หน่วยที่ 6 ลักษณะข้ามชาติ · ชุด วิชา ......

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ


สธ

มสธ มสธ

หนวยท 6

ลกษณะขามชาต

อาจารย ดร.รงทพย จนทรธนะกล

อาจารย ดร.ปรญญา นวลเปยน

ชอ อาจารย ดร.รงทพย จนทรธนะกลวฒ ร.ด. (รฐศาสตร) มหาวทยาลยธรรมศาสตร Master of Arts (language and Communication, national Institute of

Development Administration) Master of Management (International Business) Monash University, Australia Master of Arts (Language and Communication) National Institute of Development Administration (NIDA) สม.บ (สงคมวทยาและมานษยวทยา) มหาวทยาลยธรรมศาสตรต�าแหนง อาจารยประจ�าคณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตสารสนเทศเพชรบรหนวยทเขยน หนวยท 6

ชอ อาจารย ดร.ปรญญา นวลเปยนวฒ น.บ., ศศ.ม. (รฐศาสตร) มหาวทยาลยรามค�าแหงต�าแหนง นกวชาการอสระ หนวยทเขยน หนวยท 6

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

6-2 ความคดทางการเมองและสงคม

แผนการสอนประจ�าหนวย

ชดวชา ความคดทางการเมองและสงคม

หนวยท 6 ลกษณะขามชาต

ตอนท6.1 ความรเบองตนเกยวกบลกษณะขามชาต6.2 สถานภาพของลกษณะขามชาต6.3 บทบาทของลกษณะขามชาต

แนวคด1. แนวคดลกษณะขามชาตมงเนนอธบายความเคลอนไหวขามพรมแดนของรฐชาต และเปน

กระบวนการทสงผลกระทบตอการใชอ�านาจของรฐชาตและความคดเกยวกบรฐในแบบชาตนยม ซงกระบวนการของลกษณะขามชาตถกขบเคลอนโดยตวแสดงขามชาต ซงเปนตวแสดงทไมใชรฐและมบทบาทกระท�าการในระดบโลกหรอในระดบภมภาค นอกจากนน ตวแสดงขามชาตบางองคกรอาจใหความสนใจกบประเดนปญหาหนงปญหาใดเพยงเรองเดยว และตวแสดงขามชาตบางองคกรอาจมภารกจทหลากหลาย

2. สถานภาพของลกษณะขามชาต เกยวของกบกระบวนการของลกษณะขามชาตทเกดขนจากการกระท�าของตวแสดงตางๆ ใน 3 ลกษณะ คอ 1) ลกษณะขามชาตทางเศรษฐกจ ถกขบเคลอนโดยตวแสดงทส�าคญ 2 กลม ไดแก บรรษทขามชาต และองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ 2) ลกษณะขามชาตทางสงคม ถกขบเคลอนโดยคนยายถน และขบวนการทางสงคมขามชาตทด�าเนนกจกรรมทางสงคมและมเปาหมายมากกวาขอบเขตของรฐหนงรฐใด 3) ลกษณะขามชาตทางการเมอง เปนกระบวนการทางการเมองทมลกษณะขามชาตในระดบปจเจกบคคล และในระดบองคกรและสถาบนระหวางประเทศ

3. บทบาทของลกษณะขามชาต กระบวนการของลกษณะขามชาตมบทบาทตอสงคมและการเมองใน 2 ดาน คอ ก) บทบาทในการสงเสรมความรวมมอ และ ข) บทบาทในการสรางความขดแยง ส�าหรบแนวโนมของลกษณะขามชาตจะไดรบอทธพลจากสถานภาพและบทบาทของตวแสดงขามชาตทเปลยนแปลงไป ตลอดจนขอทาทายจากปจจยอนๆ เชน การเปลยนแปลงคานยมและความคดทางสงคมและการเมอง ความกาวหนาทางเทคโนโลย รวมทงนโยบายและกฎระเบยบตางๆ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

6-3ลกษณะขามชาต

วตถประสงคเมอศกษาหนวยท 6 จบแลว นกศกษาสามารถ1. อธบายนยาม ภมหลง และตวแสดงของลกษณะขามชาตได2. อธบายสถานภาพของลกษณะขามชาตในลกษณะตางๆ ได3. อธบายบทบาทของลกษณะขามชาตในการสงเสรมความรวมมอและการสรางความขดแยง

รวมทงแนวโนมของลกษณะขามชาตได

กจกรรมระหวางเรยน1. ท�าแบบประเมนผลตนเองกอนเรยนหนวยท 62. ศกษาเอกสารการสอนตอนท 6.1-6.33. ปฏบตกจกรรมตามทไดรบมอบหมายในเอกสารการสอน4. ฟงรายการวทยกระจายเสยง (ถาม)5. ชมรายการวทยโทรทศน (ถาม)6. เขารบการสอนเสรม (ถาม)7. ท�าแบบประเมนผลตนเองหลงเรยนหนวยท 6

สอการสอน1. เอกสารการสอน2. แบบฝกปฏบต3. รายการสอนทางวทยกระจายเสยง (ถาม)4. รายการสอนทางวทยโทรทศน (ถาม)5. การสอนเสรม (ถาม)

การประเมนผล1. ประเมนผลจากแบบประเมนผลตนเองกอนเรยนและหลงเรยน2. ประเมนผลจากกจกรรมและแนวตอบทายเรอง3. ประเมนผลจากการสอบไลประจ�าภาคการศกษา

เมออานเอกสารการสอนแลว ขอใหท�าแบบประเมนผลตนเองกอนเรยน

หนวยท 6 ในแบบฝกปฏบต แลวจงศกษาเอกสารการสอนตอไป

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ตอนท 6.1

ความรเบองตนเกยวกบลกษณะขามชาต

โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 6.1 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง6.1.1 นยามของลกษณะขามชาต6.1.2 ภมหลงของลกษณะขามชาต6.1.3 ตวแสดงของลกษณะขามชาต

แนวคด1. นยามเกยวกบลกษณะขามชาตมคณลกษณะทส�าคญ 3 ประการ คอ 1) ลกษณะขามชาต

เปนความเคลอนไหวขามพรมแดนของรฐชาต โดยลกษณะขามชาตเปนกระบวนการทขามพนขอบเขตของความเปนชาตหรออยเหนอความเปนชาต 2) ลกษณะขามชาตเปน กระบวนการทกอใหเกดความสมพนธทหลากหลาย และ 3) ลกษณะขามชาตเกยวพนกบบรบทตางๆ ไดแก ความกาวหนาทางเทคโนโลย ระเบยบและกฎเกณฑ คานยมและความคดทางสงคมและการเมอง และลกษณะขามชาตอยตรงกนขามกบแนวคดชาตนยม

2. ภมหลงของลกษณะขามชาตแบงออกไดเปน 3 ชวงเวลา ไดแก 1) ลกษณะขามชาตในยคแรก 2) ลกษณะขามชาตหลงการเกดรฐชาต 3) ลกษณะขามชาตในยคปจจบน

3. ตวแสดงขามชาตเปนตวแสดงทไมใชรฐ ซงกระท�าการในลกษณะขามพรมแดนของรฐตงแตสองประเทศขนไป โดยตวแสดงขามชาตอาจมบทบาทในระดบโลกหรอในระดบภมภาค และตวแสดงขามชาตอาจกระท�าการในประเดนปญหาหนงปญหาใดหรออาจมภารกจทหลากหลาย

วตถประสงคเมอศกษาตอนท 6.1 จบแลว นกศกษาสามารถ1. อธบายนยามของลกษณะขามชาตได2. อธบายภมหลงของลกษณะขามชาตได3. อธบายตวแสดงของลกษณะขามชาตได

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ความน�า

ความรเบองตนเกยวกบลกษณะขามชาตเราก�าลงอยในชวงตนครสตศตวรรษท 21 ซงกระแสโลกาภวตนยงมบทบาทส�าคญและชมชน

ขามชาตมการขยายตวอยางรวดเรว ปจจยเหลานสงผลโดยตรงตอรปแบบตางๆ ในการควบคมดนแดนของรฐ ความเขาใจทวาบคคลยอมอยในรฐชาตไดเพยงทเดยว หรออยางเตมทกอาจโยกยายไปสรฐอนไดเพยงทเดยว ถกทาทายโดยการเคลอนททมมากยงขน การพกพงและอยอาศยแบบชวคราวในประเทศตางๆ ทมเพมขน คนยายถนแบบวงจรและคนยายถนกลบ (cyclical and recurring migrations) ทเพมจ�านวนขน การเดนทางทสะดวกขนและมราคาถกลง รวมทงการสอสารโทรคมนาคมทรวดเรวและเทคโนโลยขาวสารทเชอมตอถงกนไดตลอดเวลา1

ในปจจบนน แนวคดลกษณะขามชาตไดรบความสนใจมากยงขน เนองจากเราสามารถพบเหนกระบวนการของลกษณะขามชาตทส�าคญหลายดาน โดยการโยกยายถนขามพรมแดนของรฐชาตเปนสงทสามารถพบเหนไดมากกวาในอดต ตลอดจนประจกษไดถงปรากฏการณทเกดขนนจากปจจยหลายดาน ไดแก ปจจยจากความเคลอนไหวและการเขาถงขอมลขาวสารไดงายดายมากยงขน อนเปนผลมาจากการพฒนาดานการสอสารและการคมนาคม ปจจยดานความกาวหนาของกระบวนการผลต โดยเฉพาะในภาคอตสาหกรรมและเทคโนโลยทมบทบาทอยางมากในเศรษฐกจโลก มสวนในการกระตนใหเกดการโยกยายถนขามพรมแดนมากยงขน เพราะกจกรรมการผลตทกาวหนาในประเทศตางๆ ตองการผทมทกษะขนสงเขามาท�างาน ท�าใหแรงงานทมคณสมบตดงกลาวเขาสวงจรการโยกยายถนขามชาตมากขน ในขณะทแรงงานทมทกษะขนต�าหรอแรงงานไรฝมอกมโอกาสเขาสวงจรการโยกยายถนขามชาต โดยการเปนผโยกยายถนขามพรมแดนไปท�างานในประเทศทตองการแรงงานราคาถกกวาแรงงานทองถน ซงประเภทงานสวนใหญทแรงงานทมทกษะขนต�าเขาไปท�างานไดคอ ภาคการเกษตร ภาคบรการ และบางสวนกเขาสภาคอตสาหกรรมดวยเชนเดยวกน นอกจากนน ยงมปจจยมาจากการอพยพยายถนของผทหลบหนภยจากภาวะสงครามและภยพบตทเกดขนในบางภมภาคอกเปนจ�านวนมาก2

เพอทจะท�าความเขาใจถงแนวคดลกษณะขามชาตไดตามวตถประสงคทก�าหนดไว จงมความจ�าเปนจะตองทบทวนความรเบองตนเกยวกบลกษณะขามชาต อนประกอบดวย 3 หวขอหลก ไดแก นยามของลกษณะขามชาต ภมหลงของลกษณะขามชาต และตวแสดงผกระท�าการในลกษณะขามชาต

1 Stephen Castles. (2004). “The myth of the controllability of difference Labour migration, transnational communities and state strategies in the Asia-Pacific region.” in Brenda S.A. Yeoh and Katie Willis (eds.). State/Nation/Transnation: Perspectives on Transnationalism in the Asia-Pacific. London: Routledge, pp. 16-36. 2 Katie Willis, Brenda S.A. Yeoh and S.M. Abdul Khader Fakhri. (2004). “Introduction: Transnationalism as a challenge to the nation.” in Brenda S.A. Yeoh & Katie Willis (eds.). State/Nation/Transnation: Perspectives on Transnationalism in the Asia-Pacific. London: Routledge, pp. 1-15.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 6.1.1

นยามของลกษณะขามชาต

นยามของค�าวา “ลกษณะขามชาต” (transnationalism) มลกษณะทคอนขางแตกตางหลากหลาย อนเปนผลมาจากแนววเคราะหทแตกตางกนตามบรบทแวดลอมของประเดนปญหาทนกวชาการให ความสนใจและฐานคดของสาขาวชาทแตกตางกน3 โดยมสาระส�าคญดงน

โทมส รส (Thomas Risse)4 นกความสมพนธระหวางประเทศชาวเยอรมน อธบายวา “ลกษณะขามชาต” เปนแนวคดเกยวกบลกษณะขามชาตครอบคลมกจกรรมตางๆ ของมนษย และลกษณะขามชาตกมรปแบบทแตกตางกนอยางมาก ทงน อาจพจารณาไดจากกระบวนการของลกษณะขามชาตทมความหลากหลายเปนอยางมาก ไดแก การเคลอนยายเงนทนขามพรมแดน การคาระหวางประเทศ สอขามพรมแดน เชน ซเอนเอน บบซ เอบซ ฟอกซนวส อลจาซรา ซซทว เอพ เอเอฟพ ยพไอ ฯลฯ การยายถนขามชาต นกทองเทยวขามพรมแดน การแพรกระจายของคานยมและปทสฐาน (values and norms) ขบวนการทางสงคมขามชาต (Transnational Social Movements: TSM) องคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ (International Nongovernmental Organizations: INGOs) และบรรษทขามชาต (Trans-national Corporations: TNCs)5 เปนตน

จอหน ท. รอรค (John T. Rourke)6 นกรฐศาสตรอเมรกน ใหนยามวาแนวคด “ลกษณะขามชาต” มขอบขายรวมถงการจงรกภกด กจกรรมและปรากฏการณอนๆ ทเชอมโยงผคนในสถานทตางๆ เขาดวยกน ซงการเชอมโยงนนเกดขนในลกษณะขามพรมแดนและขอบเขตทางอ�านาจของชาต ทงน แนวคดลกษณะขามชาตไดใหความส�าคญกบความเปนจรงทอยตรงกนขามกบแนวคดชาตนยม การทาทายตอส�านกและความเขาใจเกยวกบความเปนชาต ตลอดจนสภาวะของรฐชาตทผกพนอยกบความคดแบบชาตนยม ซงแนวคดลกษณะขามชาตไดสะทอนความเปนจรงดงกลาวผานการกระท�าการทางการเมองของผคนในสถานทตางๆ อนมความแตกตางกนในความเปนชาต และการท�าความเขาใจในลกษณะเฉพาะทางการเมองทผคนเหลานนมอยรวมกนโดยไมยดตดอยกบค�าอธบายเกยวกบความเปนชาตและรฐชาต

3 Michelle A. Stephens. (1998). “Black Transnationalism and the Politics of National Identity: West Indian Intellectuals in Harlem in the Age of War and Revolution.” American Quarterly, 50(3), Sep., pp. 592-608.

4 Thomas Risse. (2013). “Transnational Actors and World Politics.” in Walter Carlsnaes, Thomas Risse and Beth A. Simmons (eds). Handbook of International Relations. London: SAGE, pp. 426-452.

5 บรรษทขามชาต หรอ Transnational Corporations (TNCs) อาจรจกกนในชออนๆ เชน Multinational Corpora-tions (MNCs), Multinational Enterprise (MNEs), Transnational Enterprises (TNEs) และ International Corporations (ICs) รวมทง global corporations หรอ stateless corporations ทแปลตรงตวไดวาเปนบรรษทระดบโลกหรอบรรษทไรรฐ.

6 John T. Rourke. (1999). International Politics on the World Stage. Dubuque. Iowa: Dushkin/McGraw-Hill.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สตเวน เวอรโทเวค (Steven Vertovec)7 นกสงคมวทยาอเมรกน ใหความหมายวา “ลกษณะขามชาต” มความหมายอยางกวางถงความเชอมโยงอยางใกลชดและปฏสมพนธของผคนหรอสถาบนตางๆ ทมลกษณะขามพรมแดนหรอขามรฐชาต โลกทกวนนมระบบของความสมพนธหลากหลายรปแบบ ตลอดจนเปนโลกทมการแลกเปลยนและการเคลอนไหวถายเทถงกนอยางเขมขนได แมวาผคนทอยหางไกลกนหรอมพรมแดนระหวางประเทศขวางกน รวมทงกฎหมาย กฎระบยบ และบทพรรณนาเกยวกบชาตเปนสงขวางกน แตผคนยงสามารถใชเทคโนโลยและการสอสารททนสมยเปนชองทางในการตดตอถงกนอยางใกลชดและท�าไดงายกวาในอดต การคบคาสมาคมในรปแบบตางๆ ไดถกท�าใหเปนระดบโลกมากขนและกลายเปนกจกรรมปกตทพบเหนไดจนคนชน รปแบบและกระบวนการของลกษณะขามชาตในบางกรณเปนตวเรงหรอฉดรงแบบแผนของพฒนาการทางประวตศาสตร นอกจากนน ลกษณะขามชาตยงน�าไปสประเดน ถกเถยงเกยวกบปฏสมพนธของมนษยชาตในรปแบบใหม และปฏบตการของลกษณะขามชาตไดสงผลตอการจดการรปแบบของอ�านาจและการเปลยนแปลงของโลกในปจจบน

นกวชาการบางทานเหนวาความรและความเขาใจตอลกษณะขามชาตขนอยกบแนววเคราะหของสาขาวชาทแตกตางกน โดยสตเวน เวอรโทเวค8 กลาววาความหมายของ “ลกษณะขามชาต” มนยามทหลากหลาย ซงสามารถท�าความเขาใจไดจากสถานภาพของการศกษาลกษณะขามชาตทแตกตางกน 6 แนวทาง ไดแก ลกษณะขามชาตในฐานะรปแบบวทยาสงคม (social morphology) ลกษณะขามชาตในฐานะประเภทของจตส�านก ลกษณะขามชาตในฐานะหนวยของการผลตซ�าทางวฒนธรรม ลกษณะขามชาตในฐานะหนวยของทนนยม ลกษณะขามชาตในฐานะพนทของความผกพนทางการเมอง และลกษณะขามชาตในฐานะการประกอบสราง “สถานท” หรอทองถน ซงนกวชาการบางคนคาดการณวาลกษณะขามชาตไดเปลยนแปลงความสมพนธของผคนไปสเรองของพนทดวยการสราง “สนามทางสงคม” หรอ “พนททางสงคม” ทมลกษณะขามชาต ซงเชอมและจดวาง “ตวแสดง” (actors) ไวมากกวาหนงประเทศขนไป

ในขณะทมแชล เอ. สตเฟนส (Michelle A. Stephens)9 เหนวา ลกษณะขามชาตเปนกระบวนการทอยเหนอความเปนชาต เชน การเคลอนไหวขามพรมแดนของผคนทยายถนจากประเทศหนงไปสอกประเทศหนง โดยกระบวนการดงกลาวนกอใหเกดปรากฏการณตางๆ ทนาสนใจและเปนประเดนปญหาดานกระบวนการ อตลกษณ โครงสราง และวฒนธรรมทเชอมโยงกบกระบวนการสรางชาตของประเทศทเกยวของ

Katie Willis, Brenda S.A. Yeoh และ S.M. Abdul Khader Fakhri10 อธบายวาลกษณะขามชาตแสดงใหเหนวาระบบการควบคมของรฐชาตจะใชการไมไดอกตอไป เนองจากกลมตางๆ ทมความเปนหนงเดยวกนมจ�านวนเพมมากขน กลมคนเหลานจะมความผกพน การตดตอ การเขารวม ความเกยวเนองกน ทางการเมอง เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมในระดบขามพรมแดนของรฐชาตมากกวาหนงประเทศ จงมแนวโนมทกระบวนการของลกษณะขามชาตจะน�าไปส “การสนสดของชาต” หรอกอใหเกดวกฤตของ

7 Steven Vertovec as cite in Willis, Yeoh and Fakhri. op.cit., p. 12.8 Ibid., p. 12.9 Stephens. op.cit., pp. 592-608.10 Willis, Yeoh and Fakhr. op.cit., p. 1.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ความเปนชาต โดยมการยอมรบกนวาลกษณะขามชาตเปนกระบวนการททาทายตอการคงอยตอไปของ “ชาต” หรอ “รฐชาต” หรอกลาวอกนยหนงคอลกษณะขามชาตจะน�ามาซงวกฤตดานอ�านาจอธปไตยของรฐชาต

ส�าหรบนกวชาการดานความสมพนธระหวางประเทศ ซงใหความสนใจกบลกษณะขามชาตในฐานะความสมพนธรปแบบหนงทเกดขนในเวทความสมพนธระหวางประเทศ โดยโรเบรต โอ. เคยเฮน (Robert O. Keohane) และโจเซฟ เอส. นาย (Joseph S. Nye)11 2 นกวชาการอเมรกน อธบายถง “ความสมพนธขามชาต” (transnational relations) วาเปนปฏสมพนธทเปนปกตของการขามพรมแดนของตวแสดงตางๆ ในเวทความสมพนธระหวางประเทศ โดยจะตองมตวแสดงหนงเปนอยางนอยทมใชรฐชาต นอกจากนน 2 นกความสมพนธระหวางประเทศ คอ โรเบรต แจคสน (Robert Jackson) ชาวองกฤษ และกออรก เซอเรนเซน (Georg Sørensen) ชาวเดนมารก12 แสดงความเหนเพมเตมวาความสมพนธขามชาต อาจไดรบการอธบายเพมเตมไดจากแนวคดเสรนยมทอธบายวาความสมพนธระหวางผคนหรอประชาชนจะสรางความรวมมอและสงเสรมสนตภาพมากกวาความสมพนธระหวางรฐบาลของชาตตางๆ เราจงท�าความเขาใจไดวาความสมพนธขามชาตจะมแนวโนมทสรางสรรคกวาความสมพนธระหวางประเทศบนฐานคตของความเปนชาต

เจมส โรเซเนา (James Rosenau) นกรฐศาสตรอเมรกน13 ใหนยามวา “ลกษณะขามชาต” เปน กระบวนการทความสมพนธระหวางประเทศซงโดยปกตเปนกจการของรฐบาล ไดถกเสรมโดยความสมพนธระหวางปจเจกบคคล กลม และสงคม ซงความสมพนธในสวนหลงนจะมความส�าคญอยางมากตอเหตการณระหวางประเทศ

L. Basch, N. Glick Schiller และ C. Szanton Blanc14 ระบวา “ลกษณะขามชาต” ใน ความหมายอยางแคบวาเปนกระบวนการทคนยายถนไดสรางพนททางสงคมขนดวยการเชอมตอประเทศตนก�าเนดและประเทศทพวกเขาพกพงเขาดวยกน โดยคนยายถนไดพฒนาและรกษาไวซงความสมพนธในแบบขามพรมแดนหลากหลายดาน ไดแก ครอบครว เศรษฐกจ สงคม องคกร ศาสนา และการเมอง ในการนคนยายถนไดกระท�าการ มการตดสนใจ มความรสก และมการพฒนาอตลกษณดานตางๆ ขนในเครอขายทางสงคมทพวกเขาถกเชอมโยงเขากบสงคมสองแหงหรอมากกวานนภายในเวลาเดยวกน

กลาวไดวา นยามของลกษณะขามชาตมความแตกตางหลากหลายเปนอยางมาก เนองจากเปนแนวคดทไดรบความสนใจจากสาขาวชาตางๆ ทมแนววเคราะหแตกตางกนดวย ท�าใหการระบความหมายของลกษณะขามชาตอาจมรายละเอยดทแตกตางกนไดบาง อยางไรกตาม เราสามารถประมวลค�านยามท

11 Robert O. Keohane and Joseph S. Nye. (1971). “Transnational Relations and World Politics: An Introduction.” International Organization, 25(3), pp. 329-349.

12 Robert Jackson and Georg Sørensen. (2009). Introduction to International Relations: Theories and Approaches. Oxford: Oxford University Press.

13 James Rosenau as cite in Jackson and Sørensen. Ibid., p. 18.14 L. Basch, N. Glick Schiller and C. Szanton Blanc. (2009). as cite in Sa’iliemanu Lilomaiava-Doktor.

“Samoan Transnationalism: Cultivating ‘Home’ and ‘Reach.” in Helen Lee and Steve Tupai Francis (eds). Migra-tion and Transnationalism: Pacific Perspectives. Canberra, Australia: ANU Press, pp. 57-71.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


แตกตางกนของนกวชาการทกลาวมาขางตน เพอใหไดขอบเขตของนยามเกยวกบลกษณะขามชาตไดวาจ�าเปนจะตองมคณลกษณะทส�าคญ 3 ประการ ดงน

คณลกษณะแรก ลกษณะขามชาตเปนความเคลอนไหวขามพรมแดนของรฐชาต หรอกลาวอกนยหนงไดวาลกษณะขามชาตเปนกระบวนการทขามพนขอบเขตของความเปนชาตหรออยเหนอความเปนชาต เชน การขามพรมแดนของคนยายถนจากประเทศหนงไปสอกประเทศหนง การเคลอนยายสนคา การไหลเวยนของเงนทน การเคลอนยายเงนทน การคาระหวางประเทศ สอทด�าเนนการขามพรมแดน นกทองเทยวขามพรมแดน การด�าเนนงานของขบวนการทางสงคมขามชาต องคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ และบรรษทขามชาต ตลอดจนการแพรกระจายของคานยมและปทสฐาน (values and norms) เปนตน

คณลกษณะทสอง ลกษณะขามชาตเปนกระบวนการทกอใหเกดความสมพนธรปแบบตางๆ ไดหลากหลายมต เชน ความสมพนธของกจการการคา เงนทน และแรงงานทางเศรษฐกจ ความสมพนธระหวางปจเจกบคคล กลม องคกร และสถาบนทางการเมองทไมถกจ�ากดดวยพรมแดนของรฐ ตลอดจนการสรางพนททางสงคมขนใหมในหมคนยายถนดวยการเชอมตอประเทศตนก�าเนดและประเทศทพวกเขาตงถนฐานใหมเขาดวยกน ทงน ลกษณะขามชาตเกยวพนกบความสมพนธระหวางปจเจกบคคล ครอบครว/เครอญาต กลม องคกรและสถาบนตางๆ ภายในพนททางสงคมและการเมองใหมทมลกษณะขามพรมแดนหรออยเหนอขอบเขตของอ�านาจรฐชาต นอกจากนน ลกษณะขามชาตไดสรางความสมพนธในแบบขามพรมแดนไดหลากหลายดาน ไดแก ครอบครว เศรษฐกจ สงคม องคกร ศาสนา และการเมอง/กระบวนการ อตลกษณ โครงสราง และวฒนธรรม ในเครอขายทางสงคมทเชอมโยงสงคมสองแหงหรอมากกวานนภายในเวลาเดยวกน

คณลกษณะทสาม นอกจากคณลกษณะขางตนแลว ลกษณะขามชาตเกยวพนกบบรบทตางๆ ไดแก ความกาวหนาทางเทคโนโลยของโลกปจจบน ระเบยบและกฎเกณฑดานตางๆ ทงภายในประเทศและระหวางประเทศ ตลอดจนคานยมและความคดทางสงคมและการเมองทเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ทงน ในฐานะทเปนความคดทางสงคมและการเมองแนวคดหนง แนวคดลกษณะขามชาตจะตรงกนขามกบแนวคดชาตนยม แนวคดลกษณะขามชาตจงขดแยงกบส�านกและความเขาใจเกยวกบความเปนชาต และท�าใหความคดเรองอ�านาจของรฐชาตทผกพนอยกบความคดแบบชาตนยมผอนคลายลง นอกจากนน ลกษณะขามชาตยงเปนกระบวนการททาทายตอการคงอยตอไปของ “ชาต” หรอ “รฐชาต” หรอกลาวอกนยหนงคอลกษณะขามชาตจะน�ามาซงวกฤตเกยวกบอ�านาจอธปไตยของรฐชาต รวมทงสงผลตอการจดการรปแบบของอ�านาจและกอใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมและการเมองได

กจกรรม 6.1.1

ลกษณะขามชาตมคณลกษณะประการใด ใหอธบายโดยสงเขป

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


แนวตอบกจกรรม 6.1.1

ลกษณะขามชาตมคณลกษณะ 3 ประการ คอ 1) ลกษณะขามชาตเปนความเคลอนไหวขามพรมแดนของรฐชาต โดยลกษณะขามชาตเปนกระบวนการทขามพนขอบเขตของความเปนชาตหรออยเหนอความเปนชาต 2) ลกษณะขามชาตเปนกระบวนการทกอใหเกดความสมพนธทหลากหลาย และ 3) ลกษณะขามชาตเกยวพนกบบรบทตางๆ ไดแก ความกาวหนาทางเทคโนโลย ระเบยบและกฎเกณฑ คานยมและความคดทางสงคมและการเมอง


ภมหลงของลกษณะขามชาต

พฒนาการของลกษณะขามชาตมแรงผลกดนมาจาก 2 แหลงทมา ไดแก แหลงทมาของลกษณะขามชาตในประการแรกเปนผลจากปฏสมพนธระดบโลก นนคอ การพงพาอาศยกนทางเศรษฐกจ เทคโนโลยการสอสาร การเดนทางทรวดเรว และปจจยอนๆ ทไดเชอมโยงผคนในสถานทตางๆ ของโลกนเขาหากน และแหลงทมาของลกษณะขามชาตในประการตอมามทมาจากทรรศนะหรอความคดของมนษยทเกยวของกบลกษณะขามชาต จากการแรงผลกดนทงสองแหลงทมาของลกษณะขามชาต เราสามารถแบงภมหลงของลกษณะขามชาตออกไดเปน 3 ยค ไดแก ลกษณะขามชาตในยคแรก ลกษณะขามชาตหลงการเกดรฐชาต และลกษณะขามชาตในยคปจจบน ซงมรายละเอยดดงน

ลกษณะขามชาตในยคแรก เราสามารถยอนรอยความคดเกยวกบลกษณะขามชาตไปไดไกลถงสมยทปรชญาส�านกสโตอก (Stoicism) มบทบาทตอสงคมและการเมองของกรกโบราณและจกรวรรดโรมน ในชวงเวลาทมการลมสลายของชมชนทางการเมองทเรยกวา “นครรฐ” (city-state) โดยค�าสอนทส�าคญของส�านกคดนคอใหผคนเขาใจวาตนเองเปนปจเจกบคคลทเปนสวนหนงของมนษยชาต อนหมายถงการเปนสมาชกของสงคมโลกหรอเปน “พลเมองของโลก” ไมใชอยในฐานะสมาชกของรฐหรอหนวยสงคมและการเมองแหงหนงแหงใด กลาวไดวาส�านกสโตอกมองไปถงสงทเรยกวา “คอสโมโปลแตน” (cosmo-politan) ทเปนค�าผสมระหวางค�าในภาษากรกสองค�าคอ “cosmos” ทแปลวาโลกหรอจกรวาล และค�าวา “polis” ทแปลวาชมชนการเมอง ซงจะเปนทรรศนะทส�าคญตอการอภปรายถงลกษณะขามชาตของเรา ตอไป15

15 Rourke. op.cit., p. 156.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


แนวคดของส�านกสโตอกมอทธพลตอจกรวรรดโรมนในสมยจกรพรรดคาราคลลา (Caracalla) ผพยายามสรางจกรวรรดโรมนใหมความเปนสากลโดยการประกาศใหสถานะพลเมองแกผทอยอาศยในจกรวรรดโรมนทกคน นอกจากนน เนองจากส�านกสโตอกมความรงเรองอยในชวงเวลา 300 ปกอน ครสตศกราชถง ค.ศ. 200 แนวคดบางสวนจงมอทธพลตอครสตศาสนาในระยะตนดวย โดยเฉพาะอยางยงอทธพลตอทรรศนะเกยวกบความเปนสากลของมนษยชาตในหมของชาวครสต นอกจากนน ความคด เกยวกบลกษณะขามชาตไมไดมอยในโลกตะวนตกเทานน แตความคดในท�านองเดยวกบ “คอสโมโปลแตน” ของส�านกสโตอกยงมอยในปรชญาดงเดมของโลกตะวนออก ดงทปรากฏอยในลทธความเชอและศาสนาตางๆ ไดแก พทธศาสนา ศาสนาฮนด และลทธขงจอ เปนตน16

ลกษณะขามชาตหลงการเกดรฐชาต ในครสตศตวรรษท 18 มนกปรชญาทน�าเสนอความคดเกยวกบลกษณะขามชาตในชวงเวลาใกลเคยงกน เรมตนจากโทมส เพน (Thomas Paine) นกปรชญาการเมองทถอก�าเนดในองกฤษ ผเขยนหนงสอชอ “สามญส�านก” (Common Sense) ซงตพมพเผยแพรเมอวนท 10 มกราคม ค.ศ. 1776 มเนอหาปลกระดมใหชาวอาณานคมตอสเพออสรภาพจากการปกครองของสหราช- อาณาจกร หนงสอเลมดงกลาวไดรบความนยมเปนอยางมากและมอทธพลตอการประกาศอสรภาพของสหรฐอเมรกาขนในวนท 4 กรกฎาคม ค.ศ. 1776 แมวาโทมส เพน จะไดชอวาเปนผทมอทธพลทาง ความคดในการตอสเพออสรภาพของชาวอเมรกนหรออกนยหนงคอการปฏวตอเมรกา ใน ค.ศ. 1776 และการปฏวตฝรงเศส ใน ค.ศ. 1789 แตนกปรชญาผนถอตนวาเปน “พลเมองของโลก” และเปนผทวจารณวาการเปนพลเมองของประเทศหนงๆ ยอมไมสอดคลองกบธรรมชาตของมนษย กลาวไดวาการทโทมส เพนสนบสนนการตอสเพออสรภาพของชาวอเมรกน ไมไดมาจากการเหนดเหนงามกบความคดทยดถอความเปนชาต แตเปนเพราะเขาเหนพองกบการตอสเพอเสรภาพของมนษยชาต ดงทเขาสนบสนนการปฏวตฝรงเศสทเกดขนในภายหลงวาเปนการตอสทตอเนองมาจากการปฏวตอเมรกา และเชอวาการปฏวตอเมรกายอมจะเปนแนวทางใหแกการตอสของผคนในทอนๆ อนหมายความถงการเคลอนไหวทมลกษณะขามชาตอกดวย17

ในขณะทอมมานเอล คานท (Immanuel Kant) นกปรชญาชาวเยอรมนเชอวาความรวมมอระหวางประเทศจะสงเสรมสนตภาพทยงยน กลาวไดวาแนวคดลกษณะขามชาตของเขามลกษณะใกลเคยงกบแนวคด “คอสโมโปลแตน” ของส�านกสโตอกมากทสด ในแงทใหความส�าคญกบความเสมอภาคของมนษยไมวาเขาเหลานนจะสงกดอยในสงคมและการเมองใดกตาม ทงยงเรยกรองใหสมาชกของชมชนหนงใหการชวยเหลอ “คนแปลกหนา” ทเดนทางมาขอพกอาศยในชมชนของตน อนกลายเปนทมาของแนวคดการใหความชวยเหลอดานมนษยธรรมแกผอพยพลภยในปจจบน18 อยางไรกตาม ความแตกตางของ ส�านกสโตอกและอมมานเอล คานทกคอ ฝายหลงเหนวารฐยงเปนหนวยการเมองขนพนฐานทจะน�าไปสความรวมมอกนระหวางประเทศไดในทสด หากแตละหนวยการเมองปฏเสธสภาพไรขอแปอนดบเถอนและ

16 Ibid., pp. 156-157.17 Ibid., p. 157.18 จนจรา สมบตพนศร. “แนวคดเรองประชาสงคมโลกและการเปลยนผานสภาคปฏบต: ประเดนการแทรกแซงดาน

มนษยธรรมและหลกรบผดชอบเพอปกปอง.” วารสารธรรมศาสตร, 33(3), กนยายน–ธนวาคม 2557. น. 115-134.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


รวมกนเปนสมาพนธของประชาชนทแทจรง สงคมและการเมองตางๆ ยอมจะคาดหวงไดถงความมนคงและไดรบสทธในประการตางๆ อยางเทาเทยมกน อนเนองมาจากการสถาปนาอ�านาจทเปนเอกภาพและอยภายใตการปกครองทเกดจากเจตจ�านงรวมกนของประชาชนในแตละหนวยการเมองทไมมการแบงแยกกนอกตอไป

นอกจากนน ความคดของลทธคอมมวนสตในยคแรกๆ กเนนหนกไปทลกษณะขามชาตอยางมาก เนองจากใหความส�าคญกบการสรางชมชนของมนษยชาต อนจะเหนไดจากความคดของนกปรชญาคอมมวนสตชาวเยอรมนในครสตศตวรรษท 19 โดยเฉพาะอยางยงคารล มารกซ (Karl Marx) และ ฟรดช เองเอลส (Friedrich Engels) ทเชอวาลกษณะทางชนชนทางเศรษฐกจในระบบทนนยมเปนสาเหตของการแบงแยกทางสงคมและการเมอง โดยชนชนนายทนทมงคงใชรฐเปนเครองมอในการควบคมชนชนกรรมาชพผเสยเปรยบ เนองจากนกปรชญาทงสองเหนวา “ประวตศาสตรของสงคมทงหมดทเปนอยนนลวนแตเปนประวตศาสตรแหงการตอสทางชนชน” ในหนงสอเลมส�าคญของนกปรชญาทงสองทชอ “แถลงการณของคอมมวนสต” (The Communist Manifesto, 1848) ซงคาดหมายวาชยชนะในการตอสยอมตกเปนของชาวคอมมวนสต และเมอระบบชนชนไดถกท�าลายลงไปยอมจะไมมการกดขเกดขนอก ตอไป และอ�านาจกดขของรฐกจะหมดความจ�าเปนไป เมอนนรฐจะหมดบทบาทและสญสลายไปเอง19

ความคดเกยวกบลกษณะขามชาตในยคปจจบน ในยคปจจบนมแนวคดเกยวกบลกษณะขามชาตทหลากหลาย และเนนอธบายบทบาทของตวแสดงทมตอกระบวนการขามชาตในทางเศรษฐกจ สงคมและการเมอง

ใน ค.ศ. 1916 มนกเขยนชาวอเมรกน ชอ แรนดอลฟ บอรน (Randolph Bourne) ใชค�าวาลกษณะขามชาตในเอกสารเรอง “Trans-National America” ซงเปนการอธบายถงสงทเราเขาใจกนในปจจบนวาลกษณะพหวฒนธรรม (multiculturalism)20 ตอมาในชวงครสตทศวรรษ 1950 ไดมนกวชาการดานความสมพนธระหวางประเทศทมชอเสยงคอคารล ดอยช (Karl Deutsch)21 เปนผบกเบกแนวทางการศกษาความสมพนธขามชาต (transnational relations) โดยอธบายการขยายตวของการตดตอสอสารและการท�าธรกรรมระหวางสงคมตางๆ จนพบวาความเชอมโยงในลกษณะขามชาตในระดบสงของสงคมตางๆ ท�าใหเกดความสมพนธอนสงบสขเสยยงกวาภาวะทไรสงครามโดยทวไป เนองจากความสมพนธขามชาตไดสรางชมชนทมความมนคงจากการทผคนถกบรณาการเขาดวยกน การบรณาการในความหมายนคอ “ส�านกแหงชมชน” (sense of community) ไดเกดขน ซงผคนเกดความเหนพองตองกนวาความขดแยงและปญหาของพวกเขาสามารถแกไขไดโดยไมตองใชก�าลงเขาห�าหนกน

นบตงแตครสตทศวรรษ 1970 เปนตนมา จงไดมการอธบายลกษณะขามชาตในความหมายทเขาใจกนในปจจบน ซงเปนการอธบายกระบวนการตางๆ ของลกษณะขามชาตในทางเศรษฐกจ สงคมและการเมอง โดยในชวงดงกลาวไดมงเนนอธบายลกษณะขามชาตในทางเศรษฐกจการเมองระหวางประเทศ (International Political Economy: IPE) ในประเดนเกยวกบบทบาทของบรรษทขามชาต และการ

19 Rourke. op,cit., p. 158. 20 Risse. op.cit., pp. 426-452. 21 Karl Deutsch et al. as cite in Jackson and Sørensen. op.cit., p. 99.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เคลอนไหวของทนและแรงงานทมลกษณะขามชาต ซงไดรบอทธพลจากการขยายตวของบรรษทขามชาตทมบทบาทอยางมากตอภาวะเศรษฐกจของโลกในตนครสตทศวรรษ 197022 ตอมาแนวคดลกษณะขามชาตไดรบความนยมอยางมากในชวงปลายครสตทศวรรษ 1980 ถงครสตทศวรรษ 1990 โดยถกใชเปนแนวคดหลกในการอธบายการยายถน (migration) และการพลดถน (diaspora)23 พยานหลกฐานทปรากฏอยางชดเจนคอรายงานประจ�าปฉบบพเศษของสถาบนการเมองและสงคมศาสตรแหงอเมรกา (American Academy of Political and Social Science) ฉบบ ค.ศ. 1986 กลาวถง “การยายถนในลกษณะขามชาต และการปรากฏขนของชนกลมนอยใหม” (transnational migration and the emergence of new minorities) ซงถอวามการใชแนวคดลกษณะขามชาตในการอธบายการยายถนในความหมายปจจบนไวเปนครงแรกๆ24 ในชวงครสตทศวรรษ 1990 ไดมการศกษาลกษณะขามชาตอยางกวางขวางและตพมพงานวชาการทเกยวของอยางตอเนอง โดยนกวชาการทศกษาลกษณะขามชาตในบรบทของการยายถนไดอธบายถงลกษณะขามชาตวาเปนกระบวนการทเกดขนจากกจกรรมในชวตประจ�าวนของคนยายถน ซงไดสรางพนทหรอสนามทางสงคมทมลกษณะขามพรมแดนของชาตตางๆ ขน และแนวคดลกษณะขามชาตมกถกใชอธบายความผกพนกบของคนยายถนกบประเทศบานเกด ซงเปนแนวทางทถอวาลกษณะขามชาตเปนกระบวนการทคนยายถนตอบสนองตอสงคมในแผนดนอนเปนถนฐานบานเกดกบสงคมทยายถนมาอยอาศยใหม นนคอ มการเชอมโยงหรอตดขาดความสมพนธระหวางสงคมในแผนดนอนเปนถนฐานบานเกดกบสงคมทผคนเหลานนไดยายถนมาอยอาศย25 กลาวไดวา การเปลยนกระบวนทศนจากมมมองของการศกษาคนยายถนในแบบเดมนกมานษยวทยา มาสมมมองของแนวคดลกษณะขามชาตและมการศกษาแบบสหวทยาการทผสมผสานความรทางวชาการทางดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง และท�าใหเกดความเขาใจใหมๆ เกยวกบคนยายถนมากขน ในขณะเดยวกนกไดพฒนาแนวคดลกษณะขามชาตไปอยางมากดวย26

งานสมมนาทางวชาการเกยวกบแนวคดลกษณะขามชาตทจดโดย Wenner-Gren Foundation เมอวนท 14–22 มถนายน ค.ศ. 1994 ซงเปนชวงทแนวคดเกยวกบลกษณะขามชาตแพรหลายในการศกษาทางสงคมศาสตรเปนอยางมาก มนกวชาการทเขารวมในงานสมมนาครงนจ�านวน 23 คน สวนใหญเปนนกมานษยวทยา รวมทงนกประวตศาสตร นกวชาการดานวฒนธรรมศกษา นกสงคมวทยา นกเศรษฐศาสตร และนกรฐศาสตร นกวชาการไดรวมกนน�าเสนอบทความและแลกเปลยนความคดเหนตาง

22 Joseph Nye and Robert O. Keohane. (1971). “Transnational Relations and World Politics: An Introduc-tion.” International Organization, 25(3), Summer, pp. 329-349.

23 Helen Lee. (2009). “Pacific Migration and Transnationalism: Historical Perspectives, Migration and Transnationalism.” in Helen Lee and Steve Tupai Francis (eds.), ANU Press, pp. 7-41. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/j.ctt24h8c7.6

24 David G. Gutiérrez and Pierrette Hondagneu-Sotelo. (2008). “Introduction Nation and Migration.” American Quarterly, 60(3), Sep., pp. 503-521.

25 Risse. op.cit., p. 426; Liza Mügge. (2010). Beyond Dutch Borders: Transnational Politics among Colonial Migrants, Guest Workers and the Second Generation. Amsterdam: Amsterdam University Press.

26 Vertovec. op.cit., p. 13.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


มมมองเกยวกบลกษณะขามชาตและกระบวนการขามชาตทเกดขนในภมภาคตางๆ ไดแก ยโรปตะวนตก สหรฐอเมรกา เอเชย แอฟรกา ลาตนอเมรกา และแครบเบยน27 ประเดนหลกของการสมมนาทางวชาการครงนเกยวของกบนยามของ “ลกษณะขามชาต” และความสมพนธระหวางกระบวนการและปฏบตการของลทธขามชาตกบระบบทนนยมโลกในขณะนน ตลอดจนความสมพนธระหวางลกษณะขามชาตกบบทบาทของรฐชาต อดมการณแหงชาต การเมองวฒนธรรม เปนตน28 ทประชมใหความส�าคญกบเรองของกระบวนการและความหมายทางทฤษฎของลกษณะขามชาต โดยเหนพองกนวาระบบทนนยมโลกมบทบาทตอกระบวนการของลกษณะขามชาต โดยเฉพาะอยางยงในเรอง “การเคลอนยาย” (transmigra-tion) ซงหมายถงการยายถนของผคนทมประสบการณชวตอยนอกเหนอเขตแดนของรฐชาต และผคนทมความสมพนธขามพรมแดนในหลากหลายดาน ไดแก ความสมพนธทางครอบครว เศรษฐกจ องคกร ศาสนา และการเมอง ในขณะเดยวกนผเขารวมประชมบางสวนยงใหความสนใจกบกระบวนการของลกษณะ ขามชาตกบอตลกษณทปรากฏขนใหมภายในพนทดงกลาว ส�าหรบความเหนเกยวกบความสมพนธของลกษณะขามชาตและบทบาทของรฐชาต ไดมความเหนวาลกษณะขามชาตทมสวนเกยวของกบทนนยมโลกอยนนจะลดทอนอ�านาจของรฐชาต ซงจะท�าใหรฐชาตตองเปลยนแปลงตนเองไป มการตงขอสงเกตวารฐตางๆ ยงมอ�านาจควบคมกระบวนการทางเศรษฐกจของโลกในเพยงบางดาน เชน การคาระหวางประเทศ และการรบรองการด�าเนนงานของบรรษทขามชาตในดนแดนของตนเอง แตจะไรอ�านาจควบคมการเคลอนยายทางการเงน และมลคาทางการเงน เปนตน ผลงานสวนใหญทน�าเสนอในการสมมนาทางวชาการ ครงนเกยวของกบการยายถนขามพรมแดนของผคนในภมภาคตางๆ โดยพจารณาปรากฏการณดงกลาวในประเดนตางๆ คอ วฒนธรรม ความเปนพลเมองทงทางกฎหมายและวฒนธรรม การประกอบสรางทางเชอชาต ชาตพนธ และอตลกษณของคนยายถน เปนตน29

นอกจากนน ในชวงกลางครสตทศวรรษ 1990 ถงตนครสตทศวรรษ 2000 ไดเกดความสนใจ ศกษาลกษณะขามชาตในกระแสโลกาภวตน โดยเฉพาะอยางยงการใหความส�าคญกบบทบาทของตวแสดงขามชาตในสวนทเปนองคกรไมแสวงหาก�าไร เชน องคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ และขบวนการทางสงคมขามชาต ตลอดจนชมชนนกวชาการและผเชยวชาญทมลกษณะขามชาต (epistemic com-munities) และเครอขายผลกดนฐานคานยม (value-based advocacy networks) แนวคดลกษณะขามชาต ในปจจบนมกจะมงเนนไปทปฏสมพนธระหวางรฐและตวแสดงขามชาตตางๆ มากกวาทจะใชมมมอง ทยดเอาสงคมเปนหลกแทนทมมมองแบบเดมทยดเอารฐเปนศนยกลาง โดยมงเนนไปทบทบาทของตวแสดงขามชาต และบทบาทของความรและปทสถานดานตางๆ มากขนดวย30

27 แครบเบยน (Caribbean) หมายถง ภมภาคของกลมประเทศและหมเกาะตางๆ ในเขตทะเลแครเบยน ซงอยทาง ตะวนออกเฉยงใตของอาวเมกซโก ในเขตแครบเบยนมอยราว 25 ประเทศ ซงรวมรฐอสระและรฐภายใตความคมครอง

28 Cristina Szanton Blanc, Linda Basch and Nina Glick Schiller. (1995). “Transnationalism, Nation-States, and Culture.” Current Anthropology, 36(4), Aug.-Oct., pp. 683-686.

29 Ibid., p. 685.30 Risse. op.cit., p. 430.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ



ภมหลงของลกษณะขามชาตมพฒนาการมาอยางไร และไดรบอทธพลจากแนวคดใดบาง ใหอธบายโดยสงเขป


แนวคดลกษณะขามชาตไดพฒนามาเปนล�าดบใน 3 ชวงเวลา ประกอบดวย ก) ลกษณะขามชาตในยคแรก ทไดรบอทธพลจากแนวคดคอสโมโปลแตนของส�านกสโตอก ข) ลกษณะขามชาตหลงการเกดรฐชาต ไดรบอทธพลจากแนวคดสมยใหม ไดแก โทมส เพน ทเชอในการเปนพลเมองโลก รวมทง นกปรชญาชาวเยอรมน คอ อมมานเอล คานท ทเชอวาความรวมมอระหวางประเทศจะสงเสรมสนตภาพทยงยน ตลอดจนคารล มารกซและฟรดช เองเกลส นกปรชญาคอมมวนสตชาวเยอรมนทเชอในการสรางชมชนทปราศจากรฐของมนษยชาต ค) ลกษณะขามชาตในยคปจจบน เรมตนจากแนวคดความสมพนธขามชาตของคารล ดอยช และนบตงแตครสตทศวรรษ 1970 เปนตนมา ไดมการอธบายลกษณะขามชาตในความหมายปจจบน โดยเฉพาะอยางยงเนนอธบายบทบาทของตวแสดงทมตอกระบวนการขามชาตในทางเศรษฐกจ สงคมและการเมอง


ตวแสดงของลกษณะขามชาต

ตวแสดง (actor) ทไดกระท�าการในบรบทของสงคมและการเมองทมลกษณะขามชาตไดถก เรยกวา “ตวแสดงขามชาต” (Transnational Actors: TNAs) โดยตวแสดงขามชาตบางองคกรอาจมบทบาทหรอกระท�าการในระดบโลก เชน ศาสนจกรคาทอลก (Catholic church) คณะกรรมการกาชาดระหวางประเทศ (International Committee of the Red Cross: ICRC) องคการนรโทษกรรมสากล (Amnesty International) ฮวแมนไรทสวอทช (Human Rights Watch: HRW) หรอเจนเนอรล มอเตอรส (General Motors) ในขณะทตวแสดงขามชาตบางองคกรอาจมบทบาทอยในระดบภมภาค เชน คณะกรรมการสงแวดลอมยโรป (European Environmental Bureau) เอเชยวอทช (Asia Watch) สมาพนธสหภาพแรงงานยโรป (European Trade Union Confederation) โดยเราอาจพบเหนไดวาตวแสดงขามชาตบางองคกรอาจใหความสนใจกบประเดนปญหาหนงปญหาใดเพยงเรองเดยว เชน องคกรดาน สทธมนษยชน ในขณะทตวแสดงขามชาตบางองคกรอาจมภารกจทหลากหลาย เชน องคกรขามชาตทางศาสนา31

31 Ibid., p. 429.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


นกวชาการดานความสมพนธระหวางประเทศทมแนวคดเสรนยม มกจะเชอมนวาการคาเสรในระบบความสมพนธระหวางประเทศจะน�ามาซงระเบยบสนตภาพทมเสถยรภาพ (stable peace orders) ทงน ทฤษฎการบรณาการในภมภาค (regional integration theory) มบทบาทส�าคญในการอธบายความสมพนธระหวางประเทศในยคหลงสงครามโลกครงทสอง ทฤษฎดงกลาวยงไดเสนอวาปจจยทางเศรษฐกจการเมองน�าไปสการบรณาการในภมภาคตางๆ เชน การบรณาการทางเศรษฐกจซงท�าใหเกดลกษณะขามชาตและสงเสรมการบรณาการทเขมแขงในรปของสถาบนเหนอชาตในรปแบบประชาคมยโรป (European Community: EC) ทตอมาพฒนาไปสสหภาพยโรป (European Union: EU) นอกจากนน นกวชาการดานความสมพนธระหวางประเทศทมชอเสยงอยาง คารล ดอยช (Karl W. Deutsch) เสนอวากระแสการตดตอธรกจและการตดตอสอสารขามพรมแดนทเกดจากการคา การยายถน การทองเทยว การแลกเปลยนทางการศกษาและกจกรรมอนๆ ในท�านองเดยวกนนจะท�าใหเกดส�านกของความเปนชมชนในหมผคนทเกยวของ ตลอดจนท�าใหเกดกระบวนการสรางลกษณะก�าหนดรวมกน และกอใหเกดชมชนตางๆ ทมความมนคงขนมาได32

แนววเคราะหทชดเจนเกยวกบความสมพนธและตวแสดงขามชาตไดรบความสนใจจากกลม นกวชาการในสหรฐอเมรกาและยโรป ในระหวางชวงปลายครสตทศวรรษท 1960 และชวงตนครสตทศวรรษ 1970 ทงนในชวงครสตทศวรรษ 1970 จะเหนไดถงการรอฟนทฤษฎเศรษฐกจการเมองแนววพากษมา ถกเถยงกบแนวคดความสมพนธทางเศรษฐกจทมลกษณะขามชาต โดยเฉพาะในประเดนเกยวกบบทบาทของบรรษทขามชาต อกประเดนทนาสนใจคอการถกเถยงของนกวชาการแนวเสรนยมและนกวชาการ แนวสจนยม (realism) ในชวงเวลานน ซงเหนแยงกนในประเดนเกยวกบสถานะและบทบาทของรฐวา รฐชาตจะยงคงเปนศนยกลางของการเมองระหวางประเทศไดหรอไม

ความสมพนธระหวางลกษณะขามชาตและการสรางสถาบนระหวางประเทศ โดยเฉพาะการพงพาอาศยกนในลกษณะขามชาตถกก�าหนดโดยสถาบนระหวางประเทศ ไมไดรบความสนใจในชวงตน ครสตทศวรรษ 1980 เนองจากวงการศกษาดานความสมพนธระหวางประเทศไดหนไปใหความสนใจกบประเดนปญหาดานระบอบการเมองและลกษณะของสถาบนนยมในเชงเสรนยมใหม ซงเปนแนวคดทใหความส�าคญกบความรวมมอระหวางรฐ จนกระทงปลายครสตทศวรรษ 1980 นกวชาการดานความสมพนธระหวางประเทศในสหรฐอเมรกาและยโรปจงหนกลบมาศกษากจกรรมตางๆ ทมลกษณะขามพรมแดนอกครง ซงเหนไดชดเจนจากการศกษาทพฒนามาสส�านกสรรสรางนยม (constructivism) และสถาบนนยมทางสงคมวทยา (sociological institutionalism) นอกจากนน นกวชาการดานความสมพนธระหวางประเทศบางกลมกมองเหนวาทฤษฎโครงสรางนยม เชน สจนยม และสถาบนนยมทยดถอรฐเปนศนยกลางมขอจ�ากดอยางมากในการอธบายสงคมและการเมองในโลกยคหลงสงครามเยน จงเกดความพยายามทจะแสวงหาค�าอธบายใหมๆ ใหกบปรากฏการณทางการเมองภายในประเทศและลกษณะขามชาต โดยการลดความส�าคญของการศกษาแนววเคราะหระบอบการเมอง และหนมาใหความสนใจกบสถาบนระหวางประเทศผานมมมองดานการบรหารปกครอง (governance) ทใหความส�าคญกบเครอขายระหวาง

32 Ibid., p. 429.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ภาคสาธารณะและตวแสดงขามชาต รวมทงอทธพลของส�านกสรรสรางนยมและสถาบนนยมทางสงคมวทยา ท�าใหการอธบายลกษณะขามชาตมงเนนไปทบทบาทของตวแสดงขามชาต และบทบาทของความรและปทสถานดานตางๆ มากขน33

ในขณะท อารโนลด โวลเฟอรส (Arnold Wolfers) นกวชาการดานความสมพนธระหวางประเทศ ชาวสวส ไดกลาวไววาตวแสดงทไมใชรฐ (nonstate actors) ซงเปนตวแสดงระหวางประเทศและตวแสดงขามชาตสามารถกระท�าการหรอมบทบาทตางๆ ทสงผลกระทบตอเหตการณระหวางประเทศไดเชนเดยวกบการกระท�าของรฐ34 โดยนกวชาการทใหความส�าคญกบตวแสดงขามชาตมกจะตงค�าถามถงเงอนไขทท�าใหตวแสดงทไมใชรฐมอทธพลตอกจการระหวางประเทศของรฐตางๆ ไมวาจะเปนองคการระหวางประเทศ หรอผลประโยชนของประเทศหนงประเทศใด รวมทงประเทศมหาอ�านาจใดๆ

ทงน การศกษาเกยวกบลกษณะของตวแสดงขามชาตสามารถจ�าแนกไดเปน 2 มต ดงน35

มตแรก โครงสรางภายในของตวแสดง ซงมลกษณะแตกตางกน 2 รปแบบ คอ ตวแสดงขามชาตทมโครงสรางแบบเปนทางการ และตวแสดงขามชาตทมโครงสรางแบบเครอขาย ส�าหรบตวแสดงทมโครงสรางแบบเปนทางการ เชน บรรษทขามชาต และองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ โดยทองคกรรปแบบนจะมขอก�าหนดทเปนทางการ ระบถงบทบาทหนาท ขอบเขตการด�าเนนงาน และขอบงคบตางๆ เกยวกบสมาชก ตลอดจนมโครงสรางองคกรเปนล�าดบชนทชดเจน ซงแสดงใหเหนถงโครงสรางการบรหารองคกรหรอผใชอ�านาจการตดสนใจในกจการขององคกร สวนรปแบบตอมา คอ ตวแสดงขามชาตทมโครงสรางแบบเครอขาย ซงมโครงสรางองคกรและล�าดบชนนอยลงกวารปแบบแรกหรอมการรวมตวแบบหลวมๆ ในรปแบบทเปนเครอขาย โดยไมมการรวมศนยอ�านาจไวทหนงทใดอยางชดเจน เครอขายของตวแสดงขามชาตจะครอบคลมตวแสดงทหลากหลาย อาจประกอบดวยเครอขายผลกดน (advocacy networks) ทมจ�านวนมากกวาสององคกรขนไปทมคานยมบางดานรวมกน การมความเชอหลกบางอยางสอดคลองกน และมวาทกรรมหรอชดความคดทเปนระบบเดยวกน ตลอดจนการเปนชมชนของนกวชาการและ ผเชยวชาญบนฐานความรทสอดประสานกนจนสามารถแบงปนยทธศาสตรและกลวธตางๆ ทมอทธพลตอการเปลยนแปลงทางสงคม รวมทงขบวนการทางสงคมขามชาตทมบทบาทรวมกนในการขบเคลอนสงคมอยางตอเนอง

มตทสอง เปาหมายของตวแสดง ซงตวแสดงขามชาตมเปาหมายทจะกระท�าการแตกตางใน 2 รปแบบ ไดแก ตวแสดงขามชาตทมเปาหมายเพอผลประโยชนขององคกร และตวแสดงขามชาตทมเปาหมายเพอผลประโยชนรวมกน ส�าหรบตวแสดงขามชาตทมเปาหมายเพอผลประโยชนขององคกร กลาวคอ ตวแสดงขามชาตบางองคกร เชน บรรษทขามชาต หรอกลมผลประโยชนทมลกษณะขามชาตจะมเปาหมายเพอ ผลประโยชนของกลมหรอองคกรนนๆ และความพยายามในการสงเสรมสงทดใหแกองคกรหรอสมาชกของเครอขายเปนเบองตน สวนอกรปแบบเปนตวแสดงขามชาตทมเปาหมายเพอผลประโยชนรวมกนของสงคม จะเปนตวแสดงขามชาตอนๆ เชน องคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ เครอขายผลกดน และขบวนการ

33 Ibid., p. 429.34 Nye and Keohane. op.cit., p. 329.35 Risse. op.cit., p. 428.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ทางสงคมขามชาต ซงกระท�าการโดยมเปาหมายเพอการสงเสรมความเชอหลกหรอประโยชนรวมกน (common good) ภายในสงคมและการเมองในระดบขามชาต

อาจสรปไดวาตวแสดงขามชาตในมตทสองจะมความแตกตางกนในแงทวาตวแสดงขามชาตใน รปแบบแรกอาจเรยกวาเปนองคกรทแสวงหาก�าไร และตวแสดงขามชาตในรปแบบตอมาอาจเรยกวาเปนองคกรทไมแสวงหาก�าไร แตความแตกตางในประเดนนไมไดท�าใหองคกรทงสองรปแบบถกแยกขาดออกจากกนได ดงจะเหนไดวาองคกรทกระท�าการเพอแสวงหาก�าไรเปนหลกอาจจะด�าเนนการเพอประโยชนสวนรวมได เชน เครอขายผลกดนของกลมขามชาตธรกจขนาดใหญทมเปาหมายเพอสงเสรมใหเกดการลดการปลอยกาซเรอนกระจกทชอ Global Climate Coalition (GCC) ในขณะทองคกรพฒนาเอกชนและองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศอาจด�าเนนธรกจและแสวงหาก�าไรในบางลกษณะเพอเปนเงนทนในการด�าเนนกจกรรมไดดวย ทงน บรรษทขามชาตและองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศตางกเกยวของกบการบรหารปกครองทมลกษณะขามชาต รวมทงการมบทบาทในการก�าหนดกฎเกณฑทเอออ�านวยและสงเสรมประโยชนรวมกนในดานตางๆ เหนอกวาผลประโยชนเบองตนขององคกร


ลกษณะของตวแสดงขามชาตมมตใดบาง ใหอธบายโดยสงเขป


การศกษาลกษณะของตวแสดงขามชาตสามารถจ�าแนกไดเปน 2 มต คอ มตแรก โครงสรางภายในของตวแสดง มอย 2 รปแบบ คอ 1) ตวแสดงขามชาตทมโครงสรางแบบเปนทางการ เชน บรรษทขามชาต และองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ ทมขอก�าหนดทเปนทางการและมโครงสรางเปนล�าดบชนทชดเจน 2) ตวแสดงขามชาตทมโครงสรางแบบเครอขาย ซงมโครงสรางองคกรและล�าดบชนนอย มการรวมตวแบบหลวมๆ และไมมการรวมศนยอ�านาจ เชน เครอขายผลกดน และขบวนการทางสงคมขามชาต มตทสอง เปาหมายของตวแสดง มอย 2 รปแบบ คอ 1) ตวแสดงขามชาตทมเปาหมายเพอผลประโยชนขององคกรหรอเปนองคกรทแสวงหาก�าไร เชน บรรษทขามชาต 2) ตวแสดงขามชาตทมเปาหมายเพอผลประโยชนรวมกนหรอเปนองคกรทไมแสวงหาก�าไร เชน องคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ เครอขายผลกดน และขบวนการทางสงคมขามชาต

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ตอนท 6.2

สถานภาพของลกษณะขามชาต


หวเรอง6.2.1 ลกษณะขามชาตทางเศรษฐกจ6.2.2 ลกษณะขามชาตทางสงคม6.2.3 ลกษณะขามชาตทางการเมอง

แนวคด1. ลกษณะขามชาตทางเศรษฐกจ ประกอบดวย 1) ลกษณะขามชาตทางการคา การผลต

และการเงน 2) ลกษณะขามชาตทางการพฒนา ซงตวแสดงขามชาตทส�าคญของลกษณะขามชาตทางเศรษฐกจ คอ บรรษทขามชาต และองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ

2. ลกษณะขามชาตทางสงคม ประกอบดวย 1) สงคมขามชาตในกลมคนยายถน 2) ขบวนการทางสงคมขามชาต ซงตวแสดงขามชาตทส�าคญของลกษณะขามชาตทางสงคม คอ คนยายถน และขบวนการทางสงคมขามชาตทด�าเนนกจกรรมทางสงคมและมเปาหมายมากกวาขอบเขตของรฐหนงรฐใด

3. ลกษณะขามชาตทางการเมอง ประกอบดวย 1) ลกษณะขามชาตทางการเมองในระดบปจเจกบคคล 2) ลกษณะขามชาตทางการเมองในระดบองคกรและสถาบนระหวางประเทศ ซงกระบวนการทางการเมองทงสองระดบไดท�าให ลกษณะขามชาตทางการเมองอนเกดจากกระแส “จากเบองลาง” ซงเปนระดบปจเจกบคคล ซงด�าเนนกจกรรมใน 2 รปแบบ คอ การมสวนรวมทางการเมองโดยตรงกบกจกรรมทางการเมองของประเทศบานเกด หรอการมสวนรวมทางการเมองโดยออมกบกจกรรมทางการเมองของประเทศทพกพงหรอยายไปอยอาศย ซงในกรณหลงนมกจะกระท�าผานทางสถาบนทางการเมองในประเทศนนๆ สวนลกษณะขามชาตทางการเมองอนเกดจากกระแส “จากเบองบน” เปนกระบวนการทางการเมองทมลกษณะขามชาตในระดบองคกรระหวางประเทศและสถาบนระหวางประเทศ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


วตถประสงคเมอศกษาตอนท 6.2 จบแลว นกศกษาสามารถ1. อธบายลกษณะขามชาตทางเศรษฐกจได2. อธบายลกษณะขามชาตทางสงคมได3. อธบายลกษณะขามชาตทางการเมองได

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ



สถานภาพของลกษณะขามชาตลกษณะขามชาตถอเปนกระบวนการทสงผลกระทบตอสถาบนตางๆ ทเปนองคาพยพของสงคม

และการเมอง โดยในอกดานหนงกสงอทธพลใหสถาบนเหลานนตองปรบตวใหสอดคลองกบความเปลยนแปลงอนเกดจากลกษณะขามชาตดวย เพอท�าความเขาใจกระบวนการตางๆ ของลกษณะขามชาต เนอหาในสวนนจงทบทวนถงสถานภาพของลกษณะขามชาต ซงเปนการกลาวถงลกษณะขามชาตในมตกระบวนการทเกดขนจากการกระท�าของตวแสดงตางๆ อนประกอบดวย 3 หวขอหลก ไดแก ลกษณะขามชาตทางเศรษฐกจ ลกษณะขามชาตทางสงคม และลกษณะขามชาตทางการเมอง

ลกษณะขามชาตทางเศรษฐกจ มจดเนนทกระบวนการทางเศรษฐกจทถกขบเคลอนโดยตวแสดงทส�าคญ 2 กลมหลก ไดแก บรรษทขามชาต (TNCs) และองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ (INGOs) ทมบทบาทในการผลกดนใหเกดเศรษฐกจทมลกษณะขามชาต สวนลกษณะขามชาตทางสงคม มการอภปรายถงสงคมขามชาตในกลมคนยายถนและขบวนการขามชาตทางสงคม ส�าหรบลกษณะขามชาตทางการเมอง มการอภปรายในสองระดบ คอ กระบวนการของลกษณะขามชาตจากการขบเคลอนในระดบปจเจกบคคลและกลมตางๆ อนถอไดวาเปนกระแสของลกษณะขามชาตจากเบองลาง (from below) และอกกระบวนการคอลกษณะขามชาตทเกดขนจากการขบเคลอนในระดบองคกรระหวางประเทศและสถาบนระหวางประเทศ อนเปนกระแสของลกษณะขามชาตจากเบองบน (from above)


ลกษณะขามชาตทางเศรษฐกจ

เศรษฐกจเปนเรองของการผลต การกระจายสนคาและบรการ ตลอดจนการบรโภคและการจดสรรทรพยากรของสงคมและการเมองหนงๆ เศรษฐกจจงเกยวพนกบสถาบนทางสงคมตางๆ อยางกวางขวาง โดยเฉพาะอยางยงประเดนปญหาวาดวยความสมพนธระหวางเศรษฐกจกบรฐเปนเรองทไดรบความสนใจอยางมาก ขออภปรายอนมมานานตราบจนปจจบนประการหนงคอ ค�าถามวารฐควรจะมความสมพนธกบเศรษฐกจอยางไร หรอรฐควรจะมบทบาทในการควบคมกจกรรมทางเศรษฐกจในระดบใด ค�าถามนมอยทงสงคมและการเมองในระดบประเทศและในระดบระหวางประเทศ ส�าหรบค�าถามเหลาน บรรดานก-เศรษฐศาสตรกระแสหลกมกใหค�าตอบวาการแยกเศรษฐกจออกจากการเมอง จะท�าใหกลไกตลาดสามารถ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ท�าหนาทไดอยางมประสทธภาพมากทสด ดงท อดม สมธ (Adam Smith) บดาแหงเศรษฐศาสตรกระแสหลกชาวสกอตแลนด ทเชอในหลกการตลาดเสร (free market) อธบายวารฐควรแทรกแซงตลาดใหนอยทสด และปลอยใหตลาดขยายตวออกไปตามธรรมชาต และใหกลไกตลาดตอบสนองผลประโยชนรวมกนและมความสอดคลองกน ในขณะเดยวกนปจเจกบคคลจะไดรบผลประโยชนตามความตองการของตนไดอยางเตมท36

ตวแสดงขามชาตทมบทบาทในกระบวนการตางๆ ของเศรษฐกจทมลกษณะขามชาตในปจจบนมหลายกลม ซงในสวนนจะเนนไปทกระบวนการทางเศรษฐกจทถกขบเคลอนโดยตวแสดงทส�าคญสองกลมหลก ไดแก บรรษทขามชาต (TNCs) ทมบทบาททางเศรษฐกจทมลกษณะขามชาตทางการคา การผลต การเงน และการพฒนา สวนตวแสดงทส�าคญอกกลมหนงคอองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ (IN-GOs) ทมบทบาทในฐานะองคกรทผลกดนใหเกดการพฒนาทมลกษณะขามชาตรวมกบบรรษทขามชาตดวย ตวแสดงทมการกระท�าทางเศรษฐกจทงสองกลมน กอใหเกดกจกรรมทางเศรษฐกจแบบขามพรมแดน และทส�าคญคอการลดบทบาทของรฐทางเศรษฐกจลง โดยท�าใหกระบวนการทางเศรษฐกจกลายเปนความสมพนธระหวางปจเจกบคคล กลม และองคกรทางเศรษฐกจมากขน

1. ลกษณะขามชาตทางการคา การผลต และการเงนในชวงครสตทศวรรษ 1970 นกวชาการดานความสมพนธระหวางประเทศใหความสนใจกบบรรษท

ขามชาต โดยนกวชาการในส�านกตางๆ มองบทบาทของตวแสดงนตางกน กลาวคอในขณะทส�านกเสรนยม (liberalism) และส�านกมารกซสมแนววพากษ (critical Marxism) มงอธบายวาบรรษทขามชาตมบทบาทสงเสรมหรอเปนอปสรรคของการพฒนาเศรษฐกจในประเทศตางๆ ในขณะทส�านกสจนยมมองวาบรรษทขามชาตไมไดมบทบาททางการพฒนาเศรษฐกจแตอยางใด เนองจากรฐบาลของประเทศตางๆ มบทบาททแทจรงทางเศรษฐกจผานทางนโยบายการพฒนาของแตละประเทศ ไมวาจะเปนประเทศทพฒนาแลวหรอประเทศโลกทสามซงเปนประเทศก�าลงพฒนา สวนทฤษฎการสรางความทนสมย (modernization the-ory) ของส�านกเสรนยมมความเชอวาบรรษทขามชาตไดสงผลกระทบดานบวกตอการสรางระบบเศรษฐกจททนสมย ดวยการเชอมเศรษฐกจของประเทศตางๆ เขาดวยกนภายใตระบบการคาเสร ซงประเทศทพฒนาแลวสามารถสงออกเงนทน ความรและความเชยวชาญ ตลอดจนคานยมสมยใหมไปสประเทศทก�าลงพฒนาได ส�าหรบทฤษฎการพงพา (dependency theory) ของส�านกมารกซสมแนววพากษจะมองตางออกไปวาแทจรงแลวบรรษทขามชาตไดเขามาฉกฉวยทรพยากรจากประเทศก�าลงพฒนา ดงนน บรรษทขามชาตจงเปนสาเหตของปญหาการพฒนาทไมเทาเทยมกนระหวางประเทศทร�ารวยกบประเทศทยากจน37

36 ประภสสร เทพชาตร. “ทฤษฎเศรษฐกจการเมองระหวางประเทศ: ส�านกสจนยม” รฐศาสตรสาร, 30(1), (มกราคม-เมษายน 2552, น.180-202; ประภสสร เทพชาตร. (2548). “หนวยท 4: เศรษฐกจการเมองโลกยคหลงสงครามเยน” เอกสารการสอนชดวชากระแสโลกศกษา. นนทบร: สาขาวชารฐศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, น. 4-1-4-56; Jackson and Sørensen. op.cit., p. 181.

37 Risse. op.cit., p. 431.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ในครสตทศวรรษ 1990 นกวชาการดานความสมพนธระหวางประเทศถอวาประเดนเกยวกบบรรษทขามชาตเปนสวนหนงของการศกษาเกยวกบโลกาภวตนและกระบวนการสรางความเปนนานาชาต (internationalization) ภายใตบรบททางการเมองและสงคมดงกลาวน นกวชาการเรมมความเหนไปในแนวทางเดยวกนวาบรรษทขามชาตสามารถโยกยายฐานการผลตไปทแหงใดกได และยงสามารถเคลอนยายเงนทนและทรพยากรอนๆ ไปยงประเทศใดกไดทเปดโอกาสใหบรรษทขามชาตเหลานนสามารถท�าก�าไรไดสงสด การทเศรษฐกจของประเทศใดบรณาการเขาสตลาดโลก และผอนคลายกฎระเบยบทางดานการคาและการลงทนเพอเออประโยชนใหกบบรรษทขามชาต กจะมโอกาสดงดดเงนการลงทนจากบรรษทขามชาตเขาสระบบเศรษฐกจ อนน�าไปสการขยายตวทางเศรษฐกจและเพมอตราต�าแหนงงานงานใน ประเทศนนๆ มากขนดวย บรรษทขามชาตจงมบทบาทอยางมากในฐานะตวแสดงขามชาตทมอทธพลตอการด�าเนนนโยบายทางเศรษฐกจของประเทศตางๆ38

ในปจจบนนบรรษทขามชาตมบทบาทส�าคญอยางมากในระบบเศรษฐกจโลก ซงอาจพจารณาไดจากขอเทจจรงตางๆ ตอไปน39

1. บรรษทขามชาตมผลตภณฑมวลรวมคดเปนสดสวนประมาณหนงในสของผลตภณฑมวลรวมของโลก

2. บรรษทขามชาตมยอดการขายในตางประเทศรวมกนมากกวาปรมาณสนคาน�าเขาสงออก ทวโลก

3. บรรษทขามชาตมบทบาทในการคาระหวางประเทศคดเปนสดสวนถงสามในสของการคา ทวโลก

4. ประมาณหนงในสามของสดสวนการคาโลกเกดขนในธรกจของบรรษทขามชาต5. บรรษทขามชาตมบทบาทประมาณสามในสของการวจยและพฒนาดานกจการพลเรอนทวโลกบทบาททส�าคญอยางมากทางเศรษฐกจของบรรษทขามชาต เกดขนจากการไดรบประโยชนอยาง

มากจากการพฒนาดานการขนสงและเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร กลาวคอในชวงครสตทศวรรษ 1970 การคาขามชาตมบทบาทมากขนในระบบเศรษฐกจโลก เมอมการปฏวตระบบการขนสงสนคาโลก โดยมการออกแบบเรอขนาดใหญใหสามารถบรรทกตคอนเทนเนอรส�าหรบบรรจสนคาทมขนาดมาตรฐาน 20 ฟต ไดนบพนต มการปรบปรงทาเรอตางๆ ใหสามารถรองรบการขนสงดวยเรอแบบใหมและการขนถายตคอนเทนเนอรได ตอมาเกดการปฏวตดานเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร (Information and Communications Technology: ICT) อนท�าใหบรรษทตางๆ สามารถขยายความสามารถด�าเนนธรกจระหวางประเทศ โดยใชประโยชนในดานการจดการโลจสตกส (logistics) ซงเปนระบบการจดการการสงสนคา ขอมล และทรพยากรตางๆ มความสอดคลองกบระบบการผลตไดอยางมประสทธภาพ จนกลาวไดวาตคอนเทนเนอรและคอมพวเตอรเปนสงส�าคญทน�าเราเขาสเสนทางของโลกาภวตน40 ซงความกาวหนาใน

38 Ibid., p. 43239 Kenneth A. Reinert. (2011). An Introduction to International Economics: New Perspectives on the

World Economy. Cambridge: Cambridge University Press.40 Ibid., p. 4.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ดานโลจสตกสและดานเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร มบทบาทอยางมากตอการด�าเนนธรกจผานสออเลกทรอนกส หรอรจกกนดวา “อคอมเมรซ” ซงอ�านวยประโยชนใหแกการคาขามชาตในปจจบน

ในชวงครสตทศวรรษ 1990 เปนยคทแนวคดการคาเสร (free trade) มอทธพลตอการคาขามชาตอยางมาก แนวคดนใหความส�าคญกบการผอนคลายกฎระเบยบตางๆ ทเกยวของกบการคาระหวางประเทศ ไมวาจะเปนกฎระเบยบเกยวกบการน�าเขาหรอการสงออกสนคาและบรการของประเทศตางๆ แนวคด ดงกลาวผลกดนใหมการเจรจาทางการคาในระดบตางๆ ท�าใหมขอตกลงในการลดมาตรการกดกนทางการคา เชน ก�าแพงภาษ ซงเคยเปนเครองมอส�าคญทรฐบาลใชปกปองผผลตสนคาในประเทศของตน ในปจจบนแนวคดการคาเสรมอทธพลอยในการเจรจาทางการคาระดบตางๆ เชน องคการการคาโลก (World Trade Organization: WTO) และขอตกลงเกยวกบเขตการคาเสร (Free Trade Area: FTA) ทงในระดบ 2 ประเทศ (ทวภาค) และกลมประเทศ (พหภาค) จนบรรลขอตกลงในการจดตงเขตการคาเสรตางๆ เชน ความตกลงการคาเสรอเมรกาเหนอ (North American Free Trade Agreement: NAFTA) และเขตการคาเสรอาเซยน (ASEAN Free Trade Area: AFTA) ซงตอมาไดขยายความรวมมอไปสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community: AEC)41

นอกจากนน การทประเทศตางๆ ใหความส�าคญกบการลงทนโดยตรงจากตางประเทศ (Foreign Direct Investment: FDI) ท�าใหแตละประเทศด�าเนนการเปดเสรทางการเงน (financial liberalization) อนเปนกระบวนการทน�าไปสการเงนทขามชาต (transnational finance) มากขน โดยหลกการแลวแนวคดการเปดเสรทางการเงนเกดขนในชวงครสตทศวรรษ 1970 ซงมความเชอวาการทรฐบาลใชธนาคารกลางก�ากบภาคการเงนและมความเขมงวดทางการเงน ถอเปนอปสรรคตอการลงทนขามชาต และสงผลกระทบตอการพฒนาทางเศรษฐกจ รฐบาลตางๆ ควรเปดเสรทางการเงนโดยยกเลกการควบคมภาคการเงน และปลอยใหตลาดการเงนปลอดจากการแทรกแซงอยางแทจรง42 แนวคดการเปดเสรทางการเงนมอทธพลอยางมากตอประเทศทพฒนาแลวและประเทศก�าลงพฒนาในเวลาตอมา สวนหนงเกดจากการผลกดนขององคการเศรษฐกจระหวางประเทศ เชน ธนาคารโลก (World Bank) กองทนการเงนระหวางประเทศ (International Monetary Fund: IMF) และอกเหตผลหนงมาจากแรงจงใจจากผลประโยชนทางเศรษฐกจของแตละประเทศดวย ในปจจบนประเทศตางๆ ไดด�าเนนนโยบายในแนวทางเดยวกนโดยมมาตรการตางๆ เพอผอนคลายกฎระเบยบเกยวกบการเคลอนยายเงนทนใหมความยดหยน เพอเปดโอกาสใหมการท�าธรกรรมระหวางประเทศไดอยางคลองตว และมการเคลอนยายเงนทนขามพรมแดนไดอยางไมมขอจ�ากด

นโยบายการเปดเสรทางการเงนจงสงเสรมใหเกดกจกรรมทางการเงนขามชาต และนกลงทนโดยตรงจากตางประเทศจะเคลอนยายเงนทนผานบรรษททขามชาต (TNCs) บทบาทของบรรษทขามชาตในฐานะผลงทนโดยตรงจากตางประเทศ (FDI) ขยายตวอยางมากในครสตทศวรรษ 1990 โดยสวนใหญยงกระจกตวอยในประเทศทมรายไดสงและประเทศทมรายไดปานกลาง ทงน แนวโนมดงกลาวเกดจากการ

41 Ibid., p. 4.42 Philip Arestis. (2016). “Financial Liberalization, the Finance–Growth Nexus, Financial Crises and

Policy Implications.” in Philip Arestis and Malcolm Sawyer (eds.). Financial Liberalisation: Past, Present and Future. Cham, Switzerland: Palgrave Macmillan, pp. 1-42.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


พฒนาดานการขนสงและเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร ตลอดจนการควบรวมและการเขาซอกจการกเปนสวนหนงของการลงทนโดยตรงจากตางประเทศ (FDI) โดยเฉพาะอยางยงในภาคบรการ เชน การเงน การขนสง และการสอสาร ตอมาประเทศทมรายไดต�าไดเรมปรบตวเพอใหไดรบสวนแบงจากเงนลงทนดงกลาวนมากขน43 นอกจากนน การเปดเสรทางการเงนจะท�าใหประเทศก�าลงพฒนามเงนทนไหลเขา (capital inflow) ทงในรปของการลงทนโดยตรงจากตางประเทศโดยผานบรรษทขามชาตดงทกลาวไว ขางตน และเงนทนสวนหนงอาจจะถกน�ามาลงทนในตลาดหลกทรพย โดยนกลงทนเองหรอผานกองทนในรปแบบตางๆ ท�าใหบรษทจดทะเบยนในตลาดหลกทรพยสามารถระดมทนไปด�าเนนธรกจและลงทนตอไปได สวนการเงนทขามชาตไดมความส�าคญตอเศรษฐกจโลกมากขนเรอยๆ โดยการซอขายสกลเงนในปจจบนเปนการซอหนงสกลเงนและขายอกสกลเงนหนงเปนค ไดมปรมาณมากกวาการท�าธรกรรมทางการคาระหวางประเทศไปแลว44

2. ลกษณะขามชาตทางการพฒนาบรรษทขามชาต (TNCs) และองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ (INGOs) เปนตวแสดงทม

บทบาทส�าคญในฐานะองคกรหลกทผลกดนใหเกดการพฒนาทมลกษณะขามชาตในปจจบน ซงแตเดมถอวารฐมหนาทหลกในการพฒนาประเทศ ดงกรณของประเทศก�าลงพฒนาทงหลายทรฐมบทบาทหลกในการก�าหนดแผนพฒนาและด�าเนนการใหเกดการพฒนาทางเศรษฐกจในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 อยางไรกตาม บทบาทหนาทในดานดงกลาวของรฐไดถกลดความส�าคญลงในชวงครสตทศวรรษ 1980 เมอระบบตลาดเสรไดเขามามสวนก�าหนดทศทางการพฒนาเศรษฐกจมากขน จนกระทงตลาดเสรไดมบทบาททางเศรษฐกจไดอยางเตมทในชวงครสตทศวรรษ 1990 เปนตนมา

ส�าหรบบรรษทขามชาตทไดรบประโยชนอยางมากจากการขยายตวของตลาดเสรและโลกาภวตนทางเศรษฐกจ จนสามารถมบทบาทตอเศรษฐกจขามชาตทางการคา การผลต และการเงนดงทกลาวมาแลว สวนบทบาทในทางการพฒนานนกระบวนการทางเศรษฐกจในประการตางๆ ขางตนยอมจะสงผล กระทบทงในดานบวกและดานลบตอการพฒนาเศรษฐกจทเกยวพนกบคณภาพชวตของมนษยใน 3 ลกษณะ ดงน45

1. การขยายตวของบรรษทขามชาตแสดงถงการขยายอ�านาจทางเศรษฐกจของบรรษทขามชาต ซงกระบวนการทางเศรษฐกจทบรรษทขามชาตด�าเนนการจะสงผลดในการจดหาสนคา ความช�านาญ และเทคโนโลยททนสมย แตการด�าเนนการของบรรษทขามชาตอาจปราศจากความรบผดชอบตอสงคม

2. บรรษทขามชาตอาจรวมมอกบรฐชาตในการวจยและพฒนาเทคโนโลย โดยการสนบสนนของบรรษทขามชาตจะชวยลดการใชจายเงนภาษของประชาชนได แตบรรษทขามชาตไดลดอ�านาจอธปไตยของรฐชาตลงไปดวย

43 Reinert. op.cit., p. 6.44 Ibid., p. 7.45 Robin Cohen and Paul Kennedy อางถงใน เอก ตงทรพยวฒนา. (2554). โลกาภวตน: บรรษทขามชาต บรรษท

ภบาล และความรบผดชอบตอสงคมของบรรษท. กรงเทพฯ: ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


3. การลงทนของบรรษทขามชาตกอใหเกดการจางงานและการสรางมาตรฐานทางสขภาพและความปลอดภย ตลอดจนการจายภาษเปนรายไดของประเทศทรบการลงทน แตในอกดานหนงบรรษท ขามชาตกอาจกดขแรงงาน และไปเสรมสรางอ�านาจของชนชนน�าในทองถนไดดวย

นอกจากนน การลงทนของบรรษทขามชาตยงสงเสรมการพฒนาประเทศไปสอตสาหกรรม และสรางความเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศก�าลงพฒนา โดยการจางงาน สรางรายได รวมทงการถายทอดความรและเทคโนโลยในการผลต และสงผลกระทบทางออมในดานตางๆ เชน การพฒนาโครงสรางพนฐาน ของประเทศ การสงเสรมการศกษาเฉพาะดานเพอรองรบการลงทนของบรรษทขามชาต อยางไรกตาม กระบวนการพฒนาทเกดขนจากบรรษทขามชาตยงมผลกระทบดานลบในหลายดาน นอกจากทกลาวไวในขางตนแลว ยงมขอบกพรองอนเกดจากธรรมชาตของบรรษทขามชาตทเปนองคกรทางธรกจ ซงคาดหวงก�าไรสงสดในการลงทน และแรงจงใจทส�าคญของการด�าเนนธรกจขามชาตคอการแสวงหาประโยชนจากทรพยากรของประเทศทรบการลงทน อนรวมถงประโยชนทไดรบจากคาจางในอตราต�า และกฎระเบยบดานสงแวดลอมทขาดความเขมงวดและการผอนคลายในการด�าเนนธรกจของบรรษทขามชาต

ส�าหรบองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ เปนตวแสดงขามชาตทมบทบาทในกระบวนการทางเศรษฐกจทมลกษณะขามชาตไมนอยไปกวาบรรษทขามชาต โดยบทบาทหลกขององคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ คอ การลดปญหาความยากจนและลดความไมเทาเทยม การสงเสรมสทธดานตางๆ รวมถง ความเทาเทยมทางเพศและความยตธรรมทางสงคม การปกปองสงแวดลอม ตลอดจนบทบาทในเสรมสรางความเขมแขงของภาคประชาสงคมและการบรหารปกครองแบบประชาธปไตย (democratic governance) เปนทนาสงเกตวาองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศมอตราการขยายตวมากถงประมาณ 100 เทาในรอบศตวรรษทผานมา กลาวคอ จากมจ�านวน 200 องคกรใน ค.ศ. 1909 กมจ�านวนมากกวา 20,000 องคกรใน ค.ศ. 2009 โดยองคกรพฒนาเอกชนเพมจ�านวนขนอยางมากนบจากครสตทศวรรษ 1970 เปนตนมา และในตนครสตทศวรรษ 1990 กปรากฏวาเครอขายผลกดนขามชาต (Transnational Advocacy Networks TANs) องคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ ขบวนการทางสงคมขามชาต และองคกรท ไมแสวงหาก�าไรตางๆ ไดสรางความเปลยนแปลงในการเมองและสงคมโลก โดยเฉพาะอยางยงการชวยเหลอดานมนษยธรรมและการพฒนาเศรษฐกจและสงคมในพนทตางๆ46

เนองจากองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศหลายองคกรมขนาดใหญและมงบประมาณจ�านวนมาก จงสามารถมบทบาทในการพฒนาขามพรมแดนของรฐชาตได เชน World Vision International ซงเปนองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศทมขนาดใหญทสด มงบประมาณประจ�าปสงถง 2,800 ลานดอลลารสหรฐ ใน ค.ศ. 2011 งบประมาณดงกลาวมปรมาณสงกวารายไดมวลรวมประชาชาต (Gross National Income: GNI) ของประเทศขนาดเลกในแอฟรกาและยโรปบางประเทศ ในชวง 5 ประหวาง ค.ศ. 2007 ถง ค.ศ. 2011 องคกรพฒนาเอกชนทงหมดทสวนใหญเปนองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศไดรบเงนบรจาคเพอการชวยเหลอทางมนษยธรรมสงถงกวา 34,000 ลานดอลลารสหรฐ ในจ�านวนนเปน


มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เงนบรจาคจากภาคเอกชนมากกวา 20,000 ลานดอลลารสหรฐ และไดรบบรจาคจากหนวยงานของรฐราว 14,400 ลานดอลลารสหรฐ47

ขอมลเกยวกบองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศบางแหง ไดแสดงใหเหนถงลกษณะส�าคญขององคกรทมบทบาทในการสงเสรมการพฒนาทางเศรษฐกจทมลกษณะขามชาต ดงน48

• องคกร “Care International” กอตงเมอ ค.ศ. 1945 มส�านกงานใหญ ณ เจนวา สวสเซอรแลนด มสมาชก 12 องคกร ใหความชวยเหลอในแตละปครอบคลม 48 ลานคน ใน 70 ประเทศ

• องคกร “Concern” กอตงเมอ ค.ศ. 1968 มส�านกงานใหญ ณ ดบลน ไอรแลนด มเครอขาย 240 องคกร ใน 26 ประเทศ มงบประมาณ 23,544,000 ยโร (ค.ศ. 2005)

• องคกร “Counterpart” กอตงเมอ ค.ศ. 1965 มส�านกงานใหญ ณ กรงวอชงตน สหรฐอเมรกา ด�าเนนงานใน 50 ประเทศ มงบประมาณรายป 120 ลานดอลลารสหรฐ

• องคกร “International Chamber of Commerce (ICC)” กอตงเมอ ค.ศ. 1919 มส�านกงานใหญ ณ ปารส ฝรงเศส มเครอขาย 90 องคกร ใน 130 ประเทศ

• องคกร “International Federation of Organic Agriculture Movements (IFOAM)” กอตงเมอ ค.ศ. 1972 มส�านกงานใหญ ณ บอนน เยอรมน มสมาชก 750 องคกร ใน 108 ประเทศ

• องคกร “OXFAM International” มสมาชก 12 องคกร และมความรวมมอกบองคกรตางๆ 3,000 กลม ใหความชวยเหลอแกประเทศตางๆ มากกวา 120 ประเทศ มงบประมาณรายปประมาณ 402 ลานดอลลารสหรฐ

• องคกร “World Vision International” กอตงเมอ ค.ศ. 1950 ใหความชวยเหลอผคน 100 ลานคน โดยมผบรจาค ผสนบสนน และสมาชกรวมกน 5 ลานคน โดยมด�าเนนงานใน 100 ประเทศ

• องคกร “WWF International” กอตงเมอ ค.ศ. 1961 มส�านกงานใหญ ณ เกลนด สวสเซอรแลนด มเจาหนาท 4,000 คน ใน 100 ประเทศ

• องคกร “Women's Environment and Development Organization (WEDO)” กอตงเมอ ค.ศ. 1990 มส�านกงานใหญ ณ นวยอรก สหรฐอเมรกา

• องคกร “Mercy Corps” กอตงเมอ ค.ศ. 1979 มเจาหนาท 2,700 คน ใหความชวยเหลอผคนเกอบ 10 ลานคน ใน 40 ประเทศ (ค.ศ. 2005) และหากนบตงแตกอตงใหความชวยเหลอถง 82 ประเทศ

กลาวไดวา องคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศมลกษณะแตกตางกนทงในเชงองคกรการกศล องคกรทางศาสนา องคกรทางการคา องคกรดานสงแวดลอม ฯลฯ อยางไรกตาม องคกรเหลานมลกษณะรวมกนคอเปนองคกรพฒนาเอกชนทไมใชสวนหนงของรฐ และมสมาชกหรอเครอขายการท�างานทครอบคลมหลายประเทศ ตลอดจนมรปแบบความชวยเหลอทงการพฒนาเศรษฐกจและสงคมขามพรมแดน

47 Bill Morton. An Overview of International NGOs in Development Cooperation. Retrieved from http://www.cn.undp.org/content/dam/china/docs/Publications/UNDP-CH11%20An%20Overview%20of%20 International%20NGOs%20in%20Development%20Cooperation.pdf

48 Marija Stefanovic. NGOs in Trade Development: International Players. Retrieved from http://www.tradeforum.org/NGOs-in-Trade-Development-International-Players/

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ของหลายประเทศ องคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศจงมลกษณะขามชาตทงในดานโครงสรางขององคกรและพนทปฏบตการ นอกจากนน ยงไดเชอมโยงองคกรและผคนทอยในสถานทหางไกลเขาไวดวยกน ทงในฐานะสมาชก เครอขาย ผบรจาค ผสนบสนน ผปฏบตงาน และผไดรบความชวยเหลอ ท�าใหองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศมบทบาทอยางมากในการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และการเมองของผคนในระดบทกวางขวางยงกวาขอบเขตของรฐหนงรฐใดเปนการเฉพาะ


ตวแสดงขามชาตใดบางทมบทบาทในกระบวนการทางเศรษฐกจทมลกษณะขามชาต ใหอธบายโดยสงเขป


ตวแสดงขามชาตทมบทบาทในกระบวนการทางเศรษฐกจทมลกษณะขามชาต ม 2 กลมหลก ไดแก ก) บรรษทขามชาต มบทบาททางการคา การผลต การเงน และการพฒนา ข) องคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ มบทบาทในการพฒนา เชน การลดปญหาความยากจนและลดความไมเทาเทยม การสงเสรมสทธ การปกปองสงแวดลอม ตลอดจนบทบาทในเสรมสรางความเขมแขงของภาคประชาสงคมและการบรหารปกครองแบบประชาธปไตย


ลกษณะขามชาตทางสงคม

ลกษณะขามชาตทางสงคมซงโดยพนฐานมความเกยวพนกบเศรษฐกจขามชาต เนองจากการไหลเวยนของแรงงานและเงนทนในลกษณะขามชาตกระตนใหเกดการยายถนของแรงงานจ�านวนมาก ประเดน ดงกลาวยงมมตทางสงคมเขามาเกยวของ ซงถอวาเปนลกษณะขามชาตทส�าคญอกดานหนง ในเบองตน ผเขยนใหความสนใจกบลกษณะของสงคมขามชาตทมตวแสดงส�าคญเปนคนยายถน (migrant) ซง หมายถงคนกลมทเคลอนยายไปยงประเทศอนหรอสถานทอน โดยสวนใหญมเปาหมายเพอหางานท�าหรอแสวงหาโอกาสในชวตทดกวาการอยอาศยหรอท�างานในทองถนเดม49

49 ความหมายนมาจาก https://en.oxforddictionaries.com/definition/migrant นอกจากนน ลกษณะขามชาตยงมสวนทเกยวพนกบคนพลดถน (diaspora) ซงนกวชาการมกจะถอวามความหมายในท�านองเดยวกนกบคนยายถน โปรดด Kenny. op.cit.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ในสวนแรก ผเขยนมงอธบายลกษณะขามชาตทางสงคมผานตวแสดงทเปนคนยายถน โดยใหความสนใจกบเครอขายทางสงคมของคนยายถนทมลกษณะส�าคญคอ ประการแรก เครอขายทางสงคมขามชาตเปนเรองของความสมพนธแบบขามพรมแดนระหวางรฐชาตสองแหงหรอมากกวานน ประการตอมา เครอขายทางสงคมขามชาตเปนการสรางอตลกษณของคนยายถน และประการสดทาย สงคมขามชาตเปนการสรางพนททางสงคมใหมทแผขยายเหนอสถานทและพรมแดนของรฐชาต นอกจากนน ยงไดอธบายถงสงคมขามชาตทเกดจากขบวนการทางสงคมขามชาต ซงเปนตวแสดงทมบทบาทในการขบเคลอนลกษณะขามชาตทางสงคมในอกรปแบบหนง ซงผเขยนจะไดกลาวถงตอไป

1. สงคมขามชาตในกลมคนยายถนการยายถนทเกดขนขามพรมแดนของประเทศไมใชสงทเพงเกดขน แตเกดขนมาอยางยาวนาน

และตอเนองดวยปจจยตางๆ ไมวาจะเปนเหตผลทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง จนกลาวไดวาการยายถนเปนปรากฏการณทมควบคกบพฒนาการทางสงคมของมนษยชาต ดงทปรากฏรองรอยของชมชนตางชาตในเมองตางๆ ทเคยเปนศนยกลางทางการคาหรอศนยอ�านาจทางการเมองดงเดมในสถานทหลายแหง ทวโลก กระทงในปจจบนชมชนตางชาตยงมใหเราพบเหนไดงายขน และเปนการกอตวทางสงคม

สงคมขามชาตทพบเหนไดในปจจบนอาจมทมาเปนเวลานานมาก บางสงคมสามารถสบยอนไปไดนานนบรอยป เชน ชมชนชาวจนโพนทะเลในเอเชยตะวนออกเฉยงใตและในอเมรกา และชมชนชาวอนเดยในเอเชยตะวนออกเฉยงใตและในองกฤษ ส�าหรบชมชนชาวจนโพนทะเลในภมภาคเอเชยตะวนออก- เฉยงใต เปนตวอยางหนงของชมชนขามชาตทมบทบาททางเศรษฐกจ สงคม และการเมองในภมภาคนและประเทศตนก�าเนด แมวาชาวจนจะเดนทางเขามาตดตอและคาขายกบคนทองถนในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตนานนบหลายรอยป แตการยายถนของชาวจนจ�านวนมากเกดจากความตองการแรงงานในภาค การผลตแบบอตสาหกรรมและการกอสรางสาธารณปโภคพนฐานในยคอาณานคม โดยชาวจนทยายถนมแรงจงใจจากความตองการทจะสรางฐานะความเปนอยจากการคาขายและการใชแรงงาน จนกระทงในเวลาตอมาชมชนชาวจนไดกระจายอยทวไปในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต และชาวจนกมบทบาทรวมกบคนทองถนในการพฒนาภมภาคแหงนใหเตบโตขนในแทบทกดาน ในขณะทการยายถนของชาวจนไปยงทวปอเมรกาเกดขนในชวงเวลาใกลเคยงกน ซงตรงกบยคตนทองและการสรางเสนทางรถไฟขนทวอเมรกา ซงท�าใหอเมรกาตองการแรงงานเปนจ�านวนมาก จงกลาวไดวาชาวจนไดมบทบาทในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของอเมรกามาตงแตตนดวยเชนกน50

กรณของชมชนชาวอนเดยในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เกดขนจากการอพยพเขามาใชแรงงานในยคอาณานคม จนปจจบนถอวาชาวอนเดยเปนชนสวนนอยทส�าคญในประเทศมาเลเซยและสงคโปร นอกจากนน ยงมชาวอนเดยเปนจ�านวนมากไดยายถนไปยงภมภาคอนๆ รวมทงในประเทศองกฤษ ซงเคยเปนเจาอาณานคมของประเทศอนเดย ในปจจบนมจ�านวนของชาวอนเดยในองกฤษ (British

50 Gregor Benton and Edmund Terence Gomez. (2008). The Chinese in Britain, 1800–Present Economy, Transnationalism, Identity. New York: Palgrave Macmillan.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


Indian) ซงมสถานะเปนพลเมองของสหราชอาณาจกรอยนบลานคน โดยมทงกลมทก�าเนดในอนเดยแลวยายถนเขามาตงถนฐานและเปนคนรนหลงทถอก�าเนดในประเทศสหราชอาณาจกร51

ส�าหรบสถานการณการยายถนในชวงครสตทศวรรษ 1970 เปนตนมา ถอวาแรงงานขามชาตจากประเทศทก�าลงพฒนา เปนคนกลมหลกทมบทบาทในกระบวนการสรางสงคมขามชาต เนองจากแรงงานขามชาตคอกลมทแสวงหาโอกาสในการท�างานทดกวาในตางประเทศ โดยเฉพาะอยางยงในประเทศทมการพฒนาเศรษฐกจในระดบสงกวาประเทศบานเกด นอกจากนน แรงงานขามชาตจ�านวนมากอยในระบบเศรษฐกจขามชาต การทบรรษทขามชาตในชวงเวลานนมการลงทนขนาดใหญ และตองการแรงงานราคาถกโดยไมจ�ากดทกษะฝมอและไมจ�ากดสญชาต ไดกระตนใหเกดการเคลอนยายแรงงานขามพรมแดนทงถกกฎหมายและผดกฎหมายมากขน แตแรงงานขามชาตมกจะถกแบงแยกออกจากคนทองถน เนองจากแรงงานขามชาตในยคแรกๆ เปนกลมทขาดทกษะดานฝมอแรงงานและขาดความรทเกยวของกบสงคมทเขามาพกอาศย การถกแบงแยกออกจากคนในทองถน เปนสาเหตหนงของการกอตวเปนชมชนของแรงงานขามชาต การมชมชนของตนเองมเปาหมายเพอพฒนาสาธารณปโภค และสรางสถาบนตางๆ ทจ�าเปนส�าหรบสงคมของตนเองขน อยางไรกตาม สงคมของแรงงานขามชาตจะอยบนฐานของความสมพนธทางเชอชาต ศาสนา หรอวฒนธรรม ท�าใหเกดสงคมทมอตลกษณเฉพาะทแตกตางจากสงคมของคนในทองถน ดวยเหตทสงคมของคนยายถนวางอยบนฐานของความสมพนธในทางเชอชาต ศาสนา หรอวฒนธรรม จงเปนการงายทจะมความเชอมโยงกบสงคมในประเทศตนก�าเนดในมตตางๆ อกดวย52

จนกระทงถงครสตทศวรรษ 1980 กระแสโลกาภวตน (globalization) เปนปจจยทสงเสรมสงคมขามชาตในอกทางหนง โดยกระตนการขยายตวของการยายถนในรปแบบตางๆ เนองจากโลกาภวตนไดเชอมโยงทองถนตางๆ ทอยหางไกลเขาดวยกน กลาวคอสงทเกดขนในทองถนหนงอาจเปนผลมาจากเหตการณทเกดขนในอกทองถนหนง ตลอดจนเกดการสงผานวฒนธรรมระหวางกน โดยสงคมหลายแหงไดรบอทธพลจากการเชอมโยงระหวางทองถนและโลก (local and global) และกระแสโลกาภวตน ไดแก วฒนธรรมอาหารแบบฟาสตฟด วฒนธรรมการแตงกาย วฒนธรรมดนตร เปนตน ปรากฏการณเหลานสะทอนความสมพนธระหวางสงคมขามชาตและโลกาภวตนทางวฒนธรรม ทน�ามาซงการสงผานความคดและปทสถานจากความสมพนธทางสงคมของผคนทวโลก กลาวไดวา กระแสโลกาภวตนและความกาวหนาทางวทยาการมผลใหเกดความเปลยนแปลงทางสงคมอยางมหาศาล ทงยงเปนปจจยทสงเสรมใหเกดการขยายตวของเครอขายทางสงคมทมลกษณะขามชาต ทเกดขนไดจากความสมพนธสวนบคคลหรอเปน สงทเกดขนจากเบองลาง (from below) โดยกระบวนการเหลานเกดขนผานอทธพลของเครองมอการสอสารอเลกทรอนกส ความกาวหนาดานเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร การแพรหลายของอนเทอรเนต สอมวลชนขามพรมแดน วฒนธรรมมวลชน การขนสงและการเดนทางระหวางประเทศทสะดวก รวดเรว และมราคาถกลง ในขณะทการสงเงน สนคา และสงของตางๆ มราคาถกลงแตไดความรวดเรวเพมขน ความกาวหนาทางเทคโนโลยและการสอสาร ตลอดจนการคมนาคมและการขนสงทสะดวก

51 Ibid., p. 1. 52 Stephen Castles and Mark J. Miller. (2003). The Age of Migration: International Population Move-

ments in the Modern World. New York: Palgrave Macmillan.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


รวดเรวและราคาถกลงกวาแตกอนเปนอยางมาก ท�าใหผคนเดนทางไปมาหาสกนในระยะทางไกลๆ ไดอยางงายดาย ความกาวหนาเหลานชวยรกษาความสมพนธของคนทอยแดนไกลกบครอบครวและเพอนฝง ในสถานทเดมไวได จนกอใหเกดความสมพนธแบบขามชาตระหวางคนยายถนกบผคนในถนฐานเดม หรอท�าใหสงคมขามชาตทมอยปรากฏอยางเดนชดและพบเหนไดมากขน53

ในปจจบน ชมชนของคนยายถนทสะทอนถงลกษณะของสงคมขามชาต มอยทวไปในเมองใหญทเปนศนยกลางทางเศรษฐกจของหลายประเทศ รายงานเกยวกบการยายถนระหวางประเทศขององคการสหประชาชาต ประจ�าป ค.ศ. 201554 ระบถงจ�านวนของคนยายถนวามมากถง 244 ลานคน ซงเปนอตราทเพมขนจาก ค.ศ. 2010 และ ค.ศ. 2000 ทมจ�านวน 222 ลานคน และ 173 ลานคน ตามล�าดบ ในขณะททวปยโรปมคนยายถนอาศยอยมากถง 76 ลานคน รองลงมาคอเอเชย 75 ลานคน ซงคดเปนสดสวนสองในสามจากคนยายถนทงหมด สวนทเหลออาศยอยในอเมรกาเหนอ (54 ลานคน)55 ถดมาคอแอฟรกา (21 ลานคน) ลาตนอเมรกาและแครบเบยน (9 ลานคน) และโอเชยเนย (8 ลานคน) นอกจากนน เมอพจารณาจากถนก�าเนดของคนยายถนทงหมด พบวา เปนผทเกดในเอเชย 104 ลานคน (รอยละ 43) เปนผทเกดในยโรป 62 ลานคน (รอยละ 25) ลาตนอเมรกาและแครบเบยน 37 ลานคน (รอยละ 15) และแอฟรกา 34 ลานคน (รอยละ 14) ใน ค.ศ. 2014 คนยายถนทมาจากประเทศก�าลงพฒนาสงเงนกลบประเทศรวมกนประมาณ 436,000 ลานดอลลารสหรฐ ในอกดานหนงประเทศทเปนทพกพงหรออยอาศยไดประโยชนจากแรงงานขามชาตอยางมากดวย ไมเพยงจากไดแรงงานราคาถกและเพยงพอตอการขบเคลอนเศรษฐกจเทานน แตยงไดประโยชนตอบแทนในรปแบบอนๆ เชน ภาษ และการใชจายของคนยายถนเหลาน ในขณะทคนยายถนบางกลมทมทกษะสงกเปนสวนหนงของการพฒนาประเทศในดานตางๆ เชน วทยาศาสตร การแพทย และเทคโนโลย รวมทงการทคนยายถนกอใหเกดความหลากหลายทางวฒนธรรมในประเทศทพกพงดวยเชนกน56

ส�าหรบสงคมไทย อาจไมนาแปลกใจวาการยายถนขามชาตเปนประสบการณทคนในสงคมไทยจ�านวนมากรบรได คนไทยจ�านวนหนงอาจมความสมพนธกบคนทยายถนไปสประเทศอนๆ ไมวาคนยายถนเหลานนเปนบคคลในครอบครวหรอในฐานะอนใดกตาม ดงทสงคมไทยเรมคนเคยกบ “ชมชนไทยในตางแดน” มากขน นอกจากนน คนไทยสวนใหญไดมประสบการณเกยวกบการยายถนของแรงงานขามชาตจากประเทศเพอนบาน ซงเขามาท�างานในประเทศไทยเปนจ�านวนมากดวย จากรายงานเกยวกบการเคลอนยายแรงงานขามชาตในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทจดท�าโดยธนาคารโลก ระบวาเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนภมภาคหนงทมการยายถนขามชาตมากทสดในโลก และเปนภมภาคเดยวทอตราการยายถน ยงคงเพมขนอยางตอเนอง ในขณะทการยายถนในภมภาคอนๆ ลดลง ประเทศในภมภาคนเปนผสงออก แรงงานหลกของโลก และเปนภมภาคทรบแรงงานขามชาตเขามาท�างานเปนจ�านวนมาก เปนทนาสงเกต

53 Lee. op.cit., p. 13; Benton and Gomez. op.cit., p. 7.54 United Nations, International Migration Report 2015: Highlights. Retrieved from http://www.un.org/

en/ development/desa/population/migration/publications/migrationreport/docs/MigrationReport2015_Highlights.pdf55 หากนบเฉพาะประเทศสหรฐอเมรกามอย 47 ลาน ซงถอเปนประเทศทมแรงงานขามชาตอาศยอยมากทสด56 United Nations. op.cit., p. 2.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


วาการยายถนภายในภมภาคไดเพมขนอยางมนยส�าคญในชวงระหวาง ค.ศ. 1995–2015 โดยประเทศไทย มาเลเซย และสงคโปร กลายเปนศนยกลางของแรงงานขามชาตทมจ�านวนรวมกนมากกวา 6.5 ลานคน หรอคดเปนรอยละ 96 ของจ�านวนแรงงานขามชาตทงหมดในภมภาค โดยประเทศไทยมสดสวนแรงงานขามชาตสงถงรอยละ 55 สวนใหญเปนแรงงานจากเมยนมาและกมพชา ในขณะทมาเลเซยมสดสวนแรงงานขามชาตรอยละ 22 และสงคโปรมสดสวนแรงงานขามชาตรอยละ 19 ทงน ประเทศไทยและมาเลเซยเปนหนงในประเทศก�าลงพฒนาไมกประเทศทมแรงงานขามชาตเขามาท�างานจ�านวนมาก ใน ค.ศ. 2015 มการสงเงนกลบประเทศในกลมอาเซยนเปนจ�านวนถง 62,000 ลานบาท โดยมลคาเงนสงกลบประเทศตอจดพของฟลปปนสคดเปนรอยละ 10 เวยดนามคดเปนรอยละ 7 เมยนมาคดเปนรอยละ 5 และกมพชาคดเปนรอยละ 357

เมอพจารณาถงลกษณะสงคมขามชาตในปจจบน จะพบไดวาเครอขายทางสงคมขามชาตของคนยายถน มความส�าคญ 3 ประการ ดงน

ประการแรก เครอขายทางสงคมขามชาตเปดโอกาสใหคนยายถนสามารถรกษาความสมพนธแบบขามพรมแดนระหวางรฐชาตสองแหงหรอมากกวานนได โดยเฉพาะอยางยงครอบครวทเปนจดเรมตนของเครอขายทางสงคม ถอเปนพนฐานของลกษณะขามชาตทยดโยงกบกลมทางสงคมแบบเครอญาตของคนยายถน รวมทงมบทบาทส�าคญตอลกษณะขามชาตทางเศรษฐกจ อนรวมถงการชวยเหลอค�าจนความ เปนอยของครอบครวในประเทศตนก�าเนด โดยคนยายถนไดพฒนาและรกษาไวซงความสมพนธในแบบขามพรมแดนหลากหลายดาน ไดแก ครอบครว เศรษฐกจ สงคม องคกร ศาสนา และเปนพนฐานส�าหรบการรวมตวเปนองคกรทางการเมองของคนยายถนทจะมบทบาทในประเทศตนก�าเนดและประเทศทพกพงดวยเชนเดยวกน58

ทงน กจกรรมตางๆ ของเครอขายทางสงคมขามชาตของคนยายถนอาจสงผลกระทบตอสงคม ตลอดจนเศรษฐกจและการเมองของประเทศทพกพง และอาจด�าเนนกจกรรมทเชอมโยงกบผลประโยชนของเครอขายทางสงคมในประเทศตนก�าเนด เชน เครอขายทางสงคมของคนยายถนจากภมภาคแครบเบยนในประเทศสหรฐอเมรกามบทบาทในการสนบสนนขบวนการเคลอนไหวขามชาต (transnational move-ments) ในภมภาคตนก�าเนด เชน ขบวนการเคลอนไหวดานสทธสตรขามชาตทไดรบการสนบสนนจากเครอขายทางสงคมของคนยายถน โดยการรวมกนสงเสรมบทบาทสตรในภมภาคแครบเบยน จนมผลใหเกดขบวนการเคลอนไหวในการสรางอตลกษณทางเพศใหม เปนตน59

ประการตอมา ลกษณะของสงคมขามชาตเปนเรองของความสมพนธระหวางบรบทแวดลอมและชมชนของคนยายถน โดยสงคมขามชาตยอมจะไดรบผลกระทบจากบรบทแวดลอมในประเทศทคนยายถน

57 Mauro Testaverde, Harry Moroz, Claire H. Hollweg และ Achim Schmillen. (2017). การเคลอนยายไปสโอกาส: การกาวขามอปสรรคของการเคลอนยายแรงงานในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต. Washington DC: The World Bank. สบคนจาก https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/28342/211106ovThai.pdf?sequence=4

58 Patrica Andrea Landolt Marticorena. (2000). The Causes and Consequences of Transnational Migration: Salvadorans in Los Angeles and Washington, D.C., Johns Hopkins University, Ph.D. dissertation.

59 Blanc, Basch and Schiller. op.cit., p. 685.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เขามาพกพง เชน คนยายถนอาจไมไดรบโอกาสทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองจากประเทศทพกพง เครอขายขามชาตทเกดขนจงเปนเครองมอส�าหรบชวยเหลอเกอกลกนในทางตางๆ รวมทงเปนการสรางอตลกษณทางสงคมหรอวฒนธรรมของคนยายถน ซงมขนเพอตอรองหรอทาทายกบการแบงแยกหรอการเหยยดเชอชาตจากกระแสสงคมของประเทศทพกพง ดวยเหตนความสมพนธในระบบเครอขายทางสงคมขามชาตจงเปนทนทางสญลกษณทส�าคญของคนยายถน และเปนแหลงอางองในการสรางคณคาในตวตนของคนยายถน60 ในการนคนยายถนไดผลตสรางอตลกษณรปแบบใหม โดยก�าหนดความหมายเกยวกบตวตนขนจากอตลกษณดงเดมทอยบนพนฐานทางเชอชาต ถนก�าเนด รวมกบปจจยก�าหนดทเกดจากบรบทแวดลอมในประเทศพกพง อตลกษณใหมทสรางขนในเครอขายทางสงคมนจะเชอมโยงคนยายถนเขากบสงคมสองแหงนนภายในเวลาเดยวกน กระบวนการระบตวตน อตลกษณ โครงสราง และวฒนธรรมจงมลกษณะทสลบไปมาระหวางความเปนชาตในสงคมอนเปนถนก�าเนดและสงคมทพวกเขาพกพงหรอตงถนฐานใหม61

นอกจากนน คนยายถนในปจจบนมรปแบบทหลากหลายกวาเดม จากทในอดตมเพยงคนยายถนทเปนกลมแรงงานขามชาตทมสถานภาพทางสงคมและเศรษฐกจในระดบต�า ไดเรมเกดการยายถนของกลมชนชนน�าทมสถานภาพทางสงคมและเศรษฐกจในระดบสงมากขนดวย เครอขายทางสงคมของชนชนน�าแตกตางจากเครอขายทางสงคมของคนยายถนทเปนชนชนแรงงาน ชมชนและเครอขายทางสงคมของชนชนน�าสามารถพบเหนไดมากขนในชวงปลายครสตศตวรรษท 20 จนถงปจจบน กระบวนการดงกลาวเปนเรองทเกยวของกบกระแสโลกาภวตนทางเศรษฐกจทสงเสรมใหระบบทนนยมโลกทกาวหนามากขน หรอในอกดานหนงคอการท�าใหเศรษฐกจมลกษณะขามชาต โดยเฉพาะอยางยงการคา การผลต และการเงนในระบบตลาดเสรมลกษณะขามชาต ชนชนน�าทประสบความส�าเรจทางธรกจและเปนผเชยวชาญทมบทบาทในระบบเศรษฐกจขามชาต จงเปนอกตวแสดงหนงทผลกดนใหเกดเครอขายทางสงคมขามชาตไดเชนเดยวกน62

ประการสดทาย พนททางสงคมขามชาตเปนผลทเกดขนจากการขยายตวของกจกรรมตางๆ ในเครอขายทางสงคมขามชาต หรอกลาวไดวาเครอขายทางสงคมขามชาตไดน�ามาสพนททางสงคมขามชาต ซงเปนพนทใหมทถกสรางขนจนแผขยายขามสถานทแหงหนงแหงใดและอยเหนอพรมแดนของรฐชาต63 ทงน พนททางสงคมขามชาตอาศยการเชอมตอของสงคมสองแหงหรอมากกวานนขนไป โดยคนยายถนยงคงรกษาไวซงความสมพนธในแบบขามพรมแดนดานตางๆ กบครอบครวและสงคม ตลอดจนเศรษฐกจ องคกรและสถาบนทางศาสนาและการเมอง และคนยายถนไดพฒนาอตลกษณดานตางๆ ขนในเครอขายทางสงคมขามชาต64 นอกจากนน การเปลยนแปลงทางสงคมและการเมองในชวงตงแตครสตทศวรรษ 1980 ไดรบผลกระทบจากความรหลากหลายแขนงทน�ามาซงความกาวหนาในเทคโนโลย การสอสาร การ

60 Marticorena. op.cit., pp. 21-22.61 Stephens. op.cit., p. 593; Basch, Schiller and Blanc. op.cit., pp. 57-71.62 Gutiérrez and Hondagneu-Sotelo. op.cit., p. 505.63 Marticorena. op.cit., p. 22.64 Basch, Schiller and Blanc. op.cit., pp. 57-71.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


คมนาคม และศลปวทยาการ ซงผคนในสถานทตางๆ ใชเปนชองทางในการตดตอถงกนอยางใกลชด ความสมพนธในรปแบบตางๆ ไดถกท�าใหเปนระดบโลกมากขน และความสมพนธเชนวานไดกลายเปนกจกรรมปกตทพบเหนไดจนคนชน กระบวนการของลกษณะขามชาตยงไดสงเสรมใหมการเปดกวางมากขนของนโยบายระดบรฐชาตทใหการยอมรบบทบาทของชมชนของคนยายถนทงในทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ซงไดสงผลตอการจดการรปแบบทางอ�านาจของรฐชาต และมผลตอการเปลยนแปลงของสงคมและการเมองในโลกปจจบน

2. ขบวนการทางสงคมขามชาตนอกจากรปแบบของสงคมขามชาตทเกดจากคนยายถนแลว ขบวนการทางสงคมขามชาต

(Transnational Social Movement: TSM) เปนตวแสดงทมบทบาทส�าคญในการขบเคลอนลกษณะ ขามชาตทางสงคมเปนอยางมากอกดวย นกวชาการไดระบถงลกษณะทวไปของขบวนการทางสงคมวาเปนเครอขายทไมเปนทางการ ทมความเชอรวมกน และมความเปนหนงเดยวในการเคลอนไหวเกยวกบประเดนปญหาทางสงคม โดยการท�ากจกรรมในลกษณะการชมนมประทวง ส�าหรบขบวนการทางสงคมขามชาต แมวาจะมลกษณะเปนการเคลอนไหวทางสงคมเชนเดยวกบขบวนการทางสงคมโดยทวไป แตมขอแตกตางทขบวนการทางสงคมขามชาตมการด�าเนนกจกรรมและมเปาหมายในระดบทมากกวาขอบเขตของรฐหนงรฐใด ท�าใหกจกรรมของขบวนการทางสงคมขามชาตมลกษณะขามพรมแดน ขบวนการทางสงคมขามชาตจะเปนเครอขายทมผเขารวมและด�าเนนกจกรรมหรอเคลอนไหวมากกวาภายในประเทศเดยว โดยเครอขายเหลานจะถอวาประเดนปญหาทพวกเขาเผชญหนาเปนปญหารวมกนหรอโยงใยกนในระดบโลก จงจ�าเปนตองรวมกนรณรงคหรอรวมตวกนประทวงจากสมาชกมากกวาหนงประเทศ65

ขบวนการทางสงคมขามชาตมทมาเมอชวงปลายครสตทศวรรษ 1960 โดยขบวนการเหลานมการเคลอนไหวในประเดนปญหาทางสงคมทแตกตางกน ไดแก ขบวนการทางสงคมดานสงแวดลอม ดานสทธสตร ดานสนตภาพหรอตอตานสงคราม ดานแรงงาน ดานศาสนา ดานสทธมนษยชน และดานความเปนธรรมหรอความเทาเทยม เปนตน66 ดวยเหตนขบวนการทางสงคมขามชาตอาจจะมลกษณะและบทบาทบางดานใกลเคยงกบองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ เนองจากขบวนการทางสงคมขามชาตครอบคลมถงกจกรรมขององคกรพฒนาเอกชนขามชาตในบางดาน โดยองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศไดอาศยเครอขายของขบวนการทางสงคมขามชาตในการท�ากจกรรมอกดวย67

65 Donatella della Porta, Massimiliano Andretta, Lorenzo Mosca, and Herbert Reiter. (2006). Global-ization from Below: Transnational Activists and Protest Networks. Minneapolis: University of Minnesota Press.

66 Michael J. Webber. “Challenges to transnational social movements.” Peace Review, 6 (4), 1994, pp. 395-401; Sanjeev Khagram, James V. Riker, and Kathryn Sikkink. (2002). “From Santiago to Seattle: Transnational Advocacy Groups Restructuring World Politics.” in Sanjeev Khagram, James V. Riker and Kathryn Sikkink (eds). Restructuring World Politics. Minneapolis: University of Minnesota, pp. 3-23.

67 Porta, Andretta, Mosca, and Reiter. op.cit., p. 17.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


นอกจากนน ขบวนการทางสงคมขามชาตเปนองคกรทพฒนาตอยอดมาจากเครอขายและ แนวรวมทางสงคม ซงองคกรทงสามรปแบบจะมบทบาทในการสรางความเปลยนแปลงทางสงคมในระดบทแตกตางกน ในสวนนผเขยนจะไดทบทวนถงลกษณะทแตกตางกนระหวางเครอขายผลกดนขามชาต แนวรวมขามชาต และขบวนการทางสงคมขามชาต ดงน68

เครอขายผลกดนขามชาต (Transnational advocacy networks) เปนตวแสดงทไมใชรฐทมความรวมมอขามพรมแดน บางเครอขายอาจเปนความรวมมออยางเปนทางการและโดยสวนใหญจะ รวมมอกนแบบไมเปนทางการ แตภายในเครอขายจะมการยดถอคณคาและยอมรบในวาทกรรมตางๆ รวมกน โดยมการสอสารระหวางกนดวยการแลกเปลยนขอมลและความชวยเหลอกนอยางแนบแนน อยางไรกตาม เครอขายผลกดนขามชาตจะไมมยทธวธหรอแนวทางการเคลอนไหวรวมกนในแบบองคกรแบบแนวรวม และไมมการเคลอนไหวระดมมวลชนจ�านวนมากๆ ในการด�าเนนกจกรรมเชนเดยวกบขบวนการทางสงคม69

แนวรวมขามชาต (Transnational coalition) เปนความรวมมอกนในระดบทเขมขนกวาเครอขาย ขามชาต โดยเปนกลมทรวมเอาตวแสดงทไมใชรฐในหลายประเทศ ทมกลยทธหรอวธการเหมอนๆ กน โดยมเปาหมายเพอท�าใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมในวงกวาง ซงการกระท�าในแนวทางดงกลาวบางกรณตองอาศยความรวมมอทเปนทางการมากกวาในรปแบบของเครอขาย เนองจากกลมตางๆ จ�าเปนตองพบปะหารอและเหนพองตองกนในแนวทางและวธการตางๆ ทจะน�าไปสเปาหมาย ตลอดจนการก�าหนดแนวปฏบตทจ�าเปนในขนตอนตางๆ ของการกระท�ารวมกน (collective action)70

ขบวนการทางสงคมขามชาต (Transnational social movements) เปนความรวมมอแบบขามพรมแดนของตวแสดงตางๆ ทมเปาหมายไปในแนวทางเดยวกน และมความสมพนธทมเอกภาพ โดยจะมศกยภาพในการสรางความรวมมอและการเคลอนไหวทางสงคมมากกวาเพยงประเทศเดยว เพอใหสามารถสรางความเปลยนแปลงในสงคมไดในวงกวาง ขบวนการทางสงคมขามชาตจะใชวธการเคลอนไหวแบบระดมมวลชนในแบบการกระท�ารวมกน ซงมกจะปรากฏในแบบการชมนมประทวงหรอการขดขวาง ทงน ลกษณะของขบวนการทางสงคมขามชาตไมแตกตางกบขบวนการทางสงคมทวไปทมงเนนปฏบตการภายในประเทศ นนคอการถอวาการบรรลเปาหมายในการสรางความเปลยนแปลงในสงคม ขนอยกบความสามารถในการขดขวางหรอทาทายตอระเบยบสงคมทเปนอย71 ตวอยางทเหนไดชดเจนของขบวนการทางสงคมขามชาต คอ กลมสทธสตรขามชาตทเปนกลมนกเคลอนไหวในประเดนเกยวกบสทธสตรในระดบขามชาต ขบวนการแรงงานระหวางประเทศทเคลอนไหวเพอสทธแรงงานระหวางประเทศ ซงไมไดเปนเครอขายขามชาตเทานน เพราะมการประชมเพอพฒนากลยทธและวธการเคลอนไหวรวมกนอยางสม�าเสมอ และมแนวทางการเคลอนไหวทเขมแขงในการน�าเสนอขอเรยกรองและความตองการของขบวนการ72

68 Khagram, Riker and Sikkink. op.cit., pp. 3-23.69 Ibid., p. 7.70 Ibid., p. 7.71 Ibid., p. 8.72 Ibid., p. 8.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


องคกรทงสามรปแบบขางตน ถอเปนการเคลอนไหวทางสงคมในลกษณะการกระท�ารวมกนแบบขามชาตในระดบทเขมขนตามล�าดบ โดยทวไปแลวองคกรในระดบแนวรวมขามชาตจะเกดขนหลงจากทเครอขายผลกดนขามชาตถกจดตงขนแลว จากนนจะเกดการตอยอดการเคลอนไหวไปสขบวนการทาง สงคมขามชาต โดยการเสรมกลยทธและวธการเคลอนไหวแบบระดมมวลชนใหแกแนวรวมขามชาตนนๆ อาจกลาวไดวาการเคลอนไหวในแบบขบวนการทางสงคมจะเกดขนไดยากมาก หากขบวนการนนไมมการตอยอดมาจากรปแบบของเครอขายและแนวรวมมากอน


เครอขายทางสงคมขามชาตของคนยายถน มลกษณะส�าคญอยางไร ใหอธบายโดยสงเขป


เครอขายทางสงคมขามชาตของคนยายถน มลกษณะ 3 ประการ คอ 1) เครอขายทางสงคมขามชาตเปดโอกาสใหคนยายถนสามารถรกษาความสมพนธแบบขามพรมแดนระหวางรฐชาตสองแหงหรอมากกวานนได 2) คนยายถนไดสรางอตลกษณใหมขน โดยอาศยทนทางสงคมจากความสมพนธในระบบเครอขายทางสงคมขามชาต 3) พนททางสงคมขามชาตเปนผลทเกดขนจากการขยายตวของเครอขายทางสงคมขามชาต โดยพนททางสงคมขามชาตเปนพนทใหมทถกสรางขนจนแผขยายอยเหนอพรมแดนตางๆ ของรฐชาต


ลกษณะขามชาตทางการเมอง

ลกษณะขามชาตทางการเมอง เปนกระบวนการทอ�านาจอธปไตยของรฐชาตไดถกทาทายจากกระแสสองดาน คอ กระบวนการทมลกษณะขามชาตจากเบองลาง (transnationalism from below) และกระบวนการทมลกษณะขามชาตจากเบองบน (transnationalism from above) ส�าหรบลกษณะขามชาตทางการเมองอนเกดจากกระแส “จากเบองลาง” ซงเปนระดบปจเจกบคคล ซงด�าเนนกจกรรมใน 2 รปแบบ คอ การมสวนรวมทางการเมองโดยตรงกบกจกรรมทางการเมองของประเทศบานเกด หรอการมสวนรวมทางการเมองโดยออมกบกจกรรมทางการเมองของประเทศทพกพงหรอยายไปอยอาศย ซงในกรณหลงนมกจะกระท�าผานทางสถาบนทางการเมองในประเทศนนๆ73 สวนลกษณะขามชาตทางการเมองอนเกดจาก

73 Mügge. op.cit., p. 24.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


กระแส “จากเบองบน” เปนกระบวนการทางการเมองทมลกษณะขามชาตในระดบองคกรระหวางประเทศและสถาบนระหวางประเทศ

1. ลกษณะขามชาตทางการเมองในระดบปจเจกบคคลกจกรรมทมลกษณะขามชาตทางการเมองในระดบปจเจกบคคลของคนยายถนวาหมายถง กจกรรม

ทางการเมองทมลกษณะขามชาตของคนยายถนใน 2 รปแบบ ไดแก รปแบบแรก คอ การมสวนรวมทางการเมองโดยตรงกบกจกรรมทางการเมองของประเทศบานเกด และรปแบบตอมา คอ การมสวนรวมทางการเมองโดยออมกบกจกรรมทางการเมองของประเทศทพกพง ซงในกรณหลงนมกจะกระท�าผานทางสถาบนทางการเมองในประเทศนนๆ74

ปจเจกบคคลเปนตวแสดงทมความส�าคญตอการขบเคลอนลกษณะขามชาตทางการเมองเปนอยางมาก โดย James Rosenau75 น�าเสนอแนววเคราะหเกยวกบบทบาทของการสอสารระดบปจเจกบคคลทจะสงผลตอลกษณะขามชาต โดยมทมาจากปจจยทสอดคลองกนใน 2 ดาน คอ ดานแรก การตดตอสอสารของปจเจกบคคลมบทบาทส�าคญตอลกษณะขามชาตและสงผลอยางมากตอกจการระหวางประเทศ โดยปจเจกบคคลมบทบาทเพมมากขนในการเรยนรและเขาถงการตดตอสอสารททนสมย เชนเดยวกบการขยายตว ของการเดนทางไปตางประเทศ และดานทสอง รฐมความสามารถลดลงในการควบคมและการออก กฎระเบยบ ในขณะทโลกมความซบซอนมากขนเรอยๆ ผลกระทบจากปจจยทสอดคลองกนทงสองดาน ท�าใหโลกในปจจบนประกอบดวยปจเจกบคคลทมความรและเปนอสระมากขน โดยปจเจกบคคลเหลานนมความผกพนกบรฐนอยลง ผลกระทบทจะคาดการณไดกคอลกษณะเชนนจะน�าไปสการเปลยนแปลงในระบบความสมพนธระหวางประเทศ แมวาแนวคดทยดถอรฐเปนศนยกลาง (state-centric) และระบบอนาธปไตยอนเปนธรรมชาตของความสมพนธระหวางประเทศจะไมสญสลายไปอยางสนเชง แตลกษณะขามชาตจะน�าไปส “โลกหลายศนยกลาง” (multi centric world) ทเปนคตรงขามของโลกทยดถอรฐเปนศนยกลาง โดยโลกหลายศนยกลางนนประกอบดวยเครอขายขามชาตทงในระดบปจเจกบคคลและกลมตางๆ ซงไมขนตออ�านาจอธปไตยของรฐ

ระบบรฐในปจจบนเปนสถาบนหนงของสงคมและการเมองสมยใหม ซงมพฒนาการทางประวตศาสตรและมการเปลยนแปลงมาเปนเวลานานเชนเดยวกบสถาบนทางสงคมและการเมองอนๆ โดยเราตองท�าความเขาใจเปนเบองตนวาระบบรฐไมใชสงทเกดขนเองโดยธรรมชาตหรออ�านาจเหนอธรรมชาตใดๆ เนองจากรฐเปนประดษฐกรรมทเกดขนจากแนวคดทางสงคมและการเมองเชนเดยวกบสถาบนทางสงคมและการเมองอนๆ ซงไดรบการยอมรบวามบทบาทส�าคญอยางมากตอการพฒนาคณภาพชวตของผคน แตระบบรฐไมใชสงทจ�าเปนตอชวตจนมนษยขาดเสยไมได76 ตลอดชวงเวลาในประวตศาสตรของมนษยชาต ไดมการสรางสรรคองคกรทางปกครองขนมาแลวหลายรปแบบ กลาวเฉพาะในชวงสองพนปเศษทผานมา เราจะเหนไดวาอารยธรรมตางๆ ไดสรางรฐระบบตางๆ ขนมากกวาหนงรปแบบ เชน ชาวกรกสราง “ระบบ

74 Ibid., p. 24.75 Rosenau as cite in Jackson and Sørensen. op.cit., p. 101.76 Jackson and Sørensen. op.cit., p. 7.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


นครรฐ” (city-states system) ขนเมอชวงเวลา 500-100 ปกอนครสตกาล ตอมาในชวงเวลา 200 ปกอนครสตกาลถง ค.ศ. 1923 ชาวตะวนตกกพฒนา “ระบบจกรวรรด” (empire system) ขนเปนรปแบบการปกครองหลก ซงระบบจกรวรรดท�านองเดยวกนนกสามารถพบเหนไดในประวตศาสตรของอารยธรรม ตะวนออกดวยเชนเดยวกน ไดแก จกรวรรดเปอรเซย จกรวรรดโมกลของอนเดย และจกรวรรดของจน เปนตน จนกระทงในชวงครสตศตวรรษท 16 ระบบรฐอธปไตยทเราคนเคยกนในนามของ “ระบบรฐชาต” (nation-states system) ไดถอก�าเนดขนในขณะทสงคมในยโรปตะวนตกเรมเขาสภาวะสมยใหม กอนจะกลายเปนระบบรฐทใชแทนระบบรฐดงเดมในภมภาคสวนอนๆ ของโลกในอกไมกรอยปตอมา77

ทงน สตเฟน แคสเซลส (Stephen Castles) อธบายถงประวตศาสตรของรฐชาตในบรบทของภมศาสตรการเมองระหวางประเทศ ซงในปจจบนมจ�านวนของรฐชาตมากกวา 200 ประเทศ โดยรฐชาตถอก�าเนดขนจากผลของสนธสญญาเวสตฟาเลย (Treaty of Westphalia) เมอ ค.ศ. 1648 ทมขนเพอหยดยงสงครามระหวางชาตตางๆ ในทวปยโรปทด�าเนนมาเปนระยะเวลา 30 ป ส�าหรบลกษณะส�าคญของรฐสมยใหมทเรมตนขนในชวงกลางครสตศตวรรษท 20 สามารถสรปไดดงน78

1. อ�านาจอธปไตยของรฐเหนอดนแดนของแตละรฐไดรบการรบรองโดยสนธสญญาระหวางประเทศ และแตละรฐไดใหความเคารพในอ�านาจอธปไตยเหนอดนแดนของรฐอนๆ

2. รฐมอ�านาจสงสดและเปนอสระทจะควบคมการกระท�าใดๆ ทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรมภายในดนแดนของตน โดยกฎหมายและนโยบายตางๆ จะไมตกอยภายใตอทธพลจากภายนอก

3. รฐมอ�านาจควบคมเขตแดนของตน โดยรฐยอมมอ�านาจในการควบคมกจกรรมตางๆ ทจะขามผานเขตแดน ไมวาเงนทน สนคาโภคภณฑ79 สนคาทางวฒนธรรมและผคน

อยางไรกตาม รฐสมยใหมในทวปยโรปและทวปอเมรกาไดพฒนามาสรปแบบของรฐชาต โดยเปนผลมาจากการตอสระหวางชนชนกลางทมอ�านาจทางเศรษฐกจกบรปแบบการปกครองแบบสมบรณาญา-สทธราชย ชยชนะของชนชนกลางไดน�ามาซงการปกครองในระบอบประชาธปไตย กระบวนการของลกษณะขามชาตอนเกดจากกระแสโลกาภวตนเขามาทาทายลกษณะเดนของรฐชาตในหลายประการ ดงน80

1. อ�านาจอธปไตยของรฐถกลดบทบาทลงดวยกฎหมายระหวางประเทศและหลกสทธมนษยชน ซงใหอ�านาจแกชมชนระหวางประเทศในการแทรกแซงรฐตางๆ

2. ความเปนอสระของรฐถกจ�ากดดวยอ�านาจของบรรษทขามชาตและองคกรเหนอรฐ (supra-national bodies) ซงมบทบาทในการลดทอนศกยภาพ/ความสามารถในการตดสนใจของรฐในประเดนทางเศรษฐกจ การเมอง และสงคม

3. อ�านาจในการควบคมเขตแดนของรฐถกท�าลายลงดวยกจกรรมขามเขตแดนทก�าลงขยายตวมากขน ทงเงนทน สนคาโภคภณฑ คนยายถน ตลอดจนปจจยและแนวคดดานสงแวดลอมตางๆ

77 Ibid., pp. 8-9.78 Castles. op.cit., p. 21.79 สนคาโภคภณฑ (commodities) หมายถง สนคาทตวสนคามมาตรฐานเดยวกนทวโลก ไมวาใครจะเปนผผลตกตาม80 Castles. op.cit., pp. 21-22.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


4. ประชาธปไตยอาจถกลดทอนได ทงน รฐสภาทมาจากการเลอกตงของประชาชนไมอาจตดสนใจในเรองส�าคญๆ ไดอกตอไป เพราะองคกรเหนอชาตเขามาใชอ�านาจการตดสนใจดงกลาว

5. ความเชอมโยงหลกระหวางชาตและพลเมองยอมถกท�าลายลงไป เมอประชากรมความหลากหลายและเคลอนทไดตลอดเวลา โดยประชากรดงกลาวอาจอยภายในรฐมากกวาหนงรฐ ท�าใหรฐชาตไมอาจเปนพนทของคนเพยงชาตเดยวไดอกตอไป

6. รฐสวสดการถกแทรกแซงดวยอทธพลของตลาดระหวางประเทศและบรรษทขามชาตทมอ�านาจระงบยบยงการแทรกแซงของรฐบาล และมอทธพลในการก�ากบใหรฐตางๆ ตองด�าเนนการผอนคลายกฎระเบยบและแปรรปกจการภาครฐเปนของเอกชน

คนยายถนไดสราง “สนามทางสงคมแบบขามชาต” ระหวางสองประเทศคอประเทศบานเกดกบประเทศทพกพงหรอพ�านกอาศย การขามพรมแดนของคนยายถนทเกดขนอยางตอเนองได “ลดทอนความเปนอาณาเขต/ดนแดน” (deterritorialised) ของรฐชาต นนคอปจเจกบคคลทเปนสวนหนงของ “ชาต” อาจอยในทใดกไดโดยไมถอวาพวกเขาเหลานนอยภายนอกรฐอกตอไป กระทงอาจกลาวไดวาคนยายถนไดท�าใหเกดยคสมยของพลเมองแบบหลงความเปนชาตและพลเมองแบบขามชาต (post-national and transnational citizenship) นอกจากนน ความเปนชาตกมความยอกยอนกวาทเคยเขาใจกน เนองจากแตเดมนนกฎหมายก�าหนดวาความเปนพลเมองขนอยกบการถอก�าเนดภายในดนแดนของรฐนนๆ (ตามหลกการวาสญชาตยอมไดรบมาจากการเกด) แตในปจจบนความเปนพลเมองอาจมทงทางกฎหมายและทางวฒนธรรมดวยกได โดยอาจรวมถงการเพมขนของความแตกตางระหวางพลเมองตามกฎหมายและความเปนพลเมองทางวฒนธรรม และเกดพฒนาการเกยวกบสถานภาพของคนยายถนทเปนพลเมองชนสอง ในขณะเดยวกนกมการใชแรงงานผดกฎหมายเพมขนในยโรป สหรฐอเมรกา และญปน กระแสเหลาน ถอเปนรปแบบใหมของการควบคมแรงงานบนฐานของการจ�ากดสทธในความเปนพลเมองของรฐชาตและการประกอบสรางอตลกษณของประชาชนขนใหม81

นอกจากนน สงคมขามชาตของคนยายถนทเปนชนชนน�าและชนชนแรงงาน สงผลใหเกดการจดการใหมๆ เกยวกบพลเมองของรฐในหลายประเทศ เชน สหรฐอเมรกา แคนาดา เมกซโก ตลอดจนประเทศในเอเชยและสหภาพยโรป ตางกปรบเปลยนรปแบบของความเปนพลเมองจากฐานคดแบบตลาดทสอดคลองกบแนวคดเสรนยมใหม (neoliberalism) ท�าใหความเปนพลเมองแบบใหมมความยดหยน ดงเชนบคคลหนงสามารถถอสทธพลเมองของหลายรฐได และอาจถอหนงสอเดนทางของหลายประเทศพรอมกน รวมทงสามารถใชสทธด�าเนนธรกจเฉกเชนพลเมองไดในหลายประเทศ โดยลกษณะส�าคญของพลเมองแบบใหมนสามารถเกดขนไดจากการแลกเปลยนผลประโยชนกบรฐภายใตเงอนไขของรฐนน เชน ปรมาณเงนในการลงทนและชวงเวลาด�าเนนการ ซงรฐตางๆ มกจะมขอเสนอเกยวกบสทธประโยชนทางการลงทนในหลายรปแบบ รวมถงการใหสทธพลเมองแกนกธรกจตางชาตเพอจงใจใหเกดการลงทนโดยตรงจาก ตางประเทศมากขน82

81 Mügge. op.cit., p. 24.82 Gutiérrez and Hondagneu-Sotelo. op.cit., p. 506.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


2. ลกษณะขามชาตทางการเมองในระดบองคการและสถาบนระหวางประเทศลกษณะขามชาตทางการเมองทเปนกระแส “จากเบองลาง” ยงสอดคลองกบการเปลยนแปลงท

เกดจากกระแส “จากเบองบน” ซงเปนกระบวนการทางการเมองทมลกษณะขามชาตทตวแสดงขามชาต (TNAs) เปนองคกรระหวางประเทศและสถาบนระหวางประเทศ เชน กองทนการเงนระหวางประเทศ (IMF) และองคการการคาโลก (WTO) และสถาบนเหนอรฐตางๆ เชน สหภาพยโรป (EU) และบรรษทขามชาตตางๆ ทกระท�าการทางการเมองทมลกษณะขามชาตควบคไปกบการด�าเนนการทางเศรษฐกจดวย รวมทงองคการทางบรหารปกครองระดบโลกหรอธรรมาภบาลโลก (global governance organizations)83

ธรรมาภบาลและกฎระเบยบทมผลกระทบตอสงคมและการเมองไมไดอยภายในขอบเขตของรฐเทานน แตเปนเรองทสงผลตอสงคมและการเมองขามพรมแดนของรฐมากขน ดวยอทธพลของกระแส โลกาภวตนและการเมองในระดบองคการและสถาบนระหวางประเทศ ธรรมาภบาลขามชาต (transna-tional governance) เสนอวาประเดนดานดนแดน ความเปนอสระ และอ�านาจอธปไตยแหงชาตไมอาจยอมรบไดอยางแทจรง โดยถอวากจกรรมดานธรรมาภบาลเปนกฏเกณฑทมอยในสงคมและการเมองระดบชาตและระดบขามชาต นอกจากองคการเพอความรวมมอและการพฒนาทางเศรษฐกจ (Organisation for Economic Co-operation and Development: OECD) ทมบทบาทในการก�าหนดบรรษทภบาลขนมาใชอยางกวางขวางในภาคธรกจแลว กฎระเบยบระหวางประเทศทงในทางเศรษฐกจและการเมอง บางอยางถกก�าหนดขนจากสถาบนเหนอรฐ เชน องคการการคาโลก และสหภาพยโรป84

ทงนกจกรรมเกยวกบธรรมาภบาลขามชาตมเพมมากขน ท�าใหกฎระเบยบของชาตในรปแบบตางๆ ถกปรบปรงใหสอดคลองกบมาตรฐานสากลอยางรวดเรวและรอบดาน แมวารฐอาจจะยงมบทบาทส�าคญในการควบคมพลเมองในดนแดน แตรฐในปจจบนถกควบคมและก�ากบดวยกฎระเบยบขององคกรและสถาบนระหวางประเทศหลายรปแบบ ซงองคการและสถาบนระหวางประเทศมอทธพลทางเศรษฐกจตอประเทศตางๆ อยางมาก ท�าใหสามารถก�าหนดทศทางของการเมองขามชาตในกระแสโลกาภวตนและธรรมาภบาลโลก โดยมบทบาทในการผลกดนกฎระเบยบทางเศรษฐกจของประเทศตางๆ ซงสงผลกระทบตอกระบวนการทางนโยบายสาธารณะทเปนเรองทางการเมองทงโดยตรงและโดยออม ดงเชนเรองของ บรรษทภบาล (corporate governance) ทมการใชในการด�าเนนธรกจอยางกวางขวางนบตงแต ครสตทศวรรษ 1990 เปนตนมา แตบรรษทภบาลไมไดเปนเรองทางเศรษฐกจเทานน เพราะโดยเนอแทกคอวาระทางการเมอง ทมบทบาทอยางมากในการสงเสรมลกษณะขามชาตทางการเมอง องคการระหวางประเทศบางแหง เชน องคการเพอความรวมมอและการพฒนาทางเศรษฐกจ (OECD) ซงเปนองคกรความรวมมอของประเทศทพฒนาแลว แตมบทบาทอยางกวางขวางตอประเทศทไมใชสมาชกทวโลกดวย เนองจากไดท�าหนาทก�าหนดปทสถานเกยวกบบรรษทภบาล โดยใหความส�าคญกบการพฒนาเศรษฐกจแบบการคาเสรและการพฒนาการเมองแบบประชาธปไตย85

83 Willis, Yeoh and Fakhri. op.cit., p.1.84 Marie-Laure Djelic and Kerstin Sahlin-Andersson (eds.). (2006). Transnational Governance Institutional

Dynamics of Regulation. Cambridge University Press.85 Henk Overbeek, Bastiaan van Apeldoorn and Andreas Nölke. (2007). The Transnational Politics of

Corporate Governance Regulation. New York: Routledge.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


นอกจากนน นบตงแตตนครสตทศวรรษ 1970 เปนตนมา ตวแสดงขามชาต เชน ขบวนการทางสงคมขามชาต องคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ และบรรษทขามชาต มบทบาทเพมมากขนในการมสวนรวมในกจการขององคการระหวางประเทศและองคการธรรมาภบาลโลก ทงน ในระยะแรกอาจเหนถงบทบาททางการเมองระหวางประเทศของบรรษทขามชาต ทมอทธพลอยางมากตอนโยบายของประเทศพฒนาแลวทเปนประเทศตนก�าเนดของบรรษทเหลานน โดยเฉพาะอยางยงการมอทธพลทงโดยตรงและโดยออมในการผลกดนนโยบายทางเศรษฐกจและระบบการเมองของประเทศก�าลงพฒนา เพอใหเกดประโยชนสงสดแกกจการของบรรษทขามชาตตางๆ ตอมาในชวงครสตทศวรรษ 1990 ตวแสดงขามชาตอยางขบวนการทางสงคมขามชาตและองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ ไดเขามามบทบาทตอการเมองระหวางประเทศเพมมากขน ซงในปจจบนทงขบวนการทางสงคมขามชาต องคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ และบรรษทขามชาต ตางกมอทธพลตอการก�าหนดนโยบายขององคการระหวางประเทศ และมสวนรวมมากขนในการพฒนาประชาธปไตยในกจการขององคการธรรมาภบาลโลกเชนเดยวกน86


James Rosenau เสนอวาการตดตอสอสารในระดบปจเจกบคคลมบทบาทขบเคลอนลกษณะ ขามชาตทางการเมองอยางไร ใหอธบายโดยสงเขป


James Rosenau น�าเสนอแนววเคราะหเกยวกบบทบาทการตดตอสอสารในระดบปจเจกบคคลทจะสงผลตอลกษณะขามชาต โดยมทมาจากปจจยทสอดคลองกนใน 2 ดาน คอ 1) การตดตอสอสารของปจเจกบคคลมบทบาทส�าคญ โดยปจเจกบคคลมกจกรรมเพมขนอยางมากในการเรยนรและเขาถงการตดตอสอสารททนสมย เชนเดยวกบการขยายตวของการเดนทางไปตางประเทศ 2) รฐมความสามารถลดลงในการควบคมและการออกกฎระเบยบ ในขณะทโลกมความซบซอนมากขน ผลกระทบจากปจจยทงสองดานท�าใหปจเจกบคคลทมความรและเปนอสระมากขน และท�าใหปจเจกบคคลมความผกพนกบรฐนอยลง

86 Eva Erman and Anders Uhlin. (2010). “Democratic Credentials of Transnational Actors: An Intro-duction.” in Eva Erman and Anders Uhlin (eds.). Legitimacy Beyond the State?: Re-examining the Democratic Credentials of Transnational Actors. London: Palgrave Macmillan, pp. 3-15.; Doris Fuchs, Agni Kalfagianni, and Julia Sattelberger. (2010). “Democratic Legitimacy of Transnational Corporations in Global Governance.” in Eva Erman and Anders Uhlin (eds.). Legitimacy Beyond the State?: Re-examining the Democratic Credentials of Transnational Actors. London: Palgrave Macmillan, pp. 41-63.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ตอนท 6.3

บทบาทของลกษณะขามชาต


หวเรอง6.3.1 บทบาทในการสงเสรมความรวมมอ6.3.2 บทบาทในการสรางความขดแยง6.3.3 แนวโนมของลกษณะขามชาต

แนวคด1. บทบาทในการสงเสรมความรวมมอ 2. บทบาทในการสรางความขดแยง 3. แนวโนมของลกษณะขามชาตจะไดรบอทธพลจากสถานภาพและบทบาทของตวแสดง

ขามชาตทเปลยนแปลงไป ตลอดจนขอทาทายจากปจจยอนๆ เชน การเปลยนแปลง คานยมและความคดทางสงคมและการเมอง ความกาวหนาทางเทคโนโลย รวมทงนโยบายและกฏระเบยบตางๆ

วตถประสงคเมอศกษาตอนท 6.3 จบแลว นกศกษาสามารถ1. อธบายบทบาทในการสงเสรมความรวมมอได2. อธบายบทบาทในการสรางความขดแยงได3. อธบายแนวโนมของลกษณะขามชาตได

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ



บทบาทของลกษณะขามชาต ประกอบดวย 3 หวขอหลก ไดแก บทบาทของลกษณะขามชาตในการสงเสรมความรวมมอทางสงคมและการเมอง บทบาทในการสรางความขดแยงทางสงคมและการเมอง และแนวโนมของลกษณะขามชาต


บทบาทในการสงเสรมความรวมมอ

ความสมพนธระหวางผคนหรอประชาชนจะสรางความรวมมอและสงเสรมสนตภาพมากกวาความสมพนธระหวางรฐบาลของชาตตางๆ เราจงท�าความเขาใจไดวาความสมพนธในลกษณะขามชาตจะม แนวโนมทสรางสรรคกวาความสมพนธระหวางประเทศทยดมนกบส�านกเรองความเปนชาต87 ลกษณะขามชาตจงบทบาทในการสงเสรมความรวมมอทางสงคมและการเมอง เนองจากลกษณะขามชาตเปนกระบวนการทความเชอมโยงใหเกดความสมพนธระหวางผคนและสถาบนตางๆ ทมลกษณะขามพรมแดนหรอขามรฐชาต โลกทกวนนมระบบของความสมพนธในลกษณะขามพรมแดนหลากหลายรปแบบ ซงไมไดจ�ากดอยแค ความสมพนธระหวางประเทศหรอความสมพนธระหวางองคกรและสถาบนตางๆ เทานน แตการทเทคโนโลยและศลปวทยาการมความกาวหนาอยางตอเนองไดท�าใหมการแลกเปลยนและการเคลอนไหวถายเทถงกนอยางเขมขนได ถงแมวาผคนทอยหางไกลกนหรอมพรมแดนระหวางประเทศขวางกน รวมทงกฎหมาย กฎระบยบ และการยดมนถอมนในความเปนชาตจะเปนอปสรรคขวางกน แตผคนยงสามารถใชเทคโนโลยและการสอสารททนสมยเปนชองทางในการตดตอถงกนอยางใกลชดและท�าไดงายกวาในอดต การคบคาสมาคมในรปแบบตางๆ ไดถกท�าใหเปนระดบโลกมากขนและกลายเปนกจกรรมปกตทพบเหนไดจนคนชน

ในปจจบนบรรษทขามชาตในฐานะบรษทระดบโลกมแนวโนมทจะใหความใสใจกบสงคมมากขน ดวยอทธพลของผบรโภคและผมสวนไดสวนเสยทใสใจตอสงคมและผลกระทบดานสงแวดลอม การอธบายบรรษทขามชาตในฐานะตวแสดงขามชาตทมบทบาททางความสมพนธระหวางประเทศ จงถกเชอมโยงกบบทบาทของตวแสดงทไมใชรฐ โดยเฉพาะเครอขายผลกดนและองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศมาก

87 Jackson and Sørensen. op.cit., p. 8.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ขน88 เชนเดยวกบการเดนทางและชองทางการสอสารขามชาต ไดสรางการรบรอนน�าไปสการตระหนกถงปญหาและสงเสรมความรวมมอในการแกไขปญหาสงแวดลอม การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศหรอภาวะโลกรอน และปญหาอนๆ เชน ความยากจน สทธมนษยชน ประเดนทางเพศ เปนตน

ในสวนบทบาทของลกษณะขามชาตในการสงเสรมความรวมมอในทางการเมอง เปนทยอมรบกนองคการและสถาบนระหวางประเทศเปนตวแสดงส�าคญทสงเสรมความรวมมอระหวางประเทศ โดยตวแสดงขามชาตเหลานยงมบทบาทอยางมากในการสงเสรมลกษณะขามชาตทางการเมอง เชน องคการระหวางประเทศบางแหงใหความส�าคญกบการพฒนาการเมองแบบประชาธปไตย และการเปดกวางใหขบวนการทางสงคมขามชาต องคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ และบรรษทขามชาต มสวนรวมในกจการขององคกรและสถาบนระหวางประเทศ


ลกษณะขามชาตมบทบาทในการสงเสรมความรวมมอไดอยางไร


ลกษณะขามชาตเปนกระบวนการทความเชอมโยงใหเกดความสมพนธระหวางผคนและสถาบนตางๆ ทมลกษณะขามพรมแดนของรฐชาต ประกอบกบความกาวหนาของเทคโนโลยและการสอสารท ทนสมยเปนชองทางในการตดตอถงกนอยางใกลชด สงเสรมใหเกดการคบคาสมาคมในระดบโลกมากขน


มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ



บทบาทในการสรางความขดแยง

ความเคลอนไหวบางอยางของกระบวนการทมลกษณะขามชาต สามารถสรางความขดแยงทางเศรษฐกจ สงคมและการเมอง ดงเชนในชวงทผานมามการขยายตวของ “ขบวนการตอตานขามชาต” (transnational resistance movements) มากขน โดยขบวนการดงกลาวมกจะมบทบาทในการตอตานโลกาภวตนและความไมเปนธรรมอนเกดขนจากอ�านาจของบรรษทขามชาต ตลอดจนตอตานองคการและสถาบนระหวางประเทศ ขบวนการตอตานทมลกษณะขามชาตมตวแสดงหลกคอองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศและขบวนการทางสงคมขามชาต ทมเปาหมายรวมกนคอเพอตอตานดวยการทาทายโดยตรง (direct-action) เชน การชมนมตอตาน และเดนขบวนประทวงเพอขดขวางการด�าเนนงานของบรรษทขามชาตและสถาบนระหวางประเทศตางๆ

ส�าหรบขบวนการตอตานขามชาต ซงแสดงออกในประเดนปญหาทางเศรษฐกจทรจกกนอยาง กวางขวางกลมหนงคอ ขบวนการตอตานความไมเทาเทยมของโลกาภวตนทางเศรษฐกจทเรยกวา “แอทแทค” (Association for the Taxation of Financial Transactions for the Aid of Citizens: ATTAC) ซงเปนเครอขายขามชาตของภาคประชาชนทกอตงโดยนกเคลอนไหวในประเทศฝรงเศสเมอ ค.ศ. 1998 และมเครอขายในอกหลายประเทศในทวปยโรป อเมรกา แอฟรกา และเอเชย โดยขอเรยกรองหลกมสประการคอ (1) เกบภาษจากการเกงก�าไรคาเงนขามพรมแดน (2) การจ�าหนายหนสญในมลหนระหวางประเทศของประเทศยากจน (3) ประกาศใหดนแดนปลอดภาษเปนสงผดกฎหมาย89 และ (4) การควบคมกองทนบ�าเหนจบ�านาญ (pension fund) ทมขนาดใหญอยางเขมงวดตามหลกประชาธปไตยมากขน90

ขบวนการแอทแทค ถอเปนกลมทมการเคลอนไหวเพอสรางแรงกดดนทางเศรษฐกจและการเมองของประเทศและสถาบนระหวางประเทศ จากการเคลอนไหวครงส�าคญตางๆ เรมตนจากการเดนขบวนประทวงรวมกบขบวนการตอตานโลกาภวตนกลมอนๆ (anti-globalization movements) เพอขดขวางการประชมขององคการการคาโลก (WTO) ณ เมองซแอตเทล ประเทศสหรฐอเมรกา เมอ ค.ศ. 1999 ซงการเดนขบวนประทวงครงนมผประทวงจากทวโลกเขารวมประมาณ 50,000 คน ซงน�าไปสเหตปะทะกบต�ารวจควบคมฝงชนหลายครง อยางไรกตาม ขบวนการตอตานโลกาภวตนสามารถสรางแรงกดดนจนการเจรจาของ WTO เกดความลมเหลวในหลายประการ ตอมาขบวนการแอทแทคเปนองคกรหนงทรเรมการประชมในเวทสงคมโลก (World Social Forum) ทจดขนเปนครงแรก ณ เมองพอรโต อลเลเกร ประเทศบราซล เมอ ค.ศ. 2001 ตลอดเวลามากกวาสบปหลงจากนนมา ขบวนการแอทแทคไดมบทบาทในการจด

89 ดนแดนปลอดภาษ (tax haven) คอประเทศทปลอดภาษหรอจดเกบภาษในอตราต�า และเปนประเทศทสามารถจดทะเบยนตงบรษทนอมน (nominee) ไดโดยไมจ�าเปนตองด�าเนนธรกจจรง จงเปนประโยชนใหแกผทตองการหลบเลยงภาษหรอเคลอนยายเงนทนอยางไมโปรงใส

90 Jackson and Sørensen. op.cit., p. 220.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ประชมคขนานของภาคประชาชนและการเดนขบวนประทวงตอตานการด�าเนนงานขององคการระหวางประเทศทเปนกลมความรวมมอระหวางรฐบาลตางๆ อยางตอเนอง เชน G8 G20 และ WTO รวมทง การเคลอนไหวตอตานสงครามในอรกและการเรยกรองในประเดนดานสงแวดลอมในชวงการประชมวาระการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศขององคการสหประชาชาต (UN) ณ กรงโคเปนเฮเกน ประเทศเดนมารก ในปลายป ค.ศ. 200991

คนยายถนอาจมบทบาทในการสรางความขดแยงทางสงคมและการเมองได โดยเฉพาะอยางยงในประเทศทเปดรบคนยายถนเขามาอยอาศยเปนจ�านวนมาก จนปญหาการแยงต�าแหนงงานของคนใน ทองถน ตลอดจนอาจน�าไปสปญหาความไมปลอดภยและอาชญากรรมทางเศรษฐกจในประเทศพกพงได ในขณะทการยายถนของกลมอตลกษณทางชาตพนธและอตลกษณทางดนแดน อาจสรางความขดแยงทางสงคมดานตางๆ ตามมา เชน ประเดนปญหาผลภยและชนกลมนอย ใน ค.ศ. 2014 มจ�านวนผลภยทวโลก รวมกนประมาณ 19.5 ลานคน การลภยสวนใหญเกดจากปญหาความขดแยงและสงครามในพนทตางๆ กลาวคอผลภยมากกวาครงหนง ซงคดเปนรอยละ 53 จากสามประเทศคอ ประเทศซเรย (3.9 ลานคน) อฟกานสถาน (2.6 ลานคน) และโซมาเลย (1.1 ลานคน) โดยประเทศตรกเปดรบผลภยมากทสด 1.6 ลานคน รองลงมาคอปากสถาน 1.5 ลานคน เลบานอน 1.2 ลานคน และอหราน 1 ลานคน92

กลาวไดวาประเทศทเปดรบผลภยล�าดบตนๆ ลวนเปนประเทศทก�าลงพฒนา ท�าใหประเทศเหลานนเผชญกบปญหาในการจดการและภาระดานงบประมาณจ�านวนมากในการรบมอกบวกฤตการณผอพยพ ส�าหรบกรณทคนยายถนและผลภยทมอตลกษณแตกตางจากคนสวนใหญในสงคมของประเทศทพกพงกอาจกลายเปนปญหาความขดแยงไดอยางมากดวย ตวอยางคอความขดแยงเกยวกบอตลกษณทางชาตพนธและศาสนาระหวางคนยายถนและคนดงเดมของประเทศในทวปยโรปและประเทศสหรฐอเมรกา ในยคหลงเหตการณกอการราย ณ นครนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา เมอวนท 11 กนยายน ค.ศ. 2001 ในขณะทคนยายถนทเปนมสลมในสงคมตะวนตกกเผชญกบความเกลยดชงจากกระแสหวาดกลวอสลาม (Is-lamophobia) ซงความขดแยงในสงคมและการเมองทมลกษณะขามชาต ยงเกยวของกบบทบาทของขบวนการกอการรายขามชาตและเครอขายอาชญากรรมทมเครอขายและปฏบตการแบบขามชาต รวมทงกลมทยดมนในความคดสดโตงทางศาสนาทเรยกวา “รากฐานนยมทางศาสนา” (religious fundamental-ism) กมบทบาทส�าคญในการสรางความขดแยงทางสงคมและการเมองได93


“ขบวนการตอตานขามชาต” (transnational resistance movements) มบทบาทในการสรางความขดแยงไดอยางไร

91 โปรดดรายละเอยดในเวบไซตของขบวนการแอทแทคไดท https://www.attac.org/node/372792 United Nations. op.cit., p. 2.93 Jackson and Sørensen. op.cit., p. 220.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ



ขบวนการตอตานขามชาต มบทบาทในการตอตานโลกาภวตนและความไมเปนธรรมอนเกดขนจากอ�านาจของบรรษทขามชาต ตลอดจนตอตานองคการและสถาบนระหวางประเทศ ขบวนการตอตานขามชาตมตวแสดงหลกคอองคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศและขบวนการทางสงคมขามชาต ทม เปาหมายรวมกนคอเพอตอตานดวยการทาทายโดยตรง (direct-action) เชน การชมนมตอตาน และเดนขบวนประทวงเพอขดขวางการด�าเนนงานของบรรษทขามชาตและสถาบนระหวางประเทศตางๆ


แนวโนมของลกษณะขามชาต

แนวคดลกษณะขามชาตมบทบาทอยางมากในการอธบายสงคมและการเมองในปจจบน เนองจากกระบวนการของลกษณะขามชาตไดแผขยายไปในกจกรรมตางๆ ทเกยวของกบการขามพรมแดนของรฐชาตมากขน แมวาลกษณะขามชาตในปจจบนจะไมไดกอใหเกดการลมสลายของรฐชาตไดอยางทนกวชาการบางทานเคยคาดการณไว นกวชาการบางทานกโตแยงวาลกษณะขามชาตอาจมบทบาทมากขน แตรฐชาตกยงมอทธพลอยางมากในเวทความสมพนธระหวางประเทศและรฐชาตยงมอ�านาจในเวทของสถาบนขามชาต เชน สหภาพยโรป เปนอยางมากดวย94 แตปฏเสธไมไดวาลกษณะขามชาตมบทบาทในการทาทายอ�านาจของรฐชาตไดเปนอยางมาก และท�าใหรฐชาตมอ�านาจนอยลงในการควบคมกจกรรมทางเศรษฐกจ สงคมและการเมอง

ทงนแนวคดลกษณะขามชาตมพฒนาการมาอยางตอเนอง และในปจจบนไดใหความสนใจอยางมากกบบทบาทของตวแสดงขามชาตในกระบวนการทางเศรษฐกจ สงคมและการเมอง ส�าหรบแนวโนมของลกษณะขามชาตในระยะตอไป อาจไดรบอทธพลจากปจจยตางๆ ไดแก ตวแสดงขามชาตทอาจเปลยนสถานภาพและบทบาทของตนเอง เชน บรรษทขามชาตทมบทบาทในการสงเสรมสงแวดลอม และขบวนการทางสงคมขามชาตทใหความส�าคญกบการแกไขปญหาทางเศรษฐกจ สงคมและการเมองไปพรอมกนดวย นอกจากนน ลกษณะขามชาตยงไดรบอทธพลจากปจจยอนๆ เชน การเปลยนแปลงคานยมและความคดทางสงคมและการเมอง ตลอดจนความกาวหนาทางเทคโนโลย รวมทงการเปลยนแปลงทางนโยบายและกฏระเบยบตางๆ ตวอยางคอ แมวากระบวนการขามชาตทางเศรษฐกจในดานการผลต การคาและการลงทน รวมทงการบรโภคกลายเปนกจกรรมทไรพรมแดนมากขน เชนเดยวกบการยายถนของแรงงานทพบเหนไดมากขน แตหลายประเทศยงคงด�าเนนมาตรการกดกนทางการคาเพอปกปองผลประโยชนทางการ

94 Mügge. op.cit., p. 25.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


คาของตนเอง และบางประเทศกเปลยนแปลงนโยบายเกยวกบคนยายถน โดยการด�าเนนนโยบายกดกนผอพยพและแรงงานขามชาต

ส�าหรบตวแสดงขามชาตในทางสงคมและการเมอง อาจมบทบาทหลายดานในเวลาเดยวกนมากขน ดงทขบวนการทางสงคมขามชาตใหความส�าคญกบประเดนเกยวกบสทธมนษยชน ความเทาเทยมทางเพศ และสงแวดลอม ในท�านองเดยวกนกยงมการเคลอนไหวของกลมทางศาสนาแบบขามพรมแดนทไดผนวกรวมปญหาทางสงคมและการเมองเขาไวดวยกน เชน กลมอล กออดะห (Al-Qaeda) กลมรฐอสลามแหงอรกและซเรย (Islamic State of Iraq and Syria–ISIS) ซงเปนขบวนการกอการรายขามชาตทตองการเปลยนแปลงสงคมและการเมองใหไปในแนวทางสดโตง การขยายตวของขบวนการกอการราย ขามชาตไดสงผลกระทบอยางกวางขวาง และลกษณะขามชาตของขบวนการกอการรายจะท�าใหพลเมองในประเทศตะวนตก เชน ยโรปและสหรฐอเมรกา มแนวโนมทจะเปลยนแปลงคานยมและความคดไปในทางชาตนยมมากขน นอกจากนน ลกษณะขามชาตยงเออใหเกดปญหาเกยวกบองคกรอาชญากรรม ขามชาตทด�าเนนกจกรรมตางๆ ไดแก การฟอกเงน (money-laundering) การคามนษย (human-trafficking) การลกลอบขนสนคาหนภาษศลกากร การละเมดลขสทธ สทธบตร (license & patent illegal) เปนตน ซงจะสงผลกระทบตอประเทศก�าลงพฒนาทงหลายอกดวย


ปจจยใดบางทสงผลกระทบตอแนวโนมของลกษณะขามชาต ใหอธบายโดยสงเขป


แนวโนมของลกษณะขามชาตไดรบอทธพลจากปจจย 2 ประการ คอ 1) ตวแสดงขามชาตทอาจเปลยนสถานภาพและบทบาทของตนเอง เชน บรรษทขามชาตทมบทบาทในการสงเสรมสงแวดลอม และขบวนการทางสงคมขามชาตทใหความส�าคญกบการแกไขปญหาทางเศรษฐกจ สงคมและการเมองไปพรอมกนดวย 2) ลกษณะขามชาตยงอทธพลจากปจจยอนๆ เชน การเปลยนแปลงคานยมและความคดทางสงคมและการเมอง ตลอดจนความกาวหนาทางเทคโนโลย รวมทงการเปลยนแปลงทางนโยบายและกฏระเบยบตางๆ ตวอยางคอ บรรษทขามชาตทมบทบาทในกระบวนการขามชาตทางเศรษฐกจในดานการผลต การคาและการลงทน รวมทงการบรโภคกลายเปนกจกรรมทไรพรมแดนมากขน แตหลายประเทศยงคงด�าเนนมาตรการกดกนทางการคาเพอปกปองผลประโยชนทางการคาของตนเอง และบางประเทศกเปลยนแปลงนโยบายเกยวกบคนยายถน โดยการด�าเนนนโยบายกดกนผอพยพและแรงงานขามชาต

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


บรรณานกรม

จนจรา สมบตพนศร. (กนยายน-ธนวาคม 2557). แนวคดเรองประชาสงคมโลกและการเปลยนผานสภาคปฏบต: ประเดนการแทรกแซงดานมนษยธรรมและหลกรบผดชอบเพอปกปอง. วารสารธรรมศาสตร, 33(3), น. 115-134.

ประภสสร เทพชาตร. (2552). “ทฤษฎเศรษฐกจการเมองระหวางประเทศ: ส�านกสจนยม” รฐศาสตรสาร, 30(1), (มกราคม-เมษายน). น. 180-202.. (2548). หนวยท 4 เศรษฐกจการเมองโลกยคหลงสงครามเยน. ใน เอกสารการสอนชดวชากระแสโลกศกษา. นนทบร: สาขาวชารฐศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, น. 4-1 ถง 4-56.

เอก ตงทรพยวฒนา. (2554). โลกาภวตน: บรรษทขามชาต บรรษทภบาล และความรบผดชอบตอสงคมของบรรษท. กรงเทพฯ: ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

Arestis, Philip. (2016). “Financial Liberalization, the Finance–Growth Nexus, Financial Crises and Policy Implications, in Philip Arestis and Malcolm Sawyer Editors. Financial Liberalisa-tion: Past, Present and Future. Cham, Switzerland: Palgrave Macmillan, pp. 1-42.

Benton, Gregor and Edmund Terence Gomez. (2008). The Chinese in Britain, 1800–Present Economy, Transnationalism, Identity. New York: Palgrave Macmillan.

Blanc, Cristina Szanton, Linda Basch and Nina Glick Schiller. (Aug.-Oct., 1995). “Transnational-ism, Nation-States, and Culture.” Current Anthropology, 36(4), pp. 683-686.

Castles, Stephen. (2004). “The myth of the controllability of difference Labour migration, trans-national communities and state strategies in the Asia-Pacific region.” in Brenda S.A. Yeoh and Katie Willis (eds.). State/Nation/Transnation: Perspectives on Transnationalism in the Asia-Pacific. London: Routledge, pp. 16-36.

Castles, Stephen and Mark J. Miller. (2003). The Age of Migration: International Population Movements in the Modern World. New York: Palgrave Macmillan.

Djelic, Marie-Laure and Kerstin Sahlin-Andersson (eds.). (2006). Transnational Governance In-stitutional Dynamics f Regulation. Cambridge University Press.

Erman, Eva and Anders Uhlin. (2010). “Democratic Credentials of Transnational Actors: An In-troduction.” in Eva Erman and Anders Uhlin (eds.). Legitimacy Beyond the State?: Re-examining the Democratic Credentials of Transnational Actors. London: Palgrave Mac-millan, pp. 3-15.

Fuchs, Doris, Agni Kalfagianni, and Julia Sattelberger. (2010). “Democratic Legitimacy of Trans-national Corporations in Global Governance.” in Eva Erman and Anders Uhlin (eds.). Legitimacy Beyond the State?: Re-examining the Democratic Credentials of Transna-tional Actors. London: Palgrave Macmillan, pp. 41-63.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


Gutiérrez, David G. and Pierrette Hondagneu-Sotelo. (2008). Introduction Nation and Migration. American Quarterly, 60(3), Sep., pp. 503-521.

Jackson, Robert and Georg Sørensen. (2009). Introduction to International Relations: Theories and Approaches. Oxford: Oxford University Press.

Keohane, Robert O. and Joseph S. Nye. “Transnational Relations and World Politics: An Intro-duction.” International Organization, 25(3), 1971, pp. 329-349.

Kenny, Kevin. (2013). Diaspora: A Very Short Introduction. New York: Oxford University Press.Khagram, Sanjeev, James V. Riker, and Kathryn Sikkink. (2002). “From Santiago to Seattle:

Transnational Advocacy Groups Restructuring World Politics.” in Sanjeev Khagram, James V. Riker and Kathryn Sikkink (eds). Restructuring World Politics, Minneapolis: Univer-sity of Minnesota, pp. 3-23.

Lee, Helen. (2009). “Pacific Migration and Transnationalism: Historical Perspectives, Migration and Transnationalism.” in Helen Lee and Steve Tupai Francis (eds.), ANU Press, pp. 7-41. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/j.ctt24h8c7.6

Lilomaiava-Doktor, Sa’iliemanu. (2009). “Samoan Transnationalism: Cultivating ‘Home’ and ‘Reach.’ ” in Helen Lee and Steve Tupai Francis (eds). Migration and Transnationalism: Pacific Perspectives. Canberra, Australia: ANU Press, pp. 57-71. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/j.ctt24h8c7.6

Marticorena, Patrica Andrea Landolt. (2000). The Causes and Consequences of Transnational Migration: Salvadorans in Los Angeles and Washington, D.C., Johns Hopkins Univer-sity, Ph.D. dissertation.

Morton, Bill. An Overview of International NGOs in Development Cooperation. Retrieved from http://www.cn.undp.org/content/dam/china/docs/Publications/UNDP-CH11%20An%20 Overview%20of%20International%20NGOs%20in%20Development%20Cooperation.pdf

Mügge, Liza. (2010). Beyond Dutch Borders: Transnational Politics among Colonial Migrants, Guest Workers and the Second Generation. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Nye, Joseph and Robert O. Keohane, 919710. “Transnational Relations and World Politics: An Introduction.” International Organization, 25(3), Summer, pp. 329-349.

Overbeek, Henk, Bastiaan van Apeldoorn and Andreas Nölke. (2007). The Transnational Politics of Corporate Governance Regulation. New York: Routledge.

Porta, Donatella della, Massimiliano Andretta, Lorenzo Mosca, and Herbert Reiter. (2006). Globalization from Below: Transnational Activists and Protest Networks. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Reinert, Kenneth A. (2011). An Introduction to International Economics: New Perspectives on the World Economy. Cambridge: Cambridge University Press.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


Risse, Thomas. (2013). “Transnational Actors and World Politics.” in Walter Carlsnaes, Thomas Risse and Beth A. Simmons (eds). Handbook of International Relations. London: SAGE, pp. 426-452.

Rourke, John T. (1999). International Politics on the World Stage. Dubuque, Iowa: Dushkin/McGraw-Hill.

Stefanovic, Marija. (1998). NGOs in Trade Development: International Players. Retrieved from http://www.tradeforum.org/NGOs-in-Trade-Development-International-Players/

Stephens, Michelle A. (1998). “Black Transnationalism and the Politics of National Identity: West Indian Intellectuals in Harlem in the Age of War and Revolution.” American Quarterly, 50(3), Sep., pp. 592-608.

Testaverde, Mauro, Harry Moroz, Claire H. Hollweg, และ Achim Schmillen. การเคลอนยายไปสโอกาส: การกาวขามอปสรรคของการเคลอนยายแรงงานในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต, Washing-ton DC: The World Bank, 2017, Retrieved from https://openknowledge.worldbank.org/ bitstream/handle/10986/28342/211106ovThai.pdf?sequence=4

Tziovas, Dimitris. (2009). Greek Diaspora and Migration since 1700: Society, Politics and Culture. Surrey, England: Ashgate.

United Nations. International Migration Report 2015: Highlights. Retrieved from http://www.un. org/en/development/desa/population/migration/publications/migrationreport/docs/Migra-tionReport2015_Highlights.pdf

Webber, Michael J. (1994) “Challenges to transnational social movements.” Peace Review, 6(4), pp. 395-401.

Willis, Katie, Brenda S.A. Yeoh and S.M. Abdul Khader Fakhri. (2004). “Introduction: Transna-tionalism as a challenge to the nation.” in Brenda S.A. Yeoh and Katie Willis (eds.). State/Nation/Transnation: Perspectives on Transnationalism in the Asia-Pacific. London: Routledge, pp. 1-15.

หน่วยที่ 6 ลักษณะข้ามชาติ · ชุด วิชา ......

Documents

Transcript of หน่วยที่ 6 ลักษณะข้ามชาติ · ชุด วิชา ......