79

ประการท 9 ประวตเศรษฐกจและสงคมจงหวดยโสธร

ขอมลจงหวดยโสธร

ประวตของจงหวดยโสธร

อาณาเขตของจงหวดยโสธร

o ระยะทางระหวางอ าเภอเมองไปอ าเภอตางๆ

o ลกษณะภมอากาศ

o สภาวะเศรษฐกจจงหวดยโสธร

แผนทจงหวดยโสธร

เทศกาลประเพณและสถานททองเทยวจงหวดยโสธร

80

ขอมลจงหวดยโสธร

ตราประจ าจงหวดยโสธร

ค าขวญจงหวดยโสธร

ดอกไมประจ าจงหวดยโสธร

เมองบงไฟโก แตงโมหวาน หมอนขวานผาขด แหลงผลตขาวหอมมะล

81

ทตง จงหวดยโสธรตงอยทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย หางจากกรงเทพมหานครโดย

ทางรถยนตประมาณ 531 กโลเมตร (ทางหลวงแผนดน หมายเลข 1,2,202) และอยในกลมจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนลาง 2 (อบลราชธาน ศรสะเกษ ยโสธร อ านาจเจรญ)

ภาพแสดงทตงและขอบเขตของจงหวดยโสธร

ขนาดพนท จงหวดยโสธรมพนท 4,161.444 ตารางกโลเมตร หรอ 2,600,902.5 ไร คดเปนรอยละ 0.81

ของพนททวประเทศ และคดเปนรอยละ 12.89 ของพนทกลมจงหวด

ประวตของจงหวดยโสธร ยโสธร ดนแดนอนอดมสมบรณรมฝงแมน าช ซงไดชอวา เมองบงไฟ เปนดนแดนทมอดตอนล าคาและ

ยาวนานกวา 200 ป ลวงมาแลว ยโสธร มประวตความเปนมาอนยาวนานเกยวพนกบเมองหนองบวลมภ "นครเขอนขณฑกาบแกวบว

บาน" (อดตอ าเภอหนองบวล าภในจงหวดอดรธาน ปจจบนเปนจงหวดหนองบวล าภ) และเกยวพนกบเมองอบล กลาวคอ ประมาณปพทธศกราช 2314 พระเจาตา เจาพระวอ เสนาบดเกานครเวยงจนทน อพยพครอบครวและบรวารหนมาเพอตงรกรากใหม เนองจากไมพอใจเจานครคนใหม โดยใชชอเมองใหมวาเมอง

82

หนองบวลมภ ขณะเดยวกน พระเจาศรบญสาร ซงเปนเจานครเวยงจนทนอยเกดหวาดระแวงจงยกกองทพจากนครเวยงจนทนมาปราบปราม พระเจาตาถกขาศกยงดวยอาวธปน และฟนดวยดาบจนถงแกพราลยในทรบ เจาพระวอ เจาค าผง และเจาฝายหนาผเปนนองทง 2 ของเจาพระวอ อกทงเจาก า เจาทดพรมไดยกทพฝาหนออกจากเมองหนองบวลมภไปพงพาเจานครจ าปาศกด ขบวนทพของเจาพระวอไดเดนทางตามลมน าชมาพกกบเจาค าสผปกครองบานสงหทา (ปจจบน คอ จงหวดยโสธร) ภายหลงตอมาเจาพระวอด ารวาหากอยกบเจาค าสแลว ถาเวยงจนทนยกทพมากจะเปนการล าบาก และจะเกดศกสงครามกนตอไป เมอประชมตกลงกนแลวจงไดพาไพรพลอพยพลงไปตามล าน ามล และสรางเมองใหมทดอนวงกองเขตนครจ าปาศกด ตามรบสงของพระเจาองคหลวงเจานครจ าปาศกด โดยเจาพระวอใหขดคสรางคายขนเรยกวา "คายบานดบานแก" ตอมาในป พ.ศ.2321 เมอพระเจาศรบญสารทราบเรอง จงไดยกทพมาปราบอกจนเจาพระวอถงแกความตาย เจาค าผงนองเจาพระวอและบรวารจงไดอพยพตอไปยงเกาะกลางล าน ามลเรยกวา "ดอนมดแดง" แตเนองจากเปนทต าไมเหมาะสมทจะสรางเมองจงอพยพขนมาตามล าน ามลถงหวยแจระแมแลวมาสรางเมองใหมทดงอผงเมอปกน พ.ศ.2322 แลวมหนงสอกราบบงคมทลขอขนอยในขอบขณฑสมาของสมเดจพระเจาตากสนมหาราชแหงกรงธนบร จงโปรดเกลาฯ พระราชทานนามเมองทตงวา "เมองอบล" เพอเปนการร าลกถงเมองเดมของตน(เจาค าผง) คอเมองหนองบวลมภ จากนนเจาค าผงไดรบโปรดเกลาฯ ใหเปนเจาเมองคนแรกของเมองอบล และไดรบพระราชทนนามวา "พระปทมสรราช"

หลงจากนนตอมา เจาฝายหนานองพระปทมสรราชเจาเมองอบล พรอมกบนางอสา ไพรพลญาตวงศาอกสวนหนงไดขอแยกตวไปอย บานสงหทาซงเจาค าสปกครองอย พระปทมสรราชไมขดของจงไดแยกยายกนไปท ามาหากนทบานสงหทา ไดปรบปรงและสรางบานสงหทาจนเจรญรงเรอง จากเรองราวดงกลาว จงหวดยโสธรจงมความเกยวพนกบจงหวดหนองบวล าภและจงหวดอบลราชธาน

พ.ศ.2325 หลงจากทเจาฝายหนาไดไปชวยปราบกบฏอายเชยงแกวเขาโองทนครจ าปาศกด ตามใบบอกของพระปทมสรราช เจาฝายหนากไดรบการสถาปนาขนเปน "เจาพระยาวชยราชขตตยวงศา " ครองนครจ าปาศกดตามบญชาของ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช

พ .ศ.2354 เจาพระยาวชยราชขตตยวงศาถงแกพราลย พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย โปรดใหเจาหน หลานเจานครจ าปาศกด ครองนครจ าปาศกดสบไป ฝายเจาราชวงศสงห บตรเจาพระยาวชยราชขตตยวงศากลบมาอยบานเดมคอบานสงหทา และไดน าเอาอฐของเจาพระยาวชยราชขตตยวงศากลบมาดวย แนะน ามากอเจดยบรรจไวทวดมหาธาต ใกลกบพระธาตพระอานนทซงยงปรากฏอยจนปจจบน

พ.ศ.2357 พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหยกบานสงหทาขนเปนเมองและพระราชทานนามวา "เมองยศสนทร" (ค าวา "ยศสนทร" ตอมากลายเปน "ยะโสธร" มความหมายวา "ทรงไวซงยศ" แตการเขยนหรอการเรยกสน ๆ วา "ยะโส" ไมเปนทไพเราะหและไมเปนมงคลนาม ร.ต.ท.พวง ศรบญลอ นายอ าเภอยะโสธร (พ.ศ.2500 - 2513) ไดมหนงสอขอใหเขยนชอเสยใหมเปน "ยโสธร" และไดรบอนญาตจากกระทรวงมหาดไทยโดยความเหนชอบของราชบณฑตยสถานใหเปลยนได และ

83

ใชมาจนบดน) ใหเจาราชวงศสงหเปนเจาครองเมองมราชทนนามวา "พระสนทรราชวงศา" เปนเจาเมองคนแรกของเมองยโสธร

พ.ศ.2433 สมยรชกาลท 5 ไดมการจดรปการปกครองใหม หวเมองอสานชนเอก โท ตรและจตวา ถกรวมเขาดวยกนเรยกวา "กอง" ส าหรบเมองยโสธรถกรวมเขาอยในหวเมองฝายตะวนออกเฉยงเหนอ มขาหลวงตงกองวาราชการอยทเมองอบล ประกอบดวยหวเมอง 12 หวเมอง คอ อบลราชธาน กาฬสนธ สวรรณภม มหาสารคาม รอยเอด ภแลนชาง กมลาไสย เขมราฐ นองสองคอนดอนดง ยโสธร และศรสะเกษ ซงขนตรงตอกรงเทพฯ

พ.ศ.2443 ไดยบเลกมณฑลอสาน เมองยโสธรไดรวมเขากบเมองอบล โดยแยกออกเปน 2 อ าเภอ คอ อ าเภออทย ยโสธร ภายหลงเปนอ าเภอ ค าเขอนแกว และอ าเภอประจมยโสธร ภายหลงเปนอ าเภอยโสธร

พ.ศ.2494 กระทรวงมหาดไทยไดรเรมขอตงอ าเภอยโสธรขน เปนจงหวด จนกระทงถงวนท 6 กมภาพนธ 2515 จงไดมประกาศ คณะปฏวต ฉบบท 70 ตงอ าเภอยโสธรขนเปนจงหวดยโสธร โดยมผลบงคบใชตงแตวนท 1 มนาคม 2515 โดยแยกอ าเภอยโสธร อ าเภอค าเขอนแกว อ าเภอมหาชนะชย อ าเภอปาตว อ าเภอเลงนกทา และอ าเภอกดชม ของจงหวดอบลราชธาน รวมกนเปนจงหวดยโสธร เปนจงหวดท 71 ของประเทศไทย

อาณาเขต จงหวดยโสธร ตงอยททศตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ระหวางเสนแวงท 104 และ 105 องศาตะวนออก และเสนรงท 15 และ 16 องศาเหนอ หางจากกรงเทพฯ 552 กม. มเนอทประมาณ 4,161.664 ตร.กม. หรอ ประมาณ 2,601,040 ไรมอาณาเขตตดตอกบจงหวดใกลเคยง ดงน

อาณาเขต ทศเหนอ ตดตอกบ จงหวดมกดาหาร จงหวดรอยเอด ทศใต ตดตอกบ จงหวดศรสะเกษ ทศตะวนออก ตดตอกบ จงหวดอบลราชธาน อ านาจเจรญ ทศตะวนตก ตดตอกบ จงหวดรอยเอด

ระยะทางระหวางอ าเภอเมองไปอ าเภอตางๆ อ าเภอคอวง 70 กโลเมตร อ าเภอเลงนกทา 69 กโลเมตร อ าเภอไทยเจรญ 54 กโลเมตร อ าเภอมหาชนะชย 41 กโลเมตร อ าเภอกดชม 37 กโลเมตร อ าเภอปาตว 28 กโลเมตร อ าเภอค าเขอนแกว 23 กโลเมตร อ าเภอทรายมล 18 กโลเมตร

84

ลกษณะภมอากาศ ภาพพนทหรอลกษณะภมประเทศของจงหวดยโสธร มลกษณะลาดเอยงจากทศตะวนตกลงไปทางทศ

ตะวนออก พนททางตอนเหนอสวนใหญเปนทราบสงสลบกบพนทแบบลกคลน มสภาพเปนปาและมแหลงน าขนาดกลาง ไดแก หวยลงโจน หวยสะแบก ล าโพง ล าเซบาย สวนพนททางตอนกลางและตอนใต เปนทราบลมต าสลบซบซอนกบสนดนรมน า มแหลงน าขนาดใหญ ไดแก แมน าช และขนาดกลาง ไดแก ล าน ายง ล าทวนไหลผาน ลกษณะดนสวนมากเปนดนทรายและดนเคม มหนอง บง ล าหวย และแหลงน าขนาดเลกอยทวไป พนทอยในลมน าช ลมน ามล ส าหรบภมอากาศ จงหวดยโสธรม 3 ฤด คอ ฤดรอน ฤดฝน และฤดหนาว ความชนสมพทธ เฉลยเทากบ 71.1% อณหภมสงสด 43 องศาเซลเซยส อณหภมต าสด 11 องศาเซลเซยส ปรมาณน าฝนเฉลยในรอบ 5 ป (2552 – 2555) เฉลย 1,600 มลลเมตรตอป

สภาวะเศรษฐกจจงหวดยโสธร ในป 2556 โครงสรางการผลตตามมลคาผลตภณฑมวลรวมจงหวด (GPP) จงหวดยโสธร จ านวน 16

สาขา มมลคา 21,160 ลานบาท อตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ รอยละ 1.02 มลคาผลตภณฑ เฉลยตอหว (Per Capita : GPP) จ านวน 34,181 บาท จดเปนล าดบท 14 ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และล าดบท 69 ของประเทศ โดยสาขาการผลตทท ารายไดมากทสด คอ สาขาเกษตรกรรม การลาสตว การปาไม มมลคา 5,115 ลานบาท รองลงมา คอ สาขาการศกษา มมลคา 3,804 ลานบาท และสาขาอตสาหกรรมการผลต มมลคา 2,425 ลานบาท ตามล าดบ

85

สถานททองเทยวจงหวดยโสธร

แผนทจงหวดยโสธร YASOTHON MAP

86

เทศกาลงานประเพณและสถานททองเทยวจงหวดยโสธร

งานประเพณบญบงไฟ

ความเปนมาของประเพณบญบงไฟ ประเพณบญบงไฟตามต านานเลาวา เมอครงพระพทธเจาถอชาตก าเนดเปนพญาคางคก พญาคางคกไดอาศยอยใตรมโพธใหญในเมองพนทมวด ดวยเหตใดไมแจงพญาแถนเทพเจาแหงฝนโกรธเคองโลกมนษยมาก จงแกลงไมใหฝนตกนานถง 7 เดอน ท าใหเกดความล าบากยากแคนอยางแสนสาหสแกมวลมนษย สตว และพชจนกระทงพากนลมตายเปนจ านวนมาก พวกทแขงแรงกจะรอดตาย และไดพากนมารวมกลมใตตนโพธใหญกบพญาคางคก สรรพสตวทงหลายจงไดหารอกนเพอจะหาวธการปราบพญาแถน ทประชมไดตกลงกนใหพญานาคยกทพไปรบกบพญาแถน แตกตองพายแพ จากนนจงใหพญาตอแตนยกทพไปปราบแตกพายแพอกเชนกน ท าใหพวกสรรพสตวทงหลายเกดความทอถอยหมดก าลงใจ และสนหวง ไดแตรอวนตาย ในทสดพญาคางคกขออาสาทจะไปรบกบพญาแถน จงไดวางแผนในการรบโดยใหปลวกทงหลายกอจอมปลวกขนไปจนถงเมองพญาแถน เพอเปนเสนทางใหบรรดาสตว ซงมมอด แมงปอง และตะขาบ ไดเดนทางไปสเมองพญาแถน ส าหรบมอดไดรบหนาทใหท าการกดเจาะดามอาวธทท าดวยไมทกชนด สวนแมงปองและตะขาบใหซอนตวอยตามกองฟนทใชหงตมอาหาร และอยตามเสอผาของไพรพลพญาแถน ท าหนาทกดตอย หลงจากวางแผนเรยบรอยกองทพของพญาคางคกกเดนทางออกรบ มอดท าหนาทกดเจาะดามอาวธ แมงปองและตะขาบกดตอยไพรพลของพญาแถนเจบปวดรองระงมจนกองทพระส าระสาย ในทสดพญาแถนยอมแพ และตกลงท าสญญาสงบศกกบพญาคางคก ดงน

1. ถามวลมนษยจดบงไฟขนสทองฟาเมอใด ใหพญาแถนสงใหฝนตกในโลกมนษย 2. ถาไดยนเสยงกบ เขยดรอง ใหรบรวาฝนไดตกลงมาแลว 3. ถาไดยนเสยงสน (เสยงธนควายของวาว) หรอเสยงโหวด ใหฝนหยดตกเพราะจะเขาสฤดเกบเกยวขาว

หลงจากทไดสญญากนแลว พญาแถนจงไดถกปลอยตวไป และไดปฏบตตามสญญาจนบดน การจดบงไฟใหขนไปบนทองฟา เพอเปนการแสดงคารวะ กบเปนสญญาแจงใหเทพารกษไดทราบวาใกลจะถงฤดท าไรไถนากนแลว ขอไดโปรดเมตตาชวยบนดาลใหฝนตกมายงภาคพนดนดวย ประกอบกบชาวพนเมองทว ๆ ไปในภาคอสาน ไดท าพธแหบญบงไฟขนกในราวเดอน 6 ซงเปนเดอนราษฎร และตรงกบเดอนหลวงกคอเดอนพฤษภาคมของทก ๆ ป

87

พธสมรสหมแบบคาทอลกทโบสถครสตบานซงแย (วดอครเทวดามคาแอล) ในชวงวนวาเลนไทน (14 กมภาพนธ ของทกป) ทโบสถครสตบานซงแย ต าบลค าเตย อ าเภอไทยเจรญ จะจดพธสมรสหมแบบคาทอลกใหกบคบาวสาวทปรารถนาจะใชชวตครวมกน โดยการจดพธดงกลาวจดขนอยางสมเกยรตของคบาวสาวและแขกเหรอทมารวมงานมขบวนแหขนหมากพธมสซาบชาขอบพระคณพธสมรสแบบคาทอลกพธอวยพร และการแสดงศลปวฒนธรรมเพอแสดงความยนดกบคสมรส

ประเพณการแหมาลยขาวตอก

ชาวอ าเภอมหาชนะชยมความเชอเรองใชขาวถวายเปนพทธบชาอยแลว เปนประเพณทเกดจากการแพรกระจายของการใชขาวเปนเครองบชา ไดจดประเพณการแหมาลยขนเพอฟนฟวฒนธรรมของชมชน ปรบเปลยนมาจนเปนมาลยทใชแขวนเปนเครองบชานนไดเกดกระบวนการสงสมประสมการและภมปญญา ตลอดจนเกดเปนวฒนธรรมซงมคตในพธกรรม ทมาทแฝงเรนในการจดพธกรรมการแหขาวดอก โดยจะมชมชนทเขารวมจดท าเปนมาลยขนาดใหญเพอเปนตวแทนชมชนเขารวมการประกวด ชมชนทเขารวมในการแหมาลยมากทสดคอ หม 2 หม 4 และหม 8 ต าบลฟาหยาด ในต าบลอนกมท าบางแตไมมากนก

88

ทองเทยวจงหวดยโสธร ยานเมองเกาบานสงหทา คนหาอดตเมองยโสธร ยโสธรเมองเลกทงดงามดวยวฒนธรรมและงานบญบงไฟพรอมอาหารเปนเอกลกษณ ทงปลาสมและลอดชองยโสธร อกทงยงมเรองราวประวตศาสตรทยานบานสงหทา

ชมโบราณสถาน วดพระพทธบาทยโสธร

89

วดพระพทธบาทยโสธร

ตงอยทบานหนองยาง ต าบลหวเมอง หางจากทวาการอ าเภอประมาณ 6 กโลเมตร ตามทางหลวงหมายเลข 2083 ประดษฐานรอยพระพทธบาทเปนเนนทรายขาวสง บรเวณวดมเนอทประมาณ 269 ไร ตงอยบนเนนทรายรมฝงแมน าช ต าบลหวเมองงอกขนกลางพนทลมน าชนบเปนโบราณวตถอนล าคาของจงหวด บรเวณเดยวกนนยงมโบราณวตถอกชนหนง ไดแก พระพทธรปปางนาคปรก (ศลาแลง) 1 องค ขนาดหนาตกกวาง 1 ศอก และหลกศลาจารกท าดวยศลาแลง 1 หลก สง 1 เมตร กวาง 50 เซนตเมตร มตวหนงสอโบราณบนทกไววา โบราณวตถทง 3 อยางน พระมหาอตตปญญาและสทธวหารก ไดน ามาจากกรงศรอยธยา เมอป พ.ศ. 1378 นอกจากนนกเขยนบอกค านมสการพระพทธบาทไว บางตวกอานไมออกเพราะเลอนลางมาก ในระหวางเดอนมนาคม-เมษายน ของทกป จะมประชาชนจากอ าเภอและต าบลใกลเคยงไปนมสการเปนจ านวนมากภายในวดแบงพนทเปนเขตโบราณสถานและโบราณวตถ ซงโบราณสถานและโบราณวตถยงคงสภาพใหเหนจนถงปจจบน คอ รอยพระพทธบาท พระพทธรปปางนาคปรก และศลาจารก นอกจากนภายในวดยงมเจดยวดพระพทธบาทยโสธร สง 45 เมตร ม 3 ชน ชนท 1 จดแสดงศลปหตถกรรมเครองใชของคนภาคอสานในอดต และเปนหองสมดส าหรบคนควาพระธรรมวนย พระไตรปฎก ชนท 2 เปนทแสดงหนขผงรปเหมอนบรพาจารย จ านวน 8 องค สวนชนท 3 เปนทบรรจพระบรมสารรกธาต และพระธาตประดษฐานในบษบกแกะสลกสทอง และในอโบสถวดพระพทธบาทยโสธร ยงเปนทประดษฐานพระพทธรปหยกขาวขนาดใหญทสดในประเทศไทยอกดวย

การเดนทาง

หางจากอ าเภอเมอง 45 กโลเมตร ตามเสนทางยโสธร – ค าเขอนแกว-มหาชนะชย –พนมไพร (ทางหลวงหมายเลข 23, 2083 และ 2227)

หอไตรวดสระไตรนรกษ

90

หอไตรวดสระไตรนรกษ ตงอยทวดสระไตรนรกษ บานนาเวยง หมท1 ต าบลนาเวยง อ าเภอทรายมล จ.ยโสธร หางจากตวจงหวดประมาณ 25 กโลเมตร เปนหอไตรเกาแกอยกลางสระน า

สรางมาประมาณรอยกวาป เปนสถาปตยกรรมแบบพมาหรอไทยใหญ เปนอาคารไมขนาดกวาง 8.30 เมตร ยาว 10.50 เมตร หลงคามมสงกะส มชายคายนทง 4 ทศ หลงคาม 4 ชน ลดหลนกนขนไปมประตดานหนา 1 ชอง บานประตแกะสลกลวดลายสวยงาม ใชเปนทเกบพระไตรปฎกแตมาโบราณ

แหลงโบราณสถานบานสงเปอย ยโสธร

แหลงโบราณสถานบานสงเปอย อยหางจากตวเมองยโสธร 25 กโลเมตร ตามเสนทางยโสธร-ค าเขอนแกว-อบลราชธาน (ทางหลวงหมายเลข 23) จะมทางแยกขวาเขาไปอกราว 10 กโลเมตร

สงส าคญและปชนยสถานทนาสนใจมดงน

พระพทธรปใหญ เปนพระประธานในอโบสถวดสงเปอย มขนาดหนาตกกวาง 3 เมตร สง 8 เมตร เปนพระพทธรปปนดวยอฐ ปน มอายไมนอยกวา 200 ป

เจดยบรรจดนจากสงเวชนยสถาน เดมเปนเจดยเกา มอายมากกวา 200 ป ในป พ.ศ. 2498 ไดตอเตมขนใหม โดยเงนทนของจอมพลแปลก พบลสงคราม พระปลดเขยน อมมาพนธ น าดนจากสงเวชนยสถาน 4 ต าบล คอ ทประสต ตรสร แสดงปฐมเทศนา และปรนพพาน จากประเทศอนเดยมาบรรจไว

รอยพระพทธบาทจ าลอง สรางโดยจอมพลแปลก พบลสงคราม และทานผหญง ในวนสงกรานตของทกปมประชาชนในทองถนมาสรงน าเปนจ านวนมาก

พพธภณฑของโบราณ เปนสถานทรวบรวมของโบราณซงเกบและขดไดจากดงเมองเตยเมองเกาสมยขอม ในพพธภณฑนมเตยงบรรทมเจาเมอง (เปนศลา) และศลาจารก สนนษฐานวาเปนอกษรขอมโบราณ

ซากเมองโบราณดงเมองเตย อยทางทศใตของหมบานสงเปอยหางจากหมบานประมาณ 1 กโลเมตร และหางจากตวอ าเภอประมาณ 7 กโลเมตร ภายในบรเวณดงเมองเตยมซากวด สระน า ก าแพงเมอง

91

ซงปจจบนไดช ารดลงไปมากแลว แตยงมเคาโครงเดมพอจะสนนษฐานไดวาเดมเปนทตงของชมชนโบราณสมยเจนละ-ทวารวด ตงแตพทธศตวรรษท 12 จากขอความทพบในจารกของกษตรยเจนละ แสดงวาโบราณสถานแหงนสรางขนเปนศาสนสถานในศาสนาพราหมณทนบถอพระศวะ ในชวงเวลานน บรเวณดงเมองเตย รวมทงชมชนใกลเคยงเคยเปนเมองทมชอวา “ศงขะประ” มความสมพนธในฐานะเมองในปกครองของอาณาจกรเจนละ ซงกคออาณาจกรขอมในสมยตอมาทแผอ านาจเขามาในเขตลมแมน ามล-ช ในชวงเวลาดงกลาว

ภถ าพระ พระพทธรปในถ า ยโสธร

ภถ าพระ ตงอยทางทศตะวนออกของหมบานกดแห หรอกดแห ต าบลกดเชยงหม หางจากอ าเภอเลงนกทา 12 กโลเมตร ตามทางหลวงหมายเลข 212 และหางจากอ าเภอเมอง 85 กโลเมตร ทเรยกวา “ภถ าพระ”

เนองจากมพระพทธรปอยในถ าจ านวนมาก ถ าพระนเปนถ าใหญกวางประมาณ 3 วา ยาวประมาณ 8 วา ตงอยชะงอนภดานทศใต มทางเขาไปตามซอกหนเปนอโมงค จากปากถ าเลยไปทางทศเหนอสามารถเดนลอดไปได บนภเขาลกนนอกจากจะมบรรยากาศรมเยนและรมรนไปดวยปาไมหนาทบแลว บรเวณโดยรอบยงมถ าอน ๆ อก อาท ถ าเคง ถ างซวง ถ าเกลยง และถ าพรหมบตร

ประวตความเปนมา พระธาตกองขาวนอย ยโสธร

พระธาตกองขาวนอย ตงอยในทงนา ต าบลตาดทอง หางจากตวจงหวดประมาณ 9 กโลเมตร ไปตามทางหลวงหมายเลข 23 (ยโสธร-อบลราชธาน) กโลเมตรท 194 เลยวซายไปอก 1 กโลเมตร

92

พระธาตกองขาวนอยเปนเจดยเกาสมยขอม สรางในพทธศตวรรษท 23-25 ตรงกบสมยอยธยาตอนปลาย ตงอยในเขตวดพระธาตกองขาวนอย ซงแตเดมเปนเพยงทงนาในเขตต าบลตาดทอง พระธาตกองขาวนอยเปนเจดยกออฐถอปน รปทรงแปลกไปจากเจดยโดยทวไป คอมลกษณะเปนกองขาว องคพระธาตเปนเจดยเหลยมยอมมไมสาม ฐานสเหลยมจตรส กวางดานละ 2 เมตร กอสงขนไปประมาณ 1 เมตร ชวงกลางขององคพระธาตมลวดลายท าเปนซมประตทงสดาน ถดจากชวงนไปเปนสวนยอดของเจดยทคอยๆ สอบเขาหากน สวนยอดรอบนอกของพระธาตกองขาวนอยมก าแพงอฐลอมรอบขนาด 5.5 เมตร นอกจากนบรเวณดานหลงพระธาตมพระพทธรปอยองคหนงกอดวยอฐ ชาวบานนบถอวาศกดสทธมาก และในเดอนหาจะมผคนนยมมาสรงน าพระและปดทอง เชอกนวาถาไมท าเชนนฝนจะแลงในปนน พระธาตกองขาวนอย มประวตความเปนมาทนาสนใจ ซงผดไปจากปชนยสถานแหงอนๆ ทมกเกยวพนกบเรองพทธศาสนา แตประวตความเปนมาของพระธาตกองขาวนอยกลบเปนเรองของหนมชาวนาทท านาตงแตเชาจนเพล มารดาสงขาวสายเกดหวขาวจนตาลาย อารมณชววบท าใหเขากระท ามาตฆาตดวยสาเหตเพยงวาขาวทเอามาสงดจะนอยไปไมพอกน ครนเมอกนขาวอมแลว ขาวยงไมหมดจงไดสตคดส านกผดทกระท ารนแรงตอมารดาของตนเองจนถงแกความตาย จงไดสรางพระธาตกองขาวนอยแหงนขน เพอเปนการอทศสวนกศลขออโหสกรรมและลางบาปทตนกระท ามาตฆาต นอกจากนทบรเวณบานตาดทอง กรมศลปากรไดด าเนนการขดคนเรองราวของมนษยสมยกอนประวตศาสตร ไดคนพบโครงกระดกมนษยสมยกอนประวตศาสตร และภาชนะลายเขยนสแบบบานเชยง

วดมหาธาต โบราณสถานพระพทธบษยรตน ยโสธร

วดมหาธาต ตงอยในเขตเทศบาลเมอง โบราณสถานทส าคญในวดคอ พระพทธบษยรตนหรอพระแกวหยดน าคาง เปนพระพทธรปปางสมาธ ศลปะสมยเชยงแสน เปนพระคบานคเมองของยโสธรทพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท 3 โปรดเกลา ฯ พระราชทานใหพระสนทรราชวงศาเจาเมองยโสธรคนแรก

ภายในวดมหาธาตมสงทนาสนใจคอ

93

พระธาตยโสธร หรอ พระธาตอานนท ตงอยหนาอโบสถ เปนพระธาตรนเกาทส าคญองคหนงในภาคอสาน เจดยทรงสเหลยมสวนยอดคลายพระธาตพนม ภายในพระธาตบรรจอฐธาตของพระอานนท การกอสรางไดรบอทธพลศลปะลาวทนยมสรางขนเมอปลายสมยกรงศรอยธยาถงตนรตนโกสนทร ซงตรงกบประวตการตงเมองและประวตของวดมหาธาตฉบบหนงวา สรางราวพ.ศ. 2321 โดยทาวหนา ทาวค าสงห ทาวค าผา ซงเดมเปนเสนาบดเกาของกรงศรสตนาคนหต (เวยงจนทน) ตอมาไดอพยพผคนภายใตการน าของพระวอ พระตา ราว พ.ศ. 2313-2319 มาตงถนฐาน ณ ทน ลกษณะพระธาต ฐานรปสเหลยมจตรส ยาวดานละ 81 เมตร กออฐถอปนเอวฐานคอดเปนรปบวคว าบวหงาย เหนอขนไปเปนเรอนธาต มซม 4 ทศ ประดษฐานพระพทธรปประทบยน สวนยอดธาตมยอดปลเลกแซมทง 4 ดาน ยอดกลางทรงสเหลยมสอบ ม 2 ชน รปแบบการกอสรางคลายกบพระธาตกองขาวนอยและทางวดจะจดใหมงานสมโภชพระธาตอานนทขนเปนประจ าทกปในเดอนมนาคม หอไตร เปนทเกบคมภรใบลานของวด ตงอยตรงกลางสระทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของพระธาต เปนรปสเหลยมผนผา ลกษณะแบบหอไตรภาคอสานทวไป มทางเดนโดยรอบตดกนใตชายคา บรเวณนเปนทเกบรกษาตพระธรรม หบพระธรรม เสลยงชนวางคมภรซงน ามาจากเวยงจนทน ซมประตและบานประตไมสลกลวดลายเครอเถาลงรกปดทองอยางสวยงาม การตกแตงฝาผนงมลวดลาย ซงเปนลกษณะผสมแบบภาคกลางสนนษฐานวา หอไตรสรางขนในสมยรชกาลท 4-5 แหงกรงรตนโกสนทร

สวนสาธารณะพญาแถน ยโสธร

94

สวนสาธารณะพญาแถน ตงอยในเขตเทศบาลเมอง รมถนนแจงสนท (ทางหลวงหมายเลข 23) ตดกบอางเกบน าล าทวน ภายในสวนพญาแถนมล าน าเลกๆ คดเคยวลอมรอบบรเวณโดยรอบประกอบดวยสวนไมดอกไมประดบ สงคตศาลา (เวทการแสดงกลางแจง) สนามเดกเลน และสวนสขภาพ

เทศบาลก าหนดใหสวนพญาแถนเปนสถานทจดงานบงไฟประจ าป (พญาแถนเปนชอของเทพเจาแหงฝนตามความเชอของชาวอสานวาเมอถงเดอนหกจะตองท าบงไฟจดขนไปบนทองฟาถวายพญาแถน ฝนจะไดตกตองตามฤดกาล) นอกจากนยงใชเปนสถานทจดงานแขงเรอสน(เรอหาปลา)ประจ าป และงานสงกรานต

โบสถครสตบานซงแย อ าเภอไทยเจรญ จ.ยโสธร

โบสถครสตบานซงแย ตงอยทอ าเภอไทยเจรญ จงหวดยโสธร มประวตเลาสบกนมาวาในป ค.ศ.1908 มผหนตายอพยพจากทตาง ๆ กน เขามาอาศยอยในพนทนรวม 5 ครอบครว ซงหนมาดวยสาเหตเดยวกน คอ ถกกลาวหาวาเปนผปอบ ชาวบานในหมบานจงรมท ารายและขบไล

จากนนไดเดนทางไปหาบาทหลวงเดชาแนล และบาทหลวงออมโบรซโอ ทบานเซซง ต.เชยงเพง อ.ปาตว จ.ยโสธร ขอใหไปชวยขบไลผปศาจทสงสอยกบตนและ ครอบครว ซง บาทหลวงทง 2 ทาน กยอมเขาปาลกไปตามค าขอ เมอรสกดขน ทง 5 ครอบครว จงเขานบถอศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลก ตอมาบานหนองซงแย มผคนอพยพ ไปอยมากขน ในป ค.ศ.1909 ชาวบานปลกกระตอบ ฝาขด แตะเลกๆ ใชประกอบพธทางศาสนา นบวาเปนจดก าเนดวดซงแย หรอชออยาง เปนทางการ เปนภาษาละตนวา วดอ ครเทวดามคาแอล ตามชอนกบญองคส าคญ เปนภาษาองกฤษคอโบสถ เซนตไมเคล เปนภาษาฝรงเศสคอ โบสถแซงต มเชล โดยมบาทหลวงเดชาแนล เปนอธการโบสถคนแรก และคนในบานหนองซงแยซงลวนแตเปนชาวไทยอสาน ไดมาเขารต ถอศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลก เกอบทงหมด

95

หลงจากนน ไดมการสรางอาคารโบสถใหมหลายครง โบสถไมเนอแขงหลงปจจบนน เปนโบสถหลงท 4 วางแผนกอสรางป ค.ศ. 1936 ชาวบานพากนรวบรวมไม ลงมอสรางป ค.ศ.1947 ตวโบสถรปทรงทสรางขนมลกษณะแบบศลปะไทย กวาง 16 เมตร ยาว 57 เมตร จดเปนโบสถไมทใหญทสด ในประเทศไทย ใชแผนไมเปนแปนมง หลงคา 80,000 แผน ใชเสาขนาดตางๆกนถง 360 ตน สวนใหญเปนเสาไมเตง เสาในแถวกลางมขนาดใหญยาวทสดม 260 ตน สงจากพนดนกวา 10 เมตร พนแผนกระดานเปนไมแดงและไมตะเคยนขนาดใหญ มานงไมจคนไดกวาพนคน ระฆงโบสถมเสนผาศนยกลางเกอบ 2 ฟต อยในหอระฆงสงทสรางแบบหอระฆงตามวดไทยทวไป แตแปลกตรงทแยกตางหากจากโบสถ และเนองจากไมทไดรวบรวมมามจ านวนมาก จงไดน าไมทเหลอมาสรางโรงเรยนบานซงแยพทยา การเดนทาง จากยโสธรใชทางหลวงหมายเลข 2169 เลยอ าเภอกดชมไปประมาณ 7-8 กโลเมตร เลยวซายเขาไปอกราว 600 เมตร ถงบรเวณโรงเรยนซงแยพทยาและโบสถซงอยบรเวณเดยวกน

หมบานท าหมอนขต

บานศรฐาน อ าเภอปาตว จ.ยโสธร หมบานท าหมอนขตบานศรฐาน หางจากตวเมองยโสธร 20 กโลเมตร ตามเสนทางยโสธร-ปาตว-อ านาจเจรญ (ทางหลวงหมายเลข 202) ระหวางหลกกโลเมตรท 18-19 แยกทางขวามอเขาไปทางลกรงอก 3 กโลเมตร

หลงฤดท านาชาวบานแทบทกครวเรอน มอาชพทอผาและท าหมอนขต นกทองเทยวสามารถเขาไปชมและซอหมอนขต ไวเปนทระลก ซงขณะนไดรบความนยมอยางมาก สงเปนสนคาออกไปขายตางประเทศ นบเปนอตสาหกรรมในครวเรอน ทน ารายไดเปนอนดบสองรองจากการท านา

กจาน อ าเภอค าเขอนแกว จ.ยโสธร

96

ตงอยทบานงว ต าบลกจาน หางจากตวอ าเภอ 12 กโลเมตร กจานเปนเจดยเกาเจดยหนงในจงหวด มลกษณะคลาย ๆ กบพระธาตพนม ตามต านานเลาวากจานมมาตงแตครงสรางพระธาตพนม จงหวดนครพนม

บานทงนางโอก อ าเภอเมอง จ.ยโสธร ตงอยในเขตอ าเภอเมอง หางจากตวจงหวดประมาณ 8 กม. ตามทางหลวงหมายเลข 2169 (ยโสธร-กดชม) มชอเสยงในการจกสานไมไผ เพอเปนเครองใชในครวเรอนและของทระลก

หมบานนาสะไมย อ าเภอเมอง จ.ยโสธร ตงอยบรเวณใกลเคยงกบบานทงนางโอก มชอเสยงในเรองการจกสานไมไผและการแกะสลกเกวยนจ าลองทปราณตงดงาม

มรดกทางธรรมชาต

จงหวดยโสธร อยในพนทแองโคราช - อบล และเปนสวนหนงของทงกลารองไห มแมน าชไหลผานทางตอนใตของจงหวด ทางตอนเหนอพนทสวนใหญเปนลอนคลน ตดกบแนวเทอกเขาภพาน ปาไมเปนปาเตงรงเปนสวนมาก มปาดงดบแลงและปาผสมผลดใบอยบางบางพนท พนทปาสงวนทยงคงสภาพสมบรณมอยประมาณ 240,000 ไร ประมาณรอยละ 9 ของพนทจงหวด

ปาสงวนแหงชาตปาดงปอดงบงอ

อยในเขตอ าเภอเลงนกทา ลกษณะภมประเทศเปนหบเขาโคงเปนวงแหวน มแนวเทอกเขาภพานเปนหบเขาโคงเปนวงแหวน มแนวเทอกเขาภพานเปนวงรอบทางดานเหนอและดานตะวนออก สภาพปาเปนปา

97

ดงดบแลง และปาผสมผลดใบ เปนปาสมบรณ ประมาณ 139,000 ไร ประมาณรอยละ 48 ของพนทปาสงวนทงหมด มพนธไมส าคญและมคาอยมาก ทส าคญและมความเกยวพนกบชาวยโสธรในอดตคอ เรว หรอ หมากเหนง และกระวาน ซงเปนพชทเกดขนตามพนลางของปา ชอบเกดในปาทสมบรณ ผลแหงมกลนหอมใชประกอบเครองเทศ และยาสมนไพร จงเปนสนคาออกทส าคญของไทยมานาน ยโสธรเปนเมองหนงทถกก าหนดใหสงผลเรวและกระวานเขาสวนกลาง

ปาสงวนแหงชาตดงมะไฟ

พนทสวนใหญ อยในเขตอ าเภอทรายมล มพนทประมาณ 63,000 ไร เปนปาสมบรณอยเพยงประมาณ 7,100 ไร เปนปาเตงรงและปากงเบญจพรรณ ปาแหงนมเหดหลายชนดขนแซมพนปา จนกลายเปนแหลงอาหารส าคญ โดยเฉพาะในหวงฤดฝน เชนเหดโคน เหดไค เหดละโงก ฯลฯ ดงมะไฟยงเปนแหลงอาหารของอสานหลายชนด เชนไขมดแดง จกจน กะปอม (กงกา) ผกตว ผกกระโดม เปนตน

ภถ าพระ

98

เปนเนนเขาสงจากระดบน าทะเลประมาณ 230 เมตร เปนสวนหนงของแนวเทอกเขาภพาน อยในเขตอ าเภอเลงนกทา บรเวณยอดเนนเปนลานกวาง มหนรปรางแปลก ๆ ตงกระจายอยทวไป เปนประตมากรรมทางธรรมชาตทยงใหญสวยงามมากแหงหนง บางแหงเปนถ าเงบ หนผา สลบกบ พะลานหนกวาง ประกอบดวยลานหนปม หนแตก และเสาเฉลยงรปทรงตาง ๆ อนเกดจากการกดเซาะของลมและน าอยางตอเนองเปนเวลายาวนาน มจดชมววทสวยงามอยหลายจด สามารถมองเหน ภหม และภแผงมาไดอยางชดเจน ทางดานทศเหนอและทศตะวนออก พนทโดยรอบเปนปาไมรมรนสวยงาม ตามหลบถ าจะมพระพทธรปแกะสลกดวยไม มอายเกาแกอยเปนจ านวนมาก

ตนยางนาใหญดอนปตาบานหวเมอง

ดอนปตามตนยางนาขนาดใหญขนอยหลายสบตน และมศาลเจาปอนเปนสถานทศกดสทธทชาวบานใชประกอบพธกรรมตามความเชอถอของทองถน ทเชอวาตนไมใหญเปนทสงสถตของสงศกดสทธ รวมทงผปผตา นบเปนภมปญญาชาวบานใหชวยกนรกษาปาไม ในบรรดาตนยางนาใหญมบางตน ล าตนใหญขนาด 10 คนโอบ และสงประมาณ 50 เมตร เชอกนวาเปนตนยางนาทมขนาดใหญทสดตนหนงของประเทศไทย นอกจากตนยางนาใหญแลว ดอนปตาบานหวเมอง ยงมซากโบราณวตถท าดวยหนทราย และศลาแลงสมยทวาราวด แสดงถงความเกาแกของสถานทแหงน