รายงานการศึกษา เรื่อง...

จดพมพโดย

มลนธฟรดรค เอแบรท

ตลาคม 2559

รายงานการศกษา เรอง

การจางงานและการรวมกลมของ

แรงงานในภาคเหนอ:

กรณศกษาแรงงานเชยงใหม-ล�าพน

โดย

เสาวลกษณ ชายทวป

เจษฎา โชตกจภวาทย

สนบสนนโดย

มลนธฟรดรค เอแบรท (FES)

รายงานการศกษา เรอง

การจางงานและการรวมกลมของแรงงาน

ในภาคเหนอ:


โดย



สนบสนนโดย

มลนธฟรดรค เอแบรท (FES)

จดพมพโดย

มลนธฟรดรค เอแบรท


ชอหนงสอ การจางงานและการรวมกลมของแรงงานในภาคเหนอ:


ตพมพ ตลาคม 2559

ผเขยน เสาวลกษณ ชายทวป


จดท�าโดย มลนธฟรดรค เอแบรท (Friedrich-Ebert-Stiftung)

อาคารธนภม ชน 23 เลขท 1550 ถนนเพชรบรตดใหม

แขวงมกกะสน เขตราชเทว กทม. 10400

โทร 02-6527178-9 โทรสาร 02-6527180

Website: www.fes-thailand.org

Facebook: Friedrich-Ebert-Stiftung FES Thailand

ความคดเหนในรายงานฉบบนเปนของผเขยน

ไมจ�าเปนตองเปนของมลนธฟรดรค เอแบรท

2

รายงานการศกษาเรอง การจางงานและการรวมกลมของแรงงานในภาคเหนอ: กรณศกษาแรงงานเชยงใหม-ล�าพน

การศกษาเรองการจางแรงงาน การรวมกลมและแนวรวมขามชนของ

แรงงานภาคเหนอ: กรณศกษาแรงงานในเชยงใหม-ล�าพน เปนโครงการศกษา

เบองตนถงสภาพปญหาของแรงงาน พฒนาการการรวมกลมและการหาแนวทาง

สงเสรมใหการขบเคลอนเพอแกไขปญหาแรงงานเพอการพฒนาคณภาพชวตของ

แรงงานในภาคเหนอ โดยเฉพาะอยางยงในเขตเชยงใหมและล�าพนซงมการจาง

แรงงานหลากหลายรปแบบ ทงแรงงานในระบบและแรงงานอกระบบ

ดวยรปแบบของการจางงานทหลากหลายของแรงงานในภาคเหนอ การ

รวมกลมของแรงงานเพอใหไดรบสทธความคมครองตามกฎหมายแรงงานจงเกด

ขนไดหลายรปแบบ การศกษาในครงนไดรวบรวมขอมลเบองตนของการท�างาน

ขบเคลอนประเดนแรงงานในอดต กลม องคกรทท�างานเกยวของกบดานแรงงาน

และการท�างานขามกลมของแรงงานและองคกรหลายระดบเพอใหเกดการแกไข

ปญหาแรงงานในภาคเหนอ ซงจะเปนแนวทางการสรางความรวมมอระหวางกลม

แรงงานและหนวยงานอนๆทหลากหลาย รวมทงการสรางเวทสาธารณะทเปด

พนทใหมการตระหนกปญหาแรงงาน รวมทงการสนบสนนใหแรงงานไดม

ชองทางการเขาถงสทธความคมครองตากกฎหมายแรงงานทควรจะไดรบเพอการ

พฒนาคณภาพชวตในระยะยาว

การศกษาครงนไดมการจดกลมศกษา และผวจยไดสมภาษณผน�า

แรงงานโดยไดรบความชวยเหลอในการเกบขอมล จากคณเจษฎา โชตกจภวาทย

นอกจากนนผวจยไดสมภาษณ สมภาษณนกธรกจในจงหวดเชยงใหม การเกบ

ขอมลสถตจากนกวชาการแรงงานในหนวยงานภาครฐ ไดรบการประสานงานจาก

ผชวยวจย คอคณ แทนธญ ธรรมววรณ ซงเปนนกศกษาปรญญาโทหลกสตร

พฒนาสงคมและมนษย มหาวทยาลยแมโจ

ขอขอบคณ รศ.ดร. วรวทย เจรญเลศ ทไดใหขอคดเหนทมประโยชนยง

และขอบคณมลนธฟรดรค เอแบรท อยางยงทสนบสนนการศกษาในครงน ทาง

มลนธไดใหการสนบสนนกจกรรมทางดานแรงงานและการขบเคลอนทางสงคม

มาโดยตลอด

หวงเปนอยางยงวางานศกษานจะเปนประโยชนตอการถกเถยงใน

ประเดนแรงงาน การรวมกลมและการพฒนาคณภาพชวตของคนงานตอไป



ค�าน�า

3


สารบญ

หนา

ค�าน�า 3

สารบญ 4

บทท 1 บทน�า 5

ความส�าคญของปญหา 5

วตถประสงค 7

วธการศกษา 7

บทท 2 กรอบแนวคดและวรรณกรรมทเกยวของ 8

แนวคดแนวรวมขามชน 8

แนวรวมขามชนและการเปลยนแปลงเชงนโยบาย 11

บทท 3 การเปลยนแปลงของการจางงานในภมภาค 14

ภาพรวมของโครงสรางการจางงาน 15

อตสาหกรรมและการจางงานในเขตเชยงใหม-ล�าพน 18

บทท 4 ปญหาในนคมอตสาหกรรมล�าพน 25

ปญหาของแรงงานในนคมอตสาหกรรมล�าพนในอดต 26

สภาพปญหาของแรงงานในนคมอตสาหกรรมล�าพน 29

บทท 5 กลมและองคกรเกยวกบแรงงานในภาคเหนอ 30

ศนยสขภาพแมญงล�าพน 35

สหภาพแรงงานในภาคเหนอ 37

เครอขายแรงงานนอกระบบ 39

องคกรพฒนาเอกชนทท�างานดานแรงงาน 42

องคกรทางธรกจและการคา 45

หนวยงานการศกษาทเกยวของกบแรงงานในมหาวทยาลย 49

บทท 6 บทสรปและสงเคราะหแนวรวมขามชนของแรงงาน 51

บรรณานกรม 57

ภาคผนวก 59

สารบญตาราง

หนา

ตารางท 1 แสดงแรงงานนอกระบบ จ�าแนกตามเพศ ป 2557 16

ตารางท 2 แสดงสถานภาพการท�างานของประชากรในภาคเหนอ ป 2557 17

ตารางท 3 จ�านวนและอตรา รอยละของผมงานท�าในเขตภาคเหนอ จ�าแนกตามเขตปกครอง ป 2557 18

ตารางท 4 จ�านวนโรงงานในจงหวดล�าพนและจ�านวนแรงงาน 20

ตารางท 5 จ�านวนผมงานท�า อาย 15 ปขนไป จ�าแนกตามอตสาหกรรม ทมการจางงานมาก 5 ล�าดบ 22

4


บทท 1

บทน�า

ความส�าคญของปญหา

ในชวงทผานมา การพฒนาเศรษฐกจสงคมในประเทศไทยไดมการ

น�าเอาการจางงานทมลกษณะยดหยนมาใชในการจางงานโดยมเปาหมายส�าคญ

ในการสรางโอกาสการท�างานและการพฒนาอตสาหกรรมในระดบภมภาค ซงม

การขยายตวของโรงงานอตสาหกรรมขนาดเลกกระจดกระจายอยทวไปใน

ทกภมภาคของประเทศ ประกอบกบการเปลยนแปลงเศรษฐกจในระดบโลกและ

การพฒนาเศรษฐกจในระดบภมภาค อาท การเขาสประชาคมอาเซยน การเปด

เสรทางการคาและการลงทนภายใตแนวคดเสรนยมใหมทด�าเนนไปพรอมกบการ

ลดการแทรกแซงของรฐ เปดใหระบบตลาดมการแขงขนกนอยางเสร ลดการ

ควบคมของรฐและเปดใหบรรษทขามชาตเขามาลงทนอยางเสร สงผลส�าคญ

ตอการจางงาน การพฒนาและการรวมกลมของแรงงาน การพฒนาสงคม

เศรษฐกจของภาคเมอง ชนบท สรางโอกาส ทางเลอกในชวตการท�างานของ

คนงาน ในมตทสมพนธกบวถชวต วฒนธรรม และความสมพนธทางสงคมท

เปลยนแปลงไปในระดบยอยและแตละพนทนน มการอธบายภายใตกรอบคด

หลายแนวเกยวกบการเปลยนแปลงของสงคมชนบท การขบเคลอนของสงคม การ

เกดขนของชนชนใหมในชนบท การขบเคลอนของเทคโนโลยสารสนเทศ การเปด

พนททางวฒนธรรมขามพรมแดน วฒนธรรมการบรโภคในสงคมสมยใหม เปนตน

แนวโนมการเปลยนแปลงของเศรษฐกจทนนยมโลกจากการลดขนาดของ

องคกรการผลต ปญหาของการผลตแบบสายพาน (Fordism) จากความเขมงวด

ของการผลต และการแยกสวนของการผลต ท�าใหเกดรปแบบของการจดองคกร

ทแสดงใหเหนถงความขดแยงของตรรกะการผลตในระบบทนนยมทรนแรงมาก

ขน กลาวคอในดานหนง การผลตแบบสายพานการผลตหรอ Fordism ยงคงเปน

ภาคการผลตทยงคงรปแบบของกระบวนการผลตทสรางผลผลตเพอการบรโภค

ในภาคอตสาหกรรมออกมาอยางตอเนองทงในระดบภมภาคและระดบประเทศ

โดยเนนความเปนมาตรฐานแบบเดยวกนของผลตภณฑ แตในอกดานหนง การ

เตบโตของสถานประกอบการภายใตรปแบบการผลตทเปนผลจากระบบการ

ท�างานทแบงงานยอยลงไปตามความช�านาญเชยวชาญเฉพาะอยางโดยใช

ศกยภาพของแรงงานในระบบการท�างานนน ในขณะเดยวกนไดมการเพมองค

ประกอบอยางอนเพมเตมในการท�างาน อาท การลดก�าลงแรงงานและความ

5


ยดหยน การจางงานแบบเหมาชวง ซงเกยวของกบคณภาพการผลต การทใช

ศกยภาพของแรงงานกบระบบการท�างาน การลด การบรหารแรงงานสมพนธ

และประสทธผลของการใหคนงานเขาไปมสวนรวมในการบรหารงาน ลกษณะ

ดงกลาวปรากฏใหเหนในการจางงานและการผลตภาคอตสาหกรรม

การเปลยนแปลงในโลกของแรงงาน เปนปรากฏการณซงไมเพยงแต

เปนการแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงทางสงคมแตมผลอยางส�าคญกบการจด

องคประกอบใหมของความเหลอมล�าทางสงคม และโครงสรางทางชนชน อยางไร

กตามถงแมจะมความสมพนธทชดเจนระหวาง 2 ประเดนน แตอาจกลาวไดวา

ในดานหนง การศกษาเกยวกบงานและการจางงานนน เปนการยากทผสมผสาน

กบการวเคราะหในเรองชนชนและความไมเทาเทยม การศกษาเกยวกบชนชน

เปนสวนหนงของการศกษาทางสงคมวทยา ซงมความซบซอนของความสมพนธ

ในวถชวตประจ�าวน การบรโภคและเคลอนไหวทางสงคม อยางไรกตามการศกษา

แรงงานทเชอมโยงมตชนชนและการท�าความเขาใจเกยวกบปญหาความเหลอม

ล�าทางสงคมกเปนประเดนทส�าคญ

ในชวงทผานมาแนวโนมของเศรษฐกจโลกาภวตนและการถกแยกสวน

ของระบบงาน ท�าใหเกดกระแสการตนตวแบบใหมในการจดองคประกอบใหม

ทางสงคม เปนการเปลยนแปลงซงมผลกระทบอยางส�าคญตอการปรบโครงสราง

ทางสงคมแบบใหมดวย เปนการจดองคประกอบใหมซงจะสงผลตอเนองไปยง

การจดระดบชนทางสงคม จากการเกดวชาชพใหม ผจดการและผน�าของสถาบน

ซงท�าใหสงผลตอการกดกนชนชนแรงงานออกไป รวมทงกลมทเรยกวาเปนชนชน

กลางใหม (new middle class) ทปรากฏขน ซงเปนประเดนส�าคญทจะก�าหนด

ใหสวนทเปนพลวตของแนวโนมนมการปรบเปลยนของโครงสรางทางชนชนในรป

แบบใหม จากการเปลยนแปลงลกษณะของการจางงาน รปแบบการท�างานและ

ปรบโครงสรางทางชนชนในสงคม

อยางไรกตาม การพฒนาแรงงานในระบบการผลตแบบสายพานทม

การใชแรงงานอยางเขมขนทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจ พฒนาสมรรถนะ

การท�างานอยางมประสทธภาพของแรงงานในระบบ รวมทงการพฒนาคณภาพ

ชวตของแรงงานไดนน ตองเกดควบคกบการสรางอ�านาจการตอรองทเขมแขงของ

สหภาพแรงงาน ภายใตระบบแรงงานสมพนธทอยบนฐานของการเจราตอรอง

ทเปนธรรม

ภายใตการเปลยนแปลงทางสงคม เศรษฐกจ วฒนธรรมดงกลาว มตของ

การเปลยนแปลงทางดานแรงงานยงไมไดมการศกษามากนก จงเปนทนาสนใจ

วามการเปลยนแปลงทางดานแรงงานอยางไร ตลอดจนถงความตองการ และ

6


การสรางเครอขายและการรวมกลมของแรงงานในการสรางอ�านาจตอรองและ

การเขาไปมสวนรวมในการพฒนาประชาธปไตยและการขบเคลอนทางสงคม

อยางไร นอกจากนนในกลมทเกยวของกบการพฒนาทางสงคมเศรษฐกจในระดบ

ภมภาค อาท หนวยงานของรฐ ภาคธรกจเอกชน มแนวคดในการพฒนาและ

ผลกดนในเรองของการคมครอง สทธและการใชแรงงานอยางไร การศกษาครงน

จงเปนการศกษาเบองตนถงการจางงานและการรวมกลมของแรงงาน โดยเนน

กรณศกษาแรงงานเชยงใหม-ล�าพน ซงมการเตบโตขยายตวทางเศรษฐกจหลาก

หลายดาน ทงภาคอตสาหกรรม การทองเทยว ภาคบรการ มลกษณะการจางงาน

หลากหลาย จงเปนทนาศกษาวาการจดองคกร การท�ากจกรรมและรวมกลมของ

แรงงานมลกษณะอยางไรและมแนวทางการสรางความเขมแขงในการรวมกลม

อยางไร

วตถประสงค

1. เพอศกษาทบทวนแนวทางการพฒนาทางสงคมเศรษฐกจทสงผลตอ

การเปลยนแปลงของแรงงานในภมภาค

2. เพอศกษาการพฒนาการรวมกลมและแนวทางการพฒนาองคกรของ

แรงงานในภาคเหนอ

3. เพอหาแนวทางในการสรางความรวมมอกบกลมตางๆของแรงงาน

วธการศกษา

การศกษานเปนการวจยเชงคณภาพ โดยมวธการศกษาและกจกรรม

ตางๆดงน

1. การทบทวนวรรณกรรมทเกยวของในแนวทางการพฒนาสงคม

เศรษฐกจ นโยบายของรฐเกยวกบการพฒนาในภมภาค และบทบาทของแรงงาน

ในการมสวนรวมในการขบเคลอนทางสงคม

2. การจดพดคยสมภาษณกลม (focus group) จดกลมเสวนาและการ

สมภาษณเชงลก

3. จดท�ารายงานการศกษาและเผยแพรในกลมงานทเกยวของและ

ผสนใจทวไปเพอผลกดนใหเกดกจกรรมทตอเนอง

7


บทท 2

กรอบแนวคดและวรรณกรรมทเกยวของ

ประเทศไทยไดรบการประกาศจากธนาคารโลกเมอป 2554 ใหเปน

ประเทศทเลอนจากการถกจดอยในกลมประเทศรายไดระดบกลางชวงลาง

กลายมาเปนประเทศทถกจดอยในกลมรายไดปานกลางระดบสง การปรบ

เลอนฐานะดงกลาวดานหนงแสดงถงความส�าเรจในการพฒนาเศรษฐกจในชวง

หลายทศวรรษทผานมาซงมตวชวดจากรายไดตอหวเพมขน และการวดจากความ

ยากจนทลดลง อยางไรกตาม การทไทยจะหลดพนจากการเปนประเทศรายได

ปานกลางไปสกลมประเทศทพฒนาแลวเปนเรองทตองพจารณาองคประกอบ

หลายประการดวยกน การเตบโตขยายตวทางเศรษฐกจเพยงอยางเดยวไมอาจ

ชวดไดถงการกระจายทถกขบเคลอนไปพรอมกนในสวนของภาคสงคมทเกยวของ

กบคณภาพชวตความเปนอยของคนในสงคม ไดแก การพฒนาคน ทกษะ

การศกษา การจางงาน เปนตน อยางไรกตามในชวงทผานมา ไทยกไมอาจพน

จากการเปนกลมประเทศทมรายไดระดบกลางได มหลายประเดนทปรากฏวายง

มปญหาในการพฒนาโดยเฉพาะอยางยงในเรองแรงงาน ทงการจางงาน การรวม

กลมของแรงงานและสวสดการ ซงเปนการพฒนาคณภาพชวต ไทยจะกาวขาม

จากการเปนประเทศรายไดปานกลางไปสรายไดสงอยางไร บทบาทของแรงงาน

เปนองคประกอบหนงทเปนปจจยส�าคญ แรงงานมการพฒนาคณภาพและ

มอ�านาจการตอรองเพอคมครองผลประโยชนของกลมตวเองมากนอยเพยงใด

การทบทวนวรรณกรรมในขนตนเปนการรวบรวมวรรณกรรม แนวคดและ

กรอบในการศกษาทเกยวของกบการเปลยนแปลงทางสงคมเศรษฐกจระดบโลก

ทเชอมโยงกบระดบภมภาคและแนวคดการขามขนของแรงงานซงสมพนธกบ

ปรากฏการณทเกดขนในภาคเหนอของการรวมกลมและการขามชนของแรงงาน

ในการเคลอนไหวประเดนตางๆ ทงนในการศกษาไดใชกรอบแนวคด แนวรวม

ขามชน (cross class coalition) เปนกรอบในการวเคราะหลกษณะการรวมกลม

ของแรงงาน

■ แนวรวมขามชน (Cross class coalition)

แนวคดแนวรวมขามชน (cross class coalition) หรอแนวรวมระหวาง

ชนชน เปนแนวคดทไดรบการกลาวถงอยางส�าคญในปจจบน แนวรวมขามชน

เปนพนฐานส�าคญทจะท�าใหเกดการพฒนาเศรษฐกจสงคม มการน�าแนวคดน

8


มาใชในการบรหารจดการองคกรเพอลดทอนความขดแยงระหวางพนกงานและ

บรษท แนวรวมขามชนเปนแนวคดทน�ามาใชในการปฏบตได เปนมตของความ

สมพนธทางอ�านาจระหวางกลม ในสงคมทนนยมมความสมพนธของกลมทมผล

ประโยชนแตกตางกนอยางชดเจนระหวางทนกบแรงงาน การรวมกนจงเกดขนได

บนฐานการตอรองทไดประโยชนทงสองฝาย ซงมปรากฏการณของการรวมกน

การสรางความรวมมอระหวาง 2 กลมในลกษณะทวภาคมอยหลายรปแบบใน

เรองแรงงานสมพนธ อาท คณะกรรมการเจรจาตอรอง คณะกรรมการรวมปรกษา

หารอ เปนตน ซงมตวแทนทงฝายนายจาง ลกจาง เขารวมเปนกรรมการ อยางไร

กตามการสรางความรวมมอสองฝายจะเปนไปไดมากนอยเพยงใดขนกบปจจย

หลายประการ การรวมขามชนอาจเกดขนกบหลายลกษณะและสมพนธกบกลม

และองคกรการเคลอนไหวทางสงคมอนๆ รวมทงประเดนในการเคลอนไหวดวย

Rick Doner (2551) ศาสตราจารยทางดานเศรษฐศาสตรจาก

Emory University กลาวถงการพฒนาเศรษฐกจทไมสมดลของไทย (uneven

development) ซงการทไทยตองกาวใหพนจากกบดกของการเปนประเทศรายได

ปานกลางใหไดนน ไทยตองยกระดบผลตภาพและความสามารถในการแขงขน

ซงมเรองส�าคญทเปนหวใจหลกคอการพฒนาทกษะแรงงานและการสรางความ

สามารถเทคโนโลยของผประกอบการ ในชวงทผานมาไทยประสบความส�าเรจใน

การสรางความหลากหลายในสาขาการผลตตางๆ เหนไดจากการเปลยนจากการ

พงพาการผลตภาคเกษตรไมกรายการไปสการผลตสนคาสงออกทมความ

หลากหลายมากขนทงสนคาเกษตรหลายรายการและสนคาอนๆ อาท การ

ทองเทยว อตสาหกรรมประกอบรถยนต และการผลตเสอผา อยางไรกตามในดาน

การพฒนาผลตภาพการผลตซงเปนหวใจส�าคญของการกาวพนจากกบดกของ

การเปนประเทศรายไดปานกลางกลบไมบรรลเปาหมาย Doner ชใหเหนวา

การยกระดบความสามารถในการผลตนนขนกบปจจยหลายประการโดยเฉพาะ

อยางยงการผลกดนผานกระบวนการทางการเมองใหเกดการรวมมอทงภาครฐ

และเอกชนในการตดตาม การปรกษาหารอรวมกน ในการยกระดบความสามารถ

การผลตของไทยนน จงมองคประกอบส�าคญทเชอมโยงกนทงกระบวนการผลต

การใชเทคโนโลยและองคกรแรงงาน ในชวงทผานมาแรงงานไมอาจผลกดนให

เกดการเพมผลตภาพการผลตได การเชอมโยงทางเศรษฐกจทไมเขมแขงในภาค

การผลตท�าใหแนวรวมระหวางชนชนตางๆ เกดขนไดนอย

อาจกลาวไดวาแนวรวมขามชน เปนความทาทายในการท�าใหตางกลม

ทมความรสกวาคนนอกและคนแปลกหนาไดเขามาอยวงในและเปนแนวรวม

ทางการเมอง ซงในการสรางความรวมมอนเปนกระบวนการทางสงคมในการ

บรณาการกลมตางๆ ทเรมแรกไมไดนงอยบนโตะเดยวกน แรงงานและกลมแตละ

9


กลมนนมลกษณะเฉพาะและมรปแบบของตวเอง Coalition จะเปลยนสภาพ

บรรยากาศทเขาคนเคย เปนการน�ากลมคนทหลากหลายตางผลประโยชนมา

คยกนบนโตะ โครงสรางของการสรางความรวมมอกน มผลอยางส�าคญตอ

ผลลพททเกดขน ซงอาจจะเหนไดจากตวอยางการรวมศนยของสมาคมทมการ

พฒนาความรวมมอระหวางนายจางกบลกจางในการด�าเนนกจกรรมบางประการ

ในงานของ Alexandre Afonso (2011: 705-730) ศกษาเกยวกบกลยทธ

ของสมาคมนายจางททตอการวางกฎระเบยบในตลาดแรงงานทจะน�าไปส

มาตรฐานการจางงานในกรณเกยวกบการเคลอนยายของแรงงาน ซงพบวา

นายจางในภาคธรกจการคาทไมสามารถซอขายระหวางประเทศได ตองตอสกบ

แรงสนบสนนอยางแขงขนของสหภาพแรงงานทใหใชมาตรฐานเรองคาจางเพอ

ปองกนการแขงขนแรงงานจากตางประเทศไมใหมการใชประโยชนจากการจาง

งานราคาถกมาเปนกลยทธในการแขงขน และในการศกษาเปรยบเทยบการ

ออกกฎระเบยบในประเทศออสเตรย สวสเซอรแลนด และไอรแลนด พบวา องคกร

นายจางทครอบง�าโดยธรกจทไมสามารถซอขายระหวางประเทศ เปนคแขงส�าคญ

ของการก�าหนดมาตรฐานเรองคาจาง ในขณะทสมาคมนายจางในธรกจทซอขาย

ระหวางประเทศไดยอมทจะตอรองกบสหภาพแรงงานเกยวกบมาตรฐานเรอง

คาจางเพอเปนหลกประกนวาแรงงานจะสงบไมออกมาตอตาน

การสรางความรวมมอ จงอาจเปนยทธศาสตรหนงในการน�าไปสการสราง

ประโยชนรวมทเกดขนหลายประการไดแก

1. การเชอมประสานรวมกนน�าไปสการตดสนเกยวกบนโยบาย ซงบาง

นโยบายทไมเปดเผยขอเทจจรงนนกยากทจะน�ามาใชในทางปฏบตและจะให

บรการไดมากนอยเพยงใด

2. เกดการระดมทรพยากรทเพมขนส�าหรบองคกรภาคสงคมทหลากหลาย

3. น�าไปสการเปลยนแปลงของกฎเกณฑทเปนหลกประกนการเขารวม

ของสาธารณะ ซงจะมผลทเกดขนตอผลลพทเชงนโยบาย

การสรางความรวมมอมาจากความพยายามของหลายสวนทเกยวของ

ซงมความจ�าเปนและส�าคญในรฐสวสดการทเปนพหภาครวมของภาครฐและ

เอกชน การตดสนใจมกจะถกกดกนจากการรวมตรวจสอบของภาคเอกชน

การสรางความรวมมอไดเพมความเปนไปไดในการตระหนกถงผลประโยชน

ของสวนรวม

10


■ แนวรวมขามชนและการเปลยนแปลงเชงนโยบาย

แนวรวมขามชนการเปนมตของความสมพนธเชงอ�านาจและการเมอง

เมอน�ามาอธบายในเรองของแรงงานเปนเรองส�าคญและจ�าเปนมากเมอเปรยบ

เทยบกบในอดตเมอ 3 ทศวรรษทผานมา ซงการผลตในรปแบบเดมนนเปนการ

กระจกตวของแรงงานภายใตระบบการผลตโรงงานเดยวกน ดงนนการรวมกลม

ของแรงงานภายใตสหภาพแรงงานจงเกดขนและมความเปนไปไดสง แตใน

ปจจบนการเปลยนแปลงในโครงสรางการผลตระดบโลกทมการปรบลดขนาด

องคกรการผลต จากปญหาของการผลตขนาดใหญภายใตระบบสายพานการผลต

(Fordism) ตลอดจนถงการแขงขนในตลาดโลกท�าใหมการปรบกลยทธการจาง

งานแบบยดหยนมาใชลดตนทนการผลต การจางงานปจจบนมรปแบบทหลาก

หลายและเปนการจางงานทไมเปนไปตามมาตรฐานมากขน ยคหลงสายพาน

การผลต การจางงานจงมลกษณะของการจางงานแบบชวคราวระยะสน งานจาง

เหมา เปนตน นอกจากนน ในโลกของการท�างานมการเคลอนยายฐานการผลต

ของทน การเปลยนสถานทท�างานของแรงงาน รวมทงการเปลยนแปลงรปแบบ

ของการจางงานดงกลาว ท�าใหสถานภาพของแรงงานผดแปลกไปจากรปแบบ

เดมแบบทเคยเปนมา แรงงานเกดความแปลกแยก คลมเครอในความเปนคนงาน

มากขน คนงานไมไดมองหรอรสกวาตวเองเปนแรงงานถงแมจะอยในตลาด

แรงงานกตาม ภาวะของการไมยดโยงอยกบฐานทท�าการผลตของแรงงานสงผล

ตอการรวมกลมและการจดตงองคกรแรงงาน และมผลตอการตอรองและการ

สรางความคมครองดานสวสดการแรงงาน ดงนนการสรางแนวรวมขามชนชนของ

แรงงานจงเปนแนวทางหนงทจะผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงเพอสวสดการ

หรอการคมครองผลประโยชนของแรงงานได

มการน�าเอาแนวคดแนวรวมขามชนมาศกษาเกยวกบการเคลอนไหวและ

การผลกดนเพอใหเกดการเปลยนแปลงในเชงนโยบายเกยวกบแรงงานและการ

เคลอนไหวทางการเมอง ในงานของ Michelle Dion (2010:17-20) ศกษาการ

พฒนาทางดานสวสดการในเมกซโก Dion กลาววาการพฒนาระบบสวสดการใน

เมกซโกนนเปนผลจากการตอรอง ประนประนอมทางการเมองระหวาง

สหภาพแรงงานและและรฐในชวงของการสถาปนาระบบเผดจการในเมกซโก การ

ผนวกเอาสหภาพแรงงาน เกษตรกรและเจาของบรษทเขามารวมกนเปนคณปการ

ทน�าไปสการรวมกนขามชนชนภายใตกลยทธการสงเสรมอตสาหกรรมเพอการสง

ออก (ISI) เปนการเสรมการท�างานใหกบกลมผปกครอง การสรางแนวรวมขาม

ชนจะพฒนาไปไดดในระบอบประชาธปไตย แตกไมเสมอไป แนวรวมขามชน

อาจเกดขนไดในระบอบเผดจการเบดเสรจซงการชวงชงผลประโยชนของกลม

ตางๆไมปรากฏชดเจนได

11


ในการสรางแนวรวมขามชนอาจเกดขนในการผนวกไปกบการเคลอนไหว

ทางสงคมในรปแบบอน งานของ Jack A. Goldstone (2011: 457-462) ศกษา

การขามชนโดยวเคราะหการปฏวตทเกดขนในโลกอาหรบ เขากลาววา ในทฤษฎ

เกยวกบการเคลอนไหวทางสงคมปจจบนใหความสนใจกบปจจยตางๆทท�าใหรฐ

เกดความออนแอ ลมเหลว รวมทงการแบงแยกในกลมผปกครอง การไมไดรบการ

สนบสนนจากตางประเทศ และปญหาทางเศรษฐกจ และมปจจยส�าคญประการ

หนงทมผลท�าใหรฐตองเผชญกบความยากล�าบากในการแกไขปญหานนคอการ

สรางแนวรวมมอขามชน ซงมผลอยางมากตอการเปลยนแปลงการด�าเนนงาน

ของรฐ

การสรางความรวมมอระหวางนายจางกบลกจางเกดขนไดในบรษท

Peter A. Gourevitch& James Shinn (2007) ศกษาโดยท�าการสงเกตการสราง

ความรวมมอระหวางนายจางกบลกจางในบรษท ซงในโมเดลของ Cross class

ผจดการและคนงานท�างานรวมกนในการตอรองเกยวกบเรองความมนคงในการ

ท�างาน ความมเสถยรภาพและกฎระเบยบตางๆ

ในกรณของประเทศไทย การเอาแนวคดแนวรวมขามชนมาเปนตวอยาง

ท�าการศกษายงไมปรากฏแพรหลาย อยางไรกตามในทางปฏบตมการใชความ

รวมมอระหวางกลมเพอแกไขปญหาและการขบเคลอนในเชงนโยบายดานตางๆ

การเคลอนไหวส�าคญในอดตทผานมาในชวงหลายทศวรรษทผานมามการ

เปลยนแปลงอยางมากของการจางงานในประเทศไทย ซงสงผลอยางส�าคญตอ

การรวมกลมและความเขมแขงของสหภาพแรงงาน โครงสรางของการจางงาน

ประกอบดวยแรงงานหลายกลม ในบรบทของทองถนมลกษณะของแรงงานท

ซบซอนคาบเกยวกนของภาคอตสาหกรรม เกษตรกรรม แรงงานนอกระบบและ

กลมแรงงานชาตพนธ ดงนนการพฒนาการรวมกลมของแรงงานจงอาจจะไม

เกดขนภายใตรปแบบเดมทมการจดตงสหภาพแรงงานเพยงรปแบบเดยว

การท�างานรวมกนของแรงงานกบภาครฐ และกลมตางๆทางสงคมเกด

ขนในการท�างานหลายเรองโดยเฉพาะดานสขภาพ ในสวนของภาคเหนอมการ

ท�างานรวมระหวางแรงงาน ชมชน นกวชาการและองคกรการปกครองสวนทอง

ถนทสามารถผลกดนประเดนปญหาของแรงงานและปญหาสงแวดลอมทเกดขน

ในพนทใหเปนทรบรของสาธารณชนและรวมกนหาแนวทางแกไขปญหา ในกรณ

ปญหาสขภาพทเกดจากการท�างานของแรงงานและสงแวดลอมซงเกดขนในการ

ผลตหลายประเภทของอตสาหกรรม ในขณะทองคความรในเรองโรคทเกดจาก

การท�างานยงไมไดพฒนาใหเทาทนปญหาทเกดขน ในชวงทผานมา มการ

เคลอนไหวทเปนประเดนทางสงคมเกยวกบปญหาคนงานทเจบปวยจากการ

12


ท�างานซงเปนการท�างานรวมกนของตวเจาของปญหา นกวชาการและตวแทน

ขององคกรหลายหนวยงาน จนน�าไปสการกอตงสภาเครอขายกลมผปวยจากการ

ท�างานและสงแวดลอมแหงประเทศไทย (สมภาษณ ดร. วรวทย เจรญเลศ, 30

สงหาคม 2558) ซงมการด�าเนนงานมาประมาณ 22 ป โดยมการท�างานทผานมา

หลายดานไดแก

- เพอการท�างานคมครองสทธและการเขาถงบรการทางดานอาชวอนามย

ของคนท�างาน ทเกดประสบอนตรายและเจบปวยจากการท�างาน

- การเผยแพรเรองโรคจากการท�างาน

- การผลกดนนโยบายเกยวกบสขภาพความปลอดภยในการท�างาน

ทงนในการด�าเนนงานของสภาเครอขาย ไดมการเสนอขอเสนอเรยกรอง

ตอรฐบาล โดยมการเรยกรองผานสมชชาคนจน ขอใหรฐบาลเรงจดตงสถาบน

คมครองสขภาพความปลอดภยฯ เรงผลตแพทยเชยวชาญหนวยงานสาขา

อาชวเวชศาสตรและสงแวดลอม ซงเปนปญหาทมาจากการท รพ.โดยทวไปนน

ไมสามารถระบในใบรบรองแพทยวา คนงานปวยเปนโรคสบเนองจากการท�างาน

และไมสามารถรกษาอาการปวยใหดขนได ท�าใหความเจบปวยเรอรงมากขน

จนถงขนสญเสยอวยวะ ทพพลภาพ หรอ เสยชวต การไมไดรบสทธจากกองทน

เงนทดแทน (สมบญ ศรค�าดอกแค, 2558) การผลกดนของสภาเครอขายผปวย

ไดสรางกระแสทางสงคมจากการทผเปนเจาของปญหาคอตวผปวยออกมาขบ

เคลอนโดยไดรบการหนนชวยจากนกวชาการ สอมวลชน ท�าใหผลกดนในเชง

นโยบาย ขยายการรบรไปสสาธารณชนได จนกระทง ในป 2548 กระทรวงแรงงาน

และกระทรวงสาธารณสข ไดจดท�าขอตกลงความรวมมอในการจดตง “โครงการ

คลนกโรคจากการท�างาน” ครงแรกวนท 6 กรกฎาคม พ.ศ.2548 และมการด�าเนน

การมาจนถงปจจบน และมาการขยายคลนกโรคจากการท�างานไปทงในภาคกลาง

ภาคเหนอ ภาคตะวนออก ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต (สมบญ ศรค�า

ดอกแค, 2558)

13


บทท 3

การเปลยนแปลงของการจางแรงงานในภมภาค

การพฒนาเศรษฐกจของประเทศในชวงทผานมาเตบโตขนโดยมการ

พงพาการลงทนจากตางประเทศ การเปดตลาดการคาเสรและการขยายตวของ

ภาคอตสาหกรรม การคา และบรการ ท�าใหเกดความเปลยนแปลงอยางส�าคญ

ในการผลตภาคเกษตรการจางงานในเขตภาคเหนอโดยเฉพาะในเชยงใหม ล�าพน

มแนวโนมของการขยายตวของการจางงานทไมอยในระบบมากขน การขยายตว

ของภาคอตสาหกรรมการบรการและการจางงานในภาคเกษตรในชวงทผานมา

น�าไปสการขยายความสมพนธของการเปนแรงงานรบจางสงขน การเปลยนแปลง

ของเศรษฐกจภาคเหนอในชวงทผานมาเปนผลจากการเขาสกระบวนการของการ

พฒนาหลายกระแสดวยกนนบตงแตอดตทผานมา ทงทางดานการคา การลงทน

การพฒนาอตสาหกรรม การทองเทยว การเปดเสรทางการคาทเปดระบบตลาด

การแขงขนไดอยางเสร ไมมการเกบภาษค มกนเพอปกปองหรอค มครอง

อตสาหกรรมภายในประเทศ ไมมขอจ�ากดทางการคา การเปดเขตการคาเสรใน

จงหวดชายแดนเปนจดเปลยนส�าคญทน�ามาสการเดนทาง ยายถนของผคนและ

แรงงานขามชาต เปนการเปลยนแปลงในมตสงคมวฒนธรรม การขามพรมแดน

ซงมผลตอความซบซอนของแรงงานทประกอบดวยกลมชาตพนธทหลากหลาย

โดยเฉพาะในเขตภาคเหนอทเปนชาวพมาและไทใหญซงเขาสตลาดแรงงานใน

เศรษฐกจภาคตางๆ และมลกษณะของอตลกษณเฉพาะของแตละกลม

14


■ ภาพรวมของโครงสรางการจางงาน

ในภาพรวมของการจางงานทไดจากการศกษาสถตยอนหลงของ

ส�านกงานสถตแหงชาต และเปรยบเทยบถงการเปลยนแปลงในการจางงาน

พบวาภาพรวมของโครงสรางก�าลงแรงานของประเทศ ในป 2555 การส�ารวจใน

รอบท 2 มจ�านวนประชากรอาย 15 ปขนไป 54.54 ลานคน เปนผทอยในก�าลง

แรงงานประมาณ 40.10 ลานคน หรอคดเปนรอยละ 73.5 (เปนชายรอยละ 81.4

และเปนหญงรอยละ 66.0) ในจ�านวนนเปนผมงานท�า 39.85 ลานคนหรอรอยละ

99.4 ของผอยในก�าลงแรงงาน (ส�านกงานสถตแหงชาต, 2555)

ภาพรวมของการจางงานทงประเทศในป 2557 ขอมลจากส�านกงานสถต

แหงชาตจากการส�ารวจในรอบท 2 ภาวการณท�างานของประชากร พ.ศ. 2557

จากจ�านวนผมอายตงแต 15 ปขนไป ทงสน 54.84 ลานคน ซงในจ�านวนน

เปนผอยในก�าลงแรงงาน 38.58 ลานคน ประกอบดวยผมงานท�า 38.08 ลานคน

(ส�านกงานสถตแหงชาต,2557) ซงพบวาลดลงจากป 2555 ซงแสดงใหเหนวา

ประชากรในวยท�างานมจ�านวนลดลง ซงเปนภาพสะทอนใหเหนวาอาจเกดปญหา

การขาดแคลนแรงงานได ทงนเมอเปรยบเทยบกบป 2556 จากการส�ารวจในรอบ

ท 2 พบวา จ�านวนผท�างานลดลง 1.4 แสนคน (จาก 38.22 ลานคน เปน 38.08

ลานคน)หรอลดลงรอยละ 0.4 โดยผท�างานในภาคเกษตรกรรมลดลงประมาณ

3.1 แสนคน (จาก 13.04 ลานคนเปน 12.73 ลาน คน) ในขณะทผมงานท�านอก

ภาคเกษตรกรรมเพมขนประมาณ 1.7 แสนคน (จาก 25.17 ลานคนเปน 25.34

ลานคน) ซงเปนการเพมขนในสาขาการผลต 1.0 แสนคน สาขาการขนสง

และสถานทเกบสนคา 5 หมนคน และสาขาทพกแรมและบรการดานอาหาร

3 หมนคน

ในป 2557 จ�านวนผมงานท�าทงสน 38.4 ลานคน เปนผไมไดรบความ

คมครองหรอไมมหลกประกนทางสงคมจากการท�างาน หรอแรงงานนอกระบบ

22.1 ลานคน หรอรอยละ 57.6 และทเหลอเปนแรงงานในระบบ 16.3 ลานคน

หรอรอยละ 42.3 ส�าหรบแรงงานนอกระบบเมอพจารณาตามเพศ พบวามเพศ

ชาย 12.1 ลานคน หรอรอยละ 54.8 เพศหญง 10 ลานคนหรอรอยละ 45.2 ใน

จ�านวนผมงานท�า 38.4 ลานคน มแรงงานหญง 10 ลานคน แรงงานชาย 12.1

ลานคน ซงในจ�านวนนเปนแรงงานในระบบ 16.3 ลานคน คดเปนสดสวน 42.4

% เปนแรงงานนอกระบบ 22.1 ลานคน หรอคดเปน 57.6% (ตารางท 1)

15


จากตารางจะเหนไดวาแรงงานนอกระบบมสดสวนมากกวาแรงงานใน

ระบบ เมอพจารณาประเภทของกจกรรมทางเศรษฐกจ พบวาแรงงานนอกระบบ

มากกวาครงหนงท�างานอยในภาคเกษตรกรรม โดยมจ�านวนถง 12.6 ลานคน

หรอรอยละ 56.9 รองลงมาท�างานอยในภาคการคาและการบรการรอยละ 32.4

และภาคการผลตรอยละ 10.7 ตวเลขดงกลาวสะทอนถงโครงสรางของแรงงานท

เปนการจางงานนอกระบบโดยสวนใหญอยในภาคบรการ

สวนในภาคอตสาหกรรมนน มการจางงานไมมากเมอเปรยบเทยบกบ

ภาคอน ในป 2558 มแรงงานในภาคอตสาหกรรม 6,184,926 คน เปนแรงงาน

วชาชพ 1,102,464 คน และแรงงานฝายผลต 5,082,462 คน แรงงานสวนใหญ

จะอยในอตสาหกรรมอาหารและเครองดมมากทสด 957,998 คน รองลงมาเปน

อตสาหกรรมยางและพลาสตก 571,607 คน และอตสาหกรรมยานยนต 519,220

คน มการคาดการณวา ในอก 5 ปขางหนา อตสาหกรรมไทยจะขาดแรงงานฝาย

ผลตประมาณ 3 แสนคน

อยางไรกตาม ในสภาวการณของการเปลยนแปลงการจางแรงงาน

ปจจบนทมการกระจายอตสาหกรรมไปในภมภาคและการสงเสรมใหเกดการ

ขยายตวทางการคาทหลากหลาย จากขอมลการส�ารวจภาวการณมงานท�าของ

ประชากรจ�าแนกตามภมภาค พบวาการจางงานยงกระจกตวอยในกรงเทพฯ

ภาพรวมของแรงงานในภาคเหนอในป 2557 ประชากรอาย 15 ปซงพรอมทจะ

ท�างานมจ�านวน 9,463,000 คน ในจ�านวนนอาศยอยในเขตเทศบาล 3,316,800

ลานคน นอกเขตเทศบาล 6,146,100 คน (ตารางท 2)

ตาราง ท 1 แสดงแรงงานนอกระบบ จ�าแนกตามเพศ ป 2557

ผมงานท�า แรงงานในระบบ แรงงานนอกระบบ

38.4 ลานคน

(หญง 10.0 ลานคน

ชาย 12.1 ลานคน)

16.3 ลานคน (42.4%) 22.1 ลานคน (57.6%)

ทมา : ปรบปรงจากส�านกงานสถตแหงชาต (2557)

16


ตารางท 2 แสดงสถานภาพการท�างานของประชากรในภาคเหนอ ป 2557 หนวย : 000

สถานภาพ รวม ในเขต (เทศบาล) นอกเขต (เทศบาล)

อาย 15 ปขนไป 9,463.0 3,316.9 6,146.1

ก�าลงแรงงาน 6,626.7 2,259.3 4,367.4

ผมงานท�า 6,547.8 2,240.9 4,306.9

รอยละ

ก�าลงแรงงาน 70.0 68.1 71.1

ก�าลงแรงงานปจจบน 69.7 67.9 70.7

ผมงานท�า 69.2 67.6 70.1ทมา : ปรบปรงจากขอมลการส�ารวจประชากรผมงานท�า ส�านกงานสถตแหงชาต 2557

ในป 2557 ผมงานท�าในเขตภาคเหนอ จ�านวน 6,547,800 คน ซงเปนการ

จางงานนอกภาคเกษตรกรรม 3,608,500 คน ในภาคเกษตรกรรม 2,939,300 คน

(ตารางท 3) การจางงานนอกภาคเกษตรกรรมมการกระจายอยในภาคเศรษฐกจ

ตางๆ ซงในตารางท 3 คดมาเฉพาะรายการทมการจางงานมาก และพบวาอยใน

ภาคเศรษฐกจทเปนภาคการผลตและบรการเปนส�าคญ กลาวคอ ในภาคการ

ผลตจ�านวน 1,704,300 คน ในภาคบรการ 1,013,100 คน ตามล�าดบ จะเหนได

วาการท�างานนอกภาคเกษตรและในภาคเกษตรมจ�านวนทไมไดแตกตางกนมาก

ซงจากการส�ารวจผทเคยมประสบการณท�างานมาแลวจ�านวนมากเคยท�างานใน

ภาคบรการแลวกลบมาท�างานในภาคเกษตร และบางคนเคยท�างานในภาคการ

ผลต ในโรงงานอตสาหกรรม ซงเปนลกษณะของการจางงานของแรงงานใน

ทองถนทมการเคลอนยายจากภาคเศรษฐกจตางๆและกลบไปยงภาคเกษตร

อยางไรกตาม เมอพจารณาจ�านวนก�าลงแรงงานทมอยจะเหนวาในภมภาค

มประชากรในวยทพรอมจะท�างาน 9,463,000 คน เปนจ�านวนไมมากเมอเทยบ

กบการเตบโตขยายตวในภมภาค ในขณะทความตองการแรงงานในภาค

เศรษฐกจการผลตตางๆ ทงอตสาหกรรม การคา และภาคเกษตรกรรมยงมมาก

แรงงานทเขาสตลาดการจางแรงงานจงอาจจะไมเพยงพอ ดงนนในโครงสรางการ

จางงานในเขตภาคเหนอจงมแรงงานกลมชาตพนธเขาสตลาดแรงงานจ�านวนมาก

โดยเฉพาะในภาคการบรการและภาคเกษตร ซงนอกจากคานยมในการท�างาน

ของคนไทยทไมยอมท�างานทมลกษณะเสยง สกปรก การขาดแคลนแรงงานกเปน

ปจจยส�าคญทท�าใหแรงงานขามชาตเขาสตลาดแรงงานไดโดยงาย โดยเฉพาะ

ในแถบจงหวดชายแดน ในเชยงใหม เชยงราย มแรงงานสญชาตพมาและไทใหญ

เปนองคประกอบส�าคญในโครงสรางการจางงาน

17


ตารางท 3 จ�านวนและอตรา รอยละของผมงานท�าในเขตภาคเหนอ จ�าแนกตามเขตปกครอง ป 2557

รวม ในเขต นอกเขต

รวม

1. ภาคเกษตรกรรม

เกษตรกรรม ประมง ปาไม

6,547.8

2,939.3

2,240.9

501.8

4,306.9

2,437.5

2. นอกภาคเกษตรกรรม 3,608.5 1,739.1 1,869.4

- การผลต 1,704.3 665.2 295.8

- ภาคการกอสราง 552.3 189.7 332.6

- การขายสง ขายปลก ซอมจกรยานยนต

และรถจกรยาน

1,013.1 496.7 516.4

ทมา : ปรบปรงจากขอมลส�ารวจประชากรผมงานท�า ส�านกงานสถตแหงชาต, 2557

ขอมลดงกลาวชใหเหนถงโครงสรางของการจางงานทถกดดซบเขาไปใน

ภาคเศรษฐกจตางๆทนอกเหนอจากการผลตในระบบอตสาหกรรม การเคลอน

ยายของแรงงานมการเปลยนแปลงในภาคการผลต ภาคบรการและในภาคเกษตร

มการศกษาภาคสนามหลายเรองทสะทอนใหเหนความซบซอนและลนไหลของ

แรงงานในการกลบไปกลบมาของการท�างานในเศรษฐกจภาคตางๆของแรงงาน

ในทองถน เสนทางของแรงงานทออกจากภาคเกษตร สการท�างานในภาค

อตสาหกรรมและหลงอตสาหกรรม เปนทางเลอกของชวตแรงงานทผานการเขา

สการจางงานหลากหลายรปแบบในภาคเศรษฐกจตางๆ ลกษณะของแรงงานใน

ภาคเหนอในพนทเชยงใหม ล�าพน เปนปรากฏการณทสะทอนใหเหนถงความลน

ไหลของแรงงานซงอาจเปนผลส�าคญตอการรวมกลมและการพฒนาองคกร

แรงงาน

■ อตสาหกรรมและการจางงานในเขตเชยงใหม-ล�าพน

การพฒนาอตสาหกรรมเปนกลยทธการพฒนาเศรษฐกจส�าคญทรฐบาล

ไทยใชเปนเครองมอในการสรางความเตบโตทางเศรษฐกจในภมภาค ภายใต

นโยบายการสงเสรมการสงออก (export promotion) ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาตฉบบท 4 (2520-2524) รฐบาลสนบสนนใหมการกระจาย

อตสาหกรรมไปยงสวนภมภาค มแผนการจดตงนคมอตสาหกรรมในสวนภมภาค

หลายแหง มงเนนการผลตดานการเกษตรและมเปาหมายส�าคญในการปรบ

โครงสรางอตสาหกรรม โดยสงเสรมการขยายตวของอตสาหกรรมในภมภาค

อยางไรกตาม การพฒนาภายใตแผนพฒนาฉบบท 4 มอตราการขยายตวทาง

18


เศรษฐกจเพมสงโดยเฉลยรอยละ 7.1 ตอป แตภาคการเกษตรซงเปนภาคการ

ผลตหลกขยายตวเพมขนในอตราเฉลยประมาณรอยละ 3.5 ตอป ขอมลสถต

รายไดตอคนท�างานซงเปนในสาขาอาชพตางๆ ในป 2523 อาชพเกษตรท�ารายได

เพยง 11,464 บาทตอป รายไดจ�านวนนต�ากวารายไดเฉลยตอบคคลทงประเทศ

ซงไดรบจ�านวน 29,949 บาท อกทงยงต�ากวาสาขาอาชพอนๆอกหลายเทาตว

โดยต�ากวาภาคอตสาหกรรมเกอบ 5 เทาตว (ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาการ

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2539)

การพฒนาอตสาหกรรมภายใตกลยทธเพอการสงออก (Export Oriented

Industrialization) ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 5

(2525-2540) สงผลใหเกดขยายตวของอตสาหกรรมในสวนภมภาคอยางมาก

โดยเฉพาะอยางยงอตสาหกรรมเพอการสงออก ในภาคเหนอมการขยายตวของ

อตสาหกรรมสงออกหลายประเภท อาท เซรามก เสอผาส�าเรจรป การแปรรปสนคา

เกษตร ในป 2526 มการจดตงนคมอตสาหกรรมภาคเหนอทจงหวดล�าพน

ในชวงแรกมเปาหมายเพอการสงเสรมการลงทนอตสาหกรรมดานการเกษตร

แตไมประสบความส�าเรจในการชกชวนใหนกลงทนเขามาลงทนในนคม ในระยะ

ตอมารฐบาลไดใช นโยบายทางดานภาษเพอสงเสรมการลงทนในนคม

อตสาหกรรมโดยการลดภาษและเปดใหมการลงทนอตสาหกรรมในนคม

อตสาหกรรม จงหวดล�าพนไดกลายเปนพนททมการประทะประสานกนของรป

แบบการผลตกงเกษตรและอตสาหกรรมทมลกษณะการจางงานทหลากหลาย

และเปนพนทอตสาหกรรมทมการจางแรงงานในระบบอตสาหกรรมสมยใหม ใน

เขตนคมอตสาหกรรมทมพฒนาการทางประวตศาสตรการรวมกลมของแรงงาน

และการด�าเนนงานขบเคลอนประเดนรณรงคทางสงคมเพอแกไขปญหาทงในเรอง

สงแวดลอมและความเจบปวยของแรงานและดานสขภาพมานบตงแตมการ

กอตงนคมอตสาหกรรม ทงนในชวงป 2537 มแรงงานทเจบปวยและมปญหา

สขภาพหลายคน (ด บณฑต ธนชยเศรษฐวฒ, 2537)

ขอมล ณ วนท 31 สงหาคม 2558 มโรงงานทประกอบกจการในจงหวด

ล�าพน 926 โรงงาน มลคาการลงทนรวม 105,193.928 ลานบาท จ�านวนแรงงาน

ทงหมด 70,934 คน มโรงงานทตงอยในนคมอตสาหกรรมล�าพนจ�านวน 78

โรงงาน มเงนลงทน 72,427 ลานบาท จ�านวนคนงานรวม 44,662 คน (ดตาราง

ท 4) มโรงงานทอยนอกเขตนคมอตสาหกรรมจ�านวน 848 โรงงาน มลคา

การลงทน 766.928 ลานบาท จ�านวนแรงงานรวม 26,272 คน (รายงาน

ความเคลอนไหวการลงทนอตสาหกรรมของจงหวดล�าพน, 2558) อตสาหกรรมท

มมลคาการลงทนมากทสด 3 อนดบของจงหวดล�าพน (รายงานขอมล ณ วนท

31 สงหาคม 2558) ไดแก

19


1. อตสาหกรรมชนสวนอเลคโทรนคส ทส�าคญไดแก

- ผลตและพฒนาชนสวนเลนสแกว

- สกดโลหะทมคาจากชนสวนอปกรณไฟฟา

- ผลตชนสวนอปกรณพเศษส�าหรบรถยนต

ในอตสาหกรรมนมจ�านวนโรงงานรวม 71 โรงงาน เงนลงทน 73,328 ลาน

บาท มการจางแรงงาน 50,897 คน เปนโรงงานทตงทงในนคมอตสาหกรรมและ

อยนอกนคมอตสาหกรรม

2. อตสาหกรรมการเกษตร ประกอบดวยโรงสขาว รองลงมาไดแก กจการอบพช

หรอเมลดพช อาท ล�าไย พรกสด ขาวโพด มจ�านวนโรงงานทงสน 337 โรงงาน

เงนลงทน 7,344 ลานบาท มการจางแรงงาน 4,126 คน

3. อตสาหกรรมอนๆ สวนใหญจะเปนอตสาหกรรมบรการ ซอม คดแยก บ�าบด

ของเสย รวมทงอดเศษกระดาษและโลหะตางๆ มจ�านวนโรงงานทงสน 79 โรงงาน

เงนลงทน 6,378 ลานบาท มการจางแรงงาน 4,816 คน

ตารางท 4 จ�านวนโรงงานในจงหวดล�าพนและจ�านวนแรงงาน (ณ วนท 31 สงหาคม 2558)

จ�าพวกท จ�านวนโรงงาน

(โรงงาน)

จ�านวนเงนลงทน

(ลานบาท)

จ�านวนคนงาน

(คน)

1 321 432.552 1,220

2 102 344.780 1,308

3 499 104,416.596 68,406

รวม 926 105,193.928 70,934ทมา: ส�านกงานอตสาหกรรมจงหวดล�าพน,สงหาคม 2558

การจางแรงงานภาคอตสาหกรรมกระจกตวอยในนคมอตสาหกรรมล�าพน

ซงมรปแบบของภาคการผลตททนสมยภายใตระบบโรงงาน (factory system)

และเปนอตสาหกรรมสงออก การจางงานในนคมอตสาหกรรมเปนการจางงาน

ทเปนทางการภายใตการคมครองของกฎหมายแรงงาน คนงานมหลกประกน

ความมนคงในการท�างานและวางแผนรายรบรายจายในชวตได การกอตงนคม

อตสาหกรรมล�าพนสงผลตอการเปลยนแปลงของวถชวตชมชนอยางมาก เกดการ

ขยายตวของเมองอตสาหกรรมทมความสมพนธกบภาคเศรษฐกจดานการคา

ตางๆ อาท รานคา รานอาหาร หอพก เปนตน บรเวณรอบๆ นคมอตสาหกรรม

ในชวงทผานมามการเปลยนแปลงทงทางกายภาพและทางสงคมวฒนธรรม

20


การเกดขนของนคมอตสาหกรรมล�าพนในระยะแรกไดรบการตอตาน

จากคนในชมชนทเผชญกบปญหาในเรองสงแวดลอม สารเคมและการ

เปลยนแปลงของชมชน ปญหาความเจบปวยจากการท�างาน น�าไปส การ

เคลอนไหวทางดานสขภาพและสงแวดลอมทเกดจากความรวมมอกนของ

นกวชาการ สหภาพแรงงานจากสวนกลาง องคกรพฒนาเอกชนดานแรงงาน

องคกรการปกครองสวนทองถน ทเขามาหาขอมลและรวมกนหาแนวทางแกไข

ปญหาทเกดขน พนทของนคมอตสาหกรรมล�าพนจงเปนภาพทสะทอนใหเหนถง

พฒนาการของการจางงานภาคอตสาหกรรม การกอตวขององคกรแรงงานและ

การผลกดนการเคลอนไหวในประเดนสทธแรงงาน

ในกรณของนคมอตสาหกรรมภาคเหนอ ถงแมจะมโรงงานทเปดด�าเนน

การเพยงแค 78 โรงงาน แตม จ�านวนคนงานรวม 44,662 คน ซงมากกวาจ�านวน

แรงงานของโรงงานทอยนอกนคมอตสาหกรรมซงมคนงานจ�านวน 26,272 คน

(รายงานความเคลอนไหวการลงทนอตสาหกรรมของจงหวดล�าพน, 2558) ปญหา

ของแรงงานในนคมอตสาหกรรมล�าพนซงเปนแหลงของการจางงานในระบบทม

การจางแรงงานภาคอตสาหกรรมไดจ�านวนมาก จงเปนภาพสะทอนใหเหนถง

สภาพการณของการพฒนาอตสาหกรรมและปญหาแรงงานในภาคเหนอไดวา

ยงไมไดรบการสงเสรมในดานแรงงานสมพนธในแนวทางทจะน�าไปสการพฒนา

ศกยภาพการรวมกลมและคณภาพชวตของของแรงงาน การสรางความเขมแขง

ในการรวมกลมของแรงงานเปนกลไกส�าคญประการหนงทจะท�าใหเกดการพฒนา

คณภาพชวตของแรงงานจากการตอรองผลประโยชนรวมกนระหวางนายจาง

กบลกจาง ดงตวอยางของสหภาพแรงงานหลายแหงทประสบความส�าเรจในการ

ใชสทธเพอคมครองผลประโยชนใหกบแรงงานได

อยางไรกตาม แรงงานทอยในภาคอตสาหกรรมการผลตเปนเพยง

สวนหนงของแรงงานในเชยงใหม-ล�าพน การพฒนาอตสาหกรรมและการ

ขยายตวทางเศรษฐกจในชวงทผานมา สงผลใหเกดการเปลยนแปลงตอรปแบบ

ของการจางงานหลายประการ เสนทางชวตของแรงงานทออกจากภาคเกษตร

ไมไดเขาสการท�างานในโรงงานเพยงอยางเดยวแตไดเขาสการประกอบอาชพอน

ทหลากหลาย อาท พนกงานเสรฟในรานอาหาร ขบรถ รบจางทวไป การท�างาน

บาน เปนตน การพฒนาเศรษฐกจในภมภาคในชวงทผานมา จงน�าไปสการ

เปลยนแปลงอยางมากของการผลตภาคเกษตร ก�าลงแรงงานภาคเกษตรใน

เชยงใหม-ล�าพนมการเปลยนแปลงและลดลงอยางมาก เมอพจารณาตวเลข

ผมงานท�า อาย 15 ปขนไป ในจงหวดเชยงใหม ป 2558 พบวา มแรงงานใน

ภาคเกษตร 328,958 คน หรอเพยงรอยละ 31. 98 ภาคการผลตรอยละ 11.87

ของก�าลงแรงงานทงหมด นอกจากนนอยในภาคอนๆ อาท กจการรานอาหาร

21


ทพก เปนตน จงหวดล�าพน มแรงงานในภาคเกษตรเพยง 100,306 คน หรอรอย

ละ 37.5 ภาคการผลตรอยละ 27.72 ของก�าลงแรงงานทงหมด (ดตารางท 5)

แรงงานสวนทเหลอกระจายอยในภาคเศรษฐกจอนๆ เชน กอสราง กจการโรงแรม

และอาหาร เปนตน ขอมลดงกลาวชใหเหนถงการเปลยนแปลงของการจางงาน

ทไมไดกระจกตวอยในภาคเกษตร ในขณะเดยวกนภาคอตสาหกรรมการผลต

กไมไดรองรบแรงงานไดทงหมด มแรงงานจ�านวนมากทเขาสการท�างานในภาค

เศรษฐกจทเปนกจการขนาดยอมและในภาคการบรการและขนสง นอกจากนน

ในชวงทผานมากระแสการพฒนาเศรษฐกจภายใตกลยทธสงเสรมการสงออกและ

การพฒนาอตสาหกรรมเพอการสงออก สงผลใหเกดการเปลยนแปลงของการ

ผลตในภาคเกษตร ในพนทล�าพน เชยงใหม มการปลกพชเศรษฐกจหลายชนด

อาท ล�าไย ยาสบ หอมแดง เปนตน ท�าใหชาวนาหนมาปลกพชเศรษฐกจแทน

การท�านาเพยงอยางเดยว งานของ สรวรรณ สรวณชย (2551) ซงศกษาถงการ

เปลยนแปลงการใชทดนในอ�าเภอบานโฮง ล�าพน การเขาไปของพชเศรษฐกจ

ท�าใหชาวนามการปรบตวในการใชทดน และหนมาปลกพชเศรษฐกจหลาย

ตวแทน

ตารางท 5 จ�านวนผมงานท�า อาย 15 ปขนไป จ�าแนกตามอตสาหกรรมทมการจางงานมาก 5 ล�าดบ

(กรกฎาคม-กนยายน 2558)

จงหวดและ

เพศ

จ�านวนรวม

ทงจงหวด

เกษตรกรรม

ปาไมและ

การประมง

การขนสง

การขาย

ปลก

การผลต การกอสราง กจกรรม

โรงแรมและ

อาหาร

เชยงใหม

ชาย

หญง

1,028,443

542,743

485,700

328,958

188,233

140,725

160,803

79,223

81,580

122,114

47,613

74,501

73,858

63,436

10,422

90,370

31,256

59,113

ล�าพน

ชาย

หญง

267,054

136,782

130,273

100,306

61,587

38,719

33,435

15,473

18,061

74,054

26,388

47,665

17,083

15,746

1,337

9,998

3,325

6,672

ทมา: ส�านกงานสถตแหงชาต 2558

22


การพฒนาเศรษฐกจและการขยายตวของอตสาหกรรมในชวงทผานมา

ในระดบภมภาค สงผลตอการเปลยนแปลงของการจางงานซงในอนาคตมแนว

โนมของการเตบโตของธรกจการคาหลายประเภททสงผลใหเกดการเปลยนแปลง

ตอการจางงานทจะเขาสภาคเศรษฐกจทนอกเหนอไปจากภาคอตสาหกรรม การ

เปลยนแปลงของภมภาคในมตดานเศรษฐกจและการจางงานในระดบมหภาค

เปนกระบวนการพฒนาของการลงทนขนาดใหญในภาคเศรษฐกจตางๆโดย

เฉพาะดานอตสาหกรรม การคา การทองเทยว ธรกจโรงแรม เปนตน ในขณะ

เดยวกนมองคประกอบของระบบเศรษฐกจระดบยอยซงเปนองคประกอบเชนกน

ในกระบวนการพฒนา มการขยายตวของธรกจทงภาคการเกษตร การคา ธรกจ

การทองเทยวซงเชอมโยงกบธรกจการคาอนๆอกหลายประเภท

การขยายตวของเศรษฐกจภาคเหนอในมมมองของนกธรกจทองถน

ไดใหขอคดเหนไววาในอนาคตมธรกจทส�าคญ 6 กลมธรกจไดแก (สมภาษณ

คณ ณรงค ตนานวฒน,30 พย 2558)

1. เกษตร อตสาหกรรม

2. การทองเทยว

3. สขภาพและโรงพยาบาล

4. การศกษา

5. สารสนเทศ เศรษฐกจเชงสรางสรรค (creative economy)

6. การคาชายแดน

การพฒนาแรงงาน เปนพนฐานของการพฒนาความเตบโตของภาค

ธรกจดวย เพราะเปนเรองของการพฒนาคน ซงในกลมของนกธรกจกใหความ

ส�าคญกบการพฒนาแรงงานโดยเฉพาะอยางยงดานทกษะฝมอแรงงาน การเขา

สอาเซยนตองมการแขงขนสง แรงงานตองไดรบการพฒนา ซงในการพฒนาความ

กาวหนาของภาคเศรษฐกจนน ตองพฒนาแรงงานควบคไปดวย 4 ดาน ไดแก

1. ทกษะฝมอแรงงาน

2. มาตรฐานแรงงาน

3. คณภาพชวต

4. การศกษา

การเตบโตขยายตวของเศรษฐกจในภมภาคทงภาคธรกจขนาดใหญ

และธรกจยอยระดบจลภาคสงผลตอการเปลยนแปลงลกษณะของการจางงาน

ซงแตกตางกนตามบรบทของแตละภมภาค ในจงหวดเชยงใหม-ล�าพน การจาง

งานภาคอตสาหกรรมยงกระจกตวอยในเขตนคมอตสาหกรรมล�าพน และ

กระจดกระจายอยในโรงงานนอกนคมอตสาหกรรม อยางไรกตามการลงทนและ23


ขยายตวของเศรษฐกจภาคตางๆน�ามาส รปแบบการจางงานทหลากหลาย

นอกเหนอจากแรงงานภาคอตสาหกรรม อาท ในภาคเศรษฐกจทไมเปนทางการ

แรงงานภาคเกษตรและยงมการจางแรงงานขามชาตในกจการหลายประเภท

แรงงานในภมภาคจงมลกษณะของความแตกตางหลากหลายซงเปนขอจ�ากด

ส�าคญตอการรวมกลมของแรงงาน การรวมกลมของแรงงานในภาคเหนอจงอาจ

มรปแบบแตกตางไปจากแรงงานในภมภาคอนๆโดยมบรบทของประวตศาสตร

ความเปนมา องคประกอบของแรงงานและกลมทมบทบาทส�าคญดานแรงงาน

อาท ภาครฐ และองคกรพฒนาเอกชนเปนสวนผลกดนส�าคญ

24


บทท 4

ปญหาของแรงงานในนคมอตสาหกรรมล�าพน

ในอดตทผานมา การพฒนาใหเกดความกาวหนาและความเตบโตของ

อตสาหกรรมนนควบคไปกบระบบการผลตขนาดใหญทมการจางแรงงานเปน

จ�านวนมากโดยมการใชเทคโนโลยการผลตททนสมย มการจางงานทเปนทางการ

มหลกประกนความมนคงในการท�างาน แรงงานไดรบสวสดการและจดตงองคกร

สหภาพแรงงานภายใตการคมครองของกฎหมายแรงงานซงเปนแบบแผนของ

การจางงานแบบเปนทางการทเปนมาตรฐานการจางงานโดยทวไป ในกรณของ

ประเทศไทย พฒนาการของแรงงานตลอดชวงของการพฒนาอตสาหกรรมทผาน

มา แรงงานมการจดตงสหภาพแรงงานและการรวมกลมในรปแบบไมเปนทางการ

อาท กลมยานตางๆและการจดตงกลมเคลอนไหวของแรงงานตางๆ แตการ

เคลอนไหวของสหภาพแรงงานมความเข มแขงเฉพาะในเขตกรงเทพฯ

และปรมณฑล ในเขตอตสาหกรรมตางจงหวด ยงประสบปญหาการจดตง

สหภาพแรงงาน และการใชสทธของผใชแรงงานตามกฎหมายแรงงาน นอกจาก

นน การขยายตวของเศรษฐกจภาคตางๆในเขตภาคเหนอน�าไปสการจางงานใน

รปแบบทหลากหลาย แรงงานภาคอตสาหกรรมสวนใหญอย ในเขตนคม

อตสาหกรรมล�าพน ในพนทล�าพนจงมประวตศาสตรและพฒนาการของการ

จดตงองค กรสหภาพแรงงานทสะท อนให เหนถงการต อส ของแรงงาน

ภาคอตสาหกรรมทเกดขนพรอมๆ กบการจดตงนคมอตสาหกรรม

การเกดขนของนคมอตสาหกรรมล�าพนในระยะแรกไดรบการตอตานจาก

คนในชมชนทเผชญกบปญหาในเรองสงแวดลอม สารเคมและการเปลยนแปลง

ของชมชน ปญหาความเจบปวยจากการท�างาน น�าไปสการเคลอนไหวทางดาน

สขภาพและสงแวดลอมทเกดจากความรวมมอกนของนกวชาการ สหภาพแรงงาน

จากสวนกลาง องคกรพฒนาเอกชนดานแรงงาน องคกรการปกครองสวนทองถน

ทเขามาหาขอมลและรวมกนหาแนวทางแกไขปญหาทเกดขน พนทของนคม

อตสาหกรรมล�าพนจงเปนภาพทสะทอนใหเหนถงพฒนาการของการจางงานภาค

อตสาหกรรม การกอตวขององคกรแรงงานและการผลกดนการเคลอนไหวใน

ประเดนสทธแรงงาน

25


■ ปญหาของแรงงานนคมอตสาหกรรมล�าพนในอดต

แรงงานอตสาหกรรมการผลตในภาคเหนอมประวตศาสตรของการ

รวมกลมมายาวนานพอๆ กบการเกดขนของนคมอตสาหกรรมล�าพน ซงเปนนคม

อตสาหกรรมแหงแรกทตงขนในภาคเหนอ หลงจากทรฐบาลไดปรบกลยทธการ

พฒนาอตสาหกรรมเพอการสงออกเปนเครองมอในการพฒนาความเตบโต

ทางเศรษฐกจ รฐบาลสงเสรมใหมการจดตงนคมอตสาหกรรมขนในหลายจงหวด

ทวประเทศนบตงแตทศวรรษท 2520 เปนตนมา มการวางแผนจดตงนคม

อตสาหกรรมในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 4 (2520-2524)

และในแผนระยะตอมามการจดตงนคมอตสาหกรรมภาคเหนอขนเปนแหงแรก

ทจงหวดล�าพนในป 2526 โดยในชวงแรกมเปาหมายเพอรองรบอตสาหกรรม

แปรรปผลผลตทางการเกษตรแตมนกลงทนเขามานอย ในระยะตอมาไดชกจงให

มการเขามาลงทนโดยใหสทธประโยชนตางๆ อาท การลดหยอนภาษการน�าเขา

วตถดบ เพอรองรบการขยายตวของอตสาหกรรมและเปนเขตอตสาหกรรมสงออก

ตงแตชวงป 2528 เปนตนมา

นคมอตสาหกรรมล�าพน เปนเขตอตสาหกรรมสงออกทมความทนสมย

การจดพนทบรเวณในนคมอตสาหกรรมซงอยบนพนท 1,788 ไร เปนเขต

อตสาหกรรมทมสถานประกอบการทนสมย ประกอบกจการทเปนอตสาหกรรม

สงออกส�าคญ ในระยะแรกทมการจดตงนคมอตสาหกรรมไดมการคดคาน

จากคนในชมชนทไมตองการใหมการจดตงโรงงานอตสาหกรรมขนในชมชน การ

เกดขนของนคมอตสาหกรรม น�ามาสความเปลยนแปลงของพนทบรเวณรอบๆ

นคมอตสาหกรรม เกดการขยายตวของภาคธรกจการคาตางๆ อาท รานอาหาร

หอพก บานเชา บรเวณนคมอตสาหกรรมล�าพนจงเกดปญหาในชมชนหลาย

ประการทงดานสงแวดลอม ปญหาสขภาพของคนงานและคนในชมชน ปญหา

การลกขโมย เปนตน

ปญหาส�าคญของนคมอตสาหกรรมล�าพนในอดตทถอวาเปนปญหา

รายแรง ประกอบดวย

1. ปญหาความเจบปวยของคนงานในนคมอตสาหกรรม ในชวงป

2536 มการรวบรวมขอมลของปญหาความเจบปวยและการเสยชวตของคนงาน

และครอบครวคนงานหลายคน ซงพบวามคนงานเสยชวตจ�านวน 14 ราย 2536

โดยมอาการเจบปวยแตกตางกน โดยสวนใหญแลวเปนคนงานบรษทผลตอปกรณ

และผลตภณฑอเลคทรอนคส และอปกรณคอมพวเตอร ปญหาความเจบปวย

และการเสยชวตของคนงานในนคมอตสาหกรรมล�าพนท�าใหเกดความตนตว

มการเรยกรองความเปนธรรมจากคนงานและภาคประชาสงคมใหรฐเขามาดแล

26


และตรวจสอบสาเหตการเสยชวตของคนงาน ทงนมการรวมมอของหนวยงาน

ตางๆ ในชวงวนท 1-3 มนาคม 2537 มการด�าเนนตรวจสอบขอเทจจรงเกยวกบ

การเสยชวตของคนงาน ประกอบดวยหนวยงานตางๆไดแก (บณฑต ธนชยเศรษฐ

วฒ, 2536:14-22)

- ศนยความปลอดภยในการท�างานภาคเหนอ

- ส�านกงานสวสดการและคมครองแรงงานจงหวดล�าพน

- คณะสอมวลชนภาคเหนอตอนบน

อยางไรกตาม ในการด�าเนนงานกไมไดใหความกระจางเกยวกบขอเทจ

จรงความเจบปวยของคนงาน ซงไดมการแถลงขาวกรณสารพษจากนคม

อตสาหกรรมภาคเหนอ จงหวดล�าพน วนท 30 มนาคม 2537 จดโดยกระทรวง

สาธารณสข จงหวดล�าพนและการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย ทโรงแรมด

เอมเพรส จงหวดเชยงใหม โดยมผวาราชการจงหวดล�าพนในขณะนน สวสดการ

และคมครองแรงงานจงหวดล�าพน ผช�านาญการดานสงแวดลอม ตวแทนจาก

กรมควบคมมลพษ และมคณะแพทยจากหลายหนวยงาน ประเดนการแถลงขาว

กรณขอเทจจรงเกยวกบสารพษในนคมอตสาหกรรมล�าพน มสาระส�าคญ 2

ประเดน

1. เปนการรบทราบการเสยชวตของผปวยซงเปนคนงาน 12 ราย และ

เปนบตรคนงานทเสยชวตอก 2 ราย

2. ในจ�านวนคนงานทเสยชวต 12 ราย มหลกฐานและผลการวนจฉย

ทางการแพทยชดเจนวาเปนโรคภมคมกนบกพรอง 8 ราย โดยใน 8 รายนม

6 ราย เสยชวตเนองจากภาวะการตดเชอแทรกซอน การเสยชวตของผปวยทง

8 รายไดมการวนจฉยอยางละเอยดพบวาไมมเหตเกยวเนองกบภาวะการท�างาน

สวนคนงานทเสยชวตอก 4 ราย พบวาเปนสมองอกเสบ 2 ราย และเปนมะเรง

เมดเลอดขาว 1 ราย

การแถลงขาววาผตายทงหมดไมไดเสยชวตจากการท�างานท�าใหเกด

ประเดนขอถกเถยงหาขอเทจจรงวาคนงานเสยชวตจากการท�างานหรอไม ซงใน

กรณของคนงานทปวยแตยงมชวตอยบางรายไดลาออกกลบไปรกษาทบาน บาง

รายเรยกรองจนไดรบเงนชวยเหลอ ดงในกรณของ นางมยรย เตวยะ ทเรยกรอง

จนไดรบเงนชวยเหลอและเปนกรณตวอยางทถกเถยงกนวาถาคนงานไมได

เจบปวยจากการท�างานท�าไมจงไดรบเงนชวยเหลอ ซงมขอชแจงจากตวแทน

สวสดการแรงงานวาเปนการชวยเหลอจากองทนประกนสงคม

27


การเจบปวยและเสยชวตของคนงานในนคมอตสาหกรรมล�าพนน�าไปส

การรวมมอกนของนกวชาการ แพทย ผแทนผใชแรงงาน องคกรพฒนาเอกชน

หนวยงานทเกยวของหลายแหง รวมทงสอมวลชน คนทสนใจ เพอศกษาปญหา

ความเจบปวยดวยโรคจากการท�างาน เกดกระบวนการท�างานรวมกน รวมทง

กระบวนการสบคน การวนจฉยเพอใหเกดความเปนธรรมกบแรงงาน

ปญหาความเจบปวยของคนงานในนคมอตสาหกรรมล�าพน เปนกรณ

หนงทกอใหเกดประเดนทางสงคมเกยวกบโรคทเกดจากการท�างาน น�าไปสการ

ขบเคลอนรวมกนหลายระดบ จนกระทงไดมการจดตง ศนยสขภาพแมญงล�าพน

ขนโดยเกดจากความรวมมอกนของหลายหนวยงาน อยางไรกตามปญหาความ

เจบปวยและการเสยชวตของคนงานกยงเปนประเดนความขดแยง และยงไมม

การคลคลาย ยงขาดการตดตาม ผลกดนทจะใหเกดการดแลคนงานในนคม

อตสาหกรรมไดในระยะยาว

2. ปญหาสงแวดลอมบรเวณรอบๆนคมอตสาหกรรมล�าพน เปน

ปญหาส�าคญทเกดขนมาอยางตอเนองนบตงแตมการเปดด�าเนนการของนคม

อตสาหกรรมล�าพน การเสยชวตของคนงานนอกจากจะน�าไปสการเรยกรองของ

สาธารณชนใหแกไขในเรองความเจบปวยและความตายแลว ยงน�าไปสการเรยก

รองใหแกไขปญหาสงแวดลอมในบรเวณรอบๆนคมอตสาหกรรมดวย ซงจากการ

ศกษาของสถาบนธรรมรฐเพอการพฒนาสงคมและสงแวดลอม ไดระบวาพบการ

ปนเปอนของสารอนทรยระเหยงายในพนดนบรเวณโรงงานในนคมอตสาหกรรม

ล�าพน และน�าใตดนมสารเคมปนเปอนในปรมาณสงเกนคามาตรฐาน ซงกอให

เกดอนตรายตอระบบประสาท และเปนสารกอมะเรง รวมทงเปนพษตอตบ ไต

และภาวะเลอดจางซงจะสงผลท�าใหเกดความผดปกตของระบบสบพนธ

ซงคนงานหญงในนคมฯ อาจจะแทงลกหรอมการคลอดกอนก�าหนด

จากการศกษาของกลมกรนพซเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซงไดท�าการเกบ

กลมตวอยางน�าบาดาลบรเวณรอบๆนคมอตสาหกรรมล�าพน 7 แหง เพอน�าไป

ตรวจสอบสารปนเปอน กพบสารมลพษปนเปอนในตวอยางน�าจากแหลงน�าใตดน

ของประปาหมบาน ตดกบนคมอตสาหกรรมล�าพน โดยมสารตะกวทองแดงสง

กวามาตรฐาน 4 เทา และสงกะสสงกวามาตรฐาน 8 เทา ซงเปนอนตรายตอชวต

สารตะกวสงผลตอระบบเลอด ไต ระบบสบพนธ รวมทงสงผลตอพฒนาการดาน

สตปญญาในเดก ดขอมลไดจาก http://www.manager.co.th/Local/View News.

aspx?

ปญหาสงแวดลอมในนคมอตสาหกรรมล�าพนเปนประเดนทสาธารณชน

ใหความสนใจอยางมาก เมอมการจดตงนคมอตสาหกรรมขนและโรงงาน

28


สวนใหญประกอบกจการดานอเลคทรอนคส แตจากสภาพปญหาทเกดขนสะทอน

ใหเหนวาเจาหนาทรฐยงขาดความรทลกซงเกยวกบการปองกนและผลกระทบ

ของอตสาหกรรมอเลคทรอนคส ไมสามารถปองกนปญหามลภาวะทเกดขนกบ

ชมชนได ขาดมาตรการและกลไกในการควบคมและปองกน ใหนกลงทนดแลใน

เรองสงแวดลอมและการปองกนปญหาทางดานสขภาพและความเจบปวยของ

คนงานจากการท�างาน กรณของล�าพนจงเปนภาพสะทอนใหเหนถงความไมพรอม

ของหนวยงานรฐทงจากสวนกลางและองคกรการปกครองสวนทองถน รวมทง

หนวยงานทเกยวของ อาท กรมควบคมมลพษ แพทย นกกฎหมาย แรงงานและ

สวสดการ ทจะเขามารวมกนปองกนไมใหเกดปญหาดงกลาวขน ซงในปจจบน

ปญหาสงแวดลอมและปญหาสขภาพของคนงานยงเปนปญหาส�าคญของแรงงาน

ในนคมอตสาหกรรมล�าพน ปญหาน�าใตดนปนเปอนยงเปนปญหาทอาจลกลาม

ไปยงพนทอน เชนเชยงใหม เนองจากพนทล�าพนจดวาเปนแหลงน�าใตดนทส�าคญ

ในภาคเหนอ การเกดขนของนคมอตสาหกรรมเปนการเปลยนแปลงทตองมการเต

รยมความพรอมหลายดานและตองสรางความรวมมอของหลายหนวยงานเพอ

แกไขปญหาทเกดขนรวมกน

■ สภาพปญหาของแรงงานและนคมอตสาหกรรมล�าพนปจจบน

ปญหาของนคมอตสาหกรรมล�าพนทเกดขนในอดตกยงเปนปมความ

ขดแยงทยงไมมการคลคลายและยงขาดหนวยงานทจะเขาไปชวยกนผลกดนให

เกดกลไกการแกไขปญหาทงทเกยวของกบคนงานและปญหาสงแวดลอมในนคม

อตสาหกรรมล�าพน ขอมลจากการจดกลมศกษากบกลมคนงาน พบวาปญหา

แรงงานยงเปนปญหาส�าคญทยงตองมการแกไขท�าความเขาใจรวมกน เพอให

เกดการพฒนาคณภาพชวตทดของแรงงาน

1. ปญหาแรงงานและการจางงาน

ในนคมอตสาหกรรมจงหวดล�าพนและโรงงานทอยนอกนคมอตสาหกรรม

ปจจบนพบวา ยงมการน�าเอาการจางงานทมสญญาระยะสนมาใช และมรปแบบ

การจางงานทนายจางนยมท�าสญญากบคนงานมความหลากหลายมากยงขน

ไดแก

1. การจางงานทมก�าหนดระยะเวลา ตงแต 1 เดอน 2 เดอน หรอ 3 เดอน

โดยนายจางจะตอสญญาใหกบคนงานเรอยๆ คนงานบางคนท�างานกบสถาน

ประกอบการเปนเวลาเกนกวา 1 ป แตกยงคงอยภายใตสญญาจางงานระยะสน

ทไดรบการตอสญญาใหมอยางไมมก�าหนด

29


2. ในดานแรงงานสมพนธ ยงมการเลกจางผน�า กรรมการสหภาพแรงงาน

ซงกระบวนการตอสในกระบวนการยตธรรมใชเวลานาน ขอกฎหมายมชองโหว

เปดใหนายจางไดเปรยบ และการตดสนของศาลมกเออประโยชนใหกบฝาย

นายจาง บนทอนขวญก�าลงใจของสมาชกสหภาพแรงงาน เนองจากกฎหมาย

แรงงานไมคมครองสมาชก รวมทงเจาหนาทราชการยงไมไดสงเสรมใหเกด

แรงงานสมพนธทดระหวางนายจางกบลกจาง ลกจางไมสามารถใชสทธในการ

จดตงสหภาพแรงงานไดตามกฎหมายแรงงานสมพนธ เนองจากเมอลกจาง

ตองการรวมกลมและจดตงสหภาพแรงงาน มกปรากฏวาในชวงของการด�าเนน

การจดตงและการยนขอจดทะเบยนสหภาพแรงงาน แรงงานไมไดรบการคมครอง

และมกจะเผชญกบมาตรการตางๆทใชในการควบคมแรงงานไมใหมการจดตง

สหภาพแรงงาน สหภาพแรงงานยงไมเขมแขงทพอจะเปนองคกรคมครองผล

ประโยชนของแรงงาน สหภาพแรงงานยงมความส�าคญแมวามเหตปจจยหลาย

ประการทยงท�าใหสหภาพแรงงานไมเขมแขง สมาชกลดนอยลงและยงไมรบรถง

สทธของแรงงานตามกฎหมายแรงงาน นอกจากนน สหภาพตองท�างานกบชมชน

เครอขายตางๆดวย

3. มการยายฐานการผลตของโรงงานหลายแหง เชน กรณโรงงานตดเยบ

เสอผาในอ�าเภอสนก�าแพง จงหวดเชยงใหม ไปอ�าเภอแมสอด จงหวดตาก และ

มคนงานสวนหนงใชวธการรบงานมาท�าทบานจากบรษทตางๆ กลายเปนแรงงาน

นอกระบบ

ปญหาทเกดจากความออนแอของสหภาพแรงงานน�าไปสปรากฏการณ

ของปญหาการละเมดสทธของแรงงานในดานตางๆ และคนงานประสบปญหา

ในการท�างาน ซงประมวลปญหาไดดงน

- ปญหาทางดานสขภาพและความปลอดภย เปนปญหาส�าคญของ

แรงงานในระบบ ในดานรางกาย เปนปญหาส�าคญของคนงานในนคม

อตสาหกรรมล�าพนทงในอดตและปจจบน

- ปญหาทางดานจตใจ คนงานในทท�างานหลายแหงโดยเฉพาะอยางยง

ในนคมอตสาหกรรมภาคเหนอ มปญหาในเรองของความเครยดสง ดวยภาวะ

กดดนทงจากสถานทท�างาน ระยะเวลาการท�างานทยาวนาน การเปลยนแปลง

ของการจางงานทมการปรบลดคนงาน เปนตน

ปญหาจากการทคนงานไมไดรบความเปนธรรมในการใชสทธทจะ

คมครองการท�างานของตวเองทงในระดบปจเจกและการรวมกลม เมอเกดการ

ละเมดสทธแรงงานและปญหาในทท�างาน จงขาดกลไกทจะน�าไปสการแกไข

ปญหาทเกดขน ซงเปนปญหาทเกดจากการท�างานในสถานประกอบการทอาจ30


เกดขนไดในแตละแหง แตเมอขาดกลไกทจะน�าไปสการหาแนวทางรวมกนเพอ

แกไขปญหา จงอาจกอใหเกดความขดแยงดานแรงงานขน ตวอยางของปญหาท

เกดขนในนคมอตสาหกรรมล�าพนทเกดมตของปญหาความไมเปนธรรมตางๆ

ไดแก

- สภาพการจางทไมเปนธรรม

- การใชสทธในการลา เชนลากจ ลาปวย ลาพกผอน ซงมความลกลนกน

ของลกจางแตละประเภท

อยางไรกตาม ปจจบนยงมปญหาหลายประการเกยวกบการจางงานใน

นคมอตสาหกรรมล�าพน ซงสามารถประมวล จากการจดกลมศกษา ไดดงน

1. ปญหาการเลกจาง เปนปญหาส�าคญทท�าใหคนงานจ�านวนมากเกด

ความเครยดและกงวล ดวยภาวะปญหาทางเศรษฐกจและสถานการณเลกจาง

เกดในชวงทผานมา แรงงานสวนใหญมความกงวลตอความไมมนคงในการ

ท�างาน และสถานการณปจจบน มการเลกจางพนกงานบรษทขามชาตขนาดใหญ

ทตงอยในนคมอตสาหกรรมและนอกนคมอตสาหกรรม ในชวงเดอนมกราคม -

พฤษภาคม 2558 มการเลกจางคนงานในภาคอตสาหกรรมสงถงจ�านวน 31,000

คน ทงนในนคมอตสาหกรรมล�าพน มการเลกจางพนกงาน 4 บรษท ไดแก

- บรษทผลตกลองและฮารดสก ซงเปนบรษทขนาดใหญของกลมทน

จากประเทศญปน มพนกงานทงหมด 4,400 คน ทางบรษทใหพนกงานฝายผลต

หยดงาน 400 คน โดยทางบรษทไดใชเหตผลทมออรเดอรลดลง โดยใหคนงาน

ลาออกโดยสมครใจและใชกฎหมายคมครองแรงงานมาตรา 75 ทใหพนกงาน

หยดงานแตยงจายคาจาง 75% ของเงนเดอน และมก�าหนดระยะเวลาการหยด

งานจนกวาจะมค�าสงซอกลบเขามาจงใหพนกงานกลบมาท�างานตามปกต

- บรษททผลตชนสวนอเลคทรอนกสของนกลงทนจากญปน มพนกงาน

ทงหมด 813 คน ทางบรษทไดประกาศยบแผนก power supply และใหคนงาน

เขารวมโครงการโดยความสมครใจ มคนงานเขารวมโครงการลาออกโดยไดรบ

คาตอบแทน 165 คน และตอมาบรษทไดเลกจางคนงานในแผนกทเหลออย

85 คน รวมพนกงานทถกเลกจางทงหมด 125 คน

- บรษทของกลมทนเกาหล ผลตชนสวนอเลคทรอนคส บรษทแรก

มพนกงานประมาณ 120 คน และไดขอใชมาตรา 75 เพอใหพนกงานฝายผลต

หยดงาน จายคาจางในอตรา 75 สวนอก 1 บรษท มพนกงาน 545 คน ในเดอน

มถนายน ไดใหพนกงาน 545 คน หยดงาน 7 วน และใหหยดงานอกในชวงทสอง

1 กค - 4 ตค 2558 31


ถงแมการเลกจางพนกงานจะเปนสดสวนทไมมากถาเทยบกบจ�านวน

พนกงานในภาคอตสาหกรรมทงหมด และในนคมอตสาหกรรมล�าพน การเลกจาง

เกดขนบางบรษทจากจ�านวนพนกงานในนคมอตสาหกรรมล�าพนทมการจางงาน

ทงหมดจากตวเลขลาสดในเดอนสงหาคม 2558 จ�านวน 44,662 คน อยางไรกตาม

สภาพการณดงกลาวกสะทอนใหเหนถงปญหาการจางงานในการผลต

อตสาหกรรมอนเปนผลกระทบจากปญหาของเศรษฐกจโลก ซงมการปลด

พนกงานหลายบรษท

2. ปญหาการจดตงสหภาพแรงงาน เปนปญหาส�าคญประการหนง

ของแรงงานในนคมอตสาหกรรม ปจจบนมสหภาพแรงงานในนคมอตสาหกรรม

2 แหง ไดแก

- สหภาพแรงงานสหภาพอญมณและเครองประดบสมพนธ

- สหภาพอเลคทรอนคสและอปกรณไฟฟาสมพนธ

สหภาพแรงงานทง 2 แหงมสภาพปญหาไมแตกตางกน คอไมสามารถ

ขยายจ�านวนสมาชกได ไมสามารถด�าเนนการประชมและกจกรรมของ

สหภาพแรงงานได

การจดตงสหภาพแรงงานใหมยงไมอาจท�าได กลาวไดวาแรงงานในนคม

อตสาหกรรมล�าพนยงขาดความร ความเข าในเรองสทธแรงงาน และ

แรงงานสมพนธ

3. ปญหาทางดานสขภาพและความปลอดภย เปนปญหาส�าคญของ

แรงงาน สถานทท�างานทไมปลอดภยท�าใหคนงานประสบปญหาการไดรบสาร

เคม และเปนโรคผวหนง เปนตน นอกจากนน คนงานยงประสบปญหาดานสายตา

ทงในลกษณะทเกดขนอยางถาวร ไดแก สายตาสน สายตาเอยง และทเกดขนใน

ลกษณะชวคราว อาท การปวดแสบปวดรอนเนองจากตองสองกลองตดตอกน ใน

บางกรณ เปนปญหาเกยวกบการไดยน ของคนงานทตองท�างานกบเครองจกรท

มเสยงดงจนท�าใหหตง ในกรณของโรงงานอเลคทรอนคส พบวา คนงานมความ

เสยงอยางมากตอการไดรบสารเคมเขาสรางกาย ซงอาจเขาไดหลายทาง อาท

ปาก จมก ลมหายใจ ท�าใหเกดอาการทางกายโดยไมทราบสาเหต เชน ปวดหว

เปนโรคภมแพ เปนตน

นอกจากนนยงมปญหาแรงงานอนๆทเกดขนจากการท�างานซงคนงาน

ไมสามารถใชสทธในการเรยกรองได อาท การละเมดสทธทไมเปนไปตาม

กฎหมายแรงงาน การลา เปนตน

32


2. ปญหาสงแวดลอมและน�าเนาเสย

ปญหาสงแวดลอมยงเปนปญหาส�าคญของนคมอตสาหกรรมล�าพนและ

บรเวณรอบๆนคม การขยายตวของการผลตทางอตสาหกรรมในนคมอตสาหกรรม

รวมทงการขยายตวและการเจรญเตบโตของชมชนตางๆ ในเขตเมองทตงอย

รมฝงแมน�าอาจมสวนท�าใหเกดการใชน�าและปลอยน�าเสยทไมมการบ�าบด

ลงสล�าน�าอยเสมอ ท�าใหเกดน�าเนาเสยอยเปนประจ�า ชมชนในล�าพน ปจจบน

ประสบปญหาการเนาเสยของแมน�ากวง ซงเปนล�าน�าส�าคญของจงหวด

น�าแมกวงเปนล�าน�าสาขาของแมน�าปงตอนบน มตนก�าเนดจากเทอกเขาผปนน�า

ซงตงอยในเขตอ�าเภอดอยสะเกด เชยงใหม แมน�ากวงมความยาว 95 กโลเมตร

ไหลผานอ�าเภอดอยสะเกด สารภ จงหวดเชยงใหมและมาบรรจบกบแมน�าปง

ทหมบานสบทา อ�าเภอปาซาง ล�าพน แมน�ากวงเปนสายส�าคญของล�าพน ปญหา

สงแวดลอมในเขตนคมอตสาหกรรม อาท มลพษ และการเนาเสยของน�าแมกวง

เปนทสนใจของสาธารณชนและยงเปนปญหาปจจบนทรอการแกไข

ในอดตทผานมามการศกษาวจยถงผลทเกดขนตอวถชวตชมชน

การตรวจสอบมลพษจากอตสาหกรรมทเกดผลกระทบตอสงแวดลอม ตลอดจน

แนวทางแกไขปญหา การศกษาวจยของสถาบนธรรมรฐเพอการพฒนาสงคมและ

สงแวดลอม เนนความส�าคญของบทบาทประชาชนและสงเสรมใหเกดธรรมา

ภบาลสงแวดลอม ซงมตวอยางของการปฏบตการของการสรางความรวมมอของ

ชมชนในการจดการสงแวดลอม ไดแก โครงการธรรมาภบาลและการมสวนรวม

ของประชาชนในกระบวนการจดการดานสงแวดลอม ทด�าเนนงานในพนทบรเวณ

นคมอตสาหกรรมภาคเหนอ จงหวดล�าพน โดยสนบสนนใหชมชนเขามาจดการ

แกไขปญหามลพษจากอตสาหกรรม ทบานหนองเปด ซงทางสถาบนไดเขาไป

เสรมสรางความเขมแขงและเกดพลงทางสงคมในการเขามามสวนรวมแกไข

ปญหาสงแวดลอม และไดใชกลไกประสานงานหนวยงานราชการทเกยวของและ

สอมวลชนผลกดนใหโรงงานทปลอยมลพษมการแกไขปญหาไดอยางถาวร

ในโครงการดงกลาวไดมการประสานความรวมมอขามองคกรขององคกร

การปกครองสวนทองถน โดยเขาไปกระตนใหองคกรปกครองสวนทองถน 3 แหง

ในเขตอตสาหกรรม ไดแก อบต.เหมองงา อบต.มะเขอแจ และอบต.บานกลาง

ในพนทศกษาของโครงการเกดความตนตว และรวมมอกนในการจดการปญหา

สงแวดลอมอยางเปนรปธรรม (สธาวลย เสถยรไทย, 2011) การรวมกนของชมชน

ในทายทสดกสามารถผลกดนใหเกดแผนการจดการสงแวดลอมระดบพนท และ

ทง 3 อบต. ไดรวมกนจดท�าขอบญญตทองถนโดยผานกระบวนการมสวนรวมของ

ประชาชน ซงจดวาเปนกลไกระดบพนทซงเปนการขามองคกร

33


บทท 5

กลมและองคกรเกยวกบแรงงานในภาคเหนอ

การพฒนาเศรษฐกจและการขยายตวของอตสาหกรรมในชวงทผานมา

ในระดบภมภาค สงผลตอการเปลยนแปลงของการจางงาน มรปแบบของแรงงาน

หลายประเภท แรงงานจงมไดจ�ากดอยในระบบโรงงานอตสาหกรรม ซงน�าไปส

การรวมกลมและแรงงานทแตกตางไปจากอดต การเปลยนแปลงทางดาน

เศรษฐกจและการจางงาน มแนวโนมของการเปลยนแปลงทเกดขนซงประมวล

ไดดงน

1. การเปลยนแปลงของการผลตภาคอตสาหกรรม จากภาวะปญหาการ

ชะลอตวของเศรษฐกจโลก สงผลตอการสงออกของประเทศ มการปรบลดการ

ผลตของโรงงานอตสาหกรรมหลายแหงในนคมอตสาหกรรมล�าพน โรงงานบาง

แหงลดวนท�างานจากเดม 6 วน เหลอ 3 วน บางแหงใหพนกงานฝายผลตหยด

งานโดยจายคาจาง 75% เปนตน นอกจากนนในภาวะเศรษฐกจชลอตว โรงงาน

บางแหงใหคนงานเขาโครงการลาออกโดยสมครใจ และการใหหยดงานรอออรเด

อร เปนตน

2. การเปดการคาชายแดน เปนผลอยางส�าคญจากนโยบายการเปดการ

คาเสร ท�าใหเกดการไหลเขามาของสนคาขามแดนและแรงงาน ซงสงผลกระทบ

อยางส�าคญตอการผลตและการจางงานในบรบททองถน จากสถตพบวาการคา

ของไทยกบประเทศเพอนบานผานชองทางการคาชายแดนและการคาผานแดน

และการคาเมองหนาดานในป 2558 มสดสวน 9.8 % ของมลคาการคารวมของ

ไทยจากการคากบ 4 ประเทศไดแก พมา ลาว กมพชาและมาเลเซย ซงเมอเทยบ

กบชวงเดยวกนในป 2557 เพมขน 10.9%

34


สถานการณดานการผลตและการเปลยนแปลงรปแบบของการจางงาน

ชใหเหนวาการพฒนาอตสาหกรรมในในปจจบนเปนโครงสรางของการจางงานท

ประกอบดวยแรงงานหลายกลมทไมไดยดโยงอยในภาคการผลตในระบบโรงงาน

อตสาหกรรมจงยากทจะท�าใหเกดการรวมกลมกนจดตงสหภาพแรงงานใหมความ

เขมแขงและเปนองคกรตวแทนในการคมครองผลประโยชนใหคนงานไดอยางม

ประสทธภาพ ในประวตศาสตรพฒนาการของการรวมกลมแรงงานในภาคเหนอ

กลมทมบทบาทในการท�ากจกรรมดานแรงงานและมสวนรวมในกจกรรมการ

เคลอนไหวแรงงานจากสวนกลางเปนกลมแรงงานในนคมอตสาหกรรมล�าพนและ

เชยงใหม มการจดตงสหภาพแรงงานแตไมเขมแขงและถกลดทอนบทบาทความ

เปนสหภาพแรงงานทคมครองผลประโยชนใหกบสมาชกได ในขณะทมการขยาย

ตวของอตสาหกรรมในนคมอตสาหกรรมล�าพนมาก แตการจดตงสหภาพแรงงาน

ทล�าพนไมประสบความส�าเรจในการสรางความเขมแขงขององคกรแรงงานและ

ไมไดรบการสนบสนนจากนายจาง ขาดความรความเขาใจในเรองแรงงานสมพนธ

มการเลกจางผน�าหลายคน การด�าเนนกจกรรมดานแรงงานในชวงแรกกอนทจะ

ตงสหภาพแรงงานตองรวมกลมท�ากจกรรมดานอนกอนเพอหลกเลยงการถกเลก

จาง โดยเรมจากการตงกลมใหความชวยเหลอกนและกน เปนกลมความสมพนธ

ทมกจกรรมทางสงคมและสอดแทรกความรเรองแรงงาน อาท สทธแรงงาน

กฎหมายแรงงาน เปนตน

ดวยสภาพปญหาในบรบทของแรงงานภายใตการเปลยนแปลงทาง

โครงสรางการผลตดงกลาว การแกไขปญหาของแรงงานจงเปนความรวมมอกน

ของกลม องคกรตางๆทตระหนกถงปญหารวมกนและหาแนวทางการแกไขปญหา

เมอพจารณาถงพฒนาการของการรวมกลมของแรงงานในชวงทผานมา พบวา ม

การสรางความรวมมอกนในลกษณะตางๆ ทสมพนธกบพฒนาการของการรวม

กลมของแรงงานในแตละชวง มตดานแรงงานและการพฒนาคณภาพชวตของ

แรงงานไดรบความสนใจทงจากหนวยงานภาครฐ สถาบนการศกษา องคกร

พฒนาเอกชนและกลมธรกจตางๆในลกษณะการด�าเนนกจกรรมเกยวของกบ

แรงงานทแตกตางกน ซงประกอบดวยกลมและองคกรตางๆ ดงน

■ 1. ศนยสขภาพแมญงล�าพน

ศนยสขภาพแมญงล�าพนกอตงขนเมอป 2541 โดยเกดจากความรวมมอ

กนของนกวชาการ ชมชน องคกรพฒนาเอกชนดานแรงงานและผใชแรงงานใน

นคมอตสาหกรรมล�าพน ทงนในเบองตนเปนผลจากการทพบปญหาของแรงงาน

หญงในนคมล�าพนหลายประการไดแก

35


- ผใชแรงงานหญงมปญหาสขภาพมากและไมมโอกาสทจะไดรบขอมล

ขาวสารทถกตอง ไมรวาตวเองเจบปวยจากสาเหตอะไร

- ผใชแรงงานสวนใหญมาจากตางจงหวด อายนอยและพกอาศยตาม

หอพก เมอเกดปญหาสขภาพไมมคนใหค�าปรกษา

- ผใชแรงานหญงมปญหาเกยวกบการใชชวตวยรน อาท การมเพศ

สมพนธ ปญหาจากการมเพศสมพนธ เปนตน

การจดตงศนยสขภาพแมญงล�าพนมวตถประสงคดงน

1. เพอเปนแหลงขอมล เปนแหลงการเรยนรและเปนแหลงทจะใหบรการ

เกยวกบสขภาพอนามยท งทเกดจากการท�างานและภาวะเจรญพนธและอนๆ

นอกจากนยงใหบรการการพฒนาทกษะตางๆใหแกคนงาน อาท ภาษาองกฤษ

คอมพวเตอร ซงจะเปนแนวทางในการรวมกลมของคนงานหญงตอไป

2. เปนทใหค�าปรกษาปญหาตางๆ เชนปญหาสขภาพ ปญหาชวต แกคน

งานและชาวบานผหญงทวไป

3. เปนสถานทส�าหรบคนงานหญงไดมาพบปะพดคย แลกเปลยนความ

คดเหน ท�ากจกรรมสงสรรค หรอขอแนะน�าตางๆไดอยางเปนกนเอง ไมตองกลว

วาจะมผลกระทบตอการตกงาน ถกไลออก

4. เปนศนยกลางในการประสานงานกบองคกรตางๆทงภาครฐและ

เอกชน เชน การนคมอตสาหกรรม บรษทตางๆ กระทรวงสาธารณสข กระทรวง

มหาดไทย กระทรวงวทยาศาสตรเพอรวมมอกนแกไขปญหาสงแวดลอม/สขภาพ

ฯลฯ

การจดตงศนยสขภาพแมญงล�าพนเปนรปแบบทสะทอนถงลกษณะการ

ท�างานในลกษณะแนวรวมขามชนของแรงงาน ซงประกอบดวยคนหลายกลมเขา

มาเปนคณะกรรมการบรหารศนย ทงนกวชาการ ขาราชการในทองถน ตวแทน

จากรฐสวนทองถน (อบต) ลกษณะการท�างานขามชนมการขบเคลอนอยางไดผล

ในระยะแรกทงในดานการรณรงคใหเกดการตระหนกในปญหาสขภาพแรงงาน

การชวยเหลอคนงานทมปญหาสขภาพในนคมอตสาหกรรมล�าพน และน�าไปส

การขยายเครอขายทางดานสขภาพ

36


ในการจดตงศนยระยะแรกมองคกรและหนวยงานทมตวแทนเขารวม

หลายองคกร ประกอบดวย

- เจาอาวาสวดศรบญยน

- ผอ�านวยการโรงพยาบาลแมคคอรมคส

- ตวแทนจากคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

- เครอขายแมญงลานนา

- โครงการสตรและเยาวชนล�าพน

- ศนยศกษาเพอพฒนาสตรลานนา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลย


- ตวแทนจากสมาคมสทธเสรภาพ ภาคเหนอ

- ตวแทนจากสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

- มลนธฟรดรค เอแบรท

- ตวแทนมลนธเพอนหญง

- แรงงานหญงจากนคมอตสาหกรรมล�าพน

อยางไรกตาม ศนยฯไดด�าเนนงานมาไดระยะหนงกปดตวลง แตจากการ

ด�าเนนงานของศนยฯไดขบเคลอนประเดนปญหาสขภาพแรงงานหญงในเชยงใหม

ล�าพนใหเปนทรบรตอสาธารณชน และน�าไปสการจดตงเครอขายแรงงานในภาค

เหนอและเครอขายดานสขภาพในระยะตอมา

■ 2. สหภาพแรงงานในภาคเหนอ

ในอดตนบตงแตมการกอตงนคมอตสาหกรรมล�าพน การจดตง

สหภาพแรงงานเปนเรองทเปนไปไดยากในเขตภาคเหนอ การท�ากจกรรมและการ

เคลอนไหวดานแรงงานในภาคเหนอมการขบเคลอนผานกลมแรงงานและองคกร

พฒนาเอกชนทพยายามสอดแทรกกจกรรมดานแรงงาน แตไมใชองคกรของ

คนงานคอสหภาพแรงงาน ทงนในอดตมกลมและองคกรทมบทบาทส�าคญท

เขาไปท�างานกบกลมแรงงานในนคมอตสาหกรรมและพยายามสงเสรมใหเกด

การรวมกลมของแรงงาน อาท ชมรมเพอนเพอเพอน ซงเปนกลมผใชแรงงานใน

นคมอตสาหกรรมล�าพน เปนกลมทเนนความสมพนธเพอชวยแกไขปญหาของ

คนงาน มการท�ากจกรรมรวมกน เชนการไปทศนศกษา เปนตน

ปจจบนสหภาพแรงงานในเชยงใหมและล�าพน ม 3 สหภาพแรงงาน

ไดแก

2.1 สหภาพแรงงานอเลคทรอนคส เปนสหภาพแรงงานของคนงาน

Electronic มสมาชกประมาณ 200 คน เคยปดโรงงาน มการเลกจางคนงาน

1,000 คน37


2.2 สหภาพแรงงานอญมณและเครองประดบ สหภาพแรงงาน

อญมณและเครองประดบ มสมาชกประมาณ 100 คน

2.3 สหพนธแรงงานสงทอ สหพนธแรงงานสงทอฯ มสมาชกประมาณ

70 คน โรงงานยายไปทแมสอด

ในชวงทผานการจดตงองคกรของลกจางกยงไมสามารถคมครองการ

ท�างานของลกจางไดอยางเตมท สมาชกสหภาพแรงงานในภาคอตสาหกรรม

ยงมจ�านวนนอยเมอเทยบกบจ�านวนของลกจางภาคอตสาหกรรมทงหมด

นอกจากนน สหภาพแรงงานสวนใหญอยในเขตกรงเทพฯและปรมณฑล ในสวน

ภมภาคยงยากทจะจดตงสหภาพแรงงานได หรอเมอจดตงขนมาแลวกมสภาพ

ออนแอ ไมสามารถด�าเนนกจกรรมได ตวอยางเชน ในกรณของนคมอตสาหกรรม

ภาคเหนอทจงหวดล�าพน มการจดตงสหภาพแรงงานขน 2 แหง ซงอยในกจกา

รอเลคทรอนคสและอญมณ และเปนสหภาพแรงงานขนาดเลก โดยทง 2 แหง

มสมาชกประมาณ 100-200 คน และมการจดตงสหภาพแรงงานขนทจงหวด

เชยงใหม 1 แหงในกจการสงทอ แตมสมาชก ปญหาความไมเปนธรรมในดาน

แรงงานสมพนธทเกดขนเปนปญหาส�าคญทท�าใหเกดการละเมดสทธของแรงงาน

และน�าไปสความไมเปนธรรมดานอนๆ เนองจากลกจางไมสามารถใชสทธใน

ดานการเจรจาตอรองและคมครองการใชสทธของตวเองได ทงนมปญหาทเกด

ขนในตงแตชวงของการยนขอเรยกรองจนถงการเจรจาตอรองของลกจาง ซงอาจ

ประมวลปญหาไดดงน

1. การไมสามารถใชสทธในการยนขอเรยกรองของสหภาพแรงงาน เมอ

สหภาพแรงงานถงวาระตองยนขอเรยกรองในชวงปลายปเพอขอปรบสภาพการ

จางและสวสดการ แตนายจางไมปฏบตตามกระบวนการแรงงานสมพนธและใช

กลยทธแรงงานสมพนธหลายประการ ไดแก

- การไมรบขอเรยกรอง

- การยนขอเรยกรองสวนกลบ

- การรบพนกงานเหมาชวงเขามาท�างานแทน

- การยบแผนก และเลกจาง เปนกลยทธแรงงานสมพนธทรายแรงทสด

ซงเปนปรากฏการณดานแรงงานสมพนธทเกดขนในหลายสถานประกอบการทง

ในพนทภาคตะวนออกและในเขตภาคเหนอ และเปนสาเหตส�าคญทท�าให

สหภาพแรงงานออนแอ ไมสามารถพฒนาตอไปได เปนสภาพการณทเกดขนมา

ตลอดในชวงพฒนาการของแรงงาน

38


2. ระบบทนนยมไดมกระบวนการจดการจางแรงงานแบบยดหยนมาก

ยงขน เชน ระบบoutsource บรษทรบเหมาชวง เปนตน และกระบวนการท�า

สญญาจางใหม ตลอดทง มกระบวนการใชมาตรา 75 ของกฎหมายแรงงาน ซง

เปนผลท�าใหการรวมตวของคนงานยากยงขน

3. นายจางใชยทธวธท�าลายสหภาพแรงงานโดยการฟองศาล เลกจางผน�า

กรรมการสหภาพแรงงาน ซงกระบวนการตอสในกระบวนการยตธรรมใชเวลานาน

ขอกฎหมายมชองโหวเปดใหนายจางไดเปรยบ และการตดสนของศาลมก

เออประโยชนใหนายจาง และยงบนทอนขวญก�าลงใจของสมาชก เนองเพราะ

กฎหมายแรงงานไมคมครอง รวมทงเจาหนาทราชการดานแรงงานมกเขาขาง

นายจางมากกวาคนงาน

4. มการยายฐานการผลต เชน กรณสงทอ อ�าเภอสนก�าแพง จงหวด

เชยงใหม ไปอ�าเภอแมสอด จงหวดตาก และมคนงานสวนหนงใชวธการรบงาน

มาท�าทบานจากบรษทตางๆ กลายเปนแรงงานนอกระบบ

5. บทบาทสหภาพแรงงานยงส�าคญอยแมวามเหตปจจยหลายประการ

ทยงท�าใหสหภาพแรงงานไมเขมแขง สมาชกลดนอยถอยลง สมาชกมความกลว

ตกงาน ยงมองนายจางเปนผมพระคณมากกวาตระหนกถงสทธของคนงาน ฯลฯ

และสหภาพตองท�างานกบชมชน เครอขายตางๆดวย

6. ขาดการองคกรหนนเสรมจากภายนอกสหภาพแรงงานเพอความเขม

แขงของสหภาพแรงงาน เชน สถาบนการศกษาดานแรงงาน สมาคมสงเสรม

สทธแรงงาน ฯลฯ ยงมบทบาททส�าคญ ไมวาการใหความรดานสทธ กฎหมาย

แรงงาน การเมองวฒนธรรมเศรษฐกจสงคม และระบบทนนยมโลกรวมทง

ประสานความรวมมอกบองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) และ การศกษา

นอกโรงเรยน (กศน.) ดวย

■ 3. เครอขายแรงงานนอกระบบ

เปนการรวมกลมของแรงงานนอกระบบทมลกษณะของแนวรวมขามชน

การด�าเนนงานของเครอขายแรงงานนอกระบบ ซงมองคประกอบของแรงงาน

ทหลากหลายกลม บางกลมเปนกลมทยดโยงอยกบการผลตและเปนผประกอบ

การอสระ ซงการขบเคลอนเชงนโยบายมความเปนไปไดสงทจะผลกดนใหเกด

ผลได การกอตวของกลมเรมด�าเนนการมาตงแตป 2550 และมการขยายแนวรวม

ศนยประสานงานแรงงานนอกระบบ มสมาชกประมาณ 700 คน ประกอบดวย

(สมภาษณ คณไพรนทร เจตนากล)

39


- กลมตดเยบเสอผา ประมาณ 5 กลม

- กลมเกษตร 1 กลม เกษตรอนทรย เลยงหม

- กลมไมแกะสลก 1 กลม

- กลมอาชพอสระ /วนมอเตอรไซด ประมาณ 100,000 คน

โครงสรางของกลม ประกอบดวยเครอขาย 9 ดาน ไดแก

- ตดเยบ

- เกษตร

- เดกและเยาวชน

- กลมผหญง

- ชมชนเมอง

- ชาตพนธ

- ผตดเชอ

- ผพการ

- ผสงอาย

ในการท�ากจกรรมของกลม มพนทท�างานขบเคลอนในหลายพนทใน

จงหวดเชยงใหม พนทหลกประกอบดวย

- พนทในอ�าเภอแมแตง

- อ�าเภอสนทราย

- อ�าเภอดอยสะเกด

- อ�าเภอแมออน

- และขบเคลอนใน 25 อ�าเภอ

กจกรรมหลกของสมาชกไดแก รบงานมาท�าทบาน

อยางไรกตาม เนองจากในการท�างานมคนหลากหลายกลม จงปญหาใน

การท�ากจกรรม ปญหาทพบประกอบดวย

- ไมมเวลาตรงกน ท�าใหเวลานดหมายเกดขนไดยาก สมาชกมาไมครบ

- ขาดงบประมาณ

- การเขาถงแหลงทน ในสวนของภาครฐ โดยส�านกงานแรงงานจงหวด

และจดหางานมทนให แตเขาไมถง

กจกรรมของเครอขาย

เครอขายแรงงานนอกระบบมการท�ากจกรรมใหกบสมาชกโดยทวไป

เปนการใหความรในดานเกยวกบสขภาพและการท�างาน อาท การใหความรดาน40


อาชวอนามย การดแลดานสขภาพ โดยเฉพาะอยางยง เรองสายตา การท�างาน

และทานงทถกตอง

การผลกดนเชงนโยบาย

เครอขายแรงงานนอกระบบในภาคเหนอมการประสานกบกลมแรงงาน

นอกระบบในกรงเทพฯ ขบเคลอนรณรงคในประเดนส�าคญๆ หลายเรอง ในชวงท

ผานมาทประสบความส�าเรจไดแกการผลกดนในเรองประกนสงคมมาตรา 40

กรณศกษา กลมเกษตรกรเลยงหม

ส�าหรบบางกลม อาท กลมผเลยงหมมการจดตงมาตงแตป 2550 จาก

ทประสบปญหาเกษตรพนธสญญา ปญหาทพบมหลายปญหามาก กลมมสมาชก

ทวประเทศ โดยสวนใหญแลวเวลามปญหาจะปรกษาหารอกน ไมคอยไดประสาน

งานกบภาครฐ การจดกจกรรมทท�ารวมกนมหลายกจกรรมประกอบดวย

- มการถอดบทเรยนปญหา

- การแกไขปญหา ขนตอนเวลา พยายามท�าเปนตนแบบ

ในกลมเลยงหมประสบปญหาส�าคญ คอปญหาหนสน รายละประมาณ

3 ลานบาท

แนวโนมปญหาในอนาคต

- มกองทนลดละเลก และปลดหนเกษตรกรอยางยงยน สรางรายไดให

เกษตรกร

- ชวนพนองทเปนผบรโภค ประชาสมพนธ

งานของเครอขายแรงงานนอกระบบ

เครอขายแรงงานนอกระบบมการจดกจกรรมทหลากหลาย ทงทเปนการ

ประสานระหวางภาครฐและแรงงานและการใหความรสมาชกในกลม ซงประกอบ

ดวยกจกรรมตางๆ ดงน

- กจกรรมกบกลมแรงงานภาคบรการ

- มศนยการเรยนรทมโครงสรางครบทกอยาง

- มฐานขอมลสมาชก

- มการผลกดนนโยบาย เชอมโยงทองถนและระดบชาต

- การท�างานเครอขายแรงงานในอนาคต

- การพฒนาแรงงานนอกระบบ ท�างานกบภาครฐใหมากขน

41


เครอขายแรงงานนอกระบบมเปาหมายส�าคญในการท�างานกบสมาชก

ของเครอขายไดแก

- สงเสรมคณภาพชวต

- ดานอาชพ

สขภาพ

อาชพ/การเขาถงสทธ

การเขาถงประกนสงคม

การประชมเครอขาย 3 เดอนครง หรออาจจะมเฉพาะกจ

ทศนคตตอภาครฐ กลมเลยงหม

-มองวาภาครฐเหมอนจะดเพราะดแลและใหหลกประกนความมนคงกบ

แรงงาน มนโยบายดานแรงงาน แตในการด�าเนนงานไมไดน�าไปสการแกปญหา

ระยะยาว การรวมมอกบภาครฐจงท�าไดเปนบางเรอง การแกไขปญหาของ

เกษตรกรจงเนนใหเกษตรกรคดเปน ท�าเปน ทางกลมไดรวมกนตงกลมเกษตรเสร

วถชมชนขน โดยมภาคปฏบตการและมแนวปฏบตไดแก

-การใหตามแนวธรรมชาต ไมท�าลายทน

-ไมท�าลายธรรมชาต

■ 4. องคกรพฒนาเอกชนทท�างานดานแรงงาน

4.1 มลนธเพอสขภาพและการเรยนรของแรงงานกลมชาตพนธ (MAP)

จดทะเบยนเปนมลนธในป 2545 โดยใชชอมลนธเปนภาษาไทยวา “มลนธ

เพอสขภาพและการเรยนรของแรงงานกลมชาตพนธ” ชอภาษาองกฤษ คอ “แมพ”

ลกษณะงานงานของแมพ

เปนงานตามวสยทศนทจะใหประชากรจากพมามสทธทจะอยอาศย สทธ

ในการยายถน ทซงแรงงานจะไดรบความสะดวกตามสญญาทางการและไดรบ

การสนบสนนจากสหภาพแรงงาน องคกรอสระ และหนวยงานของรฐบาล

วตถประสงค

1. เพอทจะใหมการสราง หรอก�าหนดนโยบายส�าหรบแรงงานขามชาต

และท�าใหนโยบายของแรงงานขามชาตไดบรรลพอจากทศนคตของสทธ

มนษยชนและสทธแรงงาน

2. เพอทจะอ�านวยความสะดวกใหกบชมชนแรงงานในพนท เพอท

แรงงานจะสามารถรบผดชอบเกยวกบความทาทายทจะตองเจอ42


3. เพอทจะเพมความเขาใจเกยวกบสถานการณแรงงานในประเทศ

เจาภาพ และลดการแบงแยก เลอกปฏบต

ทตงส�านกงานตงอยในเมอง จ.เชยงใหม ท�ากจกรรมกบแรงงานขามชาต

ในเชยงใหม แมสอด และพงงา

4.2 มลนธเพอสทธมนษยชนและการพฒนา (HRDF)

มลนธเพอสทธมนษยชนและการพฒนา (Human Rights and

Development Foundation) จดตงขนเมอวนท 28 พฤศจกายน 2543

ส�านกงาน 87 ซอยสทธชน ถนนสทธสารวนจฉย สามเสนนอก หวยขวาง

กรงเทพฯ

วตถประสงคของมลนธ

1.สงเสรมและปกปองสทธมนษยชนประชาธปไตยและสนตภาพ

2. เสรมสรางมาตรฐานดานสทธมนษยชน ประชาธปไตย และสนตภาพ

และสงเสรม และด�าเนนการใหหลกการดงกลาวไดรบการปฏบต

3. สนบสนนการพฒนาทสงเสรมและปกปองสทธมนษยชนประชาธปไตย

และสนตภาพ

4 . ส ง เ ส ร ม แ ล ะ ค ม ค ร อ ง ค ณ ภ า พ ส ง แ ว ด ล อ ม แ ล ะ ก า ร ใ ช

ทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน และสทธของประชาชนในเรองดงกลาว

5.คมครองสทธของผบรโภคและตอตานการแขงขนอนไมเปนธรรม

ทางการคา

6. ประสานงานและรวมมอกบบคคลและองคกรดานสทธมนษยชนตางๆ

ทงองคกรหนวยงานของรฐและองคการเอกชนเพอวตถประสงคขางตน

7. จดใหมการศกษา ฝกอบรม เผยแพร ประชม สมมนา ประชมทาง

วชาการ ไตสวน จดท�ารายงานสถานการณ สงเกตการณการเลอกตง สงเกตการณ

การพจารณาคด รองเรยน ใหความชวยเหลอหรอด�าเนนการดานกฎหมายและ

อรรถคดเพอบรรลวตถประสงคดงกลาวขางตน

8.ด�าเนนการเพอสาธารณประโยชนหรอรวมมอกบองคกรการกศลอนๆ

9. ไมด�าเนนการเกยวของกบการเมองแตประการใด

กจกรรม

1. โครงการคลนกกฎหมายแรงงานแมสอด

2. โครงการสงเสรมความปลอดภยในการท�างานส�าหรบแรงงานขามชาต

3. โครงการตอตานการคามนษยดานแรงงาน

43


4.3 สมาคมสงเสรมสทธแรงงาน The Association For Labour

Rights Promotion (TALRIP)

สมาคมสงเสรมสทธแรงงานเปนองคกรพฒนาเอกชนทพฒนาการมาจาก

เจาหนาทกลมประชาธปไตยเพอรฐสวสดการ เจาหนาทมลนธเพอนหญง ซง

ท�างานสงเสรมประชาธปไตยและสทธแรงงานมาเปนเวลากวา 15 ป โดยรวมมอ

กบสหภาพแรงงานอญมณและเครองประดบสมพนธ สหภาพแรงงานอเลคทรอ

นคสและอปกรณไฟฟาสมพนธ ตลอดทงนกวชาการดานแรงงานจากหลาย

สถาบนการศกษา โดยมงเนนการปกปองคมครอง และสงเสรมสทธของผใช

แรงงาน ตลอดจนสงเสรมการพฒนาคณภาพชวตสรางความเสมอภาคระหวาง

ผใชแรงงานทงหญงและชาย

สมาคมสงเสรมสทธแรงงาน ไดรบการจดทะเบยนเปนสมาคม มสถานะ

เปนนตบคคล เมอวนท 14 พฤษภาคม พ.ศ.2555 โดยมวตถประสงค

1. เพอปกปองพทกษสทธ รวมถงการสงเสรมสทธและเสรภาพของผใช

แรงงาน ใหมความเขมแขงและพงพาตนเองไดอยางยงยน

2. เพอสงเสรมและพฒนาคณภาพชวตของผใชแรงงาน

3. เพอสงเสรมใหผใชแรงงานมการรวมกลมพงพาตนเอง ดานเศรษฐกจ

สงคมและวฒนธรรม

4. เพอสงเสรมความเสมอภาคระหวาง หญงชาย

44


■ 5. องคกรทางธรกจและการคา

5.1 หอการคาจงหวดเชยงใหม

วนทกอตง 24 สงหาคม 2520

ความเปนมา

หอการคาเชยงใหม เกดขนจากการรวมตวของนกธรกจภายในจงหวด

โดยการสนบสนนของทางราชการ ภายใตพระราชบญญตหอการคา พ.ศ. 2509

ทจะสงเสรมใหพอคา นกธรกจ นกอตสาหกรรม รวมตวกนเปนสถาบนหอการคา

เพอสงเสรมใหเปนนกธรกจ นกอตสาหกรรมทมมาตรฐาน ทงทางดานคณธรรม

และวชาการ อกทงเพอใหเปนสถาบนทเปนตวแทนปกปอง รกษาผลประโยชน

ของสวนรวมภายในจงหวด ตลอดจนสงเสรมและสนบสนนการคาทงในระดบ

จงหวด ระดบประเทศ และระหวางประเทศ

วตถประสงคและหนาทของหอการคา

1. สงเสรมการคา อตสาหกรรม เกษตรกรรม การเงน และเศรษฐกจโดย

ทวไป เชน

- รวบรวมสถต เผยแพรขาวสารทางการคา วจยเกยวกบการคาและการ

เศรษฐกจ

- สงเสรมอตสาหกรรมทองเทยว

- ออกหนงสอรบรองแหลงก�าเนดสนคา (Certificate of Origin)

- วางมาตรฐานคณภาพของสนคา ตรวจสอบมาตรฐานสนคา

- จดตงและด�าเนนการสถานศกษาทเกยวกบการคาและเศรษฐกจ

- จดตงพพธภณฑสนคา และจดงานแสดงสนคา

- ท�าหนาทเปนอนญาโตตลาการชขาดขอพพาททางการคา

2. ใหค�าปรกษาและขอเสนอแนะ แกสมาชกเกยวกบการคา อตสาหกรรม

เกษตรกรรม การเงน และเศรษฐกจ และชวยอ�านวยความสะดวกตางๆ ในการ

ด�าเนนธรกจของสมาชก

3. ใหค�าปรกษา และขอเสนอแนะแกรฐบาล เพอพฒนาเศรษฐกจของ

ประเทศ

4. ประสานงานในทางการคา ระหวางผประกอบการคา กบทางราชการ

5. ชวยเหลอและสงเสรมการกศล และสาธารณสงเคราะห

45


6. ปฏบตกจการอนๆ ตามแตกฎหมายจะระบใหเปนหนาทของหอการคา

หรอตามททาง ราชการมอบหมาย

การด�าเนนกจการ

ในการด�าเนนกจการหอการคาจงหวดเชยงใหม มคณะกรรมการเปน

ผด�าเนนกจการ และเปนผแทนของหอการคาในกจการอนเกยวกบบคคลภายนอก

คณะกรรมการจะมอบหมายใหกรรมการคนใดคนหนง หรอหลายคนด�าเนนการ

แทนได เพอใหการด�าเนนงานเปนไปตามวตถประสงค ทงนมจ�านวนกรรมการทง

สนไมเกน 31 นาย โดยมประธานกรรมการ 1 นาย รองประธานกรรมการไมนอย

กวา 1 นาย เลขาธการ 1 นาย ผชวยเลขาธการไมนอยกวา 1 นาย เหรญญก

1 นาย นายทะเบยน 1 นาย ปฏคม 1 นาย และกรรมการอนตามความเหมาะสม

ซงกรรมการดงกลาวนจะตองเลอกตงจากสมาชกสามญหอการคาจงหวด

เชยงใหม และด�ารงต�าแหนงคราวละ 2 ป นบแตวนทไดรบเลอก

หอการคาจงหวดเชยงใหมยงมคณะกรรมการสาขาอาชพ ซงคณะ

กรรมการจะแตงตงจากกรรมการ สมาชก หรอบคคลภายนอกกได โดยแบงตาม

ประเภทวสาหกจหลกของจงหวดเชยงใหม เพอใหเปนศนยรวมของสมาชกท

ประกอบการในสาขาอาชพเดยวกน ท�าหนาทรวบรวม พจารณาประเดนปญหาท

มผลกระทบตอการด�าเนนธรกจ ตลอดจนรวมแสดงความเหนเสนอแนะใน

แนวทางการพฒนาธรกจของสมาชกในแตละสาขา เพอเปนการสนบสนนการ

ด�าเนนธรกจของสมาชก ซงจะสงผลตอระบบเศรษฐกจโดยรวมตอไป

นอกจากนหอการคาจงหวดเชยงใหมจะมเจาหนาทประจ�า เพอท�าหนาท

เปนผปฏบตงานในหนาทเกยวกบการสงเสรมและด�าเนนกจกรรมตางๆ ตาม

นโยบายของคณะกรรมการ หรอตามทคณะกรรมการจะมอบหมายใหกระท�าการ

แทน รวมถงท�าหนาทประสานงานระหวางกรรมการ สมาชก อนกรรมการ และ

หนวยงานตางๆ ทเกยวของ ซงมทงภาครฐและเอกชน โดยมผอ�านวยการ และ

ผจดการ เปนเจาหนาทในระดบบรหารและจดการ รวมถงเจาหนาทประจ�าใน

ฝายตางๆ

5.2 สมาคมอตสาหกรรมไทยสาขาจงหวดเชยงใหม กอตงขนท

จงหวดเชยงใหมเมอวนท 19 ธนวาคม 2526

ความเปนมา

สมาคมอตสาหกรรมไทย โดยนาย พงศ สารสน นายกสมาคมไดเลงเหน

ความส�าคญของการพฒนาอตสาหกรรมในสวนภมภาคโดยเฉพาะในภาคเหนอ

46


ทจงหวดเชยงใหม ซงก�าลงเจรญเตบโตและไดรบการยกยองเปนเมองหลกของ

ภาคเหนอตอนบน 17 จงหวด สมาคมอตสาหกรรมไทย โดยความรวมมอของ

นกอตสาหกรรมแนวหนาของจงหวดเชยงใหม อตสาหกรรมจงหวดเชยงใหม และ

ศนยสงเสรมอตสาหกรรมภาคเหนอไดเชญชวนผประกอบการอตสาหกรรมชชวน

ใหตระหนกถงความส�าคญของการรวมมอกนการรวมตวกนของอตสาหกรรมใน

ภมภาค จากการประชมครงนนไดมการจดสมาคมอตสาหกรรมไทย สาขาจงหวด

เชยงใหม – จงหวดใกลเคยงขน (เปนศนยกลางของนกอตสาหกรรมของภาคเหนอ

ตอนบน ไปจนกวาสมาชกแตละจงหวดจะสามารถจดตงสาขาของตนขนได) เมอ

วนท 19 ธนวาคม 2526 โดยมสมาชกทงสน 47 ราย แบงเปนสมาชกสามญ 33

ราย สมาชกสมทบ ประเภทนตบคคล 11 ราย และสมาชกสมทบประเภทบคคล

ธรรมดา 3 ราย โดยมนายนตย วงววฒน เปนประธานอนกรรมการ และสมาชก

สามญ จ�านวน 33 ราย เปนอนกรรมการกอตง และอนกรรมการชวคราว จนครบ

วาระ

สภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย (THE FEDERATION OF THAI

INDUSTRIES) ไดรบยกฐานะขนจากสมาคมอตสาหกรรมไทยเปนสภา

อตสาหกรรมแหงประเทศไทย ตามพระราชบญญตสภาอตสาหกรรมแหง

ประเทศไทยเมอวนท 29 ธนวาคม 2530 ทงน เปนไปตามมตของคณะกรรมการ

รวมภาครฐบาลและเอกชน เพอแกไขปญหาทางเศรษฐกจ (กรอ.) ซงมนายก

รฐมนตรเปนประธาน ทตองการพฒนาสถาบนธรกจภาคเอกชนของประเทศให

แขงแกรง อนจะท�าใหกลไกการพฒนาในภาคอตสาหกรรมเปนไปอยางตอเนอง

เพอประสานกบการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ และพทกษผลประโยชนของ

ชาตในวงการเศรษฐกจนานาชาต

ส�านกงานปจจบน : สภาอตสาหกรรมจงหวดเชยงใหมมส�านกงานตง

อยชน 1 อาคารศนยสงเสรมอตสาหกรรมภาคท 1 เลขท 158 ถนน ทงโฮเตล ต�าบล

วดเกต อ�าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม โดยม นางศรพร ตนตพงษ บรษท บโปรดกส

อนดสตร จ�ากด เปนประธานสภาอตสาหกรรมจงหวดเชยงใหม วาระป 2557 –

2559

สภาอตสาหกรรมจงหวดมหนาทเปนตวแทนของภาคอตสาหกรรม ใน

การด�าเนนบทบาทในฐานะองคกรเอกชนเพอการสงเสรมและพฒนาเศรษฐกจ

อตสาหกรรมของจงหวดเชยงใหมรวมถงการสนบสนนกจกรรมอนกอใหเกด

ประโยชนแกภาคเศรษฐกจของทองถนอยางตอเนอง รวมถงการผลกดนจงหวด

เชยงใหม ใหเปนศนยกลางทางเศรษฐกจ ทงดานการคา การลงทน การพาณชย

การเงนการธนาคาร การบรการและการทองเทยว ตลอดจนเปนศนยกลางการ

พฒนาทรพยากรมนษยของอนภมภาค47


บทบาทหนาท

สภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย และสภาอตสาหกรรมจงหวดเชยงใหม

เปนตวแทนภาคอตสาหกรรมในการประสานงานระหวางภาคเอกชน และภาค

รฐบาล ทงภายในและระหวางประเทศ โดยเปนทยอมรบทวไป ทงในและนอก

ประเทศโดยมบทบาททส�าคญดงน

1. เปนตวแทนภาคอตสาหกรรมในคณะกรรมการรวมภาครฐบาลและ

ภาคเอกชนเพอแกไขปญหาทางเศรษฐกจ (กรอ.) ซงมนายกรฐมนตรเปนประธาน

จงมสวนรวมดแล สงเสรมและวางแผนรวมทงใหขอเสนอแนะ แกภาครฐบาล ซง

จะน�าไปสการก�าหนดนโยบายหรอแกไขกฎหมายระเบยบและวธการปฏบตตาง

ๆ ใหเอออ�านวยตอการพฒนาอตสาหกรรม รวมทงแกไขปญหาเศรษฐกจ

อตสาหกรรมของประเทศ

2. นอกจากไดรบแตงตงเปนตวแทนรวมในคณะอนกรรมการและคณะ

ท�างานในหนวยงานราชการของภาครฐบาลรวม 400 คณะ ในการน�าเสนอปญหา

ทแทจรงสรฐบาล เพอใหสอดคลองกบการหาหนทางแกไขปญหาอยางตรงจด

และมประสทธภาพ สภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย ยงไดเขารวมกจกรรม

ตาง ๆ เพอพฒนาเศรษฐกจอตสาหกรรมในสวนภมภาครวมทงสงเสรมพฒนา

ปกปองสทธ และความยตธรรมอนพงมตอภาคอตสาหกรรมสมาชกและ

นกอตสาหกรรมทวไป อาทรวมพจารณาก�าหนดมาตรฐานอตสาหกรรมให

สอดคลองกบการทผ ประกอบการอตสาหกรรมสามารถท�าตามมาตรฐานท

ก�าหนดไว

3. ไดรบแตงตงใหเปนนายทะเบยนสญลกษณรหสแทงจาก Internation-

al Article Numbering Association (EAN) ซงมส�านกงานใหมอยทกรงบรสเซล

ประเทศเบลเยยม ท�าหนาทก�าหนดหมายเลขรหสแหงทจะใชแทนชอบรษท

4. ไดรบมอบหมายอ�านาจจากรฐมนตรกระทรวงพาณชย ใหออกใบรบ

รองแหลงก�าเนดสนคาไดเองแทนกระทรวงพาณชย

48


■ 6. หนวยงานการศกษาทเกยวของกบแรงงานในมหาวทยาลย

6.1 ศนยวจยและพฒนากฎหมาย คณะนตศาสตร มหาวทยาลย


เปนศนยทมงผลตและสนบสนนการสรางงานวจยทมความเชอมโยงกบ

ศาสตรตางๆ รวมถงเปนงานวจยทมสวนในการแกไขปญหาสงคม โดยมพนธกจ

ส�าคญไดแก

1. ท�าการวจยตอบโจทยปญหาและเสนอแนวทางแกไขปญหาทาง

กฎหมายของภมภาค

2. จดท�าฐานขอมลงานวจยดานกฎหมาย

3. พฒนางานวจยดานกฎหมายและมการน�าสสงคม เนนการสนบสนน

ใหบคลากรสรางงานวจยทเปนประโยชนตอสงคมและผลกดนใหมการน�าเสนอ

ผลงานตางๆสสงคมเพอใหงานวจยสามารถน�าไปใชประโยชนไดตรงตามกลม

เปาหมาย

ส�านกงาน : คณะนตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

6.2 ศนยยทธศาสตรวชาการแรงงานนอกระบบภาคเหนอ คณะ

ศลปศาสตร มหาวทยาลยแมโจ จดตงขนเมอป 2550 ทคณะศลปศาสตร

มหาวทยาลยแมโจ โดยมกจกรรม 3 ดานไดแก

1. งานดานวชาการ การสงเคราะห บรณาการความรและการวจยเพอ

เปนฐานขอมลการพฒนาองคความรเกยวกบแรงงานนอกระบบ

2. งานดานการผลกดน ขบเคลอนประเดนแรงงานนอกระบบส

สาธารณชน ซงตองประสานเครอขายทางวชาการ นกกจกรรมทางดานแรงงาน

เจาหนาทรฐและผเกยวของเพอน�าไปสการขบเคลอนทางนโยบายเกยวกบแรงงาน

นอกระบบและการแกไขปญหา

3. การประสานกบพนทและเครอขายแรงงานในภาคเหนอ

ส�านกงาน : ชน 4 อาคารประเสรฐ ณ นคร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลย

แมโจ

49


6.3 หลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาพฒนาสงคมและมนษย

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยแมโจ

หลกสตรไดขอเปดหลกสตรเมอป 2552 และไดเปดรบนกศกษารนแรก

ป 2554 โดยมวตถประสงคส�าคญเพอผลตมหาบณฑตใหมความร ความสามารถ

ในการบรณาการองคความร ทาง สงคมศาสตรเพอการพฒนาสงคมและมนษย

มมมมองทเขาใจในสภาพปญหาของ มนษย และเพอใหมทกษะในการปฏบตจรง

ในดานพฒนาสงคมและมนษย สามารถ เชอมโยงความร และการปฏบตเพอ

น�าไปสการแกไขปญหาของมนษยท ยงยนได

1. เพอผลตมหาบณฑตทสามารถบรณาการ ความรและเทคโนโลยการ

จดการเกยวกบการ พฒนาสงคมและมนษย และนาความรไประยกตในการ

ประกอบอาชพ และการทางาน

2. เพอผลตมหาบณฑตใหมความรดานการวจย และสามารถใชความร

ดานการวจยใหเปน ประโยชนตอการพฒนาสงคมและมนษย

3. เพอผลตมหาบณฑตทมความเขาใจสงคมและ การพฒนามนษยรวม

ทงพลงขบเคลอนทาง สงคมดานตาง ๆ และมความคดเชงวพากษใน

ทงนทางหลกสตรมรายวชาทเกยวของกบการพฒนาสงคมและมนษย

มการจดกจกรรมทสรางเสรมการเรยนรของนกศกษารวมกบชมชน และองคกร

ทท�างานดานแรงงาน และสงเสรมการพฒนาองคความรทางดานแรงงานดวย

สถานทตดตอ : คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยแมโจ

50


บทท 6

บทสงเคราะหการรวมกลม

และการรวมมอขามชนของแรงงาน

แนวรวมขามชนหรอการรวมมอขามชนเปนความสมพนธเชงอ�านาจและ

การเมองซงอาจปรากฏใหเหนในการรวมกนของกลมและองคกรตางๆ สวนใน

มตแรงงาน แรงงานเผชญปญหาหลายดาน อาทการถกแยกสวนการผลต แรงงาน

ไมไดกระจกตวอยในโรงงานเทานน มการจางงานหลายรปแบบซงเกดขนภายใต

แนวทางการพฒนาเศรษฐกจหลายดาน อาท การพฒนาอตสาหกรรมเพอการ

สงออก การพฒนาการคาชายแดน เปนตน สงผลตอความเขมแขงของการจดตง

สหภาพแรงงาน และการจดตงองคกรแรงงาน และมผลตอการตอรองและ

การสรางความคมครองดานสวสดการแรงงาน ดงนนการสรางแนวรวมขามชนชน

ของแรงงานจงเปนแนวทางหนงทจะผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงเพอสวสดการ

หรอการคมครองผลประโยชนของแรงงานได การรวมกลมของแรงงานและการ

สรางแนวรวมขามชนในการท�างานรวมกบกลมตางๆอาจเกดขนไดหลายระดบ

ซงในชวงทผานมาเกดกลมทท�างานรวมกนผลกดนนโยบายเกยวกบแรงงานส�าเรจ

หลายเรองดวยกน

■ ประเดนทสรางแนวรวมขามชน

ความสมพนธของการจางงานระหวางนายจางกบลกจางอยบนพนฐาน

ของความแตกตางของผลประโยชนทงสองฝาย ในขณะทฝายนายจางตองรกษา

ผลประโยชนทางธรกจ องคกรแรงงานซงเปนองคกรพนฐานในการคมครองผล

ประโยชนของแรงงานจงตองสรางแนวรวมขามชนหลายระดบกบนายจาง หนวย

งานภาครฐ นกวชาการ และองคกรอนๆ โดยมเรองทอาจเปนแนวรวมกนได ทงน

อาจมการรวมกนในประเดนตางๆ อาท สงแวดลอม การบรโภค สขภาพ เปนตน

จากการศกษาพบวาการขบเคลอนใหเกดกลไกการแกไขปญหาในระดบ

ทองถนและระดบชาตทเปนจดสนใจรวมกนและน�าไปสการสรางแนวรวมขามชน

ทแรงงานไดประสานกบกลมอน อาท นกวชาการ องคกรวชาชพ สอมวลชน

องคกรการปกครองสวนทองถนตางๆไดมประเดนส�าคญไดแก

51


1. ประเดนเกยวกบมนษยนยมและความเปนธรรม เปนประเดน

ทละเอยดออนและเปนดงแนวรวมระดบตางๆ ไดเมอขบเคลอนใหเปนทรบร

ของสาธารณชน ดงจะเหนไดจากการผลกดนรวมกนใหเกดการแกไขปญหาของ

คนงานทเจบปวยและเสยชวตในนคมอตสาหกรรมล�าพน

2. ประเดนทางดานสงแวดลอม มตทางดานสงแวดลอมเกยวของกบ

การด�ารงชวตประจ�าวนของประชาชน และเปนประเดนทตองมการบรณาการ

ศาสตรหลายสาขาวชาเพอใหเกดความกระจางตอปญหาทเกดขน ความซบซอน

ของการเกดปญหาดานสงแวดลอมจงตองอาศยความรทางวทยาศาสตรมาพสจน

ใหเหนถงสาเหตทมาของปญหา อาท การตรวจหาสาเหตของการปนเปอนของน�า

ใตดนทจงหวดล�าพน เปนตน ในระดบของการปฏบตการเพอสรางกลไกการแกไข

ปญหาระยะยาวจงตองสรางแนวรวมหลายระดบ มตวอยางของการเกดแนวรวม

ทผานมาในการแกไขปญหาดานสงแวดลอมไดแก โครงการธรรมาภบาลและการ

มสวนรวมของประชาชนในกระบวนการจดการดานสงแวดลอม ทด�าเนนงานใน

พนทบรเวณนคมอตสาหกรรมภาคเหนอ จงหวดล�าพน ซงมการท�างานรวมกน

หลายระดบ ไดแก

- ระดบทองถน มการรวมมอกนของชมชนในพนท องคกรปกครองสวน

ทองถน ประกอบดวย 3 อบต. ในจงหวดล�าพน ไดแก อบต. บานกลาง อบต.

มะเขอแจและ อบต. เหมองงา

- ระดบนโยบาย มการประสานกบหนวยงานภาครฐเพอใหเกดการแกไข

ปญหาในระดบนโยบาย

3. ประเดนทางดานสขภาพและความปลอดภย การขยายตวของ

อตสาหกรรมในชวงทผานมาโดยเฉพาะอยางยงในเขตนคมอตสาหกรรมล�าพน

กอใหเกดการเปลยนแปลงในพนทบรเวณโดยรอบนคมและสงผลตอการใชชวต

ประจ�าวนของคนในชนชน คนในพนทใกลโรงงานอตสาหกรรมจงมความเสยงท

ถกสรางขนจากการขยายตวของอตสาหกรรม ประเดนเรองสขภาพและความ

ปลอดภยจงเกยวของกบกลมคน 3 กลมกลาวคอ

- คนงานทท�างานในนคมอตสาหกรรม

- ประชาชนทอาศยอยในบรเวณรอบๆ นคมอตสาหกรรม

- ประชาชนทวไปทตองพงพาอาศยทรพยากรทอาจไดรบผลกระทบ อาท

แหลงน�า สภาพทางภมอากาศ เปนตน

52


ในชวงทผานมามการผลกดนในเรองปญหาสขภาพของคนงานทเจบปวย

จากการท�างานและน�าไปสการจดตงองคกรทท�างานประสานกบภาครฐในการ

ขบเคลอนนโยบาย แรงงานภาคเหนอจงตองประสานหลายสวนเพอสรางแนวรวม

ขามระดบชน

- ในการผลกดนแนวคดประชาธปไตย ตองประสานกบองคกรการ

ปกครองสวนทองถน อาท เทศบาล อบต เชยงใหมจดการตนเอง เปนตน

- ในดานแรงงานตองสรางเวท พดคยในลกษณะทเปนเครอขายระดบ

ตางๆและ ม actor จากกลมตางๆ ซงแตละคนอาจท�างานในองคกรของตวเอง

ประเดนส�าคญในการแลกเปลยน อาท ในสภาวะทแรงงงานถกแยกสวนและมรป

แบบการจางงานทหลากหลาย แรงงานจะมการสรางจตส�านกในเรองแรงงานได

อยางไร การจดตงสหภาพแรงงานมความเปนไปไดมากนอยเพยงใด ควรมรป

แบบใด มการประสานกจกรรมกบชมชนในลกษณะใดบาง

- ประเดนแรงงานขามชาต จะมการประสานรวมกนอยางไร ในปจจบน

แรงงานขามชาตเปนองคประกอบส�าคญในโครงสรางแรงงานในเชยงใหมและ

ภาคเหนอ แรงงานขามชาตในเชยงใหม เปนแรงงานนอกระบบ อยในภาคตางๆ

ไดแก

- กอสราง

- ท�างานบาน

- ภาคเกษตร

- ภาคบรการ

- คนงานสวนกลวยไม

- ปญหาของแรงงานขามชาต

- ท�างานไมไดคาจาง

- ไมมความรเรองสทธประกนสงคม

การประสานรวมกนเพอแกไขปญหาเกยวกบแรงงานขามชาต จะมกลไก

ใดบางทเขาไปสรางใหเกดการแกไขปญหารวมกน

53


ระดบของการสรางแนวรวมขามชน การสรางความรวมมอขามชน

เปนการตอรองรวมกน ซงในการสรางสถาบนทเปนความรวมมอกนขนมาจะน�า

ไปสการมอ�านาจการตอรองของคนงาน เปนการสรางความสมพนธระหวาง

แรงงานกบกลมซงมอทธพลตอการใชอ�านาจของแรงงาน การสรางแนวรวมขาม

ชนเปนแนวทางหนงในการผลกดนใหเกดการแกไขปญหาของแรงงาน การสราง

แนวรวมขามชนเพอขบเคลอนในประเดนแรงงานและการผลกดนในระดบ

นโยบายชาตอาจจ�าแนกไดเปน 2 ระดบ

1. การสรางแนวรวมขามชนในระดบชาต เพอผลกดนประเดนในเชง

นโยบาย ดงในกรณของสถาบนธรรมรฐเพอการพฒนาสงคมและสงแวดลอม

ซงมกจกรรมหลายดานทงในเชงวชาการ การวจย และการเขาไปผลกดนใหมการ

แกไขปญหาทเกดขนในพนท รวมทงมการสรางเวทเพอแลกเปลยนความคดเหน

การสรางเครอขายความรวมมอระหวางนกวชาการทงในและตางประเทศ

เพอผลกดนใหเกดการแกไขปญหาและการสนบสนนกจกรรมทเปนประโยชน

ตอการพฒนาคน สงคมและสงแวดลอม ทงน มโครงการธรรมาภบาลและการม

สวนรวมของประชาชนในกระบวนการจดการดานสงแวดลอม ทด�าเนนงานใน

พนทบรเวณนคมอตสาหกรรมภาคเหนอ จงหวดล�าพน ซงมการท�างานรวมกน

หลายระดบ

2. การสรางแนวรวมขามชนในระดบพนท ในเขตภาคเหนอมกลมและ

องคกรทท�างานดานแรงงานหลายกลมดงทไดกลาวมาแลวในบทท 4 อาจมการ

สรางแนวรวมขามชนโดยเกดจากการรวมมอกนของกลม องคกรตางๆทมเปา

หมายใกลเคยงกนหรอขบเคลอนในประเดนทเปนจดสนใจรวมกน ในการพฒนา

ศกยภาพของการสรางแนวรวมขามชน อาจพจารณาจากองคประกอบหลาย

ประการทงเปาหมาย กจกรรม ประเดนปญหาทตองการขบเคลอน

จากการศกษาแนวรวมขามชนของแรงงานในภาคเหนอ พบวาประเดน

ส�าคญทมการขบเคลอนรวมกนและเปนลกษณะของการมสวนรวมของชมชนและ

แรงงานไดแกประเดนดงตอไปน

- สงแวดลอม

- สขภาพของแรงงาน

- สวสดการ

การผลกดนใหเกดแนวรวมขามชนจงเปนมตส�าคญทจะน�าไปสการสราง

ใหเกดความตระหนกถงปญหาของแรงงานในพนทโดยเฉพาะอยางยงในเขตนคม

54


อตสาหกรรมภาคเหนอ และยงอาจผลกดนใหเปนประเดนในระดบชาต ทงน ม

ความเปนไปไดทจะเกดแนวรวมระหวางองคกรตางๆประกอบดวย

- องคกรทางทางวชาการ ไดแก หลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑตสาขา

พฒนาสงคมและมนษย มหาวทยาลยแมโจ

- ศนยวจยและพฒนากฎหมาย คณะนตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

- ศนยยทธศาสตรวชาการแรงงานนอกระบบภาคเหนอ คณะศลปศาสตร

มหาวทยาลยแมโจ

- สมาคมสงเสรมสทธแรงงาน

- มลนธเพอสขภาพและการเรยนรของแรงงานกลมชาตพนธ (MAP)

- สหภาพแรงงานทง 3 แหง

อยางไรกตามในการขบเคลอนประเดนแรงงานในภาคเหนอ ยงขาดหนวย

งานทมการประสานงานกนอยางจรงจงใหมการแกไขปญหาของแรงงานทเกดขน

ในภาคเหนอ ความรวมมอขององคกรตางๆอาจมกจกรรมหลายประเภท และเปน

ความรวมมอหลายระดบ ไดแก

1. การสรางเครอขายแรงงาน เพอแลกเปลยนประเดนปญหาและความ

ตองการของกลมแรงงาน เปนเครอขายความรวมมอกนของกลมแรงงาน ควร

ประกอบดวยแรงงานกลมตางๆทหลากหลาย อาท แรงงานขามชาต แรงงานนอก

ระบบ นกวชาการ องคกรพฒนาเอกชน เปนตน

2. การสรางเวทปรกษาหารอ เปนเวททจะรวมกนแกไขปญหาทประกอบ

ดวยผมสวนไดสวนเสยทเกยวของ อาท หนวยงานภาครฐ นกธรกจ และองคกร

การปกครองสวนทองถน ทมารวมกนแกไขปญหาหรอการพฒนาศกยภาพแรงงาน

ในทางทดขน เปนตน

3. การรณรงคผลกดนเชงนโยบาย เปนระดบการสรางความรวมมอ

ระหวางแรงงานและองคกรอนๆเพอการรณรงคในประเดนส�าคญ อาท องคกร

ดานสอทกดาน นกวชาการ และหนวยงานทเกยวของ

4. นอกจากนนในเชงยทธศาสตรการขบเคลอนเพอใหมการแกไขปญหา

แรงงานในระยะยาว ตองมการประสานความรวมมอกบหนวยงานภาครฐท

เกยวของทางดานแรงงานในระดบจงหวด อาท ส�านกงานแรงงานจงหวด

ส�านกงานสวสดการและคมครองแรงงาน ศนยพฒนาฝมอแรงงาน เปนตน

55


การพฒนาเศรษฐกจภมภาคไมอาจหลดไปจากกระแสหลกของการ

พฒนาของสงคมปจจบน กลาวคอยงถกขบเคลอนไปดวยระบบเศรษฐกจทนนยม

เสร มการเตบโตขยายตวของเศรษฐกจอตสาหกรรมควบคกบการพฒนาเศรษฐกจ

ดานอนๆ ซงมผลตอรปแบบการจางงาน แรงงานยงคงมความหลากหลาย การ

รวมกลมของแรงงานอาจเกดขนไดหลายรปแบบทงการจดตงสหภาพแรงงาน การ

รวมตวในลกษณะการเปนเครอขาย หรอการประสานความรวมมอกนของภาครฐ

แรงงาน องคกรพฒนาเอกชนเพอขบเคลอนประเดนแรงงานในระดบตางๆ ทงใน

แนวระนาบและแนวดง โดยในแนวระนาบนนอาจประสานกลบกลมภาคประชา

สงคมอนไดหลากหลาย ไดแก กลมเกษตร กลมแรงงานนอกระบบ กลมท

เคลอนไหวดานสงแวดลอม เปนตน โดยอาจเปนการสรางความรวมมอในระดบ

พนทหรอในพนทอน นอกจากนนการอาจมการรวมมอในแนวดง ซงเปนการสราง

ความรวมมอขามชนของกลมตางๆ ทประสานกนใหเกดประโยชนแกแรงงาน ใน

สงคมสมยใหมทเทคโนโลยสารสนเทศไดเขามามบทบาทในการขบเคลอนสงคม

รวมทงการลงทนและการพฒนาเศรษฐกจนน การสอสารและเทคโนโลยมอทธพล

ส�าคญทใหเกดการเปลยนแปลงความสมพนธทางสงคม ดงนนการสรางความ

สมพนธในลกษณะเครอขายอาจเปนรปแบบใหมทจะน�าไปสการเปลยนแปลง

ทางโครงสรางใหเกดการขบเคลอนกจกรรมดานแรงงานเปนทรบรตอสาธารณชน

และน�าไปสการหาแนวทางแกไขปญหารวมกนได เนองจากการขบเคลอนผาน

เทคโนโลยสารสนเทศนนท�าใหเกดการเคลอนของขอมลขาวสารทมการ

กระจายอ�านาจการควบคม การรวมศนยและการบรหารจดการออกไปจากการ

รวมศนย เปนการเปลยนจากแนวระนาบของโครงสรางแบบราชการไปสการ

สรางแนวรวมทเปนแนวระนาบทประสานการท�างานรวมกน

56


บรรณานกรม

Alexandre Afonso (2011). Employer strategies, cross-class coalitions and the free movement

of labour in the enlarged European Union. Socio-Economic Review (2011) 10, 705-730.

Dion, Michelle (2010). Workers and welfare: Comparative Institutional change in twentieth-cen-

tury. Mexico: University of Pittsburgh Press.

Peter A. Gourevitch & James Shinn (2005) Political power & corporate control : the new

global politics of corporate governance. Oxfordshire :Princeton university press.

Goldstone,Jack (2011). Cross-class coalitions and the making of the Arub Revolts of 2011.

Swiss Political Science Review, Vol 17 (4).

Rick Doner (2551). The Thai Government and Thailand’s Uneven Economic Development.

เอกสารการสมมนาวชาการประจ�าป 2551 ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต และ

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 29-30 พฤศจกายน 2551 โรงแรมแอมบาสเดอร ซต จอมเทยน ชลบร

Peter A. Gourevitch, James Shinn (2007). Political Power and Corporate Control: The New

Global Politics of Corporate Governance. Princeton university press.

บณฑต ธนชยเศรษฐวฒ (2537). ความตายและความเจบปวยของคนงานทนคมอตสาหกรรมภาคเหนอ

จงหวดล�าพน, มลนธอารมณ พงศพงน.

ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต,2539. สรปสาระส�าคญตามแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 4 (2520-2524).

(http://www.manager.co.th/Local/View News.aspx?)

สธาวลย เสถยรไทย. 2011. หนงสอทระลกเนองในโอกาสครบรอบ 10 ปมลนธธรรมรฐเพอการพฒนา

สงคมและสงแวดลอม. มลนธธรรมรฐเพอการพฒนาสงคมและสงแวดลอม

สมบญ ศรค�าดอกแค. 2558. ท�าไมตองขบเคลอนใหผลตแพทยและคลนกโรคจากการท�างาน ออนไลน

แหลงทมา : http://prachathai.org. วนทสบคน 15 พฤศจกายน 2558

57


รายชอผใหขอมล

คณสชาต ตระกลหทพย มลนธ MAP , 15 มถนายน 2558

คณศกาญจนตา สขไผตา มลนธเพอสทธมนษยชนและการพฒนา (HRDF), 15 มถนายน 2558

รศ.ดร.วรวทย เจรญเลศ นกวชาการ, 30 สงหาคม 2558

คณ ณรงค ตนานวฒน นกธรกจ จงหวดเชยงใหม, 27 ตลาคม 2558

คณไพรนทร เจตนากล รองประธานเครอขายแรงงานนอกระบบ, 7 สงหาคม 2558

ตวแทนแรงงานจงหวดเชยงใหม, 20 สงหาคม 2558

ตวแทนอตสาหกรรมจงหวดเชยงใหม, 31 สงหาคม 2558

ตวแทนพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย เชยงใหม, 10 มถนายน 2558

ผใหขอมลในการจดกลมศกษา 28 มถนายน 2558

ประธานสหภาพอญมณและเครองประดบ

สมาชกสหภาพอญมณและเครองประดบ

ประธานสหพนธแรงงานสงทอ

กรรมการสหพนธแรงงานสงทอ 2 คน

ประธานสหภาพแรงงานอเลคโทรนคส

ตวแทนกลมแรงงานเพอประชาธปไตย

แรงงานในนคมล�าพน 1 คน

58


ภาคผนวก

นโยบายการพฒนาแรงงานของศนยพฒนาฝมอแรงงานจงหวดเชยงใหม

นโยบายการพฒนาแรงงานของจงหวดเชยงใหม ไดยดเอาแนวทางการพฒนาทสอดคลองกบหลกการ

พฒนาของกระทรวงแรงงานเปนหลก โดยม วสยทศน พนธกจ และยทธศาสตร ตางๆดงน

วสยทศน

แรงงานมศกยภาพสงเพอสงเสรมขดความสามารถในการแขงขนทางเศรษฐกจ มความมนคง และม

คณภาพชวตทด

พนธกจ

1. พฒนาก�าลงแรงงานและผประกอบการใหมศกยภาพสงและสอดคลองตอความตองการของ

ภาคเศรษฐกจเพอเพมขดความสามารถในการแขงขนบนเวทโลก

2. สงเสรมใหแรงงานมความมนคงในการท�างาน มหลกประกนและมคณภาพชวตทด

3. พฒนาระบบบรหารจดการองคกรและบคลากรดานแรงงานใหมประสทธภาพ

ยทธศาสตร

1. การเสรมสรางความสมดลของตลาดแรงงาน และความยงยนใหภาคแรงงาน

2. การเพมขดความสามารถของก�าลงแรงงานและผประกอบการในการแขงขนทางเศรษฐกจ

3. การบรหารจดการดานแรงงานระหวางประเทศ

4. การเสรมสรางความมนคงและคณภาพชวตทดใหก�าลงแรงงาน

5. การพฒนาการบรหารจดการของกระทรวงแรงงานใหมความเปนเลศ

นโยบายกระทรวงแรงงาน ตามแนวทางการด�าเนนงานของคณะรกษาความสงบแหงชาต

กระทรวงแรงงานมอ�านาจหนาทในการบรหารจดการแรงงานซงเปนกลไกส�าคญในการขบเคลอน

เศรษฐกจของประเทศ และเพอใหการด�าเนนงานของกระทรวงแรงงานเปนไปในทศทางเดยวกน สามารถตอบ

สนองแนวทางการด�าเนนงานของคณะรกษาความสงบแหงชาต กระทรวงแรงงานจงไดก�าหนดนโยบายตาม

แนวทางการด�าเนนงานของคณะรกษาความสงบแหงชาต ดงน

59


1. การรกษาความสงบเรยบรอยทวราชอาณาจกร ใหหวหนาหนวยงานทกหนวยงาน ก�าชบควบคม

ดแลหนวยงานในสงกด หามมใหบคคลของหนวยงานกระท�าการ หรอชวยเหลอบคคลอน ใชสถานทหรออปกรณ

ของทางราชการ หรอยมออกไปจากสถานทราชการในการสรางความแตกแยก ยยง หรอตอตาน หรอไมใหความ

รวมมอกบคณะรกษาความสงบแหงชาตโดยเดดขาด

2. การขบเคลอนการบรหารราชการแผนดน ใหไดโดยเรวทสด

2.1 การบรหารงานของทกหนวยงาน ใหยดระเบยบบรหารงานปกต ยกเวนเรองทเปนปญหา

ตดขดดวยระเบยบหรอปญหาเรงดวน ใหเรงน�าเสนอกระทรวงแรงงาน เพอทจะไดน�าปรกษาคณะรกษาความ

สงบแหงชาต โดยยดหลกใหการขบเคลอนภารกจมประสทธภาพ รวดเรว โปรงใส สรางความไววางใจจาก

ประชาชน ทงนใหยดระเบยบวนยการเงน การคลงของประเทศโดยเครงครด

2.2 เรงรดแผนงาน/โครงการ ในปงบประมาณ 2557 ซงมผลตอเศรษฐกจโดยรวม โดยเฉพาะ

ความตองการพนฐานของประชาชน โดยการใชจายงบประมาณอยางมประสทธภาพ โปรงใส เปนธรรม ตรวจ

สอบไดตามกฎหมาย ส�าหรบแผนงาน/โครงการทตดขดปญหาอนเนองมาจากการเวนวางไมมรฐบาลในชวงท

ผานมา ใหเรงตรวจสอบและจดล�าดบความส�าคญ พรอมเสนอรายละเอยดทเกยวของใหคณะรกษาความสงบ

แหงชาตพจารณา เพอน�าไปสการแกไขปญหา/ขอขดของตอไป

2.3 เรงรดการด�าเนนการโครงการจางงานเรงดวนฯ โดยเฉพาะการขดลอกคคลอง เพอสรางหรอ

ปรบปรงระบบสาธารณปโภคพนฐาน รวมไปถงการฝกฝมอแรงงานเพอซอม/สรางในพนททไดรบผลกระทบจาก

ภยธรรมชาต

2.4 จดท�าแผนการใชจายงบประมาณ ป 2558 ใหเหมาะสมและทนตามก�าหนดเวลา

2.5 เรงรดการด�าเนนการเรองการขยายระยะเวลาใหแรงงานตางดาว 3 สญชาต (เมยนมา ลาว

และกมพชา) กลมทขนทะเบยนตามมตคณะรฐมนตรเมอวนท 6 สงหาคม 2556 จ�านวน 93,866 คนซงใบอนญาต

ท�างานจะหมดอายในวนท 11 สงหาคม 2557 ใหสามารถอยในราชอาณาจกรตอไปไดอก 1 ป ทงนใหจดตง

ศนยพสจนสญชาตตามแนวชายแดน อาท จงหวดหนองคาย สระแกว เชยงราย ระนอง โดยใหประสานความ

รวมมอกบประเทศเพอนบาน และก�าหนดเวลาด�าเนนการใหเสรจสนภายใน 1 ป

2.6 สงเสรมการด�าเนนการของสถานประกอบกจการขนาดเลกและชนบท ผานเขตเศรษฐกจ

พเศษ หรอชองทางผานแดนทส�าคญ เพอสกดกนมใหแรงงานตางดาว ผดกฎหมายเขามาท�างานชนใน โดย

2.6.1 ด�าเนนการเพอใหมการรบรองเอกสารแสดงตนของแรงงานตางดาวตามททาง

การของประเทศตนทางออกให และเรงรดด�าเนนการเพอใหมระเบยบรองรบการอนญาตใหแรงงานตางดาว

สามารถท�างานในงานบางประเภทไดในบรเวณแนวตะเขบชายแดน ตาม ม. 14 แหงพระราชบญญตการท�างาน

ของคนตางดาว พ.ศ. 2551 โดยใหครอบคลมแรงงานทง 3 สวน คอ 1) แรงงานทเขามาท�างานแบบเชามา –

เยนกลบ 2) แรงงานตามฤดกาล และ 3) แรงงานประจ�ารายป

60


2.6.2 ตรวจและคมครองใหมการใชแรงงานใหเปนไปตามพระราชบญญตคมครอง

แรงงาน พ.ศ. 2541 เพอปองกนการกลาวหาการใชแรงงานทอาจน�าไปสประเดนการ คามนษยดานแรงงาน

2.6.3 ฝกอบรมพฒนาทกษะฝมอแรงงานทงแรงงานไทยและแรงงานตางดาวทท�างาน

ในพนทเขตเศรษฐกจพเศษใหมผลตภาพสง โดยเนนการบรหารจดการรวมกบกลมอตสาหกรรมในพนท

2.6.4 สงเสรมใหประชาชนมงานท�าในพนท เพอลดความแออดในการเขามาหางาน

ท�าในเมองใหมากทสด

2.7 เพมประสทธภาพสถานประกอบการขนาดเลก โดยการเพมผลตภาพแรงงาน เพอ

สงเสรมการขยายตวของเศรษฐกจระดบพนฐาน และเปนการเตรยมความพรอมเขาสประชาคมอาเซยน

2.8 จดท�าแผนพฒนาก�าลงคนใหสอดคลองกบ Demand – Supply ดานแรงงาน รวม

ทงสงเสรมปจจยการผลต (แรงงาน) โดยการพฒนาฝมอแรงงานทงทท�างานในประเทศ และทเดนทางไปท�างาน

ในตางประเทศ เพอสรางรายไดอยางสอดคลองกบความตองการในอนาคต รวมทงใหมแรงงานเพยงพอใน

ทกภาคการผลตและบรการทงในปจจบนและอนาคต

3. ด�าเนนการทกวถทางเพอใหสถาบนพระมหากษตรย ซงทรงอยเหนอความขดแยงทงปวง

ตลอดมา ไดรบการปกปองจากคนไทยทกคน โดยสอดแทรกกจกรรมเทดพระเกยรตในกจกรรมบรการของ

กระทรวงแรงงานและกจกรรมสาธารณะ โดยเนนการสรางความเขาใจและการพฒนาทกษะอาชพตามแนวทาง

พระราชด�าร ทงนใหบรณาการการท�างานรวมกบสวนราชการทเกยวของ

4. การด�าเนนงานตาม Road Map ของคณะรกษาความสงบแหงชาต

4.1 ระยะท 1 : การปรองดอง สมานฉนท

4.1.1 สงเสรมการใชกลไกแรงงานสมพนธในการสรางความปรองดอง สมานฉนทใน

วงการแรงงาน เพอสงเสรมบรรยากาศการลงทน และเปนพนฐานการสรางความปรองดองในระดบองคกร โดย

การจดประชมผน�าสหภาพแรงงานและเจาหนาทฝายทรพยากรบคคลของสถานประกอบการ

4.1.2 ท�าความเขาใจกบแรงงานไทยทท�างานอยในตางประเทศทอยในความดแลของ

ส�านกงานแรงงานในตางประเทศ รวมทงการท�าความเขาใจกบผประกอบการตางประเทศทมการจางแรงงานไทย

เพอใหเขาใจสถานการณในประเทศไทยทถกตองและใหเวลากบประเทศไทยในการปรบเปลยนทศนคต คานยม

เพอแกไขประชาธปไตยของไทยใหเปนสากล ถกตอง ชอบธรรม รบผดชอบ ค�านงถงประโยชนของประชาชนทก

กลมทกฝาย โดยผานกลไกของส�านกงานแรงงานในตางประเทศ ตลอดจนการท�าความเขาใจกบนานาชาตใน

โอกาสการเขาไปรวมประชมตามเวทระหวางประเทศ

4.1.3 สอดแทรกกจกรรมสรางความปรองดองสมานฉนทในทกกจกรรมของกระทรวง

แรงงานทงในและตางประเทศ อาท โครงการกระทรวงแรงงานพบประชาชน โดยบรณาการการท�างานรวมกบ

ศนยปรองดองสมานฉนทเพอการปฏรป

61


4.2 ระยะท 2 : ตงสภาปฏรป

4.2.1 เปดโอกาสใหผเกยวของทงนายจาง ลกจาง นกวชาการดานแรงงาน ภาคเอกชน

และ NGOs ไดแสดงความคดเหนเพอปฏรปการบรหารจดการดานแรงงาน อาท โครงสรางองคกร กฎหมาย

ระเบยบทเกยวของ

4.2.2 จดตงคณะท�างานขบเคลอนการปฏรปในสวนทเกยวของกบกระทรวงแรงงาน

อาท กฎ ระเบยบ และงานทเกยวของ ใหสอดคลองกบแนวทางการปฏรปประเทศของคณะรกษาความสงบแหง

ชาต

4.3 ระยะท 3 : การเลอกตงตามระบอบประชาธปไตย ขอความรวมมอใหสถานประกอบ

การอนญาตใหลกจางไปใชสทธเลอกตง โดยไมถอเปนวนลา

ทมา : ขอมลจากศนยพฒนาฝมอแรงงานจงหวดเชยงใหม ธนวาคม พ.ศ.2558

62


มลนธฟรดรค เอแบรท อาคารธนภม ชน 23 เลขท 1550 ถนนเพชรบรตดใหม

แขวงมกกะสน เขตราชเทว กทม. 10400 โทร 02-6527178-9 โทรสาร 02-6527180

Website: www.fes-thailand.org

Facebook: Friedrich-Ebert-Stiftung FES Thailand

รายงานการศึกษา เรื่อง...

Documents

Transcript of รายงานการศึกษา เรื่อง...