ศกษาวเคราะหผลงานการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)

AN ANALYTICAL STUDY OF BUDDHISM PROPAGATION WORKS OF PHRATHEPRATTANAKAWI (SURIN JUTINDHARO)

พระพสษฐ านสสโร (ปานจรญทพย)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ศกษาวเคราะหผลงานการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว

(สรนทร ชตนธโร)

พระพสษฐ านสสโร (ปานจรญทพย)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๔

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

AN ANALYTICAL STUDY OF BUDDHISM PROPAGATION WORKS OF

PHRATHEPRATTANAKAWI (SURIN JUTINDHARO)

PHRAPISIT THANISSARO (PANJARUNTIP)

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of The Requirement for The Degree of

Master of Arts (Buddhist Studies)

Mahachulalongkornrajavidyalaya University Graduate School

Bangkok, Thailand 2011

(Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนมตใหนบวทยานพนธฉบบน เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา

...……………………………… 

   (พระสธธรรมานวตร) คณบดบณฑตวทยาลย

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ……………………………………...ประธานกรรมการ (พระมหาทว มหาปโ, ผศ.ดร.) ………………………………….กรรมการ (พระมหาประมวล านทตโต, ดร.) ………………………………….กรรมการ (ดร.อดร จนทวน) ………………………………….กรรมการ (ดร.ประยร แสงใส) ………………………………….กรรมการ

(รศ.ดร.ประจตร มหาหง) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ พระมหาประมวล านทตโต, ดร. ประธานกรรมการ ดร.อดร จนทวน กรรมการ ดร.ประยร แสงใส กรรมการ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ชอวทยานพนธ : ศกษาวเคราะหผลงานการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)

ผวจย : พระพสษฐ านสสโร (ปานจรญทพย) ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (พระพทธศาสนา) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ : พระมหาประมวล านทตโต, ดร. ป.ธ.๖, พธ.บ., M.A.,Ph.D.

(Pali & Bud.) : ดร.อดร จนทวน, ปธ.๔, พ.ม., พธ.บ., M.A., พธ.ด.

(พระพทธศาสนา) : ดร.ประยร แสงใส, ป.ธ.๔.,พ.ม., พธ.บ., M.A., (Ed.) P.G.Dip. in (Journalism), Ph.D. (Education)

วนสาเรจการศกษา : ๒๘ มนาคม ๒๕๕๕

บทคดยอ

วทยานพนธน มวตถประสงค ดงน (๑) เพอศกษาวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจาและพระสงฆในปจจบน (๒) เพอศกษาวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) (๓) เพอศกษาวเคราะหผลการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ผลจากการศกษาพบวา วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจา ทรงใชยทธวธแบบเมองลอมปาดวยการแสดงธรรมใหผนาแตละรฐเกดศรทธา แลวบรวารกจะเกดศรทธาตาม เชน กรณโปรดพระเจาพมพสาร วธการสอนของพระพทธเจาคอ มจดมงหมายเพอ ใหผฟงรยงเหนจรงในสงทควรรควรเหน ทาใหผฟงเลอมใสและเขาใจตอธรรมทประกาศไปแลว สามารถนาไปปฏบตได สวนพระสงฆในปจจบนไดสบทอดการเผยแผพระพทธศาสนาตามแนวทางทพระพทธเจาทรงวางหลกการไว นาความรมเยนเปนสขใหแกชมชนและสงคม จากอดตจนปจจบน วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในรปแบบตามภาระงานคณะสงฆ ๖ ดาน (๑)ดานการปกครอง ไดปกครองคณะสงฆตามระเบยบของมหาเถรสมาคม โดยถอพระธรรมวนยเปนสาคญ โดยใชหลกธรรมาธปไตย (๒)ดานการศกษา สงเสรมการศกษาทงทางโลกและทางธรรม ทงแผนกธรรม-บาล แผนกสามญศกษา และระดบอดมศกษา (๓) ดานการศกษาสงเคราะห สงเสรมการศกษา ในรปแบบของโรงเรยนการกศลและโรงเรยนพระพทธศาสนาวนอาทตย (๔) ดานการเผยแผ สงเสรมการเผยแผ โดยจดตงหนวยและบคลากรใน

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ข

การเผยแผโดยเฉพาะ เชนงานพระธรรมทต ใหการอบรมประชาชนในแตละโอกาส (๕) ดานสาธารณปการ ใหการสนบสนนการกอสรางถาวรวตถและบรณะปฏสงขรณเสนาสนะตางๆ (๖) ดานสาธารณสงเคราะห ใหการสนบสนนการกอสรางแกหนวยงานราชการ เชน โรงเรยน สถานพยาบาลและองคกรภาคประชาชนตามความเหมาะสม สวนวธการเผยแผพระพทธศาสนา พบวา มหลายวธ เชน การสอน การเขยนงานวรรณกรรมชอพทธภาษตสะกดใจ เลม ๑ ถงเลม ๓ จานวนกวา ๑,๕๐๐ เรอง การแสดงธรรมในงานตางๆ การเสนอหลกธรรมผานรายการวทย สวท. ๑๐๒.๗๕ (MHz) FM. ทกวน เวลา ๐๖.๐๐ น. ผลการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) โดยยดหลกปฏบตภาระงาน ๖ ดานของคณะสงฆ ไดแก การปกครอง ทาใหภกษสามเณรในปกครองมความประพฤตด เปนทตงแหงความเลอมใส ดานการศกษา ภกษสามเณร เดกและเยาวชนมความรคคณธรรม ทงทางโลกและทางธรรม ดานการศกษาสงเคราะห มการมอบทนใหกบภกษสามเณร เดกและเยาวชน ดานการเผยแผ ทานไดนาหลกธรรมไปเผยแผผานกจกรรมตางๆ ทาใหผฟงสามารถ นาหลกธรรมะไปใชในชวตประจาวน ดานสาธารณปการ ทาใหประชาชนไดรบความสะดวก จากสงกอสรางตางๆ เชน ศาลาการเปรยญ อโบสถ รวมถงสถานทราชการตางๆ เชนโรงเรยน สถานพยาบาล เปนตน ดานสาธารณสงเคราะห ไดบรจาควตถสงของตางๆแกผประสบภย เชน อทกภย วาตภย เพอบรรเทาความเดอดรอนในเหตการณนนๆ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ค

Thesis Title : An Analytical Study of Buddhism Propagation Works of Phratheprattanakawi (Surin Jutindharo) Researcher : Phrapisit Thanissaro (Panjaruntip) Degree : Master of Arts (Buddhist Studies) Thesis Supervisory Committees : Phramaha Pramuan Thanatatto, Pali VI, B.A. (Thai), P.G. Dip. in

I.P.R. (Phi.&Religion), M.A.(Ling.), M.A.(Pali&Bud.), Ph.D.(Pali&Bud.)

: Dr. Udorn Chanthavan, Pali IV, Dip. in Ed., M.A.(Pol.Sc.), Ph.D.(Buddhism)

: Dr. Prayoon Saengsai, Pali IV, B.A., M.A. (Ed.), P.G. Dip. (Journalism), Ph.D.(Ed.)

Date of Graduation : March 28, 2012

ABSTRACT Three main purposes of this thesis were (1) to study a method of the Buddha and his followers,(2) to study a method of Phratheprattanakawi’s Buddhist propagation, and (3) to study analytically a result of his Buddhist propagation. A result of this study was in the following points. A method of the Buddha’s Buddhist propagation was the Strategy for the city surrounding the forest by making a leader of the city believable in Buddhism and then, all his followers came to believe in Buddhism. There was an example of such a case when the Buddha taught the King Bindusara. This method aimed at making all listeners understand clearly what they should know, believe in the shown teachings, and keep them applied to the daily life. All followers of the Buddha derived such a method of the Buddha’s teaching that could bring peace and happiness to the communities and societies from the past to the present. A method of Phratheprattanakawi’s Buddhist propagation was found in done in the six given ecclesiastical duties. The first was administration that he followed carefully all rules issued by the Sangha Supreme Council with the use of the supremacy of Dhamma. The second was education that he had great support and promotion to worldly and ecclesiastical education:

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ง

Dhamma-Pāli, the secondary school, and the university. The third was social service to support and motivate the education by establishing the public school and Sunday Buddhist School. The fourth was the Buddhist propagation to support and motivate the Buddhist propagation by establishing the department or appointing many good persons to hold specially the Buddhist propagation such as a work of the Buddhist spread to instruct people in each opportunity. The fifth was the public utilities to support the construction and restoration of the Buddhist buildings. The sixth was welfare facilities to support properly the construction of the governmental institute’s buildings such as schools, hospitals, and private companies. A method of Phratheprattanakawi’s Buddhist propagation was that he used many ways: teaching, Buddhist propagation through the Buddhist literary works—three volumes of Buddhabhasitsakitcai about 1,500 stories, giving sermons in various opportunities, Dhamma talk on radio, Sor Wor Tor 102.75 MHz at 6.00 Am. A result of Phratheprattanakawi’s Buddhist propagation depended upon beign responsible for the six given ecclesiastical duties. His ecclesiastical administration helped monks and novices to have good conduct and keep people’s beliefs. In his support of education, monks, novices, children and the youths got both mundane and supramundane knowledge. In his social service, there were many scholarships given to monks, novices, children and the youths. In the Buddhist propagation, he spread Buddhism through many activities that people could take the Buddha’s teachings applied to their daily lives. His public utilities made people comfortable from the construction and restoration of the buildings: a making-merit hall, a Buddha hall, etc. and the governmental institutes: schools, hospitals, etc. He made welfare facilities by giving things to people who had faced the flood, storms, etc. in order to release their suffering in that time.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

จ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธเลมน สาเรจดวยดดวยความชวยเหลอและเมตตาจตจากบคคลทเกยวของหลายทานตอไปน คอ ทานคณะกรรมการควบคมวทยานพนธ ผวจยขอขอบคณ พระมหาประมวล านทตโต,ดร. ประธานทปรกษาวทยานพนธ, ดร.อดร จนทวน และดร.ประยร แสงใส คณะกรรมการทปรกษาวทยานพนธ ซงไดกรณาใหคาแนะนาปรกษา ชแนะและตรวจสอบ เพมเตมแกไขขอมลใหมความสมบรณมากยงขน ตลอดจนตรวจสอบอกษรคาผดตางๆ ทผวจย พมพตกในหลายแหงเพราะความรบเรงในการจดทาวทยานพนธ อนโมทนาและขอบคณเจาหนาทของศนยบณฑตศกษา วทยาเขตขอนแกนทกทาน ทไดกรณาในการตรวจรปแบบวทยานพนธ และแนะนาเพมเตมในงานวทยานพนธ เจาหนาทและบคลากรหองสมดวทยาเขตขอนแกน ทไดเออเฟอตารา วทยานพนธ หนงสอ และเอกสารงานวจยทเกยวของในการคนควาขอมลตางๆ ซงไดอนเคราะหดวยด ขอมอบงานวทยานพนธเลมน เพอเปนวทยาทาน และเปนอนสรณแดบพการ คอ บดาและมารดา ผทใหกาเนดแกผวจยไดเจรญเตบโตจนกระทงไดมโอกาสศกษาเลาเรยนในระดบพทธศาสตรมหาบณฑต ณ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยา วทยาเขตขอนแกน ผวจยขอสานกในเมตตาธรรมของพระเดชพระคณทานเจาคณพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เจาคณะจงหวดเพชรบรณ ทกรณาอนญาตใหผวจยไดศกษาผลงานการเผยแผพระพทธศาสนาของทาน รวมถงไดกรณาใหขอมลทงเอกสาร การใหสมภาษณ จนงานนเสรจสมบรณ ขอบคณพระครสเมธธรรมสาร (วรรณะ สเมโธ) เจาอาวาสวดกลางบร บานดอนบม ทไดเมตตาใหวดเปนทอยอาศย อานวยความสะดวกใหในการศกษาระดบมหาบณฑต ขออนโมทนาขอบคณพระสงฆาธการและคฤหสถ ทเปนกลมเปาหมาย ทใหสมภาษณขอมลทกๆทานมา ณ ทนดวย ประการสดทาย ขอนอมจตอทศผลงานวทยานพนธเลมน แดครอปชฌายอาจารย เพอบชาพระคณทานเหลานนทขาพเจาไดมความรในพระธรรมวนยมาตงแตบรรพชากระทงอปสมบทและประสบความสาเรจในหนาทการงานในปจจบนน

พระพสษฐ านสสโร (ปานจรญทพย) ๒๕ มนาคม ๒๕๕๕

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

สารบญ

เรอง หนา บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ค กตตกรรมประกาศ จ สารบญ ฉ คาอธบายสญลกษณและคายอ ฌ บทท ๑ บทนา ๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๓ ๑.๓ คาจากดความของศพททใชในการวจย ๔ ๑.๔ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ๕ ๑.๕ ขอบเขตของการวจย ๑๓ ๑.๖ วธการดาเนนการวจย ๑๔ ๑.๗ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๑๔บทท ๒ วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจาและพระสงฆในปจจบน ๒.๑ วธการเผยแผพระพทธศาสนาสมยพทธกาล ๑๕ ๒.๑.๑ ยทธศาสตรการเผยแผของพระพทธเจา ๑๕ ๒.๑.๒ จดมงหมายในการสอนของพระพทธเจา ๑๖ ๒.๑.๓ หลกการสอนของพระพทธเจา ๑๗ ๒.๑.๔ ลลาการสอนของพระพทธเจา ๒๐ ๒.๑.๕ รปแบบการสอนของพระพทธเจา ๒๐ ๒.๑.๖ วธการสอนแบบตางๆ ของพระพทธเจา ๒๒ ๒.๒ วธการเผยแผพระพทธศาสนาหลงพทธกาล ๒๗ ๒.๒.๑ ชวงระยะปฐมสงคายนา (สงคายนา ครงท ๑) ๒๘ ๒.๒.๒ ชวงระยะทตยสงคายนา (สงคายนา ครงท ๒) ๓๐ ๒.๒.๓ ชวงระยะตตยสงคายนา (สงคายนา ครงท ๓) ๓๔ ๒.๓ วธการเผยแผพระพทธศาสนาในประเทศไทย ๓๖ ๒.๓.๑ ในสมยสโขทย (พ.ศ. ๑๘๒๒-๑๙๒๐) ๓๗

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ช

๒.๓.๒ ในสมยอยธยา (๑๘๙๓-๑๙๖๕) ๓๘ ๒.๓.๓ ในสมยธนบร (๒๓๑๐-๒๓๒๔) ๓๙ ๒.๓.๔ ในสมยรตนโกสนทร (๒๓๒๕-๒๔๘๔, ๒๕๐๕ ถงรชกาลท ๙) ๓๙ ๒.๔ สรป ๔๔ บทท ๓ วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ๓.๑ การเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)ภารกจ ๖ ดาน๔๕ ๓.๑.๑ การปกครอง ๔๕ ๓.๑.๒ การศกษา ๕๕ ๓.๑.๓ การศกษาสงเคราะห ๕๙ ๓.๑.๔ การเผยแผ ๖๑ ๓.๑.๕ การสาธารณปการ ๖๔ ๓.๑.๖ การสาธารณสงเคราะห ๖๖ ๓.๒ วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)

ในรปแบบตางๆ ๗๐ ๓.๒.๑ งานแตงตารา พทธภาษตสะกดใจ เลม ๑ ถง เลม ๓ ๗๐ ๓.๒.๒ งานอบรมพระธรรมทตประจาป ๘๑ ๓.๒.๓ งานแสดงธรรมออกอากาศสถานวทย ๘๕ ๓.๒.๔ งานสงเสรมครพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ๘๘ ๓.๒.๕ งานใหโอวาทอนศาสนแกพระภกษสามเณรตลอดจนเดกและเยาวชน ๙๐ ๓.๒.๖ โครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนประจาทกป ๙๑ บทท ๔ วเคราะหผลการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ๔.๑ วเคราะหผลการเผยแผพระพทธศาสนาพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในรปแบบตางๆ ๙๗ ๔.๑.๑ งานแตงตารา พทธภาษตสะกดใจ เลม ๑ ถง เลม ๓ ๙๗ ๔.๑.๒ งานอบรมพระธรรมทตประจาป ๙๙ ๔.๑.๓ งานแสดงธรรมออกอากาศสถานวทย ๑๐๐ ๔.๑.๔ งานสงเสรมครพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ๑๐๑ ๔.๑.๕ งานใหโอวาทอนศาสนแกพระภกษสามเณรตลอดจนเดก และเยาวชน ๑๐๒ ๔.๑.๖ โครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนประจาทกป ๑๐๓

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ซ

บทท ๕ สรปผลการวจย และขอเสนอแนะ ๕.๑ สรปผลการวจย ๑๐๖ ๕.๒ ขอเสนอแนะ ๑๐๙บรรณานกรม ๑๑๐ภาคผนวก ๑๑๗ ก. สงเขปประวตของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ๑๑๘ ข. แบบสมภาษณเชงลก (In-dept Interview) ๑๒๑ ค. ผใหสมภาษณ ๑๓๓ ง.ภาพผใหสมภาษณ ๑๓๖ประวตผวจย ๑๖๕

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ฌ

คาอธบายสญลกษณและคายอ

อกษรยอในวทยานพนธน ใชอางองจากพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๓๙ โดยไดกลาวถงแหลงทมา/เลม/ขอและหนา ตามลาดบ เชน อง.ตก.(ไทย) ๒๑/๓๕/๑๘๙.หมายถง องคตตรนกาย ตกนบาต เลมท ๒๑ ขอท ๓๕ หนา ๑๘๙ และพระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก. ๒๕๐๐. เชน อง.ตก.(บาล) ๒๑/๔๐/๒๓หมายถง องคตตรนกาย ตกนปาต ปาล เลมท๒๑ ขอท๔๐หนา๒๓. สวนคมภรอรรถกถา จะแจงทมา เลม หนา เชน ท.ม.อ.(บาล) ๒/๘๕/๔๐๓. หมายถง ทฆนกาย สมงคลวสาสน มหาวคคอฏฐกถา เลมท ๒ ขอท ๘๕ หนา ๔๐๒ ฉบบอฏฐกถามหาจฬาเตปฏก, ๒๕๓๒.

พระวนยปฎก ว.มหา. (ไทย) = วนยปฎก มหาวภงค (ภาษาไทย) ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก ท.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค (ภาษาไทย) ท.ส. (บาล) = สตตนตปฏก ทฆนกาย สลขนธวคคปาล (ภาษาไทย) ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก (ภาษาไทย) ส.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย) ส.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค (ภาษาไทย) อง.จตกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย) อง.จตกก. (บาล) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนปาตปาล (ภาษาบาล) ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท (ภาษาไทย) ข.ข. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ (ภาษาไทย) ข.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย มหานทเทศ (ภาษาไทย) ข.อต. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตก (ภาษาไทย)

พระอภธรรมปฎก อภ.ว. (ไทย) = อภธรรมปฎก วภงค (ภาษาไทย)

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑

บทท ๑ บทนา

๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา

พระพทธศาสนา คอ หลกคาสอนของพระพทธเจา พระองคผคนพบความจรงอนประเสรฐ กลาวคอ อรยสจและทางสายกลาง คอ ธรรมวนยซงเปนคาสงและอบายเปนเครองสอนทถอปฏบตสบตอกนมาจนถงปจจบน พระพทธศาสนานนเกดในดนแดนทเรยกวาภารตวรรษ (หรอประเทศอนเดย) มายาวนานกวา ๒,๕๐๐ ปมาแลว๑ โดยการตรสรของพระพทธเจา หลงจากทพระพทธองคไดตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณแลว ทรงมพระมหากรณาทจะแสดงธรรมโปรดสตวใหพนจากทกข ทรงปรากฏพระนามในโลกวาพระพทธเจา ณ ใตตนโพธ รมฝงแมนาเนรญชรา ทพทธคยา เมอพระชนมได ๓๕ พรรษา๒ และทรงพจารณาถงหลกธรรมทไดตรสรวา เปนธรรมทลกซงยากแกสตวผมธลในดวงตานอยจะรแจงเหนจรงได ทรงเปรยบบคคลเชนกบดอกบวทมลกษณะแตกตางกน ทรงอปมาเหมอนในกออบล ในกอปทมหรอในกอบณฑรก ดอกอบล ดอกปทม ดอกบณฑรก บางดอกทเกดในนา เจรญในนา ยงไมพนนา จมอยในนา ดอกอบล ดอกปทม ดอกบณฑรก บางดอกทเกดในนา เจรญในนา อยเสมอนา ดอกอบล ดอกปทม ดอกบณฑรก บางดอกทเกดในนา เจรญในนา ขนพนนา ไมตดนา ไดตดสน๓ ในเวลาตอมาภายหลงตรสรไดไมนานนก พระพทธองค ไดทรงประกาศพระธรรมทไดตรสรมา จนกระทงมผรแจงเหนจรงตามพระธรรมทพระองคทรงแสดง ขณะนน พระอรหนตสาวกไดอบตขนแลวในโลก ๖๐ องค รวมทงพระพทธองคดวยเปน ๖๑ องคเพอใหพระธรรมคาสอนแผไปในมวลมนษยชาตและเพอความดารงมนแหงพระสทธรรม พระองคจงทรงวางหลกและวธปฏบตในการเผยแผหลกธรรมคาสอนใหแกเหลาพระสาวก ซงเปนพระอรหนตรนแรก จานวน ๖๐ รป เพอถอเปนแนวทางในการเผยแผพระศาสนารวมกน โดยตรสวา

๑ สมเดจพระมหาวรวงศ(พมพ ธมมธโร), สากลศาสนา, (กรงเทพมหานคร : สภาการศกษา มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๑), หนา ๑๑๓. ๒ ชศกด ทพยเกษรและคณะ, พระพทธเจาสอนอะไร, (กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๑๐

๓ ว.ม. (ไทย) ๔/๙/๑๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๒

ภกษทงหลาย เราพนแลวจากบวงทงปวง ทงทเปนของทพยทงทเปน ของมนษย แมพวกเธอกพนแลวจากบวงทงปวง ทงทเปนของทพย ทงทเปนของ มนษย ภกษทงหลายพวกเธอจงจารกไป เพอประโยชนสขแกชนจานวนมาก เพออนเคราะหชาวโลกเพอประโยชนเกอกลและความสขแกทวยเทพและมนษย อยาไปโดยทางเดยวกนสองรป จงแสดงธรรมมความงามในเบองตน มความงาม ในทามกลาง และมความงามในทสด จงประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถ และพยญชนะบรสทธบรบรณครบถวน สตวทงหลายทมธลในตานอยมอย ยอม เสอมเพราะไมไดฟงธรรม จกมผรธรรม ภกษทงหลาย แมเรากจกไปยง ตาบลอรเวลาเสนานคมเพอแสดงธรรม๔ พระสงฆสาวกทงหลาย ไดประกาศเผยแผพระพทธศาสนาเจรญรงเรองมาโดยลาดบจนกระทงพระพทธเจาไดเสดจดบขนธปรนพพาน หลงจากนน พระสาวกไดทาหนาทสบตอการเผยแผพระศาสนาตามสายของอาจารยและศษยดวยวธบอกตอ ๆ กนดวยปากตอปากทเรยกวา มขปาฐะ จนถงการทาตตยสงคายนาโดยมพระโมคคลลบตรตสสเถระเปนประธานในรชสมยพระเจาอโศกมหาราช ประมาณ พ.ศ. ๒๓๕ มการคดเลอกพระสงฆแบงออกเปนสาย ๆ ไปเผยแผพระพทธศาสนายงประเทศตางๆ มหลกฐานปรากฏวาพระโสณเถระและพระอตตรเถระไดมาประดษฐานพระพทธศาสนาทสวรรณภมประเทศ และไดแพรหลายออกไปตามลาดบ การทประเทศไทยไดรบพระพทธศาสนามาจนถงทกวนน เพราะพระสงฆสาวกทงหลายชวยกนเผยแผพระพทธศาสนานนเอง๕ ในปจจบน พบวา การเผยแผพระพทธศาสนาในประเทศไทย ประสบปญหาอนเนองมาจากการขาดบคลากรทมความรความสามารถในการเผยแผพระพทธศาสนาไดอยางมประสทธภาพพอ และถกวธโดยเฉพาะอยางยงในชนบท มพระทเปนนกเผยแผจานวนนอย ไมเพยงพอตอความตองการของประชาชนเพราะสวนมากการเทศนโดยทวไปยดธรรมเนยมนยมแบบเกา คอ เทศนตามคมภรเปนการเทศนตามแบบพธกรรม จงไมเกดผลเทาทควร อนง แมจะมพระนกเทศนแบบใหมคอเทศนแบบปฏภาณโวหารอยบางโดยมากผเผยแผมกมงเนนและสอนในเรองการใหทานในดานวตถมากเกนไป ไมเนนในเรองของธรรมทานและการปฏบตตามหลกของศล สมาธและปญญา ในการเผยแผหลกธรรมจงไมสมฤทธผลเทาทควร แสดงใหเหนวาประสทธภาพ

๔ ว.ม. (ไทย) ๔/๓๒/๔๐. ๕ จานงค ทองประเสรฐ, ประวตศาสตรพระพทธศาสนาในเอเชยอาคเนย, (กรงเทพมหานคร : อภธรรมมลนธมหาธาตวทยาลย, ๒๕๑๔), หนา ๒๘๖.,

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓

และสถานภาพในการเผยแผพระพทธศาสนารวมถงการอบรมพฒนาจตวญญาณของพทธศาสนกชนโดยทวไปไมประสบความสาเรจเทาทควร๖ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เจาคณะจงหวดเพชรบรณและเจาอาวาสวดมหาธาต ตาบลในเมอง อาเภอเมอง จงหวดเพชรบรณ เปนพระสงฆผปฏบตดปฏบตชอบตามหลกพระธรรมวนยและกฎมหาเถรสมาคม และการปกครองคณะสงฆ เปนผมจรยวตรงดงาม มความเปนผนาทางศาสนาทเขมแขงและมชวตประวตและผลงานทปรากฏแกสงคมในเชงของการปกครอง การศกษา ตลอดจนการเผยแผพระพทธศาสนา เชน ผลงานดานการปกครองคณะสงฆจงหวดเพชรบรณ ผลงานดานสงเสรมดานศาสนาและการศกษา ผลงานดานการปฏสงขรณและพฒนาวด ผลงานพระนกพฒนาและเกยรตคณ ผลงานสงเสรมวฒนธรรมและประเพณทองถน และผลงานดานวรรณกรรมงานเขยนทางพระพทธศาสนา เปนตน ทงน เพอสอใหประชาชนเขาถงหลกธรรมคาสอนทางพระพทธศาสนาใหมากทสด ดงนน ผวจย จงสนใจทจะศกษาถงวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจา วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในรปแบบตางๆ และผลการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ทงน เพอเปนการเผยแผหลกพทธธรรมไปสประชาชนไดอกทางหนง และเปนการดารงไวซงศาสนธรรมใหแกอนชนรนหลงสบไป

๑.๒ วตถประสงคของการวจย

๑.๒.๑ เพอศกษาวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจาและพระสงฆในปจจบน

๑.๒.๒ เพอศกษาวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในรปแบบตางๆ

๑.๒.๓ เพอศกษาวเคราะหผลการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)

๖ พระธวช ธนสสโร (อนทะไชย), “การศกษาชวตและงานการเผยแผพระพทธศาสนาของพระภาวนาวสทธาจารย(ทองใบ ปภสสโร)”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๐.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๔

๑.๓ คาจากดความของศพททใชในการวจย

วธการเผยแผพระพทธศาสนา หมายถง การเผยแผทางธรรมใหแผไพศาลแกผศรทธา โดยพระพทธเจาและพระสาวก ตงแตยคพทธกาลจนถงประเทศไทย การเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจาดวยวธการตางๆ โดยใชยทธวธ วธการเผยแผของพระพทธเจาและพระสงฆในปจจบน หมายถง การเผยแผพทธธรรมของพระพทธเจาดวยว ธการตางๆ ตลอด ๔๕ พรรษา นอกจากนยงหมายถง การเผยแผพระพทธศาสนาของเหลาพระสงฆในปจจบน ซงใชยทธวธการเผยแผหลากหลาย ตามความเหมาะสมกบสถานการณ พระพทธศาสนา หมายถง หลกธรรมคาสงสอนของพระพทธเจา ทมหลกฐานสาคญในการสอน มพระไตรปฎกทง ๓ ประการ คอ พระวนยปฎก พระสตตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก เปนสาคญ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) หมายถง เจาอาวาสวดมหาธาต (พระอารามหลวง) ตาบลในเมอง อาเภอเมอง จงหวดเพชรบรณ และปจจบนดารงตาแหนงเปนเจาคณะจงหวดเพชรบรณ ทผวจยไดกลาวถงในงานวจยครงน หลกพทธธรรม หมายถง หลกธรรมคาสอนของพระพทธเจาทปรากฏในพระไตรปฎก ทงปรยตสทธรรม ปฏปตตสทธรรม และปฏเวธสทธรรม ในงานวจยน หมายถงหลกธรรมทพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) นาไปเผยแผประกาศแกพทธศาสนกชน ในรปแบบการเผยแผทงการแสดงธรรม ปาฐกถาธรรม บรรยายธรรม และการแตงหนงสอ ชด พทธภาษตสะกดใจ ผลการเผยแผ หมายถง ผลงานทดาเนนการโดยพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในรปแบบตางๆ เชน งานตามภารกจ ๖ ดานของคณะสงฆ และงานการเขยนวรรณกรรมพระพทธศาสนาของพทธภาษตสะกดใจ แลวนาเสนอผานรายการวทย ทาใหผมสวนรวม เกดศรทธาเลอมใส นาหลกธรรมไปดาเนนชวต จนเกดความสขความเจรญ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕

๑.๔ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการศกษาวจยครงน ผวจย ไดทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของออกเปน ๒ ประเภท ดงน

๑.๔.๑ ประเภทเอกสาร สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร) ไดกลาวถงความเปนนกเผยแผทดจะตองมเทคนคในการแสดงธรรมะ ดงเขยนไวในหนงสอ “สากลศาสนา”๗ สรปความไดวา การเผยแผพทธศาสนาปจจบนนน การสอสารมความกาวหนาและสงคมมความซบซอนและมขนาดใหญมากขน สงคมยคกอนเกาถกเชอมโยงดวยระบบการสอสารหลายรปแบบ การสอสารเปนกระบวนการ (Process) ทมความสาคญตอมนษยทงในดานการดาเนนชวต สงคม เศรษฐกจ และการศกษา จนอาจกลาวไดวา การสอสารเปนฟนเฟองของเครองจกรกลแหงสงคมทาใหสงคมดาเนนไปอยางไมหยดยง ดงนนพระสงฆตองมวธการและเทคนคการสอธรรมทเหมาะสม อกทงตองเปนกลยาณมตร มความรพอเพยง เสยงดงกงวาน ปฏภาณวองไว จตใจสะอาด มารยาทเรยบรอย เปนผปฏบตชอบตามพระธรรมวนยแลวนามาสงสอนแกประชาชน แมผไดสดบฟงทราบเนอความและปฏบตตามกไดบรรลประโยชนสขสมแกความปฏบต โดยยดถอเหลาพระอรยะสาวกผเผยแผหลกคาสอนเปนแบบอยางทดดงทปรากฏในพระไตรปฎก

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) ไดกลาวถงการแสดงธรรมะวาจะตองยดหลกนอยคลอยตามหลกใหญ ดงปรากฏเนอหาในหนงสอ “พทธธรรม”๘ สรปความไดวา หลกนอยคลอยตามหลกใหญหรอตามศพทวชาการ วา ธมมานธมมปฏบต คอ การปฏบตหรอแสดงธรรมตามลาดบปลกยอยทมอย ใหมความสอดคลองกบหลกใหญในทางพระพทธศาสนา ซงหมายถงการปฏบตหลกยอยหรอหลกการเฉพาะแตละเรอง ใหสอดคลองกบหลกสากลทพระพทธเจาทรงบญญตไว ถาใหความหมายอยางกวางๆ คอ การปฏบตธรรมเรองเลกนอยคลอยตามเรองใหญ ทเปนใจความสาคญในคาสอนทางพระพทธศาสนา หรอปฏบตตามทเปนหลกยอยคลอยตามหลกใหญ

๗ สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร), สากลศาสนา, (กรงเทพมหานคร : สภาการศกษามหา มกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๑), หนา ๑๑๓, ๑๖๒. ๘ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), พทธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, พมพครงท ๙, (กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๑๔๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๖

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) ไดเขยนหนงสอเรอง “เทคนคการสอนของพระพทธเจา” ๙ สรปความเกยวกบเทคนคการสอนของนกเผยแผไดวา สงทควรทาความเขาใจอกอยางหนง ไดแก ลกษณะงานสอนซงแตกตางกนตามประเภทวชา อาจแยกไดเปน ๒ ประเภท คอ วชาประเภทชแจงขอเทจจรง เชน ภมศาสตรประวตศาสตร เปนตน การสอนวชาประเภทน หลกสาคญอยททาใหเกดความเขาใจในขอเทจจรง การสอนจงมงเพยงหาวธการใหผเรยนเขาใจตามทสอนใหเกดพาหสจจะเปนสวนใหญ สวนวชาอกประเภทหนง ซงเกยวดวยคณคาในทางความประพฤต โดยเฉพาะวชาศลธรรม และวชาจรยธรรมทวไป การสอนทจะไดผลด นอกจากใหเกดความเขาใจแลวจะตองใหเกดความรสกมองเหนคณคาความสาคญ จนมความเลอมใสศรทธาทจะนาไปประพฤตปฏบตดวย สาหรบวชาประเภทน ผลสาเรจอยางหลงเปนสงสาคญมาก และมกทาไดยากกวาผลสาเรจอยางแรก เพราะตองการคณสมบตขององคประกอบในการสอนทกสวน นบตงแตคณสมบตสวนตวของผสอนไปทเดยว ยงในงานประดษฐานพระพทธศาสนาทจะใหคนจานวนมากยอมรบดวยแลวกยงเปนเรองสาคญมาก ฉะนน การพจารณาเทคนคและวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจา จงเรมตงแตคณสมบตของผสอน พระราชธรรมนเทศ (ระแบบ ฐตญาโณ) ไดกลาวถงวธการเผยแผครงพทธกาลไวในหนงสอ “พทธวธเผยแผพระพทธศาสนา”๑๐ สรปความไดวา วธการเผยแผพทธธรรมในครงพทธกาล พระพทธเจาทรงใชวธการเผยแผแบบประยกตเขากบสภาพแวดลอมทางภมศาสตร ประวตศาสตรทางสงคม จารต ประเพณในแตละทองถนทมความแตกตางกนมากมาย ไมวาจะทรงใชวธไหนกตาม เชน ทรงใชอบายในการเลอกบคคล รอจงหวะหรอโอกาส เปนตน กมกจะประสบผลสาเรจเสมอ นนเพราะความสาเรจเชนวาน ไมใชเปนเหตผลเฉพาะยคสมยเทานน แตยงอาศยบารมธรรมททรงสรางมาเพอทาหนาทของพระศาสดา โดยเฉพาะตามททานแสดงไวในทตางๆ ความวา พระผเปนทพงของโลก ทรงบาเพญบารมใหบรบรณเพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกสงมชวตทงหลาย พระองคไดตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณแลว เอกบคคล เมอบงเกดขนในโลก ยอมบงเกดขนเพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกคนเปนอนมาก เพออนเคราะหตอชาวโลก เอกบคคลนนคอพระอรหนตสมมาสมพทธเจา พระสธวรญาณ (ณรงค จตตโสภโณ) ไดกลาวถงปญหาของพระสงฆททาหนาทเผยแผพระพทธศาสนาในยคปจจบนไวในหนงสอ “พทธศาสตรปรทศน รวมผลงานทางวชาการ

๙ พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), เทคนคการสอนของพระพทธเจา, (กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม , ๒๕๓๑), หนา ๖ – ๒๖. ๑๐ พระราชธรรมนเทศ (ระแบบ ฐตญาโณ), พทธวธเผยแผพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏ ราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๑๕.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๗

เกยวกบพระพทธศาสนา”๑๑ สรปความไดวา เกดจากการขาดชองวางในการสอพทธธรรม เพราะมสาเหตหลกม ๓ ประการ คอ (๑) ผเผยแผขาดความรความแตกฉานในธรรม มความรชนสญญา ไมถงขนทฎฐและญาณ (๒) ผเผยแผขาดความรความสามารถในการถายทอดธรรม ไมเคยฝกการพดในทชมนมชน หรอพฒนาบคลกภาพ ใชเสยงเบา ใชบาลมาก ยกหวขอธรรมมาก ไมมการเตรยมตว ไมสงเกตคนฟง ตดรปแบบ ใชเวลามาก (๓) ผเผยแผขาดความพอใจ เตมใจ และความรกในการสอนธรรม เผยแผธรรมมแตการตงรบ ไมคอยทาแบบเชงรก พระครววธธรรมโกศล ไดกลาวถงบทบาทหนาทของความเปนนกเผยแผไวในหนงสอ “รวมปาฐกถายอดฮต”๑๒ สรปความไดวา เปนการนาเอาความรเอาแสงสวางหรอเอาธรรมะไปแนะนาเขา ทเรยกวา ชทางบรรเทาทกข ชสขเกษมศานต ชทางพระนฤพาน อนพนโศกวโยคภย ดงนน การทจะไปจงจตวญญาณของชาวบาน ไปสอสารหลกการใหเขาเขาใจ นกเผยแผตองมขอมลประกอบ โดยอาศยหลกสตรแหงความสาเรจ คอ (๑) ตองมคาคมนด (๒) ตองมสภาษตหนอย (๓) อรอยตองมคากลอน (๔) ไมงวงนอนตองมคาขา พระมหาถนด อตถจาร และพระปลดอาพล สธโร ไดกลาวถงคณสมบตของพระสงฆผทาหนาทเผยแผพระพทธศาสนาไวในหนงสอ “พระธรรมฑตสายตางประเทศ”๑๓ สรปความไดวา พระนกเผยแผทดจะตองมความแมนยาในหลกของพระพทธศาสนามทงภมธรรม-ภมปญญา สามารถใชภาษาและวธสอน ทสามารถสอกบประชาชนได มความสามารถในการใชสอเทคโนโลยสมยใหมเขามาชวยในการเผยแผ มความเขาใจในวฒนธรรมทองถน และสามารถปรบตวเขากบสงคมนนไดด เปนผทมหลกมนษยสมพนธ ระหวางพระสงฆและประชาชนนนไดด มคณสมบตทเหมาะสมทางดานการศกษาใหสอดคลองกบความตองการของวด และสงคมความร ความเขาใจเกยวกบวฒนธรรม สงคม วศน อนทสระ ไดกลาวถงพทธวธในการสอนไวในหนงสอ “พทธวธในการสอน” สรปความไดวา พทธวธในการสอน หมายถง วธการทพระพทธเจาทรงสอนพทธบรษทดวยพทธวธหลายอยาง เพอใหเหมาะสมแกผฟงเพอประโยชนมากทสด เมอจบการสอนโดยวธมจดมงหมายในการสอน ๓ ประการ คอ (๑) เพอใหผฟงรจรงเหนจรงในสงทควรรควรเหน (๒) เพอใหผฟงตรอง

๑๑ พระสธวรญาณ (ณรงค จตตโสภโณ), พทธศาสตรปรทศน รวมผลงานทางวชาการเกยวกบพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๔๑), หนา ๒๙๐. ๑๒ พระครววธธรรมโกศล, รวมปาฐกถายอดฮต, (กรงเทพมหานคร: เลยงเชยง, ๒๕๒๗), หนา ๑๒๖-๑๓๐.

๑๓ พระมหาถนด อตถจาร และพระปลดอาพล สธโร, พระธรรมฑตสายตางประเทศ, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๓๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๘

ตามแลวเหนจรงไดทรงแสดงธรรม อยางมเหตผลทผฟงพอตรองตามใหเหนดวยตนเอง (๓) เพอใหผฟงไดรบผลแหงการปฏบตตามสมควร ทรงแสดงธรรม มคณเปนอศจรรยสามารถยงผฟงปฏบตตามใหไดรบผล ตามสมควรแกกาลงแหงการปฏบตของตน วศน อนทสระและไชย ณ พล ไดกลาวถงนกเผยแผทดทาใหชวยประกาศพระพทธศาสนาไปไดอยางมประสทธภาพ ดงกลาวไวในหนงสอเรอง “พระพทธศาสนาในยคโลกาภวตนและกลยทธการประกาศธรรมสโลกกวาง”๑๔ สรปความไดวา มจานวนพระนกเผยแผทวประเทศ ๓,๐๒๕ รป จากจานวนสถตของพระสงฆพบวา มจานวนพระสงฆคดเปนอตราสวนนอยมากเมอเทยบกบจานวนประชากรไทยทนบถอพระพทธศาสนาคอ มเพยง ๑ : ๑๖๐ รป/คน และเมอพจารณาสดสวนของพระสงฆผซงเปนนกเผยแผพทธธรรมมเพยง ๑ : ๑๐๐ รปเทานน จงถอวาสดสวนหรออตราสวนของพระนกเผยแผพทธธรรม หรอพระสงฆทมบทบาทเผยแผพทธธรรมอยางชดเจนนนมจานวนนอยมาก ผลจากการสารวจดงกลาวสะทอนใหเหนวาพระสงฆผมบทบาทดานการเผยแผพทธธรรมแมจะมเพยงไมกรป แตกเปนผมความสาคญยงโดยเฉพาะเปนพระสงฆผดาเนนจรยวตรตามพระสมมาสมพทธเจา ผซงเผยแผพทธธรรมตามพระธรรมวนยฉะนน พระสงฆผทาการเผยแผพทธธรรมจงมความเสยสละ ทมเท มใจรก มงมนและเพยรพยายามพระธรรมกถกผเผยแผพทธธรรม ตองมความเขาใจพทธธรรมอยางแจมแจงเสยกอนแลวจงเผยแผออกไป มจตเมตตา ทางานดวยความเสยสละปรารถนาประโยชนสขแกผรบจรง ๆธรรมะทแสดงจงจะบรสทธไมเคลอบแฝง ตองเปนผซอสตยตรงตอตวเอง ตอพระพทธศาสนาตความธรรมะใหแตก คนควาวจยธรรมะเหมอนคนยามารกษาโรคจรง ๆ ทงสาหรบตนเองและผอน สทธ บตรอนทร ไดกลาวถงบทบาทของพระสงฆนกเผยแผไวในหนงสอ “พระพทธศาสนา”๑๕ สรปความไดวา บทบาทของพระสงฆในการพฒนาคณภาพชวตดวยอาศยคณสมบตความบรสทธ ความเสยสละ และความมสตปญญา แนะนาสงสอนประชาชน ใหประพฤตด ปฏบตชอบ ในการดารงชวตมาโดยตลอด สวนในดานสงคมกไดแนะนา สงสอน และสรางจตสานก นาทางสความหลดพนจากความทกขทงทางกาย และจตใจ สงสอนใหมนษยมนใจในศกยภาพของมนษยวาเปนผฝกฝนใหพฒนามวสยแหงการพฒนาไปอยางสงสด โดยอาศยการศกษาอบรม

๑๔ วศน อนทสระ และไชย ณ พล, พระพทธศาสนาในยคโลกาภวตนและกลยทธการประกาศธรรม สโลกกวาง, (กรงเทพมหานคร:สถาบนธรรมาธปไตย,๒๕๓๘) , หนา ๔๔. ๑๕ สทธ บตรอนทร, พระพทธศาสนา, ( กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๓), หนา ๓๑.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๙

แสง จนทรงาม ไดกลาวถงคณสมบตของนกเผยแผทดไวในหนงสอ “วธสอนของพระพทธเจา”๑๖ สรปความไดวา นกเผยแผทดจะตองมองคประกอบตางๆ คอ มความกรณาเปนพนฐานของจต ไมถอตวหยงยโส มความอดทน ใจเยน มความยตธรรม ไมเหนแกหนา มความรอบคอบ มความประพฤตนาเคารพบชา และรจกภมสตปญญาของผฟง นอกจากนน พระสงฆมบทบาทหนาทโดยตรงในการเยยวยาทางจตใจ คอ เปนทพงบวร สอนธรรม นาปฏบต พฒนา ปรกษากจ แตปญหาตดอยทวาพระสงฆขาดความเขาใจในวธการสอน๑๗ เสฐยรพงษ วรรณปก ไดเขยน เกยวกบวธสอนธรรมะของพระพทธเจาไวในหนงสอ “พทธวธการสอนจากพระไตรปฎก” ๑๘ สรปความไดวา แบบสากจฉา หรอสนทนา เปนวธททรงใชบอยทสด เพราะผฟงไดมโอกาสแสดงความคดเหน ทาใหการเรยนการสอนมความสนกสนาน ไมรสกวาตนกาลงเรยน หรอกาลงถกสอน แตกาลงรสกวาตนกาลงสนทนาปราศรยกบพระพทธเจาอยางสนกสนาน ในการสนทนานน พระองคทรงทาหนาทนาสนทนา คอ ทาหนาทในการโยนคาถามใหขบคดแลวตอนเขาจดสรปอนเปนประเดนทตองการ

๑.๔.๒ ประเภทรายงานการวจย พระมหาจตตภทร อจลธมโม ไดศกษาวจยเรอง “การศกษาบทบาทของพระอานนทในการเผยแผพระพทธศาสนา” ๑๙ สรปผลการศกษาไดวา บทบาทในการเผยแผพระพทธศาสนา ทานมบทบาทในการเผยแผในลกษณะการใหคาแนะนา ใหคาปรกษา สนทนา ตอบปญหาขอของใจและแสดงธรรมโดยททานไดรบฟงจากพระพทธเจาแลวนาไปถายทอดหรอเผยแผแกภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกาและบคคลทวไปดวยวธการตาง ๆ เชน การบรรยาย การอธบาย ขยายขอความ เปรยบเทยบและถามตอบเปนตน จนเปนทศรทธาเลอมใสและยอมรบนบถอพระรตนตรยกนอยางแพรหลาย

๑๖ แสง จนทรงาม, วธสอนของพระพทธเจา, (กรงเทพมหานคร : กมลการพมพ, ๒๕๒๖), หนา๒๔ - ๓๐. ๑๗ แสง จนทรงาม, พทธศาสนวทยา, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร: บรรณาคาร, ๒๕๓๕), หนา ๑๒–๒๑. ๑๘ เสฐยรพงษ วรรณปก, พทธวธการสอนจากพระไตรปฎก, (กรงเทพมหานคร : เพชรรงการพมพ จากด, ๒๕๔๐), หนา ๕๔. ๑๙ พระมหาจตตภทร อจลธมโม (จนทรคม), “การศกษาบทบาทของพระอานนทในการเผยแผพระพทธศาสนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๓๗.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๐

พระมหาบญเลศ ธมมทสส (โอฐส) ไดศกษาวจยเรอง “ศกษาวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระราชวทยาคม (หลวงพอคณ ปรสทโธ)”๒๐ สรปผลการศกษาไดวา ในดานบคลกภาพของพระราชวทยาคมนน ทานมบคลกภาพทชวยใหประสบความสาเรจในการเผยแผพทธธรรม ดงน ทานง ยดมนในพระธรรมวนย เครงครด นาเชอถอ มอารมณขน ฉลาด สารวม มเมตตาธรรมสง มกนอย สนโดษ สมถะเรยบงาย สขม เยอกเยน มคาพดเปนเอกลกษณ(พดภาษาพนบาน) พดชดเจน ชอบพดตรง ไมออมคอม พดเขาใจงาย . พดจงใจ พดราเรง พดยดหลกคาสอนทางพระพทธศาสนาดานเทคนค และวธการเผยแผพทธธรรมของพระราชวทยาคม (หลวงพอคณ ปรสทโธ) นน พบวาทานใชเทคนคและวธการตาง ๆ เพอใหเหมาะสมกบเหตการณปจจบน พอสรปไดคอ (๑) วธการสนทนาธรรม (๒) วธการตอบคาถาม (๓) วธการใชสอภาษา และ(๔) วธการใชสอสญลกษณ พระมหานมต สขรสวณโณ (ทพยปญญาเมธ) ไดศกษาวจยเรอง “ปจจยทมผลตอความสาเรจในการเผยพทธศาสนาของพระศรศลปสนทรวาท (ศลป สกขาสโภ)”๒๑ สรปความไดวา พระศรศลปสนทรวาท (ศลป สกขาสโภ) ประสบความสาเรจในการเผยแผพระพทธศาสนา เพราะปจจยทสาคญ ๓ ประการ คอ (๑)มเทคนคและวธการเผยแผพระพทธศาสนา (๒) มอดมการณ (๓) มบคลกภาพ พระมหาวระพนธ ชตปโญ (สปญบตร) ไดกลาวถงปญหาในการเผยแผธรรมะและการเปนนกเผยแผทดวาควรปฏบตตนอยางไร ไวในรายงานวจยเรอง “ศกษาวเคราะหการตความและวธการสอนธรรมะของหลวงพอเทยน จตตสโภ”๒๒ สรปความไดวา ปจจบนประเทศไทย ยงขาดนกเผยแผพระพทธศาสนา มนกเผยแผนอยมากเมอเทยบกบจานวนพระภกษสามเณรทมอยทวประเทศกวา ๓๐๐,๐๐๐ รป จะอยางไรกตาม การทนกเผยแผพระพทธศาสนา นาหลกธรรมะคาสอนของพระพทธเจาไปแสดงใหผอนฟงไดรและเขาใจ จงทาใหเกดความเจรญรงเรองมาตามลาดบจาก

๒๐ พระมหาบญเลศ ธมมทสส (โอฐส), “ศกษาวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระราชวทยาคม (หลวงพอคณ ปรสทโธ”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาธรรมนเทศ (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๔๓.

๒๑ พระมหานมต สกขรสวณโณ (ทพยปญญาเมธ), “ ปจจยทมผลตอความสาเรจในการเผยแผพระพทธศาสนาของพระศรศลปสนทรวาท (ศลป สกขาสโภ)”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาพระพทธศาสนา (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๔๓. ๒๒ พระมหาวระพนธ ชตปโญ (สปญบตร), “ศกษาวเคราะหการตความและวธการสอนธรรมะของหลวงพอเทยน จตตสโภ”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาพระพทธศาสนา บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๔๖.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๑

อดตจนถงทกวนน สงทสาคญอกอยางหนง คอ เทคนค วธการสอนของผแสดงธรรมะ เพราะวา การสอนจะไดผลดนอกจากใหเกดความเขาใจแลว จะตองใหเกดความรสกมองเหนคณคาความสาคญ จนมความเลอมใสศรทธาทจะนาไปประพฤตปฏบตตามได นอกจากนน การใชภาษาและวธนาเสนอโดยวธการเชอมโยงเหตการณหรอสถานการณตางๆ ในปจจบนเขาสหวขอธรรมทจะนาเสนอ หรอใชคาพดประยกตใหเขากบสมยโดยคงไวซงสาระและคณคาของพทธธรรมทมอยเดมในพระไตรปฎก พระมหาสญญา ปญาวจตโต (โปรงใจ) ไดศกษาเรอง “ศกษารปแบบและวธการเผยแผพทธธรรมของพระครพศาลธรรมโกศล (สพจน กจนโก, “หลวงตา” – “แพรเยอไม”) สรปผลการศกษาไดวา๒๓ พระครพศาลธรรมโกศล (สพจน กจนโก) ไดปรบเปลยนรปแบบการเทศนตามแบบประเพณโบราณมาเปน การเทศนแบบประยกต ทงเทศนมหาชาตและเทศนธรรมวตร แลวนาเขาสการปาฐกถา บรรยาย อภปราย โตวาท สนทนาธรรมแบบรอยแกว นอกจากน ทานยงใชการเผยแผผานสอสารมวลชนแขนงตางๆ โดยมจดมงหมายใหผฟงเกดความรความเขาใจถกตอง พระมหาศกดพชต ฐานสทโธ (ชยด) ไดศกษาวจยเรอง “ศกษาบทบาทการเผยแผพทธธรรมของ พระวสทธาธบด (วระ ภททจาร)”๒๔ สรปผลการศกษาไดวา การเผยแผพทธธรรมถอวาเปนบทบาทและหนาทของพระสงฆโดยตรง เพราะพระสงฆมชวตทเนองดวยผอนจงตองตอบแทนผมอปการคณ ดงม พทธพจนทปรากฏในสมณสญญาสตร คาสอนทใหภกษสานกและตระหนกเตอนใจตนในความ เปนสมณะอยเสมอวา สมณะนนมชวตทตองอาศยผอน หรอในพหการสตร ๒ ทพระพทธองคได ตรสถงการตอบแทนทพระสงฆพงมตอคฤหสถ หรอชาวบานทไดทาอปการคณตางๆ โดยเฉพาะไดอปถมภบารงดวยปจจย ๔ ซงเปนปจจยหลกสาหรบพระภกษ ไดแก จวร บณฑบาต เสนาสนะและเภสชชบรขาร เมอเปนเชนนแลว สงฆกควรแสดงกลบใหเปนอปการคณแกชาวบานเชนกน ซงไมใชการตอบแทนดวยปจจย ๔ แตดวยการแสดงธรรมอนงาม ในเบองตน ในทามกลาง และในทสด ถาหากเปนไปอยางน หมายถงทงฝายบรรพชตและคฤหสถเกอกลกน ไดแกคฤหสถเกอกลดวยอามสทานตอบรรพชต ๆ เกอกลอนเคราะหดวยธรรมทาน ชวตกจะประเสรฐและสามารถผานพนกเลส ดาเนนชวตอยในแนวทางทเกษมสข

๒๓ พระมหาสญญา ปญาวจตโต(โปรงใจ), “ศกษารปแบบและวธการเผยแผพทธธรรมของพระครพศาลธรรมโกศล (สพจน กจนโก, “หลวงตา” – “แพรเยอไม”)” , วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๔๓. ๒๔ พระมหาศกดพชต ฐานสทโธ (ชยด), “ศกษาบทบาทการเผยแผพทธธรรมของ พระวสทธาธบด (วระ ภททจาร), วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาธรรมนเทศ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๔๙.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๒

ปนนดดา นพพนาวน ไดศกษาวจยเรอง “การศกษากระบวนการสอสารเพอเผยแพรธรรมะของสถาบนสงฆไทย” ๒๕ สรปผลการศกษาไดวา รปแบบวธการสอสารทใชในการเผยแผธรรมนบตงแตสมยสโขทยจนถงปจจบน เรมจากการใชรปแบบสอสารระหวางบคคลโดยมพระมหากษตรย และพระภกษสงฆเปนหลก ตอมามการใชหนงสอ สงพมพธรรมะ และโสตทศนปกรณในการศกษาสมยใหมเขาชวย และไดมการพฒนารปแบบวธการ เผยแพรธรรมะจากการเทศนตามประเพณดงเดมมาสการบรรยายธรรม สนทนาธรรม ปาฐกถาธรรม และการจดนทรรศการทางพระพทธศาสนา รตนภรณ บางจรง ไดศกษาวจยเรอง “การวเคราะหปาฐกถาธรรมของพระเทพ-วสทธเมธ (ปญญานนทภกข)”๒๖ สรปผลการศกษาไดวา กลวธการนาเสนอธรรมะในปาฐกถาธรรมของพระเทพ วสทธเมธ (ปญญานนทภกข) ซงมเนอหาประเภทพฒนา มวธการนาเสนอธรรมะ คอการเสนอโดยตรง การเสนอโดยใชตวอยาง กลวธการนาเสนอธรรมะททานใชมากทสดคอ การเสนอโดยใหการพดเชอมโยง ซงม ๓ ลกษณะ คอ พดเชอมโยงจากเรองราวตาง ๆ เขาสธรรมะ พดเชอมโยงจากเหตการณเขาสธรรมะ และพดเชอมโยงจากขอความในบทสวดมนตเขาสวธ คอ การเสนอโดยใชการพดเชอมโยง และการนาเสนอโดยใชตวอยางปาฐกถาธรรมทมเนอหาประเภทสดด มวธการเสนอธรรมะ ๒ วธ เชนกน คอ การเสนอโดยใชการพดเชอมโยง และนาเสนอโดยการใชตวอยาง เปนวธการนาเสนอธรรมะททานใชมากกวาการนาเสนอโดยใชการพดเชอมโยง ทงน การใชภาษาในการปาฐกถาธรรมของทาน ทมลกษณะเดนนาสนใจม ๓ ดาน คอ การใชถอยคา การใชภาพพจน การใชสานวน สภาษต และคาพงเพย การใชถอยคาม ๓ ลกษณะ คอ การใชคางาย การใชคาทมความหมายโดยนยและการใชคาทมาจากภาษาตางประเทศ การใชภาพพจนม ๓ ลกษณะ คอ ภาพพจนอปมา ภาพพจนบคลาธษฐาน ภาพพจนการเลยนเสยงธรรมชาตการใชสานวน สภาษต คาพงเพย นามาใชบางตามสมควร เทคนคและวธการเผยแผพทธธรรมของพระเทพวสทธเมธ (ปญญานนทภกข) สรปไดคอ (๑) การเสนอโดยตรง ๒. การเสนอโดยใชตวอยาง (๓) การพดเชอมโยง ๔. การใชถอยคาทงาย (๕) การใชภาพพจน ๖. การใชสานวน สภาษต คาพงเพย (๗) การใชวธอปมา อปไมย จากการศกษาทบทวนเอกสารงานวจยทเกยวของ ทาใหไดทราบถงหลกและวธการเผยแผพระพทธศาสนา ทงพทธวธการสอน การเผยแผ จนถงการเผยแผของพระสงฆสาวก ดวยรปแบบตางๆ ซงผวจยสามารถนามาเปนกรอบแนวคด ในการศกษาวจยสบตอไป

๒๕ ปนนดดา นพพนาวน, “การศกษากระบวนการสอสารเพอเผยแพรธรรมะของสถาบนสงฆไทย”, วทยานพนธนเทศศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย), ๒๕๔๓. ๒๖ รตนาภรณ บางจรง, “การวเคราะหปาฐกถาธรรมของพระเทพวสทธเมธ (ปญญานนทภกข)”, ปรญญานพนธมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร), ๒๕๓๗.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๓

สรปไดวา พระพทธศาสนา มการเผยแผในหลายรปแบบและวธการ แตกอยในหลกพทธวธการเผยแผทมประสทธภาพของพระพทธองค เพอใหพทธศาสนกชนไดเขาถงหลกธรรมและสามารถปฏบตตามไดอยางถกตอง โดยอาศยพระสงฆเปนผนาสอหรอเปนผนาดานจตวญญาณ เพราะหากเรยนรภาคทฤษฎใหชดเจนดแลว (ปรยตสทธรรม) กนาไปปฏบตไดถกตอง (ปฏปตตสทธรรม) ผลทไดกจะเกดขนตามสมควรแกธรรมทตนไดพจารณาและปฏบตสาหรบบคคลผนน (ปฏเวธสทธรรม) เพราะวาพระธรรมไมประกอบดวยกาลเวลา เพอบคคลฟงดแลว ศกษาสาเหนยกดแลว กเกดประโยชนสาหรบการดาเนนชวตในปจจบนได ๑.๕ ขอบเขตของการวจย

ขอบเขตของการวจยนน แบงออกเปน ๒ ดาน คอ ดานเนอหาและเอกสาร ดงน

๑.๕.๑ ขอบเขตดานเอกสารทวจย ๑ ) ดานเ นอหา ประกอบดวย เ นอหาต างๆ ในแตละบท คอ ว ธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจารวมถงพระสงฆในปจจบน วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) และวเคราะหผลการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ๒ ) ด าน เอกสาร ได แก พระไตรป ฎก ภาษาไทย ฉบบ เฉ ลมพระ เ ก ยรตพระบรมราชนนาถฯ โรงพมพมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช, ๒๕๓๙. และพทธศาสนสภาษต เลม ๑, ๒, และ๓, ตลอดจนหนงสอ ตารา เอกสาร และรายงานการวจยทเกยวของกบพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)

๑.๕.๒ ขอบเขตดานกลมเปาหมาย ขอบเขตดานกลมเปาหมายทศกษา ไดแก พระสงฆาธการระดบเจาคณะอาเภอ เจาคณะตาบล เจาอาวาส และกลมคฤหสถ ผเคยรวมงาน เคยฟงการเทศน การบรรยายของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ตงแตป พ.ศ. ๒๕๕๐-๒๕๕๔ ไดมาโดยวธเจาะจง (Purposive Sampling) จานวน ๕๑ รป/คน ดงตอไปน ๑) พระสงฆาธการ จานวน ๑๐ รป ๒) อบาสก จานวน ๑๕ คน ๓) อบาสกา จานวน ๑๕ คน ๔) นกเรยน/นกศกษา จานวน ๑๐ คน

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๔

๕) เจาหนาทสานกพระพทธศาสนาแหงชาต จงหวดเพชรบรณ ๑ คน

๑.๖ วธการดาเนนการวจย

การศกษาวจยครงนเปนการศกษาเชงคณภาพ (Qualitative Research)โดยมการเกบขอมลภาคสนาม มาจากการสมภาษณกลมเปาหมาย สวนขอมลจากเอกสาร ไดแบงไวดงตอไปน ๑) ศกษารวบรวมจากขอมลชนปฐมภม คอ พระไตรปฎก ภาษาไทย ฉบบเฉลมพระเกยรตพระบรมราชนนาถฯ โรงพมพมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยพทธศกราช, ๒๕๓๙. ๒) ศกษารวบรวมจากขอมลชนทตยภม จากหนงสอหรอตาราทเกยวของกบคาสอนของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เชน หนงสอ ตารา บทความ เทปบนทกเสยง ตลอดจน บทสมภาษณ ซงผวจยไดสมภาษณกลมเปาหมายมาประกอบงานวจยครงน ๓) วเคราะหขอมล เปนหมวดหม ๔) สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ นาเสนอผลการศกษา ๑.๗ ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการวจย

๑.๗.๑ ทาใหทราบถงวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจาและพระสงฆใน ปจจบน

๑.๗.๒ ทาใหไดองคความรและทราบถงวธการเผยแผพระพทธศาสนาของ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในรปแบบตางๆ ๑.๗.๓ ทาใหทราบถงผลการเผยแผหลกพทธธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๕

บทท ๒

วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจาและพระสงฆในปจจบน

ในการเผยแผพระพทธศาสนา สงทสาคญอยางหนงกคอ รปแบบและวธการเผยแผหลกธรรมของพระพทธเจาและเหลาพระสาวก เพราะหากขาดรปแบบและวธการทชดเจนแลว บคคลผจะสารหรอหลกธรรมไปสประชาชน ยอมเขาใจคลาดเคลอนหรอไมมหลกได ฉะนน จงควรศกษาถงกฎเกณฑตางๆ เพอใหการเผยแผหลกธรรมอยางมประสทธภาพและบรรลถงประโยชนทผแสดงธรรมตองการสอไปยงผฟงธรรมหรอผรบสาร ดงตอไปน ๒.๑ วธการเผยแผพระพทธศาสนาสมยพทธกาล

เมอจะศกษาถงวธการเผยแผพระพทธศาสนาสมยพทธกาลหรอการประกาศหลกธรรมของเหลาบรรดาพระสาวกทงหลายแลว จาเปนอยางยงทจะตองกลาวถงรปแบบและวธการเผยแผหลกธรรมของพระพทธเจาไวเปนเบองตนกอน เพอจะไดนามาประกอบกนวาพระสาวกหรอผแสดงธรรมทเปนพระสงฆรปนนๆ ไดเผยแผอยางถกวธ ถกตองตามกฎเกณฑทพระพทธองคไดทรงแสดงเอาไวแลว ดงทผวจย จะไดนาเสนอตอไปน

๒.๑.๑ ยทธศาสตรการเผยแผของพระพทธเจา หลงจากการตรสรของพระสมมาสมพทธเจา ทรงพจารณาถงบคคลทจะสอนธรรม ตอนแรกทรงทอพระทยในการสอน ปถชนผมกเลสคอธลอยในใจเปนสวนมาก ตอมาทาวสหมบดพรหม ทรงทราบพทธปรวตก จงมากราบทลอาราธนาใหโปรดเหลาสรรพสตว เพราะบคคลผมกเลสนอย เมอไดฟงพระธรรมเทศนาของพระพทธองคแลว สามารถไดดวงตาเหนธรรม จงทรงตดสนพระทยโปรดเหลาเทวดาและมนษย ยทธศาสตรททรงใชในการเผยแผพระพทธศาสนา เปรยบไดกบ “ยทธวธเมองลมปา” นนคอ ทรงตดสนพระทยในการเสดจไปโปรดพระเจาพมพสาร ราชาแหงแควนมคธ พระราชา เสนาอามาตย ขาราชบรพาร เมอไดสดบพระธรรมเทศนาจากพระพทธเจาแลว๑ กไดดวงตาเหนธรรม อกสวนหนงเกดศรทธาเลอมใส ปฏญาณตนเปนชาวพทธ เมอพระราชาซงทรงเปนประมข

๑ ว.ม. (ไทย) ๔/๕๕-๕๗/๖๕-๗๑.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๖

ของประเทศ ทรงเลอมใสไดดวงตาเหนธรรม เหลาขาราชบรพารทงปวง ตางกเกดศรทธาเลอมใสตาม ขาวอนเปนมงคลควรแกการปลาบปลมยนดน กกระจายไปบานนคม ทวราชอาณาจกร ทาใหประชาชนในทองถนตางๆ กเกดศรทธาเลอมใสตามประมขของประเทศ นคอยทธวธเมองลอมปา ทพระพทธเจาทรงใชในการเผยแผพระธรรมของพระองค

๒.๑.๒ จดมงหมายในการสอนของพระพทธเจา จดมงหมายในการสอนของพระพทธเจา ม ๓ ประการไดแก ๑. ทรงสอนใหผฟงรยงเหนจรงในสงทควรรควรเหน จดมงหมายนหมายถงวา ทรงสอนใหรแจงเหนจรงเฉพาะเทาทจาเปนสาหรบสาวกนนๆ สงใดททรงรแลว แตเหนวาไมจาเปนสาหรบผฟงหรอผรบการสอน กจะไมทรงสอนสงนน ๒. ทรงสอนใหผฟงตรองตามเหนจรงได คอ ทรงแสดงธรรมอยางมเหตผลทผฟงธรรมสามารถทจะไตรตรองใหเหนดวยตนเอง๒ เชน พระพทธองคตรสแกภกษทงหลายวา ภกษทงหลาย แมวาภกษจะพงจบชายสงฆาฏของเราตดตามรอยเทาเรา ตดตามไปขางหลง แตภกษนนมความละโมบ กาหนดยนดอยางแรงกลาในกาม มจตพยาบาท คดประทษราย หลงลมสตไมรตว มจตไมตงมน กระสบกระสาย ไมสารวมอนทรย แทจรงแลว ภกษนน กยงชอวาอยหางไกลเรา เรากหางไกล ภกษนน เปนเพราะเหตไร เพราะภกษนน ยงไมเหนธรรม เมอไมเหนธรรม กไมเหนเรา๓ ภกษทงหลาย แมถาภกษอยไกลเราถง ๑๐๐ โยชน แตภกษนนไมม ความละโมบ ไมกาหนดยนดอยางแรงกลาในกาม มจตไมพยาบาท ไมคดประทษราย มสตมน มความรสกตว มจตตงมนแนวแน สารวมอนทรย แทจรงแลว ภกษนน กชอวาอยใกลเรา เรากอยใกลภกษนน นนเปนเพราะเหตไร เพราะภกษนนเหนธรรม แมเหนธรรม กชอวาเหนเรา (ตถาคต) ๓. ทรงสอนใหผฟงไดรบผลตามสมควรแกกาลงการปฏบตของตน คอ ทรงแสดงธรรมมคณเปนมหศจรรย สามารถยงผปฏบตตามใหไดรบผลตามสมควรแกกาลงการปฏบตของตนเอง

๒ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), พทธวธในการสอน, พมพครงท ๕, (กรงเทพมหานคร : บรษท สหธรรมก จากด, ๒๕๔๑), หนา ๑๔. ๓ ข.อต. (ไทย) ๒๕/๙๒/๔๖๕.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๗

๒.๑.๓ หลกการสอนของพระพทธเจา เมอกลาวถงหลกในการสอนโดยทวไปแลวม ๓ ดาน ไดแก ดานเนอหา ดานผเรยนและ อบายการสอน ดงน ๒.๑.๒.๑ ดานเนอหาทนาไปสอน สาหรบเนอหาทจะสอนนนมหลกสาคญอย ๗ ประการ ดงน (๑) สอนจากสงทรเหนเขาใจงายหรอรเหนเขาใจอยแลว ไปหาสงทเหนเขาใจยาก หรอยงไมรไมเหนไมเขาใจ ดงตวอยางคออรยสจ ซงทรงเรมสอนจากความทกข ความเดอดรอน ปญหาชวตทคนมองเหนและประสบอยโดยธรรมดา รเหนประจกษกนอยทกคนแลว ตอจากนนจงสาวหาเหตทยากลกซง และทางแกไขตอไป (๒) สอนเนอเรองทคอนขางลมลกยากลงไปตามลาดบชน และความตอเนองกนเปนสายลงไป อยางทเรยกวา สอนเปนอนปพพกถา ตวอยางกคอ อนปพพกถา ไตรสกขา พทโธวาทะ ๓ เปนตน (๓) ถาสงทสอนเปนสงทแสดงไดกสอนดวยของจรง ใหผเรยนไดด ไดเหน ไดฟงเอง อยางทเรยกวาประสบการณตรง เชน ทรงสอนพระนนทะทคดถงครกคนงาม ดวยการทรงพาไปชมนางฟา นางอปสรเทพธดา ใหเหนกบตา เปนตน (๔) สอนตรงเนอหา ตรงเรอง คมอยในเรอง มจด ไมวกวน ไมไขวเขว ไมออกนอกเรองโดยไมมอะไรเกยวของในเนอหาเลย (๕) สอนมเหตผล ตรองตามเหนจรงได อยางทเรยกวา สนทาน (๖) สอนเทาทจาเปนพอดสาหรบใหเกดความเขาใจ ใหการเรยนไดผล ไมใชสอนเทาทตนร หรอสอนแสดงภมวาผสอนมความรมาก เหมอนอยางทพระพทธเจา เมอประทบอยในปาประดลายใกลเมองโกสมพ ไดทรงหยบใบไมประดลายเลกนอยใสกาพระหตถ แลวตรสถามภกษทงหลายวา ใบประดลายในพระหตถกบในปา ไหนจะมากกวากนภกษทงหลายกราบทลวา ในปามากกวา จงตรสวา สงทพระองคตรสรแตมไดทรงสอนเหมอนใบประดลายในปา สวนททรงสงสอนนอยเหมอนใบประดลายในพระหตถ และตรสแสดงเหตผลในการทมไดทรงสอนทงหมดเทาทตรสรวา เพราะสงเหลานนไมเปนประโยชนมใชหลกการดาเนนชวตอนประเสรฐ ไมชวยใหเกดความรถกตองนาไปสจดหมายคอพระนพพานได (๗) สอนสงทมความหมาย ควรทเขาจะเรยนร และเขาใจ เปนประโยชนตอตวเขาเอง อยางพทธพจนทวา พระองคทรงมเมตตา หวงประโยชนแกสตวทงหลาย

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๘

๒.๑.๒.๒ ดานผเรยน ผเรยนหรอผฟงนน มความสาคญไมแตกตางไปกบเนอหาทจะเรยน กลาวคอผสอนตองรจกแยกแยะผเรยนใหออกวา ในแตละคนนนมลกษณะแตกตางกนอยางไรบาง ในดานใดบาง ทงนเพอเปนขอมลในการเตรยมตวของผสอนนนเอง ดงนน ผสอนควรคานงถงลกษณะตางๆ ดงน ๑. รคานงถง และสอนใหเหมาะสมตามความแตกตางระหวางบคคล ดงเชนทรงคานงถงจรต ๖ อนไดแก ราคจรต โทสจรต โมหจรต ศรทธาจรต พทธจรต และวตกจรต และรระดบความสามารถของบคคล อยางทพระพทธเจาทรงพจารณาวา สตวทงหลายผมธลในตานอย มธลในตามาก มอนทรยแกกลา มอนทรยออน ม อาการด มอาการทราม สอนใหรไดงาย สอนใหรไดยาก บางพวกมกเหนปรโลกและโทษวานากลวกม บางพวกมกไมเหนปรโลกและโทษวานากลวกม มอปมาเหมอนในกออบล ในกอปทม หรอในกอบณฑรก บางดอกทเกดในนา เจรญในนา ยงไมพนนา จมอยในนา...เจรญในนาอยเสมอนา...เจรญในนา ขนพนนา ไมแตะนา๔ พระพทธองคไดตรสถงบคคลทมลกษณะตางกนไป แลวเปรยบเทยบกบดอกบว ๔ ประเภท ไวนาสนใจยง ดงทพระองคตรสไว มดงน (๑) อคฆฏตญ (ผเขาใจไดฉบพลน) หมายถง ผรเขาใจไดฉบพลน แตพอยกหวขอขนแสดงเทานน เทยบกบบวพนนา แตพอรบสมผสรศมตะวนกจะบาน ณ วนนน (๒) วปจตญ (ผเขาใจตอเมอขยายความ) หมายถง บคคลผสามารถรเขาใจไดตอเมออธบายความพสดารออกไป เทยบกบบวปรมนา จกบานตอวนรงขน (๓) เนยยะ (ผทพอจะแนะนาได) หมายถง บคคลผพอจะหาทางคอยชแจงแนะนาใชวธการยกเยองใหเขาใจไดตอไป เทยบกบบวงามใตพนนา จกบานในวนตอ ๆ ไป (๔) ปทปรมะ (ผทสอนใหรไดเพยงตวบทคอพยญชนะ) หมายถง บคคลผอบปญญา มดวงตามดมด ยงไมอาจบรรลคณวเศษในชาตนได เทยบกบบวจมใตนา นาจกเปนภกษาแหงปลาและเตา๕ ในพระสตตนตปฎก ปคคลบญญต ไดกลาวถงบคคล ๔ จาพวกไววา บคคลผเปนอคฆฏตญ เปนไฉน บคคลใดบรรลธรรมพรอมกบเวลาททานยกหวขอขนแสดง บคคลนเรยกวาผเปนอคฆฏตญ บคคลผเปนวปจตญ เปนไฉน บคคลใดเมอเขาอธบายเนอความแหงภาษตโดยยอใหพสดาร จงบรรลธรรม บคคลนเรยกวา ผเปนวปจตญ ๔ ว.ม. (ไทย) ๔/๙/๑๔. ๕ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๓๓/๒๐๒.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๙

บคคลผเปนเนยยะ เปนไฉน บคคลใดบรรลธรรมโดยลาดบอยางน คอ โดยการแสดง การถาม การมนสการโดยแยบคาย การเสพ การคบ การเขาไปนงใกลกลยาณมตร บคคลนเรยกวา ผเปนเนยยะ บคคลผเปนปทปรมะ เปนไฉน บคคลใดฟงกมาก กลาวกมาก ทรงจากมาก บอกสอนกมาก แตไมบรรลธรรมในชาตนน บคคลนเรยกวา ผเปนปทปรมะ๖ ๒. ปรบวธสอนผอนใหเหมาะกบบคคล แมสอนเรองเดยวกน แตตางบคคลกนกอาจจะใชตางวธกน ๓. นอกจากคานงถงความแตกตางระหวางบคคลแลว ผสอนยงตองคานงถงความพรอม ความสกงอม ความแกรอบแหงอนทรยหรอญาณทเรยกวา ปรปากะ ๔. สอนโดยใหผเรยนลงมอทาดวยตนเอง ซงจะชวยใหเกดความรความเขาใจชดเจน แมนยาและไดผลจรง เชน ทรงสอนพระจฬปนถกผโงเขลา ดวยการใหนาผาขาวไปลบคลา เปนตน ๕. การสอนดาเนนไปในรปทใหรสกวาผเรยนกบผสอนมบทบาทรวมกน ในการแสวงหาความจรง ใหมการแสดงความคดเหน โตตอบเสร หลกนเปนขอสาคญในวธการแหงปญญา ซงตองการอสรภาพในทางความคด และโดยวธนเมอเขาถงความจรง ผเรยนกจะรสกวาตนไดมองเหนความจรงดวยตนเอง และมความชดเจนมนใจ ๖. สอนโดยคานงถงความสนใจเปนรายบคคลโดยผเรยนแตละคนนนจะมความสนใจในแตละอยางทไมเหมอนกน ผสอนตองพงสงเกตและปรบวธการสอนใหเหมาะสมกบบคลกลกษณะของแตละบคคลดวย ๒.๑.๒.๓ อบายการสอน ตวการสอน หมายถง วธการหรอกลอบายประกอบการสอน ผสอนตองรจกและปรบใชใหถกตองเหมาะสมกบกาลเทศะ เชน ๑. สรางจดสนใจในการสอนใหผเรยนรสกวานาสนใจ อยางนอยการเรมตนดงดดความสนใจของผเรยนตงแตเรมตน กเปนความสาเรจอกระดบหนงได ๒. สรางบรรยากาศในการเรยนใหปลอดโปรง แจมใส เพลดเพลน ไมตงเครยด ไมใหเกดความอดอดในการเรยน ใหเกยรตผเรยน ๓. สอนมงเนอหาโดยมงใหเกดความเขาใจในเรองทสอนเปนสาคญ ไมกระทบตนและผอน ไมมงยกตนขมผอน

๖ อภ.ป.(ไทย) ๓๖/๑๔๘-๑๕๑/๑๘๖-๑๘๗.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๒๐

๔. สอนโดยเคารพ คอตงใจสอน ทาจรงดวยความรสกวาเปนสงมคณคา มองเหนความสาคญของผเรยนและงานสงสอนนนไมใชสกวาทา หรอเหนผเรยนนนโงเขลาหรอเหนเปนคนชนตา ๕. ใชวาจาทสภาพ นมนวล ไพเราะนาฟง สละสลวย เขาใจงาย ไมหยาบคาย ไมหยาบกระดาง จนผฟงไมสนใจทจะเรยนร๗

๒.๑.๔ ลลาการสอนของพระพทธเจา ลลาการเผยแผหรอพทธลลานน เพอชวยใหผฟงธรรมเทศนาของพระพทธองคเกดความเลอมใสและเขาใจตออรรถและธรรมทประกาศไปแลวนน โดยมหลก ๔ อยาง๘ ดงน ๑. การชแจงใหเหนชด (สนทสสนา) คอ จะสอนอะไร กชแจงจาแนกแยกแยะ อธบาย และแสดงเหตผลใหชดเจน จนผฟงเขาใจและแจมแจง เหนจรงเหนจง เหมอนกบวา จงมอไปดเหนกบตา ๒. พดชกชวนใหอยากจะนาไปปฏบตตาม (สมาทปนา) คอ สงใดควรปฏบตหรอ หดทา กแนะนาหรอบรรยายใหซาบซงในคณคา มองเหนความสาคญทจะตองฝกฝนบาเพญ จนใจยอมรบ นบถอ อยากลงมอทา หรออยากนาไปปฏบต ๓. พดใหเกดความเราใจอาจหาญแกลวกลา (สมตเตชนา) คอ ปลกเราใหเกดขวญ และกาลงใจเพอตอสทาความพากเพยร ไมยอถอ หรอ ออนแอ เพราะสาเหตใดกตาม จตใจ เขมแขง ไมกลวเหนอย ไมกลวความทกข ความลาบาก ๔. พดปลอบชโลมใจใหสดชนราเรง (สมปหงสนา) คอ บารงจตใจใหแชมชน เบกบานโดยชใหเหนผลด หรอคณประโยชนทเขาจะไดรบ และทางทจะกาวหนาบรรลผล สาเรจยงขนไป ทาใหผฟงมความหวง และราเรงเบกบานอยเสมอ

๒.๑.๕ รปแบบการสอนของพระพทธเจา พทธวธในการสอน ซงใชรปแบบทตางกน เพอความสะดวกตอการทาความเขาใจเกยวกบหลกการสอนพทธธรรมของพระพทธองค เบองตนไดทรงกาหนดร จากตวของบคคล ทกาลงรบฟงการสอน ถาหากวาบคคลมระดบสตปญญานอย พระองคกจะใชวธสอนธรรมอกรปแบบหนง ถาผมสตปญญาแกกลาแลวกจะปรบใชอกวธ และสรปวธการสอนของพระพทธองค โดยแบงออกเปน ๔ วธ ดงรายละเอยดตอไปน ๗ ท.ส. (ไทย) ๙/๒๓๗/๑๘๙. ๘ ท.ส. (บาล) ๙/๑๙๘/๑๖๑.,(ไทย)

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๒๑

๒.๑.๔.๑ แบบสากจฉา การสอนโดยใชวธการ ถามคสนทนา เพอนาใหเกดความเขาใจหลกธรรมอนจะนาใหเกดความเลอมใสศรทธา วธการสอนแบบน จะเหนไดจากทพระองคใชโปรดบคคลในกลมทมจานวนจากด ทสามารถพดตอบโตกนได การสอนแบบน มปรากฏในหนงสอพระไตรปฎกหลายแหงดวยกน ตวอยางเชน กรณของปรพาชกชอวาวจฉโคตรทเขาไปทลถาม เรองความเหนสดโตง ๑๐ อยาง ตอพระองค และกไดมการสนทนาแบบถาม-ตอบ ในเรองดงกลาวระหวางปรพาชกกบพระพทธองค๙ ในการสอนแบบสากจฉา มการถามในรายละเอยดไดมากกวาการสอนแบบทวไป และเปนการใหขอมลตอกลมชนทมจานวนจากด โดยพระพทธองคแสดงธรรมจบ ผฟงจะไดรบคณวเศษจากการฟงดวยวธนอยเสมอ๑๐ ๒.๑.๔.๒ แบบบรรยาย การสอนทพระพทธเจาจะทรงใชในทประชมใหญ ในการแสดงธรรมประจาวน ซงมประชาชนและพระสาวกเปนจานวนมาก คอยรบฟง จดเปนวธสอนทพระพทธเจาใชมากทสด ในการแสดงธรรม เพราะมทงการแสดงธรรม ซงมใจความยาว และมใจความแบบสน ๆ ทงน แลวแตสถานการณทเหนวาเหมาะสม เชน ในพรหมชาลสตร พระองคกทรงไดบรรยายเกยวกบเนอหาของศล ซงสามารถแบงออกเปน ๓ ระดบ คอ ศลระดบตนทเรยกวาจลศล ศลระดบกลางทเรยกวามชฌมศล ศลระดบสงทเรยกวามหาศล และในตอนทายกทรงแสดงเรองทฎฐ ทฤษฎหรอปรชญาของลทธตาง ๆ ทรวมสมยพทธกาลมทงหมด ๖๒ ทฤษฎ โดยพระพทธเจาทรงนามาแสดงดวยวธการบรรยาย และชใหเหนวา พระพทธศาสนามความเหน หรอมหลกคาสอนทตางจากทฤษฎทง ๖๒ น อยางไร๑๑ ๒.๑.๔.๓ แบบตอบปญหา จะทรงสอนใหพจารณาดลกษณะของปญหา และใชวธตอบใหเหมาะสม สาหรบในการตอบปญหาของพระองคนน จะทรงพจารณาจากความเหมาะสมตามลาดบแหงภมความรของผถามเปนสาคญ เชน ในเทวตาสงยต มเทวดาไปกราบทลถามพระพทธองค วา “บคคลใหอะไรชอวาใหกาลง ชอวาใหวรรณะ ชอวาใหความสข ชอวาใหจกษ ชอวาใหทกสงทกอยาง” พระพทธเจากตรสตอบวา “บคคลทใหขาวชอวาใหกาลง ใหผาชอวาใหวรรณะ ใหยานพาหนะชอวาใหความสข

๙

ม.ม. (ไทย) ๑๓/๑๘๗-๑๘๙/๒๑๙-๒๒๓.

๑๐ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), พทธวธในการสอน, หนา ๑ - ๑๐. ๑๑

ท.ส. (ไทย) ๙/๒๘/๑๑.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๒๒

ใหประทปชอวาใหจกษ และผใหทพกชอวาใหทกสงทกอยาง สวนผพราสอนธรรมชอวาใหอมตะ”๑๒ ๒.๑.๔.๔ แบบวางกฎขอบงคบ เปนการกาหนดหลกเกณฑ ขอบงคบใหพระสาวกหรอสงฆปฏบตดวยความเหนชอบพรอมกน วธการนเปนลกษณะของการออกคาสง ใหผศกษาปฏบตตาม เปนการสอนโดยการวางกฎระเบยบขอบงคบใหปฏบตรวมกน เพอนามาซงความสงบสขแกหมคณะ ดงจะเหนไดจากพระองคทรงบญญตพระวนย โดยเปนขอบงคบใหพระสงฆไดปฏบตตาม และทสาคญ กฎขอบงคบทพระองคทรงบญญตนน เปนตวแทนของพระองคไดดวย และมความเสมอภาคกนทงหมด ไมมขอยกเวนใหแกบคคลใดเปนกรณพเศษ พระองคทรงตรสกอนทจะปรนพพานวา “ธรรมและวนยทเราแสดงแลว บญญตแลวแกเธอทงหลาย หลงจากเราปรนพพานไปแลวกจะเปนศาสดาของเธอทงหลาย”๑๓

๒.๑.๖ วธการสอนแบบตางๆ ของพระพทธเจา การสอนหรอการถายทอดความรทกเรอง ถงแมผถายทอดจะมความรดสกเพยงใดกตาม หากขาดอบายการสอนทดงดดใหผเรยนมความสนใจได การสอนนนกจะไมประสบความสาเรจ หรอภาษาปจจบนเรยกวาขาดเทคนคในการสอน พระพทธเจาทรงแสดงใหเหนถงความเปนเลศ ในการใชกลวธหรอเทคนคการสอนเปนอยางยง ม ๑๐ วธ ดงน ๑) การยกเรองชาดกและนทาน การยกเรองมาเปนตวอยางนน ชวยใหเขาใจเนอความไดงายและชดเจน ซงการสอนแบบน จะเหนไดชดเจนจากนทานทปรากฏอยทวไป เฉพาะนทานชาดกอยางเดยวทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนากมมากถง ๕๔๗ เรอง เชน สอนเรองความเสยหายอนเกดจากความไมสามคค โดยยกตวอยางเรองภกษชาวเมองโกสมพ๑๔ หรอสอนเรองการอยอยางสงบ ตองอาศยการประกอบความเพยรอยเสมอ โดยการยกเอาพระมหากสสปะเปนตวอยาง โดยตรสยกยองวา “เปนผมสต หมนประกอบความเพยร ไมตดในทอย ละความหวงอาลยไป เหมอนหงสละเปอกตมไป ฉะนน”๑๕ ดงนน การสอนแบบน จงถอวาเปนเรองททาใหมองเหนภาพคาสอนใหเปนรปธรรมมาก

๑๒

ส.ส. (ไทย) ๑๕/๔๒/๕๘.

๑๓ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๑๖/๑๖๔.

๑๔ ข.ข.(ไทย) ๒๕/๖/๒๕. ๑๕ ข.ข.(ไทย) ๒๕/๙๑/๕๗.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๒๓

ยงขน โดยตวละครอนๆ จะมบทบาทเขามาเกยวของเปนจานวนมาก และการสอนแบบน เปนการนาตวละครมาใหตความธรรมะ ใหมความหลากหลายและเขาใจงายมากยงขน ๒) การเปรยบเทยบดวยขออปมา การยกอปมาใหเหน คอ การอธบายเพอทาใหเรองทเขาใจยากใหเขาใจงายขน โดยเฉพาะในเรองทเปนนามธรรม พระพทธเจากทรงเปรยบเทยบใหเหนเปนรปธรรมโดยชดเจน ตวอยางเชนมอยครงหนง ทพระพทธเจาไดตรสสอนแกเมณฑกเศรษฐวา “โทษของคนอนเหนไดงาย สวนโทษของตนเหนไดยาก เพราะคนนน ชอบโปรยโทษของผอน เหมอนคนโปรยแกลบ แตกลบปกปดโทษของตนไว เหมอนพรานนกปกปดรางพรางกายตนไว”๑๖ ตวอยางท ๒ เชน พระพทธองคเมอทรงประทบอยในอารามของอนาถบณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถไดตรสวา “สมณพราหมณพวกหนงแลนเลยไป ไมบรรลธรรมทเปนสาระ ชอวาพอกพนเครองพนธนาการใหม ๆ ยงขน ยดมนในสงทตนไดเหนแลวและฟงอยางนจงตกสหลมถานเพลงตลอดไป เหมอนแมลงตกสประทปนามนฉะนน”๑๗ คาอปมาชวยใหเรองทลกซงเขาใจยาก ปรากฏความเดนชดออกมาและเขาใจงายขน โดยเฉพาะมกใชในการอธบายสงทเปนนามธรรม เปรยบเทยบใหเหนชดดวยสงทเปนรปธรรม หรอเปรยบเรองทเปนรปธรรมดวยขออปมาแบบนามธรรม กชวยใหความหมายมความหนกแนนขน การใชอปมาน เปนวธประกอบการสอนทพระองค ทรงใชเปนนตยในการแสดงธรรมแตละครง ๓) การใชอปกรณเสรมในการสอน การใชอปกรณในการสอนนน เปนการใชสงตางๆ ทมอยแวดลอมตวเราเพอ เปนสอในการสอน ซงกจดอยในลกษณะทคลายการใชวธการอปมา วธการสอนแบบน พระพทธองคจะทรงใชอปกรณรอบตวเปนสอในการแสดงธรรม ตวอยางเชน ในครงทประทบอยทสสปาวนใกลเมองโกสมพ กไดสอนภกษทงหลายโดยใชใบประดเปนอปกรณ โดยพระองคไดทรงหยบใบประดลายมาเลกนอย แลวตรสถามภกษทงหลายวา ใบไมในปากบในพระหตถของพระองค ทไหนมากกวากน ภกษทงหลายทลวา ในปามากกวายงนก แลวพระองคกตรสแสดงการทพระองคไมทรงสอนทงหมด เพราะคาสอนของพระองคนนมมากมาย เหมอนไมประดลายในปา แตทตรสเปรยบคา

สอนทจาเปน วาเหมอนใบไมในกามอ เพราะมความจาเปนตอการทาทสดแหงทกขใหสนไป๑๘

๑๖ ข.ข.(ไทย) ๒๕/๒๕๒/๑๑๐. ๑๗

ข.ข. (ไทย) ๒๕/๕๙/๓๐๖.

๑๘ ส.ม. (ไทย) ๑๙/๑๑๐๑/๖๑๓.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๒๔

๔) การทาตวเปนตวอยาง (สาธตใหด) การสอนวธน เปนวธการสอนทดทสดอยางหนงโดยเฉพาะในทางจรยธรรม คอการทาเปนตวอยาง ซงเปนการสอนแบบไมตองกลาวสอน เปนทานองการสาธตใหด ในวธการสอนนเปนลกษณะของความเปนผนาทแทจรง เพอใหผปฏบตตามเกดความมนใจในผสอน วธการทดทสดคอการทาใหด พระพทธเจาถอวาเปนแบบอยางในเรองน ตวอยางเชน กรณของภกษทปวยจนตองนอนจมกองมตรและคถของตนเอง ไมมภกษรปใดปรารถนาทจะเขาไปดแลพยาบาล พระพทธเจาจงสอนภกษทงหลายทอยในอาวาสนน ดวยการลงมอปฏบตดแลพยาบาลภกษรปนนดวยพระองคเอง หลงจากททรงดแลภกษรปทอาพาธใหมอาการดขนแลว ในตอนประชมไดตรสไว เพอเปนขอคดแกภกษทงหลายวา “ภกษทงหลาย พวกเธอไมมมารดา ไมมบดา ผใดเลาจะพยาบาลพวกเธอถาพวกเธอไมพยาบาลกนเอง ใครเลาจกพยาบาล ผใดจะพงอปฏฐากเรา ขอใหผนนพยาบาลภกษอาพาธเถด”๑๙ ๕) การเลนภาษา (เลนคาศพท) การเลนภาษา หรอ การเลนคาศพท โดยการใหนยามศพทในความหมายใหม หมายถง เปนเรองของการใชความสามารถ ในการใชภาษาผสมปฏภาณ การสอนแบบนแสดงใหเหนถง พระปรชาสามารถของพระพทธเจาททรงรอบรทกดาน ในการทพระองคทรงใชวธการสอนแบบเลนภาษา เลนคา และใชคาในความหมายใหมน ตวอยางเชน กรณของเวรญชพราหมณ ทมากลาวตอวาพระองคตางๆ นานา แทนทพระองคจะปฏเสธคากลาวหานน กลบนาคากลาวหามาอธบายดวยการใชภาษา การเลนคา โดยการนาเขาสหลกการทถกตองของพระองค เชน ในขอกลาวหาทพราหมณตอวาพระพทธองควา “ทานพระโคดม เปนคนไมมสมบต” และสมบตในความหมายของพราหมณ เปนการกลาวถงสมบตภายนอก อนเปนเครองตอบสนองความตองการขนพนฐาน แตพระพทธเจาไดความหมายใหมวา การไมมสมบต ไดแก กการละสงททาใหชวตตดอยกบวตถนนๆ เพราะการตดรากเหงาแหงอกศลทงหลายได จงชอวาเปนคนไรสมบต เพราะการละอกศลทงหลายไดอยางสนเชง๒๐ ๖) การใชอบายเลอกคนใหเหมาะสม การเลอกคนเปนอบายสาคญในการเผยแผพระพทธศาสนา ทจะทาใหพระพทธศาสนาเจรญรงเรองไดเรว ซงวธนจะเหนไดจากหลงการตรสรใหมๆ ของพระพทธองค การสอนแตละครงในชวงนน จะเนนหนกไปในดานผนาในชมชน ตวอยางเชน ภายหลงเมอครง

๑๙

ว.ม. (ไทย) ๕/๓๖๕/๒๓๙.

๒๐ ว.มหา. (ไทย) ๑/๒-๑๐/๒-๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๒๕

ตรสร พระองคทรงเลอกไปโปรดปญจวคคยกอน เพราะทรงเหนวาพวกเขามพนฐานความศรทธาเปนทนเดมอยแลว งายตอการทาความเขาใจคาสอนของพระองค ขอนพจารณาไดทงในแงซงปญจวคคยเปนผใฝธรรมมอปนสยกอนแลว ทงในแงทเปนผเคยอปการะกนมา หรอในแงทเปนการสรางความมนใจ ทาใหผเคยเกยวของหมดความเคลอบ แคลงใจ ตดปญหาในการททานเหลาน อาจไปสรางความเคลอบแคลงใจแกผอนตอไปอก ดวย ครนเสรจจากการสงสอนปญจวคคยแลว กไดโปรดยสกลบตรพรอมทงเศรษฐผเปนบดาและญาตมตร และตอมากทรงสอนชายหนมทมชอวา ยสกลบตร ซงเปนบตรของเศรษฐและผนาของชายหนมในชมชนนน เพราะพระองคทรงเลงเหนวาปญจวคคยและยสกลบตรนจะเปนสาวกทจะชวยในการเผยแผคาสอนไดมาก๒๑ แมแตในการสอนผปกครองแผนดนของพระพทธองค กทรงใชวธการน เชนเดยวกน เพราะเมอทาใหผนา มความเขาใจและศรทธาไดถกตองแลว บคคลผทอยใตบงคบบญชา ยอมปฏบตตามผนาไปโดยปรยาย คอ ไมไดบงคบขนใจใหทา ทงน จงเปนการแสดงใหเหนถงหลกการเผยแผพระพทธศาสนาของพระองค ดวยพระปรชาญาณอยางแทจรง เพราะพระองคทรงรจกเลอก ทจะหาแกนนาคนสาคญ สาหรบเปนนกเผยแผ จากบคคลระดบผนาประเทศกอน ๗) การรจกจงหวะและโอกาส การสอนแบบน พระองคจะทรงดารถงความเหมาะสม ความพรอมของผทจะรบฟงตลอดจนถงเหตการณทเหนวาเหมาะสม ในการทจะแสดงธรรมหรอบญยตขอปฏบตตางๆ ดงจะเหนไดจากการบญญตพระวนยในแตละสกขาบท พระองคทรงปรารภถงมลเหตของความผดทเกดขนกอน แลวจงตรสสอนโทษทเกดจากการลวงละเมดนนในภายหลง ตอ จากนน กจะทรงบญญตสงทไมควรปฏบตหรอทควรปฏบต ซงตอมาเรยกวาพระวนย ตวอยางเชน กรณเรองของการสงคายนา เมอครงยงพระชนมอยมภกษหลายรปเขาไปทลแสดงความประสงคใหพระองคทาสงคายนา แตการเวลายงไมสมควร จงตรสหามเสย แตเมอมเหตการณเกดขนตอลทธอนๆ ทมการแตกแยกเพราะครอาจารยสนไป และทรงเหนวา ถงเวลาแลว โดยการอางตวอยางจากลทธตางๆ และเหตปจจยทเหมาะสม จงทรงมมตให พระภกษไดทาสงคายนา โดยทรงชใหเหนถงความสาคญของพระธรรมวนย และไดทรงมอบหมายใหภกษมพระสารบตร เปนตน ไดทาการสงคายนาในโอกาสทเหมาะสม๒๒ ๘) ความยดหยนในการใชวชาการ การแสดงถงการรจกผอนหนก ผอนเบาของพระพทธองค ทใชสอนบคคลระดบตางๆ ถาผสอนสอนอยางไมมอตตา ลดละตณหา มานะ ทฏฐเสยใหนอยทสด กจะ ทรงมงไปยง ๒๑

ว.ม. (ไทย) ๔/๑๒ - ๓๑/๑๘ – ๔๐.

๒๒ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๒ - ๓๑/๑๘ – ๔๐.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๒๖

ผลสาเรจในการเรยนรเปนสาคญ ตวอยางเชน กรณทพระพทธเจาตรสกบคนฝกมาทมวธการฝกดวยแบบวธสภาพ วธแบบรนแรง ทงวธแบบสภาพและรนแรง จนกระทงสดทายเมอฝกไมไดกฆาทงเสย ซงพระองคกใชวธการคนฝกมากลาวไวนน มาเปนอปกรณการสอนของพระองค ดวยพระดารสวา “เรายอมฝกคนดวยวธละมนละไมบาง ดวยวธรนแรงบาง ดวยวธททงละมนละไมและทงรนแรงปนกนไปบาง และถาฝกไมได กฆาเสย”๒๓ แตในกรณในการฆาของพระองคนน หมายถงการไมเอาใจใสตอบคคลทไมมความสนใจในธรรม จงฆาเสย คอ ปลอยใหหลนไปสหนทางทไมด เพราะสาเหตจากการไมสนใจของบคคลนน การทาในลกษณะดงกลาว ถอวาเปนการฆาในอรยวนย๒๔ ๙) การตกเตอนลงโทษ และชมเชย การลงโทษในทน ไดแก การลงโทษซงมทงในทางธรรมและวนย มบทบญญตความประพฤตอยแลว การใหรางวล คอ การแสดงธรรมไมกระทบกระทง ไมรกรานใคร แตเปนการกลาวสรรเสรญในการกระทาทถกตอง และถอวาเปนตวอยางแกผอนดวย ตวอยางเชน กรณการลงพรหมทณฑตอพระฉนนะ ซงมความเยอหยงวาตนเอง เปนผอปฏฐากพระพทธเจา ในสมยทยงทรงพระเยาว จนกระทงออกผนวช จงเปนเหตใหพระฉนนะ ไมยอมปฏบตตามคาสงสอนของครอาจารย ดวยเหตน เพอใหทานไดสาเหนยกในการกระทาของตน พระพทธเจาจงตรสใหลงพรหมทณฑ ดวยการไมใหผใดพดคย หรอกลาวตกเตอนอะไรเลยแกทาน และไดตรสแกพระอานนท กอนทจะเสดจดบขนธปรนพานวา “อานนท เมอเราลวงไป สงฆพงลงพรหมทณฑแกภกษฉนนะ ดวยการทวา แมภกษฉนนะจะพงพดไดตามตองการ แตภกษไมพงวากลาวตกเตอนพราสอนเธอ” ๒๕

สวนตวอยางการใหรางวลเชน การใหรางวลของพระพทธองคนน ทปรากฏเดนชดนน กคอ การตรสยกยองในความเปนเลศในดานตางๆ ทเรยกวา“เอตทคคะ” เฉพาะ ทาง คอ เปนผเลศเฉพาะทาง เชน การยกยองพระสารบตรวา มความเปนเลศในดานผมปญญามาก มความเขาใจอรรถแหงธรรม ทระเอยดลกซงสขมไดดเยยม โดยเปรยบพระสารบตรวา เหมอนเสนาบด ทมความรอบรไดอยางสงสด ๑๐) การแกปญหาทเผชญเฉพาะหนา ปญหาเฉพาะหนาทเกดขนตางครงตางวาระกน มลกษณะแตกตางกนไปไมมทสนสด การแกปญหาเฉพาะหนา ตองอาศยปฏญาณ คอ ความสามารถในการประยกตหลกวธการและเทคนคตางๆ เพอนามาใชใหเหมาะสม เปนเรองเฉพาะคราวไป ในการประกาศพระศาสนาของ ๒๓

อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๑๑/๑๗๐

๒๔ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๑๖/๑๖๕.

๒๕ ข.ม. (ไทย) ๒๙/๘๘/๒๗๕.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๒๗

พระพทธเจา ตองประสบกบปญหาหลายรปแบบ ซงทรงอาศย ปฏภาณในการแกไขอยตลอดเวลา เชน ครงหนงมครอบครวพราหมณซงอาศยในเมองราชคฤห สามนบถอศาสนาพราหมณ สวนภรรยานบถอพระพทธศาสนา และเธอกมกจะ สรรเสรญพระพทธเจาอยเสมอๆ จนกระทงสามไมพอใจ จงคอยพดวารายพระพทธเจาตางๆนานา อยมาวนหนงภรรยาทาอาหารหลน แลวเปลงอทาน ดวยคาพดทแสดงออกถงความเคารพ ตอพระพทธเจา สามจงเกดความไมพอใจเปนอยางยง จงไปวดเชตวน เพอสอบถามหวงจะเอาชนะ ดวยการถามใหพระพทธเจาจนปญญา โดยถามปญหาวา “บคคลกาจดอะไรได จงมความสข กาจดอะไรได จงไมเศราโศก ขาแตพระโคดม พระองคทรงพอพระทยการกาจดธรรมอยางหนง คอ อะไร” พระพทธเจาทรงใชกลวธแกไขปญหาเฉพาะหนา ดวยการตรสวา “บคคลกาจดความโกรธไดจงอยเปนสข กาจดความโกรธไดจงไมเศราโศก พราหมณ พระอรยะทงหลายสรรเสรญการกาจดความโกรธ ซงมรากเหงาเปนพษ มยอดหวาน เพราะบคคลกาจดความโกรธนนไดแลว จงไมเศราโศก” ภายหลงทพระพทธวสชนาจบลง เขากเกดความเลอมใส และยอมนบถอ เปนอบาสก ถงพระรตนตรย ดวยความเคารพศรทธาดวยความพอใจยงนก๒๖ ๒.๒ วธการเผยแผพระพทธศาสนาสมยหลงพทธกาล

ภายหลงทพระพทธองค ไดเสดจดบขนธปรนพพานไปแลว ทาใหเหลาพระภกษสงฆทเปนพระเสขะบคคลตางเศราโศก เสยใจ ไมมสมาธทจะปฏบตธรรมพากเพยรในการศกษาธรรมเหมอนกบบตรผขาดบดามารดา เมอพระบรมครทรงเสดจดบขนธปรนพพานไปเชนน กเหมอนกบกาลงใจ ทจะทาความดหมดสนไปดวย ในชวงทประชมเพลงพระบรมสรระศพของพระพทธเจานน ไดกมพระภกษผเฒารปหนง ชอวาสภททะ ไดกลาวทกทวงหามไมใหใครเศราโศกหาพระพทธองค ผเสดจดบขนธปรนพพานไปแลวนน ใหพวกภกษทงหลายดใจกบการจากไปของพระพทธองค ทานเศราโศกไปทาไม ควรจะดใจทพระพทธองคเสดจปรนพพานแลว เพราะวา เมอสมยกอนเราจะทาจะพดจะคดอะไรกไมไดเปนอสระแหงตนเอง กระทาความผดพลาดอะไรๆ กมกถกตาหนตเตยน โดยใจความวา “พอทเถด พวกทานอยาโศกเศรา อยาคราครวญเลย พวกเรารอดพนดแลวจากพระมหาสมณะรปนนทคอยจาจจาไชพวกเราอยวา สงนควรแกเธอ สงนไมควรแกเธอ บดนพวกเราปรารถนาสงใด กจกทาสงนน ไมปรารถนาสงใด กจกไมทาสงนน” ๒๗

๒๖ ส.ส. (ไทย) ๑๕/๑๘๗/๒๖๔. ๒๗ ว.จ. (ไทย) ๗/๔๗๗/๓๓๖.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๒๘

ตอมาความเรองน กทราบถงพระมหากสสปะ เมอทานไดยนถอยคากลาวอยางนน มความรสกเปนหวงตอภยพระพทธศาสนาอยางยง จงปรารภขอมตตอททามกลางสงฆวา “พวกเราควรทาสงคายนาธรรมวนยกนเถด ภายหนาสภาวะมใชธรรมจะรงเรอง ธรรมจะเสอมถอย สภาวะมใชวนยจะรงเรอง วนยจะเสอมถอย ภายหนาอธรรมวาทบคคลจะมกาลง ธรรมวาทบคคลจะเสอมกาลง อวนยวาทบคคลจะมกาลง วนยวาทบคคลจะเสอมกาลงลง” ๒๘ เพราะมองนยทพระองคมไดมอบอานาจแหงการปกครองใหแกใครเลย ดงพทธพจนททรงตรสกบพระอานนทวา “อานนท ธรรมวนยใดทเราแสดงบญญตไวแกพวกเธอ ธรรมวนยนน จกเปนศาสดาของพวกเธอทงหลายเมอเราสนไป” ๒๙

๒.๒.๑ ชวงระยะปฐมสงคายนา (สงคายนา ครงท ๑) การทาสงคายนาครงท ๑ หลงจากพทธปรนพพานแลวได ๓ เดอน ทาทสตตบรรณคหา ใกลกรงราชคฤห แควนมคธ ประเทศอนเดย พระมหากสสปะเถระเปนประธานดาเนนการทาสงคายนา และพระมหากสสปะสวดขอใหสงฆสมมตตวทานเองเปนผสอบถามธรรมวนยใหพระอบาลเปนผตอบขอซกถามเกยวกบวนย และสมมตตวทานเองเปนผถามขอหลกธรรมแลวใหพระอานนทเปนผตอบขอซกถามหลกธรรม ในการทาสงคายนาครงนน มพระอรหนต ๕๐๐ องค กระทา ๗ เดอน จงสาเรจ โดยมพระเจาอชาตศตรเปนผถวายความอปถมภตลอดการทาสงคายนาครงท ๑ ในการทาสงคายนาครงท ๑ น ไดเรมตนสงคายนาพระวนยเปนเบองตน เพราะถอวาวนย กคอ อายของพระพทธศาสนา เมอพระวนยคงอยพระศาสนากชอวายงคงอย โดยทพระมหากสสปะเปนผซกถามพระวนยแลวพระอบาลเปนผตอบสวนพระธรรมนนพระอานนทเปนผตอบ หลงจากนน พระอานนทไดเสนอใหทประชมรบทราบถงพระบรมพทธานญาตทพระพทธองคทรงตรสกบพระอานนทวา ดกอนอานนทเมอเราลวงลบไปแลว สงฆยงหวงอยจะพงถอนสกขาบทเลกนอยกได๓๐ และดวยสาเหตทพระอานนทยกประเดนขนมาบอกกลาวเทานน ทาใหเหลาพระอรหนต บางรปทาการปรกษาหารอวาอะไรคอสกขาบทเลกนอย แลวจะกาหนดบทไหนอยางไรทจะพงเพกถอนไดบาง หลงจากทมความคดแตกตางกนไปนานาประการจนหาทสดแหงขอยตมได เพอปองกนวาทะของบคคลนอกศาสนากลาวไดวา สกขาบททพระสมณโคดมทรงบญญตขน อยตราบเทาทพระองคทรงมชวตอยเทานน จะมระยะยาวเหมอนควนไฟทจางหายไปงาย สน

๒๘ ว.จ. (ไทย) ๗/๔๗๗/๓๓๖. ๒๙ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๑๖/๑๖๔. ๓๐ ว.จ. (ไทย) ๗/๔๔๑/๓๘๒.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๒๙

พระองคกเหมอนสนทกอยาง ดงนน พระมหากสสปะผเปนประธานสงฆ จงประกาศใหสงฆทราบดวยญตตทตยกรรมวาจาวา ทานทงหลาย ขอสงฆจงฟงขาพเจา สกขาบทของพวกเราทปรากฏแก คฤหสถมอยแมพวกคฤหสถกรวาสงนควรแกพระสมณะเชอสายศายกบตรสงนไม ควร ถาพวก เราจกถอนสกขาบทเลกนอยเสย จกมผกลาววา พระสมณโคดม บญญตสกขาบทแกสาวกทงหลายชวคราว พระศาสดาของพระสมณะเหลาน ยงดารงอยตราบใดสาวกเหลาน ยงศกษาในสกขาบททงหลายตราบนนเพราะ เหตทพระศาสดาของพระสมณะเหลานปรนพพานแลวพระสมณะเหลาน จงไมศกษาในสกขาบททงหลาย ในกาลบดน ถาความพรอมพรงของสงฆถงทสดแลว สงฆไมพงบญญต สงทไม ทรงบญญต ไมพงถอนพระบญญตททรงบญญตไวแลว พงสมาทานประพฤตใน สกขาบททงหลายตามททรงบญญตแลว นเปนญตต ๓๑ พระมหากสสปะ ยงไดสวดซาและถามสงฆวา การไมบญญตสงไมทรงบญญต ไมถอนพระบญญตททรงบญญตไวแลว สมาทานประพฤตในสกขาบททงหลายตามททรงบญญตแลว ชอบแกผใด ทานผนนพงเปนผนง ไมชอบใจแกผใด ขอผนนพงพด ผลปรากฏวาไมมใครพดอะไรเลยทกรปนงเงยบ ในทสดเมอไมมใครคดคานเลย พระมหากสสปะจงใชอานาจสงฆทงหมดใหสงฆยอมรบขอมตดงกลาว จงสวดสรปวา สงฆไมบญญตสงไมทรงบญญต ไมถอนพระบญญตททรงบญญตไวแลว สมาทานประพฤตในสกขาบททงหลายตามททรงบญญตแลว ชอบแกสงฆ เหตนนจงนง ขาพเจาทรงความนไวดวยอยางน ๓๒ เมอปญหาเกยวกบสกขาบทขอเลกนอยจบลงเทานน พระเถระหลายรปตางมความคดเหนเชนเดยวกนวา พระอานนทตองอาบตทกกฎ ๕ สถาน ๓๓ ไดแก (๑) ไมทลถามใหชดเจนวา สกขาเลกนอยคออะไรบาง (๒) เหยยบผาอาบนาฝนของพระพทธเจา (๓) ปลอยใหสตรถวายบงคมพระสรระศพกอน (๔)ไมทลวงวอนใหพระพทธเจาใหทรงมอายตอไป (๕) ดาเนนการใหสตรบวชในพระบวรพทธศาสนา ในขณะเดยวกนนน พระอานนท กยนดนอมรบอาบตเหลานน ดวยความเกรงใจพระเถระ และไดชแจงขอสงสยทตนตองทาไปเพราะเหตผล คอ (๑) ระลกไมได (๒) เหยยบผาอาบนาฝนดวยความเคารพ (๓) สตรไมควรอยในเวลาดกมด (๔) ถกมารดลใจ (๕) พระนางปชาบดเปนผทรงคณปการตอพระพทธองคอยางยง

๓๑ ว.จ. (ไทย) ๗/๔๔๒/๓๘๒–๓๘๓. ๓๒ ว.จ. (ไทย) ๗/๔๔๒/๓๘๒–๓๘๓. ๓๓ ว.จ. (ไทย) ๗/๔๔๓/๓๘๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓๐

สวนพระปราณะพรอมดวยพระภกษประมาณ ๕๐๐ รป ทองเทยวไปในทกษณาครชนบทไปพกอยทวดเวฬวน ในกรงราชคฤห ไดทราบขาวพระมหาเถระไดทาสงคายนาโดยมพระมหากสสปะเปนประธาน และพระเถระเหลานนกบอกวาขอใหทานรบรองขอททาสงคายนาครงนดวย นบวาเปนประเดนนาสนใจกลาวคอมความแตกแยกแนวความคดเหนกนบางแลว เพราะพระปราณะ ตอบวาพระธรรมวนยเปนอนพระเถระทงหลายสงคายนาดแลว แตยงมบางสกขาบททผมไดรบฟงมาจากพระผมพระภาคเจาตอพระพกตร ขาพเจากจะถอขอปฏบตอยางนน คอจะปฏบตตามไดยนไดฟงมา ไดแก (๑) การเกบสงของมเกลอ นามน ขาวสาร เปนตนไวภายในทอย (๒) การปรงอาหารภายในทอย (๓)การปรงอาหารดวยตนเอง (๔) การหยบสงของทยงไมไดรบประเคน (๕) สงของทนามาจากทนมนต (๖) สงของทรบประเคนไวกอนถงเวลาฉน (๗) สงของทเกดในปา (๘) สงของทเกดในสระ ๓๔ สรปไดวา การทาปฐมสงคายนาครงท ๑ ใชสถานททา คอ ถาสตตบรรณคหา ขางเขาเวภาระบรรพต ใกลกรงราชคฤห โดยองคอปถมภ คอ พระเจาอชาตศตร มพระมหากสสปเถระ ไดรบเลอกเปนประธาน และเปนผซกถามพระธรรมวนย พระอบาลเถระเปนผตอบขอซกถามทางพระวนย พระอานนทเถระเปนผตอบขอซกถามทางพระธรรม มพระอรหนตเขาประชมเปนสงคตการกสงฆ หรอสงฆผเปนคณะกรรมการทาสงคายนา จานวน ๕๐๐ รป ใชระยะเวลานานถง ๗ เดอน จงสาเรจตามวตถประสงค

๒.๒.๒ ชวงระยะทตยสงคายนา (สงคายนา ครงท ๒) การสงคายนาครงท ๒ สถานทกระทา คอ วาลการาม เมองเวสาล แควนวชช โดยมพระยสะกากณฑกบตร เปนผชกชวนพระเถระทเปนผใหญเหนแกพระธรรมวนยรวมมอในการน พรอมกบพระสงฆประชมกน ๗๐๐ รป กระทาอยนานถง ๘ เดอน จงเสรจ สงคายนาครงนกระทาภายหลงทพระพทธเจาปรนพพานแลว ๑๐๐ ป โดยมพระเรวตะ เปนผถาม พระสพพกาม เปนผแกปญหา พระเจากาลาโศกราช ทรงอปถมภ ในการทาสงคายนาครงน มพระภกษพวกวชชบตรชาวเมองเวสาล แสดงวตถ ๑๐ ประการ วา เปนของควรหรอถกตองตามธรรมวนย ดงน ๑) สงคโลณกปปะ คอ เกบเกลอในเขาสตว (เขนง) เอาไวฉนกบอาหารได (ความจรง ตองอาบตปาจตตย เพราะเมอเกบไวคางคนแลวนามาปนกบอาหาร อาหารนนกเหมอนคางคนดวย) ๒) ทวงคลกปปะ คอ ตะวนชายไปแลว ๒ นว ฉนอาหารได (ความจรง ตองอาบตปาจตตย เพราะฉนอาหารในเวลาวกาล คอเทยงไปแลว)

๓๔ ว.ม. (ไทย) ๕/๒๗๔–๒๗๘/๗๐–๗๗.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓๑

๓) คามนตรกปปะ คอภกษฉนอาหารในทนมนตจนบอกพอไมรบอาหารทเขาเพมเตมแลวคดวาจะเขาบาน ฉนอาหารทไมเปนเดนได (ความจรงไมได ตองอาบตปาจตตย) ๔) อาวาสกปปะ คอ ภกษอยในสมาเดยวกน ทาอโบสถแยกกนได (ความจรงไมไดตองอาบตทกกฎ) ๕) อนมตกปปะ คอ สงฆยงมาประชมไมพรอมกนแตครบจานวนพอจะทากรรมได กควรทาไปกอนได แลวขออนมตหรอความเหนชอบจากภกษผมาทหลง (ความจรงไมได ไมควร) ๖) อาจณณกปปะ คอ เรองอปชฌายะอาจารยเคยประพฤตมาแลวใชได (ความจรงถาถกกใชได ถาผดกใชไมได) ๗) อมถตกปปะ คอ นมสดทแปรแลว แตยงไมเปนนมสม ภกษฉนในทนมนต จนบอกไมรบอาหารทเขาถวายเพมใหแลวคงดมนมนนได (ความจรงไมได ตองอาบตปาจตตย) ๘) ชโลค คอ นาเมาอยางออนทมรสเมาเจออยนอย ไมถงกบจะทาใหเมา ควรดมได (ความจรงไมควร) ๙) อทสกนสทนะ คอ ผาปนงทไมมชาย ควรใชได (ความจรงไมควร) ๑๐) ชาตรปรชตะ คอ ทองเงน ควรรบได๓๕ (ความจรงไมควร ถารบ ตองอาบตปาจตตย) โดยมเรองราวหรอเหตการณมวา พวกภกษวชชบตรนาถาดใสนา เทยวเรยไรเงนพวกอบาสกทมาในวนอโบสถ เพอเปนคาบรขารของพระสงฆ พระยสกากณฑกบตร ซงเปนพระมาจากทอน กลาวหามอบาสกเหลานนวาไมควรใหแตเพราะไมรวนย เขาจงใหไปตามทเคยใหมา ตกกลางคนภกษเหลานนแบงเงนกนแลวเฉลยมาให พระยสกากณฑกบตร ทานปฏเสธ กเลยพากนโกรธมาก หาวาทานดาอบาสกเหลานน จงประชมกนลงปฏสารณยกรรม คอใหไปขอขมาชาวบาน พระยสกากณฑกบตร จงอางวนยวา จะตองมพระเปนทตไปดวย ๑ รป เมอภกษวชชบตรสวดประกาศแตงตงภกษรปหนงมอบใหไปแลว พระยสกากณฑกบตร กเขาไปหาอบาสกเหลานน ชแจงขอทพระพทธเจาตรสไวหลายแหงหลายสถานท เกยวกบเครองเศราหมองของสมณพระพราหมณ ๔ ประการ โดยยกอางหลกฐานวา สมยหนงพระผมพระภาคเจาประทบอย ณ พระเชตวนวหาร พระผมพระภาค รบสงกบภกษทงหลายวา “ภกษทงหลาย สงมวหมองทเปนเหตใหดวงจนทรและดวงอาทตย มวหมอง ไมสองแสง ไมสวางไมรงเรอง ๔ ประการ ดงน ๑) เมฆเปนสงมวหมองทเปนเหตใหดวงจนทรดวงอาทตย มวหมองไมสองแสงไมรงเรอง

๓๕ ว.จ. (ไทย) ๗/๔๕๐/๔๐๐.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓๒

๒) หมอกเปนสงมวหมองทเปนเหตใหดวงจนทรดวงอาทตยมวหมองไมสองแสง ไมรงเรอง ๓) ควนและฝนละอองเปนสงมวหมองทเปนเหตใหดวงจนทรดวงอาทตย มวหมองไมสองแสงไมรงเรอง ๔) ราหเปนจอมอสรเปนสงมวหมองทเปนเหตใหดวงจนทรดวงอาทตย มวหมองไมสองแสง ไมรงเรอง๓๖ ภกษทงหลายอปมาเหมอนความเศราหมองของอปกเลสททาใหสมณพราหมณมวหมอง ไมสงา ไมผองใส ไมรงเรอง ๔ ประการ ดงน ๑) ภกษทงหลาย สมณพราหมณพวกหนงดมสรา และเมรย ไมเวนขาดจากการดมสราเมรยนเปนอปกเลสทเปนเหตใหสมณพราหมณมวหมอง ไมสงา ไมผองใส ไมรงเรอง ๒) ภกษทงหลาย สมณพราหมณพวกหนงเสพเมถนธรรมไมเวนขาดจากการเสพเมถนธรรมนเปนอปกเลสทเปนเหตใหสมณพราหมณมวหมอง ไมสงา ไมผองใส ไมรงเรอง ๓) ภกษทงหลาย สมณพราหมณพวกหนงยนดทองและเงน ไมเวนขาดจากการยนดทองและเงนนเปนอปกเลสทเปนเหตใหสมณพราหมณมวหมอง ไมสงา ไมผองใส ไมรงเรอง ๔) ภกษทงหลาย สมณพราหมณพวกหนงดาเนนชวตดวยมจฉาชพ ไมเวนขาดจากการเปนมจฉาชพ นเปนอปกเลสทเปนเหตใหสมณพราหมณมวหมอง ไมสงา ไมผองใส ไมรงเรอง๓๗

เมอเหลาอบาสกอบาสกา ทไดยนเชนนน กเลอมใสพระยสกากณฑกบตร และกลาวประณามภกษวชชบตร เมอกลบจากทนน ภกษทเปนทตรวมไปดวยกแจงใหภกษวชชบตรทราบตางพากนโกรธเคองพระยสกากณฑกบตร อางวา การทพระยสกากณฑกบตร ไปพดกบคนเหลานน เปนการไปแจงความแกคฤหสถโดยมไดรบแตงตงจากสงฆ เหนควรลงอกเขปนยกรรม คอยกเสยจากหม ไมใหใครคบดวย พระภกษชาวเมองปาเฐยยะประมาณ ๖๐ รป ภกษชาวอวนตทกขณาบถประมาณ ๘๐ รป ไดมาประชมปรกษากนทอโหคงคบรรพต ทานพระเรวตะไดทราบการทภกษทงหลายปรกษากนเพอวนจฉยอธกรณแลวคดวา ตวทานมอาจจะดดายไดถาถกขอรอง แตการยงเกยวกบอธกรณนนดวนวายทานจงหลกไปเมองอนเสย ภกษทงหลายผมฉนทะรวมกนจะวนจฉยอธกรณไดตดตามทานพระเรวตะ ไปจนพบแลวทานพระยสกากณฑกบตรไดเขาสอบถามเรองวตถ ๑๐ ประการ วาควรหรอไมควร พระเรวตะตอบวา ไมควรทงหมด แลวทานพระยสากณฑกบตรไดแจงใหทานพระเรวตะทราบวาพวกภกษวชชบตรแสดงวตถ ๑๐ ประการน ในกรงเวสาล แลวขอใหทานพระเรวตะชวยกนวนจฉยอธกรณ ทานพระเรวตะกรบคา ๓๖ ว.จ. (ไทย) ๗/๔๔๗/๓๙๕–๓๙๖. ๓๗ ว.จ. (ไทย) ๗/๔๔๗/๓๙๗.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓๓

เมอพระสาวกทงหลายไดกระทาการสงคายนาพระธรรมวนยครง ๒ เสรจแลว ชวงระยะเวลากอนจะถงการสงคายนาครง ๓ ระหวาง พ.ศ. ๑๐๐ - ๒๐๐ พระพทธศาสนาเรมแตกแยกเปนฝกฝาย จนลกลามกลายเปนมหาเภท คอ การแตกแยกครงใหญ สาเหตมาจากพวกภกษวชชบตรชาวกรงเวสาลพากนประพฤตสมาทานวตถ ๑๐ ประการ จนถกทานพระยสกากณฑบตรกบพวกขบออกจากคณะสงฆ แลวพระมหาเถระทงหลายไดมมตใหกระทาการสงคายนาพระธรรมวนยครงท ๒ โดยฝายของพวกภกษวชชบตร เมอถกขบออกจากคณะสงฆเดม กไดไปรวมตวกนทกรงโกสมพรวบรวมพรรคพวกไดประมาณ ๑ หมนรป ไดกระทาการสงคายนาแขงกบฝายพระมหาเถระทงหลาย การสงคายนาของภกษวชชบตรนน มพระภกษเขารวมมากทสดเปนประวตการณจงเรยกวา “มหาสงคต” หรอ “มหาสงฆกสงคายนา” แลวเรยกคณะสงฆของตนวา “มหาสงฆกะ” หรอ “มหาสงคตกะ” นบแตนนมา พระพทธศาสนากเรมแตกแยกเปน ๒ ฝาย ๓๘ ดงน (ก) นกายเถรวาท นกายเดมในพระพทธศาสนา ยดหลกธรรมคาสอนเดม โดยไมมการประยกต เปลยนแปลง เพมเตม หรอตดทอน แตประการใด หมายถง กลมพระเถระทกระทาสงคายนาครงท ๒ มพระยสกากณฑกบตรเถระเปนตน (ข) นกายมหาสงฆกวาท นกายทแยกออกจากนกายเดม คอพวกภกษวชชบตรมการประยกต เปลยนแปลง เพมเตมและตดทอนพระพทธพจน ตามความเหนชอบของพวกตน นเปนจดเรมแรกของการแตกแยกนกายในพระพทธศาสนา ซงเกดขนในชวง พ.ศ. ๑๐๐ อนเปนปทกระทาทตยสงคายนา หลงจากนน นกายมหาสงฆกะ ของพวกภกษวชชบตร กแตกแยกอก ๒ นกาย คอ ๑) นกายโคกลกะ ๒) นกายเอกพโพหารกะ ตอมาในนกายโคกลกะ เกดแตกแยกออกไปอก ๒ นกาย คอ ๑) นกายปณณตตวาท หรอ นกายปญญตวาท ๒) นกายพาหลกะ หรอ นกายพหสสตกะ ตอมาในป พ.ศ. ๒๐๐ นกายเถรวาทไดแตกแยกอกเปนครงท ๒ ทาใหเกดนกายใหมขน ๒ นกาย คอ (๑) นกายมหสาสกะ (๒) นกายวชชปตตกะ ตอมาในนกายมหสาสกะ แตกแยกออกไปอก ๒ นกาย คอ (๑) นกายสพพตถกวาท(๒) นกายธมมคตตยะ ตอมาในนกายสพพตถกะแตกแยกออกไปอก ๑ นกาย คอ นกายกสสปยะ และในนกายกสสปยะไดแตกแยกออกไปอก ๑ นกาย คอ นกายสงกนตกะ ตอมาในนกายสงกนตกะไดแตกแยกออกไปอก ๑ นกาย คอ นกายสตตวาท สวนนกายวชชปตตกะ ไดแตกแยกออกไปอก ๔ นกาย คอ (๑) นกายธมมตตรยะ (๒) นกายภทรยานกะ (๓) นกายฉนนาคระ หรอฉนนาคารกะ (๔) นกายสมมตยะ ๓๘ ว.จ. (ไทย) ๗/[๕๒].

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓๔

สรปไดวา การทาทตยสงคายนาครงท ๒ น เพราะปรารภเรองทพวกภกษวชชบตรแสดงวตถ ๑๐ ประการ กระทาทวาลการาม เมองเวสาล แควนวชช โดยมองคอปถมภ คอ พระเจากาลาโศกราช พระยสะกากณฑกบตรมหาเถระ เปนประธาน และพระเรวตเถระ เปนผซกถามพระธรรมวนย พระสพพกามเถระเปนผตอบขอซกถาม มพระอรหนตเขาประชมเปนสงคตการกสงฆจานวน ๗๐๐ รป ใชระยะเวลานานถง ๘ เดอน

๒.๒.๓ ชวงระยะตตยสงคายนา (สงคายนา ครงท ๓) การทาสงคายนาครงท ๓ ไดกระทากนเมอพระผมพระภาคเจาดบขนธปรนพพานได ๒๑๘ ป (บางแหงวา ๒๓๔ ป บางแหงวา ๒๘๗ ป) อนมานเอาวา ในการสงคายนาครงท ๓ พระสงคตกาจารยทงหลายไดบรรจเรอง การสงคายนา ๒ ครง ทผานมาเขาไวในพระวนยปฎก จฬวรรค คมภรพระไตรปฎก จดวาสมบรณแลวตงแตการสงคายนาครงท ๓ เพราะในการทาสงคายนาครงน พระโมคคลลบตรตสสเถระ ไดรจนากถาวตถปกรณขนดวย (จดเปนพระไตรปฎก เลมท ๓๗)๓๙ ในยคสมยของพระเจาอโศกมหาราช ผทรงปกครองแผนดนแควนมคธ มเมองหลวงชอ ปาฏลบตร สมยนน ไดมพระภกษผปลอมบวชในบวรพระพทธศาสนาเปนจานวนมาก เพราะเหนแกพวกอามสทานและวตถทานจงพากนปลอมบวชมากมาย เมอบวชแลวกพากนเทศนาสงสอนตามความเชอของตน แลวอางวาเปนคาสอนของพระพทธองค จนทาใหพระโมคคลลบตรตสสะเถระผทรงความรดานพระไตรปฎก ระอาแกใจทเหนพวกพระภกษอลชชปลอมบวชเหลานนยายพระพทธศาสนา จงหลกหนไปอยทอโธคงคบรรพต เจรญวปสสนาอยทนนอยางเงยบ ๆ เปนเวลาถง ๗ ป สาเหตเกดจากมพระภกษผเปนอลชชปลอมมาบวชมาก พระเจาอโศกมหาราชไมทรงสบายพระทยอยางยงในความแตกแยกของหมพระภกษ เพราะพระภกษผทรงศลกไมยอมทาสงฆกรรมรวมกบพวกภกษทศล จงรบสงใหพวกเสนาอามาตยชวยประสานงานใหเหลาพระภกษทงสองฝายประสานความสามคค แตพวกภกษทงสองฝายไมยอมทาสงฆกรรมรวมกน จนทาใหพวกอามาตยทงประหารตดหวพระภกษผทรงศลเปนจานวนมาก ขาวทราบถงพระเจาอโศกมหาราช ยงทาใหพระองคไมทรงสบายพระทยยงขน จงเขาขอโทษและไปถามพระภกษทงหลายวา การทพวกอามาตยทาอยางนนพระองคเองจะเปนบาปหรอไม เหลาพระภกษกตอบไมเปนเสยงเดยวกน บางกบอกเปนบาปแน บางกลมบอกวาไมเปนหรอกเพราะพระองคไมไดทา ใครทาคนนนเปนบาป เพราะความทไมทรงสบายพระทย ทาใหพระองคทรงสงทตไปนมนตพระโมคคลลบตรตสสะ มาเปนผถวายคาวสชนาใหหายของใจ เมอพระโมคคลลบตรตสสะ ไดถวายวสชนาใหหายของใจวา การฆาฟนภกษเปน

๓๙ ว.จ. (ไทย) ๗/บทนา/๓๙.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓๕

บาปเฉพาะของอามาตยเทานน เพราะทาเกนรบสง พระเจาอโศกกเลอมใสอาราธนาใหทานเปนประธานสงฆชาระพระศาสนาใหบรสทธ ทานพานกอย ณ อโศการามวหาร และพระเจาอโศกมหาราชใหประกาศชมนมสงฆจากทศทง ๔ มารวมประชมกน ณ อโศการามวหาร โดยใหพระโมคคลลบตรตสสะถามธรรมกบคณะสงฆทกรป แตผลปรากฏวาพระภกษผเปนเดยรถยปลอมบวชกตอบไมไดหรอตอบไดแตไมตรงกบความเปนจรงแหงพระธรรมคาสอนของพระพทธองค เมอความเปนเชนนน พระเจาอโศกมหาราชจงไดมพระราชดารสใหกาจดบงคบพระภกษทเปนพวกเดยรถยใหสกทงหมด รวมประมาณ ๖๐,๐๐๐ กวารป หลงจากทกาจดพวกพระภกษเดยรถยปลอมใหสกหมดแลวพระเจาอโศกมหาราชจงอาราธนาพระภกษสงฆทงหมดทาอโบสถสงฆกรรม และพระโมคคลลบตรตสสะจงถอโอกาสดงกลาวทาสงคายนาครงท ๓ โดยมพระเจาอโศกมหาราชเปนองคศาสนปถมภ และเลอกพระอรหนต ทงหมด ๑,๐๐๐ รป ทา ณ อโศการาม นครปาฏลบตร ทาอย ๙ เดอน พระโมคลลบตรตสสะไดรอยกรองคมภรกถาวตถขน เพอแกปญหาตางๆ ทยงคลมเครอใหแจมแจง โดยไดตงคาถามและคาตอบไปในตว กถาวตถไดแกเรองทกลาวถงบคคลและวตถ เปนตน ประเดนทนาสนใจในการทาสงคายนาครงท ๓ ไดแกพระเจาอโศกมหาราชไดสงสมณทตไปประกาศพระพทธศาสนาในตางแดน เปน ๙ สาย ๔๐ ตอไปน ๑) พระมหนทเถระ พรอมดวยภกษ ๔ รป สามเณร ๑ รป ไปเผยแผพระศาสนา ณ เกาะลงกา ๒) พระมชฌนตกเถระ ไปแควนแคชเมยรและคนธาระอยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของประเทศอนเดย ซงไดแกแควนแคชเมยรในปจจบน ๓) พระมหาเทวเถระ ไปมหสสกมณฑล ปจจบนไดแกแควนไมซอรและดนแดนแถบลมแมนาโคธาวาร อยทางภาคใตของอนเดย ๔) พระรกขตเถระ ไปวนวาสประเทศ ไดแกแวนแควนโยนกเหนอ ทางภาคตะวนตกเฉยงใตของอนเดย แควนบอมเบย ๕) พระโยนกธรรมรกขต ไป อปรนตกชนบท อยรมฝงทะเลอาระเบยนทางทศเหนอของบอมเบย ๖) พระมหารกขตเถระ ไปเผยแผพระพทธศาสนา ณ โยนกประเทศไดแกแวนแควนของพวกฝรงชาตกรก ในทวปอาเซยนตอนกลาง เหนอประเทศอหรานตอขนไปจนถง เตอรกสถาน ๔๐ อภชย โพธประสทธศาสตร, พระพทธศาสนามหายาน, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร : มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๓๙), หนา ๓๓–๓๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓๖

๗) พระมชฌมและพระมหาเถระอก ๔ รป คอ พระกสสปะโคตตะ พระมลกเทว พระทนทภสสระ และพระเทวะ ไปเผยแผ ณ แควนดนแดนแถบภเขาหมาลย ไดแกเนปาล ซงอยตอนเหนอของประเทศอนเดย ๘) พระโสณะ และพระอตตระ ไปเผยแผพระศาสนา ณ ดนแดนสวรรณภม ไดแก ซงเชอกนวาเปนจงหวดนครปฐมในปจจบน ๙) พระมหาธรรมรกขต ไปเผยแผพระพทธศาสนา ณ แควนมหาราษฏร ปจจบนเปนดนแดนแถบตะวนออกเฉยงเหนอ หางจากเมองบอมเบยในปจจบน๔๑ จากการทพระเจาอโศกมหาราชไดสงพระสมณทตไปประกาศพระพทธศาสนานน ทาใหพระพทธศาสนาไดเจรญแพรขยายไปสนานาอารยประเทศ โดยเฉพาะอยางยงประเทศไทยทไดรบอานสงสของการกระทาสงคายนาครงท ๓ เปนอยางมาก สรปไดวา การทาสงคายนาครงท ๓ ทาท อโศการาม กรงปาตลบตร โดยมพระเจาอโศกมหาราช เปนองคอปถมภ พระโมคคลลบตรตสสเถระเปนประธานในการสงคายนา พระอรหนตเขาประชมเปนสงคตการกสงฆจานวน ๑,๐๐๐ รป ใชระยะเวลา ๙ เดอน จงสาเรจ สาหรบการทาสงคายนาพระธรรมวนยนน เปนการตรวจชาระรวบรวมพระธรรมวนยใหเปนหมวดหม โดยมวธการ คอ การอาราธนาพระอรหนต พระขณาสพ และเชญนกปราชญราชบณฑต มารวมในการทาสงคายนาตรวจทานหลกธรรมคาสอนของพระพทธเจา มพระมหากษตรย เปนองคศาสนปถมภ การทาสงคายนาแตละครงนนมประโยชนตอพระพทธศาสนาเปนอยางมาก ทาใหพระพทธศาสนามหลกธรรมทแนนอนและสามารถตรวจทานได เปนทยอมรบของพทธศาสนกชน ปองกนอสทธธรรมทจะเกดขน นอกจากนการทาสงคายนาแตละครงนน ยงมสวนสาคญในการจดรปแบบการปกครองคณะสงฆใหเปนสดสวนชดเจนมากยงขน ๒.๓ วธการเผยแผพระพทธศาสนาสมยในประเทศไทย

การปกครองคณะสงฆในสมยพทธกาล เปนการจดการปกครองใหเปนไปตามสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอก การเกดขนและดารงอยขององคกรคณะสงฆในสมยพทธกาลมพฒนาการเปนไปอยางตอเนอง การปกครองระยะเรมแรกพระพทธองค จงทรงดาเนนการดวยตวพระองคเอง โดยอาศยรปแบบการประพฤตของนกบวชทมอยในสมยนนทเรยกวา จารตศล และเมอมจานวนพระภกษเพมมากขนกทรงปกครองเองบาง ใหพระสาวกชวยการ

๔๑ พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโณ), ประวตศาสตรพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๓๙), หนา ๑๖๑–๑๖๓.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓๗

ปกครองบาง โดยทรงบญญตพระธรรมวนยเปนเครองมอในการปกครองเพอใหการศกษา จนตอมาเมอการณคณะสงฆไดกลายเปนสงคมทมขนาดใหญ ซงกอยในชวงปลายๆ สมยพทธกาล พระพทธองค จงไดทรงมอบภาระการปกครองใหแกคณะสงฆปกครองกนเองดวยการยดหลกพระธรรมวนยเปนหลกในการปกครอง สวนการบรหารคณะสงฆในอดตจนถงปจจบนในประเทศไทย ตามลาดบ ดงน

๒.๓.๑ ในสมยสโขทย (พ.ศ. ๑๘๒๒-๑๙๒๐) ลกษณะการปกครองคณะสงฆ ในการปกครองคณะสงฆ มไดแบงการปกครอง เปน

การปกครองรวมกนบงคบบญชาตามลาดบชน โดยมพระสงฆราช เปนตาแหนงสงสดของการปกครองคณะสงฆ นอกจากนน คาวา "ป" คงจะเปนตาแหนงรองจากสงฆราช (ปจจบนเรยกวา พระคร) คาวา "มหาเถระ" คงไดแก พระผมพรรษา ผคงแกเรยน รธรรมวนยทวไป แตมใชตาแหนงทกษตรยแตงตงอาจจะมตาแหนงทางการปกครองเปนเจาคณะหมหมวดสมภารวดกได ทงน ในสมยสโขทยตอนปลายไดมประเพณพระราชทานสมณศกดแกพระสงฆคงรบมาจากลงกา บางครงเรยก "คณะคามวาส"วา ฝายขวา "คณะอรญญวาส" วา ฝาย ซาย แตชอคณคามวาสแลคณะอรญญวาสคงมใชตอมาจนถงสมยอยธยา เขาใจวา "ตาแหนงสงฆราช" กบ "ปคร" เปนสมณศกดในสมยนน สโขทยมสงฆราชหลายพระองคแตการปกครองไมมเอกภาพเหมอนกรงรตนโกสนทรเพราะหวเมองใหญทเปนประเทศราชเจาเมองกตงสงฆราชเปนประมขในแตละเมองเปนประมขในสมยหลงปรากฏเรยกตาแหนงพระเถระเจาคณะเมองวา "สงฆราชา" อยหลายแหง สงฆราชจงมใชมองคเดยว สวนปครนน เมองใหญๆ อาจมหลายองค ถาเมองเลกมองคเดยว ขนตรงตอสงฆราช๔๒

จะเหนไดวา พระพทธศาสนาสมยสโขทย เปนนกายมหายาน เพราะสบทอดมาจากสมยขอมมอานาจ ครนถงสมยพอขนรามคาแหงพระองคขยายอานาจไปทางใต ทรงเลอมใสในพระเถระนกายเถรวาท ซ งไดรบอท ธพลมาจากลงกา จงทรงอาราธนาพระเถระจากเ มองนครศรธรรมราชเพอมาปรบปรงพทธศาสนาและพระสงฆในสโขทย เมอคณะสงฆทางใตขนไปปรบปรง คณะสงฆสโขทยจงหนกลบมาถอนกายหนยาน หรอเถรวาทมากขน ดงคาวา๔๓ "...พอขนรามคาแหง กระทาโอยทาน แกมหาเถรสงฆราชปราชญเรยนจบปฎกไตรหลวก(ร) กวาปครในเมองนทกคน ลกแตเมองสธรรมราชมา..."

๔๒ พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต), พทธศาสนากบสงคมไทย, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : มลนธโกมลคมทอง, ๒๕๓๒), หนา ๓๔-๔๐. ๔๓ พระเมธธรรมภรณ (ประยร ธมมจตโต), การปกครองคณะสงฆไทย, พมพครงท ๙, (กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๙), หนา ๖.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓๘

คณะสงฆสโขทยแบงออกเปน ๒ คณะใหญๆ ไดแก (๑) คามวาส ( นกายเดม) เปนพระทมอารามอยใกลบานใกลเมองหรออยในบานในเมอง เลาเรยนคนถธระ (ศกษาพระไตรปฎก) (๒) อรญญวาส มาจากลงกา ทางลงกานยมเรยกคณะนวา "วนวาส" แปลวา "ผอยปา" ปรากฏในศลาจารกวา พระเจาแผนดนซงครองกรงสโขทย ทรงจดใหพระมหาสวามสงฆราช ทมาจากลงกาอยในอรญญกประเทศ คอ อมพวนวนาราม วดสวนมะมวง นอกพระนครเปนพระอยในอารามปา เลาเรยนวปสสนา

๒.๓.๒ ในสมยอยธยา (๑๘๙๓-๑๙๖๕) ลกษณะการปกครองของคณะสงฆ ไดเพมสมณศกดในสมยอยธยาเขามาอก ๓ ขน คอสงฆราช กบ พระคร ยงเอาแบบสโขทย เพมตาแหนงสมเดจพระสงฆราช บงคบบญชาคณะสงฆทวอาณาจกร แบงการปกครอง ดงน (๑) สมเดจพระสงฆราช วาการทวราชอาณาจกร (๒) พระสงฆราช วาการหวเมองใหญๆ (๓) พระคร วาการหวเมองเลก หรอในราชธาน ตอมาจงยกพระครใหสงเทากบพระสงฆราชหวเมอง ทเราเรยกวา "พระราชาคณะ" อยทกวนน สวนคาวา "สมเดจ" เปนภาษาเขมรทนามาใช ตาแหนงสมเดจในสมยพระนารายณมหาราช ปรากฏในหนงสอของลาลแบร "เรองเมองไทย" วา พระวนรตนเปนสมเดจพระสงฆราชทมหาสงฆปรนายก ปกครองคณะสงฆทงปวง แตในหนงสอเกาๆ มชอ สมเดจพระพทธโฆษาจารย เปนเจาคณะใหญฝายคามวาส สวนสมเดจพระ วนรตน เปนเจาคณะใหญฝายอรญวาส รปใดมพรรษามากรปนนกเปนสมเดจพระสงฆราช๔๔ จะเหนไดวา ในการบรหารงานคณะสงฆในสมยอยธยา ยงคงถอแบบอยางสโขทย แตเพมขนมาอกคณะ คอ "คณะปาแกว" สบเนองจากตามตานานโยนก กลาววา เมอ พ.ศ.๑๙๖๕ พระเถระชาวเชยงใหม ๗ รป พระเถระชาวอยธยา ๒ รปและพระเถระชาวเขมร ๑ รป เดนทางไปลงกาและไดบวชแปลงเปนสงหลนกายในสมานา แมนากลยาณ ในสานกพระวนรตนมหาเถระ เมอบวชใหมแลวกปฏบตอยในลงกานานหลายปจงเดนทางกลบ ขากลบนมนตพระเถรชาวลงการมาดวย ๒ รป เมอถงอยธยาแลว กแยกยายกนไปเผยแผ ตงนกายขนมาใหมเรยกวา "ปาแกว" (วนรตน = ปาแกว) คณะนยงปรากฏทนครศรธรรมราชและพทลง๔๕ เชน วดเขยนคณะปาแกว เปนตน คณะนปฏบตเครง ประชาชนจงสนบสนนมาก พระราชพงศาวดาร ฉบบพระราชหตถเลขา (พมพ พ.ศ.

๔๔ พระราชธรรมนเทศ (ระแบบ ฐตญาโณ), ประวตศาสตรพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานร : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๓๖), หนา ๘๖-๙๐. ๔๕ สมเดจพระเจาบรมวงศ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานปกครองคณะสงฆ, พมพครงท ๖, (กรงเทพมหานคร :โรงพมพสามมตร, ๒๕๑๕), หนา ๑๖.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓๙

๒๔๕๕) วา "...มลเหตแหงการแยกคณะสงฆออกเปน ๒ เกดขนในแผนดนสมเดจพระมหาธรรมราชาธราช ราว พ.ศ.๒๔๒๗ พระองคทรงระลกถงพระมหาเถรคนฉอง (ชาวมอญ) จงโปรดใหเปนสงฆราช ครองวดมหาธาต มพระทนนามวา สมเดจพระอรยวงศญาณฯ ครงนนคณะสงฆแยกเปน ๒ คณะ คอ คณะเหนอใหขนตอสมเดจพระอรยวงศญาณฯ คณะใตขนตอสมเดจพระวนรตน (สงฆราชาเดม คอ คณะปาแกว) ผรเหนวา พระมหาเถรคนฉอง เปนพระมอญ แมจะมความดมากแตคงไมไดเปนใหญถงขนสงฆราช อาจปกครองเฉพาะพระชาวมอญเทานน คณะสงฆนนสนนษฐานวานาจะแบงออกเปน ๓ คณะ คอ (๑) คณะคามวาสฝายขวา (๒) คณะอรญวาส (๓) คณะคามวาสฝายซาย

๒.๓.๓ ในสมยธนบร (๒๓๑๐-๒๓๒๔) อาณาจกรสมยกรงธนบรตกอยในสภาพบานแตกสาแหรกขาด เพราะถกพมาทาลาย หลงจากพระเจากรงธนบรรวบรวมอานาจไดแลว กมไดปรากฏวา ไดพระราชาคณะครงกรงเกามาเปนประมขสงฆพระทมาเปนสงฆราช กเปนเพยงพระอาจารยด วดประด องคท ๒ คอ พระอาจารยศร วดพนญเชง ซงมใชพระราชาคณะ รปท ๓พระสงฆราชชน ซงคงเปนพระททรงสมณะเกาสมยกรงอยธยาพระเจากรงธนบรไดเชญมาจากเมองชายทะเลฝงตะวนออก เดมคงเปนพระครสธรรมธรราชมหามน เจาคณะเมองระยอง แตภายหลง ในรชกาลท ๑ ถกลดยศลงจาก พระสงฆราชลงมาเปนพระธรรมธรราชมหามน วาทพระวนรตน สรปไดวา การปกครองสงฆยคนเอาแบบอยางมาจากอยธยา และในตอนกลางรชกาล การคณะสงฆเจรญมาก แตตามพงศาวดารกลาววา ในตอนปลายรชกาลกเสอมลง เพราะพระเจากรงธนบรสาคญผดไป แตกนบวาพระองค กทรงไดกอบกฐานะพระสงฆไวเทาๆกบการกอบกเอกราชของชาตไวนนเอง๔๖

๒.๓.๔ ในสมยรตนโกสนทร (๒๓๒๕-๒๔๘๔, ๒๕๐๕ ถงรชกาลท ๙) การบรหารคณะสงฆในสมยน จนถงปจจบน คอ รชกาลท ๙ สรป๔๗ ไดดงน ใหพระภกษบางรปลาสกขา เพราะทรงปฏบตไมเหมาะในสมยพระเจากรงธนบร และโปรดเกลาใหตงแตงใหมหมด สมเดจพระสงฆราช (ศร) วดบางหวาใหญ ซงถกถอดยศในสมยพระ

๔๖ นนท ธรรมสถตย, พระพทธศาสนาและคณะสงฆไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพเอดสน, ๒๕๓๓), หนา ๗๑. ๔๗ มหามกฏราชวทยาลย, ประวตการปกครองคณะสงฆไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหา มกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๖), หนา ๗๑.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๔๐

เจากรงธนบร กไดรบสถาปนาขนเปนสมเดจพรสงฆราชอก นบวาเปนสงฆราชองคแรกแหงกรงรตนโกสนทร ในรชกาลท ๑ ไดออกกฎหมายสงฆ เพมขนจากวนยสงฆอกดวย กฎหมายทออกมาม ๑๐ ฉบบ ฉบบแรกเมอ พ.ศ.๒๓๒๕ ฉบบสดทายเมอ พ.ศ. ๒๓๔๔ นบเปนกษตรยองคแรกทออกกฎหมายคณะสงฆ เนองจากอยระหวางการฟนฟบานเมองและเพอความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง สมณศกดของพระสงฆ แบงออกเปน ๒ อนดบ คอ พระราชาคณะผใหญ และพระราชาคณะสามญ พระราชาคณะผใหญกาหนดไว ๔ ชน คอ

(ก) สมเดจพระสงฆราช ซาย-ขวาไดแกสมเดจพระอรยวงศและสมเดจพระวนรตน (ข) พระพฒาจารย เจาคณะใหญอรญวาส พระพทธโฆษาจารย ผชวยสงฆปรนายก

พระพมลธรรม เจาคณะรองฝายซาย พระธรรมวโรดม เจาคณะรองฝายขวา (ค) พระพรหมมน พระธรรมเจดย คณะเหนอ พระธรรมไตรโลก คณะใต (ง) พระเทพกว คณะเหนอ พระเทพมน คณะใต พระญาณไตรโลก เจาคณะรองอรญวาส นอกจากนเปนพระราชาคณะชนสามญทงหมดคอ พระเทพโมล พระธรรมโกษา พระโพธวงศ เปนตน แตพระโพธวงศ ยกเปนชนเทพในสมยพระเจากรงธนบรหรอรชกาลท ๑ สวนพระราชาคณะยงไมม รชกาลท ๒ คณะสงฆยงไมเปลยนแปลง สมณศกดทนาสนใจ คอ รชกาลท ๒ ทรงตงพระเจานองยาเธอพระองคเจาวาสกร ซงผนวชอยทวดพระเชตพนเปน "พระองคเจาพระราชาคณะ กรมหมนนชตชโนรสศรสคต ขตตยวงศ" แตมสมณศกดเสมอพระราชาคณะชนสามญ รชกาลท ๓ ทรงปฏรปคณะสงฆขน เหตการณทสาคญเกยวกบคณะสงฆมดงน โปรดใหรวมพระอารามหลวงและอารามราษฎรในกรงเขาเปนคณะหนงตางหาก เรยกวา "คณะกลาง" ขนในกรมหมนนชตชโนรส คณะสงฆเ พมขนม ๔ คณะ คอ คณะเหนอ คณะใต คณะกลาง คณะอารญวาส โดยมคณะใหมเกดขนในรชกาลนอก คอ คณะธรรมยต ครงแรกจานวนนอยอาศยอยกบคณะกลาง๔๘ รชกาลท ๔ คณะสงฆเรมดขน จานวนพระสงฆเรมมากขนตงแตครงรชกาลท ๓ ทงยงมคณะใหมเพมขนอยางเปนทางการคอ คณะธรรมยตและคณะอรญวาสเดมกลบหายไปไมทราบชดวาหายไปไหน ตอนเรมรชกาลยงมอย คอ สมเดจพระพฒาจารย วดสระเกศเปนเจาคณะ แตชออรญวาสคอยๆ หายไปในภายหลง ดานสมณศกด รชกาลนเพมมากขน และทรงเหนวา กรมหมนน ๔๘ แสวง อดมศร, การปกครองคณะสงฆไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘), หนา ๑๗-๒๐.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๔๑

ชตชโนรส ทรงคณธรรมยงกวาสงฆนายกอนๆ จงโปรดตงพระราชพธมหาสมณตมาภเษก สถาปนาขนเปน "กรมสมเดจพระปรมานชตชโนรส" เปนประธานสงฆทวราชอาณาจกร และทรงสถาปนาพระพมลธรรม (อ) วดสทศน ขนเปนสมเดจพระอรยวงศาคตญาณอนโรมตามพระราชประสงคของรชกาลท ๓ ทจะใหเปนสงฆราช แตตอนนยงไมไดเปนสงฆราช เปนเพยงเจาคณะใหญฝายเหนอเทานน และทรงยกพระพทธโฆษาจารย(ฉม) เปนสมเดจพระพทธโฆษาจารยดวย สวนการปกครองหวเมองแตเดมตาแหนงเปนพระสงฆราชา รชกาลท ๔ โปรดใหเปลยนเปน สงฆปาโมกข มยศเทยบเทาพระคร แตบางเมองกมยศเทาพระราชาคณะ ใชราชทนนามเหมอนกรงเทพ๔๙ สมยรชกาลท ๕ เปนระยะทกจการทกสวนของประเทศไดรบการเปลยนแปลงครงใหญจากระบบเกาสระบบใหม ดานศาสนากเชนเดยวกน มการปฏรปขนในทกๆ ดานเวลานน พระเจานองยาเธอ กรมหมนวชรญาณวโรรส ไดทรงชวยในดานการคณะสงฆเปนอยางด ในดานสมณศกด มทนาสนใจ คอ ในรชกาลนไดเพมสมณศกดชน "ราช" ขนใหม ครนกอนพระราชาคณะม ๔ ชน คอ พระราชาคณะสามญ ๑ ชน เมอเพมชนราชขน จงม ๕ ชน สวนชนสามญกลายเปนชนท ๖ จงเรยงตามลาดบใหม คอ (๑) ชนสมเดจ (๒) ชนรองสมเดจ (๓) ชนธรรม (๔) ชนเทพ (๕) ชนราช (๖) ชนสามญ ในเวลาตอมา ไดมการเปลยนแปลงฐานะของบางตาแหนง เชนเลอนพระพรหมมนจากชน ๓ ขนเปนชน ๒ เลอนพระธรรมโกษาจารยจากชนสามญเปนชนท ๓ เปนตน เรองสาคญในวงการสงฆ คอ การมพระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆอยางจรงจงขน พระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆ ร.ศ.๑๒๑ กอนพระราชบญญตฉบบน เราทราบมาแลววาคณะสงฆจดเปน ๓ นกาย คอ (๑) มหานกาย (๒) ธรรมยตกนกาย (๓) รามญนกาย ทงหมดนสบมาจากทกษณนกายหรอเถรวาท แตกมอตรนกายหรอมหายานอยบาง คอ พระญวนกบพระจนฝายหลงนมไดรบการยกยองเปนพระภกษสงฆ คงถอวาเปนนกพรตเทานน มาถงรชกาลท ๕ จงทรงตงหวหนาฝายญวนเปนพระคร และฝายจน เปนพระอาจารย กอนพระราชบญญตฉบบนกยงคงม ๔ คณะเหมอนรชกาลท ๓, ๔ คอ ๑) คณะเหนอ สมเดจพระพทธโฆษาจารย (แสง) วดราชบรณะ เปนเจาคณะใหญ โดยมากรวมเอาวดทางเหนอมาขนกบคณะน และคณะนกขนตรงตอมหาดไทย ๒) คณะใต สมเดจพระวนรตน (ฑต) วดมหาธาตเปนเจาคณะใหญ รวมเอาวดทางใตมาขนกบคณะน และขนตอกรมพระกลาโหมและกรมทา

๔๙ มาณพ พลไพรนทร, คมอการบรหารกจการคณะสงฆ, (กรงเทพมหานคร : หจก.ชตมาการคมทองการพมพ, ๒๕๓๒), หนา ๓๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๔๒

๓) คณะกลาง สมเดจพระพฒาจารย (หมอนเจาสงฆฑต) วดพระเชตพน เปนเจาคณะใหญ รวมเอาวดในสวนกลางและนครเขอนขนธ (อ.พระประแดง) มาขนในคณะน แตทปรากฏจรงวดในสวนกลางไปขนตอคณะเหนอกม คณะใตกมสบสนอย ๔) คณะธรรมยต เวลานนยงไมมสมเดจเจาคณะใหญ มพระศาสนโสภณเปนเจาคณะรอง รวมเอาวดธรรมยตทวราชอาณาจกรขนคณะน ผปกครองตอมาเปนพระราชาคณะทเปนเจาเสยสวนมากก สมเดจเจาคณะใหญของคณะนมฐานานกรมเปนพเศษกวาคณะอนๆ การปกครองแบงเปนคณะ ๔ คณะนทนาสนใจกคอ มทราบเหตใดจงแบงเชนนเขาใจวา เปลยนมาจากคณะคามวาสฝายซาย คณะอรญวาสและคณะคามวาสฝายขวา ครงกรงเกา คอ คณะเหนอ = คณะคามวาสฝายซาย, คณะใต = คณะคามวาสฝายขวา, คณะอรญวาส, คณะกลาง ทงหมดนมมาแลวครงรชกาลท ๓ ตอมาคณะอรญวาสคอยๆ หายไปรวมกบคณะคามวาส จงเหลอเพยง ๓ คณะ ครนตอมาจงมคณะธรรมยตขนจงเปน ๔ คณะอก ครนในเวลาตอมา เมอป พ.ศ.๒๔๔๕ (ร.ศ.๑๒๑) พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดโปรดใหตรา พระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆขน เพอสงเสรมสนบสนนการปฏบตธรรมวนย ใหสอดคลองกบการปกครองบานเมอง พ.ร.บ.ฉบบนกาหนดใหมเจาคณะใหญอก ๔ คณะ รวมเปน ๘ รป ทง ๘ รปนเปน "กรรมการมหาเถรสมาคม" ทาหนาทเปนศนยกลางการปกครองคณะสงฆทวราชอาณาจกร พ.ร.บ.ฉบบน กาหนดใหมสมเดจพระสงฆราชองคเดยวเปนผบญชาเดดขาด เปนประธานของมหาเถรสมาคม การปกครองแบงออกเปนมณฑล เมอง แขวง และวด ทงหมดนแบงกนขนตามคณะใหญทง ๔ พ.ร.บ. นม ๔๕ มาตรา และใหเสนาบดกระทรวงธรรมการ (ปจจบนคอ ร.ม.ต.กระทรวงศกษา) รกษาการใหเปนไปตามพระราชบญญตน สาหรบคณะธรรมยตนน เดมรวมอยกบคณะกลางและไดแยกเปนคณะตางหาก ครงแรกนนไมมเจาคณะใหญ พ.ศ. ๒๓๙๓ กรมพระปวเรศวรยาลงกรณ จงไดทรงเปนเจาคณะใหญ ตอมากคอ กรมหมนวชรญาณวโรรส สมยรชกาลท ๖-๗ การคณะสงฆดาเนนตาม พ.ร.บ.ฉบบนตลอด แตตอนปลายรชกาลท ๗ คณะสงฆกลมหนง แสดงสงฆมตจะใหมการแกไข พ.ร.บ.ฉบบน การเคลอนไหวขยายวงกวางออกไป จนตองมการเปลยนแปลงในครงรชกาลท ๘ สมยรชกาลท ๘ คณะรฐบาลปฏวต ซงม พ .อ .พระยาพหลพลพยหเสนา เปนนายกรฐมนตร กพยายามแกไข พ.ร.บ. ฉบบเดม และตองการจะรวมนกายทง ๒ คอ มหานกายกบธรรมยตนกายเขาดวยกน เมอวนท ๖ กรกฎาคม ๒๔๘๔ พระยาพหลฯ ไดอปสมบท ณ วดพระศรมหาธาต บางเขน ซงสรางขนเพอรวมนกาย การอปสมบทครงนนมนตพระนงอนดบ ๕๐ รป มพระ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๔๓

มหานกาย ๓๔ รป พระธรรมยต ๑๕ พระรามญ ๑ เมอพระยาพหลฯ ลาสกขาบทไปแลว คณะสงฆฝายธรรมยต กครองวดมหาธาตเสย การรวมนกายจงไมสาเรจ อยางไรกตาม ความพยายามรวมนกายกมผลบาง คอ สภาผแทนไดออกกฎหมายสงฆเมอวนท ๑๔ ตลาคม ๒๔๘๔ นนคอ “ พ.ร.บ.คณะสงฆ พ.ศ.๒๔๘๔” ม ๖๐ มาตรา ไมมมาตราใดแบงแยกการปกครอง พ.ร.บ.ฉบบน ประกอบดวย คณะสงฆมนตร สงฆสภา พระธรรมธร (อยการ) พระวนยธร (ผพพากษา) เจาคณะภาค เจาคณะจงหวด เจาคณะอาเภอ เจาคณะตาบล และเจาอาวาส อานาจสงสดอยท สมเดจพระสงฆราช นอกจากน ยงแบงสวนในคณะสงฆมนตรออกเปน ๔ องคการใหญๆ ไดแก ๑) องคการปกครอง ทาหนาทฝายปกครอง ๒) องคการศกษา ทาหนาทฝายการศกษา ๓) องคการเผยแผ ทาหนาทเผยแผอบรม ๔) องคการสาธารณปการ ทาหนาทเกยวกบการกอสรางบรณะ พ.ร.บ.ฉบบนเปนฉบบประชาธปไตย คณะสงฆสอดคลองกบบานเมองทกประการ ดานการศกษาสมยนเจรญมาก เพราะองคการศกษาดแลควบคมตงแตสวนกลางไปถงสวนภมภาค ดานอนๆ กไดรบการเอาใจใสเชนเดยวกน ตอมาเมอ พ.ศ.๒๕๐๕ สมยทพณฯ จอมพล ส. ธนรชต เปนนายกรฐมนตร(รฐบาลปฏวต) ตองการใหใช พ.ร.บ.คณะสงฆเปนไปอยางรวดเรวทนการ รฐบาลจงยกเลก พ.ร.บ.คณะสงฆ ๒๔๘๔ เสย และใหออก พ.ร.บ.คณะสงฆ ๒๕๐๕ แทนโดยใหอานาจเดดขาดกบฝายปกครอง (เจาหนาทบานเมอง) และพระปกครองมากขน แตดานการศกษาและการเผยแผศาสนธรรมนนดอยลงอยางเหนไดชด จงปรากฏวาการศกษาในระยะหลงนไมกาวหนาเหมอนสมย พ.ร.บ. ๒๔๘๔ สมยรชกาลท ๙ (พ.ร.บ.๒๕๐๕) สมเดจพระสงฆราช เปนประมข มหาเถรสมาคม แบงการปกครองออกเปน ๕ คอ หนเหนอ หนใต หนกลางหนตะวนออก และคณะธรรมยตและแยกการปกครองออกเปนภาค จงหวด อาเภอ ตาบล และเจาอาวาส๕๐ ๕๐ มหามกฏราชวทยาลย, ประวตการปกครองคณะสงฆไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๒๑), หนา ๒๕-๓๐.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๔๔

๒.๔ สรป

วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจา มเทคนคและวธการทหลากหลายเหมาะสมแกชนทกชนวรรณะ และกลมเปาหมายตางๆ ในสมยพทธกาล กลาวคอ พระพทธองคทรงเนนเรองทจะทรงนาไปสอนวาเหมาะแกผฟงหรอไม เชน ในกรณการแสดงธรรมโปรดปญจวคคยทง ๕ กจะตองรอปนสยพนฐานหรอจรตของทาเหลานนกอน จงทรงนาอนตตลกขณสตรไปทรงแสดง สงผลใหทานเหลานนเกดดวงตาเหนธรรมและบรรลความเปนพระอรหนตในเวลาตอมา สวนวธการคางๆ เชน ทรงพจารณาถงผเรยน/ผฟงธรรม หวขอธรรมทจะนาไปแสดง เวลาความเหมาะสม อปนสยใจคอ และวธการนาเสนอ เชน ทรงเลอกใชรปแบบตางๆ กน ไดแก การสนทนาธรรม แบบบรรยาย ยกตวอยางมาเปรยบเทยบ มอปกรณเสรมขณะสอน การสาธตใหด การเลนภาษา เปนตน สวนแนวทางการเผยแผพระพทธศาสนาหลงพทธกาลพบวา หลงพทธปรนพพานได ๓ เดอน คณะสงฆในขณะนน (สวนใหญเปนพระอรยสงฆ) กไดวางนโยบายใหม คอ เรมทาสงคายนาพระธรรมวนยอกครงหนง และในเวลาตอมากทาอก ๒ ครง ซงครงท ๓ นเองมผลใหพระพทธศาสนาถกเผยแผเขามายงประเทศไทยจนถงปจจบน นอกจากนน การเผยแผพระพทธศาสนาในประเทศไทย จงเรมจากสมยพระเจาอโศกมหาราชอนเปนผลมาจากตตยสงคายนา (หลงพทธปรนพพานราว ๓๐๐ ป) โดยมพระโสณะและพระอตตระไดนาหลกธรรมคาสอนมาเผยแผเปนพระธรรมทตสายท ๙ และพระพทธศาสนากเจรญรงเรองมาตามลาดบตงแตสมยสโขทย อยธยา ธนบรและกรงรตนโกสนทร แตบางยคกลมๆ ดอน เนองจากศาสนาผกโยงไวกบบคคลในทางการปกครองประเทศหรอการเมอง หากผนบถอมศรทธามาก กเจรญ หากมศรทธานอยกทรงตว มาจนถงรชกาลปจจบน (ร.๙)

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๔๕

บทท ๓

วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)

ดวยพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เปนเจาคณะจงหวดเพชรบรณรปหนง ทมผลงานดานเผยแผพระพทธศาสนาตามภารกจ ๖ ดานทมหาเถรสมาคมกาหนดไว คอ การปกครอง การศกษา การศกษาสงเคราะห การเผยแผ การสาธารณปการ และการสาธารณสงเคราะห และวธการเผยแผพระพทธศาสนาในรปแบบตางๆ อกหลายวธ ดงการศกษาคนควาของผวจยตอไปน ๓.๑ การเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ตามภารกจ ๖ ดาน

การปกครอง หมายถง การปกครองของผทมอานาจบงคบบญชาคนอนไดไมวาอานาจแหงการบงคบนน จะมาจากพนฐานแหงการใชกาลงบงคบหรอมาจากขอตกลงของประชาคม โดยทผปกครองตองตงอยบนพนฐานของหลกธรรมาธปไตย คอ ความถกตอง ดงาม และยตธรรม ทงน การปกครองคณะสงฆ ยงตองการความเปนเอกภาพ ความสมครสมานสามคคของหมคณะสงฆ เพอใหการบรหารจดการดาเนนเปนไปดวยความเรยบรอยและเปนประโยชนทงตอพระพทธศาสนา พทธศาสนกชน และประชาชนโดยทวไป

๓.๑.๑ การปกครอง การปกครองคณะสงฆเปนการปกครองตามพระธรรมวนย คอ การปกครองคณะสงฆจะยดพระธรรมวนยเปนธรรมนญการปกครองโดยใชอานาจรฐและจารตเปนหลกอดหนน การปกครองสงฆ หากมความไมเรยบรอยเกดขนในคณะสงฆตองอาศยอานาจรฐมาชวยจดการแกไขความไมเรยบรอย มลาดบการปกครอง๑ ดงน ๑) ในรฐสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระองคทรงถวายอานาจรฐชวยคณะสงฆจดระบบการปกครอง ทรงตราพระราชบญญตลกษณะการปกครองคณะสงฆ ร.ศ. ๑๒๑

๑ พระเทพปรยตสธ ( วรวทย ), เอกสารประกอบคาบรรยายเรองการคณะสงฆและการพระศาสนา, กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๑.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๔๖

๒) ในรฐสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล ไดยกเลกพระราชบญญตลกษณะการปกครองคณะสงฆ ร.ศ. ๑๒๑ และไดตราพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๔๘๔ จดระบบการปกครองใหม ใหมรปแบบคลายกบการปกครองราชอาณาจกร ๓) ในสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ไดยกเลกพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๔๘๔ เพอจดระบบการปกครองคณะสงฆในรปแบบใหม จงไดตราพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ และตอมาในป พ.ศ. ๒๕๓๕ ไดตราพระราชบญญตคณะสงฆ ( ฉบบท ๒ ) พ.ศ. ๒๕๓๕ ใชเปนรปแบบการปกครองคณะสงฆและเปนหลกจดระเบยบการปกครองคณะสงฆในปจจบนการปกครองคณะสงฆตามพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ และพระราชบญญตคณะสงฆ ( ฉบบท ๒ ) พ.ศ. ๒๕๓๕ ไดระบใหสมเดจพระสงฆราชในตาแหนงสกลมหาสงฆปรณายก เปนประมขสงฆไทยและสงฆอน ทรงบญชาการคณะสงฆทางมหาเถรสมาคมตามอานาจกฎหมายและพระธรรมวนยและทรงตราพระบญชาสมเดจพระสงฆราชโดยไมขดหรอแยงกบกฎหมาย พระธรรมวนย และกฎมหาเถรสมาคม และสมเดจพระสงฆราชทรงอยในฐานะทผใดจะหมนประมาท ดหมนหรอแสดงความอาฆาตมาดรายมได โดยมมหาเถรสมาคมเปนองคกรปกครองสงสด คณะสงฆและสามเณรทกนกายตองอยภายใตการปกครองของมหาเถรสมาคม ซงมสมเดจพระสงฆราช ทรงเปนประธานกรรมการ และมกรรมการโดยตาแหนง และกรรมการแตงตงในการปกครองคณะสงฆ นอกจากนนแลว ยงพบวาแบบแผนการปกครองสงฆแบงเปน ๒ สวน คอ สวนหลกกาหนดหนวยงาน เขตการปกครอง ผปกครองหรอผรบมอบงาน หรอผรบมอบหมายงานปฏบตงานคณะสงฆ และสวนยอย ไดแก แบบแผนการกาหนดอานาจหนาท การควบคม บงคบบญชา การประสานงาน การตงผรกษาการแทน และการวางระเบยบวธปฏบตอนๆ ระเบยบการปกครองคณะสงฆกาหนดใหมเจาคณะมหานกายและเจาคณะธรรมยตปกครองบงคบบญชาวด และพระภกษสามเณรในนกายนนๆ โดยมระเบยบการปกครองคณะสงฆสวนกลาง และระเบยบการปกครองคณะสงฆสวนภมภาค๒ ทงน ระเบยบการปกครองคณะสงฆสวนกลาง มมหาเถรสมาคมเปนศนยกลางรวมอานาจการปกครองและกจการคณะสงฆทงสนของคณะสงฆไทย เปนศนยรวมเขตการปกครองและเจาคณะสวนกลาง ซงเปนผปกครองคณะสงฆสวนกลาง โดยกาหนดเขตการปกครอง ไดแก เขตปกครองบงคบบญชาเจาคณะเจาอาวาสและพระภกษสามเณรในนกายในสวนกลางจะแยกกน

๒ พระครโสภณพทยาภรณ, การปกครองคณะสงฆไทย, (กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราช วทยาลย, ๒๕๔๒), หนา๑๖๙.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๔๗

สวนการปกครอง เปนคณะมหานกาย เรยกวา “หน” ม ๔ หน คอ หนกลาง หนเหนอ หนตะวนออกและหนใต ในสวนของคณะธรรมยต เรยกวา คณะธรรมยต จะรวมเขตการปกครองคณะสงฆสวนภมภาคและวดธรรมยตเปนเขตเดยวกนการปกครองสงฆในสวนกลาง ไดแก เจาคณะใหญ ซงเปนพระสงฆาธการสงกดในสวนกลาง เปนผประสานงานกบสมเดจพระสงฆราช มมหาเถรสมาคม เปนหนวยงานในสวนกลางและประสานงานกบเจาคณะในสวนภมภาค ปฏบตหนาทปกครองคณะสงฆในเขตปกครองของตนเรยกวา หน ม เจาคณะใหญ ๕ หน ไดแก (๑) เจาคณะใหญหนกลาง (๒) เจาคณะใหญหนเหนอ (๓) เจาคณะใหญหนตะวนออก (๔) เจาคณะใหญหนใต (๕) เจาคณะใหญคณะธรรมยต อานาจหนาทปกครองคณะสงฆของเจาคณะใหญหน ในเขตของตนมอานาจหนาทปกครองคณะสงฆ ดงน (๑) ดาเนนงานปกครองคณะสงฆใหเปนไปตามพระธรรมวนย กฎหมาย กฎมหาเถรสมาคม ขอบงคบ ระเบยบ คาสง มต ประกาศ พระบญชาสมเดจพระสงฆราช (๒) ควบคมและสงเสรมการรกษาความสงบเรยบรอยดงาม การศาสนศกษา การศกษาสงเคราะห การเผยแผพระพทธศาสนา การสาธารณปการ และการสาธารณสงเคราะห ใหดาเนนการไปดวยด (๓) วนจฉยการลงนคหกรรม วนจฉยขออทธรณคาสงหรอคาวนจฉยชนภาค หรอมอานาจหนาททไดรบมอบหมายอยางอน จากมหาเถรสมาคม (๔) แกไขขอขดของของเจาคณะภาคใหเปนไปโดยชอบ (๕) ควบคมการบงคบบญชาเจาคณะและเจาอาวาส ตลอดจนถงพระภกษสามเณร ผอยในบงคบบญชา หรออยในเขตปกครองของตน และชแจงแนะนา การปฏบตหนาทของผอยใตบงคบบญชาใหเปนไปดวยความเรยบรอย (๖) ตรวจการและประชมพระสงฆาธการในเขตปกครองของตนระเบยบการปกครองคณะสงฆสวนภมภาค การปกครองคณะสงฆสวนภมภาคพระราชบญญตคณะสงฆ ไดกาหนดสวนหลกไวชดเจนในมาตรา ๒๑ ของพระราชบญญตคณะสงฆสวนภมภาค ใหจดแบงเขตการปกครองเปนภาค จงหวด อาเภอ ตาบล จานวนตาบลและเขตปกครองใหเปนไปตามกาหนดในกฎมหาเถรสมาคม สวนมาตรา ๒๒ กาหนดใหพระภกษเปนผปกครองตามชน ตามลาดบชน คอ เจาคณะภาค รองคณะจงหวด รองเจาคณะอาเภอ และเจาคณะตาบล เมอมหาเถรสมาคมเหนสมควรจะจดใหม

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๔๘

รองเจาคณะภาค รองเจาคณะจงหวด รองเจาคณะอาเภอ และรองเจาคณะตาบลเปนผชวยเจาคณะชนนนๆ ดวยกไดพระภกษผปกครองคณะสงฆ ทกตาแหนง เรยกวา พระสงฆาธการเปนพระภกษทางานโดยสทธขาดทางคณะสงฆ โดยมอานาจเตมรปแบบรวมตาแหนงซงนอกจากตาแหนงดงกลาวขางตนแลวยงรวมไปถงเจาอาวาส รองเจาอาวาส และผชวยเจาอาวาส เจาคณะ และเจาอาวาสเปนผทางาน คณะสงฆอยางมอานาจเตมกฎหมายและควบคมงานทกสวนในเขตปกครองหรอในวด พระมหาธนนทร นราสโภ เจาคณะอาเภอหนองไผ ไดกลาวถงภาระหนาทในการปกครองคณะสงฆของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)ในฐานะเจาคณะจงหวด ไวดงน ๑) พระสงฆาธการ มบทบาทหนาทในการปกครองคณะสงฆ โดยมหลกการปกครอง คอ มงหมายความสงบเรยบรอย มงความเจรญงอกงาม และมงความสามคคปรองดอง ซงทง ๓ สวน เปนเครองหมายของสมรรถภาพของการปกครอง ในขณะเดยวกนในการปกครองพระสงฆใหไดผลดตามหลกการ ดงกลาวนน พระสงฆาธการระดบเจาอาวาสทกรปตองพฒนาตนเองใหมอยในระเบยบวนยกอน๓ ๒) พระสงฆาธการ จะตองมรปแบบการปกครองในวดใหเรยบรอย และประการสดทายจะจดรปแบบในการศกษาเลาเรยน แผนกปรยตธรรมขน เชนนกธรรม แผนกบาล ขนในวดของตน ๓) พระสงฆาธการ จะตองอบรมวปสสนากรรมฐานใหกบพระภกษสามเณร เรยกวา จรยธรรม การใหการศกษา ดานจรยธรรม กคอ การเปดโรงเรยนพระพทธศาสนาวนอาทตยขน การเปดโรงเรยนเดกเลก ทเรยกวาเดกกอนเกณฑ ซงเปนโครงการของมหาเถรสมาคม กเพอเปนการชกจง เดกเลกใหหนเขามาพงพระสงฆ พระสงฆกมบทบาท ชวยเหลอเดกเลกเหลาน กคอ ลกหลาน ชาวบานทออกไปประกอบอาชพ เมอวดรบดแลลกหลานให ความเลอมใสศรทธาตอวด ตอพระพทธศาสนา กบงเกดกบประชาชน ซงพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดปฏบตหนาทในฐานะเจาคณะจงหวดเพชรบรณไดอยางครบถวน ทง ๓ ดานดงทระบไวแลวนน สอดคลองกบการใหสมภาษณของพระครพชรคณาภบาล (แคลว านสสโร) เจาคณะอาเภอหลมสก ทกลาวถงภาระหนาทของพระสงฆาธการผปกครองไว พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดดาเนนการปกครองสงฆใหเรยบรอยตามกฎระเบยบมหาเถรสมาคม ดงน๔

๓ สมภาษณ พระมหาธนนทร นราสโภ, เจาคณะอาเภอหนองไผ, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๔ สมภาษณ พระครพชรคณาภบาล (แคลว ฐานสสโร), เจาคณะอาเภอหลมสก, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๔๙

พระสงฆาธการระดบเจาอาวาส นอกจากจะมหนาทในการดแลวด พฒนาวดแลว ยงตองชวยเหลอและพฒนาชมชนพรอมกนไปดวย พระสงฆาธการ เปนนามบญญตตามพระราชบญญตคณะสงค พ.ศ. ๒๕๐๕ ซงแกไขเพมเตมโดยพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ ไดกาหนดบทบาทหนาทปกครองคณะสงฆในเขตปกครองของตน ไดแก การรกษาความสงบเรยบรอยดงาม การศาสนศกษา การเผยแผพระพทธศาสนา การสาธารณปการ การศกษาสงเคราะห และการสาธารณสงเคราะห รวมทงการนคหกรรมหรอการวนจฉยอธกรณ หรอความผดทางพระธรรมวนยของพระภกษกฎมหาเถรสมาคม ฉบบท ๒๔ ( พ.ศ. ๒๕๔๑) วาดวยการแตงตงถอดถอนพระสงฆาธการ ไดกาหนดจรยาพระสงฆาธการ ซงพระสงฆาธการตองปฏบตตามบทบาทพระสงฆาธการ ดงน (๑) ตองเคารพเออเฟอตอกฎหมายพระราชบญญตคณะสงฆ กฎกระทรวง กฎมหาเถรสมาคม ขอบงคบ ระเบยบ คาสง มต ประกาศ พระบญชาสมเดจพระสงฆราช และปฏบตตามพระธรรมวนยโดยเครงครด (๒) ตองเชอฟงและปฏบตตามคาสงของผบงคบบญชาซงสงโดยชอบดวยอานาจหนาทถาไมเหนพองดวยคาสงนน ใหเสนอความเหนทดทานเปนลายลกษณอกษรภายใน ๑๕ วน นบแตวนทไดรบคาสง และเมอไดดงกลาวมาแลวนน แตผสงมไดถอนหรอแกคาสงนน ถาคาสงนน ในกรณมการทดทานคาสงใหผสงรายงานเรองทงหมดไปยงผบงคบบญชาเหนอตนเพอพจารณาสงการตอไปในการปฏบตหนาท หามทาขามผบงคบบญชาเหนอตน เวนแตจะไดรบอนญาตพเศษเปนครงคราว (๓) ตองตงใจปฏบตหนาทดวยความระมดระวง มใหเกดความเสยหายแกการคณะสงฆและการพระศาสนา และหามมใหละทงหนาทโดยไมมเหตอนควร (๔) ตองปฏบตหนาทโดยชอบ และหามมใหใชอานาจหนาทในทางทไมสมควร (๕) ตองสภาพเรยบรอยตอผบงคบบญชาเหนอตน และผอยในปกครอง (๖) ตองรกษาสงเสรมสามคคในหมคณะ และความชวยเหลอซงกนและกนในทางทชอบ (๗) ตองอานวยความสะดวกในหนาทการคณะสงฆ และการพระศาสนา (๘) ตองรกษาขอความอนเกยวกบการคณะสงฆทยงไมควรเปดเผย ทง ๘ ขอน เปนจรยาอนพระสงฆาธการตองถอปฏบตตามโดยเครงครด เพราะละเมดแลวยอมไดรบโทษฐานละเมดจรยาอานาจหนาทของพระสงฆาธการ การปกครองคณะสงฆทกสวนชนชน ใหมเจาคณะมหานกายและเจาคณะธรรมยตปกครองบงคบบญชาวดและพระภกษสามเณรในนกายนนๆ อานาจหนาทของพระสงฆาธการมระเบยบการปกครองคณะสงฆ ดงน

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕๐

ข. ระเบยบการปกครองคณะสงฆสวนภมภาค ขณะเดยวกนนน พระครพชรสภาจารย (สงา สภาจาโร) รองเจาคณะอาเภอหนองไผ กไดกลาวถงการปกครองของคณะสงฆในสวนภมภาคไววา ในการปกครองคณะสงฆสวนภมภาคแบงการปกครองเปนระดบชน๕ ดงน ซงผใหสมภาษณในฐานะผใตบงคบบญชาไดใหความเหนวา พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดปฏบตหนาทตามอานาจหนาทของเจาคณะจงหวดสาเรจลลวงดวยด พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ) รองเจาคณะอาเภอเมอง กไดกลาวถงการปกครองของพระสงฆาธการทงในระดบจงหวดและอาเภอไว๖ ดงน

เจาคณะจงหวด หมายถง เจาคณะกรงเทพมหานครและเจาคณะจงหวดนอกจากกรงเทพมหานคร รวมถงรองเจาคณะจงหวด หมายถง รองเจาคณะจงหวดกรงเทพมหานคร และรองเจาคณะจงหวดนอกจากกรงเทพมหานคร เจาคณะจงหวด มอานาจหนาทปกครองคณะสงฆในเขตจงหวดของตน๗ ดงน (ก) ดาเนนการปกครองคณะสงฆใหเปนไปตามพระธรรมวนย กฎหมาย กฎมหาเถรสมาคม ขอบงคบ ระเบยบ คาสง มต ประกาศ พระบญชาสมเดจพระสงฆราช คาสงของผบงคบบญชาเหนอตน (ข) ควบคมและสงเสรมการรกษาความเรยบรอยดงาม การศาสนศกษา การศกษาสงเคราะห การเผยแผแพระพทธศาสนา การสาธารณปการ และการสาธารณสงเคราะห ใหดาเนนไปดวยด (ค) ระงบอธกรณ วนจฉยการลงนคหกรรม วนจฉยขออทธรณคาสง หรอ คา วนจฉยชนเจาคณะอาเภอ (ง) แกไขขอขดของของเจาคณะอาเภอใหเปนไปโดยชอบ

๕ สมภาษณ พระครพชรสภาจารย (สงา สภาจาโร), รองเจาคณะอาเภอหนองไผ, ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๖ สมภาษณ พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ), รองเจาคณะอาเภอเมอง, ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๗ ดรายละเอยดใน, สานกงานเลขาธการมหาเถรสมาคม กรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ, คมอพระสงฆาธการและพระวนยาธการ, หนา ๗๐.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕๑

(จ) ควบคมบงคบบญชาเจาคณะ และเจาอาวาส ตลอดถงพระภกษสามเณรผอยในบงคบบญชาหรออยในเขตปกครองของตน และชแจงแนะนาการปฏบตหนาทของผอยในบงคบบญชาใหเปนไปดวยความเรยบรอย (ฉ) ตรวจการและประชมพระสงฆาธการในเขตปกครองของตน

เจาอาวาส ผมอานาจสงสดภายในวด คอ เจาอาวาสซงเปนพระสงฆาธการอนดบท ๙ ตามกฎมหาเถรสมาคม เจาอาวาสวดเปนผมความรบผดชอบตอการพระศาสนาอนยงใหญ เพราะตองทาหนาทเปน ผปกครองวด และเปนผแทนวด เนองจากวดมฐานะเปนนตบคคล คอ บคคลตามกฎหมาย ดงนน เจาอาวาสจงมฐานะเปนเจาพนกงานตามความในประมวลกฎหมายอาญาตาม มาตรา ๔๕ กลาววา “ใหถอวา พระภกษซงไดรบแตงตงใหดารงตาแหนงในการปกครองคณะสงฆและไวยาวจกร เปนเจาพนกงานตามความในประมวลกฎหมายอาญา” ตาแหนงเจาอาวาส จงเปนตาแหนงสาคญยงและนอกจากนน เจาอาวาสยงมความสมพนธใกลชดกบพทธศาสนกชนใหมากทสด ทจะชวยจรรโลงพระพทธศาสนา ปลกฝงศรทธาในพทธศาสนาแกประชาชน ดงทกลาวทวา พระสงฆาธการ คอ ผปกครองสงฆ ซงตามกฎมหาเถรสมาคมกาหนดใหมจานวน ๑๑ อนดบ โดยม เจาคณะภาคเปนอนดบท ๑ ผชวยเจาอาวาสเปนอนดบท ๑๑ นน พระสงฆาธการอนดบท ๙ คอเจาอาวาสนบเปนพระสงฆาธการทมความสาคญมากทสดมความรบผดชอบสงสด ดวยเหตผลตางๆ ดงตอไปน (ก) เจาอาวาสเปนผอยใกลชดพระภกษสามเณร อบาสกอบาสกา ประชาชนและเดกเลกรจกพนฐานของบคคลเหลานนดกวาใครๆ อยใกลชดเหตการณทางพระศาสนาทงดและรายยอมเขาใจปญหาตาง ๆ และหาทางคลคลายปญหาไดงาย (ข) ตาแหนงเจาอาวาสจดเปนพนฐานทสาคญของตาแหนงผปกครองสงฆทกตาแหนงเปนเครองพสจนและรบรองความสามารถของตาแหนงปกครองสงฆทงหลายไดอยางด คอ ถาเปนเจาอาวาสไดด กมหวงทจะเปนเจาคณะตาบล หรอเจาคณะตาง ๆ ไดด ในฐานะเจาอาวาส พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)ทานไดปกครองภกษสามเณร ตามกฎระเบยบมหาเถรสมาคม โดยการสงเสรมการศกษาทงทางธรรมและทางโลก ทาใหภกษสามเณรดาเนนชวตตามหลกธรรมวนย และนาความรทไดรบไปใชประโยชนในการสอนพระพทธศาสนาแกชาวพทธไดอกดวย

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕๒

พระมหาถาวร ถาวรเมธ รองเจาคณะอาเภอวเชยรบร กไดกลาวถงกฎหมายคณะสงฆ ทไดบญญตอานาจหนาทของเจาอาวาสไวในมาตรา ๓๗ และมาตรา ๓๘ แหงกฎมหาเถรสมาคม พ.ร.บ.การปกครองคณะสงฆ ๒๕๓๕ ไววา๘

มาตราท ๓๗ เจาอาวาสมหนาท ดงน (ก) บารงรกษาวด จดกจกรรมและศาสนสมบตของวดใหเปนไปดวยด (ข) ปกครองและสอดสองใหบรรพชตและคฤหสถทมอยหรอพานกอาศยอยในวดนนปฏบตตามพระธรรมวนย กฎมหาเถรสมาคม ขอบงคบ ระเบยบ หรอคาสงของมหาเถรสมาคม (ค) เปนธระในการศกษาอบรมและสงสอน พระธรรมวนย แกบรรพชต และคฤหสถ (ง) ใหความสะดวกตามสมควรในการบาเพญกศล

สวนพระครพชรคณาภบาล (แคลว ฐานสสโร) เจาคณะอาเภอหลมสก กไดกลาวถงหนาทของพระสงฆาธการในระดบเจาอาวาสไววา๙ หนาทเจาอาวาสดงกลาวในมาตรา ๓๗ นเปนหนาทโดยภาพรวมลกษณะงานอยางกวาง ๆ มไดชชดถงวธปฏบตแตอยางใด เพราะวธปฏบตนน ไดกาหนดโดยลกษณะงานเปน ๔ อยาง ดงตอไปน

๑. หนาทตองปฏบตใหเปนรปธรรม (ก) การบารงรกษาวดใหเปนไปดวยด หมายถง การกอสราง การบรณปฏสงขรณการปรบปรงตบแตง การกาหนดแบบแปลนแผนผง ซงลวนแตเปนงานทตองทาดวยแรงเงนแรงงานและแรงความคดอนเปนสวนสรางสรรคและเสรมสรางสวนทเปนวตถ ใหปรากฏเปนรปธรรม ศาสนสถานและศาสนวตถของวดวาอารามตาง ๆ จกไดรบการปรบปรงพฒนาใหเปนไปดวยด ดวยหนาทเจาอาวาสขอน (ข) การจดกจการของวดใหเปนไปดวยด หมายถง การจดกจการของวดตามหนาทผปกครองวดและหนาทจดกจการแทนวดในฐานะผแทนนตบคคล เชน การรบทรพยสนการอรรถคด กจการเหลาน เจาอาวาสจะตองจดการใหเปนไปดวยด คอ เปนไปโดยถกตองตามระเบยบแบบแผนหรอจารตวาดวยการนน

๘ สมภาษณ พระมหาถาวร ถาวรเมธ, รองเจาคณะอาเภอวเชยรบร, ๒๐พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๙ สมภาษณ พระครพชรคณาภบาล (แคลว ฐานสสโร), เจาคณะอาเภอหลมสก, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕๓

(ค) การจดการศาสนสมบตของวดใหเปนไปดวยด หมายถง การดแลรกษา การใชจาย การจดทรพยสนของ ตลอดจนการบญช ทงสวนทเปนศาสนวตถ ศาสนสถาน และศาสนสมบตของวดทตนเปนเจาอาวาส ใหเปนไปดวยด คอ ใหเปนไปตามวธการทกาหนดในกฎกระทรวง

๒. หนาทในการปกครองบรรพชตและคฤหสถในวด (ก) การปกครองบรรพชตและคฤหสถในวด หมายถง การคมครองปกปองรกษาใหบรรพชตและคฤหสถผทมทอยหรอพานกอาศยอยในวดนน ใหเปนอยดวยความผาสก ใหความอนเคราะหในสวนทอยอาศยและปจจยพอสมควร หรอกลาวอกในหนงวาชวยบาบดทกขบารงสขแกบรรพชต และคฤหสถดงกลาวดวยพรหมวหารธรรมตามควรแกเหต (ข) การสอดสองบรรพชต และคฤหสถในวด หมายถง การตรวจตราและเอาใจใสดแลการประพฤตปฏบตตนของบรรพชตและคฤหสถทมถนทอยหรอพานกอาศยอยในวดนนใหเปนไปดวยความเรยบรอยดงาม รวมถงควบคมและบงคบบญชาบรรพชตและคฤหสถดงกลาวใหปฏบตตามพระธรรมวนย กฎหมาย กฎมหาเถรสมาคม ขอบงคบ ระเบยบ หรอคาสงมหาเถรสมาคมและรวมถงการวากลาวแนะนาชแจง เกยวกบการปฏบตดงกลาวดวย ทงน เพอความเจรญรงเรองแหงวดและพระศาสนาอนเปนสวนรวม

๓. หนาทเปนธระจดการศกษาและอบรม (ก) การจดการศาสนศกษา หมายถง การจดการใหมการเรยนการสอนพระปรยตธรรมใหบรรพชตและคฤหสถไดศกษาเลาเรยน ทงแผนกบาลและแผนกธรรม (รวมถงธรรมศกษาอยดวย) หรอเฉพาะแผนกใดแผนกหนง ซงยดแบบแผนตามจารตประเพณโดยปฏบตสบมาโดยตรงไดแก การจดตงสานกศาสนศกษาแผนกธรรม หรอการใหพระภกษสามเณรไปเรยนทวดใกลเคยง ซงมสานกศาสนศกษาดงกลาว (ข) การอบรมสงสอนพระธรรมวนย หมายถง การจดใหมการอบรมสงสอนพระธรรมวนยแกบรรพชตตามวธการทกาหนดในคาสงมหาเถรสมาคม เรอง ใหภกษสามเณรเรยนพระธรรมวนย พ.ศ.๒๕๒๘ และการจดใหมการอบรมสงสอนพระธรรมวนยแกคฤหสถในรปแบบอนๆ รวมถงการฝกอบรมระเบยบแบบแผนเกยวกบการปฏบตตามพระธรรมวนยและการปฏบตศาสนกจของพระสงฆ เชน การทากจวตรประจาวน การฝกซอมสวดมนต ฝกซอมเรองสงฆกรรมและพธกรรมทางพระศาสนา ตลอดจนฝกอบรมการปฏบตศาสนกจของคฤหสถ เชน การทาวตรสวดมนตประจาวนพระ การสมาทานอโบสถ และปฏบตศาสนพธอนๆ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕๔

๔. หนาทอานวยความสะดวกในการบาเพญกศล หนาทอานวยความสะดวกในการบาเพญกศลนน เปนหนาทเชอมโยงผกพนกบสงคมทงในสวนวดและนอกวด และเปนหนาทอนเกยวกบผลประโยชนทงโดยตรงและโดยออม ซงพอแยกไดโดยลกษณะ ดงน (ก) การอานวยความสะดวกแกบรรพชตและคฤหสถ ทขอใชวดเปนทจดบาเพญกศลทงทเปนสวนตวและสวนรวม (ข) การอานวยความสะดวกในการบาเพญกศลของวดเอง ทงทเปนการประจาและเปนการจร (ค) การอานวยความสะดวกแกประชาชนผจะบาเพญกศลนอกวด แตขอรบคาปรกษาและความอปถมภจากเจาอาวาสหรอจากวด (ง) การสรางสถานท เพอทจะไดอานวยความสะดวกในการบาเพญกศล เชน การสรางฌาปนสถาน มเมรเผาศพ ศาลาเผาศพ ศาลาพกศพหรอศาลาบาเพญกศล และทเกบศพเปนตน พระครสรพชรากร (สมบต สรคตโต) รองเจาคณะอาเภอบงสามพน กไดกลาวถงอานาจของพระสงฆาธการในระดบเจาอาวาสไววา ๑๐ อานาจของเจาอาวาส หมายถง สงทเปนอปการะแกการปฏบตงานของเจาอาวาสเพอใหงานทปฏบตเปนไปดวยด เปนสงทมคกบหนาทเจาอาวาส มไวเพอใชบงคบบญชาผอยในบงคบบญชาโดยเฉพาะเกยวกบบรรพชตและคฤหสถทมอยพานกอาศยอยในวด ดงในพระราชบญญตคณะสงฆ มาตรา ๓๘ เจาอาวาสมหนาท๑๑ ดงน (๑) หามบรรพชต และคฤหสถซงมไดรบอนญาตจากเจาอาวาสเขาไปอยอาศยในวด (๒) สงใหบรรพชต และคฤหสถซงไมอยในโอวาทของเจาอาวาสออกไปจากวด (๓) สงใหบรรพชต และคฤหสถทมอยหรอพานกอาศยในวด ทางานในวด หรอใหทาทณฑบน หรอใหขอขมาโทษในเมอบรรพชตหรอคฤหสถในวดนนประพฤตผดเจาอาวาส ซงไดสงโดยชอบดวยพระธรรมวนย กฎมหาเถรสมาคม ขอบงคบ ระเบยบหรอคาสงของมหาเถรสมาคมนอกจากอานาจหนาทของเจาอาวาสตามกฎหมายคณะสงฆดงกลาวแลว ไดกลาวถงบทบาทความรบผดชอบของพระสงฆาธการระดบเจาอาวาสวา ตองชวยพฒนาทองถนในการเสรมสรางคณธรรมใหแกประชาชนในทองถนของตนดวย ในการพฒนาทองถนนนกตองเรมทเจาอาวาสตองคมบรรยากาศในวดใหหมหอดวยเมตตา สจจะ สามคค คนในวดรกกน ซอสตยตอกนปรองดองตอกน

๑๐ สมภาษณ พระครสรพชรากร (สมบต สรคตโต), รองเจาคณะอาเภอบงสามพน, ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๑๑ ดรายละเอยดเพมเตมใน, พระพทธวรญาณ(กตตทนนเถร), ธรรมญาณนพนธ : ๑๐๐ ป พระพทธวรญาณ, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๘), หนา ๗๕-๘๐.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕๕

นอกจากนน ในสวนสภาพวด เจาอาวาสกตองจดวดใหเปนศาสนสถาน คอเปนทบาเพญกจทางศาสนา เปนบญสถาน คอเปนสถานทในการบาเพญกศล เปนศกษาสถาน คอเปนทใหการศกษาเลาเรยน อบรมเปนธรรมสถาน คอเปนสถานทประสทธประสาทคณงามความด ดงนนภายในวดจงตองมบรรยากาศแหงศาสนกจอยตลอดเวลา เชน มการไหวพระ มการสวดมนต มการเขาทาสงฆกรรมเปนประจาตามพระธรรมวนย พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ) รองเจาคณะอาเภอเมอง๑๒ ไดใหความเหนเกยวกบงานปกครองคณะสงฆจงหวดเพชรบรณของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) มดานตางๆ ไดคอ จดระเบยบการปกครองในแตละวดใหเรยบรอยและมแบบแผนมนคงถาวร จดตงคณะปกครองและสถานทของคณะใหเหมาะสมในโอกาสทจะพงม ควบคมสงฆกรรมและกจวตรใหดาเนนไปโดยสมาเสมอและถกตอง จดระเบยบกจกรรมของคฤหสถทจะพงมใหถกตองตามความเหมาะสม จดตงคณะกรรมการการบรหารฝายบรรพชตและฝายคฤหสถทจะพงมใหถกตอง นอกจากนน จากการสมภาษณเจาคณะจงหวดเพชรบรณ พบวา มการจดประชมพระภกษสามเณรอยางตอเนองกนไป เพออบรมสงสอนดานวตรปฏบตตามหลกพระธรรมวนย มการออกระเบยบในการอยรวมกนเปนหมคณะ มการบารงรกษาวดใหเจรญกาวหนาและเปนศาสนสถานทนาเลอมใส ศรทธา มการใหการศกษาอบรมแกบรรพชตและคฤหสถ และศษยวด มการจดกจการของวด เชน บญชรายรบ – รายจาย ใหเปนไปดวยด มการกากบดแลและจดศาสนสมบตของวดใหเปนระเบยบเรยบรอยและมความมนคง แขงแรง มการใหความสะดวกแกพทธศาสนกชนในการบาเพญกศล และมการระงบอธกรณ การวนจฉยปญหาเพอยตเหตหรอการลงนคหกรรม๑๓

๓.๑.๒ การศกษา การศาสนศกษา หมายถง การศกษาเลาเรยนพระธรรมวนยของพระพทธศาสนาของบรรพชตและคฤหสถ เปนกจการของคณะสงฆประการหนงทสาคญยงในอานาจหนาทของมหาเถรสมาคม มความตอนหนงวา “ควบคมและสงเสรมการศาสนศกษา” ของคณะสงฆ (ม.๑๕ ตร) และในระเบยบการปกครองคณะสงฆสวนกลาง มหาเถรสมาคมไดกาหนดวธดาเนนการควบคมและสงเสรมการศาสนศกษา วา “ควบคมและสงเสรมการศาสนศกษาใหดาเนนไปดวยด” การ

๑๒ สมภาษณ พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ), รองเจาคณะอาเภอเมอง, ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๑๓ สมภาษณ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร), เจาคณะจงหวดเพชรบรณ, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕๖

จดการศาสนศกษา ดงกลาว คณะสงฆยงมไดกาหนดวตถประสงคไวโดยชดเจน แตโดยหลกสตรและเนอหาวชาแลว คงอนมานไดวา มวตถประสงค ๙ ประการ ไดแก (๑) เพอพระสงฆรกษาตนและหมคณะ (๒) เพอใชอบรมสงสอนพระธรรมวนยแกบรรพชตและคฤหสถ (๓) เพอใชพฒนาชาตบานเมองดวยคณธรรมของพระศาสนา (๔) เพอใชในกจการคณะสงฆและการพระศาสนา (๕) เพอรกษาหลกธรรมวนยของพระพทธศาสนา (๖) เพอสรางศาสนทายาทสบอายพระพทธศาสนา (๗) เพอความมนคงแหงพระพทธศาสนา (๘) เพอความตงมนแหงพระสทธรรม (๙) เพอความมนคงของประเทศชาตอนเปนสวนรวม๑๔ สาหรบพระราชบญญตคณะสงฆไดกาหนดอานาจหนาทของเจาอาวาสไวในมาตรา ๓๗ วา เปนธระในการศกษาอบรมและสงสอนพระธรรมวนยแกบรรพชตและคฤหสถ จงเหนไดวาเจาอาวาสเปนผจดการศาสนศกษาและวดเปนสถานศกษา ตามคาสงมหาเถรสมาคม เรองใหภกษสามเณรเรยนพระธรรมวนย พ.ศ. ๒๕๒๘ ไดกาหนดใหเปนหนาทของเจาอาวาสโดยตรง และใหเจาคณะ เจาสงกดรวมจดดวย๑๕ ดงน (๑) เจาอาวาสเปนผจดการศาสนศกษา ในฐานะเจาสานกเรยน หรอเจาสานกศาสนศกษา (๒) เจาคณะจงหวดเปนผจดการในฐานะเจาสานกเรยน คณะจงหวด (๓) ในบางกรณใหเจาคณะเจาสงกดรวมจดดวย บทบาทหนาทของเจาอาวาสในการเปนธระเรองการศาสนศกษาดงกลาว สอดคลองกบแนวคด ทกลาววา บทบาททวดและพระสงฆจะทาไดคอ การศกษา การเผยแผและการสงเคราะห ซงในสวนของการศกษานน เปนการใหบรการดานการศกษาแกเดกและเยาวชนของพระสงฆ คอ การมโรงเรยนพระพทธศาสนาวนอาทตย นบเปนทางหนงในการสรางเดกและเยาวชน ใหไดพทธศาสนกชนทมคณภาพ และเปนกาลงสาคญของศาสนาอกประการหนง กคอ การไปสอนวชาศลธรรมตามโรงเรยนตางๆ เปนการอนเคราะหสงคมดวยธรรมทาน การทใหพระสงฆ ๑๔ พระเทพปรยตสธ (วรวทย) , วดชวยชาวบานไดอยางไร, การแสวงหาเสนทาง การพฒนาชนบท

ของพระสงฆไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๔๑.

๑๕ พระมหาสมทรง สรนธโร และคณะ, บทบาทของวดและพระสงฆไทยในอนาคต,

(กรงเทพมหานคร : บรษทเคลดไทย จากด, ๒๕๒๕), หนา ๔๒-๔๓.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕๗

ไดเขาไปมบทบาทในการศกษาของชาต ดงกลาวน จะทาใหเยาวชน และคนในสงคมเหนความสาคญของวดและพระสงฆ ทงน องคประกอบในการจดการศาสนศกษาดงกลาวจะประสบผลหรอไมประการใด ขนอยกบเจาสานกเรยนและหรอเจาสานกศาสนศกษา และครอาจารย ผบรหารการศาสนศกษา ทไดชวยแบกภาระการศาสนศกษาอยางเตมกาลง ซงเปนการแสดงความกตญตอพระศาสนาและคณะสงฆ การจดการศาสนศกษานน ดานทประสบปญหามาก คอ การจดการศกษาแผนกบาล เพราะขาดแคลนทงคร นกเรยนและยงมอปสรรคอน ๆ ซงคณะสงฆจะตองชวยจดการศกษาแผนกบาลอนเปนการศกษาพระพทธศาสนาโดยตรง เพอใหพระสงฆเจรญดวยวชาความรและการศาสนศกษาใหเจรญกาวหนา การศกษาพระปรยตธรรมทงแผนกบาลและแผนกธรรมเปนการศกษาหลกทสาคญยงสาหรบพระสงฆ ในการจดการศาสนศกษาของสงฆเปนอานาจหนาทของเจาอาวาส ซงมตาแหนงเรยกวา เจาสานกเรยน การจดการเรยนการสอนและการบรหารสานกเรยน วดและทองถนดาเนนการเองโดยคณะกรรมการการศกษาคณะสงฆไมไดเขาไปดแล และไมมกฎระเบยบวาดวยการบรหารสานกเรยน การจดการศกษาจงเปนเรองของแตละวดทดาเนนการเอง วดใดทมเจาอาวาสเอาใจใสเปนกจธระการเรยนการสอนของวดนนกเปนไปดวยด สวนวดทเจาอาวาสไมใหความสนใจปลอยปละละเลยตามยถากรรมการเรยนการสอนของวดนน กยงมากดวยปญหาและอปสรรค หรอไมมการเรยนการสอน โดยเฉพาะอยางยงวดทอยในชนบท หรอในทองถนหางไกลจากตวเมองหรอชนบท บางพนทไมมการเรยนการสอน การศกษาของพระสงฆสวนใหญปรากฏเฉพาะในเมองใหญๆ หรอเมองหลวงเทานน ทกวนน กลาวไดวา พระภกษสามเณรสวนใหญ ไดรบการศกษาตามยถากรรม กลาวคอ ตองขวนขวายศกษาเอง ขณะทหลกสตรการศกษากลาหลงขาดการพฒนาทงเนอหา วธการเรยน การสอน และอปกรณ๑๖

จากการสมภาษณพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เจาคณะจงหวดเพชรบรณ ดานการการเผยแผพระพทธศาสนาโดยอาศยการบรหารจดการดานการศกษาจงหวดเพชรบรณ๑๗ ทานมนโยบายในการดาเนนการสงเสรมดานตางๆ ดงตอไปน ๑) ปรบปรงและสงเสรมการศกษาภายในวดทกประเภทใหถกตองและมนคง

๑๖ พระไพศาล วสาโล, พระธรรมปฎก กบอนาคตของพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : กองทนวฒธรรม, ๒๕๔๒), หนา ๑๑๑. ๑๗ สมภาษณ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร), เจาคณะจงหวดเพชรบรณ, ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕๘

๒) ขยายเขตการศกษาใหกวางขวางและถกตองตามระเบยบในโอกาสทจะพงม ๓) ปรบปรงประสทธภาพของครนกเรยนใหมความรความสามารถ ประพฤตด ๔) จดสถานทใหนกเรยนจดหาอปกรณการเรยน และบคลากรใหเหมาะสม ๕) ดาเนนการใหมการจดตงมลนธการศกษาพระปรยตธรรม

นอกจากนน จากการสมภาษณ พบวา พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เจาคณะจงหวดเพชรบรณ ไดใชกลยทธในการสงเสรมการศกษาดวยวธการตางๆ ดงน๑๘ ๑) ปรบปรงสงเสรม โดยไดตราระเบยบเกยวกบเกณฑการศกษา กาหนดการเปด-ปดภาคเรยน กาหนดเวลาเรยน กาหนดหลกสตรการเรยน การรบสมครนกเรยน ระเบยบวนยนกเรยน กาหนดเวลาการลา การขาด การหยดเรยน และการลงโทษ ทงน ไดอาศยระเบยบของวดทไดตราไวในคมอการทางาน ๒) สนบสนนโดยไดจดใหมการสอบซอมกลางภาคประจาป แขงขนชงรางวลสงเสรมใหมนกทองแบบเรยน รางวลมอบใหผปกครองนกเรยนแตละคณะ ควบคมนกเรยนตามอานาจหนาท คดเลอกนกเรยนดเดน และความประพฤตเดนของแตละคณะ ชงรางวลประจาปเฉพาะนกเรยน ไดรวมกบสานกเรยนอน มการสอบซอมนกเรยนกอนสอบประจาป และจดงานมอบรางวลสอบไดประจาป ๓) ขยายการศกษา ไดสงคณะครไปเปดสอนธรรมศกษา ๖ แหง นกธรรม ๑ แหง ๔) พฒนาคณภาพคร จดใหมการอบรมครกอนเปดเรยนประจาทกป มการประชมเพอประเมนผลการสอนประจาเดอน อาศยระเบยบของการจดตงครใหญฝายบาล และฝายนกธรรมเปนแตละประเภทไมชดเจน เพอมอานาจปกครองดแลครประจาชนตามระเบยบการบรหารของวดมหาธาต จดตงชมรมสงเสรมสมรรถภาพในการเรยนการสอนของคร สงคณะครเขารบการอบรมทงแผนกธรรมและบาล ตามโครงการอบรมครของสานกงานพระพทธศาสนาแหงชาตประจาทกป ๕) จดสรางสถานทเรยนและบคลากร ไดจดสรางโรงเรยนปรยตธรรม ขนาด ๘ หองเรยน ๒ ชน กวาง ๘ เมตร ยาว ๔๒ เมตร ๑ หลง พรอมทงโตะเกาอนกเรยน รวม ๕๐๐ ชด ณ วดมหาธาต สรางหอประชมชอ “สองรอยปอนสรณ” ขนาดกวาง ๘ เมตร ยาว ๓๖ เมตร ชนเดยว ตงใกลๆ กบโรงเรยนพระปรยตธรรมและจดสรางหองสมดโรงเรยน ๑ แหง

๑๘ สมภาษณ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร), เจาคณะจงหวดเพชรบรณ, ๒๓ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕๙

๖) บคลากรทางการศกษา โดยระเบยบการบรหารของวดมหาธาต ไดแตงตงเจาหนาทโรงเรยน เจาหนาทหองสมดและคณะกรรมการบรหาร ๑ คณะ ๗) จดตงมลนธ ไดดาเนนการจดตงมลนธการศกษาและไดรบอนญาตจดทะเบยนจดตงมลนธ เมอป พ.ศ. ๒๕๒๓ สรปสาระสาคญในดานการบรหารจดการศาสนศกษา ไดแก การดาเนนงานอบรมใหความรแกพทธศาสนกชน การชวยเกอกลอดหนน การพฒนาคณภาพชวตของพทธบรษท การควบคมการสอนธรรมศกษาและบาล การควบคมดแลการปฏบตงานใหเปนไปตามแบบแผนและประเพณอนดงาม การตรวจตราเยยมเยยนสานกศาสนศกษา การดแล เรงรดใหมการเรยนการสอนนกธรรมอยางทวถงอยางนอยทสดใหมการอบรมพระธรรมวนยโดยอนโลมตามหลกสตรนกธรรมตามคาสงมหาเถรสมาคม พ.ศ. ๒๕๒๘ นอกจากนน จากการสมภาษณเจาคณะจงหวดเพชรบรณ ยงพบวา เจาคณะจงหวดและคณะสงฆ มการเรงรดรณณรงคใหมการอบรมบาลและนกธรรมกอนสอบ (แตละป) มการสรรหาและพฒนาครสอนนกธรรมและบาล มการจดหาทนการศกษาใหแกพระสงฆทเรยนนกธรรมและบาล มการยกยองเชดชเกยรตผสอนพระปรยตธรรม เปรยญธรรม บาล ประโยคตางๆ ใหมขวญและกาลงใจไดดวยการใหทนการศกษา ถวายปจจยส จดพาหนะรบสง ตลอดจนมการสงเสรมใหครสอนพระปรยตธรรม เปรยญธรรมไดเปนผปกครองคณะสงฆตามโอกาส๑๙

๓.๑.๓ การศกษาสงเคราะห การศกษาสงเคราะห หมายถง การจดการศกษาเพอชวยเหลอเกอกลหรออดหนนจนเจอ หรอการชวยเหลอเกอกลหรออดหนนจนเจอการศกษาอนนอกการศาสนสถาน หรอสถาบนการศกษาหรอบคคลผกาลงศกษาเลาเรยน เปนการสงเคราะหคนหรอประชาชนใหไดรบการศกษา โดยอาศยศาลาหรอเสนาสนะใด ๆ ของวดเปนโรงเรยนหรอพระสงฆ วด และคณะสงฆใหการสนบสนนแกสงคม๒๐ การศกษาสงเคราะห จดเปนบทบาททสบเนองมาจากบทบาทเดมของวดและพระสงฆไทยในอดต นบตงแตพระพทธศาสนาไดเขามาประดษฐานในประเทศไทย ตงแตสมยสโขทยเปนราชธานเปนตนมาจนถงกรงรตนโกสนทรตอนตน ทรฐและคณะสงฆจดการศกษารวมกนเพอใหการศกษาแกคนในสงคม จนกลาวไดวาในสงคมไทยแบบเดมวดเปนศนยกลางของชมชน

๑๙ สมภาษณ นายธนพฒน สนประโคน, นกวชาการศาสนาชานาญการ, ๓ ธนวาคม ๒๕๕๔.

๒๐ พระเทพปรยตสธ, คมอพระสงฆาธการ วาดวยเรองการคณะสงฆและการพระศาสนา,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๔๐), หนา ๑๐๑.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๖๐

โดยเฉพาะในดานการศกษา ชมชนหนงมลกษณะการปฏบตภารกจทครบจบสนในตว วดซงเปนศนยกลางของชมชน และเปนสมบตของทกคนในชมชน จงทาหนาทใหการศกษาตลอดชวตแกสมาชกทกคนในชมชนนน๒๑ ภายหลง เมอมการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ เปนตนมา การจดใหประชาชนไดศกษาเลาเรยนเปนหนาทและความรบผดชอบโดยตรงของรฐ พระสงฆแมจะมบทบาทดานการศกษากเพยงชวยสอนในโรงเรยนประชาบาลอยบาง แตตอมาบทบาทเหลาน กคอยๆ ลดนอยลงตามลาดบ ในเวลาตอมา เมอป พ.ศ. ๒๕๐๐ รฐบาลผลตครไดมากขนกไมไดอาราธนาพระสงฆเปนครสอนวชาสามญในโรงเรยนอก คงมแตการอาราธนาพระสงฆไปสอนศลธรรมในโรงเรยนบาง เปนผอปการโรงเรยนบาง การศกษาของรฐทพระสงฆ วดและคณะสงฆยงคงมสวนชวยอยกเปนในดานการศกษาสงเคราะหเทานน๒๒

จากการสมภาษณ พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ) รองเจาคณะอาเภอเมอง ไดกลาวถงการจดการศกษาสงเคราะหทวดและพระสงฆ จดใหมการบรการแกสงคมตามความมงหมายของการศกษาของรฐ ทมการดาเนนกจการอยในปจจบน สามารถแยกออกเปน ๓ ลกษณะ๒๓ ดงน ๑) การจดการศกษาเปนโรงเรยนตามแผนการศกษาแหงชาต ใหนกเรยนและพระภกษสามเณรไดศกษาเพอชวตและสงคม ไดแก การจดโรงเรยนปรยตธรรม แผนกสามญศกษา โรงเรยนราษฎร การกศลของวด โรงเรยนวดสอนเดกกอนเกณฑ วทยาลยและมหาวทยาลยสงฆ ในงานวจยพบวา พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดจดการศกษาตางๆ ขนทวดมหาธาต ตาบลในเมอง อาเภอเมอง จงหวดเพชรบรณ ๒) การสงเคราะหใหเดกและประชาชนไดรบการศกษา ในสถาบนศกษาของรฐหรอเอกชนตามแผนการศกษาแหงชาต เชน การเปนผนาในการตงโรงเรยนในชนบททตงวดการใหสรางสถานศกษาในบรเวณวด การใหใชหรอใหเชาทวดหรอทธรณสงฆในการสรางสถานศกษาของรฐหรอทองถน การเปนผอปการะโรงเรยนตางๆ การใหการอปถมภแกเดกวด

๒๑ พระพรหมคณาภรณ (ประยทธ ปยตโต), สถาบนสงฆกบสงคมไทย, (กรงเทพมหานคร : จรญการพมพ, ๒๕๔๙), หนา ๒.

๒๒ พระมหาสมทรง สรนธโร และคณะ, บทบาทของวดและพระสงฆไทยในอนาคต, หนา ๔๓. ๒๓ สมภาษณ พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ), รองเจาคณะอาเภอเมอง, ๒๐พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๖๑

ในงานวจยพบวา พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดจดการศกษาตางๆ ขนทวดมหาธาต ตาบลในเมอง อาเภอเมอง จงหวดเพชรบรณ และใหการสนบสนนสงเสรมดานทนการศกษาแกบตรหลานในพนทจงหวดเพชรบรณและจงหวดใกลเคยงในแตละป ๓) การสอนศลธรรมแกนกเรยน นกศกษา ในระบบโรงเรยน ตามแผนการศกษาแหงชาต เชน การสอนธรรมศกษา การสอนศลธรรม การใชหนวยงานพระธรรมทตและหนวยอบรมประชาชนประจาตาบลในการเผยแผศลธรรมในโรงเรยน และสถานศกษาตาง ๆในปจจบน ระบบการศกษาในโรงเรยนของประเทศเปลยนไป มการขยายฐานการศกษาจนถง มธยมศกษาปท ๓ และการศกษากเนนประสบการณตรงเปนสวนมาก เดกและเยาวชนจะตองใชเวลาสวนใหญ เพอศกษาหาความรดวยตนเอง ในระยะเวลาทเปลยนระบบการเรยนน จงทาใหระบบโรงเรยนทพระสงฆ วด และคณะสงฆจด ตองประสบปญหาในดานการบรหารการจดการ เชน โรงเรยนพทธศาสนาวนอาทตยหลายโรงเรยนตองประสบปญหานกเรยนขาดเรยน เนองจากใชเวลาในระบบโรงเรยนสามญเปนสวนใหญ จงไมอาจทนระบบการเรยนการสอนในหองเรยนในวนอาทตยได หรอการขาดนกเรยนใหมทจะเขามาศกษาเลาเรยนในปการศกษาตอๆ ไป นอกจากนน จากการสมภาษณ เจาคณะจงหวดเพชรบรณ พบวา มการตงทนสงเคราะหการศกษาแกเดกและเยาวชนทกระดบชน การชวยพฒนาสถานศกษาของรฐและเอกชน การชวยเหลอดานอปกรณการศกษา การจดตงศนยอบรมเดกกอนเกณฑในวด การจดตงศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตยแกเดกและเยาวชน ไดจดตงโรงเรยนการกศลของวดเพอสงเคราะหเดกและเยาวชน ไดจดตงโรงเรยนพระปรยตธรรมเพอสงเสรมการศกษาแกพระภกษและสามเณร ไดชวยเหลอดานทนการศกษาเฉพาะบคคลผกาลงศกษาทมความเดอดรอน เปนครชวยสอนวชาพระพทธศาสนาในสถานศกษา เปนประธานและชวยตดตอประสานการจดหางบประมาณในการสรางอาคารเรยน/หองเรยน/หองจรยศกษาแกผเรยน๒๔

๓.๑.๔ การเผยแผ การเผยแผพระพทธศาสนา หมายถง การทาใหหลกธรรมคาสงสอนของพระพทธเจาแพรหลายออกไป ขยายวงกวางออกไป ทาใหมผเคารพเลอมใสในพระรตนตรย นอมนาเอาหลกธรรมคาสงสอนของพระพทธเจาไปปฏบต เพอกอใหเกดการศกษาและการพฒนาตนเองไป

๒๔ สมภาษณ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร), เจาคณะจงหวดเพชรบรณ, ๒๓ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๖๒

ในทางทถกตองและเหมาะสม เปนหนาทของพทธบรษททกฝายทจะตองดาเนนการรวมกนใหงานสาเรจลลวงไปดวยด๒๕ จากการสมภาษณ พระมหาธนนทร นราสโภ เจาคณะอาเภอหนองไผ ไดกลาวถง หนาทของพระภกษสงฆ ในการศกษาและปฏบตตามหลกธรรมคาสงสอนจะตองตระหนกในภาระหนาทเหลานอยางแทจรงการเผยแผพระพทธศาสนา เปนกจการอยางหนงทมการปฏบตตงแตสมยพทธกาลจนถงปจจบน ในประเทศไทยกจการเผยแผพระศาสนาของวดและพระสงฆทมการดาเนนการอยในปจจบนมลกษณะการดาเนนการ พระเทพรตนกวไดดาเนนการเผยแผในรปแบบ๒๖ ดงตอไปน ๑) การเผยแผตามประเพณคณะสงฆและประเพณไทย ไดแกการเทศนาอบรมสงสอนประชาชนทวด ทบานผอาราธนาและทอนๆ ในโอกาสตาง ๆ ทงแบบเทศนธรรมดา คอ เทศนรปเดยว หรอเทศนปจฉา วสชนา ๒ รปขนไป และไดมการปรบปรงมการเทศนทางวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน หรอบนทกลงแผนเสยงหรอแถบบนทกเสยงนาไปเผยแผในสถานทและโอกาสตางๆ ๒) การเผยแผแบบปรบปรงใหเหมาะสมกบสภาพสงคมปจจบน ไดแกการบรรยายธรรม การสนทนาธรรม การปาฐกถาธรรม ในทประชมทวดหรอทอน ๆ ในโอกาสตาง ๆหรอโดยทางวทยกระจายเสยง โทรทศน บนทกลงแผนเสยงหรอแถบเสยงไปเผยแผทอนในโอกาสตาง ๆ รวมตลอดถงการพมพหนงสอเทศน หนงสอธรรมะออกเผยแผหรอลงในหนงสอพมพเผยแผ ๓) การเผยแผแบบจดเปนคณะหรอหนวยงานเผยแผ หรอเปนสถานศกษาเปนการประจาหรอครงคราว หรอจดเปนกจกรรมพเศษในวดหรอในหมบานใกลเคยง เชน งานพระธรรมทต งานพระธรรมจารก งานอบรมประชาชนประจาตาบล (อ.ป.ต.) หนวยสงเคราะหพทธมามกะผเยาว โรงเรยนพระพทธศาสนาวนอาทตย การดาเนนงานเหลานมการจดตงกลมเพอดาเนนการ กระจดกระจายอยทวไปในประเทศ โดยผมหนาทเกยวของนนสามารถแบงออกไดเปน ๓ ฝาย คอ ฝายพระสงฆฝายรฐบาลและประชาชนทวไป ในสวนของพระสงฆนนมมหาเถรสมาคมเปนผรบผดชอบคอยควบคมและใหการสงเสรม สวนผทาหนาท คอ พระภกษทเปนเจาอาวาสหรอผรกษาการเจาอาวาส ทจะตองรบผดชอบงานดานการเผยแผพระศาสนา ตามบทบญญตมาตรา ๓๗ (๓) สามารถแยกออกเปน ๒ ประการ คอ เปนธระในการศกษาอบรมและสงสอนพระธรรมวนยแกบรรพชตและคฤหสถในฐานะทพระเทพรตนกว เปนเจาคณะจงหวดเพชรบรณ กไดดาเนนการเผยแผ ดงทกลาวไวทกประการ ๒๕ ดเพมเตมใน, พระธรรมวสทธกว (พจตร ฐตวณโณ), คนไทยกบงานเผยแผพระพทธศาสนา,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพ ชวนพมพ, ๒๕๔๖), หนา ๔๓.

๒๖ สมภาษณ พระมหาธนนทร นราสโภ, เจาคณะอาเภอหนองไผ, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๖๓

จากการสมภาษณพบวาพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) มยทธศาสตรดานการเผยแผตางๆ ดงตอไปน ๑) ดาเนนการใหมการเรยนการสอนธรรมะแกเยาวชนและพทธศาสนกชนทงในและนอกวด ๒) ใหมการจดตงศนย ชมรมหรอโครงการอบรมศลธรรมและวฒนธรรม ๓) ใหมการอบรมศกษา แกพระภกษสามเณร ผบวชใหมประจาปทงในวดและวดอนๆ ๔) ใหมการอบรมศกษา แกทายก ทายกา ประจาปทงในวดและวดอนๆ ๕) สงเสรมและจดรปแบบในบญประเพณประจากาลของวด ใหดาเนนไปโดยสมาเสมอ จากการสมภาษณ พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ), รองเจาคณะอาเภอเมอง พบวา ในการเผยแผหลกธรรมไปสพทธศาสนกชนของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) มการจดกจกรรมตางๆ คอ จดเทศกาลประจาป ในปหนงๆ จดงานตางๆ ไมนอยกวา ๒๑ อยาง แยกเปนประจาเดอน๒๗ ดงน เดอนอาย (หรอเดอน ๑) งานปดทองหลวงพอเพชรมชยประจาป เดอน ๓ งานบวชนาคหมวนมาฆบชา งานวนมาฆบชา เดอน ๕ งานวนผสงอาย งานวนลกกตญ งานบญแจงรวมญาต (ตดตอกน ๓ วน) งานวนอดตเจาอาวาส เดอน ๖ งานฉลองพดพระภกษสามเณรเปรยญ งานวนวสาขบชา เดอน ๗ งานบญวนกาเนดวดมหาธาต (วนเพญเดอน๗) เดอน ๘ งานวนอาสาฬหบชา งานทอดผาปาขาวสาร เดอน ๑๐ งานเทศนมหาชาต งานวนสารทไทย ประจาป เดอน ๑๑ งานตกบาตรเทโวฯ งานบวชพรหมจารณ งานทอดพระกฐนหลวง งานทอดกฐนตกคาง งานสอบนวกะประจาป เดอน ๑๒ งานสอบธรรมสนามหลวง สนามสอบอาเภอเมอง เดอน ๙-๑๑ งานอบรมสทธวหารก พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เจาคณะจงหวดเพชรบรณ กไดใหขอมลสมภาษณไววา ไดจดหนวยอบรม จานวน ๗ หนวย ไดรบอนญาตจดตงจากกรมการศาสนาม ๒ หนวย คอ หนวยสานกศาสนาศกษา วดมหาธาต และหนวยเผยแผศลธรรมแกเยาวชน หนวยแผนดนธรรม ๒๗ สมภาษณ พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ), รองเจาคณะอาเภอเมอง, ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๖๔

แผนดนทอง หนวยอบรมนวกะประจาปในพรรษาปละ ๓ ครง หนวยอบรมพรหมจารณ ครงละ ๗ วน หนวยอบรมสามเณรภาคฤดรอน ครงละ ๑๕ วน หนวยพระสงฆเขาถงประชาชนและหนวยอบรมพธกร (ทายกวด) ๒๘ นอกจากนน ยงพบวา ทานไดสนบสนนการจดตงชมรม ขนในวดมหาธาต รวมทงหมด ๖ ชมรม คอ ชมรมศษยเกา วดมหาธาต ชมรมเปรยญธรรมจงหวดเพชรบรณ ชมรมวาทศลป ชมรมทาบญศพไรญาต ชมรมผสงเคราะหวดยากจน และวดในถนทรกนดาร (กฐนตกคาง) และชมรมผปฏบต (ตงอยปาชาเนนชางเผอก) และมกจกรรมอนอก ไดแก -มการทางานรวมกบหนวยงานอนๆ คอ สงคณะพระภกษสามเณรเขาไปอบรมตามหนวยตางๆ ทมผมาขอคอ อบรมทหาร อบรมสามเณรภาคฤดรอน อบรมในสถานศกษาตางๆ และการบรรยายธรรมทางสถานวทยวนอาทตย -แสดงธรรม-บรรยายธรรมทวไป การแสดงธรรมและการบรรยายธรรมทงทเปนกจนมนตและมใชกจนมนต แตถอวาเปนงานเผยแผทถกตองโดยสมบรณ จงขอยกขนมารวมเขากบงานเผยแผในทน โดยมการเทศนอานสงสรปเดยวหรอเทศนปจฉา-วสชนา ตงแต ๒ ธรรมมาสนขนไป สวนมากจะเปนงานศพ ทาบญแจกขาว เทศนสอนนาคและอานสงสบรรพชา และการบรรยายในตาแหนงของวทยากรในทประชมตางๆ ปหนงประมาณ ๓๐๐ ครง ซงหมายถง พระภกษในวดมหาธาตทสามารถจะทางานในหนาทดงกลาว

๓.๑.๕ การสาธารณปการ สาธารณปการ หมายถง “การกอสรางและบรณปฏสงขรณศาสนสถานของสงฆ เชน โบสถ วหาร”๒๙ สวนคาวา “สาธารณปการ” ทนามาใชในการบรหารกจการของสงฆ เรมนามาใชครงแรกในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๔๘๔ ในมาตรา ๓๓ ทจดใหระเบยบการบรหารคณะสงฆสวนกลางเปนองคการตางๆ คอ องคการการปกครอง องคการการศกษา องคการการเผยแผ องคการสาธารณปการ และนอกจากนจะกาหนดใหมองคการอนๆ เพมขนอกกได เมอประกาศใชพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ จงปรากฏมงานดานสาธารณปการในมาตราท ๓๗ โดย

๒๘ สมภาษณ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร), เจาคณะจงหวดเพชรบรณ, ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๒๙ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, (กรงเทพมหานคร :บรษท อกษรเจรญทศน จากด, ๒๕๔๖), หนา ๑๑๗๕.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๖๕

บญญตไวในหนาทเจาอาวาส “(๑) บารงรกษาวด จดกจการและศาสนสมบตของวดใหเปนไปดวยด”๓๐ จากการสมภาษณ พระครชยพชรสถต (พรชย จนทวโส) เจาคณะตาบลเขาคอ ไดกลาวสรปประเดนสาคญในงานปฏสงขรณเสนาสนะของสงฆไวดงน๓๑ ๑) กอสรางและการบรณปฏสงขรณศาสนวตถ และศาสนสถาน ๒) กจการอนเกยวกบการวด คอ การสราง การตง การรวม การยาย การยบเลกการขอรบพระราชทานวสงคามสมา การยกวดรางเปนวดมพระภกษอยจาพรรษา และการยกวดราษฎรขนเปนพระอารามหลวง ๓) กจการของวดอนๆ เชน การจดงานวด การเรยไร ๔) การศาสนสมบตของวด โดยความหมายทง ๔ ประการ ขางตนน วากนโดยเนอหาสาระลกษณะงานแลวเปนงานเกยวกบการพฒนาวด ดานอาคารสถานท หรอการจดสภาพแวดลอม เพอใหเออประโยชนตอกจการของวดในดานอนๆ เชน การใชวดเปนสถานทศกษาและปฏบตธรรมและการเผยแผพระศาสนา คอ ทใชวดเปนฐานในการรองรบคนเพอใหเขามาฟงธรรม หรอชกจงใหคนเขาวดเพอทพระจะไดเผยแผธรรม ทงน การกอสรางเนนเรองถาวรวตถทางพระพทธศาสนา เชน กฎ วหาร พระเจดย เปนตน พระเทพรตนกว(สรนทร ชตนธโร) ไดมการจดสรรสนบสนนงบประมาณในการกอสรางปฏสงขรณศาสนวต ในสถานทตางๆ ทเปนโบราณวตถทสาคญทางพระพทธสาสนา มการจดตงองคผาปาเพอการปรบปรงศาสนวตถใหมนคงและถาวรดวย เพออนเคราะหภกษสามเณรใหอยจาพรรษาอยางปลอดภย ทรงมองเหนอนาคตของภกษสามเณรเหลาน เพอเปนกาลงสาคญของพระพทธศาสนาสบไป

๓๐ ดเพมเตมใน, ชาเลอง วฒจนทร, การพฒนากจการคณะสงฆและการพระศาสนาเพอความ

มนคงแหงชาต, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๓๖), หนา ๑๗๓. ๓๑ สมภาษณ พระครชยพชรสถต (พรชย จนทวโส), เจาคณะตาบลเขาคอ, ๒๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๖๖

จากการสมภาษณ พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ) รองเจาคณะอาเภอเมอง พบวา๓๒ ยทธศาสตรดานการสาธารณปการของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) มดงตอไปน ๑) ดาเนนการใหมการกอสราง และบรณะสงกอสรางใหเพยงพอและเหมาะสม ๒) ปรบปรงบรเวณตางๆ ภายในวดใหรมรนสวยงามเปนระเบยบเรยบรอย ๓) จดทาบญชสมบตของวดและกาหนดการรกษาไวใหแนนอน เหมาะสม ๔) จดกลมบคลากรใหดแลรกษา ทาความสะอาดจดตางๆ ตามทกาหนดขน ๕) ดาเนนการใหมการจดหาผลประโยชนของวด มผรบผดชอบในการน โดยถกตอง

๓.๑.๖ การสาธารณสงเคราะห การสาธารณสงเคราะห หมายถง การดาเนนกจการเพอใหเปนสาธารณะประโยชน ของหนวยงานหรอของบคคลหรอคณะบคคล เวนแตการนนอยในขอบขายแหงการศกษาสงเคราะห หรอการชวยเหลอเกอกลหรออดหนนจนเจอกจการของรฐ หรอของเอกชนทดาเนนการเพอสาธารณะประโยชน หรอการชวยเหลอเกอกลหรอการอดหนนจนเจอสถานทซงเปนสาธารณสมบตหรอประชาชนทวไปการใหการสงเคราะหทางพระพทธศาสนาระหวางบรรพชตกบคฤหสถ เกดจากความสมพนธทมตอกนทางสงคม โดยถอเปนหนาทอยางหนงทจะพงปฏบตตอกนดวยความเกอกล เปนการพงพาอาศยซงกนและกน ดงทปรากฏในพหการสตร ทพระพทธเจาทรงตรสถงการพงพาอาศยซงกนและกนระหวางบรรพชตกบคฤหสถวา ภกษทงหลาย พราหมณและคฤหบดทงหลายผบารงอปถมภเธอทงหลายดวย จวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร ชอวาเปนผมอปการะมาก แกเธอทงหลายขอทเธอทงหลายแสดงธรรมมความงามในเบองตน มความงามใน ทามกลาง มความงามในทสดพรอมทงอรรถและพยญชนะ ประกาศพรหมจรรย บรสทธ บรบรณครบถวนแกพราหมณและคฤหบดเหลานน ชอวาเธอทงหลาย กมอปการะมากแกพราหมณและคฤหบดทงหลาย ภกษทงหลาย คฤหสถและบรรพชตตางพงพาอาศยซงกนและกนอย ประพฤต พรหมจรรยเพอตองการสลดโอฆะออกใหได เพอทาทสดแหงทกขโดยชอบ ดวย ประการดงกลาวน๓๓

๓๒ สมภาษณ พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ), รองเจาคณะอาเภอเมอง, ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๓๓ ข.อต. (ไทย) ๒๕/๑๐๗/๔๘๖ - ๔๘๗.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๖๗

นอกจากนนแลว ในการบรหารจดการดานการสงเคราะหของพระสงฆ จงเกดจากหนาทและความสมพนธทางสงคมทมองคประกอบ ๓ ประการ คอ การดารงชวตของพระสงฆ ทตองอาศยปจจยสของชาวบาน ถวาย และวาโดยสภาวะและเหตการณในสงคม ยอมมผลเกยวของกบการบาเพญสมณะธรรมและโดยคณธรรม คอ เมตตา กรณา จะตองชวยเหลอผอนใหพนจากทกข โดยมจดเนนทการใหการสงเคราะหทางดานหลกธรรม หรอทางดานจตใจเปนหลก ดงเชนพระพทธวจนะทปรากฏในสงคาลกสตรทพระพทธองคไดตรสแสดงหนาทของสมณพราหมณ ทจะตองใหการอนเคราะหแกกลบตรผมอปการคณแกตน ดวยหนาท ๖ ประการ คอ (๑) หามไมใหทาความชว (๒) ใหตงอยในความด (๓) อนเคราะหดวยนาใจอนดงาม (๔) ใหไดฟงสงทยงไมเคยไดฟง (๕) อธบายสงทเคยฟงแลวใหเขาใจแจมแจง และ (๖) บอกทางสวรรคให๓๔ ดวยเหตผลในการสงเคราะหจากสมยพทธกาลดงกลาวน จงทาใหพระสงฆมบทบาทมาเปนเวลายาวนานและเปนทรบทราบกนมาโดยตลอด แตตอมาเมอความเจรญในรปแบบทเปนอารยะธรรมของตะวนตก ไดแพรหลายเขามาในประเทศไทยในรอบ ๑๐๐ ปมาน จงทาใหบทบาทของวดและพระสงฆสญเสยไป โดยเรมเปลยนแปลงจากสงคมเมองหลวงกอนและคอยขยายไปสตางจงหวด ทาใหพระสงฆตองปรบเปลยนรปแบบในการสงเคราะหแกประชาชนในรปแบบทแตกตางออกไป ในปจจบนการสาธารณสงเคราะห เปนกจการอยางหนงของคณะสงฆทกาหนดเปนระเบยบมหาเถรสมาคม วาดวยการตงหนวยอบรมประชาชนประจาตาบล พ.ศ. ๒๕๑๘ โดยมหาเถรสมาคม มอานาจหนาทในการควบคมและสงเสรมการสาธารณสงเคราะหของคณะสงฆใหเปนไปดวยด และเพอการน มหาเถรสมาคมมอานาจหนาทในการออกขอบงคบวางระเบยบ ออกคาสง มมตหรอออกประกาศ โดยไมขดแยงกบกฎหมายและพระธรรมวนยใชบงคบได (มาตรา ๑๕ ตร) สาหรบผทาหนาทในการจดสาธารณสงเคราะหโดยสวนมาก คอ วดและเจาอาวาส เพราะมบทบญญตเกยวกบหนาทของเจาอาวาส (มาตรา ๓๗) ไววา (๑) เจาอาวาสมหนาท จดกจการของวดใหเปนไปดวยด (๒) เปนธระในการศกษาอบรมและสงสอนพระธรรมวนยแกบรรพชตและคฤหสถ และ (๓) พรอมกบใหความสะดวกตามสมควรในการบาเพญกศล ซงงานลกษณะนเปนงานดานการสงเคราะหนนเอง๓๕ ลกษณะการจดสาธารณสงเคราะห คอ การดาเนนกจการเพอชวยเหลอเกอกล ไดแก การทวดหรอคณะสงฆดาเนนการเองซงกจการอยางใดอยางหนงทมวตถประสงคให เปน

๓๔ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๗๒/๒๑๖. ๓๕ พระเทพปรยตสธ, คมอพระสงฆาธการ วาดวยเรองการคณะสงฆและการพระศาสนา, หนา ๑๒๓.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๖๘

สาธารณประโยชน เชน กจการหนวยอบรมประชาชนประจาตาบล กจการหองสมดเพอประชาชน หรอการตงมลนธ มงเอากจการททาเองหรอโครงการทกาหนดเอง ทงทเปนกจการประจาหรอชวคราว การชวยเหลอเกอกลกจการของผอนซงเปนไปเพอการสาธารณประโยชน ไดแกการชวยเหลอสนบสนนสงเสรมกจการของรฐหรอเอกชนหรอผใดผหนงดาเนนการ และการนนเปนไปเพอสาธารณประโยชนมงเอาเฉพาะสงเสรมงานของผอน มไดมงถงกจการทดาเนนการเอง๓๖ การชวยเหลอเกอกลสถานทอนเปนสาธารณสมบต ไดแก การชวยเหลอสถานทอนเปนสาธารณสมบต เชน สรางถนนหนทาง ขดลอกคคลอง มงเอาเฉพาะการชวยเหลอสถานทอนเปนของสาธารณประโยชน๓๗ การชวยเหลอเกอกลประชาชนทวไป ไดแก การชวยเหลอประชาชนในกาลทควรชวยเหลอ เชน กาลประสบอทกภย กาลประสบภย มงเอาเฉพาะการชวยเหลอบคคลทงเปนการประจาและชวคราว๓๘ จากการศกษาดานการสาธารณสงเคราะหของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ผวจย ไดยกมาเปนตวอยางในบางป พ.ศ. ตอไปน ๑) เมอป พ.ศ.๒๕๕๐ นาคณะสงฆจงหวดเพชรบรณพรอมดวยอบาสกอบาสการวมทอดผาปาสามคค เพอนาเงนตงเปนกองทนสงเคราะหแกผตองขง ตามโครงการพฒนาคณภาพชวตของผตองขงใหอยดกนดมากยงขน๓๙ ๒) เปนประธานทปรกษา การสรางถนนลกรงขนาดกวาง ๘ เมตร ยาว ๗ กโลเมตร จากถนนหลวงสาย ๒๑ บานชยมงคล หมท ๑ ตาบลหวยสะแก อาเภอเมอง จงหวดเพชรบรณ๔๐ ๓) เมอป พ.ศ.๒๕๕๐ เปนประธานทปรกษาในการดาเนนการกอสรางสะพานเชอมตอระหวางหมบานนาเจรญไปยงหมบานวงโบสถ ในเขตอาเภอหนองไผ มลกษณะเปนสะพานคอนกรตเสรมเหลก๔๑

๓๖ สมภาษณ อาจารยสพล ศร. อบาสก. ๒๔ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๓๗ สมภาษณ อาจารยอานนท แจมศร.อบาสก. ๒๔ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๓๘ สมภาษณ พระมหาถาวร ถาวรเมธ, รองเจาคณะอาเภอวเชยรบร, ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๓๙ สมภาษณ จารวฒน จลละนนทน, อาจารยโรงเรยนปรยตสามญวดไพรสณฑศกดาราม, ๒๗ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๔๐ สมภาษณ พระครโกศลพชราศย (ประทวน สรธโร), เจาคณะตาบลหลมสก เขต ๑, ๒๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๔๑ สมภาษณ พระมหาถาวร ถาวรเมธ, รองเจาคณะอาเภอวเชยรบร, ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๖๙

๔) เมอป พ.ศ. ๒๕๕๓ เปนประธานในการมอบพระพทธรปปางลลา ขนาดหนาตก ๓๐ เซนตเมตร สง ๑ เมตร จานวน ๒๐ องค เพอนาแจกจายใหแกโรงเรยนในเขตอาเภอหลมสก เชน โรงเรยนบานวงพลบ โรงเรยนบานวงขอน และโรงเรยนบานทาชาง โดยมคณะผบรหารสถานศกษา คอ นายอทธนนท ยายอด ผอานวยการ (ผอ.) โรงเรยนบานเหมองแบงอาเภอหลมเกา จงหวดเพชรบรณ เปนตวแทนในการรบมอบพระพทธรปทงหมดน๔๒ ๕) เมอป พ.ศ.๒๕๕๓ นาคณะสงฆจงหวดเพชรบรณพรอมดวยอบาสกอบาสกา ไปมอบถงยงชพ จานวน ๑๐๐ ชด เพอมอบแกประชาชนทประสบอทกภยในพนท เชน มอบแกวดทงจนทรสมทร ตาบลหลมสก เขต ๑ อาเภอหลมสก จงหวดเพชรบรณ โดยมพระครโกศลพชราศย (ประทวน สรธโร) เจาคณะตาบลหลมสก เขต ๑ เปนผรบมอบถงยงชพ๔๓ ๖) เมอป พ.ศ.๒๕๕๓ เปนประธานในการดาเนนการกอสรางศาลารมทางเฉลมพระเกยรต อาเภอเมอง จงหวดเพชรบรณ เสนทางถนนหลวง จากอาเภอเมอง ไปยงอาเภอหนองไผ ในนามของคณะสงฆจงหวดเพชรบรณ๔๔ ๗) เปนประธานนาคณะสงฆจงหวดเพชรบรณพรอมดวยอบาสกอบาสกา โดยในการจดหาผาหมกนหนาว เพอมอบแกประชาชนในพนทอาเภอเขาคอและอาเภอนาหนาว จงหวดเพชรบรณ เปนประจาทกปๆ ละกวา ๑๐,๐๐๐ ผน๔๕ สรปไดวา วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในรปแบบตางๆ ไดแก (๑) ดานการปกครอง ไดปกครองคณะสงฆตามระเบยบของมหาเถรสมาคม โดยถอพระธรรมวนยเปนสาคญ ดานการปองกนอธกรณใหความเปนธรรม โดยใชหลกธรรมาธปไตย (๒) ดานการศกษา ใหการสนบสนนและสงเสรมการศกษาทงฝายโลกและฝายธรรม ในสถาบนของคณะสงฆในวดมหาธาต คอ พระปรยตธรรมแผนกธรรม-บาล แผนกสามญศกษา และระดบอดมศกษา (๓) ดานการศกษาสงเคราะห ใหการสนบสนนและสงเสรมการศกษา ในรปแบบของโรงเรยนการกศลและโรงเรยนพระพทธศาสนาวนอาทตย (๔) ดานการเผยแผ ใหการสนบสนนและสงเสรมการเผยแผ จดตงหนวยหรอบคลากรเพอทาหนาทในการเผยแผโดยเฉพาะ เพอใหการอบรมประชาชนในแตละโอกาส (๕) ดานสาธารณปการ ใหการสนบสนนดานกอสราง ๔๒ สมภาษณ จรพงษ รกษาบญ. ผอานวยการโรงเรยนบานใหมวทยา, ๒๕ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๔๓ สมภาษณ ประดษฐ เหมฤด. อบาสก. ๒๕ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๔๔ สมภาษณ พระครพชรปญญาภรณ (ประจวบ ปญกาโม), เจาคณะตาบลทาโรง เขต ๒, ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๔๕ สมภาษณ พระครโกศลพชรคณ (เขมพร ขนตพโล), เจาคณะตาบลนากอ, ๒๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๗๐

ถาวรวตถและการบรณปฏสงขรณเสนาสนะตางๆ ใหอยในสภาพทดงาม (๖) ดานสาธารณสงเคราะห ใหการสนบสนนดานกอสรางถาวรวตถแกหนวยงานราชการ เชน โรงเรยน สถานพยาบาลและภาคประชาชนอยางเหมาะสมอยเสมอ ๓.๒ วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในรปแบบตางๆ

พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เปนพระเถระทมปฏภาณไหวพรบ และเปนนกปาฐกถาทดอกรปหนงทผวจย ไดศกษารปแบบและวธการเผยแผหลกพทธธรรมของทานมาเปนกรณศกษา โดยมเนอหาสาระทควรศกษา คอ งานแตงตารา พทธภาษตสะกดใจ เลม ๑ ถง เลม ๓ งานอบรมพระธรรมทตประจาป งานแสดงธรรมออกอากาศสถานวทย, งานสงเสรมครพระสอนศลธรรมในโรงเรยน งานใหโอวาทอนศาสนแกพระภกษสามเณรตลอดจนเดกและเยาวชน และโครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนประจาทกป ดงเนอหาตอไปน

๓.๒.๑ งานแตงตารา พทธภาษตสะกดใจ เลม ๑ ถง เลม ๓ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดเขยนงานวรรณกรรมทางพระพทธศาสนาในรปแบบรอยแกวเปนความเรยง ทปรากฏเปนผลงานชนสาคญ ม ๓ เลม ดงตอไปน ก. พทธภาษตสะกดใจ เลม ๑ มจานวน ๑๐๐ เรอง ดงตวอยางผลงานดานวรรณกรรมทางพระพทธศาสนา ทจะไดนาเสนอในบางเรอง๔๖ ตอไปน ๑) คนอนชนะงายแตใจชนะยาก (อตตา หเว ชต เสยโย ชนะตนเทานน เปนการด) หมายถง อยาคดแตวาจะเอาชนะคนอนอยางเดยว เพราะการชนะนนยงกลบแพได แตถาหนมาชวยกนรณรงคการเอาชนะใจตวเองดบาง กจะทาใหระเบยบสงคมดขน ขอใหคดวา ชนะอนศตรลน ชนะตนศตรหาย ถารจกชนะ สงคมจะสบายชนะคนอนมากม แตความดชนะไมได ถาไมกลบตว จะชวไปจนตาย หากบคคลถอแพชนะเปนประมาณแลว สงคมกจะวนวายเพราะตางฝายตางอางเหตผลของตนเปนใหญ มลกษณะเปนโลกาธปไตย คอ เอยงไปตามคนสวนใหญวาอยางไรกวาไปตามกน ขาดเหตผลทแทจรง ขาดความยตธรรมในกระบวนการตดสนความตางๆ จนเปดชองวาใหพาลชนทาผดตอศลธรรมและกฎหมายบานเมอง

๔๖ พระศรพชโรดม (สรนทร ชตนธโร), พทธภาษตสะกดใจ เลม ๑, หนา ๒๔-๑๒๒.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๗๑

๒) คนอนชอบฝกฝน แตใจตนไมชอบฝก (อตตา ห กร ทททโม ไดยนวาตนแล ฝกไดยาก) หมายถงวา ตนฝกยากกเพราะ คนไมอยากฝก เทากบจะตรสใหรวา ถาใครรกตน คนนนจะฝกไมยาก เมอคดอยางนกจะเขาใจไดงาย ขอใหคดวา “สอนคนอนยงงาย แตสอนใจแสนยาก จะสอนตว อยาไปกลวลาบาก ตนเองฝกยาก คนมากฝกม คนอนฝกไดลน แตฝกตนกลบหลกหน” ๓) อบรมด สงคมจะมแสงสวาง (อตตา สทนโต ปรโส โหต ตนทฝกดแลว เปนแสงสวางของบรษ) หมายถงวา เกดเปนคน จะตองทาตนใหเปนผมแสงสวาง ทจะสองทางไปสความด แตถาใชแสงสวางคอปญญาสองทางไปสทจรตอยางนเรยกวา ปญญาทราม ไมควรม ขอใหคดวา “อบรมดจะมสวาง ถาปลอยชางแสงสวางไมม หมนใชปญญาจะพาไปด ตนฝกดแลว เปรยบดวยแกวสวาง จะใชปญญา มองหาหนทาง” ๔) อบรมด สงคมจะมแสงสวาง (อตตา สทนโต ปรโส โหต ตนทฝกดแลว เปนแสงสวางของบรษ) หมายถงวา เมอตวเราฝกฝนดแลว กเปนแสงสวางแกคนอนดวย เชน ครอาจารยทแตกฉาน กจะเปนแสงสวางแกเดกและเยาวชนในการพฒนาฝกฝนการเรยนใหมประสทธภาพและคณภาพยงขน ๕) ทพงสหลก ตองประจกษแกตน (อตตา ห สทนเตน นาถ ลภต ทลลภ ผฝกตนดแลว ยอมไดทพงอนหาไดยาก) หมายถงวา เมอตวเราผานกระบวนการฝกฝน มทกษะตางๆ ในวชาชพทเหมาะสมแกตนแลว กสามารถทจะทาคณประโยชนแกสงคมและบคคลอนไดเปนอยางด เชน พระภกษทอบรมตนดแลว ยอมเปนทพงแกพทธศาสนกชนในการเขาวดฟงธรรม และชวยเหลอกนและกนอยางเกอกลทางสงคมระหวางพระสงฆกบศาสนกชน ๖) อายชวกลวบาป เปนเครองประดบคนด (อปปมตตา น มยนต คนไมประมาท ยอมไมตาย) หมายถงวา คนเราไมควรทาบาปทงทางกาย (ฆาสตว ลกทรพย ผดคครองคนอน) บาปทางวาจา (พดเทจ พดสอเสยด พดคาหยาบ พดไรสาระแกนสาร) และบาปทางใจ (คดโลภอยากไดของเขา คดรายตอเขาและเหนผดจากคลองธรรม) เพราะทาใหตนประสบกบทกขเวรภยตางๆ มทกขกายทกขใจเปนตนอนเปนผลกระทบจากการทาบาปแตละอยาง ตรงกนขามควรทาดใน ๓ ลกษณะตรงกน เชน ไมเบยดเบยนตนและคนอน มจตเมตตาคดชวยเหลอ เชนน ความดกจะปรากฏและสงผลดในการกระทาของตน ๗) ดหรอไมด เปนวธแกปญหา (อปปมตโต ห ฌายนโต, ปปโปต วปล สข ผไมประมาท พนจอย ยอมถงสขอนไพบลย) หมายถงวา หากบคคลตองการมความสข กควรเสยสละความสขทองอามสหรอวตถ แลวพจารณาหลกธรรมอยางใดอยางหนง กจะพบกบสขทางใจหรอนสรามสสข (สขไมองอามส) เชน สขเกดจากการชวยเหลอเพอนมนษยทตกทกขไดยาก สขเพราะ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๗๒

เกอกลสงคมไมขายอาวธหรอคากาม คาทาส เปนตน ในระดบสง สขทเกดจากการบาเพญจตจนถงขนไดฌานสมาบตและมรรคผลนพพาน เปนทสด ๘) คนไมกลว จะชวตลอดชาต (สาน กมมาน นยนต ทคคต กรรมชวของตน จะนาผลสทคต) หมายถงวา เมอบคคลทาบาปกรรมอนลามกหรอกรรมอนเลวอยางใดอยางหนงตอคนอน ยอมทาใหตนประสบกบปญหาหรอทกขในภายหลง เพราะขณะเขาทากรรมชวอยนน กเขาใจวาไมเปนไร คนอนยงทาได เหมอนกาลงบรโภคนาผงทหวานอยฉะนน แตเมอใดกรรมชวใหผลราย เขากจะรวา ตนกาลงบรโภคยาพษอยเหมอนกน ๙) ดสามประเภท จะสรางประเทศรงเรอง (สาธ ปาเปน ทกกร คนด ทาความชวไดยาก) หมายถงวา คนด ม ๓ อยาง คอ พดด ทาดและคดด โดยหวงประโยชนเกอกลแกคนอน ไมคดเอารดเอาเปรยบใครๆ แตตรงขามกลบมจตเมตตาคดชวยเหลอเทาทกาลงของตนจะทาได เชน บรจาคทรพยเปนการกศล เปนสาธารณะประโยชน สรางถนนหนทาง ขดสระนา ขดลอกคคลอง ไมตดไมทาลายปา ไมขายยาเสพตด ไมทาผดกฎหมายบานเมอง ไมขายชาต ๑๐) คนดมราคา ชวชาราคาตก (สกราน อสาธน, อตตโน อหตาน จ กรรมไมด และไมเปนประโยชนแกตน ทาไดงาย) หมายถงวา คนเราสวนใหญเมอจะทาดกทาไดยาก แตเมอจะทาบาปกรรมอนเลว กลบงายยงกวาสงใดเสยอก เพราะสวนใหญเขาใจวาไมมคนร ไมมคนเหนสงทตนทา ฉะนน จงไมตองรบผลของกรรม แตเมอกรรมใหผลเขากเดอดรอน ทงทางกายและทางใจ เชน ทางรางกาย อาจจะถกจบกมคมขงไวในเรอนจาหรอคก ทางรางจตใจ เชน จตใจเรารอนเพราะถกคนประณาม ดหมน ไรเกยรต ตกตา คนไมนบหนาถอตา คนรงเกยจ ๑๑) สตตวนา ตงใจทาตวสาเรจ (นสมม กรณ เสยโย ใครครวญกอน แลวจงทาจะดกวา) หมายถงวา คนสวนใหญ ทาแลวจงคดทหลง สงทเกดขนกคอ ความผดพลาด ความไมแนนอนยอมมมากกวาคนทตงใจ มสต แลวใชปญญาใครครวญวา วนน ตนมกจธระอนใด ควรทาสงใด กอนหรอหลง ควรไปพบใคร ควรของแวะพบปะกบกลมคนแบบใด และควรใชคาพดอยางไร และจะใหผลตอการงานอยางไร เปนตน นอกจากจะทาใหผลดแลว ยงทาใหเกดมตรภาพตอคนทเราคบหาสมาคมดวย การงานกเจรญกาวหนา แมในทางธรรมกเชนเดยวกน ๑๒) ปากไวใจโกรธ จะหมดความด (กาลานรป ว ธร นยเช พงประกอบธระ ใหเหมาะกาลเวลาเทานน) หมายถงวา บคคลพงตระหนกใหมนวา เวลาน เราควรทาสงใด ชวงระยะเวลา ๓ เดอน ๕ เดอน ๑ ป ๓ ป ๕ ป ขางหนาน เราจะวางแผนทางานอยางไร ใหบรรลตามเปาหมายทกาหนดเอาไว หรอหากมปญหาควรรบแกไขดวยวธการอยางไร ๑๓) ซอปญญา จะพาเจรญ (นานตถกามสส กเรยย อตถ ไมพงทาประโยชน แกผมงความพนาศ) หมายถงวา บคคลควรหลกเลยงกลมคน เพอนทเหนแกตว เพราะเนองจากจะทาใหตน

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๗๓

มวหมอง เสยหายในกจการแลว ยงพลอยสงผลเสยตอระบบบรหารงานอนๆ ทตนเขาไปเกยวของดวย เชน การคากาม การขายยาเสพตด การขายอาวธเถอน การขายสงผดกฎหมายตางๆ หรอการเลยงภาษจากรฐใหเสยหาย ชอวา เปนสงทไมควรเขาไปสนบสนนหรอสงเสรมไมวาจะในดานใดกตาม ๑๔) เสอเปนเหต ใหกเลสเขาบาน (มา จ สาวชชมาคมา อยามาถงกรรมอนมโทษเลย ) หมายถงวา บคคลควรหลกเวนจากกรรมเลว ทประดจเสอรายซงกาลงคอยทารายอยเสมอ เพราะกรรมชวยอมใหผลชว จะใหผลดกเปนเพยงเหตปจจยยงมาไมครบ เชน โจรปลนรายทอง ตราบใดทตารวจยงจบกมไมไดกยงใชเงนทองสขสบายอยอยางนน แตหากถกจบเมอใดแลว ความสขกกลายเปนทกขบานกกลายเปนตะรางแทน อสระกกลายเปนหมดอสระ ๑๕) ถาปลอยตามใจ จะอยากไดไมรจบ (น สนตกามา มนเชส นจจา กามทงหลายทเทยง ไมมในมนษย) หมายถงวา คนสวนใหญเชอวา การบรโภคเปนสงประเสรฐ แตในความเปนจรงแลว พระพทธองคทรงเนนเรองนมากวา ไมใชอยางนน เพราะกามเปนสงทคนเราอยากอยตลอดเวลา หากมปจจยเขามาสนบสนน เชน ตาเหนรปหลอหรอสวยงาม หไดฟงเสยงไพเราะ เปนตน กจะลมหลงไปตามอานาจของกามไดทนท ในทางละเอยด กาม คอ รกใครพอใจในเกยรตยศชอเสยง ตาแหนงสงๆ หนาทการงานทกาวหนามากๆ กวาความสามารถทตนมอย (คอไมสนโดษ) แตทาทกวธการเพอใหไดสงนน กคอวา เปนกามละเอยดเชนกน แตหากทาไดใจรกมฉนทะในทางกศลจต กไมถอวาเปนกาม ๑๖) ความพอด จะมตรงกลาง (น กหาปนวสเสน, ตตต กาเมส วชชต, ความอมในกามยอมไมม เพราะฝน คอ กหาปนะ ) หมายถงวา คนเราบรโภคขาวปลาอาการ กยงอมหนาสาราญพอดกบรางกาย แตการบรโภคนน กลบตรงกนขาม คอ ยงเสพกยงอยากเสพใหมากๆ ขนไป ดงจะเหนไดจากปจจบน จะไดยนขาวอยเสมอวา คนนน คนน เปลยนคครอง สามไปมภรรยาใหม ฝายภรรยากไปมสามใหม บางรายซาราย มคครองหลายคนในขณะเดยวกน ฉะนน ความพอในการบรโภคกาม จงไมสนสด บคคลผฉลาด จงตองบรหารตนไมใหตกอยในอานาจของกามคณ แตควรรจกพอด พอเพยงยนดในคครองของตนใหมาก ๑๗) มทตา จะพาสบาย ( อจฉา โลกสม ทชชหา ความอยาก ละไดยากในโลก ) หมายถงวา ชอวา ความอยากหรอความโลภในทรพยบาง บคคลบาง ตาแหนงบาง ยอมมอยในจตใจมนษยปถชนเสมอ แตหากเขาสามารถทจะอยากหรอโลภในทานองคลองธรรม ประกอบสมมาอาชพแลว กไมผดแตประการใด ทางานอยางสจรต ไมทาผดตอศลธรรมและกฎหมาย ชอวาอยากในทางทเปนกศล เปนประโยชนตอตนและคนอน แตบางคนกอยากจนหลอกลวงคนอน ปลน แยงชงทรพย เปนตน ลวนตกอยในอานาจของความอยากทงสน อนจะนาตนไปสความทกขในทสด

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๗๔

๑๘) อานาจเสพตด มพษสารพด (อจฉา นร ปรกสสต ความอยาก ยอมเสอกใส นรชน ) หมายถงวา เมอบคคลมความอยากแลวในใจ กจะแสวงหาวธการหรอหนทางทจะทาใหตนเองประสบผลสาเรจใหไดมาซงสงทตนอยาก ฉะนน จงตองพจารณาวา อยากอะไรเปนสงถกตอง อยากอะไรเปนสงทไมถกตอง หากความอยากมกศลเจตนาเปนมล กเปนไร แตหากมอกศลเปนมล กจะกอโทษภายหลงเหมอนเดม ๑๙) ถาไรนาใจ จะกลายเปนเศษคน (อตโลโภ ห ปาปโก ความละโมบ เปนบาปแท) หมายถงวา คนทโลภอยากไดทรพยสนเงนทอง ชอเสยง หรอสงใดๆ มาเปนของตนโดยไมไดสนใจวาจะทาผดตอคนและคนอนหรอไม เปนบาปหรอไม ถอวา เปนคนเลว เปนภยทงตอตนและตอสงคม เพราะคนโลภยอมทาทกวธทางใหไดทรพยมาปรนเปรอตนเอง ไมวาจะผดมากนอยเพยงใดกตาม เชน บางคนอยากไดทรพยถงกบขายตวแลกกบเงนทองหรอยอมเปนโสเภณ ทางานทเสยงตอโรครายตางๆ เพราะคดเพยงวาจะหาทรพยไดอยางไร บางคนกยอมขายสงเสพตด แมจะรวาโทษหนกขนาดใดกตาม นนเปนเพราะอยากไดเงนมาใชสอย ๒๐) หลงเพราะร นาอดสยงนก (อวชชานวตา โปสา คนทงหลาย ถกอวชชาหมหอไว) หมายถงวา อวชชา เปนสงทเปนธรรมชาตอยางหนงในจตใจของคนเราทคอยกากบใหชวตตกอยในความมดบอด เพราะเปนสงทปดบงปญญาเอาไว หากบคคลตองการถอนอวชชา กจะตองเจรญวชชาในทางตรงกนขาม จงจะสามารถดาเนนชวตไดอยางมนคง ไมตกเปนทาสของอวชชา คอ ความมดบอดในการทาความดทงหลาย เชน ไมอยากรกษาศล ไมอยากใหทาน ไมอยากเจรญเมตตาภาวนา ไมอยากชวยเหลอใครๆ ทงสน

ข. พทธภาษตสะกดใจ เลม ๒ ผวจย ไดนาพทธภาษตสะกดใจมาเปนตวอยางเพยงบางเรอง จากทงหมด ๑๐๐ เรอง๔๗ ดงตอไปน ๑) โกรธเมอไร จะทาไดแมฆาคน (ย กทโธ อปโรเธต สกร วย ทกกร ผโกรธ จะเผาผลาญสงใด สงนนทายากเหมอนทางาย) หมายถงวา ยามปรกต ขอใหมาสะสมเมตตา ทาจตใจใหเยอกเยนสขมรอบคอบ อยาทาดวยความหนหน หดใชสตกอนทา ถาเกดพลงความโกรธเขาจโจม ใหรบตงสตทาสมาธ คอหยดการกระทาไวสกนดหนง พอไดสตแลวจงคอยทาตอ ทาอยางนจะไมมอนตราย ขอใหคดวา “ความโกรธเมอเกด เปนจดระเบดทาลาย ถาไมลด จะมโทษถงตายโกรธเมอใด จะทาไดแมฆาคน ของยากกลบทางาย จะทาลายปปน”

๔๗ พระศรพชโรดม (สรนทร ชตนธโร), พทธภาษตสะกดใจ เลม ๒, หนา ๒๒-๒๐๗

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๗๕

๒) โกรธเมอหาย จะรอนใจดจไฟรน (ปจฉา โส วคเต โกเธ อคคทฑโฒ ว ตปปต ภายหลงเมอความโกรธหายแลว เขายอมเดอดรอนเหมอนถกไฟไหม) หมายถงวา บคคลทสะสมความโกรธไวมาก จะเปนการสรางพลงความโกรธ หากเกดความโกรธจะรนแรง ทาใหมความเสยหายมหาศาล และจะเกดการเดอดรอนในภายหลง ขอใหคดวา โกรธคอเพชฌฆาต มอานาจเหนอความจรง ถาโกรธม จะเหมอนผสง โกรธเมอหาย จะรอนใจเหมอนไฟรน ถงจะคดได กตองกลายเสยคน ๓) คนโกรธจะหมดทพง (โกเธน อภภตสส น ทปโหต กหจน ผถกความโกรธครอบงา ยอมไมมทพานกสกนดเดยว) หมายถงวา คนโกรธ จะหมดทพง ถาเคยเปนหนง กจะหมดความหมายโกรธพนาศ จะขาดทพง ขาดคนเหลยวแล จะมแตโศกซง ๔) เมอโกรธมมา จะฆาไดทงนน (หนต กทโธ สมาตร ความโกรธ ยอมฆามารดาของตนได) หมายถงวา โกรธเหนชางตวเทาควาย เหนนายตวเทามด ถาโกรธมมา จะฆาไดทงหมดคนโกรธสนคด จะปลด ชวตแมแตแม เคยเปนคนด กตองมเปลยนแปร ๕) โกรธมเรอง จะเรงเครองใหตายไว (โกธชาโต ปราภโว ผเกดความโกรธแลว เปนผพนาศ) หมายถงวา ถาโกรธเนองๆ เหมอนเรงเครองรถยนต ถาเรงหลายครง จะพงปปน คนโกรธอาละวาด จะเกดพนาศกนทว เกดทะเลาะววาท ขาดความเกรงกลว ๖) บาโกรธมโทษกวาบาจรง (โกธ ทเมนต อจฉนเท พงตดความโกรธ ดวยความขมใจ) หมายถงวา โกรธคอคนบา ดาคอคนทราม ระวงโกรธไวใหด จะไมมคนหยามจะบรรเทาโกรธได ตองอาศยการขม ถาปลอยตามใจ จะเสยหายลมจม ๗) ใชปญญาฆาโกรธ (โกธ ปญาย อจฉนเท พงตดความโกรธ ดวยปญญา) หมายถงวา โกรธบาปญญาทราม โกรธแลวหามปญญาด ถาอดโกรธได ภยจะไมมคนโกรธ จะหมดปญญา ตองแสวงหา ปญญาแก ๘) คนมกงาย เพราะไมอดทน (ขนต สาหสวารณา ความอดทน หามความผนผลนได) หมายถงวา คนททาสงใดหนหนพลนแลน คอ รบรอน จะเปนคนทอดทนไมเปน เมออดทนไมเปน ไมชอบงานทตองอดทน การทางานกจะสาเรจไดยาก ไมวาจะเปนงานฝายคดโลกหรอฝายคดธรรม ถาขาดความอดทนอยางเดยวกยอมจะไมเกดความสาเรจ พระพทธเจาจงทรงเนนถงอดทน ขอใหคดวา ขยนซอสตย ประหยดอดทน ใชปญญาเขาชวย จะเปนคนรวยไมจน ขยนอดทน จะหามคนผนผลน ทางานมกงาย เปนวสยเกยจคราน ๙) ถาหวงสบาย ตองอาศยอดทน (ขนต หตสขาวหาความอดทน นามาซงประโยชนสข) หมายถงวา ทนดอทนดาน ทาสนดานใหเสยคน ถาปลอยไว จะเปนภยแกปวงชนหวงสขสบาย ตองอาศยอดทน ถาอดทนไมได กจะกลายเสยคน

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๗๖

๑๐) อาภรณประดบใจ ตองใชอดทน (ขนต ธรสสลงกาโร ความอดทน เปนเครองประดบของนกปราชญ) หมายถงวา ขนตเปนคตนกปราชญ ขขลาดเปนคตคนพาลอนความด จงหดใหมในสนดานอดทนจอจบ เปนเครองประดบของนกปราชญ ทาอยางน จะมอานาจ ๑๑) บวชใหเปน ตองบาเพญตบะ (ขนต ตโป ตปสสโน ความอดทน เปนตบะของผพากเพยร) หมายถงวา บวชดหนชว บวชตวหนตาย ถาจะบวชใหด จะตองบวชหนภยอดทนม เพยรมา อดทนหลาเพยรถอย อดทนสรางสข ใหถกตามรอย ๑๒) วถชวต จะลขตทตน (เตลปตต ยถา ปรหเรยย เอว สจตตมนรกเข พงรกษาจตของตน เหมอนคนประครองบาตรทเตมดวยนามน) หมายถงวา วถชวต ยอมมสทธเปลยนแปลง ดจแสดงละคร จงตงมน แลวหมนสงสอน ระวงจตไมขาด เหมอนบาตรเตมนามน ถาเผลอเมอไร จะหกไดทกกาล ๑๓) เลยงคนยงงาย แตเลยงใจแสนยาก (สจตตมนรกขถ จงตามรกษาจตของตน) หมายถงวา เลยงลกยงเลยงงาย แตเลยงใจนนแสนยาก ระวงใจไวได จะไมลาบาก รกษาจตตน เหมอนคนเลยงโค ตรวจดไว อยาใหไปไกลโข ๑๔) ชนะกเลสมผล ชนะคนมเวร (ชย เวร ปสวตผชนะ ยอมกอเวร) หมายถงวา อยคนเดยวใหระวงจต อยรวมมตรใหระวงวาจา ถาระวงได จะมากมายคณคา ชนะกเลสมผล ชนะคนมเวร ถาจะเอาชนะ ตองชนะใหเปน ๑๕) ยามเจบยามจน จะเปนโจรจาใจ (อสาธ สาธนา ชเน พงชนะคนไมด ดวยความด) หมายถงวา เมอตนทาด ความดจะมาหา หากตนทาราย จะมภยนานา ถาทาดได จะชนะใจคน หากหลงทาชว จะทาตวใหหมองหมน ๑๖) ผให ชนะใจผรบ (ชเน กทรย ทาเนน พงชนะคนตระหน ดวยการให) หมายถงวา ผใหชนะใจผรบ ผสดบชนะใจผสอน ผออนชนะใจผแขงจะชนะตระหน จะตองมการให ถาเหนแกตว ความชวจะตามไป ๑๗) ปากเปนเอก เสกไดหมายเลขหนง (สจเจนาลกวาทน พงชนะคนพดปด ดวยคาจรง) หมายถงวา เกดเปนคน ชวดอยทปาก ถาพดมาก ใหระวงในทางเสย พดจรง ทาจรง จะเปนสงไมตาย ถาหลงความชว จะทาตวเสยหาย ๑๘) การใหเปนหวใจมหานยม (ทท ปโย โหต ภชนต น พห ผใหยอมเปนทรก คนหมมากอยากคบเขา) หมายถงวา ทา ป อต สะ เสยสละไดนยม ถาปฏบตไดส ดกวาคาถาอาคมผใหยอมเปนทรก คนหมมากอยากคบเขา เกดมาทงท ตองทาดใหเรา

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๗๗

๑๙) ศกษาด จะมฐานะ (เสฎฐนทโท เสฎฐมเปต ฐาน ผใหสงประเสรฐ ยอมถงฐานะทประเสรฐ) หมายถงวา ใหของด ตองมประเสรฐ ใหของเลศ จะประเสรฐสงสดสงเสรมศกษา จะพาใหชาตเจรญ ผทาความด จะมแตสรรเสรญ ๒๐) คนสกปรก จะมนรกในใจ (น ทคคต คจฉต ธมมจาร ผประพฤตธรรม ยอมไมไปสทคต) หมายถงวา คนสกปรก จะมนรกในใจ ถาคนทมศลทาน จะมสวรรคเปนทไปจะฐานะอะไร อยาใหไรคณธรรม ระวงชวไว อยาทาใจใหตกตา

ค. พทธภาษตสะกดใจ เลม ๓ ผวจย ไดนาพทธภาษตสะกดใจมาเปนตวอยางเพยงบางเรอง จากทงหมด ๑๐๐ เรอง๔๘ ดงตอไปน ๑) คนทาจรง จะไมทงหวใจ ๔ (สาธ โข สปปก นาม, อป ยทส กทส ขนชอวาศลปะ แมเชนใดเชนหนง จะยงประโยชนใหสาเรจได) หมายถงวา เกดมาเปนคนจะตองดนรน เพอหาอาชพการงาน อนเปนหลกชวต โดยสจรตธรรม ควบคไปกบหลกธรรมอนจะนาไปสหลกฐาน ดวยวทยาการความรอนสมบรณ ขอใหคดวา ศลปวทยา เปนทมาของความสาเรจ ใชปญญาเขาชวยมความรวยเปนผลผลต คนดมราคาทคางาน คนชวหมดราคาทเกยจคราน ๒) หลกเกณฑเลอกเฟนคน (มตตตา สทา สาธ การรจกประมาณ ยงประโยชนใหสาเรจทกเมอ) หมายถงวา การรจกประมาณในทกๆ สง สามารถจะยงประโยชนใหสาเรจได และการงานนนกจะไมผดพลาดลมเหลว เพราะน เปนหลกการของมชฌมาปฏปทาทถกตอง ขอใหคดวา รจกประมาณ จะทาการสาเรจ ทาเศรษฐกจพอเพยง หลบเลยงความเทจ ไมกน ไมเลน เปนงาน เปนหลกการของคนด ถาทาไดดวย จะชวยใหมงม ๓) อายชวกลวบาป สวรรครบบาปลา (หรโอตตปปยเญว, โลก ปาเลต สาธก หรโอตตปปะ ยอมรกษาโลกไวไดเปนอนด) หมายถงวา หรโอตตปปะ เปนธรรมคมครองโลก ถาสงคมยงม ประชาชจะไมสกปรก อายชวกลบบาป สวรรครบบาปลา ถงเปนมนษย กเปนดจเทวดา ๔) ขาดเมตตาชาวประชาจะเหนแกตว (โลโกปตถมภกา เมตตา, เมตตา เปนเครองคาจนโลก) หมายถงวา เมตตาธรรมจะคาจนโลก จะรมเยนสดชน ราบรนหมดโศกขาดเมตตาจะเหนแกตว เกดโลกโหดเหยม จะมแตเลหเหลยมชว

๔๘ พระศรพชโรดม (สรนทร ชตนธโร), พทธภาษตสะกดใจ เลม ๓, หนา ๑-๑๒๕.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๗๘

๕) คนดจะหายาก (อรต โลกนาสกา ความรษยา เปนเหตใหโลกพนาศ) หมายถงวา อจฉาพาใจ ใหใฝตา จะยงเหยงเรงกเลสทาสพนาศนา อจฉาม คนดจะหายาก จะทะเลาะววาท ดวยอานาจความอยาก ๖) ตามรอยยคลบาท จะเปนปราชญทด (มหาปรสภาวสส ลกขน กรณาสโห อชฌาศยททนไมไดเพราะกรณา เปนลกษณะของมหาบรษ) หมายถงวา การชวยเหลอกน เปนพฤตกรรมอนดของชาวพทธ คนเหนแกตวเปนคนชวทสด พทธคณสามนาพทธบรษท จะตองปฏบต จะเปนปราชญทด ๗) กตญกตเวท เปนคนดของชาต (นมตต สาธรปาน, กตกตเวทตา ความกตญกตเวท เปนเครองหมายของคนด) หมายถงวา คณตองตอบแทน เปนเขตแดนของคนด จงตงตนไว ในกตญกตเวท ความดอยทผล ความเปนคนอยทรคณ ถาทาไดด จะเปนคนมบญ ดวยเหตน ในทางพระพทธศาสนา จงไดกลาวยกยองสรรเสรญบคคลผดารงอยในกตญกตเวทตาธรรม วา มความสาคญและมความจาเปนอยางยง ทจะตองฝกอบรมใหเกดม ดงทพระพทธองค ไดตรสแนะนาใหพระภกษ ตระหนกในความกตญรคณทาน วา “ภกษทงหลาย เธอทงหลายพงศกษาอยางนวาเราทงหลายจกเปนผกตญกตเวทและอปการะแมเพยงเลกนอยทบคคลอนกระทาในเราทงหลายจกไมเสอมสญไปเธอทงหลายพงศกษาอยางน”๔๙ ในพระพทธศาสนา เมอเพงถงจรยธรรมระดบรากฐานแลว ความกตญ ถอวาเปนหลกธรรมทมความสาคญอยางยง ในพระบาลบางแหง จงไดแสดงความสาคญของความกตญไวหลายลกษณะ เชนกลาววา ความเปนคนกตญกตเวท เปนภมสตบรษ๕๐ คอ เปนพน ชนแหงจต หรอระดบจตใจ ของคนทมคณธรรม ดงพระพทธพจนทปรากฏในคมภร องคตตรนกาย วา สตบรษเปนคนกตญ เปนคนกตเวทความเปนคนกตญ ความเปนคนกตเวท สตบรษทงหลายสรรเสรญ ความเปนคนกตญและความเปนคนกตเวททงหมดนเปนภมสตบรษ๕๑ ๘) คนชวชา ไมพนตาสงคม (สพพเจ ปฐว ทชชา, นากตมภราธเย ถงจะใหแผนดนทงหมด กยงคนอกตญใหยนดไมได) หมายถงวา จะใหแผนดนทงหมด แกคนคดทางใจ ทรพยจะสญ บญคณกไมได ทาชวปกปด คดวาคนนยม แตคนชวชา ไมพนตาสงคม ดงพระพทธพจนทตรสไววา “บคคล อาศย นง หรอนอน ทรมเงาของตนไมใด แมแตกงของตนไมนนกไมควร

๔๙ ส.น. (ไทย) ๑๖/๒๓๔/๓๒๔. ๕๐ อง. เอก. (ไทย) ๒๒/๓๓/๗๗. ๕๑ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๓๓/๗๗.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๗๙

หก เพราะผประทษรายมตร เปนคนเลวทรามบคคลอาศยนงหรอนอนทรมเงาของตนไมใด แมแตใบของตนไมนนกไมควรทาลายเพราะผประทษรายมตร เปนคนเลวทราม”๕๒ ๙) ของดความดจะตองคกน ( หนนต โภคา ทมเมธ โภคทรพย ยอมฆาคนมปญญาทราม) หมายถงวา คนชวทงนน จะฆากนเพราะทรพย ถากเลสแนบสนท จะมชวตตกอบ ของดความด จะตองมพรอมกนถาไมครบ จะไมประสพสขสนต ๑๐) วตถทาน เปนจดประสานสอบญ (สกกาโร กาปรส หนต สกการะ ยอมฆาคนชวเสยได) หมายถงวา หลงอามสตดสกการะ จะลางผลาญคนชว จะหลงลาภสดปลมจนลมตว วตถทานเปนจดประสานสอบญ ทานนอกบญใน จะเกบไวเปนทน ๑๑) บญลาภด บารมจะเดน (กจโฉ มนสสปฏลาโภ การไดเปนมนษย เปนของยาก) หมายถงวา ศล ๕ พาไปมนษย ไมบรสทธไปอบาย มนษยจงเปนยาก เพราะสวนมากไมอยากไป บญลาภด บารมจะเดน ถาทาดคนไมเหน จะไดเดนในทางบญ ๑๒) ใชพทโธนาทาง จะไมหางความด (กจฉา พทธานมปปาโท การเกดขนของพระพทธเจา เปนการยาก) หมายถงวา พทโธในดวงใจ เกดไดยาก คนสวนมากจะปดทาง วายงไมพรอม สะอาดกายวาจา มปญญาปรากฏ ทาประโยชนสงคม คอการสงสมพทธคณ ๑๓) เกยจครานเปนมารชวต (มล วณณสส โกสชช คนเกยจคราน เปนมลทนวงศตระกล) หมายถงวา อยในตระกล ตองเพมพนความขยน ถาไมทาใหมน เกยจครานจะเปนมลทน เกยจครานเปนมารชวต ถาหลงผดจะตดบวงมาร หากทาความด ดจะเปนของทาน ดงนน ความเกยจคราน จงกอใหเกดโทษตางๆ ไดแก เปนคนรกโลก เปนคนททาใหไมมใครเชอถอ ไมไดรบความเจรญกาวหนา เปนทางนามาซงความฉบหาย (เสอมเสย, เสยหาย) ประโยชนตางๆ ยอมลวงเลยผเกยจครานไป ทาใหพลาดหวง ทาใหพลาดความสาเรจทกประการ คนเกยจครานยอมขาดทรพย ขาดสตปญญาและความร ยอมประสบทกข คนเกยจครานมกจะเปนคนหลกลอย มนสยอดอาด งวงเหงา ซมเซา ทาใหเสยเวลาทางาน สงคมตเตยน รงเกยจ ไมยอมรบ ตงอยในความประมาท ความเกยจครานทาใหประเทศชาตลาหลง ไมเจรญรงเรอง๕๓ ๑๔) งามนอกกาย งามในคณ (สทธ อสทธ ปจจตต ความบรสทธ ไมบรสทธ มเฉพาะตว) หมายถงวา จะดหรอชว ตวของตวเปนผทา เกดเปนมนษย ตองบรสทธเปนทางนา งามนอกสะอาดกาย งามในสะอาดคณ สะอาดสองด จะเปนคนมบญ

๕๒ ข.เปต. (ไทย) ๒๖/๒๕๙-๒๖๑/๒๑๐. ๕๓ พระเทพดลก (ระแบบ ตญาโณ), นเทศธรรม, พมพครงท ๔, (กรงเทพฯ : แปดสบเจด, ๒๕๔๘), หนา ๑๒๐.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๘๐

๑๕) ตองมองผดตนบาง เพอหาทางแกไข (สทธสส วชชมเญส, อตตโน ปน ทททส ความผดของผอน เหนไดงาย ฝายของตน เหนไดยาก) หมายถงวา จงมองผดตนบาง เพอหาทางแกไข มวจบคนอน ตวจะตนอยางไร โทษคนอนมองเหนเชนภเขา โทษของเรามองเหนเทาเสนขน ๑๖) สภาจะม ตองเปนคนดเสมอ (เนสา สภา ยตถ น สนต สนโต สตบรษไม มในสงคมใด สงคมนนไมชอวาสภา) หมายถงวา พกเลหเขาสภา อยาคดวาฉลาด สภาทด ตองเปนคนดสามารถ ดจรงดทใจ มใชเงนตรา ความชวชา อยาคดวาปดได ๑๗) จบตองรจาย ใชตองรสอย (โภคา สนนจย ยนต, วมมโก วปจยต โภคะของผครองเรอนด ยอมถงความพอกพน ดจจอมปลวกกาลงกอขน) หมายถงวา ฝงปลวกจอมขยน สรางบานได มนษยทเกยจคราน จะเปรยบกนวาอยางไร จบตองรจาย ใชตองรสอย ถาตามใจตน ความยากจนจะคอย ๑๘) รปกายตายเกลยง แตชอเสยงคงทน (รป ชรต มจจาน, นามโคตต น ชรต รปกายของสตว ยอมยอยยบไปได แตชอตระกล ไมยอยยบ) หมายถงวา ถงกายดบ แตกตตศพทยงคงอย จงสรางดนยม ใหสงคมเขาด ชวตเหมอนนาคาง แจงสวางกหายไป ความตายตองม จงทาดเขาไว ๑๙) ตองฝกจต ใหเปนบณฑตทด (อตเถ ชาเต จ ปณฑต ในเมอเรองราวเกดขน ยอมตองการบณฑต) หมายถงวา เมอชาตราวราน จะตองการบณฑต ตองระดมมนสมอง ไมใชแตมองจบผด ทาดตองทาใหสนท อยาเปนบณฑตหวโขน ถาทาไมคดบณฑตจะเสยคน ๒๐) มยศ ตองหมดเมา (ยโส ลทธา น มชเชยย ไดยศแลว ไมควรมวเมา) หมายถงวา เมอมยศ ตองลดทฐ อยาหลงระเรงมวเมา คนเขาจะตาหน เมาโลภเสอมลาภ เมาทรพยเสอมสข เมาสนกเสอมยศ ถาเมาไมม ความดจะปรากฏ จากการศกษาในหวขอน สรปไดวา พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ใชรปแบบการสอนธรรมโดยการใชคาพดเปรยบเทยบ การเลาเรองประกอบการสอน การยกพทธภาษตมาแสดง ตลอดจนรจกระเบยบในการแสดงธรรมโดยเคารพ และนาพทธภาษตสะกดใจทง ๓ เลมมานาเสนอในลกษณะคาพดสภาษตสนๆ โดยแปลจากภาษาบาล เพอใหผฟงเขาใจงายและอยากฟงธรรม เพราะวาการฟงธรรมเปนเรองนาเบอ เปนของคนโบราณ ฉะนน หากผแสดงไมมอบายทเหมาะสมแลว กยากทจะใหประชาชนเขาถงหลกธรรมได

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๘๑

๓.๒.๒ งานอบรมพระธรรมทตประจาป เมอพระพทธเจาไดตรสรแลว กทรงเรมประกาศพระพทธศาสนา โดยทรงใชเวลาตลอดหนาฝนแรก รวบรวมพระสาวกได ๖๐ รป แลวทรงอบรมคณธรรมแกทานเหลานนอยางเพยงพอทจะแยกยายกนออกไปประกาศพระศาสนา พอหมดหนาฝน ดนฟาอากาศแหง กไดทรงเรยกพระสาวกเหลานนมาประชม แลวรบสงใหแยกยายไปประกาศพระพทธศาสนาในภมภาคตางๆ การประชมครงนน นบวาเปนการประชมปฐมนเทศสาหรบพระธรรมทตรนแรกในพระพทธศาสนา โดยทพระพทธองคทรงรบสงตรสกบภกษทงหลาย (๖๐รป) นนวา “ภกษทงหลาย เราพนแลวจากบวงทงปวงทงทเปนของทพย ทงทเปนของมนษย, แมพวกเธอกพนแลวจากบวงทงปวงทงทเปนของทพย ทงทเปนของมนษย (เชนกน) พวกเธอทงหลายจงเทยวจารกไป เพอประโยชนและความสขแกชนหมมาก เพออนเคราะหชาวโลก เพอประโยชนเกอกลและความสขแกทวยเทพและมนษย พวกเธออยาไดไปรวมโดยทางเดยวกนสองรป จงแสดงธรรมงานในเบองตน งามในทามกลาง และงามในทสด จงประกาศพรหมจรรย พรอม ทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ ครบบรบรณ บรสทธ สตวทงหลาย จาพวกทมธลคอกเลสนอย มอย แตเพราะไมไดฟงธรรม ยอมเสอม ผรทวถงธรรม จกม ดกรภกษทงหลาย แมเรากจกไปตาบลอรเวลาเสนานคม เพอแสดงธรรม๕๔ การประชมครงนน นบวาเปนการประชมปฐมนเทศสาหรบพระธรรมทตรนแรกในพระพทธศาสนา โดยทพระพทธองคทรงนดหมายในเรองสาคญ ๓ ประการคอ หลกการสอนประชาชน (ใหทาการสอนเปน ๓ ระดบ คอ ประโยชน เสนทางจารก โดยทรงแบงเปน ๖๑ สายๆ ละรป รวมทงพระพทธองค โดยทพระพทธองคเสดจไปตาบลอรเวลาเสนานคม และเรองอนๆ (เชน ถามผจะขอบวชกใหนามาเฝาพระพทธองค) งานพระธรรมทตหลงพทธกาล เมอพระพทธเจาปรนพพานแลว บคคลผเผยแผพระพทธศาสนาประเภทพระธรรมทตกยงมความจาเปน และดเหมอนจะจาเปนมากขน เพราะเหต ๓ ประการ คอ (๑) เพอเผยแผพทธศาสนาไปยงประเทศทยงไมมพระพทธศาสนา (๒) ไดมคนแอบแฝงปลอมบวชในพระพทธศาสนามาก แลวประพฤตเสยหาย (๓) เกดมศาสนาตางๆ ขนอกหลายศาสนา ดวยเหต ๓ ประการน งานพระธรรมทตจงเปนสงจาเปนการทาสงคายนาครงท ๓ เมอพระพทธศาสนาไดรบการนบถอจากพระเจาอโศมหาราช ประชาชนกทะนบารงพระพทธศาสนาเปนอยางมาก พวกนกบวชในศาสนาอนๆ เหนวาพระสงฆในพทธศาสนาไดลาภสกการะตางๆมาก กพากนปลอมบวชเขาเปนภกษเพออาศยกาสาวพสตรเปนเครองเลยงชพ แตไมปฏบตตามพระธรรมวนย เปนเหตใหสงฆไมทาสงฆกรรมรวมกนนานถง ๗ ป เมอเรองนทราบถงพระเจาอโศกมหาราช

๕๔ ว. มหา. (ไทย) ๔/ ๘ / ๑๒ -๑๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๘๒

กทรงรบสงใหไตสวน แลวสงทตไปนมนตพระโมคคลลบตรตสสเถระ มาเปนประธานชาระความยงเหยงในพระศาสนา ผลของการชาระพระพทธศาสนา ปรากฏวา มพระปลอมถกบงคบใหสกถง ๖๐,๐๐๐ รป แลวพระโมคคลลบตรเถระใหประชมพระสงฆซงเปนพระอรหนตทงสน ๑,๐๐๐ รป ทาการสงคายนาพระธรรมวนยเปนครงท ๓ ณ อโศการาม เมองปาฏลบตร ซงเปนเมองหลวงของแควนมคธในสมยนน๕๕ เมอป พ.ศ.๓๐๓ การสงคายนาไดทากนอยถง ๙ เดอน จงสาเรจ การสงสมณทตไปประกาศศาสนา เมอทาสงคายนาครงท ๓ เสรจแลว พระเจาอโศกไดทรงคดเลอกพระเถระผมความสามารถสงไปเปนสมณทต ใหนาพระพทธศาสนาไปสงสอนในตางประเทศ หลายทศ รายนามสมณทตทปรากฎในปกรณบาล ม ๙ สาย๕๖ ประกอบดวย สายท ๑ คณะพระมชฌนตกะ ไปแคชเมยรและคนธาระ คอ ทางดานตะวนตกเฉยงเหนอสดของอนเดย ปจจบนบางสวนอยในปากสถาน บางสวนอยในอฟกานสถาน สายท ๒ คณะพระมหาเทวะ ไปมหสมณฑล ปจจบนไดแก รฐไซเมอร อยทางภาคใตของอนเดย แถบลมแมนาโคธาวาร สายท ๓คณะพระรกขต ไปวนวาส ไดแก บรเวณตะวนตกเฉยงใตของอนเดย สายท ๔ คณะพระธรรมรกขต ทานผนเปนฝรงชาตกรก และดเหมอนจะเปนฝรงคนแรกทบวชในพระพทธศาสนา ไปอปรนตชนบท แถวชายทะเลเหนอ เมองบอมเบย สายท ๕ คณะพระมหาธรรมรกขต ไปแควนมหาราษฏร อยทางตะวนออกของเมองบอมเบย สายท ๖ คณะพระมหารกขต ไปประเทศโยนก คอ ประเทศกรกในเอเชยกลาง สายท ๗ คณะพระมชฌมะ ไปทางเหนอแถบภเขาหมาลย สายท ๘ คณะพระโสณะและพระอตตระ ไปสวรรณภม ซงมผสนนษฐานวา อาจเปนดนแดนซงอยในเขตประเทศไทย หรอประเทศพมาในปจจบน สายท ๙ คณะพระมหนทะ พระโอรสของพระเจาอโศกเอง ไปเกาะลงกา คอ ประเทศศรลงกาพระมหนทเถระ เมอไปถงเกาะลงกา ไดประกาศพระศาสนา สามารถทาใหพระเจาเทวานม

๕๕ สธมมปาโล ภกข, เมอพระเจาอโศกมหาราชเปน ใหญในแผนดน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยลย, ๒๕๔๐), หนา ๕๙. ๕๖ พระมหาสนธญาณ รกษาภกด, “การศกษาความคดเหนของผเขารบการฝกอบรมหลกสตรพระ ธรรมทตตอการฝกอบรม ประจาป พ.ศ. ๒๕๔๑“,วทยานพนธสงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑต, (บณฑต วทยาลย : มหาวทยาลยธรรมศาสตร), ๒๕๔๒.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๘๓

ปยตสสะ กษตรยลงกาเลอมใสในพระพทธศาสนา จนสามารถประดษฐานพระพทธศาสนาไดอยางมนคง งานพระธรรมทตในประเทศไทย งานพระธรรมทตยคเรมแรกในประเทศไทย กรมการศาสนาไดฟนฟจดใหมงานพระธรรมทตขนในป พ.ศ.๒๕๐๗ ถง ป พ.ศ.๒๕๐๘ โดยมความมงหมายใหประชาชนยดมนในพระพทธศาสนา ใหมศลธรรมประจาใจ มความเคารพรกตอประเทศชาต ศาสนา พระมหากษตรย และเพอความเขาใจอนดระหวางชนทนบถอศาสนาตางๆ ไดทดลองดาเนนงานโดยอาราธนาพระเถระผใหญเปนหวหนาคณะอานวยการ๕๗ จดสงพระสงฆออกจารกประกาศพระศาสนาในถนตางๆ มหาเถรสมาคม มมตใหรบงานเผยแผพระพทธศาสนาในรปแบบของ พระธรรมทตนเปนกจกรรมถาวร โดยตงเปนกองงานพระธรรมทตขน ดาเนนการ ตงแตป พ.ศ.๒๕๐๙ เปนลาดบมา โดยมอบหมายใหสมเดจพระวนรต (ปน) เปนแมกองงานพระธรรมทต สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ) เปนรองแมกองงานพระธรรมทต รปท ๑ พระอบาลคณปมาจารย (ธร) เปนรองแมกองงานพระธรรมทต รปท ๒ ครนตอมา เมอสมเดจพระวนรต ไดรบสถาปนาขนเปนสมเดจพระสงฆราช สมเดจพระมหาวรวงศ มรณภาพ มหาเถรสมาคมจงมมตมอบให พระอบาลคณปมาจารย เปนแมกองงานพระธรรมทต และมอบให พระพทธพจนวราภรณ (ทองเจอ) เปนรองแมกองงานพระธรรมทต รปท ๑ มอบให พระพรหมคณาภรณ (เกยว) เปนรองแมกองงานพระธรรมทต รปท ๒ ตอมาพระอบาลคณปมาจารย ไดรบสถาปนาขนเปนสมเดจพระธรญาณมน และไดมรณภาพ มหาเถรสมาคมจงมมตมอบใหพระพทธพจนวราภรณ (ตอมาไดรบสถาปนาขนเปนสมเดจพระพทธปาพจนบด) เปนแมกองงานพระธรรมทต และมอบให พระพรหมคณาภรณ (ปจจบนไดรบสถาปนาขนเปน สมเดจพระพฒาจารย ) เปนรองแมกองงานพระธรรมทต รปท ๑ และมอบใหพระธรรมธรราชมหามน (ตอมาไดรบสถาปนาขนเปนรองสมเดจ ทพระธรรมปญญาบด และปจจบน ไดรบสถาปนาขนเปน สมเดจพระมหารชมงคลาจารย) เปนรองแมกองงานพระธรรมทต รปท ๒ การบรหารงานพระธรรมทต ไดแผขยายขอบขายงานเปนหลายฝาย แตยงขาดระเบยบทจะใหพระธรรมทตไดยดถอเปนหลกปฏบต ดงนน ในปพ.ศ. ๒๕๓๓ ในการประชมปจฉมนเทศงานพระธรรมทต ในทประชมจงมมตใหวางระเบยบขน เพอความสะดวกตอการปฏบตงาน เพราะแตเดมมานน ยงไมมระเบยบเพอถอเปนหลกปฏบตได เมอป พ.ศ. ๒๕๓๔ โดยคาสงแมกองงานพระธรรมทต ไดแบงคณะทางานเพอ

๕๗ พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต), อดมการณและบทบาทของพระธรรมทตสายตางประเทศในยคโลกาภวตน, ในอนสรณพระธรรมทตสายตางประเทศ (รนท ๑), (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘), หนา ๕๐–๕๓.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๘๔

ดาเนนการในเรองน ออกเปน ๒ คณะ ซงคณะทางานชดแรกเรยกวา คณะทางานปรบปรงงานพระธรรมทต คณะทางานชดน ไดประชมพจารณายกรางระเบยบแลวนาเสนอทประชมปจฉมนเทศเพอพจารณาสวนคณะทางานชดท ๒ เรยกวา คณะทางานพจารณารางระเบยบกองงานพระธรรมทต ซงคณะทางานชดท ๒ น ไดพจารณากลนกรองระเบยบดงกลาวเพอนาไปใชปรบปรงงานพระธรรมทตใหสอดคลองกบสถานการณปจจบน การบรหารงานพระธรรมทตในประเทศไทย จงไดถอ “ระเบยบกองงานพระธรรมทต” เปนหลกปฏบตสบมา ในป พ.ศ. ๒๕๕๑ เมอสมเดจพระพทธปาพจนบด ไดมรณภาพ มหาเถรสมาคมจงมมตมอบใหสมเดจพระพฒาจารย (เกยว ) เปนแมกองงานพระธรรมทต และมอบให สมเดจพระมหารชมงคลาจารย (ชวง) เปนรองแมกองงานพระธรรมทต รปท ๑ และมอบใหสมเดจพระมหามนวงศ(อมพร) เปนรองแมกองงานพระธรรมทต รปท ๒

จากการศกษาพบวาพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดดาเนนงานดานการจดโครงการอบรมพระธรรมทตเปนประจาทกป ไดรเรมมาตงแต พ.ศ.๒๕๓๕ เปนตนมา จนถงปจจบน (พ.ศ.๒๕๕๕) ซงแตละรน มพระภกษเขารวมอบรม จานวน ๗๐-๑๒๐ รป โดยสรปผลดของโครงการไดดงน

๑) ทาใหพระธรรมทตผไดรบการอบรมจากโครงการ มความมนใจในการเผยแผพระพทธศาสนามากยงขน เพราะเขาใจหลกการและวธการเผยแผทถกตองจากนกวชาการผรทางพระสงฆผปกครองโดยตรง๕๘ ๒) ทาใหการเผยแผพระพทธศาสนาแพรหลายไปในพนทตางๆ อยางกวางขวางและครอบคลมประชาชนไดมากยงขน๕๙ ๓) ทาใหไดพทธศาสนกเพมมากยงขนในทกๆ ป ดงจะเหนไดจาก หลงโครงการนแลว เมอพระธรรมทตออกเผยแผ กจะไดพอแมของกลบตรทมศรทธาเขาวดปฏบตธรรมมากขน๖๐

๕๘ สมภาษณ พระครพชรคณาภบาล (แคลว านสสโร), เจาคณะอาเภอหลมสก, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๕๙ สมภาษณ พระมหาธนนทร นราสโภ, เจาคณะอาเภอหนองไผ, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๖๐ สมภาษณ พระครพชรสภาจารย (สงา สภาจาโร), รองเจาคณะอาเภอหนองไผ, ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๘๕

๓.๒.๓ งานแสดงธรรมออกอากาศสถานวทย

หลกสาคญ ๗ ประการในการตดตอสอสาร๖๑ มดงน ๑) ความนาเชอถอ (Credibility) การสอสารจะไดผลนนตองมความเชอถอไดในเรองของผใหขาว แหลงขาว เพอใหเกดความมนใจ เพอเตมใจรบฟงขาวสาร ตวอยางเชน หนงสอพมพหรอสถานวทยทเคยเสนอขาวคลาดเคลอน ประชาชนจะไมเชอถอในการเสนอขาวครงตอไป ๒) ความเหมาะสม (Context) การสอสารทดตองมความเหมาะสมกลมกลนกบวฒนธรรมของสงคม เครองมอสอสารเปนเพยงสวนประกอบ แตความสาคญอยททวงท ทาทาง ภาษา คาพดทเหมาะสมกบสงคม วฒนธรรม หมชน หรอสภาพแวดลอมนนๆ การยกมอไหวของสงคมไทยยอมเหมาะสมกวาการจบมอ หรอการจบมอกบฝรงยอมเหมาะสมกวาการไหว เปนตน ๓) เนอหาสาระ (Content) ขาวสารทดจะตองมความหมายสาหรบผรบ คอมสาระ ประโยชนแกกลมชนนนๆ ในเรองนจงตองใชพจารณากลมชนเปาหมาย ๔) บอยและสมาเสมอตอเนองกน (Continuity and Consistency) การสอสารจะไดผลจะตองสงบอยๆ ตดตอกน หรอมการยาหรอซาเพอเตอนความทรงจา หรอเปลยนทศนคตและมความสมาเสมอ เสมอตนเสมอปลาย มใชสงขาวแบบขาดๆ หายๆ ไมเทยงตรงแนนอน ๕) ชองทางตอสาร (Channels) ขาวสารจะเผยแพรไดตองสงใหถกชองทางของการสอสารนนๆ โดยมองหาชองทางทเปดรบขาวสารทเราจะสงและสงถกสายงาน กรม กอง หนวย หรอโดยวทย โทรทศน หนงสอพมพ หรอสงทบานไดรบรวดเรวกวาสงไปททางาน เราควรเลอกชองทางทไดผลเรวทสด ๖) ความสามารถของผรบ (Capability of Audience) การสอสารทเชอถอวาไดผล ตองใชความพยายามหรอแรงงานนอยทสด การสอสารจะงายสะดวกกขนอยกบความสามารถในการรบของผรบ ซงขนอยกบปจจยหลายอยาง เชน สถานท โอกาสอานวย นสย ความรพนฐานทจะชวยใหเขาใจ เปนตน ๗) ความแจมแจง (Clarity) ขาวสารตองงาย ใชภาษาทผรบเขาใจ คอใชภาษาของเรา ศพทยากและสง ไมมประโยชน ควรตดออกใหหมด ใหชดเจน เขาใจงาย มความมงหมายอยาใหคลมเครอ หรอมความหมายหลายแง หรอตกหลนขอความบางตอนทสาคญออกไป สกอต เอม คทลป และเอเลน เอช เซนเตอร (Scot M. Cutlip and H.Center) ไดกลาวถงประสทธภาพของการสอสารวาประกอบดวยหลกสาคญ ๗ ประการ๖๒ คอ ๖๑ ปนนดดา นพพนาวน, “การศกษากระบวนการสอสารเพอเผยแพรธรรมะของสถาบนสงฆไทย”, วทยานพนธนเทศศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ๒๕๓๓). ๖๒ สมเกยรต เรองอนนตเลศ, “การเปดรบธรรมะในยคโลกาภวฒน”, วทยานพนธนเทศศาสตร มหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๙).

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๘๖

๑. ความถกตองและนาเชอถอ (Credibility) การสอสารทจะไดผล สารจะตองมความถกตองและผสงสารควรจะเปนผนาเชอถอ เปนผมความรหรอเชยวชาญ มความนาไววางใจและเปนทยอมรบของผรบสาร ๒. ความเหมาะสมกบกาลเทศะ (Context) คอเนอหาสาระทใชในการสอสารตองสอดคลองกลมกลนไมขดกบวฒนธรรมของสงคม สงแวดลอม บคคล เวลา และสถานท ๓. เนอหาสาร (Content) สารทสงตองมเนอหาสาระ เปนประโยชน มคณคาและสาคญตอผรบ รวมทงเหมาะสมและสอดคลองกบความคด ความเชอ ทศนคต และคานยมของผรบใหมากทสด และกอใหเกดความหมายบางอยางแกผรบ มความเขาใจความหมายเพอเปนปจจยในการนาเอาขาวสารนนไปประพฤตปฏบต ๔. ความแจมแจงชดเจน (Clarity) สารนนตองงายมความชดเจนแจมแจงไมคลมเครอหรอตความหมายไดหลายแง สามารถทาใหเหนภาพพจนไดชดเจน ๕. ความสมาเสมอและตอเนอง (Continuity and Consistency) จะเปนการยาและเตอนความจาของผรบ แตตองระวงมใหเกดความซาซาก นาเบอหนาย และความตอเนองตองกระทาเปนประจา กาหนดเวลาแนนอน ๖. ชองทางในการสอสาร (Channel) สอแตละชนดมความแตกตางกนในแตละสถานการณ ฉะนนผสงสารควรเลอกชองทาง หรอสอใหเหมาะสมกบผรบสารและสถานการณในการสอสาร ๗. ความสามารถของผรบสาร (Capability of Audience) ผสงสารตองคานงถงขดความ สามารถของผรบ ทงทางดานความรและการรบรทางรางกายและจตใจ ตลอดจนพฤตกรรมของผรบ ความสามารถของผรบจะเปนปจจยในการกาหนดปจจยทง ๗ ประการขางตน ถาผสงสารไมรจกผรบสาร ไมรถงความสามารถของผรบไมมการเตรยมเนอหาของสารชดเจนแจมแจงตอเนอง การเลอกสอและชองทางกไมสามารถทาไดอยางมประสทธภาพ ความสาคญของสอวทยกระจายเสยงในการเผยแผพระพทธศาสนา๖๓ มดงน ๑) สามารถเขาถงเปาหมายไดกวางกวาและสามารถเขาถงประชาชนบางคนทสอประเภทวทยและโทรทศนเขาไมถง ๒) ผฟงมความสนกเพลดเพลนเหมอนมสวนรวมดวยกบรายการ

๖๓ บารง สขพรรณ, “พฤตกรรมการรบฟงขาวสารวทยกระจายเสยงและผลทมตอการพฒนาชนบท : ศกษาเฉพาะกรณวทยกระจายเสยงกองอานวยการกลางรกษาความปลอดภยแหงชาต (กรป. กลาง) จงหวดเชยงราย”, รายงานผลการวจย หมายเลข ๙. (สถาบนไทยคดศกษา มหาวยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๒๒), หนา ๙.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๘๗

๓) ราคาถกกวาโทรทศนมาก ๔) เลอกรบฟงไดมากสถานกวาโทรทศน ๕) ผฟงรสกวาคลายกบผประกาศวทยมายนพดอยตรงหนา ๖) มความรวดเรวในการเสนอขาว ทาใหคนฟงมความเชอมนในขาวสารจากวทยวาเปน Primary Facts คอ เปนขอเทจจรงเบองตนเพอจะตดตามหารายละเอยดจากสอชนดอนตอไปได ๗) ทาใหผฟงมความรสกวาไดฟงเรองเดยวกนพรอมๆ กนซงจะทาใหเกดเพมพนความเชอมนในขาวสารและคาแนะนาทางวทยนน ๘) วทยไมตองการดานเทคนคมากเทาโทรทศน เพราะโทรทศนมเทคนคทางภาพเพมขนมาอกจงเปนงานทมภาระยงยากกวาวทยมาก ๙) วทยตองการคนทางานนอยกวาโทรทศน ๑๐) การรบฟงรายการวทย ผฟงสามารถรบฟงไดตลอดเวลาเพราะใชแตการไดยนเทานน จากการศกษาพบวา พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดแสดงธรรมออกอากาศทางสถานวทยชวงเชาเวลา ๐๖.๐๐ น. ทกวนกอนรายการ “เพชรบรณบานเรา” (ส.ว.ท.) คลนวทยระบบเอฟเอม (FM.) ๑๐๒.๗๕ เมกกะเฮรต (MHz) สรปผลการเผยแผพระพทธศาสนาทางสถานวทยกระจายเสยงคลนน ทาใหทราบถงประโยชนทผฟงพงไดรบหลงจากการแสดงธรรมออกอากาศของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ดงตวอยางการสมภาษณตอไปน ๑) ทาใหตนเองมความมนใจตอการทาบญ รกษาศล เจรญจตภาวนา เพราะเมอไดฟงพระธรรมเทศนาของทานเจาคณแลว ตนมความเชอมนและศรทธามากขน กลาทาความดโดยไมตองมใครมาบอกใหทา เชน การชวยเหลอเพอนบาน การชวยเหลอวดและคนอนๆ ทตนพอจะชวยเหลอได ซงแตเดมกไมไดสนใจพระธรรมคาสอนเทาใด เพราะถอวาเปนเรองทอยหางไกลตวเอง๖๔ ๒) ทาใหลดความเหนแกตวลงไดมาก และทาใหรสกรกเมตตาตอเพอนมนษยมากกวาเดม เพราะมาเขาใจวา โลกของเราน หากคนมฐานะดกวา ไมชวยเหลอจนเจอเพอนมนษยแลว พวกเขากจะตองไดรบความลาบากอยอยางนน หากเราหยบยนเงนทองวตถสงของเพยงเลกนอยเทาทกาลงจะทาไดแลว กถอวา ตนไดบาเพญบญแกคนอนดวยการสงเคราะหทางอามสสงของ เชน ชวยเหลอผประสบอทกภย ทเปนโครงการสาคญของทานเจาคณเจาคณะจงหวดเพชรบรณทได ๖๔ สมภาษณ อาจารยสพล ศร, อบาสก, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๘๘

ประกาศใหญาตโยมพรอมใจกนบรจาคทรพยและสงของตามกาลงศรทธา โดยผานทางสถานวทยแหงน๖๕ ๓) ทาใหมองเหนทางสวางของการเขาถงธรรมะไดงาย เพราะหากมขอสงสยประการใดแลว กจะโทรศพทเขาไปพดคยสนทนาธรรมกบทานได หลงเลกรายการแสดงธรรม ฉะนน จงหมดความสงสยในการทาบญ ทากศล จตใจกราเรง เบกบาน เมอไดยนทานแสดงธรรม อกทงยงไดขอคดคตธรรม นาไปบอกกลาวแกบตรหลานใหไดรบฟงอกทอดหนงดวย คอ ไดยนแลวบอกตอ กเปนบญอกตอหนง ทาใหบตรหลานเกดศรทธา อยากจะทาบญในโอกาสตางๆ เมอทานเจาคณประกาศบอกบญแกพทธศาสนกชนทางสถานวทย ๖๖

๓.๒.๔ งานสงเสรมครพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ปญหาตางๆ ทางสงคมมความสลบซบซอนมากยงขน และหาทางออกไดยากกวาในอดตทผานมา เพราะวาในปจจบน การศกษามงผลตใหคนเกง แตขาดความดหรอคณธรรมจรยธรรม จงมผลทาใหคนในสงคมไมมความสขตามแบบวถพทธ คอ ความสขทไมตองเบยดเบยนเพอนมนษยดวยกนและรจกแบงปนทรพยากรทมอยแกคนอนและสงคม รจกเสยสละ ไมเหนแกตว คณธรรมตางๆ เหลาน จะเกดขนไมไดเลยหากการศกษายงมงผลตบณฑตหรอบคลากรทมเพยงความเกงเพยงอยางเดยว ตรงขาม หากการศกษาสงเสรมใหเดกและเยาวชนในชาต เขาใจหลกธรรมทางพระพทธศาสนาและรจกการนาไปใชใหเหมาะสมแก สถานภาพของตน เพอเปนการพฒนาคนเรมตงแตเยาววย และเยาวชนกจะเปนกาลงสาคญของชาตในอนาคต ดงนน โรงเรยนวถพทธ จงเปนคาตอบหรอทางออกในการแกปญหาตางๆ ไดอกทางหนง สบเนองจากทกระทรวงศกษาธการ จดประชม เรอง “หลกสตรใหม เดกไทย พฒนา” ณ สถาบนราชภฏสวนดสต เมอวนท ๒๕ ธนวาคม ๒๕๔๕ เพอนาพาเดกและเยาวชนไทยกาวทนความเปลยนแปลงของโลกอยางไรขดจากด โรงเรยนวถพทธเปนหนงในโรงเรยนรปแบบใหม ทจะชวยผลกดนใหเดกและเยาวชนไทยสามารถพฒนาตามศกยภาพเปนคนด คนเกงของสงคม และสามารถดารงชวตไดอยางมความสข กระทรวงศกษาธการนาความเหนของทประชมมาหารอตออกหลายครง และไดกราบขอคาแนะนาเรองการจดโรงเรยนวถพทธ จากพระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ณ วดญาณเวศกวน เมอวนท ๑๔กมภาพนธ ๒๕๔๖ นอกจากนน มขาราชการระดบสงไดไปกราบ ขอคาแนะนาในเรองเดยวกนนจาก พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต) อธการบดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย รวมทง

๖๕ สมภาษณ อาจารยปญญา กนภย, อบาสก, ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๖๖ สมภาษณ อาจารยภพฒน ไกรลาศ, อบาสก, ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๘๙

นมนตทานมาใหขอคดในการประชมระดมความคดครงแรก วนท ๒๖-๒๗ กมภาพนธ ๒๕๔๖ เปนการประชมหารอเรองโรงเรยนวถพทธ เปนครงแรก มพระภกษและฆราวาส ผทรงคณวฒ มารวมประชมประมาณ ๓๐ รป/คน ไดขอสรปเบองตนถงหลกสาคญของการจดโรงเรยนวถพทธ วนท ๑-๔ เมษายน ๒๕๔๖ เปนการประชมหารอ ครงท ๒ มพระภกษและฆราวาส รวมทงผทรงคณวฒ มารวมกาหนดแนวการดาเนนการตอจากหลกการทไดขอสรปไว โรงเรยนวถพทธ๖๗ คอ โรงเรยนระบบปกตทวไป ทนาหลกธรรมในพระพทธศาสนามาใช และการพฒนาผเรยนโดยรวมของสถานศกษา เนนกรอบการพฒนาตามหลกไตรสกขาอยางบรณาการ ผเรยนไดเรยนรไดพฒนาการกน อย ด ฟง ใหเปน โดยผานกระบวนการทางวฒนธรรม แสวงปญญา และมวฒนธรรมเมตตา เปนฐานการดาเนนชวตวถชวตและวฒนธรรมของชาวไทยไดรบการกลอมเกลา จากคาสอนของพระพทธศาสนาตงแตยคแรกของประวตศาสตรชาตไทย จนกลาวไดวาวถพทธ คอ วถวฒนธรรมของชาวไทยสวนใหญ จนมความเปนเอกลกษณททวโลกตระหนกและใหการยอมรบพทธธรรมหรอพทธศาสตรเปนองคความรทมงเนนใหผศกษาเขาใจธรรมชาต ของโลกและชวตทแทจรง และฝกใหผศกษา สามารถดาเนนชวตไดอยางถกตองเหมาะสม ตงแตระดบการดาเนนชวตประจาวนของคนทวไป คอ การกน อย ด ฟง จนถงระดบการดาเนนชวตของนกบวชผมงมชวตทบรสทธ๖๘

จากการศกษาพบวาพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดใหการสนบสนนและสงเสรมพระครสอนศลธรรมในโรงเรยนเปนอยางด ไมวาจะดานบคลากร ครอาจารย ทนการศกษา สถานทและปจจย ๔ ทจาเปนตอการดาเนนการ ฉะนน ทานจงมงใหพระภกษสามเณรในเขตจงหวดเพชรบรณ ใหความสาคญตอการเผยแผพระพทธศาสนาในโรงเรยนโดยนาหลกธรรมตางๆ ไปสเดกและเยาวชน ไมวาจะเปนโรงเรยนวถพทธ โรงเรยนการกศล โรงเรยนระดบประถมศกษาและระดบมธยมศกษา ทงของภาครฐและเอกชน ตางกไดรวมมอกบพระสงฆผปกครองในจงหวดเพชรบรณ เพอจะไดจดพระภกษทมวฒการศกษาตงแตระดบปรญญาตรขนไป ทงน เพอใหบคลากรดงกลาวไดฝกฝนความเปนครและรจกหนาททพระภกษพงปฏบตตอสงคมในแงของการ

๖๗ เตมใจ ศรนวล, “โรงเรยนวถพทธ โรงเรยนแหงความหวงของสงคมไทย”, วารสารวทยาจารย, ปท ๔ ฉบบท ๑๐๔ (มกราคม-มนาคม) : ๑๙. ๖๘ พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต), ธรรมกบการศกษาของไทย เอกสารทางวชาการ, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๑), หนา ๑๕.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๙๐

ใหธรรมทาน วทยาทานอนเปนสงทรงคณคาดานปญญาแกคนอนใหเกดความสงบ ความสขและความรมเยนแกปวงประชาสบไป๖๙

๓.๒.๕ งานใหโอวาทอนศาสนแกพระภกษสามเณรตลอดจนเดกและเยาวชน พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในฐานะผเปนครอาจารยและพงกลาวใหโอวาทแกศษยของตน คอ พระภกษ สามเณร ตลอดการอบรมเดกเยาวชนใหเปนพลเมองทดของประเทศชาต กไดปฏบตหนาทของครสอนเพอเผยแผพระพทธศาสนาอกทางหนง สรปไดดงน ๑) แนะนาด ไดแก ทงแนะ ทงนา ในสงทดงามเปนประโยชน สรางสรรค นอกจากครจะทาหนาทของผแนะ คอ การพราสอนแลว ตวครอาจารยเองกตองนา คอ การทาตวเปนแบบอยางดวย นอกจากวชาการแลว ควรจะไดแนะนา ในการทจะดารงชวตในภายภาคหนาดวย ๒) ใหเรยนด ไดแก สอนศษยดวยความตงใจ ไมสอนแบบสกเอาเผากน แบบถงชวโมงสอนกไปสอน มไดเตรยมการสอน วชาอะไรทควรรกตองใหร ทควรจะจาตองใหจา ควรจะใหเขาใจ ทดลองลงมอปฏบต ควรใหศษยไดเรยนด ไดรด ทาการงานไดด ๓) บอกศลปวทยาใหสนเชง ไมปดบงอาพราง ไดแก ครอาจารยผสอนวชาใด กตองสอนใหครบตามแผนการสอนของเนอหาวชานนๆ ไมปดบง หรอขยกไวเพราะกลววาศษยจะรทน หรอเพราะตองการจะขายขอลลบในโอกาสตอไป ๔) ยกยองใหปรากฏในหมเพอนฝง ไดแก จดใหมการประกาศ หรอการมอบกตตบตร เชดชความร ความสามารถ หรอคณงามความดของศษยตนใหเปนทประจกษ และยอมรบแกเพอนฝง หรอแกสงคมเพอจะไดเปนตวอยางทด และเปนการสรางเสรมขวญกาลงใจแกศษย ในการทจะมฉนทะ และอตสาหะทจะทาดยงๆ ขนตอไป ทงจะเปนการกระตนใหศษยคนอนๆ อยากไดรบการยกยองเชนนนดวย ๕) ทาการปองกนในทศทงปวง ไดแก ปองกนศษยของตนมใหเสอมเสย ทงปองกนชอเสยง และความปลอดภย โดยฝากฝงกบผหลกผใหญในถนทศษยอาศย หรอในถนทศษยจะเดนทางไป หรอฝากฝงกบผบงคบบญชาในหนวยงานทศษยทางาน ทงนจะไดรบความไววางใจ การตอนรบ และความเอาใจใส เปนอยางด เพราะเปนศษยมครอาจารยนนเองจรรยาบรรณของครอาจารย ทดนนตอง แนะนาศษยด ตงใจสอน ไมปดบงความร ยกยอง และปกปองศษยของตน๗๐

๖๙ สมภาษณ พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ). รองเจาคณะอาเภอเมอง. ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๗๐ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๖๘/๒๑๓.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๙๑

จากการศกษาพบวาพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดอบรมใหโอวาทแกพระภกษสามเณรเนองในวโรกาสสาคญตางๆ กน ดงตวอยางการสมภาษณตอไปน ๑) งานบวชหมวนมาฆะ เพอใหผเขาอบรมไดรบฟงประโยชนของการบวชวามอานสงสแกตนและครอบครวอยางไร เชน ทาใหเกดความสขทางใจ ทาใหรกษาวฒนธรรมประเพณของการบวชชายไทยเมอมอายครบ ๒๐ ขนไปไวได ทาใหญาตไดรวมทาบญอยางพรอมเพรยงเกดความรกใครสามคคในหมญาต ทาใหรกษาความใกลชตและความเปนกนเองไวไดด๗๑ ๒) งานวนผสงอาย ทาใหไดฟงโอวาททไมเคยไดฟง และนาหลกธรรมคาสอนไปใชในชวตประจาวน อกทงไดรวาตนควรปฏบตตนอยางไรในการทาบญและทาความดเพอบตรหลาน และปฏบตตนอยางไรใหเขาถงหลกธรรมขออนๆ ทตนพงปฏบตตามได เชน การรกษาศล การมเมตตาตอเพอนมนษย การชาระจตของตนใหสงบสขปราศจากความวตกกงวลในชวต๗๒ ๓) งานวนลกกตญทาบญแจงรวมญาต ทาใหไดรบฟงหลกธรรมเรองความกตญรคณ แลวนาไปอบรมสงสอนบตรหลาน ใหตงอยในความไมประมาทในการปฏบตตนตอบพการ๗๓ ๔) งานบวชพรหมจารณ ทาใหรจกคณคาของชวตวาตนควรดาเนนไปอยางไร เชน การทาบญดวยการใหทาน การชวยเหลอเพอนมนษยยามประสบภยพบตตางๆ มนาทวม เปนตน และการใชชวตของการบวช ทกลาเสยสละความสขทางโลกไปสความสขทางธรรม แมเปนเวลานดหนอยกตาม แตการบวชเพยงชวคราวน ทาใหตนไดรบธรรมะดๆ ไวตอสกบปญหาในชวตไดเปนอยางด เชน ทาใหเปนคนมความอดทนมากขน มเหตผลมากขน เหนใจคนอนและรจกใหอภยตอการกระทาผดของตนและคนอน ไมถอโกรธเมอเขาวากลาวตกเตอน ไมประมาท มสตในการทางานทกอยาง๗๔

๓.๒.๖ โครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนประจาทกป หนงในภารกจหลกของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เจาคณะจงหวดเพชรบรณทไดปฏบตตอเนองกนมาเปนเวลาหลายป พรอมกบคณะสงฆจงหวดเพชรบรณ กคอ การจดโครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอน เปนประจาทก ทงน เพอใหกลบตรทเปนเยาวชนของชาตในอนาคต ไดสมผสกบความสขทางใจดวยการเขาวดปฏบตธรรม เจรญวปสสนากรรมฐาน และ ๗๑ สมภาษณ จ.ส.ต.สมยศ ทกคม, นกศกษา ป ๓, ๑ ธนวาคม ๒๕๕๔. ๗๒ สมภาษณ นายธนพฒน สนประโคน. นกวชาการศาสนาชานาญการ. ๓ ธนวาคม ๒๕๕๔. ๗๓ สมภาษณ จ.อ.ชยวฒน ปญจต. อบาสก, ๒๕ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๗๔ สมภาษณ นางพรทพย กงแกว, อบาสกา, ๒๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๙๒

ปรบเปลยนพฤตกรรมในทางไมเหมาะสมใหมพฤตกรรมทสรางสรรคดวยการนาหลกพทธธรรม หลกศลธรรมและจรยธรรมตางๆ ทางพระพทธศาสนาไปใชในชวตประจาวนของตนเอง เพอใหเกดความรและเขาใจตอวถชวตชาวพทธทด อกทงยงฝกอบรมตนใหเปนพลเมองทดของชาตในอนาคตสบไป ดงรายละเอยดตอไปน๗๕ ๑. ชอโครงการ โครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอน ประจาป ๒๕๕๔ ๒. ลกษณะโครงการ โครงการตอเนอง ๓. หลกการและเหตผล พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ภมพลอดลยเดช ทรงเจรญพระชนมพรรษา ๘๔ พรรษา ตลอดระยะเวลาททรงครองราชย พระองคปรากฏชดในความทรงจาของพสกนกรไทย ทรงนาความรมเยนสขสวสดมาสประเทศชาตและพสกนกรไทย ทรงอทศพระองคในการบาเพญพระราชกรณยกจนานปการ เพอการบาบดทกขบารงสขและสรางคณภาพชวตของประชาชนชาวไทย ทรงดารโครงการอนกอใหเกดประโยชนสขแกอาณาประชาราษฎรและประเทศชาต ทรงเปนพระพอแหงแผนดนททรงเมตตาตอราษฎรตลอดมามเสอมคลาย ทรงเปนมงขวญสงลนของประชาชนชาวไทย เปนบญวาสนายงของประชนชนทกหมเหลาทไดเกดมาภายใตรมพระบรมโพธสมภาร พระองคทรงงานดานการศกษาและดานพระพทธศาสนาอนเปนสมบตลาคาทบรรพบรษไดชวยกนทานบารงสบทอดมาจนถงปจจบน นบวาเปนโอกาสอนดสาหรบเยาวชนจะไดสนองพระเดชพระคณพระองคทานดวยการบรรพชาเปนสามเณรภาคฤดรอนในชวงปดการศกษาภาคฤดรอน เรยนรพระธรรมคาสงสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาและปฏบตธรรม ฝกฝนอบรมตน เพอนอมนาบญกศลคณงามความดทเกดจากการบรรพชาครงนนอมเทดพระเกยรตแดพระองคทาน ดงนน คณะสงฆจงหวดเพชรบรณรวมกบคณะสงฆวดมหาธาต รวมกบหนวยงานราชการ โรงเรยนในจงหวดเพชรบรณทเขารวมโครงการ จงไดจดใหมโครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนขน เพอนอมนาบญกศลคณงามความดทเกดจากการบรรพชาครงนนอมถวายเปนพระราชกศลแด พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ภมพลอดลยเดช ทรงเจรญพระชนมาย ๘๔ พรรษา และเยาวชนทไดรบการบรรพชา จะไดรบการอบรมคณความดดานคณธรรม จรยธรรมและศลธรรม ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต สามารถนาหลกธรรมไปประยกตใชในการดารงชวตอยในสงคมไดอยางมความสข และชวยสงเสรมใหเปนลกทดของพอแม เปนศษยทดของครอาจารย และเปนพลเมองทดของประเทศชาตตอไป

๗๕ สมภาษณ นางอญฑรา โพธประเสรฐ, อบาสกา, ๓๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๙๓

๔. วตถประสงค ๑) เพอใหเยาวชนไดศกษาเลาเรยนคาสอนทางพระพทธศาสนาในระหวางปดภาคการศกษา ๒) เพอปลกฝงอปนสยอนดงามแกเยาวชนของชาต ๓) เพอใหเยาวชนหางไกลจากสงเสพตดใหโทษและอบายมขทกชนด ๔) เพอฝกฝนอบรมเยาวชนใหเปนผมสขภาพจตทเขมแขง มความอดทนและสรางความสามคคใหเกดขนในกลมเยาวชนดวยกนเอง ๕) เพอใหพทธศาสนกชนมสวนรวมในการสงเสรมใหบตรหลานของตนไดศกษาคาสอนทางพระพทธศาสนาและรกษาไวซงขนบธรรมเนยมประเพณไทยอนดงาม ๕. เปาหมาย ๑) เชงคณภาพ เพอใหผเขารบการบรรพชาไดศกษาคาสอนทางพระพทธศาสนาในชวงปดภาคการศกษา ไดฝกฝนอบรมกายใจใหเปนลกทดของพอแม เปนนกเรยนทดของครอาจารย และเปนเยาวชนทดของชาตสามารถนอมนาหลกธรรมไปประยกตใชในชวตประจาวนใหเกดประโยชนแกตนเองและสงคม ๒) เชงปรมาณ อบรมสามเณรทเขารบการบรรพชาซงกาลงศกษาอยระหวางชน ประถมศกษาปท ๖ ถงมธยมศกษาปท ๓ โรงเรยน........................ จานวน............ รป ๓) ระยะเวลาดาเนนการเรมโครงการ วนท.....กมภาพนธ ๒๕๕๔ ๔) สนสดโครงการ วนท.....เมษายน ๒๕๕๔ ๖. ประธานโครงการ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เจาคณะจงหวดเพชรบรณ ๗. ประธานดาเนนงาน พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เจาคณะจงหวดเพชรบรณ ๘. รองประธานดาเนนงาน รองเจาคณะจงหวดเพชรบรณ ๙. ทปรกษาโครงการ รองเจาคณะจงหวดเพชรบรณ และเจาคณะอาเภอทกอาเภอ ๑๐. หนาทของแตละแผนก (กากบโดยพระพเลยง ๑ รปพรอมคณะทางาน) ๑) แผนกพระวทยากรและพธกร ๒) แผนกทาวตรสวดมนต ๓) แผนกเดนธดงคและจงกรม ๔) แผนกพระอาจารยสอน ๕) แผนกพระพเลยงและสามเณรพเลยง ๖) แผนกการวดผลและประเมนผล ๗) แผนกขอมลและสถต

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๙๔

๘) แผนกโรงครวและหองนา ๙) แผนกการเงนและการประชาสมพนธ ๑๑. ผรบผดชอบโครงการ คณะสงฆวดมหาธาตและคณะคร-อาจารยโรงเรยน... ๑๒. วทยากรผใหการฝกอบรม คณะสงฆจากวดมหาธาต และพระวทยากรทไดรบนมนตมาอบรม ๑๓. หนวยงานทรบผดชอบ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) และพระวทยากรวดมหาธาต ๑๔.พนทดาเนนการ วดมหาธาต ตาในเมอง อาเภอเมอง จงหวดเพชรบรณ ๑๕. วธการดาเนนงาน จดเตรยมขอมลและเขยนโครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอน ประจาป ๒๕๕๔ ประชมคณะกรรมการ พระพเลยง และกาหนดวนบรรพชาสามเณรภาคฤดรอน จดตารางการฝกอบรม และ พระพเลยง-สามเณรพเลยงสามเณรภาคฤดรอน อาราธนาและเชญวทยากรพเศษ ตดตอสถานทฝกอบรมนอกพนทเตรยมความพรอมดานสถานทและอปกรณฝกอบรม ฝกซอมพธกลาวคาขอบรรพชา ประชมพระพเลยงและสามเณรพเลยงสามเณรภาคฤดรอนประจาแตละกลม จดพธบรรพชาสามเณรภาคฤดรอน ดาเนนการจดอบรม ประเมนผลและสรปผลการจดอบรม ๑๖. ผเขารวมโครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอน ประจาป ๒๕๕๔ นกเรยนของโรงเรยน.............................................จานวน...........รป ๑๗. งบประมาณในการอบรมตลอดโครงการ (ประมาณการคาใชจาย) ๑) งบประมาณคาภตตาหารและนาปานะจานวน ๒๐๐,๐๐๐ บาท ๒) งบประมาณดาเนนการ จานวน ๑๐๒,๐๐๐ บาท รวมเปนเงน ๓๐๒, ๐๐๐ บาท ๑๘. เนอหาหลกสตรอบรม สอนวชาพทธะ ธรรมะเบญจศลเบญจธรรมและศาสนพธในชวงเชา กจกรรม วดทศน และการบรรยายในชวงบาย ทาวตรสวดมนต เดนจงกรมและเจรญจตภาวนาเชา-เยน และเดนธดงคบาเพญเพยร ๑๙. การตดตามประเมนผล ตดตามผลโดยการจดทาขอสอบแบบปรนยและแบบอตนย เพอทดสอบความรในระหวางการอบรม และแบบสอบถามเพอประเมนผลโครงการ ๒๐. ระยะเวลาดาเนนการอบรม เรมตงแตวนท....เมษายน พ.ศ. ๒๕... ถง วนท....เมษายน พ.ศ. ๒๕... รวมเปนระยะเวลา...วน ๒๑. ผลทคาดวาจะไดรบ ๑) เยาวชนมความรความเขาใจหลกธรรมคาสอนในพระพทธศาสนาเพมขน

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๙๕

๒) เยาวชนเกดความรก ความกตญตอผมอปการคณ และพระพทธศาสนายงขน ๓) เยาวชนเหนโทษของอบายมขและสงเสพตดใหโทษทกชนด ๔) เยาวชนมสขภาพจตทเขมแขง มความคดสรางสรรคและเหนประโยชนของความสามคค ความอดทนมากยงขน ๕) เยาวชนสามารถนาหลกธรรมประยกตใชในชวตประจาวน ๖) พทธศาสนกชนไดตระหนกถงความสาคญของพทธศาสนาและรกษาไวซงขนบธรรมเนยมประเพณอนดงาม จากการศกษาพบวาพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดจดอบรมและบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนในแตละป และใหผลดตอเยาวชนในดานตางๆ ดงตวอยางการสมภาษณ เชน ชวยใหบตรไดรบวชาการทางพระพทธศาสนา คอ หลกธรรมนาชวตใหรจกรบผดชอบชวด ในฐานะของลกชายทเขารบการบรรพชา ถอวาตนไดบญเพราะไดรบสงดๆ เขามาสชวต๗๖ อกทงไดเขาวด ฟงธรรม กนทาน ชาระจตใจใหผองใส รจกความตระหนกชวดมากยงขน และพรอมทจะทาความดเพอสงคมไดทกเมอ ๗๗ ตลอดจนทาใหไดรจกกบคาวา ความดคออะไร และเราจะทาความดโดยวธใดบาง ซงความดทเกดจากการบวช ทาไดทงกายและทางวาจา งดเวนจากโทษตางๆ กชอวาผบวชไดบญมากแลว เชน แตเดมเคยฆาสตวตดชวต กงดเวน๗๘ เคยพดปดไมจรง กรจกพดคาจรงไมโกหก๗๙ ชอบชวยเหลอคนอนเมอเหนวา ไมไดรบความเปนธรรม ๘๐

สรปไดวา การเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ม ๖ ดาน คอ การปกครอง เชน มอบนโยบายตางๆ แกเจาคณะอาเภอ จานวน ๑๑ อาเภอตามภารกจและหนาทซงปรากฏตามกฎมหาเถรสมาคม การศกษาไดสงเสรมทงพระปรยตธรรมแผนกธรรม-บาลและแผนกสามญศกษา การศกษาสงเคราะหไดสงเสรมโรงเรยนการกศลวดมหาธาต การเผยแผไดสงเสรมการเผยแผพระพทธศาสนาทงทางสถานวทย และสงพมพ คอ หนงสอพทธภาษตเลม ๑ ถง เลม ๓ การสาธารณปการไดกอสรางศาสนวตถจานวนหลายรายการ เชน พระวหาร กฎสงฆ การสาธารณะสงเคราะหไดบาเพญสาธารณะประโยชนแกประชาชนในจงหวดเพชรบรณและใกลเคยง เชน การบรจาคถงยงชพ การสรางถนน

๗๖ สมภาษณ นางสมคด แกนนาค, นกศกษาป ๓, ๒ ธนวาคม ๒๕๕๔. ๗๗ สมภาษณ จ.ส.ต.ประเสรฐ มลสา, นกศกษา ป ๓, ๒ ธนวาคม ๒๕๕๔. ๗๘ สมภาษณ น.ส.วนเพญ จนทรพลา, นกศกษา ป ๓, ๓ ธนวาคม ๒๕๕๔. ๗๙ สมภาษณ แมอรณ ภจอมนาค, อบาสกา, ๒๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๘๐ สมภาษณ นายแสงอาจ กนดก, นกศกษา ป ๓, ๒ ธนวาคม ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๙๖

วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในดานอนๆ คอ งานแตงตารา พทธภาษตสะกดใจ เลม ๑ ถง เลม ๓ ทมวตถประสงคสาคญไดแก มงสอนใหคนรจกบรหารตน บรหารคน บรหารงานและบรหารเงน งานอบรมพระธรรมทตประจาปมงสงเสรมใหพระภกษเปนตวแทนของพระสงฆสวนใหญในการเผยแผพระพทธศาสนาในแตละป งานแสดงธรรมออกอากาศสถานวทยมงสอยงผฟงใหเกดคตธรรมนาชวต งานสงเสรมครพระสอนศลธรรมในโรงเรยนมงสงเสรมดานบคลากรใหมศกยภาพดานครสอน งานใหโอวาทอนศาสนแกพระภกษสามเณรตลอดจนเดกและเยาวชน มงใหเกดความเขาใจในหลกพทธธรรมแลวนาไปใชไดจรงในชวตประจาวน โครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนประจาทกป มงใหกลบตรเขาวดปฏบตธรรม และใชเวลาวางใหเกดประโยชนมากทสด อกทงหลกเวนจากยาเสพตดและอบายมขทกชนด

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๙๗

บทท ๔

วเคราะหผลการเผยแผหลกพทธธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)

ในบทน เปนการวเคราะหผลการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เจาคณะจงหวดเพชรบรณ เปนการวเคราะหผลงานของทาน ไดแก งานแตงตารา พทธภาษตสะกดใจ เลม ๑ ถง เลม ๓ งานอบรมพระธรรมทตประจาป งานแสดงธรรมออกอากาศสถานวทย งานสงเสรมครพระสอนศลธรรมในโรงเรยน งานใหโอวาทอนศาสนแกพระภกษสามเณรตลอดจนเดกและเยาวชน และโครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนประจาทกป สรปผลการศกษา ดงน ๔.๑ วเคราะหผลการเผยแผพระพทธศาสนาพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)

ในหวขอน เปนการวเคราะหผลการเผยแผพระพทธศาสนาไปสสงคมสวนรวมในอกหลายวธการ๑ ผลการศกษาสรปไดดงน

๔.๑.๑ งานแตงตารา พทธภาษตสะกดใจ เลม ๑ ถง เลม ๓ จากการศกษาพบวาผลงานแตงตาราพทธภาษตสะกดใจทง ๓ เลม สรปไวเปนหวขอสาคญ๒ ตอไปน ก. หลกธรรมทสอนการบรหารตนเอง บคคล เมอตองการเปนแบบอยางตอคนอน เพอใหเกดความไววางใจและทาใหหนาทการงานทตนดารงอยนน บรรลตามเปาหมายทวางไว สงสาคญอยางหนง กคอ การรจกบรหารตนเองใหมความสามารถในการเปนผนาหมคณะ เปนผนาองคกร เพราะความเปนผนาไมไดมาโดยพรสวรรคแตพงไดมาดวยการแสวงหาและฝกฝนตนเอง ฉะนน พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) จงมคาสอนทเปนคตพจนตางๆ ไวมาก เพอเปนการเตอนใจ เปนมงคลชวต ตวอยางเชน

๑ สมภาษณ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร), เจาคณะจงหวดเพชรบรณ, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๒ สมภาษณ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร), เจาคณะจงหวดเพชรบรณ, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๙๘

(๑) ตนแลเปนทพงของตน ไดแก ตนจะตองมหลกวชา (ความรมาก-พหสต) หลกปญญา (ฉลาดมไหวพรบในการแกปญหาทกเรอง) หลกทรพย (มเงนทองใชจายไมอตคดหรอฟมเฟอยจนเกนฐานะของตน) และหลกธรรม คอ มคณธรรมจรยธรรมประจาใจ เชน ละอายชวกลวบาป กลวผลกรรมเลวแลวไมกลาทจะฝาฝน (๒) ตองมองผดตนบาง เพอหาทางแกไข หมายถง จงมองผดตนบาง เพอหาทางแกไข มวจบคนอน ตวจะตนอยางไร โทษคนอนมองเหนเชนภเขา โทษของเรามองเหนเทาเสนขน (๓) เลยงคนยงงาย แตเลยงใจแสนยาก หมายถงวา เลยงลกยงเลยงงาย แตเลยงใจนนแสนยาก ระวงใจไวได จะไมลาบาก รกษาจตตน เหมอนคนเลยงโค ตรวจดไว อยาใหไปไกลโข

ข.หลกธรรมทสอนการบรหารองคกร/คน เมอบคคลสามารถบรหารตนเองไดแลว กสามารถทจะบรหารองคกร/คน ในลาดบตอมา ดงตวอยางตอไปน (๑) กตญกตเวท เปนคนดของชาต หมายถง คณตองตอบแทน เปนเขตแดนของคนด จงตงตนไว ในกตญกตเวท ความดอยทผล ความเปนคนอยทรคณ ถาทาไดด จะเปนคนมบญ (๒) คนชวชา ไมพนตาสงคม หมายถง จะใหแผนดนทงหมด แกคนคดทางใจ ทรพยจะสญ บญคณกไมได ทาชวปกปด คดวาคนนยม แตคนชวชา ไมพนตาสงคม (๓) ขาดเมตตาชาวประชาจะเหนแกตว หมายถง ความมเมตตาธรรม จะคาจนโลก จะรมเยนสดชน ราบรนหมดโศกขาดเมตตาจะเหนแกตว เกดโลกโหดเหยม จะมแตเลหเหลยมชว (๔) การใหเปนหวใจมหานยม หมายถงวา เสยสละไดนยม ถาปฏบตไดส ดกวาคาถาอาคมผใหยอมเปนทรก คนหมมากอยากคบเขา เกดมาทงท ตองทาดใหเรา

ค. หลกธรรมทสอนการบรหารงาน/ภารกจ การบรหารงานหรอการทาหนาทของตนทจะตองเกยวของกบบคคลหลายฝาย ผปฏบต โดยเฉพาะผบรหารคณะหรองคกร พงใชคนใหถกกบงานหรอเหมาะแตละภารกจ ฉะนนแลว งานททาอยกอาจจะลมเหลวหรอไมบรรลวตถประสงคได ฉะนน คาสอนเรองการบรหารงานมดงตอไปน ๑) สตตวนา ตงใจทาตวสาเรจ หมายถงวา คนสวนใหญ ทาแลวจงคดทหลง สงทเกดขนกคอ ความผดพลาด ความไมแนนอนยอมมมากกวาคนทตงใจ มสต แลวใชปญญาใครครวญวา วนน ตนมกจธระอนใด ควรทาสงใด กอนหรอหลง ๒) อายชวกลวบาป เปนเครองประดบคนด หมายถงวา คนเราไมควรทาบาปทงทางกาย ทางวาจาและทางจตใจ เชน ไมเบยดเบยนตนและคนอน ไมพดใหรายคนอน ไมคดโลภอยาก

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๙๙

ไดทรพยคนอนมาเปนสมบตของตนเอง สงเหลาน เปนอปสรรคตอการบรหารงานอยางยง เพราะเปนกเลสทแฝงอยในจตใจของบคคล ๓) คนมกงาย เพราะไมอดทน หมายถงวา คนททาสงใดหนหนพลนแลน คอ รบรอน จะเปนคนทอดทนไมเปน เมออดทนไมเปน ไมชอบงานทตองอดทน การทางานกจะสาเรจไดยาก ไมวาจะเปนงานฝายคดโลกหรอฝายคดธรรม ถาขาดความอดทนอยางเดยวกยอมจะไมเกดความสาเรจ

ง. หลกธรรมทสอนการบรหารเงน/ทน เมอบคคลบรหารตน คนและงานอยางเหมาะสมแลว กควรรจกการบรหารเงนหรอทนสาหรบการทางานดวย ดงตวอยางตอไปน ๑) จบตองรจาย ใชตองรสอย หมายถง ฝงปลวกจอมขยน สรางบานได มนษยทเกยจคราน จะเปรยบกนวาอยางไร จบตองรจาย ใชตองรสอย ถาตามใจตน ความยากจนจะคอย ๒) กนดไรโรค กนนรกไรบญ หมายถง คนเราจะเสพหรอกนสงใดกควรรประมาณและความพอด หากกนเกนพอดกจะใหโทษ เชน การใชสอยเงนทองเกนฐานะหรอกนเกนฐานะของตน ยอมจะลาบากฝดเคอง แตหากรจกประหยด อดออม กจะอยไดอยางพอเพยง สนโดษและมความสขตามอตภาพของตนเอง ๓) ดทบญ ทนทสราง หมายถง คนเราควรรจกความพอดในการลงทนวาควรใหนาหนกเทาใด เชน หากนาทรพยมาทาบญ กจะเปนทรพยภายในโจรลกขโมยไปไมได แตหากนาไปลงทนกอสราง กอาจจะมคนลกขโมยไปได ฉะนน จงควรสรางบญไวโดยอาศยทรพยนนแหละเปนทางบญใหเกด เชน มทรพยรจกเสยสละแกเพอนมนษยดวยการจนเจอ ชวยเหลอดานมนษยธรรม บาเพญสาธารณะประโยชนมบรจาคชวยสรางถนน สงของบรจาค เปนตน ชอวา ไดบรหารทรพยอยางคมคาแกตนและสงคม อกทงเปนบญกศลความดอกดวย

๔.๑.๒ งานอบรมพระธรรมทตประจาป งานอบรมพระธรรมทตประจาป พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดรเรมมาตงแต พ.ศ.๒๕๓๕ เปนตนมา จนถงปจจบน (พ.ศ.๒๕๕๕) ซงแตละรน มพระภกษเขารวมอบรม จานวน ๗๐-๑๒๐ รป๓ โดยทานจะเปนใหความอนเคราะหและความสะดวกในเรองการอบรม หลกสตรอบรม คาใชจายทงหมดในการอบรมไมวาจะเปน ภตตาหาร เครองดมนาปานะ คาวทยากร คา

๓ สมภาษณ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร), เจาคณะจงหวดเพชรบรณ, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๐๐

พาหนะเดนทาง เปนตน เพอใหพระธรรมทตไดทงความรและความอบอนใจในการเขารบการอบรมในทกๆ รน๔ นอกจากนน ยงพบวา โครงการอบรมพระธรรมทตน ชวยใหพระธรรมทตผไดรบการอบรมจากโครงการ มความมนใจในการเผยแผพระพทธศาสนามากยงขน เชน กลาแสดงธรรมดวยการแสดงปาฐกถาตอหนาสาธารณะชนได การบรรยายธรรมมความเขาใจมากยงขน กานสนทนาธรรมกลกซงกวาเดม เพราะเขาใจหลกการและวธการเผยแผทถกตองจากนกวชาการผรทางพระสงฆผปกครองทมประสบการณตรง๕ ชวยใหการเผยแผพระพทธศาสนาแพรหลายไปในพนทหลายจงหวดของประเทศ๖ และชวยใหเกดศรทธาความเลอมใสแกพทธศาสนกดงจะเหนไดจากจานวนพทธศาสนกชนทนบถอมมากขนทกป ภายหลงทโครงการนสนสดแลว เมอพระธรรมทตออกเผยแผ กจะไดพอแมของกลบตรทมศรทธาเขาวดปฏบตธรรมมากขน๗

๔.๑.๓ งานแสดงธรรมออกอากาศสถานวทย พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ยงไดรบนมนตใหไปบรรยายธรรมตามทตางๆ โดยเฉพาะขณะนไดบรรยายธรรมออกอากาศทางสถานวทยแหงประเทศไทย (สวท.) คลน ๑๐๒.๗๕ (MHz) FM กอนรายการ “เพชรบรณบานเรา” เปนประจาทกวน วนละประมาณ ๕ นาท ในเวลา ๐๖.๐๐ น. โดยมกลมผฟงทกระดบชน เชน ขาราชการ พอคา ประชาชน ผสนใจในแตละวนจะมผฟงรายการน มากกวา ๕,๐๐๐ รป/คน ทงน หวขอธรรมสวนใหญกจะนามาจากพทธภาษตสะกดใจทง ๓ เลม๘ จากการศกษายงพบวา การแสดงธรรมออกอากาศน ชวยใหตนสามารถแกปญหาของบตรหลานทดาเนนชวตไมถกตอง หางไกลธรรมะใหเขาใกลธรรมะและเขาถงหลกธรรมทางพระพทธศาสนา เชน คาสอนทเนนเรองการฝกฝนตนเองใหเปนคนดของสงคมททานเจาคณมกจะเทศนอยเสมอวาคนเราจะตองทาสงใดๆ ดวยตนเองกอนแลวจงใหคนอนมาทาตอบแทนทหลงกยง ๔ สมภาษณ พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ). รองเจาคณะอาเภอเมอง. ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๕ สมภาษณ พระครโกศลพชรคณ (เขมพร ขนตพโล), เจาคณะตาบลนากอ, ๒๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๖ สมภาษณ พระครโกศลพชราศย (ประทวน สรธโร), เจาคณะตาบลหลมสก เขต ๑, ๒๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๗ สมภาษณ พระครชยพชรสถต (พรชย จนทวโส), เจาคณะตาบลเขาคอ, ๒๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๘ สมภาษณ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร), เจาคณะจงหวดเพชรบรณ, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๐๑

ไมสาย อยานอนรอวาสนาจะมาชวยใหรารวย๙ และทาใหรจกวา พระสงฆทดมคณสมบตอยางไร และเราชาวพทธควรปฏบตตามคาสอนของพระสงฆไดอยางไร เพอใหตนประสบกบความสขในการดาเนนชวต อยางนอยชาวพทธกควรมศล ๕ เปนพนฐานชวต และมฆราวาสธรรม ๔ ประการคอยกากบชวตใหดาเนนไปสหลกปฏบตทเรยกวา สมมาอาชวะ สมมากมมนตะ การทางานทถกตอง อาชพสจรต ไมทาผดกฎหมาย ไมคาขายยาเสพตด ไมยยงสงเสรมใหคนในหมบานและชมชนของตนเกดแตกแยกสามคคกน๑๐ นอกจากนน ยงทาใหตนไดฟงและไดแงคดในเรองใหมๆ แปลกๆ ทตนไมเคยไดยนไดฟงกอน เพราะการฟงเทศน ชวยใหเราสามารถนาหลกธรรมทไดฟงแลวนน มาปรบปรงตนเองใหเปนผบรหารผนาทมความฉลาดรอบคอบ รเทาทนตอคนและสถานการณอยางมไหวพรบ จนแกปญหาทเขามาในหนาทการงานไดอยางมประสทธภาพ สงผลใหผใตบงคบบญชามความตระหนกในหนาทรบผดชอบ และเปนแบบอยางทดแกคนอน ตลอดจนบรบททางสงคมทตนเกยวของ กไดรบอานสงสของการปฏบตน เพราะวา ธรรมะยอมรกษาคมครองปองกนภยสาหรบผปฏบต อกทงยงไดรบคายกยองชมเชยจากสงคมวา เปนคนด ควรยกยองและเอาแบบอยาง ๑๑

๔.๑.๔ งานสงเสรมครพระสอนศลธรรมในโรงเรยน พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดเรมโครงการครพระสอนศลธรรมในโรงเรยนทจงหวดเพชรบรณ ตงแตป พ.ศ.๒๕๔๘ เปนตนมา จนถงปจจบน (พ.ศ.๒๕๕๕) โดยในแตละป จะมครพระสอนศลธรรมในโรงเรยนกวา ๑๐๐ รป เพอนาหลกพทธธรรมทางพระพทธศาสนาออกเผยแผแกเดกและเยาวชนเปนประจาทกปการศกษา๑๒

จากการศกษาพบวา พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดใหการสนบสนนและสงเสรมพระครสอนศลธรรมในโรงเรยนเปนอยางด ในฐานะเจาคณะจงหวดเพชรบรณ ทงในดานวทยากรหรอครพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ครอาจารยททรงคณวฒใหคาปรกษาเมอมปญหาเกด

๙ สมภาษณ อาจารยประดษฐ เหมฤด, อบาสก, ๒๕ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๑๐ สมภาษณ อาจารยอานนท แจมศร, อบาสก, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๑๑ สมภาษณ ผอ.จรพงษ รกษาบญ, อบาสก, ๒๕ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๑๒ สมภาษณ พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ). รองเจาคณะอาเภอเมอง. ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๐๒

ขนมา การสนบสนนดานทนการศกษาแกสถานศกษาทขอความชวยหลอ๑๓ การใหความอปการะดานสถานทและปจจย ๔ ทจาเปนตอการดาเนนการ๑๔ ฉะนน พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) จงวางนโยบายใหพระภกษสามเณรในเขตจงหวดเพชรบรณ ไดใหความสาคญตอการเผยแผพระพทธศาสนาในโรงเรยน อกทงไดนาหลกธรรมทปรากฎในหลกสตรการเรยนการสอนไปสอนเดกและเยาวชน เชน โรงเรยนวถพทธ โรงเรยนการกศล โรงเรยนระดบประถมศกษาและระดบมธยมศกษา ทงของภาครฐและเอกชน ตางกไดรวมมอกบครพระสอนศลธรรมในโรงเรยนจงหวดเพชรบรณ เพอจะไดจดพระภกษทมวฒการศกษาตงแตระดบปรญญาตรขนไปเปนครสอน ทงน เพอใหบคลากรดงกลาวไดฝกฝนความเปนครและรจกหนาททพระภกษพงปฏบตตอสงคมในแงของการใหธรรมทาน วทยาทานอนเปนสงทรงคณคาดานปญญาแกคนอนใหเกดความสงบ ความสขและความรมเยนแกประชาชน๑๕

๔.๑.๕ งานใหโอวาทอนศาสนแกพระภกษสามเณรตลอดจนเดกและเยาวชน จากการศกษาพบวา พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดใหอนศาสนหรอคาสอนทางพระพทธศาสนาใน ๒ ลกษณะ คอ ๑) การใหโอวาทอนศาสนแกพระภกษ เชน ในโอกาสวนเปดภาคการศกษาหรอปฐมนเทศ วนปดภาคการศกษาหรอปจฉมนเทศ การใหโอวาทแกพระสงฆาธการระดบเจาอาวาสเนองในโอกาสการประชมใหญ พระสงฆาธการระดบเจาอาวาส ในจงหวดเพชรบรณ๑๖ ๒) การใหโอวาทอนศาสนแกเดกและเยาวชนในสถานศกษาทงของภาครฐและเอกชน เชน การใหโอวาทในวนขนปใหมไทย วนคร วนพอและวนแมแหงชาต เปนตน โดยมคณะผบรหาร คณะครอาจารย ผปกครอง และนกเรยน เขารวมอยางพรอมเพรยง สวนจานวนผเขารบฟงจะขนอยกบโรงเรยนขนาดใหญ หรอขนาดเลก๑๗

๑๓ สมภาษณ พระครสรพชรากร (สมบต สรคตโต), รองเจาคณะอาเภอบงสามพน, ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๑๔ สมภาษณ พระมหาถาวร ถาวรเมธ, รองเจาคณะอาเภอวเชยรบร, ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๑๕ สมภาษณ พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ). รองเจาคณะอาเภอเมอง. ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๑๖ สมภาษณ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร), เจาคณะจงหวดเพชรบรณ, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๑๗ สมภาษณ พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ), รองเจาคณะอาเภอเมอง, ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๐๓

๔.๑.๖ โครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนประจาทกป พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดใหความสาคญตอการอบรมใหโอวาทแกพระภกษสามเณร เนองในการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนประจาทกป โดยมผเขารวมโครงการกวาปละ ๑๕๐ รป เพอใหผปกครองของสามเณรไดใกลชดพระพทธศาสนามากยงขนและสามเณร อกทงยงรจกการใชเวลาวางในขณะปดภาคการศกษาใหเกดประโยชนตอตนเองในแงของการฝกปรอดานพฤตกรรม ดานสงคม ดานอารมณ และยงเปนการพฒนาดานเชาวปญญาใหรเทาทนตอสภาพปญหาในปจจบนทหลากหลายซบซอนมากยงขนในสงคม เชน ปญหายาเสพตด ปญหาการทะเลาะววาท ปญหาการเรยน๑๘

จากการศกษาพบวาพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดจดอบรมและบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนในแตละปก และใหผลดตอเยาวชนในดานตางๆ ดงตวอยางเชน ๑) นางสมคด แกนนาค กลาววา การบวชนนทาผเปนลกชายไดรบวชาการทางพระพทธศาสนา รจกบาปบญคณโทษและสมกบเกดมาเปนลกผชายทจะตองฝกหดตนใหเปนคนดกอน คอ รจกนาหลกธรรมตางๆ มาปฏบตใหเกดความเจรญกาวหนาในชวตของตนเอง๑๙ ๒) จ.ส.ต.ประเสรฐ มลสา กลาววา การบวชทาใหพอแมและญาตๆ ไดเขาวดไมใชเพยงแตผบวชเทานน เพราะญาตพนองกอยากจะไปทาบญกบผบวชดวย ฉะนน จงทงการฟงธรรม การทาบญสนทาน การหมนชาระจตใจใหผองใส รจกเสยสละความตระหน คลายความเหนแกตวลงไดมาก และพรอมทจะทาความดเพอสงคมไดเสมอ ๒๐ ๓) น.ส.วนเพญ จนทรพลา กลาววา การบวชทาใหไดรจกกบคาวา ความดคออะไร และเราจะทาความดโดยวธใดบาง ซงความดทเกดจากการบวช ทาไดทงกายและทางวาจา งดเวนจากโทษตางๆ กชอวาผบวชไดบญมากแลว เชน แตเดมเคยฆาสตวตดชวต กงดเวน มกดมสรา กเวนการดม มกเลนการพนนกลดละเลก มกเทยวกลางคน กเวนได ฉะนน การบวช จงไดบญมาก๒๑

๑๘ สมภาษณ พระครพชรปญญาภรณ (ประจวบ ปญกาโม), เจาคณะตาบลทาโรง เขต ๒, ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๑๙ สมภาษณ นางสมคด แกนนาค, นกศกษาป ๓, ๒ ธนวาคม ๒๕๕๔.

๒๐ สมภาษณ จ.ส.ต.ประเสรฐ มลสา, นกศกษา ป ๓, ๒ ธนวาคม ๒๕๕๔.

๒๑ สมภาษณ น.ส.วนเพญ จนทรพลา, นกศกษา ป ๓, ๓ ธนวาคม ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๐๔

๔) แมอรณ ภจอมนาค กลาววา การบวชทาใหผบวชรจกการพดทด การพดชอบ พดไมเปนพษเปนภยตอตนและคนอน เชน ไมพดปด ไมพดโกหก หลอกลวงคนอน๒๒ ๕) นายแสงอาจ กนดก กลาววา ผผานการบวชเรยนเขยนอานแลว มกจะเปนคนทมนสยชอบชวยเหลอเพอนมนษยดวยกน เมอเหนวา เขาตกทกขไดยาก หรอไมไดรบความเปนธรรม จากเรองใดเรองหนงแมวาจะไมใชเรองของตนโดยตรงกตาม ๒๓ ๖) นางธญรดา สชยยา กลาววา การบรรพชา เปนการเปดโอกาสใหเยาวชนเขารบการศกษาตามหลกไตรสกขา ๓ คอ ฝกฝนตนใหเปนคนมระเบยบวนยในการดาเนนชวต (อธศลสกขา) ฝกฝนตนใหเปนคนมจตใจทมนคงไมหวนไหวไปตามอารมณฝายอกศลหรอฝายบาป เชน มจตไมคดเบยดเบยนคนอน แตมจตเมตตามกชวยเหลอคนอน การมจตบาเพญประโยชนมกใหมากกวาจะเอา เปนตน (อธจตตสกขา) และฝกฝนอบรมตนใหเปนคนรจกลงมอปฏบตงานอยางจรงจง มระบบ มโครงงานชดเจน คดเปน รจกการแกปญหาดวยปญหา ไมใชอารมณอยเหนอเหตผล (อธปญญาสกขา)๒๔

สรปไดวา พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดใหความสาคญในภารกจ ๖ ดาน คอ การปกครอง เปนพระเถระอกรปหนงทเปนแบบอยางทดมจรยวตรทงดงาม มขอวตรทเปนเอกลกษณ ไมถอตนวาเปนพระผใหญมยศสง หนาตายมแยมแจมใส มอธยาศยงดงาม ตอนรบผไปมาหาสสมาคมดวยอามสปฏสนถาร เชน นาดม อาหาร สอบถามดวยธรรมปฏสนถาร มเมตตาจตอยเสมอ หากชวยเหลอสงใดไดกจะยนมอเขาชวยเหลอโดยไมรอชา เปนทรกและเคารพแกผพบเหน การศกษาเนนความทนสมยหรอทนยคทนเทคโนโลย ศกษาเพมเตมอยเสมอ แตกไมละการศกษาดงเดมคอ พระปรยตธรรมแผนกธรรมและบาล การศกษาสงเคราะหเนนโรงเรยนการกศลเปนหลก การเผยแผมหลายรปแบบ คอ เทศนาอบรมดวยตนเอง ตงหนวยอบรมขนมาหลายหนวย ฝกฝนบคลากรใหใชสอททนสมยไดอยางเหมาะสม มสอสงพมพหรอหนงสอพทธภาษตสะกดใจ เปนเครองมอเตอนสตประชาชนและบอกทางมงคลแกชวตใหนาไปปฏบตไดจรง การสาธารณปการ ไดกอสรางสงทเปนประโยชนตอพระพทธศาสนาตางๆ ไวมาก และดานสาธารณะสงเคราะห กไดชวยเหลอเกอกลตอหนวยงานภาครฐ เอกชน และประชาชนทไปขอความอนเคราะหเทาทกาลงของทานจะกระทาได

๒๒ สมภาษณ แมอรณ ภจอมนาค, อบาสกา, ๒๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

๒๓ สมภาษณ นายแสงอาจ กนดก, นกศกษา ป ๓, ๒ ธนวาคม ๒๕๕๔. ๒๔ สมภาษณ นางธญรดา สชยยา, นกศกษา ป ๓, ๓ ธนวาคม ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๐๕

วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในดานอนๆ คอ งานแตงตารา พทธภาษตสะกดใจ เลม ๑ ถง เลม ๓ ทมวตถประสงคสาคญไดแก มงสอนใหคนรจกบรหารตน บรหารคน บรหารงานและบรหารเงน งานอบรมพระธรรมทตประจาปมงสงเสรมใหพระภกษเปนตวแทนของพระสงฆสวนใหญในการเผยแผพระพทธศาสนาในแตละป งานแสดงธรรมออกอากาศสถานวทยมงสอยงผฟงใหเกดคตธรรมนาชวต งานสงเสรมครพระสอนศลธรรมในโรงเรยนมงสงเสรมดานบคลากรใหมศกยภาพดานครสอน งานใหโอวาทอนศาสนแกพระภกษสามเณรตลอดจนเดกและเยาวชน มงใหเกดความเขาใจในหลกพทธธรรมแลวนาไปใชไดจรงในชวตประจาวน โครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนประจาทกป มงใหกลบตรเขาวดปฏบตธรรม และใชเวลาวางใหเกดประโยชน

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๐๖

บทท ๕

สรปผลการวจย และขอเสนอแนะ ๕.๑ สรปผลการวจย

การศกษาเรอง “ศกษาวเคราะหผลงานการเผยแผพระพทธศาสนาของ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)” มวตถประสงคในการศกษา ๓ ประการ คอ (๑) เพอศกษาวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจาและพระสาวก (๒) เพอศกษาวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)ในรปแบบตางๆ (๓) เพอศกษาวเคราะหผลการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ซงการศกษาครงน เปนการศกษาเชงคณภาพ และมการสมภาษณรายบคคล คอ กลมเปาหมายในพนทจงหวดเพชรบรณ เพอนามาประกอบการศกษาวจยอกสวนหนงดวย ทงน เพอใหงานวจยนมความสมบรณและไดขอมลทเทยงตรงมากทสดกบความเปนจรงในสภาพปญหาในปจจบนทพระสงฆผเผยแผหลกพทธธรรมพงประสบในดานตางๆ ซงสรปผลการศกษาไดดงน

๕.๑.๑ วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจา วธการเผยแผหลกธรรมของพระพทธเจา ไดแก การมจดมงหมายในการสอน มหลกการสอน มลลาในการสอน รปแบบการสอน ตลอดจนวธการสอนแบบตางๆ เชน การสนทนาธรรม เปนตน สวนแนวทางการเผยแผพระพทธศาสนาหลงพทธกาลพบวา หลงพทธปรนพพานได ๓ เดอน คณะสงฆในขณะนน (สวนใหญเปนพระอรยสงฆ) กไดวางนโยบายใหม คอ เรมทาสงคายนาพระธรรมวนยอกครงหนง และในเวลาตอมากทาอก ๒ ครง ซงครงท ๓ นเองมผลใหพระพทธศาสนาถกเผยแผเขามายงประเทศไทยจนถงปจจบน นอกจากนน การเผยแผพระพทธศาสนาในประเทศไทย จงเรมจากสมยพระเจาอโศกมหาราชอนเปนผลมาจากตตยสงคายนา (หลงพทธปรนพพานราว ๓๐๐ ป) โดยมพระโสณะและพระอตตระไดนาหลกธรรมคาสอนมาเผยแผเปนพระธรรมทตสายท ๙ และพระพทธศาสนากเจรญรงเรองมาตามลาดบตงแตสมยสโขทย อยธยา ธนบรและกรงรตนโกสนทร แตบางยคกลมๆ ดอน เนองจากศาสนาผกโยงไวกบบคคลในทางการปกครองประเทศหรอการเมอง หากผนบถอมศรทธามาก กเจรญ หากมศรทธานอยกทรงตว มาจนถงรชกาลปจจบน (ร.๙)

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๐๗

หลงจากการตรสรของพระสมมาสมพทธเจา ทรงพจารณาถงบคคลทจะสอนธรรม ตอนแรกกทรงทอพระทยในการสอน แตกทรงเหนวายงมบคคลผมกเลสนอยอย เมอไดรบฟงธรรมเทศนาของพระพทธองคแลว สามารถไดดวงตาเหนธรรม จงทรงโปรดแสดงธรรมแกเทวดาและมนษยทงหลายในกาลตอมา พระพทธองคทรงใชยทธศาสตรในการเผยแผพระพทธศาสนา เปรยบไดกบ “ยทธวธเมองลมปา” นนคอ ทรงตดสนพระทยในการเสดจไปโปรดพระเจาพมพสารพรอมดวยเหลาขาราชบรพาร เมอพระราชาและเหลาเสนาอามาตยสดบฟงธรรมเทศนา ไดดวงตาเหนธรรมแลว ประชาชนทวไปกจะเกดศรทธาเลอมใสตามประมขของตนเอง

๕.๑.๒ วธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในรปแบบตางๆ

การเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ภารกจ ๖ ดาน คอ การปกครอง เชน มอบนโยบายตางๆ แกเจาคณะอาเภอ จานวน ๑๑ อาเภอตามภารกจและหนาทซงปรากฏตามกฎมหาเถรสมาคม การศกษาไดสงเสรมทงพระปรยตธรรมแผนกธรรม-บาลและแผนกสามญศกษา การศกษาสงเคราะหไดสงเสรมโรงเรยนการกศลวดมหาธาต การเผยแผไดสงเสรมการเผยแผพระพทธศาสนาทงทางสถานวทย และสงพมพ คอ หนงสอพทธภาษตเลม ๑ ถง เลม ๓ การสาธารณปการไดกอสรางศาสนวตถจานวนหลายรายการ เชน พระวหาร กฎสงฆ การสาธารณะสงเคราะหไดบาเพญสาธารณะประโยชนแกประชาชนในจงหวดเพชรบรณและใกลเคยง เชน การบรจาคถงยงชพ การสรางถนน สวนวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในดานอนๆ คอ งานแตงตารา พทธภาษตสะกดใจ เลม ๑ ถง เลม ๓ ทมวตถประสงคสาคญ คอ มงสอนใหคนรจกบรหารตน บรหารคน บรหารงานและบรหารเงน งานอบรมพระธรรมทตประจาปมงสงเสรมใหพระภกษเปนตวแทนของพระสงฆสวนใหญในการเผยแผพระพทธศาสนาในแตละป งานแสดงธรรมออกอากาศสถานวทยมงสอยงผฟงใหเกดคตธรรมนาชวต งานสงเสรมครพระสอนศลธรรมในโรงเรยนมงสงเสรมดานบคลากรใหมศกยภาพดานครสอน งานใหโอวาทอนศาสนแกพระภกษสามเณรตลอดจนเดกและเยาวชน มงใหเกดความเขาใจในหลกพทธธรรมแลวนาไปใชไดจรงในชวตประจาวน โครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนประจาทกป มงใหกลบตรเขาวดปฏบตธรรม และใชเวลาวางใหเกดประโยชนมากทสด อกทงหลกเวนจากยาเสพตดและอบายมขตางๆ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๐๘

๕.๑.๓ วเคราะหผลการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ไดใหความสาคญในภารกจ ๖ ดาน คอ การปกครอง เปนพระเถระอกรปหนงทเปนแบบอยางทด มจรยวตรทงดงาม มขอวตรทเปนเอกลกษณ ไมถอตนวาเปนพระผใหญมยศสง หนาตายมแยมแจมใส มอธยาศยงดงาม ตอนรบผไปมาหาสสมาคมดวยอามสปฏสนถาร เชน นาดม อาหาร สอบถามดวยธรรมปฏสนถาร มเมตตาจตอยเสมอ หากชวยเหลอสงใดไดกจะยนมอเขาชวยเหลอโดยไมรอชา เปนทรกและเคารพแกผพบเหน การศกษาเนนความทนสมยหรอทนยคทนเทคโนโลย ศกษาเพมเตมอยเสมอ แตกไมละการศกษาดงเดมคอ พระปรยตธรรมแผนกธรรมและบาล การศกษาสงเคราะหเนนโรงเรยนการกศลเปนหลก การเผยแผมหลายรปแบบ คอ เทศนาอบรมดวยตนเอง ตงหนวยอบรมขนมาหลายหนวย ฝกฝนบคลากรใหใชสอททนสมยไดอยางเหมาะสม มสอสงพมพหรอหนงสอพทธภาษตสะกดใจ เปนเครองมอเตอนสตประชาชนและบอกทางมงคลแกชวตใหนาไปปฏบตไดจรง การสาธารณปการ ไดกอสรางสงทเปนประโยชนตอพระพทธศาสนาตางๆ ไวมาก และดานสาธารณะสงเคราะห กไดชวยเหลอเกอกลตอหนวยงานภาครฐ เอกชน และประชาชนทไปขอความอนเคราะหเทาทกาลงของทานจะกระทาได สวนวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในดานอนๆ คอ งานแตงตารา พทธภาษตสะกดใจ เลม ๑ ถง เลม ๓ ทมวตถประสงคสาคญไดแก มงสอนใหคนรจกบรหารตน บรหารคน บรหารงานและบรหารเงน งานอบรมพระธรรมทตประจาปมงสงเสรมใหพระภกษเปนตวแทนของพระสงฆสวนใหญในการเผยแผพระพทธศาสนาในแตละป งานแสดงธรรมออกอากาศสถานวทยมงสอยงผฟงใหเกดคตธรรมนาชวต งานสงเสรมครพระสอนศลธรรมในโรงเรยนมงสงเสรมดานบคลากรใหมศกยภาพดานครสอน งานใหโอวาทอนศาสนแกพระภกษสามเณรตลอดจนเดกและเยาวชน มงใหเกดความเขาใจในหลกพทธธรรมแลวนาไปใชไดจรงในชวตประจาวน โครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนประจาทกป มงใหกลบตรเขาวดปฏบตธรรม และใชเวลาวางใหเกดประโยชน

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๐๙

๕.๒ ขอเสนอแนะ

สาหรบขอเสนอแนะทวไป ผวจย เหนวา ควรนาเสนอใน ๒ ประเดนหลก ไดแก

๕.๒.๑ ขอเสนอแนะเชงปฏบตการ ในการปกครองคณะสงฆเปนการปกครองโดยพระสงฆ ศาสนทายาทผไดรบอนญาตจากพระพทธเจาโดยตรง เรยกวา “ภกษบรษท” ในบรรดาบรษท ๔ คอ ภกษ ภกษณ อบาสกและอบาสกา คอ ใหพระสงฆมอานาจและบทบาททแสดงออกตอสงคม ประชาชน พทธศาสนกชนอยางเหมาะสมแกสมณสารปของตน เพอเปนการรกษาพระพทธศาสนาและสถาบนสงฆไวใหอยนานเทานานของศรทธาและปญญาแหงพทธบรษททจะปฏบตตามได ตลอดจนเปนการเผยแผพทธธรรมไปยงเวไนยบคคล บคคลผทควรแกการบรรลธรรม ดวยเหตผลดงกลาว การเผยแผหลกพทธธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) จงเปนหนาททจาเปนอยางยงตามพระธรรมวนย ถงแมวาจะมพระธรรมวนยเปนหลกการสาคญแลวกตาม แตการบรหารจดการดานคณะสงฆ กจะตองอาศยองคประกอบอนๆ เขามาสนบสนน เนองจากปจจยภายนอก เชน วฒนธรรม ประเพณ คานยมของประชาชนในแตละทองถนเปนตวแปรสาคญไดเชนเดยวกน ดงนน ผวจย จงมขอเสนอแนะเชงปฏบตสาหรบผบรหารงานปกครองคณะสงฆ ตอไปน

๑) การบรหารงานระดบเจาอาวาส เจาคณะตาบล เจาคณะอาเภอ เจาคณะจงหวด ควรมการฝกอบรมใหเจาอาวาสมความรความเขาใจ และความสามารถในการปฏบตหนาทตามภารงาน ๖ ดาน ทคณะสงฆกาหนดไว

๒) กองงานพระธรรมทต ควรกาหนดนโยบายใหมการฝกอบรมพระธรรมทต ใหมความรความสามารถในการเผยแผพระพทธศาสนาอยางแทจรง

๕.๒.๒ ขอเสนอแนะในการทาวจยครงตอไป สาหรบขอเสนอแนะในการทาวจยครงตอไปนน มตวอยางตอไปน ๑) ศกษาการรบรและปฏบตตามกฎระเบยบมหาเถรสมาคมของพระสงฆาธการในเขตจงหวดเพชรบรณ ๒) การศกษาเปรยบเทยบงานดานสาธารณสงเคราะหหรองานคณะสงฆดานอนๆระหวางคณะสงฆจงหวดเพชรบรณกบคณะสงฆจงหวดอนๆ ๓) การศกษาผลการบรหารจดการการศกษาคณะสงฆจงหวดเพชรบรณกบการพฒนาคณภาพของภกษสามเณร ๔) ศกษาบทบาทการจดการศกษาสงเคราะหของพระสงฆในเขตจงหวดเพชรบรณ ๕) ศกษาการเผยแผพระพทธศาสนาแกชนกลมนอยในเขตจงหวดเพชรบรณ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๑๐

บรรณานกรม ๑. ภาษาไทย : ก.ขอมลปฐมภม มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล. ฉบบมหาจฬาเตปฏก, ๒๕๐๐. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๕. __________. พระไตรปฎกภาษาไทย. ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

(๑) หนงสอ : คณะสงฆภาค ๔. อบรมบาลกอนสอบสนามหลวง คณะสงฆภาค ๔. นครสวรรค : โรงพมพสแคว, ๒๕๔๕. คณ โทขนธ. พทธศาสนากบชวตประจาวน. กรงเทพมหานคร : สานกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๓๗. คนงนตย จนทบตร. สถานะและบทบาทของพระพทธศาสนาในประเทศไทย. กรงเทพมหานคร : ม.ป.พ., ๒๕๓๒. จานงค ทองประเสรฐ. ประวตพระพทธศาสนาในเอเชยอาคเนย. กรงเทพมหานคร : มลนธ อภธรรมมหาธาตวทยาลย, ๒๕๑๔. __________. ตรรกศาสตรกบการเผยแผศาสนา. ในอนสรณพระธรรมทตสายตางประเทศ รนท ๑. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘. ชญานนทร. หลกการพดของ ๕ นกปราชญไทย. กรงเทพมหานคร : สขภาพใจ, ๒๕๔๓. ชศกด ทพยเกสรและคณะ. พระพทธเจาสอนอะไร. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลง กรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐. บรรจบ บรรณรจ. อสตมหาสาวก. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๔. บารง สขพรรณ. จตวทยาการสอสาร. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ๒๕๔๑. ปรมะ สตะเวทน. หลกนเทศศาสตร. คณะนเทศศาสตร. จฬาลงกรณมหาวทยาลย : กรงเทพมหานคร :โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๗. ประเวศ วส. พระสงฆกบการเรยนรเทาทนสงคม. พมพครงท๒. กรงเทพมหานคร : สานกพมพ หมอชาวบาน, ๒๕๔๐.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๑๑

ปน มทกนต. พทธศาสตร ภาค ๑. กรงเทพมหานคร : สานกพมพคลงวทยา, ๒๕๐๐. __________. พทธวธครองใจคน. กรงเทพมหานคร : สานกพมพคลงวทยา, ๒๔๙๙. __________. บทบาทพระบรมคร. กรงเทพมหานคร : คลงวทยา, ๑๕๐๖. _________. วธพดของขาพเจา. กรงเทพมหานคร : คลงวทยา, ๒๕๑๒. พระครววธธรรมโกศล. รวมปาฐกถายอดฮต. กรงเทพมหานคร : เลยงเชยง, ๒๕๒๗. พระเทพดลก (ระแบบ ตญาโณ). นเทศธรรม. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : แปดสบเจด, ๒๕๔๘. พระเทพปรยตสธ (วรวทย). การคณะสงฆและการพระศาสนา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหา จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕. พระเทพเวท(ประยทธ ปยตโต).ธรรมกบการศกษาของไทยเอกสารทางวชาการ.กรงเทพมหานคร :

โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๑. พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช). การบรหารวด. ในอนสรณพระธรรมทตสายตางประเทศ รนท ๑. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘. พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต). ความสาคญของพระพทธศาสนาในฐานะศาสนาประจาชาต. พมพครงท ๙. กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๐. __________. พทธวธในการสอน. พมพครงท ๕ กรงเทพมหานคร : บรษท สหธรรมก จากด, ๒๕๔๑. __________. พระพทธศาสนาในอาเซย. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๐. __________. พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ. พมพครงท ๙. กรงเทพมหานคร : มหาจฬา ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓. __________. ลกษณะแหงพระพทธศาสนา. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : มลนธพทธ ธรรม, ๒๕๓๙. พระพจตธรรมพาท (ชยวฒน ธมมวฑฒโน). เทศนาวาไรต. กรงเทพมหานคร : สานกพมพ เลยงเชยง, ๒๕๔๑. พระเมธธรรมมาภรณ (ประยร ธมมจตโต) พระพทธศาสนาในยคโลกาภวตน. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๙. __________. อดมการณและบทบาทของพระธรรมทตสายตางประเทศในยคโลกาภวตน. ใน อนสรณพระธรรมทตสายตางประเทศ (รนท ๑). กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬา ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๑๒

พระมหาถนด อตถจาร และพระปลดอาพล สธโร. พระธรรมทตสายตางประเทศ. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓. พระมหาสมจนต สมมาปโญ. พระพทธศาสนามหายานในอนเดย พฒนาการและสารตถ ธรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓. พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต). เทคนคการสอนของพระพทธเจา. กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๑. พระราชธรรมนเทศ (ระแบบ ฐตญาโณ). พทธวธเผยแผพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๐. พระราชสมาภรณ (โอภาส นรตตเมธ). พระสงฆกบการพฒนาศาสนาสงคม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๖. พระศรพชโรดม (สรนทร ชตนธโร). พทธภาษตสะกดใจ เลม ๑ , ม.ป .พ. พมพเปนธรรม

บรรณาการ เนองในวโรกาส พระราชพชราภรณ (สรนทร ชตนธโร) เจาคณะจงหวดเพชรบรณ ไดรบพระราชทานเลอนสมณศกด เปนพระราชาคณะชนเทพ ในราชทนนามท “พระเทพรตนกว” ๕ ธนวาคม ๒๕๕๑.

__________. พทธภาษตสะกดใจ เลม ๒,ม.ป.พ. พมพเปนธรรมบรรณาการ เนองในวโรกาส พระครพชรธรรมโสภต (ชชาต ชตปโญ) รองเจาอาวาสวดมหาธาต (พระอารามหลวง) ไดรบพระราชทานเลอนสมณศกด เปนพระราชาคณะชนสามญ ในราชทนนามท “พระพศาลพชรกจ” ๕ ธนวาคม ๒๕๕๒.

__________. พทธภาษตสะกดใจ เลม ๓.,ม.ป.พ. พมพเปนธรรมบรรณาการ เนองในวโรกาส พระมหาลกษณะ กตตญาโณ ป.ธ.๙ ไดรบพระราชทานเลอนสมณศกด เปนพระราชาคณะชนสามญ ในราชทนนามท “พระศรพชโรดม” ๕ ธนวาคม ๒๕๕๓.

พระสธวรญาณ (ณรงค จตตโสภโณ). พทธศาสตรปรทศน รวมผลงานทางวชาการเกยวกบ พระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๑. พระโสภณธรรมวาท (บญมา อาคมปญโญ). เคลดลบกบศลปะการเทศน. กรงเทพมหานคร : บรษท ศลปสยามบรรจภณฑและการพมพ จากด, ๒๕๔๑. พสฐ เจรญสข. คมอการเผยแผพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพกรมการศาสนา, ๒๕๓๙. มณฑล ใบบว. หลกและสอสารทฤษฎการ. กรงเทพมหานคร : สานกพมพโอเดยนสโตร. ๒๕๓๖. มหามกฏราชวทยาลย. ประวตการปกครองคณะสงฆไทย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหา มกฎราชวทยาลย, ๒๕๒๑.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๑๓

มหาวทยาลยสโขทยธรรมมาธราช. เอกสารการสอนชดวชา หลกทฤษฏการสอสาร. พมพครงท ๑๘. สานกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมมาธราช, ๒๕๔๓. มาณ ไชยธรานวฒศร และคณะ. บทบาทพระสงฆในยคโลกาภวตน กรณศกษาในภาคกลางและภาค ตะวนออก. คณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตร,มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๔๑. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรม ฉบบบณฑตยสถาน. กรงเทพมหานคร : โรงพมพอกษรเจรญ ทศน, ๒๕๒๕. วศน อนทสระ และไชย ณ พล. พทธศาสนาในยคโลกาภวตน และกลยทธการประกาศธรรมสโลก กวาง. กรงเทพมหานคร : บรษทเคลดไทย จากด, ม.ป.ป. __________. พทธวธการสอน. กรงเทพมหานคร : มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๒๔. วดสทศนเทพวราราม. ขมทรพย. กรงเทพมหานคร: สานกพมพเลยงชยง, ๒๕๔๖. สมเดจพระธรญาณมน (สนท เขมจาร). วถนกเทศน. กรงเทพมหานคร : สานกพมพเลยงเชยง, ๒๕๔๒. สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร). สากลศาสนา. กรงเทพมหานคร : สภาการศกษา มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๑. สทธ บตรอนทร. พระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๓. สชพ ปญญานภาพ. พระไตรปฎกฉบบสาหรบประชาชน. พมพครงท ๑๕. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๗. สธมมปาโล ภกข. เมอพระเจาอโศกมหาราชเปน ใหญในแผนดน. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ มหาจฬาลงกรณราชวทยลย, ๒๕๔๐. เสฐยรพงษ วรรณปก. พทธวธสอนจากพระไตรปฎก. กรงเทพมหานคร : ๒๕๔๐. เสถยร โพธนนทะ. ประวตศาสตรพระพทธศาสนา ฉบบมขปาฐะ ภาค ๒. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๗. แสง จนทรงาม. วธสอนของพระพทธเจา. กรงเทพมหานคร : มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๐. __________. พทธศาสนวทยา. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : บรรณาคาร, ๒๕๓๕. องคการเผยแผวดประยรวงศาวาสวรวหาร. วชาการเทศนา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬา ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓. อรวรรณ ปลนธโอวาท. การสอสารเพอการโนมนาวใจ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณ มหาวทยาลย, ๒๕๓๗.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๑๔

(๒) บทความ : เตมใจ ศรนวล. “โรงเรยนวถพทธ โรงเรยนแหงความหวงของสงคมไทย”. วารสารวทยาจารย. ปท ๔ ฉบบท ๑๐๔ (มกราคม-มนาคม) : ๑๙.

(๓) วทยานพนธ : ชาญชย จนทรววฒนและคณะ. “ชวประวตและผลงานของพระราชพชราภรณ (สรนทร ชตนธโร) . การศกษาคนควาดวยตนเองหลกสตรการศกษามหาบณฑต. สาขาการบรหาร การศกษา บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยนเรศวร, ๒๕๔๔. ณฐนนท ประกายสนตสข. “ประสทธพลของการสอสารในการเผยแผธรรมะหลกสตรการ พฒนาจตใหเกดปญญาและสนตสข.” วทยานพนธปรญญานเทศศาสตรมหา บณฑต. สาขาสอสารมวลชนภาควชาการสอสารมวลชน บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณ มหาวทยาลย, ๒๕๔๑. บารง สขพรรณ. “พฤตกรรมการรบฟงขาวสารวทยกระจายเสยงและผลทมตอการพฒนา ชนบท : ศกษาเฉพาะกรณวทยกระจายเสยงกองอานวยการกลางรกษาความ ปลอดภยแหงชาต (กรป. กลาง) จงหวดเชยงราย”. รายงานผลการวจย หมายเลข ๙. สถาบนไทยคดศกษา มหาวยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๒๒. ปนดดา นพพนาวน. “การศกษากระบวนการสอสารเพอการเผยแผธรรมของสถาบนการสงฆ ไทย.” วทยานพนธปรญญานเทศศาสตรมหาบณฑต. ภาควชาการประชาสมพนธ บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๓. พระครศรปรยตวกรม (วชรพงษ ทนนาโภ). “ศกษาเทคนตและรปแบบการเผยแผพทธธรรมของ พระเทพสงหบราจารย (จรญ ฐตธมโม)”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขา ธรรมนเทศ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖. พระธวช ธนสสโร (อนทะไชย). “การศกษาชวตและงานการเผยแผพระพทธศาสนาของพระภาวนา วสทธาจารย (ทองใบ ปภสสโร)”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑต วทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐. พระบญโชค ชยธมโม (สงแสง) "ศกษารปแบบและวธการเทศนาของพระสงฆไทยใน ปจจบน." วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, ๒๕๔๘.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๑๕

พระมหาจรญ ปญาวโร (อนทรยงค). “การศกษาบทบาทของพระมหากสสปเถระในการเผยแผ พระพทธศาสนา”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐. พระมหาจระศกด ธมมเมธ (สงเมฆ). “การศกษาวเคราะหเรองปญหาภาษาในพระพทธศาสนา :

ศกษาเฉพาะกรณแนวคดเรองภาษาคน ภาษาธรรมของพทธทาสภกข”. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาปรชญา บณฑตวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๔.

พระมหาจตตภทร อจลธมโม (จนทรคม), “การศกษาบทบาทของพระอานนทในการเผยแผพระพทธศาสนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๗.

พระมหาณรงคศกด โสภณสทธ (โสภา), “ศกษาบทบาทการเผยแผพทธธรรมของพระธรรมปรยต เวท (สเทพ ผสสธมโม).” วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘. พระมหานมต สกขรสวณโณ (ทพยปญญาเมธ). “ ปจจยทมผลตอความสาเรจในการเผยแผ พระพทธศาสนาของพระศรศลปสนทรวาท (ศลป สกขาสโภ)”. วทยานพนธ พทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชทยาลย, ๒๕๔๓. พระมหาบญเลศ ธมมทสส (โอฐส). “ศกษาวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระราชวทยาคม (หลวงพอคณ ปรสทโธ)”.วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓. พระมหาปราโมทย มหาวรโย (ปกรม). “การศกษาการเผยแผพระพทธศาสนาของพระราชรตนรงส (วรยทธ วรยทโธ)”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘. พระมหาไพสทธ สตยาวธ. “บทบาทพระสงฆในการพฒนาชนบท ศกษากรณ : พระเทพสมา ภรณกบการพฒนาชนบทในจงหวดนครราชสมา.” วทยานพนธศลปศาสตรมหา บณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๔๒. พระมหาวระพนธ ชตปโญ. “ศกษาวเคราะหการตความและวธการสอนธรรมะของหลวงพอ เทยน จตตสโภ”. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๑๖

พระมหาสนธญาณ รกษาภกด. “การศกษาความคดเหนของผเขารบการฝกอบรมหลกสตรพระธรรม ทตตอการฝกอบรม ประจาป พ.ศ. ๒๕๔๑”. วทยานพนธสงคมสงเคราะหศาสตร มหาบณฑต. บณฑต วทยาลย : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๒. พระมหาสญญา ปญาวจตโต (โปรงใจ). “ศกษารปแบบแนวทางการเผยแผพทธธรรมของพระคร พศาลธรรมโกศล (สพจน กจนโก “หลวงตาแพร เยอไม”)”. วทยานพนธพทธศาสตร มหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓. พระมหาศกดพชต ฐานสทโธ (ชยด). “ศกษาบทบาทการเผยแผพทธธรรมของ พระวสทธาธบด (วระ ภททจาร). วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๙. พระมหาสชญา โรจนญาโณ (ยาสกแสง). “การศกษาบทบาทของพระมหาโมคคลลานเถระในการ เผยแผพระพทธศาสนา”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐. พระวฒกรณ วฑฒกโร. “ศกษาเทคนคการเผยแพรพทธธรรมพระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต).” วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, ๒๕๔๓. รตนาภรณ บางจรง. “การวเคราะหปาฐกถาธรรมของพระเทพวสทธเมธ(ปญญานนทภกข)”. วทยานพนธปรญญาการศกษามหาบณฑต บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศรนครนท รวโรฒประสานมตร, ๒๕๓๗. สมเกยรต เรองอนนตเลศ. “การเปดรบธรรมะในยคโลกาภวตน.” วทยานพนธนเทศศาสตรมหา บณฑต. บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๙.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๑๗

ภาคผนวก

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๑๘

ภาคผนวก ก. ก. สงเขปประวตของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)

พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) มประวตทนาสนใจโดยยอ ดงตอไปน

๑) ชาตภม พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ปจจบน (พ.ศ.๒๕๕๕) ดารงตาแหนงเปน เจาอาวาสวดมหาธาต อาเภอเมอง จงหวดเพชรบรณ และเจาคณะจงหวดเพชรบรณ นามเดมวา “สรนทร” นามสกล แยมสข เกดเมอวนท ๑๕ กมภาพนธ พ.ศ.๒๔๘๐ ณ บานหาดเหนอ ตาบลพยหะคร จงหวดนครสวรรค บดาชอ นาค มารดาชอ มณ

๒) ชวงปฐมวย มารดาพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เลาใหฟงวา กอนตงครรภบดามารดาตองลาบากในการประกอบอาชพ ฐานะยากจนตองอาศยอยในเรอเรรอนหาไมเพอนาไปเผาถานขายตามลานาแควนอย อาเภอวดโบสถ จงหวดพษณโลก เมอมารดาเรมตงครรภจงกลบมาภมลาเนาเดม คอ อาเภอพยหะคร จงหวดนครสวรรค ขณะตงครรภคณยายไดดแลมารดาไมใหทางานหนกคณยายทานายวา หลานคนนตองเปนชาย จงตงชอลวงหนาวา “สรนทร” สาเนยงภาษาถนวา “สรนทร” ระยะเวลาทใกลคลอดบดามารดายงอาศยอยในเรอ วนขน ๑๕ คา เดอน ๓ มารดา ตงใจจะไปทาบญทวด แตคณยายไดหามไวเพราะใกลเพราะใกลคลอดและไดชวนมารดาของทานขนจากเรอไปอาศยอยบนบานญาต คณยายไดเตรยมการสาหรบทาคลอด ขณะนนเวลาประมาณ ๑๐.๐๐ น. ถง ๑๑.๐๐ น. ชาวบานกาลงกลบจากทาบญ มารดาเรมปวดทองและคลอดบตรอยางงายดายไมไดรบความเจบปวดทรมาน โดยคณยายทาหนาทเปนหมอตาแย ทนททคลอดออกมา คณยายไดอทานวา “สรนทร ของยายคลอดแลว” วนนน คอ วนท ๑๕ เดอน กมภาพนธ พ.ศ.๒๔๘๐ ตรงกบวนขน ๑๕ คา เดอน ๓ ปฉล ซงเปนวนมาฆบชา บดามารดา จงตงความหวงวาจะใหบวชโดยไมสกและใหการอบรมเดกชายสรนทร ตงแตเยาววยวา ตองตงใจเรยน เพอสอบเปนมหาใหได ตงแตเกดมาจนถงอายได ๑๒ ขวบ ตองอาศยอยในเรอขนลงในแมนาเจาพระยาตลอด ภายหลงอยเปนหลกแหลงทคลองบางประมง บานทาซด ตาบลบางประมง อาเภอโกรกพระ จงหวดนครสวรรค ซงเปนหมบานขนาดเลก ถงแมวาเปนวยทตองไปโรงเรยน แตทานมชวตแปลกกวาเดกคนอนในวยเดยวกน เพราะบดามารดา ใหเรยนหนงสอทบาน โดยทานทงสองทาหนาทเปนคร เนองจากเกรงวา หากใหไปเรยนทสถานศกษาจะทาใหมความรทางโลกมากอาจบวชไมนาน อกทงบดามวชาทานายดวงชะตาไดทานายบตรชายอยางสมาเสมอวาตองบวชไมสก เมอทานสอนใหบตรอานออกเขยนไดภายในเวลาไมถง ๑ ป หนงสอเลมแรกททานอานคอ หนงสอ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๑๙

ธรรมะ นอกจากอานหนงสอธรรมะแลวตองเรยนวชาคณตศาสตรและวชาอนๆ ดวย เชนเดยวกบการเรยนการสอนในโรงเรยน สงทสอนมากกวาในโรงเรยนคอ การอบรมใหความร เรองธรรมะ การบานคอ ทานตองอานหนงสอธรรมะเปนกจวตรประจาวน นอกจากน ตองตกบาตรพระทกวน ในละแวกนนจะมพระบณฑบาตทางเรอและวนพระตองทาบญทวดทกวนพระกอนนอนตองสวดมนตทกคน

๓) บรรพชา อปสมบท เนองจากวยเยาวบดามารดาไดสอนดวยตนเองทบานจนอายได ๑๒ ขวบ เมออายได ๑๓ ขวบ บดามารดาไดยกใหเปนบตรบญธรรมของพระครอทยธรรมวนจ (จว) วดเนนเหลก จงหวดอทยธาน และไดบรรพชาวนท ๑๑ มถนายน พ.ศ.๒๔๙๔ ณ วดเนนเหลก พระอดมธรรมภาณ (สม) เจาคณะอาเภอทพทน จงหวดอทยธานเปนพระอปชฌาย

๔) การศกษา และสมณศกด พ.ศ.๒๔๙๔- ๒๔๙๖ สอบไดนกธรรมตร โท เอก ตามลาดบ อาย ๑๙- ๒๕ พระครอทยธรรมวนจ (จว) นาไปฝากเรยนภาษาบาลกบพระเมธวรคณาจารย (เชา) วดโพธาราม จงหวดนครสวรรค ไดกลบมาอปสมบท ณ วดเนนเหลก จงหวดอทยธาน เมอวนท ๒๗ เมษายน พ.ศ.๒๕๐๒ โดยมพระครพระอทยธรรมวนจเปนพระอปชฌาย เปนกรรมวาจาจารย อปสมบทแลวกลบมาอยทวดโพธารามตามเดม พ.ศ.๒๕๐๓- ๒๕๐๖ สอบไดเปรยญธรรม ๓- ๕ เรยนพระวนยปฎก พระสตตนตปฎกเรยนภาษาองกฤษกบพระอาจารยอขธมมานนทะ เรยนพระอภธรรมปฎก ภาษาองกฤษกบอาจารยเอยม สหราย และอาจารยอนตม ปฏบตพระกรรมฐานกบอาจารยออนทวงสะ และพระอาจารยสวงษ เปมสโล พ.ศ.๒๕๐๖ -๒๕๑๓ อาย ๒๕- ๓๒ ป พระครนพทธรรมศาสตร (แชม) อดตเจาคณะอาเภอโกรกพระ จงหวดนครสวรรค ขอใหไปชวยสอนพระปรยตธรรมทวดโกรกพระใต เมอวนท ๖ มถนายน พ.ศ.๒๕๐๖ ขณะสอนไดเรยนบาลและสามญศกษาเพมเตมควบคไปดวย พ.ศ.๒๕๐๘ สอบไดมธยมศกษาปท ๖ จากโรงเรยนวนจประสทธเวท จงหวดอทยธาน พ.ศ.๒๕๑๐ สอบไดเปรยญธรรม ๖ ประโยค อาย ๓๒ ป โดยมพระเพชรบรณคณาวสย (แพ) เปนเจาคณะจงหวดเพชรบรณ ในป พ.ศ.๒๕๑๓ และในปเดยวกนไดเปนผชวยเจาอาวาสและพระธรรมทต พ.ศ.๒๕๑๔ สอบไดเปรยญธรรม ๗ ประโยค และไดรบแตงตงใหเปนเจาคณะอาเภอเมองเพชรบรณ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๒๐

พ .ศ .๒๕๑๗ ไดรบพระราชทานตงสมณศกดเปนพระราชาคณะชนสามญท พระศรพชโรดม พ.ศ.๒๕๑๘ เปนประธานหนวยอบรมสทธวหารก และไดรบแตงตงเปนพระอปชฌาย พ.ศ.๒๕๑๙ เปนรองเจาคณะจงหวดเพชรบรณ พ.ศ.๒๕๒๒ เปนกรรมการตรวจสอบใบตอบธรรมสนามหลวง พ.ศ.๒๕๒๒ เปนประธานหนวยอบรมพรหมจารณ ประธานหนวยสงเคราะห วดยากจนและวดในเขตกนดาร (กฐนตกคาง) พ.ศ.๒๕๒๔ ไดรบแตงตงเปนเจาอาวาสวดมหาธาต จงหวดเพชรบรณ (ขณะนนวดมหาธาตยงมฐานะเปนวดราษฎร) พ.ศ.๒๕๒๕ เปนผจดการโรงเรยนปรยตธรรมแผนกสามญศกษา พ.ศ.๒๕๒๖ เปนประธานหนวยบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนประจาป พ.ศ.๒๕๒๗ ไดรบพระบญชาแตงตงเปนเจาอาวาสพระอารามหลวง พ.ศ.๒๕๒๙ เปนประธานชมรมผปฏบตธรรม พ.ศ.๒๕๓๒ เปนพระปรยตนเทศกจงหวดเพชรบรณ พ.ศ.๒๕๓๔ เปนครใหญโรงเรยนปรยตธรรมแผนกสามญศกษา พ.ศ.๒๕๓๕ เปนรองประธานพระธรรมทตจงหวดเพชรบรณ พ.ศ.๒๕๔๐ เปนเจาคณะจงหวดเพชรบรณ ไดปรบปรงพฒนาวดใหเจรญรงเรองในดานตางๆ มากมาย ทงในดานการสาธารณปโภค สรางสงกอสรางบรณะตอเตมปรบปรงดงหลกฐานเชงประจกษในปจจบน พ.ศ.๒๕๔๓ ไดรบพระราชทานเลอนสมณศกดเปนพระราชาคณะชนราชท พระราชพชราภรณ พ.ศ.๒๕๕๑ ไดรบพระราชทานเลอนสมณศกดเปนพระราชาคณะชนเทพท พระเทพรตนกว

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๒๑

ภาคผนวก ข. (ก) แบบสมภาษณ สาหรบพระสงฆาธการ

วทยานพนธ เรอง ศกษาวเคราะหผลงานการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)

AN ANALYTICAL STUDY OF BUDDHISM PROPAGATION WORKS OF PHRATHEPRATTANAKAWI (SURIN JUTINDHARO)

@@@@@@@@@@ คาชแจง ในการศกษาวจยครงน ผวจย ไดกาหนดขอบเขตดานกลมเปาหมายทศกษา ไดแก พระสงฆาธการระดบเจาคณะอาเภอ เจาคณะตาบล เจาอาวาส และกลมคฤหสถ ผเคยรวมปฏบตธรรม การฟงเทศน การบรรยายและกจกรรมอนทางพระพทธศาสนา ในป พ.ศ. ๒๕๕๐-๒๕๕๔ ไดมาโดยวธเจาะจง (Purposive Sampling) จานวน ๕๑ รป/คน ดงตอไปน ๑) พระสงฆาธการ จานวน ๑๐ รป ๒) อบาสก จานวน ๑๕ คน ๓) อบาสกา จานวน ๑๕ คน ๔) นกเรยน/นกศกษา จานวน ๑๐ คน ๕) เจาหนาทสานกพระพทธศาสนาแหงชาต จงหวดเพชรบรณ ๑ คน

ตอนท ๑ กรอกขอมลสวนตวผตอบแบบสมภาษณ โปรดกรอกขอมลทเปนจรงของทานเทานนในขอตอไปน ๑. ชอ................................................(ฉายา/นามสกล)......................................... อาย............ป ปจจบนทานดารงตาแหนงพระสงฆาธการในการปกครองคณะสงฆ คอ ( ) เจาคณะจงหวด ( ) รองเจาคณะจงหวด ( ) เจาคณะอาเภอ ( ) รองเจาคณะอาเภอ ( ) เจาคณะตาบล ( ) เจาอาวาส ( ) อนๆ........................... ๒. วฒทางการศกษา ( ) ม. ๓ - ม.๖. ( ) อนปรญญา ( ) ปรญญาตร ( ) สงกวาปรญญาตร ( ) อนๆ (ระบ)...................................................................................... ๓. ทานรจกพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เปนระยะเวลากป ( ) ๑-๕ ป ( ) ๖ – ๑๐ ป ( ) มากกวา ๑๐ ป

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๒๒

๔. ทานจาพรรษาอยทวด.................................................................................. เลขท............หมท.................ตาบล………........................................................ อาเภอ…..............................................จงหวด................................................ ตอนท ๒ หวขอสมภาษณ เรอง รปแบบและวธการเผยแผหลกพทธธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ๑. ทานเคยฟงธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) โดยการใชคาเปรยบเทยบ หรอไม ? ยกตวอยางดวย ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๒. ทานเคยฟงธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) โดยยกอทาหรณ/เลาเรอง ประกอบหรอไม ? ยกตวอยางมาดวย ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๓. ทานเคยฟงธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)โดยการยกพทธภาษต/คตพจน คาคมหรอไม ? ยกตวอยางมาดวย ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๔. ทานทราบวธการเผยแผหลกพทธธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) หรอไม ? ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๕. รปแบบการเผยแผดวยงานเขยนวรรณกรรมทางพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ทานคดวามความสาคญอยางไร และมประโยชนในดานใดบาง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๖. ทานคดวาการเผยแผหลกพทธธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) มปญหาอะไรบาง

และทานมวธการแกไขปญหาดงตอไปนอยางไร

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๒๓

(๑) ปญหาดานการอบรมสงสอนพทธศาสนกชนและวธแกไข ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ (๒) ปญหาดานการปฏบตธรรมและวธแกไข ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ (๓) ปญหาดานงานเขยนวรรณกรรมทางพระพทธศาสนาและวธแกไข ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................

ตอนท ๓ หวขอสมภาษณ เรอง ผลงานดานการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ตามภารกจ ๖ ดานของคณะสงฆ ก. สมภาษณผลงาน ๖ ดาน ๑. พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในฐานะผนาดานการปกครองมหลกการบรหารหม คณะสงฆอยางไร ? และผลเปนอยางไร ยกตวอยางเชงประจกษมาแสดง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๒. พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในฐานะผนาดานการศกษา มหลกการบรหาร จดการอยางไร ? และผลเปนอยางไร ยกตวอยางเชงประจกษมาแสดง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๓. พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในฐานะผนาดานการศกษาสงเคราะห มหลกการ บรหารจดการอยางไร ? และผลเปนอยางไร ยกตวอยางเชงประจกษมาแสดง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๒๔

๔. พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในฐานะผนาดานการเผยแผหลกธรรม มรปแบบและ วธการอยางไร ? และผลเปนอยางไร ยกตวอยางเชงประจกษมาแสดง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๕. พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในฐานะผนาดานการสาธารณปการมหลกการ บรหารจดการอยางไร ? และผลเปนอยางไร ยกตวอยางเชงประจกษมาแสดง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๖. พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในฐานะผนาดานการสาธารณะสงเคราะหมหลกการ บรหารจดการอยางไร ? และผลเปนอยางไร ยกตวอยางเชงประจกษมาแสดง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................

ข. สมภาษณประเดนอนๆ ทเกยวของ ๑. ทานทราบหรอไมวาผลงานดานเผยแผทสงผลตองานพระนกพฒนาและเกยรตคณของ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) มอะไรบาง ? ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๒. ทานทราบหรอไมวาผลงานดานเผยแผทสงผลตองานสงเสรมวฒนธรรมและประเพณ ทองถนมอะไรบาง ? (๑) งานสงเสรมวฒนธรรม คอ.............................................................................. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๒๕

(๒) งานสงเสรมดานประเพณทองถน คอ.............................................................. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ตอนท ๔ ขอเสนอแนะของทานทมตอการเผยแผหลกพทธธรรมตามภารกจคณะสงฆ ๖ ประการ ของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ขอเสนอแนะดานการปกครอง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ขอเสนอแนะดานการศกษา ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ขอเสนอแนะดานการศกษาสงเคราะห ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ขอเสนอแนะดานการเผยแผ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ขอเสนอแนะดานการสาธารณปการ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ขอเสนอแนะดานการสาธารณะสงเคราะห ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๒๖

พระพสษฐ านสสโร (ปานจรญทพย) นสตปรญญาโท สาขาพระพทธศาสนา (พธ.ม.) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตขอนแกน ปการศกษา ๒๕๕๔ สถานทสมภาษณ บานเลขท......................หมท.....................ตาบล.................................. อาเภอ......................................................จงหวดเพชรบรณ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๒๗

(ข) แบบสมภาษณ สาหรบคฤหสถ วทยานพนธ เรอง

ศกษาวเคราะหผลงานการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) AN ANALYTICAL STUDY OF BUDDHISM PROPAGATION WORKS OF

PHRATHEPRATTANAKAWI (SURIN JUTINDHARO) @@@@@@@@@@

คาชแจง ในการศกษาวจยครงน ผวจย ไดกาหนดขอบเขตดานกลมเปาหมายทศกษา คอ พระสงฆาธการระดบเจาคณะอาเภอ เจาคณะตาบล เจาอาวาส และกลมคฤหสถ ผเคยรวมปฏบตธรรม การฟงเทศน การบรรยายและกจกรรมอนทางพระพทธศาสนา ในป พ.ศ. ๒๕๕๐-๒๕๕๔ ไดมาโดยวธเจาะจง (Perposive Sampling) จานวน ๕๑ รป/คน ดงตอไปน ๑) พระสงฆาธการ จานวน ๑๐ รป ๒) อบาสก จานวน ๑๕ คน ๓) อบาสกา จานวน ๑๕ คน ๔) นกเรยน/นกศกษา จานวน ๑๐ คน ๕) เจาหนาทสานกพระพทธศาสนาแหงชาต จงหวดเพชรบรณ ๑ คน

ตอนท ๑ กรอกขอมลสวนตวผตอบแบบสมภาษณ โปรดกรอกขอมลทเปนจรงของทานเทานนในขอตอไปน

๑. ชอ................................................(นามสกล)......................................... ตาแหนงหนาทการงานปจจบนของทาน คอ...................................................... เพศ [ ] ชาย [ ] หญง อาย............ป ๒. สถานภาพ [ ] โสด [ ] สมรส อนๆ ระบ...................................................................................... ๓. วฒทางการศกษา ( ) ม. ๓ - ม.๖. ( ) อนปรญญา ( ) ปรญญาตร ( ) สงกวาปรญญาตร ( ) อนๆ (ระบ)...................................................................................... ๔. ทานรจกพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เปนระยะเวลากป ( ) ๑-๕ ป ( ) ๖ – ๑๐ ป ( ) มากกวา ๑๐ ป ๕. ทอยปจจบน คอ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๒๘

บานเลขท............หม............ตาบล………........................................................ อาเภอ…..............................................จงหวด................................................ ตอนท ๒ หวขอสมภาษณ เรอง รปแบบและวธการเผยแผหลกพทธธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ๑. ทานเคยฟงธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) โดยการใชคาเปรยบเทยบ หรอไม ? ยกตวอยางดวย ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๒. ทานเคยฟงธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) โดยยกอทาหรณ/เลาเรอง ประกอบหรอไม ? ยกตวอยางมาดวย ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๓. ทานเคยฟงธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)โดยการยกพทธภาษต/คตพจน คาคมหรอไม ? ยกตวอยางมาดวย ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๔. ทานทราบวธการเผยแผหลกพทธธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) หรอไม ? ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๕. รปแบบการเผยแผดวยงานเขยนวรรณกรรมทางพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ทานคดวามความสาคญและมประโยชนในดานใดบาง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๖. ทานคดวาการเผยแผหลกพทธธรรมของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) มปญหา อะไรบาง

และทานมวธการแกไขปญหาดงตอไปนอยางไร

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๒๙

(๑) ปญหาดานการอบรมสงสอนพทธศาสนกชนและวธแกไข ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ (๒) ปญหาดานการปฏบตธรรมและวธแกไข ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ (๓) ปญหาดานงานเขยนวรรณกรรมทางพระพทธศาสนาและวธแกไข ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................

ตอนท ๓ หวขอสมภาษณ เรอง ผลงานดานการเผยแผพระพทธศาสนาของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ก. สมภาษณผลงาน ๖ ดาน ๑. พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในฐานะผนาดานการปกครองมหลกการบรหารหม คณะสงฆอยางไร ? และผลเปนอยางไร ยกตวอยางเชงประจกษมาแสดง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๒. พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในฐานะผนาดานการศกษา มหลกการบรหาร จดการอยางไร ? และผลเปนอยางไร ยกตวอยางเชงประจกษมาแสดง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๓. พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในฐานะผนาดานการศกษาสงเคราะห มหลกการ บรหารจดการอยางไร ? และผลเปนอยางไร ยกตวอยางเชงประจกษมาแสดง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๓๐

๔. พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในฐานะผนาดานการเผยแผหลกธรรม มรปแบบและ วธการอยางไร ? และผลเปนอยางไร ยกตวอยางเชงประจกษมาแสดง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๕. พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในฐานะผนาดานการสาธารณปการมหลกการ บรหารจดการอยางไร ? และผลเปนอยางไร ยกตวอยางเชงประจกษมาแสดง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๖. พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ในฐานะผนาดานการสาธารณะสงเคราะหมหลกการ บรหารจดการอยางไร ? และผลเปนอยางไร ยกตวอยางเชงประจกษมาแสดง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................

ข. สมภาษณประเดนอนๆ ทเกยวของ ๑. ทานทราบหรอไมวาผลงานดานเผยแผทสงผลตองานพระนกพฒนาและเกยรตคณของ พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) มอะไรบาง ? ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ๒. ทานทราบหรอไมวาผลงานดานเผยแผทสงผลตองานสงเสรมวฒนธรรมและประเพณ ทองถนมอะไรบาง ? (๑) งานสงเสรมวฒนธรรม คอ............................................................................. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ (๒) งานสงเสรมดานประเพณทองถน คอ.............................................................. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๓๑

ตอนท ๔ ขอเสนอแนะของทานทมตอการเผยแผหลกพทธธรรมตามภารกจคณะสงฆ ๖ ประการของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร)

ขอเสนอแนะดานการปกครอง ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ขอเสนอแนะดานการศกษา ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ขอเสนอแนะดานการศกษาสงเคราะห ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ขอเสนอแนะดานการเผยแผ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ขอเสนอแนะดานการสาธารณปการ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ขอเสนอแนะดานการสาธารณะสงเคราะห ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๓๒

พระพสษฐ านสสโร (ปานจรญทพย) นสตปรญญาโท สาขาพระพทธศาสนา (พธ.ม.) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตขอนแกน ปการศกษา ๒๕๕๔ สถานทสมภาษณ บานเลขท......................หมท.....................ตาบล..................................อาเภอ......................................................จงหวดเพชรบรณ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๓๓

ภาคผนวก ค. ผใหสมภาษณ

ก. กลมพระสงฆาธการ สมภาษณ พระครพชรคณาภบาล (แคลว านสสโร). เจาคณะอาเภอหลมสก. ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ พระมหาธนนทร นราสโภ. เจาคณะอาเภอหนองไผ. ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ พระครพชรสภาจารย (สงา สภาจาโร). รองเจาคณะอาเภอหนองไผ. ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ พระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ). รองเจาคณะอาเภอเมอง. ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ พระมหาถาวร ถาวรเมธ. รองเจาคณะอาเภอวเชยรบร. ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ พระครสรพชรากร (สมบต สรคตโต). รองเจาคณะอาเภอบงสามพน. ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ พระครพชรปญญาภรณ (ประจวบ ปญกาโม). เจาคณะตาบลทาโรง เขต ๒. ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ พระครโกศลพชรคณ (เขมพร ขนตพโล). เจาคณะตาบลนากอ. ๒๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ พระครโกศลพชราศย (ประทวน สรธโร). เจาคณะตาบลหลมสก เขต ๑. ๒๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ พระครชยพชรสถต (พรชย จนทวโส). เจาคณะตาบลเขาคอ. ๒๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

ข. กลมอบาสก สมภาษณ อาจารยอานนท แจมศร.อบาสก. ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ อาจารยสพล ศร.อบาสก. ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ อาจารยปญญา กนภย . อบาสก. ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ อาจารยภพฒน ไกรลาศ. อบาสก. ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ อาจารยประดษฐ เหมฤด. อบาสก. ๒๕ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ ผอ.จรพงษ รกษาบญ. อบาสก. ๒๕ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ จ.อ.ชยวฒน ปญจต. อบาสก. ๒๕ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๓๔

สมภาษณ พอสขม แสงมณ. อบาสก. ๒๖ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ นายสมศกด ภจอมนาค. อบาสก. ๒๖ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ นายสนนท กงแกว. อบาสก. ๒๖ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ พอสมนก จนทา. อบาสก. ๒๖ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ นายอภนนท บญซอน.อบาสก. ๒๗ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ นายสวฒน ลทอง.อบาสก. ๒๗ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ อาจารยไพรตน เสาด. อบาสก. ๒๗ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ อาจารยจารวฒน จลละนนทน.อบาสก. ๒๗ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

ค. กลมอบาสกา สมภาษณ นางวนวสา จนทพล . อบาสกา. ๒๘ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ นางฐาปน ศร. อบาสกา. ๒๘ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ นางบณยนช สนประโคน. อบาสกา. ๒๘ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ นางรงนภา สายอนใจ. อบาสกา. ๒๘ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ แมสจต จนทสงห. อบาสกา. ๒๘ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ นางวไลลกษณ วงอนทร. อบาสกา. ๒๘ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ แมพรรตน จนทรางศ. อบาสกา. ๒๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ นางรงนภา ปราบภย. อบาสกา. ๒๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ แมทองพน ศรมา. อบาสกา. ๒๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ แมอรณ ภจอมนาค. อบาสกา. ๒๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ นางพรทพย กงแกว. อบาสกา. ๒๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ นางจนดาพร จนทรพลา. อบาสกา. ๓๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ แมประนอม กองทอง. ๓๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ นางอญฑรา โพธประเสรฐ. อบาสกา. ๓๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔. สมภาษณ นางศรนวล ทองมาก. อบาสกา. ๓๐ พฤศจกายน ๒๕๕๔.

ง. กลมนกศกษา สมภาษณ จ.ส.ต.สมยศ ทกคม . นกศกษา ป ๓. ๑ ธนวาคม ๒๕๕๔. สมภาษณ ด.ต.ธวชชย อนแกว. นกศกษา ป ๓. ๑ ธนวาคม ๒๕๕๔. สมภาษณ ด.ต.บญเสรม จกะโทก. นกศกษา ป ๓. ๑ธนวาคม ๒๕๕๔. สมภาษณ ด.ต.สมย แกนนาค. นกศกษา ป ๓. ๑ ธนวาคม ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๓๕

สมภาษณ จ.ส.ต.ประเสรฐ มลสา. นกศกษา ป ๓. ๒ ธนวาคม ๒๕๕๔. สมภาษณ นายแสงอาจ กนดก. นกศกษา ป ๓. ๒ ธนวาคม ๒๕๕๔. สมภาษณ นางสมคด แกนนาค. นกศกษาป ๓. ๒ ธนวาคม ๒๕๕๔. สมภาษณ น.ส.วนเพญ จนทรพลา. นกศกษา ป ๓. ๓ ธนวาคม ๒๕๕๔. สมภาษณ นางธญรดา สชยยา. นกศกษา ป ๓. ๓ ธนวาคม ๒๕๕๔. สมภาษณ นายสยาม สนมคา. นกศกษา ป ๒. ๓ ธนวาคม ๒๕๕๔.

จ. เจาหนาทสานกงานพระพทธศาสนาแหงชาตจงหวดเพชรบรณ สมภาษณ นายธนพฒน สนประโคน. นกวชาการศาสนาชานาญการ. ๓ ธนวาคม ๒๕๕๔.

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๓๖

ภาคผนวก ง. ภาพผใหสมภาษณ

ภาพท ๑ สมภาษณพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) เจาคณะจงหวดเพชรบรณ

วนท ๑๙ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

พระสงฆาธการ

ภาพท ๒ สมภาษณพระครพชรคณาภบาล (แคลว านสสโร) เจาคณะอาเภอหลมสก

วนท ๑๙ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๓๗

ภาพท ๓ สมภาษณพระมหาธนนทร นราสโภ เจาคณะอาเภอหนองไผ

วนท ๑๙ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๔ สมภาษณพระครพชรสภาจารย (สงา สภาจาโร) รองเจาคณะอาเภอหนองไผ

วนท ๒๐ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๓๘

ภาพท ๕ สมภาษณพระศรพชโรดม (ลกษณ กตตญาโณ) รองเจาคณะอาเภอเมอง

วนท ๒๐ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๖ สมภาษณพระมหาถาวร ถาวรเมธ รองเจาคณะอาเภอวเชยรบร

วนท ๒๐ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๓๙

ภาพท ๗ สมภาษณพระครสรพชรากร (สมบต สรคตโต) รองเจาคณะอาเภอบงสามพน

วนท ๒๑ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๘ สมภาษณพระครพชรปญญาภรณ (ประจวบ ปญกาโม) เจาคณะตาบลทาโรง เขต ๒

วนท ๒๑ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๔๐

ภาพท ๙ สมภาษณพระครโกศลพชรคณ (เขมพร ขนตพโล) เจาคณะตาบลนากอ

วนท ๒๒ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๑๐ สมภาษณพระครโกศลพชราศย (ประทวน สรธโร) เจาคณะตาบลหลมสก เขต ๑

วนท ๒๒ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๔๑

ภาพท ๑๑ สมภาษณพระครชยพชรสถต (พรชย จนทวโส) เจาคณะตาบลเขาคอ

วนท ๒๒ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

อบาสก ภาพท ๑๒

สมภาษณอาจารยอานนท แจมศร วนท ๒๔ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๔๒

ภาพท ๑๓ สมภาษณอาจารยสพล ศร วนท ๒๔ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๑๔ สมภาษณอาจารยปญญา กนภย วนท ๒๔ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๔๓

ภาพท ๑๕ สมภาษณอาจารยภพฒน ไกรลาศ วนท ๒๕ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๑๖ สมภาษณอาจารยประดษฐ เหมฤด วนท ๒๕พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๔๔

ภาพท ๑๗ สมภาษณผอ.จรพงษ รกษาบญ วนท ๒๕ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๑๘ สมภาษณจ.อชยวฒน ปญจต วนท ๒๕ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๔๕

ภาพท ๑๙ สมภาษณพอสขม แสงมณ วนท ๒๖ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๒๐ สมภาษณนายสมศกด ภจอมนาค วนท ๒๖ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๔๖

ภาพท ๒๑ สมภาษณนายสนนท กงแกว วนท ๒๖ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๒๒ สมภาษณพอสมนก จนทา วนท ๒๖ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๔๗

ภาพท ๒๓ สมภาษณนายอภนนท บญซอน วนท ๒๗ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๒๔ สมภาษณนายสวฒน ลทอง วนท ๒๗ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๔๘

ภาพท ๒๕ สมภาษณอาจารยไพรตน เสาด วนท ๒๗ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๒๖ สมภาษณอาจารยจารวฒน จลละนนทน วนท ๒๗ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๔๙

อบาสกา ภาพท ๒๗

สมภาษณนางวนวสา จนทพล วนท ๒๘ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๒๘ สมภาษณนางฐาปน ศร วนท ๒๘ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๕๐

ภาพท ๒๙ สมภาษณนางบณยนช สนประโคน วนท ๒๘ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๓๐ สมภาษณนางรงนภา สายอน วนท ๒๘ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๕๑

ภาพท ๓๑ สมภาษณแมสจต จนทสงห วนท ๒๘ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๓๒ สมภาษณนางวไลลกษณ วงอนทร วนท ๒๘ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๕๒

ภาพท ๓๓ สมภาษณแมพรรตน จนทรางศ วนท ๒๙ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๓๔ สมภาษณนางรงนภา ปราบภย วนท ๒๙ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๕๓

ภาพท ๓๕ สมภาษณแมทองพน ศรมา วนท ๒๙ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๓๖ สมภาษณแมอรณ ภจอมนาค วนท ๒๙ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๕๔

ภาพท ๓๗ สมภาษณนางพรทพย กงแกว วนท ๒๙ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๓๘ สมภาษณนางจนดาพร จนทรพลา วนท ๓๐ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๕๕

ภาพท ๓๙ สมภาษณแมประนอม กองทอง วนท ๓๐ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๔๐ สมภาษณนางอญฑรา โพธประเสรฐ วนท ๓๐ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๕๖

ภาพท ๔๑ สมภาษณนางศรนวล ทองมาก วนท ๓๐ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๔

นกเรยน / นกศกษา ภาพท ๔๒

สมภาษณจ.ส.ต.สมยศ ทกคม ป ๓ วนท ๑ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๕๗

ภาพท ๔๓ สมภาษณด.ต.ธวชชย อนแกว ป ๓ วนท ๑ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๔๔ สมภาษณด.ต.บญเสรม จกะโทก ป ๓ วนท ๑ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๕๘

ภาพท ๔๕ สมภาษณด.ต.สมย แกนนาค ป ๓ วนท ๑ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๔๖ สมภาษณจ.ส.ต.ประเสรฐ มลสา ป ๓ วนท ๒ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๕๙

ภาพท ๔๗ สมภาษณนายแสงอาจ กนดก ป ๓ วนท ๒ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๔๘ สมภาษณนางสมคด แกนนาค ป ๓ วนท ๒ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๖๐

ภาพท ๔๙ สมภาษณน.ส.วนเพญ จนทรพลา ป ๓ วนท ๓ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๕๔

ภาพท ๕๐ สมภาษณนางธญรดา สชยยา ป ๓ วนท ๓ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๖๑

ภาพท ๕๑ สมภาษณนายสยาม สนมคา ป ๒ วนท ๓ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๕๔

เจาหนาทสานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต จงหวดเพชรบรณ ภาพท ๕๒

สมภาษณนายธนวฒน สนประโคน นกวชาการศาสนาชานาญการ วนท ๓ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๕๔

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๖๒

ภารกจ ๖ ดาน ของพระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) ดานการปกครอง

เปนประธานประชมพระสงฆาธการ ในเขตปกครองจงหวดเพชรบรณ

ดานการศกษา เปนประธานโครงการกจกรรมเสรมหลกสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย หองเรยน

จงหวดเพชรบรณ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๖๓

ดานการศกษาสงเคราะห เปนประธานประชมเพอการสนบสนนดานการศกษาของคณะสงฆในจงหวดเพชรบรณ

ดานการเผยแผ แสดงธรรมในงานจดประกวดสวดมนตหมทานองสรภญญะ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๖๔

ดานการสาธารณปการ ตรวจดการกอสรางพระพทธมหาธรรมราชา จงหวดเพชรบรณ

ดานการสาธารณะสงเคราะห ไดมอบพระพทธรปปรางคลลาใหแกคณะครโรงเรยนตางๆ ในจงหวดเพชรบรณ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๖๕

ประวตผวจย

ชอ : พระพสษฐ านสสโร (ปานจรญทพย) เกด : วนพธท ๒๑ เดอน มนาคม พ.ศ. ๒๕๑๖ สถานทเกด : เลขท ๕๔ หม ๔ ตาบลกองทล อาเภอหนองไผ จงหวดเพชรบรณ อปสมบท : อาย ๒๙ ป วนท ๘ พฤษภาคม ๒๕๔๔ เวลา ๑๕.๔๙. ณ วดทงเรไร ตาบลทาแดง อาเภอหนองไผ จงหวดเพชรบรณ โดยม พระครพชรคณาวสย เปนพระอปชฌาย เจาอธการสาราญ ปภากโร เปนพระกรรมวาจาจารย พระบญหนา กตสาโร เปนพระอนสาวนาจารย สงกด : วดตะเคยนงาม ตาบลทาแดง อาเภอหนองไผ จงหวดเพชรบรณ การศกษา : พ.ศ.๒๕๔๘ สอบไลไดนกธรรมชนเอก สานกเรยนคณะจงหวดเพชรบรณ

: พ.ศ.๒๕๕๑ ไดรบปรญญาพทธศาสตรบณฑต (พธ.บ.) สาขาศาสนา (เกยรตนยมอนดบ ๒) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย : พ.ศ.๒๕๕๑ เขาศกษาหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต (พธ.ม.) สาขาพระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

วทยาเขตขอนแกน : พ.ศ.๒๕๕๒ ไดรบการอบรมวปสสนาจารย ณ ศนยฝกพระวปสสนาจารย

สานกวปสสนากมมฏฐาน วดพระธาตศรจอมทอง จ.เชยงใหม : พ.ศ.๒๕๕๓ ไดรบวฒบตร โครงการอบรมพระธรรมทตสายตางประเทศ

รนท ๑๖ ทอยปจจบน : ปฏบตศาสนกจ ณ วดกลางบร บานดอนบม ตาบลเมองเกา อาเภอเมอง จงหวด

ขอนแกน ๔๐๐๐๐ โทรศพท. ๐-๘๕๗๓๔-๒๓๘๙. ประสบการณ : พ.ศ.๒๕๕๑ – ๒๕๕๓ ไดปฏบตหนาทเปนพระวปสสนาจารย มหาวทยาลย

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย หองเรยนจงหวด เพชรบรณ

หอสมดกลาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย