พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา

บรเวณจงหวดแมฮองสอน

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 149 —

บทน�า

บทความนศกษาพลวตการเคลอนยายของผอพยพชาวไทใหญบรเวณ

ชายแดนไทย-พมา ทบรเวณอำาเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน เชอมกบรฐ

ฉานตอนใต1 ของประเทศพมา ในประเดนความสมพนธของการเคลอนยาย

ของผคน (people mobility) และการเคลอนยายของสนคา (commodity

flows) ทขามเขตแดนการเมอง (political boundary) ทคมโดยผกระทำา-

การทเปนรฐ (state actor) และไมใชรฐ (non-state actor) และเขตแดน

รฐชาต (nation-state boundary) ทพนทถกจดการและควบคมโดยเจา

หนาทและระบบในนามรฐชาตไทย ตงแตชวงทศวรรษ 1970 ถงปจจบน2

ผเขยนเสนอขอถกเถยงวา กลมคนไทใหญไดสรางแนวทางตอรองกบอำานาจ

ทางการเมอง เพอเคลอนยายจากบานเกดในรฐฉาน ผานเขตแดนทาง

1 ผเขยนใชการแบงพนทรฐฉานตามหลกการบรหารของประเทศพมาทระบในรฐ-ธรรมนญ ค.ศ. 2008 และมผลบงคบใชในป 2014 ดงน รฐฉานแบงออกเปนพนท 3 สวน คอ 1) รฐฉานตอนเหนอ ประกอบดวย 7 อำาเภอ (districts) คอ ลาเสยว (Lashio) จอกเม (Kyaukme) หมเจ (Muse) ลกไค (Laukkai) เมง มด (Möng Mit) โหปาง (Hopang) และ หมากมาง (Markmang) โดยม 24 เมอง (township) เปนหนวยการเมองยอย 2) รฐฉานตอนใต ประกอบดวย 3 อำาเภอ คอ ตองจ (Taunggyi) ลอยแหลม (Loilem) และลางเคอ (Langkhur) ม 21 เมองยอย และ 3) รฐฉานตะวน-ออก ประกอบดวย 3 อำาเภอ คอ เชยงตง (Kengtung) เมง หด (Möng Hhat) และทาขเหลก (Tachilek) และมเมองยอย 10 เมอง (S.H.A.N., 2014).2 ผเขยนใชครสตศกราชแทนพทธศกราชเพอเทยบเคยงเหตการณในประเทศไทยและตางประเทศใหตรงกน.

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 150 —

การเมอง ขามเขตแดนรฐชาตมายงประเทศไทย และในทสดสามารถพำานก

ระยะยาวและยายถนฐานมาอยในประเทศไทยในเวลาตอมาทามกลางระบอบ

ควบคมกจกรรมชายแดนทเขมขนขน

การศกษาการเคลอนยายของผคนในงานวจยน ชวาการศกษาการ

เคลอนยายในมมมองทางประวตศาสตรในชวงเวลาหนงชวยใหเขาใจเสน

ทาง สภาวะ และรปแบบการเคลอนยายและการยายถนในชวงนนอยางตอ

เนองขนโดยเฉพาะอยางยงการเคลอนยายในระดบตวบคคล (Glick Schiller

& Salazar, 2013) อกทงยงสะทอนมต “การเมองของการเคลอนยาย”

(poli tics of mobility) ตามแนวคดของ ทม เครสเวลล (Tim Cresswell,

2010) ทเสนอวาโครงสรางทางการเมองสงผลตอการเคลอนยายของบคคล

ในฐานะปจเจก ในพนทงานศกษาน มชนชนนำาชายแดนทเปนทงครอบครว

ผมอทธพล เจาหนาทรฐ และกองกำาลงอสระตดอาวธทกอตวเและพฒนา

ขนมาในชวงสงครามกลางเมองในประเทศพมาตงแตชวงปลายทศวรรษ

1960 ควบคมพนทและการเคลอนยายขามเขตแดนดวยกฎเกณฑทถกสราง

อยางอำาเภอใจ (arbitrary rules)

กลางทศวรรษ 1990 เปนตนมา บรเวณพรมแดนไทย-พมาทผเขยน

ศกษาเรมสงบขนหลงโครงสรางการเมองมความเปลยนแปลง การเคลอน

ยายของผคนเผชญกบกฎเกณฑของรฐไทยสมยใหมภายใตระบอบควบคม

ชายแดน (regime of border control) ทสรางขนโดยรฐไทย หลงการเปด

จดผอนปรนชายแดนเพอการคานำาผง (นามสมมต) ในเดอนกรกฎาคม

1996 เพอกระตนการคาขามแดนของชมชนชายแดนทงสองฝง และการให

ความชวยเหลอดานมนษยธรรมของรฐไทยกบชมชนชายแดน เชน การเขา

ถงการรกษาพยาบาลของคนฝงรฐฉานในจงหวดแมฮองสอน3 ขณะเดยวกน

3 ประกาศจงหวดแมฮองสอนเรอง “การเปดจดผอนปรนเพอการคาชายแดนไทย-พมา

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 151 —

ในบางชวงเวลาหรอบางสถานการณ การปฏบตหนาทของเจาหนาทรฐไทย

แสดงถงความลกลน ไมลงรอยกนของนโยบายสวนกลางและการบงคบใช

กฎหมายควบคมกจการชายแดนในระดบทองถน นอกเหนอจากเจาหนาท

รฐ บทความวจยนศกษาปฏบตการของคนคาขายขามแดน คนขบรถขนสง

ชาวบานทอาศยในบรเวณดานชายแดน และแรงงานอพยพ กลมคนเหลาน

สรางกฎของกลมตนขนมาเพอฉกฉวยโอกาสและหาประโยชน (manipu-

lation) จากกฎเกณฑของรฐไทย จากการสรางรายไดโดยการพาคนไทใหญ

ขามแดนไปมาระหวางรฐฉานและจงหวดแมฮองสอนทมฐานะเปนชายขอบ

ของอำานาจรฐสวนกลาง

ทามกลางการควบคมของรฐในกจการชายแดนทเขมขนขนตามกฎเกณฑ

ของรฐสมยใหม ผอพยพในฐานะปจเจกกพยายามหาแนวทางในการเคลอน

ยายขามเขตแดนรฐชาตจนประสบความสำาเรจ บนเงอนไขของความเปน

ชาตพนธไทใหญ ระบบเครอญาต ความสมพนธตางตอบแทน (reciprocal

relationship) และการสรางขอตกลงกนเองในการตอรองกบกฎเกณฑ เพอ

ฉกฉวยโอกาสททำาใหการเคลอนยายของผคนสมฤทธผลจนถงปจจบน

บทความนเขยนขนจากการเกบขอมลภาคสนามทางชาตพนธวรรณนา

ทจดผอนปรนชายแดนทางการคาและหมบานชายแดนแหงหนงในจงหวด

แมฮองสอน ในชวงป 2012–2013 เปนเวลา 10 เดอน และป 2014 อก 2

เดอน โดยใชการสนทนาอยางไมเปนทางการแทนการสมภาษณแบบม

โครงสราง (structured interview) เพราะทำาใหบรรยากาศการเกบขอมล

เปนไปอยางราบรน และปองกนการทผใหขอมลเกดความไมไววางใจตอ

ผเขยน ผเขยนสนทนาอยางไมเปนทางการกบผคาขามแดนทงสองฝง คน

ชองทางบานนำาผง หม 4 ตำาบลหวยผา อำาเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน” วนท 1 กรกฎาคม 1996 (ผเขยนดดแปลงชอของประกาศจงหวดเพอปกปดสถานทจรง).

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 152 —

ขบรถขนสงผคนและสนคา แรงงานอพยพขามแดน และเจาหนาทรฐไทย

เชน ทหาร ตำารวจภธรจงหวดแมฮองสอน ตำารวจภธรเมองแมฮองสอน

ตำารวจตรวจคนเขาเมอง (ตม.) อาสาสมครรกษาดนแดน (อส.) และเจา

หนาทดานศลกากร ชอของผใหสมภาษณและผทผเขยนศกษาทปรากฏใน

บทความนเปนนามสมมต เพอเปนการปกปองอตลกษณและความปลอดภย

ของผใหขอมล

กรอบการศกษาการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดน

กอนอนผเขยนขอเลาบรบทการขามแดนในชวงทศวรรษ 1970 ถงกลาง

ทศวรรษ 1990 เพอเปนการปพนถงประวตความเปนมาของกจการชาย แดน

และการเคลอนยายของผคนในอดต ในชวงเวลาดงกลาว มสงครามและ

ความขดแยงของกลมชาตพนธในบรเวณชายแดนแมฮองสอนและรฐฉาน

ตอนใต รฐฉานตอนใตในขณะนนมศนยกลางการบรหารอยทเมอง “หวเมง”

(Homöng)4 เมองขนาดยอมทตงอยในฝงรฐฉานตอนใตซงเปนพรมแดน

การเมองทไมมเขตแดนรฐชาตตายตว ไมมการควบคมของรฐบาลพมา

อยางเบดเสรจ หากแตเปนการคมพนทของกองกำาลงทหารพมา (Burma

Army) และกองกำาลงหลากหลายกลมชาตพนธเพอสรางอำานาจ และเกบ

เกยวผลประโยชนและทรพยากรในพนท ลกษณะพนททางการเมองแบบ

พรมแดนเชนนกระตนใหเกดการเรนรอด (porosity) และการเคลอนยาย

ของผคนและสนคาระหวางรฐฉานและแมฮองสอนอยางเสร คนไทใหญ

4 ผเขยนถอดการออกเสยงชอเมองและสถานทในฝงรฐฉานดวยภาษาไทใหญ.

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 153 —

จำานวนมากสามารถเคลอนยายมายงประเทศไทย โดยปราศ จากขนตอนการ

ตรวจคนเขาเมองตามกฎเกณฑของรฐสมยใหม กระทงในเดอนมกราคม

1996 ขนสาซงเปนผนำากองกำาลงตดอาวธในนาม “กองทพเมงไต” (Möng

Tai Army) และมอำานาจแขงแกรงทสดในบรรดากองกำาลงตดอาวธชาตพนธ

ดวยกน เขามอบตวกบกองกำาลงทหารพมา ทำาใหภมทศนทาง การเมองของ

พรมแดนนเปลยน กองกำาลงทหารพมาเขาควบคมชายแดนในอาณาบรเวณ

ทกวางขวางและเบดเสรจมากขน ขณะเดยวกน รฐบาลไทยมแนวคดจดการ

ชายแดนใหเขารปเขารอยและมระบบมากขน ในเดอนกรกฎาคมปเดยวกน

จงหวดแมฮองสอนประกาศเปดจดผอนปรนชายแดนเพอการคานำาผงขน

และจดการตงหนวยงานในการบรหารชายแดนใหสอด คลองกบแนวคด

“ระบอบชายแดน” (border regime)

ผเขยนยกคำาอธบาย “ระบอบชายแดน” ของ อค แบรก และพเรต

เอฮน (Eiki Berg & Piret Ehin, 2006) ทเสนอประเดนการเกดขนของ

“ระบอบชายแดน” ผานนโยบายการจดการชายแดนของสหภาพยโรป ซงกอ

ใหเกดแนวปฏบตทหลากหลายเชอมโยงซอนทบกนทงในแนวราบ (horizon)

และแนวดง (vertical) และหลายระดบ เชน เหนอระดบชาต (suprana-

tional) ระดบชาต (national) และระดบทองถน (local) การจดการและ

นโยบายทซบ ซอนนแสดงใหเหนไดอยางนอย 3 มต คอ 1. ประเภทของ

การทำาหนาท (type of function) 2. รปแบบของธรรมาภบาล (mode of

governance) และ 3. ระดบการเปด/เรนรอดของชายแดน (degree of

openness) ดวยความซอนทบในหลายมตและระดบของนโยบายและการ

จดการดงกลาว ทำาให “ระบอบชายแดน” มความหลากหลายทางกระบวน-

ทศนของผปฏบตและการกำาหนดนโยบาย เกดการรบรหรอการออกนโยบาย

ทกลบไปกลบมาหรอไมคงเสนคงวา (diverging perception and policy

prescription) รวมถงความสบสนวนวายของระบบราชการททำาใหเกดชอง

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 154 —

วาง ความอหลกอเหลอ และการใชอำานาจอยางตรงไปตรงมา ดงนน

“ระบอบ” ชาย แดนในทนจงไมใชแคระบบการควบคมอยางเดยว หากยง

รวมถงแนวคดและอดมการณทสะทอนผานระบบดวย

อกแนวคดหนงทผเขยนนำามาใชศกษาการควบคมชายแดนในงานวจย

นคอ “ระบอบการเคลอนยาย” (mobility regime) ซงเกดขนซอนทบกบ

“ระบอบชายแดน” รปแบบของ “ระบอบการเคลอนยาย” สามารถอธบาย

ดวยลกษณะของนโยบายของรฐไทยทนำามาใชในพนทชายแดน ผเขยนใช

มโนทศน “ระบอบการเคลอนยาย” ทเสนอโดย นนา กลค ชลเลอร และ

โนเอล ซาลาซาร (Nina Glick Schiller & Noel Salazar, 2013) ทม

แนวคดมาจาก “กระบวนทศนการเคลอนยาย” (mobility paradigm) ของ

มม เชลเลอร และจอหน เออรร (Mimi Sheller & John Urry, 2006)

และแนวคด “ความสนใจการศกษาการเคลอนยาย” (mobility turn) ของ

โธมส ไฟสต (Thomas Faist, 2013) ซงไดเสนอการศกษาไวหลายมต

ผเขยนเลอกมตหนงของการเคลอนยายศกษาคอ การศกษาบคคลใน

ฐานะทเปนปจเจกเคลอนท (mobile individual) ภายใตกรอบใหญทเชอม

โยงกบมตการเคลอนยายแบบอน (constellation of mobility) เพอ

วเคราะหวาการเคลอนยายของผคนและสนคานนเกดขนไดดวยปจจยใด

และสภาพการณใด ตามแนวคดของเครสเวลล (Cresswell, 2010, p. 26)

ทตงคำาถามวา “เมอใดและดวยสภาพการณใดทการเคลอนยายของมนษย

หรอสงของถกทำาใหหยดหรอไปตอไมได” เพอเสนอแนวคดวา ในปจจบน

คนและสงของไมไดเคลอนยายแบบไมมขอจำากดเสมอไป สอดคลองกบขอ

เสนอของ กลค ชลเลอรและซาลาซาร (Glick Schiller & Salazar, 2013)

ทวา “ระบอบการเคลอนยาย” แสดงใหเหนถงอำานาจของรฐทบงคบใชกบ

ปจเจก ใชสอดสองอตลกษณของปจเจกและสงทมาพรอมกบปจเจก โดย

ใชเครอง มอในรปของกฎหมาย กฎเกณฑของรฐ และการบรหารและการ

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 155 —

จดการ เกดผลทตามมาสองแนวทางคอ การเคลอนยายทประสบความ

สำาเรจ (successfully mobile) และการไมเคลอนยายแบบไมสมครใจ

(involuntarily immobile)

คำาอธบายนอาจทำาใหเหนวา “ระบอบการเคลอนยาย” แทบไมตาง

อะไรกบ “ระบอบชายแดน” ทเนนการใชระบบการจดการตามแนวคดรฐ

สมยใหมเขามาควบคมกจกรรมขามแดน แตมตทชดเจนของ “ระบอบการ

เคลอนยาย” คอการเมองของการเคลอนยาย ทพยายามแสดงใหเหนวาม

องคประกอบหรอขอจำากดอะไรททำาใหคนหรอสงของเคลอนยายตอไมได

หากอธบายใหชดคอ “ระบอบชายแดน” ใหความสำาคญกบการควบคมหรอ

นโยบายชายแดนในเชงโครงสราง แต “ระบอบการเคลอนยาย” ใหความ

สำาคญกบผคนในฐานะปจเจกหรอสงของทไดรบผลกระทบหรอผลพวงจาก

การจดการชายแดน

อกมตของการศกษาการเคลอนยายคอ มองรางกายเปนหนวยวเคราะห

หนง หรอรางกายเปนพาหนะทกอใหเกดการเคลอนยาย (corporeal tool)

เชน การใชรางกายเคลอนยายสงของ (Holzlehner, 2008) การขนของขาม

แดนของ “ขบวนการมด” (ant trader) หรอ “การลกลอบรกแร” (armpit

smuggling) (Abraham and van Schendel, 2005) การเคลอนยายรป

แบบนสะทอนวา มนษยและสงของมความสมพนธผานรางกายของมนษย

(Sheller & Urry, 2006) หรอสงของเคลอนยายโดยการบรโภคโดยมนษย

(Kloppenburg, 2013) และอาจรวมถงมตระหวางสงของหรอสนคาทสมพนธ

หรอบงบอกอตลกษณของมนษย เชน ภมหลงของคน ชาตพนธ และสถานะ

ทางสงคม (Jeganathan, 2004; Khosravi, 2007)

ผเขยนยงเลอกวเคราะหประเดนความสมพนธของมนษยและสนคาใน

กระบวนการเคลอนยายขามเขตแดนทางการเมองและเขตแดนรฐชาต โดย

ดวาการเคลอนยายของผคนในฐานะปจเจกนนสงผลกระทบหรอผลทตาม

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 156 —

มาอยางไรกบสนคาหรอสงของทเขาพกพามาดวย ไมวาจะเปนสมภาระตดตว

และสงของทบรโภคเขาไปในรางกาย เชน อาหารหรอยาเสพตด เพอชวา

สงของเหลานอาจเปนอปสรรคในการเคลอนยายของผคนได และนำาไปส

ขอถกเถยงทวาไมใชทกคนสามารถเคลอนยายไดอยางเสร และในบางพนท

และสถานการณการเคลอนยายอาจไดรบผลกระทบทแตกตางกน สงของ

เปนตวเรงหรอสนบสนนใหเกดการเคลอนยาย ขณะเดยวกนกอาจเปน

อปสรรคไมใหคนไดไปตอ เชน การทคนอพยพไทใหญมสมภาระตดตวเปน

อาหารบางประเภททผลตในบานเกดทรฐฉาน และเจาหนาทรฐไทยมองวา

เปนสงของทไมไดผลตในประเทศไทย กมกตรวจตราเปนพเศษ ทำาใหการ

เคลอนยายประสบความลาชา หรอถงขนเปนอปสรรคทำาใหพวกเขาไม

สามารถขามเขตแดนรฐชาตหรอเดนทางตอเพอไปใหถงจดหมายปลายทาง

นอกจากน การเคลอนยายของผคนและสนคาอาจเผชญกบการ

ควบคมภายใต “ระบอบการเคลอนยาย” ทมลกษณะแบบเฝาระวง (Glick

Schiller & Salazar, 2013) เสรมดวยกฎเกณฑทองกบระบบราชการตาม

แนวคดรฐสมยใหม (Sharmar & Gupta, 2006; Gupta, 2012) เชน การ

ทจงหวดแมฮองสอนภายใตการควบคมของกองทพภาคท 3 มระบบการ

ควบคมชายแดนโดยการจดประเภทของคนขามแดน การจดทะเบยนผ

คาขาย การใชเอกสารหรอแบบฟอรมในการเกบขอมล รวมไปถงการตรวจ

ตราทเครง ครดทงตวผคน สมภาระ สนคา และยานพาหนะ สะทอนวา

อำานาจของรฐสมยใหมกาวลวงไปถงปรมณฑลสวนตวทางกายภาพของผคน

ในการเคลอนยาย หรออาจยกระดบไปถงการตรวจตรารางกายอยางเฉพาะ

เจาะจง และเชอมโยงไปยงอตลกษณของผคน ซงเปนพนทนามธรรมของ

ความเปนสวนตว สงของบางอยางจงสามารถสรางแรงสนสะเทอนเมอเกด

การควบคมและเฝาระวงตามแนวคดของรฐสมยใหม และทำาใหการเคลอน

ยายชาลงหรอถกสกดกนได

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 157 —

ลกษณะการควบคมแบบเฝาระวงของรฐอยบนฐานความคดของผ

กระทำา การนนมความกงวลตอการเคลอนยายของมนษยมากกวาตวสงของ

หรอสนคา เมอใดทมนษยและสนคาเคลอนยายพรอมกนจะเกดปฏกรยา

ในการควบคมมากกวาสนคาทเคลอนยายดวยตวสนคาเพยงอยางเดยว

เชน คนมกจะไดรบการตรวจตรามากกวาสงของเวลาเดนทางโดยเครองบน

ทสนามบนกอนขนเครอง ผโดยสารตองถกตรวจสอบอตลกษณผานหนงสอ

เดนทาง รางกายถกตรวจดวยเทคโนโลยทนสมย และสมภาระทตดตวมา

ถกสอดสองโดยอปกรณทสแกนใหเหนถงภายในหรอบางครงถกบงคบให

เปด และอาจมปญหาตามมาหากอปกรณหรอเจาหนาทความปลอดภยใน

สนามบนตรวจพบสนคาตองหามตดตวขณะเดนทาง (Kloppenburg, 2013)

หรอกรณลาสดทรฐบาลสหรฐอเมรกาและสหราชอาณาจกรหามผโดยสาร

ทเดนทางจากประเทศมสลมบางประเทศพกพาอปกรณสอสารขนบนหอง

โดยสารเครองบน หลงสบพบวากลมมสลมหวรนแรงสามารถพฒนา

อปกรณดงกลาวเปนชนวนระเบดได สะทอนใหเหนถงการควบคมภายใต

“ระบอบการเคลอนยาย” ทสงของสมพนธกบผคนและอตลกษณของคน

โดยรฐเฝาระวงคนทเดนทางจากประเทศมสลมเปนพเศษ เพราะเชอมโยง

คนจากประเทศเหลานกบขบวนการมสลมหวรนแรง (Noack, Lazo &

Barrett, 2017) เปนตน

พลวตการเคลอนยายในทศวรรษ 1970–1990

พนทบรเวณจงหวดแมฮองสอนและรฐฉานตอนใตในชวงปลายทศวรรษ

1970 ถงกลางทศวรรษ 1990 มลกษณะของพรมแดนทรฐไมสามารถขดเสน

แบงรฐชาตไดอยางมประสทธภาพทงสองฝงชายแดน เนองจากบรรยากาศ

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 158 —

การเมองในฝงรฐฉานมความวนวายจากการสรบระหวางกลมกองกำาลงตด

อาวธหลายกลมชาตพนธกบกองกำาลงทหารพมา รวมถงการตอสกนเอง

ของกลมชาตพนธทมฐานอยในบรเวณใกลเคยงกน เชน กองกำาลงชาตพนธ

ไทใหญ ปะโอ วา ลาห และจนยนนานจากกองกำาลงทหารจนคณะชาตหรอ

กกมนตง บางกลมชาตพนธอาจมกองกำาลงหลายกลมแตมอดมการณทาง

การเมองตางกน เชน กองทพเมงไต และกองกำาลงกชาตไทยใหญ (Shan

State Army) (Tzang Yawnghwe, 1987; Smith, 1999 [1991]) กลมปะโอ

และวาทแตกออกเปนกลมทองและไมองกบพรรคคอมมวนสตแหงประเทศ

พมา (Communist Party of Burma) (Lintner, 1990; Christensen &

Kyaw, 2006)

หากแตบรรยากาศดานเศรษฐกจใหภาพทตางออกไปคอ สงครามการ

สรบสรางโอกาสในการทำามาหากนของคนไทใหญฝงรฐฉานในการนำาสนคา

มาขายใหกบทหารของกองกำาลงตางๆ และพลเรอนทเปนครอบครวของ

ทหารเหลานน โดยเฉพาะการคาทางไกลของคนจากรฐฉานตอนบนทเสาะ

หาของกนของใชเพอตอบสนองความตองการในบรเวณชายแดนการสรบ

ผคาขายทางไกลเหลานเมอเอาสนคามาขายแลวกถอโอกาสขามพรมแดน

มายงฝงไทย และใชเงนจากการขายสนคาซอสนคาอปโภคบรโภคฝงไทย

กลบไปขายยงฝงรฐฉานหรอทบานเกด ขณะเดยวกนชมชนไทใหญฝงไทย

กเหนอปสงคของสนคาเหลานเปนโอกาสใหพวกเขานำาสนคาฝงไทยไปขาย

ในราคาสงกวาหลายเทาตวดวย

องสา แมคาไทใหญจากเมองลายคา หนงในผคาขายทางไกลทเหน

โอกาสทำามาหากน เมอเธอทราบวามคนจำานวนมากหาของกนและสนคา

ไปขายใหกบกองกำาลงไทใหญทนำาโดยขนสา ในป 1983 หลงจากฐานทมน

บานหนแตก จงหวดเชยงราย ถกโจมตโดยกองกำาลงทหารไทย และขนสา

ไดถอยรนกองกำาลงมาสรางฐานทมนใหมทหวเมง หางจากบรเวณเขตแดน

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 159 —

ไทยทอำาเภอเมองแมฮองสอนเพยง 25 กโลเมตร เธอยงจำาบรรยากาศการ

เดนทางไกลมายงหวเมงในเวลานนไดด ผคาขายตองเดนทางผานเขตแดน

ทางการเมองของทหารพมาและทหารขนสา และกองกำาลงตดอาวธกลม

ชาตพนธอนๆ ในขณะนนกองกำาลงของขนสาเขมแขงทสด ผคาขายสวน

ใหญจงเลอกพกคางแรมในบรเวณทมทหารขนสาคมพนทอยเพอขอความ

คมครอง

องสาบรรยายวา เมอผคาขายเจอกบทหารขนสา พวกเขาตองการการ

คมครองโดยการแลกสนคาหรออาหารทนำาไปขายทหวเมงใหกบทหารเหลา

น สวนใหญเธอมกใหอาหารแทนเงนสด เนองจากใชเงนไปกบการซอของ

ไปขายทหวเมงหมดแลว อาหารและสนคาจงเปนคาตอบแทนสำาหรบคา

คมครอง โดยเฉพาะอยางยงอาหารไทใหญประเภทถวเนาและผกกาดสม

“จำาไดวาทหารขนสาไมเคยรองขอเงน คนคาขายกรวาพวกน ไมตองการเงน

แตเขาไมมอะไรจะกนมากกวา”5 สถานการณนสะทอนวาสนคาทผคาทาง

ไกลนำามาขายใหกบทหารและพลเรอนในพนทชายแดนไดสรางคณคาทาง

วฒนธรรมทเชอมโยงกบอตลกษณชาตพนธดานอาหาร และมตของการ

ตดรสชาตอาหารทพวกเขากนเปนประจำาจนเกดความผกพน (Bell, 1991)

และการแลกเปลยนระหวางผคาและทหารไทใหญของขนสาเกดขนได เนอง

จากองสาตระหนกดวาอาหารและสนคาชวยใหทหารอยรอดในยามสงคราม

อยในบรบทความสมพนธตางตอบแทนของผใหและผรบ (Mauss, 1967)

ทการใหของบางอยางในบางสถานการณมนยสำาคญกวาใหอะไรกได เชน

ใหของกนดกวาใหเงน เพราะแมใหเงน ทหารขนสากไมรจะเอาเงนไปซอ

ของกนไดทไหน หรอหากใชซอไดกตองรอซอจากผคาทางไกลนนเอง

5 สมภาษณองสา ทหมบานนำาผง จงหวดแมฮองสอน วนท 14 เมษายน 2014.

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 160 —

ความสมพนธตางตอบแทนนคลายคลงกบงานศกษาของ จาง เหวน

ฉน (Chang Wen-Chin, 2009; 2013) เกยวกบผคาทางไกลใตดนชาวจน

ยนนานทเดนทางจากพมาไปยงชายแดนไทยในชวงสงครามตอสของกอง

กำาลงชนกลมนอยกบทหารพมา และแสดงใหเหนวาสถานะของผคาขาย

และคนอพยพนนเปลยนไปมาภายในตวคนเดยวกน ตอกยำาวาการเคลอน

ยายของคนและสนคาเกดขนพรอมกนระหวางการเดนทางขามเขตแดน

ทางการเมองสการขามเขตแดนรฐชาต ในบางสถานการณสนคาไดถกนำา

มาเปนปจจยในการแลกเปลยนเพอใหการเคลอนยายของคนเปนไปอยาง

สะดวก ไดรบความคมครองจนถงทหมาย ในบางชวงเวลา การคาทางไกล

ไดรบผลกระทบจากการตอสของทหารพมาและชนกลมนอย รวมไปถงการ

ทกองกำาลงชนกลมนอยปดเสนทางของผคา ทำาใหตองมการเจรจาตอรอง

รวมไปถงการจายภาษเถอนเพอแลกกบขอมลหรอขาวสารการสรบใน

บรเวณทพวกเขาตองเดนทางไปคาขาย (Chang, 2009, p. 562; 2013,

pp. 301–302)

ชวงหนงในพนทศกษาของผเขยน ราวป 1970–1972 มการสรบ

ระหวางกองกำาลงกชาตไทใหญและปะโอ เจาหวานออ ทหารระดบสง

ของกองกำาลงกชาตไทใหญมหนาทเกบภาษจากผคา และอยในเหตการณ

เลาถงผลกระทบของการสรบวา

“ทงสองฝายตอสกนหนกมาก ในทสดกลมปะโอชนะและปดพนท

ทำาใหผคาทางไกลไปไหนตอไมได แมแตจะเดนทางกลบไปยงบาน

เกด กองกำาลงไทใหญตองตอรองกบปะโอ เพราะทหารตองการ

ของกน ฝายปะโอยอมทำาตามขอตกลงเปดเสนทาง และยอมให

กองกำาลงทงสองฝายตงดานเกบภาษจากผคาทางไกลเพอนำาไป

หนนกองกำาลงในการสรบ ดานเกบภาษจากพอคาแมคาในสมย

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 161 —

นนเปนมรดกตกทอดมาถงปจจบน”6

สถานการณการสรบทคาดการณยากเชนนไมไดทำาใหผคาหมดกำาลงใจ

พวกเขาหาวถทางในการเคลอนยายและขนถายสนคาทปรบตวไปตามสถาน-

การณทเกดขน เชนครงหนงในชวงกลางศตวรรษ 1980 เสนทางการคาจาก

ฝงตะวนออกของแมนำาสาละวนมายงหวเมงปดอยเกอบ 4 ป จากการสรบ

อยางหนกระหวางกองกำาลงขนสาและทหารพมา อองทน พอคาจากเมอง

หมอกใหม เลาบรรยากาศในตอนนนวา

“พมาสงทหารมา 4,000 นาย และมทหารวาอก 1,000 นายใน

พนท คนเปนรอยถกฆาตายในสนามรบ ผคาเดนทางกลบไมได

เพราะการสรบทรนแรง ทำาใหตองเปลยนเสนทางเพอไปใหถงชาย-

แดนไทย จากหมอกใหมตองขนทางเหนอไปยงเมงนาย และตอไป

ยงนำาจาง เมงปอน และโหปง กอนเขาตองจ (เมองหลวงรฐฉาน)

จากตองจ ใชอกเสนทางตอไปยงลอยกอ (เมองหลวงรฐคะยาห)

และเขาแมฮองสอนทดานแมแจะ และเดนทางตอไปยงเมอง

แมฮองสอน”7

เสนทางการคาและการเคลอนยายของผคาทางไกลสะทอนใหเหนถง

การควบคมของเขตแดนทางการเมองทมนยสำาคญกวาเขตแดนรฐชาต ผคา

ไดรบผลกระทบจากการสรบของกองกำาลงชนกลมนอย ขณะทการขามแดน

6 สมภาษณเจาหวานออ บานคาหาน จงหวดแมฮองสอน วนท 19 มกราคม 2013.7 สมภาษณอองทน ทเมองแมฮองสอน จงหวดแมฮองสอน วนท 27 ธนวาคม 2012.

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 162 —

จากรฐฉานสจงหวดแมฮองสอนไมไดมปญหามากนก อกมตหนงคอการ

เคลอนยายของผคนและสนคาในชวงน ใหผลดและสรางประโยชนซงกนและ

กน คอการเคลอนยายไปยงพนทการสรบของผคนไดอานสงคจากอปสงค

ของสนคาและของกนของทหารและพลเรอน และเมอผคาตองเผชญหนา

กบทหารและกองกำาลงดงกลาว ผคาใชของกนและสนคาเปนใบเบกทาง

เพอขอความคมครองจากทหาร และคลคลายสถานการณการสรบทเกด

ขน ตราบใดทพวกเขายงคงจายภาษอยางไมเปนทางการใหกบกองกำาลง

ชน กลมนอย และทำาตามกฎเกณฑทสรางขนอยางอำาเภอใจของชนชนนำาท

ชายแดน เชน ในชวงทขนสาคมพนทหวเมง คนในหมบานชายแดนเลาวา

ทหารและพลเรอนทอยในความคมครองของขนสาตองการขาวสารดำารงชพ

ประมาณ 80–100 กโลกรมตอวน ทำาใหขนสาตองตดตอกบ “รานไทยเสร”

ในแมฮองสอนใหเอาขาวมาสงทชายแดนไทย จากนน นายทหารลกนอง

ของขนสาขบรถโฟรวลมาขนขาวสารตอไปยงหวเมง โดยขนสาไดสราง

เงอนไขกบผคาทเดนทางกลบรฐฉานใหขนขาวสารทเขาสงจากพอคาฝงไทย

ไปไวทหวเมงดวย เปนการตอบแทนทขนสาคมครองและอนญาตใหเดนทาง

ผานเสนทาง การคาอยางเสร สถานการณนทำาใหเหนวาขาวในฐานะสนคา

เปนปจจยทชวยใหการเคลอนยายของผคาไทใหญเกดขนไดโดยการทำาตาม

ขอตกลงทขนสาตงขน

“ระบอบชายแดน”... กฎเกณฑการควบคมแบบรฐสมยใหม

“ระบอบชายแดน” เรมตนอยางเปนทางการเมอจงหวดแมฮองสอน

ประกาศใหชองทางในการเคลอนยายของผคนและสนคาเปนจดผอนปรน

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 163 —

ชองทางการคาชายแดนบานนำาผง ในเดอนกรกฎาคม 1996 ทางจงหวด

พยายามสรางระบบควบคมทมรปแบบราชการตามแนวคดรฐสมยใหม การ

เปลยนแปลงดงกลาวสงผลตอชมชนชายแดนทดำาเนนกจกรรมตางๆ ภาย

ใตบรรยากาศพรมแดนทยดหยนมาหลายทศวรรษ ชวงกอนและระหวาง

การเปลยนผานเขาสการควบคมดวย “ระบอบชายแดน” คนไทใหญจำานวน

มากทเปนผคาทางไกลฉกฉวยโอกาสขามไปยงฝงไทยและกลายเปนแรงงาน

อพยพ รวมถงกลมอดตทหารขนสาทเรมตงรกรากในหมบานฝงไทยตงแต

ชวงทขนสายงเรองอำานาจ และชายแดนยงไมมการสรางเขตแดนทชดเจน

หลงขนสามอบตวกบทหารพมา ทหารบางคนมบานและททางในการทำา

มาหากนหรอดำารงชพทหมบานฝงไทยเรยบรอยแลว ขณะทมบางสวน

ตดสน ใจเดนทางกลบบานเกดในรฐฉาน บางคนขาดทนรอนในการเดนทาง

กลบกหนหนาพงอำานาจทางการเมองใหมทนำาโดยมหาจาในขณะนน และ

กลายเปนกองกำาลงภายใตการบรหารของชนชนนำาทางการเมองใหม ท

ผเขยนเรยกวา “ครอบครวมหาจา” ในรปของบรษทการคา South Shan

State (SSS) และปกหลกอยในบรเวณหวเมงหรอเมองใกลเคยงตอไป

“ครอบครวมหาจา” พฒนามาจากกองกำาลงตดอาวธชนชาตพนธวา

นาม “กองกำาลงทหารแหงชาตวา” (Wa National Army) กอตงโดยพนอง

วาเชอสายเจาจากเวยงเงนชอ มหาซางและมหาจา (Smith, 1999) หลง

การมอบตวของขนสา มหาจา หนงในพนองเจรจาตกลงกบทหารพมา และ

แบงพนททางการเมองเพอสรางฐานอำานาจทมาพรอมกบการคมประชากร

การหาประโยชนจากทรพยากรในพนท และการสรางรายไดจากผคาและ

คนเดนทางขามแดน ทำาใหการเคลอนยายของผคนและสนคายงคงเกดขน

โดยสะดวก ในเขตแดนการเมองของ “ครอบครวมหาจา” ผคาขามแดนและ

แรงงานอพยพสามารถเดนทางผานไดจากการทครอบครวมหาจาอนญาต

ใหเดนทางขามเขตแดนทางการเมอง และหารายไดในรปของ “ภาษอยาง

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 164 —

ไมเปนทางการ” (informal taxation) กบผคาขายผานดานทตงขนในบาง

เมองและบางหมบานบนเสนทางการคา จะเหนวา แมรฐไทยพยายามใช

ระบบราชการแบบรฐสมยใหมในการควบคมชายแดนตามแนวคด “ระบอบ

ชายแดน” มาปฏบตใช แตพนทชายแดนฝงไทยกยงเชอมตอและสมพนธ

กบชายแดนฝงรฐฉาน ทม “ครอบครวมหาจา” ควบคมเขตแดนทาง

การเมองกบรฐบาลจากพมาสวนกลางในลกษณะแบงพนทควบคม

สวนรปแบบการเคลอนยายของผคนและสนคายคหลงขนสา ผคาพงพา

รถกระบะขนาดสลอขามพรมแดนมากขน ตางจากชวงทศวรรษ 1970–1980

ทตองเดนเทาบางชวง เพราะยงไมมถนนทรถสญจรไดตลอดเสนทาง รถ

กระบะทตองขามเขตแดนทางการเมองของ “ครอบครวมหาจา” ตองจด

ทะเบยนกบบรษทของ SSS ขณะทรฐไทยพยายามสรางกฎเกณฑในการ

ควบคมยานพาหนะนมากขนดวย เชน การไมอนญาตใหรถกระบะทงสอง

ฝงขามไปมาไดอยางเสร ตางจากยคกอนการเปดจดผอนปรนฯ อยางเปน

ทางการ ทรถกระบะทงฝงไทยและหวเมงวงเขาออกขามแดนโดยไมตองทำา

ตามกฎเกณฑอยางเครงครด เพยงแตมปายทะเบยนรถของทงสองฝงตด

ระบเสนทาง “แมฮองสอน-หวเมง” บงบอกวาไดรบอนญาตในการวงขาม

ผานเขตแดนทางการเมอง

ขอตกลงของชมชนขามแดน อยางไรกตาม แมกฎเกณฑหามรถทงสองฝงวงขามแดนจะมขน ชมชน

คนขามแดนและชมชนบรเวณชายแดนยงคงสามารถหาแนวทางในการตอ

รองกบกฎเกณฑดงกลาว ดงทกลาววา ผคาใชรถกระบะเปนพาหนะสำาคญ

ในการเคลอนยายแรงงานอพยพจากรฐฉานสชายแดนไทย พรอมทงขนสง

สนคาเขาสไทยผานจดผอนปรนนำาผง ผคาจากฝงรฐฉานสวนใหญทำาอาชพน

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 165 —

มาตงแตชวงทสงครามกลางเมองฝงพมายงไมสงบ บางสวนเปนคนไทใหญ

ทเคยขามชายแดนไทยไปทำางานเปนแรงงานอพยพในประเทศไทย ตอมา

เมอเกบออมไดระดบหนงกตดสนใจมาทำาอาชพคาขายขามแดน ทำาใหพวก

เขาคนเคยกบเสนทางและการตอรองกบชนชนนำาในเขตแดนทางการเมอง

อยบางแลว ถงกระนน ผคาขายขามแดนเหลานเลอกเอาการขนสงผคน

ขามแดนเปนชองทางในการหารายไดดวย โดยคำานวณตนทนจากการขนสง

สนคา นำามน และปจจยอนๆ เชนชวงเวลาในการเดนทาง ทสำาคญคอการ

ตองจายภาษอยางไมเปนทางการใหกบครอบครวมหาจา และเบยบายราย

ทางใหกบเจาหนาทรฐของพมาอยางทหาร ตำารวจ และชดคมครองหมบาน

ทเรยกวา “ปตจด” (phytusit) เพอใหการเดนทางและขนสงไปถงทหมาย

อยางราบรน สะทอนวาการเคลอนยายของผคาและแรงงานไทใหญยงตอง

คำานงถงการขามเขตแดนทางการเมองทยงคงอยในเขตรฐฉาน และปรบตว

เมอตองขามเขตแดนรฐชาตทปรากฏขนภายใต “ระบอบชายแดน” ในฝงไทย

ภายใต “ระบอบชายแดน” ชมชนคนคาขามแดนตองปรบตว และได

สรางกฎเกณฑขนมาในกลม เชน กลมคนขบรถกระบะจดทะเบยนสาธารณะ

และพนตวถงรถดวยสเหลอง (หลงจากนจะเรยกวา “รถเหลอง” เพอความ

กระชบ และเปนคำาทคนขบรถกระบะใชสอสารในชวตประจำาวน) ขณะท

รถกระบะในฝงรฐฉานกถกควบคมโดยกฎเกณฑฝงไทยเชนกน คอไม

สามารถวงขามเขตแดนทางการเมองเหมอนเชนในอดต ผคาขามแดนฝงรฐ

ฉานจงตองจอดรถของตนเองไว และขนถายผคนและสนคามายงรถเหลอง

ฝงไทย ดวยกฎเกณฑทเกดขนใหมน ทำาใหผคาหรอคนขบรถกระบะเหลอง

สรางกฎของกลมตนเองขนมา โดยกำาหนดใหมรถเหลองไดไมเกน 24 คน

คนทตองการเขามาทำากจการนตองซอควของรถกระบะในจำานวน 24 คน

นเทานน และคนขบรถเหลองตองเขาควในการใหบรการในแตละวน ซงเปน

กฎเกณฑทสรางขนโดยไมองกบกฎหมายการใหบรการสาธารณะของขนสง

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 166 —

จงหวด8 แตเกยวโยงกบการแบงผลประโยชนในการขนสงแรงงานอพยพ

ขามแดนกงผดกฎหมาย ในแงทวาชองผอนปรนนำาผงไมไดมสถานะเปน

ดานสากลทอนญาตใหมการเขาออกอยางถกตอง หากแตหนวยงานรฐไทย

อนญาตใหเกดขนได โดยตำารวจตรวจคนเขาเมอง (ตม.) ไมไดบนทกการ

เขาออกของทกคนอยางเครงครด อกทงการเคลอนยายของผคนเกดขนได

เพราะประวตศาสตรของจดผอนปรนนเปนเพยงชองทางใหคนไทใหญเดน

ทางเขาออกอยางยดหยนตงแตหลายทศวรรษกอนหนา การเคลอนยายของ

แรงงานอพยพไทใหญจงเกดขนไดดวยการจาย “คาธรรมเนยม” เลกๆ นอยๆ

ใหกบเจาหนาทฝงไทย บนพนฐานของความสมพนธตางตอบแทนซอนทบ

กบการใหสนบน

มตทนาสนใจคอการสรางกฎเกณฑของกลมคนขบรถกระบะทฉกฉวย

โอกาสจากกฎเกณฑของสำานกงานขนสงจงหวด เชน การทขนสงจงหวด

กำาหนดใหรถเหลองรบผโดยสารไดไมเกน 12 คน หากกลมคนขบรถตอง

การแบงผลประโยชนระหวางสมาชกในกลม โดยกำาหนดใหรถทมคววงรบสง

ผโดยสารจากดานไปยงแมฮองสอนรบคนไดท 6 คนเปนอยางนอย และเรยก

เกบคาโดยสารสำาหรบแรงงานไทใหญทเดนทางจากฝงรฐฉานทมหนง สอ

เดนทางในอตรา 700–800 บาทตอคน ในจำานวนนบางสวนถกจดสรรให

กบดานเจาหนาทไทยจำานวน 100–200 บาทตอดาน ซงมอยราว 2–3 ดาน

ทผขบรถเหลองตองจาย “คาธรรมเนยม” ดงกลาว ทำาใหทายทสด

คนขบตองจายระหวาง 300–400 บาทจากจำานวน 700–800 บาททเกบจาก

8 ระบบควของคนขบรถกระบะเหลองและขอตกลงในการแบงผลประโยชนคอนขางซบซอน มลกษณะคลายกบงานศกษาเกยวกบคนขบเรอและระบบควทบรเวณแมนำาโขง อำาเภอเชยงของ จงหวดเชยงราย ในงานศกษาของ แอนดรว วอลกเกอร (Andrew Walker, 1999).

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 167 —

ผเดนทาง เพอใหหนวยงานเหลานอนญาตใหคนทถอหนงสอเดนทางเขา

ออกผานจดผอนปรนน ได ซงเปนการทำาผดกฎตามทกลาวไป เพราะชอง

ผอนปรนนำาผงไมใชดานสากล แตหากเปนการเดนทางของคนในพนทฝง

หวเมงหรอหมบานชายแดนรฐฉานไปตวจงหวดแมฮองสอน จะเสยคาเดน

ทางท 200 บาทตอเทยว แสดงใหเหนวาการจดการคนขามแดนทบรเวณ

จดผอนปรนฯ นมการแบงประเภทของคนขามแดน หากเปนคนทอาศยอย

ในหมบานฝงรฐฉานกสามารถขามแดนตามกฎเกณฑฝงไทยของการขาม

แดนของคนในชมชนชายแดน แตเมอเปนแรงงานอพยพทมจดหมายปลาย

ทางทจงหวดอนของประเทศไทย ไมถอวาเปนคนในชมชนชายแดนตาม

เงอนไขของรฐไทย ทำาใหตองจายคาโดยสารทมากกวา

เมอรถคนหนงรบคนได 6 คน จงเปนการรบประกนวาเทยวหนงของ

การขนสงนน คนขบรถเหลองไดเงนคาตอบแทนอยางตำา 1,200 บาท ใน

ทางกลบกน หากรถเหลองยงมผโดยสารไมถง 6 คน เขากจะยงไมออก

รถหรอใหบรการ ซงในสวนน ไมไดมกำาหนดไวในกฎของการใหบรการรถ

สาธา รณะทกำาหนดโดยรฐ หากแตเปนกฎทสรางขนเองในหมคนขบ และ

บางครง กฎเกณฑจำานวนผโดยสาร 6 คนขนไปกเปลยนแปลงไดในบาง

เวลา เชนชวงทมแรงงานอพยพไทใหญเดนทางเขาออกเพอกลบบานในชวง

เทศกาล โดยเฉพาะชวงปอยสางลองในปลายเดอนมนาคมถงปลายเดอน

เมษายนของทกป ทำาใหคนขบรถเหลองพยายามสรางรายไดจากการขนสง

ขนลงระหวางดานชายแดนและจงหวดแมฮองสอนใหมากทสด พวกเขารบ

คนขนลงไดจนถง 12 คนตามทกฎหมายขนสงกำาหนด แตบางครงกตองการ

ทจะไดมากกวานน เพราะการไดผโดยสารจากฝงรฐฉานนน เปนการทำา

ธรกจรวมกบผคาขายฝงรฐฉานดวย หมายความวาคนขบรถฝงไทยมก

ทำางานกบผคาฝงรฐฉานททำางานรวมกนมานาน หากผคาฝงรฐฉานหาคน

ขนรถจากรฐฉานมาถงดานชายแดนไทยแลว วถปฏบตของพวกเขาคอตอง

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 168 —

สงคนเหลาน ใหกบคนขบรถเหลองฝงไทยทเขาทำาการคาดวย นอยครงมาก

ทจะสงใหคนอนหากไมไดมการเจรจาหรอบอกกลาวมากอนลวงหนา

เพราะนนหมายถงการทำาการคาทอาจผดใจกนได ทำาใหแรงงานไทใหญท

ตองเดนทางกลบไปทำางานทกรงเทพฯ ตองเปลยนรถทดานหลายครง หาก

การตกลงเรองจำานวนผโดยสารและควรถของคนขบยงไมลงตว การเคลอน

ยายของพวกเขาจงลาชา ตองรอหลายชวโมงกวาจะไดลงไปยงขนสงจงหวด

และเดนทางตอ การจดการการขนสงรถกระบะทบรเวณชายแดนนสะทอน

วา การเคลอนยายของผคนไมไดขนอยกบกฎเกณฑของรฐสมยใหมททาง

ฝงไทยพยายามจดการเพยงอยางเดยว หากตองตอรองกบขอตกลงแบบไม

เปนทางการของผททำามาหากนกบกจกรรมชายแดน ทหลายครงเปนการ

ฉกฉวยหาโอกาสจากกฎทรฐสรางขน

จากการทรฐไทยพยายามควบคมการขนสงของรถกระบะทมงไปทการ

ขนสงผคนมากกวาการขนสงสนคา ทำาใหคนขบทสวนใหญเปนผคาและผคา

คนกลางจดหาสงของสงไปยงฝงรฐฉาน ไมไดคำานงถงกฎเกณฑเรองนำาหนก

มากไปกวาการหากำาไรสงสดจากการขนสงสนคาขนลงดานในแตละเทยว

ในบางชวงทมความตองการของสนคาจากฝงรฐฉานสง เชนชวงทำาบญโกวจา

ในเดอนตลาคมใหกบสมาชกของครอบครวทเสยชวตชวงกอนหนาเทศกาล

ปใหมไตหรอปใหมของคนไทใหญ (ราวปลายเดอนพฤศจกายนถงตนเดอน

ธนวาคม) และปอยสางลอง ผคาฝงไทยและฝงรฐฉานมกเรยงสนคาเปน

ชนสงเกนพกด9 จงเปนเรองปกตทคนโดยสารตองนงบนกองสนคา และ

9 ขอกำาหนดเรองการขนสงบนถนนทางหลวงชนบทระบไวในประกาศผอำานวยการทางหลวงชนบทเรอง “หามพาหนะทมนำาหนกบรรทกหรอนำาหนกเพลาเกนกวาทไดกำาหนด หรอดวยทยานพาหนะนนอาจทำาใหทางหลวงเสยหายเดนบนทางหลวงชนบท ในเขตรบผดชอบของกรมทางหลวงชนบทบท” ฉบบท 6 พ.ศ. 2556

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 169 —

เสยงภยเมอรถแลนบนถนนขรขระ และในระยะไกลบนเนนและขามภเขาสง

หลายลก หลายปทผานมาในฝงรฐฉานมจำานวนรถลมควำาและผคนเสยชวต

พอสมควร รวมถงการบรรทกสนคาทมากเกนพกด ทำาใหหลายครงมสงของ

ตกระหวางทางโดยทคนขบกไมร

สภาพการณการจดการชายแดนหลงการประกาศตงจดผอนปรนชาย

แดนฯ อยางเปนทางการโดยจงหวดแมฮองสอนสะทอนใหเหนถง “ระบอบ

ชายแดน” ตามท อค แบรก และพเรต เอฮน (Berg & Ehin, 2006)

เสนอในขางตน คอมการจดการนโยบายหลายระดบทเชอมโยงและสมพนธ

กนทงในแนวราบและแนวดง คอรฐทองถนและเจาหนาทปฏบตงานในพนท

ซงถอเปนแนวดง และในแนวราบคอความสมพนธขามพรมแดน จะเหน

วาการจดการชายแดนของรฐไทยไมสามารถหลกเลยงอทธพลในฝงรฐฉาน

ทคมโดย “ครอบครวมหาจา” และกองกำาลงทหารพมา ทสำาคญคอสถาน-

การณทสะทอนใหเหนถงชองโหวของระบบราชการทเจาหนาทรฐยงไม

สามารถปฏบตตามกฎเกณฑทสรางขนใหมไดทงหมด หรอการปฏบตใช

นโยบายทลกลนไมคงเสนคงวา

“ระบอบชายแดน” ผสาน “ระบอบการเคลอนยาย”

“ระบอบการเคลอนยาย” เรมมบทบาทและซอนทบกบ “ระบอบชาย-

แดน” ทไมสามารถระบชวงเวลาไดอยางชดเจน มตหนงคอการตรวจตรา

แบบเฝาระวงทแทรกลกไปทรางกายของผคน อตลกษณ และสงของท

เปนทงสมภาระทตดตว หรอสนคาทอยในรางกาย และสงของทบงบอก

อต ลกษณ เชน อาหารทแรงงานอพยพไทใหญหอบหวมาดวยเพอบรโภค

ในยามโหยหาและสรางความผกพนทมตอบานเกด (ด Fortier, 2000)

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 170 —

และอาหารไดเปลยนสถานะจากของกนเปนตวบงบอกอตลกษณของคน

(Mankeker, 2005; Panyagaew, 2007) สงเหลานสรางความหมายและ

คณคาทเปลยนไปตามสถานการณ โดยเฉพาะอยางยงเวลาทถกตรวจตรา

โดยรฐเมอตองขามเขตแดนรฐชาต แฮสตงส ดอนแนน และโธมส วลสน

(Hastings Donnan & Thomas Wilson, 1999) เสนอวาคณคาทตดมากบ

สนคาผกผนได ขนอยกบวาคนกลมไหนหอบหวสนคาอะไรมา เชน แรงงาน

อพยพ ผคาขาย และนกทองเทยว ตางหวสนคาหรอของตดตวตางประเภท

กน หรอประเภทเดยวกนแตใหความหมายทสงผลตอการขามแดนตางกน

เมอศกษาเปรยบเทยบการจดการควบคมชายแดนของทงสองฝง พบ

วาในฝงรฐฉานไมไดมการตรวจตราทลงลกถงอตลกษณของผคน ในบางดาน

ทผคาหรอแรงงานอพยพตองสญจรผานอาจเรยกใหมการพมพลายนวมอ

เพอเปนการยนยนจำานวนคนบนรถกระบะททางผควบคมดานตองการเรยก

เกบภาษอยางไมเปนทางการ นนเพอเปนการปฏบตตามวตถประสงคใน

การหาผลประโยชนของผมอำานาจมากกวาตองการสอดสองพฤตกรรมท

สมพนธกบอตลกษณหรอภมหลงของผคนในการขามแดน (Jeganathan,

2004; Khosravi, 2007) หรอสนคาและสมภาระทตดตวมากบผเดนทาง

มากนก ซงยำาใหเหนวา “ระบอบชายแดน” ทมฐานแนวคดการจดการแบบ

รฐสมยใหม และการควบคมแบบเฝาระวงภายใต “ระบอบการเคลอนยาย”

ถกนำามาใชโดยรฐไทยและเจาหนาทผปฏบต มากกวาชนชนนำาชายแดนและ

เจาหนาทพมาในฝงรฐฉาน

เจาหนาทรฐและการปฏบตหนาทตามอดมคต ในพนททผเขยนศกษา กฎเกณฑการควบคมของรฐสมยใหมเรมตนท

หนวยทหาร ซงประจำาการอยดานแรกเมอผอพยพเดนทางขามเขตแดน

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 171 —

รฐ ชาตตองมปฏสมพนธดวย เนองจากกจการชายแดนของประเทศไทยทผาน

มาและในปจจบนอยภายใตการควบคมของฝายความมนคง โดยสวนกลาง

ออกนโยบายตง “ศนยสงการชายแดนไทยกบประเทศเพอนบาน” ดแล

กจการชายแดนโดยเฉพาะ มผวาราชการจงหวดเปนผสงการและออกคำาสง

ภายใตคำาแนะนำาของหนวยงานทหารในพนท สำาหรบจงหวดแมฮองสอน

ซงขนตรงกบกองทพภาคท 3 คมพนทภาคเหนอ มหนวยทหารยอยทเขา

มาดแลชายแดนบรเวณอำาเภอเมองแมฮองสอนคอ หนวยเฉพาะกจกรม

ทหารราบท 7 มอนตะแลง หนวยนจะสงทหารหมวดปนเลก 33 นายมา

ประจำาการและหมนผลดเปลยนกนไป ทหารหมวดปนเลกมหนาทควบคม

ชายแดนในสวนทเปนหนาทของเจาหนาทพลเรอนดวย เชน การบนทก

สถตเขาออกผานจดผอนปรนนำาผง และปรมาณรวมถงประเภทของสนคา

ทมการคาผานดาน ทงทมหนวยงานทเกยวของอยางสำานกงานตำารวจตรวจ

คนเขาเมอง และศลกากรจงหวดแมฮองสอน ประจำาการอยแลว ไมรวม

ถงหนวยอาสาสมครรกษาดนแดนปฏบตการรวมกบตำารวจอำาเภอเมอง

แมฮองสอน และดานของตำารวจภธรจงหวดแมฮองสอน โดยทงหมดแลว

ในฝงรฐไทย มหนวยงานทควบคมการเคลอนยายของผคน สนคา และ

ยานพาหนะถง 5 หนวยงานทตงดานตามเสนทางถนนสายชนบททเชอม

ไปยงดานจดผอนปรนการคา

จากการสงเกตของผเขยน เมอผอพยพจากรฐฉานเดนมาถงบรเวณ

ดานชายแดน ทหารทประจำาการทดาน 2–4 นาย ตองทำาการบนทกการ

เขาออกดวยการถายรป และจดชอเมองหรอหมบานทคนเดนทางมาในสมด

บนทก ทหารบางสวนคนสมภาระทตดตวมากบผขามแดน เชน กระเปา

เดนทาง ถงทำาจากเชอกฟางขนาดใหญ และถงพลาสตก เพอทำาตาม

วตถประสงคของการตรวจการลกลอบสนคาตองหามอยางยาเสพตด สาร

เสพ ตด และสนคาประเภทไม เชน ไมสกหรอไมแปรรปอนๆ รวมถงสนคา

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 172 —

ทางการเกษตรทอาจตตลาดทองถนทปลกสนคาประเภทเดยวกน เชน ขาว

สาร กระเทยม และหวหอม บางครงอาจมการตรวจยานพาหนะดวย แตไม

สมำาเสมอ โดยปกตทหาร 1–2 นายเพยงเดนรอบตวรถโดยทไมไดเปดประต

เขาไปตรวจในหองเครอง บางครงอาจใชสนขสายพนธเยอรมนเชพเพรด

(German Shepherd) ดมกลนหายาเสพตด แตกถอวานอยครงมากในชวง

ทผเขยนเกบขอมล สวนใหญแลวสนขของทหารมกถกขงอยในกรงมากกวา

ในการสรางและรกษา “ระบอบชายแดน” การปฏบตหนาทของ

เจา หนาทรฐไทยสะทอนแนวคดการตรวจตราแบบเฝาระวงตาม “ระบอบ

การเคลอนยาย” ตามทไดอธบายไป ผเขยนสงเกตวาบรเวณตวอาคารของ

ดานจดผอนปรน เจาหนาทของหนวยทหารไดนำาปายคำาแนะนำาเขยนดวย

ฉนท ลกษณของกลอนสมผส มเนอหาเกยวกบการตรวจตราของเจาหนาท

ในการควบคมการเขาออกของคนและยานพาหนะในเชงอดมคต พมพดวย

กระดาษสขาวขนาด A4 มาตดไวทอาคารของดาน โดยเนนทการควบคม

การลกลอบนำาเขายาเสพตดตามรายละเอยดดานลาง

การคนยาเสพตดในตวบคคล

กลนลงทอง ยดชองคลอด

สอดทวารหนก ลกตดกาย

สะพายรอบตว มวในรองเทา

เอายดในเสอผา ผาซอนในเขมขด

มดตดแขนขา พกพาในกระเปา

เอาตวมนไปขง

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 173 —

ตรวจในรถยนต

ตรวจดในหองโดยสาร การทำางานของเครองวด

งดดใตเบาะ เคาะตามประต

ตรวจดรชอง ในหองเครองยนต

บนขางหลงคา เปดฝาถงนำามน

กนชนหนาหลง ใตตวถงใตทอง

กระจกมองซายขวา มองหาชองลำาโพง

ฝากระโปรง ประตขาง กระบะหลง คทซ

มการตอเตม เพมการคนหา

พบยาจบเลย

อยางไรกตาม การทำาหนาทของเจาหนาททหารในทางปฏบตยงหางไกล

จากสงทปรากฏในคำาแนะนำาในเอกสารดงกลาว สะทอนใหเหนขอยอนแยง

ทรฐไทยไดสรางอดมคตเอาไวอยางสนเชง ในแงทวาขอแนะนำาเหมอนพยา-

ยามลอกเลยนการปฏบตงานของเจาททตองอาศยอปกรณและเทคโนโลย

ททนสมย ซงแทบเปนไปไมไดทดานจดผอนปรนนจะทำาหนาทไดตามทคำา

แนะนำาเสนอไว ตวอยางหนงคอ ทหารทตองบนทกคนเขาออกดวยการ

ถายรปนนไมมกลองดจทลจากสวนกลางในการปฏบตหนาท หนงในทหาร

หนวยดงกลาวตองเสยสละกลองสวนตวมาใชปฏบตหนาทในการบนทกรป

ของคนเดนทางเขาออก

สวนการตรวจตราสมภาระของคนขามแดน ทหารกไมไดปฏบตหนาท

เครงครดตามกฎอยางสมำาเสมอ ครงหนง เจาหนาททหารตรวจพบบหร

ผลตในพมา 1 คารตน (carton) แตกลบไมแนใจวาบหรจำานวนดงกลาวเกน

กำาหนดทรฐไทยหามเอาเขาราชอาณาจกรหรอไม หรอบางครงกสรปชดเจน

ไมไดวายาสบทหอใบตองแบบพนบานนนเขาขายสนคาทตองควบคม หรอ

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 174 —

หากควบคมควรกำาหนดทจำานวนเทาใด เพราะหบหอของยาสบประเภทน

ไมไดเปนไปตามขอกำาหนดของรฐไทยทสรางกฎเกณฑตามการบรรจหบหอ

ของบหรสากล นอกจากน แทบเปนไปไมไดททหารจะตรวจพบยาหรอสาร

เสพตด เพราะคนขามแดนตางตระหนกดวามความเปนไปไดสงทจะถก

เจาหนาทตรวจตรา จงไมมใครเสยงทจะพกพาหรอลกลอบเอายาเสพตด

เขาประเทศผานดานทางการ

ภายใต “ระบอบชายแดน” ผสานกบ “ระบอบการเคลอนยาย” สะทอน

ใหเหนถงระดบของการควบคมและการสรางกฎเกณฑทดเขมขน และมง

เปาไปทการตรวจสอบผคนและสงของทเชอมโยงกบอตลกษณของผคน

แตกใชตรรกะแบบไมคงท ทำาใหผอพยพขามแดนเองกปองกนการตรวจตรา

ดงกลาวเพอไมใหเกดปญหาทวา สงของหรอสนคาทตนเองพกพามาดวย

กลายเปนอปสรรคในการเดนทางหรอการขามเขตแดนรฐชาต ตอกยำา

แนว คด “ระบอบชายแดน” ท แบรกและเอฮน (Berg & Ehin, 2006)

เสนอ กลาวคอ การจดการควบคมชายแดนนนมการปะทะประสานกนทง

แนว คด นโยบาย และการนำาไปปฏบต นำาไปสความตงเครยดหรอการใช

อำานาจอยางตรงไปตรงมา ขณะทกสะทอนใหเหนถง “ระบอบของการ

เคลอนยาย” ทสงของหรอสนคาถกผกตดเขากบคนเดนทาง และเปน

อปสรรคในการเคลอนยายขามแดน

อาหารกบอตลกษณ... อปสรรคในการเคลอนยายเมยวลา หญงสาวแรงงานอพยพไทใหญจากหมบานนากง เลาวาใน

ชวงหนงของการเดนทางเขาออกระหวางรฐฉานและประเทศไทย ขณะนน

เธอไมมเอกสารทถกตองตามกฎหมายในการขามแดนหรอการเขาไปทำางาน

ในประเทศไทย ทำาใหหลายครงตองตดใจไมยอมหวอาหารหรอวตถดบจาก

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 175 —

หมบานเดนทางดวย เพราะเกรงวาหากเจอเจาหนาทตรวจ สงเหลานอาจ

เปนปญหากบเธอ “ถาหวของกนไต (อาหารไทใหญ) ไปดวย พวกเจาหนาท

รทนทและคดวาเราเปน คนพมา”10 สถานการณนคลายกบกลมกระเหรยง

โปวในงานศกษาของ อนเดร บลไชเท (Indre Balčaitė, 2015) ทพวกเขา

ตองเดนทางขามชายแดนจากแมสอดไปยงประเทศไทย และไมนยมนำาของ

กนหรอสงของทบงบอกวามาจากพมาตดตว กรณของเมยวลาและกะเหรยง

โปวสะทอนวาอาหารไดเปลยนความหมายจากสงบรโภคเปนตวบงบอก

อตลกษณเมอขามเขตแดนรฐชาต เมอพวกเขาตองเผชญกบการตรวจตรา

ของเจาหนาทฝงไทย และช ใหเหนถงสถานะท “ไมใชไทย” (non-Thai)

ของแรงงานอพยพสวนใหญ และอาจผดกฎหมายดวยในขณะเดยวกน11

นอกเหนอจากกรณอาหารเปนตวบงบอกอตลกษณของคนขามแดน

แลว การพกพาอาหารทมกลนแรงเชน ถวเนาและผกกาดสม บนเสนทาง

อนลำาบากลำาบนในพนทรฐฉาน ตองเปลยนรถหลายตอโดยเฉพาะทบรเวณ

ชายแดนฝงไทย ทำาใหหลายคนเลกคดเอาอาหารตดตวมาดวย ปจจบน

แรงงานอพยพไทใหญหาซอของกนเหลาน ไดไมยากนก เพราะมรานคาตาม

ตลาดนดแถบชานเมองกรงเทพฯ เชน บางกะป ลาดพราว พระโขนง และ

สำาโรง หรอผคาไทใหญทไปตามพนทตางๆ ดวยรถกระบะหรอรถพวง

มอเตอร ไซคอยางในเมองเชยงใหม ชลบร และระยอง สนคาเหลานมผ

10 สมภาษณเมยวลา หมบานนากง รฐฉาน ประเทศพมา วนท 26 กมภาพนธ 2013.11 กรณของเมยวลายงช ใหเหนถงความยอนแยงของสถานะแรงงานอพยพจากพมาและอตลกษณทางชาตพนธทเปนประเดนซบซอนในบรบทการเมองพมา การถกตตราวาเปนชาตพนธพมา (Burman) ยงเพมปมขดแยงทางชาตพนธในแงทวา คนไทใหญสวนใหญมกไมพอใจหากถกเขาใจวาเปนคนชาตพนธพมา เพราะพวกเขาโกรธหรอถงขนเกลยดชงคนชาตพนธพมา ดวยความทถกกดขจากทหารพมาและการปกครองทไมเปนธรรม

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 176 —

คาขายจากฝงรฐฉานและฝงไทยจดสงใหทงทางรถโดยสารวงระหวางจงหวด

หากเปนการสงไปยงรานคา หรอจดสงแบบรายยอยหากผสงเปนระดบ

บคคล การเคลอนยายของสนคาโดยเฉพาะอาหารไทใหญ จงไมเปน

อปสรรคในการเดนทางของแรงงานอพยพไทใหญในปจจบนมากนก ความ

สมพนธระหวางอาหารในฐานะทเปนสนคากบการเคลอนยายของผคน

สะทอนวา การเคลอนยายของอาหารในฐานะสนคาในระบบทแยกออกจาก

การเปนสมภาระในการเดนทาง ทำาใหการเคลอนยายของผคนลดปญหา

หากมการตรวจตราโดยเจาหนาท อกทงเปนการเพมโอกาสใหคนยายถน

ในระยะยาวหรอถาวรมากขน เพราะการมอาหารทบานเกดของคนไทใหญ

ขายอยตามชานเมองกรงเทพฯ หรอเมองใหญ ทำาใหแรงงานอพยพอาศย

ในสงแวดลอมใหมและปรบตวงายขน

รางกาย... พาหนะในการเคลอนยายในสวนน ผเขยนเสนออกมตในการศกษาการเคลอนยาย คอสงของหรอ

สนคาและมนษยถกหลอมรวมเปนการเคลอนยายเดยวกนเมอขามเขต

แดนรฐชาต จากทเสนอไปแลวเกยวกบการตรวจคนการลกลอบยาเสพตด

ของเจาหนาททหารเพอใหเปนไปตามอดมการณของการปฏบตหนาท

ทดจะไมคอยมประสทธภาพเทาใดนก เนองจากขาดอปกรณทนสมยและ

จำานวนบคลากรทเพยงพอ วนหนงในเดอนธนวาคม ป 2012 ผเขยนนง

รถกระบะเหลองจากดานจดผอนปรนฯ ไปลงทบานทเชาอยระหวางทำาวจย

วนนนมชายสองคนเดนทางจากเมองนำาจาง ในรฐฉาน นงมาดวย พรอม

กบชาวบานผหญงอกคนหนงทอยหมบานฝงไทย ชายคนหนงทนงมาดวย

มทาทางไรสตเหมอนกบเมาเหลา ไมสามารถพยงตวไดตลอดเวลาทนงใน

รถ ศรษะเขาโงกเงกออกไปนอกตวรถจนทำาใหชายอกคนตองคอยผลกให

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 177 —

ศรษะของเขากลบมาอยในตวรถ

ชายทงสองไดผานการตรวจสอบจากดานทหารและไดรบอนญาตให

เดนทางตอไปยงตวเมองแมฮองสอน ตอมารถไดหยดจอดทหนาอาคาร

สำานกงานตรวจคนเขาเมอง ทตงอยในสวนของหมบานนำาผง คนขบรถ

กระบะซงปกตตองนำาเอกสารทมชอของคนเขาออกจากทหารทออกให มา

ยนใหกบเจาหนาทตรวจคนเขาเมองประทบตราอนญาต ซงเปนขนตอนใน

การเขาออกปกตของดานจดผอนปรนนำาผง ทเจาหนาท ตม. ลงตรา

อนญาตใหคนเดนทางตอ โดยสวนใหญคนขามแดนไมจำาเปนตองขนไป

รายงานตวดวยตวเองทสำานกงาน แตครงนน สถานการณไมเปนไปตาม

ปกต เพราะเจา หนาท ตม. ไดบอกใหคนขบรถเหลองซงเปนแมคาผหญง

และชายทมาดวยกนพยงชายไรสตขนไปยงสำานกงานซงตงอยบนเนนสง

ผเขยนทราบในเวลาตอมาวาชายทงสองคนไมไดเดนทางไปยงตวเมอง

แมฮองสอน เพราะเจา หนาท ตม. สนนษฐานวาชายเมามายไรสตนนเสพยา

มาจากรฐฉาน ดวยความทเชอวาชายทงสองมาจากเมองนำาจางทขนชอวา

เปนแหลงยาเสพตดแหงหนงในรฐฉานตอนใต และชายทงสองถกสงตว

กลบไปยงดานชายแดนเพอใหออกจากเขตแดนไทย เหตการณนชวาเพยง

ขอสนนษฐานวาในราง กายของชายผนนอาจมยาเสพตดทเขาเสพกอนเดน

ทางมายงฝงไทย ซงไมตางอะไรกบการควบคมการลกลอบนำาเขายาเสพตด

ขามแดน กทำาใหชายสองคนนนเดนทางตอไมได ขณะทอกดานช ใหเหนถง

ความลมเหลวในการรวมมอกนของหนวยงานรฐทบรเวณชายแดน ทมตรรกะ

และการตดสนใจในการจดการและควบคมชายแดนทตางกน กรณชายไรสต

คนนนไดรบการพจารณาจากดานทหารวาเปนผปวยทตองการรบการรกษา

ในโรงพยาบาล ขณะท ตม. พจารณาวาเปนอาการของคนเสพยาเสพตด

ตวอยาง 2 กรณ คออาหารในฐานะทเปนตวบงบอกอตลกษณของ

ผอพยพไทใหญ และกรณชายไทใหญถกหามไมใหเดนทางขามเขตแดน

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 178 —

รฐ ชาต เพราะเจาหนาท ตม. เชอวาเขาเปนบคคลตดยา สะทอนถงการ

ควบคมภายใต “ระบอบการเคลอนยาย” ทรางกายหรอวถการบรโภคซง

เปนปรมณฑลสวนตวถกควบคมและนำาไปสการสรางอปสรรคในการเคลอน

ยายของมนษย กรณอาหารไทใหญทอาจดเหมอนเปนของเลกๆ นอยๆ ไม

ถงกบผดกฎหมาย แตดวยความทอาหารถกเปลยนสถานะและความหมาย

ทไปไกลกวาของกนธรรมดา กลายเปนเครองบงชอตลกษณทยดโยงกบ

ความเปนไทใหญในสภาวะหรอบรบทของการขามแดนของแรงงานอพยพ

ทำาใหพวกเขาพยายามไมนำาสงของเหลานตดตวมาดวยขณะเดนทางกลบ

ประเทศ ไทย อาหารจงเปนตวชะลอการเคลอนยายของมนษย ขณะท

ยาเสพตดทเชอวาอยในรางกายของชายไทใหญดงกลาว เปนสนคาทผด

กฎหมาย ผลลพธทเกดขนจงรนแรงกวาคอสนคาขดขวางการเคลอนยาย

ของมนษย

บทสรป

บทความนศกษาพลวตการเคลอนยายของผอพยพไทใหญทเชอมโยง

กบสนคาในบรเวณชายแดนไทย-พมา ทบรเวณรฐฉานตอนใตตรงขามกบ

จงหวดแมฮองสอน ในชวง 5 ทศวรรษทผานมา ภายใตการควบคมของ

ผกระทำาการทเปนทงรฐและไมใชรฐทงสองฝง ทสรางกฎเกณฑในควบคม

กจกรรมชายแดน นอกจากอำานาจจากโครงสรางดงกลาว ชมชนผคาขาม

แดนหรอชมชนชายแดนสรางขอตกลงและกฎเกณฑเพอตอรองกฎเกณฑ

ของรฐและอำานวยใหการเคลอนยายของผคนและสนคาเกดขนได

ผเขยนไดรบอทธพลแนวคดของ กลค ชลเลอรและซาลาซาร (Glick

Schiller & Salazar, 2013) ทเสนอวานกวชาการดานการยายถนศกษา

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 179 —

(migration studies) ควรทำาความเขาใจเสนทางการเคลอนยายของผคนใน

ฐานะปจเจกในระยะเวลาทตอเนอง หลายกรณจากสถานการณตางๆ บรเวณ

ชายแดนเกดขนจากบรรยากาศทางการเมองฝงตรงขามทสงผลกระทบมายง

อกฝงหนง ตงแตชวงทศวรรษท 1970 ทการเคลอนยายของผคนและสนคา

ตอบสนองและเปนประโยชนซงกนและกน การเคลอนยายของสนคาเปด

โอกาสใหผอพยพไทใหญเดนทางจากบานเกด ขามเขตแดนทางการเมอง

และเขต แดนรฐชาต จนสบโอกาสอพยพยายถนไปทำางานเปนแรงงานอพยพ

และอาศยอยในประเทศไทยระยะยาว

“ระบอบชายแดน” ทเรมตนอยางเปนทางการหลงรฐไทยประกาศตง

จดผอนปรนชายแดนเพอการคานำาผง นำามาซงระบบการจดการและควบคม

กจกรรมขามแดนตามแนวคดรฐสมยใหม ผคาขามแดนและแรงงานอพยพ

เคลอนยายสะดวกมากขนดวยรถกระบะไดเขามามบทบาทในการขนสงมาก

ขนทงในฝงรฐฉานและไทย แมวาจะมการควบคมอยางเปนระบบ คนขาม

แดนยงสามารถตอรองกบผกระทำาการทเปนทงรฐและชนชนนำาบรเวณ

ชายแดนดวยการจายภาษอยางไมเปนทางการได ซงแสดงใหเหนวาการ

ควบคมภายใต “ระบอบชายแดน” แมจะกำาหนดกฎเกณฑจากฝงรฐไทย

แตผลในทางปฏบตนนสมพนธกบฝงรฐฉานอยางหลกเลยงไมได แสดงให

เหนถงระบบราชการทไมมประสทธภาพอยางคงเสนคงวาตามแนวคดของ

แบรกและเอฮน (Berg & Ehin, 2006) ทเสนอขางตน

นอกจากน “ระบอบการเคลอนยาย” เกดขนผสานกบ “ระบอบชายแดน”

ผานกฎเกณฑทตงขนโดยรฐไทย โดยเฉพาะระบบการตรวจตราแบบ

เฝาระวงถงอตลกษณของผคน พนทรางกาย และสงของสมภาระ การท

เจาหนาทไทยพยายามปฏบตหนาทตามกรอบอดมการณของรฐสมย ใหม

ยำาชดถงการควบคมทแสดงถงการเมองของการเคลอนยายคอ สนคาบาง

ประเภทเมอขามแดนอาจเปนอปสรรคทำาใหคนไปตอไมไดในบางสถานการณ

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 180 —

และเวลา สะทอนวาพลวตการเคลอนยายของผคนและสนคาในพนทชาย

แดนมลกษณะวภาษวธ (dialectic) ระหวางการควบคมชายแดนทเขมขน

และการตอรองในการเคลอนยายขามเขตแดนการเมองและเขตแดนรฐชาต

ทชมชนชายแดนเองกสรางขนทงเชงรกและเชงรบ

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 181 —

บรรณานกรม

Abraham, I. & van Schendel, W. (2005). Introduction: The making of illicitness. In W. van Schendel & I. Abraham (Eds.), Illicit flows and criminal things: States, borders, and the other side of globalization (pp. 1–37). Bloomington: Indiana University Press.

Balčaitė, I. (2015). A borderless village: Mobility and belonging in Phlong Karen transborder lives between Hpa-an area, Myanmar, and Greater Bangkok, Thai-

land (PhD thesis), SOAS, University of London.Bell, D. (1991). Modes of exchange: Gift and commodity. The Journal of Socio-Eco-

nomics, 20(2), 155–167.Berg, E. & Ehin, P. (2006). What kind of border regime is in the making?: Towards

a differentiated and uneven border strategy. Journal of the Nordic International Studies Association, 41(1), 53–71.

Chang, W.-C. (2009). Venturing into “Barbarous” regions: Transborder trade among migrant Yunnanese between Thailand and Burma, 1960s–1980s. The Journal of Asian Studies, 68(2), 543–572.

Chang, W.-C. (2013). The everyday politics of the underground trade in Burma by the Yunnanese Chinese since the Burmese socialist era. Journal of Southeast Asian Studies, 44(2), 292–314.

Christensen, R. & Kyaw, S. (2006). The Pa-O: Rebels and refugees. Chiang Mai: Silkworm Books.

Cresswell, T. (2010). Towards a politics of mobility. Environment and Planning D: Society and Space, 28(1), 17–31.

Donnan, H., & Wilson, T. (1999). Border crossing and the transformation of value and valuers. In H. Donnan & T. Wilson (Eds.), Frontiers of identity, nation and state (pp. 107–128.) New York: Berg.

Faist, T. (2013). The mobility turn: A new paradigm for the social sciences? Ethnic and Racial Studies, 36(11), 1637–1646.

Fortier, A.-M. (2000). Introduction: Performative belongings. In Migrant belongings:

พลวตการเคลอนยายและระบอบควบคมชายแดนไทย-พมา บรเวณจงหวดแมฮองสอน

— 182 —

Memory, space, identity (pp.1–14.) Oxford and New York: Berg.Glick Schiller, N., & Salazar, N. B. (2013). Regimes of mobility across the globe.

Journal of Ethnic and Migration Studies, 39(2), 183–200.Gupta, A. (2012). Red tape: Bureaucracy, structural violence, and poverty in india.

Durham & London: Duke University Press.Holzlehner, T. (2008). Weaving shuttles and ginseng roots: Commodity flows and

migration in a borderland of the Russian Far East, paper of Berkeley Program in Soviet and Post-Soviet Studies, Institute of Slavic, East European, and Eurasian Studies, UC Berkeley.

Jeganathan, P. (2004). Checkpoint: Anthropology, identity, and the state. In V. Das & D. Poole (Eds.), Anthropology in the margins of the state (pp. 67–80). Santa Fe: School of American Research Press.

Khosravi, S. (2007). The ‘illegal’ traveler: An auto-ethnography of borders. Social Anthropology, 15(3), 321–334.

Kloppenburg, S. (2013). Tracing mobilities regimes: The regulation of drug smuggling and labour migration at two airports in the Netherlands and Indonesia (PhD thesis), University of Amsterdam, Amsterdam, Natherland.

Lintner, B. (1990). The rise and fall of Communist Party of Burma (CPB). Ithaca: SEAP, Cornell University.

Mankekar, P. (2005). India shopping: Indian grocery stores and transnational configurations of belonging. In J. I. Watson & M. I. Caldwell (Eds.), The cul-tural politics of food and eating: A reader (pp. 197–214). Oxford: Blackwell Publishing.

Mauss, M. (1967). The gift: Forms and functions of exchange in archaic societies. New York & London: W.W. Norton & Company.

Noack, R, Lazo, L. & Barrett, D. (2017, March 21). Britain, and U.S. ban most electronic devices in cabins on flights from several Muslim-majority countries. Washington Post. Retrieved from https://www.washingtonpost.com/local/trafficandcommuting/us-unveils-new-restrictions-on-travelers-from-eight-mus lim-majority-countries/2017/03/21/d4efd080-0dcb-11e7-9d5a-a83e627dc120_

บศรนทร เลศชวลตสกล

— 183 —

story.html?utm_term=.c0e4f781c51f.Panyagaew, W. (2007). Re-emplacing homeland: Mobility, locality, a returned

exile and a Thai restaurant in Southwest China. The Asia Pacific Journal of Anthropology, 8(2), 117–135.

S.H.A.N. (2014, September). Self-administrated zones in Shan State re-organized. Retrieved from http://english.panglong.org/self-administrated-zones-in-shan-state-re-organized.

Sharma, A., & Gupta, A. (2006). Introduction: Rethinking theories of the state in an age of globalization. In A. Sharma and A. Gupta (Eds.), The anthropology of the state: A reader (pp. 1–41). Oxford: Blackwell Publishing.

Sheller, M. & Urry, J. (2006). The new mobilities paradigm. Environment and Planning A: Economy and Space, 38(2), 207–226.

Smith, M. (1999 [1991]). Burma: Insurgency and the politics of ethnicity. London & New York: Zed Books.

Tzang Yawnghwe, C. (1987). The Shan of Burma: Memoirs of a Shan exile. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies.

Walker, A. (1999). The legend of the Golden Boat: Regulation, trade and traders in the borderlands of Laos, Thailand, China, and Burma. Honolulu: University of Hawaii Press.