ปท 3 ฉบบท 12 ประจำเดอน ตลาคม - ธนวาคม 2551

รางวล ลกโลกสเขยว

กบ ๑๐ ป หลายคนหลากมมมอง

06 หนงทศวรรษ รางวลลกโลกสเขยว

13 รางวลลกโลกสเขยว ครงท 10 ป 2551

05 ความเปนมาของ รางวลลกโลกสเขยว

10 สวนประกอบแหงความเปนเลศทแสวงหาได โดย ดร.สมศกด สขวงศ

ไไ

ผานพนไปแลวสำหรบการประกาศรางวลลกโลกสเขยว ครงท 10 บนเสนทางการทำงานของโครงการลกโลกสเขยวนน บคคล ชมชน องคกรชมชน เครอขายตาง ๆลวนเปนกลยาณมตรทสำคญยง ทงในฐานะเพอน รวมทาง รวมอดมการณ และผสนบสนนและมสวนรวมในการวางรากฐานการทำงานของโครงการ

ทบรรณาธการบ

ทปรกษา : พงษศกด พยฆวเชยร นวต กองเพยร ผศ.ดร.สมศกด สขวงศ นายแพทยพลเดช ปนประทป สนตวภา พานชกล ดร.สงเกยรต ทานสมฤทธ สรญ รงคสร ประเสรฐ สลลอำไพ

อดม วเศษสาธร บรรณาธการอำนวยการ : วนชย ตนตวทยาพทกษ บรรณาธการบรหาร : นรนศกด บญจนทร บรรณาธการผพมพผโฆษณา : รศ.ดร.บญยงค เกศเทศ กองบรรณาธการ : ศรสรางค มาศศรกล สรญา ประทมวงษ อนทรา วทยสมบรณ พรวไล คารร มณรตน อดม บบผาทพย แชมนล นคม พทธา พงศา ชแนม สธดา แสงเพชร กตชย รตนะ ชฎนลดา เวชกล สภาภรณ วรพรพรรณ อนวงศ แซตง กตพงษ แดนสงห พนศกด เสลจล ออกแบบและจดพมพ : บรษท โพสต-การด จำกด สถานทตดตอ : คณะทำงานรางวลลกโลกสเขยว บรษท ปตท. จำกด (มหาชน) 555 ถ.วภาวดรงสต จตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร. 0-2537-2146, 0-2537-1831 โทรสาร 0-2537-2184 www.pttplc.com

คณะผจดทำ

“รางวลลกโลกสเขยว” ดำเนนการมาแลว 10 ป ปจจบน กำลงยางเขาสทศวรรษทสอง

“รางวลลกโลกสเขยว” ครบรอบทศวรรษ

นบ ตงแตปแรก (2542) จนถงปทสบ (2551) มผลงานเขาประกวดทกประเภทรวม 4,648 ผลงาน มผรบรางวลไปแลวรวม 298 รางวล ม 67 จงหวดทไดรบรางวล

ประเภทตางๆ ไปแลว แตยงคงเหลอพนททยงไมเคยไดรบรางวลลกโลกสเขยวอก 9 จงหวด คอ อดรตตถ อางทอง สมทรปราการ สมทรสาคร สงหบร นครนายก ปราจนบร กำแพงเพชร และพระนครศรอยธยา

หากพจารณางบประมาณท บรษท ปตท. จำกด (มหาชน) สนบสนนนนไดใชไปแลว 125 ลานบาท จายเปนมลคารางวล 29 ลานบาท และการบรหารจดการอกราว 96 ลานบาท ทงน ไมรวมคาประชาสมพนธทางสอตางๆ ซงมมากโขอย “รางวลลกโลกสเขยว” มวตถประสงคเพอสนบสนนสงเสรมผลงานเกยวกบการอนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางยงยน ใหกำลงใจชมชน บคคล กลมเยาวชน ตลอดจนงานเขยน ความเรยง และสอมวลชน ใหตระหนกใสใจตอการอนรกษฟนฟทรพยากรและสงแวดลอม อกทงเผยแพรองคความรในดานการอนรกษและฟนทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมใหขยายวงกวางมากยงขน อนจะกอใหเกดความเปลยนแปลงในทางสรางสรรคทงในดานแนวความคด ทศนคตในการใชทรพยากรธรรมชาต ดแลสงแวดลอมอยางทะนถนอม หวงแหน และประหยด กรรมการรางวลลกโลกสเขยวมสกลม ประกอบดวยผทรงคณวฒจากหลากหลายสาขาอาชพทง นกวชาการ ผแทนชมชน สอมวลชน นกอนรกษ นกพฒนาชมชน เปนตน กระจายบทบาททำงาน แตละฝายมคณะกรรมการตดสน คณะกรรมการคดเลอก คณะกรรมการกลนกรอง และคณะกรรมการพนถนแตละภมภาค

กจกรรม “รางวลลกโลกสเขยว” ดำเนนมาอยางตอเนอง ทงจดทำเวทเครอขายสมมนาทางวชาการ สรางสรรคสอสารมวลชน ทงรปแบบสงตพมพและรายการทางโทรทศน จดรวบรวมองคความรของผลงานทไดรบรางวลจากประสบการณ และภมปญญาทองถน สรางเครอขายรางวลลกโลกสเขยว เครอขายสงแวดลอมตางๆ วเคราะหสงเคราะห และจดทำเปนฐานขอมลองคความรเผยแพรสสาธารณชน จดทำคลนกหรอ “เพอนลกโลกสเขยวสญจร” ไปยงภมภาคตางๆ เพอใหขอมลขาวสารองคความร แลกเปลยนประสบการณ และเสรมสรางศกยภาพในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางยงยน “รางวลลกโลกสเขยว” แตละปเนนหวขอการประกวดทแตกตางกนออกไป ครงแรกป 2542 “การอนรกษและฟนฟทรพยากรปาไม” โดยใชขอความเชญชวนวา “รวมคนหา งานเขยน ชมชน คน รก ปา” ครงท 2 ป 2543 และครงท 3 ป 2544 ภายใตหวขอ “การอนรกษและฟนฟทรพยากรปาไม” ในครงท 4 ป 2545 และครงท 5 ป 2546 เนนหวขอ “การอนรกษธรรมชาตและทรพยากรปา” สวนในครงท 6 ป 2547 เนน “การอนรกษธรรมชาต ทรพยากรปาและนำ” ครงท 7 ป 2548 “คน นำ ปา วถพงพาและผกพน” ครงท 8 ป 2549 และครงท 9 ป 2550 “วถพอเพยง แบงปน ผกพน คน นำ ปา” และในครงท 10 ป 2551 เนน “วถพอเพยง แบงปน ผกพน ดน นำ ปา”

นบแตป พ.ศ. 2548 เปนตนมา มการจำแนกประเภทรางวลเปน 7 ประเภท ประเภทชมชน ประเภทบคคล ประเภทกลมเยาวชน ประเภทงานเขยน ประเภทความเรยงเยาวชน ประเภทสอมวลชน และรางวล “สปปนนท เกตทต 5 ปแหงความยงยน”

เหนไดวาเปาหมายสำคญของ “รางวลลกโลกสเขยว” คอ การสนบสนน เปนกำลงใจ ยกยอง ชมชน บคคล กลมเยาวชน งานเขยน ความเรยงเยาวชน และสอมวลชน ในดานการทำนบำรงเสรมสรางปองกน ฟนฟ และเผยแพรการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของทองถนทกระจายอยทกภมภาค ตางทมเทแรงกาย-ใจ มงมนทจะสบสานวฒนธรรมจารตประเพณทสบทอดมรดกมาแตบรรพชน ใหเปนทรบรสสงคมในวงกวาง เปนแบบอยางวถปฏบตดงามในสงคมไทย แมจะตางถน ตางวฒนธรรม หรอตางสภาพภมนเวศกตาม

คณอานนท ปนยารชน ประธานคณะกรรมการตดสน : มองอนาคตทความยงยน “ผมมองอนาคตของรางวลลกโลกสเขยวอยตลอดเวลา 10 ปทรวมงานมากบ

เครอขายชมชนและคณะทำงาน สงทอยากเหนและอยากใหเปนคอ ทำอยางไรรางวลนจะมความยงยนอยไดดวยความรกความมนคง จะดวยกลวธใดกสดแทแตคณะทำงาน จะเปนมลนธหรอหนวยงานพเศษอนใดกได

ทสำคญอกอยางหนงคอ ขอใหคณะทำงานอยาไดยดตดกบตวบคคลอยางผม เพราะผมอายมากแลว คงไมสามารถทำงานใหไดตลอดไป อยากใหคณะทำงานคดถงคนรนใหม คนรนตอไป ทจะเชญเขามาเปนคณะทำงาน ขออยาไดตดอยกบตวตนของใครทงนน

คณะทำงานมเครอขายอยทวประเทศ แตกยงไมสมบรณพอ อยากใหเพม เครอขาย เพมคนเขามาชวยใหมากขน ในขณะเดยวกนกผลดเปลยนหมนเวยนกนเขามาทำงานทดแทนตอกนไปดวย ถารางวลนยงยน คนทำงานกยงยน ดน นำ ปา กยงยนไปดวย”

ใน วาระทครบ 10 ปนเอง หนงสอพมพรางวลลกโลกสเขยว จงรวบรวมความคดเหน ของบคคลในแวดวงตางๆ ทมตอรางวลลกโลกสเขยวทงเพอเปนกำลงใจ

สำหรบกาวยางตอไป รวมทงเปนขอคดและทศทางเพอการกาวอยางเขมแขงยงยนในทศวรรษท 2 ตอไป

2

เ รองจากปก

ไไ

คณประเสรฐ บญสมพนธ ประธานเจาหนาทบรหาร และกรรมการผจดการใหญ บรษท ปตท. จำกด (มหาชน) :

ประสบการณลำคา “ในฐานะผบรหาร ปตท. เรามองเหนความคบหนาของรางวลลกโลกสเขยวทกาวไปอยาง

ยงยน โครงการลกโลกสเขยว ดำเนนมา 10 ปแลว เปนโครงการทด อยากใหดำเนนการตอไป และในสวนของ ปตท. เอง ทมสวนในการสนบสนนมเจตนาทแนวแนทจะสนบสนนตอไป เพอทจะใหเปนรางวลทเปนประโยชนแกผทมสวนในการจดการสงแวดลอม ชมชน ปา ใหเขามกำลงใจ ใหองคความรทเขาไดทำมการเผยแพร

สงหนงตองยอมรบวา ดวยความท ปตท. เปนบรษทพลงงาน ซงคนสวนใหญกจะมองวา เรามสวนตอการทำลายสงแวดลอม ดงนนเมอโครงการลกโลกสเขยวเกดขน ถอวาเปนความพยายามทจะบอกวา เราเองตองการมสวนในการจดการสงแวดลอมอยางยงยนเชนกน

โครงการลกโลกสเขยวจงเชญนกวชาการ ผทรงคณวฒทานตางๆ เขามารวมคดมาวาง พนฐานรวมกน

จากวนทเรมตนจนกระทง 10 ป เปนสงยนยนไดวา เราไมไดจดทำโครงการลกโลก สเขยวมาเพอประโยชนของ ปตท. และเรากไมไดใชบคลากร และผทรงคณวฒเหลานน เพอประโยชนของ ปตท. เชนกน สงทเกดขนเปนเครองพสจนและยนยน ทำใหเกดความสบายใจกบทกฝาย ทำใหเกดการยอมรบและเกดความรวมมอในจดตางๆ จนทำใหโครงการเปนทกลาวถงและไดรบการเชอถอ

จากจดดงกลาว โครงการลกโลกสเขยวจงนบเปน Corporate Social Responsibility (ความรบผดชอบตอสงคม - CSR) ขององคกร ปตท. ทประสบความสำเรจมากทสด และบคลากรใน ปตท. ตางกยอมรบมากทสด เหนคณคา เหนสงทดงาม ทำใหพนกงานไดรบรสถานการณตางๆ และเขารวมอยางตอเนอง เชน การปลกปา และการรบรของบคลากรใน ปตท. กเพมขนทกๆ ป

ขณะเดยวกน ความรวมมอทเกดขน ในสวนกรรมการจากภาคประชาชน และภาคองคกรพฒนาเอกชน เรากทำงานรวมกนได เพราะเราตางมเจตนารมณทดรวมกน ปตท. เองกไมไดกาวลำไปในความคดความเชอทแตกตาง เพราะเราเชอในเจตนาทดรวมกน และ 10 ปทผานมากทำใหความเชอตรงนนมนชดเจนมากขน วาเราจรงใจและจรงจง

ในกาวยางตอไป สำหรบชมชนชาวลกโลกสเขยว โครงการนเปนโครงการทด เราอยากเหนการขยายผลความรประสบการณแตละพนท ตำบล อำเภอ หมบาน ขยายไปอยางยงยน ขยายไปสทอนๆ และ ปตท. เองกมความมงมนและตงใจทจะเปนสวนหนงของโครงการและสนบสนนโครงการไปอกนานเทานาน”

หลากมมมอง กบ ๑๐ ป รางวลลกโลกสเขยว

นพ.พลเดช ปนประทป เลขาธการสถาบนชมชนทองถนพฒนา และกรรมการคดเลอก : ประชาสงคมลกโลกสเขยว “รางวลลกโลกสเขยวเปนการใหรางวล แตเปนรางวลทเกยวของกบคน สงคม ซงคนทได

รบรางวลนนลวนเปนระดบผนำ ทงผนำชมชน ผนำความคด ผนำกลม ผนำเยาวชน ซงหากเราจะพดถงเรองประชาสงคม จะพบวา ผนำกบประชาสงคมนนเปนของคกน สงคมใดทมความเขมแขงลวนเกยวพนกบภาวะผนำทงสน

ดงนน รางวลลกโลกสเขยว นบเปนเครองมอสำคญหนงในการคนหาผนำทมสวนสำคญตอสงคม สงแวดลอมเรยกไดวา เปนเครองมอในการขบเคลอนงานสงคมทเขมแขง ซงหากจะพดถง สงคมทเขมแขงไดนน มวธการ กระบวนการตางๆ นานา และทสำคญมหลายประเดน โดยประเดนทขบเคลอนกเหมอนกบประตเขา ลกโลกสเขยวใชประเดนปา ประเดนของชมชนคนรกปา ทรพยากร ดน นำ ปา เปนประตในการเขาไป และเมอเขาไปแลวกจะเจอชมชนทมการจดการอย และไมวาจะประตเขาประเดนใด กลวนตงอยบนการเคลอนไหวเพอสรางสงคมเขมแขงทงสน

ลกโลกสเขยวเองในฐานะทเปนสวนหนงของกระบวนการสรางความเขมแขงของสงคม ชมชน เราใชประเดนเรองปา สงแวดลอมทรพยากรธรรมชาตเปนประตเขา การใหรางวล ของเรา คอ การดความเคลอนไหวของชมชน ของคน ของเครอขายตางๆ เพราะเราดโครงสราง องคประกอบเนองานอยางเดยวไมได ตองดความเคลอนไหวดวย เพราะความเคลอนไหว คอ สงทแสดงถงความเขมแขง

ขณะเดยวกน รางวลลกโลกสเขยวกทำใหเกดกระบวนการเคลอนไหวของสงคมดวย พอครบปเรามการประกาศการประกวดรางวล ลงไปดพนท ไปเรยนร กทำใหเกดการเคลอนไหวของชมชน หรอสงคมตรงจดนน พนทนนพอจดการประกาศรางวล สอมวลชนก เผยแพรขอมล กกอใหเกดการขยายผล เกดการสรางแรงบนดาลใจสำหรบคนอนๆ ในการทจะทำความดตรงนบาง

จดเลกๆ เหลาน คอ รปธรรมความเขมแขงของชมชน เพราะเราเชอวาเมอชมชน หรอผนำไดรบรางวล ไมวาเขาจะดแลรกษาปา 1,000 ไร 5,000 ไร กตามแต คน ชมชน เยาวชน สอมวลชนตางๆ เมอไดรางวลไปแลว เขาจะเดนตอ เขาจะไมยอมถอยกลบแนนอน สงทเราทำจงเปนการสรางฐานทมนของคน ชมชนในสงคม และเวลา 10 ป ทเราทำงานมา เปนการเคลอนไหวทเปนรอบๆ ครบปกกระตน กเคลอนไหว เปนการกระตนสงคม ชมชน คนใหเคลอนไหว ใหกำลงใจ และมองเหนความดงามทคนเหลานนทำ เรยกไดวาเปนสวนหนงของการสรางความเขมแขง เปนประชาสงคมทเขมแขงนนเอง”

หลายคน

3

คณสรพล ดวงแข ประธานเครอขายสงแวดลอมไทย และกรรมการคดเลอก :

โจทยทซบซอนขน “การจดการทรพยากรธรรมชาตโดยชมชนนน สงทยากขน

ถาเราดกอนน นบจากกาวแรกทลกโลกสเขยวเรมตน เมอเปดรบ สมครเขาประกวด มบคคล ชมชน สงมาประกวด โดยรางวล ตอนนนกงาย เพราะมเกณฑไมมากนก แครกษาปาจรงๆ รกษานำจรงๆ กเพยงพอ แตในระยะหลงๆ เรมมรายละเอยดในการจดการ รายละเอยดเรองระยะเวลา และกระบวนการมากขน

ทำไมจงมรายละเอยดมากขน กเพราะวา แรกเลยนน ชมชนแรกๆ ทไดรบรางวล ลวนเปนชมชนททำกนมานานแลวดแลรกษากนมาไมรกรนตอกรน แตพอมาระยะหลงๆ กมชมชนทอาจจะรเรมทำ เรมตนมาไดไมนาน ประกอบกบสงคมเองกตนตวเรองการรกษาสงแวดลอม ทำใหมชมชนจำนวนมากทเรมจดการปา

กรรมการตองทำหนาทกลนกรองมากขน จรงหรอปลอม ตองมองตองดไปถงเครอขาย ไปถงกระบวนการมสวนรวมของชมชน กลไกการจดการ การปองกนภยจากภายนอก การตานนายทน การตอรองกบหนวยงานราชการ เรยกวา ซบซอนและมระดบมากขน

ดงนน จากจดเรมตนสำหรบรางวลลกโลกสเขยว เรามองหาความยงยน เราสงเสรม เราใหกำลงใจคน ชมชนทเขาทำ แตตอมา เรากเรมพดเรองความยงยน เรมพดเรองเครอขาย และชมชนรอบๆ การขยายผลตางๆ ทรวมทงการพดกนเรองเวลา ระยะเวลาททำมา 5 ป 10 ป มความตาง และไมตางอยางไร มปจจย เงอนไขอะไรเกยวของบาง เชน เชอมโยงอยางไร ขยายผล อยางไร โจทยทซบซอนขน คอ เราตองคนหาความแตกตาง เหลานนใหเจอ”

ศ.ดร.เนาวรตน พลายนอย หวหนาคณะประเมนผลการดำเนนงาน 10 ป “รางวลลกโลกสเขยว” มหาวทยาลยมหดล : แรงกระเพอมตอสงคม “จากวตถประสงคของรางวล คอ การใหกำลงใจคนท

ทำความด ทำเพอสวนรวม คนทดแลธรรมชาต คนทเอาชวตรกษาปา จากฐานคดของโครงการจงมงหวงทจะใหกำลงใจคนเหลาน ผลในรอบ 10 ป พบวา รางวลลกโลกสเขยวเปนสงทด

ทเดยวในการใหกำลงใจผคน จนทำใหรางวลนกลายเปนสถาบนหนงทคนยอมรบ โดยเฉพาะสำหรบคนทำงานเกยวกบธรรมชาตสงแวดลอม

จากกาวแรกจนปจจบน ตองยอมรบวา การจะหาคนเหลานในสงคมในเวลานกจะหายากขนทกๆ ป จากปแรกๆ กมคนเชนนจำนวนมากทเขาเกณฑ แตพอปหลงๆ กจะหายากขนเพราะสงคมไทยเองไมไดมกลไกในการฟมฟกคนเหลาน ปลอยใหคนทปกปกรกษาปา คนทดแลธรรมชาตเกดขนตามธรรมชาต

แรงกระเพอมตอสงคม อาจจะยงนอยในเรองการสรางการเรยนรในสงคมไทย ทเปนเชนนนเพราะวา เรองใดกตามทมปฏบตการทางสงคม หากไมมการสรางกระบวนการเรยนร ยกระดบควบคไปดวยในสงคมทเปลยนผานเรวแลว การขยายผลกเกดยาก เพราะโลกเปลยนแปลงเรว ดงนนกาวยางในทศวรรษท 2 โครงการลกโลกสเขยว จงตองยกระดบคณภาพกระบวนการ ยกระดบสมรรถนะคนเหลานมากขน ใหมการเรยนรขามกลม เอาประสบการณการเรยนรมาแลกเปลยนกน

การใหกำลงใจอยางเดยวคงไมพอ เหมอนเราทำงานหนงป พอครบปกทำปทสองทสาม ในระหวางปมสงดๆ มอะไรดๆ เกดขนมากมาย แตเรายงไมไดยอยมาใช เมอโลกในอนาคต สงคมจะเปนสงคมเครอขายมากขน รางวลลกโลกสเขยวเองกตองกาวไปสการเรยนรขามกลม การเชอมโยงไปสมตอนมากขน เราอาจทำเรองสงแวดลอม แตกตองเชอมโยงไปสเรองวฒนธรรม ศลธรรม เศรษฐกจของชมชน และการจดการทยงยนอยางแทจรง

...รางวลลกโลกสเขยว ควรเปนรางวลทคนเฝารอ ไมใชการเฝารอดวยความตนเตน แตเปนการเฝารอวาใครจะไดรบรางวล เปนการเฝารอในความหมายทวา รางวลนไดสรางกระบวนการเรยนรใหคนในสงคม สรางทยนในสงคมทจะเสรมพลงใหแกชมชน”

คณเตอนใจ ดเทศน เลขาธการมลนธพฒนาชมชนและเขตภเขา และกรรมการคดเลอก : ผหญงกบการอนรกษและ ดแลทรพยากรธรรมชาต “จากรางวลลกโลกสเขยว เราจะพบวา ในบานในชมชน

ผหญงมสวนสำคญมบทบาทอยางมากในการรวมอนรกษ ดแล

ทรพยากรธรรมชาต อยางในเรองการเพาะปลก จะพบวา ผหญงจะทำหนาทในการเกบรกษาเมลดพนธ พชในไรในสวนทมความหลากหลาย ดแลและรกษาพชอาหารทกอยาง หรอแมกระทงบนเวทโลก ผหญงเองกเปนทยอมรบวา ทำหนาทในการรกษาพชอาหาร พชครวเรอนของโลกเอาไว

ในกระบวนการหาอาหารจากธรรมชาต หาพชจากปาตามฤดกาลนน ลวนเปนหนาทของผหญง การเกบรกษาพชสมนไพร การจดการผลตเสอผาเครองแตงกาย วตถดบลวนมาจากปา กจกรรมเหลานลวนเปนสงทผหญงทำ เปนภมปญญา วฒนธรรม ประเพณ ซงผหญงใชเพยงจะทำหนาทในการ เกบหาและรกษาเทานน แตรวมไปถงการทำหนาทสบสานความร องคความรตางๆ ตอเยาวชนอกดวย

แตจากกระบวนการทำงานทผานมากพบวา การรวมกลม กนของผหญงนนมนอย ยงผหญงในกลมชาตพนธดวยแลว ผหญงตองทำหนาทอยในบาน ทงดแลลก ดแลบาน จงไมเกดการรวมกลมจะมเฉพาะการรวมกลมเมอเวลามกจกรรมประเพณเสยเปน สวนมาก แตถาเราสามารถลงไปในชมชนแลวสงเสรมใหผหญง รวมกลมกน กจะเปนกระบวนการททำได แตตองสอดคลองกบ วถชวต วฒนธรรมของเขา

ปจจบนตองยอมรบวา ผหญงถกทาทายจากสงคมทเปลยนไป แตผหญงอยกบท อยกบบาน และเผชญกบการเปลยนแปลงตางๆ เชน การปลกพชเชงเดยว การใชเครองมอ เครองใชเทคโนโลยตางๆ ผหญงนนจะเปลยนแปลงยากกวาผชาย โดยเฉพาะหาก เทยบกบการเปลยนแปลงทจะสงผลทำลายธรรมชาต

ดงนน เราจงเหนวา ในปจจบนมการตนตวในเรองการใช พชสมนไพรกนแพรหลาย และเรากจะพบวา ผหญงกเปนผรเรม ทจะเอาภมปญญาเหลานมาใชในชวตประจำวน ในเรองการดแลสขภาพ เรยกไดวา ผหญงทกท ไมวาจะในสงคมเมอง สงคมชนบท อยภเขาหรอในทองทะเล ผหญงกพยายามอยางยงทจะยอนไป สรากเหงาในอดต เอาภมปญญาของอดตยอนกลบมาใชอยางเหมาะสมกบยคสมยปจจบน และเปนสวนสำคญทคอยสนบสนนการดแลอนรกษทรพยากรธรรมชาต”

สญลกษณ “รางวลลกโลกสเขยว” สญลกษณของรางวลลกโลกสเขยว หมายถง ความงดงาม ความสมดล ของการ

อยรวมกน คอความความผกพนของคน สตว พช ผนนำ แผนดน และทองฟา

รปแบบของสญลกษณจะเหมอนตนออนของพช ในอกทางหนงกคลายอสจของคนและ

สตว ซงหมายถงการเรมตนชวต

สเขยวของสญลกษณะหมายถงผนปา สนำเงนคอผนนำ สฟาหมายถงทองฟา

และสเหลองคอแผนดนทอดมสมบรณ

4

• วนและเวลา รางวลลกโลกสเขยวอาย 1 ทศวรรษแลว ไดเตบโตขนมา

อยางตอเนอง จากคณะกรรมการและคณะทำงานไมถงสบทานเปนหลายสบทาน จากสองสามประเภทรางวลเปนหลายประเภทจากผรบรางวลปละสหาคนเปนหลายสบคน ฯลฯ

วนและเวลาทผานพนไปกวาสบป ผทรวมกนบกเบกใหกำเนดหรอทำคลอดใหกบรางวลฯ น บางทานไดลวงลบไปแลว สวนทเหลอสงขารรวงโรยหยอนยานไปตามวนและเวลา...

• สงทจะบอกเลา ผเขยนไดรบการขอรองใหเขยนบอกเลาเรองราวของ

รางวลฯ เนองจากเปนผหนงทไดเกยวของรบรเรองราวตางๆ มาตงแตตน (ชวงเวลานนเปน ผอ. โครงการปลกปาฯ ของ ปตท.) เรองราวทจะบอกเลาในทน จะเปนเฉพาะชวงเวลากอนทรางวลฯ น จะคลอดออกสสายตาของสาธารณชน บอกเลามลเหตความจงใจ ประกายความนกคด วตถประสงค ปญหาอปสรรค และความลมเหลว ความหมายของสญลกษณฯ บคคลและองคกรทเกยวของในชวงเวลานน

• โครงการปลกปาฯ ปตท. โครงการปลกปาฯ ปตท. เปนสวนหนงของเรองราวท

เกยวของกบรางวลลกโลกสเขยว โดยในป 2537 ปตท. โดยการสนบสนนของประธานบอรด ปตท. ในขณะนน (ทานอาจารย ดร.สปปนนท เกตทต) ไดเขารวมปลกปาถาวรเฉลมพระเกยรตฯ

ปตท. ไดจดตงหนวยบรหารเลกๆ ขนในองคกรชอวา “โครงการปลกปาฯ ปตท.” มหนาทปลกปา 1 ลานไร (กวา 400 แปลงปลกทวประเทศ) รวมทงดำเนนการใหปาทปลกแลวอยรอดเปนปาสมบรณตอไป

ดงนน ทางโครงการปลกปาฯ ปตท. นอกจากปลกและดแลตนไมทปลกตามหลกวชาการแลว ยงไดทำโครงการเสรมขนอก 8 โครงการ เปนโครงการทเกยวกบประชาชนรอบแปลงปลกปาทงหนงลานไรของ ปตท. เพอใหปาทปลกแลวเตบโตอยรอดตอไป เชนโครงการหมบาน ปตท. พฒนา อาสาสมครปองกนไฟปา ยวชน ปตท. รกษาปา ธงพทกษปา หวใจสเขยว ฯลฯ

ดวยความสำเรจของการปลกการดแลรกษาปา และโครงการเสรมตางๆ เหลาน ทางโครงการปลกปาฯ ปตท. ในขณะนน มความมนใจวาปาทปลกทงหนงลานไร จะเตบโตอยรอดเปนปาสมบรณตอไป

รางวลลกโลกสเขยว เปนรางวลทประสบความสำเรจ และไดรบความสนใจอยางกวางขวางมากรางวลหนง ความเปนมา หรอเบองหลงของรางวลน กวาทรางวลนจะถอกำเนดขนมาได มเรองราวทนาสนใจไมนอยเชนกน

มากนกของประเทศอยรอดดวย (ชวงเวลานนปาถกบกรกทำลายปละนบลานไร)

จากประกายความคดน ทางโครงการปลกปาฯ ปตท. จงไดรวมกบนกเขยนหลายทาน วางแผนจดการประกวดรางวล “ลกโลกปากกาสเขยว” ขนในตนป 2540 โดยมความฝนและความคาดหวงวา รางวลนจะมสวนชวยสรางกระแส ปลกพลงเงยบ ใหตนขนมาชวยกนปกปองผนปาทเหลออยของประเทศ

การดำเนนงานชวงแรกกาวหนาไปดวยด ไดกำหนดประเภทงานเขยน กำหนดกตกาตางๆ และเงนรางวล ออกแบบสญลกษณของรางวล ฯลฯ

ขณะทการเตรยมรางวลกำลงกาวหนา ยงไมทนทรางวลนจะคลอดออกสสายตาประชาชน กมอนตองลมเลกไปในปลายปนนเอง เนองจากเผชญกบอปสรรคบางอยางรนแรงเกนกวาทจะดำเนนการตอไปได

• ฝนสลายของ “รางวลลกโลก

ปากกาสเขยว” สบเนองจากความมนใจวาปาท ปตท. ดำเนนการจะอยรอด

ดงกลาวแลว ทางโครงการปลกปาฯ ปตท. เกดมประกายความคดขนวา ทำอยางไรจงจะมสวนชวยใหปาทเหลออยไม

ในตอนบายวนหนงของตนป 2541 ผเขยนไดพดคย กบ ดร.จำเนยร วรรตนชยพนธ (ผอำนวยการอาวโสสถาบน สงแวดลอมไทย) และคณสรพล ดวงแข (ขณะนนเปน รองเลขาธการมลนธคมครองสตวปาและพนธพชฯ) ซงปกต ไดพบปะพดคยกนบอยอยแลว จะดวยอะไรกตาม การคยกนอยางไมตงใจในวนนน กลบไดผลสรปวา จะรวมกนจดใหมการประกวดรางวลเกยวกบสงแวดลอมขน ชอวา “รางวลลกโลกสเขยว”

เกอบตลอดป 2541 ไดมการประชมปรกษาหารอกนหลายครง โดยมคณตม (ศรสรางค มาศศรกล) สาวสวยคนเกงของโครงการปลกปาฯ ปตท. เปนผประสานงาน ชวยกนพจารณากฎกตกาตางๆ ประเภทของรางวล ขนตอนการตดสน ฯลฯ โดยตกลงกนใหโครงการปลกปาฯ ปตท.เปน ผสนบสนนคาใชจายทงหมด และมความเหนรวมกนวา จะเชญบคคลและองคกรอนๆ ทมอดมการณเดยวกน มารวมกนเปนพลงขบเคลอนรางวลนตอไป

• เกอบจะฝนสลายอกครง การเตรยมงานทกาวหนามาเกอบตลอดป มาหยดชะงก

ลงตรงขนตอนจะเชญใครมาเปนประธานกรรมการ เปน เสาหลกของรางวลลกโลกสเขยว

เรองนทประชมได ใหความสำคญอยางยง ไดมการประชมปรกษาหารอกนหลายครง พจารณากนหลายแง หลายมม ใชเวลายาวนานจนยางเขาตนป 2542 ผเขยนในชวงเวลานนกงวลมาก หวนวารางวลนจะซำรอยกบการจดทำ ”รางวลลกโลกปากกาสเขยว” ทตองลมเลกไป

ในทสดไดมการมอบหมายใหผเขยนเปนตวแทน ไปเรยนเชญทานอาจารย ดร.สปปนนท เกตทต ประธานบอรด สภาพฒน (อดตประธานบอรด ปตท.) มาเปนประธาน คณะกรรมการ และเปนเสาหลกของรางวลฯ นตอไป

• กำเนดรางวลลกโลกสเขยว ดงนนประมาณตนเดอนมกราคม 2542 ผเขยนไดเดนทาง

ไปพบทานอาจารย ดร.สปปนนท เกตทต ดวยความรสกทมทงความกงวล ประหมา และเกรงใจทานอยางยง (ไมคนเคยกบทานมากอน) โดยมคณตมรวมเดนทางไปดวย ไดเรยนชแจงทานถงรายละเอยดตางๆ ของการดำเนนงาน และ ผเขยนไดรบมอบหมายใหมาเรยนเชญทาน เปนประธานกรรมการ เปนเสาหลกของรางวลน

ทานอาจารย ดร.สปปนนท ไดรบฟงและซกถามดวยความสนใจอยางยง และแลวสงทเหนอความคาดฝนของ ผเขยนกเกดขน เมอทานอาจารย ดร.สปปนนท บอกวา ตวทานจะรบเปนเพยงรองประธาน รวมทงจะเชญผททาน คนเคยหลายทานมารวมเปนกรรมการ สำหรบประธาน นนทานจะเชญผทเหมาะสมกวาทาน มาเปนประธานเปน เสาหลกของรางวลฯ น คอ ฯพณฯ อานนท ปนยารชน (อดตนายกรฐมนตร...)

ตอนนน ผเขยนรสกเหมอนพลนไดพบกบแสงสวาง เจดจาขบไลความมด เปนแสงสวางทเปยมดวยพลงแหงความเชอมน พลงแหงความศรทธา มความรสกบอกกบตวเองอยางมความสขในขณะนนวา รางวลลกโลกสเขยวไมเพยงคลอดแลว ไมเพยงไดถอกำเนดขนมาแลว แตยงจะเตบโต ตอไปอยางมนคงดวย

• วตถประสงคของรางวลฯ วตถประสงคของรางวลลกโลกสเขยว ซงไดมการบนทก

ไวในการประชมครงแรกๆ คอ “คนหาบคคล ชมชน เยาวชน ทมผลงานดเดนดานปาไมและสงแวดลอม เพอเปนกำลงใจและยกยองเชดชใหเปนแบบอยางทดของสงคม”

• ความหมายของสญลกษณรางวลฯ ความหมายของสญลกษณรางวลลกโลกสเขยว ซง

ประธานคณะทำงานฯ ในขณะนน (ผเขยน) ไดชแจงตอท ประชมกรรมการคดเลอกและตดสน ซงไดรบความเหนชอบใหใชเปนสญลกษณของรางวลฯ มาจนปจจบนน สรปได ดงน :

ในมมหนงของสญลกษณ มองดเหมอนตนออนของพนธพชทกำลงงอกออกจากเมลด และในอกมมมองจะมองดเหมอนตวออนของนำเชอเพศผของคนและสตว หรอเหมอนลกออด หรอตวออนของสตวตางๆ

สวนทเปนสเขยวของสญลกษณหมายถงผนปา สนำเงนหมายถงแผนนำ สฟาหมายถงทองฟาอากาศ สเหลองหมายถงแผนดนทอดมสมบรณดวยธญพช ดงนน ลายเสนและหลากสของสญลกษณทประกอบกน ใหความรสกถงความงดงามความกลมกลนนน โดยสรปหมายถงความเกยวโยง ความผกพน ความเอออาทร และเปนสวนประกอบของกนและกนอยางสมดลพอด ของคน สตว พช ผนปา แผนดน แผนนำ ทองฟาและอากาศ ซงประกอบกนเปนโลกทงดงามใบน

• บทสงทายและความคาดหวง รางวลลกโลกส เขยวไดถอกำเนด และไดรบการ

ขบเคลอนพฒนาอยางตอเนองจนถงปจจบน ทงนดวยความเสยสละรวมกนของบคคลและองคกร ทมความต งใจ และอดมการณเดยวกน เปนบคคลจากหลากหลายอาชพ หลากหลายองคกรทมภารกจตางๆ กนออกไป

รางวลลกโลกสเขยวไดกาวพนทศวรรษแรกอยางงดงาม ผเขยนคาดหวงวา ดวยพลงแหงความเสยสละรวมกนของบคคล และองคกรทรวมกนในปจจบน และทจะเพมขน ในอนาคต รวมกนเสยสละขบเคลอนตอไป รางวลฯ นคงจะกาวพนทศวรรษตอๆ ไป อยางงดงามยงๆ ขนไปอก...สวสด

ลกโลกสเขยว

• บนเสนทางของ “รางวลลกโลก

สเขยว”

โดย...อดม วเศษสาธร

5

ค วามเปนมา

ของรางวล ความเปนมา

ใน หวง 10 ปมาน มผคนมากมายทของเกยวกบโครงการน ท งคณะกรรมการตดสน คณะกรรมการคดเลอก

คณะทำงานภมภาค และพอแมพนองท เปนเครอขายอยทวประเทศ พอจะจดงานทงท พนทดานลางกบชนสองในอาคารสำนกงานใหญ ปตท. กชกปร เลยตองขยายออกไปทสวนรถไฟ หรอสวนวชรเบญทศ แลวไหนๆ กขยายททางจดงานแลว กเลยขยายวนใหผคนนอกเครอขายไดมาแลกเปลยนเรยนรดวย จงไดจดเปนรปแบบ “นทรรศการดน นำ ปา และตลาดนดภมปญญาทองถน” ทอาคารสำนกงานใหญ ปตท. และทสวนรถไฟ ตงแตวนท 19-22 พฤศจกายน 2551 กจกรรมใน ปตท. เปนการแสดงนทรรศการผลงานผไดรบรางวลเหมอนกบทกป พเศษหนอยตรงทปนมการจดทำบอรดทำเนยบแผงใหญเบอเรมเทม บรรจหนาตาผลงานทไดรบรางวลทง 10 ป จำนวน 298 ผลงาน ดแลวขลงไมใชเลน

งาน “หนงทศวรรษรางวลลกโลกสเขยว” นนเปนงานบกบมของคนทเกยวของ งานนไมมทางจะลงเอยดวยดอยางทเหน ถาไมไดหนงสมองสองมอของพอแมพนองแตละทานทเปนเครอขายทไดรบรางวล และคณะทำงานภมภาค “รางวลลกโลกสเขยว” ทง 5 ภาค

พนทการจดงานของเครอขายอยในสวนรถไฟ แบงโซนออกเปน 5 สวน เรยกวา “ลานบาน 5 ภาค” คอ ภาคเหนอ ภาคกลาง-ตะวนออก ภาคกลาง-ตะวนตก ภาคอสานและภาคใต

เครอขายแตละภาคทรวมเปนเจาบาน พากนขน “ของด” มาประชนกนสดฤทธ...

หวนคดมาถงยามน กยงเหนภาพเหลานนลอยอยในหวงคำนง อยากชวนระลกถงเพอชนชมเรองราวดๆ ทผานมาพอ

สงเขป...

คนละมอ คนละไม งานหนง ทศวรรษ รางวล ลกโลกสเขยว

ไมวาคนหรอโครงการ พออายมากขน เรากมกจะจดการฉลองให ไมใชเพอความรนเรงอยางเดยว แตเปนการทบทวนตวเอง และนอมคำนบวนเวลาทมอบชวตอนยนยาวนใหงาน “หนงทศวรรษรางวลลกโลกสเขยว” กเกดเพราะนยยะน

6

นงทศวรรษรางวลลกโลกสเขยว ห

คายนกเขยน รนเยาว

อน นไมไดอยในลานบาน แตอยในสวนอาคารสำนกงานใหญ ปตท. อดพดถงไมได เพราะเปนผลงานของเครอขายฯ

นกเขยนมอรางวลของเราทนานๆ จะมโอกาสแวะมารวมกจกรรมกน ขอเปนเรองปดทายกแลวกน

ในงานน ไดคณววฒน พนธวฒยานนท กบ คณวระศกด จนทรสงแสง มาชวยกนเปนตวเตอร สอนใหนองๆ รจกวธคดกอนเขยน เปนกจกรรมทชอวา “คายนกเขยนรนเยาว” จดขนทง 4 วนของการจดงานเลย โดยในวนแรกเปนรอบพเศษเฉพาะนองๆ ทไดรบรางวลประเภทความเรยงเยาวชนปท 10 มคณนวต กองเพยร กรรมการตดสน มาเกรนนำใหคำแนะนำลกๆ หลานๆ ในฐานะ นกเขยนอาชพ (แตงานน ไมมหวขอเกยวของกบเรอง “นด” นะครบ...แหะๆ)

สำหรบวนตอมา เรมกนตงกะเชา เปดรบลกหลานทสนใจเรองนแบบคละอาย ตงแตตวจว 8-9 ขวบ จนถงตวโตจะเขามหาวทยาลย ทรนจวหนอย พอแมตองเขามานงเรยนเปน เพอนดวยแนะ

วธการสอน ใหรจกการลำดบวธคด การหาขอมล ซงถอวาเปนวตถดบในการเขยน และสรางจนตนาการกอนลงมอเขยน จากนนกเรมตงโจทย อยางเชน เรองอาหาร ซงไมตองไปไกล แคขามถนนไปสวนรถไฟกเจออาหารจากลานบาน 5 ภาค เปนขอมลใหชมแลว เดกๆ จะลำดบการเขยนอยางไรกได โดยวางบนจนตนาการของความอรอย แตตองไมมคำวา “อรอย” อยในเนอหางานเขยน

ทำไม? เพราะเมอไมมคำวาอรอย เดกๆ กตองใชจนตนาการเพอ

บรรยายถงรปราง รสชาต หรอกลน ของอาหารทเหน จนทำใหคนอานรสกอรอย โดยไมมคำวาอรอย ซงเปนการบอกทอๆ ตรงๆ

คณววฒน บอกนองๆ วา การเขยนมหลายรปแบบ แตการฝกเขยนทดกตองมกรอบกำหนด เสนหของงานเขยนขนอยกบเทคนคตางๆ ผสมผสานจนตนาการ เชน การยกตวอยาง การเปรยบเทยบ การบอกออมๆ เปนตน ประกอบกบการเขยนบรรยายใหเหนภาพ เขาถงความรสกจนจบใจคนอาน

แตสงสำคญของการเรมตนการเขยนทดคอ “การอาน” อานมาก...กจะซมซบเทคนคการเขยนโดยไมรตว 7

สวน เครอขายฯ ภาคเหนอ ยกขบวนคนตนนำนำความร มาแลกเปลยนกบเครอขายภาคอนๆ อยางเชน

การสบชะตาแมนำ ซงไดเครอขายปาชมชนจงหวดนาน โดยพระอาจารยสมคด จารณธมโม เปนแกนนำจดพธ

ประเพณพนบานนมบนทกไวในประวตศาสตรลานนามากวา 100 ปแลว มทมาจากพธสบชะตาบานเมองและชะตาคนเพอเรยกขวญกำลงใจเมอยามเจบปวย เมอมาประยกตใชกบธรรมชาต กเปนการสรางความสามคคในชมชนเพอรวมกนรกษาสงแวดลอม

มเรองคนกอนจะขามไปประเดนอนๆ คอ ตอนเชากอนการ ทำพธสบชะตาแมนำ (วนท 21 พ.ย.) ลานบานภาคเหนอไดนมนตพระสงฆทมารวมงาน และทมาปกกลดคนกอนทสวนจตจกร ดวยมนดหมายสนทนาธรรมกบพระประจกษ ธมมปทโป ซงไดรบรางวลประเภทบคคลในปน บรรยากาศการถวายภตตาหารเชาเปนไปอยางเรยบงาย กอเกดปตแกผถวาย ภกษหลายรป รวมทงพระประจกษเปนสายธรรมยกตทมวตรปฏบตงดงาม ไมมสมบตรงรงเลย นอกจากบาตร กานำ แลวกกลด แมแตการฉน ทานกยงฉนรวมในบาตร ใชมอแทนชอนสอม

เสรจจากฉนเชา อายเตอ...สถาพร สมศกด แหงเครอขายฯ นานกเลยนมนตทกรปอยตอเพอรวมพธสบชะตาแมนำ และพธการบวชตนไม ดวยความทสวนรถไฟกเหมอนปาเลกๆ กลางเมอง ถามองมาไกลๆ กเหมอนมพธบวชปาจรงๆ ซะดวย

ดานกลมเยาวชนจากพนทสงกมาสาธตการ “ยงโกง” หรอการใชดนปนกบลกไม ยงดวยหนงสตก เปนวธการปลกปาแบบหนงของ “เกอญอโพพทกษสายนำ” จากบานหวยขม อ.เมอง จ.เชยงราย สวนกลมเยาวชนจากบานหวยหนลาดใน อ.เวยงปาเปา จงหวดเดยวกนกไมยอมนอยหนา หยบตำราปกาเกอญอมาแนะนำคำศพทตางๆ พรอมการขบทา หรอการอานกลอนคลอเสยงซง...ยงมการแสดงรำนก และรำโต หรอทเราชอบเรยกกนตดปากวา “รำนกไทใหญ” จากเครอขายลมนำแมปงตอนบน อ.เชยงดาว จ.เชยงใหม ทหาดยาก

ไมตองไตยอดดอย กไดดของดในงานน

ใน ลานบานภาคใต มจดทผชมงานใหความสนใจเขามาซกถาม และทดลองจนควยาวส งท เรยกรองความสนใจกคอ

“จกรยานประหยดพลงงาน” ท คณวรสร รกษพนธ แหงโรงแรมชมพรคาบานารสอรท เจาของผลงานรางวลประเภทบคคล ในป 2549 แบกจากใตมาใหทดลองกน เปนผลงานเพอการประหยดพลงงาน เพราะจกรยานเกาเกบคนน ดดแปลงเปนเครองปนนำเพอใชรดนำตนไม

วธการทำไมยากเลย แคตดตงมอเตอรและสายพานกบจกรยาน วางไวใกลแหลงนำ แลวตอทอนำไปยงจดตางๆ ทตองการใหนำไปถง พอปนจกรยาน มอรเตอรกบสายพานกจะทำงาน ดดนำเขาทอ ยงปนเรว นำยงเกดแรงดนด...พงปรดๆ

เปนผลงาน 2 in 1 ไดทงประโยชน เรยกเหงอไดอกตางหาก ทางดานพงศา ชแนม กยกธนาคารตนไมบกสวนรถไฟขยาย

เครอขายในเมองกรง และอก 4 ภาคทวประเทศ งานนกลาไมกระจายเตมสวนรถไฟไปจนถงตก ปตท. ใหทกคนไดชมชนหวใจและซมซบแนวคดดๆ ทกำลงมาแรงอยในขณะน

การ เหยยบยำเปนเรองทไมด แตถาเดนเขาไปในลานบาน ภาคกลาง-ตะวนออกจะรวามประโยชน กซม “กลม

รกษเขาชะเมา” โตโผใหญของเครอขายฯ ภาคกลาง-ตะวนออก จากทงควายกน จงหวดระยอง มมนเขาตอนรบคนชอบยำแบบไมกลวเลอะ เขารวมดวยชวยยำดนผสมฟางกบแกลบ แลวนำมาอดเปนบลอกเพอทำสรางบานพดงายๆ ซมนเขาสอนวธการทำบานดน (ลลาซะหนอย เพราะของเขาด)

ยำเสรจ กแวะมาโยกตอกบวธการสขาวแบบพนบานทใชแรงมอของ พอเลยม บตรจนทา แหงบานนาอสาน จงหวดฉะเชงเทรา ซมนเทากบจำลองวถชวตประจำวนของพอเลยมมาใหดกนเลย คอ ปลกขาวกนเอง สขาวกนเอง มธนาคารขาวทเกบไวดวยกน เหลอกขาย แลวกขายดอกตางหาก พอเลยมบอกวา ขนตอนจากการทำขาว เปลอกมาเปนขาวสารนแหละ เปนขนตอนททำเงนเขากระเปาเราทสดแลว แตชาวนาสวนใหญยงนยมไปอาศยโรงสใหญๆ ...นาเสยดายๆ

ยกพล... จากยอดดอย

จกรยาน ประหยดพลงงาน

รวมดวย ชวยยำ และโยกๆ

8

การ เหยยบยำเปนเรองทไมด แตถาเดนเขาไปในลานบาน ภาคกลาง-ตะวนออกจะรวามประโยชน กซม “กลม

รกษเขาชะเมา” โตโผใหญของเครอขายฯ ภาคกลาง-ตะวนออก จากทงควายกน จงหวดระยอง มมนเขาตอนรบคนชอบยำแบบไมกลวเลอะ เขารวมดวยชวยยำดนผสมฟางกบแกลบ แลวนำมาอดเปนบลอกเพอทำสรางบานพดงายๆ ซมนเขาสอนวธการทำบานดน (ลลาซะหนอย เพราะของเขาด)

ยำเสรจ กแวะมาโยกตอกบวธการสขาวแบบพนบานทใชแรงมอของ พอเลยม บตรจนทา แหงบานนาอสาน จงหวดฉะเชงเทรา ซมนเทากบจำลองวถชวตประจำวนของพอเลยมมาใหดกนเลย คอ ปลกขาวกนเอง สขาวกนเอง มธนาคารขาวทเกบไวดวยกน เหลอกขาย แลวกขายดอกตางหาก พอเลยมบอกวา ขนตอนจากการทำขาว เปลอกมาเปนขาวสารนแหละ เปนขนตอนททำเงนเขากระเปาเราทสดแลว แตชาวนาสวนใหญยงนยมไปอาศยโรงสใหญๆ ...นาเสยดายๆ

เครอ ขายฯ ภาคกลาง-ตะวนตก เปนภาคทมกลม นกวชาการเขามาชวยงานกนมาก ลานบาน

ภาคน จงเนนเวทเสวนาเรอง “กวาจะเปน ‘ดอกเตอร’ ชายขอบ” เปดประเดนกระบวนการทำวจยไทบาน โดยผรวมเวทไดใหขอคดเหนทนาสนใจ

งานวจยไทบานสามารถเรมจากการตงคำถามงายๆ...มปาไมเทาไหร ใชประโยชนอยางไร เชน หนอไมนนมมลคามราคา ถาปาหมด หนอไมกหมด นคอการตงประเดนปญหา...พออด-สธดา แสงเพชร กบ คณพสาร หมนไกร ชวยกนยกตวอยางการตงประเดนคำถามกอนทำวจย

พสมพร ปานโต กรรมการปาชมชนบานหวยสะพานสามคค จ.กาญจนบร บอกวาถาพดถงงานวจย กตองถามกลบวา ‘ใครตองการร’ ตวอยางวาถาชมชนอยากรเรองประโยชนจากตนตะโก ซงรมาตงแตสมยปยาตายายแลวละวาเปลอกตะโกมประโยชน เปนทงยาสมนไพร ผลสกกกนได ลกออนกนำมาทำสยอมผา กตองเรมคนควาเรองประโยชน โดยใชการสมภาษณผเฒาผแก อาจมอบหมายใหเยาวชนไปสบคน จากนนกจดเวทสรปความร ไมใชงานวจยทตองเขยนแบบดอกเตอรในเมอง แตเนนการปฏบต

ชมชนเครอขาย “รางวลลกโลกสเขยว” หลายแหง ผานวกฤตไปไดแบบไมเกดความขดแยง กไดงานวจยพนบานอยางนแหละเปนเครองมอในการแกปญหา

เสยง แคนแลเสยงสวด แววมาจากลานบานภาคอสาน ในยามโพลเพลเขาใตเขาไฟกลมคนลอมวง

เพอรอพสจนการทรง “แมนางเทยม” ทอญเชญ “ผ” เจาพอดงภดนจากปาใหญแหงเมองศรสะเกษ

นคอศรทธาหรองมงายกนแน? แลวแมนางเทยม คออะไร? แมนางเทยม คอนางทรง หรอรางทรงของญาพอ หรอ เจาพอ

เทวดา พญาแถนผชนเทพ ผฝายธรรม เจาผเปนใหญ ท (อนญาต) ใหเปนรางทรง โดยม “เฒาจำ” ทำหนาทจดธปเทยนอญเชญดวงวญญาณ ญาพอ เมอญาพอเขาประทบรางนางเทยมแลว นางจะแตงกายใหมตามตำแหนง เพอใหผรวมพธรวาญาพอหรอเทพใดทประทบทรง

ญาพอดงภดน เปนศรทธาความเชอของชาวบานแถบราศไศล จงหวดศรสะเกษกบชาวบานอำเภอรตนบร จงหวดสรนทร ซงเปนชมชนทอาศยอยตามลำหวยลำมน เจาพอดงภดนมสวนกำหนด วถชวตของผคนในลำนำมลตอนกลาง และเกยวของกบการเกษตรและการประมง ในหนงปจะมพธเลยงญาพอสองครง คอ การเซนสรวงครงแรกในวนขน 1 คำ เดอน 5 เปนการบวงสรวงญาพอกอนลงนา เพอใหทานบนดาลใหฝนด นำด ผลผลตด สวนการเซนสรวง ครงทสอง ถอเอาวนแรม 1 คำ เดอน 11 เปนการบวงสรวงกอนนำหลากและพธแขงเรอยาว

การอญเชญแมนางเทยมรางทรงญาพอดงภดนในสวนรถไฟเยนวนนน เปนการจำลองพธบวงสรวงเพอเตรยมการกอนลงนา ผรวมพธในวนนนอาจจะเขาไมถงประเพณของคนอสานเรองการนบถอผ แตสงหนงทตราอยในความรสก คอการระลกถงคณคาของดน และขาวปลาอาหารทธรรมชาตไดมอบให

ธรรมชาตเปนความยงใหญและมคณ ควรนอบนอม นคอความหมายของ “ผ” ในประเพณอสาน

พธกรรมตางๆ เพอบวงสรวงธรรมชาต จงเปนสญญะของความนอบนอม

ทใครบางคนอาจตความวา...งมงาย

รวมดวย ชวยยำ และโยกๆ

ดอกเตอร... ชายขอบ

แมนางเทยม... รางทรงของญาพอ

9

ทก ปคณะทำงานและกรรมการหลายๆ ชดไดลงพนท พจารณา คดสรร กลนกรอง และประเมนผลงานตางๆ ทเกดขนจรง แลวคดเลอกนำเสนอตอคณะกรรมการตดสนพจารณาขนสดทาย

ธรรมชาตของแกะฝงใหญนน มกมแกะดำอยตวหรอสองตวเสมอ แกะดำเปนตวชวยสรางสสนใหทองทงฉนใด ความคดเหนทแตกตางในหมพวกเรา (กรรมการ) กทำใหเกดความงดงามในกลมเราฉนนน เรองของการคดเลอกชมชนทเปนเลศแตละป จงตองถกเถยงกน แตกสามารถหาฉนทามตไดทกครง

ชมชนทไดรบรางวลชนะเลศน ตางลวนเปนชมชนทมนวตกรรมทงสน คำวา “นวตกรรม” ทใชกนในภาคธรกจ มกหมายถงการมอะไรใหมๆ อนอาจเปนเทคโนโลยใหม หรอวธการตลาด

แบบใหมๆ แตคำวา นวตกรรมของชมชน หมายถงพฤตกรรม หรอการดำรงชพ ตลอดจนจรรยาบรรณทปรบเปลยนไป เพอการอยรวมกนกบธรรมชาตอยางยงยน บางครงชมชนกสรางวธการใหมๆ หรอประดษฐกรรมใหมขน

ในบรรดาชมชนทไดรบรางวลลกโลกสเขยวทงหมด ตงแตป พ.ศ. 2542 มานน ลวนเปนชมชนทมนวตกรรม หรอมการเปลยนแปลงเกดขนในหมบานทงสน ชาวบานมกจะเลาเรองความเปนมาของหมบานใหเราฟงเสมอ เราจงพบวามสถานการณบางอยางเกดขนกอนทพวกเขาทำปาชมชน

พวกเราทบทวนเหตการณสำคญหลายอยางทเกดขนตงแตกอนทศวรรษ 2530 เปนเหตการณทกลาวไดวามผลกระทบถงหมบานตางๆ จนทำใหเกดการเคลอนไหวทางปาชมชนขนในประเทศไทย เชน ความขดแยงเรองกลมทนไดรบสมปทานปลกปา การตดไมเพอปลกสวนปาในพนทปาชมชนของชาวบาน สงเหลานกลายเปนชนวนความเคลอนไหวเรองการจดตงปาชมชนทางภาคเหนอ หรอการอพยพราษฎรจากการโครงการจดทดนทำกน (คจก.) และการสงเสรมสวนปายคาลปตสในภาคอสาน เปนตน สถานการณกอนเรมตนโครงการรางวลลกโลกสเขยว (2542) จงเปนชวงเวลาทนาสนใจมาก เพราะเปนชวงทปาชมชนกำลงกาวกระโดดเพมจำนวน เปนชวงเวลาทเศรษฐกจฟองสบแตก และรฐธรรมนญฉบบ พ.ศ. 2540 ทไดบญญตเรองสทธชมชนขนเปนครงแรกของประวตศาสตรไทยไดประกาศใช ขณะเดยวกน กมการตอตานเรองปาชมชน เกดขนตงแต พ.ศ. 2538 กวาๆ เปนตนมา สถานการณเหลานไดชกนำใหชาวบานหนมาทำปาชมชน หรอปรบเปลยนพฤตกรรมการอยรวมกบธรรมชาตจนกลายเปนจดเปลยนครงสำคญ

ปาชมชนทไดรบรางวลลกโลกสเขยว มจดกำเนดจาก 3 กลมหลกคอ 1. เปนชมชนทไดรบผลกระทบจากโครงการขนาดใหญ

ชมชนในกลมนถกคำสงใหอพยพออกจากปาสงวนแหงชาต เพอการขยายพนทอนรกษ หรอเพอการสรางเขอนแตชมชนตองการรกษาสทธทจะใชชวตอยกบปา (ทพวกเขาอยมากอน) ชาวบานกลมนมกเปนชมชนชายขอบ

ในหวง 10 ปมาน เราไดพยายามคนหาชมชนทเปนเลศ ทมพฤตกรรมการอยรวมกบธรรมชาตและสงแวดลอมอยางยงยน มวถชวตทเอออาทรกนตาม วถไทยมาเปนเวลาสบปพอด

แหงความ ทไดแสวงหา

สวนประกอบ

เปนเลศ เปนคนยากจนในชนบททไมมปากเสยง พวกเขามกเลาถงความลำบากทกขยากใหเราฟงเสมอ เมอไดรบผลกระทบ พวกเขาพยายามกลบมาดความเขมแขงและวฒนธรรมของตนเอง เขาตองการสอใหคนขางนอกทราบวา พวกเขานนมวฒนธรรม และจดการทรพยากรอยางยงยนได จนกลายเปนจารตประเพณ พวกเขาจงนำความรนมาขบเคลอนเรองปาชมชน เขายงพยายามสรางความรทองถนใหมๆ ขนอก เชน ยกปามาไวทบานเพอหลกเลยงการเผชญหนากบภาครฐ ทดลองตดตาตอยอดพนธไมปา ปดฤดกาลเกบหาของปา ปลกตนไมปาแทรกในสวน คดเกรดผลผลต แปรรป เพอเสรมรายได

2. เปนชมชนนกส เนองจากปาใกลหมบานเกดการทำลายจากคนภายนอก

พวกเขาจงลกขนมาปกปองปาเพอรกษาตนนำลำธาร รกษาแหลงอาหาร และสรางความยงยนใหชมชน ใหลกหลาน ชาวบานกลมนยงตอตานสมปทานการทำไม เผาถาน การทำสวนปายคาลปตส การสรางเขอน และระเบดหน กจกรรมเหลาน ไดทำลายทรพยากรธรรมชาตของหมบาน เมอการตอสไดรบชยชนะ เขากทำการฟนฟปาไมโดยทำปาชมชน

3. เปนชมชนทเรยนรเรองผลกระทบจากการทำลายปา ชมชนในกลมนเผชญหนากบความลมเหลวจากการใช

ชวตภายใตระบบทนนยม และเรยนรเรองประโยชนทไดจากการรกษาปาผานสอสมยใหมๆ หรอจากชมชนใกลเคยง หรอจากเครอขายตางๆ หรอมคนชวยกระตน จดชนวนความสนใจในเรองการพงตนเอง เขาตองการมทรพยากรของหมบานเชนเดยวกบทอนๆ กอปรกบมผนำเขมแขง อยากลองทำสงใหมๆ บางคนเปนโจรกลบใจ ปรบวถชวต ทำเกษตรพงตนเอง สรางนวตกรรมเพอรวมคนในหมบาน เชน ทำโรงสชมชน ธนาคารขาว สจจะออมทรพย เปนตน

การทำปาชมชนยคแรกๆ นน เนนเรองการปองกน รกษาปา ตอมากเนนเรองสทธชมชน การรกษาวฒนธรรม

ดร.สมศกด สขวงศ

10

ทความ บ

การแกปญหาความยากจน และธรรมาภบาล ตามลำดบ จนพอถงวนน ปาชมชนกมาผกโยงกบสภาวะโลกรอน นบวาการทำปาชมชนนนมเปาหมายทเคลอนไหวตลอดเวลา (moving target)

การเรมทำปาชมชนของแตละหมบานจงไมเหมอนกน ขนอยกบสถานการณ เวลา และวฒนธรรมของทองถน

วตถประสงคของชมชนทจดการปาจนไดรบรางวล มตงแตเนนการอนรกษ เชน มงเรองนำ หรอรกษาระบบนเวศดงเดม บรเวณทมนำซบ หรออนรกษธรรมชาตของภเขาหนปนไว บางชมชนเนนการจดการปาเพอบรรเทาความยากจน หวงผลทางเศรษฐกจและรายไดของชมชนจรงๆ

แต ในทกๆ กรณของชมชนท ไดรบรางวล คอความสามารถรวมกลมคนในหมบานมาชวยกนพทกษรกษาทรพยากร หรอฟนฟสภาพสงแวดลอม ทเรยกกนวาพลกสถานการณใหเปนโอกาส ในหลายๆ กรณ เราพบวามคนภายนอกหรอองคกรภายนอกเขาไปชวยกระตน (catalytic role) ใหเกดการรวมกลมกนทำงานอนรกษ

ทกชมชนทไดรบรางวลลกโลกสเขยวจะมจดเปลยนในหมบาน เชน ปาหนาแนนขน มอาหารมากขน มนำไหลเพมขน ชมชนมความเขมแขง เชอมนในตนเอง สามารถถอดบทเรยนของตนเองเพอนำไปแกปญหาได (และใชบทเรยนนนเปน แบบอยางใหชมชนอนไปปรบใชได)

เมอเราจบเขาคยกบชาวบานและเจาหนาทของรฐในพนท เรามกจะพบเรองราวใน 2 ประเดนนคอ ประเดนแรก ทกชมชนจะไดรบการสนบสนนจากองคกรภายนอก หรอบางครงจากเจาหนาทของรฐอยางไมเปดเผย เพราะชาวบานเปนพนธมตรกบเจาหนาท ชวยลาดตระเวนรกษาปาตนนำ หลายกรณ เจาหนาททดแลพนทอนรกษบอกกบเราวา “หากชาวบานมวถปฏบตเชนน พวกผมกรบได”

ประเดนทสอง ชมชนในระยะหลงๆ มการวจยเสรมศกยภาพทเรยกกนวา “วจยไทบาน” เกดความรใหมๆ หรอนวตกรรมการเพมผลผลต เชน กง หอย ป ปลา และยงรจกใชการวจยมาแกปญหาความขดแยงในชมชน หรอแมกระทงทดลองเปรยบเทยบผลผลตของเกษตรอนทรยกบเกษตรกระแสหลก หรอนำการวจยมาขบเคลอนเรองการรกษา สงแวดลอมของหมบาน มการเผยแพรความรจนสามารถสอสารกบสาธารณะได (explicit knowledge)

แนวคดเรองภมทศน (landscape) สบปททำโครงการรางวลลกโลกสเขยว ทำใหเราเกด

แนวคดเรองภมทศน (landscape) เราพบวาในภมทศนหนงๆ จะมการใชประโยชนทดน

หลากประเภท ทำใหมสงปกคลมผวดนในรปแบบตางๆ เชน นอกจากมทองไรทองนาแลว ยงมปาชมชน ปาหวไรปลายนา ตนไมรมถนน และรมคคลองอยดวย มศพทเฉพาะเรยกกลมตนไมทหลงเหลออยนวา “หยอม” หรอ patch บรรดาหยอมเหลานจะเปนทอยอาศยของสงมชวตบางชนดได (habitat patch) การสรางหยอมสเขยว หรอ “โอเอซส” ในเมอง (urban landscape) หรอการรณรงคใหปลกตนไม หรออนรกษพรรณไมรมทางหลวงไว หรอการปลกตนไม ในบรเวณทอยอาศย (habitation) เพอฟนฟคณภาพของภมทศน กำลงไดรบความสนใจในระดบโลก (ซงกำลงตกอยในภาวะโลกรอน)

หลกคดของการอนรกษในปจจบนคอ นอกจากอนรกษหยอมสเขยวแลว ควรปลกตนไมในภมทศนใหเปนเสนทางเชอม (corridor) ระหวางหยอม เพอเปดโอกาสใหสตว พช ไดเคลอนยายไปยงแหลงแพรพนธและแหลงอาหาร ปจจบนจงมชมชนเมองไดรบรางวลลกโลกสเขยวดวย เชน ชมชน วดอมรทายการาม เขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร เปนตน

“เจดเสาหลก” แหงความเปนเลศ พวกเราไดลองตรวจสอบชมชนท ไดรบรางวลลกโลก

สเขยวในชวงระยะเวลา 10 ป วาสวนประกอบของความเปนเลศนนมอะไรบาง กพบวาสวนประกอบทเปนประเดนเดนของชมชนนนมถง 28 อยาง แตกสามารถรวมเปนกลมหลกได 7 กลม คอ

1. ความสามารถในการรวมกลมคนใหตงมนเพอ จดการปา

นบไดวาเปนเสาหลกท เปนพลงสำคญยงทพบในทกชมชน ไมวาพวกเขาจะมสทธตามกฎหมาย หรอไมมกตาม หรอไมวาภาครฐจะเหนดวยหรอไมเหนดวยกบการทำปาชมชนของเขา แตชาวบานกตงมนทจะทำปาชมชน พวกเขาสามารถสรางคานยมรวม (shared value) เกยวกบการจดการปาไดจรงๆ การรวมคนไดมกจะอาศยโอกาส และสถานการณกอนหนานน ในตอนเรมตนการรวมคนในหมบานมกอาศยผนำหรอกลมแกนนำทเขมแขง แตในตอนหลงๆ การมสวนรวมกจะมเพมขนเรอยๆ

2. มองคกรจดการปา และกฎกตกาทปฏบตไดจรง องคกรจดการปาทจดตงขนมการแบงภาระหนาทชดเจน

หรอใชโครงสรางเดมกม เชน ในกลมชาตพนธ แตกมกรอบการจดการปาชดเจน แบงหนาทความรบผดชอบกน กฎกตกาในการใชปากตงอยบนพนฐานของจารตวฒนธรรมของหมบานจงปฏบตไดจรง และอาศยความรทองถน ซงกวาจะเกดเปนความรทองถนได ชมชนไดทดลองทำและปรบปรงจนเหมาะกบทองถนของตน เชน รวาหนอไมเรมมตงแตเดอนใดถงเดอนใด ควรปดฤดเกบหาในเวลาใดจงจะมหนอพนธเลยงกอได หรอควรหยดจบปในชวงเวลาใด เพอใหปวางไข และปหนงปวางไขกครง เปนตน ชมชนไดใชความรทองถนเหลานเปนพลงขบเคลอน

3. มการจดการทางดานวนวฒนวทยา (Silviculture) หรอการจดการระบบนเวศเปนองครวม

หมายถงมระบบการจดการปาทใชวนวฒนวธอยางงายๆ วาจะเกบหาของปาไดทไหน เมอไร รวมทงการปลก และฟนฟปา เชน มการตดสางปาบรเวณทหนาแนนเกนไป หรอตดใหแตกหนอเพอใชไมขนาดเลก ตลอดจนการเปด-ปดฤดเกบหาของปา หรอการจบสตวนำ หรอปดปาเพอใหฟนตวตามธรรมชาต หรอปลกขนใหม หรอการจดการระบบนเวศแบบองครวม เชน การอนรกษเทอกเขาหนปน ทำเขตอนรกษ อาท หมบานสตวปา วงมจฉา อนรกษปารมนำ ทำฝายแมว เปนตน

4. ปาสามารถยงผลประโยชนในการดำรงชพและรายได ชมชนพยายามมงใหเกดดลยภาพระหวางการปองกนรกษาปากบการใชประโยชน ในกรณทเนนการอนรกษมาก กมกจกรรมสรางรายไดทดแทน เชน การเพาะกลาไมหายากเพอขาย การทองเทยวเชงนเวศ หรอการแปรรป สรางมลคาเพม

5. การมสวนรวมของคนในชมชน เรองน ไดถกหยบยกขนมาพดคยกนในกลมกรรมการ

เสมอ เพราะการมสวนรวมจากคนหลายกลมในหมบานจะชวยนำมาสความเสมอภาคในการใชปาได ความจรงแลวเรองการมสวนรวมของคนในชมชนสามารถเปนไดทงวธการทำงาน และผลลพธของการทำงาน ชมชนทไดรบรางวลจะมการสอสารในทางราบด มนวตกรรมเพอใหเกดการมสวนรวม เชน ทำปนโตลกโซ (เพอการทองเทยวเชงนเวศ เชน บานถำผง จ.สราษฎรธาน) เพอกระจายรายได กฎกตกาของหมบานกใชวธการมสวนรวม ชวยกนกำหนด หรอปรบปรงแกไข

6. การดำรงไวซงวฒนธรรมและการดำรงชพทเกอกลตอการอนรกษ

เพราะวาโลกของเราเปลยนแปลงไปเรวมาก จนวฒนธรรมโลกทผานระบบเศรษฐกจกระแสหลก (globalized economy) ไดแพรหลายไปทวทกแหง ผท เปนเจาของวฒนธรรม คอผทกมอำนาจเศรษฐกจทแทจรง การพจารณาไดใหความสำคญในเรองการรกษาวฒนธรรมดงเดมของการดำรงชพ การอยรวมกบธรรมชาต และอตลกษณของชาตพนธ หลายชมชนหนมาใชชวตแบบพอเพยง ทำการเกษตรทคนชวตใหดนและนำ และเพอตอสกบความยากจน ทสำคญยงอกประการกคอ รกษาจารตประเพณเดมในการอยรวมกนอยางสนตสขระหวางวฒนธรรมกลมตางๆ ทมในหมบาน ถอยท ถอยอาศย สงเหลานเปนประเดนสำคญทไดหยบยกพดคย พจารณาทกครงกอนการมอบรางวล

ดร.สมศกด สขวงศ

11

7. ชมชนไดถายทอดหรอสงไมตอจากรนสรน ชมชนทไดรบรางวลจะมการถายทอดหลกคดการอนรกษ

ทงทรพยากรธรรมชาต และวฒนธรรม สคนรนใหม เปดโอกาสใหกลมเยาวชนเขารวมในกจกรรมการอนรกษของหมบาน มการทำหลกสตรทองถน สรางศนยเรยนร จดคายเยาวชน พยายามสรางคนรนใหมใหรกษาวฒนธรรมทเปนรากเหงาของตนเอง ใหเกดการรเทาทน และดำรงชวตรอดในโลกสมยใหมได เรยกวาเปนคนสองวฒนธรรม ประเดนนทำใหผมนกถงบทเพลงของ ม.ล. ปน มาลากล ทวา “ขาสองตองยนหยด อยบนวฒนธรรมไทย ตาสองมองออกไป ยงโลกใหญมโหฬาร....”

ความสำเรจของชมชนไมไดขนอยกบปจจยใดปจจยหนงอยางเดยว แตเกดขนจากความสมพนธของปจจยตางๆ ทง 7 ประการน ทเราสามารถอธบายไดดวยแผนภาพทคลายคลงกบลกษณะของการบรหารงานของบรษทธรกจชนนำทประสบความสำเรจ ซงเรยกกนวากรอบแนวคดแมคคนซ (The 7-S Framework of Mckinsey)

องคประกอบทเปนเจดเสาหลกน ไดชใหเหนวาชมชนดๆ นน เขาจดการปากนอยางไร หรอชมชนไทยตองการอะไรบางจากทรพยากรปาไมสำหรบนกจดการทรพยากรธรรมชาต หรอผททำงานในระดบนโยบายแลวกจะทราบไดทนทวา ทรพยากรปาไมนนมบทบาทในทางนเวศวทยา เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมของคนไทย เพราะทกชมชนทไดรบรางวลอนเนองจากการรกษาปาและฟนฟธรรมชาต กเพราะเขาตองการรกษาปาใหเปนแหลงนำ แหลงอาหาร ไมใชเกดจากโครงการอนรกษแตอยางใด

สงคมไทยนนประกอบดวยคนทหลากหลายเผาพนธ ชนตางชาตทมาเยอนกมกชนชมตอวฒนธรรมไทยทแตกตาง

จากเขา ปาไม แมนำ คลอง บง และทงนา ไดเปนสงหนงทหลอหลอมกำหนดรปแบบวฒนธรรมของทองถนตางๆ ชวยสรางภมปญญา และการกนอยตามวถพนบาน การทมคนในบานเรารจกใชปาดำรงชพ รจกการเกบหาทไมทำลาย นคอการจดการปาไมทเปนอตลกษณตวตนของเราเอง

การรวมกลมคนในหมบาน แลวใหผคนตงมนตอการอนรกษจนเปนคานยมรวมกนได ดเหมอนจะมความสำคญทสด เมอเรมโครงการรางวลลกโลกสเขยวปแรกๆ ตอนทพวกเราเขาไปในหมบาน แลวมกลมคนบอกวา “เราจะรกษา ปองกนปาผนนไว” กแทบจะถอไดวาพวกเขามความสำเรจในการทำงานแลว

การทำลายองคประกอบอนๆ ทรวมเปนเสาคำจน กสามารถทำใหระบบการจดการพงครนลงมาไดเชนกน ความยงยนของระบบจดการทรพยากรธรรมชาตของผทไดรบรางวลลกโลกสเขยว จงมองคประกอบอนๆ เขามาเสรม นบเปนการจดการอยางเปนองครวมแทจรง

ความยงยน มชมชนทไดรบ “รางวลสปปนนท เกตทต 5 ป แหง

ความยงยน” คอ กลมอนรกษศลาแลง จ.นาน, กลมอนรกษปาตนนำคลองคราม จ.สราษฎรธาน, บานหวยหนลาดใน จ.เชยงราย, กลมอนรกษและพฒนาปาชายเลนบานเปรดใน จ.ตราด, เครอขายปาชมชนดงนาทาม จ.อบลราชธาน, บานแมคองซาย-แมปาเสา จ.เชยงใหม และเครอขายปาชมชนจงหวดนาน

ชมชนททำปาชมชนอยางตอเนองยาวนาน ไมไดอาศยเงนเปนตวตงในการทำงาน แตการดแลรกษาธรรมชาตนนกลายเปนวถปฏบต หลอมอย ในจารตประเพณของชมชน

บางชมชนกมกจกรรมกลมในชมชนอยเสมอ ซงเปนวธหนงทแกนนำไดนำมาใชสรางความตอเนองใหเกดขน ผนำยคใหมทเขมแขงจะสามารถสรางกจกรรมใหเกดในกลมตางๆ ในชมชนไดเสมอ

ปจจยภายนอกหมบานมทงชวยสนบสนนความตอเนองของกจกรรม และทเปนตวขดขวางทำใหซบเซา จนกระทงเลกรากนไปกม เชน เหตการณความไมสงบในภาคใต หรอมการบอนทำลายกจกรรมของชาวบาน จนกระทงอพยพโยกยายชมชนออกนอกพนท พระคณเจารปหนงทเปนศนยรวมจตใจของชาวบานสวนพล -พตอ จ.อทยธาน เคยบอกกบพวกเราวา “ปาจะยงยนหรอไม ขนอยกบผมกฎหมายอยในมอ” ไดชวยสะทอนความจรงขอน

แตกนายนดทมปจจยทางบวกหลายๆ อยางในสงคมไทย ทชวยสนบสนนความตอเนองใหกบการอนรกษปาชมชนอยเชนกน เชน โครงการสนบสนนการวจยภาคประชาชน หรอโครงการขนาดเลกตางๆ ทสนบสนนการจดการปาโดยชมชน ตลอดจนการเชดชปราชญชาวบาน หรอชมชนตนแบบ หรอการสนบสนนใหมเครอขายตางๆ รวมทง “รางวลลกโลก สเขยว” ทเปนกำลงใจใหกบชมชน

การมแหลงทนสนบสนนระยะเวลาสนๆ นนมประโยชน ชมชนทมความสามารถ จะสามารถเสนอแนวคด ทำโครงการเสนอแหลงทน และบรหารโครงการของตนเองได ดงทปรากฏในบางชมชนขณะนทตองการทำวจยเพอไปใหถงดวงดาว

ทองฟาเกลอนดาวงดงามฉนใด การเกดขนอยางเขมแขงของปาชมชนกเปนสงสวยงามสำหรบโลกฉนนน

สงไมตอยง รนลกรนหลาน

การมสวนรวมของ คนในชมชน

การรวมกลมคน เพอการอนรกษและ

ฟนฟทรพยากร

มการจดการ ทางวนวฒนวทยา/หรอ

จดการระบบนเวศ

มองคกรชมชน และกฎกตกา ทใชไดจรง

ปาสามารถยง ผลประโยชนตอการ ดำรงชพและรายได

การรกษาอตลกษณ

ทางวฒนธรรมและ

พฤตกรรมดำรงชพ

ทเกอกลการอนรกษ

เจดเสาหลกแหงระบบการจดการทเปนองครวม (holistic management) ของชมชนทไดรบรางวลลกโลกสเขยว (พ.ศ. 2542-2551)

12

1

“รางวลลกโลกสเขยว” เรมตนเมอป 2542 ในปแรกของการประกวดนนมผลงานท ไดรบรางวล 11 ผลงาน และมประเภทผลงานแค 3 ประเภท คอ ประเภทชมชน บคคล และงานเขยน พอมาถงป 2551 ซงเปนการประกวดฯ ครงท 10 “รางวลลกโลกสเขยว” ก เพมจำนวนผลงานท ไดรางวล 49 ผลงาน และมประเภทผลงานเพมขนเปน 7 ประเภท

รางวล ครงท 10

ประ เภทผลงานทเพมขน จำนวน รางวลทมากขน อาจสะทอนให

เหนถงการทสงคมใหความสำคญกบการดแลสงแวดลอมเพมขนทกป นบเปนสญญาณทด ผลงานในชวงสบปทผานมาลวนมความหลากหลาย แตละปมประเดนความเคลอนไหวตางๆ แตมสงหนงทไมเปลยนแปลง และพสจนแลววาเรามาถกทาง กคอ วถคน วถปา... สามารถอยรวมกนดวยการแบงปน

สำหรบการประกวดครงท 10 ไดนอมนำแนวพระราชดำรในเรองความพอเพยงมากำหนดเปนหวขอการประกวด “วถพอเพยง แบงปน ผกพน ดน นำ ปา” ในปน ม ผลงานสงเขาประกวดทงหมด 478 ผลงาน แบงเปนประเภทชมชน 92 ผลงาน ประเภทบคคล 74 ผลงาน ประเภทกลมเยาวชน 34 ผลงาน ประเภทงานเขยน 121 ผลงาน ประเภทความเรยงเยาวชน 141 ผลงาน ประเภทสอมวลชน 16 ผลงาน ไมรวมผลงานชมชนทเขาเกณฑการพจารณา “รางวลสปปนนท เกตทต 5 ป แหงความยงยน” จำนวน 11 ผลงาน

ในจำนวนน มผลงานทไดรบรางวล 49 รางวลอยางทเรยนขางตนแลว เปนประเภทชมชน 12 รางวล บคคล 9 รางวล กลมเยาวชน 5 รางวล งานเขยน 6 รางวล ความเรยง

เยาวชน 13 รางวล สอมวลชน 3 รางวล และผลงาน “รางวลสปปนนท เกตทต

5 ปแหงความย งยน” จำนวน 1 รางวล

ประเภทบคคล 9 รางวล 1. นางภาค วรรณสก จ.ลำพน ผใชแนวทาง การรกษาปาตามประเพณความเชอของ “ชาวยอง” รกษาฐานทรพยากรชวยใหคน รนใหมไมทงถน 2. หลวงพอผาด อตพโล จ.กระบ ภกษผเปลยน ปาชาทเสอมโทรมใหกลายเปนสวนปารมรน และเปนศนยเรยนรเรองพนธไมสำหรบเยาวชน 3. นางฉลวย กะเหวานาค จ.ปทมธาน ผผลกดน ใหเกดการจดการขยะในคลองในชมชนบางปรอก และสรางการรบรใหลงไปสระดบเยาวชน 4. นายสมยศ มณโชต จ.เพชรบรณ บณทต ผทงชวตเมองออกไปหาคำตอบเพอชวยให ชาวนาหลดพนความยากจน และหยดการรก ปาขยายททำกน ดวยแนวทางการเกษตร เพอสงแวดลอม 5. นางลดดาวลย เผาวบล กรงเทพฯ นกธรกจ ทนอมนำ “พทธวถ” มาใชในการบรหารงาน และบรหารคน ภายใตแนวคดเศรษฐกจพอเพยง 6. พระครถาวรพฒนกจ จ.ขอนแกน ภกษ ผเชอมโยงความร การลงมอ และความรวมใจ มาเปนแนวทางในการสรางกจกรรมดาน สงแวดลอม 7. นางสวงทอง และนายหมอก กดวงคแกว จ.สกลนคร คชวตทชวยกนฟนฟตานำเกา ทเคย “ตาย” ใหคนกลบดวยงานปลกปาแบบ “สำปะป” หรอปาผสมผสานของคนอสาน 8. นางส สานาผา จ.นครพนม ตนแบบการอนรกษ ของชมชนชาวไทญอและไทโสแหงบานนา ดอกไมทชธงตานการกวานซอทสาธารณะมา ทำสวนยางพารา และเปนจดเรมตนของการ จดตงปาชมชน 9. พระประจกษ ธมมปทโป จ.หนองคาย ภกษ ผมบทบาทสวนหนงในการผลกดนใหเขต รกษาพนธสตวปาดงใหญ จ.บรรมย เปน สวนหนงของมรดกโลกทางธรรมชาต

ลกโลกสเขยว 1

4

7

2

5

8

3

6

9

ประเภทกลมเยาวชน 5 รางวล 1. เกอญอโพพทกษสายนำ จ.เชยงราย 2. ชมรมดอกหญาอาสพาณชยการ เชยงราย จ.เชยงราย 3. กลมเยาวชนรกษปาบาลา โรงเรยนเทพประทาน (บานเจะเดง) จ.นราธวาส 4. กลมเยาวชนรกษบานเรา โรงเรยนวรสตรอนสรณ จ.ภเกต 5. กลมเยาวชนโรงเรยนเทศบาล คมหนองค จ.ขอนแกน

1

3

2

4

5

13

างวลลกโลกสเขยว ครงท 10 ร

ประเภทชมชน 12 รางวล 1. ชมชนบานโปง จ.เชยงใหม ชมชนไทยใหญทรกษาปามาตงแต ป 2441 และไดรบพระมหากรณาธคณจากพระบาทสมเดจ พระเจาอยหว ในการฟนฟปาตนนำและแหลงนำ จนสามารถ ทำปาชมชน 2. ชมชนบานสามขา จ.ลำปาง หมบานตนแบบของการจดการ ทรพยากรนำ โดยเฉพาะการทำฝายชะลอนำและดกตะกอน 3. ชมชนบานป จ.พะเยา ชมชนทเลกอาชพทำปนขาว หนมาจบ การเกษตรทเออตอการอนรกษสงแวดลอม จนจดตงปาชมชนได 4. ชมชนบานคลองยา จ.สราษฎรธาน ชาวบานรวมกนแบงพนท สวนยางพาราสวนตว มาตอกนเปนแปลงเพอเชอมใหเปนปา ชมชนสำหรบใชประโยชนรวมกน 5. ชมชนตำบลวงตะกอ จ.ชมพร ความรวมมอของคนในตำบลท รวมกนสรางพนทสเขยวทำธนาคารตนไม และ “ทำความจรง ใหปรากฎ” เพอสะทอนภาพงานอนรกษทเปนรปธรรม 6. เครอขายปาชมชนเขาราวเทยนทอง จ.ชยนาท การสราง “นวตกรรม” ของความมนคงทางแหลงพชอาหารพนถนจน กลายเปนเครอขายรวมกนดแลผนปากวา 22,000 ไร ใน 14 หมบาน 4 ตำบล 2 อำเภอในจงหวดชยนาท 7. ชมชนบานบอหน จ.ระยอง การตานแนวรกขยายพนทปลกพช เชงเดยว และรวมดแลปาเขายายดา พนทสเขยวของเมอง ระยองใหเปน “ปอด” ของเมองระยอง 8. ชมชนบานชองแคบ จ.กาญจนบร การรวมแรงอนรกษปาเพอ สรางแนวกนชน ปองกนการรกขยายพนทปลกพชเศรษฐกจ เขาสผนปาตนนำของจงหวดกาญจนบร 9. กลมอนรกษและฟนฟปาชมชนบานพฒนวรพงษ จ.เพชรบรณ หมบานของอดตนกรบในยคแสวงหา ทเลกจบปน หนมาจบ จอบปลกตนไมเพอฟนฟธรรมชาต 10. ชมชนตำบลเขน (ปาดงบก) จ.ศรสะเกษ ชาวบาน 11 หมท ชวยกนตานการรกปา ขยายแนวรวมไปสกลมเยาวชน สรางคาย สงแวดลอมทควบคกบการปฏบตธรรม 11. ชมชนบานเขวาโคก-บานเขวาพฒนา จ.รอยเอด การฟนฟ ปาทามกลางปญหาความขดแยงเรองกรรมสทธทดนใน พนทลมแหงทงกลารองไห 12. ชมชนปาดงกระแสน จ.นครพนม ชมชนชาวไทญอและไทโส ทรวมกนตานการกวานซอทสาธารณะมาทำสวนยางพารา และ สามารถผลกดนใหกลายเปนปาชมชนในทสด

1

7

1 2 3

2

8

3

9

4

10 11

5

ประเภทสอมวลชน ม 3 รางวล 1. คอลมน “คตชน” ในหนงสอพมพ มตชนรายวน 2. รายการ “ทงแสงตะวน” โดยบรษท ปาใหญครเอชน จำกด กรงเทพฯ 3. วารสารเกษตรกรรมธรรมชาต กรงเทพฯ

1 2 3

14

ประเภทความเรยงเยาวชน มทงหมด 13 รางวล รางวลดเดน 4 รางวล ไดแก 1. “ความสขทแบงปน” โดย ด.ญ.อนชร สานนต จ.ขอนแกน 2. “ชวตคอพอเพยง” โดย น.ส.คอพอ สวงศ จ.ราชบร 3. “บานในฝน” โดย ด.ญ.ณหทย องเจรญสข จ.ประจวบครขนธ 4. “วฎจกรแหงชวต” โดย น.ส.ณฐกานต นำศรสกลรตน กรงเทพฯ รางวลชมเชย 9 รางวล ไดแก 5. “การจากไปของกหลาบดอกหนง” โดย นายเสฏฐวฒ อดาการ จ.เชยงใหม 6. “การอนรกษสงแวดลอมสอดแทรกเศรษฐกจพอเพยง” โดย สามเณรคำสะหวาด พลาวง จ.เชยงใหม 7. “แคขยบเทากบพทกษโลก” โดย น.ส.ปณฑารย มมาก จ.อบลราชธาน 8. “ครอบครวเขมแขงผกพนธรรมชาตสกาวแรกแหงเสนทาง รณรงค รก ดน นำ ปา” โดย น.ส.ศภณฏฐ วงษกหลาบ กรงเทพฯ 9. “ชมชนปกาเกอญอรกปาคอชวต” โดย นายทว คำหมน จ.เชยงใหม 10. “แมสายลมจะเปลยนทศ แตจตอนรกษมแปรเปลยน” โดย นายแกวกาว ถนอมวงศ จ.ระยอง 11. “วถพอเพยง แบงปน ผกพน ดน นำ ปา” โดย ด.ช.รบวน ยโซะ จ.ยะลา 12. “วถชวตทพอเพยง กบวถวฒนธรรมชาวไทยภเขา คลองลาน” โดย นายเศรษฐชย ปานศร จ.พจตร 13. “หยาดนำตาของสายฝน” โดย น.ส.จารจนทร บวภา จ.นครราชสมา จ.ขอนแกน

1

3

5

7

9

2

4

6

8

10

11 12

13

ประเภทรางวลสปปนนท เกตทต 5 ปแหงความยงยน ม 1 รางวล เครอขายปาชมชนจงหวดนาน

ประเภทงานเขยน 6 รางวล รางวลดเดน 3 รางวล ไดแก 1. สารคด “ผองชวตในปาทาม: ปาชายเลน นำจดของแผนดนอสาน” โดย นายวระศกด จนทรสงแสง กรงเทพฯ 2. สารคด “โลกรอนสดขว: วกฤตอนาคต ประเทศไทย” โดย รศ.ดร. ธนวฒน จารพงษสกล กรงเทพฯ 3. วรรณกรรมเยาวชน “หางบวง: เจาหญงแหง บงหญา” โดย นายมงคล แทสงเนน จ.พษณโลก รางวลชมเชยกม 3 รางวล ไดแก 4. วรรณกรรมเยาวชน “เดกชายกบใบโพธ” โดย นายวจตร อภชาตเกรยงไกร กรงเทพฯ 5. วรรณกรรมเยาวชน “แปดขาหวใจมนษย” โดย นายชยกร หาญไฟฟา กรงเทพฯ 6. ความเรยง “เพราะคดถง” โดย น.ส.สรอยแกว คำมาลา จ.เชยงใหม

1

3

5

2

4

6

11 12

5 6

15

โดย กวแผนดน “เนาวรตน พงษไพบลย” คลอเสยงขลยของ “ธนสร ศรกลนด”

ขบกลอน ลกโลกสเขยว