนค ำอน และทงสองค ำเปนค ำมอ ำนำจทเหนยวโนมดงดดใจ ใครไมรจกเคำรพนบถอซอสตยตอทำนนนคอกำกมนษย มใชคนทมควำมรสกเปนมนษยเลย”๙ ขอควำมขำงตนไดแสดงบงชถงควำมส ำคญของค ำวำ “แม” กบ ค ำวำ “พอ”วำเปนค ำศกดสทธ เพรำะถอเปนค ำแรกทบตรธดำไดเรมหดพด หดเรยกขำนเมอครงเวลำทตนออกมำทศนำดโลก อกทงเปนค ำชวนฟงและพงระลกนกถงเนองดวยแฝงนยส ำคญในควำมเปนผคควรตอกำรแสดงกตญญกตเวทตำธรรม เพรำะไดแสดงถงคณภำวะของควำมเปนบคคลผหำไดยำกและเปนผคอยใหกำรปกปองคมครอง รกษำ ดแล ตลอดจนใหควำมอบอน และควำมปลอดภยแกผทไดรบอปกำระกลำวคอบตรธดำใหไดรบควำมอนใจคลำยกงวลเมอครำวทตนไดอำศย และค ำวำ “แมพอ” นยงใชเปนค ำสอควำมหมำยส ำคญโดยฐำนะเปนทพ ำนกพงพงแกบคคลทวไปใหไดรบควำมเยนกำยสบำยใจเมอครำวไดมำอำศยคลำยควำมดบรอนตำมโอกำสอกดวย พระธรรมโกศำจำรย (พทธทำสภกข) ไดนยำมควำมหมำยของมำรดำบดำไววำ “ค ำวำ พอแม หรอ บดำมำรดำน มอย ๒ ควำมหมำย คอ บดำมำรดำในทำงกำย ทใหก ำเนดมำในทำงกำย กบบดำมำรดำในทำงจตวญญำณ ทใหเกดควำมร ใหแสงสวำงอนถกตองทำงจตวญญำณขนมำ ซงกลำยเปนกำรเกดอกครงหนง คอกำรเกดโดยธรรมะ กำรเกดโดยแสงสวำงของพระธรรม”๑๐ จำกขอควำมขำงตน ชใหเหนวำ ควำมเปนมำรดำบดำทสมบรณ นอกจำกจะแสดงออกมำทำงรำงกำยกลำวคอเปนผใหก ำเนดและเลยงดอยำงเปนรปธรรมแลว ยงจะตองแสดงควำมเปนมำรดำบดำแกบตรธดำในรปแบบนำมธรรมทำงจตใจดวย กลำวคอเปนผมจตวญญำณในควำมเปนมำรดำบดำ โดยจะตองปลกฝงคณธรรมจรยธรรมแกบตรธดำเปนเบองตน ปฏบตตนเปนแบบอยำงทด และคอยชโทษแนะน ำประโยชนทบตรธดำพงไดพงถงตำมสมควรแกฐำนะ ตลอดจนสงเสรมดำนกำรศกษำเพอใหบตรธดำไดมควำมเจรญกำวหนำ และมคณภำพชวตทดในอนำคต พระธรรมโกศำจำรย (ปญญำนนทภกข) ไดใหควำมหมำยของมำรดำวำ “ค ำวำ แม เปนค ำทนำฟง ไพเรำะเสนำะห เปนค ำทเดกพดไดกอนค ำใดๆ ผทใกลชดตอเดกนอยกอนใครๆ กคอ แม สมผสทเดกไดสมผสกอนใครๆ กคอเนอหนงของแม น ำนมของแมทท ำใหเดกรจกแมแล วกอยำกเขำใกล เวลำใดเดกรองไห พอแมอมมำประทบทอกหยดรองทนท ทหยดรองไหกเพรำะเขำไดสมผสกบเนอหนงทเขำรจกดวำเปนเนอหนงทมแตควำมรก มแตควำมเมตตำตอตว เขำจงไดเกดควำมรก ควำมเคำรพบชำ ค ำวำ แม จงเปนค ำทมควำมหมำยในทำงชนอกชนใจ เรำจงเรยกคนทเกดเรำมำวำ แม เรยกค ำอนกไมชนใจ”๑๑

๙ สมเดจพระมหำวรวงศ (พมพ ธมมธโร), บทสรำงนสยคนด, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหำนคร: มหำ-มกฏรำชวทยำลย, ๒๕๕๑), หนำ ๙๒. ๑๐พระธรรมโกศำจำรย (พทธทำสภกข), พอแมสมบรณแบบ, พมพครงท ๑๐, (กรงเทพมหำนคร: สข-ภำพใจ, ๒๕๕๐), หนำ ๑๐. ๑๑ พระธรรมโกศำจำรย (ปญญำนนทภกข), แม พระในบำน, (กรงเทพมหำนคร: ธรรมสภำ), หนำ ๒.

๑๖

ค ำวำ “แม” นอกจำกจะเปนค ำเรยกขำนทนำซำบซงตรงตรำใจแลว ยงคงแฝงดวยนยส ำคญหลำยประกำร เชน ควำมรก ควำมปรำรถนำด ควำมมเมตตำไมตรจต ควำมกรณำ สงสำร ควำมชวยเหลอเกอกล ควำมเฝำทะนถนอม กำรดแลเอำใจใส ตลอดจนกำรใหควำมปลอดภยตอบตรธดำดวยจตใจทบรสทธ ดงนน ค ำวำ “แม” น จงเปนค ำศกดสทธ และเปนปชนยบคคลทบตรธดำควรเคำรพ นบถอ และบชำอยำงสงสดในชวต พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดใหควำมหมำยของมำรดำไววำ “ควำมเปนแมม ๒ นย คอ แมโดยเปนผใหก ำเนด และแมโดยธรรม แมนนตำมปกตไดครบทงสองนย แตถงเรำจะไมใชเปนผใหก ำเนด กเปนแมโดยธรรมได คอ คณธรรมของแมมในผใด ผนนกเปนแมได ควำมเปนแมอยทจตใจทมคณธรรม มควำมรกแทจรงทเปนเมตตำกรณำ คณธรรมนเกดขนมำเมอไร ควำมเปนแมกเกดเมอนน”๑๒ จำกขอควำมดงกลำว ไดแสดงถงควำมเปนมำรดำบดำไว ๒ นย คอ ควำมเปนมำรดำบดำทำงรำงกำย และควำมเปนมำรดำบดำทำงจตใจ ผทเปนมำรดำบดำไดทง ๒ สถำนภำพกคอผทใหก ำเนดและเลยงดบตรธดำมำโดยตรงเพอพฒนำรำงกำยของบตรธดำใหมควำมสมบรณ และแขงแรง ในขณะเดยวกนกจะตองมจตปรำรถนำด คอยชน ำพร ำสอน วำกลำวตกเตอน ชถกชผดใหแกบตรธดำดวยหลกสมมำทศนะทถกตองตำมควำมเปนจรง เพอสรำงคณภำพชวต และพฒนำศกยภำพแกบตรธดำใหสำมำรถสรำงหลกฐำนและควำมมนคงในชวตดวยก ำลงสตปญญำของตนเอง เมอท ำไดอยำงน จงกลำวไดวำ เปนมำรดำบดำทสมบรณของบตรธดำได แตในขณะทบำงคน แมตนเองมไดเปนผใหก ำเนดบตรธดำมำโดยตรง แตมใจเมตตำ กรณำทบรสทธ หรอท ำกจหนำทของควำมเปนมำรดำบดำตอผอนไดอยำงสมบรณ กนบวำเปนมำรดำบดำไดดวยเชนเดยวกน พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) ไดกลำวคณคำของมำรดำบดำไววำ “ค ำวำ พระ หมำยถง ผประเสรฐผยอดเยยม เพรำะเปนผมคณสมบตทประเสรฐเยยมในตวและท ำควำมดโดยมไดมงหวงตอบแทนท ำดวยดวงใจอนเปยมลนดวยควำมรก ควำมปรำรถนำดและควำมสงสำรเปนทตง หำกผใดท ำไดดงนไมวำผนนจะครองเพศแบบไหน ชำวโลกยอมสรรเสรญแซซองผนนวำเปน “พระในบำน” คอพอแม ทเปนตนแบบอนแทจรง”๑๓ ขอควำมขำงตน ไดแสดงถงคณคำของควำมเปนมำรดำบดำ โดยทำนเปรยบมำรดำบดำวำเปน “พระ”๑๔ ซงค ำวำ “พระ”น ตำมรปศพทมำจำกค ำวำ วร แปลวำ ประเสรฐ เลศ วเศษ๑๕

จงนบไดวำ มำรดำบดำเปนปชนยบคคล คอ บคคลทนำบชำ นำนบถอ เปนบคคลส ำคญทมอปกำรคณหรอ

๑๒ พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต), ถำเชดชพระคณแมขนมำได สงคมไทยไมสนควำมหวง, พมพครงท ๒๐, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพผลธมม, ๒๕๕๖), หนำ ๑๕–๑๖. ๑๓ คณะศษยำนศษย, อนสรณงำนพระรำชทำนเพลงศพ, ทำนเจำคณพระรำชศลำจำรย, (๒๘ กมภำ-พนธ ๒๕๕๒), หนำ ๒๙. ๑๔ ค ำวำ พระ เปนค ำทใชประกอบหนำค ำอน เพอแสดงควำมยกยอง เคำรพ นบถอ หรอใหควำมส ำ-คญ. อำงใน พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนำนกรมพทธศำสน ฉบบประมวลศพท , พมพครงท ๒๑, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพผลธมม, ๒๕๕๖), หนำ ๒๕๙. ๑๕ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙) พจนำนกรมเพอกำรศกษำพทธศำสน “ค ำวด”, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหำนคร: ธรรมสภำและสถำบนบนลอธรรม, ๒๕๕๓), หนำ ๖๓๕.

๑๗

ท ำประโยชน๑๖อยำงยงตอบตรธดำดวยใจบรสทธและไมคดหวงสงใดตอบแทนทบตรธดำควรเคำรพ สกกำระ กระทงอปถมภ บ ำรง เลยงดทงทำงกำยและทำงใจ และเอำใจใสดแลทำนอยเสมอ เพรำะทำนด ำรงอยในฐำนะอนส ำคญเปรยบดงพระอรหนตคอ เปนอำหไนยบคคล ทบตรธดำจะตองค ำนบดวยอำมสบชำ คอ น ำของทประณตเบองตนคอปจจย ๔ มำเกอกลชวตของทำน และควรประพฤตเกอกลตอมำรดำบดำอยำงผรคณโดยฐำนเปนกตญญกตเวทชน จงจะสำมำรถประสพควำมเจรญและควำมมนคงในชวตได พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ) ไดใหควำมหมำยของมำรดำไววำ “ค ำวำ แม เปนค ำทมควำมหมำยและมควำมส ำคญมำก เปนค ำทไพเรำะ ดดดมชนใจส ำหรบลกทกคน เพรำะแมเปนผใหชวต ใหควำมรก ใหทรพยสมบต ใหไดรบกำรศกษำ เปนผเลยงด และเปนผใกลชดตอลกมำกกวำใครอน ทงค ำวำ แม เปนค ำพดทคนเรำพดไดกอนกวำค ำอนใดในชวต”๑๗ พระรำชธรรมวำท (ชยวฒน ธมมวฑฒโน) ไดนยำมควำมหมำยของมำรดำบดำไววำ “ค ำวำ พอ นน มควำมส ำคญยงเพรำะมไดเพยงคนเดยว โลกตำงยกยองใหเกยรตพอมำก ยำกทจะหำสงใดเปรยบ พสจนไดจำกนำมพอ ทโลกและสงคมรองเรยกพอตำงๆ กน แตละช อลวนมควำมหมำยสงสงทงนน เชน ค ำรำชำศพท เรยกพอวำ ชนก แปลวำ ผยงบตรใหเกด, รำชกำร เรยกพอวำ บดำ แปลวำ ผเปนทรกของบตร ผเลยงบตร, ค ำตดปำกชำวบำน เรยกชำยผนนวำ พอ แปลวำ ผเปนใหญ ผสรำงควำมมนคงมงคง ผคมครองภย และผเปนหลกชยอนยงใหญของครอบครว ค ำวำ แม แมเปนค ำพยำงคเดยวสนๆ คกบค ำวำ พอ แตกเปนค ำทศกดสทธมมนตขลงในทำงทกอใหเกดกำรยกยองเทดทนบชำสกกำระและใหเกยรตเพรำะ หมำยถง หญงผใหก ำเนดลก เมอแรกลมตำดโลก ดวงหนำแรกทลกเหนคอดวงหนำแม ไออนแรกทไดรบ คอไออนจำกอกแม เสยงแรกทลกไดยน คอเสยงแม ค ำวำ แม จงมอทธพลตอชวต และจตใจสดพรรณนำ”๑๘ จำกขอควำมขำงตน ทำนไดแสดงถงควำมหมำยของค ำวำ “พอ” และ ค ำวำ “แม” วำเปนค ำสำมญทชำวบำนใชเรยกขำนทวไปและมควำมหมำยชนสงดวยมนยแฝงดวยคณนำนปกำร โดยเฉพำะภำษำไทย ทำนไดบญญตศพทวำ “พอ” และ “แม” ไวใชเปนกำรเฉพำะมำกมำยเพอเปนกำรยกยองและใหเกยรตตำมฐำนำนรป หรอบญญตศพทวำ “พอ” และ “แม” ตำมลกษณะ คณสมบต ควำมสำมำรถ และอปนสย เพอเปนกำรประกำศคณคำ และบคลกลกษณะทแสดงออกของผเปนพอและแม โดยผทเปนพอ วำตำมลกษณะนสยทวไป กจะตองเปนผมจตใจทมนคง เขมแขง โดยแสดงบทบำทส ำคญเปนก ำลงหลกในกำรหำทรพยและสงอ ำนวยควำมสะดวกตำงๆ.มำจนเจอสมำชกภำยในครอบครวมตองใหไดรบควำมเดอดรอน ฝดเคอง ตลอดจนคอยปกปองคมกนภยอนตรำยตำงๆ.มใหมำกระทบตอคนภำยในครอบครวได สวนผทเปนมำรดำ วำตำมลกษณะนสยแลว จะตองเปนผมจตใจออนโยน โอบออมอำร มควำมรกทบรสทธตอบตรธดำ ไมเลอกทรก ผลกทชง คอยปลอบโยนปลอบขวญ ใหควำมอบอนและเลยงดลกนอยอยเสมออยำงมใหคำดสำยตำ และคอยหดใหลกท ำกจ

๑๖ เรองเดยวกน, หนำ ๕๙๗. ๑๗ พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ), พระคณแม, พมพครงท ๙, (กรงเทพมหำนคร: มหำมกฏ-รำชวทยำลย, ๒๕๔๗), หนำ ๑. ๑๘ พระรำชธรรมวำท (ชยวฒน ธมมวฑฒโน), พระคณพอแม, (กรงเทพมหำนคร : ส ำนกพมพเลยง-เซยง), หนำ ๕–๖.

๑๘

ของตนเองทกอยำง โดยปรำศจำกกำรชวยเหลอ เพอใหเปนคนมคณภำพในภำยภำคหนำได ดวยเหตน ค ำวำ “พอ” และ “แม” ทงสองค ำน จงมควำมส ำคญตอบตรธดำเปนอยำงมำก เพรำะถอวำทำนเปนบคคลส ำคญของบตรธดำ และอำจจะกลำวไดวำ พอแม เปนทงหมดกลำวคอเปนกลยำณมตรทดเยยมของลกเลยทเดยวกวำได ขอควำมหรอทศนะทงหมดของนกปรำชญทผวจยไดแสดงนน พอสรปไดวำ ๑) ค ำวำ พอ-แม น ถอเปนค ำศกดสทธ และถอเปนค ำแรกทบตรธดำหดเรยกขำนเมอยำมออกมำทศนำดโลก จงเปนค ำพดทตดปำก ตดห และตดตรำตรงใจส ำหรบผทเปนลก และเปนค ำทลกควรระลก นกถง เทด -ทน และบชำอยำงสงสดในชวต ๒) ควำมเปนมำรดำบดำนนเปนได ๒ นย คอ (๑) เปนมำรดำบดำทำงรำงกำย กลำวคอ เปนผใหก ำเนดและเลยงดบตรธดำมำโดยตรง (๒) เปนมำรดำบดำทำงจตใจ กลำว-คอ เปนผคอยชน ำพร ำสอนสงทเปนคณและโทษ เพอพฒนำคณภำพชวตของบตรธดำใหมควำมเจรญ งอกงำม ไพบลย ๓) ค ำวำ พอแม น นบเปนค ำส ำคญทแฝงดวยคณนำนปกำร เชน ควำมมเมตตำ กรณำ สงสำร กำรชวยเหลอ เกอกล ควำมปลอดภย เปนตน และทำนบญญตศพทวำ “พอแม” นไวใชเปนกำรเฉพำะตำงๆ เพอยกยองเชดชและใหเกยรตในควำมเปนผทรงคณทประเสรฐล ำของลก ในขณะทบทบำทและหนำทตำงๆ มำรดำและบดำกมอปนสยในกำรปฏบตทแตกตำงกน โดยผทเปนมำรดำ จะมอปนสยออนโยน มเมตตำคอยเลยงดบตรและสงสอนหดใหบตรท ำสงตำงๆ อยำงไมใหขำดสำยตำ สวนผทเปนบดำ มกจะมอปนสยกลำหำญ และควำมเสยสละโดยจะตองออกหำปจจย ๔ เพอมำจนเจอคนภำยในครอบครวมใหขำดตกบกพรอง จงเปนอนสรปควำมหมำยของมำรดำบดำในทศนะของนกปรำชญไดวำ มำรดำบดำเปน- ปชนยบคคลและกลยำณมตรของบตรธดำ เพรำะเปนผใหก ำเนดและเลยงด ตลอดจนฝกหด อบรมสงสอนบตรธดำดวยจตทประกอบดวยเมตตำ กรณำ พรอมทงเปนผวำงอนำคตและรำกฐำนชวตแกบตรธดำอยำงรอบดำน ดวยเหตน มำรดำบดำจงชอวำเปนบรพกำรชนทบตรธดำควรยกยอง เชดชอยำงสงในชวต และควรกระท ำตอบแทนคณทำนทงดำนรำงกำยและจตใจทกโอกำสตำมสมควร ๒.๑.๓ ค ำไวพจนของ “มำรดำบดำ” (มำตำปต) ค ำวำ “ไวพจน” มำจำกภำษำบำลวำ ววจน แปลวำ ค ำตำง, ค ำแปลก, ค ำแปลกกน, ค ำเปนไวพจน, ค ำไวพจน ไวพจน คอ ค ำทออกเสยงไมเหมอนกน แตมควำมหมำยอยำงเดยวกน ใชแทนกนได. ม ว เปนบทหนำ, วจ ธำต ใชในอรรถวำกลำว (วจเน) ลง ย ปจจย๑๙ ไวพจน คอ ค ำทมรปตำงกนแตมควำมหมำยคลำยกน, ค ำส ำหรบเรยกแทนกน เชน ค ำวำ มทนมมทโน เปนตน เปนไวพจน ของ วรำคะ ค ำวำ วมตต วสทธ สนต อสงขตะ ววฏฏ เปนตน เปนไวพจนของ นพพำน๒๐ ดงนน ค ำวำ “ไวพจน” น จงหมำยถง ค ำทเพมควำมหมำยขนมำใหมเพอขยำยค ำหลกใหมควำมชดเจนยงขน โดยท ำหนำทสะทอนถงบทบำท หนำท หรอควำมสำมำรถของค ำหลกอนเปน

๑๙ พนตร ป. หลงสมบญ, พจนำนกรม มคธ-ไทย, (กรงเทพมหำนคร: อำทรกำรพมพ, ๒๕๔๐), หนำ ๖๖๒. ๒๐ พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนำนกรมพทธศำสน ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๒๑, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพผลธมม, ๒๕๕๖), หนำ ๓๘๘.

๑๙

เครองชวยเสรมควำมเขำใจควำมหมำยของค ำหลกในหลำกหลำยมตและหลำยแงมม ในทน ผวจย จะไดกลำวค ำไวพจนของมำรดำบดำ ดงตอไปน ๑. ค ำไวพจนของค ำวำ “มำรดำ” (มำต) ในคมภรอภธำนวรรณนำไดแสดงค ำไวพจนของมำรดำไว ๕ ศพท ดงน ๑) อมมำ แปลได ๒ ควำมหมำย คอ (๑) สตรผทบตรและธดำบชำ หรอ (๒) สตรผยงควำมรกใหเปนไปในบตร๒๑ ๒) อมพำ แปลวำ สตรผทบตรและธดำบชำ๒๒ ๓) ชนน แปลวำ สตรผใหก ำเนด๒๓ ๔) ชเนตต แปลวำ สตรผใหก ำเนด๒๔ ๕) ชนกำ แปลวำ สตรผใหก ำเนด๒๕ จำกรปวเครำะหทกลำวมำน สรปไดวำ ค ำไวพจนของศพทวำ “มำต” ทแปลวำ “มำรดำ”น สอควำมหมำยส ำคญ ๓ ประกำร คอ (๑) สตรผทบตรธดำควรบชำ (ดวยครกำระและสมมำนะ), (๒) สตรผมควำมรกในบตรธดำ, (๓) สตรผทใหก ำเนดบตรธดำ ๒. ค ำไวพจนของค ำวำ “บดำ” (ปต) ในคมภรอภธำนวรรณนำไดแสดงค ำไวพจนของบดำไว ๒ ศพท ดงน ๑) ตำต แปลวำ บรษผรกษำบตร๒๖ ๒) ชนก แปลวำ บรษผใหก ำเนด๒๗ จำกรปวเครำะหทกลำวมำน สรปไดวำ ค ำไวพจนของศพทบำล คอ “ปต” ทแปลวำ “บดำ”น สอควำมหมำยส ำคญ ๒ ประกำร คอ (๑) ชำยผรกษำ(คมครอง)บตร และ (๒) ชำยผใหก ำเนดบตร พจำรณำจำกรปวเครำะหในศพทวำ “มำตำปต” และค ำไวพจนของศพทวำ “มำตำปต” แลว ท ำใหทรำบถงคณลกษณะส ำคญของมำรดำบดำอยำงนอย ๓ ประกำรดวยกน คอ ๑. คณลกษณะทแสดงถงควำมสมพนธทำงกำย กลำวตำมรปส ำเรจของมำรดำบดำทแปลวำ หญง–ชำยผยงบตรธดำใหเกด ไดแก มำรดำบดำผใหก ำเนดบตรธดำดวยควำมสมครใจทง ๒ ฝำยจนเกดมบตรธดำขน ๒. คณลกษณะทแสดงถงหนำทของมำรดำบดำทพงปฏบตตอบตรธดำ กลำวคอ รปส ำเรจของมำรดำบดำ ทแปลวำ หญง–ชำย ผใหกำรรกษำบตรธดำ หรอผใหกำรคมครองดแลบตรธดำ

๒๑ ปตตธตเรห อมยเต ปชยเตต อมมำ., ปตตเกส ปย อเมต ปวตเตตต วำ อมมำ.อภธำน. (ไทย) ๒๔๔/

๓๓๓. ๒๒ ปตตธตเรห อมยเต ปชยเตต อมพำ. อภธำน. (ไทย) คำถำและหนำเดยวกน.

๒๓ ชนยตต ชนน. อภธำน. (ไทย) คำถำและหนำเดยวกน. ๒๔ ชเนตต ชเนตต. อภธำน. (ไทย) คำถำและหนำเดยวกน. ๒๕ ชเนตต ชนกำ. อภธำน. (ไทย) คำถำและหนำเดยวกน. ๒๖ ตำยตต ตำโต. อภธำน. (ไทย) ๒๔๓/๓๓๒. ๒๗ ชเนตต ชนโก. อภธำน. (ไทย) คำถำและหนำเดยวกน.

๒๐

หมำยควำมวำ มำรดำบดำจะตองรกษำบตรธดำของตนดวยกำรอบรม เลยงด ตลอดจนสงสอนใหตงอยในควำมดงำม ๓. คณลกษณะทแสดงถงควำมรกบรสทธของมำรดำบดำ กลำวคอ รปศพททบงควำมหมำยของมำรดำบดำวำเปน หญง–ชำยผรกใครในบตรธดำ หมำยถง มำรดำบดำมควำมรกควำมหวงใยในบตรธดำ มควำมหวงหำอำทรตอบตรธดำเสมอ แมบำงครงบตรของตนจะท ำผดตอตนกไมถอโทษโกรธเคองดวยมเมตตำธรรมอยในจตใจ ตำมทไดอธบำยควำมหมำยรปศพทและไวพจนของมำรดำบดำนน แสดงใหเหนถงคณคำของควำมเปนมำรดำบดำอยำงนอย ๓ ฐำนะ คอ (๑) ฐำนะเปนผใหก ำเนด (๒) ฐำนะเปนผอบรมเลยงดสงสอน และ (๓) ฐำนะเปนกลยำณมตรผใหควำมรกควำมหวงใยในบตรธดำ ทง ๓ ฐำนะนลวนเปนรำกฐำนส ำคญในกำรสรำงครอบครวใหมควำมเขมแขงในระยะยำว และเปนเครองชวยสรำงคณสมบตควำมเปนบตรธดำทสมบรณอกดวย โดยมมำรดำบดำเปนจดเรมในฐำนะเปนผใหก ำเนด อบรมเลยงด และคอยแนะน ำพร ำสอนบตรธดำใหตงตนอยในควำมดงำมเสมอ จนสำมำรถสรำงควำมรก ควำมผกพนอนบรสทธระหวำงกนและกนได เมอเปนอยำงน บตรธดำกจะระลกนกถงมำรดำบดำ และจะประพฤตตนอยำงเหมำะสม ตลอดจนท ำหนำทของตนในฐำนะเปนลกไดอยำงดโดยมกำรสรำงควำมสมบรณของครอบครวเปนจดหมำย ดงนน ทง ๓ ฐำนะของมำรดำบดำทแสดงขำงตน จงเปนเหมอนเสำหลกทจะชวยค ำ และประคบประคองใหสถำบนครอบครวมควำมมนคง และเขมแขงขนไดในอนำคต ทงยงเปนปจจยสงเสรมใหบตรธดำมควำมเจรญ งอกงำม ไพบลยในชวตอกดวย

๒.๒ ประเภทของมำรดำบดำ มำตรฐำนกำรชวดควำมเปนมำรดำบดำทเดนชดประกำรหนงคอควำมรกบรสทธ (Pure love) ทมำรดำบดำมใหแกบตรธดำนบตงแตมำปฏสนธในครรภ คณสมบตนแสดงถงภำวะทมำรดำบดำมควำมหวงหำอำทรตอบตรธดำพรอมทจะชวยเหลออปกำระ เลยงด สงสอนใหเปนคนดมคณธรรม ทงคอยแสวงหำสงอ ำนวยควำมสะดวกในชวตมำประคบประคองใหบตรมควำมสขสบำยทำงกำย รวมถงคอยจดกจกรรมสงเสรมกำรเรยนรทสมวยแกบตรอนจะเออประโยชนตอกำรพฒนำชวตเพอกำวไปสกำรเปนคนดมคณภำพในสงคม และด ำรงตนอยในฐำนะทชอบทควรอนจะน ำไปสกำรมชวตทด มนคง และเขมแขงในอนำคตได ตลอดจนคอยชแนะ วำงแผน และบอกวธกำรด ำเนนชวตทดงำมแกบตรธดำเพอเปนกำรปองกนและปดกนควำมเสยหำยอนอำจจะสงผลกระทบตอควำมมนคงในด ำเนนชวตของบตรแบบระยะยำวดวยใจทบรสทธอยำงไมระยอทอถอย และไมมนยอะไรแอบแฝง ดงนน หำกพจำรณำบทบำทของมำรดำบดำขำงตนแลว ท ำใหเหนวำ มำรดำบดำมงกระท ำกำรอยำงผเสยสละโดยมควำมคดทมอทศชวตเพอบตรไดอยำงไมตะขดตะขวงใจ และดเหมอนวำพนธกจส ำคญนมำรดำบดำจะไมมททำวำจะลมเลก หรอทอถอยในกำรปฏบตตนเพอมงประโยชนตอบตรธดำดวย กำรกระท ำดงกลำวน จงถอเปนกำรประกำศฐำนะของมำรดำบดำวำเปนผด ำรงอยในฐำนบรพกำรคอผท ำอปกำระกอน ทงยงเปนผสมควรในกำรเปนผถกก ำหนดวำเปนบคคลตนแบบ และเปนผมอทธพลอยำงสงตอชวตของบตรธดำเปนอยำงยง เพรำะไดแสดงบทบำทของควำมเปนมำรดำบดำทเดนชดและสมบรณออกมำอยำงจรงใจกลำวโดยเฉพำะอยำงยงคอเปนผใหก ำเนดชวตบตรธดำจำกควำมรกบรสทธทตนไดรวมสรำงกน และเฝำทะน ถนอม ฟมฝก อบรม บมเพำะบตรธดำเปนอยำงด

๒๑

นบตงแตลกนอยอยในครรภ จนในทสดกไดออกมำเรยน และรบรสงใหมบนโลกอยำงมประสทธภำพ ดวยเหตน มำรดำบดำจงนบวำเปนบคคลส ำคญทสดในชวตของบตรธดำ ทงยงเปนผอยในฐำนะทบตรธดำควรเคำรพ เทดทน และบชำอยำงสงสดในชวตดวยมใจภกด และส ำนกรกกตญญอยำงผรคณ จำกนนกพงท ำตอบแทนคณทำนดวยกำรสกกำระ๒๘ คอ กำรนบนอบบชำทำนดวยสงอ ำนวยควำมสะดวกตอคณภำพชวตของทำน ดวยกำรมอบใหซงปจจย ๔ เพอเปนเครองอดหนนชวตใหทำนไดมสขภำพรำงกำยแขงแรง และมสขอนำมยทด ตลอดจนปรนนบตดแลทำนดวยกำรเปนผวำงำยเชอฟง และกระท ำหนำทของตนอยำงตรงไปตรงมำไมบกพรองจนเปนทสบำยใจแกมำรดำบดำในทสด ครนบตรธดำรบผดชอบหนำทของตนไดอยำงสมบรณแลว กควรตอยอดดวยกำรน ำทำนเขำสหนทำงทดงำมตำมโอกำสอนสมควร เมอท ำไดอยำงน บตรธดำจงเปนผชอวำบ ำรงมำรดำบดำดวยครกำระ๒๙ ซงถอวำเปนพนธกจส ำคญทผเปนลกควรปฏบตใหไดโดยฐำนะททำนเปนปชนยบคคลทมควำมรกอนบรสทธ ทงยงมบญคณตอตนอยำงสง และยำกทจะหำมผใดเปรยบปำนได ดงนน ภำวะทแสดงถงควำมเปนมำรดำบดำทพงประสงคของบตรธดำจ ำตองมคณธรรมขนพนฐำน ไดแก เมตตำ กลำวคอ มควำมรกทบรสทธตอบตรธดำอยำงจรงใจ ซงในทำงรำงกำย ผทมงแสดงบทบำทเปนมำรดำบดำอยำงสมบรณนน จะตองตระหนก ใสใจ และปฏบตหนำทของมำรดำบดำตำมหลกกำรพระพทธศำสนำอยำงมจตส ำนก สวนในทำงจตใจ มำรดำบดำกยงสำมำรถธ ำรงคณ-ธรรมส ำคญ กลำวคอเครองเสรมสรำงควำมเปนมำรดำบดำทสมบรณไวไดอยเสมอ เมอปฏบตไดตำมน ถงแมตนเองไมไดด ำรงอยในฐำนะเปนมำรดำบดำผใหก ำเนดทำงรำงกำย แตกสำมำรถด ำรงอยในฐำนะเปนมำรดำบดำผใหก ำเนดทำงจตใจแกบตรธดำได ซงพระพทธเจำกทรงใหควำมส ำคญกบบทบำทนเปนพเศษส ำคญยงอกดวย ดงนน ในเนอหำตอไปน ผวจยจะไดกลำวถงบทบำทของควำมเปนมำรดำบดำของบตรธดำในฐำนะตำงๆ ตำมล ำดบดงน ๒.๒.๑ มำรดำบดำผใหก ำเนด สถำนภำพควำมเปนมำรดำบดำไดปรำกฏขนภำยหลงไดรวำบตรถอปฏสนธในครรภ จดเรมตนของกำรสรำงครอบครวทสมบรณจงเกดขนโดยมควำมรกและควำมผกพนระหวำงมำรดำบดำกบบตรเปนจดเชอม ท ำใหแรงบนดำลใจและควำมรสกพเศษตำงๆ เกดขนแกมำรดำบดำ จำกสถำนภำพควำมเปนสำมภรรยำไดเปลยนสถำนภำพเปนมำรดำบดำภำยใตบทบำทหนำทๆ จะตองรบ

๒๘ สกกำระ มหลำยควำมหมำย ไดแก (๑) กำรกระท ำทด, กำรกระท ำอยำงด อยำงพรอมมล คอกำรตอนรบ, กำรใหเกยรต, กำรแสดงคำมเคำรพนบถอ, กำรบชำดวยสงของหรอเครองอนพงบชำ เชน ดอกไม อำหำร เปนตน (๒) สงของหรอปจจย ๔ มอำหำรเปนตนทปรงหรอจดแตงอยำงประณตบรรจงสวยงำม อนเปนเครองบชำชนด ซงเรยกวำ เครองสกกำระกได (๓) กำรบชำและเครองบชำอยำงหนง จงนยมเรยกตอกนวำ สกกำรบชำ และเครองสกกำรบชำ (๔) กำรแสดงออกถงควำมเคำรพนบถออยำงสงตอบคคลหรอสงทควรเคำรพนบถอ เปนกำรกระท ำทชอบ และสงทเรยกวำเครองสกกำระนน นยมจดแตงอยำงด พรอมมลบรบรณ. อำงใน พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙), พจนำนกรมเพอกำรศกษำพทธศำสน “ค ำวด”, หนำ ๑๐๓๕. ๒๙ ค ำวำ “ครกำระ” หมำยถง กำรแสดงควำมเคำรพ นอบนอม ใหเกยรต กำรแสดงควำมออนนอม ประนมมอ อญชล กรำบไหว ยกยอง ใหเกยรตทงทำงกำย วำจำ และใจทยกยองเทดทน. อำงใน พระรำชปญญำสธ (อทย ำโณทโย ป.ธ.๙), พระเลยงแมพอตอบแทนคณไดไหม?, พมพครงท ๑, (นนทบร: นตธรรมกำรพมพ, ๒๕๕๘), หนำ ๕๓.

๒๒

ผด ชอบรวมกน ควำมจรง ผทเปนมำรดำบดำในฐำนะผใหก ำเนดนน ยอมจะมควำมรสกออนไหว หวงหำอำทร และค ำนงถงบตรอยเสมอโดยเฉพำะมำรดำในระหวำงตงครรภ ตองระวง เรองกำรเคลอน ไหวทำงกำยในทกอรยำบถ แมแตอำหำรกจะตองคดสรรเลอกบรโภคแตเฉพำะสงทดมประโยชนอนเกอกลตอรำงกำยเพอสขภำวะทดตอตนเองและตอบตรทอยในครรภ จำกบทบำททมำรดำไดแสดงตอบตรเปนเบองตนน จงเปนเครองพจำรณำไดอกแงหนงวำ บตรเปนเหมอนแกวตำดวงใจ หรอสมบตอนล ำคำทสดทมำรดำชนดจะตองคมครอง รกษำ และเฝำทะนถนอมมำเปนอยำงด ดงนน พฤตทกรรมของมำรดำดงกลำว จงเปนเครองสะทอนใหเหนถงควำม สมพนธระหวำงมำรดำกบบตรทถอเปนควำมรสกพเศษ จนกอเกดเปนสำยใยรกสำยใยแหงควำมผกพนทมอำจแยกขำดจำกกนและกนได ธรรมชำตของมำรดำยอมแสดงควำมรกทบรสทธแกบตร มควำมปรำรถนำอยำกจะท ำทกอยำงเพอบตรอยำงไมอดอดคบของหนกใจ และมจตรำบเรยบในบตรดวยพรหมวหำรธรรมอยเสมอโดยไมไดคดเผอใจไปกอนวำบตรของตนจะเกดมำเปนหญงหรอชำย หรอเกดมำจะมอวยวะครบ ๓๒ ประกำรหรอไม เพรำะคดแตเพยงวำเมอลกเกดมำแลวกคอลกของตวและจะตองรบผดชอบ อบรม และเลยงดแลอยำงสดสำมำรถ ดงนน มำรดำจงถอเปนบรพกำรชนทมอปกำรคณแกบตรอยำงยงนบ ตงแตมำปฏสนธ กระทงบตรไดมำลมตำทศนำดโลกแลว กไดแนะน ำพร ำสอนเพอพฒนำกำรทดของลก ดงพระด ำรสทพระพทธเจำตรสไวเมอครงเสวยพระชำตเปนดำบสชอโสณบณฑต มใจควำมวำ มำรดำเมอหวงผลคอบตร ยอมนอบนอมเทพยดำ ถำมถงฤกษ ฤด สตวเกดในครรภ ยอมกำว ลง ดวยเหตนน มำรดำ ทำนจงเรยกวำ โทหฬน (หญงแพทอง) ดวยเหตนน ทำนจงเรยกวำ สหทำ (หญงมใจด) มำรดำนนถนอม (ครรภ) ปหนงหรอหยอนปหนงแลวจงคลอด ดวยเหตนน ทำนจงเรยกวำ ชนยนต ชเนตต (ผยงบตรใหเกด) มำรดำปลอบโยนบตรผรองใหดวยน ำนม ดวย เพลงขบ และ เครองกกดวยอวยวะ ดวยเหตนน ทำนจงเรยกวำ โตเสนต (ผยงบตรใหยนดหรอ ปลอบโยน) แตนน เมอลมและแดดแรงกลำ มำรดำท ำควำมหวนใจ คอยแลดบตรผยงเปนทำรก ไมเดยงสำ ดวยเหตนน ทำนจงเรยกวำ โปเสนต (ผเลยง) ทรพยของมำรดำอนใดมอยและทรพย ของบดำอนใดมอย มำรดำยอมคมครองทรพยแมทง ๒ นนไวเพอบตรนน ดวยหวงวำ เออก ทรพยทงหมดน ควรเปนของบตรเรำ มำรดำเมอใหบตรส ำเหนยกวำ อยำงนลก อยำงโนนลก เปนตน ยอมเดอดรอนดวยประกำรฉะน เมอบตรถงควำมเปนหนมแลว มำรดำรวำบตรมวเมำ ในภรยำของผอน ในเวลำค ำคน ไมกลบมำในเวลำเยนยอมเดอดรอน ดวยประกำรฉะน๓๐

จำกพระคำถำทกลำวมำน แสดงใหเหนถงใจทบรสทธของมำรดำทมตอบตร กำรปฏสนธของบตรนจงนบเปนจดเรมแรกในกำรกำรสรำงปฏสมพนธพนพเศษระหวำงมำรดำกบบตร ในเบองตนนน มำรดำไดเกดควำมปรำรถนำอยำงแรงกลำในกำรมบตร แตดวยภำวะแหงกำรมบตรนนมใชจะเกดขนไดงำยๆ แกคสำมภรรยำทวไป เพรำะบำงคอยกนกนมำเปนเวลำนำนกยงมบตรรวมกนไมไดสำเหตนอำจเกดมำจำกภำวะทำงรำงกำยของตนบกพรอง หรออำจเกดจำกตวแปรบำงประกำรในกำรเรมมบตรของคสำมภรรยำขดของ จนบำงครง คสำมภรรยำ จะตองฝำกควำมหวงในกำรมบตรไวกบ

๓๐ มงคล. (บำล) ๑/๒๙๒–๒๙๔/๒๖๗–๒๗๑., มงคล (ไทย) ๑/๒/๒๙๒–๒๙๔/๑๙๖-๑๙๗.

๒๓

สงศกดสทธ เพอขอพรโดยยกอำงบญวำสนำใหสงศกดสทธไดประทำนพรคอบตรนอยมำใหแกตนสมควำมปรำรถนำ รวมไปถงกำรใหควำมส ำคญกบกำรก ำหนดฤกษยำมทเหมำะสมในกำรมบตรอกดวย อยำงไรกตำม เมอมำรดำรวำบตรไดมำอำศยตนเกดอยในครรภกเกดควำมปตเบกบำนใจ มจตหวงหำอำทร ปรำรถนำควำมสบำยแกลกนอยเปนส ำคญ จงจ ำตองท ำกจตำงๆ อยำงระมดระวง ดงนน ทกกำรกระท ำในระหวำงตงครรภ มำรดำกจะค ำนงถงลกนอยเสมอแมแตจะบรโภคอำหำรกจะตองใสใจเปนพเศษโดยบรโภคแตสงทไมมโทษ กระทงระมดระวงครรภมใหมสงใดมำกระทบกระ-เทอนเพรำะกลววำจะเกดอนตรำยบำงประกำรแกลกนอยได ทงหมดทกลำวนคอควำมรกบรสทธทมำรดำมใหแกบตรเปนเบองตน ตอเมอลกนอยออก มำทศนำดโลกกคอยเลยงดหวงใยมใหคำดสำยตำ ในเวลำทลกนอยรองไหอนอำจเกดจำกควำมหวกระหำยหรอควำมไมสบำยตว กเอำมำนอนกกอยทอกของตนพรอมกบรองเพลงกลอมขวญใหลกนอยนอนหลบไป เมอลกเจรญวยพอทจะเรยนรสงตำงๆ บนโลกได กพยำยำมเปดโลกทศนแหงกำรศกษำใหลกนอยไดเรยนรอยำงเตมศกยภำพเทำทมเพอใหรเทำทนตอเหตกำรณทเปนไปในปจจบนตำมควำมเปนจรงและปฏบตตอสงตำงๆ อยำงสมควรและเหมำะสม เมอบตรเจรญวยพอมวฒภำวะแลว ผทเปนมำรดำบดำกคอยจดสรรเตรยมทนทรพยไวใหเพอใชเปนตนทนในกำรประกอบสมมำอำชพ พรอมกนนนจะตองคอยเปนธระ สอดสอง จดหำคชวตใหแกบตรของตนเพอใหไดมำเปนคครองทดอนจะสงประโยชนไปสกำรรวมสรำงรำกฐำนชวตใหมทมงคงแกครอบครวของบตรเองเปนส ำคญแบบระยะยำว รวมควำมวำ ทกชวงชวตของบตร มำรดำบดำไดเฝำระวงรกษำ ดแล และคอยจดสรรสงอ ำนวยควำมสะดวกทกอยำงใหแกบตรของตนเสมอมำดวยควำมรก ควำมปรำรถนำด และควำมหวงใยทบรสทธ เมอมำรดำบดำมอปกำระมำกแกบตรเหตเพรำะทำนเปนผด ำรงอยในฐำนะผใหก ำเนดทำงรำงกำยและจตใจอยำงสมบรณถงเพยงนแลว ทำนโบรำณกบณฑตทงหลำยจงไดพรรณนำคณของมำรดำบดำไวมำกมำย แมแตพระพทธเจำกไดทรงยกยองมำรดำบดำไวโดยฐำนะวำเปนบรพกำร เปนพระพรหม บรพเทพ บรพำจำรย และเปนพระอรหนตของบตรธดำ เพอใหบตรไดตระหนกรถงคณคำแหงฐำนะส ำคญของมำรดำบดำวำเปนฐำนะทควรเคำรพ กรำบไหว บชำอยำงสงในชวต ดงพระพทธพจนทวำ “มำรดำบดำผอนเครำะหประชำ ทำนเรยกวำพรหม บรพเทพ บรพำจำรย และอำหไนย-บคคลของบตรทงหลำย๓๑”พระพทธพจนบทนแสดงใหเหนถงบทบำทควำมเปนมำรดำบดำทประเสรฐล ำ และแสดงถงมำตรฐำนกำรชวดควำมเปนมำรดำบดำทสมบรณ รวมไปถงกำรประกำศเจตนำทบรสทธของมำรดำบดำทมตอบตรธดำอยำงหำประมำณมได ดวยเหตน มำรดำบดำจงด ำรงอยในฐำนะวสทธเทพ คอ เทพผบรสทธ๓๒ของบตรธดำ เพรำะทำนทงสองปฏบตตอบตรธดำดวยใจบรสทธ ผม

๓๑ ข.อต. (ไทย) ๒๕/๑๐๖/๔๘๕. มำรดำบดำ ชอวำ พรหม เพรำะมพรหมวหำรธรรม ๔ ประกำร คอ เมตตำ กรณำ มทตำ และอเบกขำ ชอวำบรพเทพ เพรำะเปนดจเทพผมพรหมวหำรธรรม ไมค ำนงควำมผดทบตรท ำไป พรอมทจะใหอภย มงหวงแตควำมเจรญแกบตร น ำประโยชนเกอกลและควำมสขมำแกบตร ชอวำบรพำจำรย เพรำะเปนอำจำรยคนแรกทสอนลกใหเรยนรกำรนง กำรยน กำรเดน กำรนอน กำรเคยว กำรกน รวม ทงสอนใหรจกพดและรจกอะไรควร อะไรมควร ชอวำ อำหไนยบคคล เพรำะเปนผควรแกปฏกำรคณทบตรพงท ำตอบแทน เชน กำรปรนนบตทำนดวยอำหำรเครองนงหม. อง.ตก.อ. (บำล) ๒/๑๑๑/๑๑๑-๑๑๒, ข.อต.อ.(บำล) ๑๐๖/๓๗๙-๓๘๔. ๓๒ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙), พจนำนกรมเพอกำรศกษำพทธศำสน “ค ำวด”, พมพ-ครงท ๔, (กรงเทพมหำนคร: ธรรมสภำและสถำบนบนลอธรรม), หนำ ๙๓๒.

๒๔

จตใจทดงำมเชนนชอวำเปนเทพทำงจตใจโดยมคณธรรมทดงำม เพรำะธรรมสำมำรถยกระดบจตใจของบคคลใหสงสงดจเทพไดซงทำนเรยกวำเทวธรรม๓๓ คณสมบตพเศษประกำรหนงทแสดงถงภำวะทสมบรณของกำรเปนมำรดำบดำกคอทำนไดด ำรงอยในคณธรรมคอพรหมวหำรธรรมเปนเบองตน ตลอดจนกระท ำหนำทของตนอยำงไมบกพรอง คณสมบตเหลำนนบไดวำเปนรำกฐำนส ำคญในกำรสรำงควำมเปนเอกภำพของครอบครวใหม ควำมมนคง ยงยน และเขมแขง ดวยเหตน บตรธดำจงควรท ำปฏกำระตอบแทนคณมำรดำบดำดวยกำรตงตนไวในทำงทชอบ ทควร โดยด ำรงตนเปนคนด เคำรพเชอฟง และพงปฏบตวตถำกบ ำรงมำรดำบดำดวยปจจย ๔ ตำมสมควรแกฐำนะเนองดวยทำนเปนผมอปกำรคณมำก อกทงยงทรงฐำนะอนประเสรฐล ำของบตรอกดวย ดงนน มำรดำบดำจงเปนเหมอนพระผคอยใหควำมรก ควำมปลอดภย ควำมปลอดโปรงโลงสบำยแกบตรธดำ กระทงเปนดงสงศกดภำยในบำนทบตรธดำควรเคำรพ นบถอ บชำ และกรำบไหวอยำงสงดวยควำมตระหนกรส ำนกในพระคณของทำน เมอบตรธดำปฏบตไดอยำงนยอมจะมชวตทเจรญรงเรอง ดงำม ทงเหลำวญญชนกนยมสรรเสรญดวย ดงพระพทธพจนทวำ ภกษทงหลำย บตรของสกลใดบชำมำรดำบดำภำยในเรอนตนสกลนนชอวำมพรหม บตรของ สกลใดบชำมำรดำบดำภำยในเรอนตน สกลนนชอวำมบรพำจำรย บตรของสกลใดบชำมำรดำ บดำภำยในเรอนตน สกลนนชอวำมบรพเทพ บตรของสกลใดบชำมำรดำบดำภำยในเรอนตน สกลนนชอวำมอำหไนยบคคล ค ำวำ “พรหม” นเปนชอของมำรดำบดำ ค ำวำ “บรพำจำรย” น เปนชอของมำรดำบดำ ค ำวำ “บรพเทพ” น เปนชอของมำรดำบดำ ค ำวำ “อำหไนยบคคล” น เปนชอของมำรดำบดำ ๒ ขอนนเพรำะเหตไร เพรำะมำรดำบดำมอปกำระมำกบ ำรงเลยง แสดง โลกนแกบตร มำรดำบดำผอนเครำะหประชำ ทำนเรยกวำพรหม บรพำจำรย และอำหไนย- บคคลของบตรทงหลำย เพรำะเหตนน บณฑตพงนมสกำร และสกกำระมำรดำบดำนนดวยขำว น ำ ผำ ทนอน กำรอบกลน กำรใหอำบน ำ และกำรช ำระเทำ เพรำะกำรปรนนบตมำรดำบดำ นนแล เขำตำยไปแลว ยอมบนเทงในสวรรค๓๔

จำกพทธพจนดงกลำวไดแสดงถงสถำนภำพควำมเปนมำรดำบดำทพงประสงค และบทบำทหนำทอนส ำคญทมำรดำบดำปฏบตตอบตรธดำโดยฐำนะเปนบรพกำรชน และบตรธดำกพงท ำปฏกำรคณตอมำรดำบดำโดยฐำนะเปนกตญญกตเวทชน ตลอดจนปรนนบตดแลทำนใหมควำมสะดวกทำงกำยดวยกำรเอำปจจย ๔ บ ำรงทำน และใหทำนมควำมสบำยทำงใจดวยกำรเปนลกทด วำงำย เชอฟง ไมท ำใหทำนคบของหมองใจ เมอท ำไดอยำงน ควำมสมพนธทมนคงภำยในครอบครวยอมจะเกดมไดงำย และดลยภำพของครอบครวกจะเกดมอยำงมนคงขนเหตเพรำะมำรดำบดำเปนผ มคณ-ธรรมและตระหนกรในหนำทของตน ในขณะทบตรธดำกมมโนธรรมส ำนกในอปกำรคณ พรอมด ำรงตนอยในหนทำงทประเสรฐ ดงำม ผลของกำรปฏบตดงกลำวน ยอมแสดงถงภำวะทสมบรณของครอบครวและควำมสมพนธอนอบอนอยำงแทจรงโดยมมำรดำบดำเปนประธำนขบเคลอนและมบตรธดำเปนผเดนตำมครรลองทดงำมนนเอง มำรดำบดำนอกเหนอจำกเปนผใหก ำเนดบตรมำแลว ยงจะตองเลยงดบตรดวยควำมรกควำมหวงใย และ กระทงลกไดรบควำมเดอดรอนกเปนหวงเปนใย แลวยงสงสอนอบรมใหลกไดรจกสง

๓๓ ข.ชำ. (ไทย) ๒๗/๓/๖๓๖. ๓๔ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๖๓/๑๐๗–๑๐๘.

๒๕

นนสงน ใหรจกงดเวนควำมชว ประพฤตในสงทด๓๕ มำรดำบดำจงเปรยบเสมอนครทดของลก บำงครงกท ำทเปนเหมอนเพอนทคอยเปนผฟงทดในยำมทลกมปญหำ เปนทปรกษำทด คอยชแนะหนทำงทพงประสงคได มำรดำบดำจงเปรยบเหมอนเปนมตรในเรอน๓๖ของลก กลำวไดวำมำรดำบดำพรอมเปลยนสถำนภำพของตนเปนทกสถำนะเพอพฒนำศกยภำพของบตรใหเปนคนมคณภำพทพงประสงคในอนำคตเทำทโอกำสจะอ ำนวยใหเปนไปได ทำนพทธทำสภกข ไดกลำวควำมส ำคญของมำรดำบดำไววำ “ค ำวำ พอแม หรอ บดำมำรดำ น ม ๒ ควำมหมำย คอ บดำมำรดำในทำงกำย ทใหก ำเนดมำในทำงกำย และบดำมำรดำใน ทำงจตวญญำณ ทใหเกดควำมร คอเกดโดยธรรมะ เกดโดยแสงสวำงของพระธรรม๓๗ จำกขอควำมทกลำวมำน แสดงใหเหนถงควำมเปนมำรดำบดำ ๒ สถำนะ กลำวคอ (๑)เปนผใหก ำเนดทำงรำงกำย และ (๒) เปนผใหก ำเนดทำงจตใจ มำรดำบดำนอกจำกจะเปนผใหชวตบตร บ ำรงทะนถนอม ดแลบตรตงแตอยในครรภ กระทงเลยงดจนเตบใหญดวยปจจย ๔ แลว ในเวลำทบตรมวฒภำวะเพยงพอทจะเรยนรสงใหม กตองคอยแนะน ำ พร ำสอน และใหควำมรทถกตองแกบตรดวย โดยจดหำกจกรรมกำรเรยนรสงใหมทเปนประโยชนแกบตรใหสมวย คอยชโทษ ชคณ บอกสงทเปนประโยชน และไมเปนประโยชน คอยสงเสรมกำรเรยนรทเสรมคณคำชวตทกดำน และถำย -ทอดประสบกำรณชวตทดแกบตร ตลอดจนบอกวธกำรใชชวตอยรวมกบคนในสงคมเพอใหมควำมร เทำทนตอสงทเปนไปของโลกตำมควำมเปนจรงและเพอใหด ำเนนชวตอยในหนทำงทดงำม เมอท ำไดอยำงน บตรกจะเจรญเตบโตไดอยำงเปนคนด คนเกง มคณภำพ ด ำรงอยในแวดวงสงคมไดอยำงเขม -แขงสมฐำนะ และเปนลกทพงประสงคของมำรดำบดำ ดงนน สถำนภำพควำมเปนมำรดำบดำ นอกจำกแสดงถงบทบำททำงรำงกำยกลำวคอเปนผใหก ำเนดบตรธดำโดยตรงแลว ยงครอบคลมไปถงกำรแสดงบทบำททำงจตใจกลำวคอเปนผใหก ำเนดบตรธดำโดยธรรมดวยกำรสงสอนใหตงอยในควำมถกตอง ดงำมดวย จงจะไดชอวำเปนมำรดำบดำทสมบรณของบตรธดำโดยแท ๒.๒.๒ มำรดำบดำบญธรรม ชำยหญงทตกลงปลงใจแตงงำนอยกนกนฉนสำมภรรยำแลว ยอมมพนธกจส ำคญคอกำรรวมกนสรำงชวตใหมภำยใตกรอบของครอบครวโดยจะตองรวมกนสรำงฐำนะทำงครอบครวใหมควำมมนคงในทกๆ ดำน ทงคอยจดสรรสงอ ำนวยควำมสะดวกตำงๆ ตลอดจนวำงแผนชวตเพอต อนรบสมำชกใหมผเปนดงหวงทองคลองดวงใจกลำวคอบตรซงจะเกดมำเปนศนยกลำงของครอบครวในอนำคต อยำงไรกตำม สำมภรรยำบำงคอำจสรำงครอบครวทสขสนตและสมบรณไดเหตเพรำะด ำรงอยในฐำนะเปนผใหก ำเนดและเลยงด แตบำงคท ำไดแตเพยงเปนผเลยงดเทำนนเพรำะคำทตนมบตรไมไดอนอำจเกดจำกภำวะบกพรองทำงรำงกำยทไมเอออ ำนวยตอกำรมบตร ดงนน คสำมภรรยำผหวงควำมสมบรณของครอบครวจงจ ำเปนทจะตองรบอปกำระเลยงดลกของคนอนมำเปนสมำชกใหม

๓๕ พระมหำประมวล โกวโท (ป.ธ.๗), พระคณแม, พมพครงท ๑, (กรงเทพมหำนคร: บรษทธรรมสำรจ ำกด, ๒๕๔๖), หนำ ๓. ๓๖ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๕๓/๖๘. ๓๗ พทธทำสภกข, พอแมสมบรณแบบ, พมพครงท ๑๐, (กรงเทพมหำนคร: สขภำพใจ, ๒๕๕๐), หนำ ๑๐.

๒๖

ภำยในครอบครวอยำงสมมตฐำนะเปนลก ซงเรยกโดยศพทบญญตวำ “ลกบญธรรม”๓๘ เพอสรำงควำมเปนเอกภำพใหมของครอบครวใหมนคงดวยกำรหลอมรวมควำมรกแกกนและกนจนกอเกดเปนพลงสรรสรำงควำมอบอนและควำมผกพนระหวำงกนได คสำมภรรยำนจงนบวำด ำรงอยในควำมเปนมำรดำบดำของเดกผทตนอปถมภ ทงยงปรำกฏตำมฐำนะวำ“มำรดำบดำบญธรรม” แมตนเองไมไดเปนผใหก ำเนดโดยตรง แตกนบวำเปนมำรดำบดำของบตรไดโดยฐำนเปน บรพกำรชนและท ำหนำทของมำรดำบดำอยำงสจรตใจ อกประกำรหนง คสำมภรรยำมบตรของตนอยแลว แตประสงคจะรบเลยงอปกำระเดกเพมเปนสมำชกใหมภำยในครอบครวเสมอนเปนลกตน คสำมภรรยำนกยงนบไดวำเปน “มำรดำบดำบญธรรม” ของบตรได หรอสำมภรรยำคไหนเลกรำงกนไปแตเตมใจรบเลยงเดกเปนบตรของตนกนบวำเปน “พอบญธรรม”ได หรอเปน “แมบญธรรม” ไดเชนเดยวกน ดงนน ผทเปนมำรดำบดำบญธรรม จงมพนธกจหรอหนำทในกำรบ ำรงบตรธดำทไมแตก ตำงจำกมำรดำบดำผใหก ำเนด เพยงแตลกษณะเดนในกำรท ำหนำทของมำรดำบดำบญธรรมนนจะเนนหนกไปทำงรำงกำย คอ บ ำรง เลยงดเดกเปนส ำคญ สวนในทำงจตใจ กคอยๆ พฒนำ หรอหลอหลอมควำมสมพนธทดระหวำงตนกบลกบญธรรมอยำงละมนละไม เรมปลกฝงคณธรรมและจรยธรรมไปพรอมๆ กนกบกำรสรำงควำมคนเคย ควำมรก ควำมผกพน และควำมเขำใจระหวำงกนฉนทพอแมลกใหได เพอเปนบทพสจนจตใจและควำมตงใจในควำมเปนมำรดำบดำบญธรรมของเดกนอย และใหเดกนอยนนเกดควำมภำคภมใจวำตนโชคดทไดมเรำเปนมำรดำบดำบญธรรม และท ำใหตนไดมชวตครอบครวทสมบรณเหมอนกบครอบครวอนๆ โดยมควำมรสกวำตนไมไดขำดพอขำดแมไปแตอยำงใด พจนำนกรม ฉบบรำชบณฑตยสถำน ไดแสดงควำมหมำยของมำรดำบดำบญธรรมไวดงนวำ มำรดำบดำ บญธรรม หมำยถง หญงชำยทรบอปกำระเลยงดบตรธดำโดยสมครใจ เมอวำตำมส ำนวนภำษำไทยแลว มค ำเรยกวำ แมนม๓๙ แมเลยง๔๐

พอเลยง๔๑ ศพทบญญตมำรบดำบญธรรมตำมทเขำใจและใชเปนค ำสอสำรในปจจบน เมอพจำรณำจำกควำมหมำยแลวทำนเนนไปในเรองของกำรอปถมภดแลเปนส ำคญ กลำวคอมนยแฝงบทบำทหนำทๆ มำรดำบดำทพงปฏบตตอบตรธดำเปนสำระ ดวยเหตน เมอวำตำมหนำทแลว กำรปรำกฏฐำนะของมำรดำบดำส ำหรบผทใหก ำเนดบตรโดยตรงหรอผทใหกำรอปถมภดแลบตรนนยอมไมตำง-กน สำมำรถแสดงบทบำทและหนำทของตนไดสมฐำนะเหมอนกน เพรำะทำงพระพทธศำสนำถอวำผใดปฏบตหนำทของมำรดำบดำแกบตรธดำอยำงสจรตใจแลว แมผนนมไดเปนผใหก ำเนดบตรโดยตรงแตกยงนบไดวำเปนมำรดำบดำของบตรไดเชนเดยวกน ดงนน เมอพจำรณำจำกขอดงกลำวแลว แสดงใหเหนวำ พระพทธศำสนำไดก ำหนดคณคำแทของควำมเปนมำรดำบดำทบทบำทหรอหนำทโดยมคณธรรมเปนพนฐำน มไดใหจ ำกดควำมเปน

๓๘ ลกบญธรรม หมำยถง ลกของคนอน ทเอำมำเลยงเปนลกตว. อำงใน รำชบณฑตยสถำน, พจนำน- กรม ฉบบรำชบณฑตยสถำน, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหำนคร: รำชบณฑตยสถำน, ๒๕๕๖), หนำ ๑๐๗๑. ๓๙ หญงทใหนมเดกอนกนนมของตนแทนแมของเดกนน, นำงนม กเรยก, เรยกสนๆ วำ นม, รำชำศพทวำ พระนม. อำงใน เรองเดยวกน, หนำ ๙๒๓. ๔๐ เมยของพอแตไมใชแมตว. อำงในเรองและหนำเดยวกน. ๔๑ ผวของแมแตไมใชพอตว. อำงในเรองเดยวกน, หนำ ๘๒๔.

๒๗

มำรดำบดำเฉพำะแกผทใหก ำเนดบตรอยำงเดยวเทำนน จงเปนอนเขำใจไดวำทกคนสำมำรถด ำรงสถำนภำพควำมเปนมำรดำบดำของบตรไดหำกแตจะตองแสดงศกยภำพควำมเปนมำรดำบดำใหตรงตำมหลกกำรพระพทธศำสนำนนเอง อกอยำงหนง ปญหำจรยธรรมในกำรก ำหนดควำมเปนมำรดำบดำของบตรนนยงคงเปนขอถกเถยงกนอยในสงคมโดยมผตงค ำถำมวำผทเปนมำรดำคลอดบตรออกมำแลวแตกลบไมเลยงดแลเอำใจใสทอดทงไปนบวำเปนมำรดำของบตรไดหรอไม หรอบำงคนไมไดเปนผใหก ำเนดบตรมำเลยแตกลบเอำใจใสเลยงดเดกทตนอปถมภเปนอยำงดเสมอนลกของตนจะนบวำเปนมำรดำบดำของบตรไดหรอ ไม ในทำงพระพทธศำสนำไดแสดงไวชดวำหญงชำยผใหก ำเนดบตรทำนเรยกวำ“ชนกชนน” สวนหญงชำยผรบอปกำระเลยงดบตรทำนเรยกวำ“มำรดำบดำ” ดงนน ควำมเปนมำรดำบดำของบตร ทำนจงสรปไว ๓ ประเภท ดงน คอ ๑) เปนชนกชนนดวย มำรดำบดำดวย ๒) เปนแตชนกชนน ไมไดเปนมำรดำบดำ ๓) เปนมำรดำบดำ แตไมเปนชนกชนน๔๒ ทำนอธบำยเพมตอไปอกวำ พอแมประเภทท ๑ นนบวำประเสรฐสด เปนบญของผเปนลก ประเภทท ๒ หมำยถงคนทใหก ำเนดลกแลวแตไมไดเลยงด ประเภทท ๓ หมำยถง คนทเปนมำรดำบดำแตไมไดเปนชนกชนน ไดแก คนทเอำลกคนอนมำเลยงเปนลกตว คอ ตนเองไมไดใหก ำ เนดจงไมจดวำเปนชนกชนน แตไดเปนมำรดำบดำเพรำะไดเปนผเลยง พอแมประเภทนภำษำไทยเรำใชค ำรองเรยกใกลกบภำษำทำงศำสนำมำก คอเรยกวำ “พอเลยง” “แมเลยง” ซงตรงกบค ำแปลวำ “บดำมำรดำ”๔๓ เมอพจำรณำจำกค ำเรยก ๒ ชดดงกลำวแลวท ำใหเหนฐำนะของควำมเปนมำรดำบดำ ๒ ดำน คอ (๑) ฐำนะเปนผใหก ำเนดบตรโดยธรรมชำต และ (๒) ฐำนะเปนผเลยงดบตรโดยชอบธรรม ดงนน กำรก ำหนดคณคำแทของควำมเปนมำรดำบดำจงโอนน ำหนกไปทควำมส ำนกรรบผดชอบตอหนำทๆ มำรดำบดำพงปฏบตตอบตรธดำ มควรจ ำกดฐำนะควำมเปนมำรดำบดำส ำหรบหญงชำยผใหก ำเนดบตรเปนกำรเฉพำะอยำงเดยว พจำรณำมำถงขอควำมขำงตนน จงเปนอนเขำใจชดถงคณคำแทของควำมเปนพอแมทสมบรณวำจะตองเปนผมควำมรบผดชอบตอลกนอย เรมตงแตอยในครรภกระทงออกมำทศนำดโลก พรอมกบตองเอำใจใสเลยงดและท ำหนำทใหตรงตำมหลกกำรพระพทธศำสนำ จงจะสงเสรมหรอประกำศตนด ำรงอยในสถำนะของควำมเปนมำรดำบดำไดทง ๒ ดำน คอเปนทงชนกและชนน ไดแก เปนผใหก ำเนด และเปนทงมำรดำบดำ ไดแก เปนผอปกำระและเลยงดบตรธดำ หำกเปนชนกและชนนอยำงเดยว แตไมสำมำรถเปนมำรดำบดำของบตรธดำได กอำจถกสงคมประณำมและสำปแชงดวยเหตวำตนท ำรำยเดกนอยผบรสทธทตนคลอดออกมำจนเปนเหตใหเกดอนตรำยหรอเสยชวตไปในทสด แตในขณะทหญงหรอชำยบำงคนแมตนไมไดด ำรงอยในฐำนะชนกหรอชนนผใหก ำเนดบตรมำ แตมควำมประสงคจะรบเลยงดลกของคนอนดวยควำมบรสทธใจ กยอมไดรบกำรสรรเสรญและควำม

๔๒ พ.อ.ปน มทกนต, มงคลชวต, พมพครงท ๖, (กรงเทพมหำนคร: สรำงสรรคบคส, ๒๕๔๙), หนำ ๒๓๕. ๔๓ เรองเดยวกน, หนำ ๒๓๖.

๒๘

นยมจำกสงคม เพรำะตนไดมหวใจของควำมเปนพอเปนแม และมเจตนำยนดในกำรรบอปกำระเดกนอยนนโดยฐำนเปนลกบญธรรมของตนอยำงแทจรง พระธรรมโกศำจำรย (ปญญำนนทภกข) ไดแสดงควำมส ำคญของมำรดำบญธรรมไววำ “แมเลยงนนแหละส ำคญกวำแมเกด เพรำะคนบำงคนแมเกดตำยไปแลวกมคนอนมำสมครเปนแม เขำไมไดเกดเรำมำ แตเขำสมครมำเลยงเรำ ใหควำมอปถมภค ำชแกเรำ ใหเรำไดอยไดกนอยำงสะดวก สบำย มควำมเสยสละทกอยำง เพอใหเดกนนเจรญเตบโต ควำมจรงคนทเปนแมเลยง ควรจะไดรบควำมเคำรพบชำมำกกวำแมทไมไดเลยงเสยอกดวยซ ำไป”๔๔ จำกขอควำมขำงตน ทำนไดใหควำมส ำคญระหวำงแมเกดกบแมเลยงทแตกตำงออกไปโดยชแจงวำถงแมวำแมเกดจะใหก ำเนดลกมำกจรง แตถำคลอดออกมำแลวปลอยทงขวำง หรอไมเอำใจใส เลยงด กเทำกบวำไมด ำรงอยในควำมเปนแม เพรำะขำดคณธรรมของควำมเปนแมและหนำททควรปฏบตตอลก เปนเหตใหถกดำวำโพทะนำ และตเตยนจำกสงคมวำเปนแมใจยกษใจมำรททอดทงลกในไส (อตรโช) อยำงไมมควำมส ำนกรบผดชอบและรจกผดชอบชวด แตในทำงกลบกน หำกแมมหญงผมไดเปนแมเดกโดยตรง แตสมครใจมำเลยงด เอำใจใสเดกนอยทเปนลกของคนอนเสมอเปนดงลกตนดวยควำมรก ควำมเมตตำ ควำมเสยสละอยำงบรสทธใจ บณฑตหรอวญญชน ยอมสรรเสรญและยกยองหญงผนนวำท ำหนำทของผเปนแมไดสมบรณและดเยยมกวำผทเปนแมโดยตรงของเดกนอยนน พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดแสดงคณคำของควำมเปนแมบญธรรมวำ “แมกเปนคร ครกเปนแมได ควำมเปนแมม ๒ นย คอ แมโดยเปนผใหก ำเนด และแมโดยธรรม แมนนตำม ปกตไดครบทงสองนย แตถงเรำจะไมใชเปนผใหก ำเนด กเปนแมโดยธรรมได คอ คณธรรมของแมมในผใด ผนนกเปนแมได ควำมเปนแมอยทจตใจทมคณธรรม มควำมรกแทจรงทเปนเมตตำกรณำ คณ-ธรรมนเกดขนมำเมอไร ควำมเปนแมกเกดเมอนน”๔๕ ควำมเปนมำรดำบดำ ทำนก ำหนดไว ๒ สถำนะ คอ ควำมเปนมำรดำบดำในฐำนะผใหเกดก ำเนด และควำมเปนมำรดำบดำโดยชอบธรรม ซงตำมปกตผทเปนมำรดำบดำโดยก ำเนดจะสำมำรถด ำรงตนครบทง ๒ สถำนะ แตเมอพดถงบคคลทวไป หมำยถง บคคลผทมไดใหก ำเนดบตรธดำมำ แตมควำมตองกำรทจะด ำรงอยในสถำนภำพควำมเปนมำรดำบดำนน ถำมวำ จะด ำรงอยในสถำนภำพควำมเปนมำรดำบดำไดหรอไม หำกพจำรณำจำก ๒ สถำนะ คอ ทำงรำงกำย และทำงจตใจกสำมำรถท ำไดดวยกำรเลยงดเดกนอยทตนไดรบมำนนใหมสขภำวะและอนำมยทแขงแรงสมบรณ พรอมกบกำรอบรม สงสอน ชถก ชผด ตลอดจนฝกหด และพฒนำศกยภำพตำงๆ ของเดกนอยใหสำมำรถท ำกจตำงๆ ไดดวยตนเอง เปนทพงของตนเองได เพยงเทำนกสำมำรถด ำรงต ำแหนงอนทรงเกยรตคอควำมเปนมำรดำบดำของเดกนอยทตนไดรบอปกำระมำนนไดอยำงสมบรณแท ดงนน ไมวำจะเปนหญงหรอชำยทมควำมเตมใจอยำกจะรบเดกหรอลกของคนอนมำอปกำระเลยงดเสมอเหมอนเปนบตรตนนน จงนบวำมหวใจแททประเสรฐของควำมเปนมำรดำบดำทพงประสงค เมอผทเปนเดกไดรบกำรเลยงดจำกทำนทง ๒ อยำงนแลวจงควรเหนคณคำและควร

๔๔ พระธรรมโกศำจำรย (ปญญำนนทภกข), แมพระในบำน, (กรงเทพมหำนคร: ธรรมสภำ), หนำ ๓. ๔๕ พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต), ถำเชดชพระคณแมขนมำไดสงคมไทยไมสนควำมหวง, พมพ-ครงท ๒๐, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพผลธมม, ๒๕๕๖), หนำ ๑๕–๑๖.

๒๙

ตระหนก ใสใจ ตลอดจนส ำนกรในบญคณของทำน ดวยกำรเคำรพ นบถอ เชอฟง และบ ำรงทำนทง ๒ ดวยควำมจรงใจอยำงซอตรง ดวยคดเสมอนวำทำนเปนพอแมของตนจรงๆ โดยปรำศจำกอคต ควำมรงเกยจ และควำมเคลอบแคลงสงสยในคณสมบตควำมเปนมำรดำบดำของทำน เพรำะทำนเปนผใหชวตใหม และท ำหนำทของควำมเปนมำรดำบดำทสมบรณตอตนอยำงไมมนยแอบแฝง ๒.๒.๓ มำรดำบดำโดยธรรม กำรก ำหนดคณคำควำมเปนมำรดำบดำของบตรนนมขอสงเกตเปนสมฏฐำนเบองตนวำหญงชำยใดเปนผใหก ำเนดบตรธดำแลวเลยงดทำนนบวำเปนมำรดำบดำแทของบตร หรอหญงชำยใดแมตนเองมไดเปนผใหก ำเนดโดยตรง แตรบอปกำระเลยงดเดกทสมครใจมำเปนบตรของตนทำนกยงนบวำด ำรงสถำนะเปนมำรดำบดำของบตรเชนกน ในกำรก ำหนดสถำนะควำมเปนมำรดำบดำของบตรโดยพนฐำนทวไปนน สวนใหญมกเหนและเขำใจไดชดจำกบทบำททมำรดำบดำแสดงตอบตรธดำของตนในลกษณะทเปนรปธรรมกลำวคอเปนทงผใหก ำเนดเปนทงผเลยงด กำรแสดงควำมเปนมำรดำบดำในลกษณะทเปนรปธรรมเชนนทำนกลำววำเปน “มำรดำบดำของบตรทำงรำงกำย” ซงเกดมไดโดยเฉพำะของคนคทอยรวมกนดวยควำมสมครใจโดยมแรงผลกดนในกำรสรำงหลกฐำนครอบครว หรอของผทประสงคน ำเดกมำเลยงดดงบตรตนเพอสรำงควำมสมบรณใหกบครอบครว หำกมกำรตงค ำถำมวำ เปำหมำยส ำคญของกำรเปนมำรดำบดำทำงรำงกำยนนมขอบเขตกวำงแคบแคไหน อำจตอบไดวำ มกำรสรำงควำมเปนเอกภำพของสมำชกภำยในครอบครวใหสมบรณเปนสำระส ำคญ กลำวคอกำรท ำใหมสมำชกภำยในครอบครวครบถวนตำมสมมตฐำนะ แลวสรำงปฏ -สมพนธทดระหวำงพอแมลกใหมนคงยนยำวนำนจนเกดเปนครอบครวทสมบรณ เขมแขงดวยแรงรงสรรคของคนภำยในครอบครว สวน ในทำงพระพทธศำสนำ นอกจำกจะก ำหนดควำมเปนมำรดำบดำโดยฐำนะเปนผใหก ำเนดและเปนผเลยงดบตรทำงรำงกำยแลว ทำนยงกลำวถงควำมเปน“มำรดำบดำของบตรทำงจตใจ”ดวย โดยจะตองเปนผใหควำมรและสรำงควำมเขำใจทถกตอง คอยชน ำพร ำสอน ชถกชผด แสดงสงทเปนคณและโทษ ตลอดจนปฏบตตนเปนแบบอยำงทดงำมแกบตรธดำของตนตำมควำมเปนจรง ทงนเพอใหบตรธดำไดแสดงทำทตอสงทตนประสพอยำงถกตองดวยหลกสมมำทศนะ อกทงมตนแบบประพฤตทดงำมเปรยบเสมอนมเครองยดเหนยวจตใจและมหลกยดถอเปนแบบปฏบตทถกตองดงำม ดงนน ควำมเปนมำรดำบดำทำงจตใจนจงนบไดวำเปนกำรสรำงเกรำะคมกนภยอนตรำยอนอำจเกดจำกกำรทบตรธดำไมรไมเขำใจจรงในสงทงหลำย ตลอดจนชวยปดชองปองกนปญหำอบำย มขตำงๆ ทหลำกหลำยอนปะปนอยในสงคมซงอำจเกดขนไดจำกกำรรเทำไมถงกำรณของบตรธดำ ดวยเหตผลดงกลำวน พระพทธศำสนำจงก ำหนดควำมเปนมำรดำบดำทพงประสงค กลำวคอ เมอเปนมำรดำบดำของบตรธดำทำงรำงกำยแลวจะตองเปนมำรดำบดำของบตรธดำทำงจตใจไปพรอมกนดวย ควำมจรง เมอพจำรณำจำกบทบำทควำมเปนมำรดำบดำทำงกำยภำยแลวมกสงเกตไดงำยจำกกำรทมำรดำบดำแสดงออกตอบตรธดำในลกษณะทเปนรปธรรมเปนเบองตนโดยเปนผใหก ำเนดและเลยงด สวนควำมเปนมำรดำบดำทำงจตใจนน มำรดำบดำตองแสดงออกแกบตรธดำในลกษณะทเปนนำมธรรมกลำวคอมมโนธรรมส ำนกพเศษตอตนเองและตอบตรธดำ โดยเบองตนมำรดำบดำตอง

๓๐

ตระหนกรในสถำนะและคณคำของควำมเปนมำรดำบดำอนมคณธรรมขนพนฐำน เชน มหลกพรหมวหำรธรรมเปนเครองอย และตองคดหำวธกำรปลกฝงคณธรรมจรยธรรม ตลอดจนฝกหดพฒนำบตรใหรจกชวยเหลอตนเองและรจกรบผดชอบตอหนำททตนไดรบ ทงน เพอใหบตรไดครองตนอยำงเขมแขงในสงคมแบบระยะยำว และมแนวทำงฝกหดพฒนำตนในหนทำงทดงำมตำมโอกำสทอ ำนวย ไดกลำวเบองตนแลววำ เปำหมำยของกำรเปนมำรดำบดำทำงรำงกำยนมควำมสมบรณพรอมแหงสมำชกภำยในครอบครวเปนส ำคญ สวนสำระส ำคญแหงควำมเปนมำรดำบดำทำงจตใจนมงเนนไปทควำมส ำนกรรบผดชอบและกำรท ำใหบตรมควำมมนคง เขมแขงในทกๆ ดำน เพรำะทง ๒ สถำนภำพนลวนเปนปจจยส ำคญในกำรชวยสรำงเสถยรภำพและควำมเปนเอกภำพใหแกครอบครวโดยผทเปนมำรดำบดำสำมำรถท ำใหสมบรณได แตหำกกลำวถงบคคลทวไปแลว ในทำงพระพทธ - ศำสนำ ไดแสดงทศนะไววำ หญงชำยใดแมตนเองมไดเปนมำรดำบดำทำงรำงกำยกลำวคอมไดเปนผใหก ำเนดทงไมไดเลยงดบตรมำ แตกสำมำรถเปนมำรดำบดำทำงจตใจไดเหมอนกน ดวยกำรด ำรงตนอยในฐำนะกลยำณมตร แสดงสงทเปนโทษและเปนประโยชนตำมควำมจรง บอกทำงทควรละและทำงทควรเจรญแกมตร สำมำรถปรบเปลยนทศนคตหรอพฤตกรรมของผทมควำมเหนผดใหกลบเปนผมควำมเหนทถกตองได โดยทสดแลวสำมำรถปรบเปลยนวถชวตของเขำทด ำเนนไปอยำงผดทำงใหมกำรด ำเนนไปอยำงถกทำง ดงำม และประเสรฐล ำได ผทมคณสมบตดงกลำวมำน ทำนกนบวำเปนมำรดำบดำทำงจตใจไดเหมอนกนเพรำะคำทตนด ำรงอยในฐำนะกลยำณมตรโดยเปนผใหชวตใหมดวยกำรปรบเปลยนพฤตกรรมของมจฉำทฏฐกบคคลใหมรปแบบกำรด ำเนนชวตอยำงสมมำทฏฐกบคคล เมอกลำวสำระของควำมเปนมำรดำบดำทำงจตใจแลว มขอสงเกตวำ ทำนมไดก ำหนดสถำนภำพควำมเปนมำรดำบดำทำงจตใจนไวเฉพำะแตหญงชำยผใหก ำเนดหรอเลยงดบตรเทำนนหำกแตจะจ ำกดไวกบหญงชำยทมใจเปนธรรม หวงประโยชนอยำงสงแกญำตมตรหรอปถชนทงหลำยดวยจตใจทประกอบดวยเมตตำและกรณำทบรสทธ พรอมกระท ำกำรณอยำงซอตรงโดยไมมนยอะไรแอบแฝง มแตน ำใจบรสทธทจะชวยเหลอญำตมตรหรอปถชนทวไปนนใหพนทกขแลวประสพควำมสขอยำงแทจรงได พระธรรมโกศำจำรย (พทธทำสภกข) ไดแสดงทศนะเกยวกบมำรดำบดำทำงจตใจไวอยำงนำสนใจวำ “บดำมำรดำทำงฝำยวญญำณ เปนกำรเกดแหงจตใจ คอจตใจทมนเหมอนกบหบอยนนมนบำนออกมำ จตใจทมดมนอยมควำมสวำงไสวขน ผทชวยใหมกำรเกดทำงวญญำณน จะเปนมำรดำกได เปนครอำจำรยกได เปนพระสงฆกได”๔๖ ขอควำมนชใหเหนวำ ไมวำจะเปนบคคลใดหรออยในสถำนะไหน หำกตองกำรจะเปนมำรดำบดำทำงจตวญญำณ ตองสำมำรถสรำงสำมญส ำนกพเศษใหเกดขนภำยในจตใจของผทถกอวชชำครอบง ำใหไดดวยวถทำงแบบพทธทศน ดงนน บทบำทหรอหนำทของบคคลสำมญทวไปทพฒนำตนเปนมำรดำบดำทำงจตใจนน เบองตนจะตองเปนผฝกหดพฒนำตนมำอยำงดกอนแลวสำมำรถท ำตนใหเปนทพงของตนไดอยำงยงยน ทงยงรจกวธแกปญหำชวตตลอดจนเปนผฉลำดในกำรสอสำรเนองดวยคณสมบตเหลำนลวนมควำมจ ำเปนตอกำรเปนผสรำงจดก ำเนดทำงธรรมแกเหลำปย-ชนหรอญำตมตรทงหลำยทยงถกควำมมดคออวชชำครอบง ำ ดงนน บทบำทหรอหนำทโดยตรงของ

๔๖ พระธรรมโกศำจำรย (พทธทำสภกข), พระพรหมของลก, (กรงเทพมหำนคร: ธรรมสภำ), หนำ ๙.

๓๑

หญงชำยทด ำรงตนอยในฐำนะควำมเปนมำรดำบดำทำงจตใจนนกคอ ตองเปนผใหควำมร ควำมเขำใจทถกตอง ทงยงสำมำรถสรำงหลกสมมำทศนะอนเปนวถทำงแหงปญญำแกปยชนหรอญำตมตรของตนใหมควำมรตวทวพรอม สมผสและเขำถงสจจะคอควำมจรงของธรรมชำตตำมทตนปฏบตมำได กำรกระท ำเชนนจงเปนกำรประกำศฐำนะของหญงชำยผทสำมำรถสรำงหนทำงแหงปญญำทถกตองวำเปน “มำรดำบดำโดยธรรม” ของผทถกอวชชำครอบง ำแลวไดรบรเขำใจถกตองในสจธรรมพรอมเปลองตนออกจำกอวชชำไดอยำงเดดขำดนนจงเปน “ผเกดโดยธรรม” มชวตบนเสนทำงใหมทประเสรฐล ำและมสถำนะเปนดง“บตรโดยธรรม” ของหญงชำยผเปนยอดกลยำณมตรซงเปนผใหก ำเนดทำงธรรมนน เพรำะไดสมผสรสแหงพระธรรมดวยสมมำทศนะและรแจงตำมอยำงเทำทนในหลกสจธรรมอยำงถองแทตำมแบบอยำงของหญงชำยผเปนมำรดำบดำทำงจตวญญำณ อนง กำรใหก ำเนดทำงจตวญญำณนน หมำยถง กำรชกน ำใหมศลธรรมดและใหมโลกตร -ธรรมด หมำยควำมวำ สอนใหรจกด ำรงชวตอยในโลกทนยมกนวำด เปนเดกด เปนผวด เมยด เปนบดำด เปนมำรดำด ตำมวสยโลก กำรเกดในทำงวญญำณทำงจตใจนนคอกำรท ำใหจตใจสวำงไสวแจมแจง ด ำเนนไปอยำงถกตองตำมท ำนองคลองธรรม จะเรยกวำตงตนใหมทำงจตใจ แลวกบำนออกไปจนกวำจะถงทสดของกำรเกดทำงวญญำณ จนถงขนสดทำยมจตใจทสงอยเหนอปญหำทกอยำง และอยเหนอควำมทกขทกอยำง เรยกวำ มรำงกำยกบจตใจทบรสทธ ไมระคนอยดวยกเลส และควำมทกขอกตอไปกเรยกวำ ไดรบสงทดทสดทมนษยควรจะไดรบ๔๗ ดงนน บคคลผเปนตนแบบส ำคญของควำมเปนมำรดำบดำทำงจตวญญำณทเหลำพทธ-บรษท พงยดถอเปนแบบอยำงปฏบตไดอยำงดเลศกคอ องคสมเดจพระสมมำสมพทธเจำ พระองคทรงเปนทงพระบดำทงพระมำรดำโดยธรรมของสรรพสตวอยำงบรสทธบรบรณสนเชง เพรำะดวยทรงมพระเมตตำคณและพระมหำกรณำธคณอยำงลนพนประมำณในสรรพสตวทงหลำย โดยทพระองคทรงมควำมปรำรถนำอยำงสงทจะขนสรรพสตวใหพนจำกทกข จงไดทรงหมนกงลอพระธรรมจกรอนประเสรฐ กลำวคอพระศำสนธรรมค ำสอนอนงดงำมสมบรณดวยอรรถและพยญชนะใหเปนไปอยำงแพรหลำย ทรงมพระปรชำญำณหยงรในวำระจตของสรรพสตว ทงยงทรงฉลำดสำมำรถในกำรตรสพระธรรมเทศนำใหถกตองตรงตออธยำศยและจรตของเวไนยนกรผมอปนสยตอกำรบรรลธรรมจนกอเกดเปนอนพทธะอรยสำวกชนน ำผเปนดงปยบตรของพระองคทรวมกนประกำศวถชวตพรหมจรรยอนบรสทธอนเปนวถทำงแหงพระอรยะและเปนอดมกำรณส ำคญในกำรประกำศจรยำ และหลกกำรควำมประพฤตของเหลำอรยสงฆใหเปนทแพรหลำยโดยมพระพทธองคทรงเปนผใหก ำเนด จำกทกลำวมำ พระพทธเจำ จงทรงเปนทงพระมำรดำและพระบดำโดยชอบธรรมของสรรพสตวโดยฐำนเปนบรมครผทรงพระคณอยำงสงทเสดจอบตมำเพอเทศนำสงสอนโปรดเวไนยสตวใหบรรลธรรมตำมพระองค ทงยงทรงสรำงคณปกำรทยงใหญแกมวลมนษยชำต ตลอดจนทรงชหนทำงเครองเจรญอนบรสทธไว โดยทรงวำงหลกกำรและแนวทำงปฏบตเพอใหเหลำกลบตรไดฝกหดพฒนำตนเพอกำวไปสหนทำงทประเสรฐสดดวยกำรพฒนำศกยภำพของตนใหสงล ำจำกภำวะปถชนมงเขำสภำวะอรยชนสมกบเปนพทธบตรกลำวคอเปนโอรสทถอก ำเนดโดยธรรมของพระพทธองคอยำงแทจรง

๔๗ เรองเดยวกน, หนำ ๑๐–๑๑.

๓๒

ปรำกฏกำรณทพระพทธองคทรงด ำรงฐำนะควำมเปนมำรดำและบดำโดยธรรมของพทธ -บรษทนนมปรำกฏอยมำกในคมภรพระไตรปฎก เพอใหเหนบทบำทและหนำทของพระพทธเจำในฐำนะผทรงเปนทงพระมำรดำและพระบดำโดยธรรมของเหลำกลบตรอยำงชดเจน ผวจยจงใครขอน ำบทบำทและหนำทของพระพทธองคททรงมตอสำวกโดยฐำนะทรงเปนดงมำรดำบดำโดยธรรมมำแสดงพอเปนกรณศกษำในงำนวจย ดงน ๒.๒.๓.๑ พระพทธเจำทรงเปนพระมำรดำและพระบดำทำงจตวญญำณ ทรงโปรดพระรำหลกมำร เมอพระพทธเจำเสดจถงกรงกบลพสดแลว ในวนทสำม พระพทธบดำทรงด ำรงอยในสกทำคำมผล พระนำงมหำปชำบดโคตมไดบรรลโสดำปตตผล มแตพระนำงยโสธรำผเดยวคดวำ ถำพระพทธเจำทรงเหนควำมดของตน กจะเสดจมำใหตนถวำยบงคม พระเจำสทโธทนะตรสถงควำมประพฤตของพระนำงยโสธรำผมำกดวยควำมรกควำมภกด นบแตพระพทธองคเสดจออกบรรพชำ เมอพระนำงทรำบวำพระองคทรงประพฤตปฏบตอยำงใด กประพฤตปฏบตเหมอนพระพทธเจ ำทกประกำร พระพทธเจำตรสเรองกนนรชำดก๔๘ วำดวยเรองควำมจงรกภกดของพระนำงในอดตจน พระนำงยโสธรำไดบรรลโสดำปตตผล๔๙

ในวนทเจด พระนำงยโสธรำไดสงรำหลกมำรไปเพอเฝำพระพทธองค เพอใหทลขอทรพย พระรำหล อยใกลพระบดำ แลวรสกถงคำมรกในพระบดำ จงกรำบทลควำมรสกวำ พระฉำยำ (รมเงำ) ของพระพทธองคอยใกลแลวสขใจ แลวทลขอใหประทำนขมทรพยอนเปนมรดก พระพทธองค กทรงเหนวำ โลกยทรพยเปนไปเพอทกขในสงสำรวฏ แตอรยทรพยเปนทรพยประเสรฐกวำ จงควรใหอรย -ทรพยอนเปนมรดกแกพระรำหลกมำร ดงนน เมอเสดจถงนโครธำรำม จงรบสงใหพระสำรบตรเถระบวชพระรำหลเปนสำมเณร โดยมพทธบญญตวำ “ภกษทงหลำย เรำอนญำตกำรบวชกลบตรเปนสำมเณรดวยไตรสรณคมนน”๕๐

และทรงอนญำตใหภกษรบสำมเณรเปนอปฏฐำกไดเกนกวำ ๑ รป พระรำหลเปนสำมเณรรปแรกในพระพทธศำสนำเมอมอำย ๗ ขวบ พระเจำสทโธทนะทรงทรำบวำ พระรำหลกมำรบรรพชำแลว กทรงเสยพระทยมำก๕๑ จงเขำเฝำขอพระจำกพระพทธองค พระพทธเจำทรงบญญตวำ มใหบรรพชำแกกลบตรผทยงมไดรบกำรอนญำตจำกมำรดำบดำ หรอผปกครองกอน และทรงบญญตวำ ผมอำยยงไมครบอปสมบทใหบรรพชำเปนสำมเณรดวยวธรบไตรสรณคมน วธกำรบรรพชำแบบนทำนเรยกวำตสรณคมนบรรพชำ๕๒ หลงพรรษำท ๑๒ พระพทธเจำกไดเสดจไปยงเมองสำวตถแลว ตรสมหำรำหโลวำทสตร กบสำมเณรรำหล พรรษำท ๑๔ ณ พระเชตวนมหำวหำร เมองสำวตถ สำมเณรรำหลอปสมบท๕๓ และ

๔๘ ข.ชำ. (บำล) ๒๗/๔๘๕/๒๙๒., ข.ชำ.อ. (บำล) ๖/๑๘–๔๓/๒๓๓–๒๔๐. ๔๙ ข.อป. (ไทย) ๓๓/๔๐๐–๔๐๒/๕๐๖., ข.ชำ.อ. (บำล) ๖/๒๓๓-๒๓๔. ๕๐ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๐๕/๑๖๔–๑๖๕., ว.อ. (บำล) ๓/๑๐๕/๗๔. ๕๑ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๐๕/๑๗๙–๑๘๐., ข.ธ.อ. (บำล) ๑/๑๐๓–๑๐๔. ๕๒ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๐๕/๑๖๔–๑๖๕., ม.อ. (ไทย) ๑๔/๔๑๖–๔๑๙/๔๗–๔๗๕., ว.อ. (บำล) ๒/๑๐๕/๗๕. ๕๓ อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๒๐๙/๒๘.

๓๓

บรรลพระอรหตผล๕๔ แมในบทบำทของพระอรยสงฆสำวกทงฝำยภกษ ภกษณ ตลอดจนอบำสกและอบำสกำ ผท ำหนำทประกำศและเผยแผค ำสอนของพระพทธเจำจนเปนเหตใหกลบตรกลธดำไดบรรลธรรมตำมแบบทำนนนกนบวำไดด ำรงฐำนะเปนมำรดำบดำโดยธรรมของเหลำกลบตรและกลธดำดวยเชนกน ซงในทน ผวจยจะขอยกอทำหรณประกอบงำนวจย ดงตอไปน ๒.๒.๓.๒ พทธสำวกเปนมำรดำบดำโดยธรรมของกลบตร พระอสสชแสดงธรรมโปรดสำรบตรปรพพำชก สมยนน สญชยปรพำชกอำศยอยในกรงรำชคฤหพรอมดวยบรษทปรพำชกหมใหญจ ำนวน ๒๕๐ ทำน ครงนน สำรบตรและโมคคลลำนะประพฤตพรหมจรรยอยในส ำนกสญชยปรพำชก ไดตงกตกำกนไววำ “ผใดบรรลอมตธรรมกอน ผนนจงบอกแกอกฝำยหนง” ขณะนนเวลำเชำ ทำนพระอสสชครองอนตรวำสกถอบำตรและจวรเขำไปบณฑบำตยงกรงรำชคฤห สำรบตรปรพพำชกเหนทำนพระอสสชก ำลงเทยวบณฑบำตอยในกรงรำชคฤหมอำกปกรยำ ทนำเลอมใส มจกษทอดลงถงพรอมดวยอรยำบถแลวคดวำ “ภกษรปนคงเปนองคใดองคหนงในเหลำ พระอรหนต หรอทำนผด ำเนนสหนทำงแหงควำมเปนพระอรหนตในโลกเปนแน เรำพงเขำไปหำภกษนแลวถำมวำ ทำนผมอำย ทำนบวชอทศใคร ใครเปนศำสดำของทำน หรอทำนชอบใจธรรมของใคร” แลวเหนวำ “บดนยงเปนกำลไมสมควรทจะถำมภกษนเพรำะทำนก ำลงเขำไปยงละแวกบำนเพอเทยวบณฑบำตอย ถำอยำงไรเรำควรตดตำมภกษรปนไปขำงหลง ดวยวำกำรตดตำมไปขำงหลงน จะเปนหนทำงทผมควำมตองกำรรแลว” ตอมำ พระอสสชไดเทยวบณฑบำตในกรงรำชคฤห รบบณฑบำตแลวกลบไป ล ำดบนน สำรบตรปรพพำชกจงเขำไปหำทำนพรอมกบถำมวำ “ผมอำย อนทรยของทำนชำงผองใสยงนก ผว-พรรณทำนดบรสทธผดผอง ทำนบวชอทศใคร ใครเปนศำสดำของทำน หรอทำนชอบใจธรรมของใคร” พระอสสชกลำวตอบไปวำ “พระมหำสมณะศำกยบตรเสดจออกผนวชจำกศำกยตระกล เรำบวชอทศพระผมพระภำคพระองคนน พระองคทรงเปนศำสดำของเรำและเรำชอบใจธรรมของพระผมพระภำคพระองคนน” สำรบตรปรพำชกถำมตอวำ “พระศำสดำของทำน ตรสอยำงไร สอนอยำงไร” อสสชตอบวำ “เรำเปนผใหมบวชไดไมนำน เพงมำสพระธรรมวนยน ไมสำมำรถแสดงธรรมโดยพสดำรแกทำนได” สำรบตรปรพำชกจงกรำบเรยนทำนพระอสสชวำ “ค ำนนจะนอยหรอมำกขอพระคณเจำจงกลำวเถด” ทำนพระอสสชกกลำวธรรมมใจควำมวำ “ธรรมเหลำใดเกดแตเหต พระตถำคตตรสเหตและควำมดบแหงธรรมเหลำนน พระมหำสมณะมปกตตรสอยำงน” เมอสำรบตรปรพำชกไดสดบพระธรรมเทศนำจบ ใครครวญธรรมแลวกบรรลโสดำปตตผลเพอจะปลดเปลองพนธสญญำทตนไดกระท ำไวกบสหำยชอวำโมคคลลำนะวำ “ถำผใด ไดบรรลอมต-ธรรมกอนจงบอกแกกนใหร” จงไดไปบอกธรรมแกโมคคลลำนปรพำชกใหทรำบ เมอทำนโมคคลลำน-

๕๔ ข.เถร. (ไทย) ๒๖/๒๙๕–๒๙๘/๓๘๗–๓๘๘.

๓๔

ปรพำชกไดฟงธรรมปรยำยนจำกสำรบตรกสำมำรถพจำรณำธรรมไดวำ “สงใดสงหนงมควำมเกดขนเปนธรรมดำ สงนนทงหมดลวนมควำมดบไปเปนธรรมดำ” จงไดดวงตำเหนธรรมบรรลโสดำปตตผลเชนกน๕๕

จำกสถำนกำรณดงกลำว นบเปนจดเรมตนแหงควำมเจรญกำวหนำแหงกจกำรพระศำสนำโดยเฉพำะอยำงยงในเรองของงำนดำนกำรประกำศ และเผยแผ เนองดวยทำนสำรบตรปรพพำชกและทำนโมคคลลำนปรพพำชกผมสตปญญำ ไดมงหนำไปยงส ำนกพระบรมศำสดำเพอหวงจะไดอภวำท นอมวนทำ คอมคำรวะ และขอศกษำหลกธรรมตำงๆ จำกพระองคเพอพฒนำตนใหสงล ำขนไป จงไดพรอมกนทลขอบรรพชำอปสมบทเปนภกษในพระพทธศำสนำ ล ำดบนน พระพทธองคกทรงประทำนต ำแหนงอครสำวกแกทำนทง ๒ ซงเหตกำรณครงนนบวำเปนปรำกฏกำรณส ำคญและถอเปนศภเลศมงคลในกำรประกำศพระศำสนำใหแผขยำยไปทวชมพทวปสมพระประสงคดวยพระองคทรงมอคร -สำวกทงสองเปนแนวรวมส ำคญ พรอมกบทรงยกยองพระสำรบตรตำมคณลกษณะและควำมสำมำรถพเศษทตนมเพรำะคำททำนเปนยอดแหงภกษทงหลำยดำนเลศดวยสตปญญำวำ “ธรรมเสนำบด” ด ำรงต ำแหนงเปนแมทพธรรมทคอยขบเคลอนและหมนกงลอแหงธรรมใหเปนไปไดอยำงบรสทธ บรบรณอยำงมประสทธภำพดวยเหตททำนสำมำรถก ำรำบ โตตอบปรปวำท และปองกนกำรเกดสทธรรมปฏรปเมอครำวมนกบวชนอกศำสนำหรอเจำลทธอนๆ มำคกคำมโดยประกำศทฐทผดเพยนไปจำกหลกกำรเดมของพระพทธศำสนำ พรอมกนนนยงทรงใหพระอครสำวกทงสองเปนธระชวยกนดแล บรหำร ปกครองคณะสงฆโดยเฉพำะคอยโอวำทสอนสงนวกะภกษใหตงมนอยในหลกพระธรรมวนยโดยกำรทรงประทำนมอบต ำแหนงอปชฌำยใหแกพระสำรบตรเพรำะทรงพจำรณำเหนวำทำนมควำมสำมำรถในกำรเขำใจชด และเขำถงธรรมะอยำงถองแท กอปรกบมปฏภำณสำมำรถในกำรแสดง แถลง จ ำแนก แจกแจง และเปดเผยหลกธรรมตำงๆ ทลกซงและพสดำรไดอยำงเชยวชำญ รอบดำน โดยเฉพำะหลกอรยสจ ๔ ซงถอวำเปนหลกธรรมส ำคญทสำมำรถสงเครำะหและรวมหลกสจจะทกสรรพสงเขำกนกบสภำวะของตนไดลวนๆ ขนำดถงกบทพระศำสดำทรงประกำศยกยองพระสำรบตรวำสำมำรถแสดงหลกอรยสจ ๔ ไดเสมอเหมอนพระองคทกประกำร พรอมกนนนยงทรงแนะน ำใหภกษในพระธรรมวนยเสพสนท คบหำพระสำรบตรและพระโมคคลลำนะอกดวย ทงน ทรงพจำรณำเหนวำทำนทงสองเปนสตบรษ คอยอนเครำะห ชวยเหลอ และดแลเพอนผถอพรหมจรรยรวมกนอยำงซอตรงและบรสทธใจ พรอมกนนนยงสำมำรถเปนแบบอยำงทำงปฏบต ตลอดจนเปนผแนะน ำและชกพำใหหมภกษทคบหำตนไดปฏบตและเจรญในคณธรรมขนสงตำงๆ จนเปนเหตใหไดรบประโยชนอยำงสงตำมล ำดบได ดงขอควำมพระพทธพจนตอนหนงวำ ภกษทงหลำย เธอทงหลำยจงคบสำรบตรและโมคคลลำนะ เธอทงหลำย จงคบสำรบตรและ โมคคลลำนะเถด สำรบตรและโมคคลลำนะเปนภกษฉลำด เปนผอนเครำะห๕๖เพอนพรหมจำร ทงหลำย สำรบตรเปรยบเหมอนผใหก ำเนด โมคคลลำนะเปรยบเหมอนผบ ำรงเลยงทำรกทเกด แลว สำรบตรยอมแนะน ำในโสดำปตตผล โมคคลลำนะยอมแนะน ำในประโยชนทสงสด สำร -

๕๕ ว.ม. (ไทย) ๔/๖๐–๖๒/๗๒–๗๗. ๕๖ อนเครำะห ในทนหมำยถงกำรอนเครำะห ๒ อยำง คอ (๑) กำรอนเครำะหดวยอำมส (๒) กำรอน-เครำะหดวยธรรม. (ม.อ.อ. (บำล) ๓/๓๗๑/๒๒๓)

๓๕

บตร สำมำรถทจะบอก แสดง บญญต ก ำหนด เปดเผย จ ำแนก ท ำใหงำยซงอรยสจ ๔ ไดโดย- พสดำร๕๗ จำกพระพทธพจนขำงตน ไดแสดงชดวำ พระพทธองคทรงมอบควำมไววำงใจ และทรงประกำศรบรองพระสำรบตรวำเปนดงผใหก ำเนด ดวยทำนเปนผเลศทำงปญญำกวำภกษทงหลำย พรอมกนนนยงมปฏภำณ สำมำรถในกำรอธบำยหลกธรรมส ำคญตำงๆ ทลกซงและยำกใหเปนทเขำใจ และเขำถงไดงำยอยำงเชยวชำญ ทงยงเปนผแนะน ำใหภกษทงหลำยนยมในกำรปฏบตอรยมรรคเพอเขำถงควำมเปนอรยบคคลขนสงอกดวย ดวยเหตผลดงกลำว จงอำจเปรยบทำนพระสำรบตรไดวำเปนดงพระฉำยำของพระพทธองคทสำมำรถคอยเปนทพงและเปนหลกใหกบภกษทงหลำยไดสมอำงกบฐำนะทไดรบกำรประกำศยกยองจำกพระบรมศำสดำวำเปนเหมอน“ผใหก ำเนด”ของภกษทงหลำยในทำงธรรมวนยนนเอง ในขณะททำนพระมหำโมคคลลำนะกคอยท ำหนำทเปนผแนะน ำ กวดขนมำรยำทและควำมเรยบรอยดงำมภำยในสงฆ ทงคอยชแนะใหนยมปฏบตในประโยชนนอยใหญทจะพงไดพงถงแกภกษทงหลำยผทตนปกครอง ตลอดจนปดชอง ปกปองอนตรำยตำงๆ อนอำจจะเกดขนแกคณะสงฆโดยรวม จงเปนดงผคอยสอดสอง ดแลควำมเรยบรอยตำงๆ ภำยในสงฆใหสมกบไดรบกำรยกยองจำกพระบรมศำสดำวำเปนดง “ผบ ำรง” คณะสงฆใหมควำมเปนอยอยำงผำสก ดงำม และปลอดภย ดงนน สำระส ำคญของกำรทพระพทธเจำทรงประกำศยกยองพระสำรบตรวำเปนดงผใหก ำเนด และพระโมคคลลำนะวำเปนดงผบ ำรงนน สะทอนใหเหนถงเจตนำรมณทพระพทธองคทรงมพระประสงคใหภกษทงหลำยมกำรเปนอยอยำงพงพำอำศยซงกน คอยดแลกน และเคำรพกนดวยใจบรสทธฉนพอ แม ลกผำนระบบและรปแบบของครอบครว ทงน เพอใหพนธกจภำยในสงฆด ำเนนไปไดอยำงมประสทธภำพ และเพอสรำงควำมเปนเอกภำพและควำมสมพนธทดใหเกดมแกคณะสงฆอยำงยงยน ทส ำคญยงกคอเพอเปนกำรตอยอดใหกจกำรพระศำสนำด ำเนนไปอยำงตรงเปำหมำยและสมบรณทสดเทำทจะเปนไปได ๒.๒.๓.๓ พทธสำวกำเปนมำรดำบดำโดยธรรมของกลธดำ นำงขชชตตรำแสดงธรรมแกพระนำงสำมำวดพรอมบรวำรบรรลธรรม๕๘ นำงขชชตตรำจตจำกเทวโลกในครรภของแมนมในเรอนของโฆสกเศรษฐ ในกรงโกสมพ นำงมรำงกำยคอม คนทงหลำยจงตงชอวำ ขชชตตรำ๕๙ ตอมำ โฆสกเศรษฐรบนำงสำมำวดเปนธดำบญธรรมแลว นำงขชชตตรำกไดเปนคนรบใชของนำงสำมำวด เมอนำงสำมำวดไดรบสถำปนำเปนพระอครมเหสของพระเจำอเทนแลว นำงกยงตดตำมเขำไปรบใชในวงดวย นำงมหนำทจดหำดอกไมมำไวในพระต ำหนก ทกๆ วนนำงจะรบเงน ๘ กหำปณะจำกรำชส ำนกแลลวไปทบำนของนำยสมนมำลำกำร (คนจดดอกไมในกรงโกสมพ) โดยนำงจะจำยเงนซอดอกไมเพยง ๔ กหำปณะ เกบไวเอง ๔ กหำปณะ เปนอยำงนเรอยมำ

๕๗ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๓๗๑/๔๑๗. ๕๘ สรปรำยละเอยดใน ปญญำ ใชบำงยำง, ๔๖ อบำสกำ พทธสำวกำในสมยพทธกำล วำดวยชว-ประวตของนำงขชชตรำ, (กรงเทพมหำนคร: โรงพมพพระพทธศำสนำของธรรมสภำ), หนำ ๑๐๙–๑๑๕. ๕๙ อง.อ. (บำล) ๑/๒/๑๐๑-๑๐๒, ๑๑๒.

๓๖

เชำวนหนง นำงกไปทเรอนของนำยสมนะเพอซอดอกไมเชนทกวน นำยสมนะเหนแลวกลำววำ “แมอตตรำ ฉนไมมเวลำท ำดอกไมใหเธอเลย ฉนก ำลงถวำยอำหำรแดพระพทธเจำและภกษอย เธอเองกควรเขำมำชวยฉนเลยงดภกษสงฆ เพรำะจกท ำใหเธอพนจำกกำรเปนคนรบใชผอน” นำงขชชตตรำกนอำหำรแลวไดชวยขวนขวำยงำนในโรงอำหำร แลวตงใจฟงธรรมทพระพทธเจำทรงแสดงดวยคำมเคำรพ นำงฟงแลวเขำใจได จดจ ำไวไดเปนอนมำก จนวนหนง นำงฟงธรรมแลวไดบรรลโสดำปตตผล จตทคดยกยอกเงนไมไดมอก วนนน นำงไดซอดอกไมเตม ๘ กหำปณะ จงมดอกไมบรรจในกระเชำมำกกวำทกวน พระนำงสำมำวดทอดพระเนตรเหนดอกไมแลวตรสถำมวำ “ท ำไมวนนดอกไมมำก พระรำชำทรงเลอมใสเรำมำกขนหรอ” นำงขชชตตรำมไดปดบงกรรมชวทตนเคยท ำไว ไมพดขอเทจอก และไดทลควำมจรงใหทรงทรำบ พระนำงตรสถำมวำ “ท ำไมวนนเจำจงยอมเปดเผยกรรมทท ำ”.นำงทลวำ.“เพรำะวนนหมอมฉนฟงธรรมจำกพระพทธเจำ ไดกระท ำใหแจงอมตธรรมแลว หมอมฉนจงไมหลอกลวงอกเจำคะ” พระนำงสำมำวดสดบแลวมไดทรงคกคำมหรอต ำหนนำง กลบกลำววำ “แมเจำจงท ำใหพวกเรำดมน ำอมตะอยำงทเจำดมแลวดวยเถด” นำงขชชตตรำทลวำ “ถำอยำงนน ขอพระแมเจำจงใหหมอมฉนอำบน ำ” พระนำงจงใหนำงอำบน ำดวยน ำหอม ๑๖ หมอ ประทำนผำสำฎกเนอละเอยดอยำงดให ๒ ผน นำงขชชตตรำนงผนหนง หมผนหนง ใหคนจดทนงน ำพดมำอนหนง แลวขนนงบนอำสนะ(ทนง) จบพดอนมลวดลำย เรยกสตรทอยในเรอนทงหมด ๕๐๐ คนมำรวมประชมแลว แสดงธรรมอยำงทตนไดฟงมำจำกพระศำสดำนนแล สตรทงปวงในทนนฟงธรรมจำกนำงแลวบรรลโสดำปตตผล ทกคนไหวนำงขชชตตรำ พระนำงสำมำวด ตรสวำ “แม นบแตวนน แมอยำท ำกำรงงำนอยำงคนรบใชเลย ทำนจงอยในฐำนะอำจำรยของพวกเรำ จงไปสส ำนกของพระศำสดำฟงธรรมแลวจงกลบมำแสดงธรรมแกพวกเรำ” นำงขชชตตรำไดกระท ำอยำงนน ๒.๒.๓.๔ อบำสกำเปนมำรดำโดยธรรมของอบำสก มคำรเศรษฐผนบถอนำงวสำขำเปนมำรดำโดยธรรม๖๐ มคำรเศรษฐนบถอพวกอำชวก (นกบวชเปลอยสำวกของมกขลโคสำละ, เปนนกบวชเปลอยกำยเหมอนพวกนครนถ) อำศยอยในกรงสำวตถ มบตรชำยชอวำปณณวฒนะ เศรษฐและภรรยำรบเรำขอใหบตรชำยหำภรรยำ เพอจะไดมทำยำทสบทอดสกล เขำปฏเสธวำไมตองมกำรมค แตเมอทนควำมรบเรำจำกบดำมำรดำไมได เขำจงก ำหนดใหบดำมำรดำหำภรรยำทมคณสมบตเบญจกลยำณ (สตรทถงพรอมดวยควำมงำม ๕) ภำยหลง มคำรเศรษฐ ไดสงพรำหมณ ๘ คน เปนธระแสวงหำหญงลกษณะดงกลำว หำกพบแลวพงท ำพวงมำลยทองค ำมลคำ ๑ แสนแกนำง จนในทสดพวกพรำหมณไดพบนำงวสำขำผมคณสมบตเบญจกลยำณเพยบพรอมจงไดสง

๖๐ สรปรำยละเอยดใน ปญญำ ใชบำงยำง, ๗๕ อบำสก พทธสำวกในสมยพทธกำลวำดวยชวประวตของมคำรเศรษฐ, (กรงเทพมหำนคร: โรงพมพพระพทธศำสนำของธรรมสภำ), หนำ ๒๘๕–๒๙๐.

๓๗

ขำวแกมคำรเศรษฐไดท ำพธสขอนำงวสำขำกบมำรดำบดำคอธนญชยเศรษฐแหงเมองสำเกต ใชเวลำตระเตรยมขำวของและเตรยมกำรนำนถง ๔ เดอน กำรท ำอำวำหมงคล (น ำสตรมำสสกล) ของบตรชำยนน มคำรเศรษฐไมไดค ำนงถงพระ-พทธเจำและภกษสงฆ แมพระองคจะประทบอยไมไกล เพรำะทำนรกนบถอพวกสมณะเปลอย วนหนง ไดเชญพวกชเปลอย ๕๐๐ คน มำบรโภคขำวปำยำสและอำหำรอนๆ อนประณตในเรอน แลวใหคนไปตำมนำงวสำขำลกสะใภมำ นำงมำแลว เศรษฐกลำววำ “เธอจงไหวพระอรหนตทงหลำย” ทนใดนนเอง นำงวสำขำกไดบรรลเปนอรยสำวกำโสดำบนเพรำะเพยงไดฟงค ำวำ “พระ-อรหนต” เทำนนเอง แตกลบเหลยวมองไปดพวกอำชวกแลวกลบพดวำ “ผไมมหรโอตตปปะเชนน (ไมนงหมผำ) จะชอวำพระอรหนตไดอยำงไร” แลวกลกจำกสถำนทอยของตนไป เหตกำรณครงนนสรำงควำมอบอำยแกมคำรเศรษฐท ำใหพวกอำชวกกลำวโทษนำงวสำขำพรอมกบต ำหนมคำรเศรษฐทมสะใภไมรจกธรรมเนยมปฏบต มงใหขบไลนำงวสำขำออกจำกบำนโดยเรว มคำรเศรษฐไมอำจท ำเชนนนได เพรำะนำงมำจำกตระกลใหญ จงกลำวขอโทษวำ “นำงยงเดกอย รบำงไมรบำง ขอพระผเปนเจำทงหลำยอยำถอสำนำงเลย” ตอแตนนกมเหตกำรณส ำคญทนำงวสำขำถกมคำรเศรษฐกลำวหำจนในทสด นำงวสำขำกสำมำรถปลดเปลองเหตกำรณดงกลำวไดหมดสน วนหนง นำงวสำขำใหคนไปทลนมนตพระพทธเจำใหเสดจมำเสวยในเรอน รงเชำ พวกอเจลกสมณะเปลอย รขำวกำรเสดจมำทเรอน กพำกนมำนงลอมเรอนมคำร -เศรษฐไว พระพทธเจำพรอมภกษสงฆเสดจเขำไปในเรอนนำงวสำขำ นำงใหคนไปตำมบดำสำมมำรวมงำน แตพวกอเจลกะหำมไมใหไป จงตอบคนสงขำววำใหนำงถวำยเองเถด ในเวลำพระพทธเจำจะทรงแสดงธรรม นำงกสงคนไปตำมพอสำมมำอก ครำวนเศรษฐคดวำถำไมไปกคงไมสมควร ทงยงตองกำรฟงธรรมดวยวำพระสมณโคดมจะพดอะไรบำง พวกอเจลกะแนะวำใหฟงอยภำยนอกซงมมำนกน แลวใหคนไปกนมำนไวลวงหนำเศรษฐไดไปนงตรงทมมำนกนแลว พระพทธเจำทรงด ำรวำ “ทำนจะนงนอกมำนกตำม ทฝำเรอนคนอนกตำม ทฟำกภเขำโนน หรอทจกรวำลโนนกตำม เรำพระพทธเจำยอมท ำใหทำนไดยนเสยงของเรำได” กลำวกนวำ ขณะทพระพทธเจำทรงแสดงธรรมอยนน ทกคนจะไดยนเสยงชดเจน ดจพระองคก ำลงตรสอยกบตน เหมอนไดเหนพระองคอยตอหนำทกคน มคำรเศรษฐฟงพระธรรมเทศนำขณะนงอยภำยนอกมำน ไดบรรลโสดำปตตผล เปนพระโสดำบน มศรทธำมนคง หมดควำมสงสยในพระรตนตรย ยกผำมำนขน เอำปำกอมถน นำงวสำขำ กลำววำ “เจำจงเปนมำรดำของฉนตงแตวนนเปนตนไป” นบจำกวนนนนำงจงไดชอวำ “นำงวสำขำ- มคำรมำรดำหรอวสำขำมคำรมำตำ” มหำเศรษฐปลอยถนลกสะใภแลว หมอบลงแทบพระบำทของพระพทธเจำ นวดพระบำทดวยมอ จบพระบำทดวยปำก ประกำศชอตน ๓ ครงวำ “ขำพระองคชอมคำระ พระพทธเจำขำ” แลวกรำบทลวำ “ขำพระองคไมทรำบตลอดกำลผำนมำวำ ทำนทใหแลวในศำสนำนมผลมำก บดนขำพระ-

๓๘

องคทรำบผลทำนเพรำะอำศยลกสะใภของขำพระองค ขำพระองคพนจำกอบำยทกขทงปวง ลกสะใภของขำพระองคมำสเรอนน เพอประโยชนเกอกล และควำมสขแกขำพระองค” นำงวสำขำไดทลนมนตพระพทธเจำเสวยภตในวนรงขนอก ซงวนนแมสำมไดบรรลโสดำ -ปตตผล ตวอยำงบทบำทของพระอรยสงฆสำวกทงฝำยบรรพชต และคฤหสถทด ำรงตนเปนมำรดำ หรอบดำโดยธรรมของพทธบรษทมปรำกฏมำกมำยในคมภรพระไตรปฎก ซงแตละบทบำทและหนำทของทำนจะเนนไปทผลของกำรบรรลธรรมและววฒนำกำรของพทธบรษทผยงเปนเสขบคคลจนพฒนำตนเปนอเสกขบคคลในทสด ผใครศกษำสำมำรถคนควำเพมเตมไดในเถรคำถำ เถรคำถำ ตลอดจนอตชวประวตของพระอรยบคคลชนน ำทงฝำยภกษ ภกษณ อบำสก อบำสกำตำมทผรไดรจนำไวนนตำมอธยำศย ๒.๒.๓.๕ อปชฌำยอำจำรยเปนมำรดำบดำโดยธรรมของสทธวหำรกและอนเตวำสก อกอยำงหนง ในสวนของกำรบรรพชำอปสมบท เมอมเหลำบรษททงในสวนมชฌมชนบทและปจจนตชนบทผเปนอปสมปทำเปกขะ๖๑ หมำยมงด ำเนนชวตพรหมจรรยในพระพทธศำสนำมำกขน พระพทธองคจงไดทรงประทำนวธบวชแบบญตตจตตถกมมอปสมปทำ๖๒ ซงจดเปนสงฆกรรม โดยทรงมอบหนำทใหสงฆเปนใหญในกำรจดกำรธระเรองกำรบวชใหแกกลบตรโดยมพระอปชฌำย๖๓ เปนประธำนและเปนผรบรองควำมประพฤตของอปสมปทำเปกขะ พรอมกนนนกมกำรกสงฆเปนสกขพยำนในกำรรบนวกะภกษเขำหมสงฆผถอบวชเปนภกษในพระพทธศำสนำอยำงถกตองตำมหลกพระบรมพทธำนญำต ซงผบวชเขำมำในพระพทธศำสนำนมชอเรยกวำ “สทธวหำรก”๖๔ มควำมประพฤตอยรวมพรหมจรรยเดยวกนโดยสำมคคธรรมกบหมภกษภำยใตกำรปกครองและกำรกวดขนของพระอปชฌำย ซงผเปนสทธวหำรกควรท ำวตรตอพระอปชฌำยโดยฐำนททำนเปนดงบดำของตน ในขณะ- เดยวกนกมพระอำจำรย๖๕ เปนผคอยแนะน ำสงสอนในเรองไตรสกขำ เปนตน คอยบอกนสยแกผบวช

๖๑ อปสมปทำเปกขะ ไดแก บคคลผเพงอปสมบท คอผมงจะบวชเปนภกษ, ผขอบวชนำค.อำงใน พระ-พรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนำนกรม ฉบบประมวลศพท, หนำ ๕๗๐. ๖๒ ญตตจตตถกมมอปสมปทำ แปลวำ กำรอปสมบทดวยญตตจตตถกรรม ไดแก วธอปสมบททพระ - สงฆเปนผกระท ำอยำงทใชอยในปจจบน โดยภกษประชมครบองคก ำหนด ในเขตชมนมซงเรยกวำสมำ กลำววำจำประกำศเรองควำมทจะรบคนนนเขำหมและไดรบควำมยนยอมของภกษทงปวงผเขำประชมเปนสงฆนน. อำงในเรองเดยวกน, หนำ ๘๙. ๖๓ อปชฌำย, อปชฌำยะ แปลวำ “ผเพงโทษนอยใหญ” หมำยถง ผรบรองกลบตรเขำรบกำรอปสมบทในทำมกลำงภกษสงฆ, เปนทงผน ำเขำหม และเปนผปกครองคอยดแลผดและชอบ ท ำหนำทฝกสอนอบรมใหกำร ศกษำตอไป. อำงในเรองเดยวกน, หนำ ๕๗๑. ๖๔ สทธวหำรก, สทธงวหำรก แปลวำ ศษย, ผอยดวย เปนค ำเรยกผทไดรบอปสมบท ถำอปสมบทตอพระอปชฌำยะองคใด กเปนสทธวหำรกองคนน. อำงในเรองเดยวกน, หนำ ๔๓๐. ๖๕ อำจำรย คอ ผสงสอนวชำควำมร, ผฝกหดอบรมมรรยำท, อำจำรย ๔ คอ ๑.ปพพชชำจำรย หรอ บรรพชำจำรย อำจำรยในบรรพชำ ๒.อปสมปทำจำรย อำจำรยในอปสมบท ๓. นสสยำจำรย อำจำรยผใหนสสย ๔. อทเทศำจำรย หรอ ธรรมำจำรย อำจำรยผสอนธรรม. อำงในเรองเดยวกน, หนำ ๕๔๑.

๓๙

ใหม ตลอดจนแนะน ำสงทควรละและสงทควรเจรญจงท ำใหตนมฐำนะเพมขนอกเปน “อนเตวำสก”๖๖ โดยตองอยในส ำนกภำยใตกำรก ำกบดแลและรบผดชอบของพระอำจำรย ดวยบทบำทหนำททพระอปชฌำยและพระอำจำรยไดแสดงตอสทธวหำรกและอนเตวำสก ของตนอยำงซอตรงโดยกวดขนเอำจรงเอำจงเพอหวงควำมเจรญงอกงำมไพบลยในพระพทธศำสนำเชนน พระอปชฌำยและพระอำจำรยจงปรำกฏมฐำนะเปนดงมำรดำและบดำโดยชอบธรรมของสทธ- วหำรกและอนเตวำสกทกประกำร เพรำะคำทตนเปนผปกครอง และเปนผประกำศรบรองควำมประ -พฤตทกอยำงของนสตผอำศยตน ตลอดจนมหนำทในกำรอบรมสงสอนสทธวหำรก หรออนเตวำสก ของตนใหมวตรปฏปทำนำเลอมใส และด ำเนนอยบนวถชวตพรหมจรรยอยำงพอเหมำะตำมฐำนำนรปทงคอยคดหำวธกำรในกำรสรำงโอกำสกำรพฒนำศกยภำพของสทธวหำรกและอนเตวำสกของตนใหรดหนำขนไปตำมสมควรแกสตปญญำอกดวย จำกขอควำมทงหมดทไดกลำวมำ สรปไดวำ กำรปรำกฏฐำนะควำมเปนมำรดำบดำโดยธรรมนน ทำนมไดก ำหนดชชดตำยตวไวเฉพำะวำเปนของกลมมำรดำบดำผใหก ำเนดหรอมำรดำบดำบญธรรมเทำนน หำกทำนก ำหนดไวทตวบคคลทวไปโดยตองเปนผมเมตตำและกรณำอยำงสงและบรสทธใจ มควำมคดทจะชวยเหลอและปลดเปลองผอนใหพนจำกปญหำอนรมเรำชวตดวยกำรใหสตและปญญำทถกตอง ดวยเหตน ควำมหมำยหรอคณคำแทของควำมเปนมำรดำบดำโดยธรรม คอ กำรเปนผใหควำมร ควำมเขำใจทถกตอง ดงำม ตลอดจนแนะน ำสงสอนผอนใหมควำมเขมแขงในกำรปลดเปลองควำมทกขดวยสตปญญำของตนเองตำมหลกกำรพระพทธศำสนำ ซงผทสำมำรถเปนมำรดำบดำโดยธรรมไดนน จะตองเปนผมควำมสำมำรถในกำรปรบแกพฤตกรรมทไมพงประสงคของผทเปนมจฉำ- ทฏฐใหกลบมำมวถชวตทดงำมเปนสมมำทฏฐได โดยคอยกระตนเตอนผอนใหยดถอประโยชนอยำงสง จนในทสดกสำมำรถท ำใหเขำรจกแนวทำงกำรแกไขปญหำชวต พรอมเปลองตนเองออกจำกกองทกขดวยวจำรณปญญำของตนเองเพอประสพสขทแทจรงอยำงยงยน คณสมบตและควำมสำมำรถดงกลำวน ลวนเปนเครองชวดมำตรฐำนควำมเปนมำรดำบดำโดยธรรมไดอยำงสมบรณ ซงผทเปนมำรดำบดำโดยก ำเนด หรอผทเปนมำรดำบดำบญธรรม กระทงบคคลผเปนกลยำณมตร ควรยดถอเปนแนวทำงปฏบตเพอพฒนำตนใหเปนบคคลตนแบบโดยด ำรงตนเปนมำรดำบดำโดยธรรมของบตรธดำหรอของผอนไดอยำงสมบรณแท

๒.๓ ควำมส ำคญและคณคำของควำมเปนมำรดำบดำ ๒.๓.๑ ควำมส ำคญของมำรดำบดำ มำรดำบดำ เปนผมควำมส ำคญตอสถำบนครอบครวโดยฐำนะเปนผสรำงควำมมนคงและพฒนำกำรของบตร เปนดงกลไกส ำคญในกำรน ำพำครอบครวไปสวฒนำกำรทำงสงคม ใหเกดควำมสขสงบเปนสงคมอดมคตททกคนปรำรถนำ ในทำงตรงกนขำม สถำบนครอบครวมไดเปนเพยงสถำนทกอใหเกดควำมสขอยำงเดยว ถำมำรดำบดำมควำมบกพรองตอหนำทของตน หรอไมไดกระท ำหนำท

๖๖ อนเตวำสก คอ ผอยในส ำนก, ภกษผขออยรวมส ำนก หรอศษย อนเตวำสกม ๔ ประเภท คอ ๑. ปพพชนเตวำสก อนเตวำสกในบรรพชำ ๒. อปสมปทนเตวำสก อนเตวำสกในอปสมบท ๓. นสสยนเตวำสก อนเต- วำสก ผถอนสย ๔. ธมมนเตวำสก อนเตวำสกผเรยนธรรม. อำงในเรองเดยวกน, หนำ ๕๓๕.

๔๐

ของตนแกครอบครวเลย ครอบครวยอมเปนดงสสำนทกอก ำเนดควำมทกขท งปวงใหแกทกคนในครอบครว รวมทงสงคมดวย ดงเชนกบไฟทไหมเชอ ยอมจะแผดเผำทกสงทเกยวของ ดงนน มำรดำบดำจงเปนผมสวนรวมในกำรก ำหนดทศทำงของสงคม โดยเรมตนทครอบครว กำรเกดขนของครอบครวนน ควำมปรำรถนำของมำรดำบดำ คอกำรปรำรถนำจะมบตรธดำเพอไวสบสกลและสรำงควำมมนคงใหกบวงศตระกล มำรดำบดำทไมมบตร ยอมมควำมทกขใจ เพรำะบตรธดำนนเปนดงตวแทนตนเองในวนหนำ กำรปรำรถนำทจะมบตรธดำ บำงครงถงกบมกำรออนวอนบนบำนสำนกลำวตอสงทตนเองนบถอ เพอวำจะไดบตรดงทตนตงใจปรำรถนำ เพรำะกำรทตนด ำรงอยในฐำนะของมำรดำบดำ ยอมเปนเสมอนสอทน ำไปสควำมเขำใจทดยงขน ระหวำงฐำนะของบตรธดำทตนเคยเปนกบฐำนะของมำรดำบดำทก ำลงจะเปน เพรำะในฐำนะทงสองประกำร ยอมใหเหตผลเกยวกบบทบำททแตกตำงกน และเปนกำรยนยนในหลกกำรทวำ ผทเปนบตรธดำยอมจะไมเขำใจถงฐำนะของมำรดำบดำ แตมำรดำบดำจะเปนทงบตรธดำและเปนมำรดำบดำในขณะเดยวกน ดงนน ควำมเปนครอบครวจงเปนเหตกำรณทส ำคญอนหนงทน ำไปสกำรปรำรถนำทจะมบตรธดำไวเปนทำยำท สมดงพระด ำรสทพระผ มพระภำคตรสไวในกรณทมำรดำบดำตองกำรบตรธดำดงนวำ “บณฑต ยอมปรำรถนำอตชำตบตรและอนชำต-บตร ไมปรำรถนำอวชำตบตร ซงมแตท ำลำยวงศตระกล”๖๗

ประเดนทนำสนใจคอวำ ท ำไมมำรดำบดำปรำรถนำจะมบตรธดำ ทงทกำรปรำรถนำดง กลำวนนไดน ำเอำควำมทกขมำใหดวย บำงครงกำรไดมำซงบตรธดำตองแลกเปลยนกบชวตทสญเสยไปของผทเปนมำรดำบดำ จำกพระด ำรสขำงตน ไดแสดงใหเหนถงสถำนะของมำรดำบดำวำตองเปนบณฑต ประกอบดวยควำมด กลำวโดยสรปคอวำเปนผพรอมทจะรบภำระตำงๆ ในครอบครว กำรปรำรถนำบตรธดำ ท ำไมมำรดำบดำผเปนบณฑตจงตองกำรเพยงอภชำตบตรหรออนชำตบตรเทำนน ท ำไมจงไมปรำรถนำอวชำตบตร ประเดนดงกลำวมค ำถำมวำ แลวมำรดำบดำทเปนพำลตองกำรบตรธดำประเภทใด จำกนยดงกลำวไดแสดงใหเหนวำ ถำมำรดำบดำคนใดปฏบตตนเปนบณฑต ยอมไดบตรธดำทเปนคนดดงปรำรถนำ แตมำรดำบดำคนใดประพฤตตนเปนคนพำล ไมสรำงหลกฐำนควำมมนคง ขำดศลธรรม ยอมไดบตรธดำทมลกษณะคลำยกบตน ทงนเปนกำรยนยนถงคณลกษณะของมำรดำบดำทมผลในเชงปฏบตตอบตรธดำวำมำรดำบดำตองท ำตนใหเปนแบบอยำงกอน จงจะสมหวงในสงทตนปรำรถนำ

ควำมเปนผมใจประเสรฐของมำรดำบดำ จะแสดงสถำนะทประเสรฐล ำ คอวำกำรไดบตรธดำจะเปนบคคลประเภทใดกตำม เปนบตรธดำทสรำงแตควำมเดอดรอนน ำควำมทกขมำให หรอเปนบตรธดำทสรำงแตคณควำมดกตำม น ำใจของผทเปนมำรดำบดำ ยอมเหนบตรธดำคอเลอดเนอของตนเอง คอชวตของตนเองเสมอ๖๘

อนง แมพระพทธเจำ กทรงสรรเสรญสถำนะควำมเปนมำรดำบดำไวหลำยประกำร ทงยงไดตรสยกยองมำรดำบดำไวในฐำนะพเศษตำงๆ ดงควำมปรำกฏในสพรหมกสตรดงนวำ

๖๗ ข.อต. (ไทย) ๒๕/๗๔/๔๓๓. ๖๘ พระมหำภเนต จนทรจต, “หนำทของมำรดำบดำในพทธจรยศำสตร”, วทยำนพนธอกษรศำสตร- มหำบณฑต, (บณฑตวทยำลย: มหำวทยำลยมหดล.๒๕๔๑.), หนำ ๓๓–๓๕.

๔๑

ค ำวำ “พรหม” น เปนชอของมำรดำบดำ ค ำวำ “บรพำจำรย”น เปนชอของมำรดำบดำ ค ำ วำ “บรพเทพ” น เปนชอของมำรดำบดำ ค ำวำ “อำหไนยบคคล” น เปนชอของมำรดำบดำ ๒ ขอนนเพรำะเหตไร เพรำะมำรดำบดำมอปกำระมำกบ ำรงเลยง แสดงโลกนแกบตร๖๙ พระพทธพจนบทน ชใหเหนวำมำรดำบดำมควำมส ำคญตอบตรธดำในฐำนะเปนบรพกำรชนทงยงตงอยในฐำนะเปนปชนยบคคลของบตรธดำ ฐำนะพเศษของมำรดำบดำทพระพทธองคทรงยกขนแสดงนจงเปนกำรประกำศควำมบรสทธ ควำมสำมำรถ และฐำนะทบตรธดำควรอภวำทสกกำร-บชำอยำงสงสดในชวต นยแหงพระด ำรสทพระองคทรงประกำศฐำนะมำรดำบดำไวกเพอทรงแสดงควำมส ำคญและคณคำของมำรดำบดำ เปนกำรเชดชเกยรตคณของมำรดำบดำใหสงประเสรฐล ำเพรำะคำทตนเปนบคคลชนน ำในกำรสรำงสนตสขใหแกครอบครว ตลอดจนสงคมใหเกดมอยำงยงยน ในรำยละ เอยดตอไปน ผวจยจะไดอธบำยฐำนะส ำคญพรอมแสดงคณคำของควำมเปนมำรดำบดำดงน ๒.๓.๒ คณคำของมำรดำบดำในฐำนะเปนพระพรหม พระพทธเจำไดตรสยกยองมำรดำบดำวำเปนพระพรหมของบตร โดยทรงเปรยบเทยบจำกคณธรรมเครองอยของพรหมทตองหมนภำวนำในพรหมวหำรธรรม ๔ ประกำร คอ เมตตำ กรณำ มทตำ และอเบกขำ ในคมภรอรรถกถำ ไดกลำวไววำ “พรหม เปนชอของผประเสรฐทสด มำรดำบดำทงหลำยจะไมละทงภำวนำ ๔ อยำง คอ เมตตำ กรณำ มทตำ อเบกขำในบตรทงหลำย เหมอนทำวมหำพรหมไมทงภำวนำ ๔ อยำง”๗๐ ในคมภรมงคลตถทปน ไดกลำววำ “มำรดำบดำทง ๒ นน ทำนเรยกวำ พรหม เพรำะทำนมควำมประพฤตเชนกบพรหม เพรำะไดพรหมวหำรในบตรทงหลำยครบ ๔ อยำง ตำมกำลเวลำ”๗๑ ทำนพทธทำสภกข ไดกลำวคณคำของมำรดำบดำในฐำนะพระพรหมของบตรวำ “แมเปนพระพรหมของลก หมำยควำมวำ ไมมใครรกลกยงกวำแมกวำพอ พรหมแปลวำ ผรก ผมเมตตำ กรณำไมมใครมควำมรกเมตตำ กรณำ ยงไปกวำพอแม ดงนน พอแมจงเปนพระพรหมของลก คอ ผมเมตตำ กรณำตอลกยงกวำใครๆ”๗๒ พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดอธบำยคณคำของมำรดำบดำในฐำนะเปนพระพรหมของบตรวำ “เปนพระพรหมของลก โดยเปนผใหก ำเนด ท ำใหลกไดชวตนมำดและเปนอยในโลก พรอมทงบ ำรงเลยงใหเจรญเตบโตทงกำยและใจ ดวยพรหมวหำรธรรม ๔ ประกำร คอ เมตตำ กรณำ มทตำ อเบกขำ และสงคหวตถ ๔ อยำง คอ ทำน ปยวำจำ อตถจรยำ สมำนตตตำ๗๓

๖๙ อง. ทก. (ไทย) ๒๐/๓๑/๑๘๓. ๗๐ ข.อต.อ. (ไทย) ๔๕/๖๗๐. ๗๑ มงคล. (ไทย) ๒/๒๙๔/๒๐๐. ๗๒ พทธทำสภกข, แมททำนยงไมรจก, หนำ ๒๐. ๗๓ พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต), คณบดำมำรดำสดพรรณนำมหำศำล, พมพครงท ๑๐๕, (กรง-เทพมหำนคร: บรษท พมพสวย จ ำกด, ๒๕๕๖), หนำ ๓๐–๓๑.

๔๒

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) ไดกลำวบทบำทของมำรดำบดำในฐำนะเปนพระพรหมของบตรวำ “พอกบแม ทเปนตนแบบอนแทจรง ตองเปนผมเมตตำ กรณำ มทตำ และอเบกขำพรอม ในทำงพระพทธศำสนำเรยกคนทเปนแมวำ “พรหม”ของบตรธดำ ชอวำเปนพรหม เพรำะมคณธรรมของพรหม พรหม หมำยถง คนทมคณธรรมสประกำรประจ ำใจ เชน มเมตตำ ปรำรถนำควำมสข ควำมเจรญแกผ อน มกรณำ สงสำร อยำกจะชวยคนอนใหพนไปจำกควำมทกขควำมเดอดรอน มมทตำ คอ ยนดเพลนใจ ในเมอคนอนมควำมสข ควำมเจรญ มควำมกำวหนำในชวตกำรงำน สวนอเบกขำนน เรยกวำ วำงเฉย”๗๔ จำกขอควำมทกลำวมำ ท ำใหเหนวำมำรดำบดำเปนผประเสรฐล ำของบตรธดำในฐำนะทเปนพระพรหมทำงจตวญญำณของบตรโดยมพรหมวหำรธรรมเปนเครองอยตลอดชวต ไมวำบตรธดำจะเปนคนดหรอไม หรอจะปฏบตตอตนอยำงไรกตำม มำรดำบดำกยงเปนพระพรหมของบตรเสมอ โดยมคดจะเปลยนแปลงสถำนภำพพเศษนตำมกำรกระท ำทผดเพยนของบตรธดำแมแตนอย อนง กำรทพระพทธองคทรงเปรยบมำรดำบดำวำเปนพระพรหมของบตร (พรหมำต มำตำปตโร)๗๕เพรำะค ำวำ “พรหม”ในควำมหมำยของพระพทธศำสนำ ไดแกผประเสรฐ ดงพระพทธ-องคทรงเปรยบเทยบพระองคเองวำเปนดงพรหม๗๖ทรงเรยกบคคลทประพฤตดงำม มคณธรรมทสงกวำเปนผมตนดงพรหม๗๗และทรงเรยกกำรประพฤตพระวนยวำเปนกำรประพฤตพรหมจรรย๗๘

ค ำวำ พรหม ในควำมหมำยของพระพทธศำสนำจงเปนสงทประเสรฐ สงสง กำรทมำรดำบดำมกำรประพฤตตอบตรดวยจตใจทดงำม ยำกทบคคลทวไปทไมใชบดำมำรดำจะกระท ำได ดวยเหตน ฐำนะของมำรดำบดำจงเปนผประเสรฐ เปนพระพรหมของบตร ทำนปรำรถนำใหบตรธดำพนทกข คอยสอดสองถงเหตกำรณอนเปนทตงแหงควำมเสอมเสยอนพงมแกบตรธดำเสมอ เมอใดททรำบวำมทกขเกดขนกรบขวนขวำยแกไขปองกนจนสดควำมสำมำรถ นคอทำนมควำมกรณำควำมสงสำร เมอเวลำทบตรธดำประสพควำมส ำเรจในชวต เชนจบกำรศกษำ หรอมต ำแหนงหนำทกำรงำนทดกพลอยยนดกบควำมส ำเรจนน เมอทำนไดทรำบวำบตรธดำมควำมสข ควำมเจรญตำมสมควรแกฐำนะแลว กไมเขำไปจดกำรแกไข หรอท ำสงหนงสงใดใหเกดควำมเดอดรอนร ำคำญใจแกบตรธดำ แตคอยเพงดอยวำจะมควำมเปลยนแปลงไปอยำงใด ถำเปลยนแปลงไปในทำงทไมดจะไดชวยปองกนแกไข หำใชวำงเฉยโดยมไดท ำอะไร นเรยกวำทำนมอเบกขำ คอ ควำมวำงเฉย มำรดำบดำมคณธรรมคอ เมตตำ กรณำ มทตำ อเบกขำทง ๔ นประจ ำใจ จงเรยกวำเปนพระพรหมของบตร๗๙

๗๔ คณะศษยำนศษย, อนสรณงำนพระรำชทำนเพลงศพ, ทำนเจำคณพระรำชศลำจำรย, (๒๘ กมภำ-พนธ ๒๕๕๒), หนำ ๒๙. ๗๕ อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๔๗๐/๑๖๘., มงคล. (บำล) ๑/๒๙๕/๒๗๑. ๗๖ ข.เถร. (ไทย) ๒๖/๓๙๐/๓๓๑. ๗๗ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๔/๔. ๗๘ ท.ส. (ไทย) ๔/๑๐๒/๕๙. ๗๙ พระณฐพลชย ฉนทธมโม (พศแสนสวรรณ),“ศกษำมำรดำบดำตนแบบในพระพทธศำสนำเถรวำท”, วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยำลย: มหำวทยำลยมหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย, ๒๕๕๕), หนำ ๒๙–๓๐.

๔๓

๒.๓.๓ คณคำของมำรดำบดำในฐำนะเปนบรพเทพ มำรดำบดำเปนเทพองคแรกของบตรธดำ (บรพเทพ) กเพรำะทำนทงสองเปนผมอปกำระกอนกวำเทพเหลำอน ไดประพฤตตนเชนกบเทพคอไมค ำนงถงสวนเสยของบตร มงแตใหบตรเกดควำมเจรญกำวหนำอยำงเดยว มำรดำบดำจะใหอภยเสมอในเวลำทบตรกระท ำกำรณผดพลำดตอตนเองหรอตอผอน คณสมบตนจงท ำใหมำรดำบดำมชอเรยกอยำงหนงวำ วสทธเทพ หมำยถง พระอรหนต เพรำะทำนทงสองปฏบตตอบตรธดำดวยใจทบรสทธและค ำนงถงประโยชนแกบตรโดยสวนเดยว เทพทงหลำยนอกจำกมำรดำบดำแลว ลวนเปนเทพทท ำอปกำรคณตอบตรในภำยหลงกอนกวำมำรดำบดำทงปวงจงไดนำมวำ ปจฉำเทพ อนง ในพระพทธศำสนำไดจดประเภทของเทพไว ๓ ประกำร๘๐ ดงน ๑) สมมตเทพ หมำยถง เทพโดยยกยองนบถอกนมำเปนจำรตหรอเทพโดยมตยอมรบของสำธำรณชน ไดแก พระรำชำ พระรำชโอรส ๒) อบตเทพ หมำยถง เทพโดยก ำเนด คอเกดเปนเทพ อยในสรวงสวรรคชนใดชนหนงตำมบญกรรมของตน เชน เทพชนดำวดงส เทพชนดสต รวมถงพระพรหมทงหมด ๓) วสทธเทพ หมำยถง เทพโดยควำมบรสทธของตน คอเปนผหมดกเลสเศรำหมองดวยกำรบรรลโลกตรธรรมแลว ไดแกพระพทธเจำและพระอรหนตทงปวง๘๑ ในมงคลตถทปน ทำนไดพรรณนำบทบำทของมำรดำบดำในฐำนะเปนบรพเทพของบตร ไวอยำงนำศกษำดงน ๑) แสดงโลกนแกบตร (อมสส โลกสส ทสเสตำโร)๘๒

หมำยถง มำรดำบดำเปนผใหก ำเนดบตรธดำ เปนผใหชวต กลำวคอ เปนผใหโอกำสทจะใหบตรธดำไดพบกบโลกใหมโดยกำรเลยงดรกษำมใหไดรบควำมล ำบำก รวมทงกำรอบรมจตใจใหปรำศจำกสงเศรำหมองทเปนปจจยท ำใหตกไปสอ ำนำจใฝต ำ ถำมำรดำบดำไมมควำมประสงคจะใหชวตปรำกฏอยในโลกตอไป บตรนนยอมจะถกท ำลำยทงไปเมอยงอยในครรภ หรอหลงจำกทคลอดออกมำจำกครรภแลว แมวำจะมควำมผดปกตทำงชวภำพหรอจตใจกตำม ทำนกมไดปลอยทอดทงใหไดรบควำมทกขล ำบำดใดๆ ทงสน๘๓ ๒) คมครองรกษำ (ปตตำน อำปทกำ โปสกำ)๘๔ หมำยถง มำรดำบดำ ไดท ำหนำทเปนเกรำะคมภยและปองกนอนตรำยมใหแกบตรนบตงแตอยในครรภ เฝำทะนถนอมดงค ำกลำวทวำ “รกษำยงกวำไขในหน"”เพอใหบตรรอดพนจำกภยอนตรำย ยอมแมแตจะท ำบำปเพอรกษำชวตของบตรตนเองไว มควำมรกควำมปรำรถนำดตอบตรเสมอ สละสงของๆ ตนใหแกบตรไวเพอเปนเครองประคองชวตใหมควำมสะดวกสบำย กระทงยอมสละไดแมกระทงชวตของตนเองเพอใหบตรไดอยรอดปลอดภยเมอครำวทบตรประสพปญหำอยำงรำยแรงในชวต ทงนเพอควำมสขและควำมยงยนในชวตของบตรนนเอง

๘๐ ข.จ. (ไทย) ๓๐/๒๑๔/๘๕. ๘๑ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙), พจนำนกรมเพอกำรศกษำพทธศำสน “ค ำวด”, หนำ ๓๒๙. ๘๒ มงคล. (บำล) ๑/๒๙๖/๒๗๒., มงคล. (ไทย) ๑/๒/๒๙๖/๒๐๔. ๘๓ พระมหำภเนต จนทรจต, “หนำทของมำรดำบดำในพทธจรยศำสตร”, หนำ ๔๑. ๘๔ มงคล. (บำล) ๑/๒๙๖/๒๗๒., มงคล. (ไทย) ๑/๒/๒๙๖/๒๐๔.

๔๔

๓) ใหอภย หมำยถง กำรไมถอโทษโกรธเคองในยำมทบตรท ำสงขดเคองตอตน ในบรรดำกำรใหทงปวง กำรใหอภยแกผอนเปนกำรใหทยำกทสด ในดวงตำของมำรดำบดำทมตอบตรธดำมองวำบตรของตนยอมมควำมบรสทธอยเสมอ เปนผทไมมควำมผดอะไร แตเมอครำใดทบตรท ำผดกจะท ำกำรณโดยพจำรณำโทษอยำงมเมตตำจต มควำมปรำรถนำทจะเปลองทกขออกจำกชวตของบตร พรอมกบคลคลำยปญหำ ตลอดจนคอยปรบเปลยนพฤตกรรมผดพลำดทบตรไดกระท ำ ใหเวลำบตรไดมโอกำสแกไขควำมผดทตนด ำเนนไปอยำงผดทำงใหกลบขนมำสหนทำงทดงำมตอไป จะเหนไดวำ มำรดำบดำเปนบคคลคแรกทไดใหชวตใหมแกบตร พรอมคอยปกปอง คมครอง รกษำใหบตรไดมชวตรอดปลอดภยจำกภยอนตรำยทงปวง เมอยำมทบตรเกดเดนทำงผดหลงท ำในสงทเปนควำมเสยหำยตอตนเองหรอผอนกพรอมทจะใหอภยแกบตรเสมอ คณสมบตทงหมดนลวนเปนเครองชวดวำมำรดำบดำด ำรงอยในฐำนะเปนบรพเทพของบตรธดำโดยแท ๒.๓.๔ คณคำของมำรดำบดำในฐำนะเปนบรพำจำรย มำรดำบดำไดสมญำนำมวำ “บรพำจำรย” ของบตรธดำ เพรำะทำนเปนอำจำรยคนแรก คอ อำจำรยตนของบตร คอมควำมเออเฟอ เอำใจใสบตร โดยเอำใจทำนไปใสใจบตร เอำใจบตรไปใสใจทำน ท ำหนำทสงสอนบตรมำกอนอำจำรยอนๆ ในคมภรอรรถกถำ ไดอธบำยมำรดำบดำในฐำนะเปนบรพำจำรยของบตรธดำไวอยำงนำสนใจวำ “มำรดำบดำ เมอจะใหบตรส ำเหนยก กกลำววำ เจำจงยนอยำงน จงเคยวอยำงน จงกนอยำงน คนน เจำควรเรยกวำพอ คนนควรเรยกวำพชำย นองชำย คนนควรเรยกวำพสำว นองสำว สงนควรท ำ สงนไมควรท ำ ทโนนควรเขำไป ทโนนไมควรเขำไป”๘๕

เปนตน สวน ในคมภรมงคลตถทปน อธบำยไววำ “เพรำะมำรดำบดำเหลำนน ยงบตรใหยดถอ ใหส ำเหนยกอย จ ำเดมแตเวลำทบตรเกด ดวยนยเปนตนวำ “จงนงอยำงน ยนอยำงน” และวำ “คนน เจำควรเรยกวำ “พอ” ฉะนน มำรดำบดำ ทำนจงเรยกวำ บรพำจำรย เพรำะเปนอำจำรยกอนอำจำรยทงหมด”๘๖ มำรดำบดำนนเองเปนอำจำรยคนแรก พดกนงำยๆ กคอวำ สอนลกตงแตใหดดนม ถำยอจจำระปสสำวะ สอนใหท ำกจทกอยำงตงแตเรมออกมำดโลกน ซงเปนกำรสอนวถชวตควำมเปนอยอยำงมนษย ทงกำรยน เดน นง นอน กน ดม ท ำ พด คด กลำวไดวำสอนทกอรยำบถในกำรด ำเนนชวตกนเลยทเดยว ดงนน มำรดำบดำจงเปนผมอทธพลตอบตรในฐำนะเปนอำจำรยส ำคญคนแรก๘๗ พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดกลำวคณคำของมำรดำบดำในฐำนะเปนบรพำจำรยของบตรไววำ “เปนบรพจำรยของลก โดยเปนอำจำรยคนแรกหรอครตน ผอบรมสงสอนใหรจกวธกำรทจะมชวตอยในโลกตงแตขนพนฐำน เรมตงแตวธกนอย หลบนอน ขบถำย หดยน หดเดน หดพดปรำศรย รวธสมพนธเกยวของกบผอน น ำลกเขำสสงคมมนษย ตลอดจนวธด ำเนนชวตทดงำม ฝกฝนควำมคดและคณธรรมกอนอำจำรยอนใด”๘๘

๘๕ ข.อต.อ. (ไทย) ๔๕/๖๗๑-๖๗๒. ๘๖ มงคล. (ไทย) ๑/๒/๒๙๔/๒๐๑–๒๐๒. ๘๗ พนโท สนทร ออนนำค, “กำรศกษำเรอง “กำรบ ำรงมำรดำบดำในพระพทธศำสนำเถรวำท”,วทยำ-นพนธพทธศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยำลย: มหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย, ๒๕๕๑), หนำ ๔๙. ๘๘ พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต), คณบดำมำรดำสดพรรณนำมหำศำล, หนำ ๓๑.

๔๕

ดงนน มำรดำบดำจงถอวำเปนครคนแรกของบตร เพรำะเปนผสอนบตรกอนใครทงปวงตงแตแรกเกดจนเตบโต โดยเรองทมำรดำบดำสอนกเปนเรองจ ำเปนตอกำรด ำเนนชวตของบตรทงในเรองกำรสอสำร กำรศกษำ ควำมรบผดชอบ ตลอดจนควำมสมพนธกบผคนในสงคม เชน ๑) สอนภำษำ เมอบตรเรมหดพด มำรดำบดำเปนคนแรกทสอนใหบตรรจกภำษำพด เรมจำกหดพดเรยกชอคนทอยใกลตว เชนหดเรยก พอ แม พ ปำ นำ อำ นอง แมว หมำ เปนตน ดวยภำษำทสภำพ ไพเรำะเสนำะโสต ไมแสลงห อนเหมำะสมกบบคคลและเวลำ ประกอบดวยประโยชน ชก ำลงใจผฟงใหชนบำน และค ำอนเปนทรกของคนรอบดำน ๒) สอนกำรด ำเนนชวต ไดแก กำรสอนเกยวกบคณคำในชวตของมนษย เชนมรรยำททำงสงคม กลำวคอ กำรเดน กำรยน กำรนง กำรนอน กำรรบประทำนอำหำร กำรแตงกำย กำรดแลรกษำสขภำพอนำมยของตนเอง แนวชวตในกำรอยรวมกบสงคม กำรสงใดควรท ำหรอไมควรท ำกอบรมสงสอนใหรจกบำปบญ คณโทษ เพอทบตรจะไดมชวตทดและเพอใหมควำมสมดลระหวำงวถชวตกบควำมเปนไปแหงสงคมด ำเนนควบคกนไป ครนเตบโตขนกจะไดมพนฐำนในกำร เรยนรตอปจจยภำยนอกและเหมำะตอกำรรบรสงใหมจำกครอำจำรยคนอนๆ ตอไป บทบำทหรอภำระของมำรดำบดำในฐำนะเปนบรพำจำรยของบตรธดำตำมทกลำวมำนน ไดบงชชดวำทำนเปนครคนแรกของบตรโดยไดอบรมสงสอนคณธรรมและจรยธรรมขนพนฐำนกอนครทงปวงในโลก ทงยงคอยสงเกตและเรงสรำงพฒนำกำรของบตรใหมควำมมนคง เขมแขง และมหลกในกำรด ำเนนชวตทดงำมในสงคมตอไป ๒.๓.๕ คณคำของมำรดำบดำในฐำนะเปนอำหไนยบคคล พระอรหนตและทำนผทรงธรรมทงหลำย ไดสมญำวำ อำหไนยบคคล คอ เปนผควรรบของค ำนบและนมสกำรซงผหวงบญน ำมำบชำแตโดยเฉพำะในทนเปนชอของมำรดำบดำ คอเปนผควรรบของค ำนบและนมสกำรของลก หรอควรทจะลกจะพงค ำนบและนมสกำร เพรำะทำนท ำหนำทแกลก ๔ สถำน คอ ๑) มอปกำระมำกแกบตร (ปตตำน พหกำรำ) มำรดำบดำไดท ำอปกำระเลยงดบตรไวเปนอนมำก และเปนภำรกจอนท ำไดยำก ซงบคคลอนไมอำจท ำแกเรำไดอยำงทำน ๒) เปนพระเดชพระคณของบตร (ปตตำน โปสกำ อำปำทกำ) คอ มำรดำบดำเปนพระเดชใหควำมอบอนแกเรำ เชน คอยกนควำมเงยบเหงำและเปลำเปลยววำเหวใจ คอยปองกนภยอนตรำยทจะมำบบฑำใหเรำไวใจหำยกลว และเมอเรำท ำควำมชวทำนกวำกลำวขเขญเพอมใหเรำท ำควำมชวอกซงเปนกำรแผลงเดชแผดเผำควำมชวและตอนเรำใหเขำหำควำมด ทำนยงเปนพระคณปลอบเรำใหดใจ เชน คอยเอำอกเอำใจในครำวทเรำเจบไขไดทกข มใหโศกเศรำทกขรอน ชวนใหหรรษำรำเรงบนเทงใจใหระรนชนใจ ๓) เปนกอนบญกอนคณของบตร (ปตตำน ปญ กเขตต ) เมอบตรปฏบตชอบในทำน กำรปฏบตชอบนนยอมมผลมำก เหมอนกำรปฏบตชอบในพระอรหนต และเปนผมคณทเรำควรบ ำรงรกษำใหดเหมอนไฟ ซงมแตจะใหเจรญรงเรอง ดงนน เมอเรำปฏบตชอบแกทำนแลวทำนจงเปนดงกอนบญกอนคณของเรำแท ๔) เปนผควรของค ำนบและนมสกำรของบตร (ปตตำน อำหเนยยำ) เครองสกกำระมขำว ตม ขำวสวย ของควรเคยว น ำกนน ำใช ผำนง ผำหม เตยงตงฟกหมอน น ำอบน ำหอมและสบเปน

๔๖

เครองฟอกตว น ำเยนน ำอนส ำหรบอำบ ลำงเทำเชดเทำ นวดฟนดดตว เปนตน ชอวำของค ำนบ อป-จำยนกรรม คอออนนอม ถอมตว กรำบไหว ลกขนตอนรบ ใหทนง หลกใหทำง ท ำควำมเคำรพ นบถอ และบชำ ชอวำนมสกำร๘๙ มำรดำบดำของเรำควรไดรบของค ำนบและกำรนมสกำรจำกบตร เพรำะทำนท ำหนำทแกเรำมำโดยครบถวน เปนบอเกดแหงอปกำรคณ หรอเกอกลแกบญคอเปนนำบญนำกศลของบตร สรปไดวำ ในพระพทธศำสนำ มำรดำบดำถกยกยองดวยฐำนะสงเปนพเศษ โดยเปรยบเทยบเปนพรหม เพรำะทำนใชพรหมวหำรธรรม ๔ คอ เมตตำ กรณำ มทตำ และอเบกขำ ในกำรเลยงดบตรธดำ เปนบรพเทพ เพรำะทำนแสดงโลกน คมครอง ใหอภย และเปนนำยประกนแกบตรกอนใครอน เปนบรพำจำรย เพรำะทำนสอนภำษำค ำพด และสอนมรรยำทแกบตรกอนใครอน และเปนอำหไนยบคคล หรอพระอรหนตของบตรธดำ เพรำะทำนมอปกำระมำก เปนพระเดชพระคณ เปนกอนบญกอนคณ และเปนผควรรบของค ำนบและนมสกำรของบตรธดำ จำกฐำนะพเศษดงกลำว มำรดำบดำจงเปนผควรไดรบกำรปฏบตจำกบตรธดำโดยมตองสงสยแตประกำรใด๙๐ ๒.๓.๖ มำตรฐำนกำรชวดระดบบญคณของมำรดำบดำ นกกำรศกษำหลำยทำนไดคดคนรปแบบกำรตงกรอบเกณฑชวดบญคณของมำรดำบดำ โดยมจดประสงคเพอก ำหนดระดบบญคณของมำรดำบดำใหชดไปตำงแผนกวำใครมคณมำกกวำกน ซงตงขอสงเกตจำกกำรแสดงบทบำทบำง หนำทบำงทงทเปนนำมธรรมและรปธรรมของมำรดำบดำทมงกระท ำตอบตรธดำนบตงแตตงครรภกระทงออกมำลมตำทศนำดโลก นกกำรศกบำงกลมมงหำค ำตอบโดยก ำหนดเกณฑชวดบญคณทจรยธรรมเชงประจกษเปนส ำคญพรอมระบวำมำรดำมคณมำกกวำบดำ เพรำะเปนผกระท ำกจทท ำไดยำกยงซงบดำไมสำมำรถกระท ำได เชน กำรตงครรภ โดยมำรดำจะตองเปนผเสยสละ ยอมเหนอยยำกล ำบำกในกำรดแลครรภตลอดเกำเดอนบำง สบเดอนบำง กระทงคลอดบตรออกมำแลว ยงตองคอยเปนผใหนมลก ใหควำมอบอน ตลอดจนดแล สงสอนสงนนสงนแกบตรอยเปนนตย ในขณะทนกกำรศกษำบำงกลมมงหำค ำตอบโดยพจำรณำไปทคณธรรมเชงส ำนกพเศษเปนกรอบก ำหนดในกำรวดระดบบญคณ โดยชวำ มำรดำแมจะเปนผท ำกจทยำกกวำบดำกจรง แตถำเมอคลอดบตรออกมำแลวกลบทอดทง หรอไมใสใจเลยงด ปลอยใหตกเปนภำระของบดำฝำยเดยว กนบวำเปนมำรดำเพยงแตชอตำมทชำวโลกบญญตขนเทำนน หำไดเปนมำรดำทแทจรงไม สวนในทำงกลบกนหำกบดำไมรบธระใสใจในกำรเลยงดบตรธดำแลว กนบวำยงไมมบญคณตอบตรธดำเลยเชนกน ดงนน แนวคดในกำรวดระดบบญคณของมำรดำบดำ นกกำรศกษำทงหลำยจงยกควำมมปฏสมพนธหรอจรยธรรมทเปนรปธรรมเชงประจกษกบคณธรรมท เปนนำมธรรมเชงส ำนกพเศษขนเปนเครองพจำรณำเพอตกรอบเกณฑก ำหนดในกำรวดระดบบญคณของมำรดำบดำ

๘๙สมเดจพระมหำวรวงศ (พมพ ธมมธโร), มงคลยอดชวตฉบบสมบรณ, (กรงเทพมหำนคร: ธรรมสภำ, ๒๕๒๘) หนำ ๒๒๑–๒๒๒. ๙๐ โกวทย รำชวงค, “หลกค ำสอนเรองควำมกตญญกตเวทในพระพทธศำสนำ: กรณศกษำทศนะของคนชรำวำดวยกำรทอดทงบพกำรในสงคมไทยพทธ”, วทยำนพนธ อกษรศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยำลย: มหำวทยำลยมหดล, ๒๕๔๕), หนำ ๒๘.

๔๗

อยำงไรกตำม ปญหำทำงจรยธรรมวำดวยเรองกำรวดระดบบญคณของมำรดำกบบดำนนยงเปนขอถกเถยงกนอยในแวดวงกำรศกษำ และนกกำรศกษำทงหลำยพยำยำมคนหำค ำตอบกนวำระหวำงมำรดำกบบดำใครมบญคณมำกกวำกน หำกจะวดหำคำกะเกณฑประมำณบญคณนนจะเอำมำตรฐำนอะไรเปนเครองชวด หรอมรปแบบใดในกำรวดระดบบญคณ ประเดนดงกลำวนมทำนผรไดแสดงทศนะพรอมทงวนจฉยไวอยำงนำสนใจ ผวจยใครขอยกทศนะของทำนเหลำนนมำน ำเสนอในงำนวจย ดงตอไปน ในฎกำทกนบำต องคตตรนกำย ทำนกลำววำ "บรรดำมำรดำบดำ มำรดำเทำนน มอปกำระมำกกวำ เหตนน พระอำจำรยทงหลำยจงกลำวจะงอยบำขำขวำส ำหรบมำรดำนนเทำนน เพรำะมำรดำนน เปนผอนบตรจะพงท ำตอบแทน โดยควำมเปนประธำน"๙๑

จำกขอควำมขำงตน ท ำใหทรำบวำ พระฎกำจำรยไดใหควำมส ำคญแกมำรดำมำกกวำบดำ โดยมงถงพระพทธด ำรสททรงตรสวำ “บตรพงบ ำรงมำรดำบนจะงอยบำขวำ”๙๒ เพอใหเหนวำมำรดำมควำมส ำคญตอบตรเปนอยำงมำกตงแตแรกเรมปฏสนธจนออกมำจำกครรภตำมบทบำทหนำทและควำมรบผดชอบอยำงสง ดงนน มตของพระฎกำจำรยจงลงควำมเหนวำ มำรดำมอปกำระมำกกวำบดำทบตรพงบ ำรงดแลใสใจปฏบตอยำงสงในชวต ในคมภรมงคลตถทปน ปรำกฏขอควำมตอนหนงวำ “บรรดำมำรดำบดำทง ๒ นน มำรดำเทำนน เปนผท ำกจทยำกยง (กวำบดำ)”๙๓

จำกขอควำมขำงตน ท ำใหพจำรณำเหนวำ มำรดำเปนผกระท ำกจทยำกยงกวำบดำในฐำนะเปนผใหก ำเนดเพรำะตองอมทอง จนกระทงเลยงดบตรธดำอยไมหำง ลกษณะดงกลำวนจงเปนเครองประกำศชชดทงโดยตรงและโดยออมวำมำรดำมคณมำกกวำบดำโดยวดจำกบทบำททมำรดำนนกระท ำ ทงยงเปนผรบภำระหนกกวำบดำนบตงแตบตรธดำเกดในครรภจนออกมำลมตำทศนำดโลก พทธทำสภกข ไดใหควำมเหนเกยวกบกำรวดระดบบญคณของมำรดำบดำไววำ “ถำพดกนวำ ในฐำนะใครจะมบญคณมำกกวำกน ตงปญหำวำใครจะมบญคณมำกกวำกน ขอตอบวำ เทำกน มนคนละอยำง มนเทำกน ไมมใครมำกกวำกน บญคณพอกบบญคณแมไมเหมอนกน แตทจะวดจะตวงมำกนอยเทำกน ถอวำพอกบแมนมบญคณเทำกน แลวมนสมพนธกนอยำงทแยกกนไมได”๙๔ ทำนพทธทำสภกข ไดใหควำมส ำคญและแสดงระดบบญคณของมำรดำบดำวำเทำกนในฐำนะเปนผใหก ำเนดเหมอนกน ไมมอะไรเปนเครองก ำหนดวดตวงระดบบญคณของมำรดำบดำได เนองดวยกำรเกดมำของบตรนนยอมอำศยทงมำรดำและบดำ ดงนน ระดบบญคณของมำรดำบดำจงเทำกน พระรำชปญญำสธ (อทย ำโณทโย) ไดแสดงทศนะในปญหำกำรวดระดบบญคณของมำรดำบดำไวอยำงนำศกษำวำ “พระพทธศำสนำถอวำ ทงมำรดำและบดำตำงกมบญคณตอบตรธดำ กำรจะบอกวำใครมบญคณมำกกวำกนตองพจำรณำจำกหลำยองคประกอบ มหลกใหพจำรณำครำวๆ

๙๑ ทกงคตตรฏกำย มำตำปตน มำตำ ว พหกำรตำต ตสสำเยว ปธำนภำเวน ปฏกำตพพตตำ ทกขณอ สกฏ วทนตต วตต ฯ มงคล. (บำล) ๑/๒๙๘/๒๗๔. ๙๒ ดรำยละเอยดใน อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๓๔/๗๗–๗๘. ๙๓ เตส มำตำ ว ทกกรกำรกำ. ดรำยละเอยดใน มงคล. (บำล) ๑/๒๙๒/๒๖๗. ๙๔ พทธทำสภกข, แมททำนยงไมรจก, หนำ ๒๔.

๔๘

วำ ใครมบญคณมำกนน ตองดทกำรไดท ำอปกำรตอบตรธดำ ในขนตอนกำรใหก ำเนดนนเหนไดวำ ทงมำรดำและบดำตำงกมบญคณทงค แตในชวงกำรเลยงดอำจมบำงครอบครวทไมไดอยท ำหนำทเลยงดบตรธดำพรอมๆ กน ส ำหรบค ำถำมวำ ระหวำงมำรดำกบบดำน ใครรบภำระหนกกวำกน ขอนเหนสม-ควรพจำรณำวำ มำรดำเปนผรบภำระหนกกวำบดำ๙๕ จำกขอควำมขำงตน แสดงใหเหนวำ ทำนเจำคณอำจำรยไดอธบำยบญคณของมำรดำและบดำไวอยำงกวำงๆ โดยเบองตนไดตงมตวำ ทงมำรดำและบดำเปนผมบญคณตอบตรธดำโดยเทำเทยมกนในฐำนะเปนผใหก ำเนด หำกจะวดระดบบญคณใครมำกกวำกนนนตองพจำรณำทบรบทหรอบทบำท ทำททมำรดำบดำแสดงตอบตรธดำวำตนกระท ำอปกำระตอบตรธดำมำกนอยเพยงใด แตถำจะวดระดบบญคณวำดวยเรองกำรรบภำรธระวำ ระหวำงมำรดำกบบดำใครรบภำระหนกกวำกน ทำนไดใหควำมเหนอยำงตรงไปตรงวำมำรดำเปนผรบภำระมำกกวำบดำ เพรำะมำรดำเปนเพศหญง หรอเรยกอกอยำงหนงวำ “มำตคำม” มควำมทกขทแบกรบหนกวำบดำตงแตกอนมบตรจนคลอดบตร ซงในอำเวณกทกขสตร ไดแสดงไวชดถงควำมทกขทตดตำมตวของมำตคำม ๕ ประกำร ดงน ๑) มำตคำมในโลกนยงเปนวยรน ไปอยกบตระกลสำม หำงจำกหมญำต ๒) มำตคำมมระด (อยในวยเจรญพนธ) ๓) มำตคำมมครรภ ๔) มำตคำมคลอดบตรธดำ ๕) มำตคำมบ ำเรอบรษ๙๖ และ พระอรรถกถำจำรยไดอธบำยเพมเตมไววำ ควำมทกข ๕ ประกำรน เปนทกขเฉพำะบคคลทเกดเปนสตรเทำนน ไมใชทกขทจะเกดกบบรษ๙๗ วศน อนทสระ ไดแสดงทศนะเกยวกบปญหำเรองมำรดำบดำใครมคณมำกกวำกนไววำ “ตำมควำมเขำใจของขำพเจำเหนวำแลวแตกรณ แลวแตบคคล ซงไมเหมอนกน บำงคนมำรดำมบญคณมำกกวำ บำงคนบดำมบญคณมำกกวำ บำงคนกมเสมอๆกน แลวแตองคประกอบและสงแวดลอม เรองอยำงนตอบเปน เอกงสพยำกรณ (ยนยงขำงเดยวไมได) ตองแยกตอบจงจะถกมำกกวำ คอพจำรณำเปนรำยๆ ไป”๙๘ จำกขอควำมดงกลำว มจดทนำสนใจคอ ทำนตอบโดยไมก ำหนดตำยตวใหชดไปทใครคนใดคนหนงวำมคณมำกกวำกน แตทำนใหพจำรณำจำกภำพรวมของบทบำท หนำท หรอองคประกอบตำงๆ ตลอดจนสภำพแวดลอมทมำรดำบดำเปนผจดสรรใหเออตอกำรกำรเจรญเตบโตทดของบตรไดมำกนอยเพยงใด ทำนจงยกระดบบญคณไปทควำมสำมำรถของมำรดำบดำวำมควำมเอำใจใสดแลบตรมำกนอยเพยงใด เพรำะบำงทมำรดำแมคลอดบตรมำแลวกลบไมเหลยวดแลใสใจ ปลอยใหตกเปนภำระของบดำฝำยเดยว หรอบดำกลบทอดทงธระไมใสใจดแลบตรของตน ปลอยใหตกเปนภำระของ

๙๕ พระรำชปญญำสธ (อทย ำโณทโย ป.ธ.๙), พระเลยงแมพอตอบแทนคณไดไหม?, พมพครงท ๑, (นนทบร: นตธรรมกำรพมพ, ๒๕๕๘), หนำ ๑๘–๑๙. ๙๖ ส .สฬำ. (ไทย) ๑๘/๒๘๒/๓๑๔–๓๑๕. ๙๗ ส .สฬำ.อ. (ไทย) ๒๙/๔/๒/๖๙. ๙๘ วศน อนทสระ, บคคลผหำไดยำกในโลก, พมพครงท ๑, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพธรรมดำ, ๒๕๕๒), หนำ ๑๒–๑๓.

๔๙

มำรดำถำยเดยว ดวยเหตผลดงกลำวนจงท ำใหทำนไดแสดงกรอบก ำหนดในกำรวดระดบบญคณโดยมงไปทกำรกระท ำหนำทของมำรดำบดำตอบตรธดำวำมมำกนอยตำงกนเพยงใด โดยพจำรณำเปนรำยบคคลไป ดงนน กำรจะยตในกำรก ำหนดวดระดบบญคณของมำรดำบดำวำใครมมำกกวำกนนนจงเปนเรองทจะตองพจำรณำแยกกนเปนแตละกรณ หำกพจำรณำในกรอบจรยธรรมเชงประจกษของมำรดำและบดำในฐำนะเปนผใหก ำเนดแลว ยอมก ำหนดชชดตำยตวไมไดวำระหวำงมำรดำกบบดำใครมบญคณตอบตรธดำมำกกวำกน เนองจำกวำบตรธดำจะตองอำศยทงมำรดำและบดำมำเกด แตหำกพจำรณำในกรอบคณธรรมเชงส ำนกพเศษของมำรดำและบดำในฐำนะเปนผอบรม เลยงด สงสอนเมอครำวทบตรธดำออกมำทศนำดโลกแลว ถำมำรดำมจตส ำนกเลยงดบตรธดำอยฝำยเดยวโดยทบดำไมเอำธระใสใจ มำรดำกนบวำมคณมำกกวำบดำ แตในทำงกลบกนหำกมำรดำไมเอำธระเอำใจใสดแลบตรกลบทอดทงใหตกเปนภำระรบผดชอบของบดำฝำยเดยว แมมำรดำจะเปนผอ มทองและคลอดบตรมำกตำมทกยงไมนบวำเปนผมบญคณเหนอกวำบดำ อยำงไรกตำม หำกมำรดำบดำมชวตยนยำวทงสองคนเละเลยงดบตรมำดวยกน ทปรำกฏใหงำยกคอมำรดำไดท ำกจเกยวกบบตรมำกและท ำสงทไดยำก๙๙กวำบดำ เมอเปนอยำงน ภำระหนำทวำดวยเรองกำรรบภำระในกำรเลยงดบตรธดำ มำรดำเทำนนนบวำเปนผรบภำระหนกกวำบดำโดยไมตองสงสย

๒.๔ หนำทของมำรดำบดำทพงปฏบตตอบตรธดำ หนำท เปนกำรกระท ำทท ำใหผปฏบตปรำกฏสถำนะทำงสงคม และท ำใหบคคลในสงคมยอมรบบทบำททเปนอย เพรำะวำ ควำมเปนผมหนำทยอมจะยนยนถงควำมสมบรณในภำวะทครบถวนของแตละบคคล เชน หนำทของมำรดำบดำ ยอมแสดงถงครอบครวทอบอนประกอบดวยควำมสข หนำทของบตรธดำ ยอมแสดงควำมภมใจและควำมสขใจของมำรดำบดำ๑๐๐ ควำมสมพนธระหวำงมำรดำบดำและบตรธดำจงเกดควำมแนนเเฟนขนโดยม “หนำท” เปนจดเชอม ดงนน ปจจยทสำมำรถยดโยงควำมรกและสรำงควำมสมพนธทดระหวำงมำรดำบดำกบบตรธดำใหมนคงเสถยรภำพจนน ำไปสกำรสรำงครอบครวทอบอนไดอยำงแทจรงนน มำรดำบดำและบตรธดำจะตองรจก “หนำท”ของกนและกน เมอรจกหนำทของกนและกนแลว จะตองยดถอปฏบตใหถกตองตำมหลกกำรพระพทธศำสนำอยำงจรงจงดวย จงจะสำมำรถสรำงครอบครวทสขสนต ดงำม และตงหลกฐำนของครอบครวใหมควำมมนคง เขมแขงได โดยอยบนพนฐำนควำมรบผดชอบตอหนำทของกนและกน เมอท ำไดอยำงนกเทำกบวำไดสรำง “ครอบครวตนแบบ” ใหมฐำนะปรำกฏทำงสงคมภำยใตควำมรบผดชอบของมำรดำบดำและบตรธดำทรจกและตระหนกใน“หนำท”ของตน พจนำนกรม ฉบบรำชบณฑตยสถำน ไดนยำมควำมหมำยของหนำทไววำ “หนำท หมำยถง กจทจะตองท ำดวยควำมรบผดชอบ”๑๐๑

๙๙ เรองเดยวกน, หนำ ๑๓. ๑๐๐ พระมหำภเนต จนทรจต, “หนำทของมำรดำบดำในพทธจรยศำสตร”, หนำ ๘. ๑๐๑ รำชบณฑตยสถำน, พจนำนกรม ฉบบรำชบณฑตยสถำน, หนำ ๑๒๘๙.

๕๐

ฐำนะของมำรดำบดำไดเรมขนนบตงแตบตรธดำมำปฏสนธในครรภ เมอฐำนะควำมเปนมำรดำบดำปรำกฏ หนำททมำรดำบดำจะตองรบผดชอบรวมกนคอตองเลยงดบตรธดำ โดยจดเรมนนมำรดำจะตองรกษำครรภและพงระวงในกำรปฏบตตนมใหครรภถกสง ใดมำกระทบกระทงในทกอรยำบถกลำวคอ ยน เดน นง นอน ตองคอยระวงอยเสมอ อกทงจะตองรบประทำนอำหำรทดมประโยชนไมแสลงและเปนพษตอครรภ ทงยงตองลดกำรท ำกจกำรทกอยำงภำยในบำน เพอปองกนกำรกระทบกระเทอนของครรภอนอำจเกดอนตรำยไดจำกกำรกระท ำกจกำรภำยในบำน เพอบ ำรงลกนอยใหมสขภำพรำงกำยทสมบรณแขงแรง ในขณะเดยวกน ควำมปรำกฏฐำนะแหงบดำ ในชวงเวลำทภรรยำตงครรภอยน ผทเปนบดำถอวำเปนผมบทบำทส ำคญมำก เพรำะจะตองคอยเปนผขบเคลอนกจกำรทกอยำงภำยในบำนแทนภรรยำ ในชวงนถอวำผทเปนบดำจะตองแสดงศกยภำพของตนอยำงเตมท โดยจะตองแสดงบทบำททง ๒ สถำนะ คอ บทบำทของควำมเปนบดำ และ บทบำทของควำมเปนสำม ประสำนกนไปอยำงกลมกลน ในบทบำทของควำมเปนบดำ ผทเปนบดำจะตองมจตใจรกใครหวงใยในบตรธดำ กลำวคอระหวำงทลกนอยอยในครรภจะตองค ำนงถงสขภำวะทสมบรณของลก จะตองคอยวำงแผนชวตของลกนอยดวยกำรจดหำสงอ ำนวยควำมสะดวกในชวตเมอยำมทเธอออกมำทศนำดโลก ในขณะทบทบำทของควำมเปนสำม ผทเปนสำมจะตองคอยเปนธระจดหำสงของทเปนเครองบ ำรงครรภ (คพภปรหำรวตถ) ใหแกภรรยำอยำงมใหขำดตกบกพรอง คอยเอำใจใสดแล ใหก ำลงใจภรรยำอยเสมอโดยมใหหำง เพอชวยแบงเบำภำระทำงกำยอนจะชวยลดควำมเสยงตอครรภและเสรมก ำลงใจแกภรรยำใหมควำมเขมแขงและอบอนใจ คลำยควำมกงวล เมอพจำรณำใหชดแลว จดเรมแหงกำรสรำงควำมสมพนธทดและควำมอบอนใหเกดมแกครอบครวนน จงเปนภำรกจส ำคญยงทสำมจะตองปฏบตแลใสใจ โดยจะตองมใจกรณำ หวงหำอำทรลกนอยทอยในครรภ จดเตรยมเครองอปโภคบรโภคทเหมำะสมและเกอกลตอชวตของลกนอยดวยควำมทมเท เสยสละ และอดทน ในขณะเดยวกนกจะตองคอยเอำใจใสภรรยำเปนพเศษ ไมหนหำงหนำไกลตำไปไหน โดยจะตองคอยบ ำรงภรรยำดวยแรงกำยแรงใจ เพรำะในชวงเวลำทตงครรภ ภรรยำยอมมสภำพจตใจทไมคงท โดยมภำวะทจะคอยเปนหวงลกนอยทอยในทอง ทงยงกงวลในเรองกำรหำปจจย ๔ มำหลอเลยงชวต ท ำใหอำจสงผลเสยตอสขภำพของตนและลกนอยได จงกลำวไดวำ ผทท ำหนำทโดยตรงในกำรปรบสภำพจตใจของภรรยำใหเปนปกตไดดนนกคอ “สำม” จะตองรบธระนแลวจดกำรใหเหมำะสม เพอใหเกดผลดตอชวตของภรรยำและลกนอย ดงนน ในชวงทมำรดำตงครรภ บดำจะตองแสดงบทบำททง ๒ อยำงเตมศกยภำพ เพอเปนจดเรมในกำรสรำงควำมสมพนธทดใหแกครอบครว และถอวำเปนกำรวำงรำกฐำนของครอบครวใหมนคงในระยะยำว จนกอเกดเปนสถำบนครอบครวทสมบรณ สถำบนครอบครวจงมควำมส ำคญในกำรถำยทอดแบบอยำงแกบตรธดำ หนำทของมำรดำบดำเปนเครองชน ำกำรกำระท ำ เปนเบำหลอมชวตและจตใจใหด ำเนนไปตำมแบบอยำงทไดรบกำรถำยทอดจำกมำรดำบดำ มำรดำบดำ จงเปรยบเหมอนเปนเสำหลกของสงคม กำรประพฤตปฏบตหนำทอยำงเขมแขงจงจะสำมำรถพยงและค ำจนครอบครวและสงคมใหคงอยตอไปได เพรำะควำมมนคงของ

๕๑

สงคมกบควำมผกรอนของสงคม สถำบนครอบครวคอโครงสรำงทมบทบำทส ำคญทจะใหสงคมมนคงและแขงแรง ดงนน มำรดำบดำคอผมบทบำททอยเบองหลง ทจะท ำใหสงคมอยและลมสลำยไป ทงนเพรำะครอบครวคอรำกฐำนของสงคม๑๐๒ ๒.๔.๑ กำรบ ำรงบตรธดำดวยหลกทศ ๖ ในสงคำลกสตร พระพทธเจำไดตรสหนำทส ำหรบมำรดำบดำผเปนทศเบองหนำทพงปฏบตตอบตรธดำไว ๕ ประกำร คอ ๑. หำมไมใหท ำควำมชว ๒. ใหตงอยในควำมด ๓. ใหศกษำศลปวทยำ ๔. หำภรรยำสำม (คครอง) ทสมควรให ๕. มอบทรพยสมบตใหในเวลำอนสมควร๑๐๓ พระพทธด ำรสขำงตนชใหเหนวำ ในฐำนะทมำรดำบดำเปนผใหก ำเนดบตรธดำจะตองรบธระใสใจในกำรบ ำรงบตรธดำผถอก ำเนดมำเปนสมำชกใหมของสงคมอยำงนอย ๕ สถำน เพอใหของบตรธดำไดมชวตทเขมแขง ทงยงเปนกำรสรำงหลกและพฒนำกำรของบตรธดำใหเจรญกำวหนำอยำงยงยน ดงจะไดอธบำยตอไปน ๑. หำมปรำมมใหประพฤตชว (ปำปำ นวำเรนต) กำรประพฤตชวทำงกำย วำจำ และใจอนเปนอกศลธรรมทบคคลพงเวน เพรำะเปนสงทท ำใหเกดควำมเดอดรอนเสยหำย๑๐๔ทงแกตนเองและแกผอน มำรดำบดำจะตองแนะน ำสงสอนบตรใหรจกอกศล(ควำมชว)ในทกๆ ดำน ตลอดจนเหตปจจยทท ำใหเกดกำรประพฤตชวได เชน กำรคบคนไมด กำรอำศยอยในสภำพแวดลอมทมโทษ กำรด ำรงชวตดวยควำมประมำท๑๐๕ควำมเกยจครำน๑๐๖ทเปนเหตใหเกดอกศลขน แนวทำงแหงควำมชวทมำรดำบดำพงหำมปรำมมใหบตรด ำเนนตำม ไดแก อกศลกรรมบถ ๑๐ ประกำร๑๐๗ จงเปนสงทมำรดำบดำตองบอกกลำวชแจง พรอมทงแสดงถงโทษของอกศลเหลำนน เพอใหบตรไดทรำบ พรอมหำมปรำมมใหกระท ำในสงทเปนอกศลนน ๒. อบรมสงสอนใหตงอยในควำมด (กลยำเณ นเวเสนต) อบรมสงสอนใหบตรเปนคนด คอ เปนสตบรษ๑๐๘ บตรทเปนสตบรษ ยอมประพฤตในสงทเปนคณประโยชนอนกอใหเกดควำมสขควำมเจรญแกบคคลในครอบครวและสงคมอยำงมำกมำย กำรสงสอนบตรใหด ำรงอยในควำมด ไดแก ใหด ำรงอยในกศลกรรมบถ ๑๐ ประกำร๑๐๙อนเปนควำมดทตองปฏบตขนพนฐำน มำรดำบดำจะตอง

๑๐๒ พระมหำภเนต จนทรจต, “หนำทของมำรดำบดำในพทธจรยศำสตร”, หนำ ๒๘. ๑๐๓ ท.ปำ. (ไทย) ๑๑/๒๗๐/๒๑๔. ๑๐๔ ท.ปำ. (ไทย) ๑๑/๒๖๖/๒๑๒. ๑๐๕ อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๕๗/๑๐. ๑๐๖ อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๕๗/๑๐. ๑๐๗ ท.ปำ. (ไทย) ๑๑/๔๗๐/๓๓๐. ๑๐๘ อง.อฏ ก. (ไทย) ๒๓/๑๒๘/๒๑๙. ๑๐๙ อง.อฏ ก. (ไทย) ๒๓/๑๓๙/๒๓๙.

๕๒

ปลกฝงใหบตรมจตส ำนกทำงดำนคณธรรม และมฉนทะในกำรท ำควำมด และพฒนำใหมควำมดยงๆ ขนไป มใหหยดอยกบระดบของควำมดเดม เพรำะควำมดเปนสงทไมควรสนโดษ๑๑๐ ๓. กำรใหบตรธดำศกษำศลปวทยำ (สปป สกขำเปนต) เปนกำรกระท ำหนำทเพอใหบตรธดำมควำมมนคงในหนำทกำรงำนหรอประกอบสมมำอำชพ หนำทนเปนหนำทส ำคญ เพรำะกำรเลยงดบตรธดำนนมำรดำบดำจะท ำไดในชวระยะเวลำหนงเทำนน เมอใดทบตรธดำแตงงำนมครอบครว บตรธดำกตองแยกตวไปท ำงำนหำเลยงชพดวยตวเอง หรอแมในกำลทมำรดำบดำแกชรำทพพลภำพ บตรธดำกตองมหนำทในกำรท ำงำนหำเลยงชพดวยตนเอง กำรทมำรดำบดำพยำยำมใหลกไดรบกำรศกษำหำควำมรจนสำมำรถน ำควำมรนนมำประกอบสมมำอำชพได กนบวำทำนไดท ำประโยชนโดยตรงใหเกดมแกบตรธดำแท๑๑๑ แตในทำงกลบกน ถำมำรดำบดำไมปฏบตหนำทใหสมบรณโดยปลอยปะละเลยไมรบเอำธระใจใสใหบตรธดำศกษำในศลปวทยำตงแตเยำววย เมอเขำเตบโตขนทำงเลอกในกำรประกอบสมมำอำชพกจะมนอยมำก ฐำนะทำงดำนควำมมนคงแหงชวตกจะไมเขมแขง ยงยน อกทงฐำนะดำนสงคมกตดตนคบแคบไมกวำงขวำงเปนเหตใหไมไดรบโอกำสทพงไดพงถงเทำกบผทมกำรศกษำสง ดงนน ปญหำเหลำนเกดจำกมำรดำบดำเปนผยอหยอนตอหนำท ไมเอำใจใสกวดขนบตรธดำเมอครำวควรศกษำ ท ำใหบตรธดำตองประสพปญหำในกำรด ำเนนชวตในระยะยำว และอำจถกกลำวโทษจำกสงคมได ดงปรำกฏควำมโลกนตบทท ๑๘ วำ มำตำ เวร ปตำ สตร เกน พำเล น สกขตำ สภำมชเฌ น โสภต ห สมชเฌ พโก ยถำ. แมเปนไพร พอเปนศตร เพรำะอะไร เพรำะลกทงหลำย เกดมำแลวไมได รบกำรศกษำแตเลกๆ ยอมไมผำเผยในทประชม เหมอนนกยำงในฝงหงส.๑๑๒ กำรศกษำศลปวทยำมควำมส ำคญตอควำมรงโรจนและควำมสะดวกสบำยในชวตเปนอนมำก แตกำรศกษำนนยอมควรเปนไปตำมควำมถนดและอปนสยขอแตละคน อำจเปนทำงชำง ทำงกำรฝมอ เครองยนตกลไก เกษตรกรรม พำณชยกรรม หรออนๆ อก แลวแตควำมเหมำะสม แตขอใหรจรง ท ำไดจรงในสงนน กยอมจะใชวชำประคองอำชพใหเปนหลกเปนฐำน ท ำใหตระกลมนคง รงเรอง เปนประโยชนทงแกตน ครอบครว สงคมและประเทศชำต๑๑๓ได ดงนน พระพทธองคจงทรงวำงหลกปฏบตกำรไวเพอใหผทเปนมำรดำบดำใสใจ สงเสรม และสนบสนนบตรในกำรศกษำอยำงเตมก ำลงควำมสำมำรถ และควรจดเตรยมแหลงเรยนรทเหมำะสมอนจะเออตอกำรพฒนำศกยภำพของบตร ทงนเพอใหชวตของบตรด ำเนนไปอยำงมคณภำพ และยงถอเปนกำรปดชองปญหำในกำรประกอบสมมำอำชพของบตรทมกำรแขงขนกนอยำงสงใน

๑๑๐ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๒๕๑/๕๘., ดรำยละเอยดใน พระณฐพลชย ฉนทธมโม (พศแสนสวรรณ),“ศกษำมำรดำ–บดำตนแบบในพระพทธศำสนำเถรวำท”, หนำ ๑๗–๑๘. ๑๑๑ พระรำชปญญำสธ (อทย ำโณทโย ป.ธ.๙), พระเลยงแมพอตอบแทนคณไดไหม?, หนำ ๔๔. ๑๑๒ โลกนต: ฉบบไตรพำกย, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพธรรมสภำ, ๒๕๔๒), หนำ ๓๖–๓๗. ๑๑๓ วศน อนทสระ, บคคลผหำไดยำกในโลก, พมพครงท ๑, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพธรรมดำ, ๒๕๕๒), หนำ ๙๘.

๕๓

ระบบสงคม โดยทสดแลวกำรศกษำทมำรดำบดำจดสรรใหตงแตเรมแรกนนจะสำมำรถชวยยกระดบฐำนะทำงสงคมและชวตของบตรใหมควำมมนคง เขมแขง และยงยนได ๔. กำรหำคครอง (ภรรยำ, สำม) ทเหมำะสมให (ปฏรเปน ทำเรน ส โยเชนต) มำรดำบดำควรสงเครำะหบตรหรอธดำผมวยสมควรทจะมครอบครวใหเหมำะสม โดยจะตองคดเลอกหำภรรยำหรอสำมผสมควรใหเปนคครองทงทำงดำนของวย ฐำนะ และคณวฒทดเทยมกน ประพฤตตวด เกดในตระกลทมศลธรรม และสำมำรถชวยกนประคบประคองใหมชวตรำบรนไปดวยกน ทงนเพอใหบตรธดำไดมควำมมนคงในกำรด ำรงชวตครอบครว และไดหลกประกนชวตครอบครวทสมบรณ ๕. กำรมอบทรพยใหในสมย (สมเย ทำยชช นยยำเทนต) เปนกำรท ำหนำทเพอใหบตรธดำมควำมมนคงในฐำนะทำงเศรษฐกจและกำรพฒนำสถำนะทำงสงคม ทงนเพรำะถอกนวำ ทรพยสมบตทเปนของมำรดำบดำ เมอถงเวลำสมควรกมกจะตกเปนของบตรธดำ ซงมำรดำบดำอำจแบงปนใหในเวลำแยกเรอนไปแตงงำนหรอสรำงครอบครวใหม หรอเมอมโอกำสเหมำะสมในตอนทบตรธดำคดจะประกอบหนำทกำรงำนเปนของตวเอง (กจกำรสวนตว) โดยทสดเมอมำรดำบดำถงแกกรรมแลว ทรพยสมบตนนกยอมตกเปนของบตรธดำอยำงไมตองสงสย อยำงไรกตำม กำรมอบทรพยใหแกบตรธดำนควรท ำสงเสรมใหบตรธดำไดใชทรพยเพอบ ำเพญทำนกำรกศลดวย๑๑๔ อนง เพอใหกำรเลยงดบตรไดผลดเพมขน และเพอไมตองทกขเดอดรอนเสยใจเพรำะบตร มำรดำบดำพงบ ำรงบตรธดำทำงรำงกำย ดงน ๑) รกลกแตอยำตำมใจลกจนเกนไป จะท ำใหลกเสยนสย เพรำะบำงคนรกลกมำกเกนไปจนไมกลำลงโทษลกเมอลกท ำผด จงนกถงสภำษตไทยทวำ “รกววใหผก รกลกใหต” ๒) จงฝกใหลกท ำงำน ใหรบผดชอบงำนบำง อยำท ำเองหรอใหคนอนท ำแทนใหหมด เพรำะจะท ำใหเดกท ำงำนไมเปน และไมรจกรบผดชอบตนเอง ๓) อยำเครงระเบยบจนเกนไป ใหรจกผอนสนผอนยำวบำงในบำงครง มฉะนนแลวอำจท ำใหลกบำงคนหนออกจำกบำน หรอกลำยเปนเดกดอรนจนเกนไป หรออำจท ำลำยตนได ๔) ใหควำมอบอนแกลกเพยงพอ ไมวำงำนจะยงมำกเพยงไรกตองหำเวลำใหลก มฉะนนแลวอำจเสยใจภำยหลงได ๕) เมอลกท ำผด กำรต ำหนทนทจ ำเปนมำก จะไดแกไขทนทวงท แตตองใชเหตผล อยำใชอำรมณ เมอเหนลกท ำด กชมเพอใหเกดก ำลงใจในกำรท ำด ๖) กำรเลยงลกแตดำนวตถไมเพยงพอ ตองใหธรรมะแกลกดวย ๗) ถำลกคนใดตองทกขเดอดรอน หรอถงควำมวบต เมอเรำพยำยำมชวยเหลอแลวกไมอำจชวยได เพรำะกรรมของเขำเอง ในกรณเชนนตองใชอเบกขำ อนเปนธรรมของพอแมประกำรหนง เพรำะถำประพฤตพรหมวหำรไมตลอดสำย คอ มเฉพำะแต เมตตำ กรณำ และมทตำ ๓ ขอเทำนน ไมยอมใชอเบกขำแลว กจะมแตควำมทกขรอนเพรำะลกไดมำก แตถำมอเบกขำก ำกบแลว กจะบรรเทำควำมทกขรอนไดมำกทเดยว๑๑๕

๑๑๔ พระรำชปญญำสธ (อทย ำโณทโย), พระเลยงแมพอตอบแทนคณไดไหม?, หนำ ๔๔–๔๕. ๑๑๕พ.สถตวรรณ (พจตร ตวณโณ), อดมมงคลในพระพทธศำสนำ ฉบบรวมเลม , พมพครงท ๑, (กรงเทพมหำนคร: ธรรมสภำ, ๒๕๔๘.), หนำ ๑๒๔-๑๒๕.

๕๔

สรปวำ มำรดำบดำนอกจำกด ำรงอยในฐำนะเปนผใหก ำเนดบตรธดำแลว เมอถงเวลำทบตรออกมำทศนำดโลกกควรท ำหนำทในกำรบ ำรงบตรทำงรำงกำยอยำงเหมำะสมตำมหลกกำรพระพทธศำสนำ เพรำะถอวำเปนพนธกจส ำคญซงผทเปนมำรดำบดำไมควรเพกเฉยหรอละเลย ตองคอยสอดสองดแล รบผดชอบเอำใจใสบตรธดำอยเสมอ และเมอถงสถำนกำรณทบตรยงชวยเหลอตวเองไมไดกคอยปลอบขวญใหควำมอบอนอยไมหำง ในเวลำทบตรเตบโตพอกระท ำกจอยำงอนได กคอยฝกหดใหบตรกระท ำกำรทกอยำงดวยตนเอง ใหรจกรบผดชอบตอหนำทๆ ตนไดรบ กระทงคอยตำมสอนและแสดงสงทเปนคณและโทษ ตลอดจนชทำงทควรละและทำงทควรด ำเนนใหแกบตรดวย กำรกระท ำเหลำนจะเปนเครองปดกนชองทำงแหงควำมเสยหำยและเปดทำงแหงควำมเจรญแกบตรธดำ ผทจะเตบโตเปนคนดของครอบครวและเปนบคลำกรส ำคญของสงคมในอนำคตได ๒.๔.๒ กำรบ ำรงบตรธดำทำงจตใจ มำรดำบดำ นอกจำกจะท ำหนำทในกำรอปกำระเลยงดบตรธดำทำงรำงกำยใหเตบโตสมวยแลว จะตองคอยบ ำรงบตรธดำทำงจตใจโดยจะตองเสรมสรำงจตส ำนกทดแกบตรธดำใหรจกบำปบญคณโทษ ทำงเสอมและทำงเจรญ ตลอดจนใหรจกหนำททตนตองรบผดชอบและกำรปฏบตตนเพอประโยชนสวนรวม เมอมำรดำบดำท ำไดเชนนจงจะสำมำรถเปนผชอวำท ำหนำทในฐำนะเปนมำรดำบดำของบตรธดำอยำงสมบรณ กำรบ ำรงบตรธดำทำงจตใจของมำรดำบดำนบเปนหวใจส ำคญในกำรพฒนำศกยภำพและถอเปนเทคนคในกำรปลกจตส ำนกพเศษแกบตรธดำ เพอใหด ำเนนชวตไปในทำงทถกตอง ดงำม อนมสวนผลกเคลอนใหสถำบนครอบครวมควำมมนคง เขมแขง และยงเปนพลวตใหเกดบคลำกรคณภำพในกำรพฒนำสงคมใหมควำมมนคง เสถยรภำพอยำงยงยน ดวยเหตน มำรดำบดำพงค ำนงถงประสทธภำพในกำรบ ำรงบตรธดำทำงจตใจดวยกำรสอนบตรอยำงไรกปฏบตไปตำมอยำงทสอนนน๑๑๖ เนองจำกกำรสงสอนอบรมบตรทพงประสงคอำศยเพยงแตพดอยำงเดยวไมได ตองปฏบตตนเปนแบบอยำงทดใหแกลกดวย จงจะสำมำรถสรำงคณคำอนมน ำหนกเพยงพอในกำรสงสอนบตรใหด ำเนนไปในชวตทดงำมได ดงนน มำรดำบดำพงท ำตนใหเปนทพงของลก ท ำตนใหเปนแบบอยำงทดของลก และหำกปรำรถนำใหบตรธดำเทดทนบชำแลว พงปฏบตตนใหเปนแบบอยำง ดงน ๑) ตองรกษำศลใหลกด โดยท ำดใหลกเหนเปนตวอยำง ๒) ตองกตญญใหลกเหน โดยยกยอง เชดช บชำสกกำระผใหญในตระกล ใหลกเอำเปนตวอยำง ๓) ตองเปนรมโพธรมไทรใหลกเยน โดยปกครองลกดวยเมตตำธรรม กรณำธรรม๑๑๗ คณธรรมเหลำนลวนเปนพนฐำนในกำรสรำงควำมเปนแมพมพทดของบตรธดำ โดยมำรดำบดำไดท ำตนใหเปนแบบอยำงทประเสรฐของบตร จนในทสดสำมำรถสรำงภมคมกนในกำรด ำเนนชวตแกบตรอยำงมประสทธภำพ และบตรกยงถอมำรดำบดำเปนแบบอยำงปฏบตทดงำมดวย

๑๑๖ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๒๒/๓๐. ๑๑๗ พระพจตรธรรมพำท (ชยวฒน ธมมวฑฒโน), พระคณพอ พระคณแม, (กรงเทพมหำนคร: เลยง-เชยง), หนำ ๓๑.

๕๕

พระธรรมธรรำชมหำมน (โชดก ำณสทธ ป.ธ.๙) ไดแสดงทศนะถงกำรเลยงดและสงเครำะหบตรธดำ โดยทำนวำงกรอบในกำรเลยงดและสงเครำะหไว ๒ ประกำร คอ กำรสงเครำะหแบบทำงโลก และกำรสงเครำะหแบบทำงธรรม ซงมรำยละเอยด ดงตอไปน ๑. กำรเลยงดในทำงโลก ม ๕ ประกำร คอ ๑) หำมไมใหท ำควำมชว ๒) ใหตงอยในควำมด ๓) ใหศกษำศลปวทยำตำงๆ ๔) หำสำมภรรยำทสมควรให ๕) มอบทรพยสมบตใหในสมย ๒. กำรเลยงดในทำงธรรม ม ๕ ประกำร คอ ๑) พำลกเขำวดเพอศกษำเลำเรยนควำมรทำงศำสนำ ๒) พำไหวพระสวดมนตกอนนอนทกๆ วน ๓) พำท ำบญ เชน ตกบำตร เปนตน ๔) ใหเจรญสมถกรรมฐำนและวปสสนำกรรมฐำน ๕) ใหบวชเปนสำมเณรหรอเปนพระ (ถำเปนบตรชำย) แลวเขำปฏบตกรรมฐำน๑๑๘

จำกขอควำมขำงตน ท ำใหทรำบถงมตในกำรบ ำรงบตรธดำโดยควำมเปนเอกภำพทมำรดำบดำสำมำรถท ำใหเกดขนไดทง ๒ ทำง คอทำงรำงกำยและทำงจตใจไปพรอมๆ กน โดยปฏบตใหตรงตำมแนวทำงพระพทธศำสนำ แลวตอยอดดวยกำรฝกหดพฒนำบตรของตนใหเรยนร เขำใจในสภำวกำรณตำงๆ ตำมควำมเปนจรง โดยใชวฒนธรรมทำงพระพทธศำสนำเปนเครองชกจงผกใจของบตรไวเพอใชเปนรำกฐำนส ำคญในกำรพฒนำตนใหมประสทธภำพตำมโอกำสอนสมควร กำรอบรมเลยงดบตรธดำ เปนหนำทของมำรดำบดำประกำรแรก กำรปลกฝงใหบตรธดำมคณธรรม จรยธรรมประจ ำจตใจ มทศนคตทถกตองตำมหลกคณธรรม เหนควำมส ำคญของคณคำทำงดำนจตใจ มำรดำบดำพงใหกำรสงเครำะหบตรธดำของตนอยำงถกตอง ตำมหลกกำรสงเครำะหในทำงพระพทธศำสนำทง ๒ ดำน คอ ๑) กำรสงเครำะหดวยอำมส (อำมสสงคโห) ไดแก วตถสงของ เปนกำรเลยงดทำงกำยใหเจรญเตบโต มสขภำพสมบรณแขงแรง มอบวตถสงของใหตำมควำมจ ำเปน ๒) กำรสงเครำะหดวยธรรมะ (ธมมสงคโห) ไดแก กำรใหธรรมะเปนเครองหลอเลยงทำงใจ ดวยกำรปลกฝงใหบตรธดำมคณธรรม จรยธรรม มจตใจทดงำม ปฏบตดวยธรรม๑๑๙

ในกำรสงเครำะหทงสองประกำรนน พระพทธองคตรสวำ กำรสงเครำะหดวยธรรม เปนสงทประเสรฐยง กำรอบรมสงสอนบตรธดำ เปนหนำทหลกของมำรดำบดำ เพรำะเปนทศเบองหนำ บตรธดำเจรญเตบโตมำ โดยมมำรดำบดำเปนผอยเบองหนำ ไดเลยงดอบรมตงแตแรกเกดกำรอบรมเลยงดของมำรดำบดำ มควำมส ำคญยงตอกำรปลกฝงลกษณะทำงพฤตกรรม จตใจ และสตปญญำของเดก หำกเดกไมไดรบกำรอบรมเลยงด ทถกตองจำกมำรดำบดำ ยอมจะสงผลใหมคณลกษณะทไมพง

๑๑๘พระธรรมธรรำชมหำมน (โชดก ญำณสทธ ป.ธ.๙), มงคล ๓๘ ประกำร, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนก พมพสมปชญญะ, ๒๕๔๘), พมพครงท ๘, หนำ ๑๑๒. ๑๑๙ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๑๔๙–๑๕๐/๑๒๒., ข.อต. (ไทย) ๒๕/๙๘,๑๐๐/๔๗๓, ๔๗๗.

๕๖

ประสงค กอใหเกดปญหำในทำงสงคมไดในอนำคต มำรดำบดำจงควรใหควำมส ำคญกบกำรอบรมเลยงดบตรธดำของตน ตำมแนวทำงทถกตอง๑๒๐

พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดแสดงควำมส ำคญของมำรดำบดำในฐำนะเปนผบ ำรงบตรธดำทำงจตใจโดยแสดงรวมไวในกำรสงเครำะห ๒ อยำง คอ อำมสสงเครำะห และธรรมสงเครำะห ปรำกฏขอควำมดงนวำ “พอแมเลยงดลก จะตองท ำทงอำมสสงเครำะห และธรรมใหครบทงสองอยำง ถำพอแมสงเครำะหลกดวยอำมสสงของอยำงเดยว ไมสงเครำะหดวยธรรม ไมใหค ำแนะน ำสงสอน ไมรจกอบรม เลยงดลกแตกำย ไมเลยงดจตใจ ตอไปอำจจะเกดโทษได เพรำะอำมสสงของนนเปนทตงแหงควำมโลภได ถำพอแมใหแตอำมสสงเครำะหอยำงเดยว ไมใหธรรมสงเครำะห ลกกไมมควำมสำมคคกน จงเกดโทษได เพรำะฉะนน พอแมตองใหธรรมสงเครำะหดวย ตองสงเครำะหดวยธรรม โดยแนะน ำอบรมสงสอนปลกฝงจรยธรรม ศลธรรม ใหคณธรรมควำมดงำมเจรญงอกงำมขนในจตใจของลก ใหลกมควำมซำบซงในควำมดงำม และซำบซงถงคณคำของสงทดใหเปนกำรเลยงดชนดท เลยงทงกำย เลยงทงใจ ถำเลยงแตกำย ไมเลยงใจดวย กจะเกดผลเสยมำกมำยตอชวตของเดกเอง และตอสงคม ฉะนน จงตองเลยงใจดวย ใหใจเจรญงอกงำม เปนใจทดงำม เปนคนทเจรญสมบรณพรอมทงกำยและใจ จงจะเรยกวำเปนกำรเลยงดทถกตอง”๑๒๑ จำกขอควำมดงกลำว ท ำใหพจำรณำเหนวำ มำรดำบดำควรใหควำมส ำคญตอกำรบ ำรงบตรธดำทำงจตใจอยำงมำก และจะตองตระหนกใสใจในกำรปลกฝงควำมดงำมใหแกบตรธดำตงแตเบองตน โดยจะตองเปนแบบอยำงทดใหแกลกเปนปฐม คอยอบรม สงสอนคณธรรมจรยธรรมใหแกบตรธดำ และคอยฝกหดใหลกรจกรบผดชอบหนำทของตนเอง ตลอดจนสงเครำะหบตรธดำดวยอำมสและธรรมตำมกำลเวลำทเหมำะสม ทงนเพอใหบตรธดำไดมวถชวตทดงำม เปนบตรทประเสรฐแทของพอแม และเปนบคลำกรคณภำพในกำรพฒนำสงคมใหมควำมเจรญรงเรองอยำงยงยนสบไป ดงนน กำรบ ำรงบตรธดำทำงจตใจจงนบเปนหวใจส ำคญในกำรประกำศถงฐำนะมำรดำบดำทสมบรณ ซงผทเปนมำรดำบดำจะตองปฏบต และตระหนกรในบทบำท หนำทของตนทจะตองแสดงตอบตรธดำโดยมควำมส ำนกรรบผดชอบ และมงควำมเจรญแกบตรธดำ จงจะชอวำเปนแมพมพทดของลก ทงเปนผควรคำแกกำรยกยอง เชดชโดยฐำนเปนบรพกำรชนอยำงแทจรง

๒.๕ หลกพระธรรมวนยทเกยวของกบกำรบ ำรงมำรดำบดำของภกษ ๒.๕.๑ หลกพระธรรม เรองทศ ๖ พระธรรมวนยไดก ำหนดใหชวตของภกษมหนำทเกยวเนองและผกพนอยกบสงคมสวนรวมระหวำงภกษกบฆรำวำสทเปนบรษและสตรผเคำรพนบถอพระพทธศำสนำ ภกษถกก ำหนดใหตองฝำกชวตควำมเปนอยไวกบประชำชน เรมตงแตอำหำรซงภกษเปนอยดวยกำรบณฑบำตถออำหำร

๑๒๐ ดรำยละเอยดใน พระมหำบญเพยร ปญญวรโย (แกววงศนอย), “แนวคดและวธกำรขดเกลำทำงสงคมในสถำบนครอบครวตำมแนวพระพทธศำสนำ”, วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยำลย: มหำวทยำลยมหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย,๒๕๔๔), หนำ ๓๗–๓๘. ๑๒๑ พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต), คณบดำมำรดำสดพรรณนำมหำศำล, หนำ ๒๙.

๕๗

ทพทธศำสนกชนถวำยตลอดถงปจจย ๔ อยำงอนๆ และควำมเปนอยทตองอำศยฆรำวำสเปนประจ ำ เปนขอบงคบอยในตวใหชวตของภกษตองมควำมผกพนกบสงคมของฆรำวำส๑๒๒ ดงนน วถชวตของภกษจ ำตองอำศยฆรำวำสเขำมำเกยวของ โดยผทเปนฆรำวำสจะตองรบหนำทในกำรเปนธระจดหำปจจย ๔ มำอปถมภ ชวยเหลอ เกอกลชวตพรหมจรรยของภกษใหพอเหมำะแกสมณสำรป ทงนเพอตดควำมกงวลใจของทำนเมอครำวแสวงหำปจจยตำงๆ มำเกอกลชวตของตนเอง และเพอใหทำนไดมเวลำปฏบตศำสนกจตำงๆ ไดอยำงเตมทอนจะเปนประโยชนแกทำนโดยตรงและเปนประโยชนแกสงคมโดยออมอกดวย ในขณะเดยวกน เมอภกษไดรบกำรอปถมภ บ ำรงจำกญำตโยมหรอฆรำวำสดวยปจจย ๔ แลว กตองท ำหนำทอนเครำะหแกญำตมตรดวยกำรแสดงธรรมอนเปนประโยชนตอกำรด ำรงชวตในฆรำวำสวสย หรอเกอกลญำตมตรเหลำนนดวยปจจย ๔ ตำมพระบรมพทธำนญำต เพอเปนกำรตอบแทนคณและอนโมทนำในน ำใจเมอครำวทเขำมำอปถมภ เกอกลตอตนเอง กำรกระท ำหนำทระหวำงภกษกบฆรำวำสดงกลำวน จงมควำมสอดคลองตอระบบกำรด ำเนนชวตแบบพงพำอำศย ทงยงแสดงถงคณคำของบทบำทและหนำทอยำงซอตรงระหวำงภกษกบฆรำวำสทพงกระท ำตอกน สอดคลองกบพระพทธด ำรสในพหกำรสตรวำ ภกษทงหลำย พรำหมณและคหบดทงหลำยผบ ำรงอปถมภเธอทงหลำยดวยจวร บณฑบำต เสนำสนะ และคลำนปจจยเภสชบรขำร ชอวำเปนผมอปกำระมำกแกเธอทงหลำย ขอทเธอ ทงหลำยแสดงธรรมมควำมงำมในเบองตน มควำมงำม ในทำมกลำงและมควำมงำมในทสด ม ทงอรรถและพยญชนะ ประกำศพรหมจรรย บรสทธ บรบรณ ครบถวนแกพรำหมณและคหบด เหลำนน ชอวำ เธอทงหลำยกมอปกำระมำกแกพรำหมณและคหบดทงหลำย ภกษทงหลำย คฤหสถและบรรพชตตำงพงพำอำศยกนและกนอย ประพฤตพรหมจรรยเพอ ตองกำรสลดโอฆะ ออกใหได เพอท ำทสดแหงทกขโดยชอบ ดวยประกำรดงกลำวน๑๒๓ จำกพระพทธพจนดงกลำว ชใหเหนวำ วถชวตของภกษกบฆรำวำสนนมอำจแยกขำดจำกกนได ดวยวำจะตองเปนวถชวตทอำศยและเกอกลซงกนและกนอยเสมอ เนองดวยมระบบหรอขอปฏบตทำงสงคมทเกยวของกนอยำงมอำจแยกขำด โดยผทเปนฆรำวำสจะตองรบหนำทในกำรแสวงหำปจจย ๔ มำเกอกลชวตพรหมจรรยของภกษตำมก ำลงของตน ดวยกำรถวำยอำมสทำนอนสมควรแกสมณบรโภค เพอถวำยควำมสะดวกทำงกำยแกภกษอนจะเปนเครองชวยอดหนนและสงเสรมก ำลงกำยใหทำนไดบ ำเพญสมณธรรม หรอปฏบตศำสนกจไดอยำงเตมศกยภำพ ในขณะทภกษกจะตองท ำปฏกำรคณ กลำวคอ ตอบแทนคณฆรำวำสผมจตศรทธำเหลำนนดวยธรรมทำน คอกำรใหธรรมะดวยกำรบอก กลำว และแสดงขออรรถขอธรรมอนเปนสำระแหงกำรด ำเนนชวตทถกตอง ดงำม แกญำตธรรมเหลำนน ตำมสมควรแกปญญำของตน ทงนเพอใหญำตธรรมมหลกในกำรกำรด ำเนนชวตอนจกกอใหเกดสมมำทฐ คอ มควำมเหนทถกตองและมควำมมนใจในกำรกระท ำสงทดงำม และเพอใหเกดควำมปลมปตใจทตนไดมโอกำสอปถมภ บ ำรง ค ำจนพระศำสนำดวยกำรถวำยก ำลงกำย ก ำลงใจแก

๑๒๒ พระมหำมำโนช ศกษำ, “พระพทธศำสนำกบกำรพฒนำสงคม ศกษำควำมคดเหนของพระสงฆำธ-กำรต อกำรพฒนำส งคมของพระพยอม กลยำ โณ ” , วทยำนพนธ คณะส งคมสง เครำะห ศำสต ร (มหำวทยำลยธรรมศำสตร, ๒๕๓๙.), หนำ ๓๕. ๑๒๓ ข.อต. (ไทย) ๒๕/๑๐๗/๔๘๖.

๕๘

พระภกษสำมเณรผเปนดงศำสนทำยำทท ำหนำทธ ำรง และรกษำพระศำสนำไวใหมควำมม นคงอยำงยงยนนำนสบไป อยำงไรกตำม แมรปแบบวถชวตของภกษและฆรำวำสจะมควำมแตกตำงกนชนดตรงกนขำม ดวยมเปำหมำยในกำรด ำเนนชวตทแตกตำงกน แตรปแบบวถชวตของภกษและฆรำวำสนนกลบสำมำรถกลมกลนกนไดในรปลกษณะทเปนวถชวตทเกอกลอำศยซงกนและกน ดงนน ดลยภำพแหงวถชวตของภกษกบฆรำวำสจงขนอยกบควำมสมพนธหรอพนธกจทภกษและฆรำวำสจะตองประพฤตตอกนและกนใหได โดยภกษและฆรำวำสจะตองท ำควำมเขำใจรวมกนเบองตนกอนวำตนมบทบำทอยำงไรในกำรกระท ำหนำทตอกนและกน ในสงคำโลวำทสตร พระพทธเจำไดทรงแสดงหนำททภกษพงอนเครำะหแกคฤหสถไว ๖ ประกำร คอ ๑) หำมไมใหท ำควำมชว ๒) ใหท ำแตควำมด ๓) อนเครำะหดวยน ำใจอนดงำม ๔) ใหไดฟงสงทยงไมเคยฟง ๕) อธบำยสงทเคยฟงแลวใหเขำใจแจมแจง ๖) บอกทำงสวรรคให๑๒๔ เมอพระพทธเจำทรงก ำหนดบทบำทหรอทำทของภกษทพงปฏบตตอคฤหสถอยำงนแลว ภกษกพงอนเครำะหคฤหสถใหถกตองตำมพระพทธด ำรสนนอยำงเหมำะสม ทงน เพอใหควำมสมพนธระหวำงวถชวตของภกษกบคฤหสถนนเปนไปอยำงเกอกล อำศย และพงพำกนได และเพอใหสมกบกำรทพระพทธองคทรงประกำศสถำนภำพของภกษวำเปนอดมเพศ กลำวคอ มเพศททรงคณธรรมอยำงสงทควรคำแกกำรทเหลำคฤหสถจะพงกระท ำสกกำระ ครกำระ กรำบไหว และบชำโดยฐำนะเปนพทธบตรผเกดโดยธรรมภำยใตรมพระธรรมวนย กำรกระท ำหนำทระหวำงกนของภกษกบคฤหสถนนบเปนกำรแสดงออกถงบทบำท และควำมสมพนธทดงำมตำมหลกกำรพระพทธศำสนำ อยำงไรกตำม หนำทของภกษทพงกระท ำตอคฤหสถทพระพทธองคทรงประทำนไวนน กสำมำรถใชเปนหลกในกำรอนเครำะหมำรดำบดำของภกษไดเชนกน ดวยวำ ภกษ เปนดงอภชำตบตรของมำรดำบดำ มบทบำทเตมทในกำรผลกดนใหมำรดำบดำของตนด ำรงอยในหนทำงทดงำม ทงยงมสถำนภำพทเออตอกำรสรำงแรงจงใจใหมำรดำบดำเกดปตควำมอมเอบใจในกำรปฏบตธรรมไดงำยกวำบตรผด ำรงอยในสถำนภำพของคฤหสถ อกดวย ทงน เพรำะวำบตรผเปนภกษไดตงตนอยในไตรสกขำ กลำวคอ เจรญในอธศลสกขำ อธจตตสกขำ และอธปญญำสกขำ ทงยงประพฤตและปฏบตธรรมตำมสมควรแกธรรม จงเปนแบบอยำงทดงำมอนเปนเหตกอเกดแรงบนดำลใจใหมำรดำบดำยดถอขอวตรปฏบตตำมอยำงตนไดอยำงเปนรปธรรม อนง ควรตงขอสงเกตกนอกวำ กำรน ำหลกทศ ๖ ของบตรบนสถำนภำพของคฤหสถมำพจำรณำและประยกตใชเพอเปนกรอบก ำหนดทศทำงในกำรปฏบตส ำหรบบตรผด ำรงอยบนสถำนภำพของภกษจะสำมำรถน ำมำใชหรอปฏบตจรงไดมำกนอยแคไหนนน ในเบองตน ผศกษำพงท ำ

๑๒๔ ท.ปำ. (ไทย) ๑๑/๒๗๒/๒๑๖.

๕๙

ควำมเขำใจเกยวกบหลกกำรและหนำทของบตรทพงกระท ำตอมำรดำบดำเปนปฐมกอน เมอทรำบชดถงหลกกำรดงกลำวแลว กควรน ำหลกกำรนนมำวเครำะหโดยยดโยงกบหลกพระธรรมวนยบนพนฐำนของบตรผเปนภกษวำจะสำมำรถปฏบตหนำทดงกลำวไดมำกนอยเพยงไร ทงนเพอรกษำดลยภำพของควำมเปนลกทดและเพอเออเฟอตอพระธรรมวนยทเปนเครองยดเหนยวจตใจสงสดไวไดอยำงบรสทธ เพอจะท ำควำมเขำใจชดถงบทบำทหนำทของบตรบนสถำนภำพควำมเปนภกษ ผวจยจะไดแสดงหลกทศ ๖ ของบตรทพงกระท ำตอมำรดำบดำเปนเบองตน ดงน ในสงคำลกสตร พระพทธเจำไดตรสหนำทของบตรไว ๕ ประกำร คอ ๑) ทำนเลยงเรำมำ เรำเลยงทำนตอบ ๒) จกชวยท ำกจของทำน ๓) จกด ำรงวงศตระกล ๔) จกประพฤตตนใหเหมำะสมแกควำมเปนทำยำท ๕) เมอทำนลวงลบไปแลว ท ำบญอทศใหทำน๑๒๕ จำกพระพทธพจนดงกลำว ท ำใหพจำรณำเหนวำ มตในกำรบ ำรงมำรดำบดำของบตรบนสถำนภำพควำมเปนภกษ มควำมลกซงและละเอยดออนทภกษผเปนบตรจะตองระวงในกำรแสดงทำทตอกำรปฏบตหนำทของบตรอยำงรอบคอบและเหมำะสม ทงน เพอให ๒ สถำนภำพ กลำวคอ ควำมเปนภกษในพระพทธศำสนำ และควำมเปนบตรของมำรดำบดำด ำ เนนไปไดอยำงประสำนกลมกลนกน โดยภกษผเปนบตรจะตองค ำนงถงขอวตรปฏบตของควำมเปนพระซงมกรอบของพระวนยเปนตวก ำหนดรปแบบชวตพรหมจรรยในกำรบ ำรงมำรดำบดำ และพงยดถอหลกจรยธรรมทภกษผเปนลกจะพงปฏบตตอมำรดำบดำชนดทวำจะท ำอยำงไรให “โลกไมช ำ ธรรมไมเสย” ดงนน กำรบ ำรงมำรดำบดำบนสถำนภำพของควำมเปนภกษนน จงเปนเรองออนไหวและเปนเรองทำทำยทภกษผเปนบตรจะตองรอบคอบ ตระหนก และใสใจเปนพเศษ ทงน เพอเออเฟอตอพระวนย และเพออนวตรกำรอนเครำะหใหเปนไปตำมขบวนกำรจรยธรรมของโลก โดยภกษจะตองปฏบตใหถกตองตอหลกกำรของพระวนย เพอรกษำสถำนภำพควำมเปนภกษในพระพทธศำสนำไวพรอมกนนนจะตองพจำรณำถงกรอบจรยธรรมและบรบทของสงคมทภ กษผเปนบตรจะสำมำรถเออเฟอหรออนเครำะหมำรดำบดำของตนไดตำมอตภำพ เพอรกษำดลยภำพควำมสมพนธของหนำทระหวำงบตรและมำรดำบดำไว สรปกคอ ภกษผเปนบตรจะตองบ ำรงมำรดำบดำภำยใตกรอบของพระวนยและกรอบของจรยธรรมไปพรอมๆ กนใหไดอยำงเหมำะสมและผสำนกลมกลนกนอยำงลงตวในรปแบบวถชวตของสมณะ อยำงไรกตำม แมวำภกษจะสำมำรถบ ำรงมำรดำบดำของตนไดภำยใตกรอบของพระวนย และกรอบของจรยธรรม แตยอมอำจเกดกำรตงค ำถำมไดจำกกลมคน ๒ กลมใหญ คอ กลมของผถอขำงพระวนย และกลมของผถอขำงหลกจรยธรรมถงควำมเหมำะสมในกำรบ ำรงมำรดำบดำของภกษวำมควำมชดเจน ถกตอง หรอโอนออนมำกนอยเพยงใด เพอจะแสดงขอพพำท หรอหลกพจำรณำในกำรบ ำรงมำรดำบดำของภกษดงกลำว ผวจยใครขอน ำหลกทศ ๖ มำวเครำะหบนบนสถำนภำพของภกษผเปนบตร โดยจะตงไว ๔ ประเดน ดงน

๑๒๕ ท.ปำ.(ไทย) ๑๑/๒๗๐/๒๑๒.

๖๐

๒.๕.๑.๑ ทำนเลยงเรำมำ เรำเลยงทำนตอบ ในมงคลตถทปน ไดแสดงคณคำของกำรบ ำรงมำรดำบดำของภกษและคฤหสถไวดงนวำ “บรรดำคฤหสถและบรรพชตเหลำนน คฤหสถ พงบ ำรงมำรดำบดำแมดวยกำรนมสกำร บรรพชตพงบ ำรงดวยสกกำระอยำงเดยว, จรงอย แมภกษ พงบ ำรงมำรดำบดำแท, เพรำะโทษในกำรบ ำรงนไมม”๑๒๖ จำกขอควำมขำงตน ชใหเหนวำ กำรบ ำรงมำรดำบดำมไดจ ำกดเฉพำะบตรทเปนคฤหสถเทำนน แมบตรทบวชเปนภกษในพระพทธศำสนำ ทำนกอนญำตใหสำมำรถบ ำรงมำรดำบดำของตนได ทงยงสรรเสรญกำรกระท ำดงกลำวของภกษผเปนบตรนนวำเปนผชอวำด ำเนนรอยตำมอรยประเพณทเหลำโบรำณกบณฑตไดยดถอปฏบตมำ ดวยเหตผลดงกลำว ภกษผเปนบตร จงสำมำรถบ ำรงมำรดำบดำของตน ไดทงทำงรำงกำย และทำงจตใจ เหมอนอยำงคฤหสถผเปนบตรทกประกำร ในทำงรำงกำย จะตองน ำปจจย ๔ ตำมทตนไดมำดวยสมมำอำชพ บ ำรงทำนใหไดรบควำมสะดวกทำงกำย โดยจะตองค ำนงถงควำมเหมำะสมในกำรเกอกลอนจะตองมใหเปนกำรท ำศรทธำไทยใหตกไป สวนในทำงจตใจนน กคอยแนะน ำชทำงสวรรคให ตลอดจนบอกแนวทำงปฏบตในกำรเจรญกศล และกำรละอกศล เพอใหทำนไดรบประโยชนสงสดจำกค ำสอนในพระพทธศำสนำตำมทตนไดศกษำและปฏบตมำจนเหนผลประจกษชดแกตนเอง พทธทำสภกข ไดกลำววธตอบแทนคณมำรดำบดำไววำ “กำรสนองพระคณพอแมททำนพดไวหรอกลำวไวตำมขนบธรรมเนยมประเพณ พดเปนส ำนวนวดๆ วำจะสนองคณพอแมดวยสงสงสดกคอท ำใหพอแมเปนญำตในพระศำสนำ ดวยกำรท ำใหพอแมรธรรมะ ขอใหลกขวนขวำยทกอยำงทกทำงเพอใหพอแมไดรธรรมะ เพรำะพอแมบำงทกไมมโอกำสไดไปศกษำไปวด อยำกจะรกไมไดร เมอลกมโอกำสไปเลำเรยนศกษำ กอยในฐำนะทจะพดอะไรไดมำกกวำ กขอใหลกนชวยสงขำวมำใหพอแมรธรรมะ”๑๒๗ จำกขอควำมดงกลำว ไดแสดงถงคณคำของกำรบ ำรงมำรดำบดำในมตทำงศำสนำทบตรควรกระท ำอยำงยงโดยชกชวนมำรดำบดำใหไดศกษำและปฏบตธรรมทวดอนเปนสปปำยะสถำน ในกำรสงสมบญกรยำอนเปนทำงแหงควำมสขอยำงตอเนองเพอเปนกำรพฒนำคณภำพชวตและยกระดบจตใจของมำรดำบดำใหสงยงขนตำมล ำดบ นอกจำกบตรเปดเสนทำงมหำกศลใหมำรดำบดำไดบ ำเพญแลว ยงท ำใหมำรดำบดำไดใกลชดตดอยกบวดกบพระศำสนำอนเปนปฏรปเทสแหงกำรกอสรำงบญอกดวย จงนบวำบตรไดสรำงเกำะหรอทพงทำงใจอนเปรยบเสมอนของขวญล ำคำแกมำรดำบดำ อนง กำรจะสำมำรถชกจงมำรดำบดำใหไดใกลชดกบพระศำสนำนน เปนเรองไมงำยทบตรธดำพงท ำเพรำะตองคดหำวธหรออบำยในกำรสรำงแรงบนดำลใจและควำมพอใจในธรรมใหเกดแกมำรดำบดำ กลำวคอบตรธดำผเปนคฤหสถนนมสถำนภำพและวถชวตทไมคอยเออตอกำรชกจงใหมำรดำบดำไดยนดในธรรมเทำทควรเนองจำกวำตนมภำระหนำทในชวตประจ ำวนมำก ทงยงมสถำน -ภำพเปนคฤหสถเชนเดยวกนกบมำรดำบดำ จงท ำใหมำรดำบดำเกดแรงจงใจในกำรปฏบตธรรมไดยำก

๑๒๖ตตถ คหนำ นมกำเรนป มำตำปตโร อปฏ ำตพพำ ปพพชเตน สกกำเรเนว ภกขนำป ห มำตำปตโร อปฏ ำตพพำ ว, น เหตถ โทโส ฯ มงคล. (บำล) ๑/๓๐๑/๒๗๖., มงคล. (ไทย) ๑/๓๐๑/๒๐๙. ๑๒๗ พระธรรมโกศำจำรย (พทธทำสภกข), แมททำนยงไมรจก, พมพครงท ๑, (นนทบร: พมพท บรษทเอส.อำร. พรนตง จ ำกด, ๒๕๕๐), หนำ ๒๗–๒๘.

๖๑

ในขณะทบตรผบวชเปนภกษสำมำรถสรำงศรทธำใหเกดแกมำรดำบดำแลวชกชวนใหทำนไดเขำวดเพอปฏบตธรรมเจรญกศลได ทเปนเชนนอำจตงขอสงเกตไดวำ ภกษมสถำนภำพทตำงกบมำรดำบดำโดยเฉพำะเปนผทรงอดมเพศทเหมำะแกกำรเจรญคณธรรมขนสง กอปรกบมวถชวตทเออตอกำรเจรญบญกศลอยเนองๆ จงสำมำรถสรำงแรงบนดำลใจในกำรปฏบตธรรมใหเกดแกมำรดำบดำไดงำยกวำบตรธดำผเปนคฤหสถอยำงเหนไดชด พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดแสดงอทธพลของบตรผเปนบวชเปนภกษทมตอมำรดำบดำไวอยำงนำศกษำวำ “กำรบวช เปนสวนหนงทชวยใหจตใจของพอแมมควำมสข แตไมใชแคนน พอแมยงมควำมปลำบปลมใจ ดวยหวงวำเมอลกไดเขำไปอยในวด ไดศกษำพระธรรมวนยแลว ตอไปกจะเปนคนด จะรบผดชอบชวตของตนเองได พอแมกจะมควำมสขเพมขนอก นอกจำกนน ขณะ ทลกไปเปนพระอยทวดนน ยงมผลตำมมำอก คอตำมปกตพอแมวนวำยกบกำรท ำมำหำเลยงชพ บำงทกไมมเวลำเขำวด ไมมเวลำแมแตจะนกถงพระ หรอนกถงวด แตพอลกบวชแลว นกถงลกเมอไรกเทำ กบนกถงพระดวย เมอนกถงพระ กนกถงวด นกถงพระศำสนำ จงเทำกบวำลกไดโนมนอมจตใจของพอแมเขำมำสพระศำสนำ และมำสค ำสอนของพระพทธเจำคอเขำมำสธรรม เพรำะฉะนน เมอลกเขำมำบวช จงเทำกบจงพอแมเขำมำสพระศำสนำดวย เรมตงแตท ำใหจตใจของพอแมเขำมำใกลชดพระศำสนำมำกขน ตลอดจนมโอกำสไปวดมำกขน เพรำะจะไปหำลกของตวเองกตองไปทวด เมอไปวดกไดไปพบพระ บำงทกไดมโอกำสฟงธรรมะ และไดเรยนรธรรมะไปดวย นแหละจงเปนทำงทชวยใหพอแมไดใกลชดพระศำสนำ เรยกวำเปนญำตของพระศำสนำอยำงแทจรง”๑๒๘ จำกขอควำมดงกลำว เปนเครองชใหเหนถงคณคำของบตรผทรงอดมเพศแหงภกขภำวะวำมสวนส ำคญในกำรสรำงแรงบนดำลใจในควำมเปนผใฝในธรรมใหเกดไดงำยแกมำรดำบดำ พรอมกนนนยงผลกดนและชกจงใหมำรดำบดำไดเจรญกศลบญกรยำในพระพทธศำสนำตำมแนวทำงของตนไดงำยดวยมำรดำบดำมจตพนผกตดอยกบพระลกชำยมำแตเดมจงมใจทจะมำเยยมเยยนพระลกชำยทวดแลวถอโอกำสท ำบญ ฟงเทศน และปฏบตธรรมตำมสมควรแกธรรมตำมแบบอยำงพระลกชำย ดวยเหตน ภกษผเปนบตรจงชอวำไดบ ำรงเลยงใจมำรดำบดำโดยกำรสรำงทพงทหำไดยำกใหแกทำน ทงยงชอวำไดท ำใหมำรดำบดำไดเปนญำตกบพระพทธศำสนำอกดวย จำกบทบำทของภกษผเปนบตรตำมทกลำวมำไดแสดงชดถงหลกกำรปฏบตอนงดงำม ทงยงเปนกำรประกำศหลกกตญญกตเวทตำธรรมตอมำรดำบดำซงถอวำเปนกำรเจรญรอยตำมจรยวตรอนประเสรฐของโบรำณกบณฑตทงหลำยมพระพทธเจำเปนตนทภกษผเปนบตรไดยดถอปฏบตอยำงสงำงำมตำมแบบอยำงวถชวตของสตบรษ กำรกระท ำดงกลำวจงเปนตวชวดถงคณคำทำงจตใจไดดวำผทบ ำรงมำรดำบดำเปนผชอวำเจรญภมธรรมขนของสตบรษ ดงพระพทธพจนทวำ ภกษทงหลำย เรำจกแสดงภมอสตบรษและภมสตบรษ แกเธอทงหลำยเธอทงหลำย จงฟง จงใสใจใหด เรำจกกลำว, ภกษเหลำนนทลรบสนองพระด ำรสแลว พระผมพระภำคจงไดตรส เรองนวำภมอสตบรษ เปนอยำงไร, คอ อสตบรษเปนคนอกตญญ๑๒๙ เปนคนอกตเวท๑๓๐

๑๒๘ พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต), สอนนำค–สอนฑต ชวตพระ–ชวตชำวพทธ, หนำ ๑๒–๑๓. ๑๒๙ อกตญญ หมำยถง ผไมรอปกำระทบคคลอนกระท ำแกตน. อง.ทก.อ.(บำล) ๒/๓๓/๓๑.

๑๓๐ อกตเวท หมำยถง ผไมรจกท ำอปกำระทบคคลอนกระท ำแกตนใหปรำกฏ. อง.ทก.อ.(บำล) ๒/๓๓/๓๑.

๖๒

ควำมเปนคนอกตญญ ควำมเปนคนอกตเวท อสตบรษทงหลำย สรรเสรญควำมเปนคนอกตญญ และควำมเปนคนอกตเวท ทงหมดน เปนภมของอสตบรษภมสตบรษ เปนอยำงไร, คอ สตบรษ เปนคนกตญญ เปนคนกตเวท ควำมเปนคนกตญญ ควำมเปนคนกตเวท สตบรษทงหลำย สรรเสรญควำมเปนคนกตญญและควำมเปนคนกตเวท ทงหมดน เปนภมของสตบรษ”๑๓๑ สรปวำ ประเดนปญหำทำงจรยธรรมขอวำ “ทำนเลยงเรำมำ เรำเลยงทำนตอบ” น เปนหลกกำรทภกษผเปนบตรสำมำรถปฏบตตอมำรดำบดำของตนไดคลอบคลมทกดำน กลำวคอ ทงดำนรำงกำยและจตใจ ในแงจรยธรรมภกษผเปนบตรกพงสงเครำะหเกอกลมำรดำบดำดวยปจจย ๔ ตำมทตนไดมำ (ยถำลำภสนโดษ) ดวยหลกสมมำอำชวะ ตลอดจนหำโอกำสชกจงทำนใหเขำมำใกลชดกบพระศำสนำดวยกำรพำทำนเขำมำสรมณยสถำนอนเออเฟอตอกำรเจรญกศล เมอปฏบตไดอยำ งนกเทำกบวำบ ำรงมำรดำบดำตรงตำมวตถประสงคของหลกกำรพระพทธศำสนำเพรำะเหตวำท ำใหทำนมควำมสบำยทำงกำยและมควำมสขทำงใจอยำงสมบรณ ๒.๕.๑.๒ จกชวยท ำกจและด ำรงวงศตระกลของทำน เนองจำกวำภกษเปนกลบตรผละทงบำนเรอนจะตองสละเพศคฤหสถ (หนเพศ) มำถอครองเพศบรรพชต (อดมเพศ) ออกบวชเปนภกษในพระพทธศำสนำ จงมสถำนะทำงสงคมอกอยำงหนง ซงเรยกวำ “อนำคำรก” แปลวำ “ผไมมเรอน” หรอ “ผไมเกยวของดวยเรอน”๑๓๒ อยประพฤตพรหมจรรยในพระพทธศำสนำ ยอมมพนธกจทตองรบผดชอบและยดถอปฏบตทงภำคทฤษฎและภำคปฏบตอนเปนหลกกำรของพระพทธศำสนำเบองตน ไดแก ธระ ๒ ประกำร คอ (๑) คนถธระ๑๓๓ วำดวยเรองกำรศกษำเลำเรยนพระธรรมวนย พรอมกบทรงจ ำ บอกกลำว ถอยแถลง และแสดงขออรรถขอธรรมทลกซงอนเปนพระพทธพจน กลำวคอ นวงคสตถศำสนแกผ อนตำมขอเทจจรงตำมสมควรแกสตปญญำของตนทจะอ ำนวยเปนผลได เมอศกษำจนไดแนวทำงแลวกพงตอยอดไปสกำรปฏบตธรรม อนเปนกำรฝกหด พฒนำจตใหมคณภำพสงยงขนไปดวยกำรตำมเจรญวปสสนำธระ๑๓๔

๑๓๑ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๓๓/๗๗.

๑๓๒ พระรำชปญญำสธ (อทย ำโณทโย ป.ธ.๙) พระเลยงแมพอตอบแทนคณไดไหม?, พมพครงท ๑ (นนทบร: นตธรรมกำรพมพ, ๒๕๕๘), ค ำน ำ หนำ ฆ. ๑๓๓ อตตโน ปญ ำนรเปน เอก วำ เทว วำ นกำเย สกล วำ ปน เตปฏก พทธวจน อคคณหตวำ ตสส ธำรณ กถน วำจนนต อท คนถธร นำม ฯ ข.ธ.อ.(บำล) ๑/๗. คนถธระ คอ งำนทเกยวกบกำรศกษำเลำเรยนพระ-พทธพจนบทใดบทหนงหรอพระไตรปฎกตำมควำมสำมำรถแหงสตปญญำของตน แลวทองบน ทรงจ ำ สอนกนบอกกนตอๆ ไปเพอรกษำพระพทธพจนไว รวมถงกำรแนะน ำ สงสอน เผยแผพระพทธพจนแกบคคลทวไป ตลอดทงกำรจดท ำและกำรรกษำต ำรำและคมภรทำงพระพทธศำสนำ ฯ อำงใน พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ. ๙) พจนำนกรมเพอกำรศกษำพทธศำสน “ค ำวด”, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหำนคร: ธรรมสภำและสถำบนบนลอธรรม, ๒๕๕๓), หนำ ๑๑๗. ๑๓๔ สลลหกวตตโน ปน ปนตเสนำสนำภรตสส อตตภำเว ขยวย ปฏ เปตวำ สำตจจกรยำวเสน วปสสน วฑเฒตวำ อรหตตคคหณนต อท วปสสนำธร นำม ฯ ข.ธ.อ.(บำล) ๑/๗. วปสสนำธระ คอ งำนทมงอบรมปญญำใหเกดโดยกำรปลอยวำงภำระทงปวง ท ำกำยใจใหเบำ ยนดในเสนำสนะทสงบเงยบ พจำรณำถงควำมเสอมไปสนไปในสงขำรรำงกำยจนเหนสำมญลกษณะคอ อนจจง ทกขง อนตตำ ไดชดเจน เจรญอบรมวปสสนำตอเนองไปไมขำดสำยจนถงหลกชยคอควำอรหตผลได ฯ อำงใน พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙) พจนำนกรมเพอกำรศกษำพทธศำสน “ค ำวด”, หนำ ๙๑๓.

๖๓

โดยจะตองศกษำค ำสอนในพระพทธศำสนำใหมควำมร ควำมเขำใจอยำงถกตอง แลวน ำมำปฏบตใหประจกษแจงชดแกตนเองดวยกำรเจรญสมถะและวปสสนำเพอขดเกลำกเลสภำยใน จนกระทงน ำผลแหงกำรศกษำและปฏบตนนมำเผยแผสงสอนประชำชนเพอใหไดรบประโยชนไมมำกกนอยตำมอปนสยทสงสมมำ ทงน เพอใหภกษไดรบประโยชนสงสดจำกพระพทธศำสนำ และเพอตอยอดขยำยผลแหงกำรศกษำและปฏบตนนดวยกำรประกำศ เผยแผหลกพทธธรรมใหกวำงไกลจนเกดมศำสนทำยำททด มคณภำพ และเปนก ำลงส ำคญในกำรชวยกนธ ำรงรกษำพระศำสนำใหสถตมนอยำงยงยน เมอพจำรณำจำกขอควำมดงกลำว ท ำใหทรำบชดถงรปแบบกำรด ำเนนชวตของภกษวำ “มวถชวตชนดตรงกนขำมกบวถชวตของคฤหสถ” เนองจำกวถชวตของคฤหสถยอมมภำระหรอพนธกจมำกมำยทเกยวของกบญำตมตร ตลอดจนบคคลอนๆ อยเสมอโดยฐำนะเปนสมำชกของสงคม และยงไปกวำนน ยงมภำระในกำรจดกำรบรหำรธรกจสวนตวหรอของครอบครวทมำกลนซงจะตองมกำรสอสำรหรอตดตอเกยวกบงำนธรกจกบบคคลอนอย เสมอ เพอใหธรกจมกำรขยำยผลอยำงมประสทธภำพทงนดวยมงหวงวำตนประกอบสมมำอำชพทสจรตเพอแสวงหำปจจย ๔ มำหลอเลยงชวตของตนเองและเกอกลสมำชกภำยในครอบครอบใหไดรบควำมสะดวกทำงกำย ตลอดจนมควำมมงหวงใหตระกลของตนมกำรขยำยแผตวดวยกำรสบพนธแหงบตรหลำนตำมยคจำกรนสรน เพอเปนก ำลงในกำรรกษำวงศำคณำญำตใหยนยำวอนจะมสวนส ำคญในกำรรกษำควำมมนคงทำงธรกจของครอบครวไดอยำงยงยน ในขณะทวถชวตของภกษยอมมควำมเปนอยทสวนทำงกบวถชวตคฤหสถอยำงสนเชง เพรำะมกำรเปนอยอยำงเรยบงำย สนโดษและสงบ ดวยมงศกษำปฏบตเพอพฒนำตนไปสหนทำงทประเสรฐและดงำมจนไดรบผลอนเปนปจเจกทสำมำรถรบรไดดวยญำณวถของตน ดงนน ประเดนปญหำทำงจรยธรรมขอทวำ “จกชวยท ำกจและด ำรงวงศตระกลของทำน”นน จงไมเขำกนกบกจของสงฆทภกษผเปนบตรจะสำมำรถกระท ำได เนองดวยภกษมสถำนภำพทไมเออตอกำรประกอบธรกจตำงๆ ตลอดจนสบพนธวงศตระกลอยำงคฤหสถได เพรำะมขอจ ำกดทำงพระวนยอกทงยงมรปแบบกำรด ำเนนชวตทสวนทำงกบกระแสของโลกอยำงชดเจน อยำงไรกตำม แมภกษจะไมสำมำรถประกอบกจหรอสบเผำพนธวงศตระกลไดอยำงคฤหสถ แตทำนกสำมำรถสรำงเกยรตใหปรำกฏแกวงศตระกลโดยออมภำยใตรปแบบวถชวตพรหมจรรยได ดวยกำรศกษำพระธรรมวนยอยำงรเขำใจจรง ตงตนอยในไตรสกขำ เปนพระปฏบตด ปฏบตชอบ และประกำศเผยแผค ำสอนใหแพรหลำย เพอธ ำรงพทธวงศและสบอำยพระพทธศำสนำใหด ำเนนไปอยำงไมขำดสำย จนเปนทประจกษชดและเปนทนยมยกยองของสำธชนทงหลำยท ำใหญำตสำโลหตของตนไดรบเกยรตเชนเดยวกนโดยเฉพำะผเปนมำรดำบดำตำงกปลำบปลมในคณสมบตของควำมเปนพระทด เปนแบบอยำงปฏบตทนำอนโมทนำยกยองและสรรเสรญของพระลกชำยทสำธชนทงหลำยไดสนบสนน สงเสรมจรยำวตรของภกษดงกลำวจนตนคลอยตำมปฏบต พรอมกนนนภกษผเปนบตรยงสำมำรถด ำรงต ำแหนงเปนทปรกษำในกำรแนะน ำประโยชนทพงประสงค และชโทษในกำรประกอบกจกำรหรอกำรด ำเนนชวตของกลบตรในตระกลและประชำชนไดอยำงดเยยม ทงน ดวยมเจตนำหวงวำจะใหญำตมตรไดมควำมสขกบกำรประกอบกจกำรของตนดวยรวตถประสงคทแทโดยไมถอเอำวตถประสงคเทยม กระทงทสดไดมคณภำพชวตทดในกำรด ำรงอยบนโลกนอยำงไมเบยดเบยนตนเองและผอนจนสงผลเปนควำมสขแททตนสำมำรถฉวยควำมำครอบครองได ทงยงสำมำรถขยำยควำมสขของตนไปสผอนไดอยำงไมมประมำณ

๖๔

๒.๕.๑.๓ จกประพฤตตนใหเหมำะสมแกควำมเปนทำยำท ผทเปนทำยำทของตระกล นบวำเปนบคคลส ำคญทเปนหลกในกำรสรำงควำมมนคงใหแกตระกล เพรำะเปนผถกคดเลอกและไดรบควำมไววำงใจจำกญำตผใหญใหเปนตวแทนสบทอดเจตนำในกำรบรหำรจดกำรกจกำรทกอยำงภำยในตระกลใหมควำมมนคงตอจำกพอแมและญำตผใหญ ตลอดจนรกษำทรพยมรดกและขยำยเพมพนใหมำกขนจนสำมำรถน ำมำรงสรรคอ ำนวยประโยชนสขใหแกตนและผอนไดอยำงเหมำะสม ดงนน บคคลผทเปนทำยำทจงมสวนส ำคญในกำรจรรโลงใหตระกลมควำมเจรญรงเรอง มนคงอยำงยำวนำนจำกรนสรนจนสรำงเกยรตและชอเสยงใหเปนทประจกษสำยตำแกสำมญชนทวไป แมบตรหลำนจะมสวนส ำคญในกำรผลกดนใหตระกลมควำมมนคงและตงมนตอไปได กจรง แตถงอยำงนน ผใหญในตระกลกจะตองค ำนงถงคณสมบตทแทของควำมเปนทำยำททพงประสงคดวย กลำวคอ มควำมจ ำเปนทจะตองคดเลอกบตรหลำนทไมตงตนอยในอบำยมข๑๓๕ มสตปญญำ และมกำรด ำเนนชวตทดอยำงผไมประมำท ทงน เพอใหเขำไดเปนตวแทนทเหมำะสมในกำรบรหำรกจกำรทกอยำงภำยในตระกลแทนตนอยำงมเกยรตและสมศกดศรจนเปนเหตใหควำมตงอยนำนแหงตระกลเกดมสบไปได อกทงยงเปนกำรปดชองโอกำสแหงควำมอนตรธำนเสอมสญแหงตระกลในเวลำอนไมสมควรซงอำจจะเกดขนจำกควำมประพฤตเสยหำยของบตรหลำนผเปนทำยำทโดยตรง เมอกลำวมำถงตรงน ท ำใหตงขอสงเกตวำ กำรเปนบตรหลำนผเปนทำยำทของตระกลทพงประสงคนน ทำนมงคณสมบตส ำคญอยำงนอย ๒ ประกำร คอ (๑) คณสมบตภำยนอก กลำวคอ มสถำนภำพเปนบตรหลำนและมรปแบบในกำรด ำเนนชวตเหมอนกนกบมำรดำบดำหรอญำตผใหญในตระกล (๒) คณสมบตภำยใน กลำวคอ เปนคนด มระเบยบวนย มสต มปญญำ รจกในกำรบรหำรจดกำร ไมตงตนอยในอบำยมขทกชนด และด ำเนนชวตอยำงผไมประมำท ทง ๒ คณสมบตน เมอพจำรณำใหชดแลว จะเหนวำเปนปจจยส ำคญในกำรพยงรกษำควำมด ำรงมนอยนำนแหงตระกล โดยคณสมบตท ๑ นน ยอมแสดงถงสถำนภำพทเหมำะและเออตอกำรบรหำรจดกำรทรพยำกรและกจกำรตำงๆ ทมอยในตระกลไดอยำงมประสทธภำพอยำงเปนรปธรรม ในขณะทคณสมบตท ๒ ยอมแสดงถงอตลกษณหรอคณสมบตทแทของของควำมเปนทำยำททพงประสงคของตระกลไดอยำงดเยยมตรงตำมหลกกำรพระพทธศำสนำ เมอลกษณะทแทของควำมเปนทำยำทในตระกลผกกบคณสมบต ๒ ประกำรน ท ำใหพจำรณำเหนวำ สถำนภำพของภกษไมเออตอกำรบรหำรจดกำรทรพยมรดกหรอกจกำรของตระกลตำมทญำตผใหญหรอมำรดำบดำผเปนเจำของเพรำะขำดคณสมบตภำยนอกกลำวคอเปนบตรหลำนทมสถำนภำพเดยวกนกบตน นอกจำกวำทำนจะรองขอใหภกษผเปนบตรหลำนนนลำสกขำออกมำเพอไปบรหำรงำนแทนตนในกรณททำนมองไมเหนวำใครจะคควรหรอมคณสมบตเพยงพอในกำรบรหำรจดกำรกจกำรภำยในตระกลของทำนใหอยรอดปลอดภยและไมใหขำดสญไป แตหำกพจำรณำถงคณสมบตภำยใน คอ ควำมเปนคนด มจรยธรรม มสตปญญำ รผดรถก ไมประพฤตตนใหเกลอกกลวในอบำยมข และด ำเนนชวตอยำงผไมประมำทแลว ยอมมอยในตวของภกษผเปนบตรหลำนทก

๑๓๕ อง.อฏ ก. (ไทย) ๒๓/๑๔๔/๒๙๒.

๖๕

ประกำร เพยงแตวำสถำนภำพของภกษนนไมเออตอกำรบรหำรจดกำรธรกจหรอกจกำรตำงๆ ภำยในตระกลเทำนน ดงนน ประเดนปญหำทวำ “จกประพฤตตนใหเหมำะสมแกควำมเปนแหงทำยำท” นจงเขำกนไดกบภกษในแงทวำถงคณสมบตภำยใน กลำวคอ ภกษมคณสมบตทพงประสงคแหงควำมเปนทำยำทในตระกลเพรำะเปนผตงอยในธรรม มสต มปญญำ ไมต งตนอยในอบำยมขและด ำรงชวตอยอยำงผไมประมำทภำยใตรมเงำพระพทธศำสนำ ดวยวำตนด ำรงอยในต ำแหนงแหงควำมเปนธรรมทำยำทโดยตรงของพระพทธศำสนำ คอ ผรบมรดกธรรมโดยตรงของพระศำสนำดวย จงเปนกำรประกำศชดถงควำมมคณสมบตภำยในทแทของภกษผเปนบตรไดเปนอยำงด ขำดแตคณสมบตภำยนอกทไมมอยในตวภกษผเปนบตรเนองจำกถกจ ำกดดวยสถำนภำพแหงกรอบพระธรรมวนยอนมวถชวตทสวนทำงกบกระแสโลกอยำงเหนไดชด จงมอำจท ำหนำทในควำมเปนแหงทำยำทของตระกลไดดหรอทดเทยมกวำบตรหลำนทเปนฆรำวำสได อยำงไรกตำม หำกภกษเปนบตรคนเดยว มำรดำบดำมควำมประสงคทจะท ำพนยกรรมเกยวกบทรพยมรดกแลวมอบอ ำนำจควำมเปนเจำของในทรพยมรดกทกอยำงแกภกษผเปนบตรโดยฐำนะเปนผรบพนยกรรมไดอยำงชอบธรรมตำมมำตรำ ๑๖๒๒ แหงประมวลกฎหมำยอำญำ๑๓๖นน แมภกษเองกยงมศรทธำอยำกบวชครองสมณเพศเปนภกษอยประพฤตพรหมจรรยในพระพทธศำสนำเรอยไป กสำมำรถออกอบำยชกชวนมำรดำบดำของตนใหฝงทรพยททำนมเจตนำมอบใหตนนนไวในพระพทธศำสนำได โดยแสดงกศลฉนทะรวมกนในกำรบรจำคทนทรพยเพอจดสรำง ศำสนวตถ ศำสน-สถำนตำงๆ หรอจะอปถมภบ ำรงศำสนทำยำทกลำวคอภกษและสำมเณรผรกษำพระธรรมวน ยดวยปจจย ๔ ตำมสมควรแกสมณบรโภค หรอชกชวนใหทำนสละทนทรพยในกำรจดสรำงสถำนสงเครำะหตำงๆ อนจะเปนประโยชนแกสงคมสวนรวมใหไดใชสอยในกจกำรตำงๆ เมอท ำไดอยำงน กนบวำไดถอเอำประโยชนหรอสำระจำกกำรมทรพยอยำงแทจรง เพรำะไดเปลยนสภำพของทรพยทมเปนเสนำสนะส ำคญตำงๆ ถวำยไวในพระพทธศำสนำเพอเปนพทธบชำแกสงคมสงฆโดยรวม ตลอดจนแปรสภำพทนทรพยเปนสถำนสงเครำะหตำงๆ ทเรยกวำเปนศนยรวมแหงกำรชวยเหลอหรออ ำนวยควำมสะดวกใหแกผคนทงหลำยจนท ำใหเขำเหลำนนไดรบควำมสขตำมอตภำพไมมำกกนอย ๒.๕.๑.๔ เมอทำนลวงลบไปแลว ท ำบญอทศใหทำน ควำมสมพนธระหวำงมำรดำบดำกบบตรธดำ ยอมเกดมขนนบตงแตบตรหรอธดำไดมำปฏสนธในครรภของมำรดำจนกอเกดเปนควำมรกอนบรสทธทมำรดำบดำพงแสดงตอบตรธดำตำมสญชำตญำณโดยฐำนะเปนบรพกำรชน ตลอดจนบ ำรงเลยงดบตรธดำจนสำมำรถสรำงสถำนะครอบครวทพงประสงคได ทงยงปลกจตส ำนกพเศษแกพวกเขำตำมเหมำะสม สงผลใหบตรธดำไดเหนคณคำและควำมส ำคญของควำมเปนแหงบคคลผกตญญกตเวท คอ รจกบญคณแลวกระท ำตอบแทนแกมำรดำบดำดวยกำรเปนบตรทด วำงำยเชอฟง ตลอดจนบ ำรงเลยงดกำยและใจของมำรดำบดำใหไดรบควำมสขตำมฐำนำนรป และเมอมำรดำบดำชรำภำพ หรอเจบปวยไข ไมสบำย กคอยเอำใจใส ดแล พยำบำลรกษำทำนอยำงใกลชด จนในทสดมำรดำบดำถงแกกรรมแตกดบขนธไป กคอยเปนธระ

๑๓๖พชย นลทองค ำ, ประมวลกฎหมำยแพงและพำณชย บรรพ ๑–๖ ประมวลกฎหมำยอำญำ , (กรงเทพมหำนคร: อฑตยำ มเลนเนยม, ๒๕๕๒), หนำ ๕๒๔.

๖๖

ในกำรจดกำรท ำพธบ ำเพญกศลศพตำมพธกรรมทำงศำสนำ พรอมท ำบญทกษณำนประทำนอทศถงมำรดำบดำผลวงลบไปนน จำกขอควำมดงกลำว ท ำใหพจำรณำเหนวำ พฤตกรรมระหวำงมำรดำบดำและบตรธดำทปฏบตตอกนน เปนกำรประกำศชดถงควำมสมพนธพเศษทมอำจแยกขำดทมำรดำบดำและบตรธดำไดกระท ำตอกนอยำงเกอกลและซอตรงภำยใตครอบครวทยดโยงสำยใยรกแหงควำมผกพนทไดกอสรำงรวมกนมำ จนกอเกดเปนวฒนธรรมแหงส ำนกกลำวคอหนำททมำรดำบดำและบตรธดำจะพงกระท ำตอกนอยำงนไปกระทงเกดจนถงตำย ดงนน ในฐำนะของผเปนมำรดำบดำ พงกระท ำกำรเลยงดและอบรมสงสอนบตรธดำใหเปนคนดทพงประสงคของสงคมและตระหนกในคณคำของควำมเปนบตรทดของพอแม ในขณะทบตรธดำเมอไดรบอปกำระจำกมำรดำบดำแลวกพงกระท ำตอบแทนคณแกมำรดำบดำไดใน ๒ ลกษณะ คอ (๑) ในขณะททำนยงมชวตอย ดวยกำรประพฤตตนเปนบตรทด วำงำยเชอฟง เลยงกำย เลยงใจ ตลอดจนคอยเฝำรกษำพยำบำลทำนใหไดรบควำมสขกำยสบำยใจอยเสมอ (๒) ในขณะททำนถงแกมรณกรรม ดวยกำรนอมน ำบญกศลทตนไดบ ำเพญสงสมมำอทศถงทำนจนเกดเปนกลปนำผลอนเปนทพยทนำปรำรถนำส ำเรจเปนบญกรยำในสวนของปตตำนโมทนำมยแกทำนในสมปรำยภพ จำกบทบำททบตรธดำจะพงกระท ำตอมำรดำบดำไดทง ๒ ลกษณะดงกลำว ท ำใหพจำรณำเหนวำ ภกษผเปนบตรสำมำรถกระท ำไดอยำงสมบรณเชนเดยวกน โดยเฉพำะในชวงเวลำทมำรดำบดำของตนถงแกมรณกรรม ภกษผเปนบตรยอมสำมำรถกระท ำไดอยำงดยงเนองดวยตนมรปแบบวถชวตทเออตอกำรเจรญกศลอนเปนบญกรยำวธทตนไดท ำเปนกจวตรประจ ำวนอยเสมอ เชน กำรศกษำพระพทธพจน กำรท ำวตรสวดมนต กำรเจรญหลกไตรสกขำ ตลอดจนกำรเทศนำสงสอนประชำชนทงหลำยใหมควำมรควำมเขำใจทถกตองในหลกพทธธรรมแลวน ำมำปฏบตจรงในชวตประจ ำวน รวมควำมแลวอำจกลำวไดวำ วถชวตของภกษยอมเกยวโยงหรอมควำมเกยวของกบบญกรยำวถอยเสมอ ดงนน กำรท ำบญอทศแกมำรดำบดำผลวงลบนน ภกษผเปนบตรยอมสำมำรถกระท ำไดอยำงเตมศกยภำพ เพรำะมเวลำเตมทในกำรกอสรำงบญสงสมบำรมตำมหลกพระธรรมวนยอนเปนอรยวถทประเสรฐ แลวนอมน ำบญกรยำเหลำนนอทศถงมำรดำบดำผลวงลบ แมกระทงกจในกำรเผำรำงสรระของมำรดำบดำ ภกษผเปนบตรกสำมำรถรบเปนธระในกำรจดกำรพธศพตำมฐำนำนรปของสมณะได ดงพทธจรยำทพระพทธเจำทรงกระท ำเปนแบบอยำงปฏบตดวยทรงเคำรพในขตตยประเพณนยม ทรงเปนประธำนอ ำนวยกำรพระบรมศพในฐำนะทพระองคทรงเปนพระโอรสและเปนพระญำตผใหญ จงโปรดใหพระมหำกสสปเถรเจำไปตรวจทประดษฐำนจตกำธำน เพอถวำยพระเพลงพระบรมศพพระพทธบดำ และโปรดใหพระสำรบตรเถรเจำเปนภำระจดถวำยน ำสรงพระศพพระพทธบดำ ตำมขตตยประเพณ เมอเจำพนกงำนอญเชญพระศพไปประดษฐำน ณ พระจตกำธำนทจดถวำยสมพระเกยรตของพระมหำกษตรย บรรดำพระประยรญำตทง ๖ พระนคร คอ เมองกบลพสด ๑ เมองเทวทหะ ๑ เมองโกลยะ ๑ เมองสกกะ ๑ เมองสปวำสะ ๑ เมองเวรนคร ๑ กประชมกนบ ำเพญกศลมหำยญญอทศถวำยดวยควำมเคำรพและควำมอำลยอยำงยง ครนไดเวลำ พระบรมศำสดำกทรงประทำนจดเพลงถวำยพระศพพระพทธบดำ๑๓๗

๑๓๗ พระพมลธรรม (ชอบ อนจำร), พทธประวตทศนศกษำ, พมพครงท ๖, (กรงเทพมหำนคร: กองทนบญนธหอไตร, ๒๕๔๑), หนำ ๑๓๘–๑๓๙.

๖๗

อนง กำรท ำบญอทศถงมำรดำบดำผลวงลบน นบเปนภำรกจส ำคญอยำงหนงทบตรธดำจะพงท ำภำยหลงจำกกำรททำนถงแกกรรมไป เพอสงบญกศลใหทำนไดไปเกดในสคตภพ ทงนเพรำะถอกนวำเมอบคคลไดเกดมำบนโลกมนษยนแลว ตำงกไดด ำเนนชวตตำมวถของตน ในระหวำงมชวตกท ำบญกศลลำง ท ำบำปบำง ตอเมอเสยชวตไป กยอมไดไปเกดในภพภมตำงๆ สคตภพบำง ทคตภพบำง ทงนขนอยกบกรรมทแตละคนไดกระท ำมำ อยำงไรกตำม กำรทคนเรำจะไปเกดในภพภมใดนนยอมขนอยกบกรรมทแตละคนไดกระท ำเปนหลก แตอกสวนหนงนนมำจำกกำรทญำตไดกระท ำทกษณำนประทำนกจ แลวอทศกศลตำมสงใหดวย พระพทธศำสนำถอวำ บญกศลทญำตทงหลำยมบตรธดำ เปนตน ท ำอทศใหจะส ำเรจแกมำรดำบดำผลวงลบได ยอมตองครบองคประกอบ ๓ ประกำร ดงน คอ (๑) เพรำะกำรอนโมทนำแหงญำต (ทเสยชวต) ของตน (๒) เพรำะกำรอทศแหงทำยก (ญำตหรอบตรธดำ ฯลฯ) ทงหลำย (๓) เพรำะควำมถงพรอมแหงทกษไณยบคคล(บคคลผควรรบทกษณำทำน)๑๓๘ องคประกอบทง ๓ ประกำรน กำรอทศถวำยของทำยก (ญำตหรอบตรธดำ) เปนองค ประกอบส ำคญทสด อำจเปนเพรำะเปนผระลกถงอปกำระและควำมสมพนธของผตำย จำกนนไดรเรมและด ำเนนกำรใหเกดกำรท ำบญทกษณำนประทำน อนเปนกำรท ำบญอทศใหแกผเสยชวตแลว๑๓๙ ดงนน กำรท ำบญอทศนจงเปนกำรแสดงถงคณคำกลำวคอหลกกตญญกตเวทตำธรรมทบตรธดำจะไดแสดงออกตอมำรดำบดำนบจำกทำนไดถงแกมรณกรรมลวงลบไป เพอนอมระลกนกถงบญคณของมำรดำบดำเมอครงททำนยงมชวตไดท ำอปกำระตอตนอยำงมหำศำลในฐำนะททำนเปนพระพรหม เปนปชนยบคคลและเปนยอดกลยำณมตร อยำงไรกตำม กำรท ำบญอทศน นบเปนบญพธส ำคญทชำวพทธนยมปฏบตตอบรรพชนผลวงลบมำเปนเวลำชำนำน จะเหนไดจำกบทบำทของบรรดำบรรพชตและคฤหสถในสมยพทธกำลทปรำกฏวำไดท ำบญอทศถงญำตและผมใชญำตผลวงลบไป ดงตวอยำงในฝำยของบรรพชต เชน กรณพระสำรบตรไดสรำงกฎ ๔ หลงถวำยแกสงฆ พรอมทงขำวและน ำ แลวอทศสวนบญใหแกเปรตทเปนมำรดำของทำนในอดตชำต๑๔๐ และถวำยขำวค ำหนง น ำหนงขนและผำผนเลกเทำฝำมอแกพระภกษรปหนงแลวอทศสวนบญใหนำงเปรตตนหนงซงมำขอสวนบญจำกทำน๑๔๑ จนในทสดเปรตทงสองกพนจำกควำมทกขทรมำนและไดเสวยทพยสมบต หรอกรณสำนสำมเณรทมนำงยกษณเคยเกดเปนมำรดำของตนในอดตชำต ไดอทศบญในสวนของกำรแสดงพระธรรมเทศนำถงยกษณมำรดำ จนเปนผลใหนำงยกษณมำรดำนเกดควำมปรำโมทยยนดปรดำและอนโมทนำในสวนบญทสำมเณรอทศให ท ำใหเกดผลเนองตำมมำ คอ เหลำเทวดำพำกนใหควำมเคำรพย ำเกรง และใหกำรตอนรบ แมแตเทวดำผ

๑๓๘ เปตำนญห อตตโน อนโมทเนน ทำยกำน อทเทเสน ทกขเณยยสมปทำย จำต ตห องเคห ทกขณำ ต ขณญเ ว ผลนพพตตกำ โหต ฯ ตตถ ทำยกำ วเสสเหต ฯ ดรำยละเอยดใน มงคล. (บำล). ๑/๑/๒/๓๒๔. มงคล. (ไทย) ๑/๑/๒/๒๗๘. ๑๓๙ พระรำชปญญำสธ (อทย ำโณทโย), พระเลยงแมพอตอบแทนคณไดไหม?, หนำ ๔๙–๕๐. ๑๔๐ ข.เปต. (บำล) ๒๖/๙๙/๑๗๓–๑๗๔. ๑๔๑ ข.เปต. (บำล) ๒๖/๙๘/๑๗๐–๑๗๒.

๖๘

มเหศกดยงตองหลกทำงให๑๔๒ สวน ในฝำยของคฤหสถ ดงเชนกรณนำงตสสำอบำสกำถวำยภตตำหำรและผำไตรจวรแกพระภกษ ๘ รปแลวอทศสวนบญใหแกนำงเปรตตนหนง ยงผลใหนำงเปรตพนจำกเปรตวสยไดทพยสมบตเชนกน๑๔๓ นำงเปรตเสรนขอรองใหอบำสกคนหนงซงก ำลงเดนทำงไปเมองหตถนน ำขำวไปบอกมำรดำของตนทอยในเมองนนใหเอำทรพยทตนซอนไวไปกระท ำบญแลวอทศสวนบญใหแกนำง มำรดำของนำงเปรตสรนเมอทรำบขำวจำกอบำสกจงเอำทรพยทลกสำวซอนไวมำกระท ำบญใหทำน แลวอทศสวนบญไปใหนำงเปรตเสรน ท ำใหนำงเปรตมควำมสข ปรำกฏกำรณอนเนองดวยกำรอทศสวนบญซงเกดขนในสมยพทธกำล แสดงใหเหนถงควำมส ำคญของกำรอทศสวนบญวำเปนสงทควรจะกระท ำ เพรำะอำจมผลเชงบวกตอสภำพชวตของญำตผลวงลบไปและแกชวตของบคคลอนนอกเหนอจำกญำต หำกเขำไปเกดอยในภมทเหมำะสม คอสำมำรถกระท ำควำมดและรบผลแหงควำมดทตนกระท ำได โดยมสวนบญทผอนอทศใหเปนปจจยสงเสรม๑๔๔ จำกทกลำวมำจะเหนไดวำ ภำยหลงจำกกำรทมำรดำบดำถงแกมรณกรรม บตรธดำกสำมำรถแสดงกตญญกตเวทตำธรรมแกทำนในรปแบบกำรท ำบญอทศได โดยเฉพำะบตรผด ำรงสถำน-ภำพเปนภกษยอมสำมำรถนอมน ำบญกศลทตนท ำอทศถงมำรดำบดำผลวงลบเพอใหทำนไดอนโมทนำแลวเกดเปนกลปนำผลทนำปรำรถนำในสมปรำยภพททำนอยครอง อนง แมทำนยงไมไดท ำกำละลวง ลบดบขนธไปบรรดำบตรทเปนทงฝำยบรรพชตและคฤหสถกสำมำรถนอมน ำคณควำมดทงมวลเพอบชำคณควำมดของมำรดำบดำททำนทมเทชวตและเสยสละก ำลงกำยและก ำลงใจแกตนทกดำนอยำงผรคณดวยกำรประกำศกจกรรมบญใหทำนไดรบทรำบแลวอนโมทนำ ตลอดจนหำโอกำสในกำรชก ชวนทำนใหนยมเจรญในกศลอนเปนวถทำงแหงกำรสรำงควำมสขอยำงยงยนตอไป สรปวำ ประเดนปญหำทำงจรยธรรมในเรองทศ ๖ ทผวจยน ำมำวเครำะหบนสถำนภำพของบตรผเปนภกษไว ๔ ประเดนนน บำงประเดนภกษสำมำรถแสดงบทบำทควำมเปนบตรตอมำรดำบดำของตนไดอยำงเตมศกยภำพตำมสถำนะของตน ในขณะทบำงประเดนภกษผเปนบตรนนยงตองใชวจำรณญำณและอำศยควำมเหมำะสมในกำรปฏบตตอมำรดำบดำของตนเนองดวยมขอจ ำกดทำงสถำนภำพเปนเงอนไขส ำคญเพรำะเหตวำตนด ำรงอยในสถำนะเปนภกษในพระพทธศำสนำทยดถอพระธรรมวนยเปนหลกปฏบตในชวตประจ ำวน อยำงไรกตำม หลกทศ ๖ น ยงคงเปนหลกกำรทภกษผเปนบตรควรน ำมำประพฤตและปฏบตตอมำรดำบดำใหไดอยำงเหมำะสม โดยจะตองเออเฟอตอพระวนยและไมขดตอหลกจรยธรรมกลำวคอหนำททภกษผ เปนบตรจะพงอน เครำะหหรอสงเครำะหมำรดำบดำตำมหลกกำรพระพทธศำสนำได ทงนเพอใหหนำททง ๒ สถำนภำพ ไดแก (๑) ควำมเปนภกษ และ (๒) ควำมเปนบตร ด ำเนนไปไดอยำงประสำนกลมกลนกนภำยใตสถำนภำพทภกษผเปนบตรถอครองอยำงม

๑๔๒ ข.ธ.อ. (บำล) ๒/๕๐๕. ๑๔๓ ข.เปต. (บำล) ๒๖/๑๐๐/๑๗๔–๑๗๘. ๑๔๔ดรำยละเอยดใน พระมหำสพจน ค ำนอย, “กำรศกษำวเครำะหค ำสอนเรองกำรอทศสวนบญในพระพทธศำสนำเถรวำท”, วทยำนพนธศลปศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยำลย: มหำวทยำลยธรรมศำสตร, ๒๕๔๗), หนำ ๙๕–๙๖.

๖๙

ประสทธภำพ กลำวคอ ภกษผเปนบตรสำมำรถด ำเนนวถชวตพรหมจรรยอยำงบรสทธไดและยงสำมำรถปฏบตหนำทควำมเปนบตรตอมำรดำบดำของตนไดอยำงสมบรณ อนง แมวำภกษจะมสถำนภำพและวถชวตทแตกตำงชนดทวำสวนทำงกบฆรำวำสวสย แตกยงสำมำรถปฏบตตอฆรำวำสไดอยำงเกอกลกนและเผอแผกนในฐำนะทเปนญำตทำงธรรม โดยฝำยฆรำวำสจะมหนำทในกำรบ ำรงภกษดวยปจจย ๔ เพอจดสรรควำมสะดวก และถวำยเปนก ำลงหลอเลยงชวตใหทำนไดมก ำลงในกำรสบอำยพระพทธศำสนำใหมนคงยำวนำน ในขณะทภกษกพงอนเครำะหญำตโยมดวยกำรแสดงธรรมะอนเออประโยชนตอกำรด ำเนนชวตของเขำใหถกตองตำมหลกกำรพระพทธศำสนำ แตเนองจำกมำรดำบดำเปนอภสทธชน กลำวคอ เปนบคคลพเศษทพระพทธศำสนำไดใหควำมส ำคญและยกยองโดยฐำนะเปนบรพกำรชนของบตร ภกษจงสำมำรถบ ำรงมำรดำบดำของตนอยำงคฤหสถตำมหลกทศ ๖ ไดครบทงทำงรำงกำยและจตใจโดยสำมำรถน ำปจจย ๔ ทตนไดน ำมำบ ำรงมำรดำบดำของตนได ทงนไมชอวำเปนกำรยงสทธำไทยใหตกไปและยงสำมำรถพฒนำคณภำพจตของมำรดำบดำใหสงคำขนไปดวยกำรชกชวนทำนใหปฏบตธรรมตำมสมควรแกอธยำศยททำนจะสำมำรถกระท ำได ดงนน หลกทศ ๖ จงเปนหลกธรรมส ำคญในกำรผลกดนใหมำรดำบดำของภกษผเปนบตรนนไดตงตนอยในคณธรรมขนพนฐำน ตลอดจนเปนเครองพฒนำคณธรรมขนสงใหเกดมแกตนยงๆ ขนไป โดยภกษผเปนบตรจะตองถอเอำเปนธระส ำคญในกำรน ำหลกทศ ๖ นมำปฏบตกำรจรงในชวตประจ ำวนของมำรดำบดำของตนใหไดมำกทสดดวยถอเปนภำรกจส ำคญทตนจะพงปฏบตไดโดยฐำนะเปนกตญญกตเวทชน ตลอดจนชกจงและปลกเรำใหมำรดำบดำยดถอหลกพทธธรรมมำปฏบตเพอเกอกลหนนชวตของทำนใหสงยงขนไป ๒.๕.๒ หลกพระวนย พระวนยเปนกฎกตกำทพระสงฆศกษำปฏบต กฎกตกำดำนควำมประพฤตซงสอดคลองกบวถชวตของสมำชกพระสงฆ พระวนยเออตอกำรเขำถงจดหมำยสงสดในชวตตำมทพระพทธเจำทรงวำงไว ดงนน ผปฏบตพระวนยจงชอวำเปนผสบทอดองคกรของพระสงฆ และชอวำเปนผสบทอดพระพทธศำสนำ พระพทธเจำ ทรงวำงกฎกตกำ ทรงบญญตสกขำบท ก ำหนดขอปฏบตส ำหรบพระสงฆ ซงมทงขอหำมและขออนญำต เหมอนกบกฎหมำยควบคมควำมประพฤต แบงได ๒ อยำง ไดแก พระพทธบญญต คอ ขอศกษำหรอสกขำบททมำในพระปำฏโมกข และอภสมำจำร ๑๔๕ คอ มำรยำททำงสงคมทไมมำในพระปำฏโมกข กฎกตกำ ๒ อยำง เปนอรยวนยส ำหรบพระสงฆผสละบำนเรอนแลว เปน อนำคำรยวนย๑๔๖ ทภกษในพระพทธศำสนำจะตองยดถอปฏบตอยำงเครงครด ดงนน กำรปฏบตตอมำรดำบดำ ภกษผเปนบตรจ ำตองค ำนงถงหลกพระวนยทงทเปนขอหำม (พทธอำณำ) ทงทเปนขออนญำต (อภสมำจำร) ดวย ทงน เพอเปนกำรเออเฟอตอพระวนยท

๑๔๕ อภสมำจำร หมำยถง ควำมประพฤตดงำมทประณตยงขนไป, ขนบธรรมเนยมเพอควำมประพฤตดงำมยงขนไปของพระภกษ เพอควำมเรยบรอยงดงำมแหงสงฆ. อำงใน พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต),พจนำน-กรมพทธศำสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๕๐๓. ๑๔๖ สมทธพล เนตรนมต, ผศ.ดร., ภำพชวตของพระสงฆในอรยวนย, (กรงเทพมหำนคร: บรษท นโอ ดจตอล จ ำกด, ๒๕๕๓), หนำ ๑๔๓.

๗๐

พระพทธเจำทรงวำงเปนหลกปฏบตในกำรด ำเนนชวตของสมณะไว และเพอใหวถชวตพรหมจรรยของตนด ำเนนไปอยำงมประสทธภำพ ตลอดจนเปนกำรประกำศฐำนะควำมเปนบตรบนสถำนภำพของควำมเปนภกษไดอยำงสมบรณตำมหลกกำรพระพทธศำสนำ ๒.๕.๒.๑ พทธบญญตทเปนขอหำมทำงปฏบตตอมำรดำบดำ ๑) กำยสงสคคสกขำบท ในพระวนยปฎก มหำวภงค ไดมบทบญญตเกยวกบกำรหำมไมใหภกษถกตองสมผสมำตคำม ดงนวำ “ก ภกษใด ถกรำคะครอบง ำแลว มจตแปรปรวน ถกตองกำยกบมำตคำม คอ จบมอ จบชองผม หรอลบคล ำอวยวะสวนใดสวนหนง เปนสงฆำทเสส”๑๔๗ ในสกขำบทน ค ำวำ ภกษถกรำคะครอบง ำแลว หมำยควำมวำ เปนผมควำมยนด เพงเลง มจตรกใคร มจตปฏพทธ สวนค ำวำ “แปรปรวน” หมำยถง จตก ำหนดแลวชอวำแปรปรวน จตโกรธแลวชอวำ แปรปรวน จตหลงแลวชอวำแปรปรวน ค ำวำ “มำตคำม” หมำยถง ผหญงมนษยหรอสตรเพศ ไมใชพวกนำงยกษ ไมใชนำงเปรต ไมใชสตวดรจฉำนตวเมย ผหญงมนษยนน โดยทสดแมเดกผหญงทเกดในวนนน ไมตองพดถงหญงผใหญ๑๔๘ ภกษผท ำกำรเคลำคลงดวยอ ำนำจควำมก ำหนด จะพงมงเฉพำะวตถเปนตนวำ “หญง” ทำนจงจดอำบตในสกขำบทนเปน “สจตตกะ” (เปนชอของอำบตพวกหนงทเกดขนโดยสมฏฐำนมเจตนำ คอ ตองจงใจท ำจงจะตองอำบตนน) แตไมเปนอำบตส ำหรบภกษผ ไมแกลงจะถกตองกำยของสตร เชน หลกผหนง ไพลไปโดนอกผหนง ผถกตองดวยเผลอตว เชน หญงมำถกตอง ภกษตกใจผลกออกไปในทนท ผถกตองและไมรตว เชน กระทบกนในเวลำเบยดคนมำก ภกษอนหญงถกตองกอน แตไมยนดรบผสสะ อำกำรเหลำนเปนองคแหง “อนำบต” (ไมเปนอำบต) เพรำะไมมจตก ำหนด๑๔๙ อนง แมในกรณทมำตคำมเปนญำต เชน เปนมำรดำของภกษ กมพระพทธวนจฉยหำมไมใหภกษท ำกำรจบตองสมผสดวยควำมรกเสมอนแมลก ดงปรำกฏขอควำมวำ “ภกษรปหนง จบตองมำรดำดวยควำมรกฉนแมลก ทำนเกดควำมกงวลใจวำ เรำตองอำบตสงฆำทเสสหรอหนอ จงน ำเรองนไปกรำบทลพระผมพระภำคใหทรงทรำบ พระองคตรสวำ ภกษ เธอไมตองอำบตสงฆำทเสส แตตองอำบตทกกฎ”๑๕๐ สวน ในอรรถกถำเภสชชกรณวตถ ในตตยปำรำชก ทำนไดกลำววธปฏบตมำรดำบดำส ำหรบภกษไวดงนวำ “ก ถำภกษน ำมำรดำไปยงวหำร ปรนนบตอยไซร, อยำถกตอง (ตวมำรดำ) พงท ำบรกรรมทกอยำง, พงใหของเคยว ของบรโภคดวยมอตนเอง, สวนบดำ ภกษพงท ำกจทงหลำย มกำรใหอำบน ำและกำรนวด เปนตน บ ำรงดวยมอของตน เหมอนอยำงบ ำรงสำมเณร”๑๕๑

๑๔๗ ว.มหำ. (ไทย) ๑/๒๗๐/๒๙๓. ๑๔๘ ว.มหำ. (ไทย) ๑/๒๗๑/๒๙๓. ๑๔๙ สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๑, (กรงเทพมหำนคร: มหำ-มกฏรำชวทยำลย, ๒๕๓๕), หนำ ๕๘. ๑๕๐ ดรำยละเอยดใน ว.มหำ. (ไทย) ๑/๒๘๑/๓๐๙–๓๑๑. ๑๕๑ ว.มหำ.อ.(บำล) ๑/๑๘๕–๑๘๗/๕๑๐.

๗๑

จำกขอควำมอรรถกถำขำงตน ท ำใหพจำรณำเหนวำ ภกษสำมำรถน ำมำรดำบดำของตนไปปรนนบตดแลทวดได ทงยงสำมำรถบ ำรงมำรดำบดำทำงรำงกำยดวยปจจย ๔ ตำมทตนไดมำจำกศรทธำของชำวบำนได หำกแตพระวนยไดเปดชองในกำรปฏบตตอมำรดำบดำไวอยำงละเมยดละไมดวยมงประโยชนอยำงสงในชวตพรหมจรรยของภกษผเปนบตรนน โดยขอควำมอรรถกถำนมงประกำศถงสภำวกำรณทภกษสำมำรถบ ำรงมำรดำบดำของตนไดใน ๒ ลกษณะ คอ (๑) บ ำรงทำนดวยกำรใหปจจย ๔ (๒) บ ำรงทำนดวยกำรบบนวด ตลอดจนเชดตว อำบน ำให ซงทง ๒ ลกษณะดงกลำวนลวนมควำมจ ำเปนตอกำรปรนนบตมำรดำบดำใหทำนไดรบควำมสะดวกทำงกำยเปนกำรเฉพำะ โดยพระวนยเปดชองในกำรบ ำรงทง ๒ ลกษณะนแกบดำเทำนน สวนมำรดำทำนก ำหนดใหภกษผเปนบตรสำมำรถปรนนบตไดเพยงลกษณะเดยว คอ บ ำรงดวยกำรใหปจจย ๔ เปนเครองอดหนนชวตโดยไมสำมำรถปรนนบตมำรดำดวยกำรสมผส นวดเฟน บบรด เชดตว หรออำบน ำใหเหมอนอยำงบดำได เพรำะเหตวำมำรดำมเพศสภำพทมขอจ ำกดทำงพระวนยดวยเปนวตถอนำมำส๑๕๒อนไมเออตอกำรประพฤตพรหมจรรยของภกษผเปนบตรใหบรสทธ แมภกษจะถกต องดวยควำมรกอำศยเรอน๑๕๓ทวำ “ผนเปนมำรดำของเรำ” ทำนกสำมำรถปรบอำบตทกกฏแกภกษผเปนบตรไดโดยฐำนละเมดสกขำบทท ๒ แหงสงฆำทเสสกณฑวำดวยเรองกำรสมผสถกตองกำยของมำตคำม๑๕๔ อยำงไรกตำม แมมำรดำจะมเพศสภำพทภกษไมสำมำรถจบตองสมผสได แตถำเกดสภำวกำรณคบขน หรอเกดเหตสดวสยดวยสงหนงประกำรใดทท ำใหมำรดำประสพสถำนกำรณทยำกล ำบำกจนไมสำมำรถชวยเหลอตนเองได พระวนยกยงเปดชองใหภกษผเปนบตรสำมำรถปฏบตตอมำรดำไดตำมสถำนกำรณตำงๆ ดงตอไปน (๑) ถำภกษเหนมำรดำถกกระแสน ำพดไป ไมควรถกตองดวยมอทเดยว พงวำง (สง) เรอ แผนกระดำน ทอนกลวย หรอทองไมไปขำงหนำ, เมอเรอเปนตนนน ไมม, แมผำกำสำวะกควรวำงไว แตไมควรพดวำ “จงจบทผำกำสำวะน” เมอมำรดำจบผำกำสำวะแลว จงฉดมำดวยท ำในใจวำ “เรำฉดบรขำร” ถำมำรดำกลว พงไปขำงหนำๆ ปลอบโยน (๒) ถำมำรดำถกน ำพด ขนคอหรอจบมอภกษผเปนบตรโดยเรว, ภกษไมควรสลดเสยดวยกลำววำ “จงหลกไปหญงแก” ควร (ชวยสง) ใหถงบก (๓) ถำมำรดำตกหลม ตกบอไซร, ภกษพงโยนเชอกหรอผำลงไปในทนน เมอมำรดำจบเชอกหรอผำแลว พงสำวขน แตไมควรถกตองเลย๑๕๕ จำกสถำนกำรณดงกลำว ท ำใหพจำรณำเหนวำ พระวนยในแบบพทธศำสนำเถรวำทคอนขำงมควำมเครงตงและมระเบยบปฏบตทเขมงวด กวดขนเปนอยำงมำกโดยเฉพำะในกำรปฏบต

๑๕๒ วตถอนำมำส คอ วตถอนภกษไมควรจบตอง เชน รำงกำยหรอเครองแตงกำยสตร เงนทอง อำวธ เปนตน. อำงใน พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนำนกรมพทธศำสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๔๘๙. คนดรำยละเอยดใน ว.มหำ.อ. (ไทย) ๑/๓๕๗/๑๗๓–๑๗๙. ๑๕๓ เคหสตเปมะ แปลวำ ควำมรกอำศยเรอน ไดแก รกกนโดยฉนเปนคนเนองถงกน เปนญำตกน เปนคนรวมเรอนเดยวกน ควำมรกฉนพอแมลกและญำตพนอง. อำงใน เรองเดยวกน, หนำ ๕๒. ๑๕๔ ว.มหำ. (ไทย) ๑/๒๘๑/๓๐๙. ๑๕๕ ว.มหำ.อ. (ไทย) ๓/๑/๓/๑๗๓.

๗๒

ตอมำรดำเนองจำกพระวนยไดจ ำกดเพศสภำพของมำรดำวำเปนวตถอนำมำสทภกษไมสำมำรถแตะตองไดไมวำจะกรณใดๆ เนองดวยสถำนภำพเพศของมำรดำยอมมควำมไมเออเฟอตอกำรประพฤตพรหมจรรยของภกษ อนเปนหนทำงบรสทธและเปนหนทำงหลดพนจำกทกขตำมหลกกำรพระพทธศำสนำ และขอปฏบตดงกลำวน ทำงพระวนยยงท ำใหชวยปดชองอนอำจจะเกดจำกควำมเขำใจผดของสำธำรณชนในกำรเหนพฤตกรรมของภกษผเปนบตรปฏบตตอมำรดำของตนอกดวย ดงนน วตถประสงคของพระวนยในกรณทภกษไมสำมำรถแตะตองสมผสรำงกำยมำรดำของตนไดน จงม ๓ ประกำร คอ (๑) เพอเออเฟอตอพระวนย (๒) เพอควำมบรสทธแหงกำรประพฤตพรหมจรรย (๓) เพอปองกนควำมเขำใจผดจำกบคคลทวไปทไดเหนภกษแสดงพฤตกรรมตอมำรดำของตนในกรณตำงๆ อยำงไรกตำม แมบทบญญตทำงพระวนยจะคอนขำงมควำมเขมงวด กวดขนเนองดวยยดถอหลกกำรสงสดในพระพทธศำสนำเปนส ำคญ แตกยงเปดชองและใหควำมส ำคญตอกำรปฏบตตอมำรดำโดยเฉพำะในสถำนกำรณคบขนทมำรดำไมสำมำรถชวยเหลอตวเองได แตทงนภกษผเปนบตรจะตองมปฏภำณไหวพรบในกำรชวยเหลอมำรดำใหไดรบควำมปลอดภยจำกสถำนกำรณทเลวรำยดงกลำวโดยจะตองค ำนงถงขอก ำหนดหรอบทบญญตทำงพระวนยแลวปฏบตใหสอดคลองกบพระวนยอยำงประสำนกลมกลนดวยมงประโยชนสงสดในวถชวตพรหมจรรยของภกษเองเปนส ำคญ เขมกะ (พระสธรรมเมธ) ไดแสดงทศนะในกำรทภกษผเปนบตรจะพงปฏบตและแสดงทำทตอมำรดำบดำไววำ “แมลกบวชเปนพระภกษสงฆแลว จะบณฑบำตมำเลยงพอแมกไมปรบอำบตโดยเฉพำะขอน ถำเปนพอ ลกเปนพระภกษจะบบนวด อำบน ำ ปอนขำว ปฏบตใหทำนเหมอนกบสำมเณรปฏบตตอพระภกษกได ถำเปนแมพระองคทรงอนญำตใหเลยงดไดคลำยบดำ แตจะตองตวแมไมไดเทำนน”๑๕๖ จำกขอควำมดงกลำว ไดแสดงใหเหนชดถงกำรทภกษผเปนบตรจะพงกระท ำกำรบ ำรงมำรดำบดำไดครอบคลมทกดำน โดยเฉพำะทำงดำนรำงกำย สำมำรถบ ำรงมำรดำบดำดวยปจจย ๔ หรอจะกระท ำกำรบบนวด อำบน ำ ปอนขำว ปอนน ำ ตลอดจนสำมำรถท ำกำยบรหำรตำงๆ เพอสขภำวะทดของมำรดำบดำ สรปกคอปฏบตดแลมำรดำบดำไดเหมอนอยำงบ ำรงสำมเณร เพยงแตภกษผเปนบตรจะถกเนอตองตวมำรดำไมไดเทำนนดวยมขอบงคบและเปนขอจ ำกดทำงพระวนยทภกษจะตองยดถอปฏบตเพอท ำพรหมจรรยทเปนหลกกำรสงสดของตนใหบรสทธเปนเปำหมำยส ำคญ ดงนน หำกพจำรณำเฉพำะในกรอบควำมคดหรอกระบวนทศนของพระพทธศำสนำเถร -วำทซงเครงครดในวนยประเพณเปนหลก อำจมเงอนไขหยมหยมบำงประกำรทเปนอปสรรคตอกำรตอบแทนคณมำรดำบดำ โดยเฉพำะมำรดำ วนยไดตกรอบไวคอนขำงเครงตงจนถงคบแคบ ในทศนะของสตรนยม ดเหมอนจะมกำรลกลนกนทำงเพศสภำพระหวำงมำรดำกบบดำ อำจท ำใหมทศนคตดำนลบตอพระพทธศำสนำวำมทำทกดข สรำงควำมเลอมล ำ ไมเทำเทยมกนทำงเพศ แตทงนขอใหเขำใจวำทำทหรอวตถประสงคของพระวนยนนทพระพทธเจำทรงวำงไวเปนหลกกำรนน ไมไดมงไปทกำรย ำย ขมข หรอกดกนทำงเพศสภำพ แตทงน พระองคทรงบญญตพระวนยเปนกรอบปฏบตแกภกษในพระศำสนำกเพอเปนฐำนแหงกำรประพฤตพรหมจรรยอยำงบรสทธ บรบรณอนเปนปจจย

๑๕๖ เขมกะ (พระสธรรมเมธ), หนำทของคน, พมพครงท ๕๐, (กรงเทพมหำนคร: โรงพมพธรรมสภำและสถำบนบนลอธรรม, ๒๕๕๖.), หนำ ๑๓๑.

๗๓

ส ำคญในกำรน ำผประพฤตไปสหนทำงแหงควำมหมดจดเพอควำมหลดพนจำกวฏฏทกขไดอยำงมประสทธภำพมำกยงขนเปนส ำคญเทำนน ๒) อวนทยบคคล ในคมภรมงคลตถทปน ไดแสดงคณคำของกำรปฏบตบ ำรงมำรดำบดำของภกษและคฤหสถไวดงนวำ “บรรดำคฤหสถและบรรพชตเหลำนน คฤหสถ พงบ ำรงมำรดำบดำแมดวยกำรนมสกำร บรรพชตพงบ ำรงดวยสกกำระอยำงเดยว, จรงอย แมภกษ พงบ ำรงมำรดำบดำแท, เพรำะโทษในกำรบ ำรงนไมม”๑๕๗ จำกขอควำมทกลำวมำ ท ำใหทรำบวำ วธกำรบ ำรงมำรดำบดำของบตร มอย ๒ ลกษณะ คอ (๑) กำรบ ำรงดวยกำรนมสกำร ไดแก กำรแสดงควำมเคำรพ นอบนอม และกรำบไหว และ (๒) กำรบ ำรงดวยสกกำระ ไดแก กำรบ ำรงดวยปจจย ๔ ซงผทถอกำรบ ำรงมำรดำบดำในลกษณะนม ๒ สถำนภำพเชนเดยวกน ไดแก (๑) บตรผเปนคฤหสถ และ (๒) บตรผเปนบรรพชต โดยบตรผเปนคฤหสถสำมำรถบ ำรงมำรดำบดำไดทง ๒ วธ คอบ ำรงดวยกำรนมสกำรและสกกำระ สวนบตรผเปนบรรพชตอนญำตใหท ำกำรบ ำรงมำรดำบดำไดเพยงวธเดยว คอ กำรบ ำรงดวยสกกำระ หมำยถง กำรบ ำรงมำรดำบดำดวยปจจย ๔ ไดแก เครองนงหม (จวร) อำหำร (บณฑบำต) ทอยอำศย (เสนำสนะ) ยำรกษำโรค (คลำนเภสช) ตลอดจนสงของเครองใชตำงๆ ทจ ำเปนตอกำรด ำเนนชวตของมำรดำบดำตำมทตนไดมำเทำนน ไมมระเบยบปฏบตหรอธรรมเนยมในอรยวนยทภกษจะสำมำรถท ำกำรบ ำรงมำรดำบดำดวยกำรนมสกำร กลำวคอ กำรกระท ำอญชล กำรกรำบไหว ตลอดจนกำรแสดงควำมเคำรพตำงๆ ทงนดวยถอวำภกษเปนผทรงคณธรรมขนสงและมเพศสภำพทสง (อดมเพศ)กวำเพศของคฤหสถ จงเปนเหตใหภกษไมสำมำรถท ำกำรเคำรพหรอกำรอภวำทใดๆ ตอบคคลผไมทรงเพศสภำพเชนเดยวกนกบตนได แมวำผนนจะเปนมำรดำบดำของตนกตำม อยำงไรกตำม ธรรมเนยมปฏบตในกำรแสดงควำมเคำรพตอมำรดำบดำส ำหรบภกษนบเปนขอหำมทถอปฏบตมำตงแตสมยพทธกำล ดงมเนอควำมปรำกฏในคมภรอรรถกถำ ขททกนกำยดงนวำ เมอครงพระผมพระภำคเจำประทบอย ณ กรงกบลพสด กำรสนทนำไดเกดขนแกศำกยะ ทงหลำยวำ “ผบรรลโสดำบนกอน ยอมเปนผแกกวำผบรรลโสดำบนภำยหลงโดยธรรม เพรำะฉะนน ภกษผเปนโสดำบนภำยหลง พงกระท ำกจทงหลำยมกำรอภวำทเปนตน แก คฤหสถผบรรลโสดำบนกอน” ภกษผบณฑบำตเปนวตรรปหนง ไดฟงกำรสนทนำนนจงกรำบ ทลแดพระผมพระภำคเจำ พระผมพระภำคเจำทรงหมำยควำมวำ “ก ชำตนเปนอยำงหนง เพศ เปนวตถพงบชำ” พระพทธองคจงตรสวำ “ดกอนภกษทงหลำย ถำอนำคำมเปนคฤหสถไซร อนำคำมผคฤหสถนน พงกระท ำกจทงหลำยมกำรอภวำทเปนตน แกสำมเณรแมผบวชในวน นน” เมอจะทรงแสดงคณพเศษของภกษแมผเปนโสดำบนภำยหลง มคณใหญยงกวำคฤหสถผ บรรลโสดำบนกอนอก จงตรสพระคำถำน เพอทรงแสดงธรรมแกภกษทงหลำย มใจควำมวำ “นกยงมสรอยคอเขยว บนไปในอำกำศ ยงสควำมเรวของหงสไมไดในกำลไหนๆ ฉนใด คฤหสถ ท ำตำมภกษผเปนมน สงดเงยบ เพงอยในปำไมได ฉนนน”

๑๕๗ตตถ คหนำ นมกำเรนป มำตำปตโร อปฏ ำตพพำ ปพพชเตน สกกำเรเนว ภกขนำป ห มำตำปตโร อปฏ ำตพพำ ว, น เหตถ โทโส ฯ มงคล. (บำล) ๑/๓๐๑/๒๗๖., มงคล. (ไทย) ๑/๒/๓๐๑/๒๐๙.

๗๔

พระพทธด ำรสน มอรรถำธบำยวำ “นกยงบนไปในอำกำศนมหงอนซงเกดทศรษะ และมสรอยคอเขยวทคอเชนทอนแกวมณ นกยงนนยอมไมถงแมเสยวท ๑๖ ดวยควำมเรวของสวรรณหงส ในบรรดำหรตหงส ตมพหงส กำฬหงส ปำกหงส และสวรรณหงส แมสวรรณหงสยอมบนไปไดพนโยชนบำง หมนโยชนบำง โดยครเดยว สวนนกยงนอกนไมปรำกฏวำสำมำรถ แตหงสและนกยงแมทงสองกเปนสตวนำด เพรำะควำมเปนสตวทนำด ฉนใด, คฤหสถแมบรรลโสดำบนกอน กฉนนน ยอมเปนผทนำดดวยมรรคทศนะแมกจรง, ถงอยำงนนแล คฤหสถนน ท ำตำมภกษผบรรลโสดำบนภำยหลงกด ผมภำวะอนเทยงตรงนำด ดวยมรรคทศนะกด ดวยเชำวไมได ถำมวำ ดวยเชำวไหน, ตอบวำ ดวยเชำวคอวปสสนำญำณในมรรคเบองสง เพรำะญำณนนของคฤหสถเปนของชำ เพรำะควำมเปนญำณทยง ดวยควำมยงมบตรและภรรยำเปนตน สวนญำณของภกษเปนของเรว เพรำะควำมยงนนถกสำงแลว, เนอควำมนนน พระผมพระภำคเจำทรงแสดงแลวดวยบทนวำ ผเปนมน สงดเงยบเพงอยในปำ กภกษผเสกขมนน สงดเงยบดวยกำยวเวกและจตวเวก และเพงอยในปำเปนนตยดวยลกขณำรมมณป-นชฌำนวเวก และฌำนเหนปำนนของคฤหสถจะมแตทไหน”๑๕๘ ดวยเหตผลดงกลำวมำน จงไมมธรรมเนยมปฏบตในกำรกระท ำควำมเคำรพตอบคคลผเปนคฤหสถส ำหรบภกษในพระพทธศำสนำ แมวำคฤหสถผนนจะเปนผมสถำนะทำงสงคมชนสง เชน เปนมำรดำบดำ ญำตผใหญ หรอเปนพระรำชำมหำกษตรยผเปนใหญในแผนดน ตลอดจนเปนผด ำรงอยในคณธรรมขนสงเปนพระอรยบคคลตำมล ำดบชนกตำมท ทงนเนองจำกวำเพศสภำพของคฤหสถนนไมเออเตมทตอกำรปฏบตธรรมขนสงไดอยำงสมบรณเทำกบเพศสภำพของภกษจงมควำมเขำใจกนวำเพศคฤหสถเปนหนเพศซงมเพศสภำพทต ำ (ดำนรองรบคณธรรม) กวำเพศบรรพชตซงจดเปนอดมเพศ อกทงเปนพระพทธบญญตขอหำมทภกษไมควรกระท ำกำรกรำบไหวตออนปสมบน๑๕๙และผหญง คอมำตคำม๑๖๐ ซงนบเปนหนงใน ๑๐ จ ำพวกทพระพทธเจำไดตรสไวในพระวนยปฎก จฬวรรค ไดแก ๑. ภกษผอปสมบทกอนไมควรไหวภกษผอปสมบทภำยหลง ๒. ไมควรไหวอนปสมบน ๓. ไมควรไหวภกษนำนำสงวำส ผแกกวำแตไมใชธรรมวำท ๔. ไมควรไหวมำตคำม ๕. ไมควรไหวบณเฑำะก ๖. ไมควรไหวภกษผก ำลงอยปรวำส ๗. ไมควรไหวภกษผควรแกกำรชกเขำหำอำบตเดม ๘. ไมควรไหวภกษผควรแกมำนต ๙. ไมควรไหวภกษผก ำลงประพฤตมำนต

๑๕๘ ข.ส.อ. (ไทย) ๔๖/๑/๕/๕๓๗–๕๓๙. ๑๕๙ อนปสมบน หมำยถง ผยงมไดอปสมบท ไดแก คฤหสถและสำมเณร (รวมทงสกขมำนำ และสำม- เณร), ผมใชภกษหรอภกษณ. อำงใน พระพรหมคณำภรณ (ป.อ.ปยตโต) , พจนำนกรมพทธศำสน ฉบบประมวล-ศพท, หนำ ๔๙๒. ๑๖๐ มำตคำม แปลวำ ผหญง, เพศหญง, กลมสตร, พวกผหญง ค ำไทยใชวำ แมบำน, มำตคำมในพระ-วนย หมำยถง หญงมนษยทงหมด โดยทสดแมเปนเดกหญงแรกเกด แตไมรวมยกษ เปรต และสตวดรจฉำนเพศเมย.อำงใน พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙), พจนำนกรมเพอกำรศกษำพทธศำสน “ค ำวด”, หนำ ๗๗๖.

๗๕

๑๐. ไมควรไหวภกษผควรแกอพภำน๑๖๑ จำกพระพทธบญญตดงกลำว ท ำใหทรำบไดวำ ภกษในพระพทธศำสนำไมควรแสดงควำมเคำรพหรออำกปกรยำใดๆ อนเปนไปหรอเขำขำยกำรกระท ำควำมเคำรพ เชน กำรประนมมอ หรอกำรสกกำระ นบนอบ หรออภวนทนำกำรใดๆ ทงสนตอคฤหสถในทกๆ รปแบบ ไมวำคฤหสถนนจะด ำรงอยในสถำนะทำงสงคมสงขนำดไหน หรอทรงภมธรรมชนใดกตำม เนองดวยคฤหสถเหลำนนทรงเพศสภำพคอหนเพศทมรปแบบในกำรด ำเนนชวตทไมปลอดโปรงเทำกบภกษผด ำรงเพศสภำพคออดมเพศซงมรปแบบวถชวตทเกอกลตอกำรประพฤตพรหมจรรยอนบรสทธซงมจดหมำยคอกำรถำงทำงเปนเครองไปสพระนพพำนไดยอดเยยมกวำรปแบบชวตของเพศฆรำวำส ดงนน หลกกำรปฏบตดงกลำวนจงก ำหนดวตถประสงคโดยเขำใจถงหลกกำรบญญตพระวนยวำเหตใดภกษจงไมควรกรำบไหวอนปสมบน หรอมำตคำม (มำรดำบดำ) แมวำทำนเหลำนนจะด ำรงอยในภมธรรมขนสงกตำมทไดเปน ๓ กรณ คอ (๑) เพอเออเฟอตอพระวนย (๒) เพอยกยอง เชดชรปแบบวถชวตของภกษ และ (๓) เพอประกำศสถำนภำพของภกษเชงอตลกษณดวยรปแบบกำรด ำเนนชวตเพอควำมพนทกข อยำงไรกตำม ผวจยมควำมเหนวำ หำกภกษผเปนบตรมควำมประสงคจะแสดงควำมเคำรพตอมำรดำบดำ กสำมำรถกระท ำไดในรปแบบทเปนนำมธรรม โดยกำรนอมระลกถงอปกำรคณทมำรดำบดำไดกระท ำตอตนในฐำนะเปนบรพกำรผท ำสงทท ำไดยำกยงแลวนอมกรำบอภวนทนำกำรนบถอ และบชำคณควำมดของมำรดำบดำดวยควำมบรสทธใจ และยดถอทำนเปนแบบอยำงปฏบตในฐำนะผเสยสละก ำลงกำยก ำลงใจทมอทศชวตเพอลกจนสำมำรถน ำควำมดงำมเหลำนนมำปฏบตจรงในชวตประจ ำวนเพอพฒนำตนเปนบคคลทสมบรณตอไป และเมอภกษผเปนบตรปฏบตไดอยำงนอยเปนประจ ำจนสำมำรถมองเหนคณคำทแทของควำมเปนมำรดำบดำแลว กพงประกำศ ยกยอง เชดช และสรรเสรญคณอนอเนกประกำรของมำรดำบดำใหเปนทแจงประจกษแกชนทงหลำยในวงกวำง ทงน เพอแสดงถงคณคำและควำมส ำคญของมำรดำบดำวำทำนมคณอนนตตอบตรธดำมำกมำยนกเกนทจะมผใดเสมอเหมอน และเพอเปนกำรปลกกระตนจตส ำนกภำยใน ไดแก หลกกตญญกตเวทตำธรรม ใหเกดมแกบตรธดำทงหลำยเพอนอมน ำไปปฏบตตอมำรดำบดำของตนไดจรงอยำงเปนรปธรรมในชวตประจ ำวนตำมโอกำสทจะอ ำนวย ๒.๕.๒.๒ พทธบญญตทเปนขออนญำตทำงปฏบตตอมำรดำบดำ ๑) ทรงอนญำตใหบ ำรงมำรดำบดำทำงรำงกำยและจตใจ ในมำตโปสกสตร ไดปรำกฏขอควำมพระพทธด ำรสตอนหนงวำ ภกษทงหลำย พรำหมณผเลยงมำรดำบดำคนหนง เคยเขำมำสนทนำปรำศรยแลวกลำวกะ เรำวำ พระโคดมผเจรญ ขำพเจำแล แสวงหำภกษำโดยชอบธรรม ครงแสวงหำมำโดยชอบ ธรรมแลว กเลยงมำรดำบดำดงน ขำพเจำไดชอวำท ำสงทควรหรอไม’ ภกษทงหลำย เรำตอบวำ ‘พรำหมณ ทำนชอวำท ำสงทควรท ำแลว ผแสวงหำภกษำมำโดยชอบธรรมแลวเลยงมำรดำบดำ ยอมชอวำกอสรำงบญเปนอนมำก ผนนยอมไดรบสรรเสรญในโลกน ละโลกนไปแลว ยอมบน- เทงในสวรรค ๑๖๒ภกษทงหลำย ค ำวำ“พรหม”น เปนชอของมำรดำบดำ ค ำวำ“บรพำจำรย”น เปนชอของมำรดำบดำ ค ำวำ “บรพเทพ” น เปนชอของมำรดำบดำ ค ำวำ“อำหไนยบคคล” น

๑๖๑ ว.จ. (ไทย) ๗/๓๑๒/๑๒๖. ๑๖๒ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๒๐๕/๒๙๗.

๗๖

เปนชอของมำรดำบดำ ๒ ขอนนเพรำะเหตไร เพรำะมำรดำบดำมอปกำระมำกบ ำรงเลยง และ แสดงโลกนแกบตร”๑๖๓ ภกษทงหลำย บคคลพงแบกมำรดำไวบนบำขำงหนงแบกบดำไวบนบำ อกขำงหนง แตวำผนนมอำยยนถง ๑๐๐ ป ท ำกำรบ ำรงมำรดำบดำดวยกำรนวด กำรบบและ กำรอำบน ำให และมำรดำบดำพงถำยอจจำระปสสำวะบนบำนนแล แมเชนนนกยงไมนบวำได สนองพระคณทำนไดสมบรณ, กแตวำผใดท ำมำรดำบดำใหตงอยในคณควำมดมศรทธำ ศล จำคะ และ ปญญำเปนตน ผนนชอวำไดสนองคณทำนเตมท๑๖๔ ตำมพระพทธด ำรสดงกลำว ท ำใหทรำบวำ มำรดำบดำเปนบคคลส ำคญและเปนผทรงพระคณอยำงสงทบตรธดำจะตองกระท ำตอบแทนคณ ซงในเบองตน บตรธดำพงแสวงหำปจจย ๔ โดยสจรตมำจนเจอชวตทำนเพอใหไดรบควำมสะดวกทำงกำย มเพยงเทำนน บตรธดำจะตองจดสรรหำโอกำสในกำรบมและกำรพฒนำศกยภำพภำยในของมำรดำบดำดวยกำรชกจงใหทำนนยมในกำรปฏบตคณธรรมเบองตน ไดแก ศรทธำ ศล จำคะ และปญญำ เพรำะล ำพงกำรตอบแทนคณมำรดำบดำทำงรำงกำยอยำงเดยวยงไมสำมำรถนบไดวำเปนกำรสนองพระคณอยำงสงตอมำรดำบดำไดแมจะยกทำนทงสองขนบ ำรงบนบำทงสอง กระทงทำนอจจำระปสสำวะอยอยำงนนตลอด ๑๐๐ ป กยงไมนบวำเปนกำรตอบแทนบญคณทำนอยำงสมคณคำ ททำนกลำวอยำงน อำจเปนเพรำะวำ กำรบ ำรงมำรดำบดำทำงรำงกำยสงผลเปนเพยงควำมสขเบองตนในปจจบนของทำนเทำนน หำกแตยงไมเปนไปเพอควำมสขอยำงยงยนซงสำมำรถจะตดตำมตวมำรดำบดำไปไดทงในปจจบนชำตและในสมปรำยภพภำยภำคหนำได ดงนน ในทำงพระพทธศำสนำ จงถอหลกวำ กำรบ ำรงมำรดำบดำทำงรำงกำยยงไมนบวำเปนกำรบ ำรงทำนอยำงแทจรง หำกแตจะตองบ ำรงมำรดำบดำทำงจตใจดวยกำรสรำงทพงอนประเสรฐ อนเกษมทหำไดยำกใหแกทำน โดยในเบองตน ตองเปนตนแบบทำงปฏบตทดเพอจะสำมำรถโนมนำวจตใจใหทำนเหนคณคำและคลอยตำมปฏบตดวยฉนทะกศล จำกนนกน ำพำทำนใหนยมปฏบต และเจรญในกศลธรรมทงหลำย เชน ท ำใหทำนเจรญดวยศรทธำ ศล จำคะ และปญญำ อำนสงสแหงกำรอบรมและเจรญกศลธรรมเหลำน จะสงผลอ ำนวยเปนควำมสขทแทในทกกำวยำงชวตของทำน และยงถอวำเปนหลกชยปฏบตทจะน ำพำมำรดำบดำใหประสพแตควำมเจรญ ดงำม และควำมสขไดทงในปจจบนชำตนและในสมปรำยภพภำยภำคหนำไดอยำงแทจรง และค ำวำบตรและธดำน ยงรวมไปถงบตรทเปนบรรพชตดวย หมำยถง ภกษในพระพทธ-ศำสนำ พระพทธเจำกทรงอนญำตใหสำมำรถบ ำรงมำรดำบดำของตนไดดวยวถปฏบตเดยวกนคอสำมำรถบ ำรงมำรดำบดำไดครบทง ๒ ดำน คอทำงรำงกำยและทำงจตใจ ทงนจะตองปฏบตใหเปนไปอยำงเหมำะสมและสอดคลองตำมหลกกำรพระธรรมวนย และเมอกระท ำไดอยำงน พระพทธเจำกตรสชนชมวำ “ไดท ำตำมอรยวงศประเพณทเหลำบณฑตชนไดประพฤตและปฏบตสบมำตงแตอดตจนถงปจจบน”๑๖๕จนสงผลใหไดรบกำรสรรเสรญจำกสำธชนทงหลำย ตลอดจนอ ำนวยเปนอำนสงสใหญใหไดไปบงเกดในสคตสมปรำยภพบนสวรรคเสวยทพยสมบตอนเลศตำงๆ ดวยอ ำนำจกำรบ ำรงมำรดำบดำของตนอยำงครบถวนบรบรณนน

๑๖๓ อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๓๑/๑๘๓. ๑๖๔ ดรำยละเอยดใน อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๓๔/๗๗–๗๘. ๑๖๕ มงคล. (บำล) ๑/๓๐๙/๒๘๓.

๗๗

สรปวำ กำรบ ำรงมำรดำบดำในมตทำงพระพทธศำสนำ ทำนถอหลกวำ บตรธดำไมวำจะด ำรงอยในสถำนภำพของเพศคฤหสถหรอบรรพชตกตำม ยอมสำมำรถกระท ำได ทงนจะตองปฏบตใหเปนไปอยำงสอดคลองแกสถำนภำพของตน ซงเมอพจำรณำดแลวท ำใหทรำบจดเดนในกำรบ ำรงมำรดำบดำของบตรผเปนคฤหสถและบรรพชตทแตกตำงกน กลำวคอ บตรผเปนคฤหสถนนจะเนนหนกในเรองของกำรน ำปจจย ๔ มำเกอกลอดหนนชวตของมำรดำบดำใหไดรบควำมสะดวกทำงกำยไดดกวำบตรผเปนบรรพชตเนองจำกวำมรปแบบกำรด ำเนนชวตทเอออ ำนวยตอกำรแสวงหำปจจย ๔ ตลอดจนสงอ ำนวยควำมสะดวกทำงกำยตำงๆ อนหมำยถงเครองอปโภคและบรโภคเปนภำรกจหนำทส ำคญอยำงเปนอสระในชวตประจ ำวน ในขณะทบตรผเปนบรรพชตแมไมสำมำรถจะบ ำรงมำรดำบดำของตนดวยปจจย ๔ ไดอยำงทดเทยมเทำกบบตรผเปนคฤหสถเนองจำกวำมวถชวตทขนอยกบชำวบำนในฐำนะเปนปฏคำหกด ำรงเลยงชพดวยภกษำทไดรบมำจำกศรทธำประชำชนเปนเครองหลอเลยงชวต แตกยงนบวำมสถำนภำพทเอออ ำนวยตอกำรบ ำรงมำรดำบดำทำงจตใจไดดกวำบตรผเปนคฤหสถเพรำะมรปแบบวถชวตทมงมนฝกหด พฒนำ อบรมกำย วำจำ ใจของตนเพอใหเปนผเขำถงอรรถและธรรมของพระพทธเจำเปนกจวตรประจ ำวน ดวยเหตน จงเปนกำรงำยทบตรผเปนบรรพชตจะสำมำรถโนมนำวจตใจของมำรดำบดำใหหนมำนยมและใสใจในกำรปฏบตธรรมไดดกวำบตรผเปนคฤหสถ แตทงนกจะตองมปฏภำณในกำรสรำงกศโลบำยเครองชกจงใหทำนนยมและมงปฏบตธรรมตำมอยำงตนภำยใตรปแบบวถชวตทดงำม ดงนน พนธกจในกำรบ ำรงมำรดำบดำของบตรทงผเปนคฤหสถและบรรพชตนน จงแสดงชดถงคณคำของควำมเปนผกตญญกตเวทตอบรพกำรชนไดอยำงสมบรณ ทงยงเปนกำรประกำศถงควำมสมพนธทอบอนและควำมเปนเอกภำพระหวำงมำรดำบดำกบบตรไดอยำงดเยยม แมบำงทอำจจะมขอจ ำกดในเรองของบทบำทหนำทในกำรบ ำรงมำรดำบดำของบตรทแตกตำงตำมสมควรแกสถำนภำพ แตปญหำดงกลำวยอมสำมำรถคลคลำยไดโดยไมเปนอปสคอะไรตอกำรบ ำรงมำรดำบดำมำกนกดวยมสำยใยรก สำยใยแหงควำมผกพนทเหนยวแนนยดโยงเปรยบเสมอนหวงคลองใจทมำรดำบดำไดกอสรำงขนมำเพอบตรผเปนสำโลหตนบตงแตมำปฏสนธในทองจนเตบใหญและสำมำรถจดกำรชวตตนเองไดในทสดดวยจตใจทบรสทธโดยไมมนยอะไรเคลอบแฝง ๒) ทศนะเกยวกบกำรบ ำรงมำรดำบดำของพระอรรถกถำจำรย ในคมภรอรรถกถำเภสชชกรณวตถ ตตยปำรำชกบท ปรำกฏขอควำมตอนหนงวำ “ถำภกษน ำมำรดำไปเลยงดทวด กสำมำรถปรนนบตบ ำรงไดทกอยำงทงควรใหของขบเคยวและของใชสอยดวยมอตน แตไมควรแตะตองตวมำรดำ สวนบดำภกษสำมำรถปรนนบตบ ำรงไดทกอยำง เชน นวด เฟน ใหอำบน ำ เปนตน ดจบ ำรงสำมเณร”๑๖๖ จำกขอควำมขำงตน เปนเครองบงชถงวถปฏบตทภกษสำมำรถบ ำรงมำรดำบดำของตนไดบนรปแบบวถชวตภำยใตกรอบก ำหนดทำงพระวนย และดเหมอนวำหลกปฏบตดงกลำวจะมทำทสนบสนนใหภกษสำมำรถกระท ำหนำทของบตรในกำรบ ำรงมำรดำบดำของตนโดยเนนหนกในเรองของกำรบ ำรงทำงรำงกำยไดอยำงคฤหสถซงพจำรณำได ๒ ลกษณะ คอ (๑) บ ำรงดวยปจจย ๔ (๒) บ ำรงดวยกำรนวด เฟน ตลอดจนอำบน ำให ทง ๒ ลกษณะดงกลำวน พระวนยก ำหนดใหภกษผเปน

๑๖๖ ว.มหำ.อ. (บำล) ๑/๑๘๕–๑๘๗/๕๑๐., มงคล. (บำล) ๑/๓๐๑/๒๗๖.

๗๘

บตรกระท ำตอมำรดำบดำของตนได โดยสำมำรถน ำมำรดำบดำไปบ ำรงเลยงดทวดได ทงยงสำมำรถจดหำเครองอปโภคบรโภค เชน ของขบเคยว ขำวของเครองใช ตลอดจนสงอ ำนวยควำมสะดวกตำงๆ มำจนเจอมำรดำบดำเพอเปนเครองหลอเลยงชวตทำนใหสำมำรถด ำเนนไปไดอยำงสะดวกและไมฝดเคอง ตลอดจนสำมำรถบบ เฟน นวด หรออำบน ำใหไดเพอใหทำนไดรบควำมผอนคลำยและควำมสบำยทำงกำย แตทงนทำนไมอนญำตใหภกษผเปนบตรแตะเนอตองตวมำรดำ ควรมอบหมำยใหลกศษยหรอผทมควำมนบถอในตนท ำแทน ทงนเพอปองกนควำมเขำใจผดตอผทพบเหน และเพอควำมบรสทธแหงพรหมจรรย อยำงไรกตำม ขอสรปในเรองน กคอ ภกษสำมำรถบ ำรงมำรดำบดำของตนไดทกอยำง เรมตงแตสำมำรถน ำทำนทง ๒ ไปเลยงดทพ ำนกเสนำสนะของตนแลวน ำปจจย ๔ ทตนไดมำโดยชอบมำจนเจอใหทำนไดรบควำมสะดวกทำงกำย และเมอสภำวกำรณใดมำรดำบดำเกดอำกำรปวดเมอยหรอไมมควำมสบำยทำงกำย ภกษผเปนบตรกพงบ ำบดบดำดวยมอตนไดดวยกำรนวด เฟน ดด ตลอดจนอำบน ำใหทำนได สวนภำรกจกำรนวด เฟน ตลอดจนอำบน ำใหมำรดำนนควรมอบหมำยใหผอนกระท ำแทน สรปกคอ ภกษพงบ ำรงบดำไดอยำงบ ำรงสำมเณรโดยมไดมขอจ ำกดทำงพระวนยแตอยำงใด สวนมำรดำนนกสำมำรถบ ำรงไดทกอยำงเชนเดยวกนเพยงแตจะแตะเนอตองตวไมไดเทำนน ขอควำมทวำ “ภกษพงบ ำรงบดำไดทกอยำง ดจบ ำรงสำมเณร” เปนขอเปรยบเทยบทท ำใหเหนมตในกำรบ ำรงบดำภำยใตวถชวตพรหมจรรยไดเดนชดทภกษสำมำรถปฏบตไดโดยไมตองค ำนงถงกรอบพระวนยมำกนกดวยเปนขอวตรทภกษปฏบตอยแลว ท ำใหเหนภำพทภกษจะพงกระท ำเกอกลตอบดำดวยจตใจทประกอบดวยเมตตำอนบรสทธเสมอนเกอกลตอสำมเณรดวยจตใจทกำรณย เมอเปรยบเทยบวำบดำด ำรงอยในสถำนะเหมอนสำมเณร จงกลำวไดวำบดำอยภำยใตกำรก ำกบดแลของภกษทกประกำร กลำวคอ ภกษผเปนบตรเปนผกระท ำหนำทในกำรก ำกบดแลบดำโดยตรง ดงนน ภำพทภกษจะพงปฏบตตอบดำจงเปรยบเสมอนอำจำรยปฏบตตออนเตวำสกซงจะตองคอยดแลเอำใจใสลกศษยทกดำนอยเสมอ ไมวำจะอยในสภำพเชนไรกตำม ดวยเหตผลดงกลำว ท ำใหพจำรณำเหนวำบดำเปนผทภกษผเปนบตรจะตองเขำมำเกยวของเพออปฏฐำกบ ำรงไดนำนปกำรในฐำนะอำจำรยทจะพงปฏบตตอศษยได สวนมำรดำนน ภกษผเปนบตรกสำมำรถปฏบตไดเชนเดยวกนกบบดำตำงแตวำตองระวงในเรองของกำรแตะเนอตองตวเนองจำกเพศสภำพของมำรดำมขอจ ำกดทำงพระวนย มำรดำจงมสถำนะทำงปฏบตทตำงกบบดำแคเพยงกำรถกตองตวเทำนน นอกเหนอจำกนนกสำมำรถปฏบตไดทดเทยมกนกบบดำทกประกำร อยำงไรกตำม ปจจยทเปนเครองอดหนนชวตมำรดำบดำน พระพทธองคทรงอนญำตใหภกษสำมำรถน ำปจจย ๔ ไดแก จวร อำหำร เสนำสนะ และเภสชทตนแสวงหำหรอไดมำโดยชอบมำบ ำรงมำรดำบดำของตนเพอเปนเครองหลอเลยงชวตอนเปนเหตใหมำรดำบดำไดรบควำมสะดวกสบำยทำงกำยตำมควำมเหมำะสม ซงผวจยจะไดแสดงรำยละเอยดในเนอหำขำงหนำตอไป สรปวำ กำรบ ำรงมำรดำบดำส ำหรบภกษในพระพทธศำสนำเถรวำทมพระบรมพทธำน-ญำต ใหภกษสำมำรถกระท ำไดทงทำงรำงกำยและทำงจตใจ แตทงนจะตองปฏบตใหสอดคลองกบหลกพระธรรมและพระวนย ซงถำมองในแงของจรยธรรมเหนควรจะตองน ำหลกทศ ๖ มำเปนเครองพจำรณำเพอใหภกษไดแสดงบทบำทหนำทของบตรทพงประสงคตอมำรดำบดำ ในขณะทภกษเมอปรนนบตตอมำรดำบดำโดยฐำนะบตรแลวจะตองค ำนงถงหลกพระวนยอนเปนบทบญญตส ำคญทพระ

๗๙

พทธองคทรงประทำนไวดวย ทงนเพอรกษำสถำนภำพควำมเปนภกษใหยงคงด ำเนนตอไปไดอยำงบรสทธทำมกลำงกระแสศรทธำของญำตโยมทมตอตวภกษเองและตอพระพทธศำสนำ และเพอปองกนควำมเขำใจผดของสำธชนทวไปในกรณทภกษผเปนบตรเขำไปปรนนบตตอมำรดำบดำ ตลอดจนเพอท ำควำมเขำใจอนดระหวำงศรทธำสำธชนกบตวภกษบนฐำนะทเหมำะสมดวยยดหลกพระธรรมและพระวนยเปนส ำคญ อยำงไรกตำม ในเรองกำรบ ำรงมำรดำบดำนเปนเรองทบตรผเปนบรรพชตจะตอ งใหควำมส ำคญและปฏบตใหไดอยำงเหมำะสมแมวำภกษจะมสถำนภำพเปนอนำคำรกซงมรปแบบกำรด ำเนนชวตทสวนทำงกบกระแสทำงโลกเพรำะไมยดตดหรอเกยวเนองตดพนกบกจกำรภำยในครอบครว แตดวยฐำนะควำมเปนบตรทไดตดตำมตวตนมำตงแตแรกเรมปฏสนธจนกระทงออกมำลมตำทศนำดโลกและไดรบกำรบ ำรงตำงๆ จำกมำรดำบดำผเปนบรพกำรชนจนสำมำรถพฒนำตนเปนบคคลคณภำพไดในปจจบน จงเหนเปนกำรสมควรทบตรทกคนไมวำจะด ำรงอยใสถำนภำพใดกตำมจะพงกระท ำตอบแทนคณทำนดวยจตส ำนกรในอปกำรคณทมำกลนของทำน อยำงนอยทสด เพอยดถอวถทำงตำมอยำงเหลำโบรำณกบณฑตทไดนยมประพฤตปฏบตมำแตเกำกอน และเพอปลดเปลองหนเกำทตนไดอำศยมำรดำบดำเกดมำพฒนำตนเปนคณภำพไดในทสด

๒.๖ สรป จำกเนอหำในบทท ๒ วำดวยเรองหลกค ำสอนทเกยวของกบกำรบ ำรงมำรดำบดำในพระพทธศำสนำเถรวำทตำมทกลำวมำทงหมดน ท ำใหทรำบถงควำมส ำคญของมำรดำบดำอนเปนเครองสะทอนใหเหนคณสมบต บทบำท หนำทมำรดำบดำทจะพงกระท ำตอบตรอยำงซอตรงและบรสทธใจ จำกกำรศกษำพบวำ มำรดำบดำในมตของพระพทธศำสนำม ๓ ประเภท คอ (๑) มำรดำบดำผใหก ำเนด หมำยถง หญงชำยผใหก ำเนดบตรดวยควำมรกบรสทธพรอมอปกำระเลยงด (๒) มำรดำบดำบญธรรม หมำยถง หญงชำยผมไดใหก ำเนดบตร แตอำสำรบเลยงลกของคนอนมำเปนลกของตน (๓) มำรดำบดำโดยธรรม หมำยถง หญงชำยทวไปทสำมำรถทรงคณสมบตทแทของมำรดำบดำไวไดพรอมทงสงสอนผอนใหตงอยในหนทำงทดงำม จะเหนวำมำรดำบดำทง ๓ ประเภทดงกลำวมลกษณะเดนชดทสะทอนใหเหนบทบำทส ำคญของตนทเหมอนกนและแตกตำงกนคนละดำน โดยมำรดำบดำผใหก ำเนดนนเรมแสดงบทบำทของตนนบตงตนแตบตรมำปฏสนธกระทงออกมำลมตำทศนำดโลกกคอยบ ำรงเลยงด อบรมสงสอนใหมควำมเจรญกำวหนำในกำรศกษำจนบตรสำมำรถสรำงหลกฐำนในชวตใหแกตนเองได ในขณะทมำรดำบดำบญธรรมนนสำมำรถแสดงบทบำทของตนไดทดเทยมเทำกบมำรดำบดำผใหก ำเนดทกประกำร ตำงแตตนมไดเปนผ ใหก ำเนดบตรมำเทำนน สวนมำรดำบดำโดยธรรม ถอไดวำเปนมำรดำบดำชนพเศษทพระพทธศำสนำใหกำรยกยอง เพรำะมบทบำททเดนชดในฐำนะเปนกลยำณมตรผบ ำรงเลยงดบตรโดยมงเนนทำงดำนจตวญญำณเปนส ำคญดวยใจทมเมตตำอยำงสง กลำวคอ มงสอนหลกคณธรรมส ำคญอนเออประโยชนตอกำรพฒนำคณภำพชวตใหแกบตรอยำงรอบดำนจนสำมำรถมควำมรเทำทนตอสภำวกำรณตำงๆ ตำมควำมเปนจรงทงยงปฏบตตอสรรพสงทปรำกฏเฉพำะหนำอยำงถกตองดวย กระทงทสดสำมำรถท ำใหบตรไดสรำงทพงอยำงถำวรใหแกตนเองไดอยำงยงยน

๘๐

ดงนน บทบำททมำรดำบดำทง ๓ ประเภทไดแสดงตอบตรของตนน จงนบวำเปนควำมงำมบรสทธทนำยกยองและเชดช ทงยงสะทอนใหเหนถงคณสมบตภำยในทแทของมำรดำบดำวำเปนผกระท ำอปกำระตอบตรของตนอยำงซอตรงโดยไมนยอะไรเคลอบแฝง และเปนกำรประกำศถงควำมงดงำมในฐำนะทมำรดำบดำเปนบรพกำรชนของบตร เพรำะคำทตนสำมำรถธ ำรงคณธรรมส ำคญตำงๆ ไวได เชน พรหมวหำร ๔ ตลอดจนท ำหนำทของตนไดอยำงสมบรณ ดวยเหตน พระพทธศำสนำ จงไดประกำศยกยองมำรดำบดำไวในฐำนะส ำคญตำงๆ วำ “มำรดำบดำเปรยบเหมอนพระพรหม บรพเทพ บรพำจำรย และอำหไนยบคคลของบตร”๑๖๗

จำกปฏปทำของมำรดำบดำดงกลำว ท ำใหทรำบวำ มำรดำบดำเปนผมควำมส ำคญและมคณปกำรอยำงสงยงตอบตรโดยฐำนะเปนปชนยบคคลทบตรไมควรละเลย เพกเฉย หรอทอดทง แมกระทงบตรผบวชเปนภกษกควรปรนนบตบ ำรงทำนดวยเชนกน ทงนเพรำะปรำกฏมพระบรมพทธำนญำตใหภกษสำมำรถปรนนบตหรออนเครำะหมำรดำบดำของตนไดทงทำงรำงกำยและจตใจตำมสมควรแกฐำนะ แตถงอยำงนนกจะตองปฏบตใหสอดคลองกบหลกพระวนยทพระพทธเจำทรงวำงเปนหลกกำรไวดวย เชน มพระพทธบญญตหำมมใหภกษถกเนอตองตวมำรดำ หรอประกอบธรกรรมทำงโลกแทนโยมมำรดำบดำ ทงนเพอเปนกำรเออเฟอตอพระวนย ปองกนทำงเกดแหงอำบตและสทธรรมปฏรป และเพอปองกนควำมเขำใจผดของสำธชนทวไปอนเกดมำจำกกำรปฏบตของภกษผเปนบตรเองนนอกโสตหนงดวย กระทงทสดกเพอประพฤตธรรมตำมอยำงเหลำบณฑตชนทไดปฏบตเปนแบบอยำงไวแลวนนผำนหลกธรรมส ำคญตำงๆ โดยเฉพำะหลกทศ ๖ ทเปนพนฐำนทำงปฏบตตอมำรดำบดำส ำหรบบตรทวไป ภกษผเปนบตรพงมวจำรณญำณทงควรมควำมฉลำดในกำรปรบประยกตหลกทศ ๖ นนใหเออตอกำรปรนนบตมำรดำบดำตนภำยใตสถำนภำพทตนถอครองอยำงเหมำะสม ทงนเพรำะปรำกฏมบำงขอในหลกทศ ๖ ทภกษสำมำรถปฏบตไดอยำงเตมศกยภำพ เชน ทำนเลยงเรำมำ เรำเลยงทำนตอบ หรอ เมอทำนเสยชวตไปแลวจะท ำบญอทศไปถงทำน บำงขอกไมเออตอสถำนภำพของภกษผเปนบตรอยำงทเปน เชน จกด ำรงวงศตระกล หรอ จกชวยท ำธรกจแทนทำน เพรำะกำรกระท ำดงกลำวนนหำกพจำรณำแลวกดเหมอนวำจะไมใชกจของสงฆทภกษจะสำมำรถกระท ำไดโดยตรงทงนเพรำะมพระวนยเปนเงอนไขจ ำกดบทบำทนนเอง หรอบำงขอภกษผเปนบตรจะตองอำศยควำมฉลำดและควำมสำมำรถในกำรปรบประยกตใชใหเขำกนกบสถำนภำพของตนใหไดอยำงเหมำะสม เชนขอวำ จกด ำรงตนใหเปนผสมควรแกกำรรบทรพยมรดก ขอนหำกโยมมำรดำบดำมควำมประสงคจะยกทรพยสมบตใหแกบตรผเปนภกษแลว ทำนกสำมำรถรบไดทงนเพรำะมคณสมบตภำยในอยำงครบถวนสมบรณและมกฎหมำยรองรบ หำกแตตดอยทสถำนภำพภำยนอกของควำมเปนภกษทไมเอออ ำนวยตอกำรจดกำรอยำงคลองตวเทำนน แตถงอยำงไร หำกภกษผเปนบตรมควำมประสงคจะบวชตอไปกพงออกอบำยใหโยมมำรดำบดำไดเจรญกศลโดยกำรสละทนทรพยนนเพอทะนบ ำรงพระพทธศำสนำหรอสถำนสงเครำะหตำงๆ ไดเชนเดยวกน จำกบทสรปของเนอหำในบทท ๒ น ผวจยไดมงเนนแสดงคณลกษณะและคณคำทแทของควำมเปนมำรดำบดำ ตลอดจนบทบำทหนำททมำรดำบดำปฏบตตอบตรธดำอยำงจรงใจ พรอมกนนนยงไดน ำเสนอหลกพระธรรมวนยทงทเปนขอหำมและขออนญำตในกำรปฏบตบ ำรงมำรดำบดำของ

๑๖๗ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๖๓/๑๐๗–๑๐๘.

๘๑

ภกษในพระพทธศำสนำเถรวำท ตลอดจนแนวทำงส ำคญอนๆ ทเกยวของกบกำรบ ำรงมำรดำบดำของภกษในมตตำงๆ ทงน เพอน ำหลกธรรมและแนวทำงกำรปฏบตตำงๆ ทไดวเครำะหนนไปปรบใชใหเหมำะกบสถำนภำพของภกษผเปนบตรตรงตำมแนวพระพทธศำสนำเถรวำท ซงในบทท ๓ ผวจยจะไดแสดงลกษณะและวธกำรบ ำรงมำรดำบดำของภกษในพระพทธศำสนำเถรวำทตอไป

บทท ๓

ลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษ ในพระพทธศาสนาเถรวาท

จากบทท ๒ ทผานมา ผวจยไดแสดงถงความส าคญและวถปฏบตของมารดาบดาทมตอบตรธดาตามหนาทจนสมควรไดรบการยกยองบชาอยางสงและไดรบการเลยงดทงทางรางกายและทางจตใจจากบตรอยางมจตส านกโดยเฉพาะผานบทบาทของภกษผเปนบตร พรอมกนนนผวจยยงไดแสดงหลกพระธรรมวนยทงทเปนขอหามและขออนญาตทางปฏบตตอมารดาบดาของภกษแนววเคราะหเพอน ามาปรบประยกตใชใหเหมาะสมกบสถานภาพของภกษผเปนบตรตามหลกการพระพทธศาสนาเถรวาท ในบทน ผวจยจะไดแสดงลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาในพระพทธศาสนาเถรวาท โดยจะเรมตนศกษาจากประเภทของมารดาบดาทภกษพงบ ารง ลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาทงทางรางกายและทางจตใจของภกษ วตถประสงคของการบ ารงโดยจะน าเสนอพระจรยาวตรของพระพทธเจา และปฏปทาของพระพทธสาวกทไดท าการบ ารงมารดาบดาไวในสมยพทธกาล ตลอดจนแสดงประโยชนและผลกระทบจากการบ ารงมารดาบดาทภกษจะพงไดรบ ดงมล าดบตอไปน

๓.๑ ประเภทของมารดาบดาทภกษพงบ ารง ๓.๑.๑ มารดาบดาผใหก าเนด ความสมพนธระหวางมารดาบดากบบตรธดาไดกอเกดมขนนบตงแตแรกเรมปฏสนธของบตรเกดเปนพนธกจส าคญทมารดาบดาจะพงกระท าตอบตรธดาดวยแฝงคณคาทลกซงอนสามารถแสดงออกไดทางรางกายและทางจตใจจนหลอหลอมเปนความสมพนธพเศษทเปนพลงผลกดนใหมารดาบดาเปนผกอเรมสรางและคอยผสานความรกความผกพนระหวางตนกบบตรใหเกดมขนอยางนาอศจรรย การกระท าหนาทของมารดาบดาเปนการประกาศชดถงเจตนาบรสทธทมารดาบดามตอบตรธดา รวมทงแสดงถงคณคาและฐานะส าคญหลายประการทเหลานกปราชญไดประกาศไวเฉพาะวาเปนคณสมบตพเศษของมารดาบดาโดยวดจากบทบาทและหนาทตลอดจนจตส านกภายในทมารดาบดาไดปฏบตตอบตรธดาอยางจรงใจโดยผานรปแบบทเปนนามธรรมและรปธรรมดวยดเสมอมา กลาวเฉพาะบทบาทของมารดามความสมพนธพเศษกบบตรธดาอยางลกซงเปนปฐม จะเหนไดจากการทมารดามความหวงหาอาทรบตรธดาเปนปกตธรรมดานบตงแตกอนทบตรธดาจะมาปฏสนธในครรภของตน โดยไดตงความปรารถนาอยากจะมบตรถงขนาดวาท าการบนบานศาลกลาวตอสงศกด สทธทตนนบถอเพอขอพรใหลกมาปฏสนธในครรภของตนดวยใหมสขภาพรางกายแขงแรงและมอวยวะครบ ๓๒ ประการ เปนตน และเมอทราบวาลกนอยไดมาปฏสนธในครรภของตนแลวกเกดความปตปลมใจ มความหวงใย และค านงถงสขภาพของลกนอย จงคดสรรบรโภคเฉพาะแตอาหารทดมประโยชนเพอเกดเปนอาหารพเศษสดส าหรบลกนอยในครรภ และเมอถงเวลาทลกนอยออกมาลมตาทศนาดโลก

๘๓

แลวกคอยประคบประงมเลยงดอยางใกลชดโดยมใหขาดสายตา แมในเวลาทลกนอยไดรบความไมสบายกายอนอาจเกดจากอนตรายตางๆ มสตวเลกเปนตนเบยดเบยนจนไดรบทกขเวทนารองไหจาขน มารดากมจตกรณาคอยปลกปลอบลกนอยใหไดรบความสบายดวยการรองเพลงกล อมขวญให ตลอดจนใหดมน านมเพอบรรเทาความเจบปวดของลกนอยนน ในเวลาทลก เจรญวยเตบโตวงเลนไปมาได มารดากคอยแนะน าพร าสอนสงทควรละสงทควรเจรญ คอยฝกหดพฒนาลกนอยใหมความรเทาทนตอสภาวการณตางๆ ตามความเปนจรงกระทงสงเสรมสนบสนนใหลกของตนไดเรยนศลปะวทยาสงๆ เพอประโยชนแกการประกอบสมมาอาชพในอนาคตจนลกประสพความส าเรจกเกดความปลมปตใจ และในเวลาทลกนอยมวฒภาวะเพยงพอตอการเผชญตอโลกดวยก าลงแหงสตปญญาของตนเองได กคอยเปนธระจดหาคชวตทดใหกบลก ตลอดจนมจตเปนอเบกขาไมเอาตนเขาไปกาวกายในชวตของลกดวยหวงวาใหลกไดพฒนาชวตของตนเตมตามศกยภาพทม๑ จากบทบาทหนาทดงกลาวขางตน ท าใหพจารณาเหนวามารดามความส าคญอยางยงยวดตอชวตของบตรธดาเพราะคาทตนยอมพลอทศชวตเพอลกนอยนบตงแตรวามาปฏสนธในครรภ ไดท าอปการคณตอบตรธดาอยางมหาศาลโดยหาผใดเสมอเหมอนมได คณสมบตพเศษทมารดาทรงไวไดนท าใหเหลาบณฑตมพระพทธเจาเปนตนไดท าการสรรเสรญพรอมกบประกาศฐานะส าคญส าหรบมารดาไวเปนการเฉพาะเปรยบเทยบโดยวดจากคณสมบตทมารดาไดแสดงตอบตรวา มารดาเปรยบเสมอนเปน พระพรหม บรพเทพ บรพาจารย และพระอรหนตของลก๒ มเพยงแตประกาศฐานะส าคญไวเฉพาะส าหรบมารดาเทานน แมบดากนบเขาดวยเพราะทานไดทรงคณสมบตพเศษอยางมารดาเชนเดยวกน เพยงแตวามารดารบภาระหนาทๆ หนกและยงแสดงบทบาททเดนชดโดยเฉพาะปฏสมพนธพเศษทตนไดกอสรางไวกอนการปฏสนธของลกกระทงมาปฏสนธและออกมาทศนาดโลกจนเตบใหญเปนคนมคณภาพอยางใกลชด จงท าใหนกปราชญเมธไดกลาวนยมยกยองพรอมกบประกาศเกยรตคณของมารดาทไดมคณปการตอบตรธดาอยางลกซงวา คอหญงหนงซงเกดมาในหลาโลก คอหญงหนงซงน าโชคใหโลกหลา คอหญงผใหก าเนดมนษยมา คอหญงผกมชะตาประชากร คอหญงผไดสมญามารดาบตร คอหญงผเปนเอกอตมมนษยสอน คอหญงผกอกอปรเกอเอออาทร คอหญงผไมเกยงงอนไมคลอนคลาย คอหญงผเปนมงมตรวศษฏเลศ คอหญงผพรงแพรวเพรศงามเฉดฉาย คอหญงผสรางตนแบบอนแยบคาย คอหญงผสอนคนใหไดเตมคน คอหญงผพรอมยอมพลดวยชวต คอหญงผทมอทศไมคดผล คอหญงผยอมล าบากตรากตร าตน คอหญงผสอดทนไมจนใจ คอหญงผประเสรฐสดมนษยหญง คอหญงผแทนมวลสงอนยงใหญ คอหญงผมรกจรงยงสงใด คอหญงผคาควรไดไหวบชา คอหญงผสมญญาเทวาตน คอหญงผสรางสรรคคนเพอยลคา คอหญงผอรหนตล าจรรยา คอหญงผเปนพรหมาสหนางาม คอหญงผแนบสนทอยชดใกล คอหญงผมแตใหไมไถถาม

๑ ดรายละเอยดใน มงคล (บาล) ๑/๒๙๔/๒๖๙–๒๗๑. ๒ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๖๓/๑๐๗.

๘๔

คอหญงผหวงปองปลกใหลกงาม คอหญงผเฝาตดตามความเปนไป คอหญงผเพยรสอนสงทงชวต คอหญงผสนไรจตคดแหนงหนาย คอหญงผน าโลกรอดตลอดไป คอหญงผมใชใคร “แมเราเอง”๓ จากบทกลอนดงกลาว ชใหเหนวา มารดาเปนบคคลส าคญทผเปนบตรธดาจะพงเทดทนและบชาอยางสงสดในชวตดวยส านกรถงคณคาและความเสยสละของมารดาทมตอตนนบตงแตแรกเรมปฏสนธจนออกมาทศนาดโลก พรอมกนนนยงไดสละก าลงกายก าลงใจฟมฟกเลยงดตนมาดวยความรกและความหวงใยทบรสทธดวยมความมงหวงใหตนเปนบคคลคณภาพและสามารถพฒนาตนไปสหนทางทดงามดวยตนเองในอนาคตได เมอมารดาบดาเปนผมความส าคญกบบตรธดาเชนน จงมพระบรมพทธานญาตใหบตรธดากระท าหนาทตอมารดาบดาอยางซอตรงดวยหลกปฏบตอยางนอย ๕ ประการ คอ ๑) ทานเลยงเรามา เราเลยงทานตอบ ๒) จกชวยท ากจของทาน ๓) จกด ารงวงศตระกล ๔) จกประพฤตตนใหเหมาะสมแกความเปนทายาท ๕) เมอทานลวงลบไปแลว ท าบญอทศใหทาน๔ พรอมกนนนยงทรงเนนย าใหบตรธดามจตส านกรกกตญญตอมารดาบดาโดยฐานะททานเปนบรพการผท าอปการคณอยางมหาศาลตอตนแลวกระท าตอบแทนคณทานดวยการปฏบตตนเปนคนด เคารพ เชอฟง ตลอดจนคอยบ ารงเลยงดกายใจของทานใหเบกบานอยเสมอ เมอพจารณาหลกการปฏบตหนาทของบตรธดาแลวท าใหเหนวาทานมงเนนไปทการบ ารงมารดาบดาชนดครอบคลมทงทางรางกายและทางจตใจ และดเหมอนวาหลกการปฏบตหนาทดงกลาวคอนขางจะโอนเอนน าหนกเปนการเฉพาะส าหรบบตรผทรงเพศสภาพเปนคฤหสถเนองดวยมสถานภาพทเอออ านวยตอการปฏบตหนาทดงกลาวไดเตมศกยภาพ แตทวาหลกการปฏบตหนาทของบตรธดานยงครอบคลมไปถงบตรผทรงเพศสภาพเปนบรรพชตอกดวย หากแตตองมปฏภาณ และความฉลาด สามารถจดการหนาทในการบ ารงมารดาบดาใหสอดคลองและเหมาะสมภายใตกรอบพระธรรมวนยเนองจากวาสถานภาพทตนครองมความไมเอออ านวยตอการปฏบตเทาทควร อยางไรกตาม วถปฏบตในการบ ารงมารดาบดาภายใตบทบาทหนาทของบตรผครองเพศสภาพเปนบรรพชตนน พระพทธองคไดทรงประพฤตเปนแบบอยางทางปฏบตแลว ดงจะเหนไดจากพทธจรยาทพระพทธองคเสดจไปโปรดพระพทธบดาและพระพทธมารดาเพอใหไดรบโลกตรธรรมอนเปนสมบตเลอคาสงสดทพระองคทรงเลอกสรรเพอสนองพระคณนานปการทพระองคทานทง ๒ เปนผใหการประสตแกพระองคมารวมทงทรงประกาศหลกการส าคญทบตรทกคนจะตองถอเปนหลกใหญในการปฏบตตอมารดาบดาอยางสงนนกคอหลกกตญญกตเวทตาธรรมใหสถตอยในหวใจของบตรผทงเปนบรรพชตและคฤหสถดวยการตระหนกและรคณคาในอปการคณของมารดาบดาโดยการบชาและ

๓ พระมหาสพจน วรวททส, สวดมนต ฉบบพทธมนตมงคล, พมพครงท ๑, (กาฬสนธ: ประสานการ-พมพ, ๒๕๔๙), หนา ๑๓๘. ๔ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๗๐/๒๑๒.

๘๕

ยกทานไวสงสดเหนอสงไหน ดงพทธปฏปทาทพระพทธองคทรงกระท าตอพระบดาและพระมารดาเปนแบบอยางดงตอไปน ๑. ทรงโปรดพระพทธบดา พระเจาสทโธทนะทรงสดบวา พระโอรสไดบรรลพระสมมาสมโพธญาณแลวประทบอยทกรงราชคฤห จงไดสงอ ามาตยไปทลนมนตใหเสดจมากรงกบลพสด ทรงพยายามถง ๙ ครงแตไมส าเรจ ในครงท ๑๐ ทรงสงกาฬทายอ ามาตยไปพรอมกบบรวาร ทงหมดไดออกบวชเปนพระภกษเหมอนกบคณะทตอนๆ ครนในวนเพญเดอน ๔ พระกาฬทายเถระเหนวาเปนกาลสมควรทพระทศพลจะท าการสงเคราะหพระประยรญาต๕จงเขาเฝากราบทลขอใหพระพทธเจาเสดจกรงราชคฤหเพอโปรดพระพทธบดา๖ พระเจาสทโธทนะทรงทราบวา พระโอรสเสดจมา กทรงยงดอยางมาก ทรงเลอมใสศรทธาในพระกาฬทายเถระอยางยง พระสมมาสมพทธเจาจงทรงยกยองพระเถระวา เปนผเลศในการยงราชสกลใหมความเลอมใส๗ พระพทธเจาประทบอยทนโครธาราม ของนโครธศากยะ วนแรก พระประยรญาตผใหญแสดงอาการไมเคารพ ตางมมานะทฐ พระพทธเจาทรงขจดมานะทฐดวยการแสดงปาฏหารย ราวกบวาจะทรงโปรยธลพระบาทลงบนเศยรแหงพระประยรญาตเหลานน พระเจาสทโธทนะทรงเหนเหตอศจรรยจงไดกราบไหวแลวตรสวา การไหวครงน เปนการไหวครงทสามของหมอมฉน๘ จงกราบไหวพระบาทของพระสมมาสมพทธเจา พระพทธองคจงไดตรสเวสสนตรจรยา๙ วนทสอง พระพทธองคเสดจเขาไปบณฑบาตในกรงกบลพสด พรอมดวยภกษสงฆ พระเจาสทโธทนะทรงรสกอบอาย จงเสดจออกมาขอรองมใหทรงบณฑบาต พระพทธองคไดตรสพระคาถาวา “ภกษไมควรประมาทในกอนขาวทควรยนรบ ควรประพฤตธรรมใหสจรต บคคลผประพฤต ธรรม ยอมอยเปนสขทงในโลกนและโลกหนา”๑๐ พระเจาสทโธทนะไดบรรลโสดาปตตผลแลวเสดจกลบไปยงนโครธาราม วนทสาม พระพทธองคเสดจไปเสวยภตตาหารในพระราชนเวศน ไดตรสพระคาถาวา “บคคลควรประพฤตธรรมใหสจรต ผประพฤตธรรมเปนปกต ยอมอยเปนสขทงในโลกนและโลกหนา”๑๑พระเจาสทโธทนะไดบรรลสกทาคามผล วนทแปด พระพทธองคทรงแสดงมหาธรรมปาลชาดกวาดวยกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ ตรสวา “ธรรมยอมรกษาผประพฤตธรรม ธรรมทบคคลประพฤตดแลว ยอมน าสขมาให ผฝกประพฤต ธรรม ยอมไมไปสทคต”๑๒ พระเจาสทโธทนะไดบรรลอนาคามผล๑๓

๕ ข.อป. (ไทย) ๓๓/๒๓๐/๓๒๒. ๖ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๐๕/๑๗๙–๑๘๐., ข.อป. (ไทย) ๓๓/๒๒๕–๒๓๐/๓๒๑., ข.ธ.อ. (บาล) ๑/๑๐๒. ๗ อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๒๒๕/๒๙., ข.เถร. (ไทย) ๒๖/๕๒๗–๕๓๖/๔๓๒–๔๓๓. ๘ ข.อป. (ไทย) ๓๓/๒๓๑–๒๓๒, ๒๓๗/๓๒๒–๓๒๓, ๓๔๐. ๙ ข.ชา. (ไทย) ๒๘/๑๖๕๕–๒๔๔๐/๔๔๗–๕๖๐., ข.จรยา. (ไทย) ๓๓/๖๗–๑๒๔/๗๓๖–๗๔๓. ๑๐ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๖๘/๘๕., ข.ธ.อ. (บาล) ๖/๒๘–๓๐. ๑๑ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๖๙/๘๕. ๑๒ ข.ธ. (บาล) ๒๕/๑๖๘–๑๖๙/๔๗., ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๖๘–๑๖๙/๘๕., ข.ชา.อ. (บาล) ๑/๑๓๓. ๑๓ ว.อ. (บาล) ๓/๑๐๕/๗๒.

๘๖

ในพรรษาท ๔ หลงจากออกพรรษาแลว พระเจาสทโธทนะทรงประชวรหนก พระพทธเจาเสดจมาเยยม และทรงแสดงอนจจตาทธรรมสตรวาดวยความไมเทยงของสรรพสง พระเจาสทโธทนะบรรลพระอรหตตและปรนพพาน๑๔ พระพทธองคไดจดพธพระศพของพระพทธบดา๑๕ตามจารตประเพณ๑๖ ๒. ทรงโปรดพระพทธมารดา พระนางมหายาเทว เมอใหประสตพระโอรสได ๗ วน กสวรรคตไปเกดยงสวรรคชนดสต๑๗ ในการบ าเพญพทธกจพรรษาท ๖ ณ กรงสาวตถ เมอพระพทธองคทรงแสดงยมกปาฏหารยแลว ไดเสดจไปยงภพดาวดงส พระพทธมารดาเสดจลงมาจากวมารชนดสตเพอใหพระผมพระภาคเจาทรงแสดงพระอภธรรม ๗ คมภรโปรด คอ ธมมสงคณ วภงค ธาตกถา ปคคลบญญต กถาวตถ ยมก และปฏฐาน ทรงเรมแสดงวา กสลา ธมมา, อกสลา ธมมา, อพยากตา ธมมา เปนตน ตลอดพรรษา เมอทรงแสดงพระอภธรรมจบ เทวดาทงหลายไดบรรลธรรมในระดบตางๆ สวนพระพทธมารดาไดบรรลโสดาปตตผล๑๘ การแสดงพระอภธรรมโปรดพระพทธมารดาน กลาวไดวาเปนครงแรกทพระองคทรงแสดง สาเหตทพระพทธองคทรงเลอกแสดงพระอภธรรม เพราะทรงเหนวา พระพทธมารดาทรงมอป-การคณอยางใหญหลวง หลกธรรมทน ามาแสดงจงตองมอานสงสมากเชนกน หลกธรรมในพระอภธรรม ชอวามอานสงสมาก มความลกซง บคคลผมปญญามากจงจะเขาใจได ฉะนน พระพทธองคจงทรงเลอกแสดงพระอภธรรม๑๙โปรดพระพทธมารดา จากปฏปทาทพระพทธองคทรงกระท าเปนแบบอยางน อาจกลาวไดวาเปนแนวทางปฏบตส าหรบบตรผเปนบรรพชตโดยตรงโดยพระองคทรงเนนหนกในเรองของการบ ารงทางจตใจดวยทรงถอหลกวาหมสรรพสตวทเกดมาบนโลกนลวนมจตเปนใหญ มใจเปนหวหนา ส าเรจไดดวยใจเพราะทกการกระท าทแสดงออกมาจากทางกายหรอวาจาทงดและไมดนนลวนแสดงออกมาจากสภาพจตทอบรมไวดและไมดนน๒๐ ดงนน พระพทธองคจงทรงเลอกประทานโลกตรธรรมอนเปนสมบตล าคายอดปรารถนาของสรรพสตวใหกบพระพทธบดาและพระพทธมารดาเพอสรางทพงอนประเสรฐอยางถาวรอนถอวาเปนการปลดเปลองสนองบญคณของพระองคทงสองอยางหมดสน วถปฏบตของพระพทธเจาดงกลาวมาท าใหทราบวามารดาบดาผใหก าเนดเปนผมความส าคญตอบตรธดาอยางมหาศาลควรคาทบตรทงทเปนบรรพชตและคฤหสถจะพงกระท าการ

๑๔ ข.อป. (ไทย) ๓๓/๓๑๖–๓๑๗/๔๙๖. ๑๕กรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, ชนมหาทาน เลม ๑ ภาคภาษาบาล,(กรงเทพมหานคร: หางหน-สวน สามญนตบคคลสหประชาพาณชย, ๒๕๓๐), หนา ๒๐๔, กรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ, ชนมหาทาน เลม ๒ ภาคภาษาไทย (กรงเทพมหานคร: หางหนสวน สามญนตบคคลสหประชาพาณชย, ๒๕๓๐), หนา ๒๑๓. ๑๖ ดรายละเอยดใน พระมหาสชน สชโว (สมบรณสข), “การศกษาวเคราะหเรองหลกการสงเคราะห-ญาตในพระพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต,(บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลง-กรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๔๐–๔๒. ๑๗ ข.อ. (ไทย) ๒๕/๔๒/๒๕๔–๒๕๕., ข.ธ.อ. (บาล) ๖/๗๖–๗๗. ๑๘ ข.ธ.อ. (บาล) ๖/๘๒–๘๓. ๑๙ พระมหาสชน สชโว (สมบรณสข),“การศกษาวเคราะหเรองหลกการสงเคราะหญาตในพระพทธ-ศาสนาเถรวาท”, หนา ๔๘. ๒๐ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๑/๑๑., ข.ธ.อ. (บาล) ๑/๓,๒๐,๓๓.

๘๗

ตอบแทนทงทางรางกายและทางจตใจอยางสงดวยจตส านกรกกตญญอยางซอตรงเพราะคาทมารดาบดาเปนผแสดงโลกนและเปนผใหทกสงทกอยางอนเออประโยชนตอการด าเนนชวตของบตรทงหลายอยางสตยซอและบรสทธใจ ๓.๑.๒ มารดาบดาบญธรรม ยงมมารดาบดาอกประเภทหนงเปนบคคลพเศษทมน าใจงามในการบ ารงเลยงดตลอดจนใหการอปการบตรผซงนบวาไมใชเชอสายทางก าเนดโดยตรง หากแตเปนบตรของบคคลอนทตนอาสารบเขามาอปการะเพอเลยงดใหไดรบความสบายทงทางกายและทางใจ มารดาบดาประเภทนทานไดประกาศไววาเปน “มารดาบดาบญธรรม” มฐานะเปนดงมารดาบดาของบตรตามความเปนจรง ดวยท าหนาทในการเกอกลและอนเคราะหเดกผทตนรบมาจากผอนใหเปนเสมอนลกของตนพรอมกบปลกฝงสงดงามตางๆ ใหโดยมใจของความเปนมารดาบดาทพงประสงคเปนสมฏฐานจนสามารถสรางภมคมกนและผสานความรกใหเหนยวแนนไดภายใตเปาหมายในการสรางครอบครวใหมความสมบรณ อนง อาจกลาวไดวา มารดาบดาบญธรรม นบเปนบคคลผมอทธพลตอวถชวตของบตรธดาไมแพมารดาบดาผใหก าเนดดวยสามารถธ ารงคณธรรมและหนาทของมารดาบดาตามหลกทศ ๖ ไวไดอยางสมบรณ จงถอวาทานเปนบรพการชนทบตรธดาผทไดรบการอปถมภจะตองค านงถง อปการคณแลวตอบสนองบญคณตอทานอยางเหมาะสมเพราะคาททานมความส าคญยงตอชวตและเปนผอ านวยความสขใหแกตนในทกดาน พระธรรมโกศาจารย (ปญญานนทภกข) ไดแสดงความส าคญของมารดาบญธรรมไววา “แมเลยงนนแหละส าคญกวาแมเกด เพราะคนบางคนแมเกดตายไปแลวกมคนอนมาสมครเปนแม เขาไมไดเกดเรามา แตเขาสมครมาเลยงเรา ใหความอปถมภค าชแกเรา ใหเราไดอยไดกนอยางสะดวกสบาย มความเสยสละทกอยาง เพอใหเดกนนเจรญเตบโต ความจรงคนทเปนแมเลยง ควรจะไดรบความเคารพบชามากกวาแมทไมไดเลยงเสยอกดวยซ าไป”๒๑ ขอความขางตนไดบงชชดถงบทบาทส าคญทมารดาบญธรรมมใจกรณาในการเลยงดบตรธดาบญธรรมของตนดวยใจบรสทธ โดยอาสาและสมครเขามาเลยงดดวยหวงวาตนจะเปนทพงและอ านวยประโยชนสขแกบตรธดาบญธรรมของตนไดทงทางรางกายและทางจตใจภายใตบทบาทหนาทของมารดาทพงประสงค พรอมกนนนยงเปนการประกาศถงคณคาของมารดาบญธรรมทบตรธดาพงใหความส าคญดวยการเคารพบชาทานอยางสงสดในชวต พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดแสดงคณคาของความเปนแมบญธรรมวา “แมกเปนคร ครกเปนแมได ความเปนแมม ๒ นย คอ แมโดยเปนผใหก าเนด และแมโดยธรรม แมนนตามปกตไดครบทงสองนย แตถงเราจะไมใชเปนผใหก าเนด กเปนแมโดยธรรมได คอ คณธรรมของแมมในผใด ผนนกเปนแมได ความเปนแมอยทจตใจทมคณธรรม มความรกแทจรงทเปน เมตตากรณา คณธรรมนเกดขนมาเมอไร ความเปนแมกเกดเมอนน”๒๒ จากขอความดงกลาวท าใหทราบวา พระพทธศาสนามไดจ ากดสถานะความเปนมารดาบดาไวเฉพาะส าหรบผใหก าเนดบตรธดาเทานน หากแตก าหนดไวส าหรบบคคลผมใจเปนธรรม ม

๒๑ พระธรรมโกศาจารย (ปญญานนทภกข), แม พระในบาน, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา), หนา ๓. ๒๒ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), ถาเชดชพระคณแมขนมาไดสงคมไทยไมสนความหวง, พมพ-

ครงท ๒๐, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพผลธมม, ๒๕๕๖), หนา ๑๕–๑๖.

๘๘

ความรก มความปรารถนาดทบรสทธ และสามารถปฏบตหนาทของมารดาบดาตามหลกการพระพทธศาสนาดงกลาวได ไมวาจะเปนบคคลไหนททรงคณธรรมอยางนกเปนอนเขาใจวาสามารถด ารงต าแหนงเปนมารดาบดาของบตรธดาไดเชนเดยวกน ดงนน การตอบแทนบญคณมารดาบดาบญธรรมน จงเปนภารกจส าคญทบตรธดาพงกระท าตามหลกทศ ๖ ทพระพทธเจาทรงประทานเปนหลกการปฏบตไว พรอมยงทรงเนนย าใหบตรทงทเปนบรรพชตและคฤหสถนยมเอาใจใสเลยงดกายและใจเปนพเศษเนองดวยทานเปนผใหชวตใหมดวยใจทบรสทธโดยไมนยแอบแฝงดงพทธจรยาทพระพทธองคทรงประพฤตเปนแบบอยางแหงความเปนลกทดตอพระนานางมหาปชาบดโคตมผเปนพระแมบญธรรม ดงน เสดจโปรดพระนางมหาปชาบดโคตม พระสมมาสมพทธเจาเสดจโปรดพระพทธบดา ในวนทสาม เมอเสวยภตตาหารในพระราชนเวศน ไดตรสพระคาถาวา บคคลควรประพฤตธรรมใหสจรต ผประพฤตธรรมเปนปกต ยอมอยเปนสขทงโลกนและโลกหนา๒๓ พระนางมหาปชาบดโคตมไดบรรลโสดาปตตผล ตอมา พระนางตองการถวายจวรทตงท าดวยพระองคเองอยางวรยะและอตสาหวรยะและประณตเหลอเกน๒๔เปนเหตใหพระสมมาสมพทธเจาทรงแนะน าใหถวายสงฆทานแกพระภกษสงฆ เพอประโยชนแกพระศาสนาจะไดด ารงอย ๕๐๐๐ ป พระภกษจะไมล าบากดวยปจจย ๔ และเปนประโยชนตลอดกาลนานตอพระนางผถวายดวย ในพรรษาท ๔ เมอออกพรรษาแลว พระนางมหาปชาบดโคตม พรอมดวยสากยานบรวาร ทลขอบรรพชาอปสมบทในพระธรรมวนย พระพทธเจาตรสหามถง ๓ ครง จากนน พระศาสดาเสดจไปกรงเวสาล ในพรรษาท ๕ เมอพระพทธองคประทบอย ณ กฏาคารศาลา ปามหาวน กรงเวสาล พระนางพรอมบรวาร จงปลงพระเกศา ครองผากาสายะ ถอเพศบรรพชาอทศพระพทธเจา เสดจตดตาม มาขอบวช มพระบาทพอง มพระวรกายเปอนธล มพระพกตรนองดวยน าตา ประทบยนกนแสงทซมประตภายนอกวหาร พระอานนทจงไดชวยกราบทลใหพระพทธเจาอนญาตดวยวธรบครธรรม ๘ ประการ๒๕ จากนน ทรงมพทธานญาตใหภกษอปสมบทภกษณได พระพทธเจาทรงยกยองพระมหา ปชาบดโคตมเถรวาเปนปฐมสาวกาผเปนรตตญญ๒๖ จากพทธจรยาดงกลาวเปนเครองชใหเหนวา พระพทธองคทรงใหความส าคญกบพระนางมหาปชาบดโคตมผทรงมสถานะเปนดงพระแมนมแทนพระพทธมารดาทเสดจสวรรคตภายหลงการประสตของพระพทธองคได ๗ วน ดวยทรงมงกระท าปฏการคณแกพระนางอยางจรงใจสมฐานะเปนพระพทธมารดาโดยทรงประทานสมบตอนยอดเยยมกลาวคอโลกตรธรรมใหเปนอรยทรพยอนเปนเครองปดประตอบาย ทรงมงหวงใหพระนางมแตความเจรญและความสขถาวรถายเดยวเพอสนองพระคณทพระนางทรงมพระทยบรสทธเลยงดพระองคมาแตเดม ภายหลงพระพทธองคยงไ ดทรงประทานสทธพเศษตางๆ เชนทรงประทานการอปสมบทแกพระนางปชาบดโคตมเปนภกษณองคแรก

๒๓ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๖๘–๑๖๙/๘๕., อง.เอกก.อ. (บาล) ๑/๒๓๕/๒๙๙–๓๐๒. ๒๔ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๓๗๖–๓๗๘/๔๒๔–๔๒๗. ๒๕ ว.จ. (ไทย) ๗/๔๐๒, ๔๐๓/๓๑๓, ๓๑๖–๓๒๐. ๒๖ อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๒๓๕/๓๐. ดรายละเอยดใน พระมหาสชน สชโว (สมบรณสข), “การศกษา-วเคราะหเรองหลกการสงเคราะหญาตในพระพทธศาสนาเถรวาท”, หนา ๔๓–๔๔.

๘๙

ในพระพทธศาสนา พรอมกนนนยงทรงฉลองพระราชศรทธาในการทรงแนะน าใหพระนางปชาบด-โคตมนยมในการปฏบตธรรมเพอบรรลคณธรรมขนสงๆ ขนไปอกดวย ดงนน มารดาบดาบญธรรมจงมความส าคญไมนอยกวามารดาบดาผใหก าเนดทบตรทงทเปนบรรพชตและคฤหสถควรใสใจและใหความส าคญดวยการบ ารงทานใหไดรบความสบายทางกายและทางใจตลอดจนตอยอดใหทานไดรบประโยชนสงสดตามโอกาสอ านวยทภกษผเปนบตรจะพงปฏบตไดตามสมควรแกสมณวสยภายใตกรอบก าหนดของพระธรรมวนย ๓.๑.๓ มารดาบดาโดยธรรม ลกษณะเดนชดทแสดงถงความเปนมารดาบดาของบตรธดาเปนททราบโดยทวไปเบองตนวาเปนบคคล“ผใหก าเนดและเลยงดบตรธดา”ซงลกษณะดงกลาวเปนการแสดงถงสถานภาพของมารดาบดาอยางเปนรปธรรมทแสดงออกมาจากทางรางกายเปนหลกใหญอนเปนเครองชวยใหทราบชดถงภาวะของมารดาบดาเปนเบองตน แมในทศนะของพระพทธศาสนากไดประกาศรองรบสถานภาพดงกลาวของมารดาบดาดวยเชนกน แตความจรงกมเพยงจ ากดความเปนมารดาบดาทางรางกายเพยงอยางเดยว แมสถานภาพความเปนมารดาบดากยงสามารถแสดงออกทางจตใจไดดวยลกษณะทมใจเมตตา และมใจกรณาบรสทธตอบคคลทกผหรอบคคลทตนเกยวของ ตลอดจนแสดงคณสมบตและความสามารถพเศษทตนม เชน ชแนะประโยชนทควรถง แสดงขอหามทควรละ ตลอดจนชกน าในการท าความดโดยตนเองกเปนหลกและเปนตนแบบอยางปฏบตทดเพอสรางแรงบนดาลใจและเปนทเจรญศรทธาในการชกพาใหนยมปฏบตในการเจรญกศลและสงดงามทเปนประโยชนในระดบปจเจกบคคลตามโอกาสอ านวย จงปรากฏฐานะส าคญอกอยางวาเปนดง “มารดาบดาโดยธรรม”ของผทตนอนเคราะห สวนผทไดรบความอปถมภนนกจะตองปฏบตและส านกในอป-การคณและตอบแทนคณอยางเหมาะสมจนปรากฏฐานะพเศษเปน “บตรโดยธรรม” ในระบบสงคมคฤหสถ ภาวะของความเปนมารดาบดาโดยธรรมนยอมสามารถแสดงออกไดในรปลกษณะทมความเออเฟอเกอกลและอนเคราะหกนในฐานะท เปนเพอนมนษยดวยกนแตถงกระนนกจะตองกระท าการณอยางผเสยสละดวยความบรสทธใจโดยไมมนยอะไรแอบแฝง และซอนเรนเพอหวงผลประโยชนบางอยางไมทางใดกทางหนง ในขณะทผทไดรบอปการะกพงตระหนกและส านกรในบญคณของทานแลวกระท าตอบแทนตามสมควรแกการณ สวน ในระบบสงคมสงฆ พระพทธเจาทรงแสดงภาวะความเปนมารดาบดาโดยธรรมทสามารถแสดงออกได ๒ ทาง คอ ทางรางกายและทางจตใจ ซงแตละลกษณะนนพระองคทรงวางเปนกรอบปฏบตไว โดยทรงมอบอ านาจหนาทใหสงฆปกครองกนภายใตขอก าหนดและระเบยบปฏบตตามหลกพระธรรมวนย เชน นบถอกนตามล าดบพรรษา กลาวคอแตละอารามหรอแตละพนทๆ มพระภกษอยรวมกนเปนจ านวนมากจะตองมพระผปกครองดแลพระนวกะผใหมและจะตองคอยอบรม สงสอนระเบยบปฏบตและขอบงคบตางๆ เชน การนงหมทรงจวร การบณฑบาต มรรยาทในการขบฉน และอนๆ ทเปนจารตและธรรมเนยมปฏบตทเหมาะสมแกสมณสารป พระผปกครองทคอยท าหนาทก ากบดแลความเปนไปทางรางกายของนวกะภกษ ตลอดจนเปนผปกครอง สอดสอง เพงโทษ ปองกนความเสอมทรามและความหมนหมองในทางประพฤตพรหมจรรย คอยอบรม และชโทษอนเปนทางทควรละ และสงเสรมคณในทางทควรเจรญน

๙๐

ปรากฏฐานะตามพระบรมพทธานญาตวา “อปชฌาย๒๗” มหนาทปกครองภกษทมฐานะเปน “สทธวหารก”โดยหลกปฏบตเบองตน พระพทธองคทรงใหอปชฌายตงจตในสทธวหารกเหมอนบตร และใหสทธวหารกตงจตในอปชฌายเหมอนบดา๒๘ทงนเพอใหสทธวหารกมความเคารพรก ย าเกรง และเลอมใสตอพระอปชฌายผเปนดงบดาทางธรรมทคอยฝกหดพฒนาตนไปสหนทางทดงาม ทงยงหามปรามตนจากความชวเหตททานบ าเพญสทธวหารกวตรแกตนอยางนอย ๔ ประการ คอ (๑) เอาธระในการศกษา (๒) สงเคราะหดวยบาตร จวร และบรขารอนๆ (๓) ขวนขวายปองกนหรอระงบความเสอมเสย เชน ระงบความคดจะสก เปลองความเหนผด (๔) พยาบาลเมออาพาธ๒๙ และตนกพงปฏบตอปชฌายวตรตอทานอยางนอย ๖ ประการ คอ (๑) เอาใจใสปรนนบตรบใช (๒) คอยศกษาเลาเรยนจากทาน (๓) ขวนขวาย ปองกน หรอระงบความเสยหาย เชน ความคดจะสก ความเหนผด เปนตน (๔) รกษาน าใจของทาน (๕) มความเคารพ เชน จะไปไหนบอกลาไมเทยวตามอ าเภอใจ และ (๖) เอาใจใสพยาบาลเมอทานอาพาธ๓๐ ตามสมควรแกสภาวการณทตนจะพงปฏบตได อนง รปแบบการเกอกลกนระหวางอาจารยกบอนเตวาสกนกมหลกการปฏบตเดยวกนกบอปชฌายทจะพงปฏบตตอสทธวหารกของตนทกประการดงไดกลาวแลวขางตน ทาททภกษในสงคมสงฆเกอกลกนภายใตระบบการปกครองทพระพทธเจาทรงวางเปนหลกการปฏบตเชนนท าใหความสมพนธระหวางพระมหาเถระผท าหนาทปกครองกบพระผนอยผอยภายใตการปกครองแนนแฟนขนและยงเปนบอเกดแหงความสามคคอนเปนพลงสรางสรรคในการขบเคลอนใหกจการพระศาสนาด าเนนไปไดอยางเขมแขงและมประสทธภาพ พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข) ไดแสดงทศนะเกยวกบมารดาบดาทางจตใจไวอยางนาสนใจวา “บดามารดาทางฝายวญญาณ เปนการเกดแหงจตใจ คอจตใจทมนเหมอนกบหบอยนน มนบานออกมา จตใจทมดมนอยมความสวางไสวขน ผทชวยใหมการเกดทางวญญาณน จะเปนมารดากได เปนครอาจารยกได เปนพระสงฆกได๓๑

ขอความนชใหเหนวา การเปนมารดาบดาโดยธรรมสามารถเปนไดในทกสถานภาพ หากแตจะตองประกอบดวยคณสมบตพเศษทเปนผมความสามารถสรางสามญส านกพเศษใหเกดขนภายในจตใจของผทถกอวชชาครอบง าใหไดดวยวถกระบวนการแหงพทธทศน โดยเบองตนจะตองเปนผฝกหดพฒนาตนเองมาอยางดกอนแลวสามารถท าตนใหเปนทพงของตนไดอยางยงยน ทงยงรจกวธแกปญหาชวตตลอดจนเปนผฉลาดในการใชอบายเพอการสอสารและสอนสงเพอใหไดรบผลส าเรจ

๒๗ อปชฌาย แปลวา ผเขาไปเพง คอ คอยดแลเอาใจใส คอยแนะน าพร าเตอนสทธวหารก (ลกศษย)ของตน มหนาทหลก ๒ อยาง คอ เปนผรบผดชอบและรบรองผบวชในพธบรรพชาอปสมบทและเปนผรบปกครองดแล แนะน า ตกเตอน และตดตามความของผทตนบวชให เหมอนบดาปกครองดแลบตร. อางใน พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙) พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน “ค าวด”, หนา ๑๔๐๙. ๒๘ คณะผรวบรวมและเรยบเรยง, อรยวนย, พมพครงท ๑๐, (กรงเทพมหานคร: พมพท หจก.สามลดา, ๒๕๕๐), หนา ๒๐๕. ๒๙ ว.จ. (บาล) ๗/๓๗๕/๑๗๔., ว.จ. (ไทย) ๗/๓๗๕/๒๔๔-๒๕๐. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๓๐. ๓๐ ว.ม. (บาล) ๔/๗๘/๗๘-๘๓, ว.ม. (ไทย) ๔/๗๘/๑๐๗-๑๑๒. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๕๗๑. ๓๑ พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข), พระพรหมของลก, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา), หนา ๙.

๙๑

ตามทตองการ ทงนคณสมบตทกลาวมาลวนมความจ าเปนตอการเปนผจดประกายทางความคดจนสรางจดก าเนดทางธรรมแกปยชนทงทางฝายโลกและทางฝายธรรมทยงถกความมดคออวชชาครอบง าเพอยบยงไมใหด าเนนไปสหนทางชวตทดงามได ดงนน บทบาทหรอหนาทโดยตรงของมารดาบดาโดยธรรมน จะตองเปนผคอยใหความร ความเขาใจทถกตอง ทงยงสามารถสรางหลกสมมาทศนะอนเปนวถทางแหงปญญาแกปยชนเหลานนใหมความตนรดวยการเขาถงสจจะคอความจรงของธรรมชาตตามทตนปฏบตมาจนเขาเหลานนสามารถตอยอดและพฒนาตนใหหลดพนจากความมดบอดคออวชชาทกดกนตนมาอยางยาวนานไดอยางเดดขาดได วถทางหลดพนจากอวชชานเปนจดหมายสงสดทมารดาบดาโดยธรรมจะมอบใหกบบตรของตนดวยหวงวาจะใหดมอมตธรรมนเพอใหจตของบตรไดสมผสกบความปลอดโปรงโลงเบาสบายและเปนอสระจากความทกขกองกเลสทงหลายอนเปนสาเหตแหงการบอนท าลายชวตอยางไมสนสด บทบาทของมารดาบดาโดยธรรมทปรากฏน โดยมากมกปรากฏในรปแบบการด าเนนวถชวตทางธรรมโดยมพระพทธเจาทรงเปนแบบอยางปฏบตสงสด ดงจะเหนไดจากพทธกจ๓๒ ทพระพทธองคผทรงกอปรดวยพระมหากรณาธคณนานปการทรงสงขายคอพระญาณของพระองคไปอยางไมมประมาณเพอตรวจสอบอชฌาสยอนเหมาะแกการตรสรโลกตรธรรมของเหลาเวไนยกรในชวงเวลาใกลสาง เมอทรงก าหนดรจนทราบชดถงอชฌาสยของสรรพสตวผควรแกการตรสรแลวจงไดเสดจไปโปรดเพอใหไดรบมรรคผลตามสมควรแหงอนทรยทผ ฟงธรรมเทศนาไดสงสมมาจนส าเรจเปนพระอรยบคคลชนตางๆ บางกเปนพระโสดาบน เปนพระสกทาคาม เปนพระอนาคาม ตลอดจนเปนพระอรหนตตามล าดบ จงกลาวไดวาผทบรรลเปนพระอรยบคคลขนตางๆ นน ชอวาเปนทายาทแหงธรรมโดยตรงเปนบคคลคณภาพสงสดทพงประสงคในทศนะของพระพทธศาสนาและยงเปนก าลงส าคญในการประกาศพระสทธรรมใหแพรหลายดวยมงหมายใหพระพทธศาสนามความมนคงอยางยงยนนานสบไปได อนง ผทบรรลเปนพระอรยบคคลขนตางๆ ไดนนพระพทธเจาตรสเรยกวา “พทธบตร” หรอ “ธรรมโอรส ไดแก บตรโดยธรรม” และพระพทธองคทรงมกมพระด ารสตรสรบสงหาผทเปนพระอรยบคคลดวยวลทออนโยนแฝงดวยพระเมตตาอนบรสทธวา “บตรของเรา”อยเสมอ ชวนใหผทถกเรยกหาไดเกดความโสมนส ความเบกบานใจ และความอบอนใจในพระมหากรณาธคณทพระพทธองคไดตรสยกยองและใหความส าคญแกตนโดยฐานะเปนบตรโดยธรรมของพระองค พรอมกนนนพระองคยงทรงเปนผรบรองความประพฤตและปองกนความเสยหายของทานผบรรลเปนพระอรยบคคลขนตางๆ นนดวยทรงเขาใจอยางถองแทวาพระโอรสของพระองคมใจบรสทธเพราะด ารงคณธรรมอยางพระอรยะจงไมเปนผเบยดเบยนใครๆ และใครๆ กไมควรเบยดเบยนเพราะจะถกตองโทษมหนตเสวยวบากกรรมอนไมนาปรารถนาทงในปจจบนและในอนาคต

๓๒ พทธกจ หมายถง กจทพระพทธเจาทรงบ าเพญเปนประจ าวนแตละวนม ๕ อยาง คอ ๑. ปพพณเห ปณฑปาตญจ เวลาเชาเสดจบณฑบาต ๒. สายณเห ธมมเทสน เวลาเยนทรงแสดงธรรม ๓. ปโทเส ภกขโอวาท เวลาค า ประทานโอวาทแกเหลาภกษ ๔. อฑฒรตเต เทวปญหน เทยงคนทรงตอบปญหาเทวดา ๕.ปจจสเสว คเต กาเล ภพพาภพเพ วโลกน จวนสวางทรงตรวจพจารณาสตวทสามารถและทยงไมสามารถบรรลธรรมอนควรจะเสดจไปโปรดหรอไม. อางใน พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๖๘.

๙๒

จากเหตผลดงกลาวจงเปนเครองชชดวา พระพทธเจาทรงด ารงต าแหนงเปนพระมารดาและพระบดาโดยธรรมของสรรพสตวโดยเฉพาะผทบรรลเปนพระอรยบคคลขนต างๆ ดวยทรงมอปการคณอยางมหาศาลตอทานเหลานนเพราะทรงกอปรเกอดวยพระทยบรสทธและทรงกระท าพทธกจตางๆ โดยมงประโยชนสงสดแกสรรพสตวทงหลายเพอใหเขาถงภาวะความหลดพนและพบกบบรมสขทแทจรงในชวต ดงนน พระอรยบคคลผเปนธรรมโอรสของพระพทธเจาจงบ าเพญประโยชน ๒ ประการ คอ (๑) ประโยชนสวนตน (๒) ประโยชนสวนรวม โดยทานผเปนอรยบคคลขนเสขะ๓๓กมงพฒนาตนใหบรรลคณธรรมสงๆ ขนไปแลวน ามาถายทอด ชแจง แถลงไขใหแกผฟงไดรบประโยชนไมมากกนอย ในขณะททานผบรรลคณธรรมขนสงกลาวคอเปนพระอรหนตผชอวาอเสกขะ๓๔ มภารกจอยางเดยวคอมงบ าเพญประโยชนสวนรวมดวยการการประกาศวถชวตพรหมจรรยใหแพรหลายขยายอยางกวางขวางเพอเปนประโยชนแกสงคมโดยรวมและเพอความด ารงมนแหงพระพทธศาสนา สรปวา มารดาบดาทง ๓ ประเภททกลาวมา มบทบาทในการแสดงหนาทๆ แตกตางกนตามสถานภาพของตน กลาวโดยเฉพาะบทบาทหนาทระหวางมารดาบดาผใหก าเนดกบมารดาบดาบญธรรมนมรปแบบการท าหนาทแตกตางในเรองของการใหก าเนดบตรโดยตรง แตสามารถท าหนาทบ ารงเลยงดบตรของตนทางรางกายและทางจตใจไดครบถวนเหมอนกน โดยภกษผเปนบตรจะตองตระหนกรในอปการคณของทานเหลานนดวยจตส านกทดและตอบแทนคณทานดวยการเลยงกายเลยงใจทานใหไดรบความสขตามสมควรแกสมณวสย ในขณะทมารดาบดาโดยธรรมนน ไดแสดงบทบาททเดนชดคอคอยเปนผอบรม สงสอน ตลอดจนปรบเปลยนพฤตกรรมเพอพฒนาจตใจของภกษผเปนบตรใหไดรบความโปรงโลงเบาสบายจนเปนอสระจากตณหาและกองกเลสทงหลาย นบเปนผมอปการคณอยางสงทภกษผเปนบตรจะตองท าปฏการะตอบแทนคณดวยการบ าเพญประโยชนอยางนอย ๒ ประการ คอ (๑) ประโยชนสวนตน และ (๒) ประโยชนสวนรวม โดยพฒนาตนใหบรรลความดงามขนสง และน าสงทตนร เขาใจ และปฏบตจนไดรบผลประจกษทตนกอนแลวมาเผยแผ ขยายออกไปสสาธารณชนอยางไมมประมาณ ทงนเพอเปนการประกาศเจตนารมณในการเกอกลสรรพสตวใหไดรบผลทพงประสงคตามอชฌาสยของทานผใหก าเนดทางธรรมนนเปนส าคญ และเพอเปนการประกาศกตญญกตเวทตาธรรมตอทานผใหก าเนดทางธรรมอยางสมฐานะและคาควรกบพนธกจททานปฏบตตอตนโดยมงประโยชนสงสดแกตนถายเดยวดวยความบรสทธใจ

๓.๒ ลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษ ๓.๒.๑ การบ ารงทางรางกาย ภกษในพระพทธศาสนามลกษณะการบ ารงมารดาบดาของตนได ๒ ลกษณะ คอ (๑) ทางรางกาย และ (๒) ทางจตใจ ซงการบ ารงทางรางกายนน หมายถง การอดหนน ค าจน สงเสรมผทไดรบการบ ารงใหไดรบความสะดวกสบายทางกายทกดาน โดยวตถประสงคของการบ ารงมารดาบดา

๓๓ เสขะ ผยงตองศกษา ไดแก พระอรยบคคลทยงไมบรรลอรหตตผล โดยพสดารม ๗ คอ ทานผตงอยโสดาปตตมรรค โสดาปตตผล สกทาคามมรรค สกทาคามผล อนาคามมรรค อนาคามผล และในอรหตตมรรค, พดเอาแตระดบเปน ๓ คอ พระโสดาบน พระสกทาคาม พระอนาคาม. อางในเรองเดยวกน, หนา ๔๖๓. ๓๔ อเสกขะ ผไมตองศกษาเพราะศกษาเสรจสนแลว ไดแกบคคลผตงอยในอรหตตผล คอ พระอรหนต. อางในเรองเดยวกน, หนา ๕๒๖.

๙๓

ทางรางกายนมงเนนไปทการท าใหมารดาบดาไดรบความสะดวกกายในการด าเนนชวตดวยปจจย ๔ คอ เครองนงหม อาหาร ทอยอาศย ตลอดจนยารกษาโรค ซงในพระวนยไดเปดชองใหภกษผเปนบตรสามารถน าปจจย ๔ ทตนแสวงหามาไดดวยหลกสมมาอาชวะมาอดหนนจนเจอชวตของมารดาบดาใหไดความสะดวกตามอตภาพ และพงสงเคราะหหรอแนะน าทานดวยการท ากายภาพ หรอการบรหารรางกายเพอใหทานมสขภาพแขงแรง มก าลงกายทด และไรโรคภยเบยดเบยนตามอยางจรยาของบณฑตชนทปฏบตเปนแบบอยางไว ดงพระพทธพจนทวา มารดาบดาผอนเคราะหประชา ทานเรยกวาพรหม บรพเทพ บรพาจารย และอาหไนยบคคล ของบตรทงหลาย เพราะเหตนน บณฑตทงหลาย พงนมสการและสกการะมารดาบดานน ดวย ขาว น า ผา ทนอน การอบกลน การใหอาบน า และการช าระเทา เพราะการปฏบตมารดาบดา อยางนน บณฑตทงหลายยอมสรรเสรญเขาในโลกน เขาละไปแลว ยอมบนเทงในสวรรค”๓๕ ดงนน การบ ารงมารดาบดาทางรางกายน ผวจยจะมงกลาวเฉพาะปจจย ๔ ทใชเปนเครองมอในการบ ารงมารดาบดาของภกษผเปนบตร ทงน เพอจะแสดงชนดของแตละปจจยวา มลกษณะเปนอยางไร พรอมกบแสดงพระบรมพทธานญาตทมพระกระแสรบสงใหภกษสามารถน าปจจย ๔ มาบ ารงมารดาบดาตามหลกพระธรรมวนยได ซงผวจยจะไดน าเสนอตามล าดบตอไปน ๓.๒.๑.๑ การดแลเรองเครองนงหม (จวร๓๖) ในพระวนยปฎก จวรขนธกะ ไดกลาวถงเรองราวในสมยพทธกาลทภกษใหผาจวรแกมารดาบดาไววา สมยนน จวรเกดขนแกภกษรปหนงหลายผน และภกษนนประสงคจะใหผานนแกมารดาบดา ภกษทงหลาย จงน าเรองนไปกราบทลพระผมพระภาคใหทรงทราบ พระผมพระภาครบสงวา ภกษทงหลาย เมอภกษใหดวยกลาววา ‘เปนมารดาบดา’ เราจะวาอะไร ภกษทงหลาย เรา อนญาตใหใหแกมารดาบดา แตภกษไมพงท าสทธาไทย (ของทใหดวยศรทธา) ใหตกไป รปใด ท าใหตกไป ตองอาบตทกกฏ”๓๗ จากพระพทธด ารสดงกลาว ท าใหเหนสภาวการณและบทบาทของภกษในการบ าร งมารดาบดาดวยการแจกจายผาจวร โดยเฉพาะในกรณทภกษผเปนบตรมผาจวรมาก และมความตองการจะน าผาจวรนแจกจายแกมารดาบดาเพอใหทานไดยอมตดใชสอยเปนผาเครองนงหมกายและใชเปนเครองปองกนบรรเทาความหนาวและคลายความรอน ตลอดจนใชเปนเครองปกปดอวยวะอนกอใหเกดความละอายของตน อนง ปรากฏการณดงกลาวนเปนทโจทยกนในวงกวางของบรรดาภกษผไดรบรเหตการณ และสาเหตทหมภกษโจทยกนนนอาจเปนเพราะมความเขาใจกนโดยมากวารปแบบวถชวตของภกษในสมยพทธกาลนนยงไมมความนยมในเรองของการอนเคราะหญาตโยมดวยปจจย ๔ จนความทราบถงพระพทธเจา พระพทธเจาไมไดตรสต าหนแตประการใด แตกลบทรงประทานสาธการ พรอมทงมพระกระแสรบสงใหภกษสามารถบ ารงมารดาบดาดวยการแจกจายผาจวรไดดวย

๓๕ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๖๓/๑๐๗–๑๐๘. ๓๖ จวร หมายถง ผาทใชนงหมของพระภกษในพระพทธศาสนา ผนใดผนหนง ในจ านวน ๓ ผนทเรยก วา ไตรจวร คอผาซอนนอกหรอผาทาบซอน (สงฆาฏ) ผาหม (อตตราสงค) และผานง(อนตรวาสก).อางในพระพรหม-คณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๖๓. ๓๗ ว. ม. (ไทย) ๕/๓๖๑/๒๓๒.

๙๔

ทรงมงถงความส าคญของมารดาบดาและอนวตรตามอรยะประเพณทเหลาบณฑตชนไดนยมประพฤตและปฏบตสบตอกนมา แตทงน การกระท าดงกลาวของภกษนนจะตองไมขดกบจารตประเพณวถชวตของสมณะดวยวาจะตองกระท าการณดงกลาวอยางเหมาะสมกลาวคอไมใหหรหราฟงเฟอ หรออฟจนเกนไปดวยส านกรถงคณคาและพลงศรทธาของชาวบานทน าผาจวรทงละเอยด ทงหยาบ ทงเศราหมอง ทงประณตมาถวายแกตนดวยน าพกน าแรงทบรสทธ โดยภกษผเปนบตรนจะตองค านงอยเสมอวาจะปฏบตตอทานวตถนอยางไรใหเปนประโยชนอยางคมคาและไมใหขดตอศรทธาของญาตโยม เพอไมใหเกดโทษทางพระวนยแกภกษ จงมพระพทธรบสงใหภกษบ ารงมารดาบดาดวยผาจวรโดยมขอแมวาจะตองปฏบตใหสอดคลองกบหลกพระวนย ทงนเพอใหเกดคณคาและประโยชนอยางสงตอมารดาบดาประการหนง และเพอรกษาศรทธาของชาวบานทมงถวายผาจวรแกภกษเพอใหใชสอยตามสมควรแกสมณะประการหนง ดงนน กรอบปฏบตในการรบผาจวรจากญาตโยมน จงเปนเรองออนไหวทภกษผเปนบตรจะตองมความละเมยดละไมและมปฏภาณในการจดการการแจกจายผาจวรแกมารดาบดาอยางเหมาะสมดวยมงวตถประสงคอยางนอย ๓ ประการ คอ (๑) มงปฏบตตามหลกการพระวนย (๒) มงค านงถงหนาทของบตร (๓) มงหวงรกษาน าใจและศรทธาของญาตโยมไมใหตกไปจากคณความด อยางไรกตาม ในอรรถกถาจวรขนธกะยงมอธบายอกวา “ภกษเมอให (สงของๆ ตน) แกหมญาตนอกนน (นอกจากมารดาบดา) นน ชอวา ยอมท าศรทธาไทยใหตกไปโดยแท, สวนมารดาบดา แมถาด ารงอยในราชสมบตแลว ยงปรารถนา (ปฏการะ) อย ภกษพงให”๓๘ จากขอความอรรถกถาดงกลาว ท าใหพจารณาชดวา การทภกษจะน าปจจย ๔ โดยเฉพาะผาจวรทไดรบมาจากศรทธาชาวบานไปอดหนนเกอกลชวตคนอนทนอกเหนอจากมารดาบดายอมเปนการท าลายน าใจและศรทธาของชาวบานเนองดวยผดวตถประสงคเดมทญาตโยมตงใจถวายเพอเปนปจจยสงเสรมเกอกลในชวตพรหมจรรยของภกษ แมวาบคคลคนนนจะมยศถาสงศกดขนาดไหนหากไมใชเปนมารดาบดาของภกษแลวกเปนการยากทศรทธาของญาตโยมจะด ารงมนอยในตวของภกษรปทตนมความตงใจนอมผาจวรมาถวาย และหากศรทธาของญาตโยมตกไปแลวกอาจสงผลกระทบตอระบบการด าเนนชวตของภกษโดยตรงในภาพรวมเนองดวยภกษไมมพนธกจในการประกอบสมมาอาชพเพอแสวงหาปจจย ๔ มาบ ารงเลยงดตนเองไดอยางคฤหสถเพราะขดกบหลกการของพระพทธศาสนา หากแตจะตองอาศยการอปถมภบ ารงจากคณะศรทธาญาตโยมโดยเฉพาะดานปจจย ๔ มาเปนเครองหลอเลยงชวตพรหมจรรยเพอใหสามารถประพฤตปฏบตธรรมและสบตออายพระพทธศาสนาใหมนคงอยางยงยนตอไปได ดงนน การทภกษประกาศตววา “ตองการท าศรทธาไทยใหตกไป” ดวยความตงใจหรอไมตงใจกตาม กเทากบวาเปนการประกาศการท าลายรปแบบวถชวตทเกอกลระหวางกนของบรรพชตกบคฤหสถอยางชดเจน ทงยงเปนการท าลายดลยภาพของหลกการในเรองของหนาทท บรรพชตและคฤหสถจะพงปฏบตตอกน ซงการกระท าดงกลาวนอาจจะสงผลกระทบดานลบในวงกวางท าใหเปนทมาของความขดแยงและการบอนท าลายความมนคงแหงพระพทธศาสนาในระยะยาวกเปนได

๓๘ ว. มหา.อ. (ไทย) ๕/๕๖๑–๕๖๒/๓๒๓., มงคล. (บาล) ๑/๓๐๔/๒๗๘.

๙๕

ดวยเหตผลดงกลาว จงมพทธอาณาทพระพทธเจาทรงละวางโทษแกภกษในกรณทตนท าลายศรทธาไทยใหตกไป ดวยทรงมงหวงใหภกษรจกรกษาน าใจและใหความส าคญตอศรทธาของชาวบาน และรจกในการปฏบตตอญาตโยมนอกเหนอจากมารดาบดาดวยความสจรตใจโดยไมมงหวงเพอใหเปนประโยชนแกผหนงผใดอยางผกขาด อกกรณหนง หากมารดาบดาของภกษเปนผมงคง พรงพรอมบรบรณดวยโภคสมบต บรวารสมบต และอสรยยศ ตลอดจนมสงอ านวยความสะดวกตางๆ ทเปนทงเครองอปโภคและบรโภคมากมายหลอเลยงชวต แตกลบตองการหรอรองขอใหภกษผเปนบตรน าจวรมาแจกจายแกตนซงในพระวนยกมขออนญาตใหภกษผเปนบตรสามารถปฏบตตอมารดาบดาของตนไดตามความประสงคของทาน ทงนดวยมงใหความส าคญตอมารดาบดาโดยมไดพจารณาถงวามารดาบดามขาวของเครองใชมากมายแลวจะเปนการสมควรหรอทภกษจะน าผาจวรทไดมาจากศรทธาชาวบานมาอดหนนจนเจอชวตใหมารดาบดาของตนจนมความเปนอยทอฟโอฬารกวาใครทงสน สรปวา การบ ารงมารดาบดาดวยผาจวรน เปนพระพทธประสงคทภกษสามารถปฏบตได ทงนดวยทรงมงใหความส าคญแกมารดาบดาเปนกรณพเศษ เพยงแตภกษรปนนจะตองฉลาดในการแจกจายผาจวรอยางเหมาะสมโดยไมใหเสยศรทธาญาตโยมและปฏบตใหสอดคลองกบหลกพระวนยอนเปนพทธอาณาทพระพทธองคทรงประทานไวเพอรกษาหนาทระหวางกนของบรรพชตและคฤหสถไวไดอยางมนคงอนเปนเหตน ามาซงความเจรญแหงพระพทธศาสนาในระยะยาว ๓.๒.๑.๒ การดแลเรองอาหาร (บณฑบาต๓๙) โดยปกตแลว หากภกษไดรบอาหารบณฑบาตจากคฤหสถแลว หากตนเองยงไมไดฉน หามยกอาหานนใหแกคฤหสถอน ภกษรปใดท า ทรงปรบอาบต เรยกอาหารนนวา “อนามฏฐบณฑ-บาต”๔๐ การทภกษยกอาหารบณฑบาตทตนยงไมฉนใหแกคนอน หากคนถวายทราบเรองกจะเสยศรทธา เปนการยงศรทธาไทยใหตกไป อยางไรกตาม ในเรองนมพทธานญาตไววา หากคฤหสถคนนนเปนมารดาบดาผก าลงตองการอาหาร แมตนเองยงไมไดฉน ภกษกสามารถยกอาหารบณฑบาตนนใหแกมารดาบดาได ไมเปนการยงศรทธาไทยใหตกไป๔๑ ในอรรถกถาเภสชชกรณวตถ ทานกลาวหลกส าหรบพจารณาไววา “ถามารดาบดาเปนใหญ ไมหวงตอบแทน (ปฏการะ), จะไมท าปฏการะกควร, แตถาทานทง ๒ ด ารงอยในราชสมบตแลว ยงหวงตอบแทน (ปฏการะ) อย, จะไมท าปฏการะไมควร, อนามฏฐบณฑบาต ภกษกควรใหแกมารดาบดา, แมหากจะมราคาตงกหาปณะ กไมเปนการท าศรทธาไทยใหตกไป”๔๒

๓๙ บณฑบาต แปลวา การตกลงแหงกอนขาว เปนค าเรยกกอนขาวทเขาใสลงในภาชนะทรองรบ เชน บาตร เปนตน, บณฑบาต หมายถง อาหารส าหรบถวายพระ เปนปจจยหนงใน ๔ ส าหรบพระสงฆ จะถวายโดยใสบาตรหรอใสภาชนะอนใดกเรยกเหมอนกน.อางในธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙) พจนานกรมเพอการศกษา-พทธศาสน “ค าวด”, หนา ๔๖๓. ๔๐ อนามฏฐบณฑบาต คอ อาหารทภกษบณฑบาตไดมายงไมไดฉน จะใหแกผอนทไมใชภกษดวยกนไมได นอกจากมารดาบดา. อางในพระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๘๙. ๔๑ พระราชปญญาสธ (อทย ญาโณทโย ป.ธ.๙), พระเลยงแมพอตอบแทนคณไดไหม?, หนา ๖๘. ๔๒ ว.มหา.อ. (ไทย) ๒/๑/๒/๔๓๖.

๙๖

จากขอความขางตน ชใหเหนวา มารดาบดาเปนบคคลส าคญทภกษผเปนบตรจะตองรบธระหนาทในการอปฏฐากบ ารงตามสมควรแกอตภาพเพอกระท าปฏการะกลาวคอการตอบแทนคณใหพอเหมาะสมดวยอาหารบณฑบาต แมมารดาบดาอาจมสงอ านวยความสะดวกมากมายเปนเครองหลอเลยงชวตไมไดอตคดขดสนแตประการใด แตมงน าใจในการบ ารงจากบตรผเปนภกษโดยตองการใหอปฏฐากบ ารงตนดวยอาหารบณฑบาต ภกษกพงกระท า แมวาอาหารบณฑบาตนนจะมราคามากดวยคณคาทางโภชนาการภกษกพงเอามาบ ารงมารดาบดาใหไดรบตามความประสงค เพราะการกระท าเชนนไมเปนท าศรทธาใหตกไปดวยทกคนตางรดวามารดาบดาเปนผมความส าคญตอบตรธดาเหลอคณานบ ดงนน การใหอนามฏฐบณฑบาตอนเลศแกมารดาบดานจงเปนกจทภกษผเปนบตรสามารถท าได และอาจเปนอบายเครองยกระดบจตใจของญาตโยมผมศรทธาในตวพระลกชายใหสงคาขนเพราะมความสขใจทภกษไดแสดงกตญญกตเวทตาธรรมตอมารดาบดาถงแมตนเองเปนบรรพชตกตาม โดยทสดกจะท าการอนโมทนาตอภกษผเปนบตรผบ าเพญวตรปฏบตเยยงสตบรษดวยมความจรงใจตอมารดาบดาอกดวย ในอรรถกถากลทสกสกขาบท กลาวถงการใหผลไม ดอกไมแกมารดาบดาไววา “ก ภกษเมอใหผลไมกด ดอกไมกด อนเปนของๆ ตนแกมารดาบดา น าไปใหเองกด ใหคนอนน าไปใหกด เรยกมาใหเองกด ใหคนอนเรยกมาใหกด ยอมควร, เมอจะใหแกหมญาตนอกนน ใหคนอนเรยกมาใหอยางเดยวจงควร, บรรดาวตถเหลานน เมอจะใหดอกไม ใหเพอบชาพระรตนตรยเทานน จงควร, แตใหแมแกใครๆ เพอประโยชนแกการประดบ หรอเพอประโยชนแกการบชาวตถ มศวลงค เปนตน ไมควร”๔๓ มเพยงแตอาหารบณฑบาต ประเภท ขาว น า เปนตนทภกษน าไปบ ารงมารดาบดาใหไดรบความสะดวกทางกายแลว แมกระทงผลไม หรอดอกไม พระวนยกเปดชองใหภกษสามารถน ามาบ ารงมารดาบดาได และดวยความเคารพและส านกในพระคณของมารดาบดาภกษพงมอบใหหรอเรยกมาใหดวยมอตนเอง มควรใหผ ใดผหนงมอบส งของแกมารดาบดาแทนตน ในขณะทผท เปนญาตนอกเหนอจากมารดาบดานน ใชใหคนไปเรยกมารบของเทานนจงเหมาะสม เมอพจารณาจากหลกน ท าใหเขาใจไดวา สงของทภกษรบมาจากศรทธาชาวบานเพอบ ารงมารดาบดาอยางนอยม ๓ ประเภท คอ (๑) ประเภทขาว น า (๒) ประเภทของขบเคยว และ (๓) ประเภทเครองของบชาสกการะ ทง ๓ ประเภทน ภกษพงน ามาบ ารงมารดาบดาใหเหมาะสมแกการด ารงชพในชวตประจ าวน และมงประโยชนสงสดตอการบรโภคและการใชสอยปจจยตางๆ ทภกษมอบใหแกมารดาบดาดวยหวงใชใหเปนเครองบ ารงทางกายและเสรมคณคาทางจตใจตามสมควร ฎกาวมตวโนทน ปรากฏขอความตนหนงวา “ภกษ ใหสงของแกมารดาบดาดวยคดวา ทานทง ๒ จกขายสงของนเลยงชพ ยอมควร, แตใหสงของแกหมญาตนอกนน ใหเปนของยมเทานน จงควร”๔๔ จากขอความขางตน ชใหเหนวา แมอาหารหรอสงของทภกษผเปนบตรน ามามอบเพอประโยชนแกการบรโภคหรอใชสอยตามความตองการของมารดาบดา หากสงของนนมมากเกนความจ าเปนตอการด ารงชพ พระวนยกเปดชองใหมารดาบดาสามารถแปรสภาพอาหารบณฑบาตหรอสงของทตนไดรบมาจากพระลกชายนนเปนทรพยสนหรอแลกเปลยนกบผอนเปนปจจยส าคญตางๆ

๔๓ มงคล. (บาล) ๑/๓๐๔/๒๗๘. ๔๔ ว.มหา.อ. (ไทย) ๗/๕/๒/๓๔๖., มงคล. (บาล) ๑/๓๐๔/๒๗๘.

๙๗

อนเออประโยชนตอการด าเนนชวตของตนภายใตรปแบบฆราวาสวสยได และสทธพเศษนดเหมอนพระวนยจะเปดชองเปนการเฉพาะส าหรบมารดาบดาเทานน นอกเหนอจากมารดาบดาแลวทานหาอนญาตใหภกษท าแกบคคลอนไดไม เพราะเหตวาภกษจะตองรกษาศรทธาญาตโยมทมงน าอาหารหรอสงอ านวยความสะดวกตางๆ มาถวายเพออดหนนวถชวตพรหมจรรยของภกษ ดงนน การทมารดาบดาจะน าสงของทไดรบมาจากบตรชายผเปนภกษไปขายหรอแลกเปลยนเพอแปรสภาพเปนเครองเลยงชพอ านวยความสะดวกตอการด าเนนชวตกเปนการสมควรทจะกระท าได อยางไรกตาม แมมพระบรมพทธานญาตใหภกษสามารถน าอาหารบณฑบาตมาจนเจอชวตของมารดาบดาได แตถามารดาบดาของภกษเปนผเขารตเดยรถย หรอนบถอศาสนาอนเปนพพงแลว กมพระพทธบญชามใหภกษเออเฟอตอมารดาบดานน หากฝาฝนพระองคทรงปรบโทษทางพระวนยกบภกษนนดวยอาบตปาจตตย๔๕ดวยทรงมงปองกนการตเตยนและค าปรปวาท๔๖จากพวกนกบวชนอกศาสนาและเพอใหภกษมงรกษาศรทธาของพทธศาสนกชนใหมความมนคง เขมแขงพรอมเจรญกศลบนวถชวตทดงาม กอปรกบมทศนคตทดตอพระภกษและพระศาสนาอกดวย ๓.๒.๑.๓ การดแลเรองทอยอาศย (เสนาสนะ๔๗) ในคมภรอรรถกถาเภสชชกรณวตถ ตตยปาราชกบท ปรากฏขอความตอนหนงวา “ถาภกษน ามารดาไปเลยงดทวด กสามารถปรนนบตบ ารงไดทกอยางทงควรใหของขบเคยวและของใชสอยดวยมอตน แตไมควรแตะตองตวมารดา สวนบดาภกษสามารถปรนนบตบ ารงไดทกอยาง เชน นวด เฟน ใหอาบน า เปนตน ดจบ ารงสามเณร”๔๘ จากขอความอรรถกถาขางตน ชใหเหนวา การปฏบตบ ารงมารดาบดาส าหรบภกษนสามารถกระท าทวด หรอในพนทเสนาสนะทพกอาศยของตนได เนองดวยเปนสถานทเหมาะตอการปฏบตหนาทของบตรภายใตกรอบประพฤตแหงพระธรรมวนย โดยเฉพาะอยางยงภกษผเปนบตรชายคนเดยวมศรทธาอยากบวชเปนภกษในพระพทธศาสนา กอปรทงมารดาบดายางเขาสวยชราทโรยราและมก าลงถดถอยไมสามารถชวยเหลอตนเองไดอยางสมบรณเหมอนแตกอนได การปลอยทานใหอยตามล าพงโดยมไดมผดแลอยางใกลชดอาจท าใหทานไดรบอนตรายไดไมทางใดกทางหนง ดวยเหตผลดงกลาว ท าใหพจารณาเหนวามขออนญาตทางพระวนยใหภกษสามารถน า

๔๕ ว.มหา. (ไทย) ๒/๒๗๐/๔๒๐. ๔๖ปรปวาท คอ ค ากลาวของคนพวกอนหรอลทธอน, ค ากลาวโทษ คดคาน โตแยงของคนพวกอน,หลก การของฝายอน, ลทธภายนอก, ค าสอนทคลาดเคลอนหรอวปรตผดเพยนไปเปนอยางอน. อางใน พระพรหมคณา-ภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๐๗–๒๐๘. ๔๗ เสนาสนะ แปลวา ทนอนและทนง หมายถง อาคาร สถานทซงใชเปนทพ านกอาศยหรอเปนทท ากจ กรรมของพระสงฆได และหมายถงสงทใชเปนทนง ทพง ทหนนได เชน อโบสถ วหาร ศาลา กฏ ทนอน หมอน พรม ทปนอน ผาปนง เปนตน. อางใน ธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙) พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน “ค าวด”, หนา ๑๑๕๕. ๔๘ ว.มหา.อ. (บาล) ๑/๑๘๕–๑๘๗/๕๑๐, มงคล. (บาล) ๑/๒๗๖–๒๗๗.

๙๘

มารดาบดามาปรนนบตเลยงดทวดได เพราะเหตวาวดเปนสถานทสปปายะ๔๙ ทภกษผเปนบตรจะกระท าการบ ารงมารดาบดาไดอยางสะดวก ทงนเพออนเคราะหมารดาบดาผถอวาเปนบคคลส าคญอยางยงของบตร และเพอรกษาภกษผมศรทธาใหบวชเปนภกษในพระพทธศาสนาตอไป จากขอก าหนดทเปนบทบญญตทางพระวนยอนเปนทางปฏบตททรงอนญาตใหภกษสามารถน ามารดาบดามาปรนนบตดแลทวดหรอท พกอาศยเสนาสนะไดน ท าใหทราบวา พระพทธศาสนาไดเปดกวางใหภกษสามารถปฏบตหนาทของบตรและหนาทของสมณะไปพรอมๆ กนภายใตกรอบพระธรรมวนย ดวยมความเขาใจอยางลกซงในความสมพนธระหวางมารดาบดากบบตรทมอาจแยกขาดแมบตรจะบรรพชาอปสมบทเปนภกษในพระพทธศาสนากตาม อกทงอนวตรคลอยตามอรยประเพณทเหลาบณฑตไดประพฤตและปฏบตสบมามใหเสอมถอย โดยเฉพาะอยางยงทรงมความเหนการณไกลทจะพยายามรกษาภกษผมศรทธาใหบวชเปนภกษสบอายพระพทธศาสนาตอไปไดโดยมตองเปนกงวลกบการด ารงชพของมารดาบดาผแกชราและการประกอบศาสนกจในชวตประจ าวนไปพรอมกนได อกทงเปนโอกาสอนดทภกษผเปนบตรจะไดตอบแทนคณมารดาบดาอยางสงดวยการเปนผน าทางปฏบตในการชกจงใหทานไดปฏบตธรรมตามสมควรแกธรรมในสถานทๆ เปนสปปายะเชนน จงกลาวไดวา เมอภกษผเปนบตรน ามารดาบดามาปรนนบตเลยงดทวดแลวยอมชอวาบ ารงครบทง ๒ ดาน คอทงทางกายภาพและทางจตใจไดอยางสะดวกกายและสบายใจเลยทเดยว ๓.๒.๑.๔ การดแลเรองการรกษาพยาบาล (เภสช๕๐) เนองจากเคยเกดเหตการณทภกษบางรปประกอบยารกษาโรคแกคฤหสถเพอหวงลาภสกการะ พระพทธองคจงตรสหามไมใหภกษประกอบยาแกคฤหสถ ยกเวนในกรณทจ าเปนจรงๆ แตส าหรบมารดาบดาและบคคลอนอก ๒๕ จ าพวก พระพทธองคทรงอนญาตใหประกอบยารกษาโรคไดแบงเปน ๓ กลม (แยกเปน ๒๕ พวก) โดยถอหลกวา หากคนเหลานเจบปวยหรอบาดเจบ หากเขามาวด ภกษกควรประกอบยารกษา คอ (๑) กลมคน ๑๐ จ าพวก ไดแก สหธรรมกทง ๕ (ภกษ, ภกษณ, สามเณร, สามเณร และสกขมานา), ปณฑปลาส (คนเตรยมบวช อยวดรอใหบรขารครบ), ไวยาวจกรของตน, มารดา, บดา, คนบ ารงมารดาบดา (๒) กลมญาต ๑๐ จ าพวก ไดแก พชาย, นองชาย, พหญง, นองหญง, นาหญง, ปา, อาชาย, ลง, อาหญง, นาชาย

๔๙ สปปายะ คอ ความสะดวก, ความเหมาะสม, ความเกอกล, ความส าราญ ในค าไทยใชวา สบาย. สปปายะ ในค าวดใชหมายถงสงทเหมาะสม, สงทสนบสนนเกอกลสงเสรมหรออ านวยใหเกดความสะดวกสบายเกดความ คลองตวในการเปนอย ในการท าความด. อางในพระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙) พจนานกรมเพอ-การศกษาพทธศาสน “ค าวด”, หนา ๑๐๙๐. ๕๐ เภสช แปลวา ยา, ยารกษาโรค, ยารกษาไข จดเปนปจจยส าคญทพระพทธเจาทรงอนญาตใหพระ สงฆใชได ททรงอนญาตไววาเปนเภสชตลอดกาลคอ เนยใส เนยขน น ามน น าผง น าออย ดวยทรงเหนวาทง ๕ อยาง นเปนเภสชในตว และยอมรบกนทวไปวาเปนเภสชทงส าเรจประโยชนเปนอาหารแกสตวโลกได และไมเปนอาหารหยาบ, เภสชททรงอนญาตนอกจาก ๕ อยางนนแลว ยงทรงอนญาตรากไม (มลเภสช) ผลไม (ผลเภสช) ยาผง (จณ-เภสช) ยาหยอดตา ยาชนดอนทรกษาโรคได ตลอดถงมตร คถ เถา ดน ทเรยกวา ยามหาวกฏ โดยทสดแมเนอสดและเลอดสดกทรงอนญาตไวเพอรกษาไขบางอยาง เชน ผเขา. อางในเรองเดยวกน, หนา ๗๓๒.

๙๙

(๓) กลมคนอนๆ ๕ จ าพวก คอ คนจรมา, โจร (กรณทถาไมใหยาเขาอาจท ารายได), คนรบแพ, ผเปนใหญ, คนทพวกญาตสละแลวจ าตองไป๕๑ แมในวสสปนายกขนธกะ วาดวยกจทพระพทธเจาทรงอนญาตใหภกษสามารถกระท ากจทจ าเปนไดในชวงเวลาเขาพรรษา เชน ในกรณทมารดาบดาของภกษเจบปวยไขไมสบาย ไมสามารถชวยเหลอตนเองได กมพระบรมพทธานญาตใหภกษผเปนบตรท าการรองขอตอหนาสงฆแลวบอกกลาวถงกจธระจ าเปนทตนจะพงกระท าตอมารดาบดาซงเรยกวาการท า “สตตาหกรณยะ”๕๒ ได ถงแมทานไมไดสงทตเชญไปโปรด แตกสามารถไปพกแรมคางคนเพอปรนนบตพยาบาลรกษามารดาบดาผเจบปวยนนใหไดรบความสบายทางกายและทางใจได ซงการกระท าดงกลาวนนบวาเปนภารกจส าคญทภกษสามารถกระท าไดในชวงเขาจ าพรรษา ดงมพระพทธพจนรบรองวา ภกษทงหลาย แมเมอบคคล ๗ จ าพวก คอ ภกษ ภกษณ สกขมานา สามเณร สามเณร มารดาและบดา จะไมสงทตมา เราอนญาตใหไปดวยสตตาหกรณยะได ไมจ าตองกลาวถงเมอ บคคล ๗ จ าพวกนนสงทตมา แตพงกลบภายใน ๗ วน พงไปดวยตงใจวา เราจกแสวงหาคลาน- ภต คลานปฏฐากภต หรอคลานเภสช จกถามอาการ หรอจกพยาบาล”๕๓ จากขอความขางตน ชใหเหนวา พระพทธศาสนาใหความส าคญตอมารดาบดาของภกษผเปนบตรเปนอยางมาก แมวาจะอยในชวงเขาพรรษาซงโดยปกตแลวเปนชวงทภกษไมสามารถไปพกแรมคางคนทไหนไดหากไมมธระจ าเปนทเขาขายหรออนโลมไดในระเบยบของพระวนย แตหากมารดาบดาของตนเจบปวยไขไมสบาย กมพระบรมพทธานญาตใหภกษสามารถท าสตตาหะไดเพอไปท าหนาทบตรดวยการถามไถอาการเจบปวยของทานบาง แสวงหาคลานปจจยมาพยาบาลรกษาทานเพอบ าบดทกขบ ารงสขใหกบมารดาบดาภายในพรรษาได สรปวา พระวนยไดเปดชองใหภกษสามารถกระท าการบ ารงมารดาบดาทางรางกาย ดวยปจจย ๔ แมอาจจะมเงอนไขบางประการทอาจเปนอปสคบางตอการกระท าหนาทความเปนบตรภายใตวถชวตพรหมจรรยกตามท แตภกษกสามารถใชปฏภาณในการจดสรรปจจย ๔ เพอน าไปเกอกลมารดาบดาของตนใหไดรบความสบายทางกายอยางเหมาะสม ทงนจะตองค านงถงกรอบของพระธรรมวนย เพอรกษาสถานภาพทง ๒ ประการ คอ (๑) สถานภาพความเปนภกษ และ (๒) สถานภาพความเปนบตร ใหไดอยางสมบรณภายใตกรอบการประพฤตตนใหถกตองตามหลกธรรมและวนยอยางลงตวตามเงอนไขทตนจะสามารถปฏบตได โดยค านงถงจรยธรรมทางสงคมสวนใหญทม

๕๑ ว.มหา.อ. (ไทย) ๒/๑/๒/๔๓๑. ๕๒ สตตาหกรณยะ หมายถง กจธระหรอเหตผลทภกษผจ าพรรษาสามารถไปคางคนทอนไดไมเกน ๗ วน เปนพระบรมพทธานญาตพเศษใหภกษมความจ าเปนตองไปจดท าด าเนนการสามารถไปคางคนไดโดยไมขาดพรรษา แตตองกลบมาภายใน ๗ วน นบเปนคนได ๖ คนตดตอกน, สตตาหกรณยะ ททรงอนญาตไวคอ (๑) ไปเพอฉลองศรทธาของทายกทายกาทนมนตมา (๒) ไปเพอระงบการสกของภกษสามเณรทกระสนอยากสก (๓) ไปเพอระ- งบอธกรณของภกษผตองอาบตและอยกรรมแลว (๔) ไปเพอพยาบาลรกษาสหธรรมก เชน อปชฌายอาจารย หรอภกษสามเณรทอาพาธ หรอบดามารดา ญาตพนองทเจบปวย (๕) ไปเพอซอมแซมโบสถวหารทช ารด.อางใน พระ-ธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน “ค าวด”, หนา ๑๐๗๒.

๕๓ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๙๘/๓๑๐–๓๑๑.

๑๐๐

ความนยมในการก าหนดคณคาอยางสงตอพฤตกรรมของผบ ารงมารดาบดาโดยมเวนแตสถานภาพใด จากนนกพากนยกยอง สรรเสรญแกบตรผบ ารงมารดาบดาซงรวมไปถงภกษผเปนบตรดวย ๓.๒.๒ การบ ารงทางจตใจ นอกจากมพระบรมพทธานญาตใหภกษบ ารงมารดาบดาทางรางกายดวยปจจย ๔ แลว พระพทธองคยงทรงแนะน าใหภกษตอยอดการบ ารงมารดาบดาดวยการท าใหทานด ารงอยในคณธรรมส าคญเพอเปนเครองพฒนาจตใหมคณภาพ ทงยงทรงแสดงคณคาของการตอบแทนคณมารดาบดาทางจตใจใหสมบรณตามพระพทธพจนทวา การท าตอบแทนแกทานทงสองเราไมกลาววาเปนการท าไดโดยงาย ทานทงสองคอใคร คอ มารดาและบดา ถงบตรจะมอาย ๑๐๐ ป มชวตอย ๑๐๐ ป ประคบประคองมารดาบดาดวยบา ขางหนง ประคบประคองบดาดวยบาขางหนง ปฏบตทานทงสองนนดวยการอบกลน การนวด การใหอาบน าและการบบนวด๕๔และแมทานทงสองนนจะถายอจจาระและปสสาวะลงบนบา ทงสองของเขานนแล การกระท าอยางนนยงไมชอวาอนบตรไดท า หรอท าตอบแทนแกมารดา และบดาเลย ถงบตรจะสถาปนามารดาและบดาไวในราชสมบตซงเปนเจาเหนอหวแหง แผนดนใหญทมรตนะ ๗ ประการมากมายน การกระท าอยางนนยงไมชอวาอนบตรไดท า หรอ ท าตอบแทนแกมารดาและบดาเลย ขอนนเพราะเหตไร เพราะมารดาและบดามอปการะมาก บ ารงเลยง แสดงโลกนแกบตรทงหลาย สวนบตรคนใดใหมารดาและบดาผไมมศรทธา สมาทาน ตงมน ด ารงอยในสทธาสมปทา (ความถงพรอมดวยศรทธา) ใหมารดาและบดาผทศล สมาทาน ตงมน ด ารงอยในสลสมปทา (ความถงพรอมดวยศล) ใหมารดาและบดาผตระหน สมาทาน ตง มน ด ารงอยในจาคสมปทา (ความถงพรอมดวยการเสยสละ) ใหมารดาและบดาผไมมปญญา สมาทาน ตงมน ด ารงอยในปญญาสมปทา (ความถงพรอมดวยปญญา) ดวยเหตเพยงเทานแล การกระท าอยางนนชอวาอนบตรไดท า และท าตอบแทนแกมารดาและบดา๕๕ จากพระพทธพจนขางตน ชใหเหนวา พระพทธเจาทรงประกาศหลกการสงสดในการปฏบตตอมารดาบดา โดยในเบองตน พระองคทรงใหความส าคญกบการบ ารงมารดาบดาทง ๒ ทาง คอ (๑) ทางรางกาย และ (๒) ทางจตใจ ซงการบ ารงทางรางกายนน พระพทธองคทรงมองวาเปนการกระท าขนพนฐานทบตรจะพงกระท าตอมารดาบดาโดยการบ ารงเลยงดดวยปจจย ๔ เพอใหทานไดรบความสะดวกทางกายโดยไมมความล าบากมากนกในการด าเนนชวต แมมารดาบดาด ารงอยในต าแหนงชนสงทางโลกวสยแตหวงการบ ารงจากบตรกพงปฏบตตอทานตามสมควรแกอตภาพ และเมอบตรบ ารงมารดาบดาทางรางกายไดอยางดแลวอยาพงเขาใจวาตนไดกระท าตอบแทนทานอยางสมฐานะ เพราะคาทมารดาบดาเปนผแสดงโลกน ทงยงมอปการะตอบตรอยางสงยงในชวต บตรทดกอยาพงยนดหรอหยดอยทการบ ารงมารดาบดาทางรางกายเทานน พงตอยอดการบ ารงดวยการท าใหมารดาบดาด ารงอยในคณธรรมทดงามดวย ซงการกระท าเชนน พระพทธเจาตรสวาเปนเปนยอดแหงการบ ารงทงหลายโดยทรงสรรเสรญบตรผมปฏปทาทมความคดรเรมในการน าพาใหมารดาบดาตงอยในธรรม พรอมกนนนยงตรสวาปฏปทาของบตรนนบไดวาเปนการกระท าตอบแทนบญคณอยางสงสดทบตรทดจะพงกระท าได กลาวคอ สามารถท าใหมารดาบดาของตนด ารงอยในคณธรรมทดงาม และ

๕๔ การบบนวด หมายถง การดงไปและดงมาซงมอและเทา เปนตน. อง.ทก.อ. (บาล) ๒/๓๔/๓๒. ๕๕ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๓๔/๗๗–๗๘.

๑๐๑

น าคณธรรมทตนบรรลถงมานนมาเปนเครองพฒนาจตใจใหบรรลคณธรรมขนสงขนไปตามสมควรแกก าลงแหงสตและปญญาของตน เชน ท าใหมารดาบดาด ารงอยใน สมปทา ๔ ไดแก (๑) ศรทธา (๒) ศล (๓) จาคะ และ (๔) ปญญา โดยบทบาทในการบ ารงมารดาบดาทางจตใจน ภกษผเปนบตรยอมมสถานภาพทเออตอการปฏบตเปนอยางมาก เพราะคาทตนด ารงอยในเพศสมณะผทรงคณธรรมขนสง และมวถชวตทเออตอการเจรญกศลและคณธรรมทงหลาย จงมโอกาสทจะน าพาและท าใหมารดาบดาของตนด ารงอยในคณธรรมทงหลายไดงายกวาบตรผทรงเพศคฤหสถ ดวยเหตน พระพทธองค จงทรงวางหลกการขนพนฐานในการบ ารงมารดาบดาทางจตใจดวยหลกสมปทา ๔ เพอวางไวเปนเปาหมายและหลกการปฏบตเบองตนส าหรบภกษผเปนบตรโดยฐานะทตนด ารงอยในคณธรรมขนสงและพฒนาตนตามหลกไตรสกขาจงสามารถแสดงบทบาทในการผลกดนใหมารดาบดาของตนด ารงอยในคณธรรมดงกลาวไดเปนผลเพราะคาทตนเปนอภชาตบตร๕๖

นนเอง ในล าดบตอไปน ผวจยจะไดแสดงหลกสมปทา ๔ อนถอวาเปนคณธรรมเบองตนทพระพทธเจาทรงวางเปนหลกการใหภกษผเปนบตรน าพามารดาบดาปฏบต ดงมรายละเอยดดงน ๓.๒.๒.๑ สทธาสมปทา วธปฏบตทภกษจะพงท าใหมารดาบดาไดตงอยในหลกสมปทาทง ๔ อยางมนคงนน เรมตนภกษผเปนบตรพงปลกศรทธาทถกตองตอมารดาบดากอน ทงนเพอสรางหลกการขนพนฐานในการเขาถงหลกธรรมส าคญตางๆ ขางฝายกศลจวบจนหลกสจจะตางๆ ทพระพทธเจาไดทรงประกาศไวศกษา ปฏบตใหถกตองตามจรตอปนสยของตนในอนาคตตอไป ซงหากพดถงหลกศรทธาขนพนฐานในพระพทธศาสนาทภกษจะพงใหมารดาบดาของตนไดเจรญปฏบตเพอสรางหลกสมมาทศนะทถกตองและตอยอดกศลกรรมขนสงๆ ขนไป ทานกลาวไว ๔ ประเภท คอ๕๗ ๑. กมมสทธา เชอกฎแหงกรรม ๒. วปากสทธา เชอผลแหงกรรม ๓. กมมสสกตาสทธา เชอวาสตวทงหลายมกรรมเปนของของตน ๔. ตถาคตโพธสทธา เชอปญญาตรสรของพระตถาคตเจา๕๘

หลกการของศรทธาทง ๔ ประการขางตน ภกษผเปนบตรพงใหมารดาบดาของตนไดสมาทานประพฤตเปนเบองตนของการเจรญกศลกรรมตางๆ โดย ๑) ภกษพงท าใหมารดาบดาของตนเชอในเรองของกฎแหงกรรมทมาจากกระท าของตนเองทงสนจากทวารทง ๓ คอ (๑) ทางกาย (๒) ทางวาจา (๓) ทางใจ โดยใหเขาใจวาเปนพฤตกรรมทตนแสดงออกทงฝายดและฝายชวอยางจงใจทตนเปนผก าหนดขนมาเองทงในอดต ปจจบน และอนาคต ดงพระพทธพจนตอนหนงวา “ภกษทงหลาย

๕๖อภชาตบตร หมายถง บตรทมคณสมบตสงกวาบดามารดา คอ มคณธรรมความดเหนอกวาบดามารดา, โดยตรง หมายถง บตรผมศล มกลยาณธรรม งดเวนจากบาปทจรต นบถอพระรตนตรย และหมนบ าเพญทาน รกษาศล ฟงธรรม เสยสละ มปญญาเปนสมมาทฏฐ หรอไดบรรลคณธรรมสงกวาบดามารดา. อางในพระธรรม-กตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน “ค าวด”, หนา ๑๒๕๒. ๕๗ อง.สตตก. (บาล) ๒๓/๔–๕/๓. ๕๘ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรม ฉบบประมวลธรรม, หนา ๑๔๐.

๑๐๒

เรากลาวเจตนาวาเปนกรรม บคคลจงใจแลว ยอมกระท ากรรม ทางกาย วาจา และใจ”๕๙ ๒) จากนน พงท าใหมารดาบดาไดเชอในผลของกรรม คอ เชอวาตนจะตองไดรบผลของกรรมทงฝายกศลฝายอกศลชวจากการกระท าของตนทไดประพฤตไวนนอยางแนนอนตามเหตปจจยทเหมาะสม ๓) เมอทราบชดวาตนเกดความเชอเรองกรรมและผลของกรรมแลว กพงท าใหมารดาบดามความเชอมนวาบรรดาสตวทเกดมานนลวนเกดมาดวยอ านาจกรรมของตนลวนๆ กรรมของเขาเปนผจดสรรคณภาพชวตไวแลวทงสนโดยไมมความเกยวของกบกรรมของผใดเลย ดงนน เขากเปนไปตามอ านาจของกรรมของเขา เขาท าด กจะไดด เขาท าชวกจะไดชว ไมมใครสามารถกาวลวง ละเมด หรอเสวยกรรมและผลของกรรมแทนกนได และ ๔) เมอเขาใจชดถงหลกศรทธาขนพนฐานทง ๓ ขอขางตนดวยสตปญญาทถกตองแลว กพงพฒนาศรทธาของตนใหมนคงในพระพทธเจาพรอมกบมความเชอมนวาพระพทธองคเปนผตรสรจรง เปนบรมครของสตวโลก มคณปการอยางสงยงตอสรรพสตวทงหลายดวยพระทยบรสทธ โดยสงเกตไดจากหลกธรรมทพระพทธองคทรงแสดงเปนสจจะความจรงททกคนเมอฝกหดพฒนาตนมาอยางดแลวกจะสามารถเขาถงและบรรลตามไดอยางพระองคเชนเดยวกน ๓.๒.๒.๒ สลสมปทา เมอภกษผเปนบตรพฒนามารดาบดาของตนใหมความถงพรอมดวยศรทธาทง ๔ ประการขางตนแลว กพงแนะน าเรองศล ใหแกทานดวย ทงนเพอปรบเปลยนพฤตกรรมทไมพงประสงคออกไปโดยเฉพาะทางดานกายและวาจาเพอใหเปนฐานรองรบคณธรรมส าคญตางๆ ขนสงขนไป โดยมความประพฤตปกตเรยบรอย เพราะเวนจากการทควรเวน และประพฤตการณทควรประพฤต๖๐ หลกศลทวไปทภกษผเปนบตรพงน ามารดาบดาใหสมาทานประพฤตปฏบตเปนพนฐานนน ไดแกศล ๕ ดงน คอ ๑. เวนจากปาณาตบาต คอ ไมท าลายชวต จบเอาสาระวา ความประพฤตหรอการด าเนนชวต ทปราศจากการเบยดเบยนผอนทางดานชวตรางกาย ๒. เวนจากอทนนาทาน คอ ไมเอาของทเขามไดให หรอไมลกขโมย จบเอาสาระวา ความประพฤต หรอการด าเนนชวต ทปราศจากการเบยดเบยนผอนทางดานทรพยสนและกรรมสทธ ๓. เวนจากกาเมสมจฉาจาร คอ ไมประพฤตผดในกามทงหลาย จบเอาสาระวา ความประพฤตหรอการด าเนนชวต ทปราศจากการเบยดเบยนผอนทางดานคครอง บคคลทรกหวงแหน ไมผดประเพณทางเพศ ไมนอกใจคครองของตน ไมท าลายสายตระกลวงศของผอน ๔. เวนจากมสาวาท คอ ไมพดเทจ จบเอาสาระวา ความประพฤตหรอการด าเนนชวตทปราศจากการเบยดเบยนผอน ดวยวาจาเทจ โกหก หลอกลวง ตดรอนประโยชน หรอแกลงท าลาย ๕. เวนจากสราเมรยและของมนเมาอนเปนทตงแหงความประมาท คอ ไมเสพของมนเมา จบเอาสาระวา ความประพฤตหรอการด าเนนชวต ทปราศจากความประมาทพลงพลาดมว เมา เนองจากการใชสงเสพตดทท าใหเสยสตสมปชญญะ๖๑

๕๙ เจตนาห ภกขเว กมม วทาม เจตยตวา กมม กโรต วาจาย มนสา. อง.ฉกก. (บาล) ๒๒/๖๓/๓๙๕. ๖๐สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒโน), ความจรงทตองเขาใจ, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหา-มกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘), หนา ๖๕. ๖๑พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบขยาย, พมพครงท ๔๐, (กรงเทพมหา-นคร: ส านกพมพผลธมม, ๒๕๕๗), หนา ๗๒๓–๗๒๔.

๑๐๓

สวนธรรมทคกนกบศล ๕ ขางตน ทเปนอปการะในการชวยรกษาศล ๕ ใหบรบรณนนทานเรยกวา “เบญจธรรม” ม ๕ ประการ คอ ๑. เมตตาและกรณา คอ ความรกใครปรารถนาใหมความสข ความเจรญ และความสงสารคดชวยใหพนทกข คกบศลขอท ๑ ๒. สมมาอาชวะ คอ การหาเลยงชพในทางสจรต คกบศลขอท ๒ ๓. กามสงวร คอ ความสงวรในกาม ความส ารวมระวงรจกยบยงควบคมตนในทางกามารมณ ไมใหหลงใหลในรป เสยง กลน รส และสมผส คกบศลขอท ๓ ๔. สจจะ คอ ความสตย ความซอตรง คกบศลขอท ๔ ๕. สตสมปชญญะ คอ การระลกได และรตวอยเสมอ คอ ฝกตนใหเปนคนรจกยงคด รสกตวเสมอวา สงใดควรท า และไมควรท า ระวงมใหเปนคนมวเมาประมาท คกบศลขอท ๕๖๒ ดงนน หลกศล ๕ น จงเปนพนฐานส าคญทภกษผเปนบตรจะพงแนะน าแกมารดาบดาเพอใหปฏบตไดจรงในชวตประจ าวนเพราะถอวาเปนคณธรรมขนพนฐานและเปนฐานเกดแหงคณธรรมขนสง ไดแก สมาธ และปญญา หรอหากมารดาบดาประพฤตของศล ๕ อยางบรบรณเปนปกตแลว หากมความประสงคจะเพมพนกศลอยางประณตขนสงยงขนไปภกษผเปนบตรกพงใหทานไดสมาทานประพฤตประพฤตพรหมจรรยถออโบสถศล ๘ ตามโอกาสอ านวยและเหมาะสม เพอใชเปนฐานรองรบคณธรรมขนสงอนๆ ทอาจเกดขนไดตามระดบการประพฤตของตน กลาวโดยสรปกคอ เมอมารดาบดาของภกษสามารถรกษาศลของตนใหบรสทธแลวยอมจะเปนการงายตอการเจรญสมาธและปญญาในระดบเบองตน ทามกลาง และสงสดขนไปได ๓.๒.๒.๓ จาคสมปทา นอกจากภกษผเปนบตรจะสามารถท าใหมารดาบดาไดตงอยในสมปทา ๒ ประการ ขางตน คอ สทธาสมปทา และสลสมปทาไดแลว ขนตอไป ภกษกพงแนะน าใหมารดาบดาไดเจรญกศลฝายเสยสละใหถงพรอมนนกคอจาคสมปทาดวย ซงการเปนผถงพรอมดวยจาคสมปทาน พระพทธเจาไดตรสไววา “บคคลผถงพรอมแหงจาคะเปนอยางไร กลบตรในโลกนมใจปราศจากความตระหนอนเปนมลทน มจาคะอนสละแลว มฝามอชม ยนดในการสละ ควรแกการขอ ยนดในการแจกทานอยครองเรอน นเรยกวา จาคสมปทา”๖๓ ดงนน ภกษผเปนบตรพงแนะน าในการใหมารดาบดาไดเจรญจาคะอยเสมอ ทงน เพอเปนการปลดเปลองและถายถอนความเหนแกตว ไดแก ความโลภ อนเปนกเลสตวฉกาจทคอยปดกนชองทางการเกดขนแหงคณความดทงหลาย อนง การบรจาคหรอการเสยสละยงท าใหผปฏบตไดรบอานสงส ๕ ประการ คอ (๑) ผใหทานยอมเปนทรกทพอใจของคนหมมาก (๒) สตบรษผสงบยอมคบหาผใหทาน (๓) กตตศพทอนงามของผใหทานยอมขจรไป (๔) ผใหทานยอมไมหางเหนจากธรรมของคฤหสถ (๕) ผใหทานหลงจากตายแลวยอมเกดในสขคตโลกสวรรค๖๔

ดงนน การใหหรอการบรจาคนจงนบวาหลงผลทนาปรารถนาทงในปจจบนชาตและในอนาคตชาตไดอยางไมมประมาณ

๖๒ ท.ปา. (บาล) ๑๑/๒๘๖/๒๔๗., อง.ปญจก. (บาล) ๒๒/๑๗๒/๒๒๗. ๖๓ อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๕๔/๓๔๓. ๖๔ อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๓๕/๕๖.

๑๐๔

นอกจากจาคสมปทาจะเปนปจจยส าคญในการก าจดหรอบรรเทาความตระหน และความเหนแกตวของผกระท าแลว ยงมวตถประสงคทควรทราบอก ๔ ประการ คอ ๑. เพอสงสมบญ เปนการท าบญใหทานโดยทวไปเนองจากตองการสงสมบญ สงสมความดใหเกดขนในใจของเรา เพราะทานนนเปนบญประการหนงในพระพทธศาสนา ซงการท าบญในพระพทธศาสนานน ม ๓ อยาง คอ ทาน ศล ภาวนา เชน การบรจาคเงนสรางโรงพยาบาล ถนน บอ-น า โรงเรยน สรางสาธารณกศลตางๆ อยางนเปนการสงสมบญทงสน บญทเราไดสงสมไวนเองจะเปนเหมอนเสบยงการเดนทางไปในภพหนาของเรา และบญนเองทนะน าตดตวไปได ไมเหมอนทรพยสนภายนอก ซงเราจะตองทงไวหมดสน ๒. เพอบชาคณ เชน ใหการเลยงดพอแม ใหทานแกพระสงฆทเปนครบาอาจารยทเราเคารพนบถอ ใหเพอบชาคณความด เพราะทานมคณความดทควรบชา หรอถวายเปนพระราชกศลแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหว สมเดจพระบรมราชนนาถ เปนตน เพราะพระองคทรงมคณความด อยางนเรยกวาใหเพอบชาคณความด ซงกเปนบญเหมอนกน ๓. เพอสงเคราะห คอ สงเคราะหญาตสนทมตรสหาย บตร ภรรยา คนในบาน ในครอบครว ใหเงนทองหรอแบงสมบตให ใหทนในการศกษาเลาเรยน หรอในการเดนทาง เปนตน อยางนเรยกวาใหเพอสงเคราะห คอสงเคราะหบตรภรรยาหรอญาตพนอง ๔. เพออนเคราะห คอ ใหแกคนทยากจน คนขอทาน คนทประสบอทกภย ไฟไหม คนทบานแตกสาแหรกขาด เดกก าพรา ใหแกสตวเดรจฉาน การใหประเภทนเปนการใหเพอการอนเคราะห ตองการทจะอนเคราะหชวยเหลอ และถอวาเปนบญเชนกน๖๕ เมอทราบวาอานสงสในการเจรญจาคสมปทามมากเชนนแลว ภกษผเปนบตรกควรใหความส าคญพรอมกบน าปฏบตโดยพยายามสรางความนยมใหมารดาบดาไดสมาทานประพฤตอยางเหมาะสมตามสมควรแกฐานะ เพอใหทานไดรบผลทพงปรารถนาอนเปนไปเพอการขจดโลภะทงอยางหยาบและอยางละเอยด ทงยงเปนการเกอกลตอเพอนมนษยและสรรพสตวทงหลายดวยเมตตาธรรมอยางถองแท อนเปนการเสรมสรางความสขทแทจรงใหเกดขนทงแกตนแกผอน และแกโลกอยางไมมประมาณตอไป ๓.๒.๒.๔ ปญญาสมปทา ปญญาสมปทา นบเปนสมปทาขอสดทายทมความส าคญยงและทสดในบรรดาสมปทาทง ๔ เพราะถอวาเปนเขมทศและหวใจส าคญของบรรดาสมปทา ๓ ประการขางตน ไดแก สทธาสมปทา สลสมปทา และจาคสมปทา ซงกลาวไดอกแงหนงวา ปญญาสมปทาเปนตวเชอมผสานสมปทาทง ๓ ใหทรงความมประสทธภาพ คณภาพทพงประสงคไดอยางยอดเยยมตามหลกการพระพทธศาสนาทภกษผเปนบตรจะตองพยายามกาวหรอน าพาใหมารดาบดาของตนปฏบตใหถง ทงนเพอรบผลทถกตองตามจรงอยางไมผดเพยนอนน าไปสการเปนบคคลตนแบบทพงประสงคในทกสถานการณ ปญญาสมปทา เปนจดหมายทภกษผเปนบตรพงพฒนาใหเกดแกมารดาบดา ซงหากจะจดประเภทของปญญาแลว ทานไดแสดงไวหลากหลายมตดวยกน แตในทนสามารถสรปไดเ ปน ๒ ประเภท คอ ๑) โลกยปญญา และ ๒) โลกตรปญญา

๖๕พ.สถตวรรณ (พจตร ตวณโณ), อดมมงคลในพระพทธศาสนา ฉบบรวมเลม, พมพครงท ๑, (กรง-เทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๔๘), หนา ๑๔๘–๑๔๙.

๑๐๕

๑. โลกยปญญา เปนปญญาในทางโลก เปนวสยของโลก เปนสภาวะเนองในโลกอนมวบากภม ๓ คอ มนษย (ขนธ ๕) สวรรค (รปภม) พรหม (อรปภม) เปนปญญาทประกอบดวยกเลสเปนเครองยดเหนยว มผลคอ ท าใหไดอภญญา ๕ ไดแก (๑) อทธวธ ความรทท าใหแสดงฤทธตางๆ ได (๒) ทพพโสต ญาณทท าใหมหทพย (๓) เจโตปรยญาณ ญาณทท าใหก าหนดใจคนอนได (๔) ปพเพน-วาสานสสต ญาณทท าใหระลกชาตได (๕) ทพพจกข ญาณทท าใหมตาทพย๖๖

ผลทไดรบนเปนผลจากการเจรญกรรมฐานกจรง พระพทธองคไมทรงสรรเสรญผลตางๆทเกดขนเหลาน เพราะไมใชหนทางทจะน าไปสความดบทกขอยางแทจรงทรงอปมาไววา “ลาภสกการะเหมอนกงไมและใบไม ปารสทธศล ๔ เหมอนสะเกดไมฌานและสมาบตเหมอนเปลอกไม อภญญาทเปนโลกยะเหมอนกระพไม มรรคผลเหมอนแกนไม”๖๗

โลกยปญญา เปนปญญาในทางโลกทใชเพอการด าเนนชวต ผประกอบดวยความถงพรอมแหงศรทธา ศล จาคะและปญญา กอใหเกดคณสมบตของผมปญญาในทางโลก บคคลนนจะเปน “คนขยนหมนเพยรในการงาน ไมประมาท รวธการเลยงชพแตพอเหมาะ รกษาทรพยทหามาได เปนผมศรทธา ถงพรอมดวยศล รความประสงคของผขอ ปราศจากความตระหน ช าระทางแหงประโยชนทมอยภพหนาเปนนตย”๖๘

พระพทธองคตรสธรรมนเพอประโยชนแกผครองเรอน ทจะน ากอใหเกดประโยชนเกอกลทงในภพนและภพหนา ผมคณสมบตดงกลาวจงเรยกวาเปนผมปญญาในทางโลกเพอประโยชนในการด าเนนชวตและเปนไปเพอความเกอกลซงกนและกน ๒. โลกตรปญญา ประกอบดวย อภญญา ๖ เปนผล ไดแก (๑) อทธวธ ความรทท าใหแสดงฤทธตางๆ ได (๒) ทพพโสต ญาณทท าใหมหทพย (๓) เจโตปรยญาณ ญาณทท าใหก าหนดใจคนอนได (๔) ปพเพนวาสานสสตญาณ ทท าใหระลกชาตได (๕) ทพพจกข ญาณทท าใหมตาทพย (๖) อาสวกขยญาณ ญาณทท าใหอาสวะสนไป๖๙

โลกตตรปญญาน เปนปญญาทผานการฝกฝนอบรมอยางยงยวดจนสามารถขดเกลากเลสตณหาความเหนผดไปโดยล าดบ ผทละกเลสไดเรยกวาอรยบคคล สวนปญญาในขนสดทายคออรหตตผล เปนปญญาทท าลายกเลสลงสน มความเหนแจงรแจงในสรรพสงทงหลายตามความเปนจรง เปนปญญาของพระพทธเจาและพระอรหนตสาวกทงหลาย อนง ผลของการเจรญปญญาใหเกดมนกเพอพฒนาคณธรรมดานตางๆ ใหมคณภาพ ตลอดจนเปนเครองอบรมกาย ศล จต และปญญาทมอย ใหสงยงขนไปเพอใหเกดมในตนซงพระพทธศาสนาไดใหนยามวา “ภาวนา” มดงตอไปน ๑) การพฒนาทางกาย (กายภาวนา) เปนการพฒนากาย พรอมกบสงแวดลอมทางวตถหรอทางรางกาย ๒) การพฒนาสงคม (สลภาวนา) เปนการพฒนาความสมพนธทดและเปนมตรกบคนอน เพอทวา จะไดกอตงสงคมทนาปรารถนาโดยมสงแวดลอมทางสงคมทดในโลกน

๖๖ ม.ม.อ. (ไทย) ๒/๓๑๐/๑๓๙. ๖๗ ท.ปา.อ. (ไทย) ๓/๗๔/๒๕ ๖๘ อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๕๔/๓๔๔. ๖๙ ท.ส. (ไทย) ๙/๒๓๔-๒๔๘/๗๗-๘๔.

๑๐๖

๓) การพฒนาจต (จตตภาวนา) เปนการพฒนาสภาวะทางจต เชน เมตตา กรณา อเบกขา สตและสมาธ ๔) การพฒนาปญญา (ปญญาภาวนา) เปนการพฒนาความรรอบ ภาวนาทง ๔ ประการนเปนเครองชวา บคคลตองไดรบการพฒนาทางกาย สงคม จตและปญญา อกนยหนง มนษยตองมการพฒนากายและจตใหมความสมดลกน ทเปนเชนนนเพราะวาการพฒนา ๒ ประการเบองตน คอการพฒนากายและสงคมเกยวของกบรางกาย ในขณะทการพฒนาประการทสาม และส คอการพฒนาจตและปญญามความเกยวของกบจตซงเปนสวนภายในของมนษย วทยาศาสตรและเทคโนโลยแสดงบทบาทส าคญในการพฒนากายและสงคมมนษย สงนอยาชกน าเราใหคดไปวา วทยาศาสตรและเทคโนโลยเทานนเพยงพอแลวส าหรบการพฒนามนษย นนจะท าใหขาดการพฒนาจต พระพทธศาสนาสนบสนนใหมการพฒนาจตและปญญาตามหลกค าสอนทางพระพทธ -ศาสนา การใหความส าคญแกการพฒนากายมากเกนไป โดยไมมการพฒนาจตเทากบเปนถอขางทสดโตงดานหนง ซงเรยกวาเปนการหมกมนตอความสขทางกามคณ (กามสขลกานโยค) และการใหความส าคญแกการพฒนาจตมากเกนไป โดยไมมการพฒนากายเทากบเปนถอขางทสดโตงอกดานหนง ซงเรยกวาเปนการทรมานตนเอง (อตตกลมถานโยค) พระพทธเจาตรสสอนใหเราหลกเวนทสดโตงทง ๒ นและปฏบตตามทางสายกลางเกยวกบการพฒนา ทงกายกบจตตองไดรบการปฏบตเสมอภาคกนในการพฒนาใหเกดความสมดลน๗๐ จากทไดแสดงมา ท าใหทราบวา ปญญา เปนหลกส าคญยงในการท าใหคณธรรมอนๆ เกดขนอยางมประสทธภาพทงทเปนสวนโลกยะและโลกตระ จงกลาวไดวา ผทไดเขาถงคณธรรมทงเบองตน ทามกลาง และทสดจนพฒนาตนจากปถชนเปนกลยาณชน และจากกลยาณชนเปนอรยชนไดกดวยอาศยปญญาเปนปจจยหลกในการเขาถงความเปนบคคลชนยอดตางๆ ทงสน สรปวา หลกสมปทาทง ๔ คอ ศรทธา ศล จาคะ และปญญาน เปนชดหวขอธรรมทผกขนเปนลกโซ หมายถง เปนคณธรรมทองอาศยกนและกนเกดขน ซงผปฏบตเมอหวงความเจรญแหงองคธรรมนควรจะตองปฏบตใหครบทกขอตามล าดบ โดยเบองตนตองปลกศรทธาทถกตองใหเกดมขนในจตใจกอน เมอเกดมศรทธาทถกตองแลว กพงปฏบตตนบนพนฐานของศลตามฐานานรป จากนนกพฒนาตนไปสการเปนผเสยสละ คอ รจกการใหวตถสงของ และสละประโยชนสวนตนเพอประโยชนสวนรวม ตลอดจนสละความตระหนทเปนกเลสสมอยในจตใจของตนใหออกไปดวยความรเทาทนและเขาใจจรงตามหลกสมมาทศนะ โดยมปญญาเปนเครองคดพจารณาสงเราตางๆ จนท าใหตนปฏบตตอสงนนอยางถกตอง ทงนเพอพฒนากาย ศล จต และปญญาใหสมบรณอยางถกตองถวนทวตามหลกการพระพทธศาสนา จากหลกสมปทาทง ๔ ประการทผวจยไดแสดงไวนน ท าใหทราบวา การบ ารงมารดาบดาทางจตใจน พระพทธเจาตรสวาเปนรปแบบการบ ารงทยอดเยยมกวารปแบบการบ ารงทงหลาย เนองจากวาเปนรปแบบทเปนเครองพฒนาคณภาพจตของมารดาบดาใหสงยงขนจากการปฏบตและด ารงตนอยในคณธรรมทดงามทงหลาย ซงภกษผเปนบตรนบไดวาเปนผมบทบาทส าคญในการขบเคลอนและกระท ากจคอการบ ารงทางจตใจนใหส าเรจลลวงไดโดยตนจะตองเปนแบบอยางและ

๗๐ พระเทพโสภณ (ประยร มฤกษ) , โลกทศนของชาวพทธ, พมพครงท ๕, (กรงเทพมหานคร: โรง-พมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๔), หนา ๓๑–๓๓.

๑๐๗

เปนผน าปฏบตใหมารดาบดาไดเหนคณคาในการประพฤตหลกธรรมส าคญอนจะเออประโยชนตอการด าเนนชวต ทงน เพอเปนการสรางทพงทหาไดยากอนเปรยบเสมอนเกาะทคอยปองกนภยอนตรายอนเกดจากปจจยภายใน ไดแก ความโลภ ความโกรธ ความหลงซงเปนขาศกตวฉกาจทฉดรงจตไมใหบรรลผลแหงความด และปจจยภายนอก ไดแก สงเราตางๆ ภายนอกทเปนเหตใกลใหจตหลงใหลตดตนแชจมอยบนความทกขนนโดยไมรเหนตามความเปนจรงแกมารดาบดาของตนไดอยางถาวร ดงนน บทบาทในการบ ารงมารดาบดาทางจตใจของภกษผเปนบตรน จงมงเนนผลทเปนนามธรรมโดยสะทอนเปนผลเชงประจกษ กลาวคอ ภกษผเปนบตรมงฝกหดพฒนาตนเองอยางเตมศกยภาพแลวน าผลแหงการปฏบตนนมาพฒนาคณภาพจตของมารดาบดา ทงนจะตองมความฉลาดและความสามารถในการรเทาทนจรตของมารดาบดา เพอใหทานไดเกดแรงจงใจและมความเชอมนในการเจรญรอยตามธรรมตามตนอยางสมบรณ ซงภารกจนลวนน าไปสการท าใหมารดาบดาไดรจกศกยภาพตนพรอมกบมความบากบนมมานะอยากจะพฒนาตนบนหลกคณธรรมส าคญตางๆ ม ศรทธา ศล จาคะ ปญญา เปนเบองตนตน โดยภกษผเปนบตรนจะตองคอยปรบเปลยนพฤตกรรมทไมพงประสงคของมารดาบดา กระทงปรบทศนคตทสวนทางจากหลกการพระพทธศาสนาใหมความเหนถกตองจนบรรลผลทดงามทงทเปนโลกยะและโลกตระไดตามศกยภาพทตนมอยางทสด

๓.๓ วตถประสงคของการบ ารงมารดาบดาของภกษ ๓.๓.๑ ขนโลกยธรรม จากลกษณะการบ าร งมารดาบดาของภกษท ผ ว จ ย ไดน า เสนอตามหลกการพระพทธศาสนาเถรวาทขางตน ท าใหเหนเปาหมายของการบ ารงเปน ๒ ระดบ คอ (๑) ระดบโลกยะ และ (๒) ระดบโลกตระ ซงเปาหมายทง ๒ ระดบน ตางใหผลตอมารดาบดาทง ๒ ทาง คอ (๑) ทางรางกาย และ (๒) ทางจตใจ โดยภกษผเปนบตรสามารถบ ารงมารดาบดาใหไดรบความสบายทางกายดวยการน าปจจย ๔ มาเกอกลชวตทานตามสมควรแกสมณวสยดวยขอก าหนดตามพระธรรมวนย ในขณะเดยวกนกควรหาโอกาสชกจงมารดาบดาใหนยมในการเจรญกศล ตลอดจนปฏบตธรรม เพอพฒนาจตของมารดาบดาใหไดรบความสขในปจจบนอยเสมอ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดแสดงอทธพลของบตรผเปนบวชเปนภกษทมตอมารดาบดาไวอยางนาศกษาวา “การบวช เปนสวนหนงทชวยใหจตใจของพอแมมความสข แตไมใชแคนน พอแมยงมความปลาบปลมใจ ดวยหวงวาเมอลกไดเขาไปอยในวด ไดศกษาพระธรรมวนยแลว ตอไปกจะเปนคนด จะรบผดชอบชวตของตนเองได พอแมกจะมความสขเพมขนอก นอกจากนน ขณะทลกไปเปนพระอยทวดนน ยงมผลตามมาอก คอตามปกตพอแมวนวายกบการท ามาหาเลยงชพ บางทกไมมเวลาเขาวด ไมมเวลาแมแตจะนกถงพระ หรอนกถงวด แตพอลกบวชแลว นกถงลกเมอไร กเทากบนกถงพระดวย เมอนกถงพระ กนกถงวด นกถงพระศาสนา จงเทากบวาลกไดโนมนอมจตใจของพอแมเขามาสพระศาสนา และมาสค าสอนของพระพทธเจาคอเขามาสธรรม เพราะฉะนน เมอลกเขามาบวช จงเทากบจงพอแมเขามาสพระศาสนาดวย เรมตงแตท าใหจตใจของพอแมเขามาใกลชดพระศาสนามากขน ตลอดจนมโอกาสไปวดมากขน เพราะจะไปหาลกของตวเองกตองไปทวด เมอไป

๑๐๘

วดกไดไปพบพระ บางทกไดมโอกาสฟงธรรมะ และไดเรยนรธรรมะไปดวย นแหละจงเปนทางทชวยใหพอแมไดใกลชดพระศาสนา เรยกวาเปนญาตกบพระศาสนาอยางแทจรง”๗๑ บทบาททภกษผเปนบตรแสดงตอมารดาบดาน สะทอนใหเหนวาภกษผเปนบตรเปนศนยกลางแหงการจรรโลงใจของมารดาบดา เพราะมสถานะเปนอภชาตบตรผด ารงอยในคณธรรมขนสงทเปนทเจรญศรทธาของมารดาบดา สามารถสรางแรงบนดาลใจชวนชกน าใหมารดาบดานอมปฏบตธรรมตามอยางตนไดงายภายใตวถธรรมทเปนดงศนยอบรมบมเพาะธรรมะใหเกดมขนในจตใจ จากการทมารดาบดามวถชวตทจะตองปฏบตกจมากมายในชวตประจ าวนจงไมเออตอการท าหนาทชาวพทธมากนก แตกไมถอวาเปนอปสคอะไรตอการเดนทางไปเจรญกศลทวด ดวยวาตนมใจพนผกตอลกพระทถอจรยาวตรประพฤตตามอยางพระอรยเจา จนในทสดมารดาบดาไดเขามามสวนรวมตอกจการพระศาสนาและถอโอกาสปฏบตธรรมโดยเจรญรอยตามอยางจรยาวตรของพระลกชายภายใตวถชวตทด าเนนบนเสนทางธรรม แมวถปฏบตของภกษทมตอมารดาบดาในลกษณะนกมรปแบบปฏบตทสอดคลองกบปรากฏการณในสมยพทธกาลทภกษพยายามท าการบ ารงมารดาบดาเพอใหไดรบผลทเปนโลกยะตามฐานานรปทพงกระท าไดทงในเรองของปจจย ๔ ตลอดจนเรองการพฒนาคณภาพจตของมารดาบดาใหสงยงขนไป ซงผวจยขอยกขนแสดงประกอบการอธบายพอเปนแนวทางการศกษาดงตอไปน ๑. เรองพระมาตโปสกภกษ๗๒ ในสมยพทธกาล บตรเศรษฐชาวเมองสาวตถคนหนง ไดฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดาแลวออกบวชเลาเรยนพระธรรมวนย ๕ ป แลวเรยนกมมฏฐานในส านกพระอปชฌาย จากนนไดออกจากพระเชตวนไปอาศยอยในปาใกลปจจนตคาม มารดาบดาของทาน ตงแตทานบวช ทรพยสมบตกรอยหรอลง เปนผนาสงสารอยางยงเทยวถอภาชนะออกขอทานอาศยเรอนของชนอนอย ในกาลตอมา ภกษนนทราบวา มารดาของตนประสบทกข จงคดวาตนเปนคนอาภพแมพยายามอย ในปา ๑๒ ป กไมอาจบรรลมรรคและผลได จงไมตองการบวชตอ คดจะลาสกขาออกไปท างานเลยงมารดาบดา และท าบญไปดวยคงจะไดสคตเหมอนกน จากนนกออกจากปาเดนทางมายงกรงสาวตถ พอมาถงคดจะเฝาพระพทธเจาเพอฟงธรรมวนรงขนคอยไปเยยมโยมมารดาบดา ในวนนน พระศาสดาทรงตรวจดสตวโลกทรงเหนอปนสยแหงปฐมมรรคของทาน เมอทานนงจงทรงพรรณนาคณของมารดาบดาดวยมาตาปตโปสกสตร ภกษนนฟงพระสตรนนแลว คดวาตนจะมาลาสกขาเพอจะไปท างานเลยงแมพอ แตพระพทธเจาตรสวา บคคลเปนบรรพชตกท าอปการะแกมารดาบดาได เลยตงใจวา จกเลยงมารดาบดานนทงๆ ทเปนบรรพชต ตงแตนนไปทานไดสลากยาคและสลากภตรเปนตน กน าไปใหแกมารดาบดา สวนตนเทยวบณฑบาตมาฉน วนใดมคนใสบาตรกไดฉน แตวนใดไมมคนใสบาตรกไมไดฉน แตวนทมคนใสบาตรมมากกวา ทานจงไมคอยไดฉนอาหาร พรอมกนนกไดท าทอยส าหรบมารดาบดาดวย ไดผามากใหแมพอใช สวนทานปะทอนผาเกาทแมพอใชแลวมาท าจวรใชสอย

๗๑ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), สอนนาค–สอนฑต ชวตพระ–ชวตชาวพทธ, พมพครงท ๑๑, (กรงเทพมหานคร: บรษท พมพสวย จ ากด, ๒๕๕๒), หนา ๑๒–๑๓. ๗๒ ดรายละเอยดใน ข.ชา. (ไทย) ๒๗/๘-๙/๓๕๔–๓๕๕., ข.จรยา. (ไทย) ๓๓/๑–๑๐/๗๔๖–๗๔๗., ข.ชา.อ. (บาล) ๒/๒/๑๕๔–๑๕๙, ๑๙๕., มงคล. (บาล) ๑/๓๐๙/๒๘๒–๒๘๓.

๑๐๙

ภกษนนถกความกงวลในการบ ารงมารดาบดาบบคนอยอยางนน จงซบผอม ผวพรรณหมนหมอง ภกษทงหลายสงเกตเหนจงถามทาน พอทราบความจงตเตยน แลวกราบทลพระพทธองค ซงพระองคกรบสงใหเรยกทานมา แมจะทรงทราบเรองอย แตกรบสงใหกราบทลเรองราวทงหมด ทรงมพระประสงคจะประกาศบรพจรยาของพระองค จงตรสถามวา “ภกษ คนทงหลายทเธอเลยงเปนอะไรกบเธอ”,ทานกราบทลวา “เปนมารดาบดาของขาพระองค พระเจาขา”, พระศาสดาประทานสาธการแกเธอวา “สาธ สาธ แลวตรสวา เธอตงอยในมรรคทเราด าเนนแลว” จากนนไดตรสยกยองภกษรปนวา “การเลยงดมารดาบดาเปนวงศของโปราณกบณฑตทงหลาย” จากนนพระองคไดทรงน าอดตชาตของพระองคตอนเสวยพระชาตเปนสวรรณสามดาบสมาเลาใหภกษฟง ในเวลาจบพระธรรมเทศนา ภกษผเลยงมารดาบดานนไดบรรลธรรมเปนพระโสดาบน๗๓

ภายหลงจากทพระพทธเจาทรงประกาศรบรองการประพฤตของพระมาตโปสกภกษนแลว กปรากฏมภกษหลายรปทไดยดถอเปนแบบอยางปฏบตในการบ ารงมารดาบดาของตนตางกรรมตางวาระกน พระพทธองคกทรงประทานสาธการพรอมตรสพระชาดกตางๆ ทเกยวกบปฏปทาของเหลาโบราณกบณฑตทไดเคยปรนนบตมารดาบดาเปนแบบอยางปฏบตไว ภายหลงจบพระธรรมเทศนา ภกษเหลานนทงหมดกไดบรรลเปนพระโสดาบน๗๔

จากเรองราวของพระมาตโปสกภกษทไดน าเสนอไปนน นบไดวาเปนตนแบบทางปฏบตทภกษในพระพทธศาสนาสามารถบ ารงมารดาบดาบนเพศบรรพชตได ทงยงท าใหเหนภาพกวาง มมมองและมตในการบ ารงมารดาบดาบนวถชวตแหงเพศสมณะไดอยางเดนชดทภกษสามารถแสดงบทบาทของความเปนบตรไดอยางครอบคลมทงทางรางกายและทางจตใจ ทงยงท าใหเหนถงพระอจฉรยภาพของพระพทธเจาทพระองคทรงมองการณไกลในการปองกนมใหภกษลาสกขาโดยใชเหตผลวาไปปรนนบตมารดาบดาทไดรบความทกขยากล าบาก ทงนทรงประกาศรบรองการประพฤตของพระมาตโปสกภกษนนวาเปนผด าเนนรอยตามอยางเหลาอรยบณฑตชนทไดเคยประพฤตไวจนมภกษหลายรปในสมยพทธกาลไดยดถอเปนแนวทางปฏบต เชนเดยวกน จ ง เปนอนเขาใจไดว า ภกษ ในพระพทธศาสนาสามารถบ ารงมารดาบดาของตนภายใตวถชวตพรหมจรรยนไดโดยสามารถท าหนาททง ๒ ประสานกนไปได กลาวคอ (๑) หนาทของพระภกษ และ (๒) หนาทของความเปนบตร ปฏปทาในการบ ารงมารดาบดาบนสถานภาพความเปนบรรพชตน (รวมไปถงสามเณรดวย) มปรากฏใหเหนในรปลกษณะทจะพงสงเคราะหดวยปจจย ๔ โดยเฉพาะในกรณมารดาบดาเจบปวยไขไมสบาย ดงมเรองนเปนตวอยาง ๒. เรองสามเณรราหล๗๕ ราหลราชกมารเปนพระราชโอรสของเจาชายสทธตถะกบพระนางยโสธรา (พมพา) เม อเจาชายสทธตถะเสดจออกผนวชและตรสรเปนพระพทธเจา พระเจาสทโธทนะผเปนพระพทธบดากไดสงคนกราบทลเชญพระพทธเจาเสดจกลบกรงกบลพสด

๗๓ ดรายละเอยดใน มงคล. (บาล) ๑/๓๐๙/๒๘๒–๒๘๓. ๗๔ ดรายละเอยดใน มงคล. (บาล) ๑/๓๑๐/๒๘๓–๒๘๔. ๗๕ ดรายละเอยดใน ข.ชา.อ. (บาล) ๓๑/๑๘๑–๑๘๒., ข.ชา.อ. (ไทย) ๑/๔/๑๗๖–๑๗๘.

๑๑๐

พระพทธเจาเสดจพรอมดวยภกษสงฆ ถงพระนครกบลพสดวนแรก ทรงขมมานะของพวกเจาศากยะผเปนพระประยรญาตดวยการแสดงอทธปาฏหารยตางๆ แลวตรสเลา “เวสสนดรชาดก”ใหปวงพระญาตเลอมใส วนท ๒ กทรงแสดงธรรม ยงพระเจาสทโธทนะใหบรรลสกทาคามผล พระมหาปชาบด -โคตม (พระมารดาเลยง) บรรลโสดาปตตผล และพระยโสธราพมพา (มารดาราหล) บรรลโสดาปตตผล ในวนท ๗ แตการเสดจไปยงกรงกบลพสด พระนางพมพาทรงสอนใหราหลกมารผมพระชนษา ๗ ป ไปเขาเฝากราบทลขอราชสมบตจากพระพทธเจา (ผเปนพระราชบดา) เมอราหลตดตามทลขอไปถงพระอารามนโครธ พระพทธเจาตรสใหพระสารบตรบวชใหราหลเปนสามเณร นบเปนสามเณรรปแรกในพระพทธศาสนา เมอพระพทธเจาทรงอนญาตใหสตรบวชเปนภกษณได ตอมาพระนางพมพากออกบวช มชอวา “พระภททากจจานา” บวชแลวไปอยกรงสาวตถ คดวา “เราจะไดเหนอดตพระสวามและราหลโอรสของเรา” สมยตอมา ทานเกดเกดความเจบปวยดวยโรคลม ซงเปนมานานตงแตครงยงไมไดบวช ราหลสามเณรมาเยยมพระมารดาบอยๆ ครงหนง ทานออกมาพบไมได เพราะไมมแรงจะลกเดนออกมาจากทอย ภกษณอนไดแจงใหสามเณรทราบ สามเณรจงเขาไปหาถงทอย ถามวา “พระมารดาควรจะฉนยาอะไรถงจะหายปวย” พระภททากจจานาตอบวา “ดกอนพอ ตอนทยงไมไดบวช แมไดเสวยรสมะมวงทปรงกบน าตาลกรวด โรคลมกจะหายไป ตอนนพวกเราตองบณฑบาตเลยงชพ จะไดยาคอรสมะมวงมาจากทไหนกนเลา” สามเณรกลาววา “หมอมฉนสามารถหาได ไดแลวจะรบน ามาถวาย” แลวไปหาพระอปชฌายคอพระสารบตร ไหวแลวยนอย, พระสารบตรถามวา “ราหล เธอเปนอะไรหรอ ท าไมเธอมสหนาหมนหมอง เปนทกขเรองอะไรหรอ” สามเณรราหลจงเลาอาหารปวยของมารดาใหพระเถระฟง พระสารบตรกลาววา “อยาหวงเลยสามเณร เราจะไดรสมะมวงมาใหเธอ” รงเชา พระเถระใหสามเณรราหลไปนงรอทโรงฉน แลวตวทานไปยนอยทประตพระราชนเวศน พระเจาปเสนทโกศลทอดพระเนตรเหนจงใหคนรบนมนตทานเขามานง ขณะนน คนดแลสวนหลวงน ามะมวงสกพวงหนงเขามาทลเกลาถวายพอด พระราชาทรงปอกเปลอกมะมวง ใสน าตาลกรวดลงผสม ทรงขย าใหเขากนดวยพระองคเอง ไดทแลวถวายลงในบาตรของพระสารบตร (โดยทพระเถระมไดบอกเลาอาการปวยของมารดาของสามเณรราหลใหพระราชาทรงทราบ) พระเถระน ามาใหสามเณรทโรงฉน สงใหน ายาไปใหพระมารดา สามเณรกน าไปถวายพระเถรผเปนมารดา ทานฉนแลวโรคลมกสงบไป๗๖

ปรากฏการณของสามเณรราหลทอปฏฐากพระเถรผเปนมารดานสะทอนใหเหนวา แมมารดาหรอบดาจะมเพศเปนบรรพชตหรอถอศลบวชอยในพระพทธศาสนา หากเจบปวยไขไมสบาย ภกษหรอสามเณรผเปนบตรกพงไปปรนนบตดแลทานไดโดยอาจจะไปเยยมดแลใหก าลงใจ หรอน าคลานเภสชทตนไดมาไปเยยวยารกษามารดาบดาใหหายจากอาการปวยไขตางๆ ได

๗๖ปญญา ใชบางยาง, นทานกตญญ ๑๐๐ เรอง, พมพครงท ๑, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม, ๒๕๕๗), หนา ๑๐๑–๑๐๒.

๑๑๑

มตในการบ ารงมารดาบดาเพอใหไดรบผลในระดบโลกยะทกลาวมา มเพยงปรากฏเปนผลเชงประจกษอยางเปนรปธรรมทสามารถเหนผลลพธไดในปจจบนเทานน หากยงปรากฏเปนผลเชงประจกษทเปนนามธรรมผานรปแบบ และวธการในแบบฉบบตนทจะพงกระท าตอมารดาบดาของตนไวทานจะมชวตอยกด หรอกระทงละสงขารจากโลกนไปแลวกตามท ดงนน ลกษณะ และวธการบ ารงมารดาบดาของพระพทธสาวกในอดตจงมความเปนเอกลกษณเฉพาะตน ทงยงผลสะทอนอ านวยประโยชนสขแกมารดาบดาทแตกตางกน กลาวโดยเฉพาะอยางยงคอภกษท าการบ ารงมารดาบดาในกรณททานเสยชวตไปแลว ดงมเรองตอไปนเปนอทาหรณ ๓. เรองพระสานวาสเถระ๗๗ พระสานวาส เดมชอ โปฏฐปาทะ ระลกชาตไดเหนทกขทตนเคยเสวยในภพกอนๆ เขาเจรญเตบโตขนตามล าดบ มารดาบดามอาชพเปนชาวประมงชกจงใหไปชวยจบปลา กไมยอมไปเพราะกลวบาป จนในทสดถกมารดาบดาและพวกญาตขบไลออกจากบาน เทยวเรรอนไปถงกณฑนคร ใกลภเขาสาน ขณะนน ทานพระอานนทพ านกอยในนครนน เดกชายโปฏฐปาทะ จงเขาไปหาเพอขออาหาร ถกพระเถระซกถามทานจงทราบวาถกพอแมทอดทงจงใหอาหารและชกชวนใหบวชเปนสามเณร เมอมอายครบอปสมบทกบวชเปนภกษ ไมนานทานกบรรลเปนพระอรหนตแลวไปพ านกอยทภเขาสานกบเพอนภกษ ๑๒ รป พระโปฏฐปาทะจงมชอเรยกอกอยางหนงวา “พระสานวาสเถระ” (เพราะมปกตอยทภเขาสาณ และทานเตบโตทนครน จงเรยกทานวาพระชาวกณฑนคร) ฝายมารดาบดาและพวกญาต ๕๐๐ คน ตางไมไดสรางกศลกรรมอะไรๆ ท าแตบาปกรรม เพราะอาชพประมง ทงเพราะความตระหนจงมไดท าทาน ทงหมดตายไปบงเกดเปนเปรต วนหนง เปรตบดามารดาบดาของทานเหนทานแลว ระลกไดวา “ในกาลกอนพวกเราขบไลเขาออกจากเรอนใหไปตามยถากรรม บดน เขาเปนสมณะทนาเลอมใส เหนแลวเจรญใจตางจากเปรตอยางพวกเรา เขานาจะชวยเหลอพวกเราได แตพวกเราคงไมกลาไปพบเขาหรอก ควรจะขอใหเปรตทเคยเปนพชายของเขาไปพบเขาดกวา” แลวขอใหเปรตทเคยเปนพชายของพระเถระไปดกรอของความชวยเหลอจากทาน วนรงขน พระสานวาสเถระ เขาไปบณฑบาตในหมบาน เปรตทเคยเปนพชายกเสดงตนนงยนเขาขางขวาไวทพนดน ไหวพระเถระพรอมเลาวา “มารดาบดาและพชายของทานเกดในยมโลก อนมแตทกขเวทนา เพราะไดท าบาปกรรมจากโลกนจงไปสเปตโลก พวกเราประสบทกขตางๆ เชน หวกระหาย เปลอยกาย ซบผอม ขอทานจงชวยอนเคราะหพอแมเถด ทานจงใหทานแลวอทศสวนกศลไปใหแกพวกเรา” พระสานวาสเถระ กลบไปถงทอยแลวปรกษากบภกษอก ๑๒ รป แลวมมตรวมกนใหยกอาหารบณฑบาตทไดมานใหแกพระสานวาสเถระ เพอถวายเปนสงฆภต จากนนทานนมนตภกษสงฆจากตวแทนสงฆทแจกภต ซงทานกจดภกษ ๑๒ รปนนแหละเปนภกษสงฆ พระสานวาสเถระ ถวายสงฆภตแกสงฆแลว อทศสวนกศลไปใหมารดาบดาและพชายดวยเจตนาอทศวา “ขอทานนจงส าเรจแกญาตทงหลายของเรา ขอญาตทงหลายจงมความสข”

๗๗ ดรายละเอยดใน ข.เปต.อ. (ไทย) ๑๘/๑๑๒/๑๖๕–๑๖๗.

๑๑๒

ทนใดนนเอง เปรตเหลานนกไดโภชนะสะอาด ประณต สมบรณทงขาวและรสหลายอยาง ตอมา เปรตผเคยเปนพชายผวพรรณด มก าลงและความสข กไดมาแสดงตวแกพระนองชายอก กลาวขอผานงผาหม พระเถระเกบผาเกาจากกองขยะมาท าจวรถวายสงฆแลวอทศสวนบญให ตอมากขอบานเรอน พระเถระกสรางกฏมงดวยใบไมถวายสงฆ กเกดปราสาทและเสนาสนะตางๆ ใหเปรตอาศย, มาขอน าดม พระเถระกตกน าดวยธมกรกถวายสงฆ พวกเปรตอนโมทนาแลวกเกดสระโบกขรณกวาง มน าเยน กลนหอม มทาราบเรยบ มดอกบวขนอยสวยงาม พวกเปรตกลงอาบดม มาขอยานพาหนะ พระเถระกถวายรองเทาแกสงฆ พวกเปรตอนโมทนาแลวกเกดรถ ตอมา เปรตผเคยเปนพชายกพาหมญาตมาแสดงตน เรยนพระเถระวา “ขาแตทานผเจรญ พวกเราไดรบการอนเคราะหจากทานแลว ดวยการใหทงสองอยาง (คอใหปจจย ๔ และยานพาหนะ) คอ ขาว ผานงผาหม เรอน น าดม และยาน พวกเราจงมาเพอไหวทานผเปนมนผมความกรณาในโลก”๗๘ จากปฏปทาดงกลาว ท าใหทราบวา แมวามารดาบดาจะมอคตหรอท าทวาไมใสใจผลกใสบตรออกหางตนเสมอนตดขาดความสมพนธระหวางพอแมลกกน แตดวยสายใยรกสายใยแหงความผกพนและพนธกจส าคญกลาวคอหนาทระหวางมารดาบดากบบตรนนหาไดแยกขาดจากกนไม โดยเฉพาะในเวลาททานท ากาละลวงลบดบขนธไป ภกษผเปนบตรกพงแสดงกตญญกตเวทตาธรรมโดยแผสวนบญอทศถงทานใหส าเรจเปนกลปนาผลทนาปรารถนาในสมปรายภพททานเกด ดวยหวงใจใหทานไดรบสมบตอนเปนทพยเพอปลดเปลองตนจากความทกขทตนไดเสวยอยางยาวนานในอบายภม สรปวา การบ ารงมารดาบดาทใหผลในระดบขนโลกยะนสามารถเหนผลเปนเชงประจกษไดใน ๒ ลกษณะ คอ ๑) ในปจจบนภพ และ ๒) ในสมปรายภพ โดยลกษณะแรกนน ภกษผเปนบตรสามารถบ ารงมารดาบดาใหไดรบความสะดวกทางกายดวยปจจย ๔ ทตนแสวงหาไดดวยหลกสมมาอาชวะ ตลอดจนสละก าลงกายก าลงใจหมนไปเยยมเยยนถามไถถงสขภาพบาง การปฏบตกจในชวตประจ าวนของมารดาบดาบาง เพอใหทานไดเกดความอบอนใจและยดพระลกชายเปนทพงทางใจจนในทสดสามารถท าใหทานไดรบผลเปนความสขใจในปจจบนภพนได สวนการบ ารงในลกษณะทสองนน แมมารดาบดาจะท ากาละลวงลบดบขนธไปแลว ภกษผเปนบตรกพงแสดงกตญญกตเวทตาธรรมโดยการนอมน าบญกศลทไดจากการทตนประพฤตปฏบตธรรมนมงอทศถงทานเพอใหเกดเปนทพยสมบตในสมปรายภพตามสมควรแกเหตและปจจยทอ านวย อยางไรกตาม ผลในระดบโลกยะนกยงไมเปนไปเพออ านวยประโยชนสขทแทอยางยงยนแกมารดาบดา เพราะยงเปนผลทท าใหภกษผเปนบตร หรอมารดาบดายงคงด าเนนไปในวฏฏทกขสงสารสาครทพวกคนเขลาของตดอยไมสามารถหลดพนไปได ดงนน การบ ารงมารดาบดาในระดบโลกยะน จงใหผลลพธเปนเพยงความสขชวครแกผบ ารงและผถกบ ารงจะพงไดรบในปจจบนและในอนาคต เพอใหการบ ารงมารดาบดาของภกษด าเนนไปไดอยางมประสทธภาพ และไดรบผลอยางสงตรงเปาหมายทแทตามหลกการพระพทธศาสนา ภกษผเปนบตรกควรเรงพฒนาตอยอดการบ ารงใหสง

๗๘ปญญา ใชบางยาง, นทานกตญญ ๑๐๐ เรอง, พมพครงท ๑, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม, ๒๕๕๗), หนา ๓๓๓–๓๓๖.

๑๑๓

ยงขนไป โดยการตามพฒนาคณภาพจตของมารดาบดาใหสงล าขนไปดวยคณธรรมส าคญตางๆ ในพระพทธศาสนา ดงผวจยจะไดน าเสนอขางหนาตอไป ๓.๓.๒ ขนโลกตรธรรม การตอบแทนพระคณของบดามารดาไดนน ในชนทสงทสด ทางพระพทธศาสนายกยองคอพยายามเปลยนทศนคตของบดามารดาทเปนมจฉาทฏฐใหเปนสมมาทฏฐ คอจากความเหนผดมาสความเหนถกตอง ตามนยทตรสไวในองคตตรนกาย ทกนบาต๗๙ ดงน (๑) ชกชวนบดามารดาทยงไมมศรทธา ใหเปนผถงพรอมดวยศรทธา เพราะศรทธาเปนธรรมเบองตนทจะใหคณธรรมอนๆ เกดขน โดยทสดแมความดทางโลก กตองอาศยศรทธา เชน บตรทเชอถอบดามารดา ศษยทเชอถอครอาจารย ยอมประสบความส าเรจทางศลปวทยา ลาภ ยศ สรรเสรญ เปนตน สวนทางธรรม ยอมมคณธรรมสงขนตามล าดบ กระทงถงปญญาทสามารถก าจดกเลสบรรลมรรคผลนพพานได (๒) ชกชวนบดามารดาทไมมศล ใหเปนผถงพรอมดวยศล คอระเบยบวนยความประพฤต ความสมพนธกบผ อน ความสจรตทางกายวาจา และอาชพในการด าเนนทปราศจากโทษมการเบยดเบยนกน เปนตน อนจะกอใหเกดความสงบสขในชวตได (๓) ชกชวนบดามารดาทยงไมมจาคะ หรอผตระหน ใหเปนผถงพรอมดวยการบรจาคทรพยสมบตทมอยเฉลยใหแกบคคลทขาดแคลน หรอสละอารมณทไมงดงาม เชน ความโลภ โกรธ หลง รษยา เปนตน ทงออกไป ขจดกเลสในจตใจของตนเองได (๔) ชกชวนบดามารดาทยงไมมปญญา ใหเปนผถงพรอมดวยปญญา คอรวา ความจรง ความถกตองดงามเปนอยางไร แลวสามารถปฏบตได ตรงตามความจรงความดงามทรดวยปญญา พนไปจากความหลงผดตอโลก และชวตหรอเปนอสระจากอวชชาไดสนเชง สวนบดามารดาทเปนสมมาทฏฐ มสต มปญญาอยแลว บตรกท าใหมโอกาสในการประพฤตธรรมใหยงขนไป ใหบดามารดามศรทธา ศล จาคะ และปญญา เพราะเมอบดามารดาถงธรรมดวยปญญา มธรรมเปนทพง ไมสรางกรรมชวดวยตนเอง ยอมเปนการปดทางแหงอบายภม คอ แมสนชวตกไมไปเกดในอบายภม ๔ ม นรก เปรต อสรกาย และสตวเดรจฉาน แตจะเลอนชนตนเองเปนอรยชนเปนพระอรยบคคลพนจากความทกขทงปวง ดวยการพยายามใหบดามารดาด ารงอยในฐานะอยางน บตรชอวาเปนผตอบแทนทแทจรง การตอบแทนทดอกวธหนง คอ ในสงคมชาวพทธโดยเฉพาะสงคมไทยพทธ บดามารดาทมบตรชายกหวงวาจะไดบวชในพระศาสนา การบวชนเปนการชวยปดทางอบายใหบดามารดาและชวยท าใหบดามารดาเปนทายาทในพระศาสนา เพราะบตรชายไดศกษาธรรม แลวน ามาแสดงแนะน าบดามารดาใหละเวนอกศลธรรมตางๆ ด าเนนชวตไมผดพลาดคลาดเคลอนไปจากธรรมเปนการชกชวนบดามารดาใหมศล มธรรม ซงจะปดทางอบายได อนง การบวชนน เชอกนวาเปนการกระท าตนใหเปนคนด เมอบตรนนเปนคนด บดามารดายอมเบาใจ สบายใจ เยนใจเหมอนไดขนสวรรค ยงถาบตรปฏบต

๗๙ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๓๔/๗๗–๗๘.

๑๑๔

ตนจนกระทงเปนผบรสทธ สะอาดหมดจดจากกเลส ส าเรจเปนพระอรยบคคล กชอวาตอบแทนบญคณของบดามารดาไดเพราะทกสวนในรางกายของเราลวนเปนของทไดมาจากบดามารดาทงสน๘๐ ในลกษณะการตอบแทนคณดวยการมอบสมบตอนเปนโลกตระใหแกมารดาบดาบนสถานภาพความเปนภกษน แมพระพทธเจาเองกทรงบ าเพญเปนแบบอยางทางปฏบตเพอใหพทธบรษทไดยดถอเปนทฏฐานคตอยางสง ดงญาตตถจรยาเมอคราวทเสดจไปโปรดพระพทธบดาทก าลงประชวรหนกในพรรษาท ๕ ทรงโปรดประทานพระธรรมเทศนาจนพระพทธบดาส าเรจอรยผลเปนอรหนตบคคลในทสด๘๑

ฝายพระมารดา พระพทธเจากเสดจไปโปรดดวยอภธรรมเทศนา ณ สวรรคชนดาวดงสจนครบไตรมาส ในพรรษาท ๗ สงผลใหเทพบตรพทธมารดาบรรลอรยผลเปนพระอรยบคคลชนโสดาบน๘๒ อนง การบ ารงมารดาบดาทจดเปนโลกตระน สามารถก าหนดไดจากประเภทของบตรทพระพทธเจาตรสไวเปน ๓ ประเภท ดงน คอ ๑) อตชาตบตร คอ บตรทมคณธรรมมากหรอสงกวามารดาบดา ๒) อนชาตบตร คอ บตรทมคณธรรมเสมอหรอทดเทยมกบมารดาบดา ๓) อวชาตบตร คอ บตรทมคณธรรมนอยหรอดอยกวามารดาบดา๘๓

บรรดาบตรทง ๓ นน บตรทกประเภทอาจตอบแทนบญคณของมารดาบดาใหไดรบผลอนเปนโลกยะได แตอตชาตบตรประเภทเดยวเทานนทสามารถตอบแทนบญคณมารดาบดาใหไดรบผลอนเปนโลกตระได เพราะมศรทธา ศล และคณธรรมอนๆ ยงกวามารดาบดา ในฝายพทธสาวก ปฏปทาของอตชาตบตรบนสถานภาพความเปนภกษผทสามารถท าใหมารดาบดาไดรบสมบตอนเปนโลกตระทนกศกษาพระพทธศาสนาสามารถยดถอเปนแบบอยางหรอแนวทางปฏบตไดอกทานหนงคอ พระธรรมเสนาบดสารบตร อครสาวกเบองขวาของพระพทธเจา ผทเปนก าลงส าคญในการจรรโลงพระศาสนาใหมความเขมแขง ไดประทานสมบตอนเปนโลกตระแกมารดากอนทานจะนพพาน มเรองยอดงตอไปน ๑. เรองพระสารบตร๘๔ พระสารบตร มชอเดมวา อปตสสะ เปนบตรพราหมณผบรบรณดวยโภคทรพยและบรวาร ชอวงคนตะ และนางสาร เกดในต าบลบานชอนาละกะหรอนาลนทะไมหางจากกรงราชคฤห พระสารบตรไดพจารณาเหนวาอายสงขารจวนสนแลว ปรารถนาจะไปโปรดมารดาเปนครงสดทายกอนจะนพพานในหองททานเกด ปรากฏวานางสารพราหมณผเปนมารดา เปนผไมศรทธาเลอมในพระพทธศาสนา ยงเปนมจฉาทฏฐ คอมความเหนผดจากหลกการทางพระพทธศาสนา มความเสยใจทพระสารบตรและนองๆ พากนออกบวชในพระพทธศาสนา พระสารบตรพยายามชกจง

๘๐ โกวทย ราชวงค, “หลกค าสอนเรองความกตญญกตเวทในพระพทธศาสนา: กรณศกษาทศนะของคนชราวาดวยการทอดทงบพการในสงคมไทยพทธ”, วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต,(บณฑตวทยาลย: มหา-วทยาลยมหดล, ๒๕๔๕), หนา ๓๒–๓๓. ๘๑ ข.อป. (ไทย) ๓๓/๔๐๒/๕๐๖. ๘๒ ข.ธ.อ. (บาล) ๖/๘๗–๘๘., ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๒/๓/๓๑๔. ๘๓ ข.อต.(ไทย) ๑๗/๗๔/๔๓๑., ดรายละเอยดใน มงคล (บาล) ๑/๓๗๖–๓๗๗/๓๔๕–๓๔๗. ๘๔ ดรายละเอยดใน ส .ส.อ. (บาล) ๕/๑/๔๒๗–๔๒๘, ท.ม.อ. (บาล) ๒/๑/๓๗๔–๓๘๑.

๑๑๕

มารดาใหมานบถอพระพทธศาสนาหลายครงแลวแตไมเปนผลส าเรจ จงด ารจะไปโปรดมารดาเปนครงสดทาย ดวยมารดาสามารถบรรลมรรคผลไดเมอฟงธรรมททานแสดง พระสารบตรไดกราบทลลาพระพทธเจาเพอไปนพพานทบานเกด แลวออกเดนทางกบพระจนทะผเปนนอง กบพระทเปนบรวาร ๕๐๐ รป เดนทางไปถงหมบานนาลนทะ ซงเปนบานเกด นางสารพราหมณผเปนมารดา ไดจดใหพระสารบตรพกในหองทเกด และจดเสนาสนะส าหรบเปนทอยของภกษ ๕๐๐ รป ทเปนบรวาร ในคนวนนน ทาวจาตมหาราชทง ๔ องค มทาวเวสสวรรณ เปนตน ไดมาถวายนมสการพระสารบตรซงก าลงนอนอาพาธอย เมอทาวจาตมหาราชกลบไปแลว ทาวสกกเทวราชหรอพระอนทรไดมาถวายนมสการ เมอทาวสกกเทวราชกลบไปแลว ทาวสหบดมหาพรหมกไดมาถวายนมสการ มรศมเปลงปลงดงกองเพลง ท าใหสวางไสวไปทงหอง เมอทาวมหาพรหมกลบไปแลว นางสารพราหมณจงไดถามพระจนทะเถระวา ผใดทเขามาหาพชายของทาน พระจนทะเถระจงบอกมารดาวา ทาวจาตมหาราช ทาวสกกเทวราช และทาวมหาพรหม ไดมาถวายนมสการพระสาร-บตร นางสารพราหมณไดฟงดงนน กเกดความเลอมใสศรธาในพระสารบตรและพระพทธเจา คดวาพระลกชายของเรายงเปนใหญกวาทาวจาตมหาราช ทาวสกกเทวราช และทาวมหาพรหม พระพทธเจาซงเปนครของพระลกชายของเราจะตองมอทธศกดานภาพยงใหญ พระสารบตรไดรวา บดนมารดาไดเกดความปตโสมนสและศรทธาในพระพทธเจาแลว ถงเวลาทจะเทศนาทดแทนพระคณของมารดาและโปรดมารดาใหเปนสมมาทฏฐ จงไดเทศนาสรรเสรญพระคณของพระพทธเจา เมอจบเทศนาแลว นางสารพราหมณไดบรรลโสดาปตตผล๘๕ จากปฏปทาของพระสารบตร พอสรปไดวา คราวทานจวนหมดอายขยใกลนพพานกไดเดนทางกลบไปยงมาตภมเพอภารกจแทนคณโยมมารดา ตอบแทนอปการะยงใหญดวยการมอบใหซงอรยผล ผนโยมมารดาจากผเหนผดครรลองธรรมใหเหนถกตามครรลองธรรมเปยมดวยสมมาทศนะ สรางเหตแหงความกาวหนาในอรยคณยงขนไปซงนบเปนการบ ารงขนสงดวยโลกตรธรรม กอผลลพธคอปดประตอบายใหแกโยมมารดาไดอยางสนเชง และถอเปนการตอบแทนคาขาวปอนน านมของมารดาโดยสมบรณและคมควรกน ปฏปทาดงกลาวน ภกษผเปนบตรสามารถยดเปนแบบทางปฏบตได ทงนจะตองเรงพฒนาตนใหบรรลคณธรรมขนสงขนไปดวยความพากเพยรพยายามอยางไมลดละ เพอจะไดน าผลแหงการศกษา การเขาถง และการปฏบตธรรมนนมาแสดง สอนสงมารดาบดาใหไดรบผลทประจกษแจงชดแกตนนนเอง การปฏบตดงกลาวของภกษผเปนบตรน เปนการประกาศ และแสดงถงภาวะของความเปนอตชาตบตร และเจตนาทบรสทธอยางสงตอมารดาบดา เพราะไดชอวาเปนผทรงคณธรรมขนสงทเปนเสมอนขมพลงพเศษผลกดนภายในทตนไดสงสมอบรมมาอยางด อนอาจเปนผลเชงบวกใหมารดาบดาเกดแรงบนดาลใจ พรอมกบมใจอยากจะปฏบตธรรมตามอยางตนกเปนได ดวยเหตผลดงกลาวน ภกษผเปนบตร จงเปนก าลงส าคญอยางมากในการพฒนาคณภาพจตของมารดาบดาใหไดรบผลทพงประสงค เพราะภกษผเปนบตรไดปลกจตใจใหมารดาบดามความกลาหาญในการปฏบตธรรมตามสมควรแกธรรม ตามรอยบาทแหงพระพทธเจาซงเปนทางแหงอรยวถทภกษผเปนบตรได

๘๕บรรจบ บรรณรจ, อสตมหาสาวก, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช-วทยาลย, ๒๕๔๔), หนา ๖๘–๗๒.

๑๑๖

ประพฤตเปนแบบอยางปฏบตแลวนนตามหลกแหงสมมาทศนะอนเปนหลกการสงสดแหงพระพทธศาสนาอนเปนเครองตดภพตดชาตและสามารถท าใหประสพพบหนทางทประเสรฐล า อนบรมสขอยางแทจรงตามฐานานรปของตนไดเปนผลทสด ๒. เรองพระกมารกสสปะ๘๖ มารดาของพระกมารกสสปะ เปนธดาของเศรษฐมความตองการบวชเปนภกษณ ตงแตยงเปนสาวรน แตบดามารดาไมอนญาต ไดมโอกาสออกบวชเมอมสามแลวเพราะสามอนญาต โดยบวชอยในส านกของพระเทวทต นางตงครรภกอนบวช แตนางไมร เมอบวชแลวทองนางโตขน จงท าใหเปนททราบโดยทวกน เปนเหตใหพระเทวทตเขาใจวานางไดท าผดศลของนางภกษณ จงสงใหนางลาสกขาเสย พระเถรไดเขาเฝาพระพทธเจา กราบทลใหทรงทราบ นางจงไดรบการพจารณาจากคณะบคคลหลายฝาย เชน พระราชา อบาสก อบาสกา ภกษ ภกษณ จนเปนทปรากฏวา นางบรสทธเพราะมครรภมากอนอปสมบท ตอมา นางคลอดบตรแลว พระเจาปเสนทโกศลน าไปเลยงดในพระราชว ง ทรงตงชอลกของนางวา “กมารกสสปะ” เมออายได ๗ ป เดกไดบรรพชาเปนสามเณร และไดอปสมบท ในเวลาตอมากบรรลเปนพระอรหนต สวนมารดาทเปนภกษณ มความรกความหวงใยในบตรอยางมาก ไมอาจตดใจได ตงแตถกพรากบตรจากอก วนหนง ขณะก าลงบณฑบาต นางไดพบพระเถระลกชายในระหวางทาง จงดใจเขาไปหา หวงความรกความยนดจากบตร แตทานเปนพระอรหนตแลวตองการสงเคราะหมารดา จงไดกลาวต าหนมารดาถงสงทไมควรเรยกรองคร าครวญอยในความรกความอาลย เปนเหตใหมารดาตดใจจากทานได หนไปตงใจบ าเพญสมณธรรมจนบรรลเปนพระอรหนต๘๗ จากเรองพระกมารกสสปะทกลาวมา ท าใหเหนเจตนาบรสทธทพระเถระทานมงสมบตอนเปนโลกตระแกพระเถรผมารดา แมตนเองจะแยกขาดจากมารดาตงแตเยาววย แตดวยบญคณคาหนทพระเถรผมารดาไดใหก าเนดมา จงท าใหทานตระหนกซงถงพระคณจนตองเลอกสมบตอนล าคาทเปนยอดปรารถนาของเหลาอรยชนมอบใหแกมารดาเพอตอบแทนคณททานไดเปนผใหก าเนดเกดตนมา การบ ารงมารดาบดาในลกษณะทเปนโลกตระน เปนทนยมปฏบตและพบมากในสมยพทธกาล ซงพระพทธเจาไดทรงเปนแบบทางปฏบตจนมพทธบรษทฝายบรรพชตและคฤหสถปฏบตตามเปนจ านวนมาก อยางไรกตาม สาระส าคญแหงการบ ารงมารดาบดาขนโลกตระนมงเปาวตถประสงคไปทบคคล ๒ กลม คอ (๑) ภกษผเปนบตร และ (๒) มารดาบดา โดยเบองตน ภกษผเปนบตรจะตองฝกหดพฒนาตนขนสงเพอใหไดรบผลทงอยางหยาบและอยางละเอยดเปนทแจงประจกษชดแกใจตนเองกอน จากนน กน าผลแหงการปฏบตมาเทศนาสอนสงใหมารดาบดาไดเจรญในคณธรรมส าคญตางๆ เชน หลกสมปทา ๔ คอ ศรทธา ศล จาคะ และปญญา ตามสมควรแกก าลงสตปญญาของทาน โดยภกษผเปนบตรพงพยามยามมงเนนปลกหลกสมมาทฏฐใหเกดมแกมารดาบดาเปนเบองตนกอน เพอจะไดเปนทเจรญใจ เจรญศรทธาของมารดบดา พรอมปลกหลกสมมาทศนะ

๘๖ ดรายละเอยดใน ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๖๐/๘๒., ข.ธ.อ. (บาล) ๖/๑๑–๑๕., ท.ม.อ. (บาล) ๒/๔๐๖/๔๒๓–๔๒๔. ๘๗ พระมหาสชน สชโว (สมบรณสข), “การศกษาวเคราะหเรองหลกการสงเคราะหญาตในพระพทธ-ศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๕๖–๕๗.

๑๑๗

ใหเบงบานในจตใจของมารดาบดาทงในสวนทเปนโลกยะและโลกตระได กลาวคอ ภกษผเปนบตรสามารถผนสถานะของมารดาบดาจากปถชนใหเปนกลยาณชนได กระทงสามารถพฒนาสถานะของมารดาบดาใหเปนอรยชนไดในทสด

๓.๔ ผลกระทบจากการทภกษไมบ ารงมารดาบดา พระพทธศาสนาไดใหความส าคญกบมารดาบดาเปนอยางมากดงจะเหนไดจากการทพระพทธเจาทรงประทานฐานะส าคญตามคณสมบตทมอยในจตวญญาณของมารดาบดา โดยไดตรสวามารดาบดาเปนดงพระพรหม บรพเทพ บรพาจารย และพระอรหนตของลก ดงนน มารดาบดา จงด ารงอยในฐานะเปนบรพการชนทบตรจะตองท าปฏการะตอบแทนคณดวยการเคารพ เชอฟง ตลอดจนบ ารงเลยงดทงทางรางกายและทางจตใจดวยจตส านกรกกตญญตอทานจงจะไดชอวาเปนผท าหนาทของบตรไดอยางสมบรณ ในสวนสงคมสงฆนน พระพทธเจากทรงมใหภกษละเลยตอการปรนนบตมารดาบดาในฐานะบตรเชนกนดวยทรงตระหนกดวามารดาบดาเปนผมคณอยางมหาศาล แมวารปแบบวถชวตของภกษจะเปนรปแบบวถชวตทสวนทางกบกระแสทางโลกชนดตรงกนขาม แตดวยสายสมพนธระหวางบตรกบมารดาบดาทลกซงทมอาจแยกขาดท าใหหนาทบตรยงคงด าเนนตอไปไดภายใตสถานภาพใหมคอความเปนภกษดงสงเกตไดจากพระพทธจรยาดานการสงเคราะหพระประยรญาตทพระพทธองคทรงปฏบตตอพระมารดาและบดา รวมถงพระพทธสาวก เชน พระสารบตร ทไดอนเคราะหมารดากอนทานนพพาน ดงนน ภกษจงมหนาทในการปฏบตบ ารงมารดาบดาของตนหากแตจะตองปฏบตใหสอดคลองกบหลกพระธรรมวนยดวยเทานน และ หากภกษผเปนบตรละเลยตอการปรนนบตมารดาบดา กอาจเปนสาเหตใหเกดการต-เตยนจากกลมคฤหสถและบรรพชตผหนกในพระธรรมวนยวา “ภกษนทงพอแมหนมาบวช” ท าใหเกดการวพากยในทางเสยหายวา “ภกษในพระพทธศาสนานเหนแกตว” หรออาจถกกลาวหาวาเปน“ลกอกตญญ” ทขาดจตส านกของความเปนของลกทดทจงใจปลอยใหมารดาบดาของตนอยอยางโดดเดยวเดยวดายโดยไมมลกคนไหนเหลยวแลจนตกเปนภาระของสงคมไปในทสดดงพระพทธพจนทตรสไวในปราภวสตรวา “คนผมความสามารถเลยงตนและผอนได แตไมเลยงดมารดาบดาผแกชรา ผผานวยหนมสาวนนเปนทางแหงความเสอม”๘๘ จากพระพทธขางตน ชใหเหนวา การละเลยมารดาบดาไมวาจะมวตถประสงคหรอมภารกจอนใดเปนเงอนไขกตาม อาจเปนชองทางทท าใหบคคลอนทไมเขาใจเจตนารมณแทของผละเลยการปฏบตมารดาบดานนตเตยน ดาทอ วารายวาเปนคนอกตญญกเปนได ถงแมวาตนจะมค าอธบายทดแคไหนกท าใหเรยกศรทธาจากเขาไมไดหากไมปรบปรงเปลยนแปลงพฤตการณใหมตอมารดาบดา อนง บตรทเปนคนอกตญญ มความปฏบตผดในมารดาบดากเทากบวาเปนผปฏบตผดในพระพทธเจา ตลอดจนพระสาวกของพระพทธเจา ยอมไดรบความเสอมไมมความสขความเจรญและถกตเตยน แมสนชพไปแลวกยอมไปสทคตเชนกน ดงพระพทธพจนนวา

๘๘ ข.ส. (ไทย) ๒๕/๙๘/๕๒๕.

๑๑๘

นรชนผปฏบตผดในมารดาบดา ตถาคตสมมาสมพทธเจา หรอสาวกของตถาคตนน ยอม ประสบสงทมใชบญเปนอนมาก เพราะการไมประพฤตธรรมในมารดาบดานน บณฑตทงหลาย จงตเตยนนรชนนนในโลกนแล เขาจากโลกนไปแลว จงไปสอบาย๘๙ จากพระพทธขางตน ท าใหพจารณาเหนวา มารดาบดาเปนผทรงคณเทยบไดกบพระพทธเจาและพระพทธสาวก จงปรากฏชดถงต าแหนงส าคญวาเปนดงพระอรหนตของลก เปนเนอนาบญอนยอดเยยมทบตรจะพงหวานเมลดพนธคอความดลงในผนนาน โดยจะตองทะนถนอมและรกษาผนนาไมใหเสยหายไปเปรยบไดดวยการรกษาน าใจของมารดาบดาไมใหเจบปวดจากการกระท าของบตร ดงนน ผทกระท าผดตอมารดาบดาจงพลาดจากความดนานปการ เพราะไมประพฤตธรรมคอหนาทของลกทดตอมารดาบดา จงเปนเหตใหประสบทกขเปนอนมาก กระทงภายหลงรางกายแตกดบไปกจะเขาสทคตอบายภมในทสด ปรากฏการณของบตรผกระท าผดตอมารดาบดาแลวไดรบผลเผดรอนเปนความทกขทางกายและใจในอดตกาลมปรากฏมากในคมภรพระพทธศาสนาโดยผานบทบาทของมนษยในการมเจตคตตอการปฏบตมารดาบดาของตนตนอยางผดส านกของความเปนลกทดทพงปฏบตตอมารดาบดา ท าใหโทษทตนไดรบนนสงผลกระทบดานลบตอการด าเนนชวตเปนอยางมาก ดงนน เพอใหเขาใจชดถงพฤตกรรมไมพงประสงคของความเปนบตรอยางเดนชด ผวจยใครจะขอยกตวอยางถงบทบาท หนาท และพฤตกรรมของลกทประพฤตไมดตอมารดาบดาในอดตโดยจะศกษาผานคมภรพระพทธศาสนาเปนหลก เพอเปนกรณศกษาอยางตรงไปตรงมาผานบรบทของภกษผเปนบตรในการบ ารงมารดาบดาของตนตอไป ดงน ๑. เรองมตตวนทกะ๙๐ มตตวนทกะ เปนบตรเศรษฐในกรงพาราณส ในสมยพระพทธเจาพระนามวากสสปะ ไมมศล ไมมศรทธา สวนมารดาเปนพระโสดาบน พอบดาเสยชวแลว กบอกกบแมวาอยากท าการคาขายทางเรอ มารดาออนวอนไมใหไป เพราเหนวามไดขดสนอะไรทส าคญคอมบตรคนเดยว และการเดนเรอทางทะเลกเตมไปดวยอนตราย เขายนกรานจะไปทาเดยว แมมารดาจะจบทมอไวกสลดมออกตมารดาจนลมลง หาโอกาสแลนเรอไปทะเลจนได พอแลนเรอได ๗ วน เรอกหยดไมเคลอนไหว คนบนเรอกคดกนวา ในเรอคงจะมคนกาฬกณณแนนอน จงพากนจบสลาก และมตตวนทกะกไดสลากนนถง ๓ ครง คนในเรอจงใหแพเขาแลนไป ถงเกาะแหงหนงโดยล าดบ ไดเหนเมอง ซงวากนวาเปนอสสท นรก เปนสถานทเสวยกรรมกรณ๙๑ของสตวผเกดในนรกมากมาย แตส าหรบมตตวทนทกะ ทนนเหมอนนครทประดบประดา เพราะแรงกรรมทเขาทบตมารดา มตตวนทกะจงคดจะสถาปนาตนเองเปนพระราชาในนครน เขาไปเหนสตวนรกตนหนงมจกรอนคมทนอยบนศรษะ คร าครวญอย จกรอนคมบนศรษะของสตวนรกนน ไดปรากฏแกมตตวนทกะเปนเหมอนดอกปทม เครองจองจ าทอก (ของสตวนรก) ไดปรากฏเหมอนเครองประดบทอก โลหตทไหลออกจากสรระ (ของ

๘๙ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๔/๖. ๙๐ดรายละเอยดใน ข.ชา. (ไทย) ๒๗/๑๐๐–๑๐๔/๒๑๗–๒๑๘., ข.ชา.อ. (บาล) ๔/๓๖๙/๔๒๖–๔๒๘., มงคล. (บาล) ๑/๓๐๖/๒๗๙–๒๘๐., มงคล. (ไทย) ๑/๒/๓๐๖/๒๑๓–๒๑๕. ๙๑ กรรมกรณ หมายถง เครองส าหรบลงอาญา ชอเครองพนธนาการ ๕ อยาง คอ ตอกตะปเหลกแดงทมอ ๒ ขาง ทเทา ๒ ขาง และทกลางอก. ดรายละเอยดใน อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๓๖/๑๙๔.

๑๑๙

สตวนรก) ไดปรากฏเหมอนจนทนเครองลบไล เสยงคร าครวญ (ของสตวนรก) ไดปรากฏเหมอนเสยงเพลงขบ เขาเขาไปหาสตวนรกนนแลว ขอกงจกรนนดวยคดวาเปนดอกบว ในขณะทสตวนรกบอกวามใชดอกบว แตเปนจกรอนคม เขากยงไมเชอ จนสตวนรกคดวา “สงสยเราจะสนเวรกรรมแลว บรษคนน คงทบตมารดาเหมอนอยางเรา ดเหมอนกน เราจะใหจกรแกเขา” ดงนแลว โยนจกรอนคมนนไวบนศรษะของเขา. จกรนนหมนประหนงบดกระหมอม. ในขณะนน มตตวนทกะทราบวาสงนนเปนจกรอนคม จงกลาววา “ทานจงรบเอาจกรอนคมของทานเถด” ดงนแลว ประสบเวทนา คร าครวญแลว สวนสตวนรกกหายไปแลว มตตวนทกะ เสวยทกขอยในรกนนเปนเวลานานเพราะผลอกศลกรรมททบตมารดา เมอวบากกรรมหมดสนแลวจงทงจกรอนคมไปตามกรรมตอไป๙๒

อนง เรองราวของนายมตตวนทกะน เปนทมาของส านวนภาษตไทยทวา “เหนกงจกรเปนดอกบว” เปนการเปรยบเทยบค าวา “กงจกร” วาเปนสงไมด และค าวา “ดอกบว” เปนสงด ซงมความหมายวา เหนสงทผดเปนชอบ หรอ เหนสงทไมดกลายเปนด เหนสงทไมถกตองเปนสงทถกตอง ส านวนนมกจะใชกบคนทชอบท าในสงทชวราย แตเขาใจไปเองวาเปนสงทดงามชอบธรรม๙๓ การปฏบตผดตอมารดาบดานบวาเปนภยส าหรบบคคลผมความเหนผดโดยแทโดยเฉพาะเขาใจไปเองวาการประพฤตไมดตอมารดาบดาจะไมเกดโทษอะไร ดงนน ความเหนผดเปนถก หรอเหนถกเปนผดน จงมเฉพาะตอกลมบคคลทเปนอกตญญอกตเวทบคคลและเปนมจฉาทฏฐกบคคลเทานน หามแกบคคลผเปนกตญญกตเวทบคคลและเปนสมมาทฏฐกบคคลไม ดงนน การมองภาพทผดจากความเปนจรงจงเปนเรองทอนตรายมาก โดยเฉพาะลกทเปนทรกของมารดาบดา เกดความเหลงลอยโดยเขาใจวามารดาบดารกตนเหลอแสนจนตนเขาใจไปเองวาจะสามารถท ารายจตใจของทานตางๆ นาๆ กไดโดยไมค านงถงผลทตนจะไดรบในอนาคตแตประการใด จงกลาทจะหกหามน าใจมารดาบดาโดยเฉพาะเวลาทตนไมไดดงใจตนปรารถนา จงเปนเหตตองท ารายรางกายของทานดวยอารมณรนแรงจนอาจเปนเหตใหทานเสยชวตในทสด การกระท าทเปนดานลบตอมารดาบดาในรปลกษณะน โดยเฉพาะทางดานรางกาย แมจะกระท าดวยความตงใจกตามไมตงใจกตาม พระพทธเจาตรสวาจะตองไดรบโทษทงนน อาจจะมากหรอนอยกอยทเจตนาและความพยายามในการกระท าวาเปนเหตใหทานไดรบบาดเจบมากนอยเพยงใด แตถาหากพลงพลาดท ารายรางกายมารดาบดาจนเปนเหตใหทานเสยชวตแลว พระพทธเจาตรสวาเปนโทษทรายแรงทสด เพราะขนชอวาบตรไดกระท า“อนนตรยกรรม” ส าเรจแลวแมวาตนส านกไดแลวกตามกจะตองรบโทษอยางมหนตภายหลงจากการดบชพไปตามพระพทธด ารสวา ภกษทงหลาย บคคล ๕ จ าพวกนเปนผไปอบาย เปนผไปนรก เปนผเดอดรอน เปนผแกไขไม ได บคคล ๕ จ าพวกไหนบาง คอ ๑) บคคลผฆามารดา ๒) บคคลผฆาบดา ๓) บคคลผฆาพระ อรหนต ๔) บคคลผมจตประทษราย ท าพระโลหตของพระตถาคตใหหอขน ๕) บคคลผท าสงฆ

๙๒ โกวทย ราชวงค, “หลกค าสอนเรองความกตญญกตเวทในพระพทธศาสนา: กรณศกษาทศนะของคนชราวาดวยการทอดทงบพการในสงคมไทยพทธ”, วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต,(บณฑตวทยาลย: มหา-วทยาลยมหดล, ๒๕๔๕), หนา ๔๖. ๙๓Blogspot ออนไลน, “ทมาและความหมายของส านวนไทย“เหนกงจกรเปนดอกบว”, [ออนไลน], แหลงทมา: http://สภาษต-ค าพงเพย.blogspot.com/2015/06/blog-post_16.html [๘ กนยายน ๒๕๕๙].

๑๒๐

ใหแตกกน ภกษทงหลาย บคคล ๕ จ าพวกนแล เปนผไปอบาย เปนผไปนรก เปนผเดอดรอน เปนผแกไขไมได๙๔ จากขอความพทธพจนขางตน ชใหเหนวา บตรคนใดมจตประทษรายตอมารดาบดาผเปน บรพการชนจนเปนเหตใหตองท ารายทานดวยกายกด ดวยวาจากด ดวยใจกด เขาจะตองไดรบผลทเผดรอนและอยไมเปนสขในปจจบนชาตและในสมปรายภพ เนองจากกวาผลแหงการกระท าความผดตอมารดาบดาทานนบวาเปนโทษทรนแรงมาก แมบตรนนจะเปนผเขาถงสจจะจนพฒนาตนเปนพระอรยบคคลขนสงแลวกตามท กยอมมโอกาสทจะไดรบเศษกรรมจากอดตโดยเฉพาะเศษกรรมทตนไดประพฤต หรอปฏบตผดในมารดาบดาดวยการประทษรายทานทงทางรางกายและทางจตใจดวยจตทอบรมไมดอนเปนอกศลนน ดงมเรองนเปนอทาหรณ ๒. เรองพระมหาโมคคลลานะ๙๕ ในอดตกาล บรษคนหนงในเมองพาราณส เชอค าของภรรยา ตองการจะฆามารดาบดาของตน น าทานทงสอง ไดดวยนานนอย ในเวลาถงกลางดง จงกลาววา “พวกโจรอย ณ ทน ฉนจกลงไป” จงวางเชอกไวในมอของบดา ลงไปท าทเหมอนวาโจรมา จงตมารดาบดาของตน. เพราะตาบอด มารดาบดาจงจ าบตรไมได จงรองเพอชวยบตรอยางเดยววา “บตร พวกโจรชอโนนก าลงฆาเราทงสอง เจาจงหลกไปเสย” เขาจงคดไดวา “มารดาบดานถกเราตอย ยงรองชวยเราฝายเดยว เราท าอยางน ไมสมควร” ดงนแลว ปลอบทานทงสอง นวดมอและเทา พดวา “แมและพอ โจรหนไปแลว” จงน ากลบมายงเรอนของตนตามเดมอก ดวยกรรมนน เขาไหมในนรกสนเวลานาน ดวยเศษวบากกรรม เขาถกโจรทบละเอยดจนตายตลอด ๑๐๐ อตภาพ ในอตภาพสดทาย เปนพระพระมหาโมคคลลานะ ถกพวกโจรทบต ดวยแรงกรรมนนนนแล นพพานแลว”๙๖ จากเรองราวดงกลาว ท าใหทราบชดวา กรรมในการประทษรายมารดาบดายอมสงผลทเผดรอนและรนแรง แมบตรจะส านกผดในสงทตนกระท าตอมารดาบดาจนสามารถท าใหมารดาบดายกโทษและใหอภยไดกตาม แตดวยหลกกฎแหงกรรม กรรมชวยอมสงผลและตดตามใหผลถงทสดขนาดทวาสามารถตดภพ ตดชาต และตดสวรรค พรอมกบคณวเศษตางๆ คอ ฌาน อภญญา มรรค ผล และนพพานในชาตนนๆ หรอในชาตตอๆ ไปทบตรจะควรไดควรถงไดในทนท ดงนน หากบตรคนใด กระท าผดตอมารดาบดากระทงถงขนเปนอนนตรยกรรม ในชาตนนๆ กหมดโอกาสทจะพฒนาตนเปนพระอรยบคคล หรอภายหลงจากตายไปแลวกหมดโอกาสทจะเขาถงสคตภพได เพราะผลแหงกรรมทตนกระท านนยอมสงผลใหตนไปเกดในทคตภมทนทภายหลงจากทตนไดสนชพตายไป แมบตรจะเขาถงความเปนอรยบคคลในชาตปจจบนแตดวยหลกกฎแหงกรรมกยอมไมอาจหลกเล ยงวบากกรรมแหงการประพฤตผดในมารดาบดาของตนในอดตได พทธทาสภกข ไดแสดงทศนะเกยวกบการปฏบตของภกษผเปนบตรเชงวพากยวา “ลกคอ

๙๔ อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๒๙/๒๐๙. ๙๕ดรายละเอยดใน ข.ชา. (ไทย) ๒๗/๕๒๒/๖๐๒–๖๑๑., ข.ชา.อ. (บาล) ๗/๕๒๒/๒๘๓-๓๑๓., มงคล. (บาล) ๑/๓๐๗/๒๘๐–๒๘๑., มงคล. (ไทย) ๑/๒/๓๐๗/๒๑๕. ๙๖โกวทย ราชวงค, “หลกค าสอนเรองความกตญญกตเวทในพระพทธศาสนา: กรณศกษาทศนะของคน ชราวาดวยการทอดทงบพการในสงคมไทยพทธ”, วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหา-วทยาลยมหดล, ๒๕๔๕), หนา ๔๗.

๑๒๑

ชายผาเหลองทพอแมไดเกาะ เกาะแลวกจะไปนพพาน ลกโตขนกบวช พอแมเกาะชายจวรเพอจะไปนพพาน แตในกรณลกนะเปนเครองขวางพระนพพานเสยเอง ลกบางคนมนขวางทางพระนพพานของพอแมเสยเองรวมทงของมนดวย จะเปนชายผาเหลองใหพอแมเกาะกได จะขวางทางพระนพพานเสยเองกได เปนขาศกแกการบรรลธรรมะของพอแมไปหมดทกสงทกอยางกไดเหมอนกน”๙๗ จากขอความขางตน ชใหเหนวา แมวาลกบวชเปนภกษในพระพทธศาสนาแลวจะสามารถดงใจและศรทธาของมารดาบดา ตลอดจนชกพาทานใหนยมเจรญในทาน ศล และภาวนาในเบองตนไดกจรง แตถงอยางนน ภกษผเปนบตรกจะตองรกษามาตรฐานของความเปนพระทดใหเกดมอยางเขมแขง ทงนเพอพฒนาใหตนลถงคณทตนยงไมไดลถง เพอท าใหแจงในสงทตนยงไมไดกระท าใหแจง โดยทสดเพอรกษาศรทธาของมารดาบดาใหสถตและมความเชอมนในตวพระลกชายของตนทไดเปนแบบอยางทดเชงอตลกษณของพระผปฏบตดปฏบตชอบจนท าใหมารดาบดาพฒนาตนไปสหนทางทดงามตามอยางพระลกชายได แตในทางกลบกนหากภกษผเปนบตร ด าเนนวถชวตพรหมจรรยผดทางชนดสวนทางจากหลกการของพระพทธศาสนาอนกอเกดผลลพธเปนความเสยหายมากมายทงในสวนตนและสวนรวมแผขยายเปนวงกวางจนเปนทตฉนนนทาจากกลมบรรพชตและคฤห สถ เมอสภาวการณเชนนนมาถง นอกจากตนจะเปนผรบโทษทณฑตามฐานานรปโดยตรงแลว วาโดยทางออม มารดาบดากชอวายอมไดรบความทกขและความกงวลใจจากการกระท าของภกษผเปนบตรของตนจนไมสามารถนอมใจมาสการปฏบตธรรมเพอพฒนาตนไปสวถทางทดงามได ดงนน การประพฤตปฏบตของภกษผเปนบตรภายใตวถชวตพรหมจรรยน จงเปนดชนชวดระดบความทกขและความสขของมารดาบดาไดอยางดเยยม เพราะถาภกษผหวงความเจรญแกตนและแกมารดาบดา พงเปนผทรงธรรมทรงวนย และฝกหด พฒนาตนตามหลกไตรสกขาเพอถางทางไปสพระนพพาน กเทากบวาไดพามารดาบดาขนสวรรค กลาวคอ ท าใหทานไดรบความสขและความเบกบานใจในปจจบนได ในขณะทภกษรปใดประพฤตนอกธรรมนอกวนย ไมพยายามฝกหด พฒนาตนตามหลกไตรสกขาแลว พฤตการณของภกษรปนน อาจสงผลกระทบดานลบตอสภาพจตใจของมารดาบดาจนเปนเหตใหทานไดรบความทกขใจอยางยงยวดทสดในชวตกเปนได

๓.๕ ประโยชนทภกษไดรบจากการบ ารงมารดาบดา การปรนนบตมารดาบดายอมเปนอรยะประเพณทเหลาบณฑตชนในกาลกอนไดยดถอปฏบตมาอยางยาวนาน แมในปจจบนนกยงเปนทนยมปฏบตส าหรบเหลาบณฑตชนทมใจมงมนปลดเปลองหนเกาคอการไดเลอดเนอเชอไขมาจากมารดาบดา เพอทดแทนคณทานดวยจตส านกรกกตญญเชนวา คอยเอาใจใสดแลทานทงทางรางกายและทางจตใจ ตามความสามารถทตนจะพงมจนเปนเหตใหทานไดรบความสบายกายและใจ ทงมความภาคภมใจในศกยภาพความเปนลกทดของตนทมงปฏบตโดยความบรสทธใจดวยไมมงหวงสงใดดวยเหนวาเปนหนาททลกควรปฏบตตอมารดาบดาเพยงเทานน ปฏปทาของบตรทมความมงมนกระท าหนาทความเปนบตรทดของมารดาบดาเปนผลสะทอนใหเหนถงคณคาของความเปนมนษยทพงประสงค และเปนการประกาศหลกกตญญกตเวทตาธรรมไดอยางเดนชด จงมผคนผทเหนคณคาแหงปฏปทานไดพากนยกยอง ชนชม สรรเสรญในภาวะของความเปนบตรทพงประสงคตอมารดาบดา ดงปรากฏความในสวรรณสามชาดกวา

๙๗ พทธทาสภกข, แมททานยงไมรจก, หนา ๑๘.

๑๒๒

บคคลใดเลยงดมารดาและบดาโดยธรรม แมเทวดา กเยยวยารกษา บคคลผเลยงดมารดาและ บดานน บคคลใดเลยงดมารดาและบดาโดยธรรม แมนกปราชญ ทงหลายยอมสรรเสรญบคคล นนในโลกน บคคลนนละโลกนไปแลว ยอมบนเทงในสวรรค๙๘ จากขอความขางตน ชใหเหนวา บทบาทของบตรทพงประสงคทมปกตบ ารงเลยงดมารดาบดาน ท าใหทราบอานสงสและเหนควรเปนอยางยงวา ผใดมปกตเลยงดมารดาบดาโดยธรรม ผนนยอมชอวาเปนบคคลทพงประสงคของทกสงคม แมแตสงคมเทวดากยงโมทนาสรรเสรญการกระท าของเขาเปนอยางยง สรปวาผทบ ารงมารดาบดายอมไดรบคณนานปการทงในโลกนและในโลกหนา ดงปรากฏพระพทธพจนทวา “บณฑตทงหลาย ยอมสรรเสรญคนนนดวยการบ ารงบ าเรอนนในมารดาบดาในโลกน เขาละไปแลว ยอมบนเทงในสวรรค”๙๙ แมบตรจะด ารงสถานภาพเปนภกษในพระพทธศาสนา กสามารถบ ารงมารดาบดาไดตามพระบรมพทธานญาตตางๆ ทงนเพอใหตนสามารถพฒนาคณธรรมภายในตางจนรดหนาขนสงได ดงขอความปรากฏในพระสตรวา ภกษทงหลาย ภกษละธรรม ๕ ประการไดแลว จงอาจบรรลปฐมฌานอยไดธรรม ๕ ประการ คอ (๑) ความตระหนอาวาส (๒) ความตระหนตระกล (๓) ความตระหนลาภ (๔) ความตระหน วรรณะ และ (๕) ความอกตญญ ความอกตเวท ภกษทงหลาย ภกษละธรรม ๕ ประการนแลได แลว จงอาจบรรลปฐมฌานอยได๑๐๐ อนง ผลหรออานสงสของการบ ารงมารดาบดาส าหรบภกษน อาจพจารณาไดจากวถชวตภายใตกรอบพระธรรมวนยทเนนย าในเรองของการพฒนา ฝกหดกาย วาจา และใจทภกษผเปนบตรสามารถปฏบตและด าเนนไปบนวถอยางอารยะไดจนกอเกดเปนผลลพธกลาวคอสามารถสรางศรทธาใหเกดขนแกบคคลไดอยางแผหลาย ทงในดานปรยต และดานปฏบต ตลอดจนเปนผเผยแผหลกพระธรรมค าสอนแกผสนใจใหไดรบร เขาใจ และเขาถง ตลอดจนสมผสสภาพธรรมตามทตนไดลมรสมาดวยญาณวถนนไดดวยสตปญญาของตนตามสมควร เมอภกษผเปนบตรสามารถสรางศรทธาใหเกดแกพหชนโดยรวมแลว ผทเปนมารดาบดาของภกษนนกเกดความปลาบปลมและภาคภมใจในตวพระลกชายทเปนพระปฏบตดปฏบตชอบโดยสรางคณปการทยงใหญทงตอตนเอง ตอพระศาสนา และตอชาวโลกไดอยางกวางขวาง จนยดพระลกชายเปนแบบอยางปฏบตและเปนหลกเครองยดเหนยวจตใจท าใหตนเกดแรงบนดาลใจในการปฏบตธรรม พรอมเปลยนวถชวตของตนเพอเดนบนวถทางธรรมอยางสมบรณ ดงนน จดเปลยนของการพฒนามารดาบดาใหด าเนนชวตอยบนเสนทางทางธรรมนนขนอยกบภกษผเปนบตรวาจะสามารถพฒนาศกยภาพของตนใหเปนหลกชยของมารดาบดาไดมากนอยแคไหน แตทงนทงนนกอาจปฏบตไดโดยตงใจศกษาเลาเรยน และเพยรปฏบตจนดมด ารสพระธรรมดวยตนเองแลวน าธรรมรสทตนดมนนไปมอบใหแกมารดาบดาเพอพฒนาใหทานไดมคณภาพจตทดขน พทธทาสภกข ไดกลาวอานสงสของการบวชทจะพงมพงไดอย ๓ ประการ คอ ๑) อานสงสทจะพงมไดแกผบวช

๙๘ ข.ชา.(ไทย) ๒๘/๓๑๓-๓๑๘, ๔๐๘-๔๐๙/๒๓๒, ๒๔๔. ๙๙ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๔/๗. ๑๐๐ อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๒๖๕–๒๗๑/๓๙๗.

๑๒๓

๒) อานสงสทจะพงไดแกผอน ๓) อานสงสทจะพงไดแกพระศาสนา๑๐๑ และทานยงไดอธบายอานสงสแหงการบวชแตละขอไวอยางนาศกษาดงปรากฏความวา “ส าหรบ อานสงสทพงจะไดแกตวผบวชนน โดยสวนใหญยอมหมายถงการพนไปจากการเผาผลาญของไฟกเลสและไฟทกข ซงเรยกวา “นพพาน” นเปนทตง. หากไมไดถงนน กยอมไดรองลงมา คอ มไฟกเลสและไฟทกขเพยงเบาบาง แลวแตวาจะสามารถประพฤตปฏบตธรรมวนยไดดเพยงไร ส าหรบอานสงสทจะพงไดแกผอน มมารดาบดาเปนตนนน ขอนมงการตอบแทนคณของผมบญคณทงหลาย มมารดาบดาเปนประธาน ส าหรบมารดาบดา ไมตองกลาว เพราะวามบญคณเหนอเศยรเกลาของบตรเพยงไรนน ยอมเปนทประจกษกนดอยแลว สวนในการตอบแทนบญคณนน บณฑตทงหลาย มพระพทธเจาเปนตน ไดกลาวไววาไมมอะไรทจะตอบแทนดย งไปกวาการท าใหผมบญคณนนๆ ไดรบความด ความงามอนสงสด ส าหรบความดงามอนสงสดนน กไมมอะไรยงไปกวา การไดพนไปจากความทกข เพราะเหตฉะนแหละ ทานผรไดกลาวเปรยบความขอนไววา แมหากจะท าไดถงกบวาใหมารดาบดาอยบนบาของบตรโดยไมตองลงสพนเลยเปนเวลาตลอดกลป กยงหาจดวาเปนการตอบแทนบญคณมารดาบดาไดเพยงพอหรอเหมาะสมกนไม. แตถาหากวาบตรคนใด ไดท ามารดาบดาทเปนมจฉาทฏฐใหกลายเปนสมมาทฏฐ หรอท ามารดาบดาทเปนสมมาทฏฐ ใหเปนสมมาทฏฐยงขน จนถงกบออกจากทกขไดหมดจนสนเชง นแหละคอ การตอบแทนบญคณของมารดาบดาไดอยางสมกนเราจงเหนไดวา โอกาสแหงการตอบแทนคณมารดาบดานน นบวามมากทสดในการบวช ส าหรบอานสงสทจะพงไดแกพระศาสนานน หมายความวา แมพระศาสนากเปนสงทมปจจยปรงแตงอาจจะเสอมสญไปได ถาหากไมมการปรงแตงสบตออายไว เพราะฉะนน การบวชของพวกเรา จงมความมงหมายใหเปนการสบอายพระศาสนา เพอจะใหเปนการสบอายพระศาสนาไดสมจรงนน ยอมมอยแตทางเดยวเทานน คอ เราจะตองบวชจรง ศกษาเลาเรยนจรง ประพฤตปฏบตจรงใหไดรบผลของพรหมจรรยนจรง แลวพยายามสงสอนผอนตอกนไปจรง จงจะเปนการสบอายพระศาสนา”๑๐๒ จากทศนะของทานพทธภกข ท าใหทราบวาอานสงสในการบวชนนสามารถกอเกดประโยชนไดอยางรอบดานทงแกสวนตนและสวนรวม โดยเฉพาะเมอภกษไดศกษาอยางจรงจง ปฏบตธรรมอยางจรงใจ และพยายามน าผลแหงการปฏบตนนไปขยาย กระจาย และเผยแผเปนความรแกชาวโลกนนกเกดเปนผลททรงคณคาทงแกเพอนบรรพชตและคฤหสถมงผลโดยตรงไดแกมารดาบดา ตลอดจนสงคม ประเทศชาต และพระศาสนาใหมความมนคง เขมแขงอยางกวางขวาง สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ไดแสดงอานสงสแหงการบวชในพระพทธศาสนาไวดงนวา “การบวชชวยทดแทนคณมารดาบดานน อธบายวา มารดาบดาเปนผมพระคณอนสงสดแกบตรธดายากทจะสรรหาค าใดๆ มาพรรณนาใหหมดสน แมพนพสธาและอากาศอนกวางใหญหรอมหาสมทรอนลกซง ยงเทยบไดไมถงพระคณของมารดาบดา เพราะทานใหก าเนด ให

๑๐๑พทธทาสภกข, โอวาทค าสอนส าหรบพระภกษผบวชใหม, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา และสถาบนบนลอธรรม, ๒๕๕๖), หนา ๑๘. ๑๐๒ สรปรายละเอยดในเรองเดยวกน, หนา ๑๗–๒๖.

๑๒๔

ชวต ใหเลอดเนอ ใหความอปการะ ใหความร ใหค าแนะน าทกสงทกอยาง ทกวถทางโดยไมค านงถงความเหนอยยากล าบากใดๆ และไมหวงการตอบแทนเลย พระคณของมารดาบดาจงมมากทสด ยากทบตรธดาจะทดแทนคณได การทดแทนคณมารดาบดานน พระพทธเจาตรสวา แมจะท ากนดวยความตงใจอนแรงกลา หรอดวยวธอนอกฤษฏ เชนบตรธดาจะใหทรพยนบจ านวนไมถวน จะมอบความเปนใหญ ความเปนบรมจกรพรรดครองราชยเรองอ านาจทวพนปฐพแกมารดาบดา หรอจะแบบกมารดาบดาของตนไวบนบาซายขวา ปฏบตเลยงดตลอดถงใหถายอจจาระปสสาวะบนบานนตลอดเวลา ๑๐๐ ป กยงไมชอวาทดแทนคณมารดาบดาไดโดยสมบรณ แตถาบตรธดาไดแนะน าชกชวนมารดาบดาของตนซงยงไมมศรทธา คอ ความเชออนมเหตผลใหมศรทธา ผยงไมมศลใหด ารงอยในศล ผยงไมมจาคะคอการเผอแผและการสละกเลสความชวใหมจาคะ ผยงไมปญญา ใหมปญญา ผยงไมมสมมาทฏฐ คอความเหนชอบตามท านองคลองธรรมใหมสมมาทฏฐ ถาบตรแนะน าชกชวนไดอยางน จงชอวาไดทดแทนคณมารดาบดาไดโดยสมบรณแลว เมอไดทดแทนคณของมารดาบดาโดยสมบรณ กไดชอวาเปลองหนเกาใหหมดสนไป ผทจะแนะน าชกชวนมารดาบดาใหตงอยในคณธรรมมศรทธาเปนตนดงกลาวแลวนนได ตองบวชเรยนจนมความรความเขาใจในพระธรรมวนยกวาขวาง จงจกอาจหาทางแนะน าชกชวนได ถาไมไดบวชเรยนแลว ยอมไมรไมเขาใจ เมอไมร และไมเขาใจ กไมมโอกาสทจะชกชวนแนะน าทานไดเลย ผบวชแลว ยอมมโอกาสทดแทนคณมารดาบดาได เพราะฉะนน การบวชจงชอวาเปนเครองทดแทนคณมารดาบดา”๑๐๓ จากขอความขางตน ชใหเหนถงคณคาของการบวชทดแทนคณทภกษผเปนบตรจะสามารถปลดเปลองหนเกาคอการไดอตภาพจากการอาศยมารดาบดาตงแตอยในครรภจนเตบใหญมาไดกดวยอาศยมารดาบดา ดงนน มารดาบดาจงอยในฐานะของผเปนเจาหนของบตร ทบตรจะตองคดหาวธเพอจะปลดหนบญคณเหลานนไมมากกนอย และการปลดเปลองหนทดทสดกคอการท าใหทานเขาถงธรรม โดยชกชวน ชกจงใหทานนยมปฏบตในศรทธา ศล จาคะ และปญญาเปนเบองตน ตลอดจนพฒนาคณธรรมอนๆ ใหทานตามสมควร เมอท าไดอยางนกเทากบวาการบวชไดเปนเครองชวยทดแทนคณมารดาบดาไดอยางดเยยม พทธทาสภกข ไดแสดงคณคาของบตรผบวชเปนภกษทมคณปการตอมารดาบดาวา “ตามทถอกนมาแตโบราณ เปนตนวฒนธรรมไทยคออนเดยนนกคอวา ลกโดยเฉพาะลกผชาย จะชวยยกพอแมจากขมนรก ถาไมมลกแลวพอแมจะตองตกนรกขมหนงชอวา “ปตตะ” นรกนกคอความรอนใจทไมมลก พอไดมลกความรอนใจนกหายไป นมนยกพอแมจากขมนรกแหงความรอนใจ ลกคอผยกพอแมจากขมนรกแหงความรอนใจ ลกนจะเปนทพงพาอาศยของพอแมเมอยามแกชรา จะมอะไรเลาทจะเปนทพงพาอาศยของพอแมเมอยามแกชรา กลกนแหละ”๑๐๔ จากขอความขางตน ชใหเหนวา ภาวะความทกขและความสขใจของมารดาบดาซอนอยกบการประพฤต และการปฏบตดหรอไมดของบตรนน เมอบตรอยในสภาวะแวดลอมทไมเออตอการเจรญกศล จงเปนการงายทจะพลาดพลงในการท าความชวจนเปนใหมารดาบดาเสยใจระทมทกขได ในทาง

๑๐๓สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, การบวชในพระพทธศาสนา, พมพครงท ๒,(กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๘), หนา ๑๐๒–๑๐๔. ๑๐๔ พทธทาสภกข, แมททานยงไมรจก, หนา ๑๗.

๑๒๕

กลบกน หากบตรอยในสภาวะแวดลอมทเออตอการเจรญกศล เชน บวชเปนภกษในพระพทธศาสนา กอาจจะเปนอบายในการชวยยกระดบจตใจของมารดาบดาใหสงขน พรอมพฒนาคณภาพจตไปพรอมๆ กบพระลกชายของตนนนไดอยางไมตองสงสย สรปวา ประโยชนทภกษไดรบจากการบ ารงมารดาบดาในกระบวนพทธทศนและทศนะของนกปราชญในพระพทธศาสนาทผวจยไดยกขนแสดงมาน ท าใหเหนคณคาของการบวชทจะสามารถเปนอบายเครองชวยยกระดบจตใจของมารดาบดาใหนยมในการประพฤตปฏบตธรรมเพอพฒนาคณภาพจตของตนใหสงยงขนไป ทงผลแหงการบวชนยงสะทอนใหเหนเปนภาพกวาง กลาวคอ กอเกดเปนประโยชนอยางนอย ๓ ประการ คอ (๑) ประโยชนสวนตน (๒) ประโยชนแกผอน มมารดาบดาเปนตนเปนประธาน และ (๓) ประโยชนแกพระศาสนา ทงยงเปนการตอยอดขยายผลแหงการบวชนไปสครอบครว ชมชน สงคม ตลอดจนประเทศชาตดวยเหตผลทวาตนมงบวชเพอศกษา ประพฤตปฏบต และเผยแผหลกพทธธรรมใหขยายกวางขวางออกไปจนเกดเปนแนวทางในแบบอรยวถทดงามและควรคาแกการปฏบตตามดวยมงหมายจะด าเนนตามอยางบณฑตชนซงมพระพทธเจาเปนตนแบบส าคญ

๓.๖ สรป จากเนอหาในบทท ๓ ทผวจยไดน าเสนอไปนน ท าใหทราบวา ภกษในพระพทธศาสนาสามารถบ ารงมารดาของตนภายใตสถานภาพทตนถอครองได ทงนเพราะมพระบรมพทธานญาตและเปนอรยประเพณทเหลาบณฑตชนไดประพฤตปฏบตสบกนมา ทงลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษนกสามารถแสดงไดอยางสอดคลองกบลกษณะการบ ารงมารดาของบตรผเปนคฤหสถดวย กลาวคอ ภกษสามารถบ ารงมารดาบดาไดครอบคลมทง ๒ ดาน คอ (๑) ทางรางกาย (๒) ทางจตใจ ซงในสวนของรางกาย ภกษสามารถน าปจจย ๔ ทตนไดมาอยางสจรตชอบธรรมตามหลกสมมาอาชวะมาจนเจอเกอกลมารดาบดาของตนได หรอมารดาบดาเมอไดรบปจจย ๔ ของพระลกชายแลวจะน าไปแลกเปลยนเปนปจจยเครองด ารงชพส าคญอยางอนกสามารถปฏบตไดโดยไมเปนการขดหรอกระทบตอศรทธาไทยแตอยางใด พรอมกนนนภกษยงสามารถน ามารดาบดาไปเลยงดภายในวดหรอทพ านกของตนไดดวยการบรหารรางกาย หรอกระท ากายภาพไดทกอยาง เชน บบ นวด เฟน ดด หรอดงไปมา กระทงอาบน าใหทานได เพอใหทานไดรบความสบายทางกายเปนส าคญ แตทงนกจะตองปฏบตใหสอดคลองกบวถชวตอยางสมณะดวย เชน ในพระวนยมพทธบญญตหามมใหภกษจบตองมาตคามซงรวมไปถงมารดาดวย แตถงอยางไร กยงพอมแนวทางและวธการทกระท าได ทงนขนอยกบความฉลาด สามารถของภกษผบ ารงวาจะสามารถปรบประยกตการบ ารงดงกลาวใหสอดคลองกบวถชวตในรปแบบสมณะของตนอยางไรโดยมใหเสยหนาทของลกทางจรยธรรมและความเปนพทธบตรทางพระธรรมวนยเพอเปาหมายส าคญคอการท าหนาทของลกไดอยางสมบรณภายใตวถชว ตพรหมจรรยทบรสทธนนเอง ในสวนของจตใจ ภกษนบวาเปนอภชาตบตรทสามารถสรางแรงจงใจใหมารดาบดาเกดความนยมอยากจะฝกหด พฒนาตนไปในหนทางทดงามไดภายใตรปแบบการพฒนาคณภาพจตขนสงอยางตนดวยหลกคณธรรมส าคญตางๆ เชน หลกสมปทา ๔ ไดแก ศรทธา ศล จาคะ และปญญา เพราะคาทตนเปนแบบอยางปฏบตทดใหแกมารดาบดา พรอมกนนนกควรตดตามพฒนาการดานคณภาพจตของมารดาบดาเพอตอยอดใหลถงคณธรรมขนสงๆ ตามสมควรแกอธยาศยตอไปดวย ซงการบ ารงมารดาบดาทางดานจตใจในลกษณะเชนน พระพทธเจาไดตรสยกยองวาเปนยอดของการ

๑๒๖

บ ารงทงหลาย กลาวคอ หากภกษหรอคฤหสถผเปนบตรสามารถชกพาใหมารดาบดาของตนมฉนทะในการฝกหดพฒนาตนในคณธรรมส าคญตางๆ ได กนบวาเปนการตอบแทนคณขาวปอนของมารดาบดาไดอยางเหมาะสมคมคาทสด เพราะคาทตนไดสรางทพงอนประเสรฐใหแกมารดาบดาดวยการปดชองปองกนทางเสยหายนานปการอนอาจเกดขนในปจจบนหรอในอนาคตได อนง เมอพจารณาในแงของคณคาแหงบทบญญตทงทเปนขอหามและขออนญาตทเกยวของกบการบ ารงมารดาของภกษแลว ท าใหเหนพระอจฉรยภาพและความเปนผทรงมสายพระเนตรยาวไกลในการเขาใจถงสภาพปญหาและวธการแกปญหาอยางเปนระบบรอบดานอยางถองแทของพระพทธเจาดวยทรงมทาทสนบสนนใหภกษสามารถบ ารงมารดาบดาของตนได เพอทวาจะเปนการปองกนไดชองของภกษผคดจะลาสกขาไปเพอปรนนบตมารดาบดาของตนอยางเตมศกยภาพในฐานะบตรโดยอางวาสถานภาพตนไมเออตอการบ ารงมารดาบดา ทงยงทรงเหนประโยชนในการอนเคราะหมารดาบดาโดยฐานะททานเปนบรพการชนผกระท าอปการะอยางสงตอบตรอยางหาทสดมได โดยใหบตรไดแสดงความส านกในคณปการของมารดาบดาแลวเรงท าปฏการะตอบแทนคณอยางสมบรณภายใตรปแบบวถชวตของตนอยางเหมาะสม ดวยทรงวางหลกการ ระเบยบ แบบแผน และรปแบบปฏบตไวไดอยางคลอบคลมแกบตรทกเพศสภาพ เพอหวงใหบตรผอยในฐานะลกหน ไดปลดเปลองคาหนเกาของมารดาบดาไดอยางสมบทบาทคาควรกนดวยจตส านกทด และเพอหวงใหหลกธรรมส าคญตางๆ โดยเฉพาะหลกธรรมขอวากตญญกตเวทตาธรรมยงคงขบเคลอนไปไดอยางมประสทธภาพจนกระทงทสดเปนหลกธรรมส าคญนยมทควรปฏบตกนอยางกวางขวางทงในสงคมโลกและสงคมสงฆอกดวย จากขอสรปดงกลาว ท าใหเหนภาพกวาง มมมอง และมตในการแสดงบทบาทของภกษผเปนบตรโดยฐานะเปนผบ ารงมารดาบดาตามหลกการพระพทธศาสนาเถรวาท ทงยงท าใหทราบถงหลกพระธรรมวนยทงทเปนขอหามและขออนญาต ตลอดจนลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาทภกษในพระพทธศาสนาจะพงกระท าได ดงนน ในบทท ๓ น ผวจยจงไดมงแสดงจดยนและหลกการในการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาทกเพอใชเปนหลกปฏบตของภกษผ มความประสงคจะบ ารงมารดาบดาภายใตวถชวตพรหมจรรยโดยมงรกษาพระธรรมวนยเปนส าคญ อยางไรกตาม เมอกาลเวลาผานไป รปแบบวถชวตกเกดมขนอยางมากหลายภายใตววฒนาการของโลกสมยใหมทมการเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวดวยเกดเปนยคเทคโนโลยทมการสอสารไรพรมแดน และมวทยาการทล าสมย ท าใหเกดมรปแบบวถชวตมากมายภายใตวฒนธรรมทหลากหลาย นบเปนเรองทาทายทภกษจะสามารถประยกตหลกการปฏบตบ ารงมารดาบดาตามหลกการพระพทธศาสนาเถรวาทในยคปจจบนไดมากนอยแคไหน จากสถานการณดงกลาวจงเปนเหตใหผวจยตองศกษาปญหาและสถานภาพความเปนอยของมารดาบดาในปจจบน รวมทงวเคราะหปจจย ๔ ในฐานะเปนเครองมอส าคญในการบ ารงมารดาบดา ซงผวจยจะไดท าการศกษาวเคราะหปญหาและปรากฏการณการบ าร งมารดาบดาของภกษทปรากฏในสงคมไทยผ านระบบพระพทธศาสนาเถรวาทในบทท ๔ ตอไป

บทท ๔ วเคราะหปญหาและแนวทางการบ ารงมารดาบดา

ของภกษทปรากฏในสงคมไทย

ในบททผานมา ท าใหทราบถงลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาททครอบคลมทงทางรางกายและทางจตใจทภกษผเปนบตรพงน ามาประพฤตและปฏบตใหสอดคลองกบสถานภาพของตนโดยค านงถงกรอบของพระธรรมวนยและหลกจรยธรรมขนพนฐานเปนส าคญ เพอรกษาสถานภาพทง ๒ กลาวคอ สถานภาพความเปนภกษและสถานภาพความเปนบตรไปพรอมๆ กนใหไดบนวถชวตพรหมจรรย และเพอธ ารงรกษาธรรมอนเปนอรย -ประเพณทเหลาบณฑตชนมพระพทธเจาเปนตนไดประพฤตและยดถอเปนแบบอยางปฏบตแลวนนไมใหขาดหายเจอจางไป จาการศกษาหลกการบ ารงมารดาบดาในพระพทธศาสนาเถรวาท ท าใหเหนถงปฏปทาของภกษในการบ ารงมารดาบดาทปรากฏในสมยพทธกาลในรปลกษณะตางๆ ซงมกจะปรากฏภาพลกษณเชงเกอกล สรางสรรค และพฒนามารดาบดาของตนเชงนามธรรมและรปธรรมโดยสมพนธกบจรยาวตรแหงความเปนภกษตามหลกพระธรรมวนยและความเปนบตรตามหลกจรยธรรมขนพนฐานไดอยางเหมาะสม จงมพระบรมพทธานญาตใหภกษผเปนบตรสามารถเกอกลมารดาบดาทางรางกายดวยปจจย ๔ ตลอดจนตอยอดพฒนาจตใจของมารดาบดาใหมคณภาพดวยคณธรรมส าคญตางๆ เชน หลกสมปทา ๔ ทงนเพยงเพอมงใหมารดาบดาไดรบความสะดวกทางกายและความสขทางใจ กระทงทสดสามารถพฒนาศกยภาพภายในขนสงไดโดยปลดเปลองจตของทานใหเปนอสระจากกองกเลสทงมวลเปนเปาหมายสงสด ดวยเหตน การบ ารงมารดาบดาของภกษทปรากฏในสมยพทธกาลจงมกบรรลวตถประ-สงคทแทดวยภกษมความฉลาด สามารถ และเขาใจหลกการปฏบตตามพทธประสงค กอปรกบรทนจรตและอธยาศยของมารดาบดาจงท าใหการบ ารงส าเรจตามเปาหมายซงกอเกดเปนประโยชนอยางสงและทรงคณคาอยางมหาศาลแกมารดาบดานานปการ อนง หากพจารณาถงกรอบการปฏบตตอมารดาบดาของภกษในสมยพทธกาลกบยคปจจบนนนเทยบกน จะสงเกตวามความแตกตางกนเปนอยางมาก ทงน อาจพจารณาไดจากกาลเวลาทท าใหบรบททางสงคมในยคพทธกาลกบยคปจจบนมความแตกตางกนอยางสนเชง ทงในเรองเปาหมายของการด าเนนชวต ระบบความเปนอย และปจจยเครองหลอเลยงชพ ตลอดจนสงอ านวยความสะดวกตางๆ ในชวตทมววฒนาการทเปลยนแปลงไปจากเดมจนสรางทศนคตใหมตอผบรโภคเกดเปนวตถประสงคเทยมในอนเสพและใชสอย ยงโดยเฉพาะในยคปจจบนนมความเปลยนแปลงไปอยางกาวกระโดดดวยเกดเปนยคโลกาภวตนทมความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยสมยใหม สงล าไปดวยพฒนาการดานปจจยเครองเลยงชพมากมายจนเกดเปนยคบรโภคนยมทคนสวนใหญมกมวจารณญาณในการเสพและการบรโภคลดนอยลงตามกระบวนการเปลยนแปรของโลก กอปรกบวถชวตของมารดาบดายงอยในลกษณะทขาดสมพนธภาพทางครอบครว บางเปนครอบครวแตกแยก

๑๒๘

บางเปนครอบครวอตคดฝดเคองดานปจจย ๔ และประสบกบปญหาอกหลายดานในชวต จงท าใหภกษผเปนบตรตองเขาไปท าการชวยเหลอและบ ารงมารดาบดาของตนดวยจตส านกของความเปนลกโดยทปฏบตไมตรงตามพระพทธประสงคเทาทควร จากสถานการณดงกลาว จงท าใหเกดปญหาและเกดการวพากย วจารณกนอยางแพรหลายในสงคมไทยตามทปรากฏเปนขาวทางสอโทรทศน สอสงคมออนไลน หรอสอสงพมพตางๆ จนเปนทมาของความเหนทหลากหลายท าใหเกดทศนคตทเหนตางจากคนอยางนอย ๒ กลมใหญ คอ (๑) กลมทถอตามคตทางโลก และ (๒) กลมทถอตามคตทางธรรม อยางสดโตงและแขงขนโดยตางถอเอาทฐคอความเหนของตนเปนหลกตดสนเปนส าคญ เพอจะท าความเขาใจกบปญหาขางตนใหกระจางชด ในเบองตน ผวจยจงเหนควรวาจะตองศกษาและท าความเขาใจเกยวกบปญหาทสงผลกระทบตอการเปนอยของมารดาบดารวมถงสถานการณความเปนอยของมารดาบดาทปรากฏในสงคมไทย เพอจะไดทราบถงเหตผล มมมอง ความจ าเปน และเจตคตของภกษผเปนบตรทตดสนใจเขาไปปฏบต ดแลมารดาบดาของตนอยางบรสทธใจนน โดยผวจยจะน าเสนอขอมลทมความเขากนไดกบสถานการณดงกลาวขนแสดงเพอทราบวตถประสงคทแทดงตอไปน

๔.๑ ปญหาทสงผลกระทบตอการเปนอยของมารดาบดาในสงคมไทย ๔.๑.๑ ปญหาดานเศรษฐกจ ประเทศไทยไดปรบโครงสรางทางเศรษฐกจ จากสงคมเกษตรกรรมเปนสงคมอตสาหกรรม ท าใหโครงสรางการผลตและการคาของประเทศไทย จากทพงพาสนคาภาคเกษตรไปสการพงพาสนคาภาคอตสาหกรรม สงผลใหคนในภาคสงคมเกษตรทงถนฐานมาใชในชวตในโรงงานอตสาหกรรม มรายไดดวยการขายแรงงานแทนผลผลตทางการเกษตร จากการส ารวจภาวะทางเศรษฐกจ พบวารายไดเฉลยของครอบครวคนไทยทงประเทศมรายไดเฉลยเดอนละ ๑๗,๗๘๗ บาท สวนใหญเปนรายไดจากการท างานดวยคาจางเงนเดอน และรายจายสวนใหญหมดไปกบคาใชจายเพอการอปโภค บรโภคในครวเรอนถงรอยละ ๘๘.๗ ครอบครวไทยมภาระหนสนเฉลยตอครวเรอนตอปประมาณ ๘๒,๔๘๕ บาท ซงสวนใหญเปนหนสนทกยมมาเพอใชจายในครวเรอน ขณะทสงคมไทยยงมความ - เหลอ ล าของการกระจายรายได จงกอใหเกดปญหาความยากจนขน ภาวะความจ าเปนดวยคาครองชพทสงขน ท าใหมผลกระทบตอบทบาท หนาท และความสมพนธของสมาชกในครอบครว ผหญงทเคยมบทบาทและหนาทท างานเปนแมบานดแลบตรและมารดาบดาหรอญาตผใหญทสงอาย ตองออกมาขายแรงงาน ท าใหไมสามารถอปการะบคคลดงกลาวใหมความสขไดอยางเตมท และประกอบกบสงคมอตสาหกรรมจะไดรบขอมลขาวสารจากสอสารมวลชน ท าใหเกดการแขงขนกนแสวงหาวตถบรโภคเพอใหตวเองมความสขจนลมนกถงการดแลเอาใจใสสมาชกในครอบครว และท าใหเกดความเหนหาง และหวงใยในมารดาบดา ท าใหมารดาบดาตองอยกบหลานในวยเยาวและตองท างานหนกเพอหารายไดมาเลยงด ๔.๑.๒ ปญหาดานสงคมและวฒนธรรม โครงสรางของสงคมไทยในอดต ครอบครวจะเปนครอบครวขยายทมป ยา ตา ยาย พอ แม ลก และหลาน ความสมพนธในครอบครวมความอบอน รกใครปรองดองกน สมาชกผสงอายใน

๑๒๙

ครอบครวท าหนาทเปนหวหนาครอบครว ทกคนจะใหความเคารพนบถอหวหนาครอบครว๑ ท าใหลกหลานมอสรเสรนอย ผหญงจะท าหนาทหลกดแลครอบครว ดงนน ผสงอายอยกบครอบครวและเปนเสาหลกของชมชน เปนทพงพงของลกหลาน เปนคลงปญญาของชมชน การพฒนาประเทศตามกระแสโลกาภวตน รบเอาคานยมตะวนตกเขามาเปนแบบวถด าเนนชวต ท าใหครอบครวและสงคมมลกษณะเปนปจเจกบคคลมากขน มคานยมในการบรโภคและวตถนยมมากขน สงผลใหสงคมมการแขงขน ท าใหเกดผลกระทบตอสงคมไทยและสถาบนครอบครว พบวา ครอบครวไทยภาคการเกษตรถงรอยละ ๔๐๒ ไมสามารถพงพาตนเองได ท าใหสมาชกในครอบครวตองมงท างานหารายไดเลยงครอบครว ผหญงทเคยเปนหลกในครอบครวจ านวนมากเขามาขายแรงงานในเมอง การพฒนาประเทศตามกระแสโลกาภวตน จงสงผลกระทบตอการเปลยนแปลงโครงสรางของสงคมและวฒนธรรม และสงผลตอรปแบบของครอบครวเปนอยางมาก โดยพบวาปจจบนครอบครวขยายมเพยงรอยละ ๓๒.๑ และครอบครวเดยวรอยละ ๕๕ บทบาทของผสงอายในชมชนคลายความส าคญลง กลายเปนภาระทสงคมตองดแล ตองอยโดดเดยวและแปลกแยกในสงคม จากการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม ท าใหครอบครวประสบปญหาดงตอไปน ๑. โครงสรางของครวทงในเมองและในชนบททเปนครอบครวเดยวจะมแนวโนมทขนาดของครอบครวเลกลง และรปแบบของครอบครวจะมหลากหลายมากขน ตามการเปลยนแปลงทางสงคมและความเจรญกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ๒. โครงสรางของครอบครวทประกอบดวยบคคลสองวย คอ ผสงอายและเดกจะมมากขนโดยเฉพาะในชนบท เนองจากการทหนมสาววยแรงงานอพยพเขาไปหางานท าในเมองใหญ เมอมครอบครวและมบตรโดยยงไมมความพรอม ประกอบกบปญหาคาครองชพสง กจะสงลกหลานไปใหปยาตายายชวยเลยงด จงท าใหครอบครวในชนบทมโครงสรางเพยงบคคลสองวยคอ วยสงอายและเดกมากขน ๓. ผสงอายในชนบททเคยมบทบาทในการถายทอดคณธรรม วฒนธรรมใหแกลกหลาน และเปนวยทควรจะไดรบการดแลเอาใจใสจากลกหลาน จะถกปรบเปลยนบทบาทและรบภาระมากขนในการท าหนาทแทนพอและแมเดก โดยจะตองรบภาระในการเลยงดเดกทงทางรางกายและจตใจ โดยเฉพาะหนมสาวทอพยพมาจากชนบทและแสวงหางานท าในเมอง เมอมบตรกจะสงลกใหปยาตายายชวยเลยงดแทน ส าหรบผทมความรบผดชอบกจะมการตดตอ สงเส ยเงนทองเปนคาเลยงด ผสงอายจะไมตองรบภาระในการหารายไดเพอเลยงดลกหลาน แตในกรณทพอแมเดกไมรบผดชอบและหางเหนการตดตอ กจะท าใหผสงอายตองรบภาระหนกขน ทงในการหารายไดเพอเลยงดครอบครว ในขณะเดยวกนกตองใหการอบรมสงสอนเดกดวย ซงภาระดงกลาวสงผลตอภาวะสขภาพของผสงอายทงสขภาพรางกายและจตใจ๓

๑ สพตร สภาพ, สงคมวทยา, (กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๗), หนา ๖๗. ๒ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, ภาวะเศรษฐกจและสงคมไทย พ.ศ. ๒๕๔๖, (อดส าเนา), หนา ๓. ๓ ดรายละเอยดใน พนโท สนทร ออนนาค, “การศกษาเรองการบ ารงมารดาบดาในพระพทธศาสนา-เถรวาท”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต,(บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา ๒๕–๒๗.

๑๓๐

๔.๑.๓ ปญหาดานสขภาพ มารดาบดาเมอเขาสในวยชรากจะตองเปนวยทมความเสอมถอยในการพฒนาความเจรญเตบโตของรางกาย ซงสงผลใหมารดาบดาผสงอายจะตองเผชญกบปญหาสขภาพอยางหลกเลยงไมได ปญหาสขภาพของมารดาบดาผสงอายแบงออกไดเปน ๒ ลกษณะ คอ (๑) ปญหาดานสขภาพจต (๒) ปญหาดานสขภาพรางกาย ๑. ปญหาดานสขภาพจต การเปลยนแปลงทางรางกายและสงคมท าใหผสงอายเกดความรสกสญเสยในหลายประการ เชน บทบาททเคยมในบาน ในสงคม ความสามารถและคณคาของตนเอง ยงถาผสงอายเหลานสญเสยคสมรสหรอบคคลใกลชดทเปนคคดหรอเปนเพอนกยงจะไดรบความกระทบกระเทอนทางจตใจมากขน เมอประกอบกบการขาดคนเอาใจใสดแลในดานสขภาพทางกายดวยแลว ยงท าใหผสงอายเกดความหมดหวง ทอแทในการทจะมชวตอยเพมขนไปดวย ดงนน ครอบครวและคนใกลชด จงเปนปจจยส าคญทจะชวยใหผสงอายมสขภาพจตทดได จากการศกษาพบวา ผสงอายทไดรบความนบถอและเชอฟงจากบตรหลาน มแนวโนมทจะมความพอใจกบชวตปจจบน มความสขในชวต ไมรสกเหงา หรอวาเหวมากกวาผสงอายกลมทลกหลานไมไดใหการนบถอเชอฟง ๒. ปญหาดานสขภาพรางกาย สงทจะชใหเหนถงภาวะสขภาพของผสงอาย คอ การมโรคประจ าตว โดยโรคทเปนกนมาก คอ โรคระบบกลามเนอรวม โครงสรางและเนอยดเสรม รองลงมาคอ ระบบยอยอาหาร โรคระบบหายใจ โรคระบบไหลเวยนโลหต โรคระบบประสาท และอวยวะสมผส และโรคเกยวกบตอมภายใน โภชนาการและเมตาบอลซม ดานสมรรถนะของอวยวะตางๆ ในการท ากจกรรมตางๆ ในชวตประจ าวน เชน การมองเหน และการเคลอนไหวของรางกายกเสอมไปตามอาย๔ สรปวา ปญหาทสงผลกระทบตอการเปนอยของมารดาบดาในสงคมไทยทผวจยไดน าเสนอไปนน ท าใหทราบวาการเปนอยของมารดาบดามความเกยวของกบระบบเศรษฐกจ วฒนธรรม สงคมอยางมอาจหลกเลยง โดยจะตองเปลยนบทบาทตวเองในทศทางทเออประโยชนตอการประกอบอาชพเพอแสวงหาปจจยเครองด ารงชพมาจนเจอสมาชกภายในครอบครว ดงนน ในชวงเรมตนมารดาบดาจงตองเปนผน าในการเรงสรางเนอสรางตวและระบบครอบครวใหมผานระบบสงคมทมความเปลยนแปลงไปอยางกาวกระโดดตามยคโลกาภวตน ยงโดยเฉพาะมารดาบดาอยในวยชรากจะตองประสบกบภาวะความเจบปวยจงท าใหการประกอบอาชพลดประสทธภาพลงไปตามล าดบ เมอเปนเชนน ผทจะค าจนใหคณภาพชวตของมารดาบดามความเขมแขงขนมาไดกคอบตร จะตองเขามาจดการอยางสรางสรรคเพอใหระบบครอบครวยงคงสามารถด าเนนตอไปไดอยางมประสทธภาพภายใตกระแสสงคมสมยใหมอยางทเปนอยในปจจบนน

๔โกวทย ราชวงค, “หลกค าสอนเรองความกตญญกตเวทในพระพทธศาสนา: กรณศกษาทศนะของคน-ชราวาดวยการทอดทงบพการในสงคมไทยพทธ”, วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหา-วทยาลยมหดล, ๒๕๔๕), หนา ๕๓–๕๔.

๑๓๑

๔.๒ สถานการณชวตความเปนอยของมารดาบดาในสงคมไทย สถานการณการเปนอยของมารดาบดาในสงคมไทยปจจบนนนปรากฏมหลากหลายรปแบบ ทงนสาเหตอาจเกดมาจากการเปลยนแปลงทางระบบโครงสรางของประเทศซงเปนผลสบเนองมาจากการเจรญรดหนาของของสงคมโลกในทกดานจงสงผลกระทบตอระบบเศรษฐกจ วฒนธรรม การปกครอง และสงคมภายในประเทศ กระทงทสดสงผลกระทบตอสมพนธภาพภายในครอบครว จงท าใหสถานการณความเปนอยของมารดาบดาในปจจบนขาดเสถยรภาพเนองดวยสมาชกแตละคนในครอบครวตางมภารกจหนาททจะตองปฏบตกนอยางเปนปจเจกภาพจนท าใหความสมพนธภายในครอบครวขาดความสมดลอยางทไมควรจะเปน ดงจะเหนไดจากรปแบบการเปนอยของมารดาบดาในสงคมไทยปรากฏมในลกษณะทจะตองชวยเหลอตนเองเปนส าคญกลาวเฉพาะมารดาบดาผเปนดงหวหนาครอบครวทจะตองจดการทกอยางภายในครอบครวใหไดอยางเปนระบบเพอมงความเปนอยทดของคนในครอบครวเปนจดหมาย จนไมมเวลาดแลกน ใสใจกน หรอท าความเขาใจกนอยางทควรจะเปน จนในทสดอาจสงผลกระทบตอความมนคงทางดานสมพนธภาพภายในครอบครวกเปนได ในทนผวจยจะแสดงการเปนอยของมารดาบดาทเดนชดในสงคมไทยไว ๓ ประการ คอ (๑) ครอบครวเดยว (๒) สงคมอตสาหกรรม (๓) สงคมผสงอาย ดงตอไปน ๔.๒.๑ ครอบครวเดยว การจ าแนกประเภทของครอบครว อาจจ าแนกออกไดตางๆ กนไป ทงนแลวแตวาจะยดหลกเกณฑใดเปนตวจ าแนกประเภท เชน อาจถอเอาจ านวนเครอญาต จ านวนคสมรสความเปนใหญของสมาชกในครอบครว ซงจะไดกลาวถงการจ าแนกประเภทของครอบครวโดยใชเกณฑตางๆ โดยถอเอาจ านวนเครอญาตทอยในครอบครวเปนเกณฑ แบงออกเปน ก. ครอบครวเดยว (Nuclear family) ไดแก ครอบครวทประกอบดวยสามภรรยา และลกๆ อยกนตามล าพง เปนครอบครวทเกดจากพนธะการแตงงาน ครอบครวเดยวจงมสมาชกไมมาก และอาจมคนรบใชอยดวย ข. ครอบครวขยาย (Extended family) เปนครอบครวทประกอบดวยญาตพนองและผสบสายโลหต อาจมป ยา ตา ยาย พ ปา นา ฯลฯ อาศยอยดวยเปนบางคนหรอหลายๆ คน ซงตางกมความรก ความรบผดชอบตอกน เกยวกบการแบงประเภทของครอบครวโดยจดเปนครอบครวเดยวและครอบครวขยายน ในแตละสงคมยอมมทงสองรปแบบ แตบางรปแบบอาจมจ านวนมากนอยตางกนไป นอกจากนนยงมครอบครวอกลกษณะหนง ซงคลายๆ กบครอบครวขยาย คอ มครอบครวหลกซงประกอบดวยป ยา ญาตพนอง หลานๆ แตเมอลกหลานแตงงานแลวกจะแยกการกนอย การใชจาย เกดมหลายครวเรอนในหนงครอบครว ครอบครวลกษณะนอาจเรยกวา ครอบครวผสม๕ สรปไดวา ลกษณะของครอบครวในสงคมสมยกอนมความยดโยงเกยวพนกบเครอญาตแบบพงพาอาศยกนและกนโดยม ปยาตายาย เปนตนเปนผน าหลก ตางจากลกษณะของครอบครวในสงคมปจจบนมความนยมในการสรางครอบครวเดยวแบบพงพาตนเองโดยไมยดตดกบเครอญาตพนอง

๕ณรงค เสงประชา, รศ., มนษยกบสงคม, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: โอ.เอส.พรนตง เฮาส, ๒๕๔๑), หนา ๙๐–๙๑.

๑๓๒

ทงนสาเหตอาจเกดมาจากความบบรดทางดานเศรษฐกจบาง สงคมบาง กอปรกบคชวตในสมยนมทศนคตใหมทอยากจะสรางรากฐานครอบครวดวยตนเอง จงท าใหเหนวาผทเปนจดเรมในการพฒนาระบบครอบครวสมยใหมนไดแก มารดาบดา จะตองเรงสรางครอบครวจากพนฐานและความสามารถของตนเองโดยมงความมคณภาพชวตทดของตนและบตรเปนส าคญ ดงนน จดหมายของการสรางครอบครวเดยวในยคปจจบนนจงขนอยกบการสรางครอบครวใหมความมนคงและเขมแขงอยางยงยนในทกดานผานบทบาทและหนาททมารดาบดาและบตรจะพงกระท าอยางเหมาะสมนนเอง ๔.๒.๒ สงคมอตสาหกรรม ในสงคมเกษตรกรรมสมยกอน ผคนสวนใหญอยในชนบท ประกอบอาชพการท ากสกรรมเพอเลยงตวเอง ทกคนมสวนชวยกนท างาน แบงภาระหนาทตามความเหมาะสม ในชวตสงคมแบบน ผสงอายมกจกรรมท าไดตลอดไมถกทอดทง ไมตองอยตามล าพง ลกหลานเหนคณคาและความส าคญ เพราะอยในฐานะผมประสบการณมากอน เปนผถายทอดและตดสนในทางเศรษฐกจของครอบครว แมแตสงคมเมองสมยกอนการพฒนาระบบอตสาหกรรมแลพาณชยกรรม บทบาทและคามส าคญของผสงอายกคลายคลงกบสงคมแบบเกษตรกรรม ผสงอายจงไมคอยมปญหาในการทจะตองปรบตวใหเขากบสงคมแตประการใด ในสงคมสมยใหม โครงสรางการผลตขนอยกบกจกรรมภาคอตสาหกรรมและพาณชย-กรรม การประกอบอาชพตางๆ ตองใชความสามารถและความถนดเฉพาะทาง เยาวชนทเปนคนรนใหม จงตองพฒนาคามรความสามารถของตนเอง ตองการมการศกษาทสงขนเพอทจะมโอกาสในการทจะหางานท าไดมากขน เพราะการแขงขนในดานเศรษฐกจขนอยกบความสามารถของบคคล นอกจากน การกระจายตวของแหลงงานออกไปจากทองถน ท าใหคนหนมสาวตองละท งถนฐานและครอบครวของพอแม ปยาตายาย ออกไปกระกอบอาชพยงตางถน ท าใหวถชวตของหนมสาวแตกตางไปจากวถชวตเดมของผสงอาย ผสงอายทถกทอดทงไวในถนฐานบานเดมจงตองปรบตวใหเขากบการทจะมชวอยโดยล าพงในชมชนเดมของตน ขณะทผสงอายทตองตดตามบตรหลานเขามาใชชวตอยในเมอง ซงเปนสงคมใหมของผสงอาย เปนสงคมทผสงอายไมไดอยมาตงแตดงเดม ผสงอายเหลานกตองปรบตวใหเขากบสงคมเมองดวย ปญหาทเกดขนและพบบอยมาก คอ การทผสงอายไมสามารถปรบตวใหเขากบสงคมแบบใหมไดน บอยครงทท าใหผสงอายเกดปญหาทาดานสขภาพจตเพราะบตรหลานสวนใหญมกเหนเปนเรองสนกขบขนทผสงอายไมสามารถตดตามเทคโนโลยของสงอ านวยความสะดวกตางๆได ซงสถานการณเหลาน ท าใหผสงอายจ านวนไมนอยเกดความเครยด แต ส าหรบผสงอายทมความมนคงทางจตใจหรอมความสมพนธทดกบบตรหลานมาโดยตลอด อาจจะรสกสนกขบขนไปดวย ซงกจะชวยใหผสงอายคอยๆ ปรบตวไดกบการใชชวตในสงคมสมยใหม๖ ดงนน เมอในปจจบนเกดเปนยคสงคมอตสาหกรรมเปนสวนมาก มารดาบดาและบตรตางกมภาระหนาท ๆ จะตองปฏบต โดยมารดาบดาผเปนผน าหลกมหนาทออกไปท างานเพอแสวงหาปจจย ๔ มาจนเจอสมาชกภายในครอบครว ในขณะทบตรกมหนาทศกษาเลาเรยนเพอพฒนาศกยภาพของตนในทกดาน จงไมคอยมเวลาดแลและใสใจกนเหมอนอยางในยคสงคมเกษตรกรรมรนปยาตายายทสามารถสรางความเปนเอกภาพภายในครอบครวของตนได จงท าใหสมพนธภาพภายใน

๖ โกวทย ราชวงศ, “หลกค าสอนเรองความกตญญกตเวทในพระพทธศาสนา: กรณศกษาทศนะของ คนชราวาดวยการทอดทงบพการในสงคมไทยพทธ”, หนา ๕๔.

๑๓๓

ครอบครวในยคปจจบนขาดความสมดลหรอบกพรองจนอาจเกดเปนปญหาในระดบครอบครว และสงคมไดในทสด ๔.๒.๓ สงคมผสงอาย เมอมารดาบดาเขาสวยชรา ประสทธภาพในการครองชพกจะลดลงตามล าดบ ท าใหมความจ าเปนทจะตองอาศยบตรหลานเขาชวยเหลอหรอประกอบกจกรรมตางๆแทนตนเปนเบองตนโดยเฉพาะในสถานการณทตนมสขภาพรางกายทไมเอออ านวยตอการปฏบตการสงตางๆในชวตประจ าวน ดงนน คณภาพชวตของมารดาบดาในชวงสงวยนจ าเปนอยางยงทจะตองมลกหลานเขามาเกยวของสมพนธเพอใหวถชวตด าเนนไปไดอยางมประสทธภาพยงโดยเฉพาะในสถานการณทตนเกดเจบปวยไมสบายขนมา อยางไรกตาม หากมารดาบดาไมมบตรหลานดแล หรอมบตรหลานกจรงแตไมใครสะดวกดแลตน กยงท าใหการเปนอยมความสมเสยงตอการเสยดลยภาพทางครอบครวสขภาพ และสงคมตามล าดบ ดวยเหตน ผวจย จงสรปรปแบบการเปนอยของมารดาบดาในสงคมผสงอายไดเปน ๓ ลกษณะ คอ (๑) มารดาบดาทอาศยอยกบบตรหลาน (๒) มารดาบดาทอาศยอยตามล าพง (๓) มารดาบดาทเจบปวย ดงจะไดแสดงตอไปน ๑. มารดาบดาทอาศยอยกบบตรหลาน ในกรณทมารดาบดาผอยในวยชราอาศยอยกบบตรหลาน มารดาบดายงคงไดรบความปลอดภยและมคณภาพชวตทด เนองจากบตรหรอหลานไดเอาใจใสดแลตนทง ๒ ทาง (๑) ทางรางกาย และ (๒) ทางจตใจ โดยผเปนบตรหลานจะตองเปนผบ ารงเลยงดมารดาบดาดวยปจจย ๔ ตลอดจนแสวงหาปจจยเครองด ารงชพส าคญตางๆ ใหแกมารดาบดาเพอใหทานไดมคณภาพชวตทางกายทดขน โดยมสขภาพรางกายทแขงแรง ปลอดโรคภยเปนจดหมาย และเพอใหทานไดคลายก งวลในเรองการแสวงหาปจจย ๔ มาเกอกลชวตตน ทงผเปนบตรหลานกควรตอยอดไปสการบ ารงเลยงใจใหทานไดมความสขในชวตประจ าวนจากบทบาททตนไดแสดงตอทานอยางซอตรง เชน เอาใจใสดแลทาน รกษาน าใจของทาน ชวนทานปฏบตธรรมะ หรอน าทานปฏบตในหนทางทดงาม เมอท าไดอยางน มารดาบดาผอยในวยชรากจะมคณภาพชวตทด ทงยงท าใหสมพนธภาพภายในครอบครวระหวางมารดาบดากบบตรหลานมความเขมแขงไดอยางยงยนยงขนอกดวย ดงนน สถานการณชวตของมารดาบดาในรปลกษณะนจงมความชดเจนในเรองของความมคณภาพชวตทดทงทางรางกายและทางจตใจของมารดาบดาทสมบรณโดยมบตรหลานเขามามสวนรวมและขบเคลอนใหเปนไปนนเอง ๒. มารดาบดาทอาศยอยตามล าพง ในกรณทมารดาบดาอาศยกนอยตามล าพงโดยขาดบตรหลานเปนผดแลน ท าใหมารดาบดาจะตองพงพาตนเองเปนอยางมาก เชน ตองแสวงหาปจจย ๔ มาเกอกลชวตของตนดวยการประกอบสมมาอาชพตามความสามารถของตน ทงยงตองปฏบตอยางตอเนองโดยมอาจหลกเลยงไดแมตนจะมสงขารโรยราหรอมรางกายทไมเออตอการปฏบตภารกจดงกลาวไดอยางมประสทธภาพอยางเกากอนไดกตาม ดงนน ในรปแบบวถชวตของมารดาบดาทขาดผดแล มารดาบดาจงจ าตองชวยเหลอและรบผดชอบตนเองในทกดานตราบเทาทตนยงพอท าใหเปนไปได เพอคณภาพชวตทด และเพอปองกนปญหาในระดบสงคมทอาจจะเกดขนในภายหลง

๑๓๔

๓. มารดาบดาทเจบปวย เมอมารดาบดาเจบปวย หากมบตรหลานคอยดแลเอาใจใส หรอเขามาจดการชวยเหลอกพอทจะท าใหมารดาบดามคณภาพชวตทดขนเปนปกตได แตในทางกลบกนหากมารดาบดาเจบปวยโดยขาดบตรหลานเปนผดแล เสถยรภาพในชวตของมารดาบดายอมเสยสมดล และมความสมเสยงตอการเกดอนตรายถงชวตไดเหมอนกน ดงนน เมอเกดสถานการณเชนน จงท าใหคดตอไปวาคณภาพชวตของมารดาบดาจะเปนอยางไรหากขาดบตรหลานเปนผคอยดแล หรอมบตรหลานอยจรงแตไมมใครเหลยวดรบผดชอบ ใครจะเปนผรบผดชอบตอสถานการณปญหาเชนน เพอท าใหมารดาบดาทเจบปวยนกลบมามคณภาพชวตทดขนเปนปกตไดอยางทควรจะเปน หากไมใชคนในสงคมชวยกนจดการดแลดวยค านงถงหลกมนษยธรรม

๔.๓ วเคราะหปญหาและแนวทางการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทย จากปญหาและสถานการณการด าเนนชวตของมารดาบดาทผวจยไดน าเสนอไปนน ท าใหทราบถงบรบทของสงคมไทยทมความเปลยนแปลงไปตามยคสมยโดยเฉพาะระบบโครงสรางของครอบครวมกปรากฏในรปลกษณะเปนครอบครวเดยวชนดแบบแยกตวมาอยเปนครอบครวเลกเพอประกอบสมมาอาชพตามล าพงโดยไมองอาศยกบครอบครวใหญ ไดแก หมญาตมตร เชน พอ แม ป ยา ตา ยาย เหตเกดจากความบบคนทางดานเศรษฐกจบาง คาของชพสงบาง กอปรกบเจตนารมณของคครองสมยใหมทมทศนคตนยมในการสรางครอบครวสวนตวตามศกยภาพของตน โดยตงใจปลกตวออกจากหมญาตเพอไปสรางรากฐานชวตและความมนคงของครอบครวดวยก าลงสตปญญาของตนกบชวตคภายใตกระแสโลกาภวตนทสงล าไปดวยความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย เมอคชวตตดสนใจจะสรางครอบครวใหมดวยตนเองแลว กเกดมสมาชกภายในครอบครวขนมาอยางนอยคอ มารดา บดา และบตร ซงแตละคนนนลวนมพนธกจรวมกนในการกอรางสรางตวโดยเบองตนจะตองปฏบตหนาทตอกนอยางซอตรงและเกอกลกนอยางเปนเอกภาพ ทงนเพอสรางความสมพนธทดใหเกดมแกครอบครวไดอยางเขมแขงและยงยน อยางไรกตาม สถานการณโลกปจจบนทมความเปลยนแปลงไปอยางกาวกระโดด มากไปดวยความหลากหลายทางวฒนธรรม กอปรกบบรบททางสงคม เชน ระบบเศรษฐกจ สภาพแวดลอม และการเปนอยในโลกยคใหม บบรดใหสมาชกภายในครอบครว โดยเฉพาะมารดาบดาตองดนรน ขวนขวายในการประกอบสมมาอาชพอยางแขงขนภายใตยคกระแสโลกาภวตน กอปรกบลกชายมใจฝกใฝในการบรรพชาอปสมบทเปนภกษในพระพทธศาสนา จงท าใหตนตองเผชญชวตแบบพงพาตนเองเปนสวนมาก เมอยางเขาสวยชรา สงขารรางกายกไมเอออ านวยตอการประกอบสมมาอาชพจงท าใหตนตองอาศยอาหารและการดแลจากญาตพนอง ลกหลาน หรอเพอนบานทอยใกลเคยงเพอประทงชวต ทงนเนองจากวาไมมบตรของตนคอยดแลโดยตรงเพราะเหตวาบตรของตนนนไดถอเพศบรรพชตบวชเปนภกษเพอสบอายพระพทธศาสนาแลว จนเปนเหตใหชวตของตนด าเนนไปอยางอตคดฝดเคองในทกๆ.ดานในวยชรา สภาพปญหาดงกลาว จงท าใหเกดภาวะความจ าเปนทภกษผเปนบตรจะตองเขามาปฏบต ดแลมารดาบดาผแกชราของตนดวยหมายยดหลกกตญญกตเวทตาธรรมทผเปนลกจะพงปฏบตตอมารดาบดาไมวาจะด ารงอยในสถานภาพใดกตาม ท าใหภกษผเปนบตรจะตองเขาไปเกยวของ และ

๑๓๕

รบผดชอบความเปนอยทางรางกายของมารดาบดาในทกดาน โดยเฉพาะอยางยงตนเปนบตรชายคนเดยวดวยแลว หรอมพนองหลายคนกตาม จนเกดเปนประเพณนยมในยคสมยใหมทภกษจะพงท าหนาทของลกบนรปแบบของการเปนภกษในพระพทธศาสนา ทงบคคลทวไปยงไดนยมยกยองปฏปทาของภกษผท าหนาทบตรตอมารดาบดาดงกลาววาเปน “พระยอดกตญญ” ในสงคมปจจบนขณะน อนง ทาททภกษในยคปจจบนนยมปรนนบตตอมารดาบดาของตนนน โดยมากกมกด าเนนไปในรปแบบเชงกายภาพ เนองจากปจจบนพบวา ภกษในยคนแสดงบทบาทของความเปนลกตอมารดาบดาไดเดนชดในเมอทานกาวยางเขาสวยชรา ตลอดจนไดรบความเจบไขไดปวย หรอมโรคประจ าตวเบยดเบยน จนไมสามารถชวยเหลอตนเองได จงท าใหภกษผเปนบตรตองเขาไปชวยเหลอ ดวยจตส านกของความเปนลกโดยการน าอาหารบณฑบาตมาเลยงดทานบาง ดวยการบบนวด อาบน า ซกผาใหทานบาง ดวยการน าทานมาทวด หรอทพกสงฆแลวปรนนบตเลยงดทานบาง ดวยการประกอบยารกษาโรคใหทานบาง ทงคอยเปนธระในการน าทานไปสถานพยาบาลเมอยามปวยไข และกระท ากายภาพเพอบรรเทาความเจบปวยใหทเลาลง หรอเพอใหหายจากอาการอาพาธตา งๆ ตลอดจนแวะเวยนไปมาเพอถามไถอาการเจบปวยของทานบาง กระทงทสดรบผดชอบและกระท ากจการทกอยางภายในครอบครวแทนมารดาบดาบาง ดงนน ปญหาในการบ ารงมารดาบดาทปรากฏขนในสงคมไทยน เทาทศกษาและสบคนขอมลด จงปรากฏภาพวามหลากหลายรปแบบมมมองทเปนกรณศกษาควรคาแกการท าการวจยเพอคนหาค าตอบและขอยตทเหมาะสม ทงนจากการศกษาพบวา ปญหาในการเลยงดมารดาบดาของภกษในปจจบนลวนมเงอนไขทขนอยกบบรบททางสงคมและครอบครวเปนส าคญ ดวยมความแตกตางกนในรปลกษณะการด าเนนชวตหลากหลายดาน เชน ระบบของครอบครว บทบาทของสมาชกภาพภายในครอบครว และอนๆ ทท าใหเกดภาวะความจ าเปนหลายดานทภกษผเปนบตรจะตองเขาไปเกยวของดวยพนธกจของความเปนลก ซงในทน ผวจยจะขอยกกรณปญหาโดยเฉพาะประเดนทมขอถกเถยงโตแยงกนในแวดวงนกวชาการและนกการศกษา ตลอดจนบคคลทวไปทามกลางทศนะของกลมเสรนยมและกลมอนรกษนยมทมผลตอ การวพากย และวจารณจนเกดเปนทศนคตทเหนคลอยและเหนตางอยางแพรหลายในสงคมไทยปจจบน ซงผวจยจะท าการศกษาวเคราะหปญหาในการบ ารงมารดาบดาของภกษทปรากฏในสงคมไทยโดยคดสรรกรณตวอยางทเปนประโยชนตอการวจยอย ๔ ประเดน พรอมทงวเคราะหแนวทางการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทยโดยยดโยงกบหลกพระธรรมวนยและหลกจรยธรรมผานทศนคตของคน ๒ กลมเปนหลกใหญ คอ (๑) กลมผถอคตทางโลก ทมงยดถอหลกจรยธรรม โดยเฉพาะหลกกตญญกตเวทตาธรรมเปนใหญ และ (๒) กลมผถอคตทางธรรม ทมงยดหลกพระธรรมวนยเปนส าคญ โดยผวจยจะมงแสดงถงเจตคต และมมมองของคนทง ๒ กลมวามทศนคตตอปญหาดงกลาวอยางไร เพอสรางความเขาใจระหวางกน ทงทราบถงวตถประสงคทแทจากแงมมของคนทง ๒ กลม ตลอดจนหาขอยตและสรางความเขาใจอนดระหวางกนใหไดดวยการเสนอทางออกและแนวทางการแกไข พรอมพยายามเสนอมมมองคนละดานตางมมโดยมงผสานทศนะของคนทง ๒ กลม ใหเปนไปไดในทศทางและเปาหมายเดยวกนจนกอเกดเปนผลลพธททรงคณคาและเปนคณปการอยางสงตอหลกจรยธรรมอนดงามและหลกพระธรรมวนยโดยมการสรางความเขาใจทถกตองระหวางกนใหไดเปนผลทสด ดงจะไดชแจงตามล าดบนไป

๑๓๖

๔.๓.๑ ปญหาของมารดาบดาผอยในวยชรา กรณพระสงา วรโย พระธดงคทไปดแล นางศรนวล ใหลาภ อาย ๖๕ ผเปนโยมมารดาปวยหนกดวยโรคชราชวยเหลอตวเองไมได โดยพระสงา ไดน าอาหารบณฑบาตไปเลยงโยมมารดา ปอนขาว ปอนน า ปอนยา เชคตว ซกผา และท ากจกรรมทกอยางของโยมมารดาดวยตนเอง จนมญาตโยมทงในประเทศและตางประเทศใหการชวยเหลอเปนจ านวนมาก๗

จากกรณของพระสงา วรโย ท าใหเหนถงภาวะความจ าเปนททานจะตองเขาไปชวยเหลอนางศรนวลผมารดา ดวยเหนวาสภาพชวตปจจบนของมารดายางเขาสวยชรา กอปรกบมสงขารทไมเอออ านวยตอการด ารงชพตามล าพง เพอทจะปลดเปลองทกขทางกายนานปการของมารดาเปนเบองตน พระสงา จงตดสนใจเขาไปชวยเหลอดวยการดแลมารดาทางรางกายทกดาน จนท าใหสงคมทงสวนทเปนญาตมตร และญาตธรรมทงในและตางประเทศตางพากนระดมทนเขาชวยเหลอมารดาของพระสงา เพราะเหนคณคาและคณงามความดกลาวคอกตญญกตเวทตาธรรมในตวของพระสงาประการหนง และหวงวาจะแบงเบาภาระในการเลยงดมารดาของพระสงาเพอใหทานไดเจรญพทธ -ธรรมภายใตรมเงาพระศาสนาตอไปไดประการหนง นาสงเกตตรงทวาปญหาของ “มารดาบดาผอยในวยชรา” นอกเหนอจากภกษผเปนบตรจะตองเปนผกระท าหนาทและรบผดชอบโดยตรงแลว วาโดยทางออม บคคลอนทวไป กลาวคอ ญาตมตรและสหายธรรมทเหนคณคาของการบ ารงมารดาบดากสามารถเขามามบทบาทไดโดยมสวนรวมกบสภาพปญหาทเกดขนแกมารดาบดาของภกษผเปนบตรไดเชนเดยวกน อนง แมวาปญหาในการบ ารงมารดาบดาผอยในวยชราของภกษเปนทนยมยกยองของสาธชนทวไปโดยเฉพาะผทถอหลกกตญญกตเวทตาธรรมเปนส าคญในวงกวางกจรง แตถงอยางนน ยงปรากฏมกลมชนผถอทศนคตทเหนตาง คอผยดถอขางอรยวนยประเพณตางกพากนโจษจนตตงถงพฤตกรรมของภกษรปดงกลาวโดยการตงขอสงเกต วพากย และพจารณาพฤตการณของภกษทมงแสดงบทบาทความเปนลกตอมารดาบดาของตนวายงแสดงพฤตกรรมทไมเหมาะสมตอสมณสารปเทาทควรจะเปน ทงยงเหนวาภกษผเปนบตรนควรประพฤต อนเคราะห และเออเฟอตอพระธรรมวนยใหมากกวาทเปนดวยเหนวายงมชองทาง และหลกการทเออตอการปฏบตมารดาบดาทพระพทธองคไดทรงบญญตและแสดงไวเปนแนวทางปฏบตแลวนน อยางไรกตาม ปญหาการบ ารงมารดาบดาผอยในวยชราดงกลาว ถอวาเปนปญหาขนพนฐานทยงคงเปนขอถกเถยง และยงเปนทวพากย วจารณกนอยางกวางขวางในสงคมผานทศนะของกลมผถอขางหลกจรยธรรมของลก และของกลมผถอขางหลกพระวนย ซงผวจยเหนวา จะตองพจารณาเปนเฉพาะรายปญหาและหาทางออกรวมกนใหไดอยางเหมาะสมภายใตการสรางความเขาใจอนดระหวางกนใหไดดวยมงประโยชนของภกษผปฏบตมารดาบดา และมงรกษาศรทธา ความเชอมน และความเขาใจอนดของกลมชนทง ๒ เปนประการส าคญ

๗ คมชดลกออนไลน, “ยอดกตญญ พระดแลแมปวยหนก”. [ออนไลน], แหลงทมา: http://www. komchadluek.net/news/lifestyle/154472# [๓๐ ธนวาคม ๒๕๕๙].

๑๓๗

๔.๓.๑.๑ ขอก าหนดทางจรยธรรม พระพทธศาสนาไดใหความส าคญกบมารดาบดาวาเปนผมอปการคณอยางสงตอบตรธดา เพราะเปนผแสดงโลกนแกบตรธดา๘ พรอมทงอปการะ เลยงด อบรมสงสอน และปลกฝงคณธรรมจรยธรรม ตลอดจนปดกนชองทางความเสยหาย และมงสงเสรมทางดงามแกบตรธดา เพอใหบตรธดาของตนเปนคนดมคณภาพของสงคม ตลอดจนมคณภาพชวตทดและมความพรอมทจะเผชญกบอปสรรคปญหาตางๆ ในโลกไดอยางเขมแขงชนดพงพาตนเองตามสตปญญาและศกยภาพทม คณปการทมารดาบดาไดกระท าตอบตรน จงเปนทมาของคณลกษณะพเศษทมอยในตวของมารดาบดาเพราะไดด ารงตนอยในคณธรรมส าคญตางๆ มากกมายจนพระพทธเจาทรงประกาศรบรองฐานะพเศษไวเปนการเฉพาะส าหรบมารดาบดาไววาเปนดงพระพรหม บรพเทพ บรพาจารย และพระอรหนตของบตรธดา๙ ทงนเพอประกาศคณคาและความส าคญของมารดาบดาใหบตรธดาไดตระหนกร ดวยเหตผลดงกลาว จงมหลกการทางพระพทธศาสนาทเลงเหนความส าคญของมารดาบดาในฐานะเปนบรพการชน ทบตรธดาจ าตองปฏบตหนาทตอมารดาบดาของตนในฐานะเปนกตญญกตเวทชนอยางนอย ๕ ประการ คอ ๑) ทานเลยงเรามา เราเลยงทานตอบ ๒) จกชวยท ากจของทาน ๓) จกด ารงวงศตระกล ๔) จกประพฤตตนใหเหมาะสมแกความเปนทายาท ๕) เมอทานลวงลบไปแลว ท าบญอทศใหทาน๑๐ หลกการทง ๕ ขอน เปนหลกการขนพนฐานทบตรธดาจะตองปฏบตตอมารดาบดาของตนดวยมงการมจตส านกทดและเสรมสรางสมพนธภาพทดภายในครอบครวใหเกดมใหได ถงแมตนเองจะบวชเปนภกษในพระพทธศาสนามสถานภาพทไมเ ออตอการปฏบตหลกการ ๕ ประการดงกลาวไดดเทยบเทากบบตรธดาทเปนคฤหสถกตาม แตกไมอาจหลกเลยงพนธกจทเนองดวยชวตนไปไดดวยเหตผลทวาตนเปนเลอดเนอเชอไขโดยตรงของมารดาบดา กอปรกบอาศยมารดาบดานเองจงไดมโอกาสท าสงทดมคณคาใหแกชวตโดยเฉพาะอยางยงไดบวชเปนภกษท าหนาทพทธบตรฝกหด พฒนาอบรมสตปญญาของตนไดอยางเตมศกยภาพภายใตรมเงาพระพทธศาสนา ดงนน การทภกษผเปนบตรเขาไปเกยวของบ ารง ชวยเหลอ ดแลจงเปนเรองทภกษสามารถกระท าได ทงยงสามารถปฏบตไดครอบคลมครบทกดาน กลาวคอ ปฏบตไดทงทางรางกายและทางจตใจ ดงปรากฏขอความตอนหนงในมงคลตถทปนวา “บรรดาคฤหสถและบรรพชตเหลานน คฤหสถ พงบ ารงมารดาบดาแมดวยการนมสการ บรรพชตพงบ ารงดวยสกการะอยางเดยว, จรงอย แมภกษ พงบ ารงมารดาบดาแท, เพราะโทษในการบ ารงน ไมม”๑๑

๘ อง.ทก. (บาล) ๒๐/๓๔/๗๘. ๙ อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๓๑/๑๘๓. ๑๐ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๗๐/๒๑๒. ๑๑ตตถ คหนา นมกาเรนป มาตาปตโร อปฏ าตพพา ปพพชเตน สกกาเรเนว, ภกขนาป ห มาตาปตโร อปฏ าตพพา ว, น เหตถ โทโส ฯ มงคล. (บาล) ๑/๓๐๑/๒๗๖., มงคล. (ไทย) ๑/๓๐๑/๒๐๙.

๑๓๘

เมอโทษในการบ ารงมารดาบดาทงของบรรพชตและคฤหสถไมม จงเหนวาเปนการสมควรทภกษผเปนบตรผเปนบรรพชตไมควรละเลยหนาทของบตรทดไปเสย และจะตองปฏบตหนาทของลกตอมารดาบดาโดยค านงถงหลกกตญญกตเวทตาธรรมทพระพทธเจาทรงวางไวเปนหลกการส าคญใหชาวโลกนยมปฏบต ทงยงเปนการปดชองปองกนค าตฉนนนทาขอครหาตเตยนจากสงคมและกลมผหนกในหลกจรยธรรม มนษยธรรม และสทธมนษยชนไดวา “ภกษนเหนแกตว หนพอหนแมไปบวช เอาตวเองรอดอยผเดยว จนปลอยใหพอแมอยตามล าพง กระทงเปนปญหาและภาระของสงคมในทสด” ทงยงเปนปจจยเครองสงเสรมใหบตรธดาผเปนคฤหสถไดเหนคณคาและมจตส านกในบญคณของมารดาบดาวาทานเปนผมคณปการอยางมหาศาลตอชวตจนเกดแรงบนดาลใจส าคญอยากจะปฏบตและยดถอภกษผเปนบตรเปนแบบอยางอนนบวาเปนการแสดงออกถงหลกกตญญกตเวทตา -ธรรมอยางแทจรงในวงกวางอกดวย ดงนน ปฏปทาในการบ ารงมารดาบดาของภกษผเปนบตรน จงกอเกดเปนประโยชนอยางสงททรงคณคาอยางยงทงเปนผลสะทอนแกผปฏบตและผยดถอตามอยางผปฏบตทงโดยตรงและโดยออม กลาวคอ (๑) วาโดยตรง ประโยชนเกดขนแกภกษผเปนบตรทมงมนปลดเปลองหนเกาทตนไดอาศยมารดาบดาเกดมาจนมโอกาสพฒนาตนเปนคนมคณภาพในระดบหนง (๒) วาโดยทางออม ประโยชนเกดขนแกบตรธดาผเปนคฤหสถ เพราะไดเหนแนวทางประพฤตทดงามของภกษผเปนดงผน าทางจตวญญาณทไดมงปฏบตบ ารงมารดาบดาอยางสจรตใจเปนแบบอยางไว สรปวา การบ ารงมารดาบดาของภกษโดยยดหลกกตญญกตเวทตาธรรมเปนส าคญน จงเปนเรองทนาสงเสรม และควรเรงรดใหเกดการปฏบตจรงในชวตประจ าวนของบตรธดาทงในสวนของบรรพชตและคฤหสถใหได ทงน เพอสงเสรมหลกจรยธรรมอนดงามใหยงคงอยและเปนไปในโลก แมวารปแบบในการบ ารงมารดาบดาระหวางบรรพชตกบคฤหสถจะมความแตกตางกนดวยมขอจ ากด ทางสถานภาพทงในเรองพนธกจและหนาทของตนกนคนละดานกตาม แตกสามารถน ามาบรณาการ และประยกตใชใหไดอยางเหมาะสมภายใตบทบาทและสถานภาพทภกษถอครองดวยมงถงพระพทธ -ประสงคและอนวตรตามกระแสโลกนยมทแสดงถงคณคาของการบ ารงมารดาบดาเปนส าคญ ๔.๓.๑.๒ ขอก าจดทางพระวนย ในกระบวนการพทธทศนตามหลกจรยธรรมวาดวยเรองการบ ารงมารดาบดากไดมทาทสงเสรมใหผ เปนบตรนยมปฏบตตอมารดาบดาของตนเพราะเปนการแสดงออกถงหลกกตญญกตเวทตาธรรมตอผมอปการคณไดอยางเดนชด แมในแงของพระวนย พระพทธเจากไดทรงสนบสนนใหภกษไดแสดงบทบาทของความเปนลกตอมารดาบดาของตนดวยเชนกน พรอมกบทรงแสดงทาทตอบทบาทของภกษเชงปรากฏการณทางสงคมอกดวย ดงปรากฏความในพระวนยปฎก จวรขนธกะวา ก สมยนนแล จวรเปนอนมากเกดขนแกภกษรปหนง กภกษนนใครจะใหจวรนนแกมารดา บดา (ล าดบนนแล ภกษนนบอกความนนแกภกษทงหลาย) ภกษทงหลายกราบทลความนนแด พระผมพระภาค พระผมพระภาคตรสเรยกภกษทงหลายมาแลว ทรงอนญาตวา “ภกษ ทงหลาย เมอภกษให (สงของๆ ของตนแกทาน) ดวยถอวามารดาบดา เราจะพงวาอะไร? ภกษ

๑๓๙

ทงหลาย เราอนญาตเพอให(สงของๆ ตน)แกมารดาบดา;ภกษทงหลาย แตภกษไมพงท าศรทธา ไทยใหตกไป, ภกษใดขนท าศรทธาไทยใหตกไป ภกษนนตองทกกฎ๑๒ จากขอความขางตน ชใหเหนวา ภกษในสมยพทธกาลแมมพระบรมพทธานญาตใหสามารถปรนนบตมารดาบดาไดกจรง แตกมพระพทธด ารสใหภกษปฏบตบ ารงมารดาบดาของตนอยางเหมาะสมโดยตองค านงถงศรทธาของสาธชนเปนส าคญดวย ทงนอาจก าหนดวตถประสงคไดเปน ๓ กรณ คอ (๑) เพออนเคราะหมารดาบดาดวยปจจย ๔ อยางพอดเหมาะสม (๒) เพอสนบสนนใหภกษด าเนนตามรอยอรยะโบราณประเพณ (๓) เพอปองกนผลกระทบดานลบตอศรทธาของชาวบาน อยางไรกตาม หากภกษไมสามารถปฏบตตามพระบรมพทธานญาตไดกตองถกโทษทางพระวนยเชนกน ดงนน การบ ารงมารดาบดานภกษจงควรใหเปนไปอยางถกตองทงจะตองระมดระวงโดยเฉพาะกรณน าปจจยมาบ ารงมารดาบดากตองจดใหอยในเกณฑพอดเหมาะสมไมฟงเฟอจนเกนไป สรปกคอภกษควรน าปจจย ๔ มาเกอกลมารดาบดาเทาทจ าเปนตอการยงชพแมทานจะอยในวยชราไมสามารถแสวงหาปจจยเครองด ารงชพมาบ ารงเลยงดตนอยางเตมทไดอยางเกากอนไดกตาม ดงนน เมอค านงถงตวแมบทของพระวนยภกษกจะตองยดเปนหลกปฏบตใหถกตองดงามดวย ทงนเพอรกษาจารตประเพณทางโลกและรกษาระเบยบทางธรรมไวไดอยางลงตวภายใตรปแบบวถชวตของสมณะ อนง ในกรณทมารดาบดามปจจยเกอกลหนนชวตมากมาย แตยงมความตองการใหภกษปรนนบตตนอยางกลบตรกลธดาทพงท าตอมารดาบดาของตนนน ทานกกลาววาเปนสงสมควรทภกษควรกระท ายง ดงปรากฏความในอรรถกถาเภสชชกรณวตถตอนหนงวา “ถามารดาบดาเปนใหญ ไมหวงตอบแทน (ปฏการะ), จะไมท าปฏการะกควร, แตถาทานทง ๒ ด ารงอยในราชสมบตแลว ยงหวงตอบแทน (ปฏการะ) อย, จะไมท าปฏการะไมควร, อนามฏฐบณฑบาต ภกษกควรใหแกมารดาบดา, แมหากจะมราคาตงกหาปณะ กไมเปนการท าศรทธาไทยใหตกไป”๑๓ จากขอความขางตน พจารณาไดวา มารดาบดาเปนบคคลส าคญทภกษผเปนบตรจะตองรบธระในการบ ารงเลยงดเพอกระท าปฏการะกลาวคอการตอบแทนคณใหพอเหมาะสม แมวามารดาบดาจะมสงอ านวยความสะดวกตางๆ มากมายในชวต แตหากทานจ านงหวงน าใจของบตรผเปนภกษใหบ ารงเลยงตนภกษนนกไมพงปฏเสธ และพงกระท ากจนนตามค ารองขอของมารดาบดาตามศกยภาพทตนม เพราะการกระท าเชนนไมชอวาเปนการท าศรทธาไทใหตกไปเพราะหลายคนตางรดวามารดาบดาเปนผมบญคณอยางสงตอชวตของบตรเหลอคณานบ ดงนน บทบาทของความเปนลกทภกษไดกระท าตอมารดาบดานน นบเปนการแสดงออกถงคณคาทผเปนบตรทวไปควรยดถอเปนแบบอยางปฏบต ทงยงเปนการประกาศแนวทางของเหลาบณฑตชนทไดปรนนบตมารดาบดาของตนมาตงแตโบราณกาลสบล าดบมา และยงเปนผชอวาไดท าหนาทๆ ควรท าอยางสมภาคภมตามฐานะบตรทไดตระหนกซงในพระคณของมารดาบดา สรปวา การบ ารงมารดาบดาของภกษในมตทางพระวนยบญญต พระพทธเจากทรงเหนชอบและทรงมทาทสงเสรมสนบสนนใหภกษกระท าไดโดยการน าปจจย ๔ มาบ ารงจนเจอมารดาบดาของตนเพอใหทานไดรบความสะดวกสบายทางกายพอประทงอตภาพใหเปนไปได แตทงนจะตองระมดระวงเรองการบ ารงมารดาบดาไมใหฟงเฟอหรอหรหราจนเกนไปเพราะอาจจะสงผลกระทบดาน

๑๒ ว. มหา. (ไทย) ๕/๕๖๑–๕๖๒/๓๒๓., มงคล (บาล) ๑/๓๐๔/๒๗๘–๒๗๙. ๑๓ ว.มหา.อ. (ไทย) ๒/๑/๒/๔๓๖.

๑๔๐

ลบตอศรทธาของชาวบานในวงกวางได ดงนน จงทรงใหภกษตระหนกและใสใจถงสถานการณดงกลาวทอาจจะเกดขนโดยมงรกษาศรทธาความเลอมใสของชาวบานใหมความเขมแขง แนนหนก เสพคน และนยมในการเจรญกศลอยเสมอ เมอภกษผเปนบตรท าไดอยางนกเทากบวาไดประสานประโยชนใหเกดขนอยางนอย ๓ ประการ คอ (๑) ประโยชนโดยตรง เกดแกมารดาบดาทไดรบการบ ารงดวยปจจย ๔ จากพระลกชายทมงกระท าอยางผรคณตามแนวทางอรยวถ (๒) ประโยชนโดยออม เกดแกผอน ทไดเหนปฏปทาของภกษผเปนบตรแลวท าใหเกดแรงบนดาลใจอยากปฏบตตาม และ (๓) ประโยชนสวนรวม เกดแกสงคมสงฆ กลาวคอ ภกษผเปนบตรสามารถสรางภาพลกษณเชงเกอกลสรางสรรคอยางสงฆตามหลกมนษยธรรมไดกระทงสรางความเชอมนดานศรทธาของชาวพทธใหเกดมในสงฆไดอยางยงยน ๔.๓.๑.๓ แนวทางการแกไขและแนวทางการบ ารง ในกรณปญหาของมารดาบดาผอยในวยชราตามทปรากฏในสอตางๆ นบเปนปญหาขนพนฐานทจะตองหยบยกขนมาพจารณาและตรวจสอบถงสภาพปญหาทแทโดยทงฝายบรรพชตซงไดแกภกษผเปนบตรผท าหนาทรบผดชอบโดยตรง และฝายคฤหสถทจะตองเขามามสวนรวมและชวยกนระดมความคดเพอจดการกบสภาพปญหาทเกดขนเบองตนอยางเหมาะสมเพอใหทราบขอเทจวาปญหาน เกดมาจากอะไร? อะไรเปนปจจยหรอตวแปรส าคญทจะระงบปญหาน ได? หรอพระพทธศาสนามทาทตอปรากฏการณนอยางไร? ความจรง กรณปญหาการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทยปจจบนมเพยงปรากฏเปนประเดนถกเถยงกนในสงคมไทยเทานน แมในสงคมตะวนตกตางกไดแสดงทศนะตอปรากฏการณดงกลาวดวยเชนกน และการแสดงทศนะขางฝงตะวนตกนเปนไปในรปแบบเชงวพากยผานระบบและมมมองของพระพทธศาสนาฝายเถรวาทดวย ท าใหเหนวาสงคมตะวนตกตางใหความสนใจตอกรณปญหาดงกลาวพรอมแสดงทศนะของตนกระทงตงขอสงเกตและค าถามตอปรากฏการณเชงพฤตกรรมของภกษผเปนบตรนนวา “ความจรงแลว ภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท สามารถบ ารงเลยงดมารดาบดาไดหรอไม” โดยประเดนปญหาในลกษณะนถกตงเปนกระทค าถามขนโดยปรากฏเปนบทสนทนาเชงถาม–ตอบแนวจรยธรรมสงคมในเวบไซท (website) ซงผวจยเหนวาทาท มมมองและความคดของชนจากฟากฝงสงคมตะวนตกจะเปนประโยชนตองานวจย จงจะขอยกขนแสดงเปนตวอยางเพอจะไดทราบความเหนตางมมระหวางกนตอกรณปญหาดงกลาว โดยรปแบบการแสดงความคดเหนนนปรากฏเปนบทสนทนาเชงวพากษถงกรณปญหาการบ ารงมารดาบดาของภกษในปจจบนระหวางพระภกษกบชนผนยมในรปแบบปฏบตอยางพทธเถรวาทตางไดแสดงทศนะของตนและโตตอบกนผานกระทค าถามไวอยางนาสนใจโดยเรมจากบทค าถามทวา “พระภกษไมควรจะรบผดชอบตอบดามารดา และครอบครวใชไหม?”๑๔ ผใชนามแฝง ยตตธมโม (yuttadhammo) ตอบขอความกลบไปอยางนาสนใจวา “ถกกลาวกนวา พระสงฆเองบางครงกตองท าหนาทในเชงปฏบตตอบดามารดาของทานดวย ในยามทพวกทานเจบปวย, หรออตคดขดสน เปนตน สรปไดวามขอยกเวนในทางพระวนยสงฆส าหรบการปรนนบตบดามารดา เชน การปอนยาปอนอาหาร , การไปเยยมเยยนในชวงเขาพรรษาน

๑๔ กระทค าถามใน “Buddhism beta” กระทตงค าถามเมอวนท ๑๘ กนยายน ๒๕๕๗ โดยผใชชอรหส 3743672, [ออนไลน], แหลงทมา: http://buddhism.stackexchange.com [๗ มกราคม ๒๕๖๐].

๑๔๑

เหมอนกบเปนการสงเสรมอยางชดเจนใหพระภกษสงฆไดดแลบดามารดาตามความเหมาะสมในยามจ าเปน”๑๕ เจาของกระทตงค าถามตออกวา “แตถาหากวาบดามารดาไมไดเปนคนธมมะธมโมหรอไมไดเปนคนดอะไรเลย บตรธดายงสมควรทจะอยรวมกบพวกเขาไหม และยงจะตองปรนนบตตอพวกเขาไหม ? โยมไมมนใจวาอนไหนจะมน าหนกกวากนระหวางความตองการมชวตอสระสวนตวหรอการตอบแทนหนบญคณบดามารดาทใหก าเนดชวตเรามาบนโลกใบน?”๑๖ ผใชนามวา สงขะ กลถน ตเล (Sankha Kulathantille) ตอบกลบดวยทศนะตนวา “โยมสามารถตอบแทนพระคณบดามารดาไดดวยการท าใหพวกทานไดรจกกบธรรมะ กลาวในอกทางหนงกคอ น าพาพวกทานใหมดวงตาเหนธรรม การทจะท าท าเชนนได โยมไมจ าเปนตองเปนคฤหสถนะ ยกตวอยาง เชน พระสารบตร พระอครสาวก ทกลบไปโปรดมารดาของทาน”๑๗ จากชดค าถามและค าตอบทง ๒ ทผวจยไดเสนอเปนตวอยางขางตนนน สะทอนใหเหนถงทศนะ มต และมมมองตอปรากฏการณผานระบบของพระพทธศาสนาเถรวาทจากทศนะของผสนใจทงฝายของผตงค าถามและฝายของผตอบค าถามในเวบไซททไดแสดงอางไวแลวนน ท าใหทราบวา ประเดนปญหาในการบ ารงมารดาบดาของภกษนยงมมมมองทนาศกษา และยงจะตองท าความเขาใจกนใหชดใหตรงอยางรอบคอบ ทงนเพราะมเรองของหลกการพระพทธศาสนาเถรวาทและสภาพการเปนอยของมารดาบดาในปจจบนเขามาเกยวของกบภกษผเปนบตรเปนการเฉพาะ กลาวคอ ในมมมองของพระวนย จารต ประเพณภกษผเปนบตรจะตองยดถอปฏบตเพอรกษาสถานภาพของตนไวไมใหบกพรองประการหนง ในขณะทเรองคณภาพชวตของมารดาบดาภกษผเปนบตรกจะตองค านงและใสใจดวยการเขามารบผดชอบเพอทวาปญหายงเปนปญหาทภกษสามารถควบคมได และเพอปองกนไมใหเกดปญหาในระดบสงคมในวงกวางอกดวยประการหนง อยางไรกตาม การถกปญหากนในเรองของความเหมาะสมวาภกษสามารถบ ารงมารดาบดาไดหรอไมนน นบวายงเปนปญหาทหาขอยตไดดวยหลกการของพระธรรมวนยแลวโยงอธบายไปถงความเหมาะสมทางหลกจรยธรรม พรอมกนนนประเดนปญหานยงกอใหเกดผลสะทอนเชงสงคมทเหลาพทธบรษทภาครฐและเอกชน ตลอดจนภาคประชาชน หรอรฐวสาหกจ จะตองเขามามสวนรวมและรบผดชอบตอปรากฏการณครงนรวมกนดวยการระดมความคดชวยกนสนบสนน และสงเสรมพฤตกรรมของภกษผเปนบตรทมงแสดงตอมารดาบดาอยางสจรตใจ ทงนเพอค านงถงหลกพระธรรมวนยและหลกกตญญกตเวทตาธรรมอนเปนแนวทางปฏบตอยางพระอรยะทภกษยดถอและปฏบต ทงยงเปนการสงเสรมใหผคนในสงคมไดนยมปฏบตตามอยางภกษอยางเปนรปธรรมอกดวย

๑๕ตอบกระทค าถามใน “Buddhism beta”, ของผใชชอรหส 3743672, วนท ๑๘ กนยายน ๒๕๕๗. โดยใชชอวา yuttadhammo (ยตตธมโม), อางในแหลงทมาและวนเขาถงเดยวกน. ๑๖ กระทค าถามใน “Buddhism beta”, เมอวนท ๑๘ กนยายน ๒๕๕๗.โดยผใชชอรหส 3743672, อางในแหลงทมาและวนเขาถงเดยวกน. ๑๗ตอบกระทค าถามใน“Buddhism beta”, ของผใชชอรหส 3743672, วนท ๑๘ กนยายน ๒๕๕๗. โดยใชชอวา Sankha Kulathantille (สงขะ กลถน ตเล), อางในแหลงทมาและวนเขาถงเดยวกน.

๑๔๒

ดงนน การบ ารงมารดาบดาของภกษตามหลกพระพทธศาสนาเถรวาทน หากพจารณาในมตทางจรยธรรมและทางพระธรรมวนยแลว จะเหนวาทง ๒ หลกการ ไดแสดงทาทเชงสงเสรมตอพฤตกรรมของภกษวาสามารถบ ารงมารดาบดาของตนไดตามฐานะหนาทบตรอยางเหนไดเดนชด โดยเบองตน ภกษสามารถบ ารงเลยงกายของมารดาบดาผอยในวยชราดวยการน าทานไปทวดหรอทพ านกของตนได พรอมกบเออเฟอทานดวยปจจย ๔ ทหามาไดโดยชอบธรรม และสามารถท ากายภาพเพอใหมารดาบดาไดรบความสบายทางกายอนจกกอเกดสขภาวะทางกายทด รวมทงควรตอยอดไปสการพฒนาจตใจโดยท าใหมารดาบดานยมปฏบตตามหลกพทธธรรมเพอสรางสขภาวะทดทางใจ สรปกคอ การบ ารงมารดาบดานภกษควรกระท าใหเปนไปเพอรกษาดลยภาพชวตของมารดาบดา พรอมกบรกษาสมณสญญาใหไดอยางมประสทธภาพยงขน ยงมประเดนปญหาทตองท าความเขาใจกนอก คอ ในกรณทมารดาบดาเจบปวย กอปรกบมบตรหลานทมภาวะชวยเหลอตวเองไมได ภกษผเปนบตรมความตองการทจะน าพามารดาและบตรหลานทเจบปวยนนไปเลยงดทวดเพอปรนนบต ดแลอยางใกลชด ซงรปลกษณะการบ ารงเชนนกมปรากฏพบอยในสงคมไทยปจจบน ดงมเนอหาขาวตอไปน ๔.๓.๒ ปญหาของมารดาบดาผอยในคราวเจบปวย กรณของพระศร รตนชย อาย ๕๖ พรรษา ๒๔ ดแลนางคลอง รตนชย อาย ๗๗ ผเปนโยมมารดา ซงปวยเปนอมพาตเดนไมได อกทงยงมนองชายทมสตไมสมประกอบ จงเปนเหตใหภารกจในการดแลโยมแมตกเปนของพระศรแตเพยงรปเดยว โดยพระศร ไดพาโยมแมมาดแลทพกสงฆแลวปรนนบตดแลโยมแมเหมอนบตรธดาปรนนบตดแลพอแม๑๘ จากกรณปญหาดงกลาว ท าใหสถานการณชวตของมารดาบดาผเขาสวยชราทไมสามารถชวยเหลอตนเองได ทงบตรหลานกเจบปวยไมสามารถเปนก าลงส าคญในการอดหนน ชวยเหลอ หรอดแลตนไดอก จงจ าตองอาศยก าลงของพระลกชายเขาชวยบ ารงตนตามอตภาพ และดวยภาวะทพระลกชายหมายมงจะตอบแทนคณมารดาบดาในฐานะผใหก าเนดไปพรอมกบการรกษาหนาทของภกษใหผสานกนไปได จงตดสนใจน ามารดาบดาของตนไปทวดเพอปฏบตดแลอยางใกลชด ทงน เพอมงรกษาสถานภาพทงสอง กลาวคอ (๑) สถานภาพความเปนบตร และ (๒) สถานภาพความเปนภกษ ไวไดอยางสะดวกกายและสบายใจภายใตกรอบการด าเนนชวตบนวถพรหมจรรยทจะตองรกษาพระธรรมวนยเปนอาจณ สถานการณชวตของมารดาบดาทเจบปวยดวยโรคชราจนไมสามารถชวยเหลอตวเองได กอปรกบตนมบตรชายคนเดยวทถอเพศบวชเปนภกษในพระพทธศาสนา ท าใหเกดภาวะจ ายอมทมารดาบดาจะตองอาศยลกพระเพอคณภาพชวตทด และความปลอดภยในการด ารงชพในสงคมทเตมไปดวยความแขงขนทนยมกนแสวงหาและบรโภคชนดขาดวจารณญาณอยางเทาทวคณตามความหมายมงตองการของตนเปนหลกอยางไมมทสนสด ดงนน เมอมารดาบดาของภกษเจบปวยไขไมสบาย ยงโดยเฉพาะภกษเปนลกคนเดยวของมารดาบดาดวยแลว จงเปนการงายในการตดสนใจทจะน ามารดาบดาของตนไปปฏบตดแลอยทวดซง

๑๘ผจดการออนไลน ภาคใต, “พระยอดกตญญเลยงแมอมพาต-นองชายไมสมประกอบ”, [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www.manager.co.th/Local/ViewNews.aspx?NewsID=953000 0140699 [๑๒ มกราคม ๒๕๖๐].

๑๔๓

เปนทพ านกอยของตนดวยหมายมงจะรกษาความเปนลกทงของมารดาบดาและของพระศาสนาไปไดอยางสอดคลองบนสถานภาพทตนถอครอง บทสรปของปญหานจะเปนอยางไร ? หลกจรยธรรมและหลกพระวนยมทาทตอกรณปญหาดงกลาวอยางไร ? ผวจยจะชแจงดงน ๔.๓.๒.๑ ขอก าหนดทางจรยธรรม นอกจากภาวะความเปนมารดาบดาทแสดงออกไดอยางเดนชดจากบทบาทโดยตรง เชนวา เปนผใหก าเนด เปนผเลยงด ตลอดจนอบรม สงสอน สงเสรมความดงามแกบตรดวยความรกและความปรารถนาดอยางบรสทธใจแลว สงหนงทมารดาบดาไดตงมนอยหรอแอบคาดหวงอยในใจนนกคอ หวงพงพาอาศยศกยภาพของบตรเพอบ ารงเลยงดตน โดยเฉพาะอยางยง ในชวงเวลาทตนเรมกาวเขาสวยชราเกดมสงขารโรยรา กอปรกบมโรครมเราจนไมสามารถชวยเหลอตวเองอยางเกากอนได กหวงใหบตรทตนปลกปนฟมฟกเลยงดมาอยางดนไดเปนทพงยามยากล าบากดวยการคอยบ ารง เลยงดตนในยามแกชรา ด ารงเผาพนธวงศา ตลอดจนบรหารกจการตางๆ ภายในครอบครวในทกๆ ดานแทนตนใหสบตอไปไดอยางยาวนาน กระทงทสดเมอถงคราวทตนดบชพชวากหวงใหบตรชวยจดพธศพ ตลอดจนท าบญอทศถงตนในสมปรายภพภายภาคหนาดวย กลาวโดยสรปกคอ มารดาบดาหวงตงใจใหบตรเลยงดตอบแทนตน หวงตงใจจะใหบตรชวยท ากจการงานให หวงจะใหบตรรกษาทรพยสมบตทมอยรกษามรดกเขาไว หวงจะใหบตรรกษาชอเสยงวงศตระกลของตนเขาไว และหวงจะใหบตรท าบญอทศใหเมอลวงลบดบชพไปแลว๑๙ สอดคลองกบพระด ารสทพระพทธเจาตรสถงความคาดหวงและความปรารถนาของมารดาบดาทจะไดรบจากบตรในปตตสตรวา มารดาบดา เมอเหนฐานะ ๕ ประการ จงปรารถนาบตรดวยหวงวา บตรทเราเลยงแลวจก เลยงเรา จกชวยท ากจของเรา วงศตระกลจกด ารงอยไดนาน จกปฏบตตนใหสมควรแกการรบ ทรพยมรดก และเมอเราทงสองตายแลวจกท าบญอทศให มารดาบดาผฉลาด เมอเหนฐานะ เหลาน จงปรารถนาบตร๒๐ ดงนน บตร ผเปนความหวงสงสดของมารดาบดาพงตระหนกรในบญคณของทานททานไดเสยสละก าลงกายใจดวยการทมอทศชวตเพอชบเลยงตนมาอยางดดวยความบรสทธใจอยางยากล าบาก และพงตงตนอยในหนทางทชอบ มงตอบแทนคณมารดาบดาทงทางรางกายและจตใจอยางมจตส านก พรอมทงรกษาเผาพนธวงศตระกลมใหเสอมสญอนตรธานไป ตลอดจนบรหารกจการทกอยางภายในครอบครวใหด าเนนไปอยางมประสทธภาพ กอปรกบเมอมารดาบดาสนชพวายชวาตมกจดท าพธศพใหพรอมสรรพ พรอมท าบญอทศสงถงทานในสมปรายภาพตามกาลสมย เพยงเทานกนบวาเปนบตรยอดกตญญ ทงยงเปนบตรตนแบบอยางถกแทตามหลกการพระพทธศาสนา อนง พระธรรมวสทธกว ไดกลาวถงความคาดหวงของมารดาบดาในการเลยงบตรธดาไววา ๑. บตรทเราเลยงแลว จกเลยงเราตอบ ๒. บตรทเราเลยงแลว จกท ากจของเรา ๓. บตรจกไดชวยรกษาประเทศชาต ศาสนา และสงทตนหวงแหนเอาไว ๔. บตรจกไดด ารงวงศตระกลของตนไว

๑๙พระมหาโพธวงศาจารย (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙), ธรรมสารเทศนา เลม ๒, พมพครงท ๑, (กรงเทพ-มหานคร: บจก.ปญญมตรการพมพ, ๒๕๕๘), หนา ๒๓๓. ๒๐ อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๓๙/๖๐–๖๑.

๑๔๔

๕. บตรจกปกครองมรดกแทนเรา ๖. บตรจกไดสรางชอเสยงแกตนเองและวงศตระกล ๗. เมอตนลวงลบไปแลว บตรจกไดบ าเพญทกษณาทานไปให๒๑ จากขอความดงกลาว ท าใหเหนถงศกยภาพของบตรทมารดาบดาตางคาดหวงจะใหเปนไป ดวยปรารถนาวาจะใหเกดประโยชนสงสดอยางนอย ๒ ประการ คอ (๑) โดยตรง เกดแกตนเอง กลาวคอ มารดาบดา และบตร (๒) โดยออม เกดแกสงคมสวนรวม เมอพดถงประโยชนโดยตรงนน บตรกจะไดเจรญหลกกตญญกตเวทตาธรรมตอมารดาบดาทมอปการคณอยางสงตอตนจนท าใหชวตของตนมความเจรญกาวหนายงขน ทงยงเปนการฝกหด พฒนา ศกยภาพภายในและภายนอกไดอยางดเยยมจนท าใหคณภาพชวตของบตรเองนนมความมนคง เขมแขงอยางยงยนได ในขณะทพดถงประโยชนโดยออมทเกดแกสงคมสวนรวมนน หมายถง เมอบตรมจตส านกทดโดยเรมตนจากการปรนนบตบรพการชนไดแก มารดาบดาของตนอยางดแลว ในเวลาทตนมวยวฒทเหมาะสมตอการปฏบตกจการพฒนาประเทศอยางใดอยางหนง กจะมงท าอยางผเสยสละ ไมระยอทอถอยดวยยดมนในหลกกตญญกตเวทตาธรรมทตนไดประพฤตตอมารดาบดาเปนนจธรรมจนในทสดกสามารถพฒนาตนเปนบคคลชนน าระดบคณภาพของสงคมและประเทศชาตไดตามล าดบ แมจะอยในเพศสมณะกนบวาไดบ าเพญจรยาตามอยางพระอรยะในอดตนบวาเปนการสบตอปณธานใหหลกกตญญกตเวทตาธรรมยงคงเปนคณธรรมส าคญทบคคลทวไปทงฝายบรรพชตและคฤหสถควรยดถอและปฏบตยง ดวยเหตผลดงกลาวมาน ภกษผเปนบตร จงควรปฏบต ดแลมารดาบดาของตนตามอตภาพใหพอเหมาะพอดอยางสมณะโดยเฉพาะในเวลาททานอยในวยชรา ไดรบความเจบปวย หรอชวยเหลอตนเองไมได เพราะคาทตนเปนความหวงเดยวทมารดาบดาจะไดพงพาอาศยเปนหลกชยทงทางรางกายและทางจตใจ โดยคอยท ากายภาพเพอใหทานมสขภาวะทายกายทด ตลอดจนคอยบ ารงเลยงดใจเพอใหทานไดรบความสขทางใจอยเสมอ ดงนน ในสถานการณทมารดาบดาของภกษผเปนบตรไดรบความเจบปวยไขไมสบาย หรอไดรบความเจบปวยบางประการทางกาย ภกษผเปนบตรจ าตองเขามาอปฏฐากบ ารงทานดวยการเยยวยารกษาอาการเจบปวยเปนเบองตน และคอยพยาบาลอาการบาดเจบบางประการทสงผลกระทบตอคณภาพชวตของทานนนใหทเลาลงอยางใกลชด เพอบ ารงสขภาพทางกายของทานใหกลบมาเปนปกตหรอใหทรงตวยงชพอยได จากนนกควรตอยอดไปสการบ ารงเลยงใจโดยเฉพาะในยามททานประสบกบทกขเวทนาความเจบปวยทางกายซงอาจสงผลกระทบดานลบตอคณภาพจตใหกลบมามความสดชน เบกบาน ราเรง แจมใส ปราโมทย และยนดอยเสมอ กระทงมสขภาพจตทดเปนผลทสด ดวยเหตน จงเหนควรวาภกษพงเขามาบ ารงมารดาบดาผเขาสวยชราทถกโรคตางๆ รมเราเบยดเบยนตามหนาทของลกทดทจะพงกระท าไดตามสมควรแกความเปนสมณะ

๒๑พ.สถตวรรณ (พจตร ตวณโณ), อดมมงคลในพระพทธศาสนา ฉบบรวมเลม, พมพครงท ๑, (กรง-เทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๔๘), หนา ๑๑๙–๑๒๐.

๑๔๕

๔.๓.๒.๒ ขอจ ากดทางพระวนย จากพฤตกรรมทภกษเขาไปท าการบ ารงมารดาบดาในยามเจบปวยตามทปรากฏเปนขาวในโลกออนไลน สอสงพมพ หรอโทรทศนตางๆ กมกปรากฏภาพลกษณเชงกายภาพสมพนธทภกษพยายามเกอกล บ ารงมารดาบดาของตนดวยมงจะถายถอน หรอปลดเปลองความยากล าบากในการด าเนนชวตของมารดาบดาใหไดรบความสขตามอตภาพบนสถานภาพของตน ดวยความพยายามจะน ามารดาบดาทเจบปวยไปปรนนบต รกษา พยาบาลอยทพ านกของตนเพอบรรเทาความเจบปวยจากโรคทรมเราตางๆ จงปฏบตการบ ารงมารดาบดาดวยวธการตางๆ เชน คอยจดหาอาหารบณฑบาต เครองอปโภค บรโภค เครองสขภณฑ หรอสงอ านวยความสะดวกตางๆ ทมความจ าเปนตอการด ารงชวตของมารดาบดาตามทตนไดมาอยางชอบธรรม (ยถาลาภสนโดษ) ตลอดจนคอยท ากายภาพทางกายให เชน บบ นวด เฟน ดด ประคอง อาบน า กระทงซกผาให รวมทงประกอบเวชกรรมพยาบาลอาการปวยไขใหทเลา กระทงท ากจการอนๆ แทนมารดาบดา โดยมงเพยงเพอรกษาและตามเพมก าลงใหทานไดมสขภาวะทดเปนส าคญ การกระท าเชนน สอดคลองกบขอความในอรรถกถา เภสชชกรณวตถวา “ถาภกษน ามารดาไปเลยงดทวด กสามารถปรนนบตบ ารงไดทกอยางทงควรใหของขบเคยวและของใชสอยดวยมอตน แตไมควรแตะตองตวมารดา สวนบดาภกษสามารถปรนนบตบ ารงไดทกอยาง เชน นวด เฟน ใหอาบน า เปนตน ดจบ ารงสามเณร”๒๒ อนง การบ ารงมารดาบดาโดยเฉพาะในเวลาททานไดรบความเจบปวยไขน พระพทธ-ศาสนาไดใหความส าคญเปนพเศษ ทงนสงเกตไดจากมหลกปฏบตใหภกษสามารถท าสตตาหกรณยะในชวงเขาพรรษาไดไมเกด ๗ วน เพอไปเยยมเยยน ถามไถอาการเจบปวยไขของมารดาบดา รวมทงไปเพอรกษา เยยวยาโรคของมารดาบดาใหทเลาลงได ดงพระพทธด ารสวา ภกษทงหลาย แมเมอบคคล ๗ จ าพวก คอ ภกษ ภกษณ สกขมานา สามเณร สามเณร มารดาและบดา จะไมสงทตมา เราอนญาตใหไปดวยสตตาหกรณยะได ไมจ าตองกลาวถงเมอ บคคล ๗ จ าพวกนนสงทตมา แตพงกลบภายใน ๗ วน พงไปดวยตงใจวา เราจกแสวงหาคลาน- ภต คลานปฏฐากภต หรอคลานเภสช จกถามอาการ หรอจกพยาบาล๒๓ การกระท าดงกลาวของภกษในรปลกษณะน หากพจารณาตามกรอบของหลกจรยธรรมของผเปนลกกนบเปนสงทควรปฏบตและควรกระท ายงเพราะถอเปนหนาทเบองตนทบตรจะพงกระท าตอมารดาบดาของตน โดยเฉพาะในเวลาททานเจบปวยไข ตลอดจนประสพกบสภาวการณทชวยเหลอตนเองไมได แตหากพจารณาตามกรอบของพระวนย อาจพจารณาไดในบางแงทวา ภกษสามารถบ ารงมารดาบดาในคราวเจบปวยไดกจรง แตกยงมกฎขอบงคบบางอยางทพระพทธเจาไดทรงบญญตใหภกษระมดระวงดวยเชนกน เชน ทรงหามมใหภกษจบตอง สมผสรางกายของมาตคาม (มารดา) ดวยความก าหนดยนด หรอดวยความรกฉนญาตสายโลหตดวยเขาใจวา “ผนเปนแม เปนพ เปนนอง หรอเปนญาตของเรา” เพราะหากภกษรปใดละเมด ทานสามารถใหปรบโทษทางพระวนยกบภกษรปนนได๒๔

๒๒ ว.มหา.อ. (บาล) ๑/๑๘๕–๑๘๗/๕๑๐, มงคล. (บาล) ๑/๒๗๖–๒๗๗. ๒๓ ว.มหา. (ไทย) ๔/๑๙๘/๓๑๐–๓๑๑.

๒๔ ดรายละเอยดใน ว.มหา. (ไทย) ๑/๒๘๑/๓๐๙–๓๑๑.

๑๔๖

ดวยเหตน จงมพระวนยบางประการทอาจกลาววาเปนอปสคหรอไมเออเตมทตอการปรนนบตมารดาดวยเหตผลทวามารดาถกจ ากดเพศสภาพเปนวตถอนามาสทภกษไมสามารถจบตอง หรอสมผสไดโดยตรง ดงนน มารดาจงถกจ ากดหรอตกรอบอยางคบแคบโดยเฉพาะในเรองของทางรางกายอยางไมมเงอนไข จงท าใหการบ ารงมารดาเปนไปอยางยากล าบากและคานแยง ทงฝนความรสกของภกษผเปนบตรอยางมอาจหลกเลยงได เพราะคาทตนจะตองรกษาหนาทของพทธบตรอนมพระธรรมวนยเปนกรอบก าหนดวถชวต และจะตองรกษาหนาทของลกทดของมารดาบดาไวใหไดอยางสมบรณภายใตสถานภาพทตนถอครอง อยางไรกตาม หากภกษบ ารงมารดาบดาของตนไวไดอยางถกตองเหมาะสมตรงตามหลกการพระธรรมวนย กยอมจะสงผลดทงแกตนและแกสวนรวมอยางนอย ๔ ประการ คอ (๑) เพอรกษาหลกพระธรรมวนยใหบรสทธ (๑) เพอปดชองปองกนการเกดขนแหงอาบตทไมพงประสงค (๓) เพอปองกนการเกดสทธรรมปฏรป และ (๔) เพอรกษาและเพมพนศรทธาของสาธชนใหมนคงสบไป พระอาจารยจนทา ถาวโร ไดแสดงทศนะเกยวกบกายสงสคคสกขาบทในกรณทภกษมความจ าเปนทจะตองสมผสรางกายมารดาไวอยางนาศกษาวา “สกขาบทน ถาแมเอาของมาถวายไปจบของตอมอแม ปรบอาบตทกกฎนะแมไมอนญาตให เรานนไมก าหนดหรอก แตวามนผดระเบยบวนยของพระพทธเจา กลบตรไมรระเบยบศาสนา เขาจะเอาเราเปนตวอยาง อยากท าอยางไรกท าไปตามชอบใจ ผลสดทาย จะลวงถงสงฆาทเสส หนกเขาจนถงปาราชกได ฉะนน พระองคจงทรงหามไมใหเรากระท า ไมใหเราลวงเกน”๒๕ จากขอความขางตน ชใหเหนวา ภกษในพระพทธศาสนาถงแมจะมพนธกจส าคญอนเนองดวยชวตระหวางตนกบมารดาบดากจรง แตกตองยดถอหลกพระวนยเปนส าคญดวย ทงนเพราะวาวถชวตของภกษจะด าเนนไปอยางถกตอง ดงาม นาเลอมใสและเปนทศรทธาไดกดวยมพระวนยเปนตวก ากบทงสน ทงความเจรญรดหนาหรอความเสอมถอยของพระศาสนากอาจพจารณาไดจากการทภกษมความประพฤตตรงตอพระวนยอยางเหมาะสมหรอไม สรปกคอ พระวนยเปนเหมอนดชนชวดความมอยและความเปนอย ความเสอมถอยและความอนตรธานหายสญไปแหงพระพทธศาสนาไดอยางดเยยม หรออาจกลาวอกแงหนงวา “พระวนยเปนอายของพระพทธศาสนา”๒๖ กวาได ดงนน การปฏบตบ ารงมารดาบดา จ าเปนอยางยงทภกษจะตองยดหลกพระวนยไปพรอมกนกบหลกจรยธรรม ทงน เพอตระหนกซงในการรบผดชอบหนาทของความเปนพทธบตรโดยมพระธรรมวนยเปนเครองยดเหนยวส าคญ และเพอรกษาหนาทลกของมารดาบดาไวไดอยางถกตอง ดงาม และสมบรณดวยการมงพยายามไมใหตนประพฤตหรอปฏบตผดไปจากหลกการพระธรรมวนยอนเปนการแสดงออกถงความเคารพ เออเฟอ อนเคราะห และรกษาพระธรรมวนยไวอยางสงไดโดยมจตส านกอยางรซงวาพระวนยเปนหลกการส าคญอยางหนงทจะสามารถชวยสรางความเปนบคคลชนเลศ (อรยบคคล) ใหคงอยไดอยางบรบรณ ทงยงเปนรากฐานส าคญตอการด ารงมนแหงพระศาสนา

๒๕ พระอาจารยจนทา ถาวโร, พระวนย ๒๒๗ เทศนภาคปฏบต, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา), หนา๓๙. ๒๖ วนโย นาม พทธสาสนสส อาย. ว.มหา.อ. (บาล) ๑/๑๕.

๑๔๗

เมอภกษปฏบตไดอยางน กเทากบวาสามารถรกษาประโยชนทง ๒ ไวได กลาวคอ (๑) ประโยชนสวนตน ทพงมแกภกษเองโดยตรง และแกมารดาบดาโดยออม (๒) ประโยชนสวนรวม ทพงมแกพระพทธศาสนาโดยตรง และแกสาธชนผมศรทธาตอพระพทธศาสนาโดยออมดวย จากเหตผลดงกลาว ภกษผเปนบตรจงจ าตองรกษาประโยชนทงสองใหด าเนนไปไดอยางสอดคลองบนรปแบบวถชวตพรหมจรรย ทงนเพอรกษาหลกการพระวนยใหบรสทธ บรบรณตอไป และเพอปองกนการเกดสทธรรมปฏรปอนสงผลกระทบตอความมนคงแหงพระศาสนา กระทงทสดเพอเปนแบบอยางทดงามของกลบตรรนหลงใหไดใฝใจยดถอรปแบบการบ ารงมารดาบดาของตนไดอยางถกตอง ดงามตอไป ๔.๓.๒.๓ แนวทางการแกไขและแนวทางการบ ารง ในประเดนปญหาวาดวยเรองพฤตกรรมของภกษทเขาไปบ ารงมารดาบดาผอยในคราวเจบปวยนน เมอพจารณาตามกรอบของหลกจรยธรรมกลาวคอหนาทของบตรมเกณฑปฏบตทเขากนไดกบสถานภาพของภกษ เพราะเหตทภกษนนเปนบตรโดยก าเนดของมารดาบดา เพยงแตตนมสถานภาพแตกตางจากมารดาบดาจงมกฎขอบงคบทางพระวนยบางอยางท าใหไมเออตอการปฏบตเทานน ทงน อาจตงขอสงเกตไดจากพฤตกรรมทภกษแสดงในเวลาทตนเขาไปเกยวของบ ารงดแลโดยเฉพาะมารดาซงถกจ ากดเพศสภาพวาเปนวตถอนามาสทภกษไมควรแตะตองหรอสมผสไดเพราะมโทษทางพระวนยแมตนจะกระท าการอยางมเจตนาบรสทธกตาม ประเดนปญหาทออนไหวเชนน นบวาเปนเรองทาทายสตปญญาทกลมนกการศกษาโดยเฉพาะกลมอนรกษนยมทเรยกตวเองวากลมกรณยธรรมผมงรกษาหลกการเปนส าคญ และกลมเสรนยมโดยเฉพาะกลมผทมองเอาประโยชน ความสขและขอเทจจรงเปนส าคญ ตางตงขอสงเกตตอพฤตกรรมของภกษอยางหลากหลายแงมมโดยวตถประสงคเพยงเพอคนหาค าตอบทเหมาะสมตอขอเทจจรง สถานการณจรง อดมคต และความนาจะเปนดงกลาววาจะมทศทางหรอวธการไหนบางทจะท าใหภกษสามารถประพฤตตอมารดาบดาของตนไดอยางเหมาะสมตรงตามหลกพระธรรมวนยและหลกพทธจรยศาสตร ดงนน จงเปนความลกลนในเรองของการปฏบตมารดาบดาวาความจรงแลวเกณฑตดสนในแตละบทบญญตเหลาน มความยดหยนหรอไม? มนยเชงสมพทธหรอสมบรณ? ยอมรบกนโดยสากลหรอไม? พวกกรณยธรรมไมไดใหความสนใจตอความยดหยนของกฎใดๆ ค าวา “ขอยกเวน” ไมควรปรากฏในขอกฎหมายหรอในระบบจรยธรรม สวนพวกสขนยมและประโยชนนยมอาจมองวา เปาหมายพทธจรยศาสตรผกตดอยกบเรองอดมคตมากเกนไป แทนทจะยดโยงอย กบธรรมชาตทแทจรงของมนษย สงคมประกอบดวยบคคลหลายระดบมทงนกบญและคนบาปรวมกนอย ทกคนมทงความพอใจและไมพอใจ สขและทกขตามฐานะและโอกาส ดงนน บทบญญตใดๆ ควรมลกษณะยดหยนเหมาะกบฐานะและสภาวะของแตละบคคล สขนยมและประโยชนนยมเหนวา “จรยธรรมกบความสขดเหมอนจะมทศทางตรงกนขามเสมอ” บทบญญตวา “ภกษจบตองกายหญง ตองอาบตสงฆาทเสส”๒๗ เมอเกดกรณภกษรปหนงจบตองกายมารดาดวยความรกฉนแมลก พระพทธเจาตรสวา “เธอไมตองอาบตสงฆาทเสส แตตอง

๒๗ ว.มหา. (ไทย) ๑/๒๗๐/๒๙๓.

๑๔๘

อาบตทกกฎ”๒๘ ภกษจบตองกายหญงมโทษสงสดคอตองอาบตสงฆาทเสส ภกษจบตองกายมารดาและธดาของตนเองมโทษเหมอนกนแตเปนโทษต าสดคอตองอาบตทกกฎ สขนยมและประโยชนนยมอาจไมเหนดวยทมขอก าหนดวา “แมถาเหนโยมมารดาถกกระแสน าพดพาไป ภกษไมพงจบมอ แตวาพงน าเรอ แผนกระดาน ทอนกลวย หรอทอนไมเขาไป เมอไมมเรอเปนตน พงน าแมผากาสาวพสตร (ผาจวร) เขาไปวางขางหนามารดาโดยไมตองพดอะไร เมอมารดาจบแลว จงดงมาโดยคดเพยงวา “ดงบรขาร (สงของเครองใช) ”๒๙ สขนยมและประโยชนนยมไมเหนดวยกบวธการชวยเหลอมารดาในสถานการณฉกเฉนเชนนน เพราะคนก าลงจะจมน าตาย วธการชวยเหลอทรวดเรวทสดคอลงไปอมขนมา ภกขทจบตองกายมารดาและธดา หรอแมกระทงหญงทวไปในสถานการณฉกเฉนไมควรถกปรบโทษ แมจะเปนเพยงอาบตทกกฎซงถอวาเปนโทษต าสด ควรประนประนอมระหวางศลกบธรรมเพอใหเหมาะกบสถานการณ๓๐ อยางไรกตาม ผวจยขอเสนอทางออกเปน ๒ ประเดน คอ (๑) ประเดนผทถอขางหลกจรยธรรม และ (๒) ประเดนผทถอขางหลกพระวนยตามขอเทจจรง โดยประเดนท ๑ นน ผวจยขอเสนอวา ภกษพงอปฏฐากบ ารงมารดาบดาผอยในคราวเจบปวยเตมศกยภาพโดยค านงถงบทบาทของความเปนลก และท าการเออเฟออนเคราะหมารดาบดาดวยปจจย ๔ พรอมกบบรบาลรกษาอาการเจบปวยไขของทานดวยมอตนอยางเตมก าลงโดยค านงถงคณภาพชวตของทานเปนส าคญกอน เชน คอยเชดเนอตว อาบน า ซกผา ปอนขาว ปอนน า ปอนยาให กระทงทสดกระท ากจทกอยางทางรางกายทเออตอการมสขภาวะทดแกมารดาบดาอนจะเปนการชวยใหโรคาพาธตางๆ ของทานลดลงยงขนจนหายฉบพลนไปในทสดดวยมก าลงใจทดและเกดความสบายทางกายจากการอปฏฐากของพระลกชายเปนผล ทงๆ ทพฤตกรรมดงกลาวสมเสยงตอการละเมดพระวนยบางขอบางประการกตาม แมวาการบ ารงมารดาบดาทพระพทธศาสนาเถรวาทกระแสหลกมทาทสงเสรมใหภกษบ ารงไดอยางเตมศกยภาพกจรง แตกมขอยกเวนเฉพาะมารดาทภกษไมสามารถจบตองสมผสถกตวได กรณอยางน อาจเปนจดออนไหวและอาจเปนอปสคจนสมเสยงตอการเกดอนตรายรายแรงแกมารดาไดโดยเฉพาะในสถานการณททานเจบปวยหนกถงขนลกขนยนหรอรบประทานอาหารเองไดอยางยากล าบาก กอปรกบไมมใครเปนผดแลคณภาพชวตของทาน พรอมทงภกษผเปนบตรเองกไมมบรวาร หรอญาตมตรผมกคนผพอจะคอยเปนธระหรอมความเตมใจในการชวยจดการบ ารงมารดาบดาของตนในยามสถานการณฉกเฉนเชนนน ดวยเหตน ภกษผบตรจงมอาจหลกเลยงพนธกจส าคญนไปไดเพราะอาจจะถกกลาวหาจากสงคมไดวาไมใสใจดแลมารดาบดาของตนจนปลอยใหทานไดรบความเจบปวยทรมานจนอาจเสยชวตไดในทสด เมอเกดภาวะคบคนเชนน ภกษจงจ าตองรบภาระเลยงดมารดาบดา และคอยบ ารง พยาบาลรกษาทานใหหายจากอาการเจบปวยจนกลบมาเปนปกตไดในทสดเทาทจะท าได แมวาการกระกระท าดงกลาวนอาจมความสมเสยงตอความผดหรอเปนฐานละเมดพระวนยบางขอบางประการกตาม แตหากมองในแงของหลกจรยธรรมแลวยอมสมควรยงทภกษผเปนบตรจะตอง

๒๘ ดรายละเอยดใน ว.มหา. (ไทย) ๑/๒๘๑/๓๐๙–๓๑๑. ๒๙ ว.มหา.อ. (ไทย) ๓/๑/๓/๑๗๓. ๓๐ พระศรคมภรญาณ, ศ.ดร., จรยศาสตรในคมภรพระพทธศาสนา, พมพครงท ๑, (กรงเทพมหา-นคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๙), หนา ๔๐๗–๔๐๘.

๑๔๙

เลอกคณภาพชวตและสขภาวะทดของโยมมารดาบดาเปนส าคญกอนเพอใหสภาพปญหายงคงเปนสถานการณทภกษสามารถควบคมได และเพอปองกนไมใหอาการเจบปวยของมารดาบดาเพมทวความรนแรงมากขนจนสงผลกระทบดานลบตอคณภาพชวตไปมากกวาเดม อยางไรกตาม ทางออกของประเดนท ๑ น ผวจยมความเหนวา แมจะมขออนญาตใหภกษสามารถบ ารงมารดาบดาไดเตมศกยภาพเพยงแตก าหนดไววาจะถกเนอตองตวมารดาไมไดเทานนกจรง แตหากภกษเพรยงพล าละเมดพระวนยในกรณอยางนซงถอวาเปนลหกาบตเพยงเพอบ ารงมารดาบดาของตนใหมสขภาวะทางกายทด กสามารถปลงอาบตนนตกไดในทามกลางระหวางสงฆตามพระบรมพทธานญาต ทงนเพอเออเฟอตอพระวนยอนถอวาเปนหลกการสงสดทภกษจะตองยดเปนหลกปฏบตในชวตประจ าวน และจะตองมความตระหนกรในความผดของตนเสมอแมจะเปนเพยงอาบตเลกนอยกตาม และเพอรกษาหลกจรยธรรมโดยเฉพาะดานกตญญกตเวทตาธรรมทพระอรยเจาไดปฏบตสบมา จากนนกพงคดคนหาหนทางออกทดในอนเออประโยชนตอการบ ารงมารดาบดาใหไดอยางถกตองเหมาะสมตามหลกพระธรรมวนยและหลกจรยธรรมตอไป สวน ในประเดนท ๒ ขอทวาผทถอขางหลกพระวนยน หากภกษจะปฏบตบ ารงมารดาบดาโดยไมใหผดระเบยบทางพระวนยจรงๆ กพงค านงถงญาตมตร ญาตธรรมใหเขามามสวนรวมกบประเดนปญหาดงกลาวไดดวยการเขาชวยเหลอบ ารงมารดาบดาแทนตนโดยเฉพาะในสถานการณทมความจ าเปนและมความสมเสยงตอการละเมดพระวนย โดยผทจะเขามบทบาทชวยเหลอภกษผเปนบตรในการบ ารงมารดาบดาจะตองมความรความเขาใจในหลกการของพระวนย พรอมทง เหตผลและวตถประสงคของการรกษาพระวนยของภกษเองดวย จงจะสามารถปฏบตการอยางมประสทธภาพได ทงนเพราะเขาใจและเขาถงสภาพปญหาดงกลาวอยางถองแท พรอมกบทราบถงเจตคตทภกษผเปนบตรรองขอใหปรนนบตมารดาบดาของตนแทนบางบางสถานการณเพอเปนอปการะตอการปฏบตตรงตอพระวนยอยางบรสทธ เมอเปนเชนน ผทเปนญาตมตร สหายธรรม หรอผใดกตามทภกษรองขอนนนบวามสวนส าคญยงตอการปฏบตพนธกจนใหลลวงดวยดได อกอยางหนง เมอเขาใจถงเจตนารมณของภกษผบ ารงมารดาบดายามเจบปวยอยางนแลว เพอใหเปนการงายตอการปฏบตภารกจ ผทเขามาชวยบ ารงมารดาบดาแทนภกษกพงประกาศปวารณาตนตอภกษใหถกหลกพระวนยดวยมงปดชองปองกนการเกดแหงอาบตของภกษโดยออมจนกอเกดเปนผลลพธเชงบวกทางพระวนยภายใตวตถประสงคหลกคอ (๑) เพอมงรกษาความบรสทธแหงพรหมจรรยของภกษเปนส าคญ (๒) เพอแบงเบาภาระหนาทบตรของภกษโดยค านงถงหลกมนษยธรรม และ (๓) เพอใหภกษมเวลาในการบ าเพญกจธระทางสงฆของตนไดอยางเตมศกยภาพ สรปวา การบ ารงมารดาบดาในสถานการณทเจบปวยของภกษตามกรอบจรยธรรมและพระธรรมวนยมจดประสงคแตกตางกนคนละดาน กลาวคอ การบ ารงมารดาบดาตามกรอบจรยธรรม ยอมมงผลคอคณภาพชวตทดของมารดาบดาเปนส าคญ แมวาภกษผเปนบตรจะมทาทละเมดตอหลกการพระวนยแตกสามารถปลงอาบตตกไดตามพระบรมพทธานญาต ในขณะทการบ ารงมารดาบดาตามกรอบพระธรรมวนยนน มงเนนผลส ารดคอความบรสทธแหงพรหมจรรยของภกษเปนส าคญ โดยกรณนภกษผ เปนบตรจ าตองอาศยญาตมตร ญาตธรรม หรอลกศษยทมความนบถอในตนปรนนบตมารดาบดาแทนโดยเฉพาะในสถานการณทมความสมเสยงตอการลวงละเมดบทบญญตทาง

๑๕๐

พระวนย กระทงทสดกอเกดเปนผลสมฤทธใหภกษผเปนบตรสามารถปฏบตกจของตนไดอยางมประสทธภาพนนเอง จากการน าเสนอประเดนปญหา ๒ ขอขางตน พรอมทงแสดงแนวทางการแกไข ท าใหทราบวาปญหาของมารดาบดาผอยในวยชราและผเจบปวยไขไมสบายจนชวยเหลอตวเองไมไดนน ยงมความซบซอนและลกซงอยมากซงวเคราะหไดจากบรบททางสงคมทท าใหการปฏบตบ ารงมารดาบดาของภกษโดยยดหลกพระธรรมวนยอยางบรสทธนนอาจเปนไปอยางไมตองตรงวตถประสงคเทาทจะเปน เพราะเหตวาสถานการณความเปนอยและรปแบบการด าเนนชวตของมารดาบดายงไมเปนอสระจากระบบทางสงคมทมการแขงขนทางดานเศรษฐกจ สงคม สภาพแวดลอม และอนๆ ทเปนตวบบรดใหมารดาบดาจะตองดนรน ขวนขวาย ปฏบตการอยางแขงขน ดวยเหตน จงมความจ าเปนหลายดานทท าใหภกษตองเขามาเกยวของกบมารดาบดาโดยฐานะเปนบตรชายโดยคอยท าการชวยเหลอ หรอท ากจการบางอยางของครอบครวแทนมารดาบดา ทงน เพอใหระบบ กลไกของกจการทกประเภทภายในครอบครวด าเนนไปไดอยางมประสทธภาพโดยมงประโยชนสงสดคอการประทงชวตของมารดาบดาใหมความเปนไปไดอยางสบายกายและใหไดรบความสขทางใจอยางยงยน ดงจะเหนไดจากเนอหาขาวดงตอไปน ๔.๓.๓ ปญหาของภกษท ากสกรรมชวยมารดาบดา กรณของพระสมชาย ฉนทธมโม อาย ๓๒ ป พระลกวดโพธงาม จ.พจตร ไดท ากสกรรมชวยพอแม ดวยสาเหตทโยมแมปวยดวยโรคเสนเลอดในสมองแตก ชวยเหลอตวเองได สวนโยมพอกลมปวยตามไปดวยอกคน ดงนน พระสมชาย จงตองรบผดชอบหนาทภายในบานทงหมดแทนโยมพอ โยมแม๓๑ จากกรณปญหาขางตน ท าใหเหนสภาพการเปนอยของมารดาบดาผอยในวยชราในปจจบนโดยเฉพาะเปนครอบครวเดยวทแยกตวออกมาท าธรกจหรออาชพสวนตวตามล าพง โดยขาดหวแรงหลกคอลกชายทถอเพศบรรพชตบวชเปนภกษในพระพทธศาสนาชวยกจการหรอสวนส าคญตางๆ ภายในครอบครวใหเปนไปไดในเวลาทตนกาวเขาสวยชราและเกดภาวะเจบปวยแทรกซอนจนออนก าลงกายในการประกอบสมมาอาชพ จงท าใหพระลกชายตองเขามาชวยเหลอและมสวนรวมกบกจการโดยอตโนมตซงจะตองสละก าลงกายท ากจการภายในครอบครว ทงน เพอแบงเบาภาระของมารดาบดาเมอยามททานไมมเรยวแรงสมบรณในการประกอบอาชพ จงมความจ าเปนทจะตองรบผดชอบหนาททกอยางภายในครอบครวแทนโยมมารดาบดาเพอเลยงกายและใจของทานใหไดรบความสขภายใตวถชวตของสมณะ การกระท าดงกลาวของภกษผเปนบตร สงผลใหเกดการนยมชมชอบในกลมชนผยดถอหลกกตญญกตเวทตาธรรมวาเปน “พระยอดกตญญของพอแม” เพราะเหตวาทานมใจในการท ากจการทกอยางแทนมารดาบดาโดยเฉพาะในเวลาททานอาพาธ เจบปวยไมสบาย หรอชวยเหลอตวเองไมได ในขณะเดยวกน กยงถกตงขอสงเกตจากกลมชนโดยเฉพาะผยดถอในรปแบบประเพณหรอกลมอนรกษนยมจนเปนทมาของค าถามวา “พระภกษสามารถท ากจการภายในครอบครวแทนโยมมารดาบดาไดหรอไมอยางไร?” ซงประเดนปญหานนบเปนประเดนทนาสนใจและทาทายตอการ

๓๑ คมชดลกออนไลน, “พระยอดกตญญวางแผนสกหวนสงคมครหาท านา”, [ออนไลน], แหลงทมา: http://www.komchadluek.net/news/detail/123829 [๑๖ มกราคม ๒๕๖๐].

๑๕๑

คนหาค าตอบเปนอยางยงวา “ความจรงแลวภกษในพระพทธศาสนาสามารถบ ารงมารดาบดาของตนดวยการท ากจการแทนไดมากนอยแคไหน ?” หรอเมอเกดภาวะความจ าเปนจรงๆ ทจะตองท ากจการภายในครอบครวแทนโยมมารดาบดา พระธรรมวนยจะเปดชองใหภกษสามารถกระท าไดหรอไม หรอมความโอนออน เครงตรงตอเรองราวดงกลาวมากนอยเพยงใด อยางไรกตาม ปญหาทกลาวมาน ลวนเกดจากภาวะทมารดาบดาของภกษกาวเขาสวยชรา เกดมสงขารรางกายทไมเอออ านวยตอการประกอบอาชพ กอปรกบมโรคภยเบยดเบยนสารพด ทงยงไมมบตรหลาน หรอญาตมตรอปการะเลยงด จงเกดภาวะความจ าเปนทภกษผเปนบตรเขามาบรหารจดการกจการตางๆ ภายในครอบครวแทนโยมมารดาบดาดวยจตส านกความเปนลกทดอยางมอาจหลกเลยงได ดงนน ปญหาทกลาวมาน ผวจยจงเหนควรวาจะตองคนหาค าตอบ และแสดงความเขาใจใหไดถงสถานการณทภกษผเปนบตรตดสนใจเขาไปชวยเหลอมารดาบดาเพอใหไดรบความกระจางทงในดานหลกจรยธรรมและพระธรรมวนยเพอสรางความเขาใจอนดระหวางภกษผเปนบตร มารดาบดา และญาตมตร ตลอดจนผมสวนเกยวของกบสถานการณปญหาตางๆ ทไดแสดงขนไวขางตนแลวนนตอไป และเพอมงประโยชนสงสดแกภกษผเปนบตรในฐานะเปนผรบผดชอบโดยตรงดวย แกมารดาบดาดวย และแกพทธศาสนกชนทวไป ตลอดจนผมสวนเกยวของตามล าดบ ๔.๓.๓.๑ ขอก าหนดทางจรยธรรม ประเดนเรองบตรท ากจการหรอธรกจแทนมารดาบดานน หากพจารณาตามกรอบจรยธรรมยอมมความสมพนธและสอดคลองกนกบหลกทศ ๖ ทพระพทธเจาไดทรงวางเปนหลกการส าหรบบตรเพอใหปฏบตตอมารดาบดาของตนตามหนาท ๕ ประการ คอ ๑) ทานเลยงเรามา เราเลยงทานตอบ ๒) จกชวยท ากจของทาน ๓) จกด ารงวงศตระกล ๔) จกประพฤตตนใหเหมาะสมแกความเปนทายาท ๕) เมอทานลวงลบไปแลว ท าบญอทศใหทาน๓๒ กลาวโดยเฉพาะขอท ๒ วาดวยเรองการชวยท ากจของมารดาบดาน เปนสงทบตรควรใหความส าคญและพงปฏบตอยางยง ทงนเพอแบงเบาภาระทางกายและสบสานเจตนาของมารดาบดา เพราะพระพทธศาสนาถอวา หนาทเปนเครองบงบอกศกยภาพ ความสามารถ และความส าคญของบคคล การทมารดาบดามความสามารถและมหนาทท ากจตางๆ ทงกจเกยวกบครอบครว กจเกยวกบสงคม กจเกยวกบศาสนา หรอกจทเปนประโยชนอนๆ หากบตรระลกถงอปการคณทานแลวอาสาเขาไปชวยแบงเบาภาระของทานทงทางก าลงกายและก าลงทรพย ยอมเปนการชวยแบงเบาภาระของมารดาบดาทควรแกการสรรเสรญยง โดยทสดเมอมารดาบดาถงวยชราหรอเสยชวตไปแลว หากบตรเขามาอาสารบภาระตอ ยงจะเปนการสบทอดเจตนาของมารดาบดาทส าคญยง เพราะการท าเชนนจะท าใหมารดาบดายงจะมบทบาทและความส าคญตอสงคมตอไปอกยาวนาน๓๓

๓๒ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๗๐/๒๑๒. ๓๓ พระราชปญญาสธ (อทย ญาโณทโย), พระเลยงแมพอตอบแทนคณไดไหม?, หนาท ๔๘–๔๙.

๑๕๒

แมประเดนเรองภกษผเปนบตรกระท ากสกรรมชวยมารดาบดานนจะสามารถเปนประเดนถกเถยงตามหลกการพระวนยไดกจรง แตถงอยางนนกเปนเรองทสามารถอนโลมเขากนกบหลกทศ ๖ ได ทงน อาจตงขอสงเกตไดวาภกษมงปฏบตภารกจดงกลาวเพอหวงจะลดทอนก าลงและแบงเบาภาระโดยเฉพาะดานรางกายของมารดาบดาผอยในวยชราโดยมใหไมบอบช าจากการประกอบอาชพในชวตประจ าวนมากจนเกนไปตามหนาทของลกทดเปนประการส าคญ ดงนน การปฏบตหนาทของภกษผเปนบตรในลกษณะเชนน หากมองในแงของสงคมโลก ฝายคฤหสถโดยมากตางกนยมยกยองสรรเสรญภกษทแสดงพฤตกรรมของลกทดตอมารดาบดาวาเปน “พระยอดกตญญ” แมจะมเสยงคานแยงจากฝงสงคมสงฆทอาจตงขอสงเกตวาพฤตกรรมทภกษแสดงดวยการเขาไปชวยท ากสกรรมของมารดาบดานนมความสมเสยงตอการละเมดพระวนยมากนอยเพยงใดกตาม อยางไรกตาม หากพจารณาถงเจตนาของภกษทมงกระท าตอมารดาบดาโดยยดหลกกตญญกตเวทตาธรรมเปนส าคญแลว กนาอนโมทนาเปนอยางยง แมวาวถชวตของภกษจะมความแตกตางกนกบคฤหสถชนดทสวนทางเนองดวยถกจ ากดเพศสภาพ แตกระนนภกษกไมสามารถทงพนธกจเนองดวยชวตระหวางตนกบมารดาบดาไปได เพราะคาทตนเปนเลอดเนอเชอไขของมารดาบดาโดยตรง ทงยงเปนความหวงเดยวของมารดาบดาในการปฏบตภารกจดานอาชพแทนตนโดยเฉพาะในสถานการณทตนไมมก าลงเพยงพอตอการปฏบตหนาทไดดวยดจากภาวะโรคชราและความเจบปวยไขทตนตองเผชญ หรอไมมลกหลานญาตมตรท าแทน สรปวา ประเดนขาวเรองภกษกระท ากสกรรมชวยมารดาบดานนนบวาเปนพนธกจทผเปนลกควรกระท าเนองดวยมหลกจรยธรรมเรองทศ ๖ เปนหลกประกนบงคบ แตภกษกอาจจะปฏบตไดไมเตมทเทากบบตรผเปนคฤหสถเนองจากถกจ ากดบทบาทดวยเพศสภาพ รวมถงมหลกพระวนยทตนตองยดถอและปฏบตตาม แตถงอยางไร การปฏบตกจของภกษตามกระแสขาวนกยงนบวาไดเจรญตามหลกกตญญกตเวทตาธรรมทผเปนลกควรปฏบตตอมารดาบดาตราบเทาทยงมลมหายใจอยกระทงสนชพไป เพราะพระพทธศาสนาถอวา ภารกจเนองดวยชวตระหวางมารดาบดากบบตรนยอมผกตดเนองกนไปจวบวาระสดทายกระทงขามภพชาต ดงนน การบ ารงมารดาบดาน บตรพงใหความส าคญแมวาตนจะอยในสถานภาพทไมเอออ านวยตอการปฏบตกตาม ๔.๓.๓.๒ ขอจ ากดทางพระวนย เนองจากวาภกษมเพศสภาพเปน“อนาคารก”แปลวา “ผไมมเรอน” หรอ “ผไมเกยวของดวยเรอน” อยประพฤตพรหมจรรยในพระพทธศาสนา ทงยงมพนธกจทตองรบผดชอบและยดถอทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตอนเปนหลกการของพระพทธศาสนาโดยตรง ไดแก ธระ ๒ ประการ คอ คนถธระ๓๔และวปสสนาธระ๓๕ ซงในเบองตนจะตองศกษาหลกค าสอนในพระพทธศาสนาใหมความร ความเขาใจอยางถกตอง จากนนกน ามาปฏบตใหเกดผลประจกษชดแกตน กระทงน าผลแหงการศกษาและปฏบตนนมาเผยแผสงสอนประชาชนใหไดรบประโยชนอยางตนไมมากกนอยตามอปนสยทสงสมมา

๓๔ ดรายละเอยดใน ข.ธ.อ.(บาล) ๑/๗. ๓๕ ดรายละเอยดใน ข.ธ.อ.(บาล) ๑/๗. .

๑๕๓

ดวยเหตน รปแบบวถชวตของภกษจงผกตดกบพนธกจทเนนหนกไปในทางดานศาสนาและกจการคณะสงฆเปนหลก กอปรกบยงมกรอบพระวนยเปนตวก าหนดทศทางการด าเนนชวต ดงนน จงอาจกลาวไดวาทกชวงชวตทภกษถอประพฤตพรหมจรรยอยในพระพทธศาสนาน แทบจะตองตดภาระกจกรรมทางโลกเสยสน เพอมงด าเนนชวตอยางอรยวถตามแบบอยางจรยาของพระพทธเจาและพทธสาวกอนนบวาเปนกระแสทสวนทางกบโลกยวถอยางสนเชง ทงนเพอมงประโยชนอนเปนสาระทตนจะเปนผไดรบโดยตรงจากพระพทธศาสนาภายใตสถานภาพทตนถอครอง ดงนน เมอพจารณาจากกรอบปฏบตอยางน กเปนอนเขาใจไดวากจกรรมทางโลกทชาวบานด าเนนหรอปฏบตกนอยางดนรนเพอจะตองประทงชวตของตนใหอยรอดปลอดภยทามกลางกระแสสงคมทมความเปลยนแปรอยางรวดเรวภายใตกระแสโลกาภวตนนน ภกษไมควรทจะเขาไปยงเกยวหรอปฏบตกจการใดๆ ทงสนทเอนหนกไปในขางกจการเชงฆราวาสวสย เพราะสถานการณดงกลาวมความสมเสยงตอการผดจารตทางวนยสงฆหลากประการ โดยเฉพาะในกรณทเปนขาวเรองภกษท ากสกรรมชวยมารดาบดานอาจเปนชองทางการเกดอาบตแกภกษได เชนวา “ถาภกษพรากของเขยวตองอาบตปาจตตย”๓๖

หรออาจเขาขายมจฉาอาชวะทภกษในพระพทธศาสนาไมสามารถกระท าไดดวยตงขอสงเกตวาพฤตกรรมของภกษมความคลายคลงกนกบพฤตกรรมของคฤหสถ๓๗มากเกนไปจนอาจท าใหเสยอตลกษณซงเรยกวาสมณสารปทดของความเปนภกษกเปนได อยางไรกตาม พฤตกรรมทไมพงประสงคดงกลาวของภกษอาจสงผลกระทบดานลบตอสงคมสงฆโดยตรงอยางนอย ๓ ดาน คอ (๑) ดานหลกการพระวนย (๒) ดานอตลกษณความเปนภกษกระแสหลกพทธเถรวาท และ (๓) ดานดลยภาพทางสงคมสงฆ พรอมกนนนยงอาจสงผลกระทบดานลบโดยออมตอศรทธาของสาธชนบางกลมโดยเฉพาะผถอขางพระวนยทอาจเลงเหนตองกนวากจกรรมทภกษไดกระท านไมใชเปนกจของสงฆ และไมควรทภกษจะพงท าและแสดงออกไดอยางอสระหรอตามความนกคดอยางทเปนอยนโดยทงหลกการพระวนยไปเสย ดงนน การทภกษเขาไปชวยเหลอมารดาบดาดวยการท ากสกรรมตามทเปนกระแสขาวนน แมอาจจะมความเขากนไดกบทศนะของกลมนกสงคมสงเคราะหทมองวาสมควรแลวทภกษควรเขาไปชวยเหลอมารดาบดาของตนยามสถานการณคบขนเชนนนตามฐานะบตร แตทวาตามหล กการพระวนยแลวยอมไมสามารถเขากนไดเลยเพราะพฤตกรรมของภกษบางประการยงเขาขายผดธรรมเนยมและจารตทางพระวนยและทางสงฆ เมอเปนเชนน การด าเนนชวตของมารดาบดากจะเปนไปอยางยากล าบากดวยไมมผคอยชวยดแลกจการของตนยามชราและเจบปวย มหน าซ าภกษผเปนบตรของตนผเปนดงความหวงสดทายกยงถกก าหนดตกรอบดวยพระวนยอกจนในทสดอาจไดรบผลกระทบจากการปฏบตศาสนกจของตนกเปนได ดวยเหตน จงตองฝากความหวงหรอเบนเขมไปทกลมคนภายนอกอยางนอย ๒ กลม กลาวคอ (๑) กลมญาตทางสายโลหต ไดแก ญาตมตร ลง ปา นา อา พนอง และ (๒) กลมญาตทางสายธรรม เชน ลกศษยผมความนบถอในพระลกชาย นกสงคมสงเคราะห และผคนในสงคม ตลอดจนภาคหลกวสาหกจจะตองเขามาจดการกบสภาพปญหาดงกลาวใหเหมาะสมโดยค านงถงหลกมนษยธรรม พระธรรมวนย และอตลกษณเดนของชาวพทธทมอธยาศยเกอกลกนตามรปแบบพทธวถตามสมควรตอไป

๓๖ ดรายละเอยดใน ว.มหา. (ไทย) ๒/๘๙–๙๓/๒๗๗–๒๘๐. ๓๗ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๖๔/๕๖.

๑๕๔

๔.๓.๓.๓ แนวทางการแกไขและแนวทางการบ ารง แมประเดนขาวเรองภกษกระท ากสกรรมชวยมารดาบดาจะเปนกจกรรมทภกษไมสามารถกระท าไดโดยตรงเนองจากถกจ ากดบทบาทและสถานภาพตามหลกพระวนย ทงยงถกก าหนดใหมความเปนอยแตกตางกนกบคฤหสถอยางชดเจนในเรองส าคญๆ ๓ ดาน คอ ๑. สถานภาพทางสงคม พระพทธศาสนาถอวา บรรพชตมสถานะสงกวาฆราวาส นกบวชจดเปนอดมเพศ (เพศสง) ตางกบฆราวาสทเปนหนเพศ (เพศต า) บรรพชตจงอยในฐานะเปนทเคารพสกการะของฆราวาส บรรพชตจงมพนธะทางศลธรรมทจะตองตงใจศกษาปฏบตธรรม เพอใหสมกบการเปนปชนยบคคล มชวตทสงบ สนโดษ และตงมนในศลธรรมตามลทธศาสนาของตน ๒. รปแบบการด าเนนชวต การด าเนนชวตของฆราวาสนน ก าหนดใหด าเนนชวตตามวสยของชาวโลก คอ ตองท ามาหาเลยงชพ แตงงานมครอบครว อบรมสมาชกในครอบครว รบผดชอบสงคม ขอนจะแตกตางจากบรรพชตทจะมชวตทอสระจากเครองผกพนทางครอบครว นกบวชจงเปนผทเสยสละชวตทางโลกออกไปใชชวตอยางอสระ ไมมคครอง ไมท ามาหาเลยงชพ อกประการหนงทส าคญคอการด ารงชพของนกบวชนนก าหนดใหตองพงพาอาศยฆราวาสตามความหมายน ฆราวาสจงมบทบาทเปนอปถมภก หรอทายกทคอยถวายความอปถมภบ ารงนกบวช สวนบรรพชตกมชวตทตองอาศยปจจยจากชาวบานในฐานะเปนปฏคาหก และคอยใหค าสงสอนเปนการตอบแทน ๓. หลกการปฏบต ฆราวาสมเปาหมายการด าเนนชวตแตกตางกนไปตามแตฐานะของตนในฐานะทเปนสมาชกของสงคม ทกคนทมสถานภาพตางๆ ในสงคมกจะมบทบาทหรอหลกการปฏบตตามเหมาะแกฐานะของตน ขอนจะแตกตางจากบรรพชตทมหลกการปฏบตทชดเจนตามลทธศาสนาของตน บรรพชตจงมหลกการปฏบตทมงเพอความหลดพน จงมกจะทมเทเวลาใหกบการศกษาปฏบตธรรมเพอความรแจงตามลทธศาสนาของตน๓๘ เมอภกษถกจ ากดบทบาทและสถานภาพเชนน คนในสงคมพทธจงควรจะตองเขามามสวนรวมตอการจดการกบสภาพปญหาทสอวาภกษท าธรกจของมารดาบดาเพอชวยระงบ รองรบและใหระบบกลไกของหลกพระธรรมวนยและหลกจรยธรรมยงคงเปนไปตอไดอยางมประสทธภาพภายใตบทบาทหนาทของตนและภกษทจะสามารถประพฤตกนไดอยางเหมาะสม ดงนน ผทมสวนรวมรบผดชอบตอสภาพปญหาดงกลาวทงโดยตรงและโดยออม อาจพจารณาไดจากกลมชน ๒ กลม คอ (๑) กลมชนทเปนญาตทางสายโลหต และ (๒) กลมชนทเปนญาตทางธรรม ซงแตละกลมนนลวนมความส าคญตอการจดการกบสภาพปญหาอยางเปนรปธรรมเชงประจกษซงลวนสงผลดตอหลกการทางจรยธรรมและพระธรรมวนยเปนอยางดเยยม โดย (๑) กลมชนทเปนญาตทางสายโลหตทจะตองรวมกนรบผดชอบนน อาจแบงไดตามล าดบญาตขางฝายมารดาบดาหรอขางฝายภกษผเปนบตรทอาจกลาวไดวาจะตองเปนผรบบทบาทส าคญโดยตรง เชนเปน ลง ปา นา อา ตลอดจนพนองรวมสายโลหตของภกษเอง ตองรวมกนรบผดชอบตอคณภาพชวตของมารดาบดาในทกดานแทนภกษดวยการเขาไปชวยเหลอ จนเจอ และจดการภารกจภายในครอบครวของภกษเปนเบองตนอยางเหมาะสม

๓๘ พระราชปญญาสธ (อทย ญาโณทโย ป.ธ.๙), พระเลยงแมพอตอบแทนคณไดไหม?, พมพครงท ๑, (นนทบร: นตธรรมการพมพ, ๒๕๕๘), หนา ๖๐–๖๒.

๑๕๕

และ (๒) กลมชนทเปนญาตทางธรรม เชน ญาตมตร สหายธรรม และลกศษยทมความเคารพนบถอในตวพระลกชาย ตลอดจนหนวยงานภาครฐวสาหกจดานสงคมสงเคราะหควรจะเขามามสวนรวมรบผดชอบตอสภาพปญหาดงกลาวดวยเชนกนดวยการสละก าลงกาย ก าลงใจ ตลอดจนชวยกนระดมทนทรพยเขาชวยเหลอมารดาบดาของภกษตามสมควรแกก าลงของตนตามล าดบ สรปวา หากภกษมงปฏบตบ ารงมารดาบดาในยคปจจบนชนดทจะไมใหเกดความเสยหายทางพระวนยบญญตและขดตอหลกจรยธรรม ชาวพทธบรษทผมงหวงความหมดจดแหงพระธรรมวนยจะตองชวยกนเขามามสวนรวมในการปฏบตหนาทบ ารงมารดาบดาของภกษอยางรเทาทนถงสภาพปญหาอยางนอย ๒ เรอง คอ (๑) เรองหลกการพระธรรมวนย โดยมความรเขาใจจรงในเรองของพระพทธบญญตทงทเปนขอหามและขออนญาตเปนเบองตนกอนวา สงไหนภกษปฏบตตอมารดาบดาไดสงไหนภกษปฏบตตอมารดาบดาไมได กพงเขาไปจดการกจการตางๆ ของมารดาบดาแทนภกษอยางเหมาะสมดวยหวงใจวาจะชวยปดชองปองกนทางเสยหายและปองกนการเกดแหงอาบตทงหลายประการหนง และดวยหวงใหเกดความบรสทธทางพระธรรมวนยประการหนง (๒) เรองสถานการณชวตของมารดาบดา พงศกษาบรบทและสภาพความเปนอยของมารดาบดาของภกษอยางถองแทวามปจจยอะไรทเปนตวแปรส าคญในการท าใหมารดาบดาของภกษประสบกบปญหาในการด าเนนชวต เชน มารดาบดาของภกษอยในชวงวยชรา เจบปวย ชวยเหลอตนเองไมได มภาวะทางรางกายบกพรอง หรอมความอตคดฝดเคองในเรองของปจจย ๔ ตลอดจนกระทงไมมญาตพนอง หรอลกหลานบ ารงเลยงดแล กพงสละก าลงกาย ก าลงใจ ตลอดจนจดหาทนทรพยเพอระดมทนเขาชวยเหลอมารดาบดาของภกษเพยงพอแกการประทงชวตไปไดอยางสะดวกกายและสบายใจ ทงนกเพอสรางหลกฐานและคณภาพชวตทดใหแกมารดาบดา และเพอใหภกษคลายความกงวลปลงใจไดวามารดาบดาของตนไดรบการชวยเหลออยางดจากญาตธรรมแลว กพรอมทมอทศเวลาใหกบพนธกจส าคญของพทธบตรอยางมเปาหมายโดยมงประกอบกจการพระศาสนาทงทเปนประโยชนสวนตนและประโยชนสวนรวมไดอยางเตมศกยภาพ และหากหลกการขางตนดงกลาว ชาวพทธบรษทไมสามารถจดการ หรอด าเนนใหเปนไปไดอยางมประสทธภาพเพราะเหตวาตนตางกมภาระหนาทรบผดชอบทางครอบครว ทงในชวตประจ าวนยงตองประกอบกจการตางๆ เพอแสวงหาปจจย ๔ มาด ารงเลยงชพตนพรอมกบคนในครอบครวดวยเชนกน กอาจกลาวไดวา การปฏบตบ ารงมารดาบดาของภกษในยคปจจบนนกคงมแนวโนมและมความสมเสยงวาจะด าเนนไปอยางคานแยงกบหลกพระธรรมวนยบางขอบางประการ เชน มพระพทธบญญตหามวามใหภกษถกเนอตองตวมาตคาม (ซงรวมไปถงมารดาดวย) แตหากภกษผเปนบตรอยในชวงสถานการณคบขน เชนในเวลาทมารดาเจบปวยหนกชวยเหลอตวเองไมได กอปรกบไมมญาตมตรหรอบตรหลานฝายคฤหสถดแล ถามวา ในสถานการณคบขนเชนน ภกษผเปนบตรจะค านงถงคณภาพชวตของมารดาบดาเปนจดหมาย หรอความหมดจดแหงศลพรตของตนเปนทตง หากภกษผเปนบตรเลอกคณภาพชวตของมารดากจะตองวางจตพกใจในเรองของพระวนย เพอไปตามดแล และพยาบาลไขมารดาบดาผไดรบความเจบปวยเพอเปนการเสรมก าลงใจใหทาน รวมไปถงการคอยปอนขาว ปอนน า เชคเนอ เชคตว ซกผาให ตลอดจนท ากายภาพใหแกมารดาบดาเพอเพมสขภาวะทดทางรางกายโดยเฉพาะในสถานการณททานชวยเหลอตนเองไมได แมกระทงธรกจบางประการภกษผเปนบตรกอาจจะตองเขาไปจดการแทนโยมมารดาบดาอกโสตหนง จากกรณค าถามทตงขน ท าใหเหน

๑๕๖

ความซบซอนถงเรองของการปฏบตบ ารงมารดาบดาของภกษอยางชอบดวยพระธรรมวนย แตถงอยางไรกตาม แมการประพฤตของภกษรปดงกลาวอาจจะมชองกาวลวงละเมดพระวนยอยกจรง แตกเปนเพยงลหกาบตททานสามารถปลงตกในทามกลางสงฆได ดงนน การบ ารงมารดาบดาของภกษในยามสถานการณคบขนเชนน จงอาจสงผลใหภกษถกเพงโทษทางพระวนย แตถงอยางไร พฤตกรรมทภกษแสดงตอมารดาบดานกยงไมนบวาเปนโลกวชชะ จะสงเกตไดจากเวลาทชาวพทธสวนใหญทราบขาววาภกษบ ารงมารดาบดา ตางกพากนระดมทนเขาชวยเหลอ พรอมกบประกาศยกยองภกษรปดงกลาววาเปน “พระยอดกตญญ”กนทวหนา ดงนน การบ ารงมารดาบดาของภกษในยคปจจบนน หากพจารณาในมมของผทยดถอขางหลกจรยธรรมจงมความเหนพรองตองกนวาพฤตกรรมของลกทดภกษผเปนบตรกควรแสดงตอมารดาบดาของตนไดครอบคลมทงดานรางกายและจตใจ แตในทางกลบกนหากพจารณาจากมมของผยดถอขางหลกพระวนยกอาจจะมความคานแยง หรอไมลงรอยกนกบพฤตกรรมของภกษผเปนบตรกเปนได แตทงนกพงพยายามท าความเขาใจในปรากฏการณดงกลาวใหไดว าเปนความจ าเปนจรงๆ ทภกษมงท าการบ ารง เลยงดมารดาบดาของตนเพยงเพอค านงถงคณภาพชวตของมารดาบดาเปนส าคญ จงอาจท าใหการรกษาพระวนยคอนขางโอนออนและเปนไปอยางบกพรองไมสมบรณเทาทจะเปน เพราะคาทพระธรรมวนยอาจยอมตามไดในบางแงแตไมยอมตามในบางกรณ แตถงอยางไรภกษกสามารถท าหนาทของพทธบตรผรกษาพระธรรมวนยไดโดยพยายามท าตามเงอนไขของพระวนยตามขอบญญตตางๆ เพอรกษาความเปนสมณะไว ในขณะทตนกจะตองยดถอหลกจรยธรรม กลาวคอ หนาทของลกทดทพงปฏบตตอมารดาบดาของตนอยางรเทาทนโดยเขาใจถงบทบาทหนาทตามสมควรแกสถานภาพของตนดวย อกกรณปญหาหนงทนาสนใจและก าลงเปนเรองทถกเถยงกนในวงกวางของเหลานกวชาการทางโลกและทางธรรมวา “พระภกษสามารถกราบไหวมารดาบดาของตนไดหรอไม” ซงประเดนปญหาน ไดสรางความสบสนและความเขาใจคลาดเคลอนจากหลกการพระพทธศาสนาโดยฐานะทภกษเกดเปนบตร ๒ ครง คอ (๑) เกดเปนลกของชาวบาน และ (๒) เกดเปนบตรของพระพทธเจา ไวอยางกวางขวาง ทงอดแนนดวยเหตผลมากมาย โดยไดมผรตางๆ แสดงทศนะของตนผานสอโทรทศน สอออนไลน และอนๆ อยางแพรหลายจนเปนทมาของความเหนตางหลากหลายแงมมทนาศกษาและพจารณา ดงมเนอหาขาวตอไปน ๔.๓.๔ ปญหาของภกษกราบไหวมารดาบดา เมอชวงวนแมทผานมา ไดมการแชรภาพพระภกษรปหนงกมลงกราบเทาแม จนเปนทถกเถยงเปนวงกวางของคนในสงคมวา เมอบวชเปนพระแลว สามารถกมลงไปกราบเทาแมไดหรอไม บางกบอกวา ไมเหมาะสม เพราะตองด ารงตนอยในพระธรรมวนย บางกบอกวาเปนความกตญญของลกทกราบเทาผใหก าเนด นายพนม ศรศลป๓๙

ตอบค าถามในเรองนวา ในฐานะทเพศบรรพชตหรอเพศนกบวช สละอะไรหลายอยางมากกวาคฤหสถ โดยทเพศคฤหสถ เปนเพศทยงครองเรอนและเตมไปดวยกเลสทงปวง เพราะฉะนน เพศบรรพชตจงไมควรกราบไหว แมเพศคฤหสถจะเปนบดามารดากตาม

๓๙ ปจจบนด ารงต าแหนงเปนผตรวจราชการพเศษประจ าส านกนายกรฐมนตร.

๑๕๗

พระมหาไพรวลย วรวณโณ๔๐ แสดงทศนะวา การถกเถยงกนนนจะถกเถยงในบรบทของ

ลก หรอบรบทของพระภกษ ซงการมความกตญญนนไมผด แตพระภกษถอเปนบตรของพระสมณะโคดม เปนคนของสงฆะแลว ตองอยในเกณฑยดถอพระวนย ซงพระพทธเจา ไดบญญตเอาไววา ไมใหพระภกษกราบไหวมาตคาม (ผหญง) รวมถงมารดาดวย เนองจากกอนบวช เมอครงยงเปนนาค ไดมการท าพธกรรม ขอขมาลาโทษแลว ลางเทาใหพอแมเสรจแลว เมอบวชจะท าเชนนไมได การอางความเปนลกมากราบเทาพอแมทงทอยในสมณเพศไมได พระราชวจตรปฏภาณ (สนทร าณสนทโร)๔๑ อธบายตางมมวา ปกตแลวการกราบบชาพระคณพอแมเปนกจของลกทกคน ส าหรบแมผเปนคฤหสถ ถากราบบชาพระคณถอวาท าได แตถากราบทตว กราบไมได การบชาพระคณแมถอเปนความส านกทลกซง ในการบวชกบวชเพอทดแทนพระคณพอแม ถงแมวาจะไมสามารถเขาไปกอดแมได พระทานกน าเครองดอกไมไปกราบพระคณแม สวนกรณทพระสามารถกราบไดอยางทสอง คอ เมอแมจากไปแลว การตงศพแมพระสามารถกราบศพแมได เพราะแมไมมวญญาณ เปนธาตเจดย และกรณทสาม เมอเกบกระดกแม พระทานสามารถน าดอกไมไปกราบกระดกแมได ฉะนน การกราบพระคณในตวของผมพระคณนนไมผด เปนการกราบทพระคณของแม ไมใชรางกายของแม๔๒

จากขอพพาทและกระแสวจารณดงกลาว ท าใหทราบทศนะทหลากหลายของทานผรซงไดแสดงไวตางมมกนโดยสรปไดเปน ๒ ความเหนตาง คอ (๑) ถอตามคตทางโลก (๒) ถอตามคตทางธรรม ซงแตละความคดเหนของนกวชาการในกรณเกยวกบพระภกษกราบมารดาบดาน ถอไดวาเปนการเปดทศนะทางปญญาทท าใหเราทานทงหลายไดทราบเจตนาทบรสทธของภกษผไดท าอภวาทวนทาตอมารดาบดาของตนวาแทจรงแลวทานมงเจตนาอยางไรในการแสดงนน โดยทเราทานทงหลายตางแสดงความเหนตางอยางเสรบนพนฐานความรและประสบการณของตน แตถงอยางไร ประเดนปญหาดงกลาวนน จะสรางสรรคและเปนประโยชนอยางสงคาได ตอเมอนกวชาการทางศาสนาหรอนกปราชญราชบณฑต ไดท าความเขาใจระหวางกน เพอจะไดทราบถงเจตนาเดมแททตนตองการสอ และเพอปองกนความเขาใจผดพลาดคลาดเคลอนจากความเปนจรงดงทตนไดแสดงออกไปนน ทงน เพอใหประโยชนประสานประโยชนไปไดในทศทางแหงการด าเนนชวตของกนและกนอนจกกอเกดเปนประโยชนอยางมหาศาลในทสด อกทงยงไดสรางความสมพนธอนดระหวางกนภายใตวถชวตทมรปแบบทเหมอนกนและแตกตางกน ๔.๓.๔.๑ ขอก าหนดทางจรยธรรม เปนทเขาใจทวไปในสงคมชาวพทธวา พระพทธศาสนาไดใหความส าคญตอมารดาบดาโดยฐานะเปนบรพการผทรงพระคณอยางสงตอบตรธดาเพราะเปนผใหก าเนดและทรงคณธรรมส าคญในการปฏบตหนาทของตนอยางเหมาะสมตอบตรธดาจนถงขนาดถกยกยองเปรยบเทยบวาเปนดงพระ

๔๐ เปรยญธรรม ๙ ประโยค (นาคหลวง), พธ.ม., ปจจบนเปนครสอนนกธรรม–บาล และจรยธรรม วดสรอยทอง พระอารามหลวง เขตบางซอ กรงเทพมหานคร. ๔๑ ปจจบนด ารงสมณศกดท “พระเทพปฏภาณวาท” เปนเจาคณะเขตดสต และเปนผชวยเจาอาวาสวดสทศนเทพวรารามราชวรมหาวหาร. ๔๒ ไทยรฐออนไลน, “ตโจทย “พระกราบแมผดไหม?” วเคราะหค าตอค า กราบพระคณ หรอกราบรางกาย?”,[ออนไลน], แหลงทมา: http://www.thairath.co.th/content/518498 [๑๘ มกราคม ๒๕๖๐].

๑๕๘

พรหม บรพเทพ บรพาจารย และพระอรหนตของบตรธดา๔๓ เพราะคาทตนทรงคณธรรมอยางสงและบทบาทส าคญไวไดครบถวนบรบรณอยางสมฐานะตามทยกอางแสดงเปรยบเทยบไวแลวนน เมอมารดาบดาเปนผมพระคณอยางสงเชนน บตรธดากพงตระหนกรและกระท าตอบแทนคณตอมารดาบดาของตนโดยฐานะกตญญกตเวทบคคลดวยการท าหนาทของตนใหสมบรณโดยพยายามบ ารงเลยงดรางกายและจตใจของทานใหไดรบความสข ตลอดจนคอยประกาศยกยอง เชดชคณความดของมารดาบดาดวยการแสดงออกทางกายบาง เชน แสดงความเคารพ คอมคารวะ กราบไหว บชามารดาบดาดวยเครองสกการะตางๆ และดวยการแสดงออกทางวาจาบาง เชน ใชวาจาทสภาพออนหวาน วางายเชอฟง ตลอดจนพรรณนา ประกาศ ยกยอง เชดชบญคณ เกยรตคณของมารดาบดาอยางเปดเผยดวยจตส านกและตระหนกรอยเสมอวามารดารบดาเปนผอปการคณอยางสงยงตอตนดวยความบรสทธใจ ดงนน การแสดงความเคารพตอมารดาบดาดวยการแสดงออกทางกายและวาจาตามลกษณะดงกลาวจงเปนธรรมเนยมปฏบตทบตรธดาโดยเฉพาะในประเทศไทยนยมยดถอปฏบตอยางกวางขวาง จนกอเกดเปนพฤตกรรมนยมทแสดงถงอตลกษณพเศษของการเปนลกทดเชงสมพนธกบวฒนธรรมประจ าชาตไทยเพราะคาทตนไดแสดงความประพฤตออนนอมตอผใหญกลาวคอมารดาบดาของตนอยางซอตรงจรงใจ สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร) ไดกลาวลกษณะของการปฏบตบชาทบตรจะพงกระท าตอมารดาบดาไว ๔ ประการ คอ ๑. สกการะเคารพ สกการะน ในความหมายของกรยา คอ การท าด การแสดงกรยาสภาพ เชน ไมแสดงอาการเดนกระทบเทาใส กลาววาจาสภาพ ไพเราะ นมนวล แฝงดวยความเคารพและใจสภาพ คอ ไมแสดงอาการปนปงใส หรออารมณไมดกบทาน มความรสกทดงามเคารพมารดาบดา ๒. ครการะ หมายถง ความรก ความหวงใย บตรทมความรกความหวงใยในมารดาบดา พยายามรกษาน าใจ กระท าตนใหเปนทเบาใจของมารดาบดาประพฤตใหเปนคนวางายสอนงายอยในโอวาทของมารดาบดา ๓. มานนา แปลวา ความนบถอ ยกยอง เชดช มกรยาวาจาทดงาม ประพฤตตน ยกยอง เชดช รกใคร ย าเกรงมารดาบดา ไมดหมนเหยยดหยาม ไมนนทา ไมทะเลาะ โตเถยงมารดาบดา หรอตองกลาทจะบอกกบบคลอนวาบคคลนเปนมารดาบดาของตน ๔. วนทนา การเคารพ กราบไหวและชมเชย คณความดของมารดาบดา คอ กลาทจะกลาวหรอพรรณนาคณงามความดของมารดาบดา๔๔ จากหลกการขางตน กเปนอนเขาใจไดวาบตรพงแสดงความเคารพตอมารดาบดา แมบตรทเปนภกษในปจจบนกอาจจะยดหลกปฏบตนจนเปนทมาของกระแสขาวเชงวาพฤตกรรมทภกษแสดงการกราบไหวมารดาบดาภายใตการถอครองอดมเพศไมเปนการผดวนยสงฆหรอ? ความเขาใจในเรองการแสดงความเคารพตอมารดาบดาส าหรบภกษผเปนบตรจงยงคงเปนปญหาทถกเถยงกนในวงกวางภายใตกระแสการวพากย วจารณอยางหลากหลายมตจากผทรงคณวฒ

๔๓ อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๓๑/๑๘๓. ๔๔ ดรายละเอยดใน สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร), มงคลยอดชวต ฉบบสมบรณ, (กรงเทพ-มหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๓๙), หนา ๖๒–๖๖.

๑๕๙

และภมความรตางๆ เชน นกวชาการ นกการศกษา ตลอดจนผสนใจทวไปถงพฤตกรรมดงกลาวทภกษไดแสดงออกไปอยางรเทาไมถงการณบาง อยางตระหนกซงในพระคณของมารดาบดาบาง จนเปนทมาของปญหาวาความจรงแลวภกษสามารถกราบไหวมารดาบดาไดจรงหรอไม หรอมหลกคดและหลกปฏบตอยางไรส าหรบภกษในการกราบไหวมารดาบดา โดยประเดนนอาจตงขอสงเกตไดจากบทบาททภกษแสดงความเคารพเปน ๒ กรณ คอ (๑) มงกราบมารดาบดาทรางกาย หรอ (๒) มงกราบมารดาบดาทคณธรรม อยางไรกตาม หากมองในมมของหลกจรยธรรมยงนบวาเปนการดทภกษผเปนบตรจะแสดงความเคารพเออเฟอตางๆ ตอมารดาบดาของตนดวยค านงถงหลกกตญญกตเวทตาธรรมโดยเฉพาะดานความออนนอมเปนสาระส าคญ เนองจากวายงมความเขากนไดในแงทเปนการประกาศความส าคญของมารดาบดาอยางเปดเผย แตทวาการกระท าดงกลาวยงเปนประเดนปญหาทจะตองท าความเขาใจกนตอไปอก ดวยเหตผลวา ภกษเปนผถออดมเพศขนสงและประพฤตพรหมจรรยอยในพระพทธศาสนา จะตองยดหลกจารตประเพณนยมโดยเฉพาะดานวนยทเปรยบเสมอนเครองหมายธ ารงรกษาอตลกษณและสถานภาพของภกษไว ดงนน ประเดนปญหาน วากนตามจรงแลว ภกษจะสามารถปฏบตหรอแสดงพฤตกรรมดงกลาวตอมารดาบดาเหมอนอยางบตรผเปนคฤหสถไดหรอไม หรอมหลกการพระวนยขอไหนบางทเมอภกษปฏบตแลวจงจะเหมาะสมตอปรากฏการณดงกลาว ผวจย จะพยายามท าความเขาใจในมมมองปญหาผานระบบและระเบยบของพระวนยสบไป ๔.๓.๔.๒ ขอจ ากดทางพระวนย ในมงคลตถทปน ไดแสดงคณคาของการบ ารงมารดาบดาของภกษและคฤหสถไวดงนวา “บรรดาคฤหสถและบรรพชตเหลานน คฤหสถ พงบ ารงมารดาบดาแมดวยการนมสการ บรรพชตพงบ ารงดวยสกการะอยางเดยว, จรงอย แมภกษ พงบ ารงมารดาบดาแท, เพราะโทษในการบ ารงน ไมม”๔๕ จากขอความทกลาวมา จะเหนวา วธการบ ารงมารดาบดาของบตรนน ทานแสดงไวอย ๒ ลกษณะ คอ (๑) การบ ารงดวยการนมสการ ไดแก การแสดงความเคารพ นอบนอม กราบไหว และ (๒) การบ ารงดวยสกการะ ไดแก การบ ารงดวยปจจย ๔ ซงผทถอการบ ารงมารดาบดาในลกษณะนปรากฏม ๒ สถานภาพเชนเดยวกน ไดแก (๑) บตรผเปนคฤหสถ กบ (๒) บตรผเปนบรรพชต โดยบตรผเปนคฤหสถนนสามารถบ ารงมารดาบดาไดทง ๒ วธ คอบ ารงดวยการนมสการและสกการะไปพรอมกนได สวนบตรผเปนบรรพชตทานอนญาตใหท าการบ ารงมารดาบดาไดเพยงวธเดยว คอ การบ ารงดวยสกการะ หมายถง การบ ารงมารดาบดาด วยปจจย ๔ ไดแก เครองนงหม (จวร) อาหาร(บณฑบาต) ทอยอาศย (เสนาสนะ) และยารกษาโรค (คลานเภสช) ตลอดจนสงของเครองใชตางๆ ทมความจ าเปนตอการด าเนนชวตของมารดาบดาตามทตนไดมาเทานน ไมมระเบยบปฏบตหรอธรรมเนยมในอรยวนยทภกษจะสามารถท าการบ ารงมารดาบดาดวยการนมสการ กลาวคอ การกระท าอญชล คอมคารวะ หรอการกราบไหว ตลอดจนการแสดงความเคารพตางๆ ทงนดวยถอวาภกษเปนผทรงคณธรรมขนสงและมเพศสภาพทสง (อดมเพศ) กวาเพศของคฤหสถ จงเปนเหตใหภกษไมสามารถ

๔๕ตตถ คหนา นมกาเรนป มาตาปตโร อปฏ าตพพา ปพพชเตน สกกาเรเนว, ภกขนาป ห มาตาปตโร อปฏ าตพพา ว, น เหตถ โทโส ฯ มงคล. (บาล) ๑/๓๐๑/๒๗๖., มงคล. (ไทย) ๑/๓๐๑/๒๐๙.

๑๖๐

ท าการเคารพหรอการอภวาทใดๆ ตอบคคลผไมทรงเพศสภาพเชนเดยวกนกบตนได แมวาผนนจะเปนมารดาบดาของตนกตาม ดวยเหตผลดงกลาวมาน ในแงของพระวนยจงไมมธรรมเนยมปฏบตในการกระท าความเคารพตอบคคลผเปนคฤหสถส าหรบภกษในพระพทธศาสนา แมวาคฤหสถนนจะเปนผมสถานะชนสงทางสงคม เชน เปนมารดาบดา ญาตผใหญ ขาราชการชนผใหญ หรอเปนพระราชามหากษตรยผเปนใหญในแผนดน แมกระทงเปนผทรงคณธรรมขนสงแหงพระอรยบคคลตามล าดบชนตางๆ กตามท ทงนเนองจากวาเพศสภาพของคฤหสถนนไมเออเตมทตอการปฏบตธรรมขนสงไดอยางสมบรณเทากบเพศสภาพของภกษจงมความเขาใจกนในแวดวงของผถอขางวนยวาไมปรากฏมภกษกระท าอภวนทนาการใดๆ ตอคฤหสถ สอดคลองกบพระพทธบญญตทพระพทธเจาไดตรสถงบคคลผทภกษไมควรกราบไหวไว ๑๐ ประการ ตอไปน คอ ๑. ภกษผอปสมบทกอนไมควรไหวภกษผอปสมบทภายหลง ๒. ไมควรไหวอนปสมบน ๓. ไมควรไหวภกษนานาสงวาส ผแกกวาแตไมใชธรรมวาท ๔. ไมควรไหวมาตคาม ๕. ไมควรไหวบณเฑาะก ๖. ไมควรไหวภกษผก าลงอยปรวาส ๗. ไมควรไหวภกษผควรแกการชกเขาหาอาบตเดม ๘. ไมควรไหวภกษผควรแกมานต ๙. ไมควรไหวภกษผก าลงประพฤตมานต ๑๐. ไมควรไหวภกษผควรแกอพภาน๔๖ จากพระพทธบญญตดงกลาว เปนอนเขาใจไดวา ภกษในพระพทธศาสนาไมควรแสดงความเคารพหรออากปกรยาใดๆ อนเปนไปหรอเขาขายการกระท าความเคารพ เชน การประนมมอ การสกการะ การนบนอบ การไหว หรอการอภวนทนาการใดๆ ทงสนตอคฤหสถในทกๆ.รปแบบ ไมวาคฤหสถนนจะด ารงอยในสถานะทางสงคมสงขนาดไหน หรอทรงภมธรรมชนใดกตาม เนองดวยคฤหสถเหลานนทรงเพศสภาพคอหนเพศทมรปแบบในการด าเนนชวตทไมปลอดโปรงเทากบภกษผด ารงเพศสภาพคออดมเพศซงมรปแบบวถชวตทเกอกลตอการประพฤตพรหมจรรยอนบรสทธซงมจดหมายคอการถางทางเปนเครองไปสพระนพพานไดยอดเยยมกวารปแบบชวตของเพศฆราวาส ดงนน หลกการปฏบตดงกลาวนจงก าหนดวตถประสงคไดเปน ๓ กรณ คอ (๑) เพอเออเฟอตอหลกการพระวนย (๒) เพอยกยอง เชดชรปแบบวถชวตของภกษ และ (๓) เพอรกษาจารต และธรรมเนยมปฏบตเฉพาะของสงคมสงฆ สรปวา ปญหาของพระภกษกราบไหวมารดาบดาน หากพจารณาในกรอบของพระวนยแลว ภกษไมสามารถปฏบตไดเพราะอาจเขาขายฐานลวงละเมดพระวนย ทงยงไมมธรรมเนยมปฏบตในการแสดงความเคารพตอคฤหสถโดยเฉพาะมารดาบดาบนรปแบบวถชวตอยางสมณะ ดงนน ภกษผเปนบตรกควรท าความเขาใจใหมตอประเดนปญหาดงกลาวนอยางรอบคอบ ถวนถ เพอปดชอง

๔๖ ว.จ. (ไทย) ๗/๓๑๒/๑๒๖.

๑๖๑

ปองกนทางเกดแหงอาบต และปองกนการตฉนนนทาจากเหลาวญญชนผถอขางพระวนยอนเปนปจจยส าคญทจะท าใหสามารถรกษาธรรมเนยมปฏบตของภกษสงฆภายใตระบบ ระเบยบ กรอบก าหนด ขอบงคบตามบทบญญตของพระวนยบนมาตรฐานเดยวกนได ๔.๓.๔.๓ แนวทางการแกไขและแนวทางการบ ารง ผวจยพยายามท าความเขาใจกบประเดนปญหาดงกลาวภายใตทศนะของคน ๒ กลม คอ กลมผถอขางหลกจรยธรรม และกลมผถอขางหลกพระวนย จากการศกษาพบวาแตละกลมนนไดมองมมปญหากนคนละดาน โดยผถอขางหลกจรยธรรมเหนสมวาภกษสามารถแสดงความเคารพตอมารดาบดาอยางรปธรรมได เพราะถอคตททานไดเปรยบฐานะมารดาบดาไววาเปนดงพระพรหม บรพเทพ บรพาจารย และอาหไนยบคคลผทรงคณธรรมอยางสงของลก๔๗ โดยเฉพาะอยางยงททานไดเปรยบเทยบไววาเปนดงอาหไนยบคคล ไดแก เปนดงพระอรหนตของบตรดวยแลว จงท าใหตงขอสงเกตไดวา มารดาบดามสถานภาพสงกวาโดยเฉพาะดานคณธรรมกวาภกษผเปนบตร ดวยเหตนเองจงเหนควรวาเปนการเหมาะสมแลวทภกษผเปนบตรจะพงท าอภวนทนาการ อยางไรกตาม ประเดนปญหานควรท าความเขาใจใหชดผานมมมองเถรวาทกระแสหลกเพอจะไดเหนทาทตอปญหาดงกลาวโดยเฉพาะการเปรยบเทยบเชงสมมตฐานะเชนน เพราะเหตวาทานไมไดเปรยบเทยบโดยการน าเอาสถานภาพภายนอกมาเปนเครองชวดวาทานเปนพระพรหม เปนบรพเทพ เปนบรพาจารย หรอเปนพระอรหนตของบตรจรงๆ หากแตเปรยบเทยบโดยวดจากคณสมบตพเศษภายในทสะทอนออกมาเปนบทบาทภายนอกของมารดาบดาทมงปฏบตหนาทตอบตรของตนอยางซอตรงสมคณธรรมของพระพรหม บรพเทพ บรพาจารย และพระอรหนตนน เมอเปนเชนน มารดาบดากยงมสถานภาพเปนคฤหสถผทรงหนเพศ ในขณะทภกษผเปนบตรกยงทรงอดมเพศอยตามเดม ดงนน การปฏบตหนาทของมารดาบดาทแสดงออกมาอยางบรสทธใจนน จงจ ากดอยทคณสมบตภายในทมารดาบดาไดแสดงออกตอบตรของตนดวยด เชน มความรก มความเมตตาปรารถนาด ไมคดราย อาฆาตพยาบาทเมอยามทลกกระท าผดตอตน ตลอดจนสงเสรมความดงามทกดานแกบตรอยางซอตรงโดยไมมอะไรเคลอบแฝง เมอมารดาบดามคณมากอยางน พวกทถอขางหลกจรยธรรมจงเหนควรวาบตรไมวาจะด ารงอยในสถานภาพใดกตามกควรแสดงความเคารพ ความนบถอตอมารดาบดาของตนอยางสจรตใจดวยรปแบบตางๆ ทสมควร ทกลาวมานคอทศนะ และมมมองของกลมผถอขางหลกจรยธรรมเปนส าคญตามทผวจยไดเสนอมา แตในทางกลบกน หากพจารณาถงพฤตกรรมของภกษผเปนบตรผานบทบญญตทางพระวนย ยอมเปนอะไรทคานแยงตอหลกการ เนองจากปรากฏพบวา ไมมธรรมเนยมหรอหลกการอะไรทภกษในพระพทธศาสนาจะสามารถแสดงความเคารพตอคฤหสถไดไมวาคฤหสถนนจะเปนมารดาบดาผมอปการคณอยางสงตอตนกตาม ดงนน การทภกษจะแสดงความเคารพตอมารดาบดาดวยการแสดงออกทางรางกาย เชน กระท าอญชล ประนมมอไหว หรอกระท าอภวนทนการใดๆ ทเขาขายตอการแสดงความเคารพทแสดงออกทางกาย ยอมจะมโทษทางพระวนยและอาจเปนการกระท าทถกตเตยนจากสงคมโดยเฉพาะ

๔๗ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๖๓/๑๐๗–๑๐๘.

๑๖๒

กลมบณฑตชนผช านาญการดานพระวนยกเปนได สรปกคอภกษไมพงท าความเคารพตอคฤหสถทงสนแมวาจะเปนมารดาบดาของตนกตาม อกอยางหนง มเพยงตงขอสงเกตเรองการจ ากดเพศสภาพของมารดาบดาทภกษไมควรกราบไหวเทานน แมคฤหสถชนผด ารงตนอยในคณธรรมขนสงจนไดบรรลเปนพระอรยบคคลชนตางๆ กไมปรากฏมพระบรมพทธานญาตใหภกษแสดงความเคารพเชนเดยวกนแมตนจะไมไดบรรลคณธรรมขนสงตามอยางคฤหสถนนหรอกระทงตนเปนภกษผบวชใหมในวนนนกตามท๔๘ จากเหตผลดงกลาว จงท าใหตงขอสงเกตเพมขนวา เหตใดภกษจงไมสามารถท าการกราบไหวมารดาบดาของตนผเปนคฤหสถไดทงๆ ททานด ารงอยในคณธรรมขนสงมฐานะพเศษเปนดงพระพรหม บรพเทพ บรพาจารย และพระอรหนตของลก กคงเปนเหตผลทเกยวของกบธรรมและเพอเปนการเชดชและเคารพธรรม ซงพอจะหาขอสรปได ดงน ๑. พระภกษสละวถชวตอยางชาวบาน ซงแสวงหาความสขส าราญปรนเปรอดวยกามสขตางๆ ยอมสมครใจออกมามความเปนอยทขาดความพรงพรอมสะดวกสบาย ถอขอปฏบต ฝกหดขดเกลาตนเองตางๆ และรกษาวนยซงเปนของยากทปถชนจะประพฤตตามได แมแตตนซงเปนอรยบคคลกยงไมตองปฏบตงดเวนเขมงวดถงอยางนน นบวาเปนผท าสงทท าไดยาก ๒. พระภกษเปนผด ารงฐานะและภาวะของทาน ทชาวพทธตกลงหรอยอมรบกนไววา เปนผมงหนาไปแลวในมรรคาแหงการปฏบตฝกอบรมตน และประพฤตเพอประโยชนสขของชาวโลก นบเปนภาวะและฐานะทควรเคารพยกยอง ๓. พระภกษเปนผรวมอยในสงฆ คอ เปนสมาชกแหงชมชนซงมหนาทเกยวกบธรรมโดยตรง เปนทชมนมผมคณธรรมหรอประพฤตปฏบตความดไวไดมากทสด เปนสมาคมของคนทโดยมากมคณธรรม เปนสญลกษณของธรรมหรอการด ารงอยแหงธรรม ภกษแตละรปยอมเปนตวแทนแหงสงฆนน เมอกราบไหวภกษนนๆ ในฐานะทเปนภกษรปหนง กคอเคารพกราบไหวใหเกยรตแกสงฆ และเปนการเคารพเชดชธรรมดวย ๔. พระภกษเปนตวแทนของสงฆดงกลาวแลว และภกษสงฆนนยอมเปนพทธบรษทสวนทท ากจแหงการศกษา ปฏบต และสงสอนเผยแผธรรมไดดทสด เหมาะทสด จงเปนชมชนทด ารงรกษาธรรมวนย คอหลกธรรมค าสอนและระเบยบแบบแผนของพทธศาสนาไวได อยางทเรยกวา สบตอศาสนา และอยางทบางทเรยกภกษวาเปนศาสนทายาท การเคารพกราบไหวใหเกยรตแกพระภกษในฐานะตวแทนของสงฆ มความหมายเทากบเปนการเชดชสงฆไวใหด ารงอยเพอประโยชนสขแกชาวโลก ๕. อยางนอยทสด คฤหสถยอมเคารพกราบไหวพระภกษดวยเมตตาจตตอพระภกษนน คอ ปรารถนาด หวงประโยชนสข ความเจรญงอกงามในธรรมแกทาน โดยฐานเปนเครองชวยใหทานหมนระลก และคอยส านกอยเสมอ ถงฐานะ ภาวะ หนาทของตน ทจะตองประพฤตปฏบตดวยความเพยรพยายามใหสมควร ดงนน พระภกษสามเณร ถงจะเปนปถชน แตเมอเปนผเพยรพยามยามฝกตน กสมควรแกอญชลของคฤหสถแมทเปนอรยบคคล พดอกนยหนงวา ภกษสามเณรรปใด เมอชาวบานกราบไหว ยง

๔๘ ว.จ. (ไทย) ๗/๓๑๒/๑๒๖.

๑๖๓

คอยเกดส านกทจะส ารวจตนวาเปนผมคณความดสมควรแกอญชลกรรมของเขาหรอไม ภกษสามเณรรปนนกยงนาไหว๔๙ อยางไรกตาม ผวจยมความเหนวา หากภกษผเปนบตรมความประสงคจะแสดงความเคารพตอมารดาบดา กสามารถกระท าไดในรปแบบทเปนนามธรรม โดยการนอมระลกถงอปการคณทมารดาบดาไดกระท าตอตนในฐานะเปนบรพการผท าสงทท าไดยากยงแลวนอมกราบอภวนทนาการ นบถอ และบชาคณความดของมารดาบดาดวยความบรสทธใจ และยดถอทานเปนแบบอยางปฏบตในฐานะผเสยสละก าลงกายก าลงใจทมอทศชวตเพอลกจนสามารถน าความดงามเหลานนมาปฏบตจรงในชวตประจ าวนเพอพฒนาตนเปนบคคลทสมบรณตอไป และเมอภกษผเปนบตรปฏบตไดอยางนอยเปนประจ าจนสามารถมองเหนคณคาทแทของความเปนมารดาบดาแลว กพงประกาศ ยกยอง เชดช และสรรเสรญคณอเนกประการของมารดาบดาใหเปนทแจงประจกษแกชนทงหลายในวงกวา ง ทงน เพอแสดงถงคณคาและความส าคญของมารดาบดาวาทานมคณอนนตตอบตรธดามากมายนกเกนทจะมผใดเสมอเหมอน และเพอเปนการปลกกระตนจตส านกภายในเรองหลกกตญญกตเวทตาธรรมใหเกดมแกบตรธดาทงหลายเพอนอมน าไปปฏบตตอมารดาบดาของตนไดจรง อยางเปนรปธรรมในชวตประจ าวนตามโอกาสทจะอ านวย สรปวา ปญหาในการบ ารงมารดาบดาของภกษทเกดขนในสงคมไทยปจจบนทง ๔ ประเดนทผวจยไดยกขนแสดงขางตนนน จากการศกษาพบวา เกดจากภาวะทมารดาบดาอยในวยชรา ชวยเหลอตวเองไมได กอปรกบไมมบตรหลานหรอญาตมตรคอยดแล หรอท ากจการตางๆ ภายในครอบครวแทนตนไดโดยเฉพาะในกรณทตนเจบปวยไขไมสบาย หรออยในสภาวการณทชวยเหลอตวเองไมได จนเปนเหตใหภกษผเปนบตรจะตองพกวางธระกจกรรมทางสงฆ เพอปลกตวมาบ ารง อปถมภ เลยงดมารดาบดาทประสบความยากล าบากใหไดรบความสบายทางกาย และความสขทางใจตามอตภาพ ตลอดจนชวยแบงเบาภาระตางๆ ภายในครอบครวเพราะเหตวามารดาบดาอยในวยชราทมสงขารโรยราจนไมสามารถปฏบตหรอชวยเหลอตนเองไดอยางเตมศกยภาพอยางเกากอนได เมอภกษผเปนบตรมความจ าเปนทจะตองเขาไปเกยวของเพอชวยเหลอมารดาบดาของตนโดยยดหลกกตญญกตเวทตาธรรมเปนส าคญ เปาหมายหรอทาททภกษผเปนบตรคดกมเพยงแตวาจะท าอยางไรถงจะสามารถชวยแบงเบาภาระกจการตางๆ ของมารดาบดาได จงมงปฏบตพนธกจตางๆ อนเนองดวยชวตภายในครอบครวแทนโยมมารดาบดาเพอใหทานมความสบายทางกายและมความโลงใจโดยมงกระท าการณอยางผมจตปรารถนาดและมจตส านกของความเปนลกภายใตรปแบบชวตของสมณะทตนปรารถนาจะยดครองดวยยงมจตใจมนคงและยดมนในพระพทธศาสนา อยางไรกตาม การเขาไปปฏบตหนาทบ ารงมารดาบดาของภกษดงกลาวนนกยงเขาขายทเปนฐานลวงละเมดพระวนยทพระพทธเจาทรงบญญตไว เชนวา ภกษเขาไปชวยเหลอมารดาโดยการถกเนอตองตว หรอประกอบธรกจทเปนเรองของทางโลกแทนโยมมารดาบดา ตลอดจนอดหนน สงเสรมปจจย ๔ แกมารดาบดาอยางอฟหรหราเกนความจ าเปนจนกระทงทสดอาจสงผลกระทบดานลบตอศรทธาชาวบานท าใหมจตคดอกศลตอภกษผเปนบตรนน ในกรณอยางน ภกษผมงบ ารงมารดาบดาของตนจะตองระมดระวงและปฏบตการอยางรเทาทนและเหมาะสม ทงนเพอเออ เฟอตอพระ

๔๙ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบขยาย, พมพครงท ๔๐, กรงเทพมหา-นคร: ส านกพมพผลธมม, ๒๕๕๗), หนา ๙๒๔.

๑๖๔

ธรรมวนย และเพอรกษาศรทธาของสาธชนใหมความมนคง เขมแขง ตลอดจนปองกนความเขาใจสบสน คลาดเคลอนในการปฏบตดแลมารดาบดาของภกษจากขางฝงของผยดถอในหลกอรยวนยทอาจมทศนคตดานลบตอพระพทธศาสนา แมภกษผบวชเขามาในพระธรรมวนยกจะตองยดถอจารตและหลกปฏบตตางๆ อนเปนไปเพออนเคราะหและสงเสรมตอการประพฤตพรหมจรรยกจรง แตถงอยางนน การปฏบตหนาทบ ารงมารดาบดาของภกษในยคปจจบนนนยงมความซบซอนและลกซงจนยากตอการประพฤตพรหมจรรยใหบรสทธและบรบรณได เนองจากวาบรบททางสงคม ตลอดจนระบบเศรษฐกจ สภาพแวดลอม และอนๆ ในขณะนสรางความบบรดในการประกอบสมมาอาชพของคนทกระดบชน โดยเฉพาะสมาชกภาพภายในครอบครว ซงมมารดาบดาเปนหลกใหญ จะตองดนรนขวนขวายประกอบอาชพเพอใหชวตของตนอยรอดอยางไมอตคดฝดเคองพอประทงชวตใหเปนไปไดตามปกต แตเมอมารดาบดาเขาสวยชราจนมสงขารทไมเอออ านวยตอการประกอบอาชพ เจบปวยไข ชวยเหลอตวเองไมได กอปรกบไมมผอนดแล จงเกดเปนปญหาในระดบสงคมโดยหาผรบผดชอบไมได ทงท าใหภกษผเปนบตรจ าตอง เขามาเกยวของ และท ากจการแทนโยมมารดาบดาทกอยางชนดทปฏเสธไดยากโดยเฉพาะในสถานการณททานไมสามารถชวยเหลอตวเองได เชน เจบปวยหนกดวยโรคตางๆ ภกษผเปนบตรกจะตองเขาไปชวยแบงเบาภาระกจการตางๆ ภายในบาน ตลอดจนคอยท ากายภาพตางๆ เชน บบ นวด เฟน เชดเนอ เชดตด ตลอดจนอาบน าให ทงตองคอยดแลและใหก าลงใจแกมารดาบดาอยางใกลชด ทงนเพอใหทานไดรบความสบายทางกายและไดรบความสขทางใจ บางทเกดสถานการณคบขนทมารดาบดาตองการหรอรองขอใหภกษผเปนบตรเขามาชวยเหลอดวยความจ าเปนตางๆ ภกษผเปนบตรกเขามาปฏบตการทกอยางตามความรองขอนน และมงกระท าอยางทบตรทดจะพงกระท าตอมารดาบดาของตนดวยความบรสทธใจ ดวยทาททภกษผเปนบตรเขาไปเกยวของดวยการบ ารงมารดาบดาของตนตามความรสกนกคดแหงจตส านกของความเปนลกน จงเปนทมาแหงการวพากย วจารณทแตกตางอยางนอยจากกลมชน ๒ กลม คอ (๑) ผทถอคตทางโลก ตางกโมทนาสรรเสรญ ชนชมในปฏปทาของภกษผเปนบตรดวยเรยกขานตองกนวาเปน “พระยอดกตญญ” และ (๒) ผทถอคตทางธรรม ตางกพจารณาพฤตกรรมของภกษผเปนบตรพรอมกบตงขอสงเกตวาภกษนมความเออเฟอและอนเคราะหตอพระธรรมวนยมากนอยแคไหน หากชนทง ๒ กลมน เขาใจถงหลกการและวธการในการบ ารงมารดาบดาตามหลกการพระพทธศาสนา กอปรกบเปดใจกวางยอมรบและเหนใจในความจ าเปนทภกษผเปนบตรต องเขาไปเกยวของกบมารดาบดาของตนทอาจพลาดพลงกาวลวงพระวนยบางขอบางประการเพอบ ารงมารดาบดาของตนโดยมงความสบายทางกายและความสขทางใจของทานเปนเปาหมายส าคญ กควรเปดโอกาสใหภกษไดท าหนาทของลกทดไดอยางเตมท ในขณะทภกษผเปนบตรเม อไดรบโอกาสในการปฏบตหนาทของลกทดตอมารดาบดาของตนแลว กควรระมด ระวง และมจตส านก ตลอดจนรกษาสมณสญญาของตนไวใหได สรปกคอ ตองค านงถงภกขภาวะคอความเปนพทธบตรทดและรกษาหนาทของลกทดใหด าเนนไปในครรลองเดยวกนใหไดอยางเหมาะสม ไมมวหมอง หรอเสยหายจนเปนทมาของปญหาตางๆ ทน ามาซงความเหนตางและทศนะทหลากหลายของขางฝายคฤหสถและบรรพชตอนจะสงผลกระทบตอสถาบนสงฆในวงกวางจนอาจเกดเปนสทธรรมปฏรปกลาวคออาจสรางความเขาใจ

๑๖๕

ทสบสน คลาดเคลอน ผดทางไปจากหลกการของพระธรรมวนยกเปนได ทงนยงตอยอดไปสการปดชองปองกนความเขาใจผดของบคคลทวไปทยงไมรเขาใจจรงถงวตถประสงคหรอหลกปฏบตทถกแทในหลกการของพระพทธศาสนา จงถอเอาความคดหรอทศนคตของตนเปนหลกใหญในการตดสนความถกผดของภกษผเปนบตรวากระท าการอยางเหมาะสมหรอไมนน อยางไรกตาม การบ ารงมารดาบดาของภกษในยคปจจบนน นอกจากภกษผเปนบตรจะตองเปนผรบผดชอบโดยตรงแลว วาโดยทางออม ญาตมตรหรอญาตธรรมผหวงความบรสทธทางพระธรรมวนยตอภกษ กสามารถเขามามสวนรวมตอการปฏบตพนธกจทส าคญนได โดยเบองตนสามารถเขาไปชวยเหลอจนเจอมารดาบดาของภกษดวยค านงถงหลกมนษยธรรม และค านงถงศาสนกจทภกษผเปนบตรจะตองรบผดชอบเพอใหวถชวตพรหมจรรยขบเคลอนไปไดอยางราบรนตรงเปาหมายดวยการแบงเบาภาระ เชน ชวยท ากจการบางอยางในตระกลแทนภกษผเปนบตร หรอชวยกนระดมทนเขาชวยเหลอดานปจจย ๔ ทงน ดวยเขาใจวาหากภกษประพฤตเชนไรจะมหรอไมมโทษทางพระธรรมวนย เพยงเทานกนบวาทานสาธชนเหลานนไดด ารงอยในฐานะกลยาณมตรเพราะไดชอวาเปนผเหนประโยชนของโลกและพระพทธศาสนาโดยตนเองเปนผสนบสนน สงเสรมหลกจรยธรรมขนพนฐาน คอ หลกกตญญกตเวทตาธรรมใหยงคงหมนอยในโลก และชวยอนรกษธ ารงหลกพระธรรมวนยใหบรสทธ บรบรณเปนประโยชนเกอกลแกชาวโลกตอไป ดวยมงหวงใหภกษกระท าหนาทของความเปนลกทดได ทงยงปฏบตศาสนกจในพระพทธศาสนาไดบนสถานภาพของตนอยางไมตะขดตะขวงกงวลใจดวยมความเบาใจทสาธชนไดเขามาชวยเหลอในพนธกจตางๆ ภายในครอบครวแทนตน จนท าใหสามารถปลดเปลองปลงภาระตางๆ ภายในครอบครวไดเพอพรอมทมอทศเวลาในการปฏบตกจสงฆและถอประพฤตพรหมจรรยอยางเตมศกยภาพไดในทสด

๔.๔ เปาหมายการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทย ผวจย ไดน าเสนอขอมลเกยวกบสถานการณและลกษณะการด าเนนชวตของมารดาบดาทปรากฏในสงคมไทย พรอมกบยกประเดนปญหาในการบ ารงมารดาบดาของภกษโดยเฉพาะประเดนทเปนทวพากษ วจารณกนอยางกวางขวางในแวดวงนกวชาการ นกการศกษา และบคคลผสนใจทวไปจนไดขอสรปรวมกนในมตเชงบวกอยางมดลยภาพทงในดานคณธรรม จรยธรรม และหลกพระธรรมวนย ท าใหเหนชองทางทภกษผเปนบตรจะสามารถปฏบตตอมารดาบดาไดอยางถกตองตามวตถประสงคโดยมหนวยงานรฐ ภาคเอกชน ประชาชน หรอสงคมเขาชวยเหลอ ซงในทน ผวจยจะไดประมวลขอมลพรอมกบก าหนดกรอบ ทศทาง และเปาหมายแหงการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทยเปนภาพกวางไว ๒ ประการ คอ (๑) เปาหมายทางดานรางกาย และ (๒) เปาหมายทางดานจตใจ อนจะน าไปสการปฏบตจรงในชวตประจ าวนภายใตรปแบบวถชวตของสมณะอยางเหมาะสมในสงคมไทยปจจบน ซงจะไดอธบายไปตามล าดบดงน ๔.๔.๑ เปาหมายทางดานรางกาย นอกจากการบ ารงมารดาบดาจะเปนหนาทโดยตรงของภกษผเปนบตรแลว เพอจะใหการบ ารงมารดาบดาของภกษเปนไปอยางมประสทธภาพตรงเปาหมาย ทง เพอเปนการสงเสรมดานคณธรรม จรยธรรม และพระธรรมวนย ผวจยจะขอก าหนดและแสดงบทบาทของผทมสวนเกยวของกบการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทยไว ๓ กลมหลก คอ (๑) บทบาทของภกษผเปนบตร (๒)

๑๖๖

บทบาทของกลยาณมตร และ (๓) บทบาทของภาครฐและสงคม ซงผวจยจะไดแสดงแนวโนมในการปฏบตหนาทบ ารงมารดาบดาของภกษผานบทบาทของแตละกลม ดงตอไปน ๔.๔.๑.๑ บทบาทของภกษผเปนบตร การบ ารงมารดาบดาส าหรบภกษ แมจะไมมบทบญญตบงคบโดยตรงทางพระวนยกจรง แตเปนพระบรมพทธานญาตทพระพทธเจาตรสใหภกษสามารถอนเคราะหมารดาบดาของตนไดตามอยางวถของสมณะ ทงยงตรสรบรองการประพฤตของภกษผบ ารงมารดาบดาโดยเปรยบเทยบกบจรยาของพระองคเองวา “เธอ ไดด ารงอยในหนทางทเราด าเนนไปแลว แมเรากเคยประพฤต เลยงดมารดาบดาเชนกน”๕๐ พรอมกบทรงสรรเสรญภกษผบ ารงมารดาบดานนแลวประกาศคณคาของการบ ารงมารดาบดาทามกลางสงฆวา “ภกษทงหลาย ชอวา การบ ารงเลยยงดมารดาบดา เปนวงศของหมบณฑต”๕๑

เมอเปนอยางนกเปนอนเขาใจไดวา ภกษในพระพทธศาสนาสามารถอนเคราะหบ ารงมารดาบดาของตนได ทงยงเปนผชอวาไดเจรญรอยตามอยางปฏปทาของพระพทธองคและชอวารกษาวงศแหงเหลาบณฑตไมใหสญหายไป แตทงนกจะตองค านงถงกรอบของพระธรรมวนยเปนส าคญดวย ดงนน เปาหมายของการบ ารงมารดาบดาทางดานรางกายในพระธรรมวนย ภกษจงสามารถท าการบ ารงไดเปน ๒ ลกษณะ คอ (๑) การบ ารงดวยปจจย ๔ และ (๒) การบ ารงดวยการท ากายภาพ๕๒ โดย (๑) การบ ารงดวยปจจย ๔ หมายถง การบ ารงมารดาบดาดวยจวร อาหาร ทอยอาศย และยารกษาโรค ทภกษผเปนบตรไดมาอยางถกตองตามหลกสมมาอาชวะแลว น ามาเกอกลมารดาบดาในชวตประจ าวนซงวตถประสงคของการบ ารงนกมงไปทการท าใหมารดาบดาไดรบความสะดวก -สบายทางกาย แตทงนจะตองค านงถงแรงกระทบตอศรทธาของสาธชนดวย ยกกรณตวอยางเรองจวร เมอสมยทภกษมจวรมากประสงคจะใหจวรแกมารดาบดา พระพทธองคกทรงอนญาตและทรงมทาทสนบสนน พรอมกบตรสใหภกษระมดระวงในการปฏบตตอมารดาบดาของตนอยางเหมาะสมตามฐานะอยางสมณะโดยใหค านงถงศรทธาของสาธชนดวย ดงปรากฏความในจวรขนธกะวา “ภกษทง-หลาย เมอภกษรปนนใหผาจวรดวยเขาใจวา เปนโยมมารดาบดา เราจะพดอะไรได ภกษทงหลาย เราอนญาตเพออนใหจวรแกมารดาบดา แตไมควรท าศรทธาไทใหตกไป ภกษใด ท าศรทธาไทใหตกไป ภกษนนตองอาบตทกกฎ”๕๓ จากขอความขางตนท าใหทราบวา แมจะมพระบรมพทธานญาตใหภกษสามารถบ ารงมารดาบดาดวยปจจย ๔ ไดกจรง แตทงนภกษผเปนบตรกควรค านงถงผลกระทบดานลบตอศรทธาของสาธชนทอาจมสาเหตมาจากการปฏบตบ ารงมารดาบดาของตนอยางไมเหมาะสมดวย เพอจะใหการบ ารงบรรลวตถประสงคทถกแทและปองกนไมใหภกษผเปนบตรเกดโทษทางพระธรรมวนย หรอถกตเตยนจากทานผถอหลกขางอรยวนย อยางไรกตาม การบ ารงมารดาบดาดวยปจจย ๔ น เปนมาตรการขนพนฐานทภกษผเปนบตรสามารถคดสรรมาใชเพออ านวยเปนก าลงทางกายแกมารดาบดาในชวตประจ าวนไดอยางสมบรณ

๕๐ตว มยา คตมคเค โต อหมป ปพพจรย จรนโต มาตาปตโร โปเสส. ข.ชา.อ.(บาล) ๓๖/๔๘๑/๑๓๒. ๕๑ ภกขเว มาตาปตโปสน นาม ปณฑตาน ว โส. มงคล. (บาล) ๑/๓๐๙/๒๘๓. ๕๒ ว. มหา. (ไทย) ๕/๕๖๑–๕๖๒/๓๒๓. ๕๓ ว. มหา. (ไทย) ๕/๓๖๑/๒๓๒.

๑๖๗

หากแมมารดาบดาเมอไดรบปจจย ๔ จากภกษมาแลว กสามารถแปรสภาพปจจยเหลานน เปนปจจยส าคญตางๆเพอใหเออประโยชนตอการด าเนนชวตของตนไดดวยเชนกน สวน (๒) การบ ารงดวยการท ากายภาพ หมายถง การบ ารงมารดาบดาดวยการตามเพมใหซงก าลงทางกาย เชน การบบ นวด เฟน ดด ขย า อบ หรออาบน าให กระทงท ากายภาพ หรอการบรหารรางกายตางๆ ได โดยวตถประสงคเพอมงคลายความเหนอยลา ความเจบปวด และเสรมสรางสขภาวะทดแกมารดาบดา ภกษกสามารถกระท าได แตมขอแมอยวาจะตองไมท าการจบตองสมผสมารดาของตนแมจะปฏบตดวยคดวาทานเปนมารดาของตนกตาม เพราะจะตองโทษทางพระวนย๕๔ เนองจากเพศสภาพของมารดาถกจ ากดดวยเปนวตถอนามาสทภกษในพระธรรมวนยไมควรถกตองหรอสมผส สวนบดานน พระพทธศาสนาไดแสดงทาทวาภกษสามารถปฏบตไดคลายกบวถทอาจารยจะพงปฏบตตอศษยไดเหมอนบ ารงสามเณร สอดคลองกบค าของพระอรรถกถาจารยวา “ถาภกษน ามารดาไปเลยงดทวด กสามารถปรนนบตบ ารงไดทกอยาง และควรใหของขบเคยวและของใชสอยดวยมอตน แตไมควรแตะตองตวมารดา สวนบดาภกษสามารถปรนนบตบ ารงไดทกอยาง เชน นวด เฟน ใหอาบน า เปนตน ดจบ ารงสามเณร”๕๕ รวมถงการพยายามไปมาหาส ถามไถ สารทกข สกดบในเรองการด าเนนชวต ตลอดจนเจตคตในการด ารงชพกบมารดาบดาเพอจะไดจรรโลงจตใจใหมารดาบดาไดมความสขอกระดบหนงดวย ดงนน เมอวาโดยสาระส าคญแหงการบ ารงมารดาบดาทางรางกายทง ๒ ทาง คอ การบ ารงดวยปจจย ๔ และการบ ารงดวยการท ากายภาพแลว กเพออ านวยความสะดวกในเรองปจจยการด ารงชพของมารดาบดา และเพอเพมเตมเสรมก าลงทางกายแกมารดาบดาใหเกดสขภาวะและการมคณภาพชวตทดอยางมประสทธภาพจากการปฏบตบ ารงของภกษผเปนบตรทมงกระท าอยางมจตส านกของความเปนลกและหนาทความเปนพทธบตรอยางผสานลงตวภายใตสถานภาพเดยวของตน ทงนเพอมงรกษาโบราณประเพณเยยงบณฑตชนและทรงธรรมวนยไวไดอยางเขมแขงยงยน ๔.๔.๑.๒ บทบาทของกลยาณมตร แมการบ ารงมารดาบดาของภกษในบางครงอาจมขอผดพลาดทางพระวนยโดยเฉพาะในสถานการณบงคบใหภกษตองปรนนบตมารดาบดาดวยตนเองเหตเพราะไมมใครคอยดแลคณภาพชวตของมารดาบดา กอปรกบภกษยงมความพอใจทจะบวชตอเพอสบอายพระพทธศาสนา เพอใหการปฏบตของภกษด าเนนไปอยางถกตองตรงเปาหมายของหลกจรยธรรม และพระธรรมวนย จงมความจ าเปนทภกษจะตองอาศยกลยาณมตรเขามาชวยเหลอและจดการกบสภาพปญหานอยางเหมาะสม ดงนน ผวจยจงขอก าหนดบทบาทของผทเปนกลยาณมตรทควรเขามาเกยวของกบกรณดงกลาวเปน ๒ ประเภท คอ (๑) ญาตสายโลหต และ (๒) ญาตทางธรรม โดย (๑) ญาตสายโลหต นน หมายถง ญาตทางฝายของมารดาบดา เชน ลง ปา นา อา ตลอดจนญาตพนองของภกษผเปนบตร จะตองรวมกนระดมความคดและจดการกบสภาพปญหาอยางเหมาะสมโดยเบองตนจะตองเขามาจดการและชวยเหลอในเรองของการด ารงชพของมารดาบดาอยางมประสทธภาพ ทงจะตองคอยจดระเบยบ แบงหนาทรบผดชอบแกกนและกนอยางเหมาะสมเพอมงการมคณภาพชวตทดของมารดาบดาของภกษทมงกระท าการอยางผค านงถงหลกพระธรรมวนย

๕๔ ดรายละเอยดใน ว.มหา. (ไทย) ๑/๒๘๑/๓๐๙–๓๑๑. ๕๕ ว.มหา.อ.(บาล) ๑/๑๘๕–๑๘๗/๕๑๐, มงคล. (บาล) ๑/๓๐๑/๒๗๖.

๑๖๘

เพราะล าพงจะอาศยภกษผเปนบตรดแลมารดาบดาของตนโดยตลอดสายนนกจะเปนการยากล าบาก กอปรกบจะปฏบตบ ารงมารดาบดาโดยไมใหมความผดพลาดทางพระวนยในปจจบนนกยงจะเปนการยากอยางยง เนองจากรปแบบวถชวตของภกษมลกษณะทแยกขาดจากการกจกรรมทางโลก หรออาจกลาวไดวาพนธกจหนาทเรองวตรปฏบตทภกษพงกระท าเปนอะไรทสวนทางกบวถชวตทางโลกอยางสนเชงดวยมพระธรรมวนยเปนกรอบก าหนดรปแบบชวต ดงนน กลยาณมตรผเปนญาตสายโลหต จงมบทบาทส าคญในการแกไขสภาพปญหาการบ ารงมารดาบดาของภกษในยคปจจบน ดวยการแบงเบาภาระทางรางกายแทนภกษผเปนบตร เชน ดแลเรองปจจย ๔ และการท ากายภาพทางรางกาย หรอเมอยามมารดาบดาเจบปวยกคอยเปนธระพาไปโรงพยาบาล หรอพยาบาลรกษาเอง ตลอดจนสละก าลงกายใจเพอแบงเบาภาระดานพนธกจหรอธรกจทางครอบครวของมารดาบดาของภกษใหยงคงด าเนนตอไปได ทงนโดยค านงถงหลกมนษยธรรม และหวงจะปดชองปองกนทางเกดแหงอาบตของภกษโดยตรงไมมากกนอยตามก าลงสตปญญาของตนทจะพงกระท าได (๒) ญาตทางธรรม ในทนผวจยหมายถง อบาสก อบาสกา ลกศษยทมความเคารพในภกษผเปนบตร ประชาชน ตลอดจนนกสงคมสงเคราะห หรอบคคลทวไปทอยนอกเหนอจากปฏสมพนธทางฝายญาตของมารดาบดาและภกษผเปนบตร ทมความหวงใยและใหความส าคญกบสภาพปญหาทเกดขน โดยเบองตน จะตองมความรเขาใจจรงถงสภาวการณของปญหาทมผลกระทบตอความมนคงในการด ารงชพของมารดาบดา และมผลกระทบตอการประพฤตพรหมจรรยของภกษโดยเฉพาะสถานการณทมความสมเสยงตอการเกดแหงอาบต พรอมกนนนกรวมกนระดมความคดเขาชวยเหลอดวยการสละทนทรพยบาง ประกอบกจทางครอบครวแทนบาง หรอหมนแวะเวยนไปมาถามไถ และใหก าลงใจบาง ตลอดจนมอบปจจยเครองด ารงชพทมความจ าเปนตางๆ เพอมงความมคณภาพชวตทดของมารดาบดาเปนส าคญ พรอมกบแบงเบาภาระหนาทบตรของภกษดวยหวงใหทานมเวลาปฏบตศาสนกจไดอยางเตมทและสมบรณ ๔.๔.๑.๓ บทบาทของภาครฐและสงคม เนองจากสภาพปญหาในการบ ารงมารดาบดาของภกษทปรากฏในสงคมไทยปจจบนเกดขนมากจากสภาวการณทมารดาบดาเขาสวยชรา ทพพลภาพ และไมสามารถชวยเหลอตวเองในทกๆ ดานในชวตไดอยางมประสทธภาพอยางเกากอนเปนส าคญ กอปรกบไมมบตรหลาน หรอญาตมตรคอยดแลคณภาพชวตของตน จงท าใหการเปนอยของมารดาบดาในปจจบนทขาดสมรรถภาพอยแลวมความสมเสยงตอการขาดดลยภาพแหงชวตจนอาจประสพปญหาหลายประการในชวตได เชน ปญหาดานเศรษฐกจ ปญหาดานการครองชพ ปญหาดานสขภาพ ปญหาดานการประกอบอาชพ ปญหาดานสงคม ตลอดจนปญหาดานความมนคงตางๆ ในชวต ดวยเหตน ทางภาครฐและสงคม รวมถงภาคเอกชน หรอหนวยงานทเกยวของ ควรเขามามสวนรวม พรอมกบแสดงบทบาทตอปรากฏการณดงกลาวอยางสรางสรรค ดวยการออกนโยบายส าคญตางๆ อนเออประโยชนตอการบ ารงมารดาบดา หรอระดมทนทรพยเขาชวยเหลอ ตลอดจนสรางหลกประกนคณภาพชวตของมารดาบดาผอยในวยชราใหมความมนคง และเขมแขงสบไป และเพออนเคราะหภกษผเปนบตร และผมสวนเกยวของกบพนธกจนอยางเปนระบบ โดย องคการชวยเหลอผสงอายระหวางประเทศ ไดมขอเสนอในการแกปญหา ดงน

๑๖๙

๑) ในขณะทประเทศไทยมนโยบายระดบชาตวาดวยผสงอาย แตรฐบาลยงไมมนโยบายในการเตรยมการใหประชาชนเขาสการเปนผสงอาย ทงๆ ทการเตรยมการเรองนเปนสงจ าเปนและควรจะมกระบวนการเตรยมการตลอดชวตตงแตเปนเยาวชนซงครอบคลมแงมมทส าคญๆ.ในทกดานของชวตทงในดานสขภาพ การศกษา ความมนคงดานการเงน ฯลฯ ๒) รฐบาลควรใหสวสดการทกรปแบบแกผสงอายทกคนโดยเฉพาะบ านาญการประกนสงคมและการสงเสรมการประกนบ านาญของเอกชนเปนยทธศาสตรซงไมสามารถหลกเลยงได ๓) องคกรภาครฐและเอกชนควรพยายามเสรมสรางความเขมแขงคณคาของครอบครว และการใหครอบครวดแลผสงอาย ๔) ควรมการเสรมสรางการมสวนรวมของชมชนในประเดนทางสงคม และการรกษาสขภาพ ๕) รฐบาลควรมโครงการใหสวสดการและสนบสนนบคคลทดแลผสงอาย และคนพการ ๖) รฐบาลควรดแลชมชนทงในดานสขภาพและสงคม โดยเฉพาะในเรองการสาธารณสขมลฐาน ๗) แมวาการใหการดแลรกษาโดยสถาบนยงไมเปนจรง แตควรจดบรการนใหกบผสงอายทตองการ การประเมนผลเรองภาวะความสงอายเปนสงจ าเปนในการะบวา ผสงอายคนใดจ าเปนจะตองไดรบการบรการดงกลาว ๘) รฐบาลและองคกรเอกชนควรพยายามพฒนาความสามารถในการดแลตวเองของผสงอาย ซงไมเพยงเรองการสงเสรมสขภาพ และการปองกนเทานนหากควรรวมถงการดแลและการฟนฟสมรรถภาพอยางงายๆ ดวย ๙) รฐบาลและองคกรพฒนาเอกชนควรสงเสรมการดแลรกษาผสงอายอยางไมเปนทางการ ซงเปนสงทส าคญเชนเดยวกนในการดแลผสงอายไทย องคกรศาสนา ชมรมผสงอาย และองคกรพฒนาเอกชนอนๆ เปนทรพยากรทส าคญทจะใหการดแลรกษาอยางไมเปนทางการ ๑๐) รฐบาลและองคกรพฒนาเอกชนควรจดโครงการการศกษาทงทเปนระบบและนอกระบบใหกบผสงอาย ๑๑) รฐบาลและองคกรพฒนาเอกชนควรจดโครงการการศกษาและฝกอบรมใหกบบคลากรดานสขภาพและสงคม๕๖ ในขณะทสถาบนอนาคตศกษา กไดเสนอแนวทางแกไขปญหาดงกลาวตอไปน ๑) การตงกองทนสะสมทรพยเพอยามชรา รฐควรผลกดนใหประชาชนมเงนสะสมส าหรบยามชรา โดยการจดตงกองทนรวมระหวางรฐบาลและเอกชน โดยใหพนกงานทกคนในองคกรตดเงนจ านวนหนงเพอสะสมไวส าหรบตนเองในยามเกษยณอาย ทงนรฐอาจสนบสนนโดยการใหผทท างานสามารถหกคาลดหยอนเงนสะสมเพอยามชราจากภาษเงนได เมอยามชรากจะมรายไดจ านวนหนงทไดถกรกษาไวท าใหไมยากล าบากทางเศรษฐกจ แมคนทไมไดอยในตลาดแรงงานอยางเปนระบบกสามารถมสวนรวมสะสมเงนเขากองทนนไดเมอยามชรา กสามารถน าเงนนออกมาใชจายดแลตนเอง

๕๖บทความของ วภาพนธ กอเกยรตขจร และบชตา สงขแกว (บรรณาธการ), สรปสถานการณสงคม-ไทย 2540 จากมมมององคกรพฒนาเอกชน, (กรงเทพมหานคร: คณะกรรมการเผยแพรและสงเสรมงานพฒนา (ผสพ.) Thai Development Support Committee (TDSC)), หนา ๓๓–๓๔.

๑๗๐

๒) การใชมาตรการทางภาษเพอใหครอบครวดแลผสงอาย เพอสงเสรมใหครอบครวดแลผสงอาย ควรใชมาตรการทางภาษจงใจคนท างานใหสามารถดแลผสงอายในบานไดในเชงเศรษฐกจ เชน ลดหยอนภาษรายไดส าหรบผทเลยงดผสงอายในบานของตนเอง เชนเดยวกบการลดหยอนภาษคาใชจายในการดแลบตร เพอเปนการลดภาระของครอบครวทดแลพอแมในบานของตนเองเปนตน ๓) การสงเสรมและก ากบดแลธรกจเนรสซงโฮมของเอกชน ในอนาคตธรกจดแลผสงอายหรอเนรสซงโฮมจะขายตวอยางรวดเรว รฐควรสนบสนนใหเกดขนในเชงธรกจ ขณะเดยวกนกควรสรางมาตรฐานควบคมก ากบดแลใหมคณภาพ ระมดระวงไมใหเกดการเอาเปรยบผสงอายในสงคมจนกลายเปนการหาก าไร มการดแลอยางถกสขลกษณะ เชน มแพทยดแลอยางสม าเสมอและทางดานจตใจควรมกจกรรมทท าใหผสงอายอยแลวมความสข ๔) การสงเสรมเอกชนในการมสวนดแลผสงอาย รฐอาจสงเสรมเอกชนใหมสวนชวยดแลผสงอาย เชน สงเสรมใหผประกอบการ อาท องคกรขนาดใหญจดสถานทส าหรบการดแลญาตผใหญหรอผสงอายของพนกงานไวดวย เชน เมอลกสาวหรอลกชายไปท างานทใด แทนทจะทงพอแมทชราไวทบาน กน าไปอยในสถานดแลชวคราวระหวางวนของสถานทท างานดวย หรอจดสวสดการแกพนกงานเพอใหสามารถดแลพอแมอยางใกลชดขน โดยภาครฐเขามาสนบสนนเอกชนในวธการตางๆ เชน ลดหยอนภาษใหกบผประกอบการ เปนตน ๕) เนนการจดสวสดการดแลคนยากจนและไรทพง นโยบายรฐควรสงเสรมใหเอกชนดแลผสงอายส าหรบครอบครวทมความสามารถทางเศรษฐกจทจะรบผดชอบคาใชจายในสถานดแลคนชราเอกชน สวนรฐควรหนมาเนนการจดการดแลผสงอายในครอบครวยากจนและทไมมใครดแลจรงๆ โดยไมไดดแลแบบอนาถาแตดแลอยางดทสด เพอไมปลอยใหคนยากไรทพงตองรอนเร และรฐควรวางแผนจดการอยางทวถงในสดสวนตวเลยทเหมาะสมกบปรมาณผสงอายทยากไรทคาดการณไวในอนาคตดวย๕๗ จะเหนวา บทบาทของผมสวนเกยวของทง ๓ ประเภท นน มงเนนไปทการท าใหมารดาบดาของภกษมคณภาพชวตทดขน ซงแตละประเภทนนลวนแสดงบทบาทของตนตามขอบเขตหนาททเหมาะสม โดยบทบาทของภกษผเปนบตรนนมงบ ารงมารดาบดาของตนทางรางกายดวยการใหปจจย ๔ ตลอดจนท ากายภาพทางกายใหตามกรอบพระธรรมวนย ในขณะทบทบาทของกลยาณมตรนนมเพยงแสดงเปนผลเชงสะทอนใหเหนถงความส าคญของหลกมนษยธรรมทมนษยในสงคมควรเกอกลอาศยกนเทานน แตยงแสดงใหเหนถงคณคาทางพระธรรมวนยทกลยาณมตรผเปนชาวพทธตางใหความส าคญเพอมงปองกนมใหภกษตองอาบตบางประการ กอปรกบใหภกษมเวลาเตมทในการศกษาและปฏบตธรรม ดงนน จงกลาวไดวาบทบาทของกลยาณมตรเปนตวเชอมผสานใหหลกจรยธรรม และหลกพระธรรมวนยด าเนนไปไดอยางบรสทธ บรสทธนนเอง สวนบทบาทของภาครฐและสงคม กควรเขาใจปญหาใหถองแท และเขามามสวนรวมชวยเหลอในกจกรรมของมารดาบดาของภกษ ดวยการออกนโยบายรบรองคณภาพชวตตางๆของมารดาบดายามวยชราใหมประสทธภาพ หรอควรมมาตรการทางภาษสนบสนนใหผเลยงดมารดาบดาของภกษไดรบสทธพเศษตาง ๆ ซงการกระท า

๕๗โกวทย ราชวงศ, “หลกค าสอนเรองความกตญญกตเวทในพระพทธศาสนา: กรณศกษาทศนะของคน ชราวาดวยการทอดทงบพการในสงคมไทยพทธ”, วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหา-วทยาลยมหดล, ๒๕๔๕), หนา ๖๕–๖๖.

๑๗๑

ดงกลาวนถอวาเปนการคมครอง ปองกน ดแลคณภาพชวตทงของมารดาบดาและผดแล เพอสนบสนนใหภกษผเปนบตรท าหนาทพทธบตรไดอยางสมบรณอนจะสามารถสรางความเปนเอกภาพทางสงคม และเปนการปองกนปญหาระดบครอบครวในระยะยาวอกดวย ๔.๔.๒ เปาหมายทางดานจตใจ เมอภกษผเปนบตรบ ารงสขภาวะทางกายทดแกมารดาบดาแลว กควรตอยอดไปสการบ ารงทางดานจตใจเพอพฒนาคณภาพภายในใหมารดาบดาเกดความปตสขในการด าเนนชวตเพอสรางความพรอมในการพฒนาคณธรรมขนสงตอๆ ไปซงนบวาเปนการสรางรากฐานส าคญแกมารดาบดาในระยะยาวตามหลกการพระพทธศาสนา และถอวาเปนยอดแหงการบ ารงทพระพทธเจาทรงสรรเสรญไวดวย๕๘ ดงนน เปาหมายการบ ารงมารดาบบดาทางดานจตใจน สามารถก าหนดไดเปน ๒ ระดบ คอ (๑) ระดบโลกยะ และ (๒) ระดบโลกตระ ซงทง ๒ ระดบน ลวนมความสมพนธเกยวของกบพฤตกรรมของภกษและมารดาบดาโดยตรงอยางมอาจแยกขาด ดงจะไดอธบายตอไปน ๔.๔.๒.๑ ระดบโลกยะ ตามความหมายน หมายถง การพยายามบ ารงเลยงดใจใหมารดาบดามความสขอยเสมอจากการปฏบตทง ๓ ทาง คอ (๑) ทางกาย (๒) ทางวาจา และ (๓) ทางใจ ของภกษผเปนบตรเพอมงจดหมายคอการท าใหทานไดตงตนอยในหลกธรรมส าคญ เชน หลกสมปทา ๔ ไดแก ศรทธา ศล จาคะ และปญญา เพอมคณสมบตทพรอมตอการสรางทพงใหเกดแกมารดาบดาไดในระยะยาว โดยเบองตน ภกษพงสรางคณภาพจตทดและเหนคณคาแหงการบ ารงมารดาบดา จากนน พงน าปจจย ๔ ไปชวยอดหนนบ ารงเลยงกายใหทานมความสะดวกสบาย หากทานมปจจยเครองด ารงชพมากพอ กควรหมนไปพบปะพดคยปราศรยถามไถถงเรองการด าเนนชวตบาง การประกอบกจการบาง เพอใหทานไดเกดความสบายใจและคลายความความคดถงโดยเฉพาะในเวลาทภกษอยไกลจากทานเปนเวลานาน ทงหมดนกเพอจะไดทราบถงทศนะและเจตคตในการด าเนนชวตของทานอนจะเปนเครองชวยใหทราบถงอธยาศยและจรตทแทเพอทวาจะไดหาชองโอกาสในการฝกหดพฒนาศกยภาพภายในของทานใหตรงกบจรตอธยาศยตอไป ซงหลกปฏบตดงกลาวน เปนการบอกวดถงคณสมบต ความสามารถ และสตปญญาของภกษผเปนบตรอยางดยงเพราะจะตองอาศยปจจย ๔ และการชวยเหลอกจการบางอยางของมารดาบดา ตลอดจนการสนทนาปราศรยตางกรรมตางวาระเปนเครองชวยเสรมในการตอยอดพฒนาศกยภาพภายในของมารดาบดาโดยมความสขทางใจเปนเบองตนและมคณภาพจตทดเปนทสด ดงนน การปฏบตบ ารงมารดาบดาเพอใหไดรบผลในระดบโลกยะน จงเปนทงศาสตรและศลปทภกษผเปนบตรจะตองปฏบตใหไดอยางเหมาะสมเพอใหการบ ารงนเปนไปอยางมประสทธภาพและทรงประสทธผลทงแกตนและแกมารดาบดาอยางยงยน พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดแสดงวธบ ารงมารดาบดาทางจตใจดวยรปแบบวถสมณะไววา “การตอบแทนดวยวตถสงของ เปนของภายนอก ไมใชเนอหาสาระแทจรง ไมเขาไปถงเนอแทของจตใจ และไมท าใหชวตดงามประเสรฐ แตถาเราชกจงใหพอแมเขาสธรรมะได ใหทานเปนคนดงามมปญญาได นนกคอท าใหทานไดสงทมคาเปนสาระของชวต จงถอวาเปนการตอบแทน

๕๘ ดรายละเอยดใน อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๓๔/๗๗–๗๘.

๑๗๒

พระคณอยางสงสด อยางนองเมอเราบวช เราตงใจประพฤตใหดทสด ใหคณพอคณแมระลกถงเราแลวกเกดความอมใจมความสข พอนกถงลกบวชเปนพระอยทวด รวาลกตงใจศกษาธรรมวนย อยในศล ประพฤตดงาม พอระลกถงลก ระลกถงพระศาสนา จตใจกเอบอมมความสข พอเหนลกหมผาเหลองส ารวมเรยบรอย มาบณฑบาต จตใจพอแมกไดปต มความอมใจ เหนลกเมอไร ระลกถงลกเมอไร กมความสขเมอนน นแหละถอวาตอบแทนคณของพอแมอยางดทสด”๕๙ จะเหนวา สาระส าคญแหงการบ ารงมารดาบดาน มเพยงหยดอยทการบ ารงเลยงกายใหทานมความสะดวกสบายจนเกดสขภาวะทางกายทดเทานน แตยงควรตอยอดไปสการพฒนาจตใจของมารดาบดาดวย ซงการพฒนาทางจตใจใหไดผลน บตรผบวชเปนภกษยอมมความไดเปรยบกวาบตรผเปนคฤหสถ เพราะทรงเพศสภาพทสงกวามารดาบดา จงสามารถสรางแรงจงใจหรอแรงศรทธาในกศลใหเกดไดงายกวาบตรผเปนคฤหสถ สงเกตไดจากเวลาทภกษผเปนบตรอยทวด ฝกหด พฒนาตนดวยการศกษาเลาเรยนพระธรรมวนย พรอมกบประพฤตส ารวมอยในไตรสกขา มกรยามารยาทเรยบรอย กอปรกบท ากจวตรประจ าวนอยเสมอ เมอมารดาบดาคดถงลกพระ กมความสข เกดปตปราโมทยและภาคภมใจในตวพระลกชายทไดปฏบตดโดยการตงตนอยในหนทางทดงาม จงเกดฉนทะอยากจะไปถวายไทยธรรมและพบปะสนทนากบพระลกชายเพอเจรญกศลในพระพทธศาสนา โอกาสนถอได วามารดาบดามสภาพจตใจทพรอมตอการพฒนาศกยภาพภายใน ภกษผเปนบตรผฉลาดหากรอบายในการสอนกอปรกบจรตของมารดาบดากควรใชโอกาสนปรบทศนคตของทานใหถกตอง ตลอดจนพาเจรญกศลใหเพมพน เพอสรางสขภาวะทางใจทดแกมารดาบดาอยางสมบรณ หรอแมมารดาบดาเปนผชรา มชวตอยอยางล าบาก ขาดปจจยเครองอดหนนในการด าเนนชวต ในกรณอยางน ภกษผเปนบตรกควรแกไขไปตามล าดบปญหาโดยเบองตนพงค านงถงคณภาพชวตของมารดาบดาเปนส าคญกอน ทงพยายามชวยเหลอดแลบ ารงใหมารดาบดาไดหายกงวลจากการขาดปจจยเครองด าเนนชวตตามสมควรแกสมณวสย พรอมกนนนกควรหาโอกาสพฒนาคณภาพจตของทานอยางเหมาะสมตอไป สรปวา การบ ารงมารดาบดาทางดานจตใจในระดบโลกยะน ภกษผเปนบตรจะตองระมดระวงและรอบคอบ พรอมทงเปนผฉลาดรอบรและเขาใจถงสภาพปญหา เชน ในเรองของการด าเนนชวต ปญหาสขภาพ ปญหาสภาพจตใจของมารดาบดาอยางรอบดาน รวมทงสามารถจดการกบสภาพปญหาดงกลาวไดอยางดเยยมจนท าใหทานไดหายความกงวลใจและมความพรอมทางดานสภาพจตใจเปนผลทสด พรอมกนนนตองรเทาทนอธยาศยของมารดาบดาเพอทจะไดคดสรรหลกธรรมะทเหมาะควรตอการฝกหดพฒนาคณภาพจตของทานจนไดรบผลเปนความสขใจ กระทงทสดภกษผเปนบตรสามารถท าใหมารดาบดามทศนคตทถกตองตรงตอการด าเนนชวตอนเปนเหตปจจยใหทานสามารถพงพาตนเองและสรางความสขทแทจรงในชวตประจ าวนไดอยางเปนอสระ ๔.๔.๒.๒ ระดบโลกตระ การบ ารงมารดาบดาในระดบโลกตระน มความส าคญอยางสงสดตอคณภาพชวตโดยตรงทงแกภกษผเปนบตรและแกมารดาบดา ซงสบเนองมาจากการรกษาผลของการบ ารงระดบโลกยะไวไดอยางสมบรณซงมภกษผเปนบตรเปนจดศนยรวมเบองตนและสงตอมายงมารดาบดาตามล าดบ

๕๙ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), สอนนาค–สอนทต ชวตพระ–ชวตชาวพทธ, หนา ๑๔–๑๕.

๑๗๓

หากภกษผเปนบตรสามารถท าใหเกดผลจรงในปจจบนภพนได กเทากบวาไดปลดเปลองคาหนบญคณขาวปอนของมารดาบดาไดหมดสนเหตเพราะสามารถสรางทพงระดบสงสดอยางถาวรใหเกดแกมารดาบดาของตนไดนนเอง อนง การบ ารงมารดาบดาในระดบโลกตระน มใชท าไดงายๆ เพราะภกษจะตองฝกหดพฒนาตนตามหลกไตรสกขาอยางยงยวดจนในทสดสามารถพฒนาศกยภาพของตนเขาถงความเปนอรยบคคลชนตางๆ ได มชนพระโสดาบนบคคลเปนเบองตน และมชนพระอรหนตบคคลเปนท สด จากนนกน าผลแหงการปฏบตนไปบอกกลาวแสดงตอมารดาบดาของตนเพอพฒนาภาวะปถชนของทานใหเขาถงความเปนกลยาณชนจนเปนอรยชนไดในทสด ซงการบ ารงมารดาบดาในระดบโลกตระนเปนทนยมปฏบตและพบมากในสมยพทธกาล ดงจะเหนไดจากทพระพทธองค เมอทรงประดษฐานพระพทธศาสนามนคงแลว พระองคกไดเสดจไปสสวรรคชนดาวดงส เพอแสดงพระอภธรรมโปรดพทธมารดาจนไดบรรลธรรม และในยามพระพทธบดาเจบปวย พระพทธองคกเสดจไปโปรดหลายครง จนในทสดพทธบดากไดบรรลธรรมเปนพระอรยบคคลพนจากการเวยนวายตายเกดในวฏสงสาร ในสวนของพระมหาสาวกผเปนพระอรยบคคลนน พระสารบตรเถระเปนผทควรถอเอาเปนแบบอยาง สบเนองจากเมอตวทานออกบวชแลว ปรากฏวามนองๆ ตามทานออกบวชอกหลายคน กอใหเกดความไมพอใจแกโยมมารดา ในวาระททานใกลจะเสยชวต ทานพระสารบตรจงไดถอโอกาสท าหนาทอนส าคญ คอ กลบมาโปรดโยมารดาใหละทงมจฉาทฐกลายเปนสมมาทฐไดทนเวลา จงกลาวไดวาพระสารบตรไดท าหนาทตอบแทนค าน านมขาวปอนของโยมมารดาไดอยางนาอนโมทนายงนก การทพระพทธองคปฏบตตอพทธมารดาและพทธบดาดงทกลาวมาน ตลอดทงการทพระสารบตรไดใชเวลาชวงสดทายแหงชวตของทานมาแสดงธรรมโปรดโยมมารดานน ถอวาเปนปฏปทาทเหลาภกษผบวชในภายหลงควรถอเปนแบบอยาง และควรปลกฝงคานยมนใหแพรหลายในหมสงฆ เพราะการท าหนาทเชนนจะสงผลดทงตอตวภกษ ตอมารดาบดา และตอพระพทธศาสนาโดยภาพรวม กลาวคอ ตวภกษเองกจะไดถอโอกาสนเขามาบวชเพอศกษาฝกหดพฒนาตนตามหลกไตรสกขา โยมมารดาบดากจะไดโอกาสศกษาธรรม ปฏบตธรรม ท าตวใหเปนแมพระพอพระใหสมกบทมลกชายไดบวชเรยน๖๐

เมอภกษและมารดาบดาไดรบผลโดยตรงจากการปฏบตเชนนแลว ยงถอวาเปนการประกาศความประเสรฐล าของพระพทธเจาผเปนเจาของแหงพระสทธรรมใหแพรหลายทงยงท าใหพระพทธศาสนามความเจรญมนคงในระยะยาวอกดวย ดงนน ความหมายทแทของการบ ารงมารดาบดาในระดบโลกตระน ภกษผเปนบตรพงเหนวาเปนจดหมายสงสดทตนควรพยายามเดนไปใหถงโดยการพยายามสรางบรรยากาศแหงศกษาเรยนรธรรมใหเกดมทงแกตนและแกมารดาบดาอยางสม าเสมอเพอรบผลทแทอยางมประสทธภาพ แมไมสามารถจะไดรบผลในระดบโลกตระในปจจบนชาตนกจรง แตกยงนบวาไดสรางเหตและปจจยทดในความเปนผเขาถงความเปนบคคลชนยอดตามลกษณะของพระพทธศาสนาในชาตตอๆไปอยางหลอหลอมรวมกนทบถมกนไปเรอยๆ จนเกดเปนอธยาศยพเศษและเปนพลงสงสมสามารถท าใหตนและมารดาบดาสามารถเขาถงสจจะขนสงไดในทสด

๖๐ พระราชปญญาสธ (อทย ญาโณทโย), พระเลยงแมพอตอบแทนคณไดไหม?, หนา ๙๙–๑๐๐.

๑๗๔

สรปวา เปาหมายของการบ ารงมารดาบดาทางดานจตใจทง ๒ ระดบน เมอพจารณาอยางรอบดานแลวท าใหทราบวาเปนปจจยเกอหนนส าคญในการฝกหดและพฒนาศกยภาพทงภายนอกและภายในทงของภกษผเปนบตรและมารดาบดา เพราะเหตวาภกษผเปนบตรจะตองสรางความเชอมนใหเกดขนแกมารดาบดาโดยมเพยงแตอาศยเฉพาะสถานภาพของตนทถอครองเทานน ทวาจะตองอาศยคณสมบตภายในของตนทไดอบรมสงสมพฒนาตนมาตลอดระยะเวลาการบวชมาเปนเครองชวยอดหนนดวย ทงนเพอขบความสามารถและศกยภาพภายในทแทของมารดาบดาออกมา เชน สามารถสรางกศโลบายหรอแรงจงใจใหมารดาบดานยมปฏบตในคณธรรมส าคญตางได ๆ เชน หลกสมปทา ๔ ทงคอยตดตามพฒนาการของมารดาบดาใหตอยอดการปฏบตของตนใหสงล าขนไปเพอสรางทพงทถาวรใหแกตนไดอยางยงยน ซงการกระท าลกษณะอยางน ภกษผเปนบตรจะตองเปนหลกและคอยเรงพฒนาตนใหสงล าดวยคณธรรมส าคญตางๆ กอน พรอมกบมอบายวธในการสอธรรมะใหมารดาบดาไดเกดจตราเรงแกลวกลา อาจหาญ พรอมฝกหดพฒนาตนไปในหนทางทดงามเพอรบผลแหงความสขใจทงในระดบทเปนโลกยะและโลกตระทเปนยอดปรารถนาของเหลาอารยชนโดยมรปแบบการปฏบตของพระพทธเจา และเหลาพระสาวกในพระพทธศาสนาเปนกรณศกษาและถอเปนตนแบบส าคญ

๔.๕ สรป จากปญหาทสงผลกระทบตอการเปนอยและสถานการณการด าเนนชวตของมารดาบดาในสงคมไทยปจจบนทผวจยไดน าเสนอไปนน ท าใหทราบถงสภาพปญหาในการบ ารงมารดาบดาของภกษในรปแบบตางๆ อนเปนปรากฏการณทางสงคม ทน ามาสการวพากษวจารณกนอยางแพรหลายในสงคมออนไลน สอโทรทศน ตลอดจนสอสงพมพตางๆ ถงพฤตกรรมของภกษวามความเหมาะสมหรอไม ทงยงยกพระธรรมวนยมาเปนกรอบพจารณาถงพฤตกรรมของภกษ วามความเออเฟอตอหลกการดงกลาวมากนอยเพยงใด โดยกลมผวพากยและวจารณน สามารถสรปไดเปน ๒ กลมใหญๆ คอ (๑) กลมผถอคตทางโลก และ (๒) กลมผถอคตทางธรรม โดยกลมผถอคตทางโลกนน มงถอหลกจรยธรรมเรองกตญญกตเวทตาธรรมเปนเครองก าหนดตดสนพรอมกบมทาทสนบสนนพฤตกรรมของภกษผบ ารงมารดาบดาวาเปน “พระยอดกตญญ” ในขณะทกลมผถอคตทางธรรมนน มงถอหลกพระธรรมวนยเปนส าคญ โดยไดแสดงทาทพรอมกบตงขอสงเกตถงพฤตกรรมของภกษในการบ ารงมารดาบดาวายงมความประพฤตบางประการทไมเหมาะสม เชน ภกษไมสามารถจบตองตวมารดาได หรอไมสามารถท าธรกจแทนมารดาบดาไดเหตมสถานภาพและพระวนยเปนขอจ ากด ดวยเหตน จงเปนทมาของทศนะคตทเหนคลอยและเหนตางตอพฤตกรรมของภกษในการบ ารงมารดาบดาในยคปจจบน ท าใหจ าเปนตองหาบคคลผทจะเขามารวมแสดงบทบาทตอปรากฏการณดงกลาวเพอชวยสรางความสมดลทงทางดานพระธรรมวนยและจรยธรรม ซงแบงได ๒ ประเภท ดงน คอ (๑) กลยาณมตร ไดแก ญาตสายโลหต และญาตทางธรรม โดยญาตสายโลหตนน หมายถง ญาตทางขางฝายมารดาบดา ตลอดจนญาตพนองของภกษผเปนบตร สวน ญาตทางธรรมนน มงถง อบาสก อบาสกา ลกศษยทมความเคารพในภกษผเปนบตร และประชาชน ตลอดจนนกสงคมสงเคราะห หรอบคคลทวไปทอยนอกเหนอจากปฏสมพนธทางฝายญาตของมารดาบดาและภกษ (๒) ภาครฐและสงคม ตองชวยกนระดมความคดเพอจดการกบสภาพปญหาดงกลาวใหไดอยางเหมาะสมและเปนเอกภาพ ซงเบองตนจะตองรเขาใจจรงอยางนอย ๒ เรอง คอ (๑) เรองสภาพปญหาของมารดาบดา วา มารดาบดาของ

๑๗๕

ภกษมความบกพรองทางดานรางกายหรอไม หรออาจมปญหาดานสขภาพ ตลอดจนขาดปจจยเครองด าเนนชวตตางๆ อยางไร และ (๒) เรองพระธรรมวนย วา ภกษจะพงปฏบตบ ารงมารดาบดาอยางไรโดยใหถกตองและเสยงตอการละเมดพระธรรมวนยนอยทสด ทงนเพอคณภาพชวตทดของมารดาบดา และเพอปดชองปองกนทางเกดอาบตของภกษผเปนบตรจนท าใหทานไดหายกงวลและมเวลาเตมทในการศกษาเลาเรยนและปฏบตธรรม ดงนน การบ ารงมารดาบดาของภกษในยคปจจบนน เพอใหบรรลวตถประสงคตรงตามเปาหมายและขบเคลอนไปไดอยางมดลยภาพทงทางพระธรรมวนยและจรยธรรม สรปวาจะตองอาศยกลมบคคล ๓ ประเภทดงกลาวขางตน คอ (๑) ภกษผเปนบตร ท าหนาทรบผดชอบโดยตรงในการบ ารงมารดาบดาทางรางกายและจตใจเพอใหทานไดรบความสะดวกทางกายและความสขทางใจเปนส าคญ (๒) กลยาณมตร กสามารถเขามาแสดงบทบาทไดโดยฐานะเปนผชวยเหลอดแลดวยการสละทนทรพยบาง ก าลงกายใจบาง เพอชวยสรางคณภาพชวตทดของมารดาบดา และเพอสงเสรมใหภกษผเปนบตรมความเจรญกาวหนาในพระธรรมวนยมากยงขน (๓) ภาครฐและสงคม กควรเขามามสวนรวมในการจดการกบสภาพปญหานไดดวยการออกนโยบายคมครองการเปนอยของมารดาบดาเพอใหมคณภาพชวตทดขน ทงควรออกนโยบายสนบสนนแกผเขามามสวนรวมตอสภาพปญหาดงกลาวเพอสรางเสรมก าลงใจทงใหการบ ารงมารดาบดาของภกษด าเนนไปไดอยางมประสทธภาพเพมยงขน เมอปฏบตไดอยางน กเทากบวาไดรวมกนประสานประโยชนทงฝายคดโลกและฝายคดธรรมในระดบทเปนโลกยะและโลกตระใหเกดขนอยางกวางขวางทงโดยตรงและโดยออม พรอมกนนนยงเปนปจจยเครองสงเสรมหลกจรยธรรมโดยเฉพาะเรองกตญญกตเวทตาธรรมใหเปนคณธรรมส าคญตอการพฒนาคณภาพชวตของคนในสงคมได รวมทงสามารถรกษาหลกการพระพทธศาสนากลาวคอหลกพระธรรมวนยใหบรสทธบรบรณตอไปไดอยางมประสทธภาพอยางยาวนานอนจะอ านวยประโยชนสขแกชาวโลกอยางไมมประมาณอกดวย

บทท ๕ สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

๕.๑ สรปผลการวจย งานวจยเรอง “ศกษาวเคราะหเรองการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถร-วาท” ทผวจยไดก าหนดวตถประสงคไว ๓ ประการ คอ (๑) เพอศกษาหลกค าสอนเกยวกบการบ ารงมารดาบดาในพระพทธศาสนาเถรวาท (๒) เพอศกษาลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท และ (๓) เพอวเคราะหปญหาและแนวทางการบ ารงมารดาบดาของภกษทปรากฏในสงคมไทย จากผลการวจยในครงน ท าใหทราบภาพรวมของเนอหาการบ ารงมารดาบดาของภกษอยางลกซงผานมตและมมมองเชงระบบพระพทธศาสนาเถรวาท ทงยงน าไปสการวเคราะห วจยไดอยางครอบคลมรอบดานโดยเฉพาะประเดนปญหาทเปนปรากฏการณทางสงคมไทย ซงผวจยจะไดแสดงบทสรปของเนอหาทงหมดโดยจะแยกขอและสาระส าคญเปนประเดนตางๆ ไว เพอใหสะดวกตอการก าหนดและท าความเขาใจตามกรอบวตถประสงคของงานวจยดงตอไปน ๕.๑.๑ หลกค าสอนเกยวกบการบ ารงมารดาบดาในพระพทธศาสนาเถรวาท ในสวนของเนอหาวาดวยหลกค าสอนทเกยวของกบมารดาบดาในพระพทธศาสนาเถรวาทน ผวจยไดสรปสาระส าคญไว ๓ ประการ คอ (๑) ความหมายและความส าคญของมารดาบดา (๒) บทบาท หนาท และคณคาของมารดาบดา และ (๓) พระธรรมวนยทเปนขอหามและขออนญาตทางปฏบตตอมารดาบดา ซงมเนอหาสรปดงน ๑. ความหมายและความส าคญของมารดาบดา ผวจยไดแสดงและอธบายความหมายของมารดาบดาตามรปศพทโดยอาศยคมภรทางพระพทธศาสนาเปนหลกในการวเคราะหศพทพรอมทงไวพจนของมารดาบดา (มาตาปต) เพอทราบถงคณสมบตทแทของความเปนมารดาบดาเปนเบองตน จากการศกษาพบวา ค าวา “มารดาบดา” มความหมายลกซงทแตกตางกนตามบทบาทหนาท โดยค าวา “มารดา” มความหมายวา หญงผบชาบตร หญงผซาบซงในบตร หญงผรกบตรโดยธรรมชาต หรอหญงผยงบตรใหดม สวนค าวา “บดา” มความหมายวา ชายผรกบตร หรอชายผคมครองบตร ดงนน ค าวา “มารดาบดา” ทง ๒ น จงเปนค าทแสดงถงคณลกษณะทแทของความเปนมารดาบดาทงทางรางกายและทางจตใจ เพราะมการแสดงบทบาทหรอหนาทโดยมความเปนเอกภาพและความเปนปจเจกภาพ พรอมกนนนยงมค าไวพจนของมารดาบดาททรงคณคาตามทปรากฏอยในงานวจย เชนค าวา “ชนกชนน” มความหมายวา หญงและชายผใหก าเนดบตร ซงเปนค าทแสดงถงสถานะความเปนมารดาบดาไดชดเจนทสด เพราะไดแสดงถงภาวะทมารดาบดาไดเปนผใหก าเนด กลาวไดวาเปนผสรางบตรธดาขนมาจากความรก ความผกพน และความสมครใจของตน ดวยเหตผลดงกลาวน จงเปนอนเขาใจชดถงคณลกษณะและคณสมบตทแทของความเปนมารดาบดา ๓ ประการ คอ (๑) เปนผใหก าเนดบตรธดา (๒) เปนผเลยงดบตรธดา และ (๓) เปนกลยาณมตรผคอยคมครอง และรกษาบตรธดาใหมความปลอดภยในชวต

๑๗๗

อนง ผวจยยงไดน าเสนอความหมายและบทบาทของมารดาบดาบญธรรมและมารดาบดาโดยธรรมไวอกดวย ซงค าวา “มารดาบดาบญธรรม” นน มความหมายวา หญงชายทรบอปการะเลยงดลกคนอนมาเปนลกของตน จากการศกษาพบวา มารดาบดาบญธรรมเปนบคคลตนแบบทสงคมไดใหการยอมรบและยกยอง เพราะมความบรสทธใจในการน าเดกหรอลกของผอนมาอปการะเลยงด เปนลกของตน และมงปฏบตหนาทของความเปนมารดาบดาอยางจรงจง โดยเฉพาะดานทเปนรปธรรม คอการเลยงด เอาใจใสบตรธดาบญธรรมดวยปจจย ๔ อยางเตมท ตลอดจนแสดงความปรารถนาดตอบตรธดาบญธรรมอยางสม าเสมอโดยไมมนยแอบแฝง จงท าใหสงคมยกยองวาเปน “มารดาบดา” ของบตรธดาอยางแทจรง ดวยมคณสมบตของความเปนมารดาบดาพรอมมลทกประการ แมตนมไดเปนผใหก าเนดโดยตรง แตกสามารถท าใหเดกหรอลกของผอนกลาวคอลกบญธรรมนนไดรบร สมผส และเกดความภาคภมใจไดวาตนเปนเสมอนมารดาบดาทแทจรงของเขาได สวน ค าวา “มารดาบดาโดยธรรม”นน จากการศกษาพบวา เปนค าใชโดยมไดมงเจาะจงไปทมารดาบดาผใหก าเนด หรอมารดาบดาบญธรรมอยางเดยวเทานน หากแตมงถงบคคลทวไปทสามารถทรงคณสมบตของมารดาบดาไวได เชน มเมตตากรณา มใจมงประโยชนเกอกล หรอมจตเปนกศลทจะบ าบดทกขบ ารงสขดวยการปลดเปลองความเหนผดของผอนใหมความเหนทถกตองดงามตามหลกการพระพทธศาสนา จนในทสดสามารถท าใหเขาไดรบประโยชนทแทจรงได ดงนน การก าหนดหรอชวดความเปนมารดาบดาโดยธรรม จงมงไปทคณธรรมและการปฏบตหนาทของบคคลนนๆ วามความเปนมารดาบดาภายในจตใจมากนอยเพยงใด ยงผทสามารถพฒนาตนจนมภมรภมธรรมขนสงแลวสามารถสรางเกราะคมภยและสรางทพงใหแกผอน ในระยะยาวได ผนน กชอวา ไดด ารงอยในฐานะของมารดาบดาโดยธรรมซงเรยกวาเปนมารดาบดาทางจตวญญาณของบตรไดเหมอนกน ๒. บทบาท หนาท และคณคาของมารดาบดา พระพทธศาสนาไดก าหนดกรอบการประพฤตและหลกปฏบตของมารดาบดาไว โดยมงสรางความสมพนธทดระหวางมารดาบดากบบตรธดาใหด ารงอยางมนคง และยงยน จากการศกษาพบวา มารดาบดา มหลกปฏบตตอบตรธดา ๕ ประการ คอ ๑) หามไมใหท าความชว ๒) ใหตงอยในความด ๓) ใหศกษาศลปวทยา ๔) หาภรรยาสาม (คครอง) ทสมควรให ๕) มอบทรพยสมบตใหในเวลาอนสมควร ซงหลกปฏบต ๕ ประการขางตนนน นบวาเปนตวอดหนน สงเสรม และแสดงถงคณคาของความเปนมารดาบดาทงในแงทเปนรปธรรมและนามธรรม อกทงแสดงถงความหวงใยปรารถนาด และความรบผดชอบทางสงคมโดยตรงทมารดาบดาจะพงปฏบตตอบตรดวย กลาวคอ มารดาบดามเพยงแตจะคอยอบรม สงสอนบตรไมใหประพฤตชว ท าแตความดเทานน หากจะยงตองค านงถงหลกแหงความเปนจรงทวาบตรของตนจะตองเผชญชวตอยบนโลกโดยล าพงในอนาคต จงตองรวมกนคดวางแผนชวตใหกบบตร โดยเรมตนดวยการฝกหดพฒนาบตรใหสามารถรบผดชอบและปฏบตหนาทของตนไดดวยการพงพาตนเองเปนส าคญกอน ตลอดจนสงเสรม และสนบสนนใหบตรไดศกษา

๑๗๘

ศลปวทยาทมความจ าเปนตอการด าเนนชวตเทาทจะเปนไปได ทงคอยเปนธระในการจดหาคชวตทดมอธยาศยถกตอตรงตามลกษณะทพงประสงคเพอคอยเปนเพอนรใจและเปนเพอนคคดในการสรางครอบครวใหมนคงในอนาคต ในขณะทบตรเมอเตบโตสมวยแลวกจะตองลงหลกปกฐาน หรอท ากจการบางอยางทมความจ าเปนตอการด าเนนชวตซงจะตองอาศยทนทรพยเปนเครองอดหนนส าคญ มารดาบดากคอยชวยเหลอจนเจอเพอมใหงานของบตรด าเนนไปอยางยากล าบากหรอฝดเคองตามก าลงทมและเพอใหบรรลวตถประสงคทแทของธรกจหรองานทบตรตงใจปฏบตขน ดวยเหตน บทบาทและหนาทๆ มารดาบดามงกระท าตอบตรอยางเตมศกยภาพเชนน จงนบวาเปนพลงสรางสรรคและผลกดนใหเกดมสถาบนครอบครวทพงประสงคได ทงการกระของมารดาบดาดงกลาวยงเปนเครองประกาศชดถงความเปนบคคลตนแบบส าคญทนายกยอง เพราะทานด ารงอยในฐานะเปนบรพการผท าอปการคณตอบตรธดาอยางลกซง และมคณธรรมเครองอยคอพรหมวหารเปนนตยท าใหมารดาบดายงคงด ารงฐานะส าคญหลายประการอนเปนฐานะทพระพทธศาสนาไดประกาศยกยองไววามารดาบดาเปรยบเหมอนพระพรหม บรพเทพ บรพาจารย และอาหไนยบคคลของบตรธดา จงเปนอนเขาใจชดวาบตรธดาไมวาจะด ารงอยในสถานภาพเชนไรกพงมจตส านกอยางผรคณโดยการตระหนกใสใจและเทดทนบชาทานอยางสงในชวตพรอมกบท าตอบแทนคณทานดวยการบ ารงเลยงดทงทางรางกายและจตใจใหไดอยางสมบรณทสดเทาทจะปฏบตได ๓. พระธรรมวนยทเปนขอหามและขออนญาตทางปฏบตตอมารดาบดา พระพทธศาสนาไดเปดชองใหภกษสามารถบ ารงมารดาบดาไดดวยหลกพระธรรมวนย จากการศกษาพบวา หลกธรรมทปรากฏวา เ ออตอการบ าร งมารดาบดามปรากฏมากในพระพทธศาสนา แตหลกธรรมทโดดเดนทสดและเหนควรวาจะตองตงขอสงเกตและพจารณาเพอใชเปนกรอบก าหนดทศทางและบทบาทความเปนบตรบนสถานภาพของภกษนคอหลกทศ ๖ ไดแก ๑) ทานเลยงเรามา เราเลยงทานตอบ ๒) จกชวยท ากจของทาน ๓) จกด ารงวงศตระกล ๔) จกประพฤตตนใหเหมาะสมแกความเปนทายาท ๕) เมอทานลวงลบไปแลว ท าบญอทศใหทาน ซงแตละขอนนลวนมขอจ ากดทภกษสามารถปฏบตไดทงโดยตรงและโดยออม ทกลาววา “มขอจ ากด” นนอาจจะพจารณาไดจากสถานภาพของภกษทมเพศสภาพเปน “อนาคารก” คอ “เปนผออกจากเรอน ไมเกยวของดวยเรอน” จงดเหมอนวาภาระหนาทในการบ ารงมารดาบดานเปนเรองทภกษไมสามารถปฏบตไดอยางเตมทเทยบเทากบบตรผเปนคฤหสถได แตถงอยางไร กสามารถน ามาเปนหลกพจารณาและประยกตใชปฏบตไดตามแตกรณทเหนสมควรดวยมหลกพระวนยเปนตวผสานและรบรองการปฏบตของภกษนน อนง แมหลกทศ ๖ ทไดน าเสนอไปนนจะดททาวาเปนกรอบการปฏบตเฉพาะของบตรผเปนคฤหสถกจรง แตภกษผเปนบตรกสามารถน าหลกทศ ๖ มาปฏบตตอมารดาบดาของตนได เพราะเหตวามพระบรมพทธานญาตรบรองใหภกษสามารถบ ารงมารดาบดาไดท ง ๒ ทาง คอ (๑) ทางรางกาย และ (๒) ทางจตใจ โดยสามารถน าปจจย ๔ มาบ ารงเลยงดมารดาบดาของตนได ตลอดจนสามารถชกจงใหมารดาบดานยมปฏบตในหลกธรรมส าคญตางๆ เชน หลกสมปทา ๔ ไดแก ศรทธา

๑๗๙

ศล จาคะ และปญญาเพอพฒนาคณภาพชวตและจตใจของมารดาบดาใหสงขนตามล าดบ ดงนน กรอบการปฏบตวาดวยเรองการบ ารงมารดาบดาทางรางกายและทางจตใจน จงเปนเรองทภกษผเปนบตรสามารถกระท าไดโดยไมผดพระธรรมวนยแตอยางใด อยางไรกตาม หลกทศ ๖ แตละขอนน ภกษผเปนบตรกพงพจารณาและเลอกปฏบตตามเหนควรเพอไมใหเสยดลยภาพดานอตลกษณความเปนภกษในพระพทธศาสนา ทงนจะตองมปฏภาณไหวพรบ ตลอดจนมความฉลาด สามารถในการจดการและประยกตหลกทศ ๖ มาเปนเครองอดหนนจรยาของความเปนบตรบนสถานภาพความเปนภกษใหไดอยางเหมาะสมดวยยดถอหลกพระธรรมวนยเปนส าคญ ดวยเหตน จงอาจกลาวไดวา หลกทศ ๖ ทเออตอการปฏบตโดยตรงของภกษปรากฏม ๒ ขอ คอ (๑) ทานเลยงเรามา เราเลยงทานตอบ และ (๒) เมอทานลวงลบไปแลว ท าบญอทศใหทาน ซงทง ๒ ขอน ภกษสามารถกระท าไดเตมศกยภาพตามสมณวสยโดยไมขดกบหลกพระธรรมวนย สวนอก ๓ ขอทเหลอ คอ (๑) จกชวยท ากจของทาน (๒) จกด ารงวงศตระกลของทาน และ (๓) จกประพฤตตนใหเหมาะสมแกความเปนแหงทายาทน ภกษสามารถปฏบตไดโดยออม กลาวคอ ภกษจะตองมความละเอยด รอบคอบ ตลอดจนมปฏภาณในการประยกตหลกการดงกลาวใหเออตอสถานภาพของตน ซงบางขอบางประการตองยอมรบวาเปนขอจ ากดทภกษผเปนบตรไมสามารถปฏบตไดอยางเตมศกยภาพของตนได เชนวา การจกชวยท ากจและจกด ารงวงศตระกลมใหขาดสญไปนนไมใชหนาทโดยตรงของภกษ เพยงแตภกษจะสามารถเปนผแนะน าการกระท ากจการตางๆ ภายในตระกล หรอแนะน าแสดงหลกการของความด ารงมนอยนานแหงตระกลใหไดเทานน สวนขอทวาจกประพฤตตนใหเหมาะแกการเปนผรบทรพยมรดกนนในกรณทภกษเปนลกคนเดยวอาจจะใชสทธนออกอบายเชญชวนใหมารดาบดาฝงทรพยมรดกไวในพระพทธศาสนากกระท าได ดงนน หลกทศ ๖ จงเปนเรองออนไหวทภกษผเปนบตรจะตองปฏบตอยางละเมยด ละไม และรอบคอบ เพอรกษาหนาททง ๒ อยาง คอ (๑) หนาทความเปนบตร และ (๒) หนาทความเปนภกษ ไวไดอยางสมบรณและตองท าใหผสานกลมกลนกนใหไดภายใตกรอบวถชวตพรหมจรรยดวย สวนในดานของพระวนย กลาวโดยเฉพาะมารดา อาจมเงอนไขขอจ ากดบางประการทเปนอปสรรคตอภกษในการบ ารงดวยมเรองเพศสภาพเปนขอจ ากดเฉพาะ ทงนเพราะปรากฏมพระพทธบญญตหามมใหภกษถกเนอตองตวมารดา แมภกษเองจะถกตองตวดวยคดวาผนเปนมารดาของตนกตาม ทงนเพอใหภกษแสดงความเออเฟอตอพระวนย และเพอปองกนทางเกดแหงอาบตตางๆ ตลอดจนเพอปองกนการเกดความเขาใจผดแกบคคลทวไปในกรณพบเหนภกษเขาไปปฏบตบ ารงมารดาตามหนาทของลกในทกสถานการณ แมในมตของพระอรรถกถาจารยกมทาทสนบสนนบทพระพทธบญญตนพรอมกบเสนอแนวทางการบ ารงมารดาโดยหลกเลยงการละเมดพระวนยไวดวยเชนกน สวนบดานน ภกษสามารถปฏบตบ ารงไดเตมทครบทกดาน ทงนเพราะไมปรากฏมบทพทธบญญตหามแตอยางใด และเพราะสถานภาพของบดาไมถกจ ากดดวยเพศสภาพทางพระวนย แมในมตของพระอรรถกถาจารยกมทาทสนบสนนใหภกษสามารถบ ารงบดาไดทกดานโดยการถกเนอตองตวไดเหมอนบ ารงสามเณร สรปวา ภกษสามารถบ ารงมารดาบดาไดครบทกดานทงทางรางกายและจตใจ เพยงแตจะถกเนอตองตวมารดาไมไดเทานน

๑๘๐

๕.๑.๒ ลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถรวาท ผวจยไดสรปสาระส าคญไว ๒ ประการ คอ (๑) มารดาบดาทภกษพงบ ารง (๒) ลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษ ดงจะไดแสดงตอไปน ๑. มารดาบดาทภกษพงบ ารง พระธรรมวนย ไดก าหนดสถานะของมารดาบดาไว ๓ ประเภท คอ (๑) มารดาบดาผใหก าเนด (๒) มารดาบดาบญธรรม และ (๓) มารดาบดาโดยธรรม จากการศกษาพบวา มารดาบดาผใหก าเนด ไดแก หญงชายผใหก าเนดชวตแกบตรและเลยงด ตลอดจนอบรมสงสอน สงเสรมเสนทางทดงามเพอพฒนาคณภาพชวตของบตรใหมความเจรญกาวหนาอยางมนคง เขมแขง สวนมารดาบดาบญ-ธรรมนน ไดแก หญงชายผมไดใหก าเนดบตร แตสมครใจรบเลยงลกของคนอนมาเปนลกของตนโดยคอยอดหนนดานปจจย ๔ ตลอดจนอบรมเลยงดและสงเสรมบตรในทางทดงามเพอใหเปนคนคณภาพในอนาคต ในขณะทมารดาบดาโดยธรรมนน ไดแก บคคลทวไปทมใจเมตตาอนบรสทธในการปลดเปลองความทกขของผอนโดยพฒนาและปฏบตตนบนอรยะวถแลว แนะน าผอนใหหลดพนจากความทกขจนมจตเปนอสระปราศจากกเลสกามไดในทสด ดงนน บรรดามารดาบดาทง ๓ ประเภทน มารดาบดาผใหก าเนดและมารดาบดาบญธรรม ภกษผด ารงอยในฐานะบตรพงบ ารง วตถาก ดแล และกระท าตอบแทนคณทงทางรางกายและทางจตใจอยางเหมาะสม ไมควรละเลยหรอเพกเฉย เพราะเหตวาทานเหลานนเปนผมอปการคณโดยตรงตอภกษผเปนบตร ทงคอยเปนผใหชวตและเลยงดตนมาตงแตแรกเรมปฏสนธกระทงปจจบน รวมทงคอยอบรมเลยงดสงสอนสงเสรมและพฒนาตนในทกดาน แมวาตนจะด ารงอยในความเปนภกษทมเพศสภาพไมเออตอการปรนนบตมารดาบดาเทยบกบบตรผเปนคฤหสถกตาม แตกควรท าหนาทของบตรเพอรกษาดลยภาพทางจรยธรรมและอรยะประเพณทเหลาบณฑตชนทงหลาย มพระพทธเจาเปนตน ไดยดถอปฏบตสบมาอยางยาวนาน สวน ในประเภทของมารดาบดาโดยธรรม ภกษผด ารงอยในฐานะเปนธรรมโอรสกพงเคารพ เชอฟง และปฏบตตามอยางทานเพอใหไดเขาถงสจจะจวบจนมสภาพจตทหลดพนจากกเลสทงหลายอยางทานไดในทสด ๒. ลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษ ลกษณะและวธการบ ารงมารดาบดาของภกษ สามารถสรปแยกขอได ๒ ประการ คอ ๑) การบ ารงทางรางกาย อธบายวา ภกษผเปนบตรสามารถน าปจจย ๔ กลาวคอ จวร อาหาร เสนาสนะ และยารกษาโรคมาบ ารงมารดาบดาตามพระบรมพทธานญาตได โดยวตถประสงคของการบ ารงนมงไปทการท าใหมารดาบดาไดรบความสะดวกทางกายตามสมควรแกอตภาพ ถงแมวามารดาบดาจะด ารงอยในต าแหนงชนสงทางสงคม แตหากหวงการบ ารงจากภกษผเปนบตร พระพทธองคกทรงมพระบญชาใหภกษสามารถปฏบตตามความรองขอของมารดาบดานน อกกรณหนง แมเมอภกษมปจจย ๔ เกดขนมากมายกสามารถใหปจจย ๔ ทควรให แกมารดาบดาไดเพอใหทานใชสอยเปนประโยชนในชวตประจ าวน หรอทานอาจแปรสภาพปจจย ๔ ทตนไดรบมาจากพระลกชายใหเปนปจจยเครองด ารงชพส าคญอยางอนกสามารถกระท าไดเชนเดยวกน อนง เมอคราวปรนนบตมารดาบดา ระบบพระพทธศาสนาเถรวาทกระแสหลกกมทาทสนบสนนใหภกษสามารถท ากายภาพตอมารดาบดาของตนได เชน บบ นวด เฟน หรอบรหารรางกาย

๑๘๑

ตางๆ ทงนเพอใหเกดสขภาวะทางกายทดแกมารดาบดา เพยงแตวาภกษจะไมสามารถสมผสถกตองมารดาไดเทานน หรอแมเมอมารดาบดาเจบปวยไขไมสบาย ภกษกสามารถปรงยาเพอบ าบดโรคตางๆ ใหทานได แมในชวงเขาพรรษา กมพระบรมพทธานญาตใหภกษสามารถท าสตตาหะเพอไปเยยมเยยนถามไถอาการเจบปวยของมารดาบดาไดอนเปนการเสรมสรางก าลงใจพเศษใหทาน จนอาจเกดเปนผลลพธเชงบวกทท าใหทานหายเจบปวยไขไดโดยเรวกวาปกตกเปนได ๒) การบ ารงทางจตใจ สามารถแสดงไดเปน ๒ ระดบ คอ (๑) ระดบโลกยะ และ (๒) ระดบโลกตระ ซงการบ ารงในระดบโลกยะนน ภกษผเปนบตรจะตองมกสโลบายสรางความสขใหเกดขนแกมารดาบดาเสมอ จากนน พงเปนหลกในการน าพามารดาบดาใหนยมปฏบตธรรมเพอพฒนาคณภาพจตภายในใหสงดวยคณธรรมส าคญ เชน หลกสมปทา ๔ ไดแก ศรทธา ศล จาคะ และปญญาเปนเบองตน จนกอเกดผลลพธเปนความสขแกมารดาบดาอยางมนคง ทงนเพอพฒนามารดาบดาจากภาวะปถชนขนสภาวะกลยาณชน สวนการบ ารงในระดบโลกตระนน ภกษผเปนบตรนอกจากจะเปนหลกในการน าพามารดาบดาใหนยมปฏบตธรรมแลว จะตองคอยพฒนาคณภาพจตของตนใหสงล าจนไดบรรลคณธรรมขนสงตางๆ บาง หรอเขาถงความเปนพระอรยบคคลขนตางๆ บาง พรอมกนนนยงสามารถพฒนาตอยอดพนฐานทางคณธรรมของมารดาบดาใหสงล าอยางตนได อกดวย กลาวคอ สามารถท าใหมารดาบดาของตนเขาถงคณธรรมและสจจะขนสงจนท าใหทานไดรบผลอนเปนโลกตระดวยการปดประตอบายอนเปนชองทางแหงความเสอมทรามนานปการไดอยางถาวร เพราะคาทภกษผเปนบตรสามารถยกมารดาบดาขนจากภาวะกลยาณชนเขาสภาวะอรยชนไดในทสดนนเอง ๕.๑.๓ วเคราะหปญหาและแนวทางการบ ารงมารดาบดาของภกษทปรากฏใน สงคมไทย ในเนอหาสวนนถอเปนบทวเคราะหทจะตองน าขอมลจากบทท ๒ และบทท ๓ มาสงเคราะหเพอตกรอบก าหนดขอบเขตใหชดเจนถงประเดนปญหาทเปนปรากฏการณทางสงคม ทงนเพอคนหาค าตอบทางจรยธรรมและพระธรรมวนยทเหมาะสม โดยผวจยไดสรปสาระส าคญไว ๓ ประการ คอ (๑) ปญหาและสถานการณการด าเนนชวตของมารดาบดาในปจจบน (๒) บทวเคราะหปญหาเชงวพากยทางจรยธรรมและพระธรรมวนย (๓) เปาหมายการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทย ดงจะไดกลาวโดยสรปตอไปน ๑. ปญหาและสถานการณการด าเนนชวตของมารดาบดาในปจจบน จากการน าเสนอขอมลปญหาและสถานการณการด าเนนชวตของมารดาบดาทปรากฏในสงคมไทยปจจบน ท าใหทราบวา ปญหาทสงผลกระทบตอความเปนอยของมารดาบดาในสงคมไทยเกดจากปจจยหลายดานและมความซบซอน ทงนอาจตงขอสงเกตเปนเบองตนกอนวา ในปจจบนระบบโครงสรางของครอบครวไทยมความยดโยงอยกบระบบเศรษฐกจ ทงยงตองปรบไปตวใหเทาทนตอกระแสความเปลยนแปลงทางสงคมอยเสมอดวยรฐจะตองเรงพฒนาประเทศตามแผนเศรษฐกจชาตเพอใหเกดความเจรญกาวหนาและเทาทนตอระบบเศรษฐกจโลกภายใตยคกระแสโลกาภวตนอยางมอาจหลกเลยง จงท าใหสงผลกระทบตอระบบโครงสรางของครอบครวไทยในปจจบนตามล าดบ ซงจากเมอกอนวถชวตของคนไทยจะอาศยอยรวมกนเปนกลมเปนพวกชนดแบบพงพาอาศยซงกนและกน เรยกระบบการเปนอยอยางนวา “ระบบแบบครอบครวขยาย (Extended family)” เปนครอบ- ครวใหญทประกอบดวยญาตสายโลหตม ป ยา ตา ยาย ลง ปา นา อา ตลอดจนลกหลาน ตางคอย

๑๘๒

ชวยเหลอเกอกลกนมาโดยตลอด แตในปจจบนกลบพบวาลกษณะวถชวตของคนไทยตางไปจากเดม เพราะการด าเนนชวตของคนไทยมกปรากฏในรปลกษณะทคนในครอบครวตางตองพงพาตนเองเปนส าคญ ซงทางสงคมบญญตชอเรยกระบบครอบครวนวา “ระบบครอบครวเดยว (Nuclear family)” สาเหตอาจเกดมาจากการถกบบคนทางดานเศรษฐกจบาง คาของชพสงบาง กอปรกบเจตนารมณของคครองสมยใหมนมทศนคตนยมในการสรางครอบครวสวนตวตามศกยภาพของตน โดยตงใจปลกตวออกจากหมญาตเพอไปสรางรากฐานชวตและความมนคงของครอบครวดวยก าลงสตปญญาของตนกบคชวต จงท าใหตองมาอยตามล าพงเพอจดระบบครอบครวใหมดวยตนเอง ดงนน มารดาบดาในสงคมไทยปจจบน จงอาจประสบกบปญหาในการด าเนนชวตโดยเฉพาะชวงเวลาทตนเขาสวยชรา หรอเกดทพพลภาพ ไมสามารถชวยเหลอตนเองได ทงยงขาดปจจยเครองด าเนนชวตอนๆ กอปรกบไมมบตรหลาน หรอญาตมตรคอยดแลชวยเหลอ บางทถงขนาดตองพกกจการหรออาชพทท าอยเพอรกษาตวใหหายจากโรคทรมเราตางๆ อก ท าใหคณภาพชวตโดยภาพรวมนนเปนไปคอนขางล าบากอยางขาดสมพนธภาพ จนในทสดอาจกลายเปนปญหาระดบสงคมกเปนได ดวยเหตน ภกษผเปนบตรจงอาศยสถานการณนเขาไปชวยเหลอบ ารงมารดาบดาดวยจตส านกของความเปนลกอยางมอาจหลกเลยง เพราะค านงถงสขภาวะทางกายและใจทดของมารดาบดาเปนประการส าคญ ทงพฤตกรรมของภกษทแสดงนยงถกตงขอสงสยจากสงคมจนเปนทมาของความคดเหนทหลากหลาย ซงผวจยไดก าหนดมตของปญหาในการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทยทปรากฏเปนเชงปรากฏการณทออนไหวเปนการเฉพาะไวแลว ทงนกเพอศกษากรณปญหาอยางลกซงและน ามาซงความเขาใจในทกแงมมตอไปในงานวจย ๒. บทวเคราะหปญหาเชงวพากยทางจรยธรรมและพระธรรมวนย ผวจยไดก าหนดปญหาในการบ ารงมารดาบดาของภกษทปรากฏในสงคมไทยไว ๔ ประเดน คอ (๑) ปญหาของมารดาบดาผอยในวยชรา (๒) ปญหาของมารดาบดาผอยในคราวเจบปวย (๓) ปญหาของภกษท ากสกรรมชวยมารดาบดา และ (๔) ปญหาของภกษกราบไหวมารดาบดา จากการศกษาพบวา แตละประเดนปญหาทเปนปรากฏการณทางสงคมนยงคงเปนประเดนทถกเถยงเชง- วพากยและวจารณกนอยางกวางขวางในแวดวงนกวชาการ นกการศกษา ตลอดจนบคคลผสนใจทวไปดงทปรากฏตามสอออนไลน สอโทรทศน หรอสอสงพมพตางๆ จนเปนทมาของทศนคตทหลากหลายจงจ าเปนตองหาขอยตดวยหลกพจารณาทเหมาะสมตรงตามจรงโดยยดสถานการณการด าเนนชวตของมารดาบดาเปนหลกใหญ และทาททภกษจะพงเขาไปเกยวของสมพนธกบมารดาบดาของตนในรปลกษณะบ ารงอยางผเปนลก ซงในทน ผวจยไดก าหนดกลมวพากยเปน ๒ กลมใหญ คอ (๑) กลมผถอคตทางโลก ไดแก กลมผยดหลกจรยธรรมโดยเฉพาะเรองกตญญกตเวทตาธรรมเปนส าคญ และ (๒) กลมผถอคตทางธรรม ไดแก กลมอนรกษนยมทมงรกษาหลกการพระธรรมวนยเปนส าคญ ซงทง ๒ กลมน ลวนแสดงทศนะ เหตผล มมมอง และทาทตอปรากฏการณดงกลาวทแตกตางกนไป ซงเมอพจารณาจากทศนะทแตละกลมแสดงแลว ท าใหทราบวา กลมผถอขางหลกจรยธรรมนน มทาทสนบสนนภกษใหบ ารงมารดาบดาไดเตมทโดยค านงถงคณภาพชวตทางรางกายและจตใจของมารดาบดาเปนส าคญทสด ในขณะทกลมผถอหลกพระธรรมวนยนน ลวนแสดงทาทสนบสนนบาง ค านแยงบางโดยมงใหภกษยดพระธรรมวนยเปนหลกในการบ ารงมารดาบดา

๑๘๓

เมอเปนอยางน จงท าใหการบ ารงมารดาบดาของภกษขาดความความเปนเอกภาพทงยงเสยดลยภาพทางดานความมนคงในชวตของมารดาบดาและในทางปฏบตพระธรรมวนยของตนอกดวย เพราะหากภกษอยในสถานการณฉกเฉนโดยเฉพาะชวงเวลาทมารดาบดาของตนเจบปวยทรดหนกจนไมสามารถชวยเหลอตนเองได กจะตองเลอกระหวางความถกตองทางพระธรรมวนยหรอความถกตองทางจรยธรรม กลาวโดยสรปคอ จะปฏบตตอสถานการณคบขนเชนนนอยางไรโดยทจะท าใหไมเสยหนาททงทางโลกและทางธรรม บทสรปของประเดนปญหาน สามารถยตลงไดหากชนทง ๒ กลมน เขาใจถงหลกการและวธการในการบ ารงมารดาบดาตามหลกพระพทธศาสนา กอปรกบเปดใจกวางยอมรบและเหนใจในความจ าเปนทภกษผเปนบตรจะตองเขาไปเกยวของกบมารดาบดาของตนตามสถานการณตางๆ ทบางครงอาจพลาดพลงกาวลวงพระวนยบางขอเพอบ ารงมารดาบดาของตนโดยมงหวงความสบายทางกายและความสขทางใจของทานเปนเปาหมายส าคญเทานน กควรเปดโอกาสใหภกษไดท าหนาทของลกทดไดอยางเตมท ในขณะเดยวกนภกษผเปนบตรเมอไดรบโอกาสเชนนแลว กควรระมด ระวง และมจตส านก ตลอดจนรกษาสมณสญญาของตนไวใหได สรปกคอ ตองค านงถงภกขภาวะคอความเปนพทธบตรทดและรกษาหนาทของลกทดใหด าเนนไปในครรลองเดยวกนภายใตสถานภาพของตนใหไดอยางเหมาะสม ไมมวหมอง หรอเสยหายจนเสยภาพลกษณทางสงคมสงฆ ทงนเพอปดชองปองกนทมาของปญหาตางๆ อนอาจน ามาซงความเหนตางและทศนะทหลากหลายทงทางขางฝายคฤหสถและขางฝายบรรพชตซงอาจจะสงผลกระทบดานลบตอสถาบนสงฆในวงกวาง และอาจเกดเปนสทธรรมปฏรป กลาวคอ อาจสรางความเขาใจทสบสน คลาดเคลอน ผดทางไปจากหลกการของพระธรรมวนยกเปนได อยางไรกตาม กลมผตงขอวพากษทง ๒ น สามารถเขามามสวนรวมตอปรากฏการณดงกลาวได ทงนเพอรกษาคมครองมารดาบดาของภกษใหมคณภาพชวตทดตามหลกมนษยธรรม และเพอปดชองปองกนทางเกดแหงอาบตตางๆ ของภกษและการตเตยนจากบณฑตชนทงหลาย กระทงทสดสงผลเปนเชงบวกตอภาพหลกในสงคมสงฆจนสามารถรกษาหลกการพระธรรมวนยใหมความบรสทธบรบรณเทยงตนจนอ านวยผลเปนประโยชนตอผประพฤตปฏบตตอไปไดโดยตรง ทงยงเปนการสงเสรมหลกจรยธรรมโดยเฉพาะเรองกตญญกตเวทตาธรรมใหเปนหลกธรรมนยมทคนในสงคมควรน าไปปฏบตไดโดยออมอกดวย ๓. เปาหมายการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทย ผวจยไดก าหนดเปาหมายการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทยไว ๒ ประการ คอ (๑) เปาหมายทางดานรางกาย (๒) เปาหมายทางดานจตใจ จากการศกษาพบวา ภกษสามารถบ ารงมารดาบดาดวยปจจย ๔ ทไดมาโดยชอบธรรม พรอมกนนนยงสามารถท ากายภาพใหแกมารดาบดาเพอสขภาวะทดทางกายจนเกดเปนความสขขนตนไดสมบรณดวยวถอยางสมณะ ในขณะเดยวกนกจะตองคอยหาโอกาสพฒนาคณภาพทางจตใจของมารดาบดาใหสงล าขนไปดวยการท าใหทานด ารงอยในคณธรรมส าคญตางๆ เชนหลกสมปทา ๔ ตลอดจนคณธรรมอนๆ อนเออประโยชนตอการพฒนาคณภาพชวตทดของมารดาบดาอยางรอบดาน เพอทานจะไดมหลกในการพฒนาตนเองใหมความกาวหนาในชวตตอไป

๑๘๔

อนง เปาหมายการบ ารงมารดาบดาของภกษน ยงก าหนดวตถประสงคไดอกเปน ๒ ระดบ คอ (๑) ระดบโลกยะ และ (๒) ระดบโลกตระ ซงแตละระดบนน ภกษผเปนบตรนบวาเปนหวใจส าคญในการพฒนาใหเกดขน แตเนองจากมขอจ ากดทางเพศสภาพและมหลกพระวนยบางประการ เปนกฎบงคบมใหภกษสามารถปฏบตบ ารงมารดาบดาไดอยางเตมศกยภาพเทาทควรโดยเฉพาะเรองทางรางกาย จงท าใหการบ ารงมารดาบดาของภกษเปนไปอยางไมมประสทธภาพเทาทจะเปน ดงนน ภกษผเปนบตร จงจ าตองอาศยบคคลภายนอกเขามามสวนรวมพรอมชวยท าหนาทแทนตนในบางสถานการณโดยเฉพาะในสถานการณทมความสมเสยงตอการลวงล าพระวนย ซงกลมบคคลภายนอกน ผวจยก าหนดไวเปน ๒ กลมใหญ คอ (๑) กลมกลยาณมตร หมายถง ญาตสายโลหต และญาตทางธรรม (๒) ภาครฐและสงคม ตองรวมกนระดมความคดเพอเขาชวยเหลอมารดาบดาของภกษใหมคณภาพชวตทดขน และเพอใหภกษไดคลายกงวลและมเวลาปฏบตเตมทในการศกษาเลาเรยนประพฤตธรรมจนไดรบผลอยางยงยวดตามเหตปจจยทเหมาะสม กระทงสามารถน าผลแหงการศกษาและประพฤตธรรมนนมาบรณาการเปนเคลดวธชวยใหมารดาบดาฝกหดพฒนาไปในหนทางทดงามตามอยางตนได โดยยดรปแบบการปฏบตของพระพทธเจาและเหลาพระสาวกในสมยพทธกาลเปนแบบอยางส าคญ

๕.๒ ขอเสนอแนะ ก. ขอเสนอแนะเพอน าผลการวจยไปใชประโยชน งานวจยเรอง “ศกษาวเคราะหเรองการบ ารงมารดาบดาของภกษในพระพทธศาสนาเถร-วาท”น เปนการศกษาเชงคณภาพ (Documentary Research) ทน าเสนอขอมลจากแหลงตนเดมทเปนปฐมภม และขอมลทตยภมเพอใชเปนฐานในการวเคราะหขอเทจจรงถงกรณปญหาในการบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทยผานปรากฏการณทางสงคมเพอใหไดขอสรปทเหมาะสม จากผลการ วจยพบวา ภกษในสงคมไทยนยมปฏบตบ ารงมารดาบดาของตนโดยมงเนนทางรางกายเปนสวนมากเนองจากมารดาบดาอยในวยชรา ทพพลภาพ และมสภาพการเปนอยอยางขดสนและขาดแคลนปจจย ๔ และเครองด ารงชพอนๆ กอปรกบไมมบตรหลานหรอญาตมตรคอยเอาใจใสดแลอยางใกลชด ท าใหภาพลกษณของภกษมกปรากฏบทบาทเชงสงเคราะหเกอกลมารดาบดาดวยอามสสงของ ดงนน หากเปนไปได ภกษกควรหาโอกาสในการพฒนาคณภาพชวตของมารดาบดาดวยหลกพทธธรรมควบคไปกบการบ ารงทางรางกายดวย ทงนกเพอจะท าใหการบ ารงมความสมบรณมากยงขนจนเกดเปนแรง ผลกดนสะทอนใหภาครฐและสงคมหนมาใสใจและใหความส าคญดวยการเขามาชวยเหลอ ตลอดจนออกนโยบายส าคญตางๆ เพอสงเสรมใหการบ ารงมารดาบดานเกดเปนการปฏบตในชวตประจ าวนส าหรบบตรธดาผเปนคฤหสถอยางจรงจง กระทงทสดเกดเปนวฒนธรรมกระแสใหมภายใตยคโลกาภ-วตนททางสงคมสงฆและสงคมคฤหสถตางนยมประพฤตปฏบตกนอยางแขงขนจนสามารถบรรลวตถ-ประสงคของการบ ารงมารดาบดาทแทตามหลกการพระพทธศาสนาไดในทสด ข. ขอเสนอแนะเพอการศกษาวจยตอไป ๑. การศกษาวเคราะหบทบาทในการบ ารงมารดาบดาของภกษในสมยพทธกาลทมอทธพลตอพระสงฆไทยในปจจบน

๑๘๕

๒. การศกษาวเคราะหเชงเปรยบเทยบบทบาทในการบ ารงมารดาบดาของภกษในสมยพทธกาลกบพระสงฆไทยในปจจบน ๓. การศกษาวเคราะหววฒนาการของปจจย ๔ ในฐานะเปนเครองมอบ ารงมารดาบดาของภกษในสงคมไทย ๔. การใชหลกพทธธรรมในการพฒนาคณภาพชวตมารดาบดาของภกษในสงคมไทย ๕. การศกษาเชงวพากยพฤตกรรมของภกษในการบ ารงมารดาบดาทปรากฏในสงคมไทย

บรรณานกรม

๑. ภาษาบาล – ไทย : ก. เอกสารชนปฐมภม (Primary Sources)

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฏกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก. กรงเทพมหานคร: โรงพมพรงเรองธรรม, ๒๕๐๖. . พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. . อรรถกถาภาษาบาล ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลง- กรณราชวทยาลย, โรงพมพวญญาน, ๒๕๓๒. . ฏกาภาษาบาล ฉบบมหาจฬาฎกา. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬากลงกรณราช-

วทยาลย, ๒๕๓๙. . ปกรณวเสสภาษาบาล ฉบบมหาจฬาปกรณวเสโส. กรงเทพมหานคร:โรงพมพวญ- ญาณ, ๒๕๓๙ มหามกฏราชวทยาลย. พระไตรปฎกพรอมอรรถกถาแปล. ชด ๙๑ เลม. กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๔. . ธมมปทฏฐกถา (ป โม ภาโค). กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย ๒๕๕๖. . ธมมปทฏฐกถา (ทตโย ภาโค). กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย ๒๕๕๖. . ธมมปทฏฐกถา (ฉฏโ ภาโค). กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย ๒๕๕๖. . มงคลตถทปน (ป โม ภาโค). กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย ๒๕๔๘. . มงคลตถทปน (ทตโย ภาโค). กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย ๒๕๔๘. . มงคลตถทปนแปล (ป โม ภาโค). กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย ๒๕๔๘. . มงคลตถทปนแปล (ทตโย ภาโค). กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย ๒๕๔๘. ข. เอกสารชนทตยภม (Secondary Sources) (๑) หนงสอ : กรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ. ชนมหาทาน เลม ๑ ภาคภาษาบาล. กรงเทพมหานคร: หาง หน- สวนสามญนตบคคลสหประชาพาณชย, ๒๕๓๐. . ชนมหาทาน เลม ๒ ภาคภาษาไทย. กรงเทพมหานคร: หางหนสวน สามญนตบคคล สหประชาพาณชย, ๒๕๓๐.

๑๘๗

เขมกะ (พระสธรรมเมธ). หนาทของคน. กรงเทพมหานคร:โรงพมพธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม, ๒๕๕๖.

คณะศษยานศษย . อนสรณงานพระราชทานเพลงศพ . ทานเจาคณพระราชศลาจารย, ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๒. ณรงค เสงประชา, รศ. มนษยกบสงคม. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร: โอเอสพรนตงเฮาส,๒๕๔๑. บรรจบ บรรณรจ. อสตมหาสาวก. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช- วทยาลย, ๒๕๔๔. ป. หลงสมบญ. พนตร. พจนานกรม มคธ–ไทย. กรงเทพมหานคร: อาทรการพมพ, ๒๕๔๐. ปญญา ใชบางยาง. นทานกตญญ ๑๐๐ เรอง. พมพครงท ๑. กรงเทพมหานคร:ธรรมสภาและสถาบน บนลอธรรม, ๒๕๕๗. พระเทพโสภณ (ประยร มฤกษ). โลกทศนของชาวพทธ. พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ-

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๔. พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙). พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน “คาวด”. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม, ๒๕๕๓. . พระในบาน. กรงเทพมหานคร: รงเรองสาสนการพมพ, ๒๕๔๑. พระธรรมโกศาจารย (ปญญานนทภกข). แม พระในบาน. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๔๑. พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข) . พอแมสมบรณแบบ. พมพครงท ๑๐. กรงเทพมหานคร : สขภาพใจ, ๒๕๕๐. . พระพรหมของลก. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๒. . . แมททานยงไมรจก. พมพครงท ๑. นนทบร: บรษท เอส.อาร. พรนตง จ ากด, ๒๕๕๐. พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธ ป.ธ.๙). มงคล ๓๘ ประการ . พมพคร งท ๘ . กรงเทพมหานคร: ส านกพมพสมปชญญะ, ๒๕๔๘. พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ). พระคณแม. พมพครงท ๙. กรงเทพมหานคร: มหามกฏราช- วทยาลย, ๒๕๔๗. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). คณบดามารดาสดพรรณนามหาศาล. พมพครงท ๑๐๕. กรง-

เทพมหานคร: บรษทพมพสวย จ ากด, ๒๕๕๖. . พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท . พมพครงท ๒๑. กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพผลธมม, ๒๕๕๖. . พทธธรรม ฉบบปรบขยาย. พมพครงท ๔๐. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพผลธมม, ๒๕๕๗. . ถาเชดชพระคณแมขนมาได สงคมไทยไมสนความหวง . พมพคร งท ๒๐. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพผลธมม, ๒๕๕๖. . สอนนาค–สอนฑต ชวตพระ–ชวตชาวพทธ. พมพครงท ๑๑. กรงเทพมหานคร: บรษท

พมพสวย จ ากด, ๒๕๕๒. พระพจตรธรรมพาท (ชยวฒน ธมมวฑฒโน). พระคณพอ พระคณแม. กรงเทพมหานคร: เลยงเชยง, ๒๕๕๔.

๑๘๘

พระพมลธรรม (ชอบ อนจาร). พทธประวตทศนศกษา. พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร: กองทนบญ- นธหอไตร, ๒๕๔๑. พระมหาโพธวงศาจารย (ทองด สรเตโช). ธรรมสารเทศนา เลม ๒. พมพครงท ๑. กรงเทพมหานคร: บจก.ปญญมตร การพมพ, ๒๕๕๘. . ศพทวเคราะห. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร: เลยงเชยง, ๒๕๕๘. พระมหาสพจน วรวททส. สวดมนต ฉบบพทธมนตมงคล. พมพครงท ๑. กาฬสนธ: ประสานการ- พมพ, ๒๕๔๙. พระมหาสรศกด ธนปาโล. พระคณพอ พระคณแม. พมพครงท ๗. นนทบร: สสวสด printer,๒๕๕๐.พระราชธรรมวาท (ชยวฒน ธมมวฑฒโน). พระคณพอแม. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพเลยงเซยง, ๒๕๕๔. พระราชปญญาสธ (อทย ญาโณทโย ป.ธ.๙). พระเลยงแมพอตอบแทนคณไดไหม?. พมพครงท ๑. นนทบร: นตธรรมการพมพ, ๒๕๕๘. พ.สถตวรรณ (พจตร ตวณโณ). อดมมงคลในพระพทธศาสนา ฉบบรวมเลม . พมพครงท ๑. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๔๘. พระศรคมภรญาณ. ศ.ดร. จรยศาสตรในคมภรพระพทธศาสนา. พมพครงท ๑. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๙. พระอาจารยจนทา ถาวโร. พระวนย ๒๒๗ เทศนภาคปฏบต. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๔๐.ปน มทกนต. พนเอก. มงคลชวต. พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพสรางสรรคบคส, ๒๕๔๙. พชย นลทองค า. ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บรรพ ๑–๖ ประมวลกฎหมายอาญา. กรงเทพมหานคร: อฑตยา มเลนเนยม, ๒๕๕๒. พทธทาสภกข. พอแมสมบรณแบบ.พมพครงท ๑๐. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพสขภาพใจ, ๒๕๕๐. . โอวาทคาสอนสาหรบพระภกษผบวชใหม. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภาและสถาบน- บนลอธรรม, ๒๕๕๖. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๖. โลกนต: ฉบบไตรพากย. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพธรรมสภา, ๒๕๔๒. สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร). บทสรางนสยคนด. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร: โรง-

พมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๑. . มงคลยอดชวต ฉบบสมบรณ. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๒๘. สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส. การบวชในพระพทธศาสนา. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๘. . วนยมข เลม ๑. กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๕. สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒโน). ความจรงทตองเขาใจ. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหา- มกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘.

๑๘๙

สมทธพล เนตรนมต. ผศ.ดร. ภาพชวตของพระสงฆในอรยวนย. กรงเทพมหานคร: บรษท นโอ ดจ- ตอล จ ากด, ๒๕๕๓. สพตร สภาพ. สงคมวทยา. กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๗.

(๒) หนงสอแปล : พระโมคคลลานะ. คมภรอภธานวรรณนา. พระมหาสมปอง มทโต แปลและเรยบเรยง. พมพครงท ๒.

กรงเทพมหานคร: บรษทประยรพรนทตง จ ากด, ๒๕๔๗.

(๓) บทความ : ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. ภาวะเศรษฐกจและสงคมไทย พ.ศ. ๒๕๔๖. วภาพนธ กอเกยรตขจร และบชตา สงขแกว (บรรณาธการ). สรปสถานการณสงคมไทย 2540 จาก มมมององคกรพฒนาเอกชน. กรงเทพมหานคร : คณะกรรมการเผยแพรและสงเสรม งานพฒนา (ผสพ.) Thai Development Support Committee (TDSC).

(๔) วทยานพนธ : โกวทย ราชวงค. “หลกค าสอนเรองความกตญญกตเวทในพระพทธศาสนา: กรณศกษาทศนะของคน-

ชราวาดวยการทอดทงบพการในสงคมไทยพทธ”. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๔๕.

พระณฐพลชย ฉนทธมโม (พศแสนสวรรณ). “ศกษามารดา–บดาตนแบบในพระพทธศาสนาเถรวาท”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕.

พระมหาบญเพยร ปญญวรโย (แกววงศนอย). “แนวคดและวธการขดเกลาทางสงคมในสถาบนครอบ- ครวตามแนวพระพทธศาสนา”. วทยานพนธพทธศสาตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๔.

พระมหาภเนต จนทรจต. “หนาทของมารดาบดาในพทธจรยศาสตร”. วทยานพนธปรญญาอกษร- ศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๔๑.

พระมหามาโนช ศกษา. “พระพทธศาสนากบการพฒนาสงคม ศกษาความคดเหนของพระสงฆาธการตอการพฒนาสงคมของพระพยอม กลยาโณ”.วทยานพนธคณะสงคมสงเคราะหศาสตร.. มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๙.

พระมหาสชน สชโว (สมบรณสข). “การศกษาวเคราะหเรองหลกการสงเคราะหญาตในพระพทธ-ศาสนาเถรวาท”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖.

พระมหาสพจน ค านอย. “การศกษาวเคราะหค าสอนเรองการอทศสวนบญในพระพทธศาสนา - เถรวาท”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย-ธรรมศาสตร, ๒๕๔๗.

๑๙๐

สนทร ออนนาค. พนโท. “การศกษาเรอง “การบ ารงมารดาบดา”ในพระพทธศาสนาเถรวาท”.วทยา- นพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช-วทยาลย, ๒๕๕๑.

(๔) สออเลกทรอนกส : คมชดลกออนไลน. “ยอดกตญญ พระดแลแมปวยหนก”. [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www. Kom chadluek.net/news/lifestyle/154472# [๓๐ ธนวาคม ๒๕๕๙]. . “พระยอดกตญญวางแผนสกหวนสงคมครหาทานา”. [ออนไลน]. แหลงทมา : http://www.komchadluek.net/news/detail/123829 [๑๖ มกราคม ๒๕๖๐]. ไทยรฐออนไลน. “ตโจทย “พระกราบแมผดไหม?” วเคราะหคาตอคา กราบพระคณ หรอกราบ รางกาย?”. [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www.thairath.co.th/content/518498 [๑๘ มกราคม ๒๕๖๐]. ผจดการออนไลน ภาคใต. “พระยอดกตญญเลยงแมอมพาต-นองชายไมสมประกอบ”. [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www.manager.co.th/Local/ViewNews.aspx?NewsID=953000 0140699 [๑๒ มกราคม ๒๕๖๐]. Blogspot ออนไลน. ทมาและความหมายของสานวนไทย“เหนกงจกรเปนดอกบว”. [ออนไลน]. แหลงทมา: http://สภาษต-ค าพงเพย.blogspot.com/2015/06/blog-post_16.html [๘ กนยายน ๒๕๕๙]. Buddhism beta. [ออนไลน]. แหลงทมา: http://buddhism.stackexchange.com [๗ มกราคม ๒๕๖๐].

๑๙๑

ประวตผวจย

ชอ : พระมหาทรงชย วชยเภร (ศร) เกด : ๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๓๑ สถานทเกด : ๑๐๒/๗๘๙ หม ๒ ต าบลบางเมองใหม อ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ การศกษา : เปรยญธรรม ๙ ประโยค อปสมบท : วนท ๓๐ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๓ วดไตรสามคค ต าบลส าโรงเหนอ อ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ สงกด : วดบางพลใหญใน พระอารามหลวง ต าบลบางพลใหญ อ าเภอบางพล จงหวดสมทรปราการ หนาท : ครสอนพระปรยตธรรมแผนกธรรมและบาล เขาศกษา : วนท ๑ มถนายน ๒๕๕๕ ทอยปจจบน : วดบางพลใหญใน พระอารามหลวง ต าบลบางพลใหญ อ าเภอบางพล จงหวดสมทรปราการ ๑๐๕๔๐ เบอรโทร. : ๐๘–๖๓๓๒–๕๕๗๓ Email. : tri3sri_33@hotmail.com