วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๖๑

สปเหรอ: การสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพในเขตเทศบาล ต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง

UNDERTAKER: THE CONTINUITY OF BELIEFS AND FUNERAL

CEREMONY IN MUNICIPALITY AREA, BOH HAEW SUB-

DISTRICT, MUEANG LAMPANG DISTRICT, LAMPANG PROVINCE

พระมหานฤดล มหาปญโ (จวนตว)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๖๑

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

สปเหรอ: การสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพในเขตเทศบาล ต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง

พระมหานฤดล มหาปญโ (จวนตว)

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of

the Requirements for the Degree of

Master of Arts

(Buddhist Studies)

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University

C.E. 2018

(Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

Undertaker: the Continuity of Beliefs and Funeral

Ceremony in Municipality Area, Boh Haew Sub-district,

Mueang Lampang District, Lampang Province

Phramahā Naluedon Mahāpañño (Juantua)

ก

ชอวทยานพนธ : สปเหรอ: การสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง

ผวจย : พระมหานฤดล มหาปญโญ (จวนตว) ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (พระพทธศาสนา) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ : ดร.สมจนทร ศรปรชยานนท

นธ.เอก, ป.ธ. ๑-๒, ศน.บ. (ภาษาองกฤษ), รป.ศ. (บรหารงานทวไป), พธ.ม. พระพทธศาสนา, Ph.D. (Philosophy)

: ดร.อาภากร ปญโญ ศศ.บ. (การทองเทยวและการโรงแรม), ศศ.ม. (การบรหารและประเมนโครงการ), พธ.ด.(พระพทธศาสนา)

วนส าเรจการศกษา : ๓ มนาคม ๒๕๖๒

บทคดยอ

การศกษาวจยมวตถประสงคเพอ ๑) เพอศกษาคต ความเชอและพธกรรมงานศพในพระพทธศาสนา ๒) เพอศกษาพธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา ๓) เพอศกษาการสบสานคต ความเชอ พธกรรมงานศพของสปเหรอทมคณลกษณะอนพงประสงคของประชาชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง โดยวจยเชงเอกสารและเชงคณภาพ จากการสมภาษณเชงลกพระสงฆาธการ มคคนายกในทองถน ผน าในทองถน ปราชญชาวบาน ผสงอาย จ านวน ๓๕ รป/คน เพอวเคราะหรปแบบการสบสานคต ความเชอ พธกรรมงานศพกบบทบาทสปเหรอ

ผลการศกษาวจยพบวา

ความเชอและพธกรรมงานศพไดรบอทธพลจากประเทศอนเดย เพอสงดวงวญญาณของผตายไปสสวรรคาลย จากการเผาและปดเศษเถากระดกผตายลงแมน าคงคา จนเกดธรรมเนยมนยมการท าฌาปนกจศพและลอยเถากระดก(ลอยองคาร) พธกรรมงานศพเปนการแสดงความกตญญกตเวทแกผจากไปทเรยกวา “ทกษณาทาน” โดยสามารถแบงพธกรรมออกเปน ๔ อยาง คอ ๑) พธกรรมในวนตาย ๒) พธกรรมในวนตงศพบ าเพญกศล ๓) พธกรรมในวนฌาปนกจศพ ๔) พธกรรมหลงวนฌาปนกจศพ และถอปฏบตสบทอดกนมายาวนาน

วฒนธรรมลานนาไดแบงลกษณะพธกรรมงานศพตามชนชนไว ๓ ลกษณะ คอ ๑) การจดพธศพเจานายชนสง ๒) การจดพธศพพระสงฆ ๓) การจดพธศพสามญชน โดยมเปาหมายเพอสงดวงวญญาณผวายชนมไปสสคตตามความเชอทางพระพทธศาสนา ซงการจดพธศพเจานายและพระสงฆ

ข

จะตงสรระรางผตายลงบนปราสาทศพทสงใหญงดงามแตกตางสามญชน ปจจบนการจดพธกรรมงานศพมลกษณะไมแตกตางกน ขนอยกบเจาภาพตองการจดพธกรรมรปแบบใด แตพธกรรมตองไมขดกบหลกจารตประเพณดงเดม จากการศกษาพบวาแนวทางและรปแบบการสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอทมคณลกษณะทพงประสงคของชมชน ประกอบดวย ๑) ความเชอ การสงเคราะหผตาย ๒) ความไววางใจ การยอมรบและไวใจของชมชน ๓) รายได เปนแรงจงใจตอการปฏบตหนาท ๔) การสบตอ เปนการถายทอดความรสเชอสายและผทมความสนใจ

ดงนน การสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา จงจ าเปนทจะตองตระหนกและสรางคณคาการเปนสปเหรอ ทประกอบดวยความรทางพธกรรม การบรหารจดการขนตอนตามขนบธรรมเนยมประเพณ เพอสรางความเปนอตลกษณและจรรโลงไวซงประเพณอนดงามของชมชนสบตอไป

ค

Thesis Title : Undertaker: the Continuity of Beliefs and Funeral

Ceremony in Municipality Area, Boh Haew Sub-district,

Mueang Lampang District, Lampang Province

Researcher : Phramahā Naluedon Mahāpañño (Juantua)

Degree : Master of Arts (Buddhist Studies)

Thesis Supervisory Committee

: Dr. Somchan Sripraschayanon

B.A. (English), B.A. (Public Administration),

M.A. (Buddhist Studies), Ph.D. (Philosophy)

: Dr. Arpakorn Punyo

B.A. (tourism and hotel studies), M.A. (project

management and evaluation), Ph.D. (Buddhist Studies)

Date of Graduation : March 3, 2019

Abstract

The thesis entitled “Undertaker: the continuity of beliefs and funeral

ceremony in municipality area, Boh haew sub-district, Mueang Lampang district,

Lampang province” consisted of three objectives. The study aimed: 1) to study the

beliefs and funeral ceremony in municipality area, Boh haew sub-district, Mueang

Lampang district, Lampang province, 2) to study the funeral ceremony in Lanna

culture, and 3) to study the continuity of beliefs and funeral ceremony of the desirable

undertaker of people in municipality area, Boh haew sub-district, Muang Lampang

district, Lampang province. This is a documentary and qualitative research from the in-

depth interview of Sangha administrators, the lay leaders of congregation, local leaders,

local scholars, elders etc. in total of 34 persons in order to analyze the styles of the

continuity of beliefs, funeral ceremony and the roles of an undertaker.

The results of the research were as follows:

The beliefs and funeral ceremony had been influenced by India in order to

send the consciousness of the dead to heaven through the burning and floating of the

ashes and bones fragments of the dead into the Ganges river. This was the beginning of

the tradition of cremation and the scattering ashes over the sea/ river. The funeral

ceremony was a way to show gratitude towards the dead i.e. offering made to a monk

or monks on behalf of the dead or dakkhinadana. The ceremony could be divided into

ง

four periods; 1) the period of the death day, 2) the period of merit-making dedicating

to the dead, 3) the period of the cremation day, and 4) the period after the cremation.

Lanna culture divided the characteristics of the funeral ceremony into three

ways according to the social class of the dead; 1) funeral of the upper-class or high-

ranking members of the country's honours system, 2) funeral of Buddhist monks, and

3) funeral of commoners. The funeral ceremony was purposely in order to send the

consciousness of the dead to the blissful realm. The funeral of the high-ranking

members of the country's honours system and Buddhist monks, usually the body of the

dead would be put in the more special coffin (bigger and more beautiful) than the

normal coffin of commoners. Nowadays, the funeral ceremony arrangement had no

differences, it depended on the host on how to arrange the ceremony, nevertheless, the

ceremony must not be opposed to the traditional customs. From the study, it was found

that ways and styles of the continuity of beliefs and funeral ceremony of the desirable

undertaker of people in municipality area consisted of; 1) belief; giving aid for the dead,

2) trust and acceptance of the community, 3) income; a motivation to perform duty, and

4) the continuity through transferring knowledge to one’s lineage or those who were

interested.

Therefore, in order to continue the beliefs and funeral ceremony of Lanna

culture, it’s important to recognize and create the values of acquiring an undertaker with

knowledge on the ceremony and on the management according to the tradition, so that

the community’s identity and good tradition could be sustained in the future.

จ

กตตกรรมประกาศ งานวทยานพนธฉบบน ส าเรจเรยบรอยไปดวยดเพราะไดรบความเมตตาอนเคราะหจาก

พระเดชพระคณทานเจาคณพระราชธรรมาลงการ ผอ านวยการวทยาลยสงฆนครล าปาง ทปรกษาเจาคณะภาค ๖ เจาอาวาสวดบญวาทยวหาร พระอารามหลวง ดร.สมจนทร ศรปรชยานนท ดร.อาภากร ปญโญ และ ผศ.ดร.ประทป พชทองหลาง ผเสยสละเวลาใหค าปรกษาชแนะตรวจแกไขขอบกพรองและรบเปนกรรมการควบคมวทยานพนธ โดยเฉพาะ ดร.สมจนทร ศรปรชยานนท ดร.อาภากร ปญโญ และผศ.ดร.ประทป พชทองหลางทเปนผตรวจโครงรางวทยานพนธ และตรวจรปแบบวทยานพนธฉบบน ตลอดจนพระอาจารยบญทรง ปญญธโร,ดร. ทเมตตาตรวจแบบสมภาษณ ผชวยศาสตราจารยเกศรา สวางวงค ทใหค าแนะน าในการอางองเชงอรรถ ประการส าคญขอออนโมทนากบ ดร.สมจนทร ศรปรชยานนท ทใหค าแนะน า เปนทปรกษาปรบแก ตลอดจนใหก าลงใจในการท างาน ดงนน ผวจยขอกราบขอบพระคณและเจรญพรอนโมทนาเปนอยางยงมา ณ โอกาสน

ผวจยขอกราบขอบพระคณและขออนโมทนากบคณาจารย เจาหนาท เจาหนาทบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาลยสงฆนครล าปางทกทาน ทไดใหการสนบสนน ใหการชวยเหลอ ใหก าลงใจมาดวยดโดยตลอด

ขอกราบขอบพระคณพระครวมลนพการ เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๑ เจาอาวาสวดมอนกระทง พระครสารทรพพฒนกจ เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๒ เจาอาวาสวดทาลอ พระครจกรธรรมนญ เจาคณะต าบลบานเออม เขต ๒ เจาอาวาสวดทาลอ พระครวชย ปญญปกโข เจาอาวาสวดน าโทง ตลอดจนพระสงฆาธการในเขตต าบลบอแฮวทกรป ตลอดถงขออนโมทนาขอบใจผทรงคณวฒฝายคฤหสถทกทาน ทใหสมภาษณเปนขอมลมขปาฐะ

ขออนโมทนาขอบคณ ผใหญบาน สปเหรอในชมชน และประชาชนในเขตเทศบาลต าบล บอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ทใหความรวมมอในการเกบรวบรวมขอมลการวจยจนส าเรจ ลลวงอยางครบถวน

อานสงสอนเกดจากการศกษาวทยานพนธฉบบนคงมอยบาง ผวจยขอนอมรบดวยความเตมใจ และขอประโยชนอนเกดจากวทยานพนธฉบบน ขออทศถวายแด พระครสนทรสงฆพนต ,ดร. และใหแดดวงวญญาณผเปนบดา ญาตสนทมตรสหายทลวงลบไปแลว ตลอดจนอดตสปเหรอทกท าน และทส าคญขออทศสวนกศลน ใหแก นายอนพงษ ทาเกษม และทายทสดเพอจรรโลงไวซงพระพทธศาสนาและสบสานพธกรรมของสปเหรออนเปนมรดกคณคาของบรรพบรษสบตอไป

พระมหานฤดล มหาปญโญ (จวนตว)

๓ มนาคม ๒๕๖๒

ฉ

สารบญ

เรอง หนา

บทคดยอภาษาไทย ก

บทคดยอภาษาองกฤษ ข

กตตกรรมประกาศ จ

สารบญ ฉ

สารบญแผนภม ซ

ค าอธบายสญลกษณและค ายอ ฌ

บทท ๑ บทน า ๑

๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ ๑.๒ ค าถามงานวจย ๒ ๑.๓ วตถประสงค ๓ ๑.๔ ขอบเขตและวธการด าเนนการวจย ๓ ๑.๕ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย ๕ ๑.๖ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ๖ ๑.๗ ประโยชนทไดรบจากงานวจย ๒๕

บทท ๒ คต ความเชอและพธกรรมงานศพในพระพทธศาสนา ๒๖

๒.๑ ความหมายความตาย ๒๖ ๒.๒ ทศนะเกยวกบความตาย ๓๒ ๒.๓ แนวคดเกยวกบความตายในทางพระพทธศาสนา ๓๔ ๒.๔ ความเปนมาของพธกรรมงานศพของศาสนาพราหมณ-ฮนด ๔๐ ๒.๕ ความเปนมาของพธกรรมงานศพในสมยพทธกาล ๔๔ ๒.๖ แนวคดการจดพธกรรมงานศพในสงคมไทย ๕๑ ๒.๗ รปแบบการจดพธกรรมงานศพในวฒนธรรมไทย ๕๖ ๒.๘ บทบาทและหนาทของสปเหรอในวฒนธรรมไทย ๖๖

ช

บทท ๓ พธกรรมศพในวฒนธรรมลานนา ๗๕

๓.๑ ความเชอการตายในวฒนธรรมลานนา ๗๕ ๓.๒ คต ความเชอเกยวกบพธกรรมงานศพวฒนธรรมลานนา ๗๗ ๓.๓ รปแบบและพธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา ๘๘ ๓.๔ สปเหรอกบบทบาททางพธกรรมในวฒนธรรมลานนา ๑๑๓

บทท ๔ การสบสาน คต ความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอ ๑๒๒ และคณลกษณะของสปเหรอทพงประสงคของประชาชนในเขตเทศบาล ต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง

๔.๑ คต ความเชอ พธกรรมงานศพของชมชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว ๑๑๒ ๔.๒ พธกรรมงานศพในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ๑๒๙ ๔.๓ บทบาทของสปเหรอในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง ๑๔๒ จงหวดล าปาง ๔.๔ คณลกษณะสปเหรอทพงประสงคของประชาชนในเขตเทศบาล ๑๔๘ ต าบลบอแฮว ต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ๔.๕ การสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอ ๑๕๑ ในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ๔.๖ รปแบบการสบสานคต ความเชอ พธกรรมงานศพ ๑๖๐ กบบทบาทสปเหรอของต าบลบอแฮว

บทท ๕ สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ ๑๖๕

๕.๑ สรปผลการวจย ๑๖๕ ๕.๒ อภปรายผลวจย ๑๖๗ ๕.๓ ขอเสนอแนะ ๑๖๙

บรรณานกรม ๑๗๐

ภาคผนวก ๑๗๑

ภาคผนวก ก. หนงสอขอความอนเคราะหตรวจเครองมอเกบขอมลงานวจย ๑๘๐ ภาคผนวก ข. แบบสมภาษณงานวจย ๑๘๔ ภาคผนวก ค. แบบประเมนความสอดคลองเครองมอการวจย ๑๙๘ ภาคผนวก ง. หนงสอหนงสอขอความอนเคราะหเกบขอมลงานวจย ๒๐๒

ประวตผวจย ๒๑๘

ซ

สารบญแผนภม

เรอง หนา

ภาพท ๔.๑ รปแบบการสบสานคต ความเชอ พธกรรมงานศพ ๑๖๐

กบบทบาทสปเหรอของต าบลบอแฮว

ฌ

ค าอธบายสญลกษณและค ายอ

ก. ค ายอชอคมภรพระไตรปฎก

พระวนยปฎก

ค ายอ ชอคมภร ภาษา ว.ภกขน. (ไทย) = วนยปฎก ภกขนวภงค (ภาษาไทย) ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก

ค ายอ ชอคมภร ภาษา ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย) ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย) ส .น. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย นทานวรรค (ภาษาไทย) ส .ข. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย ขนธวารวรรค (ภาษาไทย) อง.ตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาต (ภาษาไทย) อง.ปญจก.(ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต (ภาษาไทย) ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท (ภาษาไทย)

บทท ๑

บทน า

๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา

ความตายเปนเรองททกคนไมสามารถหลกเลยงได เมอมการตายสงทตามมากคอพธกรรมอนจะเกดขนจากความตายทมความส าคญกบส าหรบบคคลทจากโลกนไปหรอคนทยงมชวตอยตองปฏบตเพอใหผทจากไปไดสภพภมทด๑ สวนคนทยงมชวตอยเกดแตความสงบสขรมเยน ในยคกอนประวตศาสตรกไดมการพสจนวา ไดประกอบพธกรรมใหแกรางทไรวญญาณเหลานน ถงแมวาจะเปนสมยหลายพนปผานมาแลว ยงคงมพธกรรมเกยวกบศพของผเสยชวต๒

เรมตงแตประเทศไทย ไดมการใชแผนการพฒนาเศรษฐกจแหงชาตฉบบแรก ในป พ.ศ. ๒๕๐๔ เปนตนมา เกดการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ๓ การเมองสงคมและวฒนธรรมไปอยางรวดเรวและสนเชงซงทางรฐบาลไดมความพยายามทจะปรบปรงวถชวตความเปนอยของคนในสงคมชนบทและหมบานตางๆ ใหดยงขนกวาเดม โดยการน าเทคโนโลยใหมๆเขามาใชเผยแพรเ พอการแพรกระจายทางวฒนธรรม จากวถชวตของคนในสงคมเมองไปสคนในสงคมชนบท โดยสงเหลานนไดสงผลกระทบใหชาวบานมโอกาสไดตดตอสอสารกบโลกภายนอกไดดยงขน และยงสงผลกระทบไปสการปรบปรงเปลยนแปลง ในวถชวตของชาวบานในดานตางๆ หรออาจทจะสามารถกลาวไดวา ท าใหเกดการเปลยนแปลงสภาพทางเศรษฐกจสภาพการเมอง สภาพสงคมและทางวฒนธรรมเกดขนในชมชนชนบท

พธกรรมงานศพเกดการปรบเปลยนจากความเปลยนแปลงขางตน ในปจจบนมความเปลยนแปลงไปจากอดตดานสถานทประกอบพธ ซงเปนผลกระทบมาจากสภาพเศรษฐกจทเปลยนมา

๑ ม. อ. (ไทย) ๓/๑๘๙. ๒ หลวงวจตรวาทการ, ศาสนาสากล เลม ๑, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพลก ส.ธรรมภกด, ๒๕๓๒),

หนา ๓๓ – ๓๕. ๓ นเทศ ตนณะกล, การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร:

ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๑๔.

๒

ใชเมรหรอเตาน ามนแทน ทงหมดลวนเกดจากสภาพเศรษฐกจ และสงคมเปลยนไป จากวถชวตเกษตรกรรมในครวเรอนเปลยนเปนเศรษฐกจแบบอตสาหกรรม ท าใหรปแบบพธกรรมงานศพ ตลอดจนสถานททประกอบพธกรรมไดถกปรบและเปลยนแปลงไป วตถประสงค เปาหมาย รวมไปถงหลกธรรมค าสอนในทางพระพทธศาสนา ทสอดแทรกอยในพธกรรมถกเปลยนแปลงตามไปดวย ในสมยโบราณกาลนน ไดใหหลกการในประกอบพธกรรมงานศพไว๔ เพอเปนอนสรณเตอนความจ าใหแกบคคลผทหลงมวเมาประมาทในชวต ใหพจารณาเหนคณประโยชนอนจะสงผลด แกพระพทธศาสนาและผทถงแกกรรมลงไป กลาวไดวา แมบคคลหนงไดถงแกกรรมไปจากโลกน แตปถชนผยงมชวตอยไมเคยลมเขาเหลานน น าใจทดงามแบบน มใชเกดขนแตเพยงในพวกเราชาวพทธศาสนาเทานน แมในเหลาชนผทนบถอศาสนาอนกมเชนเดยวกนแตมความแตกตางกนในทางเพราะขนบธรรมเนยมและประเพณทแตกตางกนไปจงไดท าใหมความแตกตางกนในดานรปแบบของวธการในการประกอบพธกรรมงานศพทไมเหมอนกน๕

จากแนวคดดงกลาวจะเหนไดวาความเปลยนแปลงในเรองของรปแบบการจดพธกรรมและสถานทท าใหผวจยมความสนใจทจะศกษาการสบสานคตความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอในวฒนธรรมลานนา กระบวนการและผลของความเชอการประกอบพธกรรมงานศพของชาวบานในเขตเทศบาลต าบอแฮว ตลอดจนถงวตถประสงค และเปาหมายของการประกอบพธกรรมทมผลกระทบตอความเชอของชาวบานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว

การศกษาการสบสานคตความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอ และคณลกษณะ ของสปเหรอทพงประสงคครงน จะท าใหไดขอมลเชงลกทจะท าใหทราบคต ความเชอประเพณการประกอบพธกรรมการงานศพของชาวบานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮวทถกตอง รวมถงคณลกษณะของสปเหรอทพงประสงคของประชาชนในพนท ตลอดจนความเปลยนแปลงไปจากเดมของพธกรรมงานศพดงกลาวในเขตเทศบาลต าบอแฮว ทงนเพอน าผลของการวจยไปใชเปนฐานขอมลงานวชาการทางพระพทธศาสนาสบตอไป

๑.๒ ค าถามการวจย ๑.๒.๑ คต ความเชอและพธกรรมงานศพในพระพทธศาสนาเปนอยางไร ๑.๒.๒ ความเชอและพธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนาเปนอยางไร

๔ ธรานนโท (นามแฝง), การตายและพธการท าบญศพ, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพดวงแกว ,

๒๕๔๔), หนา ๙-๑๒. ๕ พหล แกวเขยว, ฌาปนกจ, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพสหธรรมก จ ากด, ๒๕๔๕), หนา ๓๓.

๓

๑.๒.๓ การสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอและคณลกษณะสปเหรอทพงประสงคของประชาชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปางเปนอยางไร

๑.๓ วตถประสงคการวจย ๑.๓.๑ เพอศกษาคต ความเชอและพธกรรมงานศพในพระพทธศาสนา ๑.๓.๒ เพอศกษาความเชอและพธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา ๑.๓.๓ เ พอศกษาการสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหร อ

และคณลกษณะสปเหรอทพงประสงคของประชาชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง

๑.๔ ขอบเขตของการวจย

งานวจยครงนเปนการศกษาเชงคณภาพใชวธการศกษาเอกสารจากเอกสารชนปฐมภมเอกสารทางวชาการพระพทธศาสนา และวธการสมภาษณกลมเปาหมายในพนททท าการศกษาไดแก สปเหรอ พระภกษ และประชาชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง โดยมรายละเอยด ดงน

๑.๔.๑ ขอบเขตดานเอกสาร การศกษาวจยครงน เปนการศกษาจากพระไตรปฎกฉบบภาษาไทย พรอมดวยอรรถกถาทมสวนเกยวของกบความตาย คตความเชอ และพธกรรมเกยวกบงานศพจากพระไตรปฎก เอกสารทางวชาการ ตลอดจนขอมลจากต าราวชาการตางๆทเกยวของ ไดแก ๑) ชนปฐมภม ไดแก พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย ฉบบมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย และคมภรอรรถกถา ๒) ชนทตยภม ไดแก ต าราทางวชาการตางๆ ทเกยวของกบคต ความเชอพธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา และงานวจยทเกยวของ

๑.๔.๒ ขอบเขตดานเนอหา ศกษาคต ความเชอและพธกรรมงานศพในพระพทธศาสนา พธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา และสปเหรอกบการสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพชมชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว โดยการสมภาษณกลมเปาหมายเพอวเคราะห สงเคราะห และสรปรวบรวมเรยบเรยงขอมลทงหมด แลวจงเขยนบรรยายเชงพรรณนา

๑.๔.๓ ขอบเขตพนทและกลมเปาหมาย ผวจยไดเกบขอมลจากกลมเปาหมายจากชาวบานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง จ านวน ๑๑ หมบาน คอ บานบอแฮว-บานสนกลาง บานดงมอนกระทง บานทาลอ บานน าโทง บานทงโคง บานทบหมาก บานปาเหยง บานทาขว บานรองกอก บานมวงแงว บานปายะ โดยศกษาประเดนเกยวกบสปเหรอเพอการสบ

๔

สานคต ความเชอและพธกรรมงานศพชมชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว โดยแบงออกเปน ๕ กลม ทงบรรพชตและคฤหสถ รวมกลมเปาหมายทงสน ๓๖ รป/คน ซงไดมาโดยวธการคดเลอก (Purposive sampling) โดยมรายละเอยดดงน

๑) พระสงฆาธการ ไดแก พระสงฆระดบเจาอาวาส จ านวน ๗ วด ในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว ไดโดยเจาะจง รวมจ านวนทงสน ๗ รป ดงน

๑.๑ พระครวมลนพการ เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๑ เจาอาวาสวดมอนกระทง ๑.๒ พระครสาทรพพฒนกจ เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๒ เจาอาวาสวดบอแฮว ๑.๓ พระครจกรธรรมนญ เจาคณะต าบลบานเออม เขต ๒ เจาอาวาสวดทาลอ ๑.๔ พระครวชย ปญญเปกโข เจาอาวาสวดน าโทง ๑.๕ พระครตาน ปยวณโณ เจาอาวาสวดทงโคง ๑.๖ พระสมบต วชชาธโร รกษาการแทนเจาอาวาสวดมวงแงว ๑.๗ พระเอกชย อคคปญโญ รกษาการแทนเจาอาวาสวดปายะ ๒) กลมมคนายกในทองถน ไดแก บคคลทเคยบวชเรยนสอบไดนกธรรมหรอจบเปรยญ

ธรรมทอยในทองถน จ านวน ๕ คน ๒.๑ พออาจารยหนานค ามล ตบศรบตร มคคนายกวดปาเหยง ๒.๒ พออาจารยหนานค ามล ใจค า มคคนายกวดทบหมาก ๒.๓ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา มคคนายกวดน าโทง ๒.๔ พออาจารยหนานพยนต ค ากาละ มคคนายกวดปายะ ๒.๕ พออาจารยหนานนพวทย เมองงาว มคคนายกวดมวงแงว ๓) กลมผน าในทองถน ไดแก ก านน ๑ คน ตวแทนผน าในทองถน ๕ คน ผใหญบาน ๔

คน ไวยาวจกร ๒ คน คร ๒ คน รวมทงสน ๑๔ คน ๓.๑ ก านนนกร มาตน ก านนต าบลบอแฮว ๓.๒ นายกสมพร วะเท นายกเทศมนตรต าบลบอแฮว ๓.๓ นายสนต ปญวงค รองนายกเทศมนตรต าบลบอแฮว ๓.๔ นายมานะชย หมนฝน รองนายกเทศมนตรต าบลบอแฮว ๓.๕ นายประกจ ชมสทธ นกพฒนาการชมชน (ศาสนพธกรเทศบาลต าบลบอแฮว) ๓.๖ นายไตรภพ ไชยชมภ ผใหญบาน บานบอแฮว ๓.๗ นายธนกฤต วงคชมภ ผใหญบาน บานทาลอ ๓.๘ นายชยกรณ วงคชมภ ผใหญบาน บานน าโทง ๓.๙ นางศภลกษณ สทธจ ผใหญบานบานทบหมาก ๓.๑๐ นายบญญต ปนวงค ไวยาวจกรวดน าโทง

๕

๓.๑๑ นายสมบญ ทพยปลก ไวยาวจกรวดทาลอ ๓.๑๒ นายสถาพร เดชศร ผอ านวยการโรงเรยนอนบาลเทศบาลต าบลบอแฮว ๓.๑๓ นางภาวณ พนตยา ครช านาญการพเศษโรงเรยนวดน าโทง ๔) ปราชญชาวบาน /ผสงอาย จ านวน ๕ คน ไดแก ๔.๑ พออาจารยหนานมงคล มะโนค า ปราชญชาวบาน บานทบหมาก ๔.๒ พออาจารยหนานบญตน ทองวงคบตร ปราชญชาวบาน บานหนองชางเหนอ ๔.๓ คณพอชาญ อนฟ ประธานชมรมผสงอายบานน าโทง ๔.๔ รตท.จรส ทรายสมทร ประธานชมรมผสงอายบานทาลอ ๔.๕ คณพอสมหมาย จะนาศกด ประธานชมรมผสงอายบานทบหมาก ๕) สปเหรอเขตเทศบาลต าบลบอแฮว จ านวน ๕ คน ๕.๑ นายเดชา สราม สปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทง ๕.๒ นายสงกรานต วงคค า สปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง ๕.๓ นายถา ตาสาย สปเหรอประจ าฌาปนสถานวดทาขว ๕.๔ นายจนทร ไชยสาร สปเหรอประจ าฌาปนสถานวดปาเหยง ๕.๕ พอหมน บญเตม อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทงและบานมวง

แงว

๑.๕ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย

การสบสาน หมายถง การสบทอดวฒนธรรมดงเดมตามแบบฉบบของชมชนใหสอดคลองกบสภาพปจจบนเพอใหเกดประโญชนแกวถชวตของชมชน

คตความเชอ หมายถง การเชอในหลกสงสารวฏหรอชวตหลงความตาย จนเปนมลเหตของการจดพธกรรมงานศพ ตามคต ความเชอทถอปฏบตกนมาตามล าดบ เพราะหากปฏบตตอศพอยางถกตองดวงวญญาณของผตายกจะอยเปนสข ไมกลบมารบกวนลกหลาน

พธกรรมงานศพ หมายถง การประกอบพธกรรมตามรปแบบและวธทสบทอดกนมาเกยวกบงานศพของชาวบานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว ตงแตมการตายเกดขนจนกระทงไปจนถงการบรรจอฐ

วฒนธรรม หมายถง ทกสงทกอยางทมนษยสรางขนมาเพอชวยใหมนษยสามารถด ารงอยตอไปได ตามขนบธรรมเนยม ประเพณ เพราะการจะมชวตอยในโลกนไดมนษยจะตองรจกใชประโยชนจากธรรมชาตและจะตองรจกควบคมความประพฤตของมนษยดวยกน

๖

สงสการ หมายถง การน าศพไปเผาทปาชาหรอเมร ถอวาเปนการไปสงดวงวญญาณของผตายใหไปสภพภมทด

สปเหรอ หมายถง ผทท าหนาทเกยวกบการศพตงแตการอาบน าศพจนถงพธการเผาศพ ในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง

เขตเทศบาลต าบลบอแฮว หมายถง เขตของเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง ประกอบไปดวย ๑๗ หมบาน ในการวจยครงน ไดก าหนดพนทศกษาจ านวน ๖ หมบาน คอ บานน าโทง บานรองกอก บานปายะ บานทาลอ บานบอแฮว บานดงมอนกระทงเทานน

๑.๖ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ

๑.๖.๑ เอกสาร/หนงสอ/ต ารา

ความตายเปนเรองทมนษยไมปรารถนาทจะประสบพบเจอ แตในความเปนจรงแลวมนษยไมสามารถทจะหลกเรนวงหนจากความตายไปได เมอมการเกดขน กยอมมความตายเกดขนมาพรอมกน และสงทตามมากคอพธกรรมในการจดงานศพ ในพระไตรปฎกและนกปราชญ ตลอดจนนกวชาการหลายทานไดใหความหมาย ทศนะทเกยวกบความตาย และพธกรรมในงานศพไวดงน

ขททกนกาย ธรรมบท อรรถกถา ไดใหความหมายวา พระพทธศาสนาไดมองความตายเปนเรองธรรมชาต เมอเขาใจความตายกจะไมท าใหไมกลวตาย และสามารถน าเอาความตายทประสบพบเจอมาประยกตใชในการเขาถงแกนแทของสจธรรมของชวต ในสวนของพระไตรปฎกมการสอนเกยวกบความตาย เชน เปรยบความตายเหมอนนายโคบาล วา คนทก าลงเลยงโคใชทอนไมในการตอนฝงโคไปยงทหากน ฉนใด ความแกและความตายกไลตอนอายของมนษยไปเปรยบเสมอนการตอนฝงโค ฉนนน พระพทธเจาทรงสอนใหระลกถงความตายเสมอ เชน สอนธดาของชางทอหกใหเหนถงกรรมฐาน ระลกถงความตายเปนอารมณ ทรงสอนอสภ กรรมฐานแกภกษทงหลายใหใชการก าหนดอสภะเปนอารมณ๖

มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก ไดอธบายการตายไววา การตาย หรอ มรณ หมายถง ความสนสดของชวตหรอชวตทหมดลมหายใจ การตาย คอการทขนธ ๕ แตกสลาย การทอดทงรางกาย ความขาดสญแหงชวตอนทรย การทชวตสญสน ความสนไป ความเสอมไป ความแตกแหงขนธ การท าลายไป ความไมเทยง ความหายไปแหงธรรมเหลานน อนใด นเรยกวา มรณะ ทปรากฏใน

พระสตตนตปฎกวา พระสารบตรไดกลาวถงการตายไววา “ผตายไมวาจะเปนมนษยหรอสตวทงหลาย

๖ ข.ธ.อ. (ไทย) ๖/๓๙–๔๑.

๗

ลวนมทงกายสงขารคอ ลมหายใจเขาออกกดบไป วจสงขาร ไดแก วตก วจาร คอความตรกความตรองกดบไปและจตสงขาร คอสญญาและเวทนา คอความก าหนดไดความรได และอายกหมดสนไป ไออน

คอไฟทเกดแกกรรมกสงบ อนทรย ไดแก ตา ห จมกลน กาย กแตกท าลายไป”๗

ศรเลา เกษพรหม กลาวในหนงสอประเพณชวตคนเมองเกยวกบความตายวา ความตาย ในลานนาแบงออกเปน ๒ อยาง คอ การตายดกบการตายราย การตายดคอการถงแกกรรมเพราะหมดอายขย หรอการสนชพลงเพราะหมดเวรหมดกรรม หากเปนบคคลทมอายมากจงถกเรยกวา ตายดวยโรคชรา การปวยดวยการเจบไขไดปวยตางๆ ซงเรยกวาการตายด ซงจะประกอบพธตามประเพณทกอยาง ตางจากการตายราย คอการตายดวยอบตเหต ตายดวยเหตการณทไมสมควรตาย การประกอบพธกรรมตางๆ กจะตดออกไปไมครบเหมอนกบคนตายด

แตในปจจบนไมวาจะเปนการตายดหรอตายรายหรอทเรยกวาตายโหง การประกอบพธตงศพบ าเพญกศล การจงศพการลากใชวธเดยวกน ไมไดแบงแยกเหมอนการตายในอดต เพราะดวยกาลเวลาและการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมหลายๆอยาง การตายเปนเรองทใหญในดานพธกรรม ตลอดจนเปนภาระทมากมายของลกหลานรวมไปถงญาตพนองทอยขางหลงทตองใชเงนมากในการจดงานศพจงมค ากลาววา “ตายวายตวย” ผทมขาวของเงนทองลกหลานจะตองไปกหนยมสนเขามาจดงานการตายถอวาการตายเปนเรองใหญมาก และมพธกรรมทเปนขนเปนตอน๘

ปราณ วงศเทศ ไดกลาวถงพธกรรมงานศพในประเทศไทยวา ความตายท าใหเกดถงความเปลยนแปลงความสมพนธของคนในสงคมตลอดถงสงผลตอกจกรรมทางเศรษฐกจ ความรสกของสมาชกในสงคม และความเชอมโยงระหวางความเชอของมนษยกบวญญาณของผตาย โดยอาศยพธกรรมเปนสอตดตอความสมพนธกนในสวนของพธกรรมศพนน ไดกลาวถงหลกฐานทางโบราณคดทท าใหทราบถงความเชอในเรองวญญาณหลงความตายของมนษยในดนแดนทเปนประเทศไทยในสมยกอนประวตศาสตร เชน การพบเปลอกหอยเครองเซนในหลมศพบางศพกเครองประดบและเครองใชทแตกตางไปจากศพอน เพราะสงเหลาน แสดงใหทราบถงความแตกตางจากศพอน สงเหลานท าใหทราบถงความแตกตางในฐานะของคนตายในชมชนนนดวย และยงไดกลาวถงขนตองพธกรรมศพในปจจบนตงแตการบอกหนทางใหแกคนปวยใกลตาย พธอาบน าศพการตงศพบ าเพญกศลจนกระทงถงพธเผาและพธเกบเถากระดก๙

๗ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๕๖-๔๕๗/๔๙๔-๔๙๕. ๘ ศรเลา เกษพรหม, ประเพณชวตคนเมอง, (เชยงใหม: โรงพมพนพบรเชยงใหม, ๒๕๔๔), หนา ๙๑. ๙ ปราณ วงษเทศ, พธกรรมทเกยวกบการตายในประเทศไทย, (กรงเทพฯ: บรษทอมรนทรพรนตง

กรปจ ากด, ๒๕๓๔), หนา ๔๕.

๘

พทธทาสภกข ไดจ าแนกความความตายเอาไวในหนงสอเรอง“ปรญญาจากสวนโมกข” โดยแบงออกเปน ๒ ประเภท เปรยบเทยบความตายเหมอนกบ “หนามยอกกเอาหนามบง” คอ

๑) ความตายทางภาษาคนเหมอนกบหนามยอก หมายถง การตายทางรางกายน เมอคนหมดลมหายใจ ไมสามารถเคลอนไหวได เพราะรางกายโดยรวมทงหมดระบบทงหมดไมท างานการแตกดบของรางกายแลวเขาโลงน าไปเผาน าไปฝงเรยกวา เปนการตาย ทางภาษาคนหรอเปนการตายภาษารปธรรม

๒) ความตายทางภาษาธรรมเหมอนกบเครองบงหนาม หมายถง ความสลายแหงความรสก ทกลาวมาแลวคอความรสกทเกดขนวา ตวฉนกคอตวฉน ตวกกเปนตวกนนแหละมนสลายลงไปนเรยกวาความตายในภาษาธรรมะหรอความตายของความโงความตายของความยดมนวาตวก วาของก ใหความโงมนตายไปเสยใหความยดมนถอมนมนตายไปเสยใหตวกตายไปเสย๑๐

พระอรยานวตร เขมจารเถระ ไดกลาวไวในหนงสอเรอง “คตความเชอของชาวอสาน” วา เมอมความกลวตออนตรายเกดขน จงเกดมกงวลในความปลอดภยในชวตเปนเหตใหเกดความเชอเรองผสาง นางไมเทวดา มการบชาออนวอน เพอหวงใหชวยปองกนรกษาใหเกดความปลอดภย การออนวอนบชาเจาปาเจาเขา ซงเชอกนวา มเทวดาอยทวไป หวงเพอจะใหคมครองและรกษาชวต ของตนเพอความอยรอดแหงชวตจงเกดคตความเชอ เพอพนภยอนตรายจงเกดคตความนบถอ เพอความเปนอยสบายจงเกดคตความเลอมใส๑๑

มณ พยอมยงค กลาวถงในงานเทศกาลประเพณพธกรรมของลานนาไทยอยางละเอยดถถวน ท าใหผอานมองเหนเปนรปธรรมในสวนของพธกรรมงานศพนนไดกลาวถง ปอยลากหรอปอยลอหรอปอยขาวสงฆ โดยเปรยบเทยบกบพธกงเตกของจน

นอกจากนยงไดกลาวถงพธกรรมงานศพในตอนวาดวยประเพณ “เฮอนเยน” (งานศพ) อกผเขยนไดสอดแทรกความคดแยกไวเปนขอๆงายตอการอานและยงไดใหความหมายภาษาพนบานตลอดจนถงทมาของค านนไวอยางละเอยด และไดสรปพธกรรมงานศพทควรยดถอเปนประเพณไว

๑๐ พทธทาสภกข, ปรญญาจากสวนโมกข, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพธรรมสภา, ม.ป.ป), หนา

๑๑. ๑๑ พระอรยานวตร เขมจารเถระ, คตความเชอของชาวอสาน, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร:

ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๖), หนา ๕.

๙

หลายประการโดยเฉพาะเหตผลของชาวลานนาทไมนยมสรางสสานปาชาไวในวดซงคลายกบสมยพทธกาล ทมสสานปาชาไวนอกวดเหมอนกน๑๒

ชนดา สถตวงศ กลาวไวในหนงสอ “อนสรณงานพระราชทานเพลงศพพระครการณยธรรมนวาส” ถงพธกรรม “ปอยลอ” เปนค าทไมคอยคนห แตมความหมายเหมอนกบค าวา “งานศพ” ทเราเขาใจกน พธปอยลอเปนงานศพของพระสงฆผเปนพระมหาเถระทไดรบความเคารพนบถอ และเปนประเพณนยมทจะจดงานศพใหพระมหาเถระอยางยงใหญสมกบคณงามความดททานไดสงสมมา โดยสอความหมายแหงความสจธรรมผานค าสอนทผกพนกนระหวางความตาย ความเชอ ความเคารพรกไปสความงามทผสมผสานกนไดอยางลงตวไปสการนอมสงสะการ(สกการะ) บชาแกผวายชนมน าไปสปราสาทพญานกหสดลงคอนเปนทมาของประเพณปอยลอ จนกอเกดเปนเอกลกษณประจ าถน และเปนมรดกภมปญญาแกลกหลาน๑๓

บรนทร ค ากองแกว กลาวไวในหนงสอพธการศพ วา “มประเพณการเผาศพท นาสนใจอยางหนงของชาวอสาน ขนบธรรมเนยมของชาวอสานเมอเจาเมอง หรอพระสงฆผใหญทเปนทเคารพนบถอ ถงแกกรรมหรอมรณภาพลงไป มกจะจดงานศพใหใหญโตมาก สรางเมรเปนรปนกหสดลงคน าเอาศพตงขนบนหลงนก มมหรสพ ๗ วน ๗ คน แลวจงเผาทงศพทงนกพรอมกน เชนเดยวกบท พระอเทน กระท ากบพระมารดาในอดต การเผาศพแบบน เปนงานใหญเปนการใหเกยรตสงสดเทาทชาวบานจะใหได เจาภาพงานนกคอชาวบานชาวเมอง ประเพณเผาศพของคนไทยนน แมจะมจดมงหมายเดยวกนแตพธกรรมจะแตกตางกนไป เชน การจดงานศพของชาวภาคใต ผไปร วมงานตองหาฟนคนละ ๑-๒ ทอน ไปรวมงานดวย ซงเปนพธกรรมและธรรมเนยมดงเดมทปฏบตกนมานานธรรมเนยมนเปลยนไปมาก เนองจากกองฟอนหรอทเผาศพเปลยนมาเปนเมร ไมใชปาชาอยางแตกอน โดยค านงถงความสะดวกเปนหลก แมการตงศพทเคยตงทบานอยางเดยว ปจจบนมการตงทวด เปนธรรมเนยมใหมเกดขนพรอมกบการมเมรถาวรหรอเรยกวา ฌาปนสถาน โดยเฉพาะอยางยงเปนวดในเมอง เชน ในกรงเทพมหานคร คนแทบจะไมรจกค าวาปาชากนแลว”๑๔

พหล แกวเขยว กลาวไวในหนงสอฌาปนกจ วา“วนทจะท าการประชมเพลงศพนนโบราณนยมวา ขางขนใหเผาวนค ขางแรมใหเผาวนค หามเผาวนศกร ถามรณะในวนเสารกหามเผาวน

๑๒ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเมองลานนาไทย, พมพครงท ๑, (เชยงใหม: ส.ทรพยการพมพ,

๒๕๒๙), หนา ๒๓. ๑๓ ชนดา สถตวงศ, อนสรณงานพระราชทานเพลงศพพระครการณยธรรมนวาส , (ขอนแกน:

ขอนแกนการพมพ, ๒๕๔๘), หนา ๓๘. ๑๔ บรนทร ค ากองแกว, พธการศพ, (กรงเทพมหานคร: หจก. มณฑลการพมพ, ๒๕๔๖), หนา ๔.

๑๐

องคาร โดยในนขางขนวนค ขางแรมวนคเปนวนคนเผาผ ขางขนวนคขางแรมวนคเปนวนผเผาคนการถอสบมานน บางแหงกไดผลดบางแหงกไดผลไมดดวย เหตนสนทรภกวเอกของไทยไดกลาวไววา ถอต ารานกขมกกรอบ ปจจบนจงเนนทความสะดวกของเจาภาพเปนส าคญ”๑๕

เสฐยร โกเศศ ไดกลาวไวในหนงสอ “ความตาย” วาความตายเปนสงทคนเปนไมสามารถยอมรบได การจ ายอมรบสภาพโดยมอาจปฏเสธหรอหลกเลยงไดนน เปนสจจะธรรมและเปนความเจบปวดอยางหนงของมนษยคอ “ความตายเปนความลกลบเกยวกบคนเปน คนทยงมชวตเคยพบเจอ เมอตองมาพลดพรากตายจากไป กเกดความอาลยและใจหาย สวนความกลวทวากคอกลวความตาย”๑๖

๑.๖.๒ งานวจยทเกยวของ

พระชาญชย ชยเมธ (ค าวชย) ไดศกษาเรอง “บทบาทของสปเหรอทมตอพธ งานศพ: กรณศกษาในเขตเทศบาลต าบลหลวงใต อ าเภองาว จงหวดล าปาง” พบวาสปเหรอไดถกก าหนดบทบาทหนาทใหเปนผจดการศพ โดยไดรบการยอมรบตามมตของชมชน ทงนเปนการสบทอดบทบาทหนาทจากรนสรนในตระกลสปเหรอและการเรยนรจากครอาจารยใหมบทบาทหนาทส าคญเกยวกบประเพณการตายของชมชนทสามารถสบสานระเบยบพธ ขนตอน กรรมวธการจดการศพ ขอหามและขอปฏบต คตความเชอเกยวกบไสยศาสตรทเปนอตตลกษณของสปเหรอ และความเชอพนฐานเกยวกบประเพณการตายของชาวลานนาทมการกลาวขานสบทอดกนมาจนถงปจจบน อนมความสมพนธตอความรสก ทศนคต และวถประชาสปเหรอมบทบาทส าคญตอการจดการพธศพใหเรยบรอย และถกตองเปนไปตามประเพณนยมของทองถน เปนผรมความเชยวชาญเฉพาะบคคล เปนทปรากฏแกสายตาของประชาชนท าใหเปนทยอมรบในศกยภาพและบทบาทหนาทของสปเหรอ ในภาพลกษณของผทมความส าคญตอการจดการพธศพใหเปนไปตามความคาดหวงของคนในชมชน ทงน อตตลกษณตวตนทแสดงออกตอการเครงครดในระเบยบขอหาม ขอควรปฏบต และการใชคาถาอาคมในการประกอบพธกรรม บทบาทของสปเหรอทส าคญตงแตการใหค าแนะน าและปฏบตเกยวกบการอาบน าศพ การแตงตวศพ การมดตราสง การตงศพ การรกษาความเชอบางประการเกยวกบการน าศพออกจากบาน การเผาศพหรอการปลงศพ ความเชอเกยวกบการทงเบย ใหตากล ยายกลา การน าน ามะพราวลางหนาศพ การแปรรป และการเกบอฐ

๑๕ พหล แกวเขยว, ฌาปนกจ, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพดวงแกว, ๒๕๔๕), หนา ๓๓-๓๕. ๑๖ เสถยร โกเศศ, ความตาย, พมพครงท ๒, (กรงเทพฯ: ส านกพมพแมค าผาง, ๒๕๓๒), หนา ๑๘.

๑๑

การพฒนาภาพลกษณบทบาทของสปเหรอใหเปนทประจกษ ซงตองแสดงแบบอยางแหงความประพฤตปฏบตตนอยในศลธรรม การมเครองแตงกายทสอใหเหนถงอตตลกษณตวตนของสปเหรอ การพฒนาองคความรอยางลกซง และระดบความช านาญในการจดการพธศพอยางมออาชพ และการเปนผใหการศกษาเกยวกบคตธรรม ค าสอน ปรศนาธรรมเนองในงานศพ และสอดประสานกบความเชอทองถนตามประเพณทเชอมโยงกบวถชวตและการด ารงชพดวยความไมประมาท ตลอดจนการยดถอปฏบตตามระเบยบพธ รปแบบ และขนตอนพธการจดการศพทเปนประเพณนยมของทองถนทสบทอดมาอยางเครงครดน าไปสการสรางศรทธา และความเชอมนตอการธ ารงรกษาบทบาทหนาทของสปเหรอทมสวนส าคญตอการด ารงอยทางวฒนธรรมทองถน๑๗

อภธาน สมใจ ไดกลาวไวในหนงสอ “ปราสาทนกหสดลงคสไมศพ” วา ประเพณปอยลอ ในลานนาเปนงานทมเอกลกษณเฉพาะตว โดยทศษยานศษยรวมกนจดงานใหพระมหาเถระแลวยงเปนการสงเสรมใหเกดการสบทอดศลปวฒนธรรมลานนาทเรยกวา“ปราสาทนกหสดลงค” เพอใช ในพธ ยงมการจดชดประทดดอกไมไฟ การแสดงพนบานลานนาการแสดงดนตรปพาทยแบบพนเมองการประดษฐเครองสกการะตางๆเปนตน พธปอยลอจงเปนเรองใหญทตองการความร เพอเตมแตงความรสกนกคด สวนพธเกยวกบการท าศพและพธกรรมทเกยวกบชวตมนษยทตาย ไปรวมทง องคความรความเชอทซอนอยเบองหลงพธกรรมปอยลอนนเปนเอกลกษณทางวฒนธรรมเฉพาะถน ในชมชนลานนาทไดพฒนาการสงสมกนมาควรคาแกการศกษาคนควาเปนอยางยง๑๘

พระอธการพพฒนพงษ ฐานวฑโฒ (ใจกวาง) ไดศกษาเรอง “ศกษาความเปลยนแปลงการจดงานศพของชาวพทธ: กรณศกษาบานหมน ต าบลนาปรง อ าเภอปง จงหวดพะเยา” พบวา

สมยพทธกาลเปนการจดพธศพแบบเรยบงาย ขนตอนการจดพธศพมนอยเนนทการสกการะศพดวยของหอมมการท าบญอทศกศลใหผลวงลบ และมการละเลนตามความเหมาะสมโดยมากเกบศพไวไมเกน ๗ วน และใชการเผาศพเปนทสดเฉพาะพธถวายพระเพลงพระบรมศพของของพระพทธเจาเทานนทจดอยางมแบบแผนสวนพธศพชาวบานทวไปไมปรากฏรปแบบชดเจน ในสวนการจดพธศพของชาวพทธในลานนานนแบงออกเปน ๓ ประเภทคอ การจดศพเจานายชนสงพระสงฆและสามญชน โดยงานศพเจานายและพระสงฆมการเตรยมการระยะยาว และจดพธอยางยงใหญถอเปนงานส าคญแตพธศพของชาวบานเปนไปอยางเรยบงาย และเรงดวน

๑๗ พระชาญชย ชยเมธ (ค าวชย),“บทบาทของสปเหรอทมตอพธงานศพกรณศกษาในเขตเทศบาล

ต าบลหลวงใต อ าเภองาว จงหวดล าปาง”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), บทคดยอ.

๑๘ อภธาน สมใจ, ปราสาทนกหสดลงคสไมศพ, (เชยงใหม: กลางเวยงการพมพ, ๒๕๔๑), หนา ๑๕๓.

๑๒

พธกรรมการจดงานศพของบานหมนตงแตอดตจนถงปจจบนผลการศกษาวจยพบวา มรปแบบพธกรรมทคงเดมและทเปลยนแปลงไปกลาวคอ รปแบบและพธกรรมกอนตายยงถอปฏบตอยแตส าหรบพธกรรมหลงการตายสวนใหญเปลยนแปลงไปโดยพบวา พธกรรมทางพระพทธศาสนายงคงเนอหาสาระเดมแตไดเปลยนการปฏบตใหถกตองตามระเบยบศาสนพธมากขนสวนรปแบบ และพธกรรมของชาวบานถกกระบวนการขดเกลาทางสงคมจดใหมระเบยบแบบแผนใหเปนมาตรฐานอยางเดยวกน

จากการวเคราะหความเปลยนแปลงการจดพธศพบานหมน พบวา มสาเหตมาจากการทคนในชมชมเหนแกประโยชนสวนตวมากขนวถชวตทเปล ยนแปลงไปท าใหเกดคานยมแบบใหมทค านงถงความสะดวกสบายมากกวาความสามคคสวนในระดบชมชนกมระบบการรวมกลมเพอการจดสรรผลประโยชนจากการตายท าใหเกดเงนทนหมนเวยนประกอบกบระบบการศกษาทเจรญขนของพระสงฆรวมทงบทบาทของผน าชมชนอนมปจจยทางการเมองเปนเบองหลง และคานยมของเจาภาพงานศพทตองการความทดเทยมกบผอนจงสงผลตอความเปลยนแปลงทหลากหลายตามประสบการณทไดรบมาของผทมหนาทชน าชมชน นอกจากนยงมปจจยภายนอกทเกดจากการแลกเปลยนวฒนธรรมตางทองถน และดวยกระแสของโลกยคทนนยมทท าใหเกดระบบเศรษฐกจแบบตวแทนลวนแตเปนสาเหตท าใหเกดความเปลยนแปลงการจดพธศพในบานหมนทงสน๑๙

พระอธการเดนชย ภรปญโญ (น ารงเรอง) ไดศกษาวเคราะหประวตความเปนมา ประเพณและพธกรรม เกยวกบวญญาณ ภตผของชนชาตพนธบซ บานดอยชมภ หมท ๗ ต าบลโปงแพร อ าเภอแมลาว จงหวดเชยงราย พบวา วาพธกรรมเกยวกบการสงวญญาณของผทจากไปใหไปสภพทมแตความสงบสขดนแดน ทชาวอสานเชอวามความสงบสขก คอ สวรรคจากความเชอทวาถาไดท าบญใหผตายแลวผตายจะไปมสขอยบนสวรรคนาจะสงผลมายงญาตพนองทอยขางหลง คอชวยใหคลายทกขโศก จากการจากไปของญาตทเสยชวต ถงแมเขาจะจากไปแตกไปพบกบความสขอยบนสวรรค ซงเปนดนแดนทมแตความสขสงบสบาย แมผตายจะตายไปนานแลวกตาม ชาวอสานกยงมความเอออาทร ตอผตาย คอยงมพธกรรมในฮตเดอนเกา การท าบญขาวประดบดนเพอเปนการอทศ

๑๙ พระอธการพพฒนพงษ ฐานวฑโฒ (ใจกวาง),“ศกษาความเปลยนแปลงการจดงานศพของชาวพทธ:

กรณศกษาบานหมน ต าบลนาปรง อ าเภอปง จงหวดพะเยา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), บทคดยอ.

๑๓

สวนกศลใหแกญาตพนองทลวงลบ ไปแลวใหยงคงไดรบความสขอยบนสวรรคโดยเชอวาผผตายสามารถทจะรบเอาสวนบญนได๒๐

พระครกลยาณธรรมโฆษ (รง กลยาโณ) ไดศกษาเรอง “การศกษาคตธรรมจากประเพณ งานศพ: กรณศกษาชมชน ต าบลตรวจ อ าเภอศรณรงค จงหวดสรนทร” ผลการศกษาพบวา

ความตายหมายถง การจบของชวตสนใจ หรอสนสภาพของการมชวต พระพทธศาสนา ใหพจารณาความตายเปนเรองปกตธรรมดาของชวตแตสาระแหงการตายสามารถน ามาสรางสงดงามน ามาเปนเครองเตอนสตไมใหประมาทมวเมาในวยในชวตเปนอปกรณในการสอนธรรมและปฏบตธรรมบ าเพญเพยรใหบรรลมรรคผลตอไปสวนประเพณการจดงานศพทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนานน สมยพทธกาลจดพธกรรมเกยวกบการตายเฉพาะบคคลส าคญ เชน พระพทธเจาพระพทธบดาและพระพทธสาวกบางรป สวนบคคลทวไปไมปรากฏวามพธกรรมดานน แตมการจดการเกยวกบศพอยางเรยบงายโดยการเผา การฝง การทงศพใหเปนอาหารของสตว การน าศพลอยแมน า ผลจากการศกษาประเพณการจดงานศพในชมชนต าบลตรวจพบวา ชมชนต าบลตรวจเปนชมชนชาวกวยหรอสวยมขอปฏบต เมอมคนปวยใกลตายมประเพณการปฏบตตอศพมประเพณการปฏบตในการสวดศพมประเพณการบวชหนาศพ และการจงศพมประเพณการปฏบตในการเผาศพและมประเพณการเกบอฐ และท าบญอทศใหแกผตายเปนลกษณะเฉพาะของตนเองปจจบนประเพณการจดงานศพของชมชนมการเปลยนแปลงไปจากเดมบางอยาง เชน แตเดมนนมกนยมฝงศพไวกอนแตปจจบนเมอตายแลวมกนยมท าบญฌาปนกจคอเผาใหแลวเสรจซงแตละชมชนกจดงานศพตามฐานะของเจาภาพแตในขนตอนพธการตางๆ ชมชนกยงยดถอเอาประเพณ และขอปฏบตทท าสบๆ ตอกนมา

ตามความเชอดงเดมและความเชอทางพระพทธศาสนา โดยมจดมงหมายเพอท าบญอทศสวนกศลใหแกผตายผลจากการศกษาวเคราะหคตธรรมจากประเพณงานศพในชมชนต าบลตรวจพบวาประเพณการจดงานศพสะทอนคณคาของชวต คตธรรมตางๆทพบในการจดพธกรรมเกยวกบงานศพดงนขอปฏบตเมอมคนปวยใกลตายไดคตธรรม คอ การมสตไมหลงตายไมตงอยในความประมาทเหนสจธรรมในขนธ ๕ ประเพณการปฏบตตอศพไดคตธรรมคอ ความกตญญกตเวทความเคารพนบถอหลกไตรลกษณคอ อนจจง ทกขง อนตตา

๒๐ พระอธการเดนชย ภรปญโญ (น ารงเรอง), “การศกษาวเคราะหประวตความเปนมา ประเพณและ

พธกรรมเกยวกบวญญาณ ภตผของชนชาตพนธบซ บานดอยชมภ หมท ๗ ต าบลโปงแพร อ าเภอแมลาว จงหวดเชยงราย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๕๓), บทคดยอ.

๑๔

ประเพณการสวดศพไดคตธรรมคอ การอทศสวนกศลการมน าใจตอกน ประเพณการบวชหนาศพและจงศพไดคตธรรมคอ ความกตญญรคณ การสรางอรยทรพยคอ คณความดตางๆประเพณการเผาศพไดคตธรรมคอ สจธรรมของชวตไดแก อนจจง ทกขง อนตตา ความไมประมาทในชวต ความเคารพนบถอตอกนและประเพณการเกบอฐการท าบญอทศใหแกผตายใหคตธรรมดานความกตญญกตเวทความส านกในบญคณตอกนและการเกดใหมในโลกหนาดวยอาศยอ านาจของบญกศล ทท าอทศใหแกผตายนนจะท าใหผตายไดไปเกดในภพภมทดในโลกหนาตอไป๒๑

พระมหาสพร รกขตธมโม (ปวงกลาง) ไดศกษาเรอง “ศกษาวเคราะหการเผชญความตายอยางสงบตามหลกมรณสตในพระพทธศาสนาเถรวาท” ผลการศกษาพบวา ความตายกคอความดบหรออาการดบของขนธ ๕ หรอกายกบจต ประเภทของการตายม ๒ คอกาลมรณะ หมายถงการตายเมอถงเวลาถงทตาย และอกาลมรณะ หมายถงการตายเมอยงไมถงเวลา สวนสาเหตการตาย ในลกษณะตางๆของบคคลและสตวทงหลายนน พบวาดวยอ านาจของผลกศลกรรมและอกศลกรรม ของแตละบคคลสวนวธการเจรญมรณสตโดยงายคอ การพจารณาทกเวลาทกลมหายใจวาเราตองตายเปนแนสามารถเจรญไดทกวน และในโอกาสใดกไดซงมนษยมทาททปฏบตตอความตายเปน ๓ ระดบดวยกนคอ

๑. บคคลทวไปกจะระลกนกถงความตายดวยความหวาดหวนพรนกลวตอความตาย ๒. บคคลผมการศกษากจะระลกถงความตายโดยเปนเครองเตอนใจไมใหประมาทให

รบเรงประกอบคณงามความด ๓. บคคลผมปญญาคอใหรเทาทนความตายเปนอยดวยปญญากระท าการไปตามเหตผล

การพจารณามรณสตเปนวธพจารณาใหเหนความจรงในชวตทง ๕ ประการนคอ ความแกความเจบ ความชรา ความตาย ความพลดพรากและมกรรมเปนเครองก าหนดชวตของคนและสตวยอมมกบทกชวตการปฏบตมรณสตเปนประโยชนในการพฒนาจตคอ การไมหลงตายคนทวไป เมอนาทสดทายของชวตมาถงมกสญเสยการควบคมตวเอง เมอสญเสยการควบคมตวเองกจงดบจตไปโดยขาดสตหรอโดยภาวะจตทเศราหมองทรนทรายเปนทกขมหวงกงวลปนไปกบจตดวงสดทายจตทดบไป โดยขาดสตนนไมอาจรบประกนภพใหมไดวาจะไปบงเกดในสคตภพการเผชญความตายตามหลกมรณสตนน ถอวาไดเตรยมตวกอนตายคอ เอาสตนอมระลกถงความตายอนมแกตน และคนอนใหตงมนอยกบคณความดใหด ารงชวตดวยสตปญญาซงเปนจตใจทมพลงดบความเรารอนหวาดกลวนานาประการ

๒๑ พระครกลยาณธรรมโฆษ (รง กลยาโณ),“การศกษาคตธรรมจากประเพณงานศพ: กรณศกษาชมชน

ต าบลตรวจ อ าเภอศรณรงค จงหวดสรนทร”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๗), บทคดยอ.

๑๕

ไดจตใจทไมตกอยในอ านาจของกเลสฝายต า ยอมเปนจตใจทสะอาดบรสทธหลดพนจากบวงหมมารสามารถดบกเลสไดมสตรเทาทนไมหวาดหวนตอความตายอยางสงบท าใหมความสขในชวตประจ าวนได๒๒

พระครกนตธรรมาภวฒน (คมบวลา) ไดศกษาเรอง “ศกษาประเพณความเชอประเพณฌาปนกจของชาวบานขอนแกนเหนอ ต าบลขอนแกน อ าเภอเมอง จงหวดรอยเอด” ผลการศกษาพบวา ความเชอเกยวกบประเพณฌาปนกจศพในอดต หากเปนการฌาปนกจในอนเดยนยมน าไปเผา ทรมฝงแมน าคงคาแลวลอยองคาร เพราะเชอวาเปนการลางบาป และแมน าคงคาชวยใหไปสสวรรคได สวนพธฌาปนกจแบบพทธในสมยพทธกาลนยมเผาแลวบรรจอฐธาตของบคคลทควรบชาไวในสถป เพอใหเกดบญแกผสกการะบชา

รปแบบและล าดบขนตอนพธฌาปนกจศพของชาวอสานในอดตและปจจบนมความใกลเคยงกน มบางขนตอนเทานนทแตกตางกนและเมอใชเมรแทนกองฟอน พธเกยวเนองกบกองฟอน เชน การโยนผา วางไมขมเหง เปนตน ไมมในปจจบน ส าหรบบานขอนแกนเหนอ เมอมคนตายในหมบาน ญาตพนองกจะแจงขาวใหญาตๆและชาวบานไดทราบขาว ญาตพนองและชาวบานกจะมาชวยกนจดงาน จะตงศพบ าเพญกศลไวทบานหรอทวดแลวแตความสะดวก หลงจากนนกอาบน าศพ แตงตวศพ ดอยศพ และบรรจศพลงหบศพ แลวจดบ าเพญกศลตามประเพณ ตอนเยนนมนตพระมาสวดมาตกาหรอสวดพระอภธรรมแลวจงงนเฮอนด นยมตงศพบ าเพญกศล ๓ วน เมอถงวนฌาปนกจ กเคลอนศพไปเผาทเมรตงอยในวด ความเปลยนแปลงดานวฒนธรรมประเพณเกดจากความเปลยนแปลงดานเศรษฐกจ เทคโนโลยและรบประเพณของชาตตะวนตกและของภาคกลางเขามาจากการสมภาษณพบวา ดานเศรษฐกจ มความสนเปลองมากกวาสมยกอน เชน การซอโลงศพ/บ าร งวด การจางเครองเสยง เปนตน ดานเทคโนโลย ปจจบนใชเมรเผาศพแทนกองฟอน การใชรถยนตแทนคนหาม การใชโลงเยนแทนโลงศพไมหรอแคร เปนตน ดานสงคม มการชวยเหลอกนนอยลง เพราะสงของทจ าเปนในงานศพสามารถซอหาไดตามตลาด ไมตองรวมมอรวมใจกนท าเหมอนในอดต ดานคณธรรมจรยธรรม ไมมขนตอนพธกรรมหลายอยางเหมอนในอดต บางอยางกเปนเหตใหคนขาดคณธรรม เชน การเลนการพนนในงานงนเฮอนด ดานสภาพแวดลอม ความเปลยนแปลงและเกดผล

๒๒ พระมหาสพร รกขตธมโม (ปวงกลาง), “ศกษาวเคราะหการเผชญความตายอยางสงบตามหลก

มรณสตในพระพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต , (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๗), บทคดยอ.

๑๖

กระทบตอสขภาพ เชน ปญหาขยะ ซงเกดจากการใชโฟมท าพวงหรด สงเหลานจะกอให เกดมลพษภาวะ๒๓

พระมหาจรญ จตตส วโร (กนธมา) ไดศกษาเรอง “การศกษาแนวคดความเชอเชงวฒนธรรมในการสรางปราสาทศพของชาวพทธลานนา” พบวา ชาวอนเดยสมยพทธกาลไดจดพธกรรมงานศพ ๒ ลกษณะคอการเผาศพและการทงศพ สวนความเชอเกยวกบพธกรรมงานศพของชาวพทธลานนาพบวา พธการจดงานศพของชาวพทธลานนานนมการจดการศพ ๒ ประเภท คอ

๑) ศพของบคคลทตายดคอตายตามปกตธรรมดาจะมการจดการศพดวยวธการเผา โดยมขนตอนพธกรรมอยางพถพถน

๒) บคคลทตายราย (ตายโหง) มการจดพธศพดวยการฝงและไมมพธกรรมทางศาสนา ตามขนตอนเหมอนงานศพของคนตายด

ประวตความเปนมาของการสรางปราสาทศพของชาวพทธลานนาพบวา ปราสาทศพเกดขนจากความเชอของคนเราซงเกดจากความเชอทมาจากศาสนาพทธและศาสนาพราหมณคอเรองเขาพระสเมรอนเปนแกนกลางของจกรวาล ซงเปนความเช อของศาสนาพราหมณสวนในทางพระพทธศาสนาจะเปนเรองพธกรรมของสงฆส าหรบการท าปราสาทศพไมมหลกฐานทชดเจนวาเรมท าขนเมอใด แตหลกฐานเกาแกจากพงศาวดารโยนกพบวา การใชวมานหรอบษบกซงเปนตนแบบของปราสาทศพในปจจบนมขนปลายสมยราชวงศมงรายครองเมองเชยงใหมแนวคดเชงวฒนธรรมในการสรางปราสาทศพของชาวพทธลานนาพบวา จากเดมงานศพเปนของญาตมตรหมบาน และชมชนทงหมดกลายเปนงานศพของธรกจขายโลงขายปราสาทศพขายพวงหรด ธรกจของกลมฌาปนกจสงเคราะหและกจกรรมซอขายการจดการพธกรรมพฒนาการงานศพของชาวลานนา ในสงคมสมยใหมโดยทวไปแลวยงคงมแนวโนมการพฒนารปแบบการทาทายการประชนขนแขงการยอสวนและการไมกลาปฏเสธบรรทดฐานหรอประเพณเดมอนเปนลกษณะคานยมการใชปราสาทศพและลากปราสาทศพในการท าพธปลงศพอยรวมทงยงมการตานตบหรอทานเฮอนผใหแกผตายสบมาจนถงปจจบน

๒๓ พระครกนตธรรมาภวฒน (คมบวลา), “ศกษาประเพณความเชอประเพณฌาปนกจของชาวบาน

ขอนแกนเหนอ ต าบลขอนแกน อ าเภอเมอง จงหวดรอยเอด”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘), บทคดยอ.

๑๗

ความเชอเชงวฒนธรรมในการสรางปราสาทศพของชาวพทธลานนาโดยเฉพาะดานมรดกทางภมปญญาของทองถนซงความเชอเชนนกลายเปนวฒนธรรมของคนลานนาตงแตอดตสบมาจนถงปจจบนดานความกตญญกตเวท โดยมคตความเชอเชงวฒนธรรมทวา การสรางปราสาทศพใหแกผวายชนมนนเปนการแสดงออกซงความกตญญกตเวทตาธรรม เมอมคนตายจะตองจดงานศพขนเพอเปนการไวอาลย แกคนตายอยางสมเกยรตพธศพของคนลานนาจะมความแตกตางจากพธศพของคนในภาคอน คอการจดแตงปราสาทใสศพประดบประดาดวยดอกไมสด หรอดอกไมแหงใหแลดสวยงามนยวาเพอเปนการยกยองผตายใหไดขนไปสสรวงสวรรค๒๔

พระมหาวรชน อคคธมโม (ค าสอนพนธ) ไดศกษาเรอง “คณคาประเพณปอยลอลานนา: กรณศกษาพระครการณยธรรมนวาส (หลวงปหลวง กตปญโญ)” ผลการศกษาพบวาพธศพในพทธศาสนาอาจแบงเปน ๒ สวนคอในสมยพทธกาล และในสงคมไทยพธศพในสมยพทธกาลมทงการเผาและการทงศพ โดยเฉพาะการจดพธพระบรมศพของพระพทธเจานนไดจดตามรปแบบของพระเจาจกรพรรดสวนพธศพในสงคมไทยมลกษณะคลายคลงกบอนเดยสมยพทธกาลแมวาในแตละทองถนอาจจะมความแตกตางบางในรายละเอยดปลกยอยส าหรบพธปอยลอลานนาคอ พธงานศพ ของพระสงฆผเปนพระมหาเถระหรองานปลงพระศพของเจานายชนสงในลานนาในอดตมการสรางปราสาทศพตางบนหลงสตวปาหมพานต

ปจจบนนยมสรางปราสาทตางบนหลงนกหสดลงคและจะมการชกลากปราสาทศพไปส ทเผา หรออาจจดตงเมรชวคราวขน ณ ทใดทหนง โดยในพธปอยลอจะมปราสาทศพและเครองประกอบพธทละเอยดออนมากกวาศพของชาวบานทวไป และถอเปนงานประเพณทมการท าบญอยางยงใหญ ในดานคณคาของพธปอยลอในลานนากรณศกษาพระครการณยธรรมนวาสพบวา พธปอยลอไดกอใหเกดคณคาดานความสามคคของชมชนการพงพาอาศยซงกน และกนและพธปอยในกรณ ของพระครการณยธรรมนวาสถอวา เปนการจดพธครงแรกส าหรบพระสงฆฝายธรรมยตซงนอกจาก จะเปนการประกาศคณงามความดของพระสงฆทปฏบตดปฏบตชอบแลวยงเปนการปลกฝงใหคน

๒๔ พระมหาจรญ จตตส วโร (กนธมา), “การศกษาแนวคดความเชอเชงวฒนธรรมในการสรางปราสาท

ศพของชาวพทธลานนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘), บทคดยอ.

๑๘

รนใหมไดรเขาใจและภาคภมใจในพธกรรมทเปนเอกลกษณของชาวลานนา และรวมกนอนรกษสบสานพธกรรมดงกลาวใหคงอยคกบชาวลานนาสบไป๒๕

พระครอทยปรยตโกศล (เสถยร ยอดสงวาลย) ไดศกษาเรอง “ปรศนาธรรมเกยวกบประเพณการตายของภาคอสาน” ผลการวจยพบวา ปรศนาธรรมทเกยวกบประเพณการตายของภาคอสาน มลกษณะส าคญคอ

๑) เปนค าสอนตามหลกพระพทธศาสนาทเกยวของกบแนวการปฏบตเปนทยดเหนยวจตใจ ของพทธศาสนกชนทวไปของภาคอสาน

๒) เปนกรอบแนวทางการปฏบตเกยวกบประเพณการตายใหถกตองและดงามทคนอสานทไดศกษาและเขาใจปรศนาธรรมค าสอนของพระพทธศาสนาจากการถายทอดจากประเพณและวธการปฏบตโดยการบอกเลาจากปากตอปากและผกไวเปนปรศนาธรรม

๓) เปนวรรณกรรมถายทอดแบบ “มขปาฐะ”จากการวเคราะหปรศนาธรรมเกยวกบความตายของภาคอสานไดพบวามการองหลกธรรมค าสอนทางพระพทธศาสนาประกอบเขาไวทบงบอกถงความเชอในเรองของบาปบญภพภมนรกสวรรคจงมประเพณในการท าบญอทศใหกบผทตายไปแลว

เนองจากไดรบอทธพลของหลกธรรมค าสอนทางพระพทธศาสนาท าใหประเพณตลอดจนปรศนาธรรมยงคงอยและมการสบทอดกนตอมา ในดานความนยมปรศนาธรรมถอวาเปนวรรณกรรมททรงคณคาอนประเสรฐทมสาระส าคญและประโยชนยงแกชนชาวอสานทยดถอสบทอดปฏบตเกยวกบประเพณการตายมาจนปจจบนประชาชนยดหลกธรรมเปนเครองเหนยวจตใจเปนคตธรรมค าสอนตามหลกพระพทธศาสนาทมงสอนใหผคนมงละความชวท าความดและท าจตใหบรสทธผองใสเบกบานท าใหสงคมเกดความสงบสข และพฒนาใหเจรญกาวหนาจากการสบทอดในรปของมขปาฐะทจ ากนมา สบทอดกนมาเปนความนยมทงเพอความสนกสนานเพลดเพลนในการทดสอบปญญาเนองจากไดแฝงหลกธรรมอนประเสรฐจงท าใหปรศนาธรรมเปนมรดกตกทอดถงคนรนหลงของชาวอสานเพอทจะไดศกษาถงภมปญญาอนเลศของบรรพบรษและรกษาไวอยางยงยนตอไป๒๖

๒๕ พระมหาวรชน อคคธมโม (ค าสอนพนธ), “คณคาประเพณปอยลอลานนา: กรณศกษาพระครกา

รณยธรรมนวาส (หลวงปหลวงกตปญโญ)”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘), บทคดยอ.

๒๖ พระครอทยปรยตโกศล (เสถยร ยอดสงวาลย), “ปรศนาธรรมเกยวกบประเพณการตายของภาคอสาน”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๕๘), บทคดยอ.

๑๙

พระมหาวนชย ธมมชโย (ชวงส าโรง) ไดศกษาเรอง “การศกษาเชงวเคราะหเรองความตาย ตามทศนะของพทธทาสภกข” งานวจยนมจดมงหมายเพอศกษาหลกการปฏบตตอความตาย ในพระพทธศาสนา แนวคดวธปฏบตตอความตายของพทธทาสภกข และอทธพลค าสอนเรองความตาย ของพทธทาสภกขทมตอสงคมไทยพระพทธศาสนาสอนวาชวตมความตายเปนทสด ทกชวตทเกดมาบนโลกน ตองตายดวยกนทงสน ความตายปรากฏแกทกชวตไมเลอกเวลา หรอสถานท เมอเขาใจ ในความตาย กควรด ารงอยในความไมประมาท ขวนขวายท ากจทควรท า คฤหสถ ไมพงประมาทในชวต รบเรงท าความดตางๆ กอนความตายมาเยอน บรรพชตกไมพงประมาทในชวต รบเรงท าความเพยรเพอใหบรรลถงความสนกเลส คอการเขาถงพระนพพานแนวคดและวธปฏบตตอความตาย ของพทธทาสภกขเปนแนวคดทสอดคลองกบ ธรรมชาต พทธทาสภกขกลาววา ธรรมชาตกคอธรรม การปฏบตตนใหสอดคลองกบธรรมกคอการท าทกสงทกอยางใหเปนไปตามหลกแหงธรรมชาต พทธทาสภกขมแนวคดพนฐานทความประหยด ใชสอยสงของเทาทจ าเปน ไมท าลายธรรมชาต รกษาตวเทาทจ าเปน ไมตองหอบสงขารหนความตาย ใชเหตการณในชวตจรง คอการเจบปวย ในแตละครงเปนการเรยนร เพอใหเขาใจธรรมชาต และอยกบธรรมชาตอยางมความสขค าสอนเรองความตายของทานพทธทาสมอทธพลตอสงคมไทยอยางกวางขวาง แพทยยอมรบในสทธของผปวยมากขน และท าใหมการศกษาเรองความตายอยางกวางขวาง๒๗

พระวรรณด โชตธมโม (ธรรมชย) ไดศกษาเรอง “การศกษาวเคราะหอทธพลของไตรลกษณตอทศนคตเกยวกบชวตและความตาย: กรณศกษาผปวยในโรงพยาบาลก าปงจาม ประเทศกมพชา” ผลการวจยพบวา

๑) แนวคดเรองชวตและความตายในพระพทธศาสนาเถรวาท ตามหลกพระพทธศาสนาเถรวาท ความตายปรากฏแกทกชวต ไมเลอกเวลา หรอสถานท เมอเขาใจในความตาย กควรด ารงอย ในความไมประมาท ขวนขวายท ากจทควรท า คฤหสถไมพงประมาทในชวต รบเรงท าความดตางๆ กอนความตายมาเยอนกไมควรประมาทในชวต รบเรงท าความเพยรเพอใหบรรลถงความสนกเลส คอการเขาถงพระนพพาน

๒) แนวคดเกยวกบไตรลกษณกฎไตรลกษณเปนกฎเกณฑทแนนอนตายตว เปนกฎธรรมดาสามญทมอยในธรรมชาต และสรรพสงทอยในกฎเกณฑของธรรมชาตไมสามารถหลกเล ยงได สรรพสงลวนตกอยสภาวะของหลกการนดวยเหตวาสงทงหลายมอยในรปของกระแส สวนประกอบแต

๒๗ พระมหาวนชย ธมมชโย (ชวงส าโรง), “การศกษาเชงวเคราะหเรองความตายตามทศนะของพทธ

ทาสภกข”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘), บทคดยอ.

๒๐

ละอยาง ลวนประกอบขนจากสวนประกอบอนยอยลงไป แตละอยางไมมตวตนของมนเอง มการเกดดบสบตอกนไป ไมเทยง ไมคงท ไมอยในอ านาจตวตน

๓) อทธพลของไตรลกษณตอทศนคตเกยวกบชวตและความตาย ชวตและความตายทศนคตพระพทธศาสนาเถรวาทเปนสงทเกดขนและเปลยนแปลงไดตลอดเวลาตองเขาใจและปรบชวตใหไดกบสงนนๆ ด าเนนชวตใหมความสข โดยไมท าใหผอนเดอนรอนใชธรรมมะเปนเครองน าทางชวตละทงสงทท าใหเกดทกข ไมยดตดกบสงใด ใชชวตอยางมสตและพอเพยง รกษาศล ประพฤตปฏบตธรรม ท าสมาธ ยอมรบความไมแนนอน๒๘

พระครโกศลอรรถกจ ไดศกษา “ประเพณงานศพของชาวไทยพทธทองถน อ าเภอสทงพระจงหวดสงขลา” ผลการวจยพบวา

๑. พธการจดงานศพของประชาชนชาวไทยพทธทองถน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา ไดมความเจรญของสงคมและคานยมของเจาภาพเองท ได เปลยนไปเพอใหการจดงานศพ ไดมความสะดวกและรวดเรวของงาน ท าใหคนในทองถนลมพธกรรมเกาแกทโบราณ แตกเปนการประยกตงานใหเขากบยคและคานยมทเปลยนไปโดยยงยดหลกการเอาไวบางสวนเพอไมใหสญหายไปทงหมดในปจจบนน

๒. ปรศนาธรรมทปรากฏในประเพณงานศพของชาวไทยพทธทองถน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา พบวาเปนปรศนาธรรมทเกดจากการปฏบตเกยวกบการตายและประเพณทเกยวกบการ จดพธกรรมงานศพซงแตละขนตอนของการประกอบพธกรรมเกยวกบผตายลวนแตแฝงไปดวยปรศนาธรรมทงสนสามารถสรปเกยวกบปรศนาธรรม ดงน

๑. ปรศนาธรรมเกยวกบการอาบน าศพ ๒. ปรศนาธรรมเกยวกบรดน าศพ ๓. ปรศนาธรรมเกยวกบการหวผมศพ ๔. ปรศนาธรรมเกยวกบการเบกโลง ๕. ปรศนาธรรมเกยวกบการนงผาและสวมเสอใหศพ ๖. ปรศนาธรรมเกยวกบการใสเงนในปากศพ ๗. ปรศนาธรรมเกยวกบการมดศพ (มดตราสง) ๘. ปรศนาธรรมเกยวกบโลงแตก

๒๘ พระวรรณด โชตธมโม (ธรรมชย), “การศกษาวเคราะหอทธพลของไตรลกษณตอทศนคตเกยวกบ

ชวตและความตาย: กรณศกษาผปวยในโรงพยาบาลก าปงจามประเทศกมพชา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘), บทคดยอ.

๒๑

๙. ปรศนาธรรมเกยวกบการท าโลงศพ ๑๐.ปรศนาธรรมเกยวกบตามไฟปลายเทาศพ

๓. วเคราะหพฒนาการประเพณงานศพของชาวไทยพทธทองถน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา ปจจยทท าใหเกดการเปลยนแปลงการจดพธกรรมงานศพวเคราะหแลวพบวา มสาเหตมาจากการทคนในชมชมเหนแกประโยชนสวนตวมากขน วถชวตทเปลยนแปลงไปท าใหเกดคานยมแบบใหม ทค านงถงความสะดวกสบายมากกวาความสามคคสวนในระดบชมชน กมระบบการรวมกลมเพอการจดสรรผลประโยชนจากการตาย ท าใหเกดเงนทนหมนเวยนประกอบกบระบบการศกษาทเจรญขนของพระสงฆรวมทงบทบาทของผน าชมชนอนมปจจยทางการเมองเปนเบองหลง และคานยม ของเจาภาพงานศพทตองการความทดเทยมกบผอนจงสงผลตอความเปล ยนแปลงทหลากหลาย ตามประสบการณทไดรบมาของผทมหนาทชน าชมชน นอกจากนยงมปจจยภายนอกทเกดจาก การแลกเปลยนวฒนธรรมตางทองถน และดวยกระแสของโลกทนนยมทท าใหเกดระบบเศรษฐกจ แบบตวแทนลวนแตเปนสาเหตท าใหเกดความเปล ยนแปลงการจดพธศพในชาวไทยทองถน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลาทงสน๒๙

สรปไดวา การถงแกมรณกรรมเปนสภาวะแหงการสญสลายหรอการจบสนแหงชวต เปนสงทมนษยไมอยากพบเจอแตกไมสามารถหลกเลยงไปได โดยการมรณกรรมหรอ การตายมลกษณะอย ๒ ประเภท คอ การตายดและการตายราย ท าใหมนษยเกดความกลวและรสกไมปลอดภยในชวต จงไดประกอบพธกรรมเกยวกบงานศพเพอเปนการแสดงถงความเคารพ ออนวอนและสรางภมคมกนในการปกปองรกษาชวตตน เมอมการตายเกดขนภายในชมชนนนๆ จ าเปนอย างยงจะตองมบคคลทท าหนาทเกยวกบสภาพแหงศพใหถกตองตามจารตประเพณของตน แตอยางไรกตาม การประกอบพธกรรมงานศพดงกลาวมลกษณะธรรมเนยมการปฏบตแตกตางกนอยางสนเชงในแตละภมภาค ซงแตละทองทหรอแตละชมชนมสปเหรอซงท าหนาทเกยวกบศพตงแตการอาบน าศพจนกระทงถงการเกบอฐกระดก ปจจบนพธกรรมเกยวกบศพบางอยางถกปรบยอตามกาลเวลาจนท าใหจารตดงเดม ของชาวลานนาเลอนหายไป และขาดการสบสานแนวทางการปฏบตทถกตองตามแบบฉบบลานนา

๒๙ พระครโกศลอรรถกจ, “การศกษาประเพณงานศพของชาวไทยพทธทองถน อ าเภอสทงพระ จงหวด

สงขลา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๕๘), บทคดยอ.

๒๒

ดงนน ผวจยไดตระหนกและเลงเหนคณคาในการสบสานจารตประเพณดงเดมทเกดจากคต ความเชอและพธกรรมเกยวกบศพในพนท เทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง เพอเปนการสบสานคต ความเชอและแนวทางการปฏบตอนเปนแบบฉบบลานนาสบตอไป

๑.๗ วธด าเนนการวจย

๑.๗.๑ รปแบบการวจย การศกษาวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) โดยผวจยไดแบง

รปแบบในการวจยออกเปน ๒ อยาง คอ ๑. การวจยเอกสาร โดยการรวบรวมขอมลจากต าราวชาการ บทความ และงานแปล

ตลอดจนแหลงขอมลเอกสารอนๆ ไดแก ๑) ชนปฐมภม ไดแก พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย ฉบบมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย และคมภรอรรถกถา ๒) ชนทตยภม ไดแก ต ารา ทางวชาการ ทเกยวของกบคตความเชอและพธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา และเอกสารงานวจย ทเกยวของ

๒. การสมภาษณเชงลก (In-depth Interview) โดยการสมภาษณบคคล หนวยงานและผทเกยวของในการสบสานคต ความเชอและการสบสานพธกรรมเกยวกบงานศพ

๑.๗.๒ พนท/ประชากรกลมเปาหมายทใชในการวจย พนท เปนการศกษาวจยพนทต าบลบอแฮวอ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปางเกยวกบ

สปเหรอกบการสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพชมชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว ประชากรกลมเปาหมาย เปนการศกษาในเชงคณภาพจากการสมภาษณกลมเปาหมาย

จากชาวบานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง จ านวน ๑๑ หมบาน คอ บานบอแฮว-บานสนกลาง บานดงมอนกระทง บานทาลอ บานน าโทง บานทงโคง บานทบหมาก บานปาเหยง บานทาขว บานรองกอก บานมวงแงว บานปายะ ซงมประเดนทจะศกษาเกยวกบสปเหรอกบการสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพชมชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว ในการศกษาครงนผวจยไดก าหนด โดยแบงออกเปน ๕ กลม ทงบรรพชตและคฤหสถ ซงไดมาโดยวธการเจาะจง (Purposive sampling)

๑) พระสงฆาธการ ไดแก พระสงฆระดบเจาอาวาส จ านวน ๗ วด ในเขตเทศบาลต าบล บอแฮว ไดโดยเจาะจง รวมจ านวนทงสน ๗ รป

๒) กลมมคนายกในทองถน ไดแก บคคลทเคยบวชเรยนสอบไดนกธรรมหรอจบเปรยญธรรมทอยในทองถน จ านวน ๕ คน

๓) กลมผน าในทองถน ไดแก ก านน ๑ คน ตวแทนผน าในทองถน ๕ คน ผใหญบาน ๓ คน ไวยาวจกร ๒ คน คร ๒ คน รวมทงสน ๑๔ คน

๒๓

๔) กลมปราชญชาวบาน /ผสงอาย จ านวน ๕ คน ๕) สปเหรอเขตเทศบาลต าบลบอแฮว จ านวน ๕ คน

๑.๗.๓ เครองมอทใชในการวจย

ผวจยใชเครองมอในการวจยดงนคอ แบบสมภาษณแบบมโครงสราง (Structured Interview) ในประเดนการวจย ไดแก

๑. ขอมลทวไปสวนบคคล ๒. คต ความเชอของการประกอบพธกรรมงานศพในพระพทธศาสนา ๓. พธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา ๔. การเขาสการเปนสปเหรอ ๕. บทบาทของสปเหรอตอพธงานศพ ๖. จรรยาบรรณของสปเหรอ ๗. การสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอ ๘. คณลกษณะทพงประสงคของสปเหรอตามความคดเหนของประชาชน

๑.๗.๔ ขนตอนการพฒนาเครองมอการวจย

ผวจยใชวธการเกบรวบรวมขอมลทหลากหลายเพอใหเกดความเหมาะสมตามเครองมอ ทใช โดยขนตอนในการศกษาและเกบรวบรวมขอมลการวจยดงน

๑. ขนตอนการศกษาเอกสาร จากเอกสารชนปฐมภม (Primary Source) จากเอกสารคอคมภรพระไตรปฎกทงฉบบภาษาบาลและภาษาไทยอรรถกถาฎกางานวจยเอกสารวารสารและสงพมพทางพระพทธศาสนาอนเปนทยอมรบในทางวชาการ

๒. ขนตอนการออกแบบการศกษาเชงลก เปนขนตอนในการวเคราะหแนวคด ทฤษฎ งานวจยและเอกสารทเกยวของเพอน าไปสการสรางแบบสมภาษณมขนตอนของการสราง ดงน

๑) ศกษาประเดนปญหากรอบแนวคดทฤษฎและจดมงหมายของการวจย เพอใหเกดความตระหนกวางานวจยตองการขอมลอะไร ชนดใด และมตวแปรอะไรบางทจะตองน ามาพจารณา

๒) ก าหนดลกษณะค าถาม จดท ารายละเอยดของขอค าถามวาประกอบดวยขอบขายเนอหาสาระส าคญแยกแยะเปนประเดนยอยตามแงมมตางๆ อะไรบางทจะน าไปใชในการสรางขอค าถาม

๓) ก าหนดรปแบบของแบบสมภาษณ แบบปลายปดและแบบปลายเปดเพอใหไดขอมลส าหรบตอบปญหาการวจยครบถวน รวมทงการแสดงความคดเหนและขอเสนอแนะตางๆ

๔) น าแบบสมภาษณไปใหผเชยวชาญตรวจสอบความตรงเชงเนอหารายขอจนครบทงฉบบ เพอตรวจสอบความเชอมนของประเดนสมภาษณ โดยผทรงคณจ านวน ๓ รป/คน ดงน

๒๔

๑. พระบญทรง ปญญธโร,ดร. ๒. รศ.ดร.วโรจน อนทนนท ๓. ผศ.ดร.ประทป พชทองหลาง ๕) ขนตอนการสมภาษณเชงลก (In-depth Interview) เปนขนตอนในการสมภาษณเชงลก

โดยการสมภาษณกลมเปาหมายจากชาวบานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง จ านวน ๑๑ หมบาน คอ บานบอแฮว-บานสนกลาง บานดงมอนกระทง บานทาลอ บานน าโทง บานทงโคง บานทบหมาก บานปาเหยง บานทาขว บานรองกอก บานมวงแงว บานปายะ ซงมประเดนทจะศกษาเกยวกบสปเหรอกบการสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพชมชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮวในการศกษาครงนผวจยไดก าหนด โดยแบงออกเปน ๕ กลม ทงบรรพชตและคฤหสถ ซงไดมาโดยวธการเจาะจง (Purposive sampling)

กลมบรรพชต ไดแก พระสงฆระดบเจาอาวาส จ านวน ๗ วด ในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว ไดโดยเจาะจง รวมจ านวนทงสน ๗ รป กลมผรทองถน ไดแก บคคลทเคยบวชเรยนสอบไดนกธรรมหรอจบเปรยญธรรมทอยในทองถน จ านวน ๕ คน กลมผน าทองถน ไดแก ก านน ๑ คน ตวแทนผน าทองถน ๕ คน ผใหญบาน ๓ คน ไวยาวจกร ๒ คน คร ๒ คน รวมทงสน ๑๔ คนกลมปราชญชาวบาและผสงอาย ไดแกปราชญชาวบาน ๓ คน ผสงอาย ๓ คน รวมทงสน ๕ คน สปเหรอในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว จ านวน ๕ คนรวมกลมเปาหมายทงสน ๓๖ รป/คน เพอน ามาวเคราะหใหเหนแนวทางการพฒนาศกยภาพการเรยนรและสรางองคความรใหมทไดจากการวจยครงน

๖) การศกษาสรปขอมลจากการศกษาดงกลาวขางตนเพอจดท าเปนรายงานวจยฉบบสมบรณ

๑.๗.๕ การวเคราะหขอมล การศกษาขอมลเพอวเคราะหประกอบดวย การวเคราะหเชงเอกสาร (Documentary Analysis)เปนการวเคราะหขอมลจาก

การศกษาคตความเชอและพธกรรมงานศพทปรากฏในทางพระพทธศาสนาจากการศกษาจากขอมลปฐมภม(Primary Source) จากเอกสารคอคมภรพระไตรปฎกภาษาไทยอรรถกถาฎกางานวจยเอกสารวารสารและสงพมพทางพระพทธศาสนาอนเปนทยอมรบในทางวชาการ

การวเคราะหเชงลก (In-depth Analysis) เปนการสมภาษณเชงลก เพอวเคราะหแนวทางและรปแบบคตความเชอและพธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา โดยการสมภาษณชาวบานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง จ านวน ๑๑ หมบาน คอ บานบอแฮว-บานสนกลาง บานดงมอนกระทง บานทาลอ บานน าโทง บานทงโคง บานทบหมาก บานปาเหยง บานทาขว บานรองกอก บานมวงแงว บานปายะซงมประเดนทจะศกษาเกยวกบสปเหรอกบการสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพชมชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว ในการศกษาครงนผวจยได

๒๕

ก าหนด โดยแบงออกเปน ๕ กลม ทงบรรพชตและคฤหสถ ซงไดมาโดยวธการเจาะจง (Purposive sampling) รวม ๓๖ รป/คน

๑.๗.๖ สรปการด าเนนการวจย

ผลจากวธการด าเนนการวจยเปนการวจยเชงคณภาพ แบบผสมผสานเปนการวเคราะหขอมลจากการศกษาคตความเชอและพธกรรมงานศพทปรากฏในทางพระพทธศาสนาจากการศกษาจากขอมลปฐมภม(Primary Source) จากเอกสารคอคมภรพระไตรปฎกทงฉบบภาษาไทยอรรถกถาฎกางานวจยเอกสารวารสารและสงพมพทางพระพทธศาสนาอนเปนทยอมรบในทางวชาการ และการศกษาเชงลก(In-depth Interview) ในสวนการการสมภาษณเชงลก เพอวเคราะหการสบสานคตความเชอและพธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา โดยการสมภาษณชาวบานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง จ านวน ๑๑ หมบาน คอ บานบอแฮว -บานสนกลาง บานดงมอนกระทง บานทาลอ บานน าโทง บานทงโคง บานทบหมาก บานปาเหยง บานทาขว บานรองกอก บานมวงแงว บานปายะ ซงมประเดนทจะศกษาเกยวกบสปเหรอกบการสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพชมชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว ในการศกษาครงนผวจยไดก าหนด โดยแบงออกเปน ๕ กลม ทงบรรพชตและคฤหสถ ซงไดมาโดยวธการเจาะจง (Purposive sampling) รวม ๓๖ รป/คน

๑.๘ ประโยชนทไดรบจากการวจย ๑.๘.๑ ไดทราบคต ความเชอและพธกรรมงานศพในพระพทธศาสนา ๑.๘.๒ ไดทราบความเชอและพธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา ๑.๘.๓ ไดทราบขอมลการสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอ

และคณลกษณะสปเหรอทพงประสงคของประชาชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเม อง จงหวดล าปาง

บทท ๒

คต ความเชอและพธกรรมงานศพในพระพทธศาสนา พระพทธศาสนาถอตามความจรงทวา รางกายมนษยประกอบดวยธาต ๔ คอ ดน น า ไฟ

ลม เมอชวตสนไปแลวสภาพแหงสงขารทเหลออยเปรยบเสมอนสงทไรคา หากประโยชนแหงความจรงไมได การกระท าพธกรรมทางพระพทธศาสนาหรอการเผาศพจงเปนสงทด เพราะท าใหผอยเบองหลงไมมหวงใย ท าใหหมดเชอโรคดวย ผทนบถอพระพทธศาสนาโดยมากจงมกเกบศพไวเพอการบ าเพญกศล การบ าเพญกศลนนเพออทศสวนบญไปใหผวายชนม ถอเปนจารตประเพณทชาวพทธไดถอปฏบตกนมายาวนาน๑ โดยมวตถประสงคในการจดงานศพ เชน เพอเปนการรวมญาต เปนการประกาศเกยรตคณของผวายชนม ชวยค าจนพระพทธศาสนา สรางบารมใหกบตนเอง ตลอดจนเพอบรรเทาความโศกเศรา เมอคลายความโศกเศราแลว และเหนความจรงทวาความตายเปนของธรรมดา รวมไปถง การประกอบพธกรรมทางพระพทธศาสนา ดวยวาความตายนนเปนสวนหนงของชวตมนษย การประกอบพธกรรมเกยวกบความตายจงเปนสวนหนงในสงคมมนษย ในสวนของเนอหาในบทนผวจยจงมงศกษาในเรองของคต ความเชอและพธกรรมงานศพในพระพทธศาสนา จงไดศกษาตามหวขอ ดงน

๒.๑ ความหมายของความตาย

เมอกลาวถงความตายนน ในชวงชวตของมนษยเราเมอมการเกดยอมมการตายเปนของคกน ความตายนนเปนสงทมนษยไมสามารถจะหลกหนไปได ความตายกคอการดบสนของชวต กลาวคอการทมนษยลมหายใจ

การตายหรอความตาย เปนค าทมรากศพทมาจากภาษาบาลทหลากหลายความหมาย แตทพบเปนจ านวนมากกคอค าวา มรณะ เปนการประกอบของ มร ธาต แปลวา ตาย ลง ย ปจจย แปลงยเปน อณ แลวส าเรจรปเปน มรณ ซงแปลวา การตาย นอกเหนอจากนแลว มค าทเปน

๑ ดนย ไชยโยธา, ลทธ ศาสนา และระบบความเชอกบประเพณนยมในทองถน, (กรงเทพมหานคร:

โอ.เอส.พรนตง เฮาส, ๒๕๓๘), หนา ๒๑.

๒๗

ความหมายของการตายในสวนอนอก เชน กาลกรยา แปลวา การท ากาละ๒ ค าวา ปลย แปลวา การตาย๓ มจจ แปลวา การตาย อจจย แปลวา ความลวงไป นธน แปลวา การตาย๔ นาส แปลวา ความพนาศ กาล แปลวา การตาย ท าทสดแหงอตภาพ๕ อนต แปลวา ความทเปนไป๖ อยางไรกตามมนกวชาการหลายทานไดใหความหมายของความตาย ดงน

พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ ๒๕๔๒ ไดใหความหมายของการตายไววา หมายถงการสนใจสนชวตไมเปนอยตอไป สนสภาพของการมชวต เชน สภาวะสมองตายเคลอนไหวไมได เชน มอตาย ตนตาย ไมเดนเพราะเครองเสยหรอหยด เชน นาฬกาตาย เปนตน๗

องคตตรนกาย ตกนบาต กลาวถงเรองการตายไว วา ความตายเปนเรองทนาเศราสลด เปนเหมอนเหตการณตวอยางทมาเตอนใหเราเตรยมพรอมกบความตายทก าลงจะเกดขน หมนสรางคณงามความดไวเปนเสบยงเพอใชในภพหนา หากคนเราจะมอายทยนยาวกเพยงแค ๑๐๐ เปนประมาณ หรอไมเชนนนแลวกมากกวานนไปเพยงเลกนอย พรอมกนนนการตายเปนสงทเราไมสามารถจะหนพนไปได และไมสามารถลวงรไดวามนจะมาถงเราเมอใด๘

คมภรวสทธมรรค ไดใหความหมายของความตายไว ๒ ประเดนคอ ๑) ความตายหมายถงการสญสนไปของชวตสรรพสตวในภพหนง ๒) ความตายหมายถงการแตกสลายของขนธทง ๕ หรอไมกคอการเปลยนถายจากรางหนงไปสรางหนงของสรรพสตว๙

คมภรสงยตตนกาย อธบายความหมายของความตายไว การตายคอการเคลอนไป ความท าลายไปของขนธ ๕ ความสญหายไป หากจะกลาวไดวา ความตายคอมฤตยการท าความแตกสลายไปแหงขนธ ๕ หรอสามารถกลาวไดวา คอการทอดทงรางกายลงไป ตลอดจนความขาดแหงชวตของเหลาสตวนนๆ ไปจากหมสตวนนๆ๑๐

๒ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๖๔/๒๔๕. ๓ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๖๔/๒๔๕. ๔ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๖๔/๒๔๕. ๕ ว.ภกขน. (ไทย) ๓/๗๙๓/๑๒๘. ๖ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๖๔/๒๔๕. ๗ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน, พมพครง ๑, (กรงเทพมหานคร: นานม

บคสพบลเคชนส จ ากด, ๒๕๔๖), หนา ๔๖๐. ๘ อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๓๖/๑๙๑-๑๙๕. ๙ วสทธ. (ไทย) ๒/๖๑๙/๑๙๗. ๑๐ ส .น. (ไทย) ๑๖/๒/๔๒๗/๕๓., อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๑๙๓/๑๖๔.

๒๘

พทธทาสภกข ไดใหทศนะเกยวกบการตายไววา การตายเปนหนาทของสงขาร สงขาร คอสงปรงแตงจากเหตจากปจจยเมอเหตปจจยบางสวนหยดปรงแตงมนกมการตายบางสวนปรากฏออกมา ส าหรบสงขารสวนนนจงถอวาการตายเปนหนาทของ สงขารหรอสงขาร มหนาททจะตองตายหรอ “การตายคอ หมดด หมดสงบสข หมดความประเสรฐ หมดอะไร ฯลฯ นเรยกวา ตาย ตายในภาษาธรรมซงเราตายตดกนทกวนทกคนกวาได คอการตายตามภาษาธรรมนเพราะมความหนกอกหนกใจเรารอนอยเสมอ เปนหวงวตกกงวลอยเสมอ”๑๑

พระพรหมมงคลาจารย (ปญญานนทภกข) ไดกลาวถงเรองของความตาย วา ความตายเปนสงทมาพรอมกบการเกด มการเกดจงมการตาย ความตายกบความเกดจงเปนของคกน ตามความเปนจรง ความทกขทเกดขนมาจากสงทมนษยยดถอไววาเปนของเรา เมอยดจงทกข เมอปลอยวางจงหายทกข มนษยทกคนเกดมาแลวตองตาย เปนค าสอนทมมาในทางพระพทธศาสนา เมอเกดมาแลวตองพลดพรากพลดพรากจากสงทรกสงทเราชอบใจไปทงสน ควรพจารณาว าเรามความตายเปนธรรมดา ไมอาจลวงพนความตายไปได เปนการเตอนตนเองไมใหประมาทในชวต เพอไมใหเกดความเศราโศก จะไดมปญญาเขาใจตามความเปนจรงได เมอเขาใจอยางนจงจะหายทกขได๑๒

พระครอทยปรยตโกศล (เสถยร ยอดสงวาลย) ไดศกษาเรองปรศนาธรรมเกยวกบประเพณการตายของภาคอสานอธบาย วา การตายคอการทมนษยเราสนลมหายใจ จตออกจากรางนอนสงบแนนงไมเคลอนไหวไมฟนคนมา คอการตายรางกายของคนเรามการเปลยนแปลงตลอดเวลา ตงแตเดกเปลยนไปเรอยๆ เรยกวาตายจรง สวนทหมดลมหายใจนนเปนการตายสมมต จตเคลอนยายออกจากราง มบาปบญตดตวไป จตเกดดบตลอดซบซอนเปนกฎแหงกรรม การเตรยมตวกอนตายตองเตรยมตงแตเดยวน เตรยมสอนลกหลานใหเรยนหนงสอหาวชาความรใสตว สอนลกหลานใหมคณธรรมประจ าจตหมนเจรญกศลภาวนา ฝกสตปฏฐาน ๔ สามารถรกฎแหงกรรมของตนเองจะไดแกไขปญหาของชวตและพงพาตนเองได๑๓

๑๑ พทธทาสภกข, พจนานกรมพทธทาสพรอมค าอธบายขยายศพท , เนองในมงคลกาล ๑๐๐ ป

พทธทาสพทธศกราช ๒๔๔๙–๒๕๔๙, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๔๙), หนา ๗๕. ๑๒ พระธรรมโกศาจารย (เงอม อนทปญโญ), สวนโมกขพลารามก าลงแหงการหลดพน: อาจาร

ยมรณานสรณ, (กรงเทพฯ: หจก.ภาพพมพ, ๒๕๓๗), หนา ๑๒๓. ๑๓ พระครอทยปรยตโกศล (เสถยร ยอดสงวาลย) , “ปรศนาธรรมเกยวกบประเพณการตายของภาค

อสาน”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต , (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๕๔), หนา ๑๗.

๒๙

พระครกลยาณธรรมโฆษ (รง กลยาโณ) ไดศกษาเรองการศกษาคตธรรมจากประเพณงานศพ: กรณศกษาชมชน ต าบลตรวจ อ าเภอศรณรงค จงหวดสรนทร เสนอไววา ความตายตามความหมายของพทธศาสนา กคอความดบหรออาการดบของขนธ ๕ หรอกายกบจต สวนระยะเวลาตงแตการเกดจนถงการดบจะครอบคลมระยะเวลาเทาใดยอมขนอยกบวา เปนความตายประเภทใด เพราะความตายนนกคอ การขาดแหงชวตนทรย ทางรางกายนนความตายคอสภาวะการเปลยนแปลงของระบบการท างานของอวยวะในรางกาย เชน การหยดเตนของหวใจ หรอการทสมองหยดสงงาน หรอความตายหมายถงการสนใจ การสนสภาพของการมชวต การสนสภาพของบคคลโดยธรรมชาต ไมสามารถทจะรบและตอบสนองได ไมมการเคลอนไหวของการหายใจ ไมมการตอบรบหรอตอบสนองจากการกระตนทงภายในและภายนอก๑๔

พระมหาสมปอง ปมทโต ศกษาเรองศกษาความตายในพระพทธศาสนาเถรวาทกลาววา ความตายทปรากฏในหลายคมภรพรอมกบอรรถกถาทงหมดลวนแสดงถงการทอดทงรางกายไว การขาดสนชวตในภพหนง และความตายในทนมงถงความตายของคนเทานน ความสนไปของอายคอ กมมะชรปกคอรปของคนทเกดจากกรรมกคอขนธ ๕ โดยมรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ชวตของคนเราแรกเกดนน มปฏสนธวญญาณ โดยวญญาณจตทท าหนาทปฏสนธ กบกมมะชรปมาเกดกคอมรปกบนามมาเกด กมมะชรปเปนรป ปฏสนธวญญาณประกอบดวยจตเปนวญญาณและเจตสก ทประกอบดวยปฏสนธวญญาณ กเปนเวทนา สญญา สงขาร ดงนน ความสนไปแหงกมมะชรปกคอขนธ ๕ สนไป อกทงความสนไปของธาตไฟหรออต ทใหความอบอนแกรางกายและการเผาผลาญ ของอาหารทรบประทานเขาไป เพอใหเกดพลงงาน ธาตไฟทวานกหมดสนไป และสดทายนนคอความสนไปของวญญาณคอภวงคจต ภวงคจตคอจตทไมคงทมการเกดดบอยตลอดเวลาโดยตกอยในขณะ ทง ๓ คอ เกดขนตงอยและดบไป ตดตอกนไปเรอยๆ อยางรวดเรวอยตลอดเวลาไมขาดสาย ในเวลาทจตซงมสภาพเกดดบรวดเรวตามธรรมดาอยนน จตยงไมไดรบอารมณจากทางทวารทง ๖ คอทางตา ห จมก ลน กายและใจแตอยางใด แตกพรอมทจะรบอารมณทงหลายอยตลอดเวลา เชนขณะทก าลงนอนหลบสนททไมไดฝน ในเวลานน จตไดชอวาเปนภวงค หมายถงวาเวลานนจตยงท าหนาทเกดขน ตงอย ดบไปตดตอกนไปเรอยๆ อยตลอดเวลาไมขาดสาย และยงไมไดรบอารมณจากทางทวารใดเลย ถาหากเวลาใดจตไดรบอารมณจากทวารทงหลาย เวลานนจตกพนจากภวงค เกดเปนวถจตขนแทน

๑๔ พระครกลยาณธรรมโฆษ (รง กลยาโณ) , “การศกษาคตธรรมจากประเพณงานศพ : กรณศกษา

ชมชน ต าบลตรวจ อ าเภอศรณรงค จงหวดสรนทร”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔), หนา ๑๙.

๓๐

ภวงค เพราะจตไดรบอารมณจากทวารใดทวารหนงแลว เมอจตรบอารมณจนสดวถแลว จตกกลบ เปนภวงคอก พรอมทจะรบอารมณจากทวารทงหลายไดอก๑๕

พระมหาสพร รกขตธมโม (ปวงกลาง) ศกษาเรองศกษาวเคราะหการเผชญความตายอยางสงบตามหลกมรณสตในพระพทธศาสนาเถรวาท ใหขอเสนอแนะไววา ความตายตามความหมายของพทธศาสนากคอความดบหรออาการดบของขนธ ๕ หรอกายกบจตสวนระยะเวลาตงแตการเกดจนถงการดบจะครอบคลมระยะเวลาเทาใดยอมขนอยกบวาเปนความตายประเภทใด

เพราะความตายนนกคอการขาดแหงชวตนทรยทางรางกายนนความตาย คอสภาวะการเปลยนแปลงของระบบการท างานของอวยวะในรางกายเชนการหยดเตนของหวใจหรอการทสมองหยดสงงานหรอความตายหมายถงการสนใจ การสนสภาพของการมชวต การสนสภาพของบคคลโดยธรรมชาตไมสามารถทจะรบและตอบสนองไดไมมการเคลอนไหวของการหายใจไมมการตอบรบหรอตอบสนองจากการกระตนทงภายในและภายนอก๑๖

ศาสตราจารยจต ตงศภทย ไดใหความหมายวา การตายตามหลกธรรมชาตคอ เมอหวใจและปอดหยดท างานทรจกกนวาขาดใจตาย เมอหวใจและปอดถอไดวาเปนอวยะทส าคญและสงผลกระทบตอระบบการท างานของรางกาย หากปอดและหวใจอยางใดอยางหนงยงท าอยแตอกสวนหนงกลบหยดท างาน หากไมสามารถฟนคนของระบบการท างานใหมกถอวารางกายไดตายไปแลวตงแตแรกเรมทปอดหรอหวใจอยางใดอยางหนงหยดท างาน หาใชวาทงสองตองหยดท างานพรอมกน๑๗

พรชย สนทรพนธ ไดใหความหมายวา ความหมายเปนการสนสภาพโดยธรรมดาของบคคล การตายของบคคลสามารถพจารณาจากระบบกลไกการท างานของมนษยทมความส าคญตอการด ารงชวตอย ๓ ประการ คอ ๑) ระบบประสาทกลาง หมายถง ระบบสมอง ๒) ระบบไหลเวยน ไดแก หวใจและหลอดเลอด ๓) ระบบหายใจ ไดแก หลอดลมและปอด ระบบการท างานของรางกาย

๑๕ พระมหาสมปอง ปมทโต (กองศลา), “ศกษาความตายในพระพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธ

พทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา ๑๒-๑๓. ๑๖ พระมหาสพร รกขตธมโม (ปวงกลาง), “ศกษาวเคราะหการเผชญความตายอยางสงบตามหลกมรณ

สตในพระพทธศาสนาเถรวาท”, พทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา รายวชาสมมนาพระพทธศาสนากบวทยาการสมยใหม, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๕๗), หนา ๑๙.

๑๗ ศาสตราจารยจต ตงศภทย , กฎหมายแพงและพาณชยวา ดวยบคคล , พมพคร งท ๗ , (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๐), หนา ๙.

๓๑

อาศยสมองเปนตวควบคมการท างานของหวใจและปอด กอใหเกดระบบการหายใจและภาวะการเตนของหวใจ และการหายใจเปนการรบอากาศหรอออกซเจนเขาไปสกระแสเลอด สวนการเตนจองหวใจเปนการล าเลยงอากาศทเปนออกซเจนไปหลอเลยงรางกาย ท าใหระบบสมอง หวใจและปอดกอใหเกดการด ารงชวตได๑๘

Baker,et al (เบคเคอร และคณะ) ใหความหมายของความตาย วา เมอเกดการสญเสยระบบของการท างานภายในรางกายแลว ซงหมายถงหยดการเคลอนไหวของสงทชวยใหมชวต รวมไปถงการท างานของระบบรางกายนนเกดการลมเหลว โดยทวญญาณของมนษยไดออกจากรางไป ไมมทางทจะกลบเขามาอก เนองจากวาชวตมนษยนนมองคประกอบในสองสวนคอกายและจต และความตายเปรยบเสมอนบททดสอบใหเพอทใหมนษยนนไดเหนการกระท าทผานมาในโลก โดยทมความเขาใจวามนษยเปนเหมอนผทเขามาเชาอาศยในบานหลงหนงโดยมรางกายทเปรยบเสมอน บานเชาและมวญญาณเปนผเชาอาศย ถาหากเกดความผดปกตในสวนใดสวนหนงแลว ยอมทจะท าใหระบบการท างานของรางกายนนไดรบการกระทบกระเทอนไปอยางแนนอน๑๙

สมภพพสษฐ สขพสษฐ ไดใหหลกเกณฑการตดสนการตายธรรมดาไววา “ตามหลกเกณฑเดมใชหลกตดสนวาหวใจหยดเตนและไมหายใจตามหลกเกณฑใหมใชหลกตดสนวา สมองหยดท างานโดยตรวจดวยการวดคลนสมองดวยไฟฟาหวใจหยดเตนและหายใจเองไมไดทง ๓ ประการ ประกอบกนจงถอวาคนตาย๒๐

กตตศกด ปรกต ไดใหความหมายเรองของความตายไว วา การทจะสามารถตดสนบคคลวาตายแลวนนตองถอมตตามค าสงแพทย ถงแมวาในปจจบนความกาวหนาในการแพทยจะมการพฒนาไปทสามารถชวยยดลมหายใจของผปวยใหยาวออกไปอกไดกตาม แมวาสมองจะตายแลว ในสวนของประเดนน เมอกลาวไดวา สมองตายแลว จะถอวาบคคลทแกนสมองตายแลวถงแกความตาย เปนเรองทจะสงผลกระทบโดยตรงตอเปลยนถายอวยวะได แตหากก าหนดวาบคคลนนเองไดตาย

๑๘ พรชย สนทรพนธ , ค าอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชยวาดวยบคคล, (กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๑๕), หนา ๕๕. ๑๙ พรชย สนทรพนธ , ค าอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชยวาดวยบคคล, (กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๑๕), หนา ๒๐-๒๑. ๒๐ สมภพพสษฐ สขพสษฐ , ค าอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชยลกษณะบคคล ,

(กรงเทพมหานคร: โรงพมพหางหนสวนจ ากดพมพอกษร, ๒๕๔๓), หนา ๖.

๓๒

ไปแลวกสามารถเปลยนถายอวยวะออกไปได โดยทไมมความผดทางกฎหมายแตอยางใด ในสวนของกรณทยงไมถอวาตาย หากมการกระท าเชนนน ยอมเปนการท ารายรางกายหรอฆาผอน๒๑

ชยสทธ ตราชธรรม และคณะ ไดใหความหมายวา ในทางกฎหมายใชเกณฑทางธรรมชาตเปนเครองมอในการวนจฉย โดยยดถอเวลาการหยดท างานของหวใจและปอด ทยดหลกการดงกลาว เพราะวทยาการแพทยทมความเจรญกาวหนาไปมาก บางครงหวใจทหยดเตนหรอหยดการท างานอาจใชเครองมอทางการแพทยกระตนเพอใหหวใจกลบมาเตนไดอกครง หรอเปลยนถายหวใจอวยวะใหมเพอใหสามารถด ารงอยไดชวระยะเวลาหนง แตหากวาหลงจากทหวใจหยดท างานแลว เมอทกอยางหยดท างานลงแลวจงถอวาเปนการตายอยางสมบรณ๒๒

สรปไดวา ความตายคอความดบหรออาการดบของขนธทง ๕ หรอกายกบจต สวนระยะเวลาตงแตการเกดจนถงการดบจะครอบคลมระยะเวลาเทาใด ยอมขนอยกบวาเปนความตายประเภทใด เพราะความตายนนกคอการขาดแหงชวตทางรางกายนน ความตายคอสภาวะการเปลยนแปลงของระบบการท างานของอวยวะในรางกายเชนการหยดเตน ของหวใจหรอการทสมองหยดสงงานหรอความตายหมายถงการสนใจ การสนสภาพของการมชวต การสนสภาพของบคคลโดยธรรมชาต ไมสามารถทจะรบและตอบสนองไดไมมการเคลอนไหว ของการหายใจไมมการตอบรบ หรอตอบสนองจากการกระตนทงภายในและภายนอก

๒.๒ ทศนะเกยวกบความตาย

ทศนะความตายในทางศาสนาทกศาสนามทศนะตอชวตมนษยแบบทวนยม ชวตแบงออกได ๒ อยาง คอ กายกบจตหรอรปกบนาม ความตายกคอการดบสนของรางกายแตกสลายของธาต ๔ คอดนน าลมไฟแตหรอวญญาณเปนอมตะไมมวนตายเมอรางกายแตกดบแลววญญาณ หรอจตทเคยอาศยกออกจากรางกาย เขาสสภาวะของการเกดใหมเผชญกบชวตหลงความตาย ตอไปศาสนามองความตายเปนแคปรากฏการณในชวตมนษยทตองพบเจอเปนความจรงทหลกหน ไมพนตราบใด ทมนษยยงตองเกดความตายกจะเกดกบมนษยทกชาตตอไปแตสงทศาสนาให ความส าคญนนคอวญญาณหรอจตมากกวาเรองกายรางกายดบสนเสอมสลายไมคงทเปลยนแปลง วญญาณหรอจตยงอยยงตองด าเนนเขาสปรโลกหรอภพภมตามคต ความเชอของแตละศาสนาศาสนาสงสอนใหมนษย

๒๑ กตตศกด ปรกต, เอกสารประกอบการศกษาวชากฎหมายแพง: หลกทวไป ภาค ๑/๒๕๔๖ บคคล

ธรรมดาและหลกทวไปวาดวยนตบคคล, (ม.ป.ป.), หนา ๑๗. ๒๒ ชยสทธ ตราชธรรม และคณะ, กฎหมายพาณชย COMMERCIAL LAW, (กรงเทพ: ส านกพมพ

สตยการพมพ, ม.ป.ป.), หนา ๒๒.

๓๓

เชอตามวาชวตหลงความตายมลกษณะอยางไรภพภมของวญญาณเปนอยางไร พยายามใหเราปฏบตในสงทดชวงทยงมชวตเพอทวาหลงจากตายแลวชวตหลงความตายของวญญาณจะไปสภพทดตามทศนะความตายทางศาสนาเชอเรองวญญาณหรอจต โดยมทศนะทางศาสนาแยกประเภทกลมศาสนาได ๒ ประเภท ดงน

๑.ทศนะทางศาสนาประเภทเทวนยม เปนศาสนาทเคารพในพระเจาซงมหลายศาสนา ทมทศนะความเชอในเรองเกยวกบความตายทแตกตางกน คอ

๑.๑. ศาสนาโซโรอสเตอร มทศนะวา “คนตายแลวตองเกดใหมแตกอนจะเกดใหมตอง ไดรบผลดผลชวทท าไวเมอเปนคนใหหมดกอนโดยถกสงขนสวรรคบางลงนรกบางตามความด ความชว”๒๓

๑.๒. ศาสนาเชน มทศนะวา“วญญาณเปนอมตะจงไมตายตามรางกายทนททคนตาย วญญาณจะไปถอเอารางใหมสวนจะดหรอไมกขนอยกบกรรมทเคยท าไวคนทมบาปมากกตกนรก สวนผมบญมากกจะขนสวรรควญญาณหนกยงท าบาปมากกยงหนกมากถาหนกทสดกตกนรกขมท ๗ ซงเปนนรกทลกทสด แตตรงกนขาม ใครท าบญวญญาณจะเบา ยงท าบญมากยงเบามาก จนไปเกดสวรรคชนทเปนชนสงสด๒๔”

๑.๓. ศาสนาขงจอ มทศนะทแตกตางไปจากศาสนาอนบางประการ เชน เมอคนตายแลววญญาณจะไมตายเพราะวญญาณเปนอมตะวญญาณจะไปอยในโลกวญญาณคอยดแลสขทกข ของลกหลานญาตพนองสวนวญญาณใดทมความดมาก กจะไดเลอนไปอยในสวรรคเปนเทพเจา ชวนรนดรสวนวธปฏบตเพอเขาถงจดหมายสงสดของชวตกโดยการปฏบตคณธรรมตามทบรรพบรษ สงสอนไว๒๕

๑.๔. ศาสนาครสต มทศนะวาวญญาณเปนอมตะในโลกหนาและนรกสวรรคตลอดทงเชอวนพพากษาโลกและการกลบฟนคนชพเมอคนตายแลววญญาณยงคงมอยรอคอยวนพพากษาโลกเมอถงวนพพากษาโลกอวยวะของรางผทตายแลวจะถกน ามาประกอบตดตอกนครบทกสวนไม สญหาย เปนรางปกตดงเดมแลวถกน าไปเฝาเทพเจาพระเยซ แลวพระเยซจะทรงตดสนบญบาปตาม กรรมทผนนท าไวใครเปนคนท าบญกขนสวรรคเสวยทพยสขและอยกบพระเจาชวนรนดรสวนคนท า

๒๓ สมเดจพระญาณวโรดม (ประยร สนตงกโร), ศาสนาตางๆ, พมพครงท ๕, (กรงเทพมหานคร: สภา

การศกษามหามกฏราช วทยาลย, ๒๕๒๘), หนา ๓๐๑. ๒๔ บณย นลเกษ, ศาสนาเบองตน, ( พระนคร: แพรวทยา, ๒๕๒๗), หนา ๓๗. ๒๕ เรองเดยวกน, หนา ๓๘.

๓๔

บาปกจะตกนรกภมแหงความทกขทรมานตลอดไปศาสนาครสตมความคลายกบศาสนาอสลาม คอมทศนะวาเมอคนตายแลววญญาณจะไมตายเพราะเปนอมตะจะอยในภมหนงเรยกวาอลเบลซา ฮคคอยวนพพากษาโลกซงพระอลเลาะหเทานนททรงทราบวาจะถงเมอไรเมอถงวนพพากษาโลก เทพอสราฟลจะเปาแตรขนทกรางจะลกออกจาหลมฝงศพวญญาณจะตอรางกายสวนตางๆเขาดวยกนเปนคนปกตและน าไปเฝาพระอลเลาะหเพอรบการตดสนบญบาปคนทท าความดไวมากกวา ความชวกจะถกสงขนสวรรคสวนคนใดมความชวกจะตกนรก

๒. ทศนะทางศาสนาประเภทอเทวนยม คอ ศาสนาทปฏเสธอ านาจของพระเจาหรออ านาจความศกดสทธทงหลายไดแกศาสนาพทธซงมทศนะเกยวกบความตายวา “เมอคนตายแลวเพยงแตรางกายตายเทานนสวนวญญาณยงตองเวยนวายตายเกดร าไปคนอาจเกดเปนสตว สตวอาจเกดเปนคนกได ทงนกเปนไปตามอ านาจกรรมทไดกระท าไว นอกจากนกอาจไปเกดในทคตภมมนรกเปรตอสรกายและสตวเดรจฉานหรอไปเกดในสคตภมมมนษยเทวดาพรหมกได การทไปเกดในภมตางๆ กเพราะมนษยตลอดทงสตวทงหลายมกเลส เมอมกเลสจงเปนเหตใหท ากรรมเมอท ากรรมจงไดรบวบากหรอผลของกรรมแลวกเกดกเลสอกวนเวยนอยอยางน ดจเดนรอบวงเวยนไมไปถงไหน แตกเดนไปไมมทสนสดจนกวาสนกเลสจงเขาสนพพานไมตองเวยนวายตายเกดในวฏสงสารอกตอไป นพพานเปนโลกตตรภมเหนอสมมตอยเหนอกระแสโลกไมอาจพรรณนาได แตกเปนสภาวะทมอยไมไดสญสนไมมอะไรเลย”กลาวโดยสรปแลวทศนะความตายทางศาสนาสวนใหญมความเชอวญญาณทเปนอมตะ เชอชวตหลงความตายการเวยนวายตายเกดเมอตอนเปนมนษยกระท ากรรมเชนใดกจะไดรบผล เชนนน๒๖

๒.๓ แนวคดเกยวกบความตายในทางพระพทธศาสนา

แนวคดเรองการตายในทางพระพทธศาสนานนจะไดศกษาวจยถงประเดน รายละเอยดเกยวกบแนวคดเรองการตายไดแกองคประกอบของการตายประเภทของการตายและสาเหตของการตายตามล าดบ ดงน

๑) องคประกอบของการตาย พระพทธศาสนายอมรบวามนษยมสวนประกอบอย๒สวนคอรปและนามรปคอสวนท มองเหนไดดวยตาทงหมดและนามคอสวนทมองไมเหนดวยตาเปลาหรอจตใจนนเองสวนประกอบ เหลานเมอแยกออกมาแลวมสวนประกอบส าคญ ๕ ประการ ดงน

๒๖ พระอนชต ปทมวณโณ (หวงวนวฒน), “การศกษาเชงวเคราะหเรองความตายในศาสนาดงเดมของ

เผามง”, วทยานพนธศาสนศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย , ๒๕๔๙), หนา ๕–๑๐.

๓๕

๑) รป คอ รางกายและสวนประกอบทเปนรางกาย ๒) เวทนา คอ ความรสกสขทกขหรอเฉย ๓) สญญา คอ ความจ าไดหมายรอารมณ ๔) สงขาร คอ สภาพปรงแตงจตใหดหรอชวหรอเปนกลางๆ ๕) วญญาณ คอ การรบรอารมณทางตา ห จมก ลน กาย ใจ โดยธรรมชาตของสงทงหลายเมอสวนประกอบส าคญเหลาน มการรวมกนเขากยอมมการ

สลายหรอแยกออกจากกนเปนธรรมดามนษยกเชนเดยวกนสภาพทสวนประกอบของมนษยคอขนธ ๕หรอกายกบจตแยกสลายออกจากกน เราเรยกวา ตาย การตายหรอจดขณะทขนธ ๕ หรอกายกบจต ไมสามารถประชมกนไดอก ดงนน องคประกอบของการตายในพระไตรปฎกแบงการตายออกไดเปน ๒ ลกษณะคอ๒๗

๑. การตายทางกายภาพ คอ การสนชวตของมนษยและสตวทวไปท าใหรางกายแตกสลาย “ความแตกแหงขนธความทอดทงรางกายความขาดสญแหงชวตในหมสตวนนๆของเหลาสตวนนๆ” เกณฑการตดสน คอ “เมอมธรรม ๓ ประการ คอ ๑) อาย ๒) ไออน ๓) วญญาณละกายนไป กายนจงถกทอดทงนอนนงเหมอนทอนไมทปราศจากเจตนา”

“สตวผตาย คอท ากาละไปแลวมกายสงขาร วจสงขาร และจตสงขารดบระงบไป มอายหมดสนไป ไมมไออน มอนทรยแตกท าลาย” ซงหมายถงความขาดแหงชวตทเนองอยกบภพอนหนง ไดแก การสนชวตของสตวโลกในภพหนงๆ๒๘

๒. การตายทางจตวญญาณ แมบคคลยงมชวตอยกอาจชอวาตายไดเชนเดยวกนการตาย ในลกษณะนไมอาจมองเหนไดทางกายภาพเปนองคประกอบทางดานจตใจดงพทธพจนทวา“ความไมประมาท เปนทางแหงอมตะ ความประมาทเปนทางแหงการตาย คนผไมประมาทชอวายอมไมตาย คนผประมาทจงเหมอนคนตายแลว”

กลาวอกนยหนงกคอการตายจากคณธรรมความดตางๆ ภกษทมราคะครอบง ากเชนเดยวกน ไดชอวาตายแลว เพราะตายจากคณงามความด มนษยทมความทกขอยเชนปจจบนนกเพราะวาเปนผตายทางจตและวญญาณถามนษยมคณธรรม ความดประจ าจตใจกจะไมตายคนทตายในลกษณะนกคอตายทางจตวญญาณ๒๙

๒๗ ส .ข. (ไทย) ๑๗/๔๘/๖๖-๖๗. ๒๘ ส .ข. (ไทย) ๑๒/๔๕๗/๔๙๕. ๒๙ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๒๑/๓๑.

๓๖

สรปไดวา องคประกอบของการตายทงสองลกษณะคอการตายทางกายภาพการตาย ทางจตวญญาณนนท าใหเหนวา องคประกอบของการตายทางกายภาพนนจะดทความแตกแหงขนธ ความทอดทงรางกายความขาดสญแหงชวตนทรยสวนการตายทางจตวญญาณนนจะเปนการดบ ของจตหรอตายจากคณงามความด

๒) ประเภทของการตาย

ส าหรบประเภทของการตายนนไดปรากฏในคมภรพระพทธศาสนาหลายแหงซงเรา สามารถทจะน ามาพจารณาประกอบกนไดซงหากจะแบงตามทปรากฏในคมภรวสทธมรรค พระพทธโฆษาจารยไดจ าแนกการตายไวออกเปน ๔ ประเภท คอ๓๐

๑. ความขาดแหงชวตทเนองอยกบภพอนหนงชอวา มรณะ ไดแก รปชวตและนามชวตของสตวทงหลายทขาดลงในภพหนงๆ เชน คนตาย สนขตาย ววตาย หรอแมวตาย

๒. ความขาดแหงวฏทกขของพระอรหนตทงหลายชอวาสมจเฉทมรณะไดแกการดบขนธปรนพพานของพระขณาสพทงหลายผตดกเลสอาสวะและวฏทกขไดโดยสนเชงไมตองกลบมาเวยนวายอยในสงสารวฏอก

๓. ความดบในขณะๆแหงสงขารทงหลายชอวา ขณกมรณะ ไดแกความดบของสงขารธรรมคอรปนามทดบไปตลอดเวลาตราบเทาทสนตตแหงรปนามยงสบตออยเปนมรณะชนดทละเอยดมากบคคลธรรมดาไมสามารถพจารณาเหนได

๔. การตายโดยสมมตของชาวโลกชอวา สมมตมรณะ ไดแกการตายทชาวโลกสมมตกนขนเปนค าทใชในการสอสารกนในชวตประจ าวนเชนตนไมตายปรอทตายนาฬกาตายรถตายไมได กลาวถงการตายในเชงสาระทเปนสจจะหรอขอเทจจรงเกยวกบการตายจรง หากกลาวถงการตาย ในความหมายเชงเปรยบเทยบเชนการเปรยบเทยบการตายกบความประมาทโดยการตายในการกลาวนเปนการตายในความหมายทบงถงการตายจากการกระท าในสงทถกตองดงามหร อสงทควรกระท า ดงพทธพจนทวา “ความไมประมาทเปนทางไมตายความประมาทเปนทางแหงการตายผไมประมาท ยอมไมตายคนประมาทเหมอนคนตายแลวจากความมวเมากเกดความประมาทจากความประมาทก เกดความเสอมจากความเสอมกเกดโทษประดง” ในปจจบนค าวาตายกถกน ามาใชหลายความหมายเชนคนดไมมวนตาย ในวงการพระสงฆยงใชค าวาตายในความหมายของค าวาหมดสนกเลส เชนตายกอนตายของทานพทธทาสภกขเปนตน ฉะนน การจ าแนกการตายออกเปน ๔ ประเภท นเปนการจ าแนกการตายในมตทกวางและครอบคลมทกดานกลาวคอ การจ าแนกการตายน มไดเจาะจงเฉพาะ

๓๐ ประยร ดษฐานพงศ, พ.ต.อ., ความตายของมนษย ตายแลวไปไหน, (กรงเทพมหานคร: ศกดชย

การพมพ, ๒๕๔๖), หนา ๔๒-๔๓.

๓๗

การตายของชวตสงขารเทานนหากแตยงหมายรวมถงความดบลงของสงตางๆ ดวย โดยการตาย แตละประเภทกจะเนนหรอกลาวถงการตายหรอความดบของสงทแตกตางกน เมอกลาวโดยยอแลว ประเภทของการตายในพระพทธศาสนาจ าแนกออกเปน ๒ ประเภท คอ๓๑

๑. กาลมรณะ คอ การตายตามกาลเวลาเชนตายเพราะชราสนอายในวสทธมรรคม ค าอธบายไววามรณะใด แมเมอความถงพรอมแหงปจจยอนเปนเครองยงอายใหสบตอไปยงมอย แตกมขนไดเพราะความทกรรมอนกอปฏสนธมวบากสกงอมสนเชงแลวนเชอวามรณะเพราะสนบญ มรณะใดมขนดวยอ านาจความสนแหงอายดงอายอนมประมาณสก ๑๐๐ ปของคนทกวนน เพราะความไมมสมบตเชนคตกาลและอาหารเปนตนนชอวามรณะเพราะสนอาย

๒. อกาลมรณะ คอ การตายทยงไมถงเวลาทจะตองตายเชนตายเพราะถกฆาตาย เพราะ กรรมเกามาตดรอนเกดอปทวะเหตตองตายลงไป สวนมรณะใดยอมมแกบคคลทงหลายผมปจจย เครองสบตอแหงอาย ถกกรรมทสามารถยงสตวใหเคลอนจากฐานะ(ทเปนอยไดทนท เขามาตดเอาดจคนบาปทงหลายมพญาทสมารและพญากลาพเปนตนกด แกบคคลทงหลายผมปจจยเครองสบตอ แหงอายมาขาดไปดวยอปกกมะความท ารายมการใชศสตราเปนตนดวยอ านาจแหงกรรมทท าไวในปางกอนกด มรณะน ชอวา อกาลมรณะ๓๒

สรปไดวา ประเภทของการตายการตายเมอถงเวลาถงทตายกม และเมอยงไมถงเวลาถง ทตายกมสภาพทมนษยจะประสบกบการตายคอลกษณะทรางกายไมมชวตอยตอไปไดอก กลาวคอ เมอบคคลจะถงซงการตายนนยอมตองมอาการเขาตรทต คอลกษณะบอกการตายจะมอาการตามดมว มองไมเหนอะไร หกไมไดยน หมดทงความรสกและอารมณความนกคดมลกษณะคลายนอนหลบไปขณะบคคลถงแกการตายจะไมหายใจหวใจจะหยดเตนไมท างานประสาทและสมอง จะคอยๆหมดความรสกอนเปนวาระสดทายของชวตซงการตายของมนษยน มสาเหตหลายประการ

๓) สาเหตของการตาย

ส าหรบทศนะของพระพทธศาสนานนเปนทศนะทยอมรบวาสรรพสงในโลกนยอมเปนไปดวยหลก ๓ ประการคอเหตปจจยและผล กลาวคอทกอยางไมสามารถทจะเปนไปไดโดยล าพงจะตองเปนไปภายใตกฎเกณฑทวาสรรพสงตององอาศยกนตามหลกการแหงอทปปจจะยะตา กลาวคอสรรพสงทงหลายจะเปนไปไดดวยการองอาศยกนและกนเกดขน โดยมความสมพนธระหวางเหตผลทไมอาจ

๓๑ พระธรรมธรราชมหามน , อดมวชา, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: สหธรรมก, ๒๕๓๙),

หนา ๑๔๒. ๓๒ มหามกฏราชวทยาลย, วสทธมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑, พมพครงท ๘, (กรงเทพมหานคร: มหาม

กฏราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๑-๒.

๓๘

จะแยกจากกนไดคอเมอมเหตมปจจยคอสงสนบสนนเหต กจะกอใหเกดผลจะไมมอะไรเกดโดยไมมการองอาศยผลโดยเดดขาด ดงนน เมอกลาวถงการตายจงเปนไปไมไดทจะตองไมมเหตเพราะการตาย กเปนหนงในกระบวนการทตกอยภายใตกฎเกณฑของความเปล ยนแปลงของกฎสามญญลกษณะ คอไตรลกษณโดยการตายในทรรศนะของพระพทธศาสนานน มสาเหตทเราสามารถจะน ามาพจารณา ได ดงน

๑. สาเหตของการตายทเกดจากกฎของธรรมชาต ค าวากฎธรรมชาตหมายถงกฎทเปนแกนกลางของความจรงของสรรพสงในโลกนทจะตองเปนไปตามกฎเกณฑนนโดยทไมมสงใดทจะหลกพนกฎเกณฑนนไดเลยกฎเกณฑเปนสาเหตของการตายอนเปนกฎธรรมชาตนนกคอ กฎเกณฑเรอง อทปปจจะยะตาทกลาวถงเหตและผลดงกลาวมาแลวคอ เมอมสงน สงนจงม เมอสงนไมม สงนกไมมหมายความวา สรรพสงนนตองตกอยในธรรมชาตคอเกดแกเจบและตายกนอยางทวถวน กลาวคอ เมอมการเกดการแกเจบและตายจงเปนเรองทจะตองตามมาจะพบวากฎธรรมชาตกบ กระบวนของชวตนนเปนเรองเดยวกนกลาวคอเพราะมการเกดดงนนจงตองมการแกการเจบการตายและการเกดนนแมวาจะตองมเหตกอนจงมไดกลาวคอตองมการอยรวมกนของบดามารดาและมสตวมาเกดการเกดจงมไดแตการตายนนถอวาเปนสงทแนนอนคอเปนทสดของชวตคอตองตายแนนอน หรออาจกลาวไดวาการตายมมาพรอมกบการเกดเมอน าหลกการของกฎธรรมชาตมาอธบายกจะ พบวาเมอมการเกดแลวการแตกดบหรอการตายกจะมขนมาเชนกนดงนนสาเหตทแทของการตาย คอมาจากกฎเกณฑของธรรมชาตนเองและจากฎเกณฑของธรรมชาตนเรากสามารถทจะน าไปอธบายสาเหตของการตายจากหลกการอนๆของพระพทธศาสนาไดเชนเรองไตรลกษณเรองกรรม เปนตน โดยหลกการเหลานกถอวาเปนหลกการทเปนตวขยายเรองอทปปจจะยะตาแทบทงสน

๒. สาเหตของการตายทเกดจากปจจยเฉพาะอน การตายนนเมอถงเวลาหรอถงทแลว จงตายกมและเมอยงไมถงเวลา หรอถงทกมพทธศาสนาจ าแนกสาเหตของการตาย หรอทเรยก ในภาษาบาลวา มะระณปปตต แปลวาการเกดขนแหงการตายไว ๔ ประการ คอมรายละเอยด ดงน๓๓

๑. อายกขยมรณ ตายโดยสนอาย หมายความวาสตวทงหลายตองตายโดยสนอาย เพราะสตวทกชนดยอมจะมชวตอยภายในขอบเขตของอายขยสตวทงหลายมอายมากบางนอยบาง เมอผานพนวยทารกวยเดกวยหนมสาววยกลางคนไปแลวกสวยชราจากแรกเรมชรานอยไปหาชรา มากทสดทายทสดกสนอายเรยกวาตายเพราะสนอาย

๓๓ ส .น. (ไทย) ๑๖/๒๒/๓๙.

๓๙

๒. กมมกขยมรณ ตายโดยสนกรรม หมายถงวาการทสตวทงหลายเกดขนมาและเปนไปตางๆนานานนอาศยก าลงของกรรมหลอเลยงหรอสนบสนนไวหากหมดก าลงของกรรม เมอใดผนนกจะถงแกการตาย

๓. อภยกขยมรณ ตายเพราะสนอายและสนกรรม ขอนหมายความวาบคคลถงแกการตายดวยเหตทง ๒ คอสนอาย แกเฒาอายมากรางกายกหมดก าลงทจะอยตอไปได ทงกรรมทสนบสนน ใหคงชวตอยกหมดลงดวย

๔. อปปจเฉทกมรณ ตายเพราะอบตเหต หมายถงการตายของผมอายยงไมครบก าหนดหรอยงไมถงอายขยและยงไมสนกรรมแตผนนกมาเสยชวตลงกอนอาจจะดวยอบตเหตตางๆ แตกระนนการตายในลกษณะนกอาศยกรรมแตอดตเปนแรงสงใหเกดขนไดเชนกน การตายทมาจาก สาเหตประการแรกจดเปนกาลมรณะสวนการตายทมาจากสาเหตประการสดทายเปนอกาลมรณะ ส าหรบการตาย ทง ๔ ประการน มการเปรยบเทยบไวกบดวงประทปทใชน ามนกลาวคอชวตทงหลาย เปรยบเหมอนประทปหรอโคมไฟทอาศยน ามนธรรมดาโคมไฟทอาศยน ามนนนไฟจะดบไดกดวยเหต ๔ ประการ๓๔

เราสามารถทจะเปรยบเทยบสาเหตของการตายทง ๔ ประการ มรายละเอยด ดงน ๑) เพราะเหตทหมดน ามนเมอโคมไฟหมดน ามนไฟกจะดบ หมายถงชวตทงหลายจะถง

แกการตายเมอสนอาย ๒) เพราะเหตทหมดไสเมอโคมไฟหมดไสไฟกจะดบ หมายถงชวตทงหลายเมอสน ก าลง

ของกรรมทจะสนบสนนใหชวตคงอยแลวกจะถงแกการตาย ๓) เพราะเหตทหมดทงน ามนและหมดไสเมอโคมไฟหมดทงน ามนและหมดไส หมายความ

วาชวตทงหลายตองดบสลายไปเพราะหมดอายและก าลงของกรรมทจะใหคงอย ๔) เพราะเหตทมอบตเหตอยางใดอยางหนงเชนเมอโคมไฟถกลมพดดบ หมายความวา

ในกรณทยงไมสนอายและยงไมสนกรรมแตตองตายดวยไดรบอบตเหตอยางใดอยางหนง

ส าหรบในขอ ๑,๒,๓ นนตายเพราะถงเวลาทจะตองตายส าหรบในขอ ๔ นนทผตายยงไมถงคราวทจะตองตาย แตกไดตายลงไปเพราะเหตในปจจบนซงธรรมทเปนเหตทท าใหบคคลมอายสน หรอมอายยนนน มกลาวไวในปฐมอนายสสาสตรและทตยอนายสสาสตร คอในปฐมอนายสสาสตร ๓๕ ธรรมทเปนเหตใหบคคลเปนผมอายสนม ๕ ประการคอ

๓๔ พระสทธมมโชตกะ ธมมาจรยะ, ปรมตถโชตกะ ปรเฉทท ๕, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร:

มลนธสทธมมโชตกะ, ๒๕๓๔), หนา ๒๙๐-๒๙๓. ๓๕ อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๒๕/๒๐๕.

๔๐

๑) ไมท าสงทเปนสปปายะไมรจกวธการทท าใหตนเกดความสบายมความสขมความปลอดภยกบชวต

๒) ไมรจกประมาณในสงทเปนสปปายะเปนผทขาดความคดทถกตองวาสงใดควรท าสงใด ไมควรท า หรอสงใดควรมมากมนอยเพอใหเกดประโยชนตอการด าเนนชวต

๓) บรโภคสงทยอยยากไมรจกประเภทของอาหารทเกดความสบายตอรางกายเพราะอาหารบางอยางยอยงายอาหารบางอยางยอยยากจงเปนเหตท าใหอายสนได

๔) เทยวในเวลาไมสมควรในเวลาวกาลในทมอนตรายในทหามเขาหรอทไมควรเขา เชน สถานทมยาพษสถานทมวตถระเบดสถานทมโจร และสถานทมบคคลไมตงอยในศลธรรมอนดงาม

๕) ไมประพฤตพรหมจรรยไมตงอยในหลกคณธรรมเชนไมเคยใหทานไมเคยรกษาศล ไมเคยบ าเพญภาวนาจงเปนผประมาทในการด าเนนชวตอยากท าสงใดกท าตามความอยาก โดย ไมค านงถงความถกตองอนเปนเหตท าใหเกดความทกขตอตนและคนอน และเปนชวตทขาดหลกยดจงเปนเหต ใหมอายสน

สรปไดวา สาเหตการตายในลกษณะตางๆของบคคลและสตวทงหลายนนเราจะพบวา เนองดวยอ านาจของผลกศลกรรมและอกศลกรรมของแตละบคคลสตวทไดสรางไวและเมอถงคราว ทผลกรรมนนใหผลกยอมท าใหเปนไปในลกษณะตางๆอาจไดรบกรรมหนกบาง เบาบาง มอายยนบาง อายสนบางตามกรรมทไดกระท าไว

๒.๔ ความเปนมาของพธกรรมงานศพของศาสนาพราหมณ-ฮนด ศาสนาพราหมณเชอเกยวกบกรรมและการเกดใหม คอเชอวาความแตกตางแหงชวต

ยอมเปนไปตามอ านาจของกรรมอนเกดจากการกระท าในชาตกอน และเพราะกรรมนนเองท าใหชวตตองเวยนวายตายเกดเปนวฏฏะอย การทบคคลจะเกดเปนอะไรและอยางไรนนยอมขนอยกบกรรมทตนไดท าไวในชาตน หากเขาท ากรรมดไวมากอาจสงผลใหเขาเกดในวรรณะสง แตถาเขาท ากรรมชวไวอาจสงผลใหเกดในวรรณะต าหรออาจเกดเปนสตวดรจฉาน บคคลทสละความสขจาก บานเรอนเขาสปาแสวงหาสจธรรม และบ าเพญธรรมจนระทงบรรลโมกษะหรอความหลดพนจากทกขแลวเทานน ตายแลวไมตองเกดใหม

ชาวอนเดยทนบถอศาสนาพราหมณฮนดเชอเรองการอาบน าลางบาปวา แมน าคงคา โดยเฉพาะททาเมองพาราณสเปนเมองของพระศวะ และทเมองคยาเปนเมองของพระวษณ เปนแมน า ศกดสทธ ถาใครไดอาบหรอไดกนในน าคงคา จะไดบญมากและสามารถลางบาปได ความชวทท าไวทงหมดจะถกลอยไปกบสายน า กลายเปนผบรสทธทงทางกายและทางใจ ชาวฮนดจงอาบน าลางบาปอยางนอยวนละ ๒ ครง คอเชาและเยน โดยเชอวาบาปทตนท าตอนกลางวนลางไดดวยการลงอาบน าในตอนเยน สวนบาปทตนท าตอนกลางคนลางไดดวยการลงอาบน าในตอนเชา เพราะเชอวา

๔๑

กระแสน าในแมน าคงคาอนศกดสทธนนไดไหลผานเศยรพระศวะลงมา ทาน าแหงแมน าคงคาท เมองพาราณสเปนบญสถานของชาวฮนดทงปวงในสมยนน แมในสมยปจจบนกยงเชอกนอยและยง เชอไปอกวาใครตายลงและไดเผาททาน าแหงเมองพาราณสแลวกวากกระดกลงแมน าคงคา กเปนอนเชอไดวาตองไปสวรรคอยางแนนอน พวกเศรษฐนยมไปปลกบานทงไวทรมฝงแมน าคงคา เมอปวยหนกและคดวาตองตายแนแลว พวกญาตกน าผปวยนนไปทบานรมฝงแมน าคงคานน พอตายกไดสะดวกในการเผาทรมฝงแมน าคงคาและกวาดกระดกลงแมน าคงคาไป๓๖

พาราณสเปนอนเดยแท ใครมาอนเดยแลวไมเหนพาราณสกเทากบวาไมเหนอนเดย ใครอยากรวาอนเดยทแทจรงเปนอยางไรตองไปดพาราณส พาราณสเปนเมองทรกษาลกษณะดงเดมของอนเดยไวดทสด อนทจรงพาราณสเปนเมองส าหรบตายไมใชเมองส าหรบอย แดนศกดสทธของ พาราณสอยในวงเขต ซงท าเปนถนน เรยกวา ปญจโกส เปนถนนดนทเตมไปดวยฝนและโคลนวกวนเปนทางยาว เทากบเปนทางวงเมองพาราณสดานทมใชฝงน าวกไปจดกบฝงน า ผอยากไดบญ ตองเดนทางในถนนน ถาตายในระหวางทางในถนนปญจโกสนกขนสวรรคอยางแทจรง ใครจะท าบาปหรอประกอบการชวรายมาอยางไร ถาไดมาเดนทางในถนนนบาปทงหลายกหมดไป และสวรรคเปดประตรบ ถาไมแนใจเกรงวาจะไปท าบาปเขาใหมและจะไมไดมาตายในวงเขตน กตาย เสยในทนทเดยว เปนไดขนสวรรค สงส าคญในเมองพาราณส คอ ทาน า ซงเรยกวา ฆต มอยถง ๖๔ แหงในพาราณส ฆตหรอทาน านใชเปนทลงไปอาบน าเพอลางบาปหรอเปนทเผาศพแลวทงน า ซงเปนการสงขนสวรรค ทเผาศพอยรมน าเพอความสะดวกในการทจะเอากระดกและถานลงน าไดงาย ททาเผาศพแหงหนงๆ มทเผาหลายแหงทอยตดกบแมน าเสยคาเผาแพงเพราะอยใกลสวรรคมาก ผทยากจนตองเผาในททหางจากล าแมน าหนอยหนง แตในทสดกไดถกกวาดกระดกและถานเถาลงมาทงน าเหมอนกน

พธเผาศพไมมอะไรมาก เมอคนตายลงกเพยงแตเอาผาหอมไมท าแครหาม ไมใชเปนของพเศษหรอสวยงาม เปนแตตดไมมาท าหามเปนคนๆไป ผเดนตามศพกด ผทจะรวมฌาปนกจก ดไมมผหญง มแตผชายทงนน แมหรอเมย ลกหญง ญาตหญง ไมมสวนเกยวของกบเรองฌาปนกจ ศพเหลานวางไวเรยงรายคอยใหมทวางส าหรบเผาทเผาเปนกองฟนกองโต เปนการประหลาดอยอยางหนงวาทอนเดยหาไมยากแตกมไมมาเปนฟนเผา กอนทจะเผาตองเอาศพจมลงในแมน าคงคา จมแลวยกขนแลวกกลบจมใหม นบได ๕ ครง แตไมเหมอนกนไปทงหมด บางแหงจมเพยง ๓ ครง แตรวมความวา แมน าคงคาในตอนนนถกเอาศพลงจมวนละหลายสบหรอหลายรอยศพ บางทความศกดสทธจะอยทตรงน เมอเอาศพจมลงน าแลวกเอาขนไปวางลงบนกองฟน พวกญาตเดนรอบๆกองฟน ถอคบ

๓๖ ดนย ไชยโยธา, ลทธ ศาสนา และระบบความเชอกบประเพณนยม ในทองถน, หนา ๒๒.

๔๒

ซงยงไมไดจดท าทาเปนจดไฟ คอจอคบเขาไปทกองฟน แตยงไมจด เดนวนกนอยางน ๓ รอบ หรอ ๕ รอบ จงจดไฟในความเปนจรงแลวไฟกลกโชตชวงดวยหญาแหงและฟนแหง ศพทเปยกน านนสกพก กไหมหมด เขาไมเกบกระดกมารกษาไวเหมอนอยางเรา เพราะตองการใหทงกระดกและถานเถาไดถกกวาดลงแมน าคงคา ใครไปเอากระดกเกบไวกบาปมาก เพราะท าใหผตายไมไดขนสวรรคอยางสมบรณ๓๗

สรปไดวา การท าพธฌาปนกจศพของชาวอนเดยมความเชอทสมพนธกบแมน าคงคา คอเชอวาเปนแมน าศกดสทธ เปนมรรคาน าวญญาณผตายไปสสวรรคาลย เพราะมตนน าเกดจากสวรรค และถาใครไดอาบหรอไดกนในน าคงคา จะไดบญมากและสามารถลางบาปได ความชวทท า ไวทงหมดจะถกลอยไปกบสายน า กลายเปนผบรสทธทงทางกายและทางใจ ชาวฮนดจงอาบน าลางบาป อยางนอยวนละ ๒ ครง คอเชาและเยน โดยเชอวาบาปทตนท าตอนกลางวนลางไดดวยการลง อาบน า ในตอนเยน สวนบาปทตนท าตอนกลางคนลางไดดวยการลงอาบน าในตอนเชา เพราะเชอวา กระแสน าในแมน าคงคาอนศกดสทธนนไดไหลผานเศยรพระศวะลงมา ทาน าแหงแมน าคงคาทเมองพาราณสเปนบญสถานของชาวฮนดทงปวงในสมยนน แมในสมยปจจบนกยงเชอกนอยและยงเชอไปอกวาใครตายลงและไดเผาททาน าแหงเมองพาราณส แลวกวาดกระดกลงแมน าคงคากเปนอนเชอไดวาตองไปสวรรคจงท าพธฌาปนกจศพและลอยองคารทแมน าคงคา

พธกรรมการท าศพในสมยกอนประวตศาสตร: ความเชอและสถานภาพทางสงคม

ความเชอเรองพธกรรมการท าศพนน โดยเชอวาธรรมชาตนนมอ านาจในการทจะสามารถ ท ารายคนได ท าใหเกดความหวาดกลว โดยเฉพาะอยางยงเมอคนในครอบครวถงแกกรรมลงไป โดยทไมสามารถหาสาเหตของการตายได จงท าใหเกดความกลวขน จงท าใหเกดพธกรรมการฝงศพขน อกประการเพอปองกนไมใหถกสตวมารบกวนซากศพได และสดทายกลนกไมสามารถมารบกวน คนเปนได ส าหรบลกษณะของการท าศพสมยกอนประวตศาสตรทพบในประเทศไทยออกมา เปน ๓ ลกษณะคอ

๑) ลกษณะการฝงศพครงท ๑ เปนพธกรรมการฝงแบบโบราณหรอดงเดม พบไดทวทกภาคของประเทศไทย ซงเรมจากการเตรยมพนดนไมลกมาก แตมการก าหนดขอบเขตของหลมอยางชดเจน บรเวณทจะฝงอาจจะอยในถ าหรอพนทโลงแจง โดยรปแบบในการฝงจะฝงในลกษณะนอน ในหลมศพ ในบางครงกจะมกรรมวธในการมดหอศพมากอนแลว แลวน าดนหรอหนมากลบ

๓๗ หลวงวจตรวาทการ, ของดในอนเดย, (กรงเทพมหานคร: บรษทสรางสรรคบคส จ ากด, ๒๕๔๑),

หนา ๑๗๙-๑๘๒.

๔๓

หรออาจจะใสขาวของเครองใชของผตายลงไปดวย ในสวนของการฝงศพในลกษณะนจะสามารถ พบโครงกระดกทถกเรยงไวอยางสมบรณ โดยพบอายตงแตแรกเกดจนถง ๑ ป หรอเดกทเสยชวตใน วยทารกนน ถกบรรจในเครองปนดนเผาฝงไปพรอมกบขาวของเครองใชของเดก

๒) ลกษณะการฝงศพครงท ๒ โดยการน ากระดกจากการฝงครงท ๑ นน มาใสในขวด หรอภาชนะดนเผา แลวน ามาประกอบพธอกครง พบมากในบรเวณลมแมน าชตอนลางและลมแมน ามลตอนกลาง แตในการฝงแบบนจะพบชนสวนของกระดกไมครบถวนเหมอนการฝงในครงท ๑ แตจะพบชนกระดกทมขนาดใหญเทานน

๓) ลกษณะพธกรรมการเผาศพ ววฒนาการทส าคญอกประการของชมชนโบราณ โดยมวธการในการจดการศพดวยวธการเผา ซงเปลยนแปลงครงส าคญของรปแบบพธศพทไดสบทอดกนมา อยางยาวนาน และทส าคญนนยงเปนการบงบอกพฒนาการของคนในสมยกอนประวตศาสตร ไดอยางดโดยไดมนกวชาการไดใหความหมายไวหลายทาน๓๘

วรรณน มกปกษาเจรญ ศกษาประเพณการฝงศพของคนกอนประวตศาสตรทบานดอนตาเพชร พบวา สถานทฝงศพแรกของคนในสมยโบราณนนทจะสามารถพบไดบรเวณถ านนกเพอใหศพปลอดภยจากการถรบกวนจากคนและสตว โดยมความเชออกทางวา ในถ านนเปนศนยกลางการเชอมตอระหวางผวโลกกบใตดน จงฝงศพเพอใหศพสามารถไปอาศยอยในโลกอนไดดวย๓๙

ชยพร พบลศร ศกษาประเพณการฝงศพในสมยหน พบวาการทมนษยโบราณฝงศพเนองจากการกลวภยตอความตาย โดยเชอวาภตผปศาจเปนเหตใหนอนหลบเปนเวลาอนยาวนาน สงทจะสามารถแกไขไดกคอการฝงศพเทานน ในความเชอกคอการฝงปศาจ๔๐

สรปไดวา พธกรรมการท าศพนนเกดขนเนองจากความกลวในภยธรรมชาต และความตาย รวมไปถงสะทอนสถานภาพทางสงคมของผตายในขณะทยงมชวตอย วามความส าคญมากนอยเพยงใดตอสงคมทตนเองนนไดอาศยอย ตลอดจนแสดงถงความมตวตนของคนๆนน และแสดงถงความหวงหาอาลยตอผตายอกดวย โดยพธกรรมศพในสมยกอนประวตศาสตรนนจะสามารถแบงได ๓ ลกษณะ

๓๘ ศรนย ไมตรเวช (ดงตฤณ), เสยดายคนตายไมไดอาน, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพดเอมจ,

๒๕๔๘), หนา ๑๕๔. ๓๙ วรรณน มกปกษาเจรญ, "ประเพณการฝงศพของคนกอนประวตศาสตรทบานดอนตาเพชร",

วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต, (ภาควชาโบราณคด: มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๑๒), หนา ๘๖. ๔๐ ชยพร พบลศร, "ประเพณการฝงศพในสมยหน", วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต ,

(ภาควชาโบราณคด: มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๑๙), หนา ๕๖.

๔๔

คอหนงการฝงศพประเภทท ๑ เปนการฝงศพลงไปทงรางกายมการหอการมดศพแลวฝงลงไป สวนการฝงศพในลกษณะท ๒ เปนการน ากระดกทไดจากการฝงครงแรกลงใสในหมอหรอโหลแลวน าไปฝง ในแมน าอกครง สวนพธศพในประการสดทายคอการเผาศพซงถอไดวาเปนการเปลยนแปลงของการประกอบพธกรรมครงใหญทไดบงบอกถงการพฒนาการในพธกรรมงานศพของคนในสมยกอนประวตศาสตร

๒.๕ ความเปนมาของพธกรรมงานศพในสมยพทธกาล

พธฌาปนกจศพมาจากศาสนา พราหมณ-ฮนด เนองจากพระพทธศาสนาเกดขนภายหลงศาสนาพราหมณ-ฮนด รปแบบพธกรรม หลายอยางเราไดรบอทธพลจากศาสนาพราหมณ-ฮนด เชน การท าประทกษณคอเวยนขวา ซงเปนปรศนาธรรมคอทศเบองขวาเปนทศหรอสญลกษณแหงความเคารพ เชน ในทศ ๖ ทศเบองขวาเปนทศแหงอาจารย เวยนรอบแรก หมายถงอนจจง รอบสองหมายถงทกขง รอบสาม หมายถงอนตตา ความแตกตางระหวางความเปนพทธกบพราหมณคอความเชอหรอจดมงหมายของค าสอน ซงพระพทธศาสนาไดคงรปแบบไว แตไดประยกตหรอปฏรปค าสอนใหม เชน ปฏรปหลกตรมรต มาเปนพระรตนตรย หรอค าสอนเรองการบชาทศมาเปนทศ ๖ วาดวยการปฏบตตอบดามารดา คร อาจารย สมณพราหมณ คนใช เพอน เปนตน พระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงปญญาหรอศาสนาแหงเหตผล เพราะมค าสอนเปนสจธรรม ดงนนจงสอนใหท าในสงทเปนประโยชนสอนใหเหนความส าคญของจตใจมากกวารางกาย ไมใหคนทงหลายมความอาลยในชวต เพราะจะกอใหเกดทกขเสยเปลา แตใหพจารณาถงความตายเปนนจ หากจะเกบศพหรอฝงศพไวกจะกอใหเกดความอาลยอาวรณในญาตผวายชนมนนเพราะมสงเตอนจตเสมอ แตเมอไดเผาศพแลวไมไดพบกบบคคลอนเปนทรกซงไดพลดพรากกนแลว ความทกขใจกจะคอยบรรเทาลงไปไดในทสด พระพทธองคทรงสอนวา ไมมประโยชนอนใดกบการรองไหคร าครวญถงผทละโลกนไปสปรโลก สงทจะเปนประโยชนกบญาต ผวายชนมคอการท าบญอทศหรอทกษณาทานใหซงเปนการแสดงออกทเฉพาะเจาะจงและเปนการเลอกขาวปลาอาหารทดทสด โดยหวงผลเปนความสขความเจรญตอผตายเทานน จงเรยกวาทกษณาทานหรอการท าบญอทศจงเกดเปนพธกรรมงานศพขน

พธกรรมงานศพในสมยพทธกาลนน ตามคมภรนนไมไดปรากฏขนตอนของพธกรรม ทละเอยดมากนก คงมแตพธกรรมถวายพระเพลงพระบรมศพของพระพทธเจาเทานน ทมการกลาวถงขนตอนไดอยางละเอยด ตงแตพธกรรมกอนถวายพระเพลง จนกระทงถงพธกรรมหลงจากการถวายพระเพลงเสรจแลว พธกรรมงานศพทนอกเหนอจากพธกรรมถวายพระเพลงพระบรมศพพอมปรากฏอยในคมภรอรรถกถาบางพธกรรมงานศพสมยพทธกาลดงกลาวนน มกจะจดการศพโดยการเผา แตยงมปรากฏในคมภรอรรถกถาบางแหงทมการจดการกบผตายดวยการฝงศพและทงศพ ซงการจดการกบศพในลกษณะนไมไดกลาวถงขนตอนของพธกรรม เพยงแตกลาวถงการน าศพไปทง หรอไปฝงเทานน

๔๕

อยางไรกตาม ในสมยพทธกาลนนยงมพธกรรมตางๆ ทแสดงใหเหนถงวธการการจดการศพแตละขนตอนอยางเปนระบบ โดยการจดการศพนนจะมอย ๒ ลกษณะ ประกอบดวยการเผาศพ และการทงศพ

๑) การเผาศพ เปนวธการจดการศพโดยตงอยบนพนฐานของความเชอวา วญญาณของผตายจะไมสามารถกลบคนมาสรางเดมอกตอไป แตจะไปอาศยเกดในรางใหม บางแหงทไมเชอเรองวญญาณจะไปเกดใหมกมการเผาศพเหมอนกน การจดพธกรรมงานศพในลกษณะเชนน สบเนองมาจากอทธพลของศาสนาพราหมณ พธเผาศพจงเปนวธทไดกระท ากนมา ตงแตสมยโบราณมาแลว ขนตอนการเผาศพไมมพธกรรมทลกลบซบซอน เหมอนการจดพธกรรมศพของผทเชอเรองอ านาจลกลบเหนอธรรมชาต กลาวคอวญญาณหรอผ โดยจะเนนหนกพธกรรมการปดรงควานเพอปองกนอ านาจจากภตผปศาจรายจะมารบกวนท าชวตมอนเปนไป ลกษณะพธกรรมการเผาศพจงเปนพธทผสมกนระหวางศาสนาพราหมณกบพทธและพธกรรมทมงเนนความเชอในเรองของโลกหนา กฎแหงกรรมตลอดถงการหลกเลยงสงท เปนอปมงคลทงหลาย เชน วนหามเผาศพ เปนตน เพราะฉะนนแลว วธการใดทจะสามารถเชอไดวาวญญาณของผตายทไปอาศยรางใหมจะไดรบประโยชนมากทสด ญาตของผตายมกจะกระท ามการท าบญอทศสงของอปโภคบรโภคไปใหคนตาย ในสวนธรรมเนยมจนมพธกงเตก ซงเปนพธสงของใหผตายเชน ตก บาน รถจ าลอง แมแตคนรบใชกตองท าจ าลองสมมตขน เพอจะไดตดตามไปปฏบตรบใชในโลกหนา การจดการกบรางของผเสยชวตดวยการเผาน ประเพณของชาวอนเดยโดยเฉพาะผทนบถอศาสนาฮนดนน จะพากนประกอบพธเผาศพรมฝงแมน าคงคา สถานททมคนนยมน าศพไปเผา คอแมน าคงคาเมองพาราณส เพราะตางกมความเชอวา แมน าคงคาเปนสถานททศกดสทธ หลงจากเผาศพเรยบรอยแลว กจะเกบรวบรวมกระดกและเถาถานโรยลงแมน า ซงเชอกนวาแมพระคงคา จะน าดวงวญญาณของคนตายนนขนไปสสรวงสวรรค ดวยเหตนท าใหคนปวยและคนชราทรตวเองวา ใกลจะถงเวลาทตองทอดรางลงไปนอนบนแผนดน หรอถงแกความตายแลว กจะเดนทางหรอไมกใหญาตพนองของตน พาตนเองมายงรมฝงแมน าคงคา เมองพาราณส เพอทจะไดตายรมฝงแมน าคงคา เมอถงแกกรรมลงแลวแลวกเผากนทบรเวณนน ไมวาจะเปนในชวงเวลากลางวนหรอกลางคนจงมแสงไฟลกอยตลอดเวลา๔๑

ในสวนของพธกรรมการฌาปนกจศพหรอพธเผาศพนน เมอมคนตายลงสปเหรอกจะน าผา มาหอศพ โดยแยกสของผาหอศพตามเพศของคนตาย คอศพผชายจะใชผาสขาว ศพผหญงจะใชผาสสมหรอสชมพ หลงจากหอศพแลวจากนนน าศพวางลงบนแครไมไผ แลวจะหามศพไปยงรมฝง

๔๑ สน เตมสงสย, และพชย รตนประทป, ประเพณนานาชาต, (กรงเทพฯ: โรงพมพเกษมสมพนธ

การพมพ, ม.ป.ป.), หนา ๒๓๑.

๔๖

แมน าคงคา โดยทมญาตพนองของผตายนน แตงกายดวยเสอผาไมจ ากดสเดนตามศพไปพลาง กบรองพรอมๆกน เปนจงหวะลนถนนวา รามะนามะสตไฮ ซงแปลเปนใจความภาษาไทยไดวา พระนามของพระผเปนเจาเปนของเทยง

ประเดนส าคญในการประกอบพธกรรมการท าศพ ไมวาจะเปนเดนตามการหามศพ หรอมารวมงานศพ จะมผรวมท าพธเฉพาะผชายเทานนไมมผหญง ถงแมวาหญงเหลานนจะเปนแม เปนลกหรอเปนเมย เมอหามศพไปถงฝงแมน าคงคากวางแครลงแลวจงคอยใหมพนทวางส าหรบ การเผาในพธกรรมนกอนจะเรมเผาศพ ตองเอาศพหยอนลงจมแมน าคงคาครหนง เพอเปนการอาบน าศพ เมอเอาศพจมน าแลว กเอาขนวางไวบนกองฟนทจะสมไฟผสมกบมลวว ซงทางสปเหรอเอาฟนทอนใหญๆ วางซอนกนเปนชนๆ รปสเหลยมเตรยมไวกอนหนานนแลว จากนนกน าฟนทเหลอวางทบบนตวศพจนมดศพ พวกญาตพนองจะพากนถอคบไฟทยงไมไดจด พากนเดนรอบกองฟนท าทาเหมอนจะเปนการจดไฟทกองฟนทงทยงไมไดจด หลงจากทญาตพากนปะกอบพธเดนรอบกองฟน ๓ รอบ หรอ ๕ รอบแลวจงจะจดไฟ ผทท าหนาทจดไฟคอลกชายของผตาย หากผตายไมมลกชายสปเหรอ กจะจดไฟเอง ขณะทไฟก าลงลกไหมอยนน เหลาญาตมตรซงนงอยรอบกองไฟกจะพากนรองไห คร าครวญ จนกระทงกองไฟไดเผาไหมซากศพจนเหลอแตกระดกแลว หลงจากทกองไฟมอดลง กจะพากนเขยกระดกและเถาถานทงลงแมน าคงคา แตส าหรบผตายทมญาตเปนคนจนไมมทรพยสนเงนทองมากมายทจะหาฟนเผาศพไดมากพอ ผเปนสปเหรอกจะเผาเพยงรางมอดไหมไปบางสวนเทานน แลวทงศพลงแมน าคงคาใหลอยตามกระแสแมน าไป๔๒

ขอส าคญในประเพณการเผาศพของชาวอนเดย การเผารางผเสยชวตไมไดประกอบพธ ทกศพ ยงมการยกเวนเปนบางศพ ยกตวอยางศพทถกยกเวนจากการเผามอยหลายประเภท เชนนกบวช คนทตายดวยโรคเรอน คนทตายดวยฝดาษ และเดกทมอายไมเกน ๕ ป ไมมมการเผาแตหากใชวธการถวงน า กลาวคอ การผกหนตดกบศพถวงทกลางแมน า แตอยางไรกตามศพเหลานนมกลอยขนและถกพดพาไปเกยทหาดดานตรงกนขาม ซงสถานทนนไมไดมคนอาศยอย ซากศพเหลานนกกลบเปนอาหารอนโอชะของเหลาแรงกาตอไป

๒) การทงศพ รปแบบการจดงานศพโดยวธการน เกดขนโดยยดหลกการวา ซากศพเปนสงสกปรกจงไมสมควรไปเผาหรอทงลงในแมน า เพราะถาหากน าซากศพไปเผาจะเปนการไมเคารพ ตอพระอคนไฟจะหมดความศกดสทธหรอหากน าศพไปทงลงแมน า กจะเปนการสรางมลพษทางน า

๔๒ แปลก สนธรกษ, พธกรรมและลทธประเพณ , พมพครงท ๖, (กรงเทพฯ: หางหนสวนสามญ

นตบคคลไทยวฒนาพานช, ๒๕๐๔), หนา ๒๐๗.

๔๗

น าในแมน ากจะสกปรกไมมความศกดสทธ ถอวาไมเคารพตอพระแมคงคา เมอมการตายเกดขน กจะน าศพคนตายไปฝงไวกบดน โดยการฝงนนเปนการฝงเพยงแตกระดกเทานน ในสวนของอวยวะอยางอนกจะอทศใหเปนอาหารของสตวคอ แรง กา ส าหรบสถานททน าศพไปทงนเรยกวาปาชาผดบ ดวยเหตวาเมอมคนตายลงกจะน าศพไปทง โดยมทรองรบซากศพไวบนแผนดนซงมลกษณะ เปนหอคอยสงเรยกวาหอคอยแหงความสงบ๔๓

ปาชาผดบสมยพทธกาล ไดกลาวถงตอนนางสรมานองสาวของหมอชวกถงแกกรรมวา พระราชาไดทรงสงพระราชสาสนไปถวายพระพทธเจา เมอพระพทธองคทรงทราบขาวการตาย ของนางแลวจงไดสงขาวแจงแกพระราชาวาไมใหรบดวนเผาศพของนาง แตกลบขอใหพระราชาไดทรงสงเอาศพของนางไปนอนไวในปาชา โดยหามไมใหกาหรอสนขมากดกนศพ พระราชากทรงท าตามรบสงของพระพทธเจา ในการกระท าดงกลาวนน พระพทธองคเพยงตองการจะยกรางของนางสรมาเปนเครองเตอนใจใหภกษสงฆและมวลมหาชนไดทราบถงความไรคาของรางกายมนษยเมอได ตายแลว จงใหพระราชาไดใหตกลองโฆษณาปาวประกาศไปทวพระนครวา ใครใหทรพยเปนคาตวนางสรมาจ านวน ๑,๐๐๐ กหาปณะกจะไดตวของนางไป เมอพระราชาไดท าเชนนนแลวกยงกไมมใครอยากได จนในทสดกลดราคาคาตวของนางลงมาถง ๑ กากณก กปรากฎวายงไมมใครตองการ สดทายแมจะใหเปลาๆ กยงไมมใครจะเอาไป๔๔

สรปไดวา พธฌาปนกจศพหลายอยางเราไดรบอทธพลจากศาสนาพราหมณ-ฮนด โดยทความแตกตางระหวางความเปนพทธกบพราหมณคอความเชอ หรอจดมงหมายของค าสอน ซงพระพทธศาสนาไดคงรปแบบไว แตไดประยกตหรอปฏรปค าสอนใหม จงสอนใหท าในสงทเปนประโยชน สอนใหเหนความส าคญของจตใจมากกวารางกาย ไมใหคนทงหลายมความอาลยในชวต เพราะจะกอใหเกดทกขเสยเปลา หากจะเกบศพหรอฝงศพไว กจะกอใหเกดความอาลยอาวรณในญาตผวายชนมนน แตเมอไดเผาศพแลวไมไดพบกบบคคลอนเปนทรกซงไดพลดพรากกนแลว ความทกขใจกจะคอยบรรเทาลงไปไดในทสด โดยทสงทจะเปนประโยชนกบญาตผวายชนม จงเรยกวาทกษณาทานหรอการท าบญอทศจงเกดเปนพธกรรมงานศพขน

พธกรรมงานศพในสมยพทธกาลนน ตามคมภรนนไมไดปรากฏขนตอนของพธกรรม ทละเอยดมากนก คงมแตพธกรรมถวายพระเพลงพระบรมศพของพระพทธเจาเทานน ทมการกลาวถงขนตอนไดอยางละเอยด ตงแตพธกรรมกอนถวายพระเพลง จนกระทงถงพธกรรมหลงจากการถวาย

๔๓ รองศาสตราจารยคณ โทขน, ศาสนาเปรยบเทยบ, (กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตงเฮาส, ๒๕๓๗),

หนา ๑๕๙. ๔๔ ข.ธ. (ไทย) ๔/๓๒/๑๔๐.

๔๘

พระเพลงเสรจแลว โดยทการจดการศพนนจะมอย ๒ ลกษณะ ประกอบดวยการเผาศพและการทงศพ โดยการเผาศพนนมความเชอวา วญญาณของผตายจะไมกลบคนมาสรางเดมไดอก แตจะไปอาศยเกดในรางใหม บางแหงทไมเชอเรองวญญาณจะไปเกดใหมกมการเผาศพเหมอนกน พธเผาศพจงเปนวธ ทไดกระท ากนมา ตงแตสมยโบราณ ขนตอนไมมพธกรรมทลกลบซบซอน โดยจะเนนหนกพธกรรมการปดรงควาน เพอปองกนอ านาจจากภตผปศาจรายจะมารบกวนท าชวตดวยเหตน วธการใดทจะสามารถเชอไดวาวญญาณของผตายทไปอาศยรางใหมจะไดรบประโยชนมากทสด ญาตของผตายมกจะท า ประการทสองคอการทงศพ โดยทยดหลกการวา ซากศพเปนสงสกปรกจงไมควรไปเผาหรอทงลงในแมน า ฉะนนแลว เมอมการตายเกดขนกจะน าศพคนตายไปฝงไวกบดน โดยการฝงนนเปนการฝงเพยงแตกระดกเทานน ในสวนของอวยวะอยางอนกจะอทศใหเปนอาหารของสตวคอ แรง กา ตอไป

การจดการศพสมยพทธกาล

การจดการศพมประเพณทยดถอและปฏบตแตกตางกนไปตามขนบธรรมเนยมประเพณความเชอของแตละเชอชาต ศาสนาหรอตามทองถนนนๆ ซงถอปฏบตสบทอดกนมาตงแตบรรพบรษ มนษย ทกหมเหลาตางกมการจดการกบรางผเสยชวต นอกเหนอจากจะแสดงซงมโนกรรมส านก ในความมน าใจคอการใหความรกอาลยตอผทจากไปแลว ยงแสดงออกถงคณธรรม กลาวคอกตญญกตเวทตาธรรมและสามคคธรรมตามหลกพทธศาสนาอกดวย ในสวนของขนตอนการจดการศพในสมยพทธกาลนนเปนการจดการศพทเรยบงาย ตงแตการถงแกกรรมลงของผเสยชวตไปจนถงการเผา หรอการฝง ดงกลาวตอไปน

๑) พธสกการะศพในสมยพทธกาล เปนพธกรรมแรกหลงจากการเสยชวต โดยเหลาเทวดาและมวลมนษยเมอทราบขาวการเสยชวตของบคคลทตนเคารพนบถอตางกจะพากนมาสกการบชาศพโดยอามสบชา แลวท าซงจตรกรรมคอเชงตะกอนเสรจแลว พากนมาสรงศพดวยคนโธทกธารา เชญศพใสหบยกขนสเชงตะกอน แลวกท าการฌาปนกจถวายพระเพลง

๒) พธกรรมรดน าศพในสมยพทธกาล พธกรรมรดน าศพในสมยพทธกาลนน ไดปรากฏใน พระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระพทธบดา เมอพระเจาสทโธทนะไดสนพระชนมแลวพระพทธเจาตรสสงใหหาสถานทถวายพระเพลงพระบรมศพ เมอเชงตะกอนเสรจเรยบรอยแลว พระพทธเจาพระองคกทรงท าพธกรรมสรงน าพระบรมศพ

๓) พธกรรมการหอศพ มปรากฏหลกฐานเฉพาะการหอพระสรระของพระพทธเจา โดยการใชผาใหมหอพระสรระของพระผมพระภาคเจา เสรจแลวจงหอดวยส าลบรสทธ แลวจงหอดวยผาใหมอกชนหนง ท าโดยวธนจนหอพระสรระของพระผมพระภาคดวยผา และส าลได ๑,๐๐๐ ชน แลวอญเชญพระสรระลงในรางเหลกเตมดวยน ามน ใชรางเหลกอกอนหนงครอบแลวท าจตกาธาน ดวยไมหอมลวน แลวอญเชญขนสจตกาธาน

๔๙

๔) การน าศพใสโลง การน าศพใสโลงในสมยพทธกาล กปรากฏเฉพาะพธถวายพระเพลง พระบรมศพของพระพทธเจาเทานน โดยค าวาโลงศพในสมยพทธกาลนนเรยกวารางหรอหบ

๕) การบ าเพญกศลศพในระหวางทรอการจดการศพ เมอครงพทธกาลไดมพธกรรมบ าเพญกศลเพอทจะเปนการอทศใหผทเสยชวตเชนเดยวกนในปจจบน พธกรรมดงกลาวคอการใหทาน การถวายภตตาหาร และการแสดงธรรมเปนตน

๖) สถานทเผาศพในสมยพทธกาล เมอมบคคลเสยชวตสงทตองใหความส าคญเปนอนดบแรกคอสถานทเผาศพซงเรยกวาจตกาธานหรอเชงตะกอน ในสวนของเชงตะกอนเผาศพ จะเปนการจดเตรยมไวชวคราวเฉพาะแตการใชงานแตละครงเทานนไมไดสรางไวเปนถาวร อกประการส าคญเชงตะกอนนนจะอยในปานอกเมองออกไป หรอไมกตามสถานททเหมาะสมไมไดอยในทชมชนหรอในวดเหมอนในปจจบนน

๗) เรอนปลงศพ นอกจากจะมเชงตะกอนเผาศพแลว ในสมยพทธกาลยงมเรอนส าหรบปลงซากศพของคนตาย ซงในสมยนนเรยกวาเรอนยอด โดยทมทงสรางไวประจ าสถานทปลงศพ และสามารถเคลอนทได

๘) การเคลอนศพเพอน าไปเผา ณ เชงตะกอนทเตรยมไวนน มการฟอนร า ขบรอง ประโคมดนตร ระเบยบดอกไม และของหอมอนเปนทพย โดยในสวนหนาของขบวนกจะเปนพระสงฆ สามเณรเดนจงศพ และในทสดแลวววฒนาการมาเปนการใหพระจงศพในสมยปจจบน

ในสวนของการบงสกลศพเปนประการท ๙ สมยพทธกาลไมมการกลาวถงการทอดผาบงสกล และอาราธนาพระสงฆไปพจารณาผาบงสกลโดยตรง เพยงการอธบายไววา คอผาคลกฝนทพระสงฆ ไดจากผาหอซากศพหรอกองขยะ จนววฒนาการมาเปนการบงสกลในปจจบน

๑๐) พธกรรมการท าประทกษณศพ ในสมยพทธกาลกอนทจะจดไฟเผาศพบคคลทเปนเชอพระวงศ เชน พระพทธเจาหรอกษตรย ผจดไฟจะตองท าพธถวายสกการะบชาศพดวยการท าประทกษณรอบเชงตะกอนจ านวน ๓ รอบ แลวจงจดไฟเผาศพ

๑๑) การจดไฟเผาศพ ตวอยาง ในกรณการถวายพระเพลงพระพทธสรระไมไดจดถวายพระเพลงหลงจากทพระมหากสสปะและภกษ ๕๐๐ รป กระท าประทกษณจตกาธานครบ ๓ รอบ แลวถวายอภวาท พระเพลงไดโหมไหมพระสรระของพระพทธองคเอง

๕๐

๑๒) เปนขนตอนสดทายในพธกรรมเผาศพของชาวพทธในสมยพทธกาล ประเพณนยมของชาวพทธนน เมอท าพธกรรมเผาศพแลวผทเคารพนบถอจะน าอฐไปบรรจไวในสถปทสรางขนไวโดยเฉพาะเพอเปนการสรางอนสาวรยใหคนภายหลงไดกราบไหวบชา๔๕

พธกรรมถวายพระเพลงพระบรมศพพระพทธเจา พระบรมศาสดาสมมาพระพทธเจา เสดจไปดบขนธปรนพพานทกรงกสนารา เมอพระพทธองคเสดจดบขนธปรนพพานแลว เหลาภกษผเปนปถชนตลอดจนเทวดากพากนรองไหคร าครวญ ภกษผปราศจากราคะกปลงธรรมสงเวช ทานพระอนรทธเถระจงแสดงธรรมมกถาเกยวกบสามญญะลกษณะแหงสงขารทงหลาย เพอบรรเทาความเศราโศกนนตลอดคน เวลาตอมาทานพระอนรทธเถระจงใหทานพระอานนทเถระ ไปแจงขาวการปรนพพานแหงพระตถาคตเจาแกมลละกษตรยทงหลาย พระอานนทเถระไดท าตาม เมอมลละกษตรยไดสดบขาวนนกพากนกรรแสงดวยความโศกเศราเสยใจ จากนนไดเสดจไปสกการะพระบรมศพของพระพทธองค และบชาพระบรมศพตลอด ๖ วน สวนในวนถวน ๗ มลละกษตรยใหน าพระบรมศพออกไปทางทศใตพระนคร เพอทจะประกอบพธกรรมถวายพระเพลง แตไมสามารถยกไปได เพราะเทวดามประสงคจะใหท าพธถวายพระเพลงทมกฏพนธนเจดย ซงตงอยทางทศเหนอพระนคร มลละกษตรยจงไดยอมใหท าตามนน พระอานนทเถระจงถวายพระพรใหปฏบตเหมอนกบทปฏบตตอพระเจาจกพรรด มลละกษตรยกไดท าตามนนคอใหใชผาใหมหอพระบรมศพ แลวกหอดวยส าลบรสทธ แลวจงหอดวยผาใหมอกชนหนง ท าโดยวธนครบ ๑,๐๐๐ ชน แลวอญเชญพระบรมศพลงในรางเหลกเตมดวยน ามน ใชรางเหลกอกอนหนงครอบแลว ท าจตกาธานดวยไมหอมทงสน แลวจงถวายพระเพลงพระบรมศพ จากนนจงสรางพระสถปไวททางใหญสแพรง เพอใหชนทงหลายไดพากนน าดอกไมของหอมมาบชาถวายอภวาท

พธกรรมการถวายพระเพลงพระบรมศพพระพทธบดา พระพทธเจาตรสสงใหพระญาต และสาวกไปจดทท าพธกรรมฌาปนกจสมยนน ตรสสงใหทานพระมหากสสปเถระไปจดเตรยมสถานทถวายพระเพลงพระบรมศพพระพทธบดา พระพทธองคจงทรงยกพระเศยรพระพทธบดาขนแลวสรงพระบรมศพดวยสคนธวารตามขตตยะประเพณทกประการ แลวทรงยกพระบรมศพพระบดาใสหบแกวทรงยกไปสฌาปนสถานดวยพระองคเอง อญเชญพระบรมศพขนสเชงตะกอน แลวทรงจดพระเพลง บนเชงตะกอนนน เมอกจทกอยางแลวพระพทธองคพรอมหมภกษสงฆกเสดจกลบ ขอสง เกต ในพธกรรมถวายพระเพลงพระพทธบดา วาเมอน าฟนมากองท าเปนกองฟอน จากนนกน าพระบรมศพ

๔๕ สมเดจพระปรมานชตชโนรส, พระปฐมสมโพธกถา, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพธรรมบรรณาการ,

๒๕๒๖), หนา ๓๑๓-๓๖๖.

๕๑

ไปสรงน า และหมพระบรมศพดวยผาขาว หลงจากนนบรรจพระบรมศพนนลงในโลงท าพธถวาย พระเพลงโดยไมมพธกรรมอยางอนใดอกเลย

พธกรรมงานศพนางสรมา หลงจากทนางสรมาไดถงแกกรรมลงแลว ทรงรบสงใหเอาศพนางสรมานนนอนในปาชาแลวใหรกษาไวไมใหกาและสนขมากดกนได พระราชาไดทรงท าตาม รบสงแลว ในวนท ๔ สรระพองขนอด หมหนอนไตชอนไชศพของนาง พระราชาทรงใหพวกราชบรษตกลองประกาศในพระนครใหคนทงหลายยกเวนเดกๆ มาดศพนางสรมา หากไมมาจะถกปรบ ๘ กหาปณะและไดสงพระราชสาสนไปยงพทธส านกทลนมนต พระพทธเจาและพระสงฆสาวกเสดจมาทอดพระเนตรศพนางสรมา พระพทธองคจงพาหมภกษไปยงปาชาแลวทรงแสดงอสภกรรมฐาน เนองดวยศพของนางสรมานน หลงจากนนจงเปนพธฌาปนกจศพของนางตามประเพณตอไป๔๖

สรปไดวา พธฌาปนกจในสมยพทธกาลทงสองทาน ยกเวนพระพทธเจา นอกเหนอจากนน กท าพธแบบงายๆ คอหลงท าพธฌาปนกจเสรจแลวจะน าอฐธาตของทานเหลานนไปบรรจไว ในพระสถปเพอใหพทธบรษทไดสกการะบชาอนจะเปนประโยชนสขแกผสกการะบชาตลอดกาลนาน เพยงเทานน เพยงแตกรณของนางสรมาทมการแสดงอสภกรรมฐานดวย จดมงหมายกเพอใหภกษหนมผทยงตองศกษาทก าลงหลงในรปของนางสรมานน ใหไดเขาใจความเปนจรงของขนธ ๕ แตคน เหลาอนกไดประโยชนไปดวย

๒.๖ แนวคดการจดพธกรรมงานศพในสงคมไทย

ดวยความตายเปนสวนหนงของชวต การประกอบพธกรรมเกยวกบความตาย ทเรยกวา การปลงศพ จงเปนสวนหนงในสงคมมนษย ซงในการประกอบพธกรรมนน นอกจากจะเปนการสะทอนใหเหนถงคต ความเชอดานปรชญาและศาสนาแลว ยงเปนสญลกษณทบงบอกถงความมวฒนธรรมของผคนในสงคมไดอยางชดเจนอกดวย ส าหรบการประกอบพธกรรมอนเกยวเนองดวย เรองการปลงศพในสงคมไทยนน นบวามพฒนาการมาเปนเวลายาวนานตงแตสมยกอนประวตศาสตรเปนตนมา ซงไดรบการพฒนารปแบบใหมความละเอยดและซบซอนขนตามความเจรญของสงคม และวฒนธรรม โดยเฉพาะอยางยงภายหลงจากทคตความเชอในพระพทธศาสนาได แพรหลายเขาสสงคมไทย ซงในการประกอบพธกรรมดงกลาว นอกจากจะเปนการร าลกถงผวายชนมดวยความเคารพ

๔๖ พระมหาวระศลป ฉนทโก (แสนลน), “การศกษาเชงวเคราะหความเปลยนแปลงของพธฌาปนกจ

ในพระพทธศาสนา: ศกษาเฉพาะกรณหมบานวงชย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘), หนา ๒๓.

๕๒

รกยงแลว ยงเปนการเจรญสตใหแกบคคลทงหลายทงญาตสนทและมตรสหายใหไดร าลกถงการด ารง ชวตอยอยางมคณคาอยางแทจรงอกดวย๔๗

การขดคนพบทางโบราณคดของมนษยสมยกอนประวตศาสตรในประเทศไทย สวนใหญ นอกจากจะพบรปแบบการฝงศพมนษยในทานอนแบบเหยยดยาวและทานอน แบบงอเขาแลว ยงมการขดคนพบสงของเครองใชทนยมฝงไวกบรางผตาย ไมวาจะเปนเครองมอหนขด ภาชนะดนเผา เครองรางเครองประดบอกดวย และในขณะเดยวกน ในแหลงโบราณคดบางแหงยงพบวามการใชดนสแดง ซงเปนธาตประกอบของเหลกทอยในดนมาเปนสวนหนงในพธกรรมการปลงศพเพอแทนเลอด ดวยถอวาเปนสญลกษณของชวตและพลง ซงจากการส ารวจแหลงโบราณคด โดยเฉพาะในประเทศไทย พบหลกฐานการใชดนสแดงในพธกรรมของมนษย สมยกอนประวตศาสตรจ านวนมาก เชนการน าดนเทศมาบดผสมน าหรอยางไมหรอไขสตวเพอวาดลงบนผนงถ าเพงผาหรอบนภาชนะดนเผา หรอการน าดนเทศมาผสมเปนสเพอทาลงบนผวหมอหรอภาชนะอนเปนเครองมอเครองใชทปรากฏอยาง แพรหลายในชวตประจ าวนของมนษยสมยนน และเมอพวกเขาสนชวตลงกไดมแนวคด ทจะน าสงของเครองใชเหลานนฝงรวมไปกบศพดวย๔๘

แนวคดอนวาดวยคตความเชอเรองชวตหลงความตายและการเกดใหมมความ ซบซอนมากยงขน เมอมนษยรจกการเพาะปลก เลยงสตวและเรมปกหลกตงถนฐานอย อยางถาวรในบรเวณตางๆ โดยปรากฏหลกฐานทางประวตศาสตรและโบราณคดทแสดง ใหเหนอยางชดเจนวามนษยสมยโลหะ ซงรจกการตงถนฐานเปนหลกแหลงใหความส าคญตอการเพาะปลกและเลยงสตว เรมมคตความเชอเรองการนบถอธรรมชาต โดยเฉพาะผนดนซงเปนแหลงก าเนดและการเจรญเตบโตของพช วาเปนศนยกลางในการด ารงอยของชวตจนเกดความคดในเรองแมพระธรณทปรากฏอยางแพรหลาย ในดนแดนอษาคเนย หรอภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตนบจากอดตสบเนองมาจนถงปจจบน โดยสงคมชาวอษาคเนยสวนใหญเชอวา การน าศพไปฝงไวใตดนเปรยบเสมอนการกลบคนสครรภ ของพระแมธรณหรอทองของแมผใหก าเนด จากการขดคนหลกฐานโบราณคดทแหลงโบราณคด บานเชยง นอกจากจะพบรปแบบการฝงศพ รวมกบสงของเครองใชประเภทเครองปนดนเผา และเครองประดบตางๆ แลวยงพบวามแกลบขาวผสมอยในเนอดนทฝงศพผตายดวย ซงนอกจากจะ

๔๗ เสถยร โกเศศ, ความตาย, (กรงเทพมหานคร: แมค าผาง, ๒๕๓๑), หนา ๔๗. ๔๘ บญเกด พมพวรเมธากล, ประเพณอสาน และเกรดโบราณคดไทอสาน, (ขอนแกน: โรงพมพคลง

นานาวทยา, ๒๕๔๔), หนา ๑๗๙-๑๘๒.

๕๓

เปนหลกฐานทยนยนไดเปนอยางดวา มนษยทอาศยอยในบรเวณนรจกการเพาะปลกขาวเพอการด ารงชวตแลว ยงสะทอนคตความเชอเรองชวตหลงความตายและการกลบมาเกดใหมอกดวย๔๙

ในขณะเดยวกนยงพบรปแบบการปลงศพทสะทอนแนวคดเรองการกลบมาเกดใหม โดยการฝงศพในภาชนะทรงหมอหรอไห ซงพบอยางหลากหลายในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทลวนแลวแตสะทอนแนวคดการกลบคนสครรภมารดา มการพบรปแบบการปลงศพในลกษณะดงกลาวในแหลงโบราณคดตางๆ ทงทเวยดนาม กมพชา ลาว คาบสมทรมลาย อนโดนเซย ฟลปปนส และประเทศไทย มการพบรปแบบการปลงศพดงกลาวในวฒนธรรมทงกลารองไห โดยปรากฏหลกฐานการฝงศพในภาชนะดนเผาแบบมฝาปดจากแหลงโบราณคดบานเม องบว ต าบลเมองบว อ าเภอเกษตรวสย จงหวดรอยเอด อายราว ๒,๖๐๐-๑,๘๐๐ ปมาแลว

จากรปแบบการปลงศพในหมอมฝาปดหรอในไหนเองท าใหสนนษฐานไดวา เปนแนวคด ทน าไปสการปลงศพในรปแบบของโกศและสถปในเวลาตอมา สอดคลองกบขอมลเกยวกบแนวคดดงกลาวของ เอเดรยน สนอดกราส นกวชาการชาวตะวนตก ทไดแสดงความเหนเกยวกบสญลกษณเรองครรภทปรากฏผานสถปไว วา โครงสรางสวนใหญของรปทรงสถปอนเดยจะเปนรปโดมครงวงกลมผาซก ทงยงไดแสดงความเหนเพมเตมไว วา ในทางพทธศาสนาไดกลาวถงโดมนวา ครรภ ครรภ ตวออน ภาชนะ พระสถปทงองคจงมนามวาธาตครรภ อนมความหมายถงทบรรจอฐ

จากรปแบบการปลงศพของมนษยสมยกอนประวตศาสตรทงแบบทฝงรวมกบภาชนะดนเผาหรอเครองประดบหรอการฝงในภาชนะดนเผาแบบมฝาปดหรอไห ลวนสะทอนใหเหนถงคตความเชอเกยวกบชวตหลงความตายและการกลบมาเกดใหม อนมพนฐานบนความเชอเรองการนบถอวญญาณบรรพบรษหรอวญญาณในธรรมชาต เชน พระแมธรณ กอนทจะพฒนารปแบบการปลงศพทมระเบยบแบบแผนซบซอน ยงขนภายหลงจากทไดรบอทธพลของศาสนาพราหมณและศาสนาพทธในเวลาตอมา๕๐

พธกรรมเกยวกบงานศพในสงคมไทยนนมประวตความเปนมายาวนาน ขนตอนตางๆ ทยดถอปฏบตมคตความเชอมาจากพทธศาสนา ศาสนาพราหมณ-ฮนด และธรรมเนยม ปฏบตตามวฒนธรรมดงเดมผสมผสานกน ในปจจบนพธกรรมตางๆทปฏบตในงานศพ ของชาวไทยทนบถอพทธ

๔๙ สขพฒน อนนทจารย, ปรศนาปรชญาธรรมในประเพณบ าเพญกศลศพ , (กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพ ส.ลกธรรมภกด, ๒๕๕๒), หนา ๑๘. ๕๐ ปราณ วงษเทศ, พธกรรมทเกยวกบการตายในประเทศไทย, (กรงเทพฯ: บรษทอมรนทรพรนตง

กรป จ ากด, ๒๕๓๔), หนา ๔๗.

๕๔

ศาสนาไดมการตดทอนลงไปตามความเหมาะสม แตยงคงรกษาหวใจของขนบธรรมเนยมประเพณดงเดมไว ยงไปกวานน เนองจากสถาบนพระมหากษตรยเปนทศรทธาเคารพรกและเทดทน การประกอบพธกรรมเกยวกบ งานศพทอยในพระบรมราชานเคราะหของพระมหากษตรย จงเปนเกยรตยศแกผวายชนม และบรรดาลกหลานญาตมตรอยางทสดในสงคมไทย๕๑

ทกชวตทเกดมาตองตกอยในสงสารวฏ หนไมพนคตธรรมไตรลกษณ คอ อนจจง ทกขง อนตตา เมอมการเกดขน ตงอย แลวยอมดบไปในทสดตองพบกบอรยสจอนมเกด แก เจบ และตาย และเมอชวตดบสนไป สงทเหลอไวใหคนขางหลงไดร าลกถงมเพยงวบากกรรมทผนนไดกระท าเทานน ส าหรบคนทยงมชวต สงทจะมอบใหแกผวายชนมไดในทางปฏบตคอ การประกอบพธกรรมงานศพเพอเปนการแสดงความกตญญ สงส าคญยงกวานนทคนเปนควรจะไดรบจากงานศพคอปรชญาหรอแนวคดการจดพธกรรมงานศพตามหลกค าสอนของพระพทธศาสนา และแนวคดการจดพธกรรมในการจดงานศพนนถอเปนเรองทน ามาซงความเศราโศกส าหรบคนทวไป คนอนเดยในสมยพทธกาลมวธการจดการเกยวกบศพนนโดยมแนวคดในหลายวธดวยกน คอ การน าศพไปทงในปาหรอในปาชาผดบ การน าศพไปฝงดน การน าศพไปเผา การน ากระดกมากอเจดยเกบไวบชา การน าศพไปลอยทงในแมน าสายส าคญตามล าดบ ดงน

๑) แนวคดในการน าศพไปทงในปาหรอในปาชาผดบ

เพอใหเปนอาหารของแรงกา สตวปา ดงกรณบตรของนางกสาโคตรมตาย นางอมรางบตร ไปถามหายาเพอรกษา บรษคนหนงแนะน าใหไปทลถามพระพทธเจา พระพทธองคไดทรงแนะน า ใหนางไปหาเมลดพนธผกกาดจากเรอนของคนทไมมใครเคยตาย นางเทยวตระเวนถามหาเมลดพนธผกกาดนน ผลทสดกหาไมไดดงใจปรารถนา นางจงทงศพของบตรไวในปาชา กรณศพสามของนาง ปฏาจารา เมอนางไปพบวาสามของนางนอนตายอยโดยถกงกดตาย กมไดกลาวถงวธจดการศพ คงปลอยไว ณ ทนนโดยปลอยใหเปนอาหารของสตวหรอเนาเปอยไป วธการนเปนวธการของคน ทมฐานะยากจนเพราะไมมเงนทองในการด าเนนการ

๒) แนวคดในการน าศพไปฝงดน

กรณของนางวสาขาอบาสกา นางวสาขาไดตงหลานสาวชอ นางสทตตใหดแลภกษสงฆ ในเรอนแทนตนเอง ภายหลงเธอไดสนชวต นางวสาขาจงใหน ารางของเธอไปฝงวธการนเปนวธการ ทชนชนผมฐานะจะด าเนนการกนเพราะถอวาการเกบศพไวดวยการฝงยงเปนการแสดงออกซงความคดถงผตายอย

๕๑ ดนย ไชยโยธา, ลทธ ศาสนา และระบบความเชอกบประเพณนยมในทองถน, หนา ๒๓.

๕๕

๓) แนวคดในการน าศพไปเผา

การน าศพไปไวทปาชาแลวใหคาจางสปเหรอท าหนาทในการเผา เชน กรณของสงกจจะสามเณร สามเณรของพระสารบตร เมอสามเณรนนยงอยในทองมารดาไดท ากาละเมอมารดานน ถกเผาอย เนอสวนทเหลอไหมไปเวนแตเนอทอง พวกสปเหรอยกเนอทองของนางลงจากเชงตะกอนแทงดวยหลาวเหลกในท ๒ - ๓ แหง ปลายหลาวเหลกกระทบตาของทารก พวกสปเหรอแทงเนอทองอยานนแลว จงโยนไปบนกองถานปกปดดวยถานนนแลแลวหลกหนไป เนอทองไหมแลว สวนทารก ไดเปนเชนกบรปทองค าบนกองถาน ในวนรงขนสปเหรอมาดวยคดวาจะดบเชงตะกอน เหนทารกนอนอยจงอมเดกนนน าไปภายในบาน ซงเดกคนนนกคอสงกจจะสามเณร

กรณของพระมหากาล พระมหากาลพจารณาศพกลธดา กลธดาคนหนง ไดท ากาละในเวลาเยน ซงยงมทนเหยวแหงซบซด เพราะพยาธก าเรบขนในครเดยวนน พวกญาตหามศพกลธดานนไปสปาชาในเวลาเยน พรอมดวยเครองเผาตางๆ มฟนและน ามนเปนตน ใหคาจางแกหญงเฝาปาชาดวยค าวา “ จงเผาศพน” แลวมอบศพใหแลวหลกไป นางเปลองผาหมของกลธดานนออกแลว เหนสรระซงตายเพยงครเดยวนนแสนประณตมสดงทองค าจงคดวา “อารมณนควรจะแสดงแกพระผเปนเจา” แลวไปไหวพระเถระใหไปพจารณาเมอพระเถระพจารณาตงแตฝาเทาถงปลายผมแลวพดวา “ นางพงใสรปนนในไฟ ในกาลทรปนนถกเปลวไฟใหญลวกแลวจงบอกแกขาพเจา เมอนางท าอยางนนจงแจงแกพระเถระ พระเถระไปพจารณาในทถกเปลวไฟกระทบแลวๆ สแหงสรระไดเปนดงแมโคดาง เทาทง ๒ หงกหอยลง มอทงสองก าเขา หนาผากไดมหนงปอกแลว พระเถระพจารณาวา “สรระนเปนธรรมชาตท าใหไมวายกระสนแกบคคลผดแลอยในบดเดยวนเอง แตบดนกลบถงสนถงความเสอมไปแลว ” เมอพจารณาถงความสนและความเสอมอยกลาวคาถาวา “สงขารทงหลายไมเทยงหนอ มอนเกดขนและเสอมไปเปนธรรมดา เกดขนแลวยอมดบไป ความสงบแหงสงขารเหลานนเปนสข ” เจรญวปสสนา ไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย วธการนเปนวธการทจะพงท าส าหรบศพของผทมฐานะดมเงนส าหรบจางสปเหรอใหท าการเผาศพ

๔) แนวคดในการน ากระดกมากอเจดยเกบไวบชา

การน ากระดกมากอเจดยเกบไวบชา อยางกรณการจดการพระศพของพระเจาสทโธทนะ กรณของพาหยะทารจรยะ ผบรรลอรหนตขณะเปนฆราวาสแลวถกววขวดเสยชวตพระพทธองคมรบสงใหเผาแลวเอากระดกมากอเจดยไวใหคนเคารพบชาและกรณการจดการถวายพระเพลงพระพทธสรระของเจามลละกษตรยและคณะสงฆ กมการถวายพระเพลงแลวเอากระดกมากอเจดยไวใหคนรนหลงสกการบชา วธการนเปนวธการทจะพงท าส าหรบศพของผทเปนนกบวชหรอผน าทางศาสนา หรอบรรดาพระราชามหากษตรยทงหลาย หรออาจจะรวมถงผทมฐานะทงหลายดวย

๕๖

๕) แนวคดในการน าศพไปลอยทงในแมน าสายส าคญ

การน าศพไปลอยทงในแมน าสายส าคญ เชน แมน าคงคา วธการนเปนแนวคดทเกดมาจากศาสนาฮนด พราหมณ ในกรณการประกอบพธกรรมเกยวกบศพนนพระพทธศาสนาไดก าหนดใหมการใชศพเปนอปกรณในการปฏบตธรรม คอการพจารณาเพอใหเกดธรรมสงเวชและการเหนความ ไมแนนอนของสงขารดงมบทพจารณาวา “อกไมนานนก รางกายนกจกปราศจากวญญาณถกทอดทงทบถมแผนดน เหมอนทอนไมทไรประโยชน ฉะนน” การจดการเกยวกบศพถอเปนเรองของชาวบานพระสงฆเปนเพยงผเขาไปพจารณาเพอความกาวหนาของการปฏบตธรรมเทานนไมไดมการน าพธการอนเขามาเกยวของและใหคตธรรมทดแกญาตดวยการใหเหนหลกความจรงไมเศราโศกหนมาท าบญอทศใหดกวาการมานงรองไหหาคนทจากไป๕๒

สรปไดวา ในเรองของแนวคดการจดพธกรรมในการจดงานศพนน เปนเรองของความเศราโศกส าหรบคนทวไป ในสมยพทธกาลมวธการจดการเกยวกบศพนนโดยทมแนวคดในหลายวธดวยกน เชน การน าศพไปทงในปาหรอในปาชาผดบ การน าศพไปฝงดน การน าศพไปเผา การน ากระดกมากอเจดยเกบไวบชา การน าศพไปลอยทงในแมน าสายส าคญตามล าดบ เนองมาจากวาทกชวตทเกดมาตองตกอยในสงสารวฏ หนไมพนคตธรรมไตรลกษณ คอ อนจจง ทกขง อนตตา เมอมการเกดขน ตงอย แลวยอมดบไปในทสดตองพบกบอรยสจอนมเกด แก เจบและตาย และเมอชวตดบสนไปสงทเหลอไวใหคนขางหลงไดร าลกถงมเพยงวบากกรรมทผนนไดกระท าเทานน ส าหรบคนทยงมชวต สงทจะมอบใหแกผวายชนมไดในทางปฏบตคอ การประกอบพธกรรมงานศพเพอเปนการแสดงความกตญญ สงส าคญยงกวานนทคนเปนควรจะไดรบจากงานศพคอปรชญาหรอแนวคดการจดพธกรรมงานศพตามหลกค าสอนของพระพทธศาสนา

๒.๗ รปแบบการจดพธกรรมงานศพในวฒนธรรมไทย พธกรรมเกยวกบงานศพในสงคมไทยนนมประวตความเปนมายาวนาน ขนตอนตางๆ

ทยดถอปฏบตมคตความเชอมาจากพทธศาสนา ศาสนาพราหมณ-ฮนด และธรรมเนยมปฏบตตามวฒนธรรมดงเดมผสมผสานกน ในปจจบนพธกรรมตางๆ ทปฏบตในงานศพของชาวไทยทนบถอพทธศาสนาไดมการตดทอนลงไปตามความเหมาะสม แตยงคงรกษาหวใจของขนบธรรมเนยมประเพณดงเดมไว ยงไปกวานน เนองจากสถาบนพระมหากษตรยเปนทศรทธาเคารพรกและเทดทน การประกอบพธกรรมเกยวกบ งานศพทอยในพระบรมราชานเคราะหของพระมหากษตรย จงเปน

๕๒ คณะกรรมการแผนกต ารามหามกฎราชวทยาลย , พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๔, พมพครง

ท ๑๕, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๓๗), หนา ๒๑๖-๒๒๑.

๕๗

เกยรตยศแกผวายชนมและบรรดาลกหลานญาตมตรอยางทสดในสงคมไทย และเพอใหเกดความเขาใจตอกนและรวมพธกรรมไดอยางถกตองโดยแบงไดดงน

๑) พธกรรมในวนตาย ๒) พธกรรมในวนตงศพบ าเพญกศล ๓) พธกรรมในวนฌาปนกจศพ ๔) พธกรรมหลงวนฌาปนกจศพ

พธกรรมในงานศพทง ๔ จะมคตธรรมค าสอนทางพระพทธศาสนาแทรกอย แทบจะทกขนตอน เปนการสอดแทรกทงปรศนาธรรมและเกรดตามประเพณของแตละทองถนเพราะพธกรรมบางขนตอนของคนแตละพนทนนมความแตกตางกน ทงพธกรรมบางอยางทเคยมในอดตกไดเลกปฏบตไปตามความเหมาะสมของแตละยคสมย ปจจบนเมอมผเสยชวตตองด าเนนการตามกฎหมาย คอการแจงตาย ถาถงแกกรรมทโรงพยาบาล ทางโรงพยาบาลจะออกใบรบรองแพทยให แลวน าไปแจงส านกงานเขต หรออ าเภอเพอขอรบใบมรณบตร แตโรงพยาบาลสวนใหญรบด าเนนการเรองนใหจนเสรจเรยบรอย ถาถงแกกรรมทบานตองแจงตายกบต ารวจเพอออกใบรบรองการตายและน าไปแจงเพอขอใบมรณบตร ภายใน ๒๔ ชวโมง ถาถงแกกรรมดวยอบตเหตหรอถกฆาตกรรม เจาบานหรอผพบศพตองแจง ใหเจาหนาทต ารวจเพอท าการชนสตรศพ เมอแพทยตรวจชนสตรศพแลว ญาตผเสยชวตจะตองขอหลกฐานจากเจาหนาทต ารวจ พรอมทงขอใบชนสตรศพจากแพทยเพอน าไปแสดงตอส านกทะเบยนทองถนในการขอใบมรณบตร สวนใหญจะด าเนนการตามกฎหมายและจดการเรองพธกรรมงานศพไปพรอมกน

๑) พธกรรมในวนตาย ธรรมเนยมของการจดพธศพของสงคมไทยนน เพอแสดงความกตญญ ความเคารพนบถอ

ตอผวายชนม ครอบครวและญาตมตรจงพรอมใจกนจดพธกรรมส าหรบศพเปนอยางด เพอแสดงความอาลยรกเปนคร งสดทาย และเ พอสบทอดจารตประเพณในงานศพท เกดขนในสงคมไทย มาแตครงโบราณ สงแรกทตองท าใหผตายคอการอาบน าศพ ซงเปนหนาทของลกหลานหรอญาตสนท แตปจจบนคนสวนใหญมกสนใจทโรงพยาบาล ซงสถานทไมเออตอการอาบน าท าความสะอาด ทวรางกาย จงไมมการอาบน าใหศพแบบดงเดม มเพยงการลางหนาเชดตวเพอท าความสะอาด จากนนญาตจะแตงตวใหผตาย โดยสวมเสอผาทผตายชอบหรอแตงดวยชดเครองแบบเตมยศ ไมมการแตงตวศพตามความเชอแบบเดมกอน ประพรมน าอบไทยใหกลนหอม หรอหากญาตมความประสงค โรงพยาบาลบางแหงมการแตงหนาศพใหดวย โดยเจาหนาทของโรงพยาบาล อาสาสมคร หรอชางแตงหนามออาชพ ระหวางนนญาตตดตอวดทจะน าศพไปตงบ าเพญกศลพรอมทงนมนตพระ ๑ รป

๕๘

มาท าพธเพอเคลอนศพไปวดหรอโรงพยาบาลบางแหงด าเนนการใหเสรจสรรพ ตงแตนมนตพระ และจดรถเคลอนศพไปวด๕๓

ถาผถงแกกรรมเปนผอยในเกณฑสามารถขอรบพระราชทานน าหลวงอาบศพ ตองแจงไปยงตนสงกดของผนนแลวเดนเรองไปยงกองพระราชพธส านกพระราชวง เพอขอพระราชทานน าหลวง อาบศพและเครองประกอบเกยรตศพ ตอไป

๑) การรดน าศพ เมอน าศพมาถงศาลาวด น าศพนอนหงายหนดานขวามอหรอดานปลายเทา ของศพใหอย

ทางผทมาแสดงความเคารพ ใชผาแพรคลมตลอดรางแตเปดหนาและมอขวาไว มหมอนใบเลกๆ รองมอขวา มภาชนะรองน าอยดานลาง กอนเรมพธ เจาภาพหรอผอาวโสเปนผจดไฟเครองบชาพระรตนตรย แลวจดไฟเครองทองนอยหรอธปเทยน ทางดานศรษะศพ แลวเรมพธโดยน าน าหอมรดมอขวาของศพ

ส าหรบการรดน าหลวงอาบศพ เมอแขกรดน าศพหมดแลว ประธานในพธเปน ผแทนรดน าศพดวยน าหลวงอาบศพ กอนจะรบน าหลวงจากเจาหนาทส านกพระราชวง ตองถวายค านบไปทางทศทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวประทบอย ๑ ครง เมอรบแลวใหรดน าหลวงอาบศพ โดยเทตรงบรเวณหนาอกศพ จากนนถวายความเคารพในทศทางเดมเปนอนเสรจพธ ไมนยมใหผใดมารดน าศพอกตอไป

โดยปกตผทจะไปรดน าศพ มกจะเปนผทคนเคยกบผตายและปรารถนา จะเหนกนเปนครงสดทายเทานน แตปจจบนนเปลยนแปลงไป ยงถาผตายเปนผหลกผใหญทมคนรจกนบหนาถอตา เจาภาพมกจะจดศพเพอใหคนรจกกนหรอเคารพนบถอกนไปรดน าศพ เมอไปถงควรจะตองทกทายและแสดงความเสยใจกบเจาภาพ จากนนจงนงคอยในททเจาภาพเตรยมไว เมอเจาภาพเชญจงเขาไปในบรเวณทศพตงอยท าความเคารพศพ เทน าอบไทยท เจาภาพเตรยมไวลงบนฝามอของศพ ขออโหสกรรมจากนนกกลบไปนงทเดม แขกบางรายเมอรดน าศพเสรจแลวกลบเลย บางรายอยสวดพระอภธรรมศพตอในตอนกลางคน

๒) การน าศพลงหบ พธกรรมหลงจากการรดน าศพคอ การน าศพลงหบ ส าหรบศพทไดรบพระราชทาน โกศ

หรอหบหลวง ทางเจาหนาทจากส านกพระราชวงเปนผด าเนนการ สวนประเพณนยมของราษฎร เปนหนาทของเจาหนาทของวด ซงเรมตงแตการมดตราสงศพและการเบกโลง ปจจบนทงสองพธกรรมนไดลดขนตอนแบบดงเดมลงไป เพราะโดยสวนมากเปนความประสงคของญาตทไมตองการ

๕๓ ศรเลา เกษพรหม, ประเพณชวตคนเมอง, พมพครงท ๒, (เชยงใหม: โรงพมพนพบรเชยงใหม,

๒๕๔๔), หนา ๙๔.

๕๙

ความยงยาก แตถาญาตตองการท าแบบเดม มไมปากกา กงพลาปลาย า ธปเทยนสายสญจน สามารถท าใหได

การอาบน าและแตงตวศพ ในสมยกอนการอาบน าศพเปนการอาบทงตว โดยตมน าดวยหมอดนใสใบไม โดยใชใบสมปอยหรอใบมะขาม อาบน าอนกอนแลวตามดวยน าเยน ฟอกดวยมะกรด ใหสะอาด ใชขมนชนสดกบผวมะกรดต าปนกน คนเอาน าทาใหทวศพ จากนนนงผาใหศพ เอาชายพกไวขางหลง แลวนงทบขางนอกอกโดยเอาชายพกไวขางหนา สวมเสอโดยเอากระดมไวดานหลง ถาไมสวมเสอใชผาขาวหมเฉวยงบา แลวจงหวผม๕๔

การมดตราสงศพ เหลอเพยงใชดายสายสญจนมดมอศพทพนมไวเหนอหนาอก น าดอกไมธปเทยนวางดานบน จากนนยกผาขาวทปรองตวศพ ยกศพลงโลง เรมพธ เบกโลงโดยใชมดหมอสบปากโลง ๓ ครง พรอมกบถามวา “บานนเปนบานของใคร” ญาตจะตอบชอผตาย จากนนพรมน ามนตธรณสาร เจาภาพน าเงนใสพานวางในโลงเปนการขอซอทใหศพอย แลวน าเงนนนไปถวายวด เมอท าพธเรยบรอย ญาตคลมผาแพรบนรางผตาย เจาหนาทวดจะดงเสนดายทมดมอศพออกมานอกโลง ส าหรบใชตอนบงสกล แลวจงปดฝาโลง มผาขาว สายสญจน และดอกไมธปเทยน วางบนฝาโลงดาน ศรษะของศพ ปจจบนวดหลายแหงไมมพธการเบกโลง น ามนตธรณสารไมท า ไมปากกาไมม สวนมดศพ ถาหนใหญยงมการมดคอ หนาอก และปลายเทาไมใหรางขยาย ตองดตามรางของผตาย บางพนทไมใชดอกไมวางบนมอศพหรอตรงฝาโลงเพอไมใหเกดความชน

๓) การตงศพ เมอบรรจศพใสโลงเรยบรอย จากนนเปนการตงศพ ตามความเชอจะตงศพ โดยหนหวโลง

ไปทางทศตะวนตกเสมอ ถอวาการนอนหนหวไปทางทศตะวนตกเปนการ นอนอยางผ หนหวไปทางทศตะวนออกเปนการนอนอยางคน แตปจจบนการตงศพไว ทศาลาวด ยดถอตามทตงของโตะหมบชา โดยหนศรษะศพไปทางพระพทธรป

๔) การตามไฟศพ

เมอตงศพเรยบรอย จะจดตะเกยงไวปลายเทาศพ แตปจจบนศาลาวดบางแหงตดเครองปรบอากาศ กลนน ามนกาดและควนไฟอาจรบกวนและกอมลพษได บางวดจะใหจดตะเกยงไฟไวนอกศาลา ตามไฟศพเปนขนตอนสดทายของพธกรรมในวนตาย ซงคนในครอบครวไดประกอบพธกรรมตางๆ ตามจารตประเพณทยดถอกนมาเพอท าสงดๆแกผตาย จากนนญาตมตรและผรจก มกคนกบผตาย จะไดมารวมแสดงความอาลยและเคารพศพในการสวดพระอภธรรมศพตอไป

๕๔ เสฐยร โกเศศ, ความตาย, หนา ๕๕.

๖๐

ไฟหนาศพ ในสมยกอนใชมะพราวซกหนง บางทองถนใสเกลอดวยบรรจในกะลาเตมน ามนมะพราวเปนเชอไฟ ทางอสานใชดายดบฟนเปนเกลยวท าไส มภาชนะบรรจขาวเปลอกรองกะลามะพราว เปนคตธรรมวาเมอหวานกลาลงในนาตนกลายอมโตเปนตนขาว จะไมกลายเปนตนหญาแนนอน เหมอนการท าบญยอมไดบญจะไมเปลยนเปนบาปเชนกน๕๕

๒) พธกรรมในการตงศพบ าเพญกศล

๑) การสวดพระอภธรรมศพ การตงศพบ าเพญกศลของชาวไทยในแตละทองถนนนแตกตางกน คนในเมองไมวาจะเปน

กรงเทพมหานครหรอสงคมเมองในตางจงหวด จะตงศพทศาลาวด แลวเจาภาพและแขกผรวมงาน จะไปฟงสวดพระอภธรรมในงานศพทวดในตอนเยน ส าหรบคนชนบทสวนใหญนยมตงศพบ าเพญกศลทบาน นมนตพระมาสวดพระอภธรรม ในตอนเยนและนมนตพระมาฉนภตตาหารในตอนเชา ซงถอเปนโอกาสทเจาภาพและผรวมงานจะไดท าทานสรางบญบารม ทางเหนอนอกจากจะสวด พระอภธรรมแลว ยงมเทศนตามคมภร พนเมอง บางแหงนยมสวดสยาแทนสวดพระอภธรรม ซงเปนการสวดของพระสงฆลานนา โดยเฉพาะในภาคอสานเรยกวนตงศพบ าเพญกศลวา “งนเฮอนด” ชาวบานมาอยทบานเจาภาพ ทงมาอยเปนเพอนและชวยท าอาหารเลยงผคนทมารวมงานสวดศพ ซงอยหนาเตากนตลอดวนและทงคน ไมวาจะตงศพไวทวดหรอทบาน เจาภาพตองเตรยมเครอง ไทยธรรมเพอถวายพระ และผาบงสกลส าหรบทอดผา จะเปนผาไตรหรออยางใดอยางหนงตามแตก าลง มปจจยถวายตามก าลงศรทธา มการเลยงอาหารแกแขกทมารวมงาน ถาผตายเปนผหลกผใหญ มผนบหนาถอตา มกมการจองเปนเจาภาพบ าเพญกศล เรยกวาเจาภาพสวดศพ

เมอพระสงฆ ๔ รปมาถง เจาภาพกราบพระพทธรปและจดธปเทยนบชาพระรตนตรย แลวจดธปเทยนทเครองทองนอย กราบศพเพยงครงเดยว กอนอาราธนาศล สมาทานศล และฟงพระสวด พระอภธรรมแลวจงทอดผาบงสกล เมอพระบงสกลจบจงถวายไทยธรรม ดอกไมธปเทยน และใบปวารณาจ านวนเงนแลวกรวดน า บางวดอาจใหมการถวายเครองไทยธรรมดอกไมธปเทยนกอนการทอดผาบงสกลเพอสะดวกตอเจาภาพทอายมาก จะไดไมตองมานงคกเขาหลายครง พธกรรมน มจดประสงคเพอจะไดท าบญอทศสวนกศลแกผตายเปนส าคญ และเพอใหเจาภาพญาตมตรและคนอนๆ รวมแสดงออกซงความกตญญกตเวท แสดงความรก ความเคารพนบถอทมตอผวายชนม

โดยปกตการสวดพระอภธรรมศพหรอสวดศพ มกจะเปนงานท าบญ ๗ วน หรองาน สวดศพในตอนกลางคน เมอไปงานสวดศพควรมพวงหรดไปดวย เพอเปนเครองหมายแสดงความ

๕๕ ศรเลา เกษพรหม, ประเพณชวตคนเมอง, หนา ๙๔.

๖๑

เศราโศกแกเจาภาพ อยางไรกตามเรองการน าพวงหรดไปรวมงานสวดศพน ควรจะตองพจารณาตามความเหมาะสมดวย เมอพบเจาภาพใหมอบพวงหรดแกเจาภาพทกทายแสดงความเสยใจ จากนนเขาไปยงศาลาตงศพ กราบพระพทธรปแบบเบญจางคประดษฐ ๓ ครง คลานเขาไปเคารพศพโดยจดธป ๑ ดอก ยกมอพนมมอขอโหสกรรม

การสวดพระอภธรรมเปนพธกรรมทเกยวของโดยตรงกบพทธศาสนกชนทงหลาย กลาวคอ เมอมบคคลใดถงแกกรรมผเปนญาตหรอคนใกลชดจะจด ใหมการสวดพระอภธรรมเพอบ าเพญกศลใหกบผวายชนม ส าหรบผสนชวตทมฐานนดรศกดชนยศหรออยในหลกเกณฑเทยบเกยรตยศพระราชทาน แกพระศพของส านกพระราชวง หรอทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ เปนกรณพเศษนน จะไดรบพระราชทานพระบรมราชานเคราะห พระราชานเคราะห พระอนเคราะห ในการสวดพระอภธรรมศพ พระสงฆทท าหนาทในงานดงกลาวน เรยกวาพระพธธรรม ซงเปนต าแหนงทไดรบการแตงตงเฉพาะพระสงฆในพระอารามหลวง ปจจบนนม ๑๐ พระอาราม ไดแก วดพระเชตพนวมลมงคลาราม วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ วดราชสทธาราม วดระฆงโฆสตาราม วดจกรวรรดราชาวาส วดอนงคาราม วดสระเกศ วดสทศนเทพวราราม วดบวรน เวศวหาร และวดประยรวงศาวาส๕๖

เมอเขาไปในศาลาตงศพไมควรทจะไหวศพเลยโดยไมไหวพระ หรอมฉะนนกเขาไหวศพ ทงๆทพระสงฆยงสวดมนตอยและบางคนเมอไมมคนจดธปสงใหกนงรอไมกลาเออมมอไปหยบธปมาจดเมอไหวศพแลวจงปกธปและเคารพศพ

ในกรณทเปนเจาภาพงานสวดศพ เมอเขาไปไหวศพและเคารพศพแลวกจะ ไดรบเชญไปนงเกาอแถวหนาสด ซงในปจจบนตามวดใหญๆ จะมเจาหนาทของวดคอยจดการและแนะน าให ภายหลงจากพระสวดพระอภธรรมจบแลว จะมการทอดผาบงสกลและถวายจตปจจยแดพระสงฆ ผาบงสกลทจะทอดนน อาจจะเปนไตรจวร สบง ยามหรอผาเชดหนากได กอนจะทอดผาบงสกลและถวายของ เจาหนาทของวดจะคลผาภษาโยงหรอผาทาบทโยงจากศพซงวางพบอยบนพาน และตงไวหนาศพไปขางหนาพระสงฆ จากนนญาตผตายหรอพนกงานกจะมาเชญ ใหเปนผทอดรวมกบผมเกยรตหรอผอาวโสคนอนๆ เจาภาพกเพยงแตวางผาตามขวางลงบนภษานนแลวยกมอไหวหนงครง หรอกราบเบญจางคประดษฐ ๓ ครงกได โดยไมตองยกประเคนไมวาเจาภาพจะเปนผหญงหรอผชายกตาม หลงจากนนจงยกจตปจจยประเคนตอไป เมอถวายของพระแลวเจาหนาทวดกจะจดอปกรณ

๕๖ พระธรรมปฎก (ป .อ . ปยตโต ), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประชาชน , พมพครงท ๙ ,

(พระนครศรอยธยา: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๗๘.

๖๒

กรวดน ามาให พระกจะสวดยถา จากนนเจาภาพกจะกรวดน าและฟงพระสวดสพพ คอใหพร แลวกกลบ เปนอนเสรจพธสวดศพในคนนน

การสวดพระอภธรรมเปนเรองสอนคนเปน ส าหรบจะไดพจารณาในมรณานสตกมมฏฐาน แตความประสงคทดนกลายมาเปนพธเทานน เพราะการสวดคนสวนมากไม เขาใจค าแปล ลางท อาจจะเขาใจผดคดไปวาสวดใหแกผตายกมทจรงกไมผด เพราะเมอไมมใครตายกไมสวดกน

๒) การบ าเพญบญ

ประเพณงานศพของสงคมไทย ท าใหลกหลานไดแสดงความกตญญตอผมพระคณ แมกาย จะดบสญแตยงระลกถงดวยการบ าเพญบญใหมทงการท าบญ ๗ วน ๕๐ วน ๑๐๐ วน พธกรรมในการท าบญมลกษณะเดยวกน คอ นมนตพระสวดมนตตอนเยน เทศนาธรรมและสวดพระอภธรรม วนรงขนนมนตพระมารบบณฑบาตและฉนภตตาหารเชาหรอเพล แลวถวายสงฆทาน แตปจจบนเพอความสะดวกของเจาภาพในสงคมเมอง มกมพธกรรมเพยงวนเดยว คอถวายภตตาหารเชาหรอเพลหรอถวายสงฆทานเทานน แตตามแบบปฏบตทวไปของการท าบญนน ไมตงบาตรน ามนต ไมมการถวายสายสญจน ใหพระสงฆถอไวในเวลาสวดพระพทธมนต เพราะถอกนวาศพยงอยยงเปนงานอวมงคล ถาพจารณาตามทางโลกจะเหนวา การตายเปนกจใหญทญาตตองอยชวยกนจด งานศพจนเหนดเหนอยกนมากหรอยงอยในชวงเศราโศก อกทงญาตทอยไกลยงมาไมพรอมกน จงไดก าหนดวา ๗ วนคอยท าบญใหศพจะไดสะดวกและพรอมเพรยง สวนการท าบญ ๕๐ วน ๑๐๐ วน เพอใหมการท าบญระลกถงผตายไดเปนระยะๆ และไมตองเหนดเหนอยมากจนเกนไป๕๗

๓) พธกรรมในวนฌาปนกจศพ

วนเผาศพถอเปนวนทมขนตอนพธกรรมมากมาย ในสงคมไทยแตละทองถนจะม พธกรรมปฏบตคลายกน แตอาจจะแตกตางในรายละเอยดหรอมการยกเลกพธกรรม บางอยางเพราะสภาพสงคมทเปลยนแปลงไป โดยเฉพาะสงคมเมองซงสวนใหญจะตงศพบ าเพญกศลทวด จงไมมการปฏบตพธกรรมทเกยวเนองกบการเคลอนศพออกจากบานเพอไปเผา เชนการยกศพออกจากเรอน การท าประตปาหรอประตพราง การตหมอน าและมหมอไฟน าหนาศพ และการชกฟาก ๓ ซ ไมเฉพาะ ในสงคมเมองเทานน แมกระทงในชนบททมการตงศพไวทบาน พธกรรมทเกยวเนองกบการยกศพออกจากบานเพอไปเผาท เมร ซงตงอยในวดหรอทปาชากตาม กไดยกเลกพธกรรมเหลาน เชนกน

๕๗ พระมหาจรญ จตตส วโร.,“การศกษาแนวคดความเชอเชงวฒนธรรมในการสรางปราสาทศพของ

ชาวพทธลานนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓), หนา ๗๘.

๖๓

เพราะการกอสรางบานเรอนทเปลยนแปลงสภาพไป ท าใหไมเออตอการประกอบพธกรรมแตบางพธกรรมทบรบททางสงคมหรอสภาพแวดลอมเออตอการปฏบต พธกรรมเหลานนกจะยงคงไดรบการสบทอดมาถงปจจบน เชนพระสงฆเดนน าหนาศพไปยงเมร การเวยน ๓ รอบ กอนน าหบตงบนเมร การทอด ผาบงสกล การทงเบยซอทหรอการลางหนาศพ๕๘

๑) การยกศพออกจากเรอน คนไทยสมยโบราณเชอกนวา หามยกศพลอดขอและหามยกออกทางประตเรอน ตองพงฝาเรอนแลวยกศพออกทางนน ไมเชนนนวญญาณศพจะสงทขอเรอน แทจรงแลวอาจเปนเพราะสมยกอนขอเตยและประตแคบ สพงฝาเรอนออกไมได แตคนภาคเหนอเชอวา ยกศพออกทางประตได แตตองท าบนได ๓ ขน ใหศพลงทางน เหมอนความเชอของคนอสานทวา เมอยกศพออกจากบานจะท าบนไดชวคราว เมอเคลอนยายศพแลวกรอบนไดออกทนท สวนคนลบแลจะกลบบนไดกอน เมอผพนเรอนไปจงกลบบนไดอยาง เดมเพอไมใหผหาทางกลบบานได

๒) พระสงฆน าหนา

ในสงคมเมองทตงศพไวทวด เมอจะน าศพไปเผาบนเมร ยงคงมพธกรรมจดธปเทยนเชญศพ ทายาทถอรปและมธปน าหนาศพพระสงฆเปนผจงศพ แตวดหลายแหงในเมองไมไดจงศพดวยสายสญจน แตยงคงมพระสงฆเดนน าหนาตามดวยพระเณรผบวชหนาไฟและญาตมตรเดนไปในขบวน ส าหรบในชนบทสวนใหญยงมการจงศพจากเรอนไปทวดหรอปาชา ใชดายขาวทบเปนเสนใหญใชเปนสายสญจนจงศพ สวนคนอสานหลายถนทยงมการทอผาจะใชผาฝายททอเองเปนเสมอนสายสญจน ใหพระสงฆและเณรบวชหนาไฟเปนผจง

๓) การโปรยขาวตอก

ในระหวางการจงศพเพอไปประกอบพธในหลายทองถนทงภาคเหนออสานและภาคใตจะมคนโปรยขาวตอก ในชนบทของภาคอสานเมอมคนเสยชวตญาตมตรมาชวยงานศพ ทบานเจาภาพ กจะชวยกนน าขาวเปลอกมาควเปนขาวตอกเกบไวโปรยในวนเผา แตในสงคมเมองไมมการโปรยขาวตอกกนแลว

๔) การเผาศพ

๕๘ บญม แทนแกว, ผศ, ประเพณและพธกรรมพระพทธศาสนา, (กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, ๒๕๔๗),

หนา ๔๘-๕๐.

๖๔

เมอน าศพมาถงเมรกอนจะเผาศพจะมพธกรรมตามประเพณแมปจจบนจะยนยอลงไปมาก แตยงมบางพธกรรมทยงปฏบตสบทอดกนมา เรมตงแตการหามโลงศพเวยน ๓ รอบ เปนการเวยนซาย เรยกวา อตราวฏ เชอกนวาการเวยนขวาเปนเรองเกยวกบมงคลทงนน เมอเปนความตายซงถอเปนเรองอปมงคลจงตองเวยนซาย จากนนน าศพขนตงบนเมร นมนตพระสงฆพจารณาผาบงสกล เพอใหทานมาปลงกรรมฐานและรบผาเปนไทยธรรม โดยน าผาทอดไวบนหลงโลง ขณะตงบน เชงตะกอนกอนลงมอเผา เชญแขกผใหญหรอญาตๆทอดกนเอง จากนนประธานในพธจดไฟเพอเผาศพ แขกผมารวมงานน าดอกไมจนทนธปเทยน มาวางทเชงตะกอนถอเปนการเผาหลอก เจาหนาทวดจะน าหบศพออกมาท าพธกรรมกอนเผาจรง คอการโยนเหรยญลงไปในเชงตะกอน เปนการซอทและลางหนาศพ โดยตอยมะพราวทกะเทาะเปลอกแลวรดหนาศพ กอนน าหบเขาไปในเชงตะกอนเชนเดม และเปดสวตชไฟเปนการเผาจรง

๕) การกลบมาจากเผาศพ

เมอกลบมาจากงานศพ เชอกนวาตองลางหนาอาบน าเพอช าระลางสงไมดทอาจตดมาจากงานศพใหสะอาดเพอความเปนมงคล แตถาพจารณาตามสภาพแลว สมยกอนเผาศพบนเชงตะกอนกลางแจงกวาศพจะไหมใชเวลานาน ท าใหมกลนควนไฟและกลนเหมนศพตดตวมา จงตองอาบน าลางหนาลางกลนเหมนสางใหหมดจด สมยนแมจะไมมกลนศพตดตวมา แตเมอกลบมาจากงานศพคนสวนใหญยงคงปฏบตตามความเชอเดมทจะอาบน าหรอลางหนาลบตว

๖) ท าบญ ๗ วน

การท าบญ ๗ วน นบแตวนตายเปนของเกดใหม เปนประเพณของจนและญวน มในรชกาลท ๕ น ครงงานพระศพสมเดจพระนางเจาสนนทากมารรตนเปนตนเรอง การท าบญของเราเปนเรองท าบญ ๗ วนนบแตวนปลงศพ ประเพณท าบญ ๕๐ วน ๑๐๐ วน แตเดมไมม มาเกดมขนเมอมการท ากงเตกในรชกาลท ๕

ต านานท าบญ ๗ วน มตนเคามาตงแตสมยพทธกาลวา พสาวของพระตสสเถระไดถวายจวรแดทาน แตทานยงมทนไดครองเกดมรณภาพกอน จงมจตพะวงถงจวร ไดไปเกดเปนเลนในจวร ภกษทงหลายน าจวรมาเพอจะแบงกน พระพทธเจาหามไว พอลวง ๗ วน จงทรงอนญาต มผทลถามเหตผล พระองคทรงตรสวา “ภกษเจาของจวรเกดเปนเลนในจวร พวกเธอน าจวรไป เลนรองวา พวกเธอแยงจวรของเขา ครน ๗ วน เลนไดไปเกดทอน จงอนญาตใหแบงกนได”๕๙

๕๙ เรองเดยวกน, หนา ๕๑.

๖๕

๔) พธกรรมหลงวนฌาปนกจศพ

๑) การแปรรปเกบอฐ หลงจากเผาศพแลวจะเปนพธกรรมของคนในครอบครว คอการแปรรปเกบอฐ โดยน าอฐ

ในกองฟอนมาเรยงเปนรปรางคน หนหวไปทางตะวนตกสมมตวาตายแลว นมนตพระภกษมาบงสกลตาย เสรจแลวเกลยรปท าเปนรปใหมหนหวไปทางตะวนออก สมมตวาเกด นมนตพระบงสกลเปนอกครง กอนเกบอฐและเถาถานโดยเลอกเกบอฐ แขน ขา หนาอก และศรษะ รวมถงเถาถาน แตดวยความแตกตางในบรบททางสงคมและขอจ ากดเรองสถานท ปจจบนคนในสงคมเมองสวนใหญ จงมกจะน าอฐและเถาถานไปลอยองคารแทนการเกบไวทบานหรอทวด ตางกบคนชนบททยงมการเกบอฐไวในสถปเจดยภายในวด หลงจากแปรรปเกบอฐแลว ญาตผเสยชวตจะถวายอาหารคาวหวานและผาไตร แดภกษ อนมานไดวาการถวายภตตาหาร ซงมทงจดใสปนโตหรอเปนส ารบ เปนเสบยงและอาหาร คาวหวาน ๓ หาบ ตามพธกรรมเดนสามหาบแบบดงเดมแทน๖๐

๒) การท าบญ ๗ วนหลงเผา หลงจากเกบอฐเปนการท าบญอทศสวนกศล โดยนมนตพระมาสวดในตอนเยน เทศนา

ธรรมและบงสกล แตบางครอบครวอาจรอใหครบ ๗ วนกอน พธกรรมเหมอน การท าบญ ๗ วน ตอนทยง ไมเผาศพซงเปนพธระลกถงคนตาย ทถอวาเปนงานอวมงคลอย จงไมมการตงบาตรน ามนต และถวายสายสญจนใหพระถอสวดพทธมนต แตสงคมชนบทหลายแหงถอวาการท าบญ ๗ วน เปนการออกจากทกข เมอท าบญอทศสวนกศลจงถอโอกาสท าบญบานใหมไปดวย ซงเปนงานมงคล จงมการตงบาตรน ามนตและวงดายสายสญจนรอบบาน และถวายใหพระถอสวดมนตดวย ประเพณท าบญหลงเผา ๗ วน ถอเปนพธกรรมสดทายของงานศพในสงคมไทย ทไดสบทอดประเพณกนมายาวนาน หรอเพอแสดงความระลกถงและความกตญญตอผวายชนม บางครอบครวจะมการท าบญอทศสวนกศล ๕๐ วน หรอ๑๐๐ วน หรอครบรอบปดวย

บงสกลตาย ปฐมเหตของบงสกลตาย เนองมาจาก นางกาลไดรบจางเผาศพกลธดาคนหนงทเพงตาย รปรางยงสวยงามอย นางนมนตพระมหากาลเถระมาปลงพระกรรมฐาน พระเถระใหเปลองผาออกแลวพจารณาทวรางกาย เหนวายงเปนรปงดงามอยจงใหเอาไฟเผา พระเถระเหนผวพรรณของศพถกไฟคลอก เหมอนแมโคดาง เทางมหอยลงมา มองอ หนาผากถลอก จงเรมพจารณาความสนเสอมของสงขาร กลาวคาถาวา สงขารทงหลายไมเทยงหนอ เกดขน และเสอมไปเปนธรรมดา

๖๐ สมชย ใจด และยรรยง ศรวรยาภรณ, ประเพณและวฒนธรรมไทย, (กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช,

๒๕๓๓), หนา ๘-๑๐.

๖๖

เกดขนแลวยอมดบไป ความระงบสงขาร เหลานนเสยน ามาซงความสข แลวเจรญวปสสนาส าเรจ พระอรหนต พรอมดวยปฏสมภทาญาณ๓๐ จงมการใชคาถานเปนเครองพจารณารางกาย ทตายแลวเรยกวา “บงสกลตาย”๖๑

สรปไดวา ในสวนของพธกรรมงานศพนน มขนตอนตางๆ ทยดถอปฏบตมคตความเชอมาจากพทธศาสนา โดยทมธรรมเนยมปฏบตตามวฒนธรรมดงเดมผสมผสานกน ในปจจบนพธกรรมตางๆ ทปฏบตในงานศพของชาวไทยทนบถอพทธศาสนาไดมการตดทอนลงไปตามความเหมาะสม แตกยงคงรกษาขนบธรรมเนยมประเพณดงเดมไว โดยทจดแบงเปน ๔ พธกรรม กลาวคอ ๑) พธกรรมในวนตาย ๒) พธกรรมในวนตงศพบ าเพญกศล เปนพธกรรมทใหลกหลานไดแสดงความกตญญตอ ผมพระคณ ซงแมกายจะดบสญแตยงระลกถงดวยการบ าเพญบญใหมทงการท าบญ ๗ วน ๕๐ วน ๑๐๐ วน ๓) พธกรรมในวนฌาปนกจศพ เปนวนทมขนตอนพธกรรมมากมาย แตละทองถนจะมพธกรรมปฏบตคลายกน จะแตกตางในรายละเอยดหรอพธกรรม บางอยางเพราะสภาพสงคมทเปลยนแปลงไป ๔) พธกรรมหลงวนฌาปนกจศพ เปนพธกรรมของคนในครอบครว คอการแปรรปเกบอฐ นมนตพระบงสกล จากนนถวายอาหารคาวหวานและผาไตรแดภกษ หลงจากเกบอฐเปนการท าบญอทศสวนกศล โดยนมนตพระมาสวดในตอนเยน เทศนาธรรมและบงสกล แตบางครอบครวอาจรอใหครบ ๗ วนกอน ถอเปนพธกรรมสดทายของงานศพในสงคมไทย ทไดสบทอดประเพณกนมายาวนาน หรอเพอแสดงความระลกถงและความกตญญตอผวายชนม

๒.๘ บทบาทและหนาทของสปเหรอในวฒนธรรมไทย

มนษยทกคนในโลกนไมสามารถหลกหนความตายไดพนความเชอทางพระพทธศาสนา อนเปนพนฐานแนวคดของสงคมไทยไดสอนใหคนตระหนกถงสจธรรมแหงชวต โดยเฉพาะเรอง ความตาย ดงค าสอนของพระพทธเจาทวาทกสงเกดแลวกตองมตาย สงใดเกดแลวไมตายนนหาไมได เพราะสงทงหลายมความตายเปนธรรมดา มเกดทใดมตายทนน๖๒ แตคนทวไปมกไมไดพจารณาถงความตายดวยสต จงเกดความกลวในความตายไปตางๆนานา และเมอความตายเกดขนจงเกดบคคลกลมหนงรบท าหนาทพธกรรมตามความเชอเกยวกบความตายทบคคลทวไปไม ประสงคจะยงเกยวซงกลมบคคลนนจะตองมความคนเคยกบความตายและมองความตายดวย ความรสกวาเปนเรองธรรมดา ความกลวในศพจงมนอยกวาบคคลทวไป บคคลหนงทมบทบาทและ หนาทส าคญอยางมากในกลมบคคลดงกลาวกคอสปเหรอในสมยพทธกาลไดปรากฏวา มอาชพสปเหรอดงปรากฏหลกฐานในพระ

๖๑ เรองเดยวกน, หนา ๑๑-๑๓ ๖๒ พระเทพวสทธเมธ, มรณานสต, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๓๖), หนา ๘.

๖๗

วนยคมภรมหาวรรคทพระพทธเจาทรงหามพระภกษผทไมมทจ าพรรษาหามจ าพรรษาในกระทอมผ และทรงปรบอาบตทกกฎ ส าหรบพระรปทจ าพรรษาในกระทอมผ สาเหตเนองมาจากมชาวบานไปพบและไดโจษขานรวมถงกลาวตเตยนไปตางๆ นานา เพราะเปนภาพทไมสวยงามดคลายสปเหรอ๖๓ ในคมภรชนอรรถกถาชาดก ค าวา สปเหรอ หมายถงผมหนาทเผาศพใหไหม คอคนเฝาสสาน ๖๔ ซงปรากฏในกณาลชาดก

คนโบราณมความเชอและเกรงกลวในเรองความตายอยางมาก เหนไดจากการขดคน ทจงหวดกาญจนบร พบหลกฐานวา มการพรมดนเทศสแดงบนศพทอยในทานอนราบเหยยดยาวตงแต ปลายยคหนเกาแลว นอกจากนยงพบภาชนะดนเผาใสอาหารเปลอกหอยในหลมศพ การฝงศพมการก าหนดทศทางใหหนศรษะผตายไปทางทศตะวนตกอยางมแบบแผน หลกฐานเหลานแสดงใหเหนชดเจนวา มนษยในสมยนนคงมความเชอวาวญญาณอยในรางกายคนและเปนสงส าคญทสดตอชวตคน เมอใดทคนตายลงวญญาณทอยในรางกายจะเปลยนรปกลายเปนผ ซงอาจจะเปนผดหรอผรายกไดตามลกษณะของการตาย วญญาณหรอผนจะอยในอกสภาพหนงทจะไปไหนมาไหนกไดตามใจชอบ เพราะมไดอยในรางมนษยแลวมนษยจะสมพนธตดตอไดกดวยการประกอบพธกรรมบางอยางขนเทานน๖๕ จากทเชอวาเมอญาตพนองหรอผทเคารพนบถอในครวเรอนตายลงจะ เปลยนแปลงสภาพไปเปนผ ดงนน พธกรรมทเกยวกบศพจงเปนกระบวนการหนงทก าหนดขนมา เพอรองรบสภาวะแหงการเปลยนแปลงน

คตความเชอดงเดมเกยวกบการจดการศพในสงคมไทยนนเกดจากความเชอส าคญของคนในสงคม ๓ ประการ ไดแก

๑) ความเชอทวาคนตายมลกษณะความเปนอย และความตองการ คลายกบคนเปน เพยงแตอยกนคนละโลก จงตองท าพธเซนไหวอทศอาหารสงของเครองใชใหแกคนตายเพอน าไปใชในโลกของคนตาย

๒) ความกลวทเกดจากความเชอวา ผทตายไปแลวไดเปลยนสภาพไปเปนวญญาณหรอผทอาจกลบมารบกวนเพราะความเปนหวงคนเปนหรอยงตดไมขาดจากโลก ความเปนหวงคนเปนหรอยงตดไมขาดจากโลกน จงอาจกลบมากอใหเกดความเจบปวยเดอดรอน สรางความหวาดกลวใหกบคนทอยขางหลงได จงจ าเปนตองมพธปองกนหรอพธปดรงควานเปาเสนยดจญไรทอาจเกดจากคนตาย

๖๓ ว. มหา. (บาล) ๔/๒๑๙/๒๙๙. ๖๔ ข.ชา.อ. (บาล) ๓๕/๔๐๒. ๖๕ ปราน วงษเทศ, พธกรรมเกยวกบการตายในประเทศไทย, หนา ๖๗.

๖๘

เพอปองกนผรายมารบกวน ดงจะเหนจากพธตางๆ ทท าหลอกผหรอใหแนใจวาคนตายจะไมกลบมา ทบานอก

๓) ความเชอทตองการท าบญ อทศสวนกศลใหคนตายไดรบผลประโยชนในโลกหนามากทสด ซงเปนผลมาจากความเคารพรกอาลยและความระลกถงดวยความกตญญกตเวทและจากความเชอดงกลาวไดกอใหเกดกระบวนการและพธกรรมตางๆ เกยวกบคนตายมากมาย ซงพธกรรมตางๆ เหลานสวนหนงในอดต เปนหนาท อนส าคญของสปเหรอ จงอาจกลาวไดวาอาชพสปเหรอ มความส าคญและมความสมพนธกบชมชนและสงคมอยางมอาจแยกจากกนได เมอมคนตายไมว าชนชาตใดยอมมพธกรรม และพธกรรมนนกสดแลวแตวาจะท าอยางไร ทงนกสดแลวแตความเชอซงขนอยกบลทธ ธรรมเนยม ประเพณ และวฒนธรรมของตน ในสงคมไทยชาวพทธ ขนตอนตางๆทเกยวของกบศพจะตองไดรบการจดการทถกตอง ตามประเพณจากผทมความรความสามารถในพธการ มฉะนนเชอวาจะสงผลกระทบในทางรายตอบคคลในครอบครวทยงอยและตอวญญาณของผตาย ซงสงคมไทยเรยกผทมความรความช านาญในดานนวา สปเหรอ พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ ใหความหมายค าวาสปเหรอ ไววา ผทท าหนาทเกยวกบศพ ตงแตท าพธมดตราสงจนกระทงน าศพไปฝงหรอเผา ฉะนนสปเหรอจงเปนบคคลทจ าเปนและมบทบาทส าคญอยางยงในการท าพธศพ เนองจากมหนาทตงแตการ เคลอนยายศพเขามาในบรเวณวดการจดศพ ตงแตอาบน าศพ บรรจศพ การก ากบคาถาอาคมตางๆ การสงศพขนเมร จนกระทงเกบอฐเสรจเรยบรอย เหนไดวางานของสปเหรอเปนงานบรการทหนกและเหนอย เปนงานทมวธปฏบตเฉพาะทาง วธการขนตอนตางๆ ตองมการเรยนรตองมคาถาพเศษส าหรบใชในพธกรรมและใชในการปองกนตวหรอสยบวญญาณราย๖๖ ทงนเพราะคนทวไปไมมความรเกยวกบพธศพ อาชพสปเหรอจงมความจ าเปนและส าคญตอพธศพเปนอยางยง แตเปนทนาสงเกตวาผประกอบอาชพสปเหรอมจ านวนไมมากนก เนองจากสงคมไทยถอวาเปนอาชพทไมเปนมงคล ท าใหผประกอบอาชพสปเหรอและอาชพสปเหรอมไดอยในความสนใจของคนในสงคม จงอาจน าไปสการขาดแคลนผสบทอดวธการจดการศพ และภมปญญาตางๆ ทเกยวกบพธศพอาจสญหายไดในอนาคตหากไมไดรบการศกษาบนทกไวเปนหลกฐาน สปเหรอไดรบการสบทอดจากรนสรน จากบดา หรอญาตพนองทเปนสปเหรอ หรอเรยกไดวาตระกลสปเหรอ หรอจากการเรยนรจากคนรนกอนซงไดนบถอเปนครอาจารย ทงนสปเหรอมไดถอวาเปนอาชพแตอยางใด แตเปนบคคลทเสยสละตนมความรความสามารถและเชยวชาญเฉพาะและไดรบการยอมรบจากคนทวไปใหท าหนาทเปนผจดการศพ ประจ าอย ณ ฌาปนสถานของชมชน สปเหรอจงมบทบาท

๖๖ พระครสมหประสงค ฐตปญโญ, สงเคด ราชวต ดอกไมธปเทยน และประเพณท าศพ, (กรงเทพฯ:

วรยะพฒนา, ๒๕๔๑), หนา ๕๕.

๖๙

หนาทส าคญกบประเพณการตายของชมชน ควรคาแกการสบทอดใหธ ารงรกษาขนบธรรมเนยมประเพณ และพธกรรมทแสดงถงเอกลกษณทองถน

๒.๘.๑ ความหมายของสปเหรอ

เมอกลาวถงเรองของความตาย เมอความตายไดเกดขนไมวาชนชนใดกตาม สงทตามมา กคอการประกอบพธศพเพอใหเปนไปตามขนบธรรมเนยมประเพณ ถกตองตามหลกพระพทธศาสนา และบคคลทจะสามารถประกอบพธกรรมไดนน จงตองเปนผทมความรความสามารถเฉพาะทาง ทเรยกวากนวา สปเหรอ ในขณะเดยวกน นกวชาการหลายทานไดใหความหมายของสปเหรอไว หลายทาน ดงน

พจนานกรมฉบบบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๖ ไดใหความหมายของ ค าวาสปเหรอ แปลวา ผทท าหนาทเกยวกบศพตงแตท าพธมดตราสงจนกระทงน าศพลงฝงหรอเผา ในภาษาบาลมค าเรยกสปเหรอเชนกนคอ ค าวา “ฉวทาหก” หรอ “ฉวฑาหก” สปเหรอจงเปนอาชพทจดการเกยวกบศพหรอท าพธศพทงเผาและฝง๖๗

พระชาญชย ชยเมธ (ค าวชย) ศกษาเรองบทบาทของสปเหรอทมตอพธงานศพ : กรณศกษาในเขตเทศบาลต าบลหลวงใต อ าเภองาว จงหวดล าปาง พบวา สปเหรอ คอผทมความรเกยวกบพธกรรมความเชอการจดการศพโดยเฉพาะทท าหนาทเกยวกบพธศพเพอใหศพไดรบการจดการใหเรยบรอยและถกตองตามประเพณปฏบตของทองถน ผคนโดยทวไปจงมกเชอกนวาสปเหรอจะตองมเวทมนตคาถา หรอเครองรางของขลงไวใชงานและคมภย เชน มดหมอ ผายนต และถงจะมเวทมนตคาถา แตสปเหรอมกจะไมกลาวคาถาใหคนอนฟง เพราะถอวาเปนการลบหลอาจารยหรอท าตนเสมอคร ยกเวนสปเหรอทมอายมาก และเปนครของผอนเทานนจงจะสามารถกลาวคาถาใหผอนฟงไดสปเหรอในอดตจะตองเรยนรวธการจดการกบศพใหถกตองกบโบราณปฏบต ทงกระบวนการเผาและฝงเรองของศาสนพธ ตลอดจนการปองกนตนเองและผอนโดยไสยเวทย สปเหรอจะเรยนวชากนแบบปากตอปาก จากการปฏบตกบของจรงเรมจากการเปนลกมอและกจดจ าวธการสบตอกนมา ลกษณะและขอปฏบตเฉพาะตวทตองเรยนร นบตงแตการเรยนรเกยวกบกรรมวธการจดการศพ ขอหามและขอปฏบต เชน การใหความเคารพแกนายปาชาหรอตากลยายกลา คตความเชอในสงคม ความรทางไสยศาสตร หรอแมกระทงการรกษาศลอยางเครงครดในชวงท างาน สปเหรอยงมความส าคญอยางมากตอสงคมไทยในฐานะผทมบทบาทส าคญในประเพณการตาย ถงแมวาในปจจบน

๖๗ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ ๒๕๔๒, (กรงเทพมหานคร: นาน

มบค, ๒๕๔๖), หนา ๒๒๓.

๗๐

ขนตอนและบทบาทหนาท ในการจดการพธกรรมเกยวกบศพจะลดลงไปตามสภาพสงค มทเปลยนแปลง แตสงคมกไมอาจขาดคนทท าหนาทสปเหรอได บทบาทหนาทของสปเหรอจงแสดงถงวาเปนผทมความรเกยวกบพธกรรมความเชอการจดการศพโดยเฉพาะ ฉะนน เมอมคนตายเกดขนจงมพธกรรมและความเชอเกยวกบพธศพซงเปนวฒนธรรมอยางหนงของสงคมไทย และมบคคลทไดรบการเรยกขานวา สปเหรอ ทมบทบาทหนาทส าคญในการจดการศพใหไดรบการจดการใหเรยบรอยและถกตองตามประเพณปฏบตของทองถน๖๘

ชาตชาย มานตยกล ศกษาวถชวตสปเหรอในกรงเทพมหานคร พบวา สปเหรอหรอผท าหนาทเกยวกบศพ หมายถงกลมบคคลทท าหนาทตางๆเกยวกบศพ เพอใหศพไดรบการจดการ ใหเรยบรอยและถกตองตามประเพณปฏบต ซงไมนบรวมถงกลมญาต พระภกษผขายโลงศพ หรอผรบจดงานเลยงในงานศพ๖๙

ทวศกด วรฤทธเรองอไร ศกษาสปเหรอกบการจดการศพของชมชน : กรณศกษาชมชนมอญ รมแมน าแมกลอง อ าเภอบานโปง จงหวดราชบร พบวา “สปเหรอ” ในการจดงานศพ ของชมชนทมความหมายจ ากดวา สปเหรอ หมายถงคนทท าหนาทเผาศพเทานน ไมไดรวมไปถงคนทมาชวยพธกรรมงานศพ หรองานทตองเกยวของจบศพโดยตรงเชน การอาบน าศพ การมดศพ การบรรจโลงสปเหรอ ในแงของการท าหนาท โดยการท าหนาทนเกดขนเฉพาะมงานศพ และหายไปเมองานศพสน อยางไรกตามผทรบหนาทสปเหรอมไดเปนสปเหรอตลอดเวลา มการด าเนนชวตเหมอนชาวบานคนอนๆทวไป สปเหรอมการประกอบอาชพเดมคอ เกษตรกร ท าไรและท านา๗๐

สรปไดวา สปเหรอนนเปนผท าหนาทเกยวกบศพท าหนาทตางๆเกยวกบศพ เพอใหศพนนไดรบการจดการตามประเพณใหเรยบรอยและถกตอง ในสวนของความเชอนนสปเหรอต องมความเชอในเรองของคาถาอาคม ไสยศาสตรเพอเปนเครองปกปองตนเอง แตสปเหรอจะไมพดหรอทองคาถาใหคนอนฟง เนองมาจากวาเขาไดเชอถอวาเปนการลบหลอาจารยหรอยกตนเสมอคร ยกเวนกแต

๖๘ พระชาญชย ชยเมธ (ค าวชย), “บทบาทของสปเหรอทมตอพธงานศพ : กรณศกษาในเขตเทศบาล

ต าบลหลวงใต อ าเภองาว จงหวดล าปาง”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา ๓๓-๓๔.

๖๙ ชาตชาย มานตยกล, “วถชวตสปเหรอในกรงเทพมหานคร”, ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๕๐), หนา ๒๙.

๗๐ ทวศกด วรฤทธเรองอไร, “สปเหรอกบการจดการศพของชมชน: กรณศกษาชมชนมอญ รมแมน า แมกลอง อ าเภอบานโปง จงหวดราชบร”, วทยานพนธคณะสงคมวทยาและมานษยวทยา , (บณฑตวทยาลย:มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๘), หนา ๓๘.

๗๑

สปเหรอทมอายมากเปนครของสปเหรอทานอน จะสามารถกลาวคาถาใหผอนฟงได โดยทสปเหรอ ในอดตมวธการเรยนรวธการจดการกบศพใหถกตองกบโบราณปฏบต รวมไปทงกระบวนการเผา และฝง ในสวนของศาสนพธ ตลอดจนการปองกนตนเองและผอนโดยไสยเวทย สปเหรอจะเรยนวชากนแบบปากตอปาก จากการปฏบตกบของจรงเรมจากการเปนลกมอและกจดจ าวธการสบตอกนมา ลกษณะและขอปฏบตเฉพาะตวทตองเรยนร นบตงแตการเรยนรเกยวกบกรรมวธการจดการศพ ขอหามและขอปฏบต เชน การใหความเคารพแกนายปาชาหรอตากลยายกลา คตความเชอในสงคม ความรทางไสยศาสตร หรอแมกระทงการรกษาศลอยางเครงครดในชวงท างาน สปเหรอยงมความส าคญอยางมากตอสงคมไทยในฐานะผทมบทบาทส าคญในประเพณการตาย ถงแมวาในปจจบนขนตอนและบทบาทหนาท ในการจดการพธกรรมเกยวกบศพจะลดลงไปตามสภาพสงคมทเปลยนแปลง แตสงคมกไมอาจขาดคนทท าหนาทสปเหรอได บทบาทหนาทของสปเหรอจงเปนการแสดงถงวา เปนผทมความรเกยวกบพธกรรมความเชอการจดการศพโดยเฉพาะ ฉะนน เมอมคนตายเกดขนจงมพธกรรมและความเชอเกยวกบพธศพซงเปนวฒนธรรมอยางหนงของสงคมไทย สปเหรอ มบทบาทหนาทส าคญในการจดการศพใหไดรบการจดการใหเรยบรอยและถกตองตามประเพณปฏบตของทองถนและสปเหรอยงเปนบคคลทมหนาทโดยตรงเกยวกบศพ แตในสวนของการปฏบตหนาทนนเปนหนาชวคราวทเกดขนเมอมงานศพ เมอเสรจงานแลวผทท าหนาทนกใชชวตเหมอนชาวบานคนหนงมการท ามาหากนตามปกต

๒.๘.๒ บทบาทของสปเหรอ

บทบาทของสปเหรอทมตอพธศพเปนพฤตกรรมการปฏบตตามบทบาทหนาททไดรบต าแหนงทางสงคมหรอกจกรรม และภาระหนาททมความเกยวของตองด าเนนการ จากการศกษาถงบทบาทหนาทของสปเหรอทมตอพธงานศพ จะมความสอดคลองกบพธกรรมและความเชอเกยวกบพธงานศพทไดศกษาไวขางตน แตบางพธกรรม ความเชอหรอขนตอนอาจไมเกยวของโดยตรงกบบทบาทหนาทของสปเหรอ ซงอาจจะเปนบทบาทหนาทของญาตพนองของผตาย พระสงฆ ผน าท าพธกรรม ทางศาสนาเปนตน พธกรรมและความเชอเกยวกบพธงานศพทมความเกยวของกบบทบาทหนาท ของสปเหรอ ไดดงน

๑) บทบาทในการบอกหนทาง การบอกหนทางจะกระท าโดยบคคลทมความใกลชดกบผปวยหรอคนล าบากกอนใกลสนลมหายใจ อาจจะรวมไปทงสปเหรอกอาจไดรบหนาทนได เนองจากสปเหรอกคอบคคลทอยในสงคมเดยวกนกบผปวยมความคนเคยกบครอบครวของคนล าบาก และเปน

๗๒

ผทญาตพนองของคนล าบากเชอวาจะสามารถน าทางใหดวงวญญาณของผปวยไปสสคตไดเมอยามคนล าบากสนใจ เพราะสปเหรอเปนผทอยใกลชดกบวดและพระสงฆ จงไดรบความเชอถอจากสงคมนน๗๑

๒) บทบาทในการอาบน าศพ การอาบน าศพจะปฏบตโดยญาตพนองและหรอผมความรในการปฏบตซงควรจะเปนหนาทของสปเหรอหรอผทเกยวของ ในปจจบนอาจเปนหนาทของพยาบาลหรอเจาหนาทโรงพยาบาล ดวยเหตจากอาการเจบปวยทจะตองเขารบการรกษาและเสยชวตในขณะนน จะมการจดการท าความสะอาดศพ ฉดยาศพ ตกแตงสภาพศพเปนตน และญาตเปนเพยงผมารบศพกลบไปบ าเพญกศลตามประเพณ๗๒

๓) บทบาทในการแตงตวศพ เมออาบน าศพแลวตองแตงตวหวผมศพ ซงจะแตกตางกนบางแหงหวผมไปทางซายบางแหงหวแบงหนาแบงหลง บางแหงหว ๓ หนเทานน และทเหมอนกนทกแหงคอ เมอหวผมใหกบศพแลวจะตองหกหวทงหรอโยนลงในโลงบางแหงหก ๒ ทอน บางแหงหก ๓ ทอน ขนอยกบสปเหรอแตละคน แตละทองถนการนงผาศพจะจดการแตงกายศพดวยชดเสอผาทดทสด หรอชดทผตายชอบใส และบางแหงนยมนงผาใหศพโดยการสวมเสอกลบกน บางแหงนยมการนงผา ๒ ชน ตามประเพณนยม เรยกไดวา เปนการนงผาส าหรบศพ หรอแตงใหกบผ ขนอยผมความรหรอสปเหรอแตละคนแตละทองถนสวนการเอาเงนใสปากศพนนอดตกลาววาเพอเปนคาจางแกสปเหรอทจะน าศพไปเผาและการใสไวในปากกเพอสะดวกแกการคนหา หรอถาในกรณเจาภาพสญญาจะใหคาจางแกสปเหรอภายหลง ถาไมใสเงนไวในปากกอนเกรงวาสปเหรอจะไมยอมในเวลามดศพ เพราะเจาภาพอาจบดพลวไมยอมจายคาจาง อกนยหนงกลาววาเมอไดเวลาเผาจะน าเงนออกจากปกศพและเกบไวเปนทระลกหรอเครองราง๗๓

๔) บทบาทในการมดตราสง ผท าหนาทมดตราสงตองเปนผทไดฝกหดเคยมดศพและเรยนรคาถาทจะวากลาวในเวลาผกมดศพ หรอสปเหรอในการมดตราสงศพดวยดายหรอฝายดบขนาดโตเทานวกอยผกเปน ๓ เปลาะ คอ ทเทา เอว และคอ๗๔

๗๑ ชาตชาย มานตยกล, “วถชวตสปเหรอในกรงเทพมหานคร”, ปรญญานพนธศลปศาสตรมหา

บณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๕๐), หนา ๕๖. ๗๒ พวงผกา ประเสรฐศลป , ประเพณไทยกบการเปลยนแปลงตามกระแสวฒนธรรมโลก ,

(กรงเทพมหานคร: สถาบนราชภฏสวนดสต, ๒๕๔๒), หนา ๘๓. ๗๓ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย ฉบบปรบปรงเพมเตม, (เชยงใหม: ส.ทรพย

การพมพ, ๒๕๒๙), หนา ๔๒๐. ๗๔ อดม เชยกวงศ, ประเพณพธกรรมทองถนไทย, (กรงเทพมหานคร: สขภาพใจ, ๒๕๔๕), หนา ๓๒๕.

๗๓

๕) บทบาทในการเบกโลง การเบกโลงจะเปนหนาทของสปเหรอหรอผทมความรช านาญในการใชคาถาอาคม การประกอบพธกรรมเบกโลงตามขนตอนพธกรรมความเชอประเพณวฒนธรรมทองถน

๖) บทบาทในการท าเครองประกอบโลง เมอท าการเบกโลงเสรจแลวจะท าเครองประกอบโลง ซงจะประกอบดวยฟากหรอเฝอกทท าดวยไมไผ ถกดวยหวายเรยงกนท าเปนหมอนรอง ใชใบตองตาน ๓ ยอด มาปรองกนน าเหลองไหลลงกนโลง และการท าบนใดหลงโลงหรอบนใดผ๗๕

๗) บทบาทในการตงศพ หลงจากนนจะท าการบรรจศพลงในโลง และตงไวทบานหรอทวด เพอบ าเพญกศพโดยการตงศพตองหนศรษะไปทางทศตะวนตกตามประเพณความเชอสบมา๗๖

๘) บทบาทในการจดไฟไวหนาศพ ศพทยงอยในบานเรอน แมจะน าเขาโลงแลวหรอยง กตาม จะท าการตามไฟศพไวปลายเทา ซงกลาวถงปรศนาหลายประการ เชน เชน เปนเครองเตอนสตคนเปนใหหาทางไปแตทางสวางบางกกลาวถง คราวตายแลวธาตทง ๔ กแยกกนไป จงจดไฟตามไวเปนพยาน และการใหความหมายเปนประทปสองใหคนทงหลายรวาตรงนนมศพ จะไดไมเดนไปกระทบในเวลากลางคนหรอใชเปนแสงสวางซงเรยกวา ไฟยามหรอตะเกยงชวต๗๗

๙) บทบาทในการน าศพออกจากบาน การน าศพออกจากบาน มขนตอนทยดถอปฏบตหลายขนตอน คอ ไมหามศพลอดขอการชกฟากสามซตหมอสามใบ การท าประตปาเมอน าศพออกไปพนประตแลว จะรอทงเพอปองกนไมใหวญญาณผตายกลบมาบานได การซดขาวสารระหวางทาง การใชไมขดน าทาง และหามหามขามนาขามสวน

๑๐) บทบาทในการโปรยขาวตอก การโปรยขาวตอกในระหวางเคลอนขบวนศพไปวด หรอปาชาตลอดเสนทาง

๑๑) บทบาทในการเผาศพ กอนการเผาศพสปเหรอจะมความเชอในการทงเบยใหตากลยายกลา เพอซอทส าหรบฝงหรอเผาศพกบเจาของปาชา และจะน าโลงศพเดนเวยนเชงตะกอน จากซายไปขวา ๓ รอบกอนน าศพตงบนเชงตะกอน หลงจากนนจะเปดฝาโลง ตดตราสงออก น าน ามะพราวมาลางหนาศพ เพอใหลกหลานผตายไดดหนาเปนครงสดทายกอนการเผาศพ นอกจากนนยงมความเชอในการโยนผาขามศพทก าลงลกไหม ๓ ครง และการชกฟน ๓ ดน อนเปนการเสรจพธการเผาศพ๗๘

๗๕ อรสม สทธสาคร, คนคนชวต, (กรงเทพมหานคร: สารคด, ๒๕๔๖), หนา ๕๓. ๗๖ พระครสมหประสงค ฐตปญโญ, สงเคด ราชวต ดอกไมธปเทยน และประเพณท าศพ, หนา ๔๖. ๗๗ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย ฉบบปรบปรงเพมเตม, หนา ๔๒๕. ๗๘ อดม เชยกวงศ, ประเพณพธกรรมทองถนไทย, หนา ๓๒๘.

๗๔

๑๒) บทบาทในวนเผาศพ วนเผาศพเปนความเชอเกยวกบการก าหนดวนเผาศพ ตามความเชอของผมความรดานพธกรรมหรอสปเหรอ คอถาตายวนขางขนใหเผาวนค ถาตายวนขางแรมใหเผาวนค และยงหามเผาในวนศกรเพราะถอวาเปนวนมงคล วนทเปนสขไมควรท าใหทกข หามเผาในวนพฤหสบดเพราะเปนวนคร และหามเผาวนพระเพราะเปนวนทตองรกษาศล ถาเผาวนนจะเปนการรบกวนชวตสตวทอยในศพ๗๙

๑๓) บทบาทในการแปรรป ตอนเชาตรของวนทถดจากวนเผา สปเหรอผเผาจะมาแปรรปกอนพระอาทตยขน ถอวาเพอใหผตายไดรบอรณของวนใหม จะน ากระดกของผตายมาท าใหเปน รปคน หนดานทเปนศรษะไปทางทศตะวนตก แลวนมนตพระสงฆมาชกบงสกลตาย เสรจแลวลบรปเดมเสยท าเปนรปขนใหมใหเปนรปคน หนดานศรษะไปทางตะวนออกสมมตวาเปนการเกด เจาภาพบางรายจะเอาแกวแหวนเงนทองโปรยลงบนกระดกประพรมดวยของหอม น าน าผสมขมนซงถอเปนแมน าคงคา น ามะพราวถอเปนหวใจของจฬามณและน าหอม น าน าทงหมดนมาพรมกระดก เรยกวา ก ายานรอยแปด แลวจงนมนตพระมาชกบงสกลเปน จงถอวาเสรจพธ๘๐

๑๔) บทบาทในการเกบอฐ เมอแปรรปเสรจแลวจะเกบกระดกใสโกศ สวนเถากใชผาขาวหอไวน าไปลอยน า น าไปฝง หรอบรรจพระเจดย หรอหากมการท าบญเลยงพระเพออทศสวนกศลใหแกผตาย เรยกวา ท าบญอฐ ๗ วนหลงเผา หรอบางแหงจะท าตอเนองใหเสรจงานในรวดเดยว๘๑

สรปไดวา สปเหรอในสมยพทธกาลเปนอาชพทนารงเกยจ แมในสงคมไทยเองกถอเปนอาชพทไมมหนาตาในสงคม แตอาชพสปเหรอกไมไดสรางความเดอดรอนใหใคร กลบมคณปการตอคนตายและคนมชวตซงเปนญาตคนตาย โดยอาชพสปเหรอมการสบทอดต าแหนงกนอยางเปนระบบ คอจากอาจารยสลกศษยจากพอสลก ซงคนทวไปไมสามารถตงตนเองเปนสปเหรอไดโดยไมไดรบการถายทอดวชา และพบวามการใชคาถาในการเบกโลง กลาวคอตอนน าศพลงโลงจะตองมพธและมคาถาก ากบในพธดวย ซงคาถาของสปเหรอแตละคนกจะแตกตางกนและยงไดด าเนนชวตอยางไมประมาทตามหลกธรรมทางพระพทธศาสนา เนองจากสปเหรอไดเหนสจธรรมในชวตมนษยวา คนเราไมวาจะอยในฐานะไหนกตองตายดวยกนทงนน และเมอตายแลวไมสามารถน าสงใดไปได แมสงนนจะเปนสมบตทหวงแหนเพยงใดกตาม

๗๙ แปลก สนธรกษ, พธกรรมและประเพณ, หนา ๒๐๘. ๘๐ อรสม สทธสาคร, คนคนชวต, หนา ๖๓. ๘๑ เสถยร โกเศศ, ประเพณเกยวกบชวต, หนา ๕๐.

บทท ๓

ความเชอและพธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา

๓.๑ ความเชอเรองการตายในวฒนธรรมลานนา

พทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาตของไทยมาชานาน หลกฐานหลายอยางชชดวาพระพทธศาสนาไดเจรญรงเรองมาทกยคทกสมยในดนแดนแหงน แมวาชาวไทยจะมเสรภาพ ในการนบถอศาสนา และพระมหากษตรยไทยจะทรงเปนองคอปถมภศาสนาทกศาสนากตาม แตชาว ไทยสวนใหญกยงคงนบถอพทธศาสนา จนอาจเรยกไดวาพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาต การถออยางนเปนประเพณทสบตอกนมาโดยถกตองตามสมควร เพราะพทธศาสนาได มความสมพนธแนบแนนเปนอนหนงอนเดยวกนของคนในชาตไทยมาชานานแลว

ดวยเหตนจงท าใหพทธศาสนามอทธพลอยางยงตอวถชวตของคนไทยและเปนบอเกด ทส าคญของวฒนธรรมไทยพทธศาสนาเปนบอเกดส าคญประการหนงของขนบธรรมเนยมประเพณ กฎเกณฑ กฎหมาย คานยม และวถชวต พระพทธศาสนาเปนสถาบนส าคญทเปนเสมอนจดรวมจตใจของคนไทยอยางแนนแฟนการยอมรบนบถอพระพทธศาสนาไดแผขยายไปทวประเทศ ตงแตเหนอจดใต ตะวนออกถงตะวนตก ภาคเหนอหรอเรยกกนวาลานนา นนกปรากฏวาไดยอมรบนบถอพระพทธศาสนามาเปนเวลานบพนปแลว และนบตงแตพระพทธศาสนาไดเขามามอทธพลกบชาวลานนา เจาผครองนครในดนแดนแหงนลวนเอาใจใสท านบ ารงพระพทธศาสนา ยงผลใหดนแดนลานนามศาสนวตถและศาสนสถานทส าคญใหพทธศาสนกชนไดสกการะบชาเปนจ านวนมาก และไมอาจจะปฏเสธไดวา พระพทธศาสนามอทธพลเปนอยางยงตอขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรมของคนลานนาตงแตเกดจนตาย กอเกดเปนประเพณทมเอกลกษณเฉพาะตว และยงคงสบทอดมาจนถงปจจบน๑

๑ อาจารยสงฆะ วรรณะวสย, สบสานลานนา สบตอลมหายใจของแผนดน , (เชยงใหม: ม.ป.พ.,

๒๕๔๒), หนา ๒๓.

๗๖

มนษยมการเกด เกด แก เจบ ตาย เปนวฏจกรตามความเชอของพระพทธศาสนา และนอกจากนยงม ความเชอหลงการตาย โดยมความเชอวาจะไดไปเกดในนรกหรอสวรรคสดแท แตผลกรรม เมอยงเปนมนษย โดยมความกลวจะไดไปเกดหรอจตในแดนทคต คอนรก จงเกดพธกรรมตางๆ อนเชอวาจะท าใหผตายไดไปเกดในดนแดนสคตภพ

แสง จนทรงาม ไดใหความเหนวา ความเชอดงเดมของคนลานนาเกยวกบโลกคนเปน และโลกของคนตายนนไมไดแยกออกจากกนโดยเดดขาด แตกลบมความสมพนธเชอมโยงกนผานพธกรรมตางๆ เชน การเลยงผปยา เพอเปนสญลกษณในการแสดงความกตญญกตเวทตาแก ดวงวญญาณบรรพบรษ ความเชอดงกลาวมรากฐานจากกลมชนในวฒนธรรมไท ลาว เมอพทธศาสนาเจรญรงเรองเขาสชมชนชาวลานนาในชวงปลายพทธศตวรรษท ๑๘ ถงตนพทธศตวรรษท ๑๙ ปรากฏใหเหนถงการผสมผสานระหวางนกายเถรวาท นกายมหายานและศาสนาพราหมณฮนด ความเชอเรองโชคลาง ไสยศาสตรตางๆ จงไมแปลกใจหากจะพบเหนชมชนลานนาทมการเลยงผปผยาทตงอยในบรเวณทพกอาศย๒

พระมหาอาทตย อาทจโจ ไดใหอธบายวา ความเชอของชนชาวลานนาทเกยวเนองกนระหวางผลของการท าความดกบการไปสปรโลกของมนษยของบคคลชนชนระดบผปกครอง เชน พระมหากษตรยและพระสงฆทยดถอมาตงแตโบราณ โดยจดพธตลอดถงเครองสกการะปฏ บตตอสรระราง ผวายชนมอยางยงใหญสมเกยรตเรยกวาพธสงสการ โดยมนกหสดลงคซงเปนสญลกษณทแสดงออกถงคณงามความดทจะเปนเครองน าดวงวญญาณผวายชนมไปสสคต๓

อรณรตน วเชยรเขยว ไดใหอธบายวา การนบถอผมมากอนทพระพทธศาสนาจะเขามาสชมชนลานนา โดยความเชอดงเดมของคนลานนานนมความเชอในความหมายโลกแหงคนเปนและคนตายวาเปนสงทซอนทบกนอย๔

อานนท กาญจนพนธ ไดกลาววา ความเชอและพธกรรมทปลกฝงใหลกหลานภายในตระกลเพอใหเกดความรกและสามคค แสดงความเคารพและสกการะตอบรรพบรษผลวงลบนน

๒ อภธาน สมใจ, งานศพลานนาปราสาทนกหสดลงคสไมศพ , (เชยงใหม: กลางเวยงการพมพ,

๒๕๔๑), หนา ๑๖๐. ๓ พระมหาอาทตย อาทจโจ, หตถลงคสกโณ ความเชอทเชอมโยงกบพระพทธศาสนา, (เชยงใหม:

วดเจดยหลวง, ๒๕๕๓), หนา ๖. ๔ อรณรตน วเชยรเขยวและคณะ, “สทธชมชนทองถนพนเมองดงเดมลานนา: กรณศกษาชมชนลวะ

ยวน ลอ ปกาเกอญอ (กระเหรยง) ในจงหวดนาน เชยงรายและเชยงใหม”, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพนตธรรม, ๒๕๔๖), ไมปรากฏหนา.

๗๗

อาศยความเชอเกยวเนองกบการผหรอผทลวงลบไป โดยแตละเชอชาตจะยอมรบและเคารพตอเชอสายผตนเอง เชน ผมด ผเมง จะเรยกผตนตระกลของตนเองทนบถออยวาผปยาหรอผบรรพบรษ๕

อภธาน สมใจ ไดแสดงความเหนวา ความเชอชาวลานนาเกยวกบผหรอผวายชนมนน จะมความเกยวพนธกบเรองผ โดยสวนมากผนนมกเปนผรายจงท าใหชาวลานนาตองระมดระวง ในการปฏบตตนเพอมใหเกดความไมพอใจแกผ ซงจะสงผลตอตนเองตลอดจนครอบครว และจนถงหมบานทอาศย๖

สรปไดวา พระพทธศาสนามความส าคญตอการด ารงชวตของมนษยตงแตเกดจนถงตายของชาวลานนา โดยอาศยความเชอวาโลกของคนเปนและโลกของคนตายไมสามารถตดขาดหรอแยกออกจากกนไดอยางสนเชง โดยอาศยการสอผานพธกรรมตางๆ เพอแสดงความเคารพและสกการะ ตอบรรพบรษผลวงลบ เชน การเลยงผปยา การเลยงผบรรพบรษ ฯลฯ ดงนน การประกอบพธกรรมเกยวกบการตายจงมความส าคญตอวถชวตชาวลานนาทแฝงไปดวยมตดานความเชอ ศาสนาและชมชนในลานนาทยดถอและปฏบตสบตอกนมาจนถงปจจบน

๓.๒ คต ความเชอเกยวกบพธกรรมงานศพวฒนธรรมลานนา

มนษยไมสามารถหลกหนความตายไดพน ตามความเชอทางพระพทธศาสนาทเปนพนฐานแนวคดของสงคมไทยไดสอนใหเขาสจธรรมแหงชวต เรองของความตาย แตคนทวไปไมไดพจารณาถงความตายดวยสต จงเกดความกลวในความตาย และนอกจากนยงมความเชอหลงการตาย จงเกดพธกรรมในงานศพขน๗

พธกรรมงานศพทเกดขนเปนความเชอวาความตายมไดหมายถงการจบชวตทสมบรณเทานน แตพธกรรมมรปแบบทปฏบตตางกน ในพทธกาลจงมทงปาชาผดบและปาชาทน าศพมาเผา ทงนขนอยกบเหตและปจจยตามยคสมยหรอคตความเชอของทองถนนน โดยมความเชอเกยวกบ การตายวา โลกหลงความตายมความเปนอยเชนเดยวกบมนษยทวไปเพยงแตอยคนละโลก จงเกดพธกรรมในการเซนไหว อทศอาหาร และเกดจากความเชอวาบคคลทตายแลวเปลยนสภาพเปนผ หรอวญญาณ อาจจะกลบมารงควานหรอท ารายคนทยงอย ตลอดจนความเชอทเกดจากความรก

๕ อานนท กาญจนพนธ, “พธเลยงผเมงเมองล าปาง”, เอกสารประกอบการสมมนา, (เชยงใหม:

สถาบนราชภฎเชยงใหม, ๒๕๓๒), หนา ๑๕๔. (อดส าเนา) ๖ อภธาน สมใจ, งานศพลานนาปราสาทนกหสดลงคสไมศพ, หนา ๑๘๖. ๗ ศรนย ไมตรเวช (ดงตฤณ), เสยดายคนตายไมไดอาน, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพดเอมจ,

๒๕๔๘), หนา ๑๕๔.

๗๘

ความหวงหาอาทรในผวายชนม และความกตญญกตเวท๘ จงมการอทศสวนกศลไปให แตละความเชอกมพธกรรมในการปฏบตแตกตางกนไป โดยเกดประโยชนทงแกผทละจากโลกนไปแลวและแกมนษยเอง ในทนผวจยไดแบงลกษณะของคต ความเชอเกยวกบพธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนาไว ๒ ลกษณะ ดงน

๑) พธกรรมกอนตายหรอเตรยมพรอมรบกบความตาย

คนเราจะท าอะไรกตองเตรยมพรอม ชวตกเหมอนกนตองเตรยมพรอมทกขณะ ไมวาเรองเกด เรองตาย เรองรายหรอวาเรองด เราไมควรประมาทตองควรทจะมสตอยทกลมหายใจเขาออก ในสมยทวทยาการทางการแพทยยงไมเจรญ ชาวบานนยมทจะรกษาดวยหมอพนบานและรกษาดวยยาสมนไพร ซงถอวาเปนภมปญญาทถายทอดจากรนสรน นอกจากนนแลวยงมการประกอบพธกรรมทางพระพทธศาสนาเรยกวาการรกษาทางใจ เชอวาถาประกอบพธกรรมแลว จะหายหรอไมนน กขนอยทกรรมหรอบญของผปวย เชอกนวาอ านาจสงศกดสทธและคณของพระรตนตรยจะชวยบ าบดระงบภยไดถาหายได ถอวาเปนการท าบญกศลกอนตาย การประกอบพธกรรมเตรยมพรอมรบ กบความตายอนเปนปรชญาชาวบานทถายทอดจากรนสรน ดงรายละเอยดดงตอไปน

๑) พธกรรมเทศนธรรมมหาวบาก เมอผปวยมอาการทรดหนก ทรมาน เยยวยารกษาไมหาย จะตายกไมตายจะหายกไมหาย

ญาตพนองลกหลานกจะตกลงกน ไปนมนตพระสงฆมาเทศนธรรมมหาวบากใหคนปวยฟง เพราะเชอวาเปนเพราะวบากกรรมทผปวยเคยท าไว เจากรรมนายเวรก าลงตดตามคอยอาฆาต การเทศนคมภรมหาวบากนสวนมากนยมประกอบพธในชวงตอนเยนเวลาประมาณ ๑๖ .๐๐ น. เปนตนไป หรอตามความเหมาะสมของเหตการณ ซงมขนตอนในการประกอบพธ ดงน

๑) เจาภาพนมนตพระสงฆใหมาเทศนคมภรมหาวบาก ๒) จดเตรยมเครองประกอบพธ ๓) กลาวค าบชาพระรตนตรย สมาทานศล อาราธนาธรรม ๔) พระสงฆเทศนาธรรมพนเมองมหาวบากใหคนปวยฟง ๕) ประเคนกณฑเทศน และรบพร

ส าหรบพธกรรมในการเทศนธรรมมหาวบากนเปนพธกรรมทท างายไมยงยาก แตใหผลทางดานจตใจ พธกรรมบางครงกเปนความสมครใจของผปวยเอง ทตองการฟงเพราะความเจบปวยมนทรมานรางกายและจตใจ จงขอรองใหลกหลานไปนมนตพระมาเทศนาใหฟงเพอวาวบากกรรมเวร

๘ ปราณ วงคเทศ,ผศ., พธกรรมเกยวกบการตายในประเทศไทย , (กรงเทพฯ: บรษทอมรนทร

พรนตงกรฟ จ ากด, ๒๕๓๔), หนา ๖๗.

๗๙

หมดกจะไดหาย หากถงเวลาตายกจะไดตายอยางสงบ เพราะไมอยากทจะทรมานตวเองและลกหลานผดแลไข ทตองคอยพยาบาล การเทศนธรรมมหาวบากนเปนกศโลบายอยางหนงทแยบยลของคนโบราณทตองการใหคนปวยมจตใจทสงบ ไมใหจตฟงซาน คดไปในทางทเปนอกศล เพราะเมอจตทมวหมองยอมมทกคตเปนทหวง ถาหากมจตใจทดเปนสมาธปราศจากความหวงหาอาลยยดตดในสงตางๆ หรอหลงใหลในสมบตหรอมวแตพยาบาทจองเวร เมอดบจตหรอหมดลมหายใจ กจะไปเกดในทกคตภม๙

๒) การสมาขนแกวตงสาม เมอมคนปวยในระยะสดทายทคาดการณวาตองเสยชวตแนนอน เพราะชาวบานญาต

พนองจะไปเฝาไขดอาการ คอยอยเปนเพอนกนทบานของคนปวยหรอไปเยยมทโรงพยาบาล เมอเหนวามอาการไมดแลว กจะปรกษากนวาสมควรทจะไปขมาแกวทงสามเสย เพราะวาขณะทคนปวย ยงมก าลง หรอระหวางทด าเนนชวตทผานมาอาจเลยลวงเกนตอพระรตนตรย หากเสยชวตไปกกลววาจะเปนบาปตดตวไปขามภพขามชาต หรอทปวยและทรมานอยในขณะนกอาจจะเปนเพราะประมาทหรอลวงเกนตอพระรตนตรยกได สมควรทจะไปขอขมาตอพระรตนตรยทวด ในพธกรรมนไมตองเตรยมสงของอะไรมากมาย และไมไดเสยคาใชจายอยางแตอยางใด เพยงแตหาดอกไมธปเทยน น าขมนสมปอย (น าอบน าหอม) และใหมคนายกหรอผทสามารถกลาวค าขอขมาพระรตนตรยได เมอทกสงพรอมกประกอบพธกรรมไดทนท ผลทไดรบจากการขอขมาพระรตนตรยน สวนมากจะเหนไดจากญาตพนองลกหลานทสามารถปลงไดและท าใจรบกบเหตการณทจะเกดขนในอนาคตอนใกลขางหนาได๑๐

(๓) พธกรรมบชาขาวพระเมองแกว

การประกอบพธกรรมบชาขาวพระเมองแกว เพอตองการใหคนปวยไดหายจากอาการปวยไขทเปนอย เพราะวาไปรกษาดวยวทยาการทางการแพทยสมยใหมหรอรกษากบหมอพนบานอน หรอประกอบพธกรรมบางอยางตามความเชอแลวกยงไมหายหรอไมทเลา กจะนยมประกอบพธบชา

๙ มณ พยอมยงค , ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย ฉบบปรบปรงเพมเตม , พมพครงท ๕,

(เชยงใหม: ส.ทรพยการพมพ, ๒๕๔๗), หนา ๔๓๐. สมาขนแกวตงสาม หมายถง การน าพานทประกอบไปดวยเครองสกการะคอ ขาวตอกดอกไมไปท

วดเพอขอขมาตอพระรตนตรย เปรยบเสมอนเปนตวแทนผปวยไปขอขมาพระรตนตรยแกว คณคาของการประกอบพธกรรมเพอเครองชวาคนปวยเปนผปวยมศรทธามนคงในพระพทธศาสนา นบถอในพระรตนตรยเปนทพง

๑๐ อน เนนหาด, พ.ต.อ., ผปยา พระสงฆ ปจาน ปาเฮยว และสปเหรอ, (เชยงใหม: นพบรการพมพ, ๒๕๔๗), หนา ๗๗.

๘๐

ขาวฟาเมองแกว เพราะวาถาหายกจะหายทนทหรอจะตายกจะไดตายโดยไมตองทรมาน การบชาขาวพระเมองแกวนไดมการปฏบตสบทอดกนมาหลายชวอายคน ซงเปนพธกรรมทศกดสทธทประกอบขนแลวสวนใหญกสมฤทธผลตามความประสงค จงนยมปฏบตสบมาจนทกวนน ในหนงสอต าราพธกรรมโบราณกลาวถงประวตความเปนมา ดงน

ในสมยพระเมองแกว เจาผครองนครพงคเชยงใหม ในสมยนนเกดโรคระบาดขนในเมองเชยงใหม และมมหาเถระรปหนงไมปรากฏนาม ซงเปนทเคารพนบถอของพระเมองแกวเปนอยางยง พระมหาเถระรปนมความเชยวชาญในดานไสยศาสตรไดเขยนคาถา และพธกรรมทประกอบขนแลวสามารถชวยขจดโรคภยตางๆ ใหหมดจากเมองได พระเมองแกวไดรบพระคาถานนแลวจงประกาศ ใหชาวเมองไดรบทราบวาใครประสบโรคภยสามารถประกอบพธกรรมนได ปรากฏวาเมองชาวเมอง จดประกอบพธกรรมนโรคภยไขเจบนนกหาย และตอมาชาวบานกเรยกพธกรรมนวา บชาขาว พระเมองแกวสบตอกนมาจนทกวนน โดยเครองประกอบพธบชาขาวพระเมองแกวประกอบไปดวย

๑) ไมก าสะหล (ไมค าตนโพธ) ซงมความยาวยาวเทาตวคนปวย จ านวน ๗ เลม ๒) กงเงน กงค า กงเบย กงหมาก พล บหร เหมยง อยางละ ๑ อน ๓) ขวเงน ขวค า (สะพาน) อยางละ ๑ เลม ๔) กระบอกใสน า ทราย ขาวเปลอก ขาวสาร ตะกว ๑ เลม ๕) หนอกลวย หนอออย หนอหมาก หนอมะพราว อยางละ ๑ หนอ ๖) กลวย ๑ เครอ มะพราว ๑ ทะลาย ๗) เสอใหม หมอนใหม ขนหมาก โคนโท ๘) สะตวงเพอใสเครองสงเวยโดยท าเปน ๑๒ ชอง บรรจอาหาร ผลไม ขนม อยางละ ๔๙ ชน ๙) ฝายตนกา ๙ ชน ๑๐) ชอกระดาษ ๑๒ ตว ๑๑) ตงคาคง ๑ ตว ยาวเทาความสงของผปวย ๑๒) เทยนคาคง ๑ เลม เปนเทยนทมเทาความสงของผปวย

โดยเครองประกอบพธทงหมดจะตองเตรยมกอนหนงวน พอในวนรงขน ประมาณ ๐๓.๐๐ – ๐๕.๐๐ น. คนโบราณวาไปกอนกามากอนไก กจะน าเอาของบชาทเตรยมไวไปบชาพระทในวหาร ศาลาหรอ ใตตนโพธ แลวนมนตพระสงฆมาเปนผโอกาส กลาวค าถวายหรอกลาวค าบชา โดยพธกรรมกจะเรมจากการจดธปเทยนบชาพระรตนตรย กลาวค าบชาพระรตนตรย สมาทานศลแลวพระสงฆ กจะโอกาสกลาวค าถวาย เครองบชาขาวพระเมองแกวตอพระรตนตรย เสรจพธแลวกถวายจตปจจย แดพระสงฆ พระสงฆใหอนโมทนาใหพร เจาภาพลกหลานกกรวดน าอทศกศล โดยคนปวย ไมจ าเปนตองไปรวมพธกได เพยงแคน าเอาเสอผาและดายส าหรบผกขอมอไปกถอวาใชได จดประสงค

๘๑

ของการประกอบพธบชาพระเมองแกวนน กเหมอนกบการเทศนคมภรมหาวบาก แตการบชา ขาวพระเมองแกว นสวนมากจะนยมท าหลงจากประกอบพธกรรมเทศนคมภรมหาวบากเนองจากอาการของผปวยไมดขน จงประกอบพธกรรมนขนอกเพอผปวยในระยะสดทายจะไดท าบญอทศสวนกศลใหกบเจากรรมนายเวร พอเกดแมเกด และสรางบญกศลกอนวาระสดทาย๑๑

(๔) พธตานขว (ถวายสะพาน) ผปวยมอาการทหนกมาก แพทยไมสามารถทจะรกษาใหหายไดมค าวนจฉยและอนญาต

ใหน ามารกษาอาการทบานตอ คอไมมความรสก ไมสามารถตอบสนองไดแตยงหายใจอย คนโบราณ มความเชอวาคนปวยไมสามรถทจะขามแมน าคอฝงทจะขามไปในภพหนาได เพราะวาไมมขวหรอสะพานขามไปได จงจะตองท าบญถวายสะพานเสยกอนหากท าบญแลวคนปวยกจะถอดจตหรอดบจตได โดยทการถวายขวนกเหมอนเราท าบญถวายสงของทวไป เพยงแตหาไมส าหรบท าสะพานจ านวน ๒ เลม หรอจะเปนไมแผนกได แลวน าไปพาดกบล าเหมองหรอหนองน าทคนขามไปมาและใหหาทรายมากอเปนเจดยทรายขางละ ๑ หลง สมมตวาเปนบานเมอง พรอมกบมไทยธรรม ๑ ส าหรบ เพอถวายพระสงฆ เมอทกสงพรอมกประกอบพธ เรมตนจากการจดธปเทยนบชาพระรตนตรย กลาวค าบชา พระรตนตรย สมาทานศล และกลาวค าถวายสะพาน จากนนพระสงฆอนโมทนาใหพรเปนเสรจพธ๑๒

(๕) สงบอกเหต ในชวงทล าบากนไมวากลางวนหรอกลางคน ถามกาหรอนกแตรองผานไปมาในบรเวณนน เปนอนเชอไดวาคนล าบากจะตองตายในเวลาอนใกลน บางคนนอนซมปวยอย เมอไดยนเสยงนกรองผานกลววาตวเองจะตาย จงรบลกขนมาพยายามกนขาวกม เชอกนวากาเปนสตวทชอบกนซากศพเปนอาหาร ไมวาจะเปนซากของคนหรอสตว เมอจะมการตายเกดขน กามกจะรลวงหนาและหวงวาจะไดกนซากศพ จงดใจรองผานไปมาในบรเวณทจะมคนตาย สวนนกแตเปนนก ทสรางลางสงหรณใหกบคนทมเคราะหกรรมและความตาย๑๓

(๖) คนพยาธ ในสมยกอนตงแตป ๒๕๐๐ ลงไป เมอมการเจบปวยเกดขนหรอคนแกทปวยเปนโรคชราหรอดวยการเจบไขขนาดคนทปวยนน ตองนอนอยกบทลกไปไหนมาไหนไมไดกน

๑๑ นรนดร ชยนาม, ประเพณและวฒนธรรมของเชยงใหมและลานนาไทย , (เชยงใหม: ส านกพมพ โอเดยนสโตร, ๒๕๑๒), หนา ๖๕.

๑๒ อมพร เทพปนตา, พธกรรม วถคนเมอง, พมพครงท ๑, (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดล าปาง : จงหวดล าปาง, ๒๕๕๕), หนา ๒๕.

๑๓ ศรเลา เกษพรหม, ประเพณชวตคนเมอง, พมพครงท ๒, (เชยงใหม: โรงพมพนพบรเชยงใหม, ๒๕๔๔), หนา ๑๐๓.

๘๒

อาหารกตองปอน บางคนปวยเปนเวลานานหลายเดอนกวาจะหาย หรอเสยชวตลง การเฝาไขนคนเมองเรยกกนวาเฝาคนพยาธกลางคนจะมลกหลานและเครอญาตผลดเปลยนกนเฝาทกคน

(๗) คนล าบาก ถาหากวาผปวยมอาการหนกจนทจะไมสามารถจะอยตอไปไดแลว ชาวบานกจะบอกตอกนไป การเฝาคนล าบากจะมคนทบานใกลเรอนเคยงมารวมเฝา นอกเหนอจากญาตแลว โดยเฉพาะในเวลากลางคนมจ านวนมากขนกวาการเฝาคนพยาธ การเฝาคนล าบากใชวา นงเฝาเปลา ตองคอยเรยกชอคนล าบาก พยายามถามวารจกคนนนคนนไหม อยากกนอะไร เพอเปนการสงเกตวาผปวยยงมชวตอยหรอเปลา

(๘) รมพราย มคนล าบากอกชนดหนง ทนอนปวยอยแตกนขาวไดมากผดปกต บางคนชอบกนอาหารสดอาหารคาว ตอนกลางวนจะนอนซมอย เมอถงตอนเยนและเวลากลางคนจะมอาการสดชนเบกตาโพลงเปนคราวๆ เมอมคนเฝาหลายคนจะไมแสดงอาการ แตเมอไมมคนเฝานอยหรอไมมคนเฝา จะแสดงอาการออกมา คนโบราณเชอกนวามผหรอมพรายมาแอบกนอยขางใน โดยยมเอารางกายของผปวยเปนทหลบซอนวญญาณของเจของรางจรงไดตายไปแลว จงไดมการแนะน าใหลกหลานท าพธรมพรายเพอใหวญญาณผออกจากรางไป เมอลกหลานไปหาหมอบางครงหมอจะมา ท าให บางครงจะใหยาและบอกวธใชใหลกหลานไปท าเอง ดงน สมไฟในหมอเกา แลวโรยยาสมนไพรและพรกแหงลงในหมอไฟนนน าไปตงทใตถนเรอนในกรณทเรอนต า แตถาเรอนสงประมาณตงแต ๑.๕๐ เมตรขนไป กน าหมอไฟเขาไปตงในเรอนทคนปวยนอนอย ควนทเหมนฉนจากตวยาและความเหมนจากพรกแหง เผาจะท าใหคนปวยส าลกและหายใจไมออกจงตองตายลงในทสด ไมตองถงกบคนปวย แมแตคนดกยงตายไดเหมอนกน๑๔

(๙) วญญาณออกเทยว การทตองคอยเรยกชอคนล าบากมสาเหตมาจากความเชออยางหนง คอขวญหรอวญญาณของคนล าบากจะออกเทยวไปหรอถกพญามจจราชพาไป เมอมคนรองเรยกชอ เรยกชอวญญาณทออกไปเทยวนนจะรสกตวแลวจงกลบมาเขารางตามเดม คนลานนาเชอวา การตายคอการทวญญาณหรอขวญออกจากรางกาย จะมอกสงหนงออกจากรางกายคอ ขวญ การทนอนหลบฝนไปกด การนอนล าบากอยกดขวญจะทองเทยวไป เรยกวาขวญออกลาไป หรอถกพญามจจราชพาไป เชอกนวา การทญาตผอยหางไกลไกลเหนคนล าบากมาเยยมมาหา แลวจงทราบ ขาวการตายเมอภายหลง เปนเพราะคนตายนนขวญไปกอน เคยมหลายรายทคนปวยเขาขนล าบาก แตรอดตายไดกลบมา เลาถงขณะทนอนล าบากอยวาไดไปเทยวในสถานททไมเคยไป มความสนก

๑๔ อภธาน สมใจ , งานศพลานนาปราสาทนกหสดลงคสไมศพ, (เชยงใหม: กลางเวยงการพมพ,

๒๕๔๑), หนา ๑๗๐.

๘๓

เพลดเพลนจนเดนไปถงแมน าแหงหนง มสะพานขามฝงขางหนามคนยนกวกมอเรยกใหเขาขามสะพานไป ระหวางทก าลงตดสนใจวาจะขามไปไดหรอไมนน พลนไดยนเสยงคนเรยกชออยขางหลงจงไดหนหลงกลบมา เมอคนล าบากหายปวยแลวเลาใหชาวบานฟง ถงตอนนชาวบานจะพดวา “ดแลว” ถาตอนนนขามสะพานไปกคงตายไปแลว เพราะเชอกนวา คนทกวกมอเรยกอยอกฝงคอพญามจจราช คนทเฝาคนล าบาก ตองชวยกนเปลยนทานอนของคนล าบากจากหงายเปนตะแคงจากตะแคง เปนหงาย ถาใหนอนในทาเดยวนน คนล าบากจะรอนหลง๑๕

นอกจากความเชอเกยวกบความตายใน ๒ ลกษณะขางตนนน ยงมความเชอเกยวกบการตายอนดงน

๑. เรอนหลงคาเดยวกนมคนล าบาก ๒ คน ในกรณทมคนปวยหนกซงเรยกวา คนล าบากอยในเรอนหลงคาเดยวกน หากคนหนงตายลงกอนไมใหเกบศพคางคน ใหน าไปฝงไดอยางเดยว โดยไมใหรบของบรจาคและไมใหทานขนขาวแกพระสงฆ

๒. เรอนหลงคาเดยวกนตายซอนกน ๒ ศพ ใหเผาหรอฝงศพทตายทหลงกอน หามน าศพคางคน ใหท าฌาปนกจศพคนทตายกอนในภายหลง

๓. ตายดวยโรคทองรวง ซงเรยกวาโรคหา หามเกบศพคางคนใหปฏบตเหมอนศพตายโหง คอไมมพธสงฆ หามเลยงอาหารชาวบาน หากภายในหมบานนนตายดวยโรคหาตดกน ๓ ศพ ศพทตายเปนล าดบท ๓ นน หามเผาใหฝงเพยงอยางเดยว สวนชาวบานทมบานเรอนตดกบเรอนคนตายนน ใหท าพธไลพยาธ โดยน าขเถามาโปรยรอบบรเวณบานของตวเอง แลวกลาวค าไลโรคหาใหหลกหนไปใหไกล อยาลวงล าเขามาสบานของตนเอง๑๖

๒) คต ความเชอในพธกรรมหลงความตาย

(๑) การแจงขาวการตาย เมอลกหลานญาตพนองทราบแนชดแลววาคนปวยเสยชวต กจะเกดอาการโศกเศราเสยใจในการจากไปของญาตพนองและรองไหอยางโหยหวนจากความเสยใจ นอกจากการสงเสยงรองไหทเสยงดงแลว ยงมเสยตะโกนรองเรยกชอของผตายดวย คอลกหลานทเปนผชายจะขนไปบนหลงคาบานแลว ตะโกนเรยกชอของคนทตายใหดง โดยทมความเชอวาวญญาณของผตายจะกลบมาเขารางเดม และยงถอวาเปนการสงสญญาณใหบานใกลเรอนเคยงตลอดถงคน ในชมชนไดทราบถงการเสยชวตของญาตทปวย และในวนรงขนญาตพนองกจะหาหมากกบพลไปวางไวตามบนไดบานของคนในหมบานทกหลงคา ซงถอวาเปนการบอกกลาวใหไดรบรวามศพเกดขนใน

๑๕ อน เนนหาด, พ.ต.อ., ผปยา พระสงฆ ปจาน ปาเฮยว และสปเหรอ, หนา ๙๐. ๑๖ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย ฉบบปรบปรงเพมเตม, หนา ๔๓๓.

๘๔

หมบาน และถอเปนการเชญใหไปรวมงานศพ เนองจากในสมยกอนไมเครองขยายเสยง และไมนยม ในการเคาะเกราะ แตจะใชวธบอกตอกนและใชหมากกบใบพลไปวางไวทบนใดบานแทน๑๗

(๒) การอาบน าศพ เปนการท าความสะอาดใหศพกอนทจะน าไปบรรจในหบศพหรอน าไปหางลอย การอาบน าศพนนตองตมน าใหรอนเสยกอน เมอน ารอนแลวกยกลงมารอใหน าอน แลวน าสมปอยและฝนหวขมนผสมลงไปในน านน โดยคต ความเชอวา การอาบน าขมนสมปอยใหกบศพน ถอเปนการขอขมาโทษกบศพดวยทเคยลวงเกนกนในขณะทมชวตอย พรอมกบขดถ ท าความสะอาดศพใหเรยบรอย ขจดสงสกปรกเหงอไคลอนเปนสงปฏกลเศราหมองใหหมดสน หลงจากนนเปนการนงผาใหกบศพซงนยมใหใชผาขาวนงสองชน ชนในเอาชายพกไวขางหลงแลว นงทบอกชนหนงใหชายพกอยขางหนา แลวใสเสอกลบหนาคอใหเอาดานหนามาไวข างหลง โดยมความเชอวาหากไมท าดงนคนตายจะไมไดนง เพราะฉะนนคนโบราณจงหามมใหใครใสเสอกลบดานถอเปนอปมงคลไมด๑๘

(๓) การหางลอย คอการน าศพมานอนเหยยดกบเสอทปเตรยมไวตรงกบขอบาน โดยจะท าการมดมอศพในรปของการประนมมอเรยกวาการตราสงเอาเงนใสในมอพรอมกบดอกไม ธปเทยน การตราสงศพนน กเพอไมใหศพพองขนจนดนโลงแตกเมอตอนขนอด จงตองมการมดใหแนน และจดใหศพนอนตะแคงในโลงสวนการปลอยเชอกมดออกมานอกโลงนน กเพอผกผาโยงใหพระบงสกล บญจะไดแลนเขาถงตวศพ นอกจากน ยงเปนความเชอวาการตราสงนนกเพราะกลวผจะมารงควาน จงมดเสยแนนหนาไมตองการใหผเดนมาได แลวหาตะเกยงน ามนมาจดวางไวใกลบนหวศพ เรยกไฟ ทจดนวา ไฟยาม การทจดตะเกยงน ามนนกเพอจดประสงค คอ

๑. เพอใหเกดแสงสวางในบรเวณทตงศพนน เพราะวาในสมยกอนไมมไฟฟาใช ๒. เพอปองกนแมวมาเพนพานอยบรเวณใกลศพนอน โดยเฉพาะแมวด า เชอกนวาหาก

แมวด าขามศพศพนนจะลกนงและศพนนผจะดราย ๓. เพอเปนแสงสวางใหกบวญญาณผตายไดขามไปสปรโลกเบองหนาจงตองอาศยแสง

สวางน าทาง ๔. เพอตองการท าเปนปรศนาธรรมอธบายวาคนเราประกอบดวยธาต ๔ เมอธาต ๔ ดบ

ชวตกดบตามไปดวย ดงไฟทใชน ามนเปนเครองจด เมอน ามนหมดไฟกดบเชนเดยวกน๑๙

๑๗ สเมธ เมธาวทยากล, สงกปพธกรรม, (กรงเทพ: โอเดยนสโตร, ๒๕๓๒), หนา ๑๔๖. ๑๘ บรนทร ค ากองแกว , พธการศพ, (กรงเทพฯ: มณฑลการพมพ, ม.ป.ป.), หนา ๓๔. ๑๙ ศรเลา เกษพรหม, ประเพณชวตคนเมอง, หนา ๙๘.

๘๕

(๔) เครองสกการะในมอศพ ตามความเชอของชาวลานนา เชอวาเพอใหผตายนนน าไปบชาพระเกตแกวจฬามณบนสวรรค โดยเหตทคนตายตองไปไหวพระจฬามณเจดยนน กเพอทจะไดไหวพระศรอารยดวย๒๐

(๔) การน าศพใสโลง หรอใสหบศพนนไมไดสะดวกเหมอนปจจบน จะไดใสโลงไมกเฉพาะคนทมฐานะดเทานนแตกตองรอชางหรอสลามาประกอบกอน สวนมากไมไดใสหบไมจะใสหบทท าจากกะลาหรอเสอกะลาทใชปส าหรบตขาวในฤดเกบเกยวขาว น ามาตดเปนรปสเหลยมผนผาแลวมดตดกบโครงไมไผทขนรปเปนรปโลง น าเอาแกลบ ขเลอย ยาเสน ใสเพอปองกนน าเหลองทจะไหลออกมานอกโลงศพ เพราะไมมการฉดยารกษาศพหรอปองกนศพเนา แลวท าการปดโลงหรอเบกโลง สปเหรอ เปนผประกอบพธโดยใชใบหนาดปดในโลง ๓ ท พรอมกบกลาววา ขวญคนหน ขวญผอย แลวจงน าศพลงใส ถาหากเกบศพไวหลายวน กจะทระบายอากาศโดยใช ไมไผเฮยลปลองออก แลวเจาะฝาโลงใหเปนรน าไมทเตรยมไวสอดเขาไปขางในโลงศพแลวเอาปลายไมสอดขนบนหลงคา เพอระบาย กลนเหมนของศพ บางแหงนนมพธในการแกเคลดโดยพดในท านองวา ใหพอแคนตอไปไมมใคร มาลมมาตายอก โดยนยยะวาเปนการปลอบขวญไมใหคนเปนใจเสยทเหนคนลมหายตายจากตดตอกน๒๑

(๕) การก าหนดวนฌาปนกจศพ วนทจะปลงศพหรอวนเผาศพนนตองหาวนทด การหาวนเผาศพมกจะถามจาก เจาอาวาสหรอมคนายกวดเปนผหาวนให ในสวนของความเชอ ในการหามเผาศพในวนเกากองหามเผา เพราะเชอวาหากเผาศพตรงกบวนทไมดจะท าใหลกหลาน ไมมความเจรญ ตลอดถงชาวบานจะเดอดรอน อยไมเปนสขจะมคนตายตามกนไปเปนจ านวนมาก ดงมนทานต านานวนเกากอง ดงน

ครงหนง มหญงคนหนง ชอยาสปปะแจะ มนสยมกมากในกามารมณ นางมสามถง ๗ คน สามแตละคนมรปรางผวพรรณเหมอนกนหมด คอมศรษะลานเหมอนกนหมด วนหนงสามของนางไปหาเหดในปามาใหนางแกง นางไดแกงใหสามรบประทานพรอมกนทงเจดคน สวนนางไมทนไดรบประทานรวมดวย หลงอาหารมอนน สามของนางเกดอาการเบอเหดจงเสยชวตไปพรอมกน นางเสยใจเปนอยางยง และยงไปกวานน นางรสกกงวลใจเรองการจดการสงสการ เพราะนางยากจนไมมเงนทองพอทจะจางสปเหรอมาเผาศพใหถง ๗ คน นางจงคดอบายไปจางสปเหรอคนหนง โดยบอกกบสปเหรอวาสามของนางคนหนงเสยชวตลง กอนตายสามกลาววาจะขออยกบนาง แมวาจะเอาศพไปเผาทไหน

๒๐ เสถยร โกเศศ, ความตาย, (กรงเทพมหานคร: แมค าผาง, ๒๕๓๑), หนา ๖๗. ๒๑ สงา ไชยวงค, ภมปญญาลานนากบสาระรวมสมย, (เชยงใหม: โรงพมพปเป, ๒๕๔๓), หนา ๑๙.

๘๖

กตาม จะกลบมาอยกบนางตลอด จงขอใหสปเหรอเผาศพใหไหมสนทจรง เมอเสรจสนภารกจจะจายคาจางใหอยางงาม สปเหรอคนนนกรบค าพรอมใหค ามนสญญาวา แมนศพจะกลบคนมากจะน าไป เผาอกจะกครงกตามตนจะเผาใหไหมอยางแนนอน

เมอตกลงกนเชนนนแลว นางกน าศพสามคนแรกมานอนทหองโถงบนเรอน สปเหรอจงแบกศพไปเผาทปาชา ขณะเดยวกนนนนางกเอาศพสามคนทสองมานอนไวทเดยวกนกบศพสาม คนแรก เมอสปเหรอกลบมาจากปาชาเพอขอรบคาจาง นางจงชใหสปเหรอดวาศพสามนางกลบมาบาน สปเหรอเหนดงนนกเขาไปด เหนวาเปนศพคนเดมเพราะมรปรางหนาตาเหมอนกน ศรษะกลานตรงตามทตนไดรไดเหน จงเขาไปแบกศพไปเผาอก ขณะนนนางไดน าศพสามคนทสามออกมานอนแทนทเดม และนางกท าเชนนจนถงศพทเจด สปเหรอกจดการตามทไดสญญาไว โดยเฉพาะศพทเจ ด เขาไดเฝาดอยางใกลชดแลวเพมทอนฟนใหไฟลกโชน พรอมเตรยมทอนไมขนาดเหมาะมอเอาไว โดยคดวาหากศพลกขนจากกองเพลงจะกลบบานกจะทบตมใหออกไปไหน ขณะทสปเหรอปฏบตการ อยนน บงเอญมชายคนหนงมอาชพเปนคนเผาถานขาย และมลกษณะรปรางหนาตาตลอดจนมศรษะลานเหมอนศพทงเจด กลบมาจากการเผาถานจงมเนอตวมอมแมมเดนทางผานมาทางนนพอด สปเหรอเหลอบไปเหนเขา ความโกรธแคนทคกรนอยใน อารมณท าใหเขาถอไมปรเขาไปท ารายชาย ผนนทนท ดวยคดวาคนเผาถานเปนศพทคดจะหนกลบบาน สวนคนเผาถานเมอถกท ารายกตอสปองกนตนเอง ทงคตอสกอดรดฟดเหวยงกนเปนพลวนจน พลดตกลงไปในกองเพลงทก าลงลกโชน จงถกไฟเผาไหมตายทงค ดงนนในวนเดยวกนจงมผเสยชวตและถกไฟเผาพรอมกนถง ๙ ศพ คอศพสามของยาสปปะแจะ ๗ ศพ สปเหรอหนงศพและคนเผาถานอกหนงศพเหตนจงเรยกวนทเกดเหตการณดงกลาววาวนเกากอง และวนเดยวกนนตรงกบวนในระบบหนไทคอวนย จากนทาน หรอเรองเลาขางตน

คนโบราณจงก าหนดเปนขอหามไวมใหเผาศพในวนเกากอง ดวยเชอวาจะท าใหคนตายตดตอตามกนมามากมาย นอกจากนทาน ยงก าหนดอกวาแมวนใดตรงกบวนยกใหงดเวนการเผาถาน เพราะอาจมผลใหเสยชวตเปลาๆ เหมอนเชนคนเผาถานทตองตายฟร โดยไมรอโหนอเหนอะไร และขอหามทวาน ทานกลาวเปนค าคลองจองกนวาวนเกากองบดเผาผ วนยบดเผาถาน แลวยดถอปฏบตสบตอกนมา๒๒

๒๒ คมเนตร เชษฐพฒวนช , ขดขอหามในลานนา , (เชยงใหม : กราฟคสแอนดสกรน , ๒๕๓๙),

หนา ๑๓๓.

๘๗

อกความเชอหนงวาหากในหมบานมคนตายซอนกนตงแต ๒ ศพขนไปในเวลาทไลกน ใหน าศพทชวตทหลงไปเผากอน และใหน าศพคนทตายกอนไปเผาทหลง แตถามความจ า เปนตองเผาศพทตายกอน ตองท าพธเผาศพทตายทหลงออกกอน โดยท าหนฟางแลวน าเสอผาคน ทตายใสใหแลวน าไปเผาทปาชา แลวจงจะเผาศพนนไดและถามความจ าเปนตองเผาศพในวนพระ ตองท าพธซอปาชาเสยกอน โดยน าเอาเครองเซน ไปขออนญาตกบเสยงเหมยงเสยกอนแลวจงเผาศพได๒๓

(๖) การบ าเพญกศลศพ

ก) พธตานบาตรเขาโลง โดยมความเชอวาเพอใหญาตไดตกบาตรแทนผตาย สวนพธ ตกบาตรขาวสารและขาวสกในงานศพนน เปนพธกรรมทอทศสวนกศลใหผตายเหมอนงานศพทวไป

ข) พธสวดอภธรรม เปนสงทขาดไมไดเมอมคนตายญาตพนองตองจดพธสวดอภธรรมให โดยมความเชอวาถาไดสวดอภธรรมแลวคนตายกจะรตววาตนเองไดถงแกกรรมลงไปแลว ในการสวดอภธรรมนกจะนมนตพระสงฆสามเณรในวดทงหมดมาสวดอภธรรมและเทศนทกคน ส าหรบการเทศนนน สามเณรกจะใชคมภรมหาวบาก คมภรมาลยโผดโลก มหามลนพานสตร หรอไมกจะน าเอาคมภร เทศนอภธรรมเจดคมภรมาเทศน เชน ไปสวดอภธรรมวนอาทตยกจะเทศนคมภรสงคนไปเทศน เปนตน๒๔

ค) การสรางปราสาทใสศพและการประดษฐดอกไมประดบศพ สวนใหญไมนยมแตจะม กเฉพาะศพผมฐานะดมต าแหนงในหมบานเชน ผใหญบาน เปนตน สวนมากศพของคนทวไปทฐานะยากจนหรอชาวบานธรรมดาไมมการใสปราสาท มเพยงดอกไมสดทขนตามหมบานประดบไปแคนน ตอมามการพฒนาการขนโดย มการบรรจศพลงในหบศพโดยหาไมอดมาท าเปนโลงศพ มการประดษฐดอกไมจากกระดาษ โดยมผสงอายและแมบาน ผมความรมาชวยกนประดษฐเปนพมดอกไม ประดบบนหลงหบศพ สวนพวงหรดกเปนพวงดอกไมจรง น าเอาไมไผมาเหลาแลวขดเปนรปวงกลม น าดอกไมสดทขนในหมบานมามดตดกบไมวงกลม ไมมขายเหมอนในปจจบน ไมมการเขยนชอไมมการเขยน ค าอาลยเมอมงานศพ เกดขนหนาทหรองานทส าคญกคอการประดษฐดอกไมและการชวยงานเจาภาพ เพราะวาไมมคนท าขายเหมอนปจจบน

ง) ความเชอการสรางบานตานหรอเรอนตาน มความส าคญและจ าเปนมากทลกหลานตลอดถงญาตพนองตองคดท าเปนอนดบแรก ทตงศพบ าเพญกศลศพ เพราะจะตองท าพธถวายแกพระสงฆในวนฌาปนกจศพ การสรางเรอนตานนกจะท าตามฐานะของคนตายหรอคนตายไดสง

๒๓ สงา ไชยวงค, ภมปญญาลานนากบสาระรวมสมย, (เชยงใหม: โรงพมพปเป, ๒๕๔๓), หนา ๕๖. ๒๔ อน เนนหาด, พ.ต.อ., ผปยา พระสงฆ ปจาน ปาเฮยว และสปเหรอ, หนา ๑๒๖.

๘๘

เสยกอนตายไว วาใหสรางเรอนตานแบบไหนลกหลานตองท าตาม โดยมความเชอวาไมดรดก าสง คนตาย ขางในบานกน าเครองเรอนใสใหครบ เปนตนวาทนอน หมอน มง เครองท าครว ตลอดถงขาวเปลอก ขาวสาร เสอผา ตลอดถงเครองมออปกรณตางๆ ทคนตายเคยใชสอยขณะทยงมชวต การสรางบานหรอเรอนตานมความเชอวาคนตายจะไมมทอยทอาศยไมมอะไรไปใชสอย วญญาณจะอยล าบากเพราะเชอวาโลกของคนตายกเหมอนโลกของคนเปน

จ) การตานขนขาว การถวายขนขาวหรอการตานขนขาวในกรณทเปนผวายชนมทตายราย จะไมนยมในการตานขนขาวในวด โดยมความเชอวาดวงวญญาณของผตายจะไมไดรบสวนกศล จงนยมในการถวายตานนอกเขตวด๒๕

ฉ) การไมถวายขนขาวในวนพธ ความเชอในการไมถวายขนขาว หรอตานขนขาวในวนพธนน มความเชอวาวนพธ ค าวา พธ เปนค าพองกบค าวา พทธ ซงเปนนามมงคล และวนพธชาวลานนาถอวาเปนวน ผบกน

ฉ) พธกรรมการสวดถอน ถอเปนพธกรรมทจะขาดเสยมไดเพราะเชอวาเปนการถอน เอาวญญาณหรอสงชวรายอปมงคลใหออกจากบานไป เพราะเปนความเชอเรองของอ านาจผสาง และเปนการขบเสนยดจญไร

สรปไดวา ตามหลกคตและความเชอเกยวกบพธกรรมงานศพจะมการประกอบพธ กรรมออกเปน ๒ ลกษณะ คอ พธกรรมเตรยมพรอมกอนตาย และพธกรรมหลงความตาย โดยมการประกอบพธกรรมเพอใหผใกลจะถงแกมรณกรรมไดไปสปรโลกภายหนาทดตามคตความเชอดงเดมแบบลานนา นอกจากน การประกอบพธกรรมเกยวกบงานศพของชาวลานนายงมการแบงแยก และขนตอนแตกตางกนตามประเภทของบคคลนนๆ เพอใหเขาใจรปแบบและขนตอนแตละประเภทจงจ าเปนจะตองศกษารปแบบและขนตอนการประกอบพธกรรมแกผวายชนมในล าดบตอไป

๓.๓ รปแบบและพธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา

พธกรรมงานศพของชาวลานนามวธการและขนตอนในการปฏบตในการประกอบพธ ทผสมผสานความเชอทางพระพทธศาสนาและพราหมณทแฝงดวยความเชอทางไสยาศาสตรเกยวกบภตผ เพราะชาวลานนามคตความเชอในเรองการตายเปนเรองทยงยาก วนวายและตองกา ร ความชวยเหลอจากคนอนในการประกอบศาสนพธไมวาจะเปนการบ าเพญบญใหแกผวายชนมทเปนสามญชน เจาฟามหากษตรยและภกษสงฆสามเณร ซงการประกอบศาสนพธจะตองมขนตอนและ

๒๕ สมภาษณ พระครวจารณภทรกจ, เจาคณะต าบลสมย, เจาอาวาสวดบานจว, ๑๔ ธนวาคม ๒๕๖๑.

๘๙

รปแบบพธกรรมการบ าเพญกศลทแตกตางกนตามลกษณะชนชนของผจากไป ซงในวฒนธรรมลานนาไดแบงขนตอนและรปแบบการบ าเพญพธกรรมเกยวกบศพตามลกษณะชนชนอย ๓ ระดบ ดงน

๓.๓.๑ พธกรรมงานศพระดบพระมหากษตรยและเจานาย

การจดพธกรรมศพของเจานายหรอราชวงศของลานนาในอดตจะมการประกอบพธกรรมและรปแบบทยงใหญใหเหมาะสมกบพระนามหรอพระเกยรตของราชนกล โดยการสรางราชรถบษบกปราสาทตงบนหลงนกหสดลงค ฉดลากดวยชางและชาวบานชาวเมองเดนตามขบวนแหไปยงสสาน ดงปรากกฎในพระราชพธศพของพระนางวสทธเวท ทจลศกราช ๙๔๐ ปขาล สมฤทธศก เดอนอาย (เหนอ) ขน ๑๒ ค า พระนางวสทธเทวตนนงเมองนครพงคถงแกสวรรคต พระยาแสนหลวงจงแตงพระศพท าเปนบษบกตงอยบนหลงนกหสดลงค เจาะก าแพงเมองออกไปทางทงวดโลกโมฬและท าการถวายพระเพลง ณ ทนน เผาทงรปนกหสดลงคและวมานบษบก๒๖

พธกรรมการจดศพของเจานายหรอราชวงศนน โดยทวไปมการจดเตรยมสรระของพระศพมลกษณะคลายคลงกบการจดงานศพของสามญชน และมวตถประสงคแบบเดยวกนเพอใหผจากไปมความสขในสมปรายภพเบองหนาถกตองตามจารตประเพณดงเดมแบบลานนา แตมลกษณะแตกตางกนในการจดสรางปราสาทใสพระศพและสถานทประชมเพลงเทานน เพราะมความเชอวาพระมหากษตรยเปนผมบญญาธการ สงสมบญบารมมากกวาสามญชนทวไป๒๗ ดวยเหตน การสรางปราสาทเปนการแสดงสญลกษณของบญญาบารมตามคตความเชอของชาวลานนาทองอาศยแนวความคดเกยวกบจกรวาลตามคตความเชอของศาสนาพราหมณทพระมหากษตรยเปรยบเสมอนสมมตเทพทจตมาจากสวรรคชนดสต สถตอย ณ เหนอยอดเขาพระสเมร เสดจลงมาสงสมบญบารม ในโลกมนษย หากสนพระชนมกจะกลบมาจตเกด ณ เทวสถานเดม นอกจากนน ตามประเพณนยม ของชาวลานนาเชอวาการสรางปราสาทใหแกสรระรางของกษตรยราชนกลดงเดมเปนการหนนสงดวง

๒๖ พระมหาจรญ จตตส วโร, “การศกษาแนวคดความเชอเชงวฒนธรรมในการสรางปราสาทศพของชาวพทธลานนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘), หนา ๗๘.

๒๗ พระอธการพพฒนพงษ ฐานวฑโฒ (ใจกวาง), “ศกษาความเปลยนแปลงการจดงานศพของชาวพทธ:กรณศกษาบานหมน ต าบลนาปรง อ าเภอปง จงหวดพะเยา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘), หนา ๘๑.

๙๐

วญญาณใหไปสสรวงสวรรค หากแมนกลบมาจตเกดในโลกมนษยกจะบงเกดในตระกลทเตมเปยมดวยคณธรรมและจรยธรรม๒๘

การสรางปราสาทใสพระสรระหรอสถานทประกอบพระราชพธขนอยกบยศ ต าแหนงของเจาฟามหากษตรย เจานาย ราชนกล เมอการสนชพจะประกอบพธถวายพระเพลงและน าพระสรระบรรจลงปราสาทตงจตกาธานบนหลงนกหสดลงค ชกลากน าไปเผายงขวงพระเมร สวนพระราชพธ พระศพเจานายรนหลงหรอชนยศอนเชน หลาน เหลน จะมการบรรจสรระรางลงในปราสาทเหมอนกน แตไมมการตงจตกาธานบนนกหสดลงค และไมมน าไปประกอบพธยงขวงพระเมร แตใหน าไปเผาทสสานแหงใดแหงหนงทถกก าหนดขน เพอใชเปนสถานทในการประชมเพลง

ความเชอและวฒนธรรมชาวลานนาเรมเลอนหายไปจากจารตแบบเดมภายหลงทมการรวบรวมดนแดนลานนาใหเปนสยามประเทศ ธรรมเนยมและแนวทางปฏบตตามวถลานนาในการลากปราสาททมสรระตงอยบนนกหสดลงคกลบไดรบอทธพลตามความเชอแบบไทยภาคกลางทยดถอตามระเบยบของส านกพระราชวง คอเมอพระมหากษตรยหรอเจานายฝายเหนอสนชวตลง จะไดรบ พระมหากรณาธคณโปรดกลาโปรดกระหมอมพระราชทานโกดส าหรบบรรจศพ โดยไมมพธกรรมการชกลากปราสาทศพเหมอนในอดต๒๙

จากธรรมเนยมนยมของวฒนธรรมลานนาในการลากจงประสาทพระศพของเจ านาย ไดเลอนหายไป แตกลบมววฒนาการในการหามซงเปนจารตเดมของการสงสะการศพของสามญชน โดยอนโลมตามสมยนยม เพราะการชกลากปราสาทศพมอปสรรคดานการจราจรและความสงของปราสาททพาดเกยวกบสายไฟฟาตามเสนทางทจะไปบรเวณฌาปนกจสถาน เมอใชการหามสามารถ ทลดระดบลงได และตกแตงใหมความสวยงามมากกวาการยดตามแบบประเพณดงเดม๓๐ รวมถงรปแบบพธศพของเจาฟา มหากษตรยและเจานายฝายเหนอของลานนา ดงน๓๑

๒๘ อรรถ นนทจกร, รวมบทความวาดวย “นกหสดลงค”, (เชยงใหม: แสงศลปการพมพ, ๒๕๑๕),

หนา ๖๕. ๒๙ อภธาน สมใจ, งานศพลานนาปราสาทนกหสดลงคสไมศพ, หนา ๑๗๕. ๓๐ พระอธการพพฒนพงษ ฐานวฑโฒ (ใจกวาง), “ศกษาความเปลยนแปลงการจดงานศพของชาว

พทธ:กรณศกษาบานหมน ต าบลนาปรง อ าเภอปง จงหวดพะเยา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔), หนา ๙๒.

๓๑ ศรเลา เกษพรหม,ปราสาทนกหสดลงคสไมศพ, หนา ๙๙.

๙๑

รปแบบการบ าเพญกศลพระศพพระมหากษตรยและเจานายในลานนา

วฒนธรรมลานนาเกยวกบการบ าเพญบญกศลศพใหแกสรระรางของเจาฟา มหากษตรยและเจานายฝายเหนอของลานนานนยดถอธรรมเนยมการปฏบตแบบลานดงเดม แตเมอมการรวบรวมแผนดนลานนาเขาเปนสยามประเทศแลว กลบไดรบความนยมในการประกอบพธตามคต ความเชอของไทยภาคกลางหรอแบบฉบบส านกพระราชวง คอการไดรบพระมหากรณาธคณจากพระบาสมเดจพระเจาอยหว กรณตวอยางในรชสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท ๗ ทรงพระกรณาโปรดเกลาใหจดงานพระศพเปนงานพธหลวง โดยมรายละเอยด ดงน

๑. ใหพระยาราชโกษาเปนหวหนาพนกงาน ๒๕ นาย น าน าพระสคนธสรงพระศพ ๒. พระราชทานพระโกศกดนเครองสง ๑๐ เสลยงแวนฟา ๓. พระราชทานพระกลดและเครองประกอบอกหลายประการ พระราชทานมาเปนพระ

เกยรตยศ ๔. โปรดเกลาใหไวทกขถวาย ๗ วน ๕. พระราชทานผาไตรหลวง ๒๐ ไตร ของสมเดจพระบรมราชน ๒๐ ไตร พระสงฆ ๒๐

รปสดปปกรณ ๖. ทรงโปรดใหพระราชาคณะแสดงพระธรรมเทศนา ๑ รป พระฐานานกรม ๔ รป

สวดธรรมคาถาทงกลางวนกลางคน ๗. พระราชทานฉนเชาวนละ ๔ รป ก าหนด ๑๕ วน เหลานเปนสวนพระองคพระราชทาน

มาทงสน ในการพระเมรกโปรดเกลาฯ ใหเจาหนาทกระทรวงจดท าเปนสวนของพระองคพระราชทานเหมอนกน

๘. หลงจากพระราชทานเพลงพระศพแลวเสรจ พระอฐสวนหนงบรรจไวทพระกทสรางขนเพอใชในการบรรจพระอฐ๓๒

สรปไดวา พธกรรมการจดงานพระศพหรอพธกรรมปลงพระสรระรางของเจาผครองนคร หรอเจาเมองในอดตนน มการสรางราชรถบษบกตางดานบนหลงนกหสดลงคเขามาเปนสวนส าคญ ในพธกรรม สวนในยคหลงเมอเจาฟามหากษตรยสนชวตลง เปนการท าพธกรรมปลงศพตามวฒนธรรมหลวงแหงกรงสยาม คอพระราชทานโกศบรรจศพ และสรางเมรไวในสถานททจะท า พธฌาปนกจนน และทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานเพลงพระศพ

๓๒ ศรเลา เกษพรหม, ประเพณชวตคนเมอง, หนา ๑๐๔.

๙๒

๓.๓.๒ พธกรรมงานศพของสามญชนในวฒนธรรมลานนา

การประกอบพธกรรมในงานศพเปนเรองของผอย เบองหลง คอญาตพนอง พอแม ลกหลาน ตลอดถงคนในชมชนทจะแสดงออกถงบทบาทหนาททพงกระท าตอผตายตามหลกการทางของคต ความเชอ และพทธธรรมทางพระพทธศาสนา เชน ความกตญญกตเวท ทศ ๖ สงคหะวตถ ๔ ฯลฯ ซงเปนแนวทางในการแสดงความเคารพแกผตายในการหนนสงดวงวญญาณไปสภพภมทด อกทงเปนการปกปองใหผทมชวตอยด าเนนชวตอยางมความสข การประกอบพธกรรมของสามญชน ตามวฒนธรรมและความเชอคนลานนาสามารถแบงออกได ๒ ประเภท คอ ๑) การประกอบพธกรรมงานศพประเภทตายด และ ๒) การประกอบพธกรรมงานศพประเภทตายราย๓๓

๑) การจดพธกรรมศพประเภทตายด

ความตายเมอเกดขนกบบคคลใดแลว ยอมทจะสรางความเศราโศกเสยใจแกผท อยเบองหลง จงเปนหนาทของผทเปนญาตใกลชดตองรวมกนเพอประกอบพธกรรมใหถกตองตามจารตประเพณทางลานนา โดยมขนตอนในการประกอบพธกรรม ดงน๓๔

๑) การอาบน าศพ โดยการตมน าใหเดอดทใสขมน ใบมะกรด และสมปอยลงไปจากนน ยกลงผสมดวยน าเยน อาบรางผเสยชวตตงแตปลายเทาขนมาสศรษะของศพ โดยมคต ความเชอวาเปนการช าระลางสงทเปนมลทนใหออกจากรางกายผวายชนม โดยจะกระท าเปนการภายในเฉพาะ เครอญาต และเพอแสดงออกซงความรกและเคารพในตวผตาย จงมการปฏบตตอศพเปนอยางด

๒) การนงผาและสวมเสอผาใหศพ ในประเพณคต ความเชอของลานนานน เครองแตงกายทจะน ามาแตงใหกบศพนนตองท าต าหนทกชน การนงผาใหกบศพนยมนงกลบดานทกชนใน ชนแรกของการนง สวนชนทสองนงตามปกตของการแตงกาย

๓) เงนปากผ ในวฒนธรรมลานนานยมใชเหรยญ ซงเปนเหรยญหา เหรยญสบ ใสไวในปากของศพ โดยมความเชอในทางคดโลกวาเปนคาจางส าหรบการเดนทางไปสโลกหนา ในทางคดธรรมนน เปนการสอนใหคนทยงอยรจกใชเงนใหเกดประโยชน

๔) การมดตราสงศพ โดยทผประกอบพธมดมอศพใหพนมไวทอก โดยมกรวยดอกไมธปเทยนอยในมอผกดวยดายดบ มดตราสงศพดวยฝายจ านวน ๓ เสน เรยกวา ฝายจรสาด สอดเขาใตเสอทศพนอนอย จากนนผกทมอหนงเสน เอวหนงเสน และทขอเทาอกหนงเสน

๓๓ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประชาชน, พมพครงท ๙, (โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๒๒๔. ๓๔ ศรเลา เกษพรหม, ประเพณชวตคนเมอง, หนา ๑๐๗.

๙๓

๕) การน าศพใสโลง โลงส าหรบการบรรจศพในอดตนน เปนโลงทชาวบานชวยกนประกอบขน กอนการน าศพใสในโลง จงตองมพธกรรมการเบกโลง โดยน าใบไมมาปดในโลง ๓ ครง พรอมกบพดวา “ขวญคนหน ขวญผอย” เสรจแลวจงน าศพใสลงไปโลง

๖) การตานบาตรตานเครอง ตามความเชอของชาวพนเมองลานนาในจงหวดภาคเหนอตอนบน เชน เชยงใหม ล าพน ล าปาง พะเยา เชยงราย แพร นาน มพธกรรมทคลายคลงกน กลาวคอเมอมการผเสยชวตเกดขน ในการตงศพบ าเพญกศลในคนแรก นอกจากการแสดงธรรมและสวด พระอภธรรม จงเกดพธกรรมการตานบาตรรวมดวย โดยเชอกนวาเมอมคนตายลงดวยเหตหรออายเทาใดกตาม เมอถงแกกรรมลง วญญาณของผตายออกจะจากรางไปความเดยวดาย ไมรจกหนทางทจะเดนทางไป และยงเชออกวา มนษยมกรรมอนเปนของตน บคคลทท าความดกยอมจะไปสภพภมทด บคคลทท ากรรมชวกยอมทจะไปสภพภมทชว ในสวนนเองทจะไมสามารถรบสวนกศลจากญาตพนองได โดยทมกรรมนนมากนไว จงนกถงการถวายบาตรของพระ เนองจากบาตรเปนบรขารส าคญของพระสงฆ เมอไดตานบาตรหรอถวายบาตร จะเกดอานสงสทบนดาลใหคนตายไดรบผลบญและมอาหารหรอขาวหอตดตามไปอปโภคและบรโภคในโลกหนาได๓๕

๗) การตงศพบ าเพญกศลศพ พธกรรมมจดประสงคเพออทศสวนบญสวนกศลแกผตาย สวนหนงเปนการแสดงความกตญญกตเวท ความรกและเคารพในผวายชนม โดยการบ าเพญกศล ใชระยะเวลา ๓ วนหรอ ๕ วน ขนอยกบฐานะของเจาภาพ โดยลกหลานญาตพนองผวายชนมจะจดหาเครองสกการะตงไวใกลศพ เครองสกการะนปรากฏในคมภรอานสงสลางคาบหรอขอนดอก ฉบบลานผกของวดอนทาราม อ าเภอแมรม จงหวดเชยงใหม มรายละเอยด ดงน

๗.๑ ไฟยาม ในสมยโบราณกาล ใชน ามนมะพราวหรอน ามนหม สวนภาชนะทใสน ามน คอกนถวยตกแกงทคว าลงใสน ามนลงไปโดยใชดายฟนเปนเกลยวรปตนกา แลวจมลงตรงกลางถวย

๗.๒ ตงสามหาง ท าดวยกระดาษสาสขาวหรอผาขาวตดดวยกระดาษสรทองตดเปนรปดอก บางจดกวางประมาณ ๕๐ เซนตเมตร สงประมาณ ๑ เมตร ถง ๑ เมตรครง สวนบนคลายกบรปคนสวนลางมหาง ๓ ชาย

๗.๓ บาตรพระ ๗.๔ ถงขาวดวนหรอถงหอขาว ลกษณะเปนถงผาสขาวภายในบรรจดวยขาวปลาอาหาร

เครองใชสวนตวของผตาย ๗.๕ ฝายจง คอ ดายดบทใหพระสงฆใชจงศพเขาสปาชา ซงใชดายดบจ านวน ๙ หวง

ผกสลบกน

๓๕ ไพรถ เลศรยกมล, คตชาวบานลานนาไทย, (เชยงใหม: สรยวงศบคเซนเตอร, ม.ป.ป), หนา ๖๕.

๙๔

๗.๖ ตงเหลกตงตอง เปนตงท าดวยทองเหลอง และโลหะเปนรปสามเหลยมทรงยาวเจาะรตรงสวนหวดานบน มหแขวนกบเหลกทตดเปนวงกลม ตดกบขาไมตงพนแบงเปน ๒ ฟากๆละ ๘ อน รวม ๑๖ อน

๗.๗ มะพราวลางหนา ส าหรบใชในพธกรรมการลางหนาศพกอนเผา การตงบ าเพญกศลสวดพระอภธรรมศพ มการแสดงพระธรรมเทศนา โดยสวนใหญ

ในวฒนธรรมลานนาใชวธการแสดงธรรมตามคมภรพนเมอง เนองจากวาชาวลานนาในอดตนนมความคดวา พระนกเทศนทแสดงธรรมแบบโวหารนน โดยทานพดขนเองไมมหลกฐานในการแสดงธรรม จงไมนยมในลานนา ส าหรบการสวดพระอภธรรมบางทองถนยงนยมสวดสยา ซงเปนการสวดของพระสงฆแบบฉบบลานนาโดยเฉพาะ ซงเนอหาของบทสวดกคลายคลงกบบทสวดพระอภธรรม๓๖

๗) การน าศพลงจากเรอน เมอถงเวลาทตองเคลอนยายรางผเสยชวตแลว ญาตพนองนมนตพระสงฆจงฝายปลายศพดานเทาลงจากบนไดกานกลวยจ าลองซงวางทาบบนไดจรง เม อหามศพลงจากเรอนแลว จงยกบนไดกานกลวยออก มคนายกน าหมอดนเผาทบรรจดวยน าขมนสมปอยโยนลงพนดนใหหมอแตก แลวชกฟากออก ๓ ซแลวโยนทง โดยขณะศพเคลอนลงจากบาน บรรดาญาตพนองทเปนผหญงจะกระทบเทาซงเปนสญญาณบอกวา ก าลงหามศพลงจากบาน หลงจากนนน าศพขนวางบน “ไมศพ” หรอเรอนส าหรบปลงศพในลานนาในอดต๓๗

๘) ไมศพ (เรอนส าหรบปลงศพในลานนาในอดต) ไมศพของชาวลานนามรปรางลกษณะ ทแตกตางกนไปตามฐานะทางสงคมของผวายชนม ดงน๓๘

๘.๑ แมวควบ เปนอปกรณครอบศพท าดวยโครงไมไผสาน ซงท าเปนประทนคลายกบหลงคาเรอ หรอมงประทนครอบเดก โดยใชวางครอบศพทใสโลงไมกระดานหรอศพทครอบดวยสาดกะลาไมไดใสโลง โดยศพทไมไดใสโลงถกหอดวยเสอ ผกศพกบแครซงท าดวยไมไผ ๒ ล า วางพาดดวยไมไผสานขดแตะคลายกบเปลสนามส าหรบหามผปวย ดานบนมหลงคา เพอปองกนไมใหเกดภาพอจาดตา การหามแครใชเชอกปอผกกบล าไมไผแลวน าปลายเชอกอกขางหนงผกกบไมคานหาม ซงการหามแครศพทครอบดวยแมวควบน ตองใชคนหามจ านวนถง ๘ คน และนยมใชกบศพชาวบาน

๘.๒ ปากกระบาน เปนเรอนศพทมหลงคาแตไมมจวและยอด ส าหรบบรรจศพ ของชาวบานธรรมดาซงไมนยมท าหลงคาเปนรปปราสาทเหมอนสมยปจจบนเพราะถอวาเปนเรอง

๓๖ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย, หนา ๔๓๖-๔๓๗. ๓๗ อภธาน สมใจ, งานศพลานนาปราสาทนกหสดลงคสไมศพ, หนา ๙๐. ๓๘ บญคด วชรศาสตร, อานสงสเสยศพ, (เชยงใหม: โรงพมพธาราทอง, ม.ป.ป.), หนา ๒๘.

๙๕

อวมงคล เพราะฉะนนปากกระบานจงเปน “ไมศพ” ในสมยแรกทท าขนมา เพอส าหรบบรรจศพชาวบานธรรมดาแตมฐานะคอนขางด

๘.๓ หลงกาย เปนเรอนศพทมจว ๔ จว แตละจวมชนเดยวไมมยอด เหตผลทไดชอวาหลงกายเพราะวาเปนเรอนหลงคาไมมลกษณะเปนปราสาทไดเตมรปแบบ แตเปนรปเรอนโรงธรรมดาไมมยอด กลาวคอ เรอนไมศพนจะกลายเปนปราสาท โดยนยมใชในการใสศพบคคลทเคารพนบถอมาก เชน ผอาวโสภายในหมบาน เชน ก านน ผใหญบาน เปนตน

๘.๔ ปราสาทยอดเดยว เปนเรอนทเปนรปปราสาท หลงคาไมมหนามข ท าหลงคาลดหลนลงมาเปนชน ๕ ชน หรอ ๗ ชน ตามล าดบใหญขนไปหาเลก แลวสงเปนยอดปราสาทยอดเดยว ตรงกลางปราสาทชนดนสรางขนส าหรบศพเจานายชนธรรมดาหรอขาราชการชนผใหญ

๘.๕ ปราสาททรงจตรมข ๗ ชน ๙ ชน เปนลกษณะของปราสาทมหนามข ๔ ดาน ตงอยบนหลงรปนกหสดลงค เรอสวรรณหงสหรอหลงของนกการะเวก นยมในการสรางถวายแดเจานายผสงศกด เชน พระเจาแผนดน เจาผครองนคร หรอเชอพระวงศชนสง

๘.๖ เมร เปนสถานทในการเผาศพ ลกษณะการกอสรางเชนเดยวกบปราสาท มรวรอบและบนไดขนลงครบทง ๔ ดาน ส าหรบขนไปเคารพศพตางจากปราสาทคอเมรตงอยกบท ไมเคลอนยายหรอชกลากเหมอนกบปราสาท

ในสวนของ “ไมศพ” ทง ๖ ประเภทนน แมวควบ ปากกระบาน และหลงกาย ซงใสศพชาวบานธรรมดาสามญนนจะตองใชคนหามไปและจะประโคมดนตรไปไมได สวนปราสาทส าหรบใสศพเจานายเชอพระวงศนน มขบวนในการชกลากไปสปาชาและมการประโคมดวยวงดนตร๓๙

๙) ขบวนในการน าศพไปปาชา มล าดบคอ คนแบกตงสามหาง พรอมกบสะพายถงหอขาว พระภกษสามเณรเดนจงศพ ขบวนศพจะเดนทางไปตามถนนเทานนไมผานบานหรอสวนของผอน โดยผทรวมขบวนนนจะไมเหลยวหลง หากพบทางตนกจะเดนลดเลาะตามล าน าไป เมอขบวนศพถง ปาชา จะมพธกลาวคาถาทก “ผเสยงเหมยง” (ผทดแลรกษาฌาปนสถาน)๔๐

๑๐) การบงสกล ในอดตนนผาบงสกลไมสามารถหาซอตามทองตลาดเหมอนปจจบน ในอดตใชผาขาวทเวยนรอบฐานไมศพหรอรอบโลงศพน ามาฉกใหเทากบจ านวนพระสงฆ เมอพระสงฆพจารณาบงสกลแลวจงน าน ามะพราวลางหนาศพ สวนโลงศพทท าดวยไมจรงกจะน าไปคว าลง แลวใชขวานสบดานลางตรงกลางใหเปนชอง สวนศพกจะถกตดตราสงออก แลวยกศพใสในโลงตามเดม จากนนน าศพเวยนรอบเชงตะกอนแลวยกขนตงบนกองฟอน

๓๙ คมเนตร เชษฐพฒนวานช, ขดขอหามในลานนา, หนา ๑๓๔. ๔๐ เรองเดยวกน, หนา ๑๓๕.

๙๖

๑๑) การเผาศพ ในการประกอบพธกรรมการฌาปนกจศพ ชาวลานนาจะมการเตรยม เชงตะกอนในการเผาศพซงแตเดมนนใชไมคานลางหามศพมาฝงท าเปนเสา ๒ แถว ตรงกลางน าฟนมาเรยงไขวทบกนเปนชน ไมนยมในการใชไมทมรสเปรยว เพราะจะท าใหศพหดตว แลวลกนงหรอยกขาขนได การเผาศพนน “สปเหรอ” หรอ “ชางไฟ” จะใชอปกรณคอ ไมรวกยาวประมาณ ๕ เมตร ทเรยกวา “ไมโทวา” (ไมทใชในการเกลยซากศพ)

๑๒) การสวดมนตเยนหรอการสงคหะ หลงจากเสรจสนพธกรรมการเผาศพ มการเจรญพระพทธมนต โดยนมนตพระสงฆเจรญพทธมนต ประพรมน าพระพทธมนต แลวน า “ตาแหลว” พรอมกบคาเขยวฟนไปขงไวทประตบาน๔๑

ตาแหลว หรอตาเหลว เปนเครองจกสานชนดหนงท าจากไมไผ ถอเปนวตถมงคลของชาวลานนาคลายกบรวราชวตรในงานมงคล เพอปองกนวญญาณและสงทไมเปนมงคลทงหลาย

๑๓) การอยเฮอนเยน หลงจากทท าพธเผาศพเสรจเปนท เรยบรอยแลว ตงแตคนนนไป ๓ หรอ ๗ คน ถาเปนศพผสงอายจะใหมการอย ๓ คน ถาเปนศพคนหนมสาวจะใหมการอย ๗ คน เพอเปนการสรางความอบอนแกเจาของบานซงมความโศกเศรา เพราะสญเสยคนในครอบครวไป บานจงเงยบเหงาและวงเวง โดยเรยกบานหลงนนวา“เฮอนเยน”ผทไปนอนเปนเพอนเรยกวา“ไปนอนเฮอนเยน”บางครงเรยกวา“อยกรรม”เพราะกลางคนตองไปนอนบนเสอเทานน ในชวงระยะเวลาทอยเฮอนเยนนน ลกหลานจะน าขาวปลาอาหารไปถวายพระสงฆทวดทกเชา๔๒

๑๔) การเกบอฐ เมอครบก าหนด ๓ วนหลงจากเผาศพแลว ญาตพนองผวายชนมจะนมนตพระสงฆ ๔ รป ประกอบพธกรรมทปาชา โดยสปเหรอจะน ากระดกมาจดใหเปนรปคน หนหวไปทางทศตะวนออกนมนตพระสงฆพจารณาบงสกลตาย แลวกลบหวไปทางทศตะวนตก นมนตพระสงฆพจารณาบงสกลเปน ลกหลานญาตพนองน าน าสมปอยประพรมเพอขอขมาเปนครงสดทาย แลวน ากระดกนนใสหมอดนน าไปไวทวด หรอฝงดนทโคนตนไมในปาชา เพอรอการท าบญครบรอบ ๑๐๐ วนอกครง

๒) การจดพธกรรมศพประเภทตายราย

การตายรายถอเปนเรองใหญในสมยโบราณ หากบคคลนนถงแกกรรมนอกบรเวณบาน ไมนยมน าศพเขามาตงบ าเพญกศลในบาน หามเกบศพไวคางคน แตใหรบน าไปเผาหรอฝงทปาชา ในเวลากอนค าของวนนน ถาตายในเวลากลางคนจะชวยกนหาม จดใตจดไมแคคมกนไปฝงในคนนน ตอมาจงอนโลมใหเฝาศพจนกวาจนกวาจะถงเชาจงน าไปฝง คนทตายรายไมมการผกเทาผกมอดวย

๔๑ สมภาษณ พระครวชย ปญญเปกโข, เจาอาวาสวดน าโทง, ๑๐ มถนายน ๒๕๖๑. ๔๒ อภธาน สมใจ, งานศพลานนาปราสาทนกหสดลงคสไมศพ, หนา ๑๗๓.

๙๗

ฝายเหมอนคนทตายด การน าศพไปฝงใชคานหามท าดวยไมไผ จ านวนคนหาม ๔ คน ไมมพระสงฆน าหนาศพจงศพไปปาชาซงลานนาเรยกวา “ตายบไดหนหนาตหนาพระ” ไมมท าสงฆทานถวาย หามถวายขนขาวแดพระสงฆ ท าบญไดอยางเดยวคอถวายขาวดบหรอขาวสารทไมไดผานการหง การตายฝนลกษณะพธกรรมคอมฝงเพยงอยางเดยว และตองประกอบพธกรรมภายในวนนน แตกมการตายรายบางกรณทเจาภาพมความประสงคตองการเผาจะตองท าพธลวงหนาไวกอน๔๓

โดยการเลอกทขดหลมฝงศพ เมอศพไปถงปาชา อาจารยผประกอบพธจะน าไขเสยงทายโดยการโยนเพอหาทขดหลม หากไขยงไมแตกกจะเกบโยนไปทางอนอก เมอไขแตกตรงไหนกให ขดหลมตรงนน๔๔ ไมสามารถยายทได แมจะเปนตอไมใหญกตองขดฝงตรงนน คตความเชอเรองการจดศพคนตายรายน สามารถแยกประเภทของการตายได ดงน

๑) ตายกลมหรอตายทองกลม คอคนทตายพรอมกบลกขณะทลกยงอยในทอง การตายในลกษณะนชาวบานถอวาวญญาณเฮยนมาก จะตองท าพธกรรมเฉพาะเรยกวาผาจาน เสยกอนจงจะน าไปฝงได พธศพนนเรมตงแตการน าศพผตายลงจากบานทางใตถนตรงทศพนอน แลวน าศพใสคานหามทเตรยมไว ผกศพตดคานหาม ๓ แหง คอทคอ เอว และทเทา เมอน าศพไปพนจากบานแลว กจะท าพธตดขาดจากความเปนสามภรรยากนแลว จงจะน าศพไปปาชา ผท า พธเรยกวาหมอผ จะน ากรวยดอกไมใสในมอศพ ๑ กรวย และใหสาม ๑ กรวย เสรจแลวจะน าดายสายสญจน ผกมอศพแลวโยงดายมาผกกบมอผเปนสาม หลงจากนนจะเสกคาถาลงบนมดหมอและตดดายสายสญจนตรงกลาง ใหขาดทเดยว พอดายสายสญจนขาดแลว ผเปนสามจะรบถอดเสอผาวงเขาไปอยในวดโดยไมเหลยวหลง ระยะการอยวดประมาณ ๓ -๗ วน บางคนกถอโอกาสบวชอทศกศลใหภรรยา หลงจากท าพธตดแลวกจะน าศพไปปาชา การหามศพไปนนผหามและผรวมขบวนศพไปปาชาจะตองไมเหลยวหลง ขณะศพถงทางแยกตองหามศพหมนวนรอบไปมา สวนหมอผกจะเสกมด หมอขดเสนขวางบนถนนทศพผาน เมอศพไปถงบรเวณปาชาหมอผกจะเสยงทายสถานทฝงศพ ดวยการโยนไขไก ถาไขแตกตรงไหนกขดหลมฝงศพตรงนน และกอนน าศพลงหลมกตอง าพธผาจานศพ โดยหมอผจะน าเคยวเกยวขาวทคมกรบมาแหวกหนาทองศพทเดยวจากลางขนขางบน แลวน าศพทารกออกมาฝงขางๆศพมารดา หลงจากนนกจะกลบดน การท าพธกรรมทกขนตอนนน หมอผจะตองเสกคาถาอาคมทกครงเพอสะกดวญญาณผตาย

๔๓ สเมธ เมธาวทยกล, สงกปพธกรรม, หนา ๑๔๐. ๔๔ ศรเลา เกษพรหม, ปราสาทนกหสดลงคสไมศพ, หนา ๙๘.

๙๘

๒) ตายพราย การตายหลงจากคลอดลกแลว ก าลงอยเดอนหรออยไฟทางลานาเรยกวา ตายพราย การท าพธศพกเหมอนกบตายทองกลม แตมขอแตกตางกคอพธกรรมศพตายพรายทมารดาสนชวตแตลกยงมชวตอย หมอผจะตองท าพธหลอกวญญาณคนตาย โดยตดตนกลวยขนาดเทาทารก ทเกดแลวจงน ามาวางไวขางศพพรอมกบหอยาสมนไพร ซงประกอบดวย พรกไทย หวไพล เทยนด า อก ๑ หอ พรอมกบบอกวญญาณผตายใหทราบจ านวน ๓ ครง

หลงจากทเอาทอนกลวยวางไวขางศพแลว ใชเหลกแหลมขดทอวยวะเพศศพ ๓ แหงๆ ละ ๓ ครง ทหวแมเทา ทอก และทเอว หลงจากนนจงน าเอาตาแหลว ทเตรยมไวมาปดหนาศพ แลวจงน าศพผกคานหามเชนเดยวกบศพตายทองกลม การทจะเอาศพตายพรายลงจากเรอนนน ไมไดเจาะพนเอาศพลงทางใตถน เหมอนคนตายทองกลม กลาวคอหมอผจะกลบบนไดเอาดานลางกลบขนขางบน แลวน าบนไดเทยมซงม ๓ ขน แตละขนผกดวยฝายมาพาดทบไว เมอน าศพลงพนบนไดบานแลวจะใชมดตดแบงครงบนไดเทยมแลวน าไปปาชาพรอมกบศพ สวนผทเปนสามนนตองแตงตวดวยเสอผาเกาๆ ชนดทขาดไมมชนด กอนจะฝงศพนนผเปนสามตองท าพธกรรมอยาขาดกน โดยกลาวค าท านองวา ไดหยาขาดกนแลว จ านวน ๓ ครง หลงจากนนกจะน าเอาทอนกลวยและหอยาสมนไพรทเตรยมไวขางศพแลวกลาวมอบใหอกครง เสรจแลวจงเปลยนเสอผาใหมพรอมกบแบกดาบกลบบานโดยไมเหลยว หลงจากนนกจะน าศพฝงหรอจะน าไปเผา สวนคนทไปรวมขบวนศพนน ทกคนจะตองทยอยกนกลบบานโดยไมเหลยวหลงกอนทจะน าศพลงหลมฝงหรอเผาศพ ส าหรบบรเวณทเผาหรอฝงนนจะท ารวดวยหนามลอมรอบมประตออกเพยงประตเดยว หนาทของหมอผตอไปกคอน าดายสายสญจนมาขง ปดถนน จ านวน ๓ แหง แตถาปาชาไกลจากหมบานมากกขง ๗ แหง๔๕

๓) ตกน าตาย ตามปกตศพของคนทตกน าตายตองฝงในวนนน แตถาเจาภาพอยากทจะเผาศพ โบราณาจารยทานใหท าพธดงน ใหเอาหวขมนต าผสมกบฝน ละลายน าใหเปยกแลวเอาทาหวของศพ การทาใหเอามอขย าขมนทต านนแลวลบขน ๗ ครง ลบลง ๗ ครง ท าพธอยางนแลว จงสามารถเผาศพได ศพคนทตกน าตาย หามผทเปนเจาภาพรบของทชาวบานน ามาบรจาค หามมการสวดสงคหะ หามเอาพระพทธรปน าหนาศพ หามถวายสงฆทาน๔๖

๔) ตายดวยฟาผา พธกรรมโดยยกศพใสรางหม คอรางไมส าหรบใสอาหารใหหม แลวชวยกนดงรางหมไปมา ๓ ครง บางทองถนระหวางทชกรางหมไปมานนใหชกโดยแรงใหศพตกลงดน แลวหามศพเขาใสใหม ชกไปมาใหศพตกอกใหตกถง ๓ ครง จงใหอาบน าศพดวยน าอน ท าอยางน

๔๕ คมเนตร เชษฐพฒนวนช, ขดขอหามในลานนา, หนา ๑๓๘. ๔๖ สเมธ เมธาวทยากล, สงกปพธกรรม, หนา ๑๔๗.

๙๙

แลวจงฝงศพได หามเกบศพคนทตายฟาผาไวคางคน หามเจาภาพรบของทชาวบานน ามาบรจาค หามสวดสงคหะ ไมควรมการใหศล รบศล หามถวายสงฆทาน แตใหถวายทานขาวสารดบทยงไมไดนงตรงจดทคนนนตายได๔๗

๕) เสอกดตาย ใหอาบน าศพดวยน าอนจงจะเผาศพได ถาไมอาบน าดวยน าอนหามเผา ใหฝงไดอยางเดยว หามเกบศพไวคางคน หามรบของทชาวบานน ามาบรจาค หามถวายสงฆทาน แตใหถวายขาวสารเปนทานตรงจดทตายนนได๔๘

๖) ตกตนไมตาย เมอมคนตกตนไมตาย ใหพอแมพนองกด ผเฒาผแกกด ชปะขาว หรอนกบวชกด กระโดดขามศพไปมา ๓ ครง แลวจงน าไปเผาหรอฝงกได หามเกบไวขามคน หามรบของทชาวบานน ามาบรจาค หามถวายสงฆทาน แตใหถวายขาสารเปนทานตรงจดทตายนนได

๗) การแขวนคอตาย พธกรรมเรมตงแต ผประกอบพธตดเชอกทแขวนคอ สวนศพนนฝงไดอยางเดยว และฝงในทายนตองขดหลมลกอยางนอย ๒ เมตร หามศพลงยนในหลมหนหนาศพไปทางทศตะวนออกเฉยงใต ใหคลผมของศพดวย เอาหมอดนครอบศรษะของศพไว แลวจงถมดน จากนนใหชปะขาวหรอนกบวชใชเผอคอคราดทใชไถนาและคลาดอนนนตองม ๗ ซ คราดหรอเผอไปมาบนหลมฝงศพ พรอมกบกลาววาใหฝนดน าไหลดวยรอง แตถาไมฝงศพใหยนเชอวาลกหลานทอยขางหลงจะพากนรอนไหมฉบหายวายครว หามเกบศพไวคางคน หามเจาภาพรบของทชาวบานน ามาบรจาค ไมใหมการใหศล รบศล หามสวดสงคหะ หามเอาพระพทธรปน าขบวนหามศพ หามถวายสงฆทาน ใหถวายทานขาวสารดบตรงทจดทตายนน๔๙

ถาเกดอบตเหตเชน ตกตนไม แขวนคอ เสอกด หมตะปบ ชางฆา มาดด วว ควายขวด ฟาผา ถกปน ถกหอก ถกดาบแทงฟน ไฟไหม งกด จมน า ถาไมตายในทนทใหพระสงฆท าพธถอนแลวจงน ามาบานได เมอน ามาแลวมาตายทบานไมใหน าไปฝงรวมปาชากบศพอนทวไป กอนจะน าศพไปฝงใหญาตพนองเอาขเถาโรยกอนแลวจงหามศพออกไป เมอศพถงสถานททจะฝงแลว ใหคนทรวมขบวนไปสงศพท าทใชไมใชกอนดนทบตญาตของคนตายทไปสงศพ ใหญาตวงหนกลบบานโดยไมใหหนหลง เมอไปถงประตบานใหผเฒาผใดผหนงแบกคอนเหลกขวางประตบานไว พรอมกบกลาววา“ผบตดมากา คนวาตดมากบหอเขา กจกตหวสหอแตกตายไปบด เดยวนแล”ญาตพนองทงหลายกลาววา“บมสงมาตดมาแปดตขามา ผขาบรสทธแล จากนนเอาน าทแชดวยสมปอยสระด าหวเสย” ถาไมท าพธ

๔๗ เรองเดยวกน หนา ๑๔๘. ๔๘ นรนดร ชยนาม, ประเพณและวฒนธรรมของเชยงใหมและลานนาไทย, หนา ๖๗. ๔๙ เรองเดยวกน หนา ๗๒.

๑๐๐

ดงกลาวน ผจะตดกบญาตทงตระกลไมรจกจบสน หมายความวาผไมดไมตามมาดวยใชไม ถาตามมาฉนไมใหเขา ฉนจะตหวพวกเธอใหแตกตายในบดน แลวญาตพนองทไปสงศพกลบมากกลาวตอบวา “ไมมอะไรตดมากบพวกเรา พวกเราบรสทธ” จากนนกเอาน าทแชดวยสมปอยลบหว ถาไมปฏบตตามนสงอปมงคลหรอสงชวรายกจะตดตามตระกลนไมรจกจบสน๕๐

๓.๓.๓ พธกรรมงานศพของพระสงฆในวฒนธรรมลานนา

ในลานนาเมอมคนตายกนยมเอาโลงศพใสในเรอนศพ แลวลากหรอหามไปสปาชาถอกนวา บคคลทตายไปแลวควรไดอยในเรอนทสวยงามเปนปรางคปราสาทหรอเรอนยอด อนเปนเกยรตยศ แกคนตาย และเปนเครองบอกถงความกตญญของลกหลานทไดท าเรอนศพอยางประณต เร อนศพทใชกนในลานนามดวยกนหลายประเภทและเรอนศพทกชนดนยมใชลากไป โดยมลอเลกอยใตฐาน แมสะดง หรอแมเรอมเอาไวเคลอนน าศพไปเผา ณ ทใดทหนงหรอในบรเวณปาชาของหมบาน

ในกรณทเปนศพของพระสงฆ ลานนามการเรยกอกอยางหนงวาปอยลอ ซงหมายถงงานศพพระสงฆทเปนพระเถระผใหญเปนทเคารพสกการะ เมอมรณภาพลงคณะศรทธาจะจดงานศพ ใหใหญโตจดท าปราสาทใสศพเปนยอดจตรมขสวยงามมาก ศพพระสงฆทไดใสปราสาทถอวา เปนเกยรตยศอยางยง

ชาวบานถอเปนงานทจะตองไปรวมพธเพอทจะมโอกาสไดลากปราสาทศพพระสงฆ หรอทเรยกวา ปอยลอ ดงไดกลาวไวขางตน ทงนเพราะมลอเลอนเพอความสะดวกในการลากปราสาทศพไปสปาชา เชอกนวาถาไดไปรวมประเพณปอยลอแลวจะไดอานสงสอยางยง ส าหรบประเพณปอยลอนน เปนงานบญทจดขนในการประชมเพลงพระภกษสงฆท มรณภาพทงน สานศษยทงหลายปรารถนารวมกนจดงาน เพอร าลกถงบญคณและคณงามความด และเปนการแสดงกตเวทตาคณกอนจะท าการฌาปนกจสรระสงขารพระภกษรปนนปอยลอจะจด เฉพาะงานศพของเจาอาวาสหรอพระภกษผเจรญพรรษาซงไดบ าเพญคณประโยชนตอสงคมตาม ควรคณะศรทธาและลกศษยวดจะเปนผเตรยมงานทงหมดในงานมการเฉลมฉลองเชนเดยวกบงานอน มการเชญชวนรวมกนท าบญถวายสงฆทานการเลยงภตตาหารพระสงฆทมารวมพธเลยง อาหารแขกตางบานเปดโอกาสใหผมจตกศลไดรวมกนบรจาคทานกนอยางทวถงตามก าลงศรทธา๕๑

๕๐ อนสรณงานพระราชทานเพลงศพ พระเทพญาณเมธ, ผาสาทลานนา, (ล าพน: โรงพมพบวรวรรณพ

รนท, ๒๕๕๓), หนา ๑๑. ๕๑ เรองเดยวกน,หนา ๑๒-๑๘.

๑๐๑

๑) องคประกอบของพธกรรมงานศพพระสงฆในวฒนธรรมลานนาหรอปอยลอ การจดพธนนถอไดวาเปนงานทใหญระดบอ าเภอหรอต าบล แลวแตวาพระเถระนนมความส าคญหรอมต าแหนงทางการปกครองสงฆ หรอเปนพระมหาเถระทประชาชนใหความเคารพนบถอมาก งานกยงใหญ เชนพธปอยลอของครบาเจาศรวชยทจดขนอยางยงใหญ เมอ พ.ศ. ๒๔๘๑ ทวดจามเทว จงหวดล าพน๕๒ สวนองคประกอบในสวนของพธกรรมนนมรายละเอยด ดงน๕๓

๑.๑ การจดสรางปราสาทศพ การจดสรางปราสาทศพ ตามความเชอถอของคนลานนาในพธศพของพระเถระนนมความเชอทฝงลกในวถชวตมานานนบหลายรอยป โดยเฉพาะเรอ งการจดสรางปราสาทใสศพนนถอวาเปนเรองส าคญทจะตองจดสรางขน เพราะคนลานนาไดยกยองพระสงฆใหเปนคนชนสงเทยบกบเจานายชนสง เมอมรณภาพไปแลวจะไปจตในภพทสงกวาหรอเปนเทพสถตในสรงสวรรคชนตางๆ บนเขาพระสเมรอนเปนความเชอทผสมผสานระหวางศาสนาพทธและศาสนาพราหมณ การจดสรางปราสาทศพพระเถระลานนานนขนอยกบความศรทธา ก าลงทรพย ความเชอ ความชอบของผมรณภาพ ของคณะศษยานศษย ตลอดจนคณะกรรมการ และยงสามารถแบงรปแบบของปราสาทใสศพทใชในพธได ดงน คอ

๑) ปราสาทมยอด คอ ปราสาททมยอดแหลมอาจมยอดเดยวหรอหลายยอดกได ซงจะเปนไปตามระดบของศพ และถอวาเจานายราชวงศ และพระเถระชนผนอยใหใชปราสาท ยอดเดยว

๒) ปราสาทรปนกหสดลงค คอ เมรแบบทนยมสรางเปนรปนกหสดลงค หรอนกทมงวง มงา เหมอนชางบรรทกปราสาททบรรจหบศพ การใชนกหสดลงคมาเปนสวนส าคญในการตกแตงเมรนคงใชตามคตความเชอ ทปรากฏในเรองไตรภม

๓) ปราสาทหลงกาย เปนปราสาททสวนหลงคาโคงคมลงคลายฝาชมยอดอยตรงกลางและจากสวนยอดไปหาเสาทงสของปราสาทนนจะเปนสนลไปตามมมทลาดลง สวนมากใชกบศพเจานาย แตบางทานเหนวาผปกครองและผมฐานะอนจะกนกใชปราสาทแบบน

๔) ปราสาททรงอาสนะ คอเมรคลายแทนบรรทมมหลงคาราบเปนเพดานและมสสนประดบคลายบวหงายอยดานบน ปราสาททรงนมกใชกบศพของประชาชนและบรรดาผมฐานะพอสมควร๕๔

๕๒ อาจารยสงฆะ วรรณสย, สบสานลานนา สบตอลมหายใจของแผนดน, หนา ๒๕. ๕๓ อรรถ นนทจกร, รวมบทความวาดวย “นกหสดลงค”, (เชยงใหม: แสงศลปการพมพ, ๒๕๑๕),

หนา ๖๔. ๕๔ อนสรณงานพระราชทานเพลงศพ พระเทพญาณเมธ, ผาสาทลานนา, (ล าพน: โรงพมพบวรวรรณ

พรนท, ๒๕๕๓), หนา ๑๑.

๑๐๒

๑.๒ รปแบบของการสรางเมร ในการปลงศพพระเถระในลานนานนสามารถแบงรปแบบไดเปน ๒ อยาง คอ

๑) การปลงศพแบบธรรมดา คอการจดพธปอยลอแบบประเพณพนบานไมมการ ขอพระราชทานเพลงศพ

๒) การปลงศพแบบขอรบพระราชทานเพลงศพจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เมอตกลงก าหนดรปแบบพธไดรปแบบชดเจนแลวกจะด าเนนการโดยสวนใหญกจะจดจาง

ชางท าปราสาทตางหลงนกหสดลงคหรอรปแบบอนๆ ทสวยงามสมเกยรตกบพระผมรณภาพ สวนสถานทเผาศพนนขนอยกบความเชอและความนยมตามทองถน บางแหงกนยมจดเผาในบรเวณวด บางแหงกมการชกลากปราสาทไปเผายงฌาปนสถาน หรอสถานททกวางขวาง เชน กลางทงนาเปนตน ส าหรบสถานทเผานนถาเผาในบรเวณวดไมนยมในการชกลากปราสาทศพ จะมการสรางเมรโดยน าปราสาททสรางตางบนหลงนกหสดลงคหรอสตวปาหมพานตหรอปราสาทรปแบบตางๆทเตรยมไวขนตง และตกแตงบรเวณใหสวยงาม จากนนอาราธนาศพขนตงบนปราสาทนน และทขาดไมไดคอ มเสาไมซาง ๔ ตน๕๕

สงทจะเหนไดวาเปนสญลกษณของงานกคอปราสาท โดยชาวลานนาจะอานออกเสยงวา ผาสาด หรอเมรขนาดใหญทถกจดสรางขนอยางประณตวจตรพสดาร เปนทส าหรบบรรจศพ ของพระภกษสงฆผมรณภาพปราสาทนนนยมท าเปนรปนกหสดลงค คอสตวในเทพนยายอาศยอยในปาหมพานตลกษณะล าตวเปนรปนก สวนศรษะเปนชาง ชาวบานลานนาเรยกวานกหสดลงค ซงวางไวบนตะเฆทท าดวยทอนซงอกทหนงซงในสวนของงานนนกจะมการท าบญกศล มพธการทางศาสนา และมหรสพตางๆ ประมาณ ๓-๔ วน แลวจงจะท าการลากปราสาทคอชกลากเมรนนน าไปยงฌาปนสถานทก าหนดขนเปนการชวคราวในทงโลงทใดทหนงท เหนวาเหมาะสม ซงมกจะอยไมหางไกลจากวด สวนศพทมการชกลากปราสาทไปสสถานทเผาทอนทไกลจากบรเวณวด จะมการชกลากปราสาท ไปสทเผา โดยมรปแบบขนตอน ดงน คอ คณะศรทธาสานศษยทงหลายจะชวยกนลากปราสาท ทบรรจศพเคลอนไปตามทางทท าชวคราว เมอเคลอนปราสาทไปถงฌาปนสถานนนกจะมพธการบงสกลตามประเพณกอนทจะมการเผาศพ๕๖

ส าหรบศพพระสงฆนมพเศษอกอยางหนงกคอ จะมการน าไมซางยาวขนาดสดล าตนไม ชาวลานนาเรยกวา ยาวสดเกาสดปาย คอยาวเตมตลอดเลม จ านวน ๔ ล า ปกไวสมมของบรเวณ เชงตะกอนและบนยอดไมซางจะขงจวรไวดวยสวนดานลางของจดทจะวางปราสาทกปจวรไวมการจด

๕๕ นรนดร ชยนาม, ประเพณและวฒนธรรมของเชยงใหมและลานนาไทย, หนา ๗๐. ๕๖ กมลรตน อตตปญโญ, ปราสาทศพ, (เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๗), หนา ๒๖.

๑๐๓

บอกไฟมากมาย เมอปราสาทถกไฟไหมไมซางทง ๔ ล า กจะถกไฟลามลมลงมาพาใหจวรทขงไวรวงลงมาชาวบานกจะกรกนเขาไปแบงจวรนนมาเปนเศษผาหรอวตถมงคลของตนอกดวย นบไดวาเปนการใหทานอนยงใหญอกประเพณหนงทศรทธาชาวพทธศาสนกชนจะแสดงความกตเวทตอพระภกษสงฆ ผเปนทเคารพสกการะของชนทวไป๕๗

บรเวณทตงเปนจตกาธานส าหรบเผารางพระสงฆผมรณภาพจะมการปลกประร า พธหรอผามเปยง ส าหรบพกหลบแดดส าหรบสถานทเผานนจะกนรวราชวตรก าหนดปรมณฑลเอาไวเปน รป ๔ เหลยมจตรสก าหนดพนทไวอยางชดเจน โดยมผงแบบโบราณประเพณ คอ๕๘

๑) รปแบบการกนรวราชวตรทง ๔ มม โดยมจตกาธานเปนประธานตรงกลางแลวกนรม หรอฉตรประจ าไวในแตละมม

๒) รปแบบการกนรวราชวตรทง ๔ มมแลวกนรมหรอฉตร เครองยศ โดยมซมหรอบนได หรอประตทางขนสจตกาธานอยในแตละดานของจตกาธาน

๓) รปแบบการกนรวราชวตร แลวตงปราสาททศไวในแตละมมของรวราชวตร ในปราสาท ทประจ าอยแตละมมน นยมตงเครองยศ อสรยาภรณทม เปนตนวาพดยศ เครองสง เชน ขนหมาก กระโถน คณโฑ รมฉตร ส ารบคาวหวาน เสอหมอน แมนนง เปนตน ทงนลวนเกยวของกบผง ของจกรวาลโดยทงสน หรอในบางกรณยงมการเชญรปเทวดาประจ าทศทง ๔ หรอทาวทง ๔ ขนประจ าอยบนปราสาททศน ในกรณทเปนศพพระเถระ ภายในรวราชวตรจะปกเสาไมซางตนใหญ ๔ ตน ใหสงกวาปราสาทนกหสดลงคขงผาสงฆาฏหรอผาจวรของพระสงฆผมรณภาพ การด าเนนงานทงหมดนนตองอาศยการรวมแรงรวมใจของทกฝายเพราะยงพระสงฆผมรณภาพนนมยศและต าแหนงทางสงฆสงมากเพยงใด พธการตลอดจนแขกผทจะมารวมงาน ตองมจ านวนมากและงานกยงใหญไปดวยทกคนตองสละทงทรพยสมบตแรงกายแรงใจในการด าเนนงานใหเสรจสน โดยมใหบกพรอง บางคนอาจรวมเปนเจาภาพจดสรางเมรบางคนกจะเปนเจาภาพในการพมพบตรเชญหรอบางคนกจะเปนเจาภาพในการซอผาบงสกลรวมทงฟนหรอดอกไมจนทนทใชในพธ หรอแมแตบางคนจะชวยในการบรการน าดมใหแกคนทมารวมท าบญจงนบเปนอานสงสทานทยงใหญอกงานหนง๕๙ และการประดบประดาปราสาทศพของพระจะดใหญโตมากกวาของคนทวไป โดยเฉพาะพระสงฆทมอายพรรษามาก หรอพระเถระททรงสมณะศกดชนสง เปนทเคารพนบถอของศรทธาสาธชนกจะจดงานยงใหญมากขน

๕๗ คมเนตร เชษฐวฒนพานช, ขดขอหามในลานนา, หนา ๑๖๗. ๕๘ เศรษฐมตร กาญจนกล, ศลปะอลงการงานศพไทย, (กรงเทพฯ: บรษทวพรนท ๑๙๙๑ ๒๕๕๔),

หนา ๑๔. ๕๙ สจตต วงษเทศ (บรรณาธการ), พระเมร ท าไม? มาจากไหน, พมพครงท ๒, (กรงเทพฯ: เรอนแกว

การพมพ, ๒๕๕๑), หนา ๑๓.

๑๐๔

และจะนยมเกบศพไวจนถงหนาแลง หรอชวงท ไมมฝนตกราวเดอนพฤศจกายน-เมษายน จงจะจด งานขน โดยในปจจบนสภาพบานเมองมความเจรญมากขน ถนนหนทางกมสายไฟหอยโหนไปมา การลากปราสาทจงท าไดยาก เพราะตวปราสาทนนมขนาดใหญมาก

ดงนน ปราสาทจงนยมท าอยในททางคณะสงฆไดจดไว เชน งานพระราชทานเพลงศพ ของพระเทพมงคลมน อดตเจาคณะจงหวดล าปาง อดตเจาอาวาสวดน าลอม ต าบลสวนดอก อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ซงท าการพระราชทานเพลงศพ ณ เมรชวคราววดพระเจดยซาวหลง พระอารามหลวง

๑.๓ เครองประกอบพธปอยลอและความหมายเชงสญลกษณ พธกรรมงานศพของพระสงฆ หรอพธปอยลอทชาวพทธลานนามวธปฏบตทละเอยดมากมายหลายขนตอน เปนพธกรรม ทผสมผสานเขาดวยกนทงพธกรรมทางพทธศาสนา พราหมณ และยงมพธกรรมดานไสยศาสตรเขาเกยวของอกดวย เพราะชาวลานนาถอวาการมรณภาพของพระสงฆเปนเรองใหญของชาวบานทจะตองชวยเหลอกนทกอยาง เมอมพระภกษมรณภาพ ศษยยานศษยและชาวบานจะเตรยมศพกอนน าศพใสโลง พธกรรมการเตรยมศพเหมอนกบพธกรรมของชาวบานทวไป ยกเวนเครองประกอบพธกรรมหรอเครองสกการะของพระสงฆจะมเพมเตม ดงน๖๐

๑. เครองอฐบรขารอฐบรขาร คอเครองใชสงจ าเปนส าหรบพระภกษหรอเปนเครองอาศย ในการด ารงเพศบรรพชตมทงหมด ๘ อยาง ไดแก บาตร จวร สบง สงฆาฏ ผาประคดเอว เครองกรองน า กลองเขมพรอมดาย มดโกนและหนลบมด จดตงไวหนาหบศพ หรอหนาเมรปราสาทศพ ของพระเถระรปนน

๒.เครองประกอบสมณะศกด คอสงทไดรบการพระราชทานจากพระบาทสมเดจ พระเจาอยหว สงของอนเปนเครองประกอบหรอสมณะศกดนมไมเทากนและไมเหมอนกน ทงนเปนไปตามระดบสมณะศกดทพระราชทานซงอาจระบไดเปนระดบ เชน พดยศสมณะศกด สญญาบตร ผาไตร เปนตน

๓. ตงสามหาง ท าขนตามคตความเชอกนวาเมอตายแลววญญาณจะตองไปเกดในภพภมใดภพหนงตามกศลผลบญทไดเคยแตงสรางไว หวงใหหางตงทงสามพดพาน าเอาวญญาณไปสภพภม ทด ตง ๓ หางนน นกปราชญไดอธบายไว ดงน๖๑

๑) เพอใหเปนสญลกษณ ๒) เพอใชเปนเครองพธ

๖๐ มณ พยอมยงค, เครองสกการะในลานนาไทย, หนา ๔๓๕. ๖๑ เรองเดยวกน, หนา ๔๓๗.

๑๐๕

๓) เพอเปนศกดศรแกเทพเจา ๔) เพอเปนเกยรตผตาย ๕) เพอสอความหมายของวฏฏะทงสามคอ กเลส กรรม วบาก ตามคตของชาวลานนา

ถอวามนษยทกคนยอมมวนพายแพตอพญามจจราชการถอตงสามหางน าหนาศพ กเปรยบเสมอนการยอมพายแพตอพญามจจราชโดยใชน าหนาขบวนศพไปสสสานปาชา มลกษณะ ๒ แบบ คอ ของพระสงฆนยมใชผาสเหลองหรอน าผาสบงผนใหมมาตดท าเปนรปตงประดบลวดลายดวยกระดาษเงนกระดาษทองของชาวบานทวไป นยมใชกระดาษสาหรอผาขาวมาตดใหเปนรปตง ประดบดวยลวดลายพนเมอง

๔. เสาไมซาง คอเสาไมไผ ขนาดใหญ ๔ ตน ปก ๔ มม ของปราสาทขางบนใช ผาจวรหรอผาสงฆาฏของผมรณภาพขงเปนเพดาน ภายใตความเชอวารางกายประกอบดวยธาตทง ๔ คอ ดน น า ลม ไฟ ทตองแตกสลายไปในทสดเพอใหผรวมงานน าไปคดปลงอนจจงและพระสงฆเปนผประกอบ ดวยจตปารสทธศล คอศลเปนเหตใหบรสทธ ๔ อยาง จะมเสาไมไผขนาดใหญ ๔ ตน ปก ๔ มม ของปราสาท

๕. ผาเพดาน เมอพระสงฆะเถระลานนาไดถงแกมรณภาพลงการจดงานสงสการปลงศพ กไดมการจดแตงประดบประดาศพอยางวจตรงดงามดวยรปแบบของปราสาททตงเหนอหลงนก หสดลงคทเชอวาจะน าพาดวงวญญาณไปสสคตภพอนไกลโพนไดโดยในการตงมณฑลพธทก าหนดขนเปนราชวตส าหรบสงสการนน เหนอปราสาททตงศพอยจะมการกางผาสงฆา หรอผาสงฆาฏของ พระเถระทมรณภาพไปขงอยเปนอากาศมณฑล อนไดหมายถงผาเพดานอกประเภทหนง ซงการใช ผาเพดาน มปรากฏในมหาปรนพพานสตรตอนบชาพระพทธสรระ กลาวถงการใชผาดาดเพดานวา พวกเจามลละผครองกรงกสนาราทรงดาดเพดานผา ตกแตงมณฑล มาลาอาสนเพอบชาพระสรระของพระผมพระภาคเจา๖๒

โดยนยแลวนนการใชผาเพดานเปนความเชอในเรองของการไดสนอายขยภายใตรมเงาผากาสาวพตรสมดงเจตนาของสมณะเพศ แตอกนยหนงเชอวาเปนการกางกนเปลวเพลงขณะทได ท าการฌาปนกจกลางแจงทท าใหเปลวนนจะแผดเผาขนไปถงสวรรคชนพรหม อนจะเปนการมบงควร จงไดมการกางผาสงฆาฏกนเอาไวเหนอปราสาทศพพระเถระอนเปนเอกลกษณส าคญอยางหนง ของพธกรรมหลงความตายของวฒนธรรมลานนาทยงคงหลงเหลอปรากฏใหยดถอปฏบตกนสบมาจนถงปจจบนน

๖๒ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๒๗/๑๗๐-๑๗๑.

๑๐๖

๖. ผากระดาน คอผาทปในสวนของพนดนใตเมรใชผาจวรปไวบนพนดน เรยกวา ผากระดานตามความเชอวา เพอปองกนไมใหความรอนจากการเผาศพลงไปถงเมองครฑเมองนาค๖๓

๗. ฟนไมหอม คอฟนทจดขนเปนพเศษ คอพระสงฆไดรบยกยองใหเปนชนชนสงในสงคม การทจะน าฟนทเผาศพชาวบานทวไปนนมาเผาศพพระสงฆไมได ตองเปนไมของตนดอกไมเทานน เชน ไมจนทร ตนดอกคณ ตนดอกจ าป เปนตน ในการจดฟนนนจะตดใหยาวประมาณไมเกด ๑ เมตร แลวจะน ามาทาดวยขมนหรอหอดวยกระดาษสเงนและสทอง และมการน าดอกไมธปเทยน มดตดดวยเสมอ๖๔

๘. บงแทรกบงสรย เปนเครองสงมลกษณะคลายพด มดามยาวท าดวยผาปกดนทองเปนลวดลายดวยวธปกหกทองขวางมโครงเหลกเสนบงแทรกมลกษณะกลม มยอดแหลมขอบเปนหยกคลายกลบบวดานบนท าเปนยอดรปกระจงเรยวแหลม มดามไมยาวหมโลหะความยาวตงแตยอด ถงปลายดาม ๗๘ เซนตเมตรบงแทรกเมอเชญเขารวกระบวนแหจะแทรกอย ระหวางฉตร ๕ ชน สวนเปนแผนใหญกวาบงแทรก มรปรางคลายทรงพมขาวบณฑคอคลายดอกบวท าดวยผาปกลวดลายดนทองดวยวธปกหกทองขวาง มโครงเหลกเสนและมดามไมหม

๙. หมอไฟ เปนอปกรณจ าเปนอยางหนงในพธปลงศพหมอไฟนไดจากการน าเปลอกมะพราว ทบใหนมแลวอดลงในหมอตอมหรอหมอดนขนาดเลกมคอคอดน าหมอนใสสาแหรกแลวแขวนกบทอนไมไผยาวประมาณ ๒ เมตร จดหาผคอนหมอไฟนน าหนาศพไปสปาชา และใชไฟจากหมอไฟนจดเพลงส าหรบเผาศพในการเคลอนขบวนสงศพไปสปาชา คนลานนานยมอานวาปาเฮ ว โดยทจะเหนควนจากหมอไฟนเปนทางยาวน าหนาขบวนเสมอ๖๕

๑๐. ดอกไมจนทน นบแตโบราณมาคนในลานนาจะใชไมจนทนชนดขาว และแดงจากปาซงมความอดมสมบรณ ตอมาไดเอาไมชนดอนซงชาวบานเรยกวา ไมทมหรอไมตม เปนไมเนอออนมสเหลองสวยมากและจะใชกบไสไมเปนแผนบาง แลวน ามาเรยงตดกบไมไผทท าเปนดอกสนประมาณ ๑๒ นวใชตะปเลกตปองกนไมใหเคลอนหรอปลวไปทอน

๑๑. ผาไตรบงสกล เตรยมไวใหส าหรบพระสงฆเขาพจารณาเรมจากพระอาวโสนอยหรอ มสมณะศกดนอยกอนขนไปตามล าดบจนถงพระผใหญสงสดกวารปใดในพธนน เปนผพจารณารปสดทาย

๖๓ เจรญ ตนมหาพราน, ประเพณทองถน, (เชยงใหม: ส านกพมพแสงแดด, ๒๕๓๘), หนา ๑๔๒. ๖๔ มณ พยอมยงค, เครองสกการะในลานนาไทย, หนา ๑๑๓. ๖๕ เรองเดยวกน, หนา ๑๑๔.

๑๐๗

๑๒. บอกไฟ (บองไฟ) ทใชในพธสงสการมหลายชนด ทนยมใชกนมากกมบอกไฟหลอ บอกไฟเทยน บอกไฟจกจน บอกไฟสะมะโปก บอกไฟดาวและบอกไฟชาง รองบอกไฟชางรอง จะมเสยงแปลกพเศษประดจเสยงเศราโศกของญาตพนองทอยเบองหลงบอก ไฟชนดนนยมใชเฉพาะในงานพธสงสการเทานน คตในการจดบอกไฟในการปลงศพสนนษฐานวาใชเพอชวยยบยงอารมณโศกเศรากอนทจะมการเผาศพโดยผอนคลายใหเปลยนไปสนใจกบเสยงของบอกไฟแทน

๑.๔ การละเลนในพธกรรมงานศพของพระสงฆในวฒนธรรมลานนาหรอปอยลอ ในอดตการละเลนในงานศพจะมไวเพอการสงเสรมใหเกดการปลงสงเวช เชน เรองการละเลน สาธกฬาทปรากฏในพระไตรปฎกวา “สาธกฬา” คอกฬาทด คอการละเลนทดงามเปนประโยชนเปนค า ในชนอรรถกถา เฉพาะอยางยงทเลาวา เมอพระพทธเจาปรนพพานแลว มสาธกฬา ๗ วน ตอเนอง และประสานกบการบชาพระบรมสารรกธาตแมในการปรนพพานของพระปจเจกพทธเจาและ พระอรหนตหลายทาน มเรองเลาถงการเลนสาธกฬา ๗ วน และการบชาพระธาต สาธกฬามลกษณะส าคญ คอ มใชเลนเพอความสนกสนานบนเทงของตนเอง แตเลนใหเปนประโยชนแกผอน และไมขดตอสมปรายกตถะ คอประโยชนดานจตใจและปญญาแตใหกอกศลมาก เชน คตะ คอเพลง หรอการ ขบรองทกระตนเตอนใจใหระลกถงความจรงของชวตและคดทจะไม ประมาทเรงสรางสรรคท าความดพรอมทงเปนการสกการบชาพระผปรนพพาน๖๖

แตเดมนนการละเลนประเภทน ไมใชงานทเนนใหเกดความเศราโศกแตเปนงานเฉลมฉลองทยงใหญเพราะเชอวาผวายชนมจะไดกลบคนไปอยถนเดมรวมกบบรรพบรษหรอกลบคนไปอบตเปนพระอนทรหรอเปนเทพบนสรวงสวรรค พรอมกบเปนการชดเชยพลงชวตของบานเมองและผคนทขาดหายไปเพราะไดสญเสยเจานายซงเปนผทสามารถรบพลงชวตจากสงเหนอธรรมชาตไดสงกวาบคคลทวไปและเปนการปลอบขวญผทยงมชวตอย นอกจากนไมปรากฏหลกฐานชดเจนวามการจดในงานศพของพระสงฆหรอปอยลอของพระสงฆรปไหน เพยงแตปรากฏวา งานศพของพระสงฆจะมการสรางกศลทานกนอยางใหญโตมากกวาศพของคนทวไป มมหรสพและการละเลนเพอลดความวงเวง หรอโศกเศรา

กรณปอยลอของพธพระราชทานเพลงศพพระครสธรรมนพรตน อดตเจาอาวาส วดหลายทง อ าเภอแมทะ มการน าเอาคณะซอจากจงหวดเชยงใหม มาขบกลอมในงานดวย เมอวนท

๖๖ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ

อกษรเจรญทศน, ๒๕๓๒), หนา ๔๓๔.

๑๐๘

๒๖ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๖๑ สวนการน าดนตรพนเมองวงปพาทยมาบรรเลงในงานนนเปนทนยม และถอปฏบตมาตงแตในอดตจนถงปจจบน สวนจะก าหนดกวนนนไมก าหนด

๒) ปราสาทศพนกหสดลงค

นกหสดลงคปรากฏในพระไตรปฎกและคมภรทางพทธศาสนาเปนภาษามคธบาลอยหลายศพททพอประมวลได ดงน

หตถ (ป.) งวง, งวงชาง, ว.หตถกจจสาธนตตา หตถสทโสหตโถ. ส.หสถ

หตถ (ป.) สตวมงวง, ชาง ชางพลาย หสด หสดน ไอยรา ว.หตโถ อสส อตถต หตถ ณ ปจ. ตทสสตถตท. ส.หตต หสตน

ลงค (นป.) เสยง อาการ ลกษณะ ชนด อยาง รปพรรณ นมต นมตบรษ-สตร ของลบ เพศ

หตถลงค เปนวเสสน แปลวา มเพศเพยงดงเพศแหงชางบ (นาม ป.) นกสสดลงค (มรปรางเหมอนชาง) ว.หตถโน ลงค ญาปก โสณฑ อสม วชชตต หตถลงโค ณ ปจ.ตทสสตถตท.

หตถลงคสกณ หตถโสณฑหตถ โสณฑ วหงคม (ป.)นกสสดลงค ส.หสตลงค

ศาสตราจารยเกยรตคณแสง จนทรงาม ไดเขยนไวในบทความเรองหลกความเชอเรองภพภมตางๆ วาเมอมคนตายลงเขาจะตบแตงศพดวยของหอมแลวเอาไปวางไวในทแจง ไมนานนกจะมนก ชนดหนง บางทานวาเปนนกหสดลงค บางทานวาเปนนกอนทรย บางทานวาเปนนกกดบนมาคาบ หรอขยมดวยเทาเอาไปกนบาง เอาไปทงทะเลบาง เพอมใหแผนดนอตตรกรทวปเปอนมลทน นกหสดลงคจงเปนตวแทนความเชอของชนชาวลานนา ทเชอมโยงกนระหวางผลแหงการท าความดกบการเดนทางจากโลกมนษยไปสปรโลกของบคคลชนปกครองอนมพระมหากษตรยและพระสงฆทมมาแตโบราณ โดยถอวาบคคลเหลานมบญญาธการมาก จตมาสวรรคเพอสรางสมบารม ตลอดถงเมอมชวตไดท าคณงามความดเปนประโยชนตอสงคมมากมายนานปประการ และเมอทานเหลานนถงแกมรณภาพ สขคตโลกสวรรคยอมเปนทไปในเบองหนา ชาวลานนาจงแสดงออกถงซงความกตญญกตเวท โดยจดพธตลอดถงเครองสกการะปฏบตตอสรระรางผวายชนมอยางยงใหญสมเกยรตเรยกวาพธสงสการ โดยมนกหสดลงคซงมก าลงมหาศาลเทากบชางถง ๕ เชอกเปนพาหนะซงแสดงออกถงคณงามความดทจะเปนเครองน าบคคลนนไปสสขคตโลกสวรรค และมวมานปราสาททตกแตงอยางสวยงามวจตรเปนเครองแสดงถงเทวโลก โดยสอออกมาทางความคดและจนตนาการเชงชาง

๑๐๙

แลวน ามาผกเขากบเรองราวในชาดกอนแฝงไวดวย หลกธรรมค าสอนทลวนเกยวเนองกบวถชวต ของชนชาวลานนา ทมความแนบแนนตอพระพทธศาสนาอยางลกซง๖๗

๑) ความเปนมาของปราสาทนกหสดลงค พธศพแบบสรางปราสาทศพตางบนสตว หมพานตของชนชนสงลานนากเปนอก ประเพณหนงซงเกดจากการไดรบอทธพลส าคญมาจากพมา ผานจากความสมพนธทางการปกครองเครอญาตและศาสนาความเชอ ระยะเวลาใกลเคยงกนกบรฐฉานในชวงพทธศตวรรษท ๒๒ สวนลานชางนนอาจไดรบอทธพลโดยตรงจากพมาหรออาจรบผานจากลานนาในชวงประมาณพทธ ศตวรรษท ๒๒-๒๓ เปนตนมา และลานชางไดสงอทธพลเขาสเมองอบลราชธานในพทธศตวรรษท ๒๔ และจงหวดอบลราชธานไดสงอทธพลใหจงหวดตางๆ ของอสานในชวงทศวรรษ ๒๕๑๐๒๕๒๐ เปนตนมา๖๘

โดยในลานนานนปรากฏขนครงแรกสมยปลายราชวงศมงราย ครงงานพระราชพธปลง พระศพของพระนางวสทธเทว กษตรยลานนาพระองคสดทายทปกครองลานนาในฐานะเปนเมองประเทศราชของพมา เพราะตอจากนพระเจาบเรงนองกษตรยพมา ราชวงศตองอกทรงโปรดให นรธาเมงสอ พระราชโอรสของพระองคมาปกครองเมองเชยงใหม แทนเจานายราชวงศมงราย และคอยลดบทบาทเปลยนเปนเพยงขนนางพมาหรอขนนาง ลานนามาปกครองเมองเชยงใหมในเวลาตอมา พธการปลงพระศพแบบปราสาทตางบนสตวหมพานตของชนชนสงจงไมไดน ามาใชในเมองเชยงใหมชวงเวลาน แตตางกบเมองเชยงแสนทชวงน กษตรยพมาไดสถาปนาใหผปกครองเปนเจาฟาเชยงแสน จงรบอทธพลจารตขนบธรรมเนยมบางอยางตามแบบชนชนสงของพมา รวมจนถงการปลงพระศพแบบปราสาทตางบนสตวหมพานต ทไดรบการอปถมภการปลงพระศพจากกษตรยพมา

ตอมาเมอ พ.ศ. ๒๓๔๗ มการขบไลพมาออกจากลานนาและน าเจานายเชอสายเจาฟา เชยงแสน ครบามหาเถระ ขนนาง นกปราชญราชบณฑต ชางฝมอ และไพรพลมาไวในหวเมองตางๆ ทงเมองนครล าปาง เมองนครล าพน เมองนครเชยงใหม ฯลฯ และมการอภเษกสมรสระหวางเจานายเชยงแสนกบเจานายกลมใหม จงสงอทธพลใหเจานายทสถาปนาขนใหมของหวเมองเหลาน ในยคเจาหลวงไดน าเอาธรรมเนยมแบบเจานายเชยงแสนมาปฏบต ถงแมวาขณะนนลานนา จะกลายเปนประเทศราชของสยามแทนพมาแลวกตาม แตเจานายบางองครวมจนถงครบามหาเถระ ทไมไดรบการอปถมภปลงศพจากกษตรยสยาม กยงคงมพธการปลงศพแบบปราสาทตางบนสตว หมพานตตามทไดรบอทธพลมาในยคพมาปกครองจนกระทงเมอมการยกเลกระบบประเทศราช

๖๗ พระมหาอาทตย อาทจโจ, หตถลงคสกโณ ความเชอทเชอมโยงกบพระพทธศาสนา, (เชยงใหม:

วดเจดยหลวง, ๒๕๕๓), หนา ๕-๗. ๖๘ เรองเดยวกน, หนา ๒๑.

๑๑๐

ลานนา ตงแต พ.ศ.๒๔๔๒เปนตนมา เหลาเจานายลานนากถกลดบทบาทลงและคอยกลนกลายเปนสามญชนในรนทายาทชนหลงลงมา จงสงผลตอรปแบบธรรมเนยมปฏบตตางๆ ของเจานายลานนารวมถงพธการปลงพระศพเจานายใสปราสาทตางบนสตวหมพานตกคอยหมดลงตามไปดวย

ในปจจบน การท าปราสาทศพนกหสดลงคมเฉพาะพระสงฆมหาเถระผทรงสมณะศกด และสงดวยวยวฒเทานน ส าหรบฆราวาสไมเคยเหนมปรากฏ ดงเชน งานศพพลตรเจาราชบตร (วงษ ตะวน ณ เชยงใหม) เจานายฝายเหนอชนสงของเชยงใหม เมอวนท ๑๓ มกราคม ๒๕๑๖ กไมมนกหสดลงค พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระมหากรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานโกศศพ เชญขนประดษฐานบนราชรถ เคลอนขบวนจากคมวงษตะวนคอฝงตะวนออกของแมน าปง ตรงขามส านกงานเทศบาลนครเชยงใหมไปสเมรชวคราววดสวนดอก๖๙

ดงนน จงเหลอเพยงมการสรางปราสาทศพตางบนสตวหมพานต หรอปราสาทนกหสดลงคของครบามหาเถระทสามารถพบเหนไดในกลมวฒนธรรมลานนาหรอทเรยกวาเขตภาคเหนอตอนบนของประเทศไทยในยคปจจบน๗๐ ปราสาทศพในพธศพของชาวลานนาปจจบนน คงจะมความหมายทหางไกลออกไป จากปราสาท-ธรรมาสนของลานนาแตเดมทถอเปนของสง ใชส าหรบกษตรยและกจการในพทธศาสนาเทานน แตส าหรบชาวบานทวไปแลว ปราสาทศพของชาวบานมความหมายเดยวกบไมศพทใชส าหรบจดการศพในพธกรรมเทานน ไมไดเกยวของกบสวรรควมานหรอการแบงชวงชนชวตแตประการใด แตถาเปนพระสงฆแลวปราสาทนนกจะถกปรบเปลยนเปนอกอยางซงเรยกกนวา ปราสาทตางบนนกหสดลงค๗๑

นกหสดลงคนนกเปนหนงในสตวในเทวคตของชาวลานนา เลากนวา อาศยอยในปา หมพานต มรปตวเปนนกขนาดใหญ สวนศรษะมจะงอยปากอยางงวงชาง เชอกนวานกหสดลงค จะคาบเอาสงขารรางของผวายชนมเขาไปยงดนแดนแหงสรวงสวรรคแหงปาหมพานต ดวยความเชอดงกลาว ชาวลานนาโบราณจงน ามาเกยวของกบพธศพ มการสรางเมรนกหสดลงคขนในพธศพ โดยเชอวานกหสดลงคซงมความแขงแรง จะเปนพาหนะน าสงดวงวญญาณผตายสสวรรคชนฟา ไดโดยสะดวก ในพธศพพระเถระชนผใหญ จะมเสาไมไผขนาดใหญ ๔ ตน ปก ๔ มมของปราสาท ขางบนใชผาจวรหรอผาสงฆาฏของผมรณภาพขงเปนเพดาน ภายใตความเชอวารางกายประกอบดวย

๖๙ อดม รงเรองศร, “นกหสดลงค”, วารสาร วฒนธรรมจงหวดเชยงใหม , ปท ๕๐ ฉบบท ๑๑

(มกราคม-เมษายน ๒๕๕๒): ๒๒-๒๗. ๗๐ วฒนศกด ไชยกล, “บรบททางวฒนธรรมและสงคมของการสรางปราสาทศพในจงหวดเชยงใหม”,

ศกษาศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๖), หนา ๑๖. ๗๑ อดม รงเรองศร, นกหสดลงค, หนา ๒๙.

๑๑๑

ธาตทง ๔ คอ ดน น า ลม ไฟ ทตองแตกสลายไปในทสดเพอใหผรวมงานน าไปคดปลงอนจจง และพระสงฆเปนผประกอบดวยจตปารสทธศล คอศลเปนเหตใหบรสทธ ๔ อยาง

ในอดตชาวลานนานยมสรางเมรในอดต ชาวลานนานยมสรางเมรนกหสดลงคเพอบรรจศพของกษตรยเจานายฝายเหนอรวมถงพระมหาเถระชนผใหญทมรณภาพ เพอใหพธศพสงางามสมฐานะบารมและเปนการสงดวงวญญาณไปสชาตสรวงสวรรคชนพรหมโลกเทวโลก แตปจจบนเมร นกหสดลงคใชในพธศพของพระเถระชนผใหญเทานน

๓) ขนตอนและพธกรรมศพพระสงฆในวฒนธรรมลานนา การท าศพพระภกษของชาวบานลานนานน กลาวคอพระภกษทบวชในพระพทธศาสนาไมยอมสกอทศชวตแดพระศาสนา เรยกกนวา ตายกบวด ยงถาตายเมออายมากเปนครบาสงฆะ การจดพธศพกจกท าใหญโต ถาตายกอนเขาพรรษาหรอในพรรษาจะเกบศพไวในหนาแลง คอประมาณเดอนกมภาพนธ–เมษายน การจดการศพ เมอพระสงฆมรณภาพลงชาวบานจะท าพธหางลอย คลายกบพธชาวบานแตพธกรรมจะมความนอบนอมและละเอยดกวา ดงน๗๒

(๑) เมอพระสงฆผมพรรษามากมรณภาพลง ชาวบานมกจะใชน าผงเทลงไปในปาก เพอการเกบรกษาศพไมใหเนาเหมน โดยเทน าผงใหไหลลงคอไปจนกวาน าผงจะไมลงแลว บางแหง ไมกรอกน าผง เพราะเชอวาพระสงฆผมอายพรรษามาก มกจะเรยนสตรคาถาเทวทตทง ๕ เมอตายลงจะไมเนาเหมน เมอกรอกน าผงแลวจะฉกผาจวรสบงของพระใหเปนผนเลกยาว พนทบรางกายแยก เปนขาเปนแขนแลวจงจะน าใสลงศพ ท าพธเทศนสวดท าบญ ๗ วน แลวจงปดศพไว

(๒) ในระหวางทปดศพไวนน ทางคณะกรรมการศรทธาชาวบานจะเปดฝาหบศพตรวจด เปนระยะโดยตลอด บางท ๑ เดอน หรอ ๒ เดอน ถาศพมน าเหลองออกจ านวนมาก ผดแลศพจะเอาผาทพนศพออกเปลยนผาพนใหม และบางครงอาจจะเปลยนขเถาฟางทรองกนหบศพ

(๓) เมอใกลก าหนดวนประชมเพลง ๒-๓ เดอน ทางคณะกรรมการของวดจะไปตดตอวาจางจดการท าปราสาทใสศพ ซงจะมการเลอกเฟนชางทมฝมอเพราะถอเปนงานทละเอยด ชางท าปราสาทศพทมฝมอจะอยตามวด การท าปราสาทศพของพระภกษทมอายมาก จะใชเวลาในการท าอยางนอย ๑ เดอน ปราสาทจะมขนาดใหญและสงโดยตงอยบนหลงนกหสดลงค ทมหวเปนชางมงวงมงา สวนลางจะใชตนมะพราวหรอตนตาล ๒ ทอนวางรบสวนประกอบของปราสาททงหมด

(๔) จากนนกตงศพบ าเพญกศล กลางวนและกลางคนจะมศรทธาชาวบานมารวมฟงเทศนฟงสวดทกคน บางคนจะรบเปนเจาภาพผาบงสกล บางคนกรบเปนเจาภาพฟน และฟนทจะเผาศพ

๗๒ ศรเลา เกษพรหม, ปราสาทนกหสดลงคสไมศพ, หนา ๑๐๕-๑๐๖.

๑๑๒

พระภกษจะเลอกเอาไมทแขงแกรงตดเปนทอนขนาดประมาณ ๕๐ ซม. แลวผาใหเปนกบๆ ขนาด พองาม ถากเอาเปลอกออกตากแดดใหแหง แลวใชขมนทาใหมสเหลอง

(๕) สถานทและเวลาปลงศพพระสงฆสวนมากจะจดเผากลางทงนา หรอภายในบรเวณวดทมความกวางขวางมาก ตรงจดเผาจะท าใหสงขนจากพนและสามารถรองรบปราสาทนกได จากนน กจะไมไผซางล าทสวยและยาวทสด ๔ ล า ฝงไว ๔ มม ตรงทจะเผา สวนบนจะใชผาจวรขงเปนเพดาน

(๖) เมอถงเวลาจดขบวนชกลาก จะใชเชอกขนาดใหญและยาว ๒ เสน ผกกบไมแมเรอ คอ ตนมะพราวขางละ ๑ เสน ใตปกของนกหสดลงคมชองเปดเขาไปในตวนก ใหคนเขาไปอยประจ าขางใน เพอดงเชอกใหหวนกหนซายหนขวา ปกขยบขนขยบลง งวงมวนขนและตกเอา ขาวตอกโปรยไปขางหนา คอตองการใหเหมอนกบนกมชวตจตใจ ขางหนาของขบวนเปนตงสามหาง ถดมาเปนพระภกษสามเณร ขบวนผถอผาไตร ผาบงสกล ถอขาวตอกดอกไม จากนนกเปนขบวนผคนทถอเชอกชกลากศพ ขบวนทตอหลงปราสาทศพเปนหมแหเครองดนตร ดานหนาขบวนพระภกษสามเณรจะมคนตพาน เสยงจะดงปางๆ พานนมลกษณะคลายกบฆองแตบางกวามปมตรงกลาง และจะมคนถอธงสญญาณอนหนงอยหนาสด คอยสงสญญาณใหผทชกลากรวา ตองการใหหยดหรอใหเคลอนไป ในขณะทลากตนมะพราว ๒ ตนจะเลอนไปขางหนา ลกษณะเปนการลนไหลดวยแรงคนดงจ านวนมาก เมอลากปราสาทศพไปถงจดหมายปลายทางกจะนมนตพระสงฆมาชกผาบงสกล การเผาศพพระภกษนนจะไมยกหบศพลงมาอาบน าหรอผาหบเหมอนกบฆราวาส

(๗) เมอถงเวลาเผาจะมการจดบอกไฟหลอ คอใชบองไฟขนาดเลกยาวประมาณ ๓๐ ซม. บองไฟนนสวนลางมลอ ๒ ลอ ดานบนมกจะท าเปนรปสตว เชน รปสตวประจ าปเกดของพระภกษ ทตาย เปนตน และเมอเอาบอกไฟวางพนจดชนวนแลว บอกไฟจะเคลอนออกจากฐานจดซงอยหางจากปราสาทประมาณ ๕๐ เมตร พงเสยขนไปชนเอาปราสาท ศพหนงจะใชบอกไฟหลอเปนสบๆ กระบอก พงไปชนปราสาทบาง พงผานดานขางปราสาทไปบาง กระบอกใดทชนเขาไปในปราสาท กจะเกดไฟลกขนเปนการเผาศพ และเมอปราสาทตดไฟไหมแลว คนทมารวมการชกลากกจะทยอย กนกลบ บางคนรอดวาผาทขงเปนเพดานจะไหมหรอไม เชอกนวาถาผาเพดานไมไหมไฟ พระภกษ ทตายมบญมาก ชาวบานจะขอแบงเอาผานนคนละนดละหนอยเพอเกบเอาไวบชา

(๘) และนบจากวนเผาแลว พระสงฆกจะท าพธเกบกระดกมาท าบญอกครงหนง แลวกจะมอบใหคณะลกศษยเปนบางสวน ทเหลอกเกบไวบรรจสถปหรอเจดย เพอใหสาธชนไดกราบไหวบชาตอไป งานศพพระนนเปนงานใหญ ปราสาทศพจงสรางกนเอกเกรกสนเปลองคาใชจายไมนอยเลย เพราะจดท ากนอยางประณตและใหญโตสงเสมอเสาไฟฟาโทรศพท กลาวกนวาแตกอนนการจดท าปราสาทบรรจศพนน จดสรางกนสงใหญยงกวาปจจบนนนกประเพณการจดท าปราสาทบรรจศพ

๑๑๓

ตงไวบนบษบกส าหรบเจานายในราชตระกลและพระภกษสงฆนนไมใชเพงจะมขน หากมมานานเกอบ ๔ ศตวรรษแลว๗๓

สรปไดวา พธกรรมทมนษยยดถอปฏบตมาจนเปนประเพณนน มรปแบบในการประกอบพธกรรมแตกตางกนไปตามระดบชนของผวายชนม นอกจากจะมการปฏบตทหลากหลายตามวฒนธรรมประเพณทองถนหรอระดบชนแลว บางแหงยงมการปฏบ ตทผดแปลกไปจากวตถประสงคเดมทเปนจารตประเพณของบรรพบรษ และมสวนทท าใหสนเปลองโดยใชเหต เพราะไมมทราบรปแบบทแนชด ซงชาวลานนานนมความเชอในพธกรรมงานศพทเปนลกษณะเฉพาะของทองถน ทมธรรมเนยมปฏบตและขนตอนกระบวนการตางๆ อยางละเอยดซบซอน ทงในเรองการเตรยมศพ พธการตงศพและการเคลอนยายศพ รวมถงพธการเผาศพ แตในขณะเดยวกนกยงขาดผทมความรในการประกอบพธกรรม เพอใหศพนนไดรบการจดการทถกตองตามประเพณจากผทมความรความช านาญในพธการ มฉะนนเชอวาจะสงผลกระทบในทางรายตอบคคลในครอบครวทยงมชวตอยและ ตอดวงวญญาณของผตาย และในการประกอบพธกรรมนนตองอาศยผทมความรความสามารถในการประกอบพธกรรมซงบคคลนนกคอ สปเหรอ

๓.๔ สปเหรอกบบทบาททางพธกรรมในวฒนธรรมลานนา

๓.๔.๑ ความหมายของสปเหรอ

พจนานกรมฉบบบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๖ ไดอธบายวามหมายของค าวา สปเหรอ แปลวา ผทท าหนาทเกยวกบศพ ตงแตท าพธมดตราสง จนกระทงน าศพลง ฝงหรอเผา๗๔ ในภาษาบาลมค าเรยกสปเหรอเชนกนคอ ค าวา ฉวทาหก หรอฉวฑาหก๗๕ สปเหรอจงเปนอาชพทจดการเกยวกบศพหรอท าพธศพทงเผาและฝง

ในสมยพทธกาลไดปรากฏวา มอาชพสปเหรอแลว ดงปรากฏหลกฐานในพระวนย คมภรมหาวรรคทพระพทธเจาทรงหามพระภกษผทไมมทจ าพรรษาหามจ าพรรษาในกระทอมผและทรงปรบอาบตทกกฎพระรปทจ าพรรษาในกระทอมผ สาเหตเนองมาจากมชาวบานไปพบและไดโจษขาน

๗๓ เรองเดยวกน, หนา ๑๐๙. ๗๔ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ ๒๕๔๒, (กรงเทพมหานคร: นาน

มบค, ๒๕๔๖), หนา ๒๒๓. ๗๕ แปลก สนธรกษ. พจนานกรมบาล-ไทย, (กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช, ๒๕๐๖), หนา ๑๑๓.

๑๑๔

รวมถงกลาวตเตยนไปตางๆ นานา เพราะเปนภาพทไมสวยงามดคลายสปเหรอ๗๖ ในคมภรชนอรรถกถาชาดกค าวาสปเหรอ หมายถงผมหนาทเผาศพใหไหม คอคนเฝาสสาน ซงปรากฏในกณาลชาดก๗๗

ชาตชาย มานตยกล ศกษาวถชวตสปเหรอในกรงเทพมหานครไดกลาวถงสปเหรอหรอผท าหนาทเกยวกบศพ หมายถงกลมบคคลทท าหนาทตางๆ เกยวกบศพเพอใหศพไดรบการจดการ ใหเรยบรอยและถกตองตามประเพณปฏบตซงไมนบรวมถงกลมญาต พระภกษ ผขายโลงศพหรอผรบจดงานเลยงในงานศพ๗๘

จนทราทพย วงษกฤษ ศกษาไดกลาววา สปเหรอ หมายถงบคคลทท าหนาทในการ แตงตวศพ การมดศพหรอการตราสงศพ การเบกโลง การตงศพ การเตรยมรถส าหรบจงศพ การปลงศพ ลางหนาศพ การเผาศพ การแปรรป การเกบอฐ ในการจดงานศพ๗๙

ทวศกด วรฤทธเรองอไร กลาวถง “สปเหรอ” ในการจดงานศพของชมชนทม ความหมายจ ากดวา “สปเหรอ” หมายถง คนทท าหนาทเผาศพเทานน ไมไดรวมไปถงคนทมาชวย พธกรรมงานศพ หรองานทตองเกยวของกบศพโดยตรงเชน การอาบน าศพ การมดศพ การบรรจโลง สปเหรอในแงของการท าหนาท โดยการท าหนาทนเกดขนเฉพาะมงานศพและหายไปเมองานศพสน อยางไรกด ผทรบหนาทสปเหรอ มไดเปนสปเหรอตลอดเวลามการด าเนนชวตเหมอนชาวบานคนอนทวไป สปเหรอมการประกอบอาชพเดมคอเกษตรกร ท าไร และท านา๘๐

สรปไดวา สปเหรอคอผทมความรความสามารถเกยวกบพธกรรมความเชอการจดการศพ โดยเฉพาะทท าหนาทเกยวกบพธศพเพอทใหศพไดรบการจดการใหเรยบรอยและถกตองตามประเพณปฏบตของทองถน ผคนโดยทวไปจงมกเชอกนวาสปเหรอจะตองมเวทมนตคาถาหรอเครองรางของ

๗๖ ว. มหา. (บาล) ๔/๒๑๙/๒๙๙. ๗๗ ข.ชา.อ. (บาล) ๓๕/๑๖๕/๔๐๒. ๗๘ ชาตชาย มานตยกล , “วถชวตสปเหรอในกรงเทพมหานคร”, ปรญญานพนธศลปะศาสตร

มหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๕๐), หนา ๒๙. ๗๙ จนทราทพย วงษกฤษ, คณภาพชวตของสปเหรอในเขตเทศบาลนครพระศรอยธยา จงหวด

พระนครศรอยธยา,การศกษาคนควาอสระคหกรรมมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๕๑), หนา ๕.

๘๐ ทวศกด วรฤทธเรองอไร, “สปเหรอกบการจดการศพของชมชน: กรณศกษาชมชนมอญ รมแมน า แมกลอง อ าเภอบานโปง จงหวดราชบร”, วทยานพนธคณะสงคมวทยาและมานษยวทยา , (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๘) หนา ๕๕.

๑๑๕

ขลงไวใชงานและคมภย เชน มดหมอ ผายนต๘๑ ถงจะมเวทมนตคาถา แตสปเหรอมกจะไมกลาวคาถาใหคนอนฟง เพราะถอวาเปนการลบหลอาจารยหรอท าตนเสมอคร ยกเวนสปเหรอทมอายมาก และเปนครของผอนเทานนจงจะสามารถกลาวคาถาใหผอนฟงได๘๒ ซงอดตจะตองเรยนรวธการจดการกบศพใหถกตองกบโบราณปฏบตทงกระบวนการเผาและฝง เรองของศาสนพธตลอดจนการปองกนตนเองและผอนโดยไสยเวทย สปเหรอจะเรยนวชากนแบบปากตอปาก จากการปฏบตกบของจรงเรมจากการเปนลกมอและกจดจ าวธการสบตอกนมา ลกษณะและขอปฏบตเฉพาะตวทตองเรยนรนบตงแตการเรยนรเกยวกบกรรมวธการจดการศพ ขอหามและขอปฏบต เชนการใหความเคารพแกนายปาชา หรอตากลยายกลา ตลอดจนคตความเชอในสงคม ความรทางไสยศาสตรหรอแมกระทงการรกษาศลอยางเครงครดในชวงท างาน สปเหรอยงมความส าคญอยางมากตอสงคมไทยในฐานะผทมบทบาทส าคญในประเพณการตาย ถงแมวาในปจจบนขนตอนและบทบาทหนาทในการจดการพธกรรมเกยวกบศพจะลดลงไปตามสภาพสงคมทเปลยนแปลง แตสงคมกไมอาจขาดคนทท าหนาทสปเหรอได บทบาทหนาทของสปเหรอจงแสดงถงวาเปนผทมความรความสามารถเกยวกบพธกรรมความเชอการจดการศพโดยเฉพาะ ฉะนนเมอมคนตายเกดขนจงมพธกรรม และความเชอเกยวกบพธศพซงเปนวฒนธรรมอยางหนงของสงคมไทย และมบคคลทไดรบการเรยกขานวา สปเหรอ ทมบทบาทหนาทส าคญในการจดการศพใหไดรบการจดการใหเรยบรอยและถกตองตามประเพณปฏบตของทองถน

๓.๔.๒ แนวคดทฤษฎเกยวกบบทบาท

แนวคดทฤษฎเกยวกบบทบาทไดมหลากหลายทศนะของนกวชาการประมวลได ดงน

ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ ไดใหความหมายของค าวา บทบาทหมายถง การท าหนาททก าหนดไว เชน บทบาทพอแม บทบาทคร หรอหนาทซงหมายถงการปฏบตงานตามทไดรบมอบหมาย๘๓

พจนานกรมศพทสงคมวชาองกฤษ-ไทยฉบบราชบณฑตยสถาน ใหความหมายไววา บทบาท หมายถง หนาทหรอพฤตกรรมทสงคมก าหนดและคาดหมายใหบคคลกระท า๘๔

๘๑ อภธาน สมใจ, งานศพลานนาปราสาทนกหสดลงคสไมศพ, หนา ๑๙๐. ๘๒ อรสม สทธสาคร, คนคนชวต, (กรงเทพมหานคร: สารคด, ๒๕๔๖), หนา ๕๒. ๘๓ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, หนา ๖๐๒. ๘๔ ราชบณฑตยสถาน , พจนานกรมศพทสงคมวทยา องกฤษ-ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน ,

(กรงเทพมหานคร: ส านกพมพอกษรเจรญทศน, ๒๕๓๒), หนา ๓๑๕.

๑๑๖

ฑตยา สวรรณะชฏ ไดแสดงความคดเหนวา บทบาทเปนลกษณะพฤตการณทก าหนด และยงไดแบงหนาทออกเปน บทบาทตามอดมคต หรอบทบาททผด ารงต าแหนงของสงคมควรปฏบตและเปนผลรวมของบทบาทตามอดมคต บคลกภาพของผด ารงต าแหนงอารมณขณะแสดงบทบาทและอปกรณของผด ารงต าแหนงทมอย

งามพศ สตยสงวน ไดใหความหมายไววา บทบาทหมายถง พฤตกรรมทบคคลหนงคาดหวงส าหรบผทอยในสถานภาพตางๆ วาจะตองปฏบตอยางไร เปนบทบาททคาดหวงโดยกลมคนหรอสงคม เพอท าใหคสมพนธมการกระท าระหวางการทางสงคมได รวมทงสามารถคาดการณพฤตกรรมทจะเกดขนได๘๕

สชา จนทรเอม และสรางค จนทรเอม อธบายถงความหมายของบทบาทไววา บทบาท นนเปนค าทใกลเคยงกบสถานภาพมาก บทบาทเปนสงทบคคลในสถานภาพตางๆ พงกระท ากลาวคอ เมอสงคมก าหนดสทธและหนาทใหสถานภาพใดอยางไรแลว บคคลในสถานภาพนนๆ จะตอง ประพฤตปฏบตหนาทของตน๘๖

สพตรา สภาพ ไดกลาวไววา บทบาท คอการปฏบตตามสทธและหนาทของสถานภาพซงมนษยแตละคนจะมหลายบทบาท และแตละบทบาทจะมความสมบรณหรอสมดลกนพอควร นอกจากนยงไดกลาวไววา บทบาทจะก าหนดความรบผดชอบของงานตางๆทปฏบต ซงจะชวยใหบคคลมพฤตกรรมอยางมประสทธภาพ๘๗

๓.๔.๓ บทบาทของสปเหรอทางพธกรรมในวฒนธรรมลานนา

บทบาทของสปเหรอทมตอพธศพในวฒนธรรมลานนานน เปนพฤตกรรมการปฏบตตามบทบาทหนาททไดรบต าแหนงทางสงคมลานนา หรอกจกรรมและภาระหนาททมความเกยวของตองด าเนนการจากการศกษาถงบทบาทหนาทของสปเหรอทมตอพธงานศพจะมความสอดคลองกบพธกรรมและความเชอเกยวกบพธงานศพทไดศกษาไวขางตน แตบางพธกรรมความเชอหรอขนตอนอาจไมเกยวของโดยตรงกบบทบาทหนาทของสปเหรอ ซงอาจจะเปนบทบาทหนาทของญาตพนอง

๘๕ งามพศ สตยสงวน , สงคมและวฒนธรรม , พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, ๒๕๓๗), หนา ๗๓. ๘๖ สชา จนทรเอม และสรางค จนทรเอม, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร: แพรวทยา, ๒๕๒๐),

หนา ๔๖. ๘๗ สพตรา สภาพ, สงคมวทยา, (กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๐), หนา ๓๐.

๑๑๗

ของผตาย พระสงฆ ผน าการท าพธกรรมทางศาสนาเปนตน ดงนนผวจยจงไดศกษาและรวบรวมพธกรรมทมความเกยวของกบบทบาทหนาทของสปเหรอได ดงน

๑) การบอกหนทาง การบอกหนทางจะกระท าโดยบคคลทมความใกลชดกบผปวยหรอคนล าบากกอนใกลสนลมหายใจ รวมทงสปเหรอกอาจไดรบหนาทน ได เนองจากสปเหรอกคอบคคล ทอยในสงคมเดยวกนกบผปวยมความคนเคยกบครอบครวของคนล าบากและเปนผทญาตพนอง ของคนล าบากเชอวาจะสามารถน าทางใหดวงวญญาณของผปวยไปสสคตไดเมอยามผปวยสนใจ เพราะสปเหรอเปนผทอยใกลชดกบวดและพระสงฆจงไดรบความเชอถอจากสงคมนน๘๘

๒) การอาบน าศพ การอาบน าศพจะปฏบตโดยญาต พนอง และหรอผมความร ในการปฏบตซงควรจะเปนหนาทของสปเหรอหรอผทเกยวของ มการตมน าใส ใบหนาด ใบสมปอย และใบมะขาม ซงเชอกนวาใบไมตางๆเหลานจะสามารถขบไลความอปมงคลได ในปจจบนอาจ เปนหนาทของพยาบาลหรอเจาหนาท โรงพยาบาล ดวยเหตจากอาการเจบปวยทจะตองเขารบการรกษาและเสยชวตในขณะนน จะมการ จดการท าความสะอาดศพ ฉดยาศพ ตกแตงสภาพศพเปนตน และญาตเปนเพยงผมารบศพกลบไป บ าเพญกศลตามประเพณ๘๙

๓) การแตงตวศพ เมออาบน าศพแลวตองแตงตวหวผมศพ ซงจะแตกตางกนบางแหงหวผมไปทางซาย บางแหงหวแบงหนาแบงหลง บางแหงหว ๓ หนเทานน แตทเหมอนกนทกแหงคอ เมอหวผม ใหกบศพแลว จะตองหกหวทงหรอโยนลงในโลง บางแหงหก ๒ ทอน บางแหงหก ๓ ทอน ขนอยกบสปเหรอแตละคนแตละทองถน๙๐

๔) การนงผาศพ เปนการจดการแตงกายศพดวยชดเสอผาทดทสด หรอชดทผตายชอบใสและบางแหงนยมนงผาใหศพโดยการสวมเสอกลบกน บางแหงนยมการนงผา ๒ ชน ตามประเพณนยม เรยกไดวาเปนการนงผาส าหรบศพหรอแตงใหกบผ ขนอยผมความรความสามารถหรอสปเหรอ แตละคนแตละทองถน๙๑

๘๘ ชาตชาย มานตยกล, “วถชวตสปเหรอในกรงเทพมหานคร”, ปรญญานพนธศลปศาสตรมหา

บณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๕๐), หนา ๙๔. ๘๙ พวงผกา ประเสรฐศลป , ประเพณไทยกบการเปลยนแปลงตามกระแสวฒนธรรมโลก ,

(กรงเทพมหานคร: สถาบนราชภฏสวนดสต, ๒๕๔๒), หนา ๘๓. ๙๐ เสถยร โกเศศ, การตาย, หนา ๗๑. ๙๑ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย ฉบบปรบปรงเพมเตม, หนา ๔๓๒.

๑๑๘

๕) การเอาเงนใสปากศพ อดตกลาวไววาเพอเปนคาจางแกสปเหรอทจะน าศพไปเผา และการใสไวในปากกเพอสะดวกแกการคนหา หรอถาในกรณเจาภาพสญญาจะใหคาจางแกสปเหรอภายหลง ถาไมใสเงนไวในปากกอน เกรงวาสปเหรอจะไมยอมในเวลามดศพเพราะเจาภาพอาจบดพลวไมยอมจายคาจาง อกนยหนงกลาววาเมอไดเวลาเผาจะน าเงนออกจากปกศพและเกบไวเปนทระลกหรอเครองราง๙๒

๖) การมดตราสง ผท าหนาทมดตราสงตองเปนผทไดฝกหดเคยมดศพและเรยนรคาถา ทจะวากลาวในเวลาผกมดศพ หรอสปเหรอในการมดตราสงศพดวยดายหรอฝายดบขนาดโต เทานวกอยผกเปน ๓ เปราะ คอ ทเทา เอว และคอ

๗) การเบกโลง การเบกโลงจะเปนหนาทของสปเหรอหรอผทมความรช านาญในการ ใชคาถาอาคม การประกอบพธกรรมเบกโลงตามขนตอนพธกรรมความเชอประเพณวฒนธรรมทองถน

๘) การท าเครองประกอบโลง เมอท าการเบกโลงเสรจแลวจะท าเครองประกอบโลง ซงจะประกอบดวยฟากหรอเฝอกทท าดวยไมไผ ถกดวยหวายเรยงกนท าเปนหมอนรอง ใชใบตองตาน ๓ ยอด มาปรองกนน าเหลองไหลลงกนโลงและการท าบนใดหลงโลงหรอบนใดผ

๙) การจดไฟไวหนาศพ ศพทยงอยในบานเรอน แมจะน าเขาโลงแลวหรอยงกตาม จะท าการตามไฟศพไวปลาย เทาซงกลาวถงปรศนาหลายประการ เชนเปนเครองเตอนสตคนเปนใหหาทางไปแตทางสวาง บางกกลาวถง คราวตายแลวธาตทง ๔ กแยกกนไป จงจดไฟตามไวเปนพยานและการให ความหมายเปนประทปสองใหคนทงหลายรวา ตรงนนมศพจะไดไมเดนไปกระทบ ในเวลากลางคน หรอใชเปนแสงสวาง ซงเรยกวาไฟยาม หรอตะเกยงชวต๙๓

๑๐) การตงศพ หลงจากนนจะท าการบรรจศพลงในโลงและตงไวทบานหรอทวด เพอบ าเพญกศลศพ โดยการตงศพตองหนศรษะไปทางทศตะวนตกตามประเพณความเชอสบมา

๑๑) การน าศพออกจากบาน การน าศพออกจากบานมขนตอนทยดถอปฏบต หลายขนตอน คอ ไมหามศพลอดขอ การชกฟากสามซตหมอสามใบ การท าประตปาเมอน าศพออกไปพนประตแลว จะรอทงเพอปองกนไมใหวญญาณผตายกลบมาบานได การซดขาวสารระหวางทาง การใชไมขดน าทาง และหามหามศพขามนาขามสวน๙๔

๙๒ อดม เชยกวงศ, ประเพณพธกรรมทองถนไทย, (กรงเทพมหานคร: สขภาพใจ, ๒๕๔๕), หนา

๓๒๕. ๙๓ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย ฉบบปรบปรงเพมเตม, หนา ๔๓๕. ๙๔ เรองเดยวกน, หนา ๔๓๗.

๑๑๙

๑๒) การโปรยขาวตอก การโปรยขาวตอกในระหวางเคลอนขบวนศพไปวดหรอปาชาตลอดเสนทาง

๑๓) การเผาศพ กอนการเผาศพสปเหรอจะมความเชอในการทงเบยใหตากลยายกลาเพอซอทส าหรบฝงหรอเผาศพกบเจาของปาชา และจะน าโลงศพเดนเวยนเชงตะกอนจากซายไปขวา ๓ รอบ๙๕กอนน าศพตงบนเชงตะกอน หลงจากนนจะเปดฝาโลง ตดตราสงออก น าน ามะพราวมาลางหนาศพ เพอใหลกหลานผตายไดดหนาเปนครงสดทายกอนการเผาศพ นอกจากนนยงมความเชอ ในการโยนผาขามศพทก าลงลกไหม ๓ ครง และการชกฟน ๓ ดน อนเปนการเสรจพธการเผาศพ

๑๔) วนเผาศพ วนเผาศพเปนความเชอเกยวกบการก าหนดวนเผาศพ ตามความเชอ ของผมความรดานพธกรรมหรอสปเหรอ คอถาตายวนขางขนใหเผาวนค ถาตายวนขางแรมใหเผาวนคและยงหามเผาในวนศกร เพราะถอวาเปนวนมงคล วนทเปนสขไมควรท าใหทกข หามเผาในวนพฤหสบด เพราะเปนวนคร และหามเผาวนพระเพราะเปนวนทตองรกษาศล ถาเผาวนนจะเปนการรบกวนชวตสตวทอยในศพ๙๖

๑๕) การแปรรป ตอนเชาตรของวนทถดจากวนเผา สปเหรอผเผาจะมาแปรรปกอนพระอาทตยขน ถอวาเพอใหผตายไดรบอรณของวนใหม จะน ากระดกของผตายมาท าใหเปนรปคน หนดานทเปนศรษะไปทางทศตะวนตก แลวนมนตพระสงฆมาชกบงสกลตาย เสรจแลวลบรปเดมเสยท าเปนรปขนใหม ใหเปนรปคนหนดานศรษะไปทางตะวนออก สมมตวาเปนการเกด เจาภาพบางรายจะเอาแกวแหวนเงนทองโปรยลงบนกระดกประพรมดวยของหอม น าน าผสมขมนซงถอเปนน าแมคงคา น ามะพราวถอเปนหวใจของจฬามณและน าหอม น าน าทงหมดนมาพรมกระดกเรยกวาก ายาน รอยแปด แลวจงนมนตพระมาชกบงสกลเปนจงถอวาเสรจพธ๙๗

๑๖) การเกบอฐ เมอแปรรปเสรจแลวจะเกบกระดกใสโกศ สวนเถากใชผาขาวหอไว น าไปลอยน า น าไปฝงหรอบรรจพระเจดย หรอหากมการท าบญเลยงพระเพออทศสวนกศลใหแกผตาย เรยกวา ท าบญอฐ ๗ วนหลงเผา หรอบางแหงจะท าตอเนองใหเสรจงานในรวดเดยวเลย๙๘

๙๕ อดม เชยกวงศ, ประเพณพธกรรมทองถนไทย, หนา ๓๒๘. ๙๖ แปลก สนธรกษ, พธกรรมและประเพณ, (กรงเทพมหานคร: เจรญจต, ๒๕๓๑), หนา ๑๗๖. ๙๗ อรสม สทธสาคร, คนคนชวต, หนา ๖๓. ๙๘ เสถยร โกเศศ, ประเพณเกยวกบชวต, หนา ๙๐.

๑๒๐

๓.๔.๔ จรรยาบรรณของสปเหรอ ๑) คตความเชอพนฐานของการเปนสปเหรอเกยวกบการท าพล การนบถอครทไดรบ

การถายทอดความร รวมทงคาถาอาคมเพอใชประกอบพธกรรมบางอยาง ซงเปนความเชอเฉพาะ สวนบคคลเกยวกบความปลอดภยและการระลกถงครอาจารย

๒) คตความเชอพนฐานของการเปนสปเหรอเกยวกบการท าพลใหแกผเจาทซงถอเปนความเชอเฉพาะสวนบคคลเกยวกบความปลอดภย

๓) การไมเรยกรองเงนทองเกนความจ าเปนกบเจาภาพงานศพ ๔) การไมเลอกปฏบตและไมแสดงกรยารงเกยจศพผตาย ดหมนเหยยดหยาม หรอไม

เคารพศพผตาย ๕) การรกษาภาพพจนทด ๖) การปฏบตตามความเชอประเพณนยมทองถนอยางเครงครด

สรปวา พระพทธศาสนามความส าคญตอการด ารงชวตของมนษยตงแตเกดจนถงตายของชาวลานนา โดยอาศยความเชอวาโลกของคนเปนและโลกของคนตายไมสามารถตดขาดหรอแยกออกจากกนไดอยางสนเชง โดยอาศยการสอผานพธกรรมตางๆ ดงนน การประกอบพธกรรมเกยวกบการตายจงมความส าคญตอวถชวตชาวลานนาทแฝงไปดวยมตดานความเชอ ศาสนาและชมชนในลานนาทยดถอและปฏบตสบตอกนมาจนถงปจจบน ตามหลกคตและความเชอเกยวกบพธกรรมงานศพจะมการประกอบพธกรรมออกเปน ๒ ลกษณะ คอ พธกรรมเตรยมพรอมกอนตาย และพธกรรมหลงความตาย นอกจากน การประกอบพธกรรมเกยวกบงานศพของชาวลานนายงมการแบงแยก และขนตอนแตกตางกนตามประเภทของบคคลนนๆ เพอใหเขาใจรปแบบและขนตอนแตละประเภทจงจ าเปนจะตองศกษารปแบบและขนตอนการประกอบพธกรรมแกผวายชนมในล าดบตอไป

พธกรรมทมนษยยดถอปฏบตมาจนเปนประเพณนน มรปแบบในการประกอบพธกรรมแตกตางกนไปตามระดบชนของผวายชนม ซงชาวลานนานนมความเชอในพธกรรมงานศพทเปนลกษณะเฉพาะของทองถน ทมธรรมเนยมปฏบตและขนตอนกระบวนการตางๆ อยางละเอยดซบซอน ทงในเรองการเตรยมศพ พธการตงศพและการเคลอนยายศพ รวมถงพธการเผาศพ แตในขณะเดยวกนกยงขาดผทมความรในการประกอบพธกรรม เพอใหศพนนไดรบการจดการทถกตองตามประเพณจากผทมความรความช านาญในพธการ มฉะนนเชอวาจะสงผลกระทบในทางรายตอบคคลในครอบครวทยงมชวตอยและ ตอดวงวญญาณของผตาย และในการประกอบพธกรรมนนตองอาศยผทมความรความสามารถในการประกอบพธกรรมซงบคคลนนกคอ สปเหรอ

สปเหรอคอผทมความรความสามารถเกยวกบพธกร รมความเชอการจดการศพ โดยเฉพาะทท าหนาทเกยวกบพธศพเพอทใหศพไดรบการจดการใหเรยบรอยและถกตองตามประเพณ

๑๒๑

ปฏบตของทองถน ซงอดตจะตองเรยนรวธการจดการกบศพใหถกตองกบโบราณปฏบตทงกระบวนการเผาและฝง โดยมลกษณะและขอปฏบตเฉพาะตวทตองเรยนรนบตงแตการเรยนรเกยวกบกรรมวธการจดการศพ ขอหามและขอปฏบต สปเหรอยงมความส าคญอยางมากตอสงคมไทยในฐานะผทมบทบาทส าคญในประเพณการตาย ถงแมวาในปจจบนขนตอนและบทบาทหนาทในการจดการพธกรรมเกยวกบศพจะลดลงไปตามสภาพสงคมทเปลยนแปลง แตสงคมกไมอาจขาดคนทท าหนาทสปเหรอได บทบาทหนาทของสปเหรอจงแสดงถงวาเปนผทมความรความสามารถเกยวกบพธกรรมความเชอการจดการศพโดยเฉพาะ เมอมการตายเกดขนจงมพธกรรมและความเชอเกยวกบพธศพซงเปนวฒนธรรมอยางหนงของสงคมไทย และมบคคลทไดรบการเรยกขานวา สปเหรอ ทมบทบาทหนาทส าคญในการจดการศพใหไดรบการจดการใหเรยบรอยและถกตองตามประเพณปฏบตของทองถน

การศกษาความส าคญและบทบาทหนาของสปเหรอเกยวกบคต ความเชอ พธกรรมงานศพอนเปนจารตประเพณของชมชนทเกดจากภมปญญาแตละทองถนนน จ าเปนจะตองเขาใจในเนอ สาระและความส าคญของพธกรรมเกยวกบการบ าเพญบญแกผตาย เพอใหถกตองจากธรรมเนยมปฏบตตามความเชอของทองถน ซงพนทเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง เปนพนททควรมการสบสานความรและรกษาจารตดงกลาว เพอเปนรปแบบและเอกลกษณอนเดยวกนของคนในชมชน อกทงเปนการสรางความร ความเขาใจทถกตองตอ พธกรรมและแนวทางการปฏบตอนเหมาะสม เพอเปนการอนรกษธรรมเนยมปฏบต คณคาและความส าคญของบทบาทหนาทของสปเหรอทมตอพธกรรมการบ าเพญกศลศพตามหลกทางพระพทธศาสนาตอไป

บทท ๔

การสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอและคณลกษณะของสปเหรอทพงประสงคของประชาชนในเขตเทศบาล

ต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง

พระพทธศาสนามความส าคญตอการด ารงชวตของมนษยตงแตเกดจนถงตายของชาวลานนา โดยอาศยความเชอวาโลกของคนเปนและโลกของคนตายไมสามารถตดขาดหรอแยกออกจากกนไดอยางสนเชง โดยอาศยการสอผานพธกรรมตางๆ ดงนน การประกอบพธกรรมเกยวกบการตายจงมความส าคญตอวถชวตชาวลานนาทแฝงไปดวยมตดานความเชอ ศาสนาและชมชนในลานนาทยดถอและปฏบตสบตอกนมาจนถงปจจบน พธกรรมทมนษยยดถอปฏบตมาจนเปนประเพณนน มรปแบบในการประกอบพธกรรมแตกตางกนไปตามระดบชนของผวายชนม ซงชาวลานนานนมความเชอในพธกรรมงานศพทเปนลกษณะเฉพาะของทองถน ทมธรรมเนยมปฏบตและขนตอนกระบวนการตางๆ อยางละเอยดซบซอน

๔.๑ ความเชอและพธกรรมงานศพของชมชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว

การจดการงานศพนน มขนตอนตางๆ ทยดถอปฏบตมคตความเชอมาจากพทธศาสนา โดยทมธรรมเนยมปฏบตตามวฒนธรรมดงเดมผสมผสานกน ในปจจบนพธกรรมตางๆ ทปฏบตในงานศพของชาวไทยทนบถอพทธศาสนาไดมการตดทอนลงไปตามความเหมาะสม แตกยงคงรกษาขนบธรรมเนยมประเพณดงเดมไว โดยทจดแบงเปน ๔ พธกรรม ดงน

๑) พธกรรมในวนตาย ๒) พธกรรมในวนตงศพบ าเพญกศล เปนพธกรรมทใหลกหลานไดแสดงความกตญญตอผม

พระคณ ๓) พธกรรมในวนฌาปนกจศพ เปนวนทมขนตอนพธกรรมมากมาย แตละทองถนจะม

พธกรรมปฏบตคลายกน จะแตกตางในรายละเอยดหรอพธกรรมบางอยางเพราะสภาพสงคมทเปลยนแปลงไป

๔) พธกรรมหลงวนฌาปนกจศพ เปนพธกรรมของคนในครอบครว คอการแปรรปเกบอฐ นมนตพระบงสกล จากนนถวายอาหารคาวหวานและผาไตรแดภกษ หลงจากเกบอฐเปนการท าบญ

๑๒๓

อทศสวนกศล โดยนมนตพระมาสวดในตอนเยน เทศนาธรรมและบงสกล แตบางครอบครวอาจรอใหครบ ๗ วนกอน ถอเปนพธกรรมสดทายของงานศพในสงคมไทย ทไดสบทอดประเพณกนมายาวนาน หรอเพอแสดงความระลกถงและความกตญญตอผวายชนม

พธกรรมตางๆ ทมนษยยดถอและปฏบตสบเปนประเพณในแตละพนทนน ตางมลกษณะและรปแบบการประกอบพธกรรมทแตกตางไปตามวฒนธรรมทองถนหรอคต ความเชอตางๆ ทตนนบถอ โดยเฉพาะการประกอบพธกรรมเกยวกบศพในลานนา แมจะเปนความเชอทวไปจะมลกษณะคลายคลงกน แตกมลกษณะหลายประการทแตกตางกนอยางสนเชงในเขตพนทชมชนเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง แมจะมการประกอบพธกรรมเกยวกบศพตามแบบฉบบลานนา แตกมสาระและขนตอนในการประกอบพธกรรมทแตกตางจากพนทอน ดงนน เพอใหเขาใจรปแบบพธกรรมและขนตอนเกยวกบการบ าเพญกศลศพ จงจ าเปนจะตองศกษาเพอท าความเขาใจรปแบบและขนตอนการประกอบพธกรรมงานศพทถกตองตามจารตประเพณของชมชน

คต ความเชอชาวลานนาถอวาพธกรรมการบ าเพญบญศพเปนพธกรรมทยงใหญและจ าเปนตองไดรบความชวยเหลอจากชมชน เพอใหจดการพธกรรมการบ าเพญบญใหเรยบรอย เหมาะสมและถกตองตามแบบฉบบของประเพณของแตละชมชน เมอมการตายเกดขนจะตองมล าดบและขนตอนในการประกอบพธกรรมตามแบบฉบบทยดถอปฏบตกนมาตามความเชอจากโบราณกาล เนองจากชมชนลานนาเขาใจมตคนตายและคนเปนวามลกษณะทเหมอนกน แตกตางกนเพยงแคการเปลยนจากโลกหนงไปส อกโลกหนง๑ โลกของคนเปนและคนตายสามารถทจะตดตอสอสารผานพธกรรมบางอยาง เชน การลงขอนกระดาง (การลงผหรอเขาทรง)๒ อยางไรกตาม การประกอบพธกรรมในการบ าเพญกศลใหแกผจากไปตามคตความเชอของวฒนธรรมชมชนต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง สามารถแยกออกได ๓ อยาง ดงน

๑. ความเชอโลกคนตายมความเปนอยเหมอนกบโลกคนเปน เพยงแตเปนการอยคน ละโลก คนทตายไปแลวกอยในโลกของวญญาณ จงมพธกรรมตามความเชอตางๆ เกดขน คอ

๑.๑ ตานขนขาว (ถวายภตตาหาร) ความเชอการตานขนขาว (ถวายภตตาหาร) เพอท าบญอทศใหแกผทวายชนม การตานขนขาวเปนประเพณนยมของคนในภาคเหนอทสบทอดกนมาเปนเวลายาวนาน ในการท าบญอทศสวนกศลใหแกญาตพนอง บพการชนทลวงลบไปหรออาจจะเปนการท าบญเพอสะสมใหแกตนเองเพอน าไปสปรโลกเบองหนา การตานขนขาวเปนการถวาย

๑ สมภาษณ พระครสาทรพพฒนกจ, เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๒ เจาอาวาสวดบอแฮว, ๑๘ กนยายน

๒๕๖๑. ๒ สมภาษณ พระเอกชย อคคธมโม, รกษาการแทนเจาอาวาสวดปายะ, ๑๑ กนยายน ๒๕๖๑.

๑๒๔

ภตตาหาร หรอถวายสงของเครองใชอนๆ สวนใหญธรรมเนยมนยมมกจะกระท าในวนศล (ธรรมสวนะ) ประเพณทองถน เชน ตานสลาก ตานขาวใหม หรอ วนส าคญทางพระพทธศาสนา เชน วนมาฆบชา วนวสาขบชา วนอาฬาหบชา วนเขาพรรษา วนสงกรานต วนคลายวนเกด ซงในวนดงกลาวชาวบานจะน าจตปจจยพรอมทงขาวน า โภชนาหารไปถวายพระภกษสงฆ เพออทศสวนกศลไปใหแกบพการชนทงหลาย เชน บดา มารดา ป ยา ตา ยาย ญาตสนท มตรสหาย บตร สาม ภรรยา และอทศใหแกเจากรรมนายเวร โดยเชอวาการตานขนขาวจะชวยใหดวงวญญาณของผตายไดรบสวนบญกศลจากสงของ เครองใชสอยและอาหารทถวายไปนน หรอหากท าบญลวงหนาใหกบตนเอง เพอหวงจะไดรบสวนบญของทใหทานครนไปสภพภม ความเชอนยดถอเปนธรรมเนยมปฏบตกนมาชานาน อยางไรกตาม การตานขนขาวยงมรปแบบและลกษณะทแตกตางกน ขนอยกบลกษณะของผทตายไป ซงการตานขนขาวตามลกษณะผตายสามารถจ าแนกออก ๓ ประการ คอ

๑) การตานขนขาวเพออทศใหแกสาม/ภรรยา ธรรมเนยมนยมการตายใหมภายกอนจะท าการฌาปนกจนน ผทยงมชวตอยตองท าหนาทในการตานขนขาวใหเหมอนกบเปนกจวตรประจ าวน เพออทศสวนกศลใหกบผตาย โดยถอวา “คนตายใหมยงบฮตสะตสง บจางเสาะหาของกน ของตาน” (คนทถงแกกรรมลงไปใหม ยงไมรจกททางในการรบสวนบญกศล)๓ แตหลงจากเมอฌาปนกจแลวท าพธตด สาม/หรอภรรยาจะสนสายสมพนธ เมอท าบญใหกนจะไมไดรบ และยงมความเชอแตครงโบราณวา หากยงมความสมพนธกนอย ตามความเชอของชาวต าบลบอแฮววา “ตดบตก” (ผประกอบพธการตดประกอบพธไมส าเรจ)๔ คของตนเองกจะมาเอาชวตไปอยดวย๕

๒) การตานขนขาวใหคนตายราย (ตายโหง/ตายหา) ความเชอวา การถวายขนขาวใหคนตายรายหรอตายโหง เชน การตายดวยอบตเหตหรอการฆาตวตาย เมอจะตานขนขาวตองนมนตพระสงฆ สามเณรใหไปรบถวายหรอตานนอกวด เพราะมความเชอวา ถาหากถวายอาหารภายในเขตวด ดวงวญญาณผตายจะไมสามารถรบสวนกศลได๖

๓) การตานขนขาววนพธ ไมนยมถวายอาหารและปจจยสงของในวนพธ รวมถงการท าบญในงานมงคล เชน การสบชะตา ขนบานใหม กนแขกแตงงานกตาม และธรรมเนยมนยมไมท าการฌาปนกจศพในวนพธ และถอวาวนพธตามต าราโบราณวาเปนวน “ผบกน” (ผไมกน) ดงนน จงไมนยม

๓ สมภาษณ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา, มคนายกวดน าโทง บานน าโทง, ๓ กนยายน ๒๕๖๑. ๔ สมภาษณ พออาจารยหนานมงคล มะโนค า, ปราชญชาวบาน, ๑๔ กนยายน ๒๕๖๑. ๕ สมภาษณ แมอยยวง คนใจ, ผสงอายในหมบานน าโทง, ๘ ตลาคม ๒๕๖๑. ๖ สมภาษณ พออยแกว ปาโกวงค, ผสงอายในหมบานน าโทง, ๙ ตลาคม ๒๕๖๑.

๑๒๕

“ตานขนขาว หรอเผาผในวนพธ” เพราะเชอวาดวงวญญาณของผตายจะไมไดรบ๗ และการประกอบพธกรรมตางๆ

๑.๒ การวางขนขาวหลงโลงศพ ความเชอคนลานนาทยดถอปฏบตกนมาชานาน เมอมบคคลใดตายไป บรรดาลกหลานจะวางขนขาว (ส าหรบอาหารคาวหวาน) ทเตมไปดวยขาวปลา อาหารทงคาวหวานทผตายชอบรบประมานครนเมอยงมชวตอย โดยจะวางขนขาวบนโลงศพในชวงระยะเวลาทบ าเพญบญกศล เพราะเชอวาขณะทผตายถงแกกรรมไปใหมๆ ย งไมสามารถทจะหาขาวปลาอาหารเองได ขณะทวางส ารบอาหารไวบนโลงศพ กจะเคาะโลงบอกใหวญญาณของผตายมาทานอาหาร โดยบอกไปดวยวา “....ลกมากนขาวเหยเนอ กนคนเดยวจะไปฮองไผเนอ”๘

๒. ความเชอคนตายจะกลายเปนวญญาณหรอผ ทหากวาคนทยงอยประกอบพธกรรมไมถกตองหรอบกพรองไป อาจจะกลบมาท ารายหรอสงผลทไมดแกลกหลานญาตพนอง ตลอดจนผทเกยวของได จงมพธกรรมทงในขณะทศพยงตงอย และหลงจากทฌาปนกจศพเรยบรอยแลว เพอสรางขวญ ก าลงใจใหแกผอยและเพอใหดวงวญญาณนนไปอยางสงบสข คอ

๑) การหามศพขนบนบาน ขณะทหามศพขนบนบาน จะมผชายคนหนงจะยนตรงหวบนได แลวทกผทหามโลงศพวา “สจะเอาหดไปใสไผตไหน กะวาสจะเอาหดไปใสไผ” ผทหามกจะตอบวา “ขาจะเอาไปใส.........ชอคนตาย........” ผทถามกจะตอบวา “ปอละเนอ ตอนไปหนาบหอไผตาย แหมละ” ซงเปนความเชอทจะสรางขวญก าลงใจ ปลอบขวญชาวบานทไมตองการไมใหมใครลมปวยอก แกเคลด๙

๒) วนฌาปนกจศพ/วนเผาศพ จะไมประกอบพธกรรมฌาปนกจศพตรงกบวนทชมชนหาม เพราะหากใครฝาฝนแลวจะเกดเหตเภทภยแกบคคลทมชวตอย เพราะการฝาฝนในการเผาศพ เกดความไมสบายใจตามมา สาเหตเพราะการฌาปนกจศพในวนทไมด เปนวนหามเผาศพ จงถกผมาลงโทษ๑๐

๗ สมภาษณ พอหนานสวสด บญเตม, ผสงอายในหมบานน าโทง, ๙ ตลาคม ๒๕๖๑. ๘ สมภาษณ พระครจกรธรรมนญ, เจาคณะต าบลบานเออม เขต ๒, เจาอาวาสวดทาลอ, ๑๑ กนยายน

๒๕๖๑. ๙ สมภาษณ พออยหมน บญเตม, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทงและบานมวงแงว, ๘

ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๐ สมภาษณ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา, มคนายกวดน าโทง, ๓ กนยายน ๒๕๖๑.

๑๒๖

๓) การพธตดสายผวสายเมย จะกระท าเมอสามภรรยาตายจากกนในขณะทอายยงนอย โดยมความเชอวา ดวงวญญาณคของตนจะกลบมารงควาญ การท าพธแบบน มพธทแตกตางกนไปตามต าราทางไสยศาสตรของแตละทองถน และขนอยกบผประกอบพธกรรม๑๑

๔) การแบงขาวตอกดอกไม โดยน าขาวตอกดอกไมใสไวในพานเดยวกน แลวแบงเปน ๒ ครง ขณะประกอบพธมคนายก จะกลาววา “ตงแตนตอไป ผวกเปนบาว เมยกเปนสาวหอแยกตางกน ลกเตาตบาน บตองหวงหาอาลย” เสรจแลวน าขาวตอกดอกไมชดแรกทแบงไวใสในโลงศพขางคนตาย อกชดหนงซงเปนของผมชวตอยใหเกบไวทบาน๑๒

๕) การหามศพหรอลากศพ การลากศพไปนน ตองเอาปลายเทาของศพไปกอน เปนสญลกษณวา บคคลนนตายแลว มผใหความหมายไววาการเอาเทาศพไปกอนนน หมายความวา ปกตคนเราเมอยงมชวตอย จะเดนไปไหน หรอจะไปท าอะไร ดหรอชว ตองเอาเทาไปกอน ไมไดเอาหวไปกอน

๖) การกอกองไฟไวหนาบานงานศพ หลงจากการเผาศพ ตลอดระยะเวลา ๓ วน มพธกรรมทเปนความเชออยางหนงคอการ กอกองไฟไวหนาประตบาน วา ทใหกอกองไฟไวหนาประตบานตลอด ๓ คนนน วญญาณของผตายจะกลบมาบาน เพอกลบมาเอาฟนและเอาไฟไป โดยทไมใหโทษแกลกหลาน เพราะเชอวาดวงวญญาณของผวายชนมจะไมสามารถกลบเขาไปในบรเวณบานไดอก

๗) การด าหวดวยน าขมนสมปอย เชอกนวาเปนการลางสงอปมงคล เสนยดจญไรใหออกไป ไมใหตดตามไปถงบาน เพราะเหตวา คนเฒาคนแกจะท าน าขมนสมปอยใสถงตงไวหนาประตปาชา ประตวด หรอประตของบานงานศพ๑๓

๘) การแตงตวไปงานศพ ไมวาในทองถนใดๆกตาม หรอแมแตในชมชนต าบลบอแฮว การแตงกายนยมใสสด าเพอไปรวมงานศพ โดยมความเชอวาเปนสมด ถอกนวาสมดท าใหผไมเหน๑๔

๙) การตานตงแดง ในพธกรรมการถอนศพทตายรายหรอตายโหง จะใชตงแดง (ธงสแดงยาว ลกษณะรปกรวย มกระดาษสตดเปนรปดอกประดบในแตละขน เปนเครองประกอบ โดยเมอพธถอนเสรจสนนยมใหพระสงฆหรอผสงอาย น าตงแดงไปกวดแกวง ณ สถานททเกดเหต๑๕ โดยเชอวา

๑๑ สมภาษณ พออาจารยหนานบญตน ทองวงคบตร, ปราชญชมชนบานหนองชางเหนอ, ๑๒ กนยายน

๒๕๖๑. ๑๒ สมภาษณ พออาจารยหนานด ารง ธรรมศรใจ, มคนายกวดทาลอ, ประธานชมรมมคนายกต าบลบอ

แฮว, ๒๑ กนยายน ๒๕๖๑. ๑๓ สมภาษณ แมอยฟองแกว ปาโกวงค, ผสงอายในหมบานน าโทง, ๕ กนยายน ๒๕๖๑. ๑๔ สมภาษณ ร.ต.ท จรส ทรายสมทร, ประธานชมรมผสงอายบานทาลอ, ๗ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๕ สมภาษณ พระพล สทธพาโล, รองเจาอาวาสวดน าโทง, ๕ กนยายน ๒๕๖๑.

๑๒๗

ผทตายรายหรอตายโหงนเปนผทเสยชวตดวยกรรมทมาตดรอน ตายดวยเหตไมสมควร๑๖ ทใชสแดง กดวยเหตวา สแดงเปนสญลกษณบอกถงอนตรายตามหลกสากลทวไป ดงรถบรรทกทมความยาวเกนจากตวรถไป มกจะมธงหรอผาสแดงเปนเครองหมายอนตราย และทใชตงแดงในเครองพธกรรมการถอนศพนนแลวปกไวขางถนนกเพราะเปนเครองหมายอนตรายทบอกใหทราบวามอบตเหต ณ จดน ผขบขยานพาหนะเหนตงแดงแลว จงเกดหลกอปปมาทธรรม (ธรรมแหงความไมประมาทซงเปนพทธพจนทพระพทธเจาทรงใหความส าคญเปนอยางมาก)๑๗ ท าใหมสตในการใชยานพาหนะมากยงขน

๑๐) การสวดถอน เชอกนวาเมอคนตาย ณ ทใด วญญาณของผตายกจะตดอยตรงนนไมไปไหน โดยพธในการสตรถอนศพจะนมนตพระสงฆสรป แตงดาสะตวงสอน (ภาชนะท าดวยกาบกลวยกวางประมาณ ๔ นว หกเปนรปสเหลยมจตรส ดานลางเสยบดวยไมไผ รองดวยใบตอง) ภายในบรรจดวยเครองส โดยมแกงสม แกงหวาน ปาว ตาล กลวย ออย (แกงใบไมทมรสเปรยว แกงใบไมทมรถฝาด เปลอกมะพราว เปลอกตนตาล กลวย ออย) ผาซกเลกๆมดรวมกน และธปสะตวงละ ๔ ดอกพรอมกบขนตงสวดถอน (พานทพระสงฆผเปนประธานท าพธบชาครหรอขนคร)

๓. ความเชอการแสดงความรก ความหวงหาอาทร ความกตญญกตเวท โดยทเชอวาตองมการท าบญอทศสวนกศลใหกบผตายใหไดรบสวนบญสวนกศลในโลกหนาใหมากทสด ซงเปนผลมาจากความรกความอาลย และความระลกถงดวยความกตญญกตเวท ดงน

๑) การท าบญ ๑๐๐ วน หรอตามภาคกลางเรยกวา “สตมวาร” นน นยมเรมนบตงแตวนทเสยชวตลงไป ในต าบลบอแฮวไมนยมท าบญครอบรอบ ๗ วน หรอ ๕๐ วน โดยทมความเชอวา กอนวนท าบญ ลกหลานญาตพนองของผตายจะไปหาคนทรงเจา ชาวบานเรยกวา “ไปถามมดถามหมอ” เพอตองการทราบความเปนอยและความตองการของผตายวา อยากไดอะไรบาง แตกอนทจะไปถามคนทรงเจา ญาตจะถอ “ควกขาวปนกลวยหนวย”(กระทงท าดวยใบตอง บรรจดวย ขาวเหนยวหนงปน กลวยน าหวาสก ๑ ลก) ไปหาทเมรเผาศพ เพอเรยกดวงวญญาณใหตดตามไปดวย พอไปถงปาชากบอกใหผดวงวญญาณของผตายวา “หอไปคนเดยวเนอ ไปคนเดยวปอละ”(ใหไปคนเดยว) พรอมกบวาง “ควก” วางไวบนเมร ตามจดประสงคของชาวบานทมความเชอวาดวงวญญาณผ อนตดตามไปดวยไปแอบแฝงขอกน๑๘

๑๖ ส.พลายนอย, เกรดโบราณคดประเพณไทย, พมพครงท ๕, (กรงเทพมหานคร: บรษทรวมศาสน

๑๙๗๗ จ ากด, ๒๕๓๙), หนา ๔๐๓. ๑๗ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๑๘/๑๖๖. ๑๘ ปราณ วงษเทศ,ผศ., พธกรรมเกยวกบการตายในประเทศไทย, (กรงเทพมหานคร: บรษทอมรนทร

พรนตงกรฟ จ ากด, ๒๕๓๔), หนา ๑๔-๑๕.

๑๒๘

๒) การบวชหนาไฟ โดยทในเขตต าบลบอแฮวเชอวา พธกรรมนเปนการตอบแทนอปการะคณแกผตาย โดยผบวชจะสามารถชกจงผตายใหขนสวรรคได ดงนนลกหลานของผตาย ตองบวช แมลกหลานเปนผหญงกสามารถบวชชพราหมณได หากไมมลกหลานผชายเลย ถงกบจางหรอออนวอนใหผอนบวชใหเลยกม๑๙

๓) การตานสะเปา เกดจากความเชอทวา แดนของคนตายตงแตสมยดกด าบรรพ ทตองขามน าขามทะเลไปเปนความคดทคลายคลงกน จงเกดเปนคนความคดนขนมา โดยเปนความเชอเกยวกบการตานเครองอปโภค-บรโภค (หอขาวหอน าและขาวของเครองใชตางๆ) ไปยงผลวงลบ โดยการใชเรอส าเภาเปนยานพาหนะน าพาขาวของเครองใชไปสสมปรายภพ ไมวาจะเปนการหอขาวหอน า ของกนของใชบรรจลงในสะเปาไปยงผตาย น าเงนฝากไปยงผตายเพอซอคาผานทาง ซงเปนทมาของค าผาถนาในการถวายตานวา "ขอจงเปนสะเปาค าล าผาเสรฐ น าไปเกดในเมองฟาและสวรรค หอมนปปานเปนยอด" แตกมความแตกตางกนในหลายๆหมบาน คอ

๓.๑ ในหมบานน าโทง นยมจดท าสะเปาอทศใหผวายชนมในวนฌาปนกจศพ โดยการน าเอาไทยธรรมทจะถวายพระสงฆใสไวในสะเปา เมอเสรจพธจงนมนตพระสงฆอปโลกน

๓.๒ ในหมบานดงมอนกระทง บานทบหมาก บานมวงแงว นยมจดท าสะเปาแลวน าเอาไทยธรรมทจะถวายพระ เครองกรรมวาจา (เครองหลวงสกการะ/เครองบวชพระ) พรอมกบขาวของเครองใชในบานใสลงไปดวย และมการแสดงพระธรรมเทศนาเรอง “กรรมวาจา”ดวย๒๐

สรปวา ความเชอการจดพธกรรมงานศพเปนการแสดงความกตญญกตเวทตา ความหวงหาอาลย ความผกพนและอยากใหบคคลอนเปนทรกทไดจากไปนนไปสภพภมทด ตลอดจนเปนการแสดงความรกตอผตายเปนครงสดทาย๒๑ โดยชมชนเชอกนวาเมอตายดวงจตจะเคลอนยายหรอออกจากรางไป เรยกวา “ดบจตตาย”(จตดบ) กลายเปนดวงวญญาณทลองลอยไป ไมสามารถรบสวนกศลใดๆ หากมไดกระท าพธกรรมการบ าเพญกศลครงแรกทเรยกวา “การตานบาตรตานเครอง”(การบ าเพญกศลสวดพระอภธรรมครงแรก)๒๒ ซงชมชนเชอวาการตายจะดวยเหตใดๆ กตาม จะอายนอยหรอมากเมอวญญาณออกจากรางไปดวยภาวะแหงความเดยวดาย หามผใดร ขนอยกบเวรกรรมทตน

๑๙ สมภาษณ พระครสาทรพพฒนกจ, เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๒, เจาอาวาสวดบอแฮว, ๑๘

กนยายน ๒๕๖๑. ๒๐ สมภาษณ พระครวมลนพการ, เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๑, เจาอาวาสวดมอนกระทง, ๑๕

กนยายน ๒๕๖๑. ๒๑ สมภาษณ นางภาวณ พนตยา, ครช านาญการพเศษโรงเรยนวดน าโทง, ๑๙ ตลาคม ๒๕๖๑. ๒๒ สมภาษณ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา, มคนายกวดน าโทง, ๒๒ กนยายน ๒๕๖๑.

๑๒๙

ไดสงสมไว๒๓การตานบาตร (การถวายบาตรพระ) ซงเปนบรขารของพระสงฆเปนการสรางผลานสงสใหผตายไดรบผลบญ๒๔ และเชอวาหากผานพธกรรมนจะท าใหผตายไดรวาตนตววาไดเสยชวตไปแลว๒๕

คตและความเชอพธกรรมงานศพของชมชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว เปนพธกรรมในการแสดงความอาลยและความกตญญกตเวทตาของบรรดาลกหลานญาตพนองทพงปฏบตตอผตายเปนวาระสดทาย โดยหวงวาจะสงผลใหดวงวญญาณของผตายไปสภพภมทดผานพธกรรมการบ าเพญบญกศลศพ เพอใหผตายไปสปรโลกทด สนความหวงหาอาลยหรอยอนกลบมารบกวนและสรางความเดอนรอนใหแกผยงมชวตอย ความเชอเรองพธกรรมการบ าเพญบญไปหาผวายชนมจงมความส าคญตอการหนนสงดวงวญญาณผตายสมตแหงวถกรรมของตน ดวยเหตน ผวจยจงจ าเปนตองศกษาการประกอบพธกรรมงานศพในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว เพอใหการประกอบพธกรรมนนเปนไปตามจารตประเพณนยมในแบบฉบบของชมชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮวตอไป

๔.๒ พธกรรมงานศพในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง

การจดพธกรรมในดานคต ความเชอเกยวกบพธกรรมงานศพในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปางนน ไมวาจะเปนการตายดหรอตายราย การประกอบพธกรรมศพ เชน การจง การลาก ใชวธเดยวกนหมด ไมมการแบงแยกเหมอนในอดต หากจะแปลกไปจากเดมและเพมพธกรรมบางอยางเขามามาก กลาวคอ คต ความเชอเกยวกบพธกรรมบางอยางกสญหาย แตบางอยางกยงคงอย๒๖ เนองจากความเปนอยของชาวบานดขนกวาเดม ประกอบกบจ านวนประชากรไดเพมจ านวนมากขน วถชวตของชาวบานจงเปลยนไป ขนตอนทตองปฏบตตามคต ความเชอกเปลยนไป จากเดม ดงจะไดอธบายตอไป

๑) ขนตอนการเตรยมศพ พธกรรมการเตรยมศพของชาวบานในเขตเทศบาลต าบล บอแฮว มขนตอนเหมอนกบพธกรรมของลานนา กลาวคอ เรมตนตงแตการอาบน าศพจนถงการน าศพใสโลง ดงน

๒๓ สมภาษณ อาจารยประดษฐ ไชยคนธะ, เปรยญธรรม ๗ ประโยค, ผสงอายในหมบานน าโทง, ๒๖

กนยายน ๒๕๖๑. ๒๔ อมพร เทพปนตา, “พธกรรม วถคนเมอง” ส านกงานวฒนธรรมจงหวดล าปาง, (ล าปาง: หสม.ณฐ

พลการพมพ, ๒๕๔๘), หนา ๓๙. ๒๕ สมภาษณ พอสมหมาย จะนาศกด, อดตประธานชมรมผสงอายบานทบหมาก, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. ๒๖ สมภาษณ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา, มคนายกวดน าโทง, ๓ กนยายน ๒๕๖๑.

๑๓๐

๑.๑ การอาบน าศพ พธการเรมตงแตการตมน ารอนโดยใช “หมอตอม”(หมอดน) บรรจน าตงไวบน “กอนเสา”(กอนหนทน ามาวางไว ๓ มม ส าหรบวางหมอแกงขณะปรงอาหาร) จ านวน ๓ กอน พอน าเรมรอนกยกลงจากกอนเสา น าสมปอยใสลงไปในน า แลวน าน านนมาราดอาบศพทงตว โดยรดตงแตหวลงไปถงเทา แตในบางชมชนใชเพยงน าเยนธรรมดา ใสฝกสมปอย และน าอบน าหอม ไมมการตมน า๒๗ หรอบางชมชนกยงยดถอประเพณเพยงแคน าน ารอนมาผสมพอเปนพธกม โดยญาตและชาวบานจะน าศพไปอาบน าทจานบาน (ระเบยงหลงบาน) ในสมยปจจบนนยมอาบในสถานท นอกตวบาน ใหพนจากชายคาบาน โดยมความเชอวาเปนคนตายตองอาบแยกออกจากบานคนตาย๒๘ และเปนการอาบจรงๆ เหมอนกบการอาบน าสมยทยงมชวตอย นยมรดน าตงแตปลายเทาขนมาจน ถงศรษะ หรอบางรายกใหเจาหนาททางโรงพยาบาลอาบน าศพใหเสรจ พรอมฉดยากนศพเนาใหเรยบรอยแลวจงน าศพกลบมาท าพธรดน าศพเหมอนท าเนยมภาคกลางแทน๒๙ โดยมจดประสงค แยกได ๓ ขอดงน

- เพอเปนการขอขมาลาโทษตอผตาย - เพอท าความสะอาดใหกบผตายใหบรสทธหมดจนเปนครงสดทาย เนองจากกอน

ทจะหมดลมหายผตายมกปลอยปสสาวะ อจจาระออกมา (คนลานนาเรยกวา ถงขถงเยยว) - เพอตองการใหผทรวมชวยกนอาบน าไดคดปลงกบความตาย๓๐

๑.๒ การแตงตวศพ หลงจากพธกรรมการอาบน าศพเสรจแลว กจะเปนการแตงตวให กบศพ การแตงตวนนกนงตามปกต ไมมการกลบดานจากขางหนาเปนขางหลง แตมเคลดอยางหนงวาจะมการฉกผาทแตงใหศพ เพอเปนเครองหมายวาเปนของผตายคนน ๓๑ และโดยนยยะ ทางพระพทธศาสนาคอเปนการบงบอกวา คนเราเกดมาตวเปลา ไมมอะไรตดตวมา เมอตายไปแลว กกลบไปตวเปลา แมแตเสอผาทหอหมรางกาย กไมสามารถน าตดตวไปได และทสดกเพอตองการ ใหไฟเผาไหมไดงายนนเอง๓๒

๒๗ สมภาษณ พออยสข คนใจ, ผสงอายในหมบานน าโทง, ๘ ตลาคม ๒๕๖๑. ๒๘ สมภาษณ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา, มคนายกวดน าโทง, ๓ กนยายน ๒๕๖๑. ๒๙ สมภาษณ พออาจารยหนานบญตน ทองวงคบตร, ปราชญชาวบานหนองชางเหนอ, ๑๒ กนยายน

๒๕๖๑. ๓๐ พระครพสทธพฒนพธาน (ประพนธ ภททสร) , “การศกษาพธกรรมงานศพในจงหวดล าปางและ

อทธพลจากพระพทธศาสนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘), หนา ๙๒.

๓๑ สมภาษณ พออยสข คนใจ, ผสงอายในหมบานน าโทง, ๘ ตลาคม ๒๕๖๑. ๓๒ สมภาษณ พออยนวล ขดธพงษ, ผสงอายในหมบานน าโทง, ๑๘ ตลาคม ๒๕๖๑.

๑๓๑

เมอแตงตวเสรจแลวกน าศพมานอนบนเสอทเตรยมไว ใตเสอนนกมฝาย จ านวน ๓ เสน สอดไวเรยกวาฝายจอนสาด หรอฝายรองเมอง ใสแทนการมดตราสงศพ สวนการน าเงนใสปากศพนน ในเขตต าบลบอแฮวไมนยมปฏบต แตน าเงนใสในกระเปาเสอ หรอกระเปากางเกงใหศพดวย เชอวาคนตายจะไดน าไปเปนคาใชจายในการเดนทางไปสปรโลก แตเมอใกลเวลาทจะประชมเพลงศพนน สปเหรอกจะน าออกโดยถอวาไปเผากระดาษทมพระเจาอยหวฯ๓๓ พรอมกนนนกน าดอกไมธปเทยน มาวางไวทอกหรอใสมอใหผตาย เพอจะไดน าไปไหวพระธาตเกศแกวจฬามณบนสวรรคชนดาวดงส ซงเปนเรองของความเชอทเกนความเปนจรง เพราะหากผทท ากรรมชวมามากหากได น าเครองสกการะไปบชาพระเกตแกวจฬามณดงกลาวแลว กคงไมไดรบผลของกรรมนน กคงเปนเรอง ทเหลอเชอเกนจากการอธบาย๓๔ หลงจากกน าศพใสในโลง

กอนทจะน าศพลงใสไวในโลงนน ในเขตต าบลบอแฮวนยมใหลกหลานและญาตพนองประกอบพธ “ขอสมาลาโตด” (เปนการขอขมาเพออโหสกรรม) โดยการน าดอกไมธปเทยน น าขมนสมปอย (การแปงขนสมา) และมพธกรรมการแกเคลดโดยพดในท านองทวา “หอปอเตาอ บหอคนตายแหม” (ใหพอแคน อยาใหมคนตายอก) โดยนยยะนน พอมง บญเตม ไดใหความหมายวา ทจรงแลวเปนการปลอบขวญไมใหคนใจเสยทเหนคนลมตายตดตอกน๓๕ เพราะทจรงแลวการตายนนไมมใครสามารถหามได

๑.๓ การก าหนดวนฌาปนกจศพ ในหมบานเขตเทศบาลต าบลบอแฮวนน กมวนหามเผาศพเหมอนกบทวไปเชนกน เพราะถาใครฝาฝนแลวจะมเหตท าใหเกดความเดอดรอนแกบคคลทมชวตอย เรยกวา “แปคนตางหลง” (แพคนทยงมชวตอยขางหลง) ตามความเชอทมอยเดม ในบางครงมใครคนใดคนหนงเจบปวยขนมาอยางกะทนหน หรอฝาฝนเผาศพวนทเขาหามเผา แลวเกดความไมสบายใจ หรอเจบไขไดปวยอยไมเปนสข กคดวาเปนเพราะไปเผาผในวนไมด หรอตองหาม สวนจ านวนเวลา ในการตงศพบ าเพญกศลนน กอยในระหวาง ๓-๕ วน แตกมสวนนอยทจดบ าเพญกศลนานกวา ๗ วน เพราะเสยชวตในขณะทในหมบานจดงานบญประจ าป หรอเสยชวตในชวงเทศกาลสงกรานต

ส าหรบวนทหามเผาศพนน หมบานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว พอจะสรปไดคอ วนองคาร วนพธ วนศกร วนเสยประจ าเดอน และวนออกค า (วนขน ๑ ค า) และ ๙ ค า (ขนหรอแรม ๙ ค า) วนหามเหลานในแตละหมบานกยงมบางหมบานทไมตรงกน ซ งขนอยกบความเชอของแตละ

๓๓ สมภาษณ พออาจารยหนานมงคล มะโนค า, ปราชญชาวบาน บานทบหมาก, ๑๔ กนยายน ๒๕๖๑. ๓๔ สมภาษณ อาจารยมหาประดษฐ ไชยคนธะ , ปธ.๗, ปราชญชาวบาน บานน าโทง, ๒๐ กนยายน

๒๕๖๑. ๓๕ สมภาษณ พอมง บญเตม, ปราชญชาวบาน บานน าโทงอดมพร, (ถงแกกรรมแลว).

๑๓๒

หมบานนนๆ ซงบางวนกหาเหตผลได บางวนกหาเหตผลไมได บางวนกขนอยกบอทธพลของพระพทธศาสนา ซงหากถาเรายดตามความเชอของแตละหมบานรวมกนแลว กจะหาวนทก าหนดการฌาปนกจศพไมไดเลย โดยทเชอในขอหามเกยวกบวนในการก าหนดการฌาปนกจศพไดดงน

- วนองคาร ถอวาเปนวนแรงไมนยมเผาศพดงมขอหามทพดกนมาวา “บดเผาผวนศกร บโกนจกวนองคาร บดแตงงานวนพฤหสบด” โดยพออาจารยมหาจรญ (บานบอแฮวใต) ไดใหเหตผล ไววา เนองจากวา ค าวา “องคาร ซงแปลวาเถาถาน” ซงเปนของรอน๓๖

- วนพธ วนนบนยมเผาศพเพราะเชอวาวน “พธ” เปนค าทพองกนค าวา “พทธ” และเปนวนผกน ชาวบานจงไมนยมเผาผ หรอแมแตถวายขนขาว อทศใหผตาย ในเขตต าบลบอแฮวกไมนยม ในการท าบญในวนพธ๓๗

- วนศกร ถอวาเปนวนมงคล ตรงกนของภาคกลาง ทหามเผาศพในวนศกร เพราะถอเอาค าพองวา “สข” คอความสขของคนทยงมชวตอย และเปนความเชอของคนลานนามาแตกอนวา “เผาผวนศกรหอตกขคนยง”

- วนเสยประจ าเดอน โดยชาวบานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว กมความเชอตามลานนา วาในหนงเดอนของคนลานนาจะมวนเสยนนก าหนดอย ดงน

เดอนเกยง เดอนหา เดอนเกา รว จนตง เสยวนอาทตยกบวนจนทร เดอนย เดอนหก เดอนสบ องคารง เสยวนองคาร เดอนสาม เดอนเจด เดอนสบเอด โสรนตง กร เสยวนเสารกบวนพส เดอนส เดอนแปด เดอนสบสอง สโข พทธา เสยวนศกรกบวนพธ๓๘

๒) ขนตอนการบ าเพญกศล

๒.๑ พธกรรมการตานบาตรตานเครอง ในสวนของพธกรรมนในคนแรกของการตงศพบ าเพญกศลศพ จะมการตานบาตรตานเครอง “ตานเขาหบ” โดยเจาภาพจะจดหาบาตรพระ ๕ ลก จะเปนบาตรทซอใหมหรอบชาจากรพะสงฆกได จากนนน าพรก เกลอ กระเทยม หมาก พล ยาสบ อยางละพอสมควรท าเปนหอและมดรวมกน เรยกวา “หอปก” ใสลงไปในบาตรทง ๕ ลกพอมกบขาว

๓๖ สมภาษณ พออาจารยหนานมงคล มะโนค า, ปราชญชาวบาน บานทบหมาก, ๑๔ กนยายน ๒๕๖๑. ๓๗ สมภาษณ อาจารยมหาประดษฐ ไชยคนธะ , ปธ.๗, ปราชญชาวบาน บานน าโทง, ๒๐ กนยายน

๒๕๖๑. ๓๘ สมภาษณ พระสมบต วชชาธโร, รกษาการแทนเจาอาวาสวดมวงแงว, ๓๐ กนยายน ๒๕๖๑.

๑๓๓

ปลาอาหาร ขนม ปลาแหง วนเสน กลวย กรวยดอกไม พรอมดวยปจจยและเตรยมกณฑเทศน ๑ กณฑ พระธรรมเทศนา ๑ เรอง เชน พระอภธรรมเจดคมภร มหาวบาก มาลยโผดโลกฯ๓๙

โดยประกอบพธกรรมคอ เมอพระสงฆพรอม จดธปเทยนบชาพระรตนตรย ไหวพระ สมาทานศล พระสงฆแสดงธรรม พระสงฆสวดพระอภธรรม มคนายกสมาควตาน โอกาสเวนตาน ลกหลานญาตพนองถวายไทยธรรม พระสงฆอนโมทนา เปนเสรจพธการตานบาตรตานเครอง โดยมขอสงเกตอยางหนง วา ในต าบลบอแฮวนน มอย ๒ หมบาน คอบานน าโทงและบานทาลอ ทนยมประกอบพธกรรมการตานบาตรตานเครองในเวลาหลงเทยงวนเปนตนไป กลาวคอ หากผปวยถงแกกรรมลงในเวลาใดกตาม ชาวบานกจะมาชวยกนจดเตรยมขาวของ และเมอเลยเวลาเทยงวนไปแลว หากเจาภาพสะดวกเวลาใดกประกอบพธกรรมการตานบาตรตานเครองในเวลานนไดเลยทนท ๔๐ หลงจากนน เจาภาพลกหลานญาตพนองปรกษากนในการนมนตพระสงฆวนฌาปนกจศพ โดยใน เขตต าบลบอแฮวนยมนมนตพระ จ านวนคคอ ตง ๒ สงฆ หรอ ๘ รป ไปจนถง ๔ สงฆ คอ ๑๖ รป แลวแตความพงพอใจของเจาภาพ หรอความเหมาะสมของผวายชนม กลาวคอ หากผวายชนมเปนผทมอายไมมากนยมนมนตพระจ านวน ๘ หรอ ๑๒ รป แตหากเปนผสงอายในหมบานนยมนมนตพระสงฆจ านวน ๑๖ รป หรอมากกวานน ตามก าลงของเจาภาพ๔๑

๒.๑.๑ การจดไฟยามบนหวศพ ในขณะทตงศพบ าเพญกศลนน นยมทจะจดตะเกยงหรอลานนาเรยกวา โกมยาม วางไวดานสวนหวของศพ โดยปกตจะใชไฟยามจะใชตะเกยงน ามนกาดจดไวตลอด๔๒ เพราะในสมยกอนนนไมมไฟฟาใชจงจดไฟใหแสงสวาง และหายหวาดกลว และมความเชอวาหากไฟนนดบเอง แสดงวาดวงวญญาณของผตายนนไมไดอย ณ ทนนแลว เมอเปนเชนน ในโอกาส ทจะบ าเพญกศลอทศใหผตาย ญาตกกลววาดวงวญญาณจะไมไดรบจงตองรกษาไฟใหลกตลอดเวลา๔๓

๒.๑.๒ การน าส ารบกบขาวไปวางเซนศพ พธกรรมอยางหนงทชาวบานนยมท าคอ การน าส ารบกบขาวซงชาวลานนาเรยกวา “ขนขาว” ไปวางไปบนโลงศพในสวนดานหว ทกวน ทกมอ

๓๙ สมภาษณ แมอยยวง คนใจ, ผสงอายในหมบานน าโทง, ๘ กนยายน ๒๕๖๑. ๔๐ สมภาษณ พระครจกรธรรมนญ, เจาคณะต าบลบานเออม เขต ๒, เจาอาวาสวดทาลอ, ๑๑ กนยายน

๒๕๖๑. ๔๑ สมภาษณ พระครวมลนพการ, เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๑, เจาอาวาสวดมอนกระทง, ๑๕

กนยายน ๒๕๖๑ ๔๒ สมภาษณ พออาจารยหนานมงคล มะโนค า, ปราชญชาวบาน บานทบหมาก, ๑๔ กนยายน

๒๕๖๑. ๔๓ สมภาษณ พอสมหมาย จะนาศกด, อดตประธานชมรมผสงอายบานทบหมาก, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑.

๑๓๔

ตลอดระยะเวลาทตงศพบ าเพญกศล แลวเคาะโลงบอกวา “พอ/แม ลกมากนขาวเนอ กนคนเดยวจะไปฮองไผ”(พอ/แม ลกมาทานขาว ทานคนเดยว อยาเรยกใคร)๔๔

๒.๑.๓ การตานขนขาว ทกๆเชาตลอดทตงศพบ าเพญกศลศพ ลกหลาน ญาตพนองจะตองน าขนขาวไปถวายพระสงฆเพออทศสวนกศลไปใหผตาย เนองจากมความเชอวา ผตายยงไมรจกทจกทาง ไมรวาตองหากน หรอเสาะแสวงหาอยางไร จงนยมถวายขนขาวในทกๆเชา จนการฌาปนกจเสรจสนกยงคงตองปฏบตจนกวาจะท าพธเกบอฐหรอดบเผาเรยบรอย๔๕

๒.๒ การบ าเพญกศลสวดพระอภธรรมศพ เมอเสรจพธกรรมการตานบาตรตานเครองเรยบรอยแลว การตงศพบ าเพญกศลศพสวนมากมระยะเวลาไมแนนอน แลวแตความสะดวกหรอความพงพอใจของลกหลาน ญาตพนอง ส าหรบทศทางในการหนหวศพนนไมไดก าหนดแนนอนตายตวเหมอนภาคกลางทจะตองหนหวของศพไปทางทศตะวนตกเสมอ ชาวบานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว นยมหนศพไปตามความเหมาะสมของสถานทหรอตามความนยมของทองถนนน โดยใหตรงและขนานกบขอบาน โดยเหตผลทเอาศพตงตรงขอบานนน กเพราะศพมนกหนกท าใหพนบานในสมยกอนซงปดวยฟากไมแขงแรงจะทรดตวลง๔๖

เมอตงศพเปนทเรยบรอยแลว ลกหลานญาตพนองจะน าเครองสกการะมาวางไวบนโลงศพ ประกอบไปดวย ถงขาวดวน (ภายในประกอบดวย ขาวปลาอาหาร หมากเมยง บหร แวน หว ขาวของเครองใชเลกๆนอยๆ) ตงสามหาง และขนหา โดยมความเชอวาใหผตายน าไปไหวพระเกษแกวจฬามณบนสรวงสวรรค๔๗

๒.๓ การเทศนและสวดพระอภธรรมศพ พธกรรมน จะมประจ าทกคนตลอดการตงศพบ าเพญกศล พธเรมตงแตการธปเทยนบชาพระรตนตรย ไหวพระ สมาทานศล มคนายกอาราธนาธรรม พระสงฆแสดงธรรม ส าหรบพระธรรมทน ามาเทศนนน นยมทเปนคมภรพนเมองโดยเฉพาะ เชน นพพานสตร มหาวบาก มาลยโผดโลก อภธรรมเจดคมภรรอม๔๘ ในคนสดทายของการตงศพบ าเพญกศล จะมชาวบาน แขกผมเกยรตมารวมกนเปนจ านวนมาก ทางเจาภาพมกจะนมนตพระสงฆ หรอพระเถระผใหญมาเทศนแบบปฏภาณ หรอไมกเทศนมหาชาต โดยขณะทพระสงฆแสดงธรรมจะมความเชอทแฝงอยอกอยางหนงคอ ลกหลานจะเคาะโลงศพ พรอมกบบอกวา “ใหลกขนมาฟงธรรม

๔๔ สมภาษณ นายสมบญ ทพยปลก, ไวยาวจกรวดทาลอ, ๑๑ กนยายน ๒๕๖๑. ๔๕ สมภาษณ พอชาญ อนฟ, ประธานชมรมผอายบานน าโทง, ๒๒ ตลาคม ๒๕๖๑. ๔๖ สมภาษณ พออาจารยหนานพยนต ค ากณะ, มคนายกวดปายะ, ๙ ตลาคม ๒๕๖๑. ๔๗ สมภาษณ แมบปผา วงคชมภ, ผสงอายในหมบาน, ๑๑ ตลาคม ๒๕๖๑. ๔๘ สมภาษณ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา, มคนายกวดน าโทง, ๓ กนยายน ๒๕๖๑.

๑๓๕

ขณะนพระสงฆก าลงเทศน” หลงจากนนพระสงฆกจะสวดพระอภธรรม บางหมบานนยมนมนตพระสงฆ “สวดสยา” (บทสวดพนเมองลานนาส าหรบสวดในงานศพโดยเฉพาะมเนอหากลาวถงเรองพระอภธรรม เปนการนงลอมวงสวดจ านวน ๔ รป เชนเดยวกบการสวดพระอภธรรม) ซงในวดในเขตเทศบาลต าบลบอแฮวทสวดบทสวดนไดมเหลอเพยง ๒ วด คอวดบอแฮวและวดน าโทง๔๙

จากนนพระสงฆพจารณาบงสกล มคนายกกลาวค าสมาควตาน และเรยนเชญเจาภาพกณฑเทศน และสวดพระอภธรรมถวายกณฑเทศนและจตปจจยแดพระสงฆ พระสงฆอนโมทนาพธ เปนเสรจพธ

๒.๔ การตานธรรมกรรมวาจา ในพธกรรมนเจาภาพจะนมนตพระสงฆแสดงพระธรรมเทศนาตามคมภรกรรมวาจา โดยมอย ๒ แบบ

การตานธรรมกรรมวาจาในเยนกอนวนจดเตรยมเครองไทยธรรม

ในหมบานน าโทง บานเขลางคทอง บานน าโทงอดมพร นยมจดเตรยมในวนกอนวนดาหรอวนดา โดยในชวงเชาผสงอายในหมบานจะชวยกนจดเตรยมเครองหลวง (เครองบวช) สวนลกหลานญาตพนองจะจดเตรยมขาวของเครองใชในบาน ไมวาจะเปนของทซอมาใหม หรอบชาจากพระสงฆในวด วางไวบนเตยง โดยมกณฑเทศน ๑ ชด และพระธรรมเทศนาชอวา กรรมวาจา เมอทกอยางพรอม นมนตพระสงฆ ๑ รป ประกอบพธเหมอนกบพธกรรมการบ าเพญกศลสวดพระอภธรรม เพยงแตตางกนทใชพระสงฆพธเพยงรปเดยว๕๐

การตานธรรมกรรมวาจาในพธบ าเพญกศลฌาปนกจศพ

ในหมบานดงมอนกระทง บานทบหมาก บานมวงแงว โดยในเครองประกอบพธกรรมนน กเชนเดยวกนกบในกรณแรก แตหากจะเปลยนในสวนของการบรรจเครองประกอบพธกรรมเหลานนใสลงไปในสะเปาหรอเรอทสรางขนชวคราวจากไมไผ หรอจากโครงเหลกส าเรจรป สวนการประกอบพธกรรมนน กเปนไปตามขนตอนของการบ าเพญกศลวนฌาปนกจศพ โดยจะแสดงกอนหลงจากพระสงฆใหศล กลาวคอแสดงกอนทจะแสดงพระธรรมเทศนาแบบบรรยาย๕๑

๔๙ สมภาษณ พระครวมลนพการ, เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๑, เจาอาวาสวดมอนกระทง, กนยายน

๒๕๖๑. ๕๐ สมภาษณ พระครวชย ปญญเปกโข, เจาอาวาสวดน าโทง, ๙ ตลาคม ๒๕๖๑. ๕๑ สมภาษณ พออาจารยหนานค ามล ใจค า, มคนายกวดทบหมาก, ๒ ตลาคม ๒๕๖๑.

๑๓๖

๒.๕ การตานปราสาท เปนพธกรรมกอนทจะน ารางอนไรวญญาณของผวายชนมลงจากบาน หรอศาลาบ าเพญกศล เพอน าไปใสไวในปราสาทศพ เมอเจาหนาทหรอรานไดน าปราสาทมาตงไว ณ บรเวณทตงศพแลว ลกหลาน ญาตพนองจดเตรยมขาวของเครองใชในบานทจ าเปนวางไวขางปราสาทศพ๕๒ ชวงเยนของวนจดเตรยม จะมพธกรรมในการตานปราสาท โดยนมนตพระสงฆ ๔ รป ในการประกอบพธ เรมตงแตการธปเทยนบชาพระรตนตรย ไหวพระ สมาทานศล มคนายกกลาวค า สมาควตาน โอกาสเวนตานผาสาท จากนนลกหลานญาตพนองประเคนปราสาทแดพระสงฆ พระอนโมทนาพธ แลวประธานสงฆมอบปราสาทคนใหแกลกหลานเพอน าไปใสรางอนไรวญญาณ ของผวายชนมตอไป๕๓

ตลอดระยะเวลาในการตงศพบ าเพญกศลบนปราสาทศพนน จะมการแหศพดวยวงปพาทยพนเมอง ซงเปนการวาจางในราคาตางๆ ตามก าลงและความพงพอใจของเจาภาพ นยมแห ๒ วน คอ เยนวนสดทายของการตงศพบ าเพญกศลและวนฌาปนกจศพ แตในยคปจจบน บางหมบานนยมใชบรการรถแห ซงทางเทศบาลต าบลบอแฮวไดอนเคราะหในการแหศพทกงานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว ทงนเพอเปนการลดคาใชจายของเจาภาพ

๒.๖ พธกรรมการสวดถอน เปนการถอนดวงวญญาณของผตายใหออกจากจดนนๆ เชอกนวาเมอคนตาย ณ ทใด วญญาณของผตายกจะตดอยตรงนนไมไปไหน โดยเฉพาะอยางยงถาเปนการตายโหง กจ าเปนตองท าพธถอนเสยกอน วญญาณของผตายจงจะไปจากทนน โดยเครองประกอบพธกรรมคอ ขนตงสวดถอน สะตวงถอน สงฆดบเครอง ๑๐๐ จ านวน ๔ สงฆ ประกอบพธกรรม ณ จดเกดเหต เรมจากมคนายกกลาวค าสมาควตาน โอกาสเวนตาน พระสงฆอนโมทนา หลงจากนนพระสงฆจะท าพธสวดถอน และสวดสงคะหะ โดยมความเชอวา ใหวญญาณไปกบศพดวย จะไดไปผดไปเกด ไมหลอกหลอนอยทบรเวณนน ปจจบนพธถอนวญญาณของคนตายยงมใหเหนอยทวไป เมอมคนตายจากอบตเหตรถชนบนทองถนน

อกกรณหนงคอการสวดถอนศพออกจากบาน เปนการสวดถอนเมอจะน าศพลงจากบานเพอน าไปใสไวปราสาทศพทเตรยมไว แตหากปราสาทศพนนตงอยในบรเวณบานแลว พธกรรมในการสวดถอนจะกระท าในวนฌาปนกจศพกอนทจะน าศพไปสปาชา๕๔

๕๒ สมภาษณ นายบญญต ปญวงค, ไวยาวจกรวดน าโทง, ๑๙ กนยายน ๒๕๖๑. ๕๓ สมภาษณ พระครจกรธรรมนญ, เจาคณะต าบลบานเออม เขต ๒, เจาอาวาสวดทาลอ, ๑๑ กนยายน

๒๕๖๑. ๕๔ สมภาษณ พระครวมลนพการ, เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๑, เจาอาวาสวดมอนกระทง, ๑๕

กนยายน ๒๕๖๑.

๑๓๗

๒.๗ พธบ าเพญกศลในวนฌาปนกจศพ ในสวนของพธกรรมในวนสดทายน กคลายกบพธกรรมในการสวดพระอภธรรม คอในเวลา ๑๐.๐๐ น. เมอพระสงฆทไดอาราธนารบเครองไทยธรรมพรอม ณ บรเวณพธ เจาภาพจดธปเทยนบชาพระรตนตรย มคนายกน าไหวพระ สมาทานศล พระสงฆเทศน

โดยการเทศนในวนฌาปนกจศพ ม ๓ รปแบบ คอ

๑. การเทศนตามคมภรพนเมองเรอง อานสงสฌาปนกจศพ และธรรมบรรยาย

ในกรณนก าหนดเฉพาะบานน าโทง บานเขลางคทอง และบานน าโทงอดมพร เทานน โดยอาจจะมการเทศนเฉพาะธรรมอานสงสฌาปนกจศพ หรอทงสองอยาง โดยเทศนอานสงสฌาปนกจศพกอน ตามดวยธรรมบรรยาย

ธรรมอานสงสฌาปนกจศพนน พรรณนาถงอานสงสของการจดงานศพ เชน เผาคนอนาถาจะไดรบอานสงสคอมผ อปถมภค าชทกชาต บคคลใดไดหามศพยอมไดรบอานสงส ๓๐๐ กป บคคลใด ไดเผาศพยอมไดรบอานสงส ๓๒ กปป บคคลใดไดเผาศพพอแมของตนเองไดรบอานสงส ๗ โกฏกปป

๒. การเทศนกรรมวาจาและธรรมบรรยาย

ในกรณนก าหนดเฉพาะบานดงมอนกระทง บานทบหมาก และบานมวงแงว เทานน โดยเทศนกรรมวาจากอน ตามดวยธรรมบรรยายหรอธรรมพนเมองอนๆ

๓. การเทศนธรรมบรรยายหรอธรรมพนเมอง อยางใดอยางหนงเพยงอยางเดยว

ในกรณนมอยทวไป คอการเทศนธรรมบรรยายเพยงอยางเดยว ไมมการเทศนอานสงสฌาปนกจศพ หรอธรรมกรรมวาจาแตอยางใด หลงจากนน มคนายกกลาวค าสมาควตาน และโอกาสเวนตาน เจาภาพประเคนไทยธรรมแดพระสงฆ พระสงฆอนโมทนาพธ ลกหลานกรวดน าอทศสวนกศล มคนายกน าแผเมตตา และไหวพระ เปนเสรจพธการในชวงเชา๕๕ นอกจากนขณะเคลอนศพ บางศพนนจะมพระสงฆเถระนงแสดงธรรมบนรถน าหนาขบวนศพ โดยใชธรรมพนเมองคอ “ธรรมเลมหลวง” ซงเนอหาของธรรมผกนเปนธรรมทบอกทมาของธรรมพนเมองตางๆ คลายกบสารบญหรอบญชเรองของหนงสอ

๕๕ สมภาษณ พออาจารยหนานมงคล มะโนค า, ปราชญชาวบาน บานทบหมาก, ๑๔ กนยายน ๒๕๖๑.

๑๓๘

๒.๘ พธสงคหะ สวดมนตเยน เปนการเจรญพระพทธมนตหลงจากพระสงฆฉนภตตาหารเพลเรยบรอย มคนายกอาราธนาพระปรตร พระสงฆเจรญพระพทธมนต ประพรมน าพระพทธมนต จากนนจงเคลอนศพสฌาปนสถาน๕๖

หรออกกรณ หากศพตงบ าเพญกศลอยทวดโดยตลอด หลงจากฌาปนกจศพเร ยบรอย จะประกอบพธสงคะหะหรอสวดมนตเยน ทบานของผตาย ทนทหรอท าในชวงเยนของวนนน โดยนมนตพระสงฆจ านวน ๔ หรอ ๕ รป พรอมมคนายกไปประกอบพธ ซงขนตอนพธกรรม กเหมอนกบพธการเจรญพระพทธมนตทวไป๕๗

ในการเคลอนศพมความสะดวกสบาย ไมเหมอนกบในอดตทตองหามศพ โดยปจจบนนน ไมวาจะตายดวยกรณใด ตายดหรอตายราย กมการใสรถบรรทกหรอรถลากศพ โดยขบวนศพทจะเคลอนไปนนประกอบดวย

๒.๘.๑ คนแบกตง ๓ หาง และสะพายถงขาวดวน ซงภายในประกอบดวยขาวของเครองใชส าหรบผตาย เชน ขาวสก อาหาร ผลไม มด เขม ดาย หว กระจกเงา แปงฝน

๒.๘.๒ รปถายผวายชนม โดยมลกหลาน ญาตพนองถอน าหนาขบวนศพ บางหมบาน มรถเขนส าหรบตดตงกรอบรปผตาย ซงสามารถเขนไปไดอยางสะดวก

๒.๘.๓ ขบวนจงศพ ประกอบไปดวย พระภกษ สามเณร ส าหรบสามเณรมทงสามเณรเกา และสามเณรทบวชหนาไฟอทศสวนกศลใหกบผตาย

การบวชหนาไฟ ประเพณการบวชหนาไฟมมาแตเดม เรยกวา “บวชจงศพ” จดประสงคของการบวช สรปได ๓ อยางคอ

- บวชตามประเพณ - บวชเพอเปนการแสดงความกตญญกตเวทตอผตาย - หวงใหผบวชชกจงดวงวญญาณของผตายใหไปสสรวงสวรรค ๒.๘.๔ ปราสาทศพ ซงจะมลกหลาน ญาตพนองเดนประกบทงดานหนาและดานหลง ๒.๘.๕ วงปพาทยพนเมอง โดยบรรทกอยบนรถกระบะแหไปตามถนน

และในขณะทขบวนศพเคลอนไปจะมการโปรยทานทผสมไปดวยขาวตอกไปตามทาง หรอเมอขบวนศพเคลอนเขาสฌาปนถาน๕๘ การโปรยทานทผสมดวยขาวตอกนน เปนประเพณงานศพ

๕๖ สมภาษณ พออาจารยหนานนพวทย เมองงาว, มคนายกวดมวงแงว, ๑๑ ตลาคม ๒๕๖๑. ๕๗ สมภาษณ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา, มคนายกวดน าโทง, ๓ กนยายน ๒๕๖๑. ๕๘ สมภาษณ พระครจกรธรรมนญ, เจาคณะต าบลบานเออม เขต ๒, เจาอาวาสวดทาลอ, ๑๑ กนยายน

๒๕๖๑.

๑๓๙

ทมความเชอมาแตโบราณ เพอใหผไดเกบขาวตอก และขาวสารกน ศพจะไดไมมน าหนกมาก ขบวนศพจะไดไปไดสะดวก ซงตามความเปนจรงแลวเปนการแสดงคตธรรม คอการใหทานเปนครงสดทายของผตายกอนทจะถกไฟนนเผาผลาญ๕๙

๒.๙ การเวยนศพรอบเชงตะกอน/เมร

การเวยนศพรอบเชงตะกอน/เมรนน ชมชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว เหลออยเพยง ๒ แหงเทานนคอ ฌาปนสถานวดมอนกระทงและฌาปนสถานบานสนกลาง ทมการน าศพเวยนรอบเชงตะกอนหรอเมร โดยในฌาปนสถานวดมอนกระทงกอนทจะน าศพขนสเชงตะกอนหรอเมร นยมใหรถศพเวยนรอบเมร ๓ รอบ การเวยนนนใหหนหนาเขาหาเมร คอเวยนซาย (ทวนเขมนาฬกา) เรยกวา อตราวฏ๖๐ สวนฌาปนสถานบานสนกลางนยมหามเฉพาะโลงศพเวยนรอบเชงตะกอน โดยการเวยนนนกมวธการปฏบตเหมอนกบการเวยนรอบเมร๖๑

๒.๑๐ พธทอดผาบงสกลและการบงสกล ในเขตเทศบาลต าบลบอแฮวนน เมอศพเขาสฌาปนสถาน นยมน าศพขนตงบนจตกาธานหรอลานเมรใหเรยบรอย สปเหรอจดเทยนจงกร ๖ เลม หลงจากนนพระสงฆสวดมาตกาบงสกล แลวเรยนเชญแขกผมเกยรต ทอดผาบงสกล ไตรบงสกล ไตรชดพเศษ ตามล าดบ โดยผาบงสกลนนทอดบนผาภษาโยงเบองหนาพระสงฆ สวนไตรบงสกล และไตรชดพเศษนน ทอดบนผาภษาโยงเบองหนาหบศพ หรอหนาโตะรปผตาย เสรจแลวนมนตพระสงฆพจารณาตามล าดบ๖๒

อกหนงพธกรรมทส าคญหลงจากการพจารณาบงสกลคอ การกรวดน า “อยญจะโข” อทศสวนกศลใหผตาย ส าหรบภาชนะใสน ากรวดนน นยมท าดวยกระบอกไมไผขนาดเลก เสนผาศนยกลางประมาณ ๑ นว ยาวประมาณ ๒๐ เซนตเมตร โดยเหลาเปลอกใหบาง เพอหลงจากทพระสงฆกรวดน าเสรจแลวกจะบบกระบอกไมไผใหแตก เปนความเชอวา พวกหมอผทเลนทางไสย

๕๙ สมภาษณ อาจารยมหาประดษฐ ไชยคนธะ, ปธ.๗, ผสงอายในหมบานน าโทง, ๒๐ กนยายน

๒๕๖๑. ๖๐ สมภาษณ พระครวมลนพการ , เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๑, เจาอาวาสวดมอนกระทง , ๑๕

กนยายน ๒๕๖๑ ๖๑ สมภาษณ พระครสาทรพพฒนกจ, เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๒, เจาอาวาสวดบอแฮว, ๑๐

กนยายน ๒๕๖๑ ๖๒ สมภาษณ นายชยกรณ วงคชมภ, ผใหญบาน บานน าโทง หมท ๕, ๑๘ กนยายน ๒๕๖๑.

๑๔๐

ศาสตรจะน าไปประกอบพธทางไสยศาสตร แตในคามเปนจรงคอเปนปรศนาธรรมวา ชวตของคนเรากเหมอนไมไผทถงคราวตองแตกสลายกไมสามารถฝนกฎของธรรมชาตไดตอไป๖๓

๒.๑๑ พธกรรมกลาวค าเวยนศพและค าเผาศพ โดยทเรยนเชญแขกผมเกยรตทอย ในฌาปนสถานแหงนน ลกขนยนหนหนาไปทางทตงศพ มคนายกกลาวค าเวยนศพ ค าเผาศพ แลวเรยนเชญประธานในพธน าดอกไมจนทนวางบนพานเบองหนาหบศพหรอรปศพ ตามดวยแขก ผมเกยรต และผทไปรวมสงศพ

ในกรณทศพนนท าการฌาปนกจบนกองฟอนหรอประชมเพลงดวยฟน หลงจากทวางดอกไมจนทนเสรจเรยบรอย จงเชญประธานในพธจดชนวนลกหนเขาสปราสาท

ในกรณทศพนนท าการฌาปนกจศพในเตาน าซงใชน ามนเปนเชอเพลง นยมใหสามเณรทบวชหนาไฟหรอพระสงฆเปนผกดสวตชประชมเพลง๖๔

๒.๑๒ การกอกองไฟหนาบาน เปนการกอกองไฟไวทประตบานของผตาย โดยทมขาวปนกลวยหนวยและน าดมวางไวดวย เพราะเชอกนวาดวงวญญาณผตายไมสามารถทจะกลบเขาไป ในบานไดอก เนองจากมการประกอบพธสวดถอน และพธสงคะหะ ทกลาวมาขางตนแลว ๖๕ โดยหลงจากการฌาปนกจ ๓ วน เชอวา ดวงวญญาณของผตายจะกลบมาบานเพอมาเอาฟนเอาไฟไป โดยนยยะทางพระพทธศาสนานนคอเปนคตธรรมวา ไฟทกอนนเปรยบเหมอนกเลสทก าลงลกโชตชวง สวนน านน กเปรยบธรรมะทคอยดบกเลส๖๖

๒.๑๓ พธกรรมการตดแยกความเปนสาม ภรรยา การตดแยกความเปนสาม ภรรยาของชาวบานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว เรยกวา “พธตดผวตดเมย” พธนจะกระท าเมอสามหรอภรรยาตายจากกน ในขณะทอายยงอยในวยหนมสาว โบราณใหท าพธแยกจากกนตามความเชอทวา ดวงวญญาณคของตนจะกลบมารงควาญ ความแตกตางในพธกรรมจะขนอยกบผประกอบพธ กลาวคอขนอยกบมคนายก ผทเปนคนประกอบพธวามรายละเอยดหรอของทใชในพธอะไรบาง โดยท

๖๓ สมภาษณ อาจารยมหาประดษฐ ไชยคนธะ, ปธ.๗, ผสงอายในหมบานน าโทง, ๒๐ กนยายน

๒๕๖๑. ๖๔ สมภาษณ ร.ต.ท จรส ทรายสมทร, ประธานชมรมผสงอายบานทาลอ หมท ๙, ๒๗ กนยายน

๒๕๖๑. ๖๕ มณ พยอมยงค, “ประเพณและวฒนธรรมของเชยงใหมและลานนาไทย”, พมพครงท ๕,

(เชยงใหม: ส.ทรพยการพมพ, ๒๕๑๒), หนา ๖๖. ๖๖ สมภาษณ อาจารยมหาประดษฐ ไชยคนธะ , ปธ.๗, ผสงอายในหมบานน าโทง , ๓๐ กนยายน

๒๕๖๑.

๑๔๑

เชอกนวา สาม ภรรยาทท าพธตดผวตดเมยแลว ไมสามารถทจะท าบญหรออทศสวนกศลใหแกกนได เนองจากจะไมสามารถเหนกนได๖๗

อกกรณ เปนการแบงขาวตอกดอกไม ใชในกรณทสาม ภรรยานนมอายมากแลว นยมประกอบพธกรรมน โดยจดท าขนขาวตอกดอกไม แลวใหผประกอบพธคอมคนายกเปนผกลาว ค าโวหาร เหมอนเปนการบอกกลาวใหผตายและผทยงอยไดรบทราบขอตกรวมกนวาจะไมกลบมาเบยดเบยนกนอก โดยทงสองกรณสามารถทจะกระท าไดทงทศพตงอยบรเวณบานหรอวด หรอไมกอนทจะท าการประชมเพลงศพ๖๘

๒.๑๔ การเกบกระดก หลงจากการฌาปนกจศพผานไป ๓ วน ในเชาวนรงขนของวนท ๓ ลกหลานญาตพนองของผตาย จะนมนตพระสงฆ ๑ รป ท าพธเกบกระดกหรอ ชาวบานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว เรยกวา “การดบเผา” โดยผสงอายจะน ากระทง (ควกขาวปนกลวยหนวย) บอกกลาวผเสยงเมยง ใหปลอยดวงวญญาณของผตายไปรบสวนบญสวนกศล จากนนน ากระดกมาเรยงใหเปน รปคน ทอดผาบงสกลทบบนกระดก นมนตพระสงฆพจารณา จากนนกลบหวไปอกทางหน ง ทอดผาบงสกลอกครง นมนตพระสงฆพจารณา พระสงฆกรวดน าใหพร จากนนลกหลานญาตพนองน าน าขมนสมปอยพรมทกระดกเพอเปนการขอขมาลาโทษเปนครงสดทาย แลวเกบกระดกใสลงในหมอปดดวยผาขาวน าไปไวทวด หรอไมกปลอยใหเปนไปตามธรรมชาต โดยทไมมการน ากระดกกลบเขาไปในบานเหมอนภาคกลาง

๒.๑๕ การบญครบรอบ ๑๐๐ วน โดยชมชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปางนนถอวา เปนการท าบญเพออทศสวนกศลใหผตาย ซงพงจะเกดพธกรรมนมาเมอไมนานนก โดยขนตอนในการประกอบพธกรรมกคลายคลงกบพธกรรมการท าบญใหกบคนตายทวๆไป ในหมบานน าโทง บานทาลอ บานรองกอก นยมจดขนในชวงเชาคอเวลาประมาณ ๐๗.๐๐ น. แลวเลยงเชาพระสงฆ สามเณร ในการนมนตพระสงฆนนนยมนมนตจ านวน คกลาวคอ ๔ รป หรอ ๘ รป

การประกอบพธกรรมงานศพในชมชนเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง มลกษณะและขนตอนการประกอบพธกรรมตามแบบวฒนธรรมลานนา แตกยงมรปแบบและขนตอนบางประการทแตกตางไปตามความเชอของทองถนหรอแมกระทงเขตต าบลเดยวกนกตาม

๖๗ สมภาษณ พออาจารยหนานค ามล ใจค า, มคนายกวดทบหมาก, ๒๕ กนยายน ๒๕๖๑. ๖๘ สมภาษณ พออาจารยหนานด ารง ธรรมศรใจ, มคนายกวดทาลอ, ประธานชมรมมคนายกต าบลบอ

แฮว, ๓๐ กนยายน ๒๕๖๑.

๑๔๒

ยงมล าดบขนตอนทแตกตางกนไปตามพนฐานความเชอของชมชน บางกเปนการจดจ าพธกรรมจากบรรพบรษ (คนเฒาคนแก) โดยมไดมการจารกหรอเขยนเปนอกษร บางกทองปากตอปาก ปจจยดงกลาวจงเปนปญหาหญาปากคอกทท าสบตอกนมา ปฏบตถกตองบาง ไมถกตองบาง มประโยชนบาง ไมมประโยชนบาง ดงค ากลาวทวา “คนตาย ขายคนเปน” เพราะท าไปดวยความไมเขาใจ หาคนทจะอธบายใหชดเจนไดยาก จะเหนไดวา พธกรรมเกยวกบศพในเขตพนทเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง เปนการผสมผสานผน าประกอบพธกรรมระหวางปจารยกบสปเหรอ เพอใหเขาใจถงบทบาทและหนาทของสปเหรอมตอพธกรรมงานศพ ผวจยจะตองศกษาบทบาทสปเหรอในชมชนเขตเทศบาลต าบลบอแฮว ต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง เพอผทท าหนาทจดการศพหรอสปเหรอ สามารถปฏบตใหเปนไปตามขนบธรรมเนยมประเพณทยดถอกนมา และถกตองตามจารตประเพณตอไป

๔.๓ บทบาทของสปเหรอในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง

สปเหรอในสงคมไทยแมจะมบทบาทหนาททส าคญตอพธกรรมงานศพ แตบางครงอาจจะท าใหรสกวาเปนอาชพหรอหนาททนารงเกยจ ไรเกยรตทสงคมยอมรบและมผตองการจะยดเปนอาชพนอย กระนนสปเหรอกไมไดสรางความเดอดรอนตอสงคม ในทางกลบกนกลบมบทบาทและหนาทส าคญตอคนตายและญาตพนอง โดยการจดเตรยมพธกรรมใหถกตองตามจารตประเพณนยมในแตละทองถน และถอวาเปนบคคลทเสยสละ มความร ความเชยวชาญเกยวกบศพ ตลอดจนการใหชแนะการประพฤตปฏบตตอศพในชวงระยะเวลาการบ าเพญบญและพธกรรม เชน การอาบน าศพจนถงการเกบอฐฯลฯ เพอใหถกตามรปแบบและวถการปฏบตตามขนตอนทยดถอกนมาตงแตโบราณกาลตามความศรทธาทถายทอดเปนหลกปฏบตจากรนสรน

วฒนธรรมงานศพของชาวลานนาทปฏบตกนมา เกดจากความเชอวาเปนการปฏบตตอผตาย และเพอเปนการแสดงความรก ความอาลย การใหเกยรต การส านกในบญคณของผตายเปนครงสดทาย เพราะความเชอทวาเมอตายแลววญญาณจะกลายเปนผ อาจจะเปนผดหรอผรายกได โดยสามารถสอสารระหวางคนเปนและคนตายจากพธกรรมบางอยาง เชน การเขาทรง ลงเมอ ทรงผฯลฯ พธกรรมงานศพจงเปนกระบวนและวฒนธรรมทางสงคมทพยายามสรางเพอรองรบสภาวะแหงการเปลยนแปลงไปหรอการจากไปของคนในชมชน โดยผานการขดเกลาทางความเชอและมขนตอนปฏบตทถกตองตามแบบฉบบตนเองหรอจารตดงเดม และยอมรบผท าหนาททางพธกรรมเกยวกบศพทรจกกนและเรยกวา สปเหรอ

ชมชนเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง เปนพนททมรปแบบ การจดการพธกรรมงานศพเชนเดยวกบพนทอน แตเมอกาลเวลาเปลยนแปลงไปตามวถแหงโลกท าให

๑๔๓

สปเหรอถกสงคมมองในแงมมทแตกตางไปจากในอดตทผานมา เชน ไมใหความส าคญตอบทบาทสปเหรอ๖๙ มองสปเหรอในแงมมลบ๗๐ มบทบาทและหนาทเพยงแคการเตรยมความพรอมกอนจะมพธการฌาปนกจศพหรอเผาศพเทานน๗๑ ท าใหบทบาทของสปเหรอถกลดคณคา ขณะทมกลมคนบางกลมไดเหนคณคาสปเหรอตอการปฏบตหนาทเกยวกบศพใหถกตองจารตประเพณดงเดมทบรรพบรษปฏบตสบทอดกนมาอยางชานาน๗๒ โดยมองวาเปนผทเสยสละ เขาใจล าดบขนตอนพธกรรมการปฏบตกบศพจากการร าเรยนและสบทอดจากครบาอาจารย๗๓ เพอใหรถงบทบาท หนาทของสปเหรอตามลกษณะทชมชนตองการและถกตองตามจารตประเพณนยม จากศกษาพบวาสปเหรอในชมชนเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง มบทบาทและหนาทในการประกอบพธกรรมเกยวกบศพ ดงน

๑) การอาบน าศพ การอาบน าศพผเสยชวตทมลกษณะการตายตามอายขยหรอตายธรรมชาต ชมชนจะมอบหมายหนาทใหแกผทมความรหรอมอบภาระหนาทใหแกสปเหรอโดยตรง๗๔ โดยการตมน ารอนแลวใสสมปอยลงไป ยกลงใหเยนแลวคอยน ามาอาบน าใหศพ แตหากเปนการตายแบบผดปกต เชน อบตเหต ผกคอตายฯลฯ จะน าศพไปสงโรงพยาบาลเพอท าการตกแตงรางผตายหรอหอศพใหเรยบรอยแลว จะไมนยมท าการอาบน าศพ โดยชมชนเชอวาเปนการตายทไมบรสทธ จะตองมการแตงดาน าขมนสมปอย (น าอบน าหอมผสมฝกสมปอย) ใสน าเยนหรอบางครงน าอนผสมพอเปนพธ๗๕ ประพรมทสรระรางของศพเสยกอน

การอาบศพจะมลกษณะเหมอนการอาบน าคนปกตทวไป ซงปจจบนเปนหนาทพยาบาลหรอเจาหนาทโรงพยาบาลทท าหนาทกบศพเมอสนชวตในโรงพยาบาล โดยจะมการอาบน า ตกแตง

๖๙ สมภาษณ นายนรนทร ศรวชย , อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง , ๖ กนยายน

๒๕๖๑. ๗๐ สมภาษณ ร.ต.ท จรส ทรายสมทร, ประธานชมรมผสงอายบานทาลอ, ๗ ตลาคม ๒๕๖๑. ๗๑ สมภาษณ พออาจารยหนานบญตน ทองวงคบตร, ปราชญชมชนบานหนองชางเหนอ, ๑๒ กนยายน

๒๕๖๑. ๗๒ สมภาษณ อาจารยมหาประดษฐ ไชยคนธะ , ปธ.๗, ผสงอายในหมบานน าโทง, ๒๐ กนยายน

๒๕๖๑. ๗๓ สมภาษณ พออยหมน บญเตม , อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทงและบานมวงแงว ,

๘ ตลาคม ๒๕๖๑. ๗๔ สมภาษณ นายสงกรานต วงคค า, สปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๑๘ กนยายน

๒๕๖๑. ๗๕ สมภาษณ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา, มคนายกวดน าโทง, ๒๒ กนยายน ๒๕๖๑.

๑๔๔

รางกาย ฉดยาและตกแตงสภาพศพใหเหมอนบคคลปกต เปนตน๗๖ โดยบรรดาญาตพนองเปนเพยงผมารบศพกลบไปบ าเพญกศลตามประเพณ และสปเหรอมสวนในการประกอบพธกรรมนอยมาก ยกเวนเจาภาพมความประสงคใหมาท าหนาทในการอาบน าศพ เฉพาะในบางกรณเทานน

๒) การแตงตวศพ การอาบน าศพจะปฏบตโดยญาตพนองและหรอผมความรในการปฏบตซงควรจะเปนหนาทของสปเหรอหรอผทเกยวของ ในปจจบนอาจเปนหนาทของพยาบาลหรอเจาหนาท โรงพยาบาล ดวยเหตจากอาการเจบปวยทจะตองเขารบการรกษาและเสยชวตในขณะนน จะมการจดการท าความสะอาดศพ ฉดยาศพ ตกแตงสภาพศพเปนตน และญาตเปนเพยงผมารบศพกลบไป บ าเพญกศลตามประเพณ การอาบน าศพและแตงตวใหเหมอนกบคนมชวต๗๗ โดยจะน าเอาชดทผตายชอบหรอเสอผาทดทสด และไมกลบเสอผาจากขางหนาเปนขางหลง๗๘ สงเกตอกประการหนง บางพนทสปเหรอจะฉกฉกเสอผาผตายเลกนอย โดยใหนยวา เปนการท าสญลกษณ เพอมใหดวงวญญาณอนมาแยงไปได แตในทางกลบกนเปนการอปมาใหเหนสจธรรมวาเสอผาทสวมใส จะสวยงามหรอช ารดอยางไร กมอาจน าตดตวไปไดแมแตชนเดยว ทายทสดกตองถกไฟเผาผลาญ จนสนซาก

เมอตกแตงรางศพแลวกน ามานอนบนเสอทเตรยมไว น าเงนใสกระเปากางเกงหรอเสอผตายแตไมนยมใสในปาก (เงนปากผ) การกระท าเชนนเปนการเตอนสตวา แมความโลภความอยาก ในทรพยสมบต เงนทอง สงของมหาศาล แตพอถงแกกรรมลง เงนทองทลกหลานใสไวกมอาจน าตดตวไปได๗๙ ลกษณะดงกลาวมเพยงบางพนทเทานนทสปเหรอมสวนรวมในการประกอบพธกรรม แตโดยสวนมากจะกระท าในเครอญาตผตายเทานน๘๐

๓) การมดตราสง ผท าหนาทมดตราสงเปนผทฝกหด/เคยมดศพและเรยนรคาถาเพอบรกรรมขณะผกมดศพ แตบางทสปเหรอกจะปฏบตหนาทโดยใชดายสายสญจน/ฝายดบขนาดโตเทานวกอยผกเปน ๓ เปลาะ คอ ขอเทา ขอศอกและคอ โดยสปเหรอจะจดมอศพใหอยขางล าตวแลวผก

๗๖ สมภาษณ นายนรนทร ศรวชย, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๑๑ กนยายน

๒๕๖๑. ๗๗ สมภาษณ พระครสาทรพพฒนกจ, เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๒, เจาอาวาสวดบอแฮว, ๑๖

กนยายน ๒๕๖๑. ๗๘ สมภาษณ พออยหมน บญเตม, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทงและบานมวงแงว, ๒๘

ตลาคม ๒๕๖๑. ๗๙ สมภาษณ อาจารยประดษฐ ไชยคนธะ, ปธ.๗, ผสงอายในหมบานน าโทง, ๒๖ กนยายน ๒๕๖๑. ๘๐ สมภาษณ พอชาญ อนฟ, ประธานชมรมผสงอายบานน าโทง, ๙ กนยายน ๒๕๖๑.

๑๔๕

ดวยดายดบ๘๑ โดยพธกรรมการมดตราสงศพมวธการอย ๓ แบบ คอ ๓ เปลาะ ๕ เปลาะ ๗ เปลาะ ทงนขนอยกบขนาดรางกายของศพ หากศพมขนาดรางกายทใหญ จ าเปนตองใชวธการมดแบบ ๗ เปลาะ และจดมอศพใหประสานกนบนหนาอกเพอสะดวกในการใสโลงศพ๘๒ การมดตราสงเปนพธกรรมทท าใหกบคนตายซงมมาชานาน ดงสภาษตลานนาทไดกลาวไววา

ฮกลก เหมอนเจอกผกคอ ฮกผวฮกเมย เหมอนปอผกศอก ฮกขาวของสมบต เหมอนหวงปลอกสวมตน

(การรกลกเปรยบเหมอนเชอกรดทคอ การรกสามภรรยาเปรยบดงเสนเชอกทรดขอศอก และการหวงทรพยสนสมบตเหมอนเชอกทรดขอเทาไว)

พธกรรมการมดตราสงเปนการปองกนมใหศพพองจนขนอดและท าใหโลงศพแตกได สวนการปลอยเชอกมดออกนอกโลงนนเพอใชประกอบศาสนพธในการบงสกล และเชอวาบญกศลทอทศนนจะไดเขาถงตวศพ๘๓ นอกจากน ครนในโบราณกาลไมมการใชยาส าหรบฉดรกษารางศพ จงจ าเปนตองมดและใชผาซบเลอด น าเหลองเพอปองกนโลงแตกจากการขนอด๘๔ ซงพธกรรมมดตราสงนนมล าดบขนตอนการปฏบต ดงน

๑) น าดายดบ/สายสญจนขนาดเทานวกอยท าเปนบวงมาคลองคอศพแลว บรกรรมคาถาวา “ปตโต คเว” แปลวา ลกคอหวงทผกคอ จากนนโยงดานสายสญจนมากลางล าตว ท าเปนหวงตะกรดเบดผกหวแมมอของศพทพนมถอกรวยดอกไมธปเทยน

๒) รวบมอศพผกใหพนมไวทหนาอก จากนนบรกรรมคาถาวา “สามกา/ภรยา หตเถ” แปลวา สาม/ภรรยาคอหวงผกมอ จากนนกจะมดคาถารดเอวเปนหวงท ๒

๓) โยงเชอกมาทเทาท าเปนบวงผกหวแมเทา ผกขอเทาทงสองใหตดกน บรกรรมคาถาวา “ธะนง ปาเท” แปลวา เงนทองคอหวงผกเทาเปนหวงท ๓ เสรจแลวใหเอาผาขาวผนใหญหอตวขมวด

๘๑ สมภาษณ นายนรนทร ศรวชย, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๑๑ กนยายน

๒๕๖๑. ๘๒ สมภาษณ นายสงกรานต วงคค า, สปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๑๘ กนยายน

๒๕๖๑. ๘๓ สมภาษณ อาจารยประดษฐ ไชยคนธะ, ปธ.๗, ผสงอายในหมบานน าโทง, ๒๖ กนยายน ๒๕๖๑. ๘๔ ศรเลา เกษพรหม, ประเพณชวตคนเมอง, พมพครงท ๒, (เชยงใหม: โรงพมพนพบรเชยงใหม,

๒๕๔๔), หนา ๙๕.

๑๔๖

ไวดานศรษะ เพอจะไดเปนการสะดวกเวลาเปดเอาน ามะพราวลางหนาศพกอนเผา๘๕ ขณะเดยวกนหากเกดการเสยชวตทบานหรอผตายเปนผสงอายหลงจากอาบแตงตวศพแลวไมนยมมดตราสง แตจะใชดายดบขนาดเทาหวแมมอพาดบนขอบโลงศพแลวยกศพทบลงไปเทานน๘๖

๔) การเผาศพ กอนการเผาศพสปเหรอจะบอกกลาวกบสงศกดสทธทปกปกรกษาฌาปนสถาน โดยใชควกขาวปนกลวยหนวย หมากเมยงบหร ๒ ควก ควกท ๑ วางดานหวของเมรหรอกองฟอนบอกแมธรณใหชวยปกปกรกษาการเผาศพใหเปนไปดวยความราบรน ควกท ๒ วางบอกผเสยงเหมยงทปกปกรกษาฌาปนสถานแหงนน เสมอนเปนการบอกกลาวใหผเจาทไดรบทราบวาจะมการเผาศพในวนน๘๗ ขณะทบางแหงมการปฏบตแบบเชนเดยวกน แตมความเชอในการบอกกลาวเจาทแตกตางกน เชน สปเหรอประจ าฌาปนสถานบานทบหมากใชควกขาวปนกลวยหนวย หมากเมยงบหร ๒ ควก เชนกน แตควกท ๑ วางดานหวของเมรหรอกองฟอน เพอบอกกบเจาเตาซงกลาวคอเจาทรกษายงเตาเผาศพ หากไมมควกกตองใชเงนในการซอทในการเผาศพนน สวนควกท ๒ วางบอกผเสยงเหมยงทปกปกรกษาฌาปนสถานแหงนน ขณะทการเรยงหลวในเมร (การเรยงฟนในเตาเผาศพ) กมความส าคญตามคตความเชอทวาจะใชฟนเพยงแค ๙ ทอนเทานน หากไมเพยงพอตอการเผากสามารถเตมได แตตองเรมตนใชแค ๙ ทอนเทานน

สวนการประกอบพธกรรมกอนจะเปดฝาโลงนน ตองบรกรรมคาถาหวใจปาชา ๘๘หรอคาถาบงตาผ๘๙ แลวจงเปดฝาโลงและตดตราสงออก เพอปลดปลอยวญญาณ การใชมดตดตราสงตองบรกรรมคาถาเรยกครมดกอนใชงาน๙๐ แลวน ามะพราวทบดวยขวานหรอมดหมอพรอมบรกรรมคาถาหวใจปาชา/คาถาหวใจขด แลวทบมะพราวมรอยแยก/เจาะร เพอใหบรรดาญาตพนองลางหนาศพเปนครงสดทาย เปนการขอขมาโทษ กอนน าศพไปสเชงตะกอนจะคว าศพลงหากผตายเปนชาย หากเปน

๘๕ สมภาษณ นายนรนทร ศรวชย, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๑๑ กนยายน

๒๕๖๑. ๘๖ สมภาษณ พอชาญ อนฟ, ประธานชมรมผสงอายในหมบานน าโทง, ๑ กนยายน ๒๕๖๑. ๘๗ สมภาษณ พออยหมน บญเตม, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทงและบานมวงแงว, ๒๘

กนยายน ๒๕๖๑. ๘๘ สมภาษณ นายสงกรานต วงคค า, สปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๑๑ กนยายน

๒๕๖๑. ๘๙ สมภาษณ นายนรนทร ศรวชย, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๕ กนยายน

๒๕๖๑. ๙๐ สมภาษณ นายสงกรานต วงคค า, สปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๑๘ กนยายน

๒๕๖๑.

๑๔๗

หญงใหนอนสภาพเดม โดยคตลานนาเชอวา ญงหงาย จายคว า (ผหญงหงาย ผชายคว า) แตบางพนทไมมการคว าศพไมวาผตายจะเปนหญงหรอชาย๙๑ สวนการประชมเพลงธรรมเนยมนยมจะใหประธานฝายฆราวาสจดชนวนหากเปนฌาปนกจบนกองฟอน แตหากเปนเตาทใชน ามนเปนเชอเพลง นยมใหสามเณรบวชหนาไฟเปนผกดสวตชประชมเพลง แตมขอหามมใหผทเปนบตรธดาเปนผกดสวชต แมจะบวชหนาไฟกตาม โดยใหความหมายวา “ลกบดเผาปอแม” (ลกไมควรทจะเผาพอแม)๙๒ ในสมยโบราณหากศพเปนผมคาถาอาคม สปเหรอจะท าพธขมทเรยกวา “กนจนผ” โดยเชอวาเปนการขมผเพอใหการเผานนไดราบรน๙๓ แตในปจจบนไมมพธกรรมดงกลาว เพราะอาจจะไดรบเชอโรคตางๆ ทเปนอนตรายจากศพ

๕) บทบาทหลงจากการเผาศพ ภายหลงพธกรรมเผาศพเสรจสน กอนจะเดนทางกลบและออกจากฌาปนสถาน ธรรมเนยมนยมพนเมองจะมการจดเตรยมน าขมนสมปอย เพอลางมอผรวมพธกรรม โดยเชอวาจะปดเปาสงทไมดไมใหตดตวไป๙๔ ขณะทสปเหรอเมอกลบบานนยมท าน าสมปอยอาบ เพอเปนการช าระลางสงทชวรายทตดตวมาจากฌาปนสถานใหออกไปดวยฤทธแหงน าสมปอย๙๕

๖) การดบเผา (เกบอฐ) เมอการฌาปนกจศพครบ ๓ วนเปนทเรยบรอย เชาตรของวนท ๓ สปเหรอผเผาศพจะมาแปรรป โดยการน ากระดกมาคดแยกแตละสวน หลงจากนนน ามาเรยงใหเปนรปคน หนดานทเปนศรษะไปทางทศตะวนตกเพอประกอบพธกรรมทอดผาบงสกล แลวกลบดานหนศรษะไปทางทศตะวนออก ปฏบตเชนเดยวกบครงแรก สวนอฐเถาถานทเหลอจะตกไปทงทโคนตนไมใหญในฌาปนสถาน แลวน าน าสมปอยสระสหรง (ประพรม) ในเตาเพอความเปนสรมงคลตอไป๙๖ แต

๙๑ สมภาษณ นายสงกรานต วงคค า, สปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๑๘ กนยายน

๒๕๖๑. ๙๒ สมภาษณ แมอยยวง คนใจ , ผสงอายในหมบานน าโทง, ๒๙ กนยายน ๒๕๖๑. ๙๓ สมภาษณ พออยหมน บญเตม, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทงและบานมวงแงว, ๒๘

กนยายน ๒๕๖๑. ๙๔ สมภาษณ นายสงกรานต วงคค า, สปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๑๘ กนยายน

๒๕๖๑. ๙๕ สมภาษณ พออยหมน บญเตม, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทงและบานมวงแงว, ๒๘

กนยายน ๒๕๖๑. ๙๖ สมภาษณ นายสงกรานต วงคค า, สปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๑๙ กนยายน

๒๕๖๑.

๑๔๘

บางรายเจาภาพมเหตทจะตองเดนทางกลบตองการทจะเกบในเยนวนนนหรอในวนรงขนกสามารถท าได โดยพธการกเชนเดยวกนกบพธทท าในวนหลงจากเผาศพ ๓ วน๙๗

สรปวา บทบาทของสปเหรอในเขตชมชนเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองจงหวดล าปาง มการปฏบตตามหนาทท ไดรบมอบหมายจากชมชนหรอเจาภาพงานศพ เปนผทรงความรความสามารถ เปนทยอมรบและคาดหวงของชมชนในการประกอบพธกรรมงานศพ โดยสปเหรอม บทบาททความส าคญทงทางตรงและทางออม ตงแตการใหค าแนะ การอาบน าศพ การแตงตวศพ การมดตราสง การฌาปนกจศพและการเกบอฐ เพอเปนการจารตและธรรมเนยมปฏบตใหถกตองตามคต ความเชอของชมชน แมปจจบนสปเหรอจะถกลดบทบาทและหนาทบางประการ อนเนองจากการเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมของชมชน สงผลกระทบตอบทบาทและหนาทของสปเหรอในการปฏบตตอพธกรรมเกยวกบศพทไดรบการสบทอดมาแบบถกบาง ผดบาง ดงนน ผวจยจะตองศกษาคณลกษณะของสปเหรอทพงประสงคตามความคดเหนของประชาชนในชมชนเขตเทศบาลต าบลบอแฮว ต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง เพอผทท าหนาทจดการศพหรอสปเหรอ สามารถปฏบตตนใหเหมาะสมกบการปฏบตหนาทตอไป

๔.๔ คณลกษณะสปเหรอทพงประสงคของประชาชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว ต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง

ในสงคมไทย สปเหรอถอไดวาเปนผทมบทบาททส าคญตอพธกรรมเกยวกบศพ เพราะเหตนเอง สปเหรอจงตองมการปฏบตตนใหเปนทประจกษ เปนแบบอยางในการประพฤตปฏบตตน พฒนาองคความรและระดบความช านาญในการจดพธศพ โดยทยดถอตามระเบยบพธ รปแบบ และขนตอนพธการจดงานศพ สปเหรอในเขตชมชนเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองจงหวดล าปาง ปฏบตตามหนาททไดรบมอบหมายจากชมชนหรอเจาภาพ๙๘ เปนผทมความรความสามารถและเปนทยอมรบของชมชนในการประกอบพธกรรมงานศพทยดถอจารตและธรรมเนยมปฏบตใหถกตองตามคต ความเชอของชมชน๙๙ แมจะถกลดบทบาทและหนาทบางประการทสงผลกระทบตอสปเหรอใน

๙๗ สมภาษณ นายนรนทร ศรวชย, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๒ กนยายน

๒๕๖๑. ๙๘ สมภาษณ นายประกจ ชมสทธ, นกพฒนาการชมชน, ศาสนพธกรเทศบาลต าบลบอแฮว, ๑๐

ตลาคม ๒๕๖๑. ๙๙ สมภาษณ พระเอกชย อคคปญโญ, รกษาการแทนเจาอาวาสวดปายะ, ๓ ตลาคม ๒๕๖๑.

๑๔๙

การประกอบพธกรรมเกยวกบศพกตาม๑๐๐ จากศกษาพบวา ชมชนเขตเทศบาลต าบลบอแฮว ต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง มความตองการลกษณะของสปเหรอ ดงตอไปน

๑) มความร/ธรรมเนยมปฏบตตอศพ การศกษาลกษณะทพงประสงคตามความตองการ ของชมชนตอสปเหรอนน พบวา ชมชนยอมรบบคคลทมความรเกยวกบพธกรรม ความ

เชอและการจดการเกยวกบศพ ยดถอจารตประเพณทปฏบตสบตอกนมาและเปนบคคลทชมชนยอมรบใหปฏบตหนาทเปนสปเหรอหรอเสนา๑๐๑ อาจจะมผปฏบตหนาทเปนสปเหรอ ๒-๓ คนกไดตามแตละพนทนนในการแตงตงใหปฏบตงานและประจ าแตฌาปนสถาน หรออาจจะมาพรอมกบโลงศพและปราสาททรานคาใหบรการแกเจาภาพ โดยจะมสปเหรอมาท าหนาทในวนฌาปนกจไปในตว๑๐๒ ซงการปฏบตหนาทของสปเหรอจะตองเปนผทมความสนใจ มความสามารถเฉพาะของแตละขนตอนของพธกรรมตามธรรมเนยมปฏบตของทองถน เปนผมใจรก เสยสละ มจตใจทเกอกลทจะชวยเหลอผอนและสงเคราะหผทจากไป สบทอดความรโดยการเปนผชวยครบาอาจารยในการจดขนตอนการปฏบต กรรมวธการจดการศพ ขอหามและขอปฏบต คตความเชอเกยวกบความตายความรทางไสยศาสตรเวทมนตคาถาและการสบทอดความรจากตระกลสปเหรอ๑๐๓ ทงนอาจจะมบดามารดาหรอเครอญาตพเปนสปเหรอและไดรบการสบทอดตอกนมา๑๐๔

๒) มความรดานไสยเวทย การประกอบพธกรรมเกยวกบศพตามคต ความเชอดงเดมของคนพนเมอง/ลานนานน เวทยมนตคาถาหรอไสยเวทยเปนองคประกอบทส าคญตอการประกอบพธกรรม เพอปองกนภยทเกดจากวญญาณ ผรายทจะน าความเจบปวย สรางความเดอดรอนแกตนเองและผอน โดยสปเหรอจะตองมความรทางเวทยมนตคาถาเพอใชก ากบพธกรรม เชน การมดตราสง การเปดฝาโลง การปดปาชา เปนตน๑๐๕ โดยในการประกอบพธกรรมปจจบนยงคงมการสบทอดเวทยมนตคาถา ตลอดจนเครองรางของขลงไวใชงานและการคมภย เชน วตถมงคล ผายนต

๑๐๐ สมภาษณ พออยหมน บญเตม, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทงและบานมวงแงว, ๒๙

กนยายน ๒๕๖๑. ๑๐๑ สมภาษณ นายสมพร วะเท, นายกเทศมนตรต าบลบอแฮว, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๐๒ สมภาษณ พระเอกชย อคคปญโญ, รกษาการแทนเจาอาวาสวดปายะ, ๓ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๐๓ สมภาษณ นายสนต ปญวงค, รองนายกเทศมนตรต าบลบอแฮว, ประธานสภาวฒนธรรมต าบลบอ

แฮว, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๐๔ สมภาษณ นายมานะชย หมนฝน, รองนายกเทศมนตรต าบลบอแฮว, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๐๕ สมภาษณ นายประกจ ชมสทธ, นกพฒนาการชมชน, ศาสนพธกรเทศบาลต าบลบอแฮว, ๑๐

ตลาคม ๒๕๖๑.

๑๕๐

ฯลฯ๑๐๖ ถงแมวาในบางพธกรรมการจดการศพการใชคาถาอาคมจะมสวนเกยวของนอยมาก เพราะหากเปนเพยงระเบยบพธปฏบตเพอใหบรรลวตถประสงคในการประกอบพธกรรม๑๐๗

๓) มความเขาใจเกยวกบประเพณพนเมอง ชาวลานนามความละเอยดออนตอขนตอนและแนวทางการปฏบตทผสมผสานความเชอทางดานพทธศาสนากบเวทยมนตคาถาหรอไสยศาสตร๑๐๘ ทตองยดถอและปฏบตอยางเครงครด โดยผทจะเปนสปเหรอตองประพฤตปฏบตตนอยในศลธรรม ไมขดตอความเชอและฝาฝนกฎขอหามอนเปนจารตของชมชน และมความสามารถทจะแยกประเภทหรอพธกรรมเกยวกบการตายแตละลกษณะไดอยางถกตอง๑๐๙ แมจะมความแตกตางในการประกอบพธกรรมกนเพยงเลกนอยกตาม ตลอดจนเขาใจความรสกของผทจากไปและผทยงอย๑๑๐

๔) มความช านาญดานพธกรรม สปเหรอตองมความช านาญในการจดการศพ ตงแตพธกรรมและขนตอนธรรมเนยมปฏบตของทองถน เปนทยอมรบของชมชน มภาพลกษณทด นาไววางใจตอการจดการพธกรรมและเปนทคาดหวงของชมชน๑๑๑ ซงถอไดวาเปนปจจยส าคญตอความเชอมนและสรางทศนคนทดตอบคคลอนทมตอสปเหรอ๑๑๒ ขณะทการปฏบตของสปเหรอตองมความเครงครดตอธรรมเนยมขอปฏบตและขอหามในการประกอบพธกรรมงานศพ๑๑๓ ตงแตก าหนดวน เวลา สถานทในการฌาปนกจศพ ตลอดจนการใชคาถาอาคมในพธกรรม เพอเปนการรกษาขอปฏบต ขนตอนพธกรรมงานศพของทองถน ตงแตการอาบน าศพจนกระทงการดบเผา (เกบอฐ)๑๑๔ เอาใจใสตอบทบาทหนาทของตนเอง ยดถอปฏบตตามหลกความเชอประเพณนยมของทองถน๑๑๕

๑๐๖ สมภาษณ นายเดชา สราม, สปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทง, สงกดเทศบาลต าบลบอแฮว,

๑๙ กนยายน ๒๕๖๑. ๑๐๗ สมภาษณ พออยหมน บญเตม, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทงและบานมวงแงว, ๒๙

กนยายน ๒๕๖๑. ๑๐๘ สมภาษณ นายประกจ ชมสทธ, นกพฒนาการชมชน, ศาสนพธกรเทศบาลต าบลบอแฮว, ๑๐

ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๐๙ สมภาษณ พออาจารยหนานนพวทย เมองงาว, มคนายกวดมวงแงว, ๕ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๑๐ สมภาษณ นายชยกรณ วงคชมภ, ผใหญบาน หมท ๕ บานน าโทง, ๑๒ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๑๑ สมภาษณ นายชยกรณ วงคชมภ, ผใหญบาน หมท ๕ บานน าโทง, ๑๒ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๑๒ สมภาษณ พออาจารยหนานนพวทย เมองงาว, มคนายกวดมวงแงว, ๕ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๑๓ สมภาษณ นายสมพร วะเท, นายกเทศมนตรต าบลบอแฮว, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๑๔ สมภาษณ นายสนต ปญวงค, รองนายกเทศมนตรต าบลบอแฮว, ประธานสภาวฒนธรรมต าบล

บอแฮว, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๑๕ สมภาษณ นายไตรภพ ไชยชมภ, ผใหญบาน หมท ๒ บานบอแฮว-สนกลาง, ๓ ตลาคม ๒๕๖๑.

๑๕๑

๔) ภาพลกษณสปเหรอ การประกอบพธกรรมเกยวกบศพนอกจากจะมคณสมบตในการผจดการกบศพ แตยงมสงอกประการคอภาพลกษณของสปเหรอตองมสขภาพสมบรณแขงแรงไมเปนอปสรรคตอการท าหนาท๑๑๖ ยดขอวตรปฏบตอนเปนกฎทางดานศลธรรมทดงาม ประพฤตตนเปนทนานบถอ มอธยาศยและมนษยสมพนธทด๑๑๗ เปนทยอมรบและประจกษแกสายตา๑๑๘ โดยการแตงกายตองเรยบรอยและเหมาะสม เปนสญลกษณทบงบอกถงบทบาทและหนาททชมชนยอมรบในฐานะผจดการงานศพ๑๑๙ เปนผใฝรใฝเรยนตามหลกศลธรรมและความเชอดงเดมของทองถน๑๒๐ มความสามารถตความหรออธบายค าสอนคตธรรมทแฝงดวยความเชอตามประเพณทองถนทเชอมโยงวถชวตชมชนไดถกตอง๑๒๑ ยดมนอาชพสปเหรอและปฏบตหนาทเตมความสามารถ

๔.๕ การสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอในเขตเทศบาลต าบล บอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง

สปเหรอถอวาเปนบคคลผท าหนาทและจดการเกยวกบศพ ตงแตการประกอบพธกรรม และขนตอนตางๆ โดยเรมตงแตการอาบน าศพไปจนถงการดบเผา (เกบกระดก) ถอไดวาเปนภาระงานทหนกและเหนดเหนอย ตองมความรทปฏบตเฉพาะทาง๑๒๒ เชน ขนตอนการประกอบพธกรรม การใชเวทยมนตคาถาเพอบรกรรมในพธกรรม ๑๒๓ แตบางชมชนยอมรบการปฏบตงานของสปเหรอทมความเสยสละและเตมใจปฏบตหนาท แมจะใชเพยงแคการพรรณนาบอกกลาวดวงวญญาณไดรบทราบแทนการบรกรรมเวทยมนตคาถาในการประกอบพธกรรม๑๒๔ จากการศกษา พบวา แมจะม

๑๑๖ สมภาษณ นายนกร มาตน, ก านนต าบลบอแฮว, ๑๕ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๑๗ สมภาษณ นางศภลกษณ สทธจ, ผใหญบาน หมท ๘ บานทบหมาก, ๓ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๑๘ สมภาษณ นายสถาพร เดชศร, ผอ านวยการโรงเรยนอนบาลเทศบาลต าบลบอแฮว, ๑๑ ตลาคม

๒๕๖๑. ๑๑๙ สมภาษณ นางภาวณ พนตยา, ครช านาญการโรงเรยนวดน าโทง, ๑๒ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๒๐ สมภาษณ พระครตาน ปยวณโณ, เจาอาวาสวดทงโคง, ๔ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๒๑ สมภาษณ นายประกจ ชมสทธ, นกพฒนาการชมชน, ศาสนพธกรเทศบาลต าบลบอแฮว, ๑๐

ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๒๒ สมภาษณ พออยหมน บญเตม, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทงและบานมวงแงว, ๒๐

พฤษภาคม ๒๕๖๑. ๑๒๓ สมภาษณ นายสงกรานต วงคค า , สปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๑๘ สงหาคม

๒๕๖๑. ๑๒๔ สมภาษณ พออาจารยหนานด ารง ธรรมศรใจ, มคนายกวดทาลอ, ประธานชมรมมคนายกต าบลบอ

แฮว, ๑๕ ตลาคม ๒๕๖๑.

๑๕๒

สปเหรอในการปฏบตหนาทแตกลบไมเพยงพอตอความตองการของชมชน เพราะการปฏบตหนาทหลายฌาปนกจสถาน๑๒๕ ดวยเหตบคคลเขามาสบสานจารตและปฏบตหนาทสปเหรอมจ านวนนอย๑๒๖ กอรปกบชมชนมทศนคตมองอาชพสปเหรอเปนทนารงเกยจ สกปรกและตองคลกคลกบศพ๑๒๗ ดงนน จงจ าเปนจะตองสบสานคต ความเชอและการปฏบตหนาทสปเหรอใหเพยงพอตอความตองการของชมชน และเปนการอนรกษความรจากภมปญญาทองถน ตลอดจนเพอใหการปฏบตหนาทของสปเหรอเปนไปตามกระบวนการทถกตองบนพนฐานของคต ความเชอแบบลานนา และธ ารงรกษาวฒนธรรม จารต ประเพณทองถนมใหสญหาย และเปนการสรางทศนคตทดตอบคคลผท าหนาทสปเหรอ

จากการศกษา พบวา การสบสานคต ความเชอและพธกรรมของสปเหรอในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว ต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ประกอบดวยลกษณะ ๖ ประการ คอ

๑) ความเชอและศรทธา เปนความเชอสวนตวในการทจะเขามาท าหนาทสปเหรอ ประกอบกบความศรทธาในตวบคคลผซงท าหนาทในขณะนนวา เปนผทมความรความสามารถช านาญในการประกอบพธกรรมเกยวกบศพ ตลอดจนความเชอ ความศรทธาในขนตอนการประกอบพธกรรมตางๆ๑๒๘ และเชอมนศรทธาวา เปนอาชพทมเกดจากความเสยสละ๑๒๙ ชวยแบงเบาภาระของเจาภาพ และเปนการสงเคราะหเพอนมนษยผทจากไปสโลกหนา๑๓๐

๒) การถายทอดจากรนสรน การสบสานศลปะ วชา ความร ภมปญญาทองถนแบบลานนามธรรมเนยมนยมถายทอดจากรนสรนตามเชอสายหรอตนตระกล สปเหรอตามแบบฉบบลานนายดถอขอวตรปฏบตจากการถายทอดสลกหลานหรอบคคลในตระกลทเคยปฏบตหนาทมา

๑๒๕ สมภาษณ นายนรนทร ศรวชย, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง , ๑๑ สงหาคม

๒๕๖๑. ๑๒๖ สมภาษณ นายสงกรานต วงคค า , สปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๑๘ สงหาคม

๒๕๖๑. ๑๒๗ สมภาษณ นายถา กาสาย, สปเหรอประจ าฌาปนสถานบานทาขว, ๑๕ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๒๘ สมภาษณ นายเดชา สราม, สปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทง, สงกดเทศบาลต าบลบอแฮว,

๑๑ สงหาคม ๒๕๖๑. ๑๒๙ สมภาษณ พออาจารยหนานบญตน ทองวงคบตร, ปราชญชาวบานหนองชางเหนอ, ๑๒ กนยายน

๒๕๖๑. ๑๓๐ สมภาษณ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา, มคนายกวดน าโทง, ๓ กนยายน ๒๕๖๑.

๑๕๓

กอน๑๓๑ โดยการประกอบพธขนขนคร (ขนตง) เพอสบสานการปฏบตหนาทสปเหรอตามขอหามและขอปฏบตอยางเครงครด๑๓๒ ซงลกษณะการถายทอดนนยดถอเปนหนาททชมชน/สงคมยอมรบวาเปนตระกลหรอเชอสายททรงความรเฉพาะดาน ทผานการอบรม สงสอนและฝกฝนตามขนตอนจากเชอสายหรอตระกลจนช านาญ ทงการทองจ า การปฏบตและค าสงสอนแบบมขปาฐะ(ปากตอปาก) แมในอดตสปเหรอจะไมไดรบความเคารพและเปนทยอมรบในสงคม แตในปจจบนกลบเปนบคคลทมบทบาทและความส าคญตอพธกรรมเกยวกบศพ จนชมชนใหความไววางใจ ยกยองและมอบหมายหนาทในการจดการกบศพตามวชาความรทไดเรยนจากบรรพบรษในการประกอบพธกรรมใหถกตองตามจารต ประเพณและหลกทางพระพทธศาสนา๑๓๓

๓) ความสนใจ/ใฝเรยนร การถายทอดความรในการปฏบตหนาทสปเหรอแบบลานนาหาใชจะมเพยงแคการถายทอดจากการบคคลในตระกล แตหมายเอาบคคลผมความปรารถนาและใสใจเพอจะศกษากระบวนการ พธกรรม ขนตอนและรปแบบการจดการเกยวกบศพ จากการศกษากบสปเหรอผมความร ช านาญดานพธกรรมเกยวกบศพ โดยการยกขนคร (ขนตง) และประพฤตปฏบตตนตามขอวตรปฏบต กฎระเบยบและขอหามตางๆ เรยนรวธการดานพธกรรมและเวทยมนตคาถาเพอใชบรกรรมเกยวกบศพจนเกดความช านาญ ลกษณะดงกลาว เรมจากเปนผชวยคร (สปเหรออาจารย) ในการจดล าดบขนตอนพธกรรมตงแตแรกเรมจนสนสดและถกตองตามจารตประเพณแบบลานนา ซงถอวาเปนการเตรยมความพรอมเพอปฏบตหนาทสปเหรอจากการยอมรบจากชมชนทผานการอบรมจากผสปเหรอรนกอน ทงการจดการ พธกรรม ขนตอนและคาถาทใชเกยวกบศพ

๔) คณลกษณะสปเหรอ ภาพลกษณเปนการแสดงความรสกของแตละบคคลทมตอสงทไดพบเหนจากการแสดงอากปกรยา ซงสามารถตระหนก รบความรจากการสงเกต การวเคราะหและแสดงออกทางความคดวายอมรบหรอปฏเสธสงนน เพอน าไปสการปฏบตทเปนผลจากการเรยนรและรบรสอผานความรสกตอสงทแสดงออก๑๓๔ ลกษณะของสปเหรอเชนกน ถอวาเปนบคคลทมบทบาทและความส าคญตอการจดการพธกรรมงานศพ ทตองอาศยประสบการณและความร ตลอดถงแนว

๑๓๑ สมภาษณ พออยหมน บญเตม, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทงและบานมวงแงว, ๒๐

พฤษภาคม ๒๕๖๑. ๑๓๒ สมภาษณ นายสงกรานต วงคค า , สปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๑๘ สงหาคม

๒๕๖๑. ๑๓๓ สมภาษณ พออาจารยหนานมงคล มะโนค า, ปราชญชาวบาน บานทบหมาก, ๑๔ กนยายน

๒๕๖๑. ๑๓๔ สมภาษณ นายสมพร วะเท, นายกเทศมนตรต าบลบอแฮว, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑.

๑๕๔

ทางการประพฤตปฏบตทเปนแบบอยาง ผานกระบวนการการเรยนรขอปฏบตตามความเชอดงเดม๑๓๕ สามารถสอดแทรกหลกค าสอนหรอคตธรรมตามความเชอและประเพณทองถนไดอยางถกตอง๑๓๖ ถงพรอมดวยศลธรรม มอธยาศยไมตรและมนษยสมพนธจนเปนทยอมรบของบคคลทวไป๑๓๗ และการแตงกายตองเรยบรอย สออตลกษณและบทบาทหนาททชมชนมอบหมายใหเปนผประกอบพธกรรมเกยวกบศพ๑๓๘ นอกจากปจจยดงกลาวขางตน สปเหรอตองมสขภาพทแขงแรงสมบรณเพอมใหเกดอปสรรคตอการปฏบตงาน๑๓๙ การปฏบตงานและลกษณะสปเหรอจงตองถงพรอมดวยสขภาพทางกายคอความสมบรณแขงแรง และสขภาพทางดานปญญา ความถงพรอมดวยความร การประพฤตปฏบตทถกตองตามจารตแบบแผน สรางความมนใจและด ารงอตลกษณของความเปนสปเหรอทเหมาะสมกบททกคนยอมรบและวางใจ๑๔๐

๕) รายได/การครองชพ สปเหรอเปนผทมบทบาทและหนาทอนส าคญยงตอการประกอบพธกรรมเกยวกบศพตามประเพณลานนา โดยตระหนกถงบทบาทและภาระหนาททไดรบมอบหมายจากชมชนหรอเจาภาพ ในอดตผจะด ารงตนเปนสปเหรอตองเคยศกษาเลาเรยนทางธรรมคอการบรรพชาหรออปสมบท๑๔๑ เขาใจถงสภาวะแหงสงขารทเปนไปตามกฏสามญญลกษณ คอ อนจจง ทกขงและอนตตา อนสรรพชวตมการเกดขน ตงอยและเสอมสลายไปตามกฎแหงธรรมชาตแหงชวต๑๔๒ อกทงตองเปนผมจตใจทเสยสละ เหนอกเหนใจผจากไปและผทมชวตอย และการปฏบตตนของสปเหรอจะตองมการขนขนครเพอเปนการสกการะ บชาและเชอเชญครบาอาจารยในการประกอบพธกรรมเกยวกบศพ๑๔๓ โดยมการจดขนครทประกอบดวยเหมยงค า บหรเบาและเงนบาท

๑๓๕ สมภาษณ พระครตาน ปยวณโณ, เจาอาวาสวดทงโคง, ๔ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๓๖ สมภาษณ นายประกจ ชมสทธ, นกพฒนาการชมชน, ศาสนพธกรเทศบาลต าบลบอแฮว , ๑๐

ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๓๗ สมภาษณ นายสถาพร เดชศร, ผอ านวยการโรงเรยนอนบาลเทศบาลต าบลบอแฮว, ๑๑ ตลาคม

๒๕๖๑. ๑๓๘ สมภาษณ นางภาวณ พนตยา, ครช านาญการโรงเรยนวดน าโทง, ๑๒ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๓๙ สมภาษณ นายนกร มาตน, ก านนต าบลบอแฮว, ๑๕ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๔๐ สมภาษณ พออาจารยหนานมงคล มะโนค า, ปราชญชาวบาน บานทบหมาก, ๑๔ กนยายน

๒๕๖๑. ๑๔๑ สมภาษณ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา, มคนายกวดน าโทง, ๓ กนยายน ๒๕๖๑. ๑๔๒ สมภาษณ พระครตาน ปยวณโณ, เจาอาวาสวดทงโคง, ๔ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๔๓ สมภาษณ นายเดชา สราม, สปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทง, สงกดเทศบาลต าบลบอแฮว,

๑๑ สงหาคม ๒๕๖๑.

๑๕๕

จะเหนไดวาการปฏบตงานของสปเหรอเปนการเสยสละและมจตอาสาเพอจะอนเคราะหทงผจ ากไปและผยงมชวตใหด ารงตนไปตามวถแหงความดงามตามแบบฉบบทองถนตนเอง๑๔๔ กระนนกตาม สปเหรอทกวนนกลบมแรงจงใจทเกดจากการสรางรายได/คาตอบแทนจากการปฏบตงานตงแตการอาบน าศพไปจนถงการดบเผา(เกบอฐ) จากการศกษาพบวา สปเหรอไดรบคาตอบแทนในการประกอบพธกรรมงานศพ ดงน

๑. ไดรบจากเจาภาพงานศพ ธรรมเนยมนยมของชาวลานนาเมอจะมการประกอบพธกรรมตางๆ จะมการจดเตรยมสวยดอก (กรวยดอกไมธปเทยน)๑๔๕ เพอขอความเมตตาธรรมแกผน าทางดานพธกรรม เชน พออาจารยวด พระสงฆในพธกรรม ฯลฯ การประกอบพธกรรมเพอบ าเพญกศลใหแกผวายชมนกเชนกน เจาภาพจะมการจดเตรยมสวยดอกเพอขอความเมตตาแกสปเหรอในหมบานเพอประกอบพธกรรมเกยวกบศพ เชน การอาบน าศพ การมดตราสง และอนๆ ซงเจาภาพจะจดเตรยมปจจย (เงน) เพอเปนขนครตามแบบโบราณกาล แตปจจบนจะใสซองปจจยแทนการใสขนครพรอมขาวตอกดอกไม มอบใหแกสปเหรอเปนคาตอบแทนในการเสยสละเวลาในพธกรรมแตละอยางหรออาจจะมอบใหภายหลงสนสดการประกอบพธกรรมศพ จะใหมากนอยขนอยกบฐานะทางครอบครว ธรรมเนยมพนทปฏบต ตงแต ๕๐๐ บาท ไปจนถง ๑๐๐๐ บาท๑๔๖

๒. ไดรบจากรานคาบรการโลงศพและปราสาท ปจจบนธรกจผประกอบการงานศพจะมงเนนการใหบรการแกลกคาเพอใหเกดความประทบใจแกผรบบรการ๑๔๗ โดยการจดบรการโลงศพ ปราสาท มคนายกและการสรรหาสปเหรอ เพอใหเกดความสะดวกสบายแกเจาภาพท ก าลงวนวายและเศราโศกเสยใจจากการจากไปของผตาย๑๔๘ คาตอบแทนในการจางสปเหรออนเปนเงอนไขทธรกจรานคาไดอ านวยความสะดวกแกเจาภาพ เนองจากการประกอบพธกรรมการบ าเพญกศลศพตองมคาใชจายเปนจ านวนมาก การใหบรการสปเหรอจงเปนสวนหนงในการสรางแรงจงใจใหแกเจาภาพ สรางจดขายและเปนแนวทางการประชาสมพนธจนท าใหลกคาเกดความไววางใจกลาวขาน

๑๔๔ สมภาษณ นายประกจ ชมสทธ, นกพฒนาการชมชน, ศาสนพธกรเทศบาลต าบลบอแฮว , ๑๐

ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๔๕ สมภาษณ พออยหมน บญเตม, อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทงและบานมวงแงว, ๒๐

พฤษภาคม ๒๕๖๑. ๑๔๖ สมภาษณ นายถา กาสาย, สปเหรอประจ าฌาปนสถานบานทาขว, ๑๖ พฤษภาคม ๒๕๖๑. ๑๔๗ สมภาษณ นายสมพร วะเท, นายกเทศมนตรต าบลบอแฮว, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๔๘ สมภาษณ นายนกร มาตน, ก านนต าบลบอแฮว, ๑๕ ตลาคม ๒๕๖๑.

๑๕๖

กนแบบปากตอปากหรอผานการแสดงความเหนผานทางโซเชยลเนตเวรค ทงเฟซบคและไลน ท าใหขาวสารตางๆ

๓. ไดรบจากหนวยงานปกครองสวนทองถน การจดบรการสาธารณะเปนภารกจใหญทส าคญขององคกรปกครองสวนทองถนทจดบรการสาธารณะแกชมชน เพอตอบสนองความตองและพฒนาคณภาพชวตของสมาชกในชมชน ทงน หลายพนทปกครองทองถนไดก าหนดหนาทสปเหรอเปนงานประเภทท ๕ ไดแก พนกงานบรการ พนกงานขายในรานคาและตลาด๑๔๙ ในหมวด ๕๑ ซงถอวาเปนพนกงานใหบรการในเรองสวนบคคลและบรการดานการปองกนภย โดยก าหนดเปน “สปเหรอและเจาหนาทฉดยาศพ” ท าหนาทจดการเผาศพและฝงศพ รกษาศพไมใหเนาเปอยดวยการฉดยาและการท าพธตางๆ เกยวกบศพ๑๕๐ จากการศกษาพบวา พนทต าบลบอแฮวมจ านวนประชากรประกอบดวยหมบาน จ านวน ๑๗ แหง วด จ านวน ๑๑ วด และ ฌาปนกจสถาน จ านวน ๘ แหง โดยสปเหรอทอยภายใตสงกดปกครองสวนทองถนเทศบาลต าบลบอแฮว ไดรบคาตอบแทนจ านวน ๙,๐๐๐ บาท/เดอน จ านวน ๑ คน๑๕๑ โดยมพนทในการปฏบตหนาทตามก าหนดของสวนปกครองทองถน จงท าใหสปเหรอสามารถสรางรายไดจากการท าหนาทดงกลาวและสามารถทด ารงชวต ดแลสถานภาพทางครอบครวไดอยางปกตสข

๖) อนรกษจารต/อตลกษณชมชน การปลกจตส านกทองถนใหเกดความตระหนก เหนคณคาและความส าคญของภมปญญาทองถนทมเอกลกษณทมความส าคญตอการด าเนนชวต เปนการถายทอดแนวคด ความรและความเขาใจจนเปนรปแบบธรรมเนยมนยมสการประพฤตปฏบต โดยมลกษณะการก าหนดวถชวตตงแตเกดจนกระทงตาย๑๕๒ วฒนธรรมทางสงคมลานนาใหความส าคญตอการตาย เพราะเปนการสญเสยบคคลทมความส าคญของครอบครวนนๆ โดยครอบครวผทสญเสยบคคลส าคญจะตองประกอบพธกรรมตามธรรมเนยมประเพณนยมของตน๑๕๓ และสปเหรอเปนบคคลทมความส าคญและมคณลกษณะเฉพาะตวในการประกอบพธกรรมเกยวกบศพ ซงสามารถบงบอกความชดเจนของรปแบบ จารต ขนบธรรมเนยม และประเพณทมความเปนอตลกษณในชมชนทไดยดถอปฏบตกนมา ตงแตแรกเรมจนถงสนสดของการกระท าบญอทศใหแกผทวายชนม ซงม

๑๔๙ สมภาษณ นายสมพร วะเท, นายกเทศมนตรต าบลบอแฮว, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๕๐ สมภาษณ นายประกจ ชมสทธ, นกพฒนาการชมชน, ศาสนพธกรเทศบาลต าบลบอแฮว , ๑๐

ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๕๑ สมภาษณ นายสนต ปญวงค, รองนายกเทศมนตรต าบลบอแฮว, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๕๒ สมภาษณ นายมานะชย หมนฝน, รองนายกเทศมนตรต าบลบอแฮว, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๕๓ สมภาษณ พระครตาน ปยวณโณ, เจาอาวาสวดทงโคง, ๔ ตลาคม ๒๕๖๑.

๑๕๗

ลกษณะของความโดดเดนหรอมความแตกตางกนบางในเรองของพธกรรมการจดการเกยวกบศพ เชน พธกรรมกอนตาย พธการบ าเพญกศล และพธกรรมฌาปนกจศพ ทมลกษณะเฉพาะตนไมเหมอนกบภมภาคอน แตกสามารถทจะเปลยนแปลงไดตามความเหมาะสม และววฒนการของวฒนธรรมทเปลยนไป ดวยเหตปจจยนจ าเปนรกษาภมปญญาทองถนทยดถอและอตลกษณทก าลงสญหาย เพอใหชมชนไดเหนคณคาของสปเหรอทมความส าคญตอการประกอบพธกรรมงานศพ จากการศกษาพบวา การอนรกษจารตทมความเปนอตลกษณของสปเหรอ ดงน

๑. สบทอดหนาทผานเชอสาย วถชวตแบบลานนาจะมลกษณะการถายทอดความรจากรนสรนหรอบคคลในตระกลทเคยปฏบตหนาทมากอน๑๕๔ และชมชนยอมรบวามความรเฉพาะดานทผานการอบรม สงสอนและฝกตนตามขนตอนจากเชอสายหรอตระกลจนช านาญ สามารถทจะปฏบตหนาทสบตอจากบรรพบรษไปไดอกหลายชวอายคน๑๕๕

๒. อนรกษภมปญญาทองถน องคความร ความเชอและความสามารถของทองถน ทผานกระบวนการทอดจากการสงสมประสบการณการเรยนรมายาวนาน มคณคาทางวฒนธรรมและสงคม การประกอบพธกรรมงานศพถอวาเปนการถายทอดภมปญญาทองถนเปนแนวทางปฏบต๑๕๖ เชน การฝงศพ การเผาศพ ฯลฯ แมชมชนจะรและเขาใจสจธรรมทางพระพทธศาสนาท เลงเหนความส าคญของจตใจมากกวารปกาย เมอวาระสดทายแหงชวตคงเหลอไวแคคณงามความด สวนสภาวะรางกายทเนาเปอยยอมหาประโยขนมไดจะตองมวธการก าจดเพอปองกนมใหเปนบอเกดแหงโรค๑๕๗ และเปนกศโลบายในการประกอบพธกรรมการฌาปนกจศพหรอเผาศพ ขณะทบางกรณจะมการจดการกบศพดวยวธการฝง เชน ศพทตายทงกลม ทจะตองใชพนธไมเลอยทมหนามคลมศพไว เพอขมดวงวญญาณผตายทอาจจะมแรงพยาบาทอาฆาต อกทงเปนการปองกนมใหสตวขดขยซากศพขนมากดกน ๑๕๘ ซงพธกรรมดงกลาว เปนบทบาทและหนาทของสปเหรอจะตองประกอบพธกรรมและบรกรรมคาถาเพอใชขมดวงวญญาณผตายตามคตความเชอทของทองถน แมลกษณะพธกรรมงานศพไมสามารถ

๑๕๔ สมภาษณ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา, มคนายกวดน าโทง, ๓ กนยายน ๒๕๖๑. ๑๕๕ สมภาษณ พออาจารยหนานมงคล มะโนค า , ปราชญชาวบาน บานทบหมาก , ๑๔ กนยายน

๒๕๖๑. ๑๕๖ สมภาษณ นายเดชา สราม, สปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทง, สงกดเทศบาลต าบลบอแฮว,

๑๑ สงหาคม ๒๕๖๑. ๑๕๗ สมภาษณ นายจนทร ไชยสาร, สปเหรอประจ าฌาปนสถานบานปาเหยง, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๕๘ สมภาษณ นายเดชา สราม, สปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทง, สงกดเทศบาลต าบลบอแฮว,

๑๑ สงหาคม ๒๕๖๑.

๑๕๘

อธบายในเชงวทยาศาสตร แตเปนภมปญญาชมชนทสรางขนเพอบรรเทาความเศราโศก๑๕๙ เชน การวางขนขาวหลงโลงศพ เพอใหผตายไดกนเหมอนครนยงมชวตอยและเปนการแสดงความรก ความกตญญตอผตายเปนวาระสดทาย อนเปนมรดกทางภมปญญาทมพลวฒนและอตลกษณทมแบบจารตประเพณทโดดเดน จากการกระบวนการเรยนร การวเคราะหและสงเคราะหจนมรปลกษณของตนเองทควรแกการรกษาและสบสานใหอยกบชมชนตอไป

๓. ปองกนภยราย การประกอบพธกรรมตามแบบฉบบลานนาจะเชอในโลกของคนเปนและคนตาย สงผลใหตองมพธกรรมเพอปองกนภยจากภผ ปศาจหรอวญญาณ และคาดหวงวาจะสงดวงวญญาณผตายไปสสมปรายกภพทด๑๖๐ สนหวงหาอาลยหรอกลบปองกนการกลบมาสรางความเดอดรอนแกทมชวตอย เชน พธกรรมการตดสายผวสายเมย๑๖๑ การแบงขาวตอกดอกไม๑๖๒ สงคะหะ(สวดมนตเยน)ฯลฯ

๔. ความมนใจและปองกนการตกขด การประกอบพธกรรมตางๆ ในลานนาจะประกอบดวยความเชอดานฤกษยามมงคลในการประกอบพธกรรมตางๆ แมบางพธกรรมจะมความเชอทคลายคลงกน แตกแตกตางกนในสวนของการปฏบต เพอเปนการปองกน สรางความความมนใจและรสกปลอดภยภายหลงเสรจพธกรรมนนๆ ในการประกอบพธกรรมเกยวกบฌาปนกจศพ ตามคตความเชอลานนามแนวทางในการก าหนดวน เวลา จะไมกระท าการฌาปนกจในวนนกขตฤกษและเปนไปตามความเชอของทองถน๑๖๓ หากมการกระท าจะท าใหการตกขดหรอสงชวราย สงไมดเกดขนในครอบครวและชมชน แตโดยรวมการประกอบพธกรรมงานศพจะไมนยมท าการฌาปนกจในวนเกากอง เพราะความเชอวาจะท าใหมการตายอก ๙ ศพ๑๖๔ หรอ การหามศพหรอลากศพ นยมเอา

๑๕๙ สมภาษณ นายประกจ ชมสทธ, นกพฒนาการชมชน, ศาสนพธกรเทศบาลต าบลบอแฮว , ๑๐

ตลาคม ๒๕๖๑. ๑๖๐ สมภาษณ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา, มคนายกวดน าโทง, ๓ กนยายน ๒๕๖๑. ๑๖๑ สมภาษณ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา, มคนายกวดน าโทง, ๓ กนยายน ๒๕๖๑. ๑๖๒ สมภาษณ พออาจารยหนานมงคล มะโนค า , ปราชญชาวบาน บานทบหมาก , ๑๔ กนยายน

๒๕๖๑. ๑๖๓ สมภาษณ พออาจารยหนานบญตน ทองวงคบตร, ปราชญชาวบานหนองชางเหนอ, ๑๒ กนยายน

๒๕๖๑. ๑๖๔ สมภาษณ พออาจารยหนานมงคล มะโนค า , ปราชญชาวบาน บานทบหมาก , ๑๔ กนยายน

๒๕๖๑.

๑๕๙

ปลายเทาของศพไปกอน ซงถอกนวาหากปฏบตตามขอหาม ขอปฏบตเหลานเพอปองกนการตกขด สรางความมนใจและรสกปลอดภยตอพธกรรมทกระท าแลวเสรจไป๑๖๕

สปเหรอถอวาเปนบคคลผท าหนาทและจดการเกยวกบศพ ซงเปนภาระงานทหนกและเหนดเหนอย ตองมความรทปฏบตเฉพาะทาง แมจะมสปเหรอในการปฏบตหนาทแตไมเพยงพอตอความตองการของชมชน ดวยเหตบคคลเขามาสบสานจารตและปฏบตหนาทสปเหรอมจ านวนนอย จงจ าเปนจะตองสบสานคต ความเชอและการปฏบตหนาทสปเหรอ ตลอดจนเพอใหการปฏบตหนาทของสปเหรอเปนไปตามกระบวนการทถกตองบนพนฐานของคต ความเชอแบบลานนา และธ ารงรกษาวฒนธรรม จารต ประเพณทองถนมใหสญหาย และเปนการสรางทศนคตทดตอบคคลผท าหนาทสปเหรอ มความเชอมนศรทธาวาเปนอาชพทมเกดจากความเสยสละ แบงเบาภาระของเจาภาพ โดยเกดจากการถายทอดจากรนสรน ตามแบบฉบบลานนาหรอบคคลในตระกลทเคยปฏบตหนาทมากอน ทงการทองจ า สปเหรอแบบลานนามไดมเพยงแคการถายทอดจากการบคคลในตระกล แตอาจหมายถงบคคลผมความปรารถนาและใสใจเพอจะศกษาล าดบขนตอนพธกรรมตงแตแรกเรมจนสนสดและถกตองตามจารตประเพณแบบลานนา ลกษณะของสปเหรอเชนกน ถอวาเปนบคคลทมบทบาทตองอาศยประสบการณและความร ผานกระบวนการการเรยนรขอปฏบตตามความเชอดงเดม เพยบพรอมดวยศลธรรม มอธยาศยไมตร ถงพรอมดวยสขภาพทางกายคอความสมบรณแขงแรง และสขภาพทางดานปญญา และตระหนกถงบทบาทและภาระหนาททไดรบมอบหมายจากชมชนหรอเจาภาพ สปเหรอทกวนนมแรงจงใจทเกดจากการสรางรายได/คาตอบแทนจากการปฏบตงาน อยางไรกตามตองอยภายใตจตส านก เหนคณคาและความส าคญของภมปญญาทองถน แมพธกรรมงานศพไมสามารถอธบายในเชงวทยาศาสตร แตเปนภมปญญาชมชนทสรางขนเพอบรรเทาความเศราโศก เพอปองกนภยจากภผ ปศาจหรอวญญาณ ตลอดจนเพอปองกน สรางความความมนใจและรสกปลอดภยภายหลงเสรจพธกรรมนนๆ เพอใหการปฏบตหนาทของสปเหรอเปนไปตามกระบวนการทถกตองบนพนฐานของคต ความเชอแบบลานนา และธ ารงรกษาวฒนธรรม จารต ประเพณทองถน จงไดรปแบบการสบสานคต ความเชอ พธกรรมงานศพกบบทบาทสปเหรอของต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ดงน

๑๖๕ สมภาษณ นายประกจ ชมสทธ, นกพฒนาการชมชน, ศาสนพธกรเทศบาลต าบลบอแฮว , ๑๐

ตลาคม ๒๕๖๑.

๑๖๐

๔.๖ รปแบบการสบสานคต ความเชอ พธกรรมงานศพกบบทบาทสปเหรอของต าบลบอแฮว

จากการศกษา เรอง “การสบสานคต ความเชอ พธกรรมงานศพกบบทบาทสปเหรอของต าบลบอแฮว อ าแภอเมอง จงหวดล าปาง” เพอเปนแนวทางการสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอและคณลกษณะสปเหรอทพงประสงคของประชาชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ผลจากการศกษาดงรปภาพ ดงน

๑.ความเชอ

๒.การบรหารจดการ

๓.คณลกษณะ

มความร

การยอมรบ

ภาพลกษณ

การใชไสยเวทย

การจดการ/ล าดบขนตอน

ธรรมเนยมปฏบต

ความช านาญในพธกรรม

การบรหารจดการพธกรรม

การปฏบตหนาทใหถกตอง

ยดถอขอวตรปฏบตตามคตสปเหรอ

ล าดบความส าคญของพธกรรม

ใหค าปรกษาชแนะแนวทางการปฏบต

อธบายพธกรรมทงกอนและหลงการปฏบต

พธกรรมถกตองตามธรรมเนยม

ปองกนภยจากพธกรรม

สงเสรมคต ความเชอ

สรางความสามคค

การสบสาน

ความเชอ ความไววางใจของชมชน รายได การสบตอ

เชอสาย/ตระกล ผ ม ค ว า มสนใจ

ภาพท ๔.๑ รปแบบการสบสานคต ความเชอ พธกรรมงานศพกบบทบาทสปเหรอของต าบลบอแฮว

๑๖๑

จากการศกษาการสบสานคต ความเชอ พธกรรมงานศพกบบทบาทสปเหรอของต าบล บอแฮว อ าแภอเมอง จงหวดล าปาง เพอสบสานบทบาทและหนาทสปเหรอทเหมาะสมกบชมชน เปนบคคลททรงความร มคณสมบตและแสดงบทบาททส าคญตอพธกรรมงานศพ ผลจากการศกษาพบวา การสบสานนนคตความเชอ และพธกรรมของสปเหรอกบบทบาทในชมชนประกอบดวยลกษณะ ๓ ประการ คอ

๑. ความเชอ พธกรรมงานศพถอไดวาเปนการบ าเพญกศลใหแกผตายเปนวาระสดทาย เพอสงดวงวญญาณผตายไปสสมปรายกภพหรอภพหนาตามแบบจารตประเพณ แตกระนนกตาม ความเชอดงเดมเกยวกบการบ าเพญกศลไปถงผวายชนมกผสมกบความกลวผลทจะเกดจากการรวมพธกรรมงานศพ ดงนน การประกอบพธกรรมทถกตองเพอปองกนภยทจะเบองเกดขนภายหลง ท าใหเกดความเชอในการประกอบพธกรรมเกยวกบศพ ดงน ๑) พธกรรมถกตองตามธรรมเนยม ขนตอนและแนวทางการปฏบตเกยวกบศพถกตองตามแบบของลานนา ตามลกษณะประเภทของผตาย เพอเปนการหนนสงดวงวญญาณไปสสมปรายกภพทดตามคตความเชอแบบดงเดม ๒) ปองกนภยจากพธกรรม การประกอบพธกรรมเกยวกบศพในลานนาประกอบไปดวยความเชอเรองการปองกนภยอนจะเกดจากการพธกรรม ทงนเพอเปนการปองกนภยทจะเกดขนกบผประกอบพธกรรมเอง ๓) สงเสรมคต ความเชอ ชมชนลานนาใหความส าคญการประกอบพธกรรมหลงความตาย โดยผทยงมชวตอยตองประกอบพธกรรมใหเปนไปตามความเชอ และขอปฏบตดงเดมทแฝงไปดวยหลกธรรมค าสอน ตามความเชอและประเพณทองถนทยดถอและปฏบตสบทอดกนมาอยางยาวนาน ๔) สรางความสามคค เกดจากการเหนอกเหนใจกนในยามทประสบพบเจอกบความพลดพราก โดยการชวยเหลอเกอกลในการจดเตรยมสงของทตองใชในการประกอบพธกรรมเกยวกบศพมสปเหรอเปนผน าใหค าปรกษาและล าดบพธกรรม สงผลใหเจาภาพไดรบความอบอน ไมวาวนใจและโดดเดยว โดยอาศยความสามคคของคนใสชมชนชวยเหลอเกอกล

๒. การบรหารจดการ การจดการพธกรรมงานศพถอไดวาเปนสงส าคญอยางยง โดยสปเหรอจะตองมบทบาทและหนาทส าคญตอพธกรรมงานศพ คอ ๑) ล าดบความส าคญพธกรรม การปฏบตตาม รปแบบและจดล าดบความส าคญตามประเพณทองถนอยางเครงครด เพอใหเกดความศรทธา เชอมนตอสปเหรอทมตอพธกรรมงานศพ ๒) ใหค าปรกษา/ชแนะแนวทางการปฏบต การปฏบตหนาทสปเหรอจะตองใหค าปรกษาแนวทางการปฏบตตอศพและพธกรรม รวมถงการใหค าชแนะแกบคคลทมความสนใจหรอบคคลทพรอมจะปฏบตหนาทเปนผชวยสปเหรอ ๓) อธบายพธกรรมทงกอนและหลงปฏบต สปเหรอจะตองอธบายพธกรรมทงกอนและหลงการปฏบตทถกตองตามธรรมเนยมทองถน ซงถอไดวาเปนสงส าคญตอการสรางความเชอมนและทศนคตทดตอสปเหรอ

๑๖๒

เอง ตงแตแรกเรม เชน การอาบน าศพจนกระทงการก าหนดวน เวลา สถานทในการฌาปนกจศพและการดบเผา (เกบอฐ) เปนตน

๓. คณลกษณะ สปเหรอเปนผบรหารจดการเกยวกบศพทงกอนและหลงพธกรรม ความประพฤตและลกษณะการปฏบตงานของจงเปนปจจยส าคญทชมชนเกดความคาดหวงตอบทบาทและหนาทของสปเหรอ ทงการเปนแบบอยางทด การเครงครดตามขอปฏบต การจดระเบยบขนตอนการประกอบพธกรรมตามจารต ธรรมเนยมปฏบต อยางไรกตาม ชมชนยงมความคาดหวงตอคณลกษณะของสปเหรอทดจะตองประกอบดวย

๓.๑ มความร การประกอบพธกรรมงานศพแบบลานนานในแตละพนท สปเหรอจะตองเปนผมความรในการประกอบพธกรรมกบศพ คอ ๑) การใชไสยเวทย อาจกลาวไดวาเปนองคประกอบทส าคญของประกอบพธกรรมแบบดงเดมเพอปองกนสงชวรายทจะน ามาซงความเจบปวย ความเดอดรอนแกตนเองและบคคลอน โดยผประกอบพธกรรมจะตองมคาถาหรอไสยเวทยใชก ากบขณะประกอบพธกรรมบางอยาง แมปจจบนจะมพนทบางเทานนทมการบรกรรมคาถา แตบางพนกลบใชการบรรยายเชงพรรณาในการประกอบพธกรรม ๒) การจดการ/ล าดบขนตอน สปเหรอทดจะตองมการบรหารจดการ เรยงล าดบขนตอนทถกตองตามขนบธรรมเนยมประเพณ ตามคตความเชอของชมชน

๓.๒ การยอมรบ การรกษาจารต ประเพณทมรปแบบอนเดยวกน จ าเปนจะตองเปนสงทชมชนและสงคมยอมรบ ในการสบสานคต ความเชอ พธกรรมงานศพกบบทบาทสปเหรอเชนกน จากการศกษาพบวา การยอมรบสปเหรอในการประกอบพธกรรมงานศพในชมชน บคคลทเปนสปเหรอจะตองประกอบดวยคณสมบต คอ ๑) ธรรมเนยมการปฏบต สปเหรอนบไดวาเปนบคคลทมความรเกยวกบพธกรรม ความเชอและการจดการเกยวกบศพ ยดถอจารตประเพณทปฏบตสบตอกนมาและเปนบคคลทชมชนยอมรบใหปฏบตหนาทเปนสปเหรอหรอเสนา โดยผทท าหนาทของสปเหรอ จงตองเปนผทมความสนใจ มความสามารถเฉพาะของแตละขนตอนตามธรรมเนยมปฏบตของทองถน มใจรก เสยสละ ชวยเหลอผอนและสงเคราะผทจากไป ๒) ความช านาญในพธกรรม การจดพธกรรมและขนตอนตามธรรมเนยมปฏบตเปนองคประกอบทส าคญ สปเหรอจะตองมความช านาญตอการจดล าดบขนตอนอยางเครงครดทงขอปฏบตและขอหามตอพธกรรมศพ รวมถงการใชคาถาอาคมตางๆ ในการปดเปาสงชวรายตามคตความเชอของทองถน

๓.๓ ภาพลกษณ บทบาทและหนาทของสปเหรอเปนสงทส าคญตอพธกรรมศพ แตอยางไรกตาม ชมชมคาดหวงภาพลกษณของสปเหรอทมเหมาะสม จากการศกษาพบวา ภาพลกษณทชมชนตองการประกอบดวย ๑) การบรหารจดการพธกรรม สปเหรอตองบรหารจดการพธศพใหถกตองตามประเพณนยมของทองถน ๒) การปฏบตหนาทใหถกตอง ปฏบตตามรปแบบและ

๑๖๓

ขนตอนตามขนบธรรมเนยมประเพณของทองถนทสบทอดกนมาอยางครงครด ๓) ยดถอขอวตรปฏบตตามคตสปเหรอ บคคลทปฏบตหนาทสปเหรอตองเครงครดตอขอหาม วตรปฏบต ตลอดถงการใชคาถาอาคมในพธกรรมทไดรบถายทอดจากสปเหรอรนกอน

จากการศกษาประเดนขางตน จะเหนไดวาความเชอเปนปจจยพนฐานทมตอการประกอบพธกรรมงานศพ ทงความเชอเรองการสงดวงวญญาณผตาย การปองกนภยรายจากการประกอบพธกรรม ตลอดจนถงการบรหารจดการศพใหถกตองตามจารต ประเพณททองถนยดถอปฏบตกนมาอยางยาวนาน ท าใหสปเหรอเปนบคคลทมบทบาทและหนาททส าคญตอการประกอบพธกรรม และชมชนเกดความคาดหวงคณลกษณะของสปเหรอทตองประกอบดวยความร การยอมรบและลกษณะภาพลกษณของสปเหรอเอง จากปจจยขางตนสามารถวเคราะหรปแบบและกระบวนการสบสานสานคต ความเชอ พธกรรมงานศพกบบทบาทสปเหรอของต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ดงน

๑) ความเชอ เปนสงทเกดขนกบตวบคคลผทจะเขามาท าหนาทสปเหรอ ซงถอวาเปนผทมความเชอและศรทธาในหนาทน โดยเชอมนวาเปนอาชพทเกดจากความเสยสละ สามารถทจะแบงเบาภาระของเจาภาพ รวมไปถงเปนการสงเคราะห อนเคราะหเพอนรวมโลกทจากไปสโลกหนา

๒) ความไววางใจจากชมชน การไดรบมอบหมายจากชมชน หรอไดรบการยอมรบจากชมชนวาเปนผทมความรเฉพาะดาน ไดรบการอบรมสงสอนตามขนตอนในการจดการศพตามวชาความรทไดรบจากบรรพบรษเพอใหการประกอบพธกรรมเปนไปอยางถกตอง ตามจารต ประเพณและหลกทางพระพทธศาสนา

๓) รายได การปฏบตงานของสปเหรอเปนการเสยสละ ทเตมไปดวยจตอาสาเพอทจ ะอนเคราะหผจากไปใหเปนไปตามขนบธรรมเนยมประเพณของทองถน แตในปจจนตามววฒนการของโลก รายไดและคาตอบแทนกเปนแรงจงใจอกประการหนง ในการปฏบตหนาทสปเหรอซงไดรบจากเจาภาพ รานคาบรการโลงศพ ปราสาท และจากองคกรปกครองสวนทองถน

๔) การสบตอ สปเหรอถอวาเปนบคคลทมขอวตรการปฏบตและขอหามทเครงครดเกยวกบการประกอบพธกรรมเกยวกบศพ เปนผทชมชนยอมรบวาเปนบคคลผทรงความร ผานการอบรมสงสอนและฝกฝนตนเอง ทงการทองจ า การปฏบตและค าสงสอนแบบปากตอปาก ปจจบนถอไดวาเปนบคคลทมบทบาทและความส าคญและชมชนใหความไววางใจ ยกยองและมอบหมายหนาทในการจดการกบศพตามวชาความรทไดเรยนจากบรรพบรษในการประกอบพธกรรมใหถกตองตามจารต ประเพณและหลกทางพระพทธศาสนา ซงบคคลทจะครองตนเปนสปเหรอจะตองไดรบการถายทอดความรตามแบบภมปญญาทองถนทมลกษณะการถายทอดอย ๒ ลกษณะ คอ ๑) จากเชอสายในตระกล การสบทอดภมปญญาทองถนทถายทอดจากรนสรนภายในเชอสายหรอตระกลทปฏบตสบมา

๑๖๔

และชมชนยอมรบวาเปนผทไดรบการฝกฝนจากเชอสาย/ตระกลทปฏบตหนาทมากอน ๒) ผมความสนใจ อาชพและการปฏบตหนาทของสปเหรอเปนอกหนงลกษณะทมผสนใจ ใครจะศกษาเลาเรยนรปแบบ กระบวนการ พธกรรมและขนตอนการจดการเกยวกบศพตามแบบฉบบของทองถน โดยการอาสาสมครเปนผชวยจนเกดความร ความช านาญดานพธกรรม จนกระทงไดรบการยอมรบจากชมชนใหเปนผท าหนาทตอมา

สปเหรอเปนบคคลททรงความร มคณสมบตและแสดงบทบาททส าคญตอพธกรรมงานศพ ซงถอวาพธกรรมงานศพเปนการบ าเพญกศลใหแกผตายเปนวาระสดทาย ซงพธกรรมนนจงตองถกตามธรรมเนยมแบบฉบบของลานนา ประกอบไปดวยความเชอเรองการปองกนภยอนจะเกดจากการพธกรรม อกทงยงสงเสรมคต ความเชอ ชมชนลานนาทใหความส าคญการประกอบพธกรรมหลงความตาย ตลอดจนสรางความสามคคในชมชน การชวยเหลอเกอกลในการจดเตรยมสงของในการประกอบพธกรรมเกยวกบศพมสปเหรอเปนผน าใหค าปรกษาและล าดบพธกรรม จดล าดบความส าคญพธกรรม ใหเปนไปตามรปแบบประเพณทองถนอยางเครงครด สปเหรอยงตองเปนผมความรในการใชไสยเวทย เปนองคประกอบทส าคญของประกอบพธกรรมแบบดงเดม ยดถอจารตประเพณทปฏบตสบตอกนมามความสามารถในการบรหารจดการพธศพใหถกตองตามประเพณนยมของทองถน จงเกดเปนรปแบบและกระบวนการสบสานสานคต ความเชอ พธกรรมงานศพกบบทบาทสปเหรอของต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ดงกลาวโดยอาศยความเชอทเกดขนเฉพาะตวบคคลผทจะเขามาท าหนาทสปเหรอ ทงการยอมรบจากชมชน ดวยความรสกทเตมไปดวยจตอาสาทจะอนเคราะหผจากไป แตอยางไรกตาม รายไดและคาตอบแทนกเปนแรงจงใจอกประการหนง ในการปฏบตหนาทสปเหรอซงไดรบจากเจาภาพ รานคาบรการโลงศพ ปราสาท และจากองคกรปกครองสวนทองถ น ฉะนนแลว จากการศกษาการสบตอ การถายทอดผท าหนาทสปเหรอ ประกอบดวยลกษณะ ๒ ประการคอจากรนสรนตามเชอสายหรอตนตระกล และการสบตอจากความสนใจเฉพาะบคคล โดยยดถอขอวตรปฏบตของหนาทสปเหรออยางเครงครด เพอทจะสบสาน สบทอดใหการท าหนาทสปเหรอของสปเหรอของเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ใหมรปแบบ คงความเปนอตลกษณทมกระบวนการ ระเบยบขนตอนพธกรรมทถกตองตามหลกประเพณของทองถนตอไป

บทท ๕

สรปผลการวจย อภปราย และขอเสนอแนะ

การศกษาวจยเรอง “สปเหรอ: การสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง” การศกษาวจยครงนมวตถประสงค ดงน ๑) เพอศกษาคต ความเชอและพธกรรมงานศพในพระพทธศาสนา ๒) เพอศกษาพธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา ๓) เพอศกษาการสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอ และคณลกษณะสปเหรอทพงประสงคของประชาชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง โดยมวธการด าเนนการวจยแบบเชงคณภาพและวเคราะหขอมลดานคตความเชอและพธกรรมงานศพทปรากฏในทางพระพทธศาสนากบการการสมภาษณเชงลก (In-depth Interview) ชาวบานในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง จ านวน ๑๑ หมบาน โดยแบงออกเปน ๕ กลม ทงบรรพชตและคฤหสถ จ านวน ๓๖ รป/คน ผลการศกษาวจยมดงน

๕.๑ สรปผลการวจย

๕.๑.๑ คต ความเชอและพธกรรมงานศพในพระพทธศาสนา ไดรบอทธพลจากคตความเชอดงเดมของประเทศอนเดยในการประกอบพธกรรมศพนน ทเชอมโยงกบแมน าคงคาในการน าดวงวญญาณผตายไปสสวรรคาลย และยงเชอวาบคคลทตายลงไปและน าไปเผาทรมฝงแมน าคงคา เมองพาราณส แลวปดเศษเถากระดกลงแมน าคงคากจะท าใหผตายไปสสวรรค จนกอใหเกดพธกรรมการท าฌาปนกจศพและลอยเถากระดก(ลอยองคาร) ลงในแมน าคงคาทเปนแมน าอนศกดสทธของประเทศอนเดย อยางไรกตาม การกระท าพธกรรมเกยวกบศพในครงพทธกาลมหลากหลายวธการ เชน การน าศพไปทงปาหรอปาชาผดบ การน าศพไปฝงดน การน าศพไปเผา การน ากระดกมากอเจดยเกบไวบชา การน าศพไปลอยทงในแมน า และถอวาเปนวธปฏบตส าหรบคนทยงมชวตอยพงกระท าแกผทวายชนไป แมพธกรรมเกยวกบศพจะไดรบอทธพลจากศาสนาพราหมณ-ฮนด แตคตความเชอทางดานพระพทธศาสนากแตกตางกนไป โดยหลกค าสอนทางพระพทธศาสนาจะมงเนนทางดานจตใจมากกวารางกายและเออประโยชนสขแกญาตผวายชนมในการกระท าบญ เปนการแสดงความกตญญ

๑๖๖

กตเวทแกผจากไปทเรยกวา “ทกษณาทาน” หมายถง การท าบญอทศแกผจากไปจนเปนธรรมเนยมปฏบตจนกระทงปจจบน

การประกอบพธกรรมทกษณาทานมขนตอนตางๆ ทยดถอปฏบตตามคตความเชอทางพทธศาสนาและเปนการผสมผสานกบธรรมเนยมปฏบตตามวฒนธรรมทองถน จากการศกษาพบวา การประกอบพธกรรมสามารถแบงอกกเปน ๔ พธกรรม กลาวคอ ๑) พธกรรมในวนตาย ๒) พธกรรมในวนตงศพบ าเพญกศล ๓) พธกรรมในวนฌาปนกจศพ ๔) พธกรรมหลงวนฌาปนกจศพ เหลานถอเปนพธกรรมงานศพในสงคมไทย ทไดสบทอดประเพณกนมายาวนาน หรอเพอแสดงความระลกถงและความกตญญตอผวายชนม

๕.๑.๒ พธกรรมงานศพในวฒนธรรมลานนา การจดการพธกรรมงานศพแบบลานนา สามารถจ าแนกพธกรรมตามชนชนผวายชนม ๓ ประเภท คอ ๑) การจดศพเจานายชนสง ๒) การจดพธศพของพระสงฆ ๓) การจดพธศพของสามญชนทวไป การจดพธศพสวนใหญมจดมงหมายเดยวกน เพอสงดวงวญญาณผวายชนมไปสสคตตามความเชอทางพระพทธศาสนา การจดพธศพของเจานาย และพระสงฆจะมความแตกตางจากสามญชนทวไป โดยจะมการจดวางเครองสกการะศพ มการใสปราสาทศพทสงใหญงดงามอลงการประดษฐานอยบนหลงนกหสดลงค และชกลากสรระรางไปสเมรชวคราวเพอประกอบพธฌาปนกจ (เผา) มการก าหนดสถานทฌาปนกจตามฐานนดรศกด เชน ทวด ขวงเมรหรอปาชา เปนตน สวนศพพระสงฆกเชนกน จะไดรบการจดพธกรรมทยงใหญ เพราะถอไดวาเปนทเคารพและศรทธาของสาธชนทวไป หากพระสงฆทมต าแหนงจากการพระราชทานสมณศกดและบวชมาเปนเวลานานทไดรบการยกยองวาเปน “ครบา” สวนงานศพของสามญชนทวไปจะมการจดตามฐานะทางสงคม ซงอดตจะไมนยมตงศพไวบนปราสาท ไมมการลากจง ค านงถงขอหามและปฏบตตามจารตชมชน ปจจบนการจดพธกรรมงานศพของเจานาย พระสงฆและสามญชน มลกษณะทไมแตกตางกน มรปแบบการท าบญอทศสวนกศล การตงศพบนปราสาท มการชกลากไปสฌาปนกจสถาน มดนตรพนเมองแห มการเลยงอาหารแขกทมารวมงาน ซงการจดพธกรรมขนอยกบเจาภาพวาจะตองการการจดพธกรรมรปแบบใดใหเหมาะสมกบผวายชนม แตพธกรรมนนตองไมขดกบหลกจารตประเพณดงเดม

๕.๑.๓ การสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอ และคณลกษณะสปเหรอทพงประสงคของประชาชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง สปเหรอเปนบคคลททรงความรและแสดงบทบาททส าคญตอพธกรรมงานศพใหตองถกตามธรรมเนยมแบบฉบบของลานนา อกทงเปนบคคลทชวยบ าบดความทกขและปองกนภยอนจะเกดจากการพธกรรมตามคตความเชอทองถน เปนการสบสานคต ความเชอตามแบบฉบบลานนาทใหความส าคญพธกรรมหลงความตาย การสรางความสามคคจากการชวยเหลอเกอกลกนในชมชน โดยสปเหรอเปน

๑๖๗

ผน าทใหค าปรกษา การจดวางล าดบความส าคญดานพธกรรมใหถกตองตามรปแบบประเพณทองถน และเปนผทมความรในการใชไสยเวทยในพธกรรมงานศพตามความเชอดงเดม จนเปนรปแบบและกระบวนการสบสานสานคต ความเชอ พธกรรมงานศพกบบทบาทสปเหรอของต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง

๕.๒ อภปรายผลการวจย

ความเชอในเรองพธกรรมงานศพเปนการบ าเพญกศลใหแกผตายเปนครงสดทายตามแบบจารตประเพณ ธรรมเนยมปฏบตของทองถน โดยมการปองกนตนเองจากการประกอบพธกรรมนน ในสวนของผทยงอยกตองประกอบพธกรรมใหถกตอง รวมไปถงการสรางความสมครสมานสามคค ใหเกดขนในทองถน

การบรหารจดการพธกรรมงานศพ เปนกระบวนการทส าคญอยางยง โดยเรยงล าดบความส าคญของพธกรรม ปฏบตตามรปแบบ และขนตอน ตามประเพณทองถนอยางเครงครด สามารถทจะใหค าปรกษาชแนะแนวทางในการประกอบพธกรรมศพ รวมไปถงการใหค าชแน ะแกบคคลทมความสนใจหรอบคคลทพรอมจะปฏบตหนาทเปนผชวยสปเหรอ อธบายหลกการทถกตองเพอการการสรางมมมองทดตอผท าหนาทสปเหรอ

คณลกษณะของสปเหรอทดจะตองเปนผมความรในการประกอบพธกรรมกบศพ ช านาญในการใชไสยเวทย มการบรหารจดการ เรยงล าดบขนตอนทถกตองตามขนบธรรมเนยมประเพณ ตามคตความเชอของชมชน รกษาจารต ประเพณของชมชน รวมทงการยดถอจารตประเพณทปฏบตสบตอกนมา โดยผทท าหนาทตองเปนผทมความสนใจ มความสามารถเฉพาะของแตละขนตอน มใจทเสยสละ ทส าคญยดถอขอวตรปฏบตตามคต ตลอดจนการใชคาถาอาคมในพธกรรม และสงทท าใหกระบวนการสบสานสานคต ความเชอ พธกรรมงานศพกบบทบาทสปเหรอของต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ยงคงด าเนนตอไปไดดวย

๑) ความเชอ โดยผท าหนาทสปเหรอเชอมนวาเปนอาชพทเกดจากความเสยสละ รวมไปถงเปนการสงเคราะห อนเคราะหเพอนรวมโลกทจากไป สอดคลองกบงานวจยของ พระอธการเดนชย ภรปญโญ ไดศกษาวจยเรอง “การศกษาวเคราะหประวตความเปนมา ประเพณและพธกรรม เกยวกบวญญาณ ภตผของชนชาตพนธบซ บานดอยชมภ หมท ๗ ต าบลโปงแพร อ าเภอแมลาว จงหวดเชยงราย” วาพธกรรมเกยวกบการสงวญญาณผตายไปสภพทดหรอสวรรค และสงผลมาสญาต

๑๖๘

พนองทอยขางหลง ชวยใหคลายทกขโศกจากการจากไปของญาตทเสยชวต ๑ สปเหรอจงเปนอกหนงบทบาทในการสงเคราะหผตายไปสสมปรายกภพทดงาม

๒) ความไววางใจจากชมชน การไดรบมอบหมายจากชมชน หรอไดรบการยอมรบจากชมชนวาเปนผทมความรเฉพาะดาน ไดรบการอบรมสงสอนตามขนตอนในการจดการศพตามวชาความรทไดรบจากบรรพบรษเพอใหการประกอบพธกรรมเปนไปอยางถกตอง ตามจารต ประเพณและหลกทางพระพทธศาสนา

๓) รายได การปฏบตงานของสปเหรอเปนการเสยสละ ทเตมไปดวยจตอาสาเพอทจะอนเคราะหผจากไปใหเปนไปตามขนบธรรมเนยมประเพณของทองถน แตในปจจนตามววฒนการของโลก รายไดและคาตอบแทนกเปนแรงจงใจอกประการหนง ในการปฏบตหนาทสปเหรอซงไดรบจากเจาภาพ รานคาบรการโลงศพ ปราสาท และจากองคกรปกครองสวนทองถน

๔) การสบตอ สปเหรอถอวาเปนบคคลทมขอวตรการปฏบตและขอหามทเครงครดเกยวกบการประกอบพธกรรมเกยวกบศพ เปนผทชมชนยอมรบวาเปนบคคลผ ทรงความร ผานการอบรมสงสอนและฝกฝนตนเอง ทงการทองจ า การปฏบตและค าสงสอนแบบปากตอปาก ปจจบนถอไดวาเปนบคคลทมบทบาทและความส าคญและชมชนใหความไววางใจ ยกยองและมอบหมายหนาทในการจดการกบศพตามวชาความรทไดเรยนจากบรรพบรษในการประกอบพธกรรมใหถกตองตามจารต ประเพณและหลกทางพระพทธศาสนาซงบคคลทจะครองตนเปนสปเหรอจะตองไดรบการถายทอดความรตามแบบภมปญญาทองถนทมลกษณะการถายทอดอย ๒ ลกษณะ คอ ๑) จากเชอสายในตระกล การสบทอดภมปญญาทองถนทถายทอดจากรนสรนภายในเชอสายหรอตระกลทปฏบตสบมา และชมชนยอมรบวาเปนผทไดรบการฝกฝนจากเชอสาย/ตระกลทปฏบตหนาทมากอน สอดคลองกบงานวจยของ พระชาญชย ชยเมธ (ค าวชย) ไดศกษาเรอง “บทบาทของสปเหรอทมตอพธงานศพ: กรณศกษาในเขตเทศบาลต าบลหลวงใต อ าเภองาว จงหวดล าปาง” โดยสปเหรอมบทบาทหนาทใหเปนผจดการศพตามมตชมชนและเปนผไดรบการสบทอดบทบาทหนาทจากรนสรน

๑ พระอธการเดนชย ภรปญโญ (น ารงเรอง), “การศกษาวเคราะหประวตความเปนมา ประเพณและ

พธกรรมเกยวกบวญญาณ ภตผของชนชาตพนธบซ บานดอยชมภ หมท ๗ ต าบลโปงแพร อ าเภอแมลาว จงหวดเชยงราย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓), บทคดยอ.

๑๖๙

ในตระกลจากการเรยนรระเบยบพธ ขนตอน กรรมวธการจดการศพ ขอหามและขอปฏบต๒ และยงตองมความช านาญในการใชไสยเวทยเพอก ากบตามขนตอนเกยวกบศพใหถกตองตามจารตของสปเหรอ สอดคลองกบการวจยของ ทวศกด วรฤทธเรองอไร ไดศกษาเรอง “ศกษาสปเหรอกบการจดการศพของชมชน : กรณศกษาชมชนมอญ รมแมน าแมกลอง อ าเภอบานโปง จงหวดราชบร” ซงสปเหรอท าหนาทเกยวกบศพตองจดการตามประเพณใหเรยบรอยและถกตองและใชคาถาอาคม ไสยศาสตรเพอเปนเครองปกปองตนเอง สปเหรอจะเรยนคาถาแบบทองจ าปากตอปาก๓ ๒) ผมความสนใจ อาชพและการปฏบตหนาทของสปเหรอเปนอกหนงลกษณะทมผสนใจ ใครจะศกษาเลาเรยนรปแบบ กระบวนการ พธกรรมและขนตอนการจดการเกยวกบศพตามแบบฉบบของทองถน โดยการอาสาสมครเปนผชวยจนเกดความร ความช านาญดานพธกรรม จนกระทงไดรบการยอมรบจากชมชนใหเปนผท าหนาทตอมา

๕.๓ ขอเสนอแนะ

การวจย “สปเหรอ: การสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง” ผลการวจยครงน ถอเปนประโยชนในการสบสานภมปญญาทองถน สงเสรมความเชอและการจดการล าดบขนตอนการประกอบพธกรรมเกยวกบศพใหถกตองตามแบบลานนา สงเสรมภมปญญาทองถนเกยวกบการจดการงานศพในชมชนตนเอง เพอพฒนารปแบบทเปนอตลกษณของชมชน สรางจตส านกในชมชนใหเกดจตส านกเลงเหนคณคาและความเสยสละของสปเหรอทมตอพธกรรมงานศพ เพอใหเปนอตลกษณทดงามแกอนชนรนหลง และควรศกษาเปรยบเทยบคณลกษณะอนพงประสงคของสปเหรอในสงคมลานนากบสงคมไทย บทบาทและหนาทของสปเหรอในยคโลกาภวฒน ตลอดจนควรมการศกษาแนวทางการพฒนาหลกสตรเพอสรางคมอส าหรบผประกอบพธกรรมหลงความตาย

๒ พระชาญชย ชยเมธ (ค าวชย),“บทบาทของสปเหรอทมตอพธงานศพกรณศกษาในเขตเทศบาลต าบล

หลวงใต อ าเภองาว จงหวดล าปาง”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), บทคดยอ.

๓ ทวศกด วรฤทธเรองอไร, “สปเหรอกบการจดการศพของชมชน: กรณศกษาชมชนมอญ รมแมน าแมกลอง อ าเภอบานโปง จงหวดราชบร”, วทยานพนธคณะสงคมวทยาและมานษยวทยา , (บณฑตวทยาลย:มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๘), หนา ๓๘.

๑๗๐

บรรณานกรม

๑. ภาษาไทย

ก. ขอมลปฐมภม

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๕.

________. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย . กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

ข. ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอ:

กมลรตน อตตปญโญ. ปราสาทศพ. เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๗.

กตตศกด ปรกต. เอกสารประกอบการศกษาวชากฎหมายแพง: หลกทวไป ภาค ๑/๒๕๔๖ บคคลธรรมดาและหลกทวไปวาดวยนตบคคล. พมพครงท ๙, กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๐.

คณะกรรมการแผนกต ารามหามกฎราชวทยาลย. พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๔. พมพครงท ๑๕. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๓๗.

คมเนตร เชษฐพฒวนช. ขดขอหามในลานนา. เชยงใหม: กราฟคสแอนดสกรน, ๒๕๓๙.

งามพศ สตยสงวน. สงคมและวฒนธรรม. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๗.

จต ตงศภทย,ศ. กฎหมายแพงและพาณชยวาดวยบคคล . พมพครงท ๗. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๐.

เจรญ ตนมหาพราน. ประเพณทองถน. เชยงใหม: ส านกพมพแสงแดด, ๒๕๓๘.

ชนดา สถตวงศ. อนสรณงานพระราชทานเพลงศพพระครการณยธรรมนวาส. ขอนแกน: ขอนแกนการพมพ, ๒๕๔๘.

ชยสทธ ตราชธรรม และคณะ. กฎหมายพาณชย COMMERCIAL LAW. กรงเทพ: ส านกพมพสตยการพมพ, (ม.ป.ป.).

๑๗๑

ดนย ไชยโยธา. ลทธ ศาสนา และระบบความเชอกบประเพณนยมในทองถน. กรงเทพมหานคร: โอ.เอส.พรนตง เฮาส, ๒๕๓๘.

ธรานนโท (นามแฝง). การตายและพธการท าบญศพ. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพดวงแกว, ๒๕๔๔. นเทศ ตนณะกล. การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม . พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร:

ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๖.

นรนดร ชยนาม. ประเพณและวฒนธรรมของเชยงใหมและลานนาไทย. เชยงใหม: ส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๑๒.

บญเกด พมพวรเมธากล. ประเพณอสาน และเกรดโบราณคดไทอสาน. ขอนแกน: โรงพมพคลงนานาวทยา, ๒๕๔๔.

บญคด วชรศาสตร. อานสงสเสยศพ. เชยงใหม: โรงพมพธาราทอง, ม.ป.ป.. บญม แทนแกว. ผศ. ประเพณและพธกรรมพระพทธศาสนา. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, ๒๕๔๗. บณย นลเกษ. ศาสนาเบองตน. พระนคร: แพรวทยา, ๒๕๒๗. บรนทร ค ากองแกว. พธการศพ. กรงเทพมหานคร: หจก. มณฑลการพมพ, ๒๕๔๖. ประยร ดษฐานพงศ, พ.ต.อ. ความตายของมนษย ตายแลวไปไหน. กรงเทพมหานคร: ศกดชยการ

พมพ, ๒๕๔๖. ปราณ วงคเทศ,ผศ. พธกรรมเกยวกบการตายในประเทศไทย. กรงเทพฯ: บรษทอมรนทรพรนตง

กรฟ จ ากด, ๒๕๓๔. แปลก สนธรกษ. พธกรรมและประเพณ. กรงเทพมหานคร: เจรญจต, ๒๕๓๑. แปลก สนธรกษ. พจนานกรมบาล-ไทย. กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช, ๒๕๐๖.

. พธกรรมและลทธประเพณ . พมพครงท ๖. กรงเทพฯ: นตบคคลไทยวฒนาพานช , ๒๕๐๔.

พรชย สนทรพนธ . ค าอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชยวาดวยบคคล . กรงเทพฯ : มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๑๕.

พระครสมหประสงค ฐตปญโญ. สงเคด ราชวต ดอกไมธปเทยน และประเพณท าศพ . กรงเทพฯ: วรยะพฒนา, ๒๕๔๑.

พระเทพวสทธเมธ. มรณานสต. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๓๖. พระธรรมโกศาจารย (เงอม อนทปญโญ). สวนโมกขพลารามก าลงแหงการหลดพน: อาจารยมรณา

นสรณ. กรงเทพฯ: หจก.ภาพพมพ, ๒๕๓๗. พระธรรมธรราชมหามน. อดมวชา. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร: สหธรรมก, ๒๕๓๙.

๑๗๒

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประชาชน. พมพครงท ๙. โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐.

พระมหาอาทตย อาทจโจ. หตถลงคสกโณ ความเชอทเชอมโยงกบพระพทธศาสนา. เชยงใหม: วดเจดยหลวง, ๒๕๕๓.

พระสทธมมโชตกะ ธมมาจรยะ. ปรมตถโชตกะ ปรเฉทท ๕. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร: มลนธสทธมมโชตกะ, ๒๕๓๔.

พระอรยานวตร เขมจารเถระ . คตความเชอของชาวอสาน . พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๖.

พวงผกา ประเสรฐศลป . ประเพณไทยกบการเปลยนแปลงตามกระแสวฒนธรรมโลก .กรงเทพมหานคร: สถาบนราชภฏสวนดสต, ๒๕๔๒.

พหล แกวเขยว. ฌาปนกจ. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพดวงแกว, ๒๕๔๕. พทธทาสภกข. พจนานกรมพทธทาสพรอมค าอธบายขยายศพท. เนองในมงคลกาล ๑๐๐ ป พทธ

ทาสพทธศกราช ๒๔๔๙–๒๕๔๙. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๔๙.

ปรญญาจากสวนโมกข. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพธรรมสภา, (ม.ป.ป.). ไพรถ เลศรยกมล. คตชาวบานลานนาไทย. เชยงใหม: สรยวงศบคเซนเตอร, (ม.ป.ป.). มณ พยอมยงค. ประเพณและวฒนธรรมของเชยงใหมและลานนาไทย. (ม.ป.ท.), ๒๕๑๒. เครองสกการะในลานนาไทย. เชยงใหม: ส.ทรพยการพมพ, ๒๕๔๗. ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย ฉบบปรบปรงเพมเตม. พมพครงท ๕. เชยงใหม: ส.

ทรพยการพมพ, ๒๕๔๗. รองศาสตราจารยคณ โทขน. ศาสนาเปรยบเทยบ. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตงเฮาส, ๒๕๓๗. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ ๒๕๔๒. กรงเทพมหานคร: นานมบค,

๒๕๔๖. พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพอกษรเจรญ

ทศน. พจนานกรมศพทสงคมวทยา องกฤษ-ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพมหานคร:

ส านกพมพอกษรเจรญทศน, ๒๕๓๒. ศรนย ไมตรเวช (ดงตฤณ). เสยดายคนตายไมไดอาน. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพดเอมจ, ๒๕๔๘. ศรเลา เกษพรหม. ประเพณชวตคนเมอง. พมพครงท ๒. เชยงใหม: โรงพมพนพบรเชยงใหม, ๒๕๔๔. ปราสาทนกหสดลงคสไมศพ. เชยงใหม: โรงพมพนพบรเชยงใหม, ๒๕๔๐. เศรษฐมตร กาญจนกล. ศลปะอลงการงานศพไทย. กรงเทพฯ: บรษทวพรนท ๑๙๙๑ ๒๕๕๔.

๑๗๓

ส.พลายนอย. เกรดโบราณคดประเพณไทย. พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร: บรษทรวมศาสน ๑๙๗๗ จ ากด, ๒๕๓๙.

สงา ไชยวงค. ภมปญญาลานนากบสาระรวมสมย. เชยงใหม: โรงพมพปเป, ๒๕๔๓. สมชย ใจด และยรรยง ศรวรยาภรณ. ประเพณและวฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช,

๒๕๓๓. สมเดจพระญาณวโรดม (ประยร สนตงกโร) . ศาสนาตางๆ. พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร: สภา

การศกษามหามกฏราช วทยาลย, ๒๕๒๘.

สมเดจพระปรมานชตชโนรส. พระปฐมสมโพธกถา. กรงเทพมหานคร: โรงพมพธรรมบรรณาการ, ๒๕๒๖.

สมภพพสษฐ สขพสษฐ . ค าอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชยลกษณะบคคล . กรงเทพมหานคร: โรงพมพหางหนสวนจ ากดพมพอกษร, ๒๕๔๓.

สน เตมสงสย และพชย รตนประทป. ประเพณนานาชาต. กรงเทพฯ: โรงพมพเกษมสมพนธการพมพ, (ม.ป.ป.).

สขพฒน อนนทจารย . ปรศนาปรชญาธรรมในประเพณบ าเพญกศลศพ . กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ ส.ลกธรรมภกด, ๒๕๕๒.

สจตต วงษเทศ (บรรณาธการ). พระเมร ท าไม? มาจากไหน. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ, ๒๕๕๑.

สชา จนทรเอม และสรางค จนทรเอม. จตวทยาสงคม. กรงเทพมหานคร: แพรวทยา, ๒๕๒๐. สพตรา สภาพ. สงคมวทยา. กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๐. สเมธ เมธาวทยากล. สงกปพธกรรม. กรงเทพ: โอเดยนสโตร, ๒๕๓๒. เสถยร โกเศศ. ความตาย. กรงเทพมหานคร: แมค าผาง, ๒๕๓๑.

ประเพณเกยวกบชวต. กรงเทพฯ: ส านกพมพแมค าผาง, ๒๕๓๒. หลวงวจตรวาทการ. ของดในอนเดย. กรงเทพมหานคร: บรษทสรางสรรคบคส จ ากด, ๒๕๔๑. ศาสนาสากล เลม ๑. กรงเทพมหานคร: โรงพมพลก ส.ธรรมภกด, ๒๕๓๒. อน เนนหาด, (พ.ต.อ.) ผปยา พระสงฆ ปจาน ปาเฮยว และสปเหรอ. (เชยงใหม: นพบรการพมพ,

๒๕๔๗. อนสรณงานพระราชทานเพลงศพ พระเทพญาณเมธ . ผาสาทลานนา. ล าพน: โรงพมพบวรวรรณ

พรนท, ๒๕๕๓. อภธาน สมใจ. งานศพลานนาปราสาทนกหสดลงคสไมศพ. เชยงใหม: กลางเวยงการพมพ, ๒๕๔๑. อรสม สทธสาคร. คนคนชวต. กรงเทพมหานคร: สารคด, ๒๕๔๖.

๑๗๔

อรณรตน วเชยรเขยวและคณะ. สทธชมชนทองถนพนเมองดงเดมลานนา: กรณศกษาชมชนลวะ ยวน ล อ ปกาเกอญอ(กระเหร ยง)ในจงหวดนาน เชยงรายและเชยงใหม . กรงเทพมหานคร: ส านกพมพนตธรรม, ๒๕๔๖.

อมพร เทพปนตา. พธกรรม วถคนเมอง. ส านกงานวฒนธรรมจงหวดล าปาง. ล าปาง: หสม.ณฐพลการพมพ, ๒๕๔๘.

อาจารยสงฆะ วรรณะวสย . สบสานลานนา สบตอลมหายใจของแผนดน . เชยงใหม: (ม.ป.พ.), ๒๕๔๒.

อดม เชยกวงศ. ประเพณพธกรรมทองถนไทย. กรงเทพมหานคร: สขภาพใจ, ๒๕๔๕.

(๒) ดษฎนพนธ/วทยานพนธ/สารนพนธ:

จนทราทพย วงษกฤษ . คณภาพชวตของสปเหรอในเขตเทศบาลนครพระศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา. การศกษาคนควาอสระคหกรรมมหาบณฑต . บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๕๑.

ชยพร พบลศร. ประเพณการฝงศพในสมยหน. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต. ภาควชาโบราณคด: มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๑๙.

ชาตชาย มานตยกล. วถชวตสปเหรอในกรงเทพมหานคร. ปรญญานพนธศลปะศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๕๐.

ทวศกด วรฤทธเรองอไร. สปเหรอกบการจดการศพของชมชน: กรณศกษาชมชนมอญรมแมน าแมกลอง อ าเภอบานโปง จงหวดราชบร. วทยานพนธคณะสงคมวทยาและมานษยวทยา. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๘.

พระครกนตธรรมาภวฒน (คมบวลา). ศกษาประเพณความเชอประเพณฌาปนกจของชาวบานขอนแกนเหนอ ต าบลขอนแกน อ าเภอเมอง จงหวดรอยเอด . วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘.

พระครกลยาณธรรมโฆษ (รง กลยาโณ). การศกษาคตธรรมจากประเพณงานศพ: กรณศกษาชมชนต าบลตรวจ อ าเภอศรณรงค จงหวดสรนทร . วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต . บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔.

พระครโกศลอรรถกจ. การศกษาประเพณงานศพของชาวไทยพทธทองถน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘.

๑๗๕

พระครอทยปรยตโกศล (เสถยร ยอดสงวาลย). ปรศนาธรรมเกยวกบประเพณการตายของภาคอสาน. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔.

พระชาญชย ชยเมธ (ค าวชย). บทบาทของสปเหรอทมตอพธงานศพกรณศกษาในเขตเทศบาลต าบลหลวงใต อ าเภองาว จงหวดล าปาง . วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต . บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖.

พระมหาจรญ จตตส วโร (กนธมา). การศกษาแนวคดความเชอเชงวฒนธรรมในการสรางปราสาทศพของ ชาวพทธลานนา . วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต . บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระมหาวนชย ธมมชโย (ชวงส าโรง). การศกษาเชงวเคราะหเรองความตาย ตามทศนะของพทธทาสภกข. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘.

พระมหาวรชน อคคธมโม (ค าสอนพนธ). คณคาประเพณปอยลอลานนา: กรณศกษาพระครการณยธรรมนวาส (หลวงปหลวงกตปญโญ). วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต . บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘.

พระมหาวระศลป ฉนทโก (แสนลน). การศกษาเชงวเคราะหความเปลยนแปลงของพธฌาปนกจ ในพระพทธศาสนา: ศกษาเฉพาะกรณหมบานวงชย. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘.

พระมหาสมปอง ปมทโต (กองศลา). ศกษาความตายในพระพทธศาสนาเถรวาท. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖.

พระมหาสพร รกขตธมโม (ปวงกลาง). ศกษาวเคราะหการเผชญความตายอยางสงบตามหลกมรณสตในพระพทธศาสนาเถรวาท . พทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา รายวชาสมมนาพระพทธศาสนากบวทยาการสมยใหม. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๗.

พระวรรณด โชตธมโม (ธรรมชย). การศกษาวเคราะหอทธพลของไตรลกษณตอทศนคตเกยวกบชวตและความตาย: กรณศกษาผปวยในโรงพยาบาลก าปงจามประเทศกมพชา . วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๕๘.

พระอธการเดนชย ภรปญโญ (น ารงเรอง) . การศกษาวเคราะหประวตความเปนมา ประเพณและพธกรรมเกยวกบวญญาณ ภตผของชนชาตพนธบซ บานดอยชมภ หมท ๗ ต าบลโปงแพร

๑๗๖

อ าเภอแมลาว จงหวดเชยงราย. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระอธการพพฒนพงษ ฐานวฑโฒ (ใจกวาง). ศกษาความเปลยนแปลงการจดงานศพของชาวพทธ:กรณศกษาบานหมน ต าบลนาปรง อ าเภอปง จงหวดพะเยา. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘.

พระอนชต ปทมวณโณ (หวงวนวฒน). การศกษาเชงวเคราะหเรองความตายในศาสนาดงเดมของเผามง. วทยานพนธศาสนศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๙.

วรรณน มกปกษาเจรญ. ประเพณการฝงศพของคนกอนประวตศาสตรทบานดอนตาเพชร. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต . ภาควชาโบราณคด: มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๑๒.

วฒนศกด ไชยกล. บรบททางวฒนธรรมและสงคมของการสรางปราสาทศพในจงหวดเชยงใหม. ศกษาศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๖.

(๓) บทความ:

อรรถ นนทจกร. “นกหสดลงค”, ในรวมบทความ นกหสดลงค, รวบรวมจดพมพโดย กอนแกว อภย, (เชยงใหม: แสงศลปการพมพ, ๒๕๑๕): ๖๕.

อดม รงเรองศร. “นกหสดลงค”. วารสารวฒนธรรมจงหวดเชยงใหม. ปท ๕๐. ฉบบท ๑๑.(มกราคม-เมษายน ๒๕๕๒): ๒๒-๒๗.

(๔) เอกสารทไมไดตพมพเผยแพรและเอกสารอน ๆ:

อานนท กาญจนพนธ, “พธเลยงผเมงเมองล าปาง”. เอกสารประกอบการสมมนา. เชยงใหม: สถาบนราชภฎเชยงใหม, ๒๕๓๒. (อดส าเนา)

(๕) สมภาษณ/สนทนากลม:

สมภาษณ นางภาวณ พนตยา. ครช านาญการพเศษโรงเรยนวดน าโทง, ๑๙ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นางศภลกษณ สทธจ. ผใหญบานหมท ๘ บานทบหมาก, ๓ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายจนทร ไชยสาร. สปเหรอประจ าฌาปนสถานบานปาเหยง, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายชยกรณ วงคชมภ. ผใหญบาน บานน าโทง หมท ๕, ๑๘ กนยายน ๒๕๖๑. สมภาษณ นายเดชา สราม. สปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทง สงกดเทศบาลต าบลบอแฮว , ๑๙

กนยายน ๒๕๖๑.

๑๗๗

สมภาษณ นายไตรภพ ไชยชมภ. ผใหญบานหมท ๒ บานบอแฮว-สนกลาง, ๓ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายถา กาสาย. สปเหรอประจ าฌาปนสถานบานทาขว, ๑๕ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายนรนทร ศรวชย. อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๖ กนยายน ๒๕๖๑. สมภาษณ นายนกร มาตน. ก านนต าบลบอแฮว, ๑๕ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายบญญต ปญวงค. ไวยาวจกรวดน าโทง, ๑๙ กนยายน ๒๕๖๑. สมภาษณ นายประกจ ชมสทธ. นกพฒนาการชมชน ศาสนพธกรเทศบาลต าบลบอแฮว, ๑๐ ตลาคม

๒๕๖๑. สมภาษณ นายมานะชย หมนฝน. รองนายกเทศมนตรต าบลบอแฮว, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายสงกรานต วงคค า. สปเหรอประจ าฌาปนสถานวดมอนกระทง, ๑๘ กนยายน ๒๕๖๑. สมภาษณ นายสถาพร เดชศร. ผอ านวยการโรงเรยนอนบาลเทศบาลต าบลบอแฮว , ๑๑ ตลาคม

๒๕๖๑. สมภาษณ นายสมบญ ทพยปลก. ไวยาวจกรวดทาลอ, ๑๑ กนยายน ๒๕๖๑. สมภาษณ นายสมพร วะเท. นายกเทศมนตรต าบลบอแฮว, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายสนต ปญวงค. รองนายกเทศมนตรต าบลบอแฮว ประธานสภาวฒนธรรมต าบล

บอแฮว, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พระครจกรธรรมนญ. เจาคณะต าบลบานเออม เขต ๒ เจาอาวาสวดทาลอ, ๑๑ กนยายน

๒๕๖๑. สมภาษณ พระครตาน ปยวณโณ. เจาอาวาสวดทงโคง, ๔ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พระครวชย ปญญเปกโข. เจาอาวาสวดน าโทง, ๙ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พระครวมลนพการ. เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๑ เจาอาวาสวดมอนกระทง, ๑๕ กนยายน

๒๕๖. สมภาษณ พระครสาทรพพฒนกจ. เจาคณะต าบลบอแฮว เขต ๒ เจาอาวาสวดบอแฮว, ๑๘ กนยายน

๒๕๖๑. สมภาษณ พระพล สทธพาโล. รองเจาอาวาสวดน าโทง, ๕ กนยายน ๒๕๖๑. สมภาษณ พระสมบต วชชาธโร. รกษาการแทนเจาอาวาสวดมวงแงว, ๓๐ กนยายน ๒๕๖๑. สมภาษณ พระเอกชย อคคปญโญ. รกษาการแทนเจาอาวาสวดปายะ, ๓ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พอชาญ อนฟ. ประธานชมรมผอายบานน าโทง, ๒๒ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พอมง บญเตม. ปราชญชาวบาน บานน าโทงอดมพร, (ถงแกกรรมแลว). สมภาษณ พอสมหมาย จะนาศกด. อดตประธานชมรมผสงอายบานทบหมาก, ๑๐ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พอหนานสวสด บญเตม. ผสงอายในหมบานน าโทง, ๙ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พออาจารยหนานค ามล ใจค า. มคนายกวดทบหมาก, ๒ ตลาคม ๒๕๖๑.

๑๗๘

สมภาษณ พออาจารยหนานด ารง ธรรมศรใจ. มคนายกวดทาลอ ประธานชมรมมคนายกต าบลบอแฮว, ๑๕ ตลาคม ๒๕๖๑.

สมภาษณ พออาจารยหนานนพวทย เมองงาว. มคนายกวดมวงแงว, ๑๑ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พออาจารยหนานบญตน ทองวงคบตร. ปราชญชมชนบานหนองชางเหนอ, ๑๒ กนยายน

๒๕๖๑. สมภาษณ พออาจารยหนานพยนต ค ากณะ. มคนายกวดปายะ, ๙ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พออาจารยหนานพบลย ละค ามา. มคนายกวดน าโทง, ๓ กนยายน ๒๕๖๑. สมภาษณ พออาจารยหนานมงคล มะโนค า. ปราชญชาวบาน บานทบหมาก, ๑๔ กนยายน ๒๕๖๑. สมภาษณ พออยแกว ปาโกวงค. ผสงอายในหมบานน าโทง, ๙ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พออยนวล ขดธพงษ. ผสงอายในหมบานน าโทง, ๑๘ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พออยสข คนใจ. ผสงอายในหมบานน าโทง, ๘ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พออยหมน บญเตม. อดตสปเหรอประจ าฌาปนสถานบานน าโทงและบานมวงแงว. ๘

ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ แมบปผา วงคชมภ. ผสงอายในหมบาน. ๑๑ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ แมอยฟองแกว ปาโกวงค. ผสงอายในหมบานน าโทง. ๕ กนยายน ๒๕๖๑. สมภาษณ แมอยยวง คนใจ. ผสงอายในหมบานน าโทง. ๘ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ ร.ต.ท จรส ทรายสมทร. ประธานชมรมผสงอายบานทาลอ. ๗ ตลาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ อาจารยประดษฐ ไชยคนธะ. ปธ.๗. ผสงอายในหมบานน าโทง. ๒๖ กนยายน ๒๕๖๑.

ภาคผนวก

๑๘๐

ภาคผนวก ก

หนงสอขอความอนเคราะหตรวจเครองเกบขอมลการวจย ๑. พระบญทรง ปญญธโร, ดร. อาจารยประจ าวทยาเขตเชยงใหม ๒ . ร อ งศ าสตร าจา รย ด ร . ว โ ร จน อ นทนนท อ า จ า ร ย ภ าคว ช าปร ชญา

มหาวทยาลยเชยงใหม ๓. ผชวยศาสตราจารย ดร.ประทป พชทองหลาง อาจารยประจ าภาควชามนษยศาสตร

และสงคม มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคล

๑๘๑

๑๘๒

๑๘๓

๑๘๔

ภาคผนวก ข

แบบสมภาษณเพองานวจย

๑๘๕

แบบสมภาษณ วทยานพนธเรอง “สปเหรอ : การสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพในเขตเทศบาล

ต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง” (ส าหรบเจาอาวาส และประชาชนทวไป) -----------------------------------------------

ค าชแจง : แบบสอบถามส าหรบประกอบการท าวทยานพนธนแบงออกเปน ๓ ตอน ดวยกน คอ ตอนท ๑ ขอมลทวไปของผใหสมภาษณ ตอนท ๒ ค าถามเกยวกบคต ความเชอและพธกรรมงานศพในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง ตอนท ๓ ค าถามเกยวกบคณลกษณะทพงประสงคของสปเหรอตามความคดเหนของประชาชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง จงขอความรวมมอทกทานในการใหขอมลทกขอทสมภาษณแตละประเดนตามความเปนจรงค าตอบของทานจะไมสงผลกระทบตอทานและผทเกยวของใดๆ ทงน ผวจยจะน าผลการสมภาษณไปเปนเกณฑเพอประกอบงานวทยานพนธเทานน ขออนโมทนาขอบคณทกรณาใหความรวมมอ มา ณ ทนดวย ตอนท ๑ ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ๑. เพศ ชาย หญง บรรพชต ๒. อาย................ป ๓. การศกษา ก. สามญศกษา ประถมศกษา มธยมศกษา/ปวช /เทยบเทา ปรญญาตรขนไป ข. พระปรยตธรรม นกธรรมหรอธรรมศกษาชนตร-โท-เอก เปรยญธรรม ( ป.ธ. ๓ ขนไป ) อน ๆ ( ระบ ) ๔. อาชพ เกษตรกรรม คาขาย ขาราชการ / พนกงารฐวสาหกจ ธรกจ รบจาง รฐวสาหกจ อน ๆ (ระบ )................................................... ๕. กจกรรมทท ารวมกบชมชนเกยวกบพธกรรมงานศพ .........................................................................

๑๘๖

ตอนท ๒ สมภาษณเกยวกบคต ความเชอและพธกรรมงานศพในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง

๑. การแจงขาวการตาย .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๒. การอาบน าศพ (การหางลอย) ...................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................ ......................................................................................................................................................... ๓. การนงผาใหศพ .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................... ................... ๔. การมดตราสงศพ .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๕. การน าศพใสโลง .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๖. ปราสาทบรรจศพ .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๗. การจดธปไหวศพ .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .........................................................................................................................................................

๑๘๗

๘. การใชตงสามหาง .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. ........... ๙. การใชถงขาวดวน .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๑๐. พธสวดพระอภธรรม .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๑๑. การก าหนดวนฌาปนกจศพ ................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .................. ......................................................................................................................................................... ๑๒. การนงชดขาวด า .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๑๓. การลางเรอน .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๑๔. การเคลอนศพ ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................

๑๘๘

๑๕. การโปรยทาน (การผยมะนาว) .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๑๖. การวางผาบงสกล .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๑๗. การเวยนอตราวฎ (การผดตาษณ) .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๑๘. การวางดอกไมจนทน .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๑๙. การลางหนาศพดวยน ามะพราว .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๒๐. การจดเทยนสงขร (เทยนจงกร) .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๒๑. การเผาศพ .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .........................................................................................................................................................

๑๘๙

๒๒. การกอกองไฟและน าใสหมอวางไวทหนาประตบาน .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๒๓. พธเกบอฐ (การดบเผา/ดบกองฟอน) .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................... ...................... ๒๔. การสวดมนตเยน (พธสงคะหะ) .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ๒๕. การท าบญครบรอบ ๑๐๐ วน (สตมวาร) .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .........................................................................................................................................................

ตอนท ๓ ค าถามเกยวกบคณลกษณะทพงประสงคของสปเหรอตามความคดเหนของประชาชนในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง ดานความร ๑. มความรเกยวกบการตาย ผ วญญาณ

................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... ๒. มความความรเกยวกบขอหาม/ขอปฏบตในพธงานศพ

................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................

๑๙๐

๓. มความความรดงเดมทางไสยศาสตร คาถาอาคมในการประกอบพธกรรม

................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................ ๔. มความรเกยวกบการก าหนดวนเผาศพ

................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................ ๕. มความรเกยวกบการประกอบพธกรรมงานศพ

................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... ดานทกษะความช านาญ ๑. มความช านาญตอการจดการศพ ตงแตการอาบน าศพ จนกระทงการเผาศพ

............................................................................................................................. ............................

.........................................................................................................................................................

............................................................................................................................. ............................ ๒. มความช านาญและความเครงครดตอการใชความเชอทางไสยศาสตร คาถาอาคมในพธกรรม

............................................................................................................................. ............................

............................................................................................................................................. ............

...................................................................................................................... ...................................

๓. มความช านาญตอความเชอขอหาม/ขอปฏบตในพธงานศพ ............................................................................................................................. ................................................................................................................................... .................................................. ............................................................................................................................. ............................

๔. มความช านาญตอการประกอบพธกรรม งานศพตามประเพณนยมของทองถน ............................................................................................................................. ...................................................................................................................... ............................................................... ............................................................................................................................. ............................

๑๙๑

๕. การใหค าแนะน าขอคดและปรศนาธรรมตามความเชอของชมชนแกชมชน .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .........................................................................................................................................................

ดานดานบคลกภาพ ๑. การแตงกายทเหมาะสม

.......................................................................................................................................... ...............

.................................................................................................................... .....................................

............................................................................................................................. ............................ ๒. ความนาเคารพเชอถอ

.........................................................................................................................................................

............................................................................................................................. ............................

............................................................................................................................. ............................ ๓. สขภาพทด

............................................................................ .............................................................................

............................................................................................................................. ............................

...................................................................................................................................................... ... ๔. มนษยสมพนธทด

....................................................................................................... ..................................................

............................................................................................................................. ............................

.........................................................................................................................................................

๕. เปนผปฏบตตนอยในศลธรรมอนดงาม .............................................................................................................. ........................................................................................................................................................................ ............................ ........................................................... ..............................................................................................

๖. เปนผใฝเรยนรในหลกศลธรรมและความเชอดงเดมของทองถน ................................................................................................ ...................................................................................................................................................................................... ............................ .........................................................................................................................................................

๑๙๒

๗. ยดมนในอาชพ (บทบาทหนาท) ของการเปนสปเหรอ .................................................................................................. .................................................................................................................................................................................... ............................ .........................................................................................................................................................

๘. มความยดถอปฏบตตามหลกความเชอ ประเพณนยมของทองถน .......................................................................................... ............................................................................................................................................................................................ ............................ .........................................................................................................................................................

๙. มความใสใจรบผดชอบตอบทบาทหนาทของตน..................................................................................................... ................................................................................................................................................................................. ............................ .........................................................................................................................................................

ขออนโมทนาขอบคณทกทานทใหความรวมมอในใหการสมภาษณในครงน

พระมหานฤดล มหาปญโญ (จวนตว) นสตหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชา พระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

วนท...........เดอน กนยายน พ.ศ. ๒๕๖๑

๑๙๓

แบบสมภาษณ วทยานพนธเรอง “สปเหรอ : การสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพในเขตเทศบาล

ต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง” (ส าหรบผท าหนาทสปเหรอ)

******************************************************************************************* ค าชแจง : แบบสอบถามนแบงออกเปน ๓ ตอน ดวยกน คอ ตอนท ๑ ขอมลทวไปของผใหสมภาษณ ตอนท ๒ ค าถามเกยวกบการสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง ตอนท ๓ ค าถามเกยวกบการประกอบพธกรรมตามคต ความเชอพธกรรมงานศพในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง จงขอความรวมมอทกทานในการใหขอมลทกขอทสมภาษณแตละประเดนตามความเปนจรงค าตอบของทานจะไมสงผลกระทบตอทานและผทเกยวของใดๆ ทงน ผวจยจะน าผลการสมภาษณไปเปนเกณฑเพอประกอบงานวทยานพนธเทานน ขออนโมทนาขอบคณทกรณาใหความรวมมอ มา ณ ทนดวย ตอนท ๑ ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ๑. เพศ ชาย หญง ๒. อาย................ป ๓. การศกษา ก. สามญศกษา ประถมศกษา มธยมศกษา/ปวช /เทยบเทา ปรญญาตรขนไป ข. พระปรยตธรรม นกธรรมหรอธรรมศกษาชนตร-โท-เอก เปรยญธรรม ( ป.ธ. ๓ ขนไป ) อน ๆ ( ระบ ) ๔. ประสบการณในการท าหนาทสปเหรอ.......ป ๕. รายไดเฉลยตอป...........................บาท

๑๙๔

ตอนท ๒ ค าถามเกยวกบการสบสานคต ความเชอและพธกรรมงานศพของสปเหรอในเขตเทศบาลต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง ๑. การเขาสอาชพสปเหรอ (เรยนจากใคร ผถายทอด ระยะเวลาในการท าหนาท) ............................................................................................... .............................................................................................................................................................................................. ................................... ๒. คณสมบตส าคญของผทหนาทสปเหรอ ............................................................................................................................. .......................................................................................................................... ......................................................................... ๓. การสบทอดหนาทและพธการสบทอดการเปนสปเหรอ ............................................................................................................................. ................................................................................................................................................................ ................................... ๔. การแตงกาย ............................................................................................................................. ................................................................................................................................... ................................................................ ๕. อปกรณทใชในการท าศพ ............................................................................................................................. ................................................................................................................................... ................................................................ ๖. ความแตกตางจากพธศพในสงคมไทยและลานนา ............................................................................................................................. ................................................................................................................................................................ ................................... ๗. ความเชอเกยวกบศพ (ชวงอายของผเสยชวต การเผาหรอฝง การตงศพ ขอหาม) ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... .......................................................... ๘. กฎเกณฑตางๆ ของหนาทสปเหรอ (การสวดศพ การเผาศพ) ............................................................................................................................. ................................................................................................................................................................ ................................... ๙. ทศนะทมตอการท าหนาทสปเหรอ ............................................................................................................................................................................................................................................................................................. ...................................

๑๙๕

ตอนท ๓ ค าถามเกยวกบการประกอบพธกรรมตามคต ความเชอพธกรรมงานศพในเขตเทศบาลต าบล บอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง

๑. การการอาบน าศพ (การหางลอย)

.........................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... ๒. การนงผาใหศพ

.............................................................................................................................................. ...........

......................................................................................................................................................... ๓. การมดตราสงศพ

.........................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... ๔. การน าศพใสโลง

.........................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... ๕. การใชตงสามหาง

.........................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... ๖. การใชถงขาวดวน

.........................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... ๗. พธสวดพระอภธรรม

.........................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... ๘. การก าหนดวนฌาปนกจศพ

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

๑๙๖

๙. การลางเรอน

.........................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... ๑๐. การเคลอนศพ

.........................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... ๑๑. การเวยนอตราวฏ (การผดตาษณ)

.........................................................................................................................................................

.................................................................................................................................. ....................... ๑๒. การลางหนาศพดวยน ามะพราว

.........................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... ๑๓. การจดเทยนสงขร (เทยนจงกร)

.........................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... ๑๔. การเผาศพ

.........................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... ๑๕. การกอกองไฟและน าใสหมอวางไวทหนาประตบาน

.........................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... ๑๖. พธเกบอฐ (การดบเผา/ดบกองฟอน)

................................................................................................................................... ......................

......................................................................................................................................................... ๑๗. การท าบญครบรอบ ๑๐๐ วน (สตมวาร)

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

๑๙๗

ขออนโมทนาขอบคณทกทานทใหความรวมมอในการสมภาษณในครงน พระมหานฤดล มหาปญโญ (จวนตว)

นสตหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา พระพทธศาสนา

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

วนท...........เดอน กนยายน พ.ศ. ๒๕๖๑

๑๙๘

ภาคผนวก ค

แบบประเมนความสอดคลองเครองมอการวจย

๑๙๙

๒๐๐

๒๐๑

๒๐๒

ภาคผนวก ง

หนงสอขอความอนเคราะหเกบขอมลงานวจย

๒๐๓

๒๐๔

๒๐๕

๒๐๖

๒๐๗

๒๐๘

๒๐๙

๒๑๐

๒๑๑

๒๑๒

๒๑๓

๒๑๔

๒๑๕

๒๑๖

๒๑๗

๒๑๘

ประวตผวจย

ชอ ฉายา/นามสกล : พระมหานฤดล มหาปญโญ (จวนตว) วน เดอน ปเกด : เกดวนพฤหสบดท ๒๖ มถนายน พ.ศ. ๒๕๒๙ ภมล าเนาทเกด : บานเลขท ๓๖๕/๒ หมท ๕ ต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวด

ล าปาง การศกษา : พ.ศ. ๒๕๕๔ ส าเรจการศกษาเปรยญธรรม ๓ ประโยค ส านกวด

สวนดอก อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง : พ.ศ. ๒๕๕๔ ส าเรจการศกษานกธรรมชนเอก ส านกวดสวนดอก อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง : พ.ศ. ๒๕๕๘ ส าเรจการศกษาพทธศาสตรบณฑต (พธ.บ.) คณะครศาสตร เอกการสอนพระพทธศาสนา (เกยรตนยมอนดบ ๒) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาลยสงฆนครล าปาง

ประสบการณการท างาน : พ.ศ. ๒๕๕๗ เปนครสอนวชาสงคมศกษา โรงเรยนวดน าโทง ต าบลบอแฮว อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง

อปสมบท : วนท ๒๔ เมษายน พ.ศ.๒๕๕๐ สงกด : วดน าโทง ต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง

ณ พทธสมา วดน าโทง ต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ต าแหนง : พระสอนศลธรรมโรงเรยนวดน าโทง

เลขานการเจาคณะต าบลบานเออม เขต ๒ ปทเขาศกษา : พ.ศ.๒๕๕๘ ปทส าเรจการศกษา : พ.ศ.๒๕๖๒ ทอยปจจบน : วดน าโทง ต าบลบอแฮว อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง