A COMUNICACIÓN LITERARIA - mazaricos.gal de textos.pdf · ¡Deixo a casa onde nacín, deixo a...

3 COMUNICACIÓN

A COMUNICACIÓN LITERARIA

��

Autoras:

Rosa María Cazón FernándezMaría Jesús Fernández FernándezPilar Ponte PatiñoMª Soledad Puente de Montoya

Revisión Lingüística:

Roxelio Xabier García RomeroPilar Ponte Patiño

Edita:

Xunta de GaliciaConsellería de Educación e Ordenación UniversitariaEducación Secundaria a Distancia para Persoas Adultas

Depósito legal: C. 930/2000ISBN: 84-453-2581-7ISBN: 84-453-2843-3

��

❚ ��

❚ �� !

❚ �� "�� !"# �� !$�� %!

❚ �� &�� !$� � �� '$� �� (�� "�

� ��

5

CANTARES GALLEGOS (selección)

1

Has de cantar,que che hei de dar zonchos;has de cantar,que che hei de dar moitos.

I

“Has de cantarmeniña gaiteira;has de cantar,que me morro de pena.

Canta, meniña,na beira da fonte;canta, dareicheboliños do pote.

Canta, meniña,con brando compás;dareiche unha proiada pedra do lar.

Papiñas con leitetamén che darei;sopiñas con viño,torrexas con mel.

Patacas asadascon sal e vinagre,que saben a noces.¡Que ricas que saben!

¡Que feira, rapaza,si cantas faremos...!Festiña por fóra,festiña por dentro.

� ��

Canta, si queres,rapaza do demo;canta, si queres;dareiche un mantelo.

Canta, si queres,na lengua que eu falo.Dareiche un mantelo.Dareiche un refaixo.

Co son da gaitiña,co son da pandeira,che pido que cantes,rapaza morena.

Co son da gaitiña,co son do tambor,che pido que cantes,meniña, por Dios.”

IV

Cantarte hei, Galicia,teus dulces cantares,que así mo pedironna beira do mare.

Cantarte hei, Galicia,na lengua gallega,consolo dos males,alivio das penas.

Mimosa, soave,sentida, queixosa,encanta si ríe,conmove si chora.

Cal ela ningunhatan dose que cantesoidades amargas,sospiros amantes,

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

6

misterios da tarde,murmuxos da noite;cantarte hei, Galicia,na beira das fontes.

Que así mo pediron,que así mo mandaron,que cante e que cantena lengua que eu falo.

Que así mo mandaron,que así mo dixeron...Xa canto, meniñas.Coidá, que comenzo.

Con dulce alegría,con brando compás,ó pé das ondiñasque veñen e van.

Dios santo premitaque aquestes cantaresde alivio vos sirvannos vosos pesares;

de amabre consolo,de soave contentocal fartan de dichascompridos deseios.

De noite, de día,na aurora, na sera,oirésme cantandopor montes e veigas.

Quen queira me chame,quen queira me obriga;cantar, cantareillede noite e de día.

Por darlle contento,por darlle consolo,trocando en sonrisasqueixiñas e choros.

�� . ��

7

Buscaime, rapazas,velliñas, mociños.Buscaime antre os robres.Buscaime antre os millos,

nas portas dos ricos,nas portas dos probes,que aquestes cantaresa todos responden.

A todos, que á Virxenaxuda pedín,porque vos consoleno voso sufrir;

nos vosos tormentos,nos vosos pesares.Coidá, que comenso...Meniñas, ¡Dios diante!

8

Un repoludo gaiteiro,de pano sedán vestido,como un príncipe cumprido,cariñoso e falangueiro,antre os mozos o pirmeiroe nas siudades sin par,tiña costume en cantaraló pola mañanciña:–Con esta miña gaitiñaás nenas hei de engañar.

Todas por el reloucaban,todas por el se morrían;si o tiñan cerca, sorrían;si o tiñan lonxe, choraban.¡Mal pecado! Non coidabanque c’aquel seu froleartiña costume en cantaraló pola mañanciña:–Con esta miña gaitiñaás nenas hei de engañar.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

8

Camiño da romería,debaixo dunha figueira,¡canta meniña solteira“Quérote”, lle repetía...!I el ca gaita respondíapor a todas emboucar,pois ben fixera en cantaraló pola mañanciña:–Con esta miña gaitiñaás nenas hei de engañar.

Elas louquiñas bailabane por xunta del corríancegas..., cegas, que non víanas espiñas que as cercaban;probes palomas, buscabana luz que as iba queimar,pois que el soupera cantaraló pola mañanciña:–Con esta miña gaitiñaás nenas hei de engañar.

Nas festas ¡canto contento!¡Canta risa nas fiadas!Todas, todas, namoradas,déranlle o seu pensamento.I el que, de amores sedento,quixo a todas engañar,cando as veu dimpois chorar,cantaba nas mañanciñas:–Non sean elas toliñas:non veñan ó meu tocar.

10

“Quíxente tanto, meniña,tívenche tan grande amorque para min eras lúa,branca aurora e craro sol;augua limpa en fresca fonte,rosa do xardín de Dios,alentiño do meu peito,vida do meu corazón.”

�� . ��

9

Así che falín un díacaminiño de San Lois,todo oprimido de angustia,todo ardente de pasión,mentras que ti me escoitabasdepinicando unha frolporque eu non vise os teus ollosque refrexaban traiciós.Dempois que si me dixeches,en proba de teu amor,décheme un caraveliñoque gardín no corazón.¡Negro caravel maldito,que me fireu de dolor!Mais, a pasar polo río,¡o caravel afondou...!“Tan bo camiño ti levescomo o caravel levou.”

15

Adiós, ríos; adiós, fontes;adiós, regatos pequenos;adiós, vista dos meus ollos:non sei cando nos veremos.

Miña terra, miña terra,terra donde me eu criei,hortiña que quero tanto,figueiriñas que prantei,

prados, ríos, arboredas,pinares que move o vento,paxariños piadores,casiña do meu contento,

muíño dos castañares,noites craras de luar,campaniñas trimbadorasda igrexiña do lugar,

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

10

amoriñas das silveirasque eu lle daba ó meu amor,caminiños antre o millo,¡adiós, para sempre adiós!

¡Adiós, groria! ¡Adiós, contento!¡Deixo a casa onde nacín,deixo a aldea que conosopor un mundo que non vin!

Deixo amigos por extraños,deixo a veiga polo mar,deixo, en fin, canto ben quero...¡Quen pudera no o deixar...!

.............................

Mais son probe e, ¡mal pecado!,a miña terra n’é miña,que hastra lle dan de prestadoa beira por que camiñaó que naceu desdichado.

Téñovos, pois, que deixar,hortiña que tanto amei,fogueiriña do meu lar,arboriños que prantei,fontiña do cabañar.

Adiós, adiós, que me vou,herbiñas do camposantodonde meu pai se enterrou,herbiñas que biquei tanto,terriña que nos criou.

Adiós, Virxe da Asunción,branca como un serafín:lévovos no corasón;pedídelle a Dios por min,miña Virxe da Asunción.

�� . ��

11

Xa se oien lonxe, moi lonxe,as campanas do Pomar;para min, ¡ai!, coitadiño,nunca máis han de tocar.

Xa se oien lonxe, máis lonxe...Cada balada é un dolor;voume soio, sin arrimo...Miña terra, ¡adiós!, ¡adiós!

¡Adiós tamén, queridiña...!¡Adiós por sempre quizais...!Dígoche este adiós chorandodesde a beiriña do mar.

Non me olvides, queridiña,si morro de soidástantas légoas mar adentro...¡Miña casiña!, ¡meu lar!

28

Castellanos de Castilla,tratade ben ós gallegos;cando van, van como rosas;cando vén, vén como negros.

–Cando foi, iba sorrindo;cando veu, viña morrendo;a luciña dos meus ollos,o amantiño do meu peito.

Aquel máis que neve branco,aquel de dosuras cheio,aquel por quen eu vivíae sin quen vivir non quero.

Foi a Castilla por pan,e saramagos lle deron;déronlle fel por bebida,peniñas por alimento.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

12

Déronlle, en fin, canto amargoten a vida no seu seo...¡Castellanos, castellanos,tendes corazón de ferro!

¡Ai!, no meu corazonciñoxa non pode haber contento,que está de dolor ferido,que está de loito cuberto.

Morreu aquel que eu quería,e para min n’hai consuelo:sólo hai para min, Castilla,a mala lei que che teño.

Premita Dios, castellanos,castellanos que aborreso,que antes os gallegos morranque ir a pedirvos sustento.

Pois tan mal corazón tendes,secos fillos do deserto,que si amargo pan vos ganan,dádesllo envolto en veneno.

Aló van, malpocadiños,todos de esperanzas cheios,e volven, ¡ai!, sin ventura,con un caudal de despresos.

Van probes e tornan probes,van sans e tornan enfermos,que anque eles son como rosas,tratádelos como negros.

¡Castellanos de Castilla,tendes corazón de aceiro,alma como as penas dura,e sin entrañas o peito!

En trós de palla sentados,sin fundamentos, soberbos,pensás que os nosos filliñospara servirvos naceron.

�� . ��

13

E nunca tan torpe idea,tan criminal pensamentocoupo en máis fatuas cabezasni en máis fatuos sentimentos.

Que Castilla e castellanos,todos nun montón a eito,non valen o que unha herbiñadestes nosos campos frescos.

Sólo pesoñosas charcasdetidas no ardente suelo,tes, Castilla, que humedezanesos teos labios sedentos.

Que o mar deixoute olvidadae lonxe de ti correronas brandas auguas que traende prantas cen semilleiros.

Nin arbres que che den sombra,nin sombra que preste alento...Llanura e sempre llanura,deserto e sempre deserto...

Esto che tocou, coitada,por herencia no universo;¡miserable fanfarrona...!triste herensia foi por certo.

En verdad non hai, Castilla,nada como ti tan feio,que aínda mellor que Castillavalera decir inferno.

¿Por que aló foches, meu ben?¡Nunca tal houberas feito!¡Trocar campiños frolidospor tristes campos sin rego!

¡Trocar tan craras fontiñas,ríos tan murmuradeirospor seco polvo que nuncamollan as bágoas do ceo!

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

14

Mais, ¡ai!, de onde a min te fochessin dor do meu sentimento,i aló a vida che quitaron,aló a mortiña che deron.

Morreches, meu quiridiño,e para min n’hai consuelo,que onde antes te vía, agoraxa sólo unha tomba vexo.

Triste como a mesma noite,farto de dolor o peito,pídolle a Dios que me mate,porque xa vivir non quero.

Mais en tanto no me mata,castellanos que aborreso,hai, para vergonza vosa,heivos de cantar xemendo:

¡Castellanos de Castilla,tratade ben ós gallegos;cando van, van como rosas;cando vén, vén como negros!

35

Eu cantar, cantar, cantei,a grasia non era moita,que nunca (delo me pesa)fun eu meniña grasiosa.Cantei como mal sabíadándolle reviravoltas,cal fan aqués que non sabendireitamente unha cousa.Pero dempois paseniño,i un pouco máis alto agora,fun botando as miñas cantigascomo quen non quer a cousa.Eu ben quixera, é verdade,que máis boniteiras foran.

�� . ��

15

Eu ben quixera que nelasbailase o sol cas palomas,as brandas auguas ca luzi os aires mainos cas rosas;que nelas craras se visena espuma das verdes ondas,do ceu as brancas estrelas,da terra as prantas hermosas,as niebras de cor sombrisoque aló nas montañas rolan,os berros do triste moucho,as campaniñas que dobran,a primadera que ríei os paxariños que voan.Canta que te canta, mentrasos corasóns tristes choran.Esto e inda máis, eu quixeradesir con lengua grasiosa;mas donde a grasia me faltao sentimento me sobra,anque este tampouco abastapara espricar certas cousas,que a veces por fóra un cantamentras que por dentro un chora.Non me espriquei cal quixerapois son de espricansa pouca;si grasia en cantar non teñoo amor da patria me afoga.Eu cantar, cantar, cantei,a grasia non era moita.

¡Mais que faser, desdichada,si non nacín máis grasiosa!

Rosalía de Castro. Cantares Gallegos.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

16

FOLLAS NOVAS (selección)

DÚAS PALABRAS DA AUTORA

Gardados estaban, ben podo decir que para sempre, estes versos, exustamente condenados pola súa propia índole á eterna olvidanza, cando, non sinverdadeira pena, vellos compromisos obrigáronme a xuntalos de présa e correndo,ordenalos e dalos á estampa.

(...)Máis de dez anos pasaron –tempo casi que fabuloso a xusgar pola présa con

que hoxe se vive– desque a maior parte destos versos foron escritos, sin que ascontrariedades da miña vida desasosegada, e unha saúde decote endebre, mepermitise apousar neles os meus cansados ollos i o meu fatigado esprito. ó leelos denovo, vin ben craro como era incompreto e probe este meu traballo poético, canto llefaltaba pra ser algo que valla, e non un libro máis, sin outro mérito que a perenemelancolía que o envolve, e que algúns terán, non sin razón, como fatigosa emonótona. Mais as cousas teñen de ser como as fan as circunstancias, e si eu nonpuden nunca fuxir ás miñas tristezas, os meus versos menos. Escritos no deserto deCastilla, pensados e sentidos nas soidades da natureza e do meu corazón, filloscativos das horas de enfermedade e de ausencias, refrexan, quisais con demasiadasinceridade, o estado do meu esprito unhas veces; outras, a miña natural disposición(que n’en balde son muller) a sentir como propias as penas alleas.

(...)Por outra parte, Galicia era nos Cantares o obxeto, a alma enteira, mentras

que neste meu libro de hoxe, ás veces, tan soio a ocasión, anque sempre o fondo docuadro: que si non pode senón ca morte despirse o esprito das envolturas da carne,menos pode o poeta prescindir do medio en que vive e da natureza que o rodea, seralleo a seu tempo e deixar de reproducir, hastra sin pensalo, a eterna e laiada queixaque hoxe eisalan tódolos labios. Por eso iñoro o que haxa no meu libro dos propiospesares, ou dos alleos, anque ben podo telos todos por meus, pois os acostumadosá desgracia, chegan a contar por súas as que afrixen ós demais. Tanto é así, queneste meu novo libro preferín, ás composicións que puderan decirse personales,aquelas outras que, con máis ou menos acerto, espresan as tribulaciós dos que, unstras outros, e de distintos modos, vin durante largo tempo sofrir ó meu arredore. E¡sófrese tanto nesta querida terra gallega! Libros enteiros poideran escribirse falandodo eterno infortunio que afrixe ós nosos aldeáns e mariñeiros, soia e verdadeira xentedo traballo no noso país. Vin e sentín as súas penas como si fosen miñas; mais o queme conmoveu sempre, e polo tanto non podía deixar de ter un eco na miña poesía,foron as innumerables coitas das nosas mulleres: criaturas amantes para os seus i osestraños, cheas de sentimento, tan esforzadas de corpo como brandas de corazón,e tamén tan desdichadas que se dixeran nadas solasmentes para rexer cantas fatigaspoidan afrixir á parte máis froxa e inxel da humanidade. No campo, compartindo

�� . ��

17

mitade por mitade cos seus homes as rudas faenas; na casa, soportandovalerosamente as ansias da maternidade, os traballos domésticos e as arideces daprobeza. Soias o máis do tempo, tendo que traballar de sol a sol, e sin axuda pra malmanterse, pra manter os seus fillos, e quisais o pai valetudinario, parecencondenadas a non atoparen nunca reposo senón na tomba.

A emigrazón i o Rei arrebátanlles de contino o amante, o irmán, o seu home,sostén da familia decote numerosa; e así, abandonadas, chorando o seu desamparo,pasan a amarga vida antre as incertidumbres da esperanza, a negrura da soidade ias angustias dunha perene miseria. I o máis desconsolador para elas é que os seushomes vanse indo todos, uns porque llos levan, i outros porque o exempro, asnecesidades, ás veces unha cobiza, anque disculpabre, cega, fannos fuxir do larquerido, daquela a quen amaron, da esposa xa nai e dos numerosos fillos, tanpequeniños que inda n’acertan a adiviñar, os desdichados, a orfandade a que oscondenan.

Cando nas súas confianzas estas probes mártires se astreven a decirnos osseus sacretos, a chorar os seus amores sempre vivos, a doerse das súas penas,descróbese nelas tal delicadeza de sentimentos, tan grandes tesouros de ternura (quea inteireza do seu carácter n’é bastante a mermar), unha abnegación tan grande, quesin querer sentímonos inferiores a aquelas oscuras e valerosas heroínas, que viven emorren levando a cabo feitos marabillosos por sempre iñorados, pero cheos demilagres de amor e de abismos de perdón. Historias dinas de ser cantadas pormellores poetas do que eu son, e cuias santas harmonías deberan ser espresadascunha soia nota e nunha soia corda: na corda do subrime, e na nota da delor. Anquesin forzas pra tanto, tentei algo deso, sobre todo no libro titulado “As viúdas dos vivose as viúdas dos mortos”; mais eu mesma conoso que non acertei a decir as cousasque era menester. As miñas forzas son cativas; quéreas maiores quen haia decantarnos con toda a súa verdade e poesía tan sencilla como dolorosa epopeia.

..............................................................................................................................

Creerán algús que porque, como digo, tentei falar das cousas que se podenchamar homildes, é porque me esprico na nosa léngoa. N’é por eso. As multitudes dosnosos campos tardarán en ler estos versos, escritos a causa deles, pero só en certomodo pra eles. O que quixen foi falar unha vez máis das cousas da nosa terra na nosaléngoa, e pagar en certo modo o aprecio e cariño que os Cantares gallegosdespertaron en algúns entusiastas. Un libro de trescentas páxinas, escrito no docedialecto do país era naquel estonces cousa nova, e pasaba polo mesmo todoatrevemento. Aceptárono, i o que é máis, aceptárono contentos, e ieu comprendín quedesde ese momento quedaba obrigada a que non fose o primeiro i o último. N’era cousade chamar as xentes á guerra e desertar da bandeira que eu mesma había levantado.

Alá van, pois, as Follas Novas, que mellor se dirían vellas, porque o son, eúltimas, porque pagada xa a deuda en que me parecía estar coa miña terra, difícil éque volva a escribir máis versos na lengua materna. Alá van en busca, non detriunfos, senón de perdós; non de alabanzas, senón de olvidos; non das predilecciósdoutros tempos, senón da beninidade que di dos maos libros: “¡Deixalos pasar!” Ei o

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

18

que eu deseio: que o deixen pasar, como un romor máis, como un perfume agresteque nos trai consigo algo daquela poesía que nacendo nas vastas soidades, nascampías sempre verdes da nosa terra e nas praias sempre hermosas dos nososmares, ven direitamente a buscar o natural agarimo nos corazós que sufren e amanesta querida terra de Galicia.

Santiago, 30 de marzo de 1880

IVAGUEDÁS

I

Daquelas que cantan as pombas i as frorestodos din que teñen alma de muller.Pois eu que n’ as canto, Virxe da Paloma,

¡ai!, ¿de que a terei?

IV

Diredes destos versos, i é verdade,que tén estrana insólita harmonía,que neles as ideas brilan pálidas

cal errantes muxicasque estalan por instantesque desparecen xiña,

que se asomellan á parruma incertaque voltexa no fondo das curtiñas,i ó susurro monótono dos pinos

da beiramar bravía.

Eu direivos tan só que os meus cantaresasí sán en confuso da alma miña,como sai das profundas carballeiras

ó comezar do día,romor que non se sabesi é rebuldar das brisas,si son beixos das frores,

si agrestes misteriosas armoníasque neste mundo triste

o camiño do ceu buscan perdidas.

�� . ��

19

V

¡Follas Novas!, risa dámeese nome que levás,cal si a unha moura ben mourabranca lle oíse chamar.

Non Follas novas; ramallode toxos e silvas sós:hirtas, como as miñas penas;feras, como a miña dor.

Sin olido nin frescura,bravas, magoás e ferís...¡Se na gándara brotades,como non serés así!

IX

Paz, paz deseada:pra min, ¿onde está?Quixais n’hei de tela...¡N’a tiven xamais!

Sosego, descanso,¿onde hei de o atopar?Nos mals que me matan,na dor que me dan.

¡Paz, paz, ti es mentira!¡Pra min non a hai!

XII

Hoxe ou mañán, ¿quen pode decir cando?pero quisais moi logo,

viranme a despertar, i en vez dun vivo,atoparán un morto.

Ó rededor de min levantaransexemidos dolorosos,

aies de angustia, choros dos meus fillos,dos meus filliños orfos.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

20

I eu sin calor, sin movemento, fría,muda, insensibre a todo,

así estarei cal me deixare a morteó helarme co seu sopro.

E para sempre ¡adiós canto eu quería!¡Que terrible abandono!Antre cantos sarcasmos,hai, ha de haber e houbo,

non vin ningún que abata máis os vivosque o da humilde quietú dun corpo morto.

XV

A un batido, outro batido;a unha dor, outro delor;tras dun olvido, outro olvido;tras dun amor, outro amor.

I ó fin de fatiga tantae de tan diversa sorte,a vellés que nos espanta,ou o repousar da morte.

XVII

Mais ve que o meu corazóné unha rosa de cen follas,i é cada folla unha penaque vive apegada noutra.

Quitas unha, quitas dúas:penas me quedan de sobra;hoxe dez, mañán corenta,desfolla que te desfolla...

¡O corazón me arrincarasdesque as arrincares todas!

�� . ��

21

II¡DO ÍNTIMO!

Cada noite eu chorando pensabaque esta noite tan grande non fora,que durase... e durase... antre tanto

que a noite das penasme envolve loitosa...

Mais a luz insolente do día,costante e traidora,cada amañecida

penetraba radiante de groriahastra o leito donde eu me tendera

coas miñas congoxas.

Desde estonces busquei as tiniebrasmáis negras e fondas,

e busqueinas en vano, que sempretras da noite topaba ca aurora...Só en min mesma buscando no oscuro

i entrando na sombra,vin a noite que nunca se acaba

na miña alma soia.

TI ONTE, MAÑÁN EU

Caín tan baixo, tan baixo,que a luz onda min non vai;perdín de vista as estrelase vivo na escuridá.

Mais, agarda... ¡o que te riches,insensibre ó meu afán!Inda estou vivo..., inda podosubir para me vingar.

Tirá pedras ó caído,tiraille anque sea un cento;tirá..., que cando caiades,hanvos de face-lo mesmo.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

22

Deixa que nesa copa en donde bebesas dozuras da vida,

unha gota de fel, unha tan soio,o meu dorido corazón esprima.

Comprenderás estoncescomo abranda a delor as pedras frías,

anque abrandar no poidaalmas de ferro e peitos homicidas.

BOS AMORES

Cal olido de rosas que sai d’ ant’ ò ramaxennun-ha mañan de mayo, hay amores soavesque n’ inda vir se sinten, in se ve cánd’ entrarenpol-a mimosa porta q’ o corazón lles abre

de seu, cal s’ abre n’ o agostoa frol ô orballo d’ a tarde.

E sin romor nin queixa, nin chorros, nin cantares,brandos así e saudosos, cal alentar d’ os ánxeles,en nós encarnan puros, corren co’ á nosa sangrey os hermosos reverdecen d’ o esprito onde moraren.

Busca estes amores..., búscaos,si tés quen ch’ os poida dare;qu’ estes son soyo os que durann’ esta vida de pasaxen.

AMORES CATIVOS

Era delor i era cólera;era medo i aversión,era un amor sin medida,¡era un castigo de Dios!

Que hai uns negros amores, de índole pezoñentaque privan os espritos, que turban as concencias,que morden si acariñan, que cando miran queiman,que dan dores de rabia, que manchan e que afrentan.

Máis val morrer de friaxenque quentarse á súa fogueira.

�� . ��

23

O PAZO DE A...

Era ó caer da tarde,encomenzaba o cántico dos grilos,

xorda a presa ruxía,brilaban lonxe os lumes fuxitivos.Ó pé do monte, maxestuoso, erguíasena aldea escura o caserón querido,

ca oliva centenariade cortinax ó ventanil servindo.

Deserta a escalinata,soio o paterno niño,

e enriba del caendo misteriosascoas sombras do crepúsculo, as do olvido.

¿Quen ó pasado volveos ollos compasivos?¿Quen se lembra dos mortos,

si inda non poden recordarse os vivos?

A XUSTICIA POLA MAN

Aqués que tén fama de honrados na vilaroubáronme tanta brancura que eu tiña;botáronme estrume nas galas dun día,a roupa decote puñéronma en tiras.

Nin pedra deixaron en donde eu vivira;sin lar, sin abrigo, morei nas curtiñas;ó raso cas lebres dormín nas campías;meus fillos..., ¡meus anxos...!, que tanto eu quería,¡morreron, morreron ca fame que tiñan!

Quedei deshonrada, mucháronme a vida,fixéronme un leito de toxos e silvas;i en tanto, os raposos de sangre maldita,tranquilos nun leito de rosas dormían.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

24

–Salvádeme ¡ouh, xueces!, berrei... ¡Tolería!De min se mofaron, vendeume a xusticia.–Bon Dios, axudaime, berrei, berrei inda...Tan alto que estaba, bon Dios non me oíra.

Estonces, cal loba doente ou ferida,dun salto con rabia pillei a fouciña,rondei paseniño... ¡Ne as herbas sentían!i a lúa escondíase, i a fera dormíacos seus compañeiros en cama mullida.

Mireinos con calma, i as mans estendidas,dun golpe, ¡dun soio!, deixeinos sin vida.I ó lado, contenta, senteime das vítimas,tranquila, esperando pola alba do día.

I estonces... estonces compreuse a xusticia:eu neles; i as leises, na man que os ferira.

* * *

¡Padrón...! ¡Padrón...!Santa María... Lestrove...

¡Adiós! ¡Adiós!

I

Aquelas risas sin fin,aquel brincar sin dolor,aquela louca alegría,

¿por que acabou?

Aqueles doces cantares,aquelas falas de amor,aquelas noites serenas,

¿por que non son?

Aquel vibrar sonorosodas cordas da harpa i os sonsda guitarra malencónica,

¿quen os levou?

�� . ��

25

Todo é silensio mudo,soidá, delor,

onde outro tempo a dichasola reinou...


¡Adiós! ¡Adiós!

II

O simiterio da Adinan’hai duda que é encantador,cos seus olivos escurosde vella recordazón;co seu chan de herbas e froreslindas, cal n’outras dou Dios;cos seus canónegos vellosque nel se sentan ó sol;cos meniños que alí xogancontentos e rebuldós;cas lousas brancas que o cruben,e cos húmedos montónsde terra, onde algunha probeó amañecer se enterrou.

Moito te quixen un tempo,simiterio encantador,cos teus olivos escuros,máis vellos que os meus avós;cos teus cregos venerables,que se iban sentar ó sol,mentras cantaban os páxarosas matutinas cancións,e co teu osario humildeque tanto respeto impóncando da luz que nel ardeve un de noite o resprandor.Moito te quixen, e quérote,eso ben o sabe Dios;mas hoxe ó pensar en tinúbraseme o corazón.que a terra está removida,

negra e sin frols...

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

26


¡Adiós! ¡Adiós!

III

Fun un día en busca deles,palpitante o corazón,funos chamando un a une ningún me contestou.

Petei nunha i outra porta,non sentín fala nin voz,cal nunha tomba baldeirao meu petar resonou.

Mirei pola pechadura,¡que silensio...!, ¡que pavor...!vin nomais sombras errantesque iban e viñan sin son,cal voan os lixos levesnun raio do craro sol.

Erguéronseme os cabelosde estrañeza e de delor.¡Nin un soio...!, ¡nin un soio...!¿Donde están?, ¿que deles foi?

O triste son da campana,vagoroso a min chegou...¡Tocaba a morto por eles...!


¡Adiós! ¡Adiós!

¡SOIA!

Eran cráro-los días,risóña-las mañáns,i era a tristeza súanegra coma a orfandá.

�� . ��

27

Íñase á amañecida,tornaba coa serán...;mais que fora ou viñeraninguén llo iña a esculcar.

Tomou un día levecamiño do areal...como naide a esperaba,ela non tornou máis.

Ó cabo dos tres días,botouna fóra o mar,i alí onde o corvo pousa,soia enterrada está.

IIIVARIA

VANIDADE

Algúns ricos entérranse ó probe,e alguns probes ó grande se enterran,

todos para distinguirse,e hastra ó morrer ter fachenda.

¡Vanidá, canto vals antre os homes,que hastra as portas da morte penetras!

Mais desque cán no burato,todos iguales se quedan;i o polvo ó polvo se tornae onda os vívo-la soberbia.

IVDA TERRA

¡CALADE!

Hai nas ribeiras verdes, hai nas risoñas praiase os penedos ásperos do noso inmenso mar,fadas de estraño nome, de encantos non sabidos,que só con nós comparten seu prácido folgar.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

28

Hai antre a sombra amante das nosas carballeiras,e das curtiñas frescas no vívido esprendor,e no romor das fontes, espritos cariñososque só ós que aquí naceron lles dan falas de amor.

I hai nas montañas nosas e nestes nosos ceos,en canto aquí ten vida, en canto aquí ten ser,cores de brilo soave, de trasparencia húmida,de vaguedade incerta, que a nós só dá pracer.

Vós, pois, os que naceches na orela doutros mares,que vos quentás á llama de vivos lumiares,e só vivir vos cómpre baixo un ardente sol,calá, se n’entendedes encantos destos lares,cal, n’entendendo os vosos, tamén calamos nós.

VAS VIÚDAS DOS VIVOS E AS VIÚDAS DOS MORTOS

V

Este vaise i aquel vaise,e todos, todos se van,Galicia, sin homes quedasque te poidan traballar.Tes, en cambio, orfos e orfase campos de soledad,e nais que non teñen fillose fillos que no tén pais.E tes corazóns que sufrenlongas ausencias mortás,viúdas de vivos e mortosque ninguén consolará.

Rosalía de Castro. Follas Novas.

❦

�� . ��

29

QUEIXUMES DOS PINOS (selección)

6

Morrer en brando leito,entre molentes brondas,rodeado de amigosque o pracer nos recordan;de tímidas doncelas,imbeles e chorosas,que pra maior dozurana nosa última horaó redor de nós ceibenlirios e brandas rosas;certo, é desaparecer cal virxe tímida,brandamente e sen gloria.

¡Oh! ¡quen morrer poideracoma o forte Leónidas,envolto en duro ferro,noutras rudas Thermópilas!;por unha patria escurade escravos e de ilotas,¡e deixar, cal cometa,longo rastro de gloria!E caera, non prono,coa faz á terra volta,mais ás turmas conversa,audaz e miazosa;¡aínda apreixando o rutilante ferro,que verte gota a gota!

De modo que o viandantevendo con gran zozobracubrir a dura terraa cinza poderosa,dixera con espanto: ¡Certamenteeste era grande cousa!

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

30

13

Meniña, rapaza nova,ouh, rosa de Corcoesto,que brandeas con graciaós doces sopros do vento:se é certo que por ti vivo,se é certo que por ti peno,se tan doce e dadivosa,como din que es, é certo;cúrame, oh rapariga,estas suidades da alma,de non sei qué, que padezo;ti tes dos meus males a doce menciña,¡ouh, rosa de Corcoesto!

23

Cando as doces anduriñas,baixo un aleiro pousadas,descansan do seu camiñoen busca da ardente Africa;as amantes viaxeirasco bico baixo da asa,naquel garrido silencio,¿en que pensan? –Na súa patria.

Cando eu era estudiantee ó doce albergue tornaba,lento cruzando a cabaloa fera terra de Xallas:

ó atravesar silenciosoas soas e esquivas gandras,as rendas abandonandoó impulso das vagas auras,pola agreste soedadepensativo camiñaba.

�� . ��

31

¿En que ía pensando estonces,decide, ventos de Xallas?

–Sempre ía pensando nela,naquela doce rapaza,que era filla de Santiago,branca, garrida e fidalga.

27

¡Oh, quen poiderapillarte soano seo amigode escura cova!E como hedraque cinguidorabranca columnapremente enrosca,cos brazos darchemil tenras voltas;dicirche ó oídomil tenras cousas;¡e o término atopar da esquiva ruta,en breve hora!

47

Pilleina entre os pinos soaalba de medo tornou;quixo fuxir, mais non pudo(que sabe que peixe eu son).

Rogárame de rodillas,de rodillas me rogou;tembrou como a vara verdeque estremece a virazón.

Cal quen teme ser oída,dixo: –...Pídocho por Dios...!

–¡Estás fresca! –lle contesto–vente a min con oracións:

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

32

Non solta nunca o raposoa galiña que pillou;astra zugarlle o mel todonon solta a flor o abellón,nin a branca e doce pombalarga o montesío azor.

53

Abonda xa de oración...Porque de min non che librannin Dios nin o demo, non.

54

Eu sei onde moran,eu sei onde están;ó sesgo das augasas vin fulgurar.

Coñezo o seu golfo,súa sirte natal,aló nos profundosabismos do mar.

Mui belas, mui grandes,de tamaño igual;das testas ceibando mil iris soberbios,color verdemar.Eu sei onde moran,eu sei onde están.Irei en leve góndola,con amoroso afán;rastrearei con redessúa praia maternal:e se inda así non podomeu desexo alcanzar,improvisado buzo,novo tritón audaz,penso ó fondo do Océanoseu tesouro arrancar.

�� . ��

33

Se na loita sucumbro,a miña insania intrépida escusá.San Pedro de Brandomil,na pobre terra de Xallas,¡Canto hai que non te vin!

55

Carballos de Carballido,cando era rapaz deixeivos;vin despois de muitos anos;xa vamos vellos.

Pasáronse as alegríasque trouguera o tempo ledo;a mocedá foi pasada;xa vamos vellos.

Eu teño os cabelos brancos,vos tendes os gallos secos;os nosos días pasaron;xa vamos vellos.

59

Ouh, da terra de Xallas, feros corvosque vagantes andás,sen pensar no destino,sen hoxe nin mañá,¡quen poidera ser voso compañeiropola agreste soedá!

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

34

61

Feros corvos de Xallasque vagantes andás,en salvaxe compaña,sen hoxe nin mañán;¡quen poidera ser voso compañeiropola gandra longal!

Algo de vago e ferodo meu ser no profundoeu levo, como as brétemasdos curutos escuros,e unha ruda e salvaxeinclinación dos seres vagamundos.

Algo do duro ventoque azouta o cabo Ougal;do salvaxe miñatoque leva o vento soán,¡e con nobre ufaníao esquivo mato rexistrando vai!

Algo das vagas brétemasalgo das uces altas,algo dos libres corzos,e das feras bandadasdos corvos vagamundos,que se espallan de Xallas polas gandras.

67

As almas escravasde ideas non grandes,van pensando mil cousas femíneas,molentes e infames.

Mil soños forxando,que o ánimo agobian;arrastrando infamantes cadeas,cal brandos ilotas.

�� . ��

35

Espíritos brandos;espritos muliebres,sedentarios, que lenta consome,e mórbida, febre.

Mais a alma do bardo,enérxica, ousada,que audaz liberdadetan só soña e ama,¡vai pensando en propósitos férreosque ergueran a patria!

72

A voluntade homéricae propósitos férreosde facer bos e libresos españoles peitos;dos novos idealeso nobre e forte empeño,non se compren somentenos límites estreitos

da patria, desmedradapolos antigos erros;nin deben, non, morrer escuramentenos xa minguados e cativos eidos.

Mais axudando aquelesdo futuro sedentos,que o ideal, a raza,levan nos fortes peitos,e con nosoutros partenos bos campos ibéricose nos son asomellantesno sonoroso acento,e no bogar lexano,e nos gloriosos feitos:¡quebrantemos da serva Lusitaniatamén os duros e oprobiosos ferros!

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

36

Nos esquivos combatese nos fortes empeñosque hai que ter polos nobresideales ibéricos,non deteñas a plantanos límites estreitos,non sigas os hispánicospolíticos pigmeos;non olvides, ¡oh, forte!,os galaicos intentos:¡quebrantemos da serva Lusitaniatamén os duros e oprobiosos ferros!

75

A lingua tiveranpor lingua de escravos;esqueceran os patrios acentos,suidosos e brandos.

Dos propios acentostiveran vergoña;de cautivos falaran palabrasde servos e ilotas.

Deixaran os docesacentos xocundos,por extrañas palabras de servos,ignaros e escuros.

A nai aflixidada escura miseria,ós propios tomarapor xente extranxeira,e espantada escuitara dos fillosa plática serva.

�� . ��

37

82

Soñando está o bardocun vago soñar,á beira do fachoque vértigo dá;que se ergue sublimepor cima do mare os baixos contemplaque rompendo están.

E vénlle á memoriacon máxico afán,a brancura das faldras garridasda doce Rentar...

E triste e pensoso,suspira quezais...

Eduardo Pondal. Queixumes dos pinos.

OS PINOS (Himno galego)

¿Que din os rumorososna costa verdecente,ao raio transparentedo plácido luar?¿Que din as altas copasde escuro arume harpadoco seu ben compasadomonótono fungar?

–Do teu verdor cinguidoe de benignos astros,confín dos verdes castrose valeroso chan,non des a esquecementoda inxuria o rudo encono;desperta do teu sono,fogar de Breogán.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

38

Os bos e xenerososa nosa voz entenden,e con arroubo atendeno noso rouco son,mais só os ignorantes,e feridos e duros,imbéciles e escurosnon os entenden, non.

Os tempos son chegadosdos bardos das idades,que as vosas vaguidadescumprido fin terán;pois, onde quer xigantea nosa voz pregoaa redenzón da boanazón de Breogán.

Teus fillos vagorososen que honor só late,a intrépido combatedispondo o peito van;se, por ti mesma, librede indigna servidumee de oprobioso alcume,rexión de Breogán.

Á nobre Lusitaniaos brazos tende amigos,aos eidos ben antigoscon un punxente afán;e cumpre as vaguidadesdos teus soantes pinosduns máxicos destinos,¡ouh, grei de Breogán!

Amora da terra verde,da verde terra nosa,acende a raza briosade Ousinde e de Froxán;que aló nos seus garridosxustillos, mal constreitos,os doces e albos peitosdas fillas de Breogán;

�� . ��

39

que á nobre prole ensinenfortísimos acentos,non mólidos concentosque ás virxes só ben están;mais os robustos ecosque, ¡oh, patria!, ben recordasdas sonorosas cordasdas harpas de Breogán.

Estima non se alcanzacun vil xemido brando;calquer requer rogandocon voz que esquecerán;mais cun rumor xigante,sublime e parecidoao intrépido sonidodas armas de Breogán.

Galegos, sede fortes,prontos a grandes feitos;aparellade os peitosa glorioso afán;fillos dos nobres celtas,fortes e peregrinos,loitade polos destinos,dos eidos de Breogán.

Eduardo Pondal. Poemas soltos.

A FALA

Nobre e harmoniosafala de Breogán,fala boa, de fortese grandes sen rival;ti do celta aos ouvidossempre soando estáscomo soan os pinosna costa de Froxán;ti nos eidos da Celtiae co tempo serásun lábaro, sagrado

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

40

que ao triunfo guiará,fala nobre, harmoniosa,¡fala de Breogán!

Ti, sinal misteriosodos teus fillos serásque plo mundo dispersose sen abrigo van;e a aqueles que forannunha pasada edádefensores dos eidoscontra o duro románe que aínda cobizanda terra a libertá,nun pobo nobre e forte,valente, axuntarás,¡oh, fala harmoniosa,fala de Breogán!

Serás épica tubae forte sen rival,que chamarás aos fillosque aló o Miño están,os bos fillos do Luso,apartados irmánsde nós por un destinoenvexoso e fatal.Cos robustos acentos,grandes, os chamarás,¡verbo do gran Camoens,fala de Breogán!


O DOLMEN DE DOMBATE

Aínda recordo, aínda, cando eu era estudante,garrido rapacete, que ben rexerse sabe;cando ía pra Nemiña a estudiar a artedo erudito Nebrija e do bo Villafañe;e ía a cabalo, ledo, cal soen os rapaces.

�� . ��

41

Pasado Vilaseco, lugar batido do aireno alto da costa de Uces de monstesía canle;pasado Vilaseco, indo pla gandra adiante,xa vía desde lonxe o dolmen de Dombate.

Deixando Fonte-Fría, cara ao lado de Laxe,e levando o camiño de San Simón de Nande;polo chan de Borneiro, de cativos pinales,cuase pasaba a rentes do dolmen de Dombate.

Quedaba o misterioso, fillo doutras idades,coa súa antiga mesa, coas súas antigas antes,no seu monte de terra, no alto e ben roldante,poboado en redondo de montesío estrame,de pequenas queiroas e de toxos non grandes,como calada esfinxe, que sublime non fale;como náufrago leño, de soberbio cruzamen,lanzado sobre a praia por potente oleaxe,que de pasada rota mostre rudas señales,e mostre aberto o flanco por glorioso combate,e con linguaxe muda das súas glorias fale.¡Canto, ai, mudar pode longa e vetusta idade!

Entonces eu deixando ambas rendas flotantes,penoso ía cuidando, pla Viqueira salvaxe,nos nosos xa pasados, nos celtas memorables,nas súas antigas glorias, nos seus duros combates,nos nosos vellos dolmens e castros verdexantes.

E despois a Nemiña, ou que fose ou tornase,ao velo desde lonxe indo pla gandra adiante,sempre ledo exclamaba: ¡O dolmen de Dombate!

Agora que pasaron meus anos xogorales,agora que só vivo de tristes suidades,que cumpro con traballo meu terrenal viaxee que á miña cabeza branquea a grave idade,aínda recordo aínda, o dolmen de Dombate.


� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

42

A CURROS ENRÍQUEZ

Coma os corvos de Xallas vagarosos,así son os poetas vagabundos;eles son deste mundo receosose buscan outras praias, outros mundos.

Ese é un poeta: e escravo das ideasesquiva todo honor, toda homenaxe;e luita por romper súas cadeas,coma un falcón intrépido e salvaxe.

Non toqués as súas alas ben cumpridas,cal de baixel gallardo e soberanoas lonas potentísimas e ardidascon que intenta cruzar o Oceano.


FALADE GALEGO

Miniñas da Cruña,de amabre despexo,de falas graciosase pasos lixeiros,deixá de Castelaos duros acentos:falade, miniñas,falade galego.

Cando é que vos ouzo,a patria esquecendo,falar esas duraspalabras de ferro,non sei o que sufro,non sei o que peno:falade, miniñas,falade galego.

�� . ��

43

Mais cando faladesnos patrios acentos,envoltos no vosoanxélico alento,parece que escuitoun canto do ceo:falade, miniñas,falade galego.


A LIRA DE TYRTEO

¡Quen tivera ditosoun tan sublime acentoque do seu fondo sonodespertara os galegos!¡Oh, quen cumprir puderatan xeneroso intentodesenterrando a lira,a lira de Tyrteo!

Certo, non lle puxeradoces e brandos nervos,mais dobres lle cinguiraunhas cordas de ferro...¡Oh, cal soara baixodos meus febrentes dedoslira sonorosa,a lira de Tyrteo!

¡Oh, como despertaranos máis sublimes ecos,ecos de liberdadedos parias e dos servos!¡Cal do seu fondo sonodespertara os galegosa lira estrepitosa,a lira de Tyrteo!


� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

44

FILLO CATIVO DA GANDRA

Fillo cativo da gandra,pobre carballiño torto;aquel que nacío pobriñomáis lle valera vir morto.

Batido do frío vento,sin abrigo e sin conforto,desvalido e sin arrimo...¡pobriño carballo torto!


PONTECESO

Eu nacín en agreste soedade,eu nacín cabo dun agreste outeiro,por onde o Anllóns co nobre maxestadecamiña ao seu destino derradeiro.Eu non nacín en vila nin cidade,mais lonxe do seu ruído lisonxeiroEu nacín cabo de pinal espeso,eu nacín na pequena Ponteceso.

Uns nacendo na máxica Granada,outros nacendo en Málaga famosa,os outros en Sevilla nomeada,os outros en Valencia deleitosa:uns na garrida Cadis, ben soada,en Barcelona os outros, populosa;eu nacín cabo de pinal espeso,eu nacín na pequena Ponteceso.

Amabre Ponteceso, anque pequena,agreste certamente, mais garrrida;cando deixar a mundanal faenateu bardo, e for pasado desta vida,non ten esquezas de quen, con faz serena,dixo a toda a cidade fementida:eu nacín cabo de pinal espeso,eu nacín na pequena Ponteceso.


�� . ��

45

OS FASTOS

Os fillos escurosdo chan polvorento,de rostro mourisco;os fillos do vento,os sempre envexososdos galegos feitos...borraran os fastosdos fortes galegos.

Os feitos borrarandos fillos egreixos,dos fillos dos celtasde intrépidos peitos;de envexa movidosborraron os feitos,mais non borraron os fastosdos fortes galegos.

Varreran os límitesdo pobo galego,dos fillos de Lusoos lazos rompendo,borraran os nomesdos pátridos eidos...

Mais non borrano a fala,mais non borrano o xenio,mais non borrano o espritodos fortes galegos.


DOS CELTAS ANTIGOS

Dos celtas antigosgloriosos exempros;do duro romanonon lixios, non servos:rompede as cadeasda patria, dos eidos;luitade valentes;luitade, gallegos.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

46

Con rogo e con pranto,con brandos acentos,non ben se consiguenos nobres empeños:esforzo e constanciavos peden os tempos:luitade animosos;luitade, gallegos.

Luitando se vencenda sorte os degredos;quen luita, ese é forte;quen cede, ese é servo:oponde aos destinosun peito de ferro:

luitade, luitade, luitade, luitade,luitade, gallegos.


❦

AIRES DA MIÑA TERRA (selección)

INTRODUCCIÓN

Escribir nada máis pra onha provinciaou, como os pobos árcades fixeron,escribir sobre a casca dos curtizos,cáxeque todo vén a ser o mesmo.

A nosa vos, na soledá perdida,morrerá sin deixar xiquera ise ecoque a brisa malencónica do outonodeixa na copa azul dos ameneiros.

Non pode ser tampouco doutra sorte:pasaron xa, pra non volver, os temposen que o lenguaxe era unha cifra máxicafácele sólo ó sacerdote hebreo.

As xentes tristes que no verbo humanopercuran os ideales que entreveron,cando ó vate interrogan, novo Oráculo,queren relaciós, que non misterios.

�� . ��

47

I escribir nunha lengua conecidadaqueles sólo que onda nós naceron,¿que é sinón responder a esas preguntasen revesgados xeroulifos pérsicos?

Todo tende á unidá, lei, de entre todas,a máis ineusorabre do Progreso;i el que de cen naciós un pobo fixo,un idioma fará de cen dialeutos.

Como paran no mar tódolos ríos,como os raios do sol paran nun centro,tódalas lenguas han de parar nunha,que hemos de falar todos, tarde ou cedo.

¿Por que botar ó púbrico este librosi a división dialéutica condeno?,diredes, con razón, os que leades,si as ledes, estas páxinas. –Diréivolo:

Cando tódalas lenguas o fin topenque marca a todo o providente dedoe cos vellos idiomas estinguidossola unha fala universal formemos;

Esa fala pulida, idioma úneco,máis que hoxe enriquecido, e máis perfeuto,resume das palabras máis sonorasque aquélas nos deixaran como en herdo;

Ese idioma, compendio dos idiomas,como onha serenata pracenteiro,como onha noite de luar docísimo,será –¿que outro sinón?– será o gallego.

Fala de miña nai, fala armoñosa,en que o rogo dos tristes rube ó ceoi en que dende a prácida esperanzaós afogados e doridos peitos.

Fala de meus abós, fala en que os parias,de tréboa e polvo e de sudor cubertos,piden á terra o grau da cor da sangueque ha de cebar á besta do laudemio...

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

48

Lengua enxebre, en que as ánemas dos mortosnas negras noites de silencio e medo,encomendan ós vivos as obrigasque, ¡malpocados!, sin cumprir morreron.

Idioma en que garulan os paxaros,en que falan os ánxeles ós nenos,en que as fontes solouzan, e marmullanentre os follosos álbores os ventos;

Non, ti non morrerás, céltica musa,nada da Suevia nos chouzales pechos,últemo amor do páledo Macías,atravesado o corazón cun ferro;

Fecundo nume do úneco rei sabioque no solio de España tivo asento,arpa inmortal da doce Rosalía,do infortunado Añón, himno postreiro:

Ti non podes morrer... ¡Eso quixeranos desleigados que te escarneceron!mais ti non morrerás, Cristo das lenguas,¡non, ti non morrerás, ouh Nazareno!

Apóstol teu, aunque o máis ruin de todos,pra onde quer levaréi teu Evanxelio,o fatelo vistindo de inominiaque pra mofa nas costas che puseron.

No teu nome, por terras e por maresoferceréi paz e salú ós enfermos,falaréilles da patria ós desterrados,de libertade e redención ós servos.

Anunciaréi o día do teu trunfopor cibdades e vilas e desertos,e si por te anunciar me apedrearen,¡inda ó morrer te mentarán meus beizos!

�� . ��

49

¡AI!...

¿Como foi?... –Eu topábame fóracando as negras vixigas lle deron;polo aramio súa nai avisóume

i eu vinme correndo.

¡Coitadiño! Sintindo os meus pasos,revolvéu cara a min os seus ollos.Non me víu... e choróu... ¡ai!, xa os tiña

ceguiños de todo.

Non me acordo qué tempo me estivensobre o berce de dór debruzado;sólo sei que me erguín co meu neno

sin vida nos brazos...–

Volvoreta de aliñas douradasque te pousas no berce valeiro,pois por el me perguntas, xa sabes

qué foi do meu neno.

CÁNTIGA

No xardín unha noite sentadaó refrexo do branco luar,unha nena choraba sin trégolasos desdés dun ingrato galán.I a coitada entre queixas decía:«Xa no mundo non teño ninguén,vou morrer e non ven os meus ollosos olliños do meu doce ben.»

Os seus ecos de malenconíacamiñaban nas alas do vento,

i o lamentorepetía:

«Vou morrer e non ven ó meu ben.»

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

50

Lonxe dela, de pé sobre a popadun aleve negreiro vapor,emigrado, camiño de Américavai o probe, infelís amador.

I ó mirar as xentís anduriñascara a terra que deixa cruzar:«¡Quen pudera dar volta –pensaba–,quen pudera convosco voar!...»

Mais aves i o buque fuxíansin ouír seus amargos lamentos;

sólo os ventosrepetían:

«¡Quen pudera convosco voar!...»

Noites craras, de aromas e lúa,desde entón, ¡que tristeza en vós haiprós que viron chorar unha nena,prós que viron un barco marchar!...

Dun amor celestial, verdadeiro,quedóu sólo, de bágoas a proba,

unha covanun outeiro

i on cadavre no fondo do mar.

¡CREBAR AS LIRAS!

Por sobre a barafundade escarnios e pauliñasque as cántigas dos servospor ondequer suscitan,espaventada, atóneta,a virxe Poesíaclamóu desalentada:«¡Vates, crebade as liras!»

�� . ��

51

¡Crebar as liras candose fai temer aíndaa maza de Xan Dentepor vara de Xusticia!¡Cando nos nosos Códigosnon val dun home a vidaos sete vis escudosen que a tasóu Molina!

¡Calar!... ¡Que non se escoiteo patuxar das vítimasno mar de inxofre e sangueda escravitú caídas!¡Calar!... ¡I as maus cravadas,i a túnica cinguida,i a intolerancia abaixo,i a intolerancia arriba!

Non. Feita está a pormesai é menester cumprila.A patria morre, ¡Malia o fillo que a non mira!¡E malia quen lle negue,por tedio ou cobardía,os himnos que a amortaxen,o sangue que a redima!

¡Crebar as liras dianteda libertá que espirabaixo a gadoupa férreado dogma que a asesina!...¡Inda goberna Claudio!¡Inda Seiano priva!¡Inda os proscritos chorane trunfa Mesalina!

¡Non a crebés, poetas!Templáina en ódeo, en ira,hastra que dela saianas esplosiós das minas;hastra que cada notacomo onha espada fira,como on andacio barraas vellas teogonías.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

52

Gustoso esnaquizarae resinado a miña,si neso do meu poboa sorte consistira;mais, mentras orfo e tristeos meus consolos pida,crebala... ¡na túa testatan sólo, tiranía!

AS DÚAS PRAGAS

Baixo dun ceo promizo e bretemoso,unha negra montana;

baixo a montana negra, unha curtiñade álbores decotada;

pacendo na curtiña, media duciade ovellas esfameadas;

e celosas gardando esas ovellas,murchas, tristes, da aldea as catro casas.

*

Dentro de cada casa, unha cociñaescura i afumada;

dentro de cada cociña, unha fogueiraque o vento frío apaga;

xunto cada fogueira, cavilosa,unha testa incrinada;

dentro de cada testa, un pensamentode próusima fuxida, ou de venganza...

¿Que acontece na aldea? Antes degrúasvina, i alegre estaba;

nela todo era festas e trouleos,e bailes e fiadas:

nos campos escoitábanse as degrúasdos sachos i as eixadas;

nos fogares, as frescas armoníasdas risas e dos bicos, que estralaban.

�� . ��

53

¿Que demos acontece nesa aldea?...¿Cal foi das sete pragas

a que eiquí descargóu, matando a súaxovialidade sana?...

Cravado por tres cravos baixo a copado cipreste da entrada,

calquera pode leer este letreiro:«Hai escribano e capellán en Cangas.»

O ÚLTIMO FIDALGO

Érmo-los seus saídos,os cancelos pechados,

fundidos teitos, escaleiras, trabes,sin tellas o tellado,

non paso un día polos seus lindeirossin pararme ante a casa do fidalgo.

Non fumega a troneira,non se escoitan nos páteos

os ladridos dos cans, nin o sonororinchar dos feros potros e cabalos.

No escudo en que descansao corredor voado

fan niño as anduriñas volandeirasi escóndense os lagartos.E no cima da torre

o galo da veleta, desprumado,remela os ollos cara ó vento Leste,¡o vento da ruina e dos estragos!

*

Un vello pergamiñoco sello real sellado

e sinado coas cruces, non coas firmas–¡pois non sabían firmar!– de dez Perlados,

manda que nadia podaerguer cabana ou pazo

a carón desta casa, que lle quiteaire ou sol polo frente ou polos lados.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

54

Despois de nove sigrosinda é firme o mandado.As pallozas do pobo,

cheas das armonías do traballo,agachadas cal tigres,

dende lonxe respétano i acátano,agardando que os muros se despromen,e ríndose namentres polo baixo...

*

¿Que foi do morador desa vivenda,na que en tempos pasados

se esnaquizóu a patria en mil parcelasentre os que por seu amo pelexaron,i onde nunca petóu a mau trembona

do camiñante cansoque alcontrara agarimo ou doce fogodos ateridos membros pra reparo?

O dono derradeirovédelo, ahí vai, miráino.Cuberto coa coroza,

calzado o zoco, cos seus bois falando,encamíñase á vila

para nela vender de estrume un carroe contentar co voto,

–feroz limosna que lle arroxa o Estado–ó seu señor de agora,¡que onte foi seu escravo!

Acontéceme vendo estas traxediaso que me pasa cando

tropezo cunha pedra de muíñonun valo posta ou dunha herdá por marco.

Recordo o que ela esquecedas cousas que non sinten no letargo:

¡O grau que ten moído,os himnos que a dar voltas ten cantado!

Curros Enríquez. Aires da Miña Terra.

�� . ��

55

A ROSALÍA DE CASTRO

Do mar pola orelamiréina pasar,na frente unha estrela,no bico un cantar.

E vína tan solana noite sin fin,

¡que inda recéi pola probe da tolaeu, que non teño quen rece por min!

A musa dos pobosque vin pasar eu,comesta dos lobos,comesta se veu...

Os ósos son delaque vades gardar.

¡Ai, dos que levan na frente unha estrela!¡Ai, dos que levan no bico un cantar!

Curros Enríquez. Poemas soltos.

XURAMENTO...

Na noite da despedidadíxome á lus do luar:«Doncella como me deixas,doncella me has de atopar.»

E na fenestraque aberta está,deitóume docesbicos coa man.

De volta de longas terraspaséi polo seu casal,busquéina de amores cego.¡Non a puden encontrar!

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

56

E na fenestraque pecha está,panos de nenovin blanquexar.

Os que polo mundo vades,nun xuramento a fiar,os que polo mundo vades¡non debérades tornar!

Non quer o ríocorrer pra atrás,temendo que esquezano ben que fai.


NA TUMBA DE ROSALÍA

Collidas a pedir de porta en porta(que non herdéi xardíns nin hortas teño)¡sombra si paz da nosa musa morta!aquí estas frores a traguerche veño.

I ó esparexelas sobre a pedra fríaque un Resurrexit pra crebarse agarda,sinto cuase o temor que sentiríao ladrón que recea e se acobarda.

Como el, ao che deixar a miña ofrenda,a soledade en miña axuda chamo,que si el ten medo que a xustiza o prenda,temo eu que me marmuren os que amo.

Tanto do noso tempo a xente esquivaas patrias glorias burla i escarnece:¡xeneración de mánceres cativaque hastra o pai que enxendrara desconece!

Que hoxe é pecado relembrar fazañasporque impotentes pra as facer nacemos,e cecáis que gabar glorias estrañasnos console das propias que perdemos.

�� . ��

57

O valor, o carácter, as ideas,falas, costumes... son lendas douradas.¿De que coor serán, ¡ai!, as alleasque nos fan ler a couces e pancadas?

.........................................................

Mais dorme, Rosalía, mentras tantonas almas míngoa a fe i a duda medra.¡Quen sabe si, deste recinto santo,non quedará mañá pedra con pedra!

¡Quen sabe si esta tumba, nese día,chegará a ser, tras bélicas empresas,taboleiro de yankee merceríaou pesebre de bestas xaponesas!


❦

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

58

59

O BUFÓN DEL REI

OUTRO CADRO

ESCEA ÚNECA

Na cámara de El-Rey–––––

El-Rey. O bufón

El-Rei está sentado nun sitial. Longe dil, o Bufón está sentado no chao.

–––––O BUFÓN

Señor, coidei que a Alteza dos Reis achábase a coberto de treiciós e desenganos, epenso que a falta dunha muller non debe ser dabondo pra apesarar a un poderoso... Nonhai desonra que poida lixá-la majestade; a presoa do Rei é sagrada de máis pra queestas cousas cheguen a il... I anque poidera a desonra magoar òs monarcas, a gróriadunha vida inteira faria a vosa presoa sen mancha e lonjana de toda infámia... Pínteseésta nas frentes dos que a cometeron, sen que poidan aldrajar cos seus feitosvergoñentos a quen cintila por riba de todos... ¿Foi infame Artus pola treición de Genebrae Lancelote...? Os froróns da croa no deixan ve-los cornos, e...

EL-REI

(Enrabechado.) ¡Ven eiqui, maldito!

O BUFÓN

¡Ai, non vou, non, Señor...! ¿Por qué non escoitades con sosego as miñas razós...?Dicíavos que non somente-la desonra non pode lixar ò Rei, senón que lle dá ocasión deque resprandeza a sua majestade faguendo unha eixemprar e tremenda justiza... Osangue non hai lixo que non lave; o castigo desfai o crime; o que cumpre a sua vinganza,cintila coma o ouro... E ademais, ¿quén iba ousar aldrajarvos de frente e por adiante...?Sóilo por detrás chaman ò Rei cornudo...

� �� !��"��#�

60

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

EL-REI

¡Ti, maldito bufón, coitado, escarabello nojento, ti me aldrajas, ti mas dis na cara!

O BUFÓN

¡Bo! ¿Qué iba a ser de vós sen min, Señor? Máis vos val o meu consello que non asmiñas brincadeiras, e máis estou onda vós por cordo que non por tolo. Ben sei que nonhei ser das víctimas niste choio. Non poderia o Rei seguir levando a palma i o proveitodo ingénio do bufón... ¿Pensades, Señor, que a min me engañaria a miña muller?

EL-REI

Non, porque nin tes muller, nin podes tela... ¿Quén che iba querer a ti?

O BUFÓN

Sempre despreciei à muller. Considereina indina de quererme. A muller é unha bestadescarada e mol, cobarde e nugallá. Na sua ialma non fan mágoa a sabéncia, a virtudenin a majestade. A muller vive só cos sensos; ten ollos, ouvido e tauto; non ten miolosnin curazón. Entreténse con lilailas coma os menos. Un Rei e máis un Bufón son cousassérias de máis pra elas... Os Reis non deben amar... ¿Pra qué quer o curazón un Rei...?O amor i o gozo, pra os simpres mortales; pra o Rei, os negócios do Estado... ¿E pra oBufón...? ¡Lástima...! Iolanda era un fermoso ornamento da corte e máis do pazo, máisbelo que a estátua que hai onde o trono, à mau direita... ¡Bo! Pior seria que os nemigosvos pillaran unha província... Ai, Señor, ¿el cantas veces tendes enganado à vosamuller...? ¡Ha de haber tantas que degaren deitarse no leito esculpido das cortinas debrocado...! Se eu fora muller, había casar cun Rei e habíalle ser fiel astra a morte... SeIolanda tivera a ialma do Bufón... ¿Qué decides, Señor?

EL-REI

(Erguéndose de súpeto.) Digo que mañá pola noite, viremos da vila eu e máis ti,soliño-los dous, colleremos eiqui catro dos de máis fianza, e pillarémolos. E farei justizasen que ninguén se decate. ¡Vaite! (O Bufón érguese, fai a reveréncia e vaise.)

CAI O PANO

Vicente Risco. O bufón del rei.

❦

61

�� . ��

A VOLTA DA ESCOLA (fragmento)

Polos fondos camiños campesíos corre a tropa riseira dos rapaces da escola; veñenda casa de doña Sabeliña, murcha señora de pelerina e mitóns, antiparras e faliñapousada, que gasta a sua vellez no enseño das letras ós fillos dos ribeiráns. No cruceirode Alén, en pernas e calzóns, ledos coma paxaros na frouma dos piñeirales, apártanseos que viven no lugar mais outo -o Outeiro- de aquela parroquia de Valdoso. Son tres: osdous fillos das Chascas, feos, guedelludos, de ollar vivo, maligno, un ollar que se apegaas cousas de comer ou romper, e outro mais barudo e lanzal, de aire conteñido etristeiro. É o fillo da Pantelas. A sua nai, vella farrapenta, vive na casiña máis pobre eesnaquizada do Outeiro, ó pé dos grandes penedos que se chaman Coba daSerpe.Viuda desde fai anos, de xenio raro, vive gañando o xornal nas sachas do millo,faguendo os mollos nas viñas murchas, roubando pitelos e piñas pra manter o lume nalareira. Desde a casa, coma nun mapa, mira todos os eidos do val, sabe das leiras ondese cría o mellor repolo, das nogueiras escondidas ó pé dos lameiros asombrados polascarballeiras, das patacas temperás, dos figos amerados. Desde aqueles penedos, oneno sen pai, roto, forte, vai adquirindo un mirar de pirata (coma din os patróns vellos) ebaixa pra roubar coa mesma inconsciencia das pombas, coa gracia e malicia dun ledoraposo bulreiro.

O pai, morto nas Américas; o capitalciño, ensilvado nos libros de contas do negreiroque o embarcou... O rapaz sinte molamente todo esto, sofre e cando se atopa soiolomolamente xestas do monte comunal ou baixo os salgueirales, veira do río, sinte ferverdentro de sí unha forza sen nome que lle enche o peito a faguer taupar as costelas.

Agora, ó voltar da escola, os Chascas pillaron un paxariño que tremaba coma se todofose corazón nas pequenas mans crueles, diante a chispa mala dos ollos humáns.

−Imos mallarlle o pico antre duas pedras pra que non coma máis millo o granlampantín− dixo o maior dos Chascas co ollar avarento. E o Panteliñas saltou:

−Non, lobos deixalo voar ¿Qué mal vos fixo? O paxaro agatuña o que pode, e fai ben.Loitaron. Cego, o Pantelas desfixo o ataque bruto dos irmáns e tumbounos pola terra

a golpe de cachete pechado e cabezadas de porco bravo. Trunfante, colleumimosamente o paxariño e deixouno voar, ledo, coma unha nota musical no ar limpo doserán de primavera. Aquela noite, o Panteliñas soñou que voaba moi outo, levado porazas invisibles, que subía e cruzaba por riba de parroquias, de serras, de chans, vendoo formiguexar da xente nos feirales, ouvindo, aló no baixo, un bater cristaíño decampanas..., mentres el voaba seguindo o sol hastra perderse nas néboas salgadas dunmar que el xamáis vira...

Ramón Otero Pedrayo. Pantelas, home libre.

❦

62

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

SEMPRE EN GALIZA

LIBRO PRIMEIRO

IV (fragmento)

¿Ten Galiza un idioma proprio?

Estamos fartos de saber que o pobo galego fala un idioma de seu, fillo do latín, irmándo castelán e pai do portugués. Idioma apto e axeitado para ser vehículo dunha culturamoderna e co que aínda podemos comunicarnos con máis de sesenta millóns de almas.

O galego foi instrumento maravilloso da grande e única poesía lírica de Hispania e nelescribían os enxeños peninsulares –tanto de dentro como de fóra de Galiza–, cando alingua de Castela non tiña categoría literaria. O galego é un idioma estenso e útil, porque–con pequenas variantes– fálase no Brasil, en Portugal e nas colonias portuguesas. Ogalego rexurdeu no século pasado con poetas tan esgrevios como Rosalía, Curros ePondal. O noso idioma ten tal fermosura que un poeta andaluz como García Lorca –opoeta mártir–, non foi quen de resistir o seu engado e compuxo poemas en galego. Ogalego –somentes refugado polos señoritos ou por traballadores que quixeran serseñoritos– é hoxe o idioma que prefiren os intelectuaes como vehículo da nosa cultura;pero aínda que carecera de tantos méritos contraídos, abondaríalle ser a fala do pobotraballador para estar dignificado de por si, pois o galego é unha executoria viva dotraballo e unha cédula honrosa de cidadanía e democracia. Non esquezamos que seaínda somos galegos é por obra e gracia do idioma.

(...)

E diríalles máis: “Prohibíchedes o galego nas escolas para producir no espírito dosnosos rapaces un complexo de inferioridade, facéndolles creer que falar galego era falarmal e que falar castelán era falar ben. Expulsáchedes o galego das eirexas, facendo queos representantes de Cristo explicaran o Evanxeo no idioma oficial, que o pobo nonfalaba nin comprendía ben. Refugáchedes o galego ante os Tribunaes de xusticia echegáchedes a castelanizar barbaramente as toponimias galegas. ¿E de que vos valeu?Porque despois de máis de catro séculos de política asimilista, exercida con toda riquezade astucias e violencias, o noso idioma está vivo. Sodes, pois, uns imperialistasfracasados.

Algúns galegos de boa fe coidan que o cultivo do noso idioma é unha impedimenta detraballo na emigración. Mais eu quero invitalos a meditar: ¿Pensades que a nosa Terrapode seguir sendo un criadeiro de carne humán, para enviar ás Américas en paquetesteutóns? Porque o noso deber está en asegurar o dereito ao traballo remunerado, paraque ningún irmán noso emigre por necesidade. ¿Pensades que os galegos poden seguir

63

�� . ��

andando polo mundo a ofreceren indignamente a mercancía dos seus lombos e dosseus brazos? Porque o noso deber está en armar ao pobo dunha instrución primaria,profesional e técnica, que lle permita ser digno en todas partes, i en todas partes atoparas ventaxas que se lle ofrecen a un inglés, a un alemán... ¿Ou é que na emigraciónresulta superior un castelán a un galego por falar unha lingua máis estensa? Asuperioridade non está no idioma que se fala; está no que se sabe, no que se di e noque se fai.

Algúns homes –galegos tamén– andan a falaren dun idioma universal, único paratoda a nosa especie. Son os mesmos que buscan a perfección baixando pola escadazoolóxica, deica sentiren envexa das formigas e das abellas. Son os mesmos queperderon o anceio de chegaren a ser deuses, e renegan das inquedanzas que produz asabiduría. Son os mesmos que consideran o mito da Torre de Babel como un castigo, erenegan da vida ascendente. Mais eu dígolles que a variedade de idiomas, coa súavariedade de culturas, é o signo distintivo da nosa especie, o que nos fai superiores aosanimaes. Velaí vai a demostración: Un can de Turquía oubea igual que un can deDinamarca; un cabalo das Pampas arxentinas rincha igual que un cabalo de Bretaña. ¿Esabedes por que? Porque os pobres animaes aínda están no idioma universal.

Un idioma non nace pola vontade xenial dun grupo de homes; nace polapredisposición psicolóxica dun pobo, que, en condicións históricas favorables, crea unhacultura e a súa correspondente maneira de expresión. Porque un idioma é o corposensible dunha cultura, e todo atentado á lingua peculiar dun pobo representa unatentado á súa cultura peculiar.

Castelao. Sempre en Galiza.

❦

A FIESTRA VALDEIRA

SEGUNDO LANCE

Na casa de don Miguel e na mesma sáa. Vai caíndo o sol e cando rematen as esceasderradeiras será xa anoitecido. Don Miguel e doña Balbina. Ela sentada. Il, caviloso, vaidunha banda a outra.

DON MIGUEL

Eu coido que o pintor ten razón en se opoñer. Un pintor non é un xastre remendón.

64

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

DOÑA BALBINA

¿Faiche o retrato de balde?

DON MIGUEL

Qué xeito tés de discurrir, Balbina. Non me fai o retrato de balde, pero cando lloencarguei non lle puxen isas condicións que agora se vos antoxan.

DOÑA BALBINA

Pois que cobre o seu traballo, o que fixo e mailo que agora se quer que faga. Pro seempeñar en nos deixar un cadro que non nos gusta...

DON MIGUEL

¡Se il non se empeña, Balbina! Il, xa o dixo, está disposto a levar o cadro, mais non aenmendalo, ainda que lle enchamos os petos de ouro.

DOÑA BALBINA

¡Levalo il! ¡Pra amostralo a quen se queira rir á nosa conta! Non. Primeiro págasellee ráchase. Ou chámase a outro pintor para que faga a enmenda.

DON MIGUEL

¿E coidas ti topar outro pintor que, en sabendo a hestoria ou en vendo o cadro, queiraremendalo? Mira Balbina que os artistas de hoxe poden non ter moi listas as loubanzaspra a obra dos demáis, pero poñerlle man... ¡Como non queiras que chame a calquerapintaportas!...

DOÑA BALBINA

Eu o que digo é que non foste dabondo enérxico. Dándolle a razón en todo ¿cómohabía de che facer caso? Cando veña outra vez falo eu coíl.

DON MIGUEL

Alarmadísimo:

Non, Balbina, non. Falareille eu do xeito máis arroutado que poida, pero ti non. (Mirao reló:) Coido que xa non tardará en vir. (Pausa). ¿Cómo non viría hoxe Baldomero? Ninonte, nin noutronte. ¿Cántos días hai que non ven? (Escismando:) Catro. Sí, catro. Aderradeira vez que falamos non era o de sempre. Nin siquera me quixo aconsellar nisoda enmenda. Foise escabulindo, escabulindo, e nada me dixo.

65

�� . ��

DOÑA BALBINA

¿Qué falla nos fai o seu consello? Ise Baldomero vaime parecendo máis raposo e,sobre todo, máis grusmia, do que sempre coidei.

DON MIGUEL

¡Grusmia! ¿Onde se lle veu endexamáis a envexa a Baldomero? ¿Grusmia de qué ede quén?

DOÑA BALBINA

Ben sei o que falo.

DON MIGUEL

E ¿qué diaños tería que ver iso que dis que sabes coíse cadro?

DOÑA BALBINA

Ben sei o que falo.

DON MIGUEL

Remataredes virándome tolo. As cousas ruíns, que non se poden dicir ben crarasporque a vergonza non deixa dicilas, deixádelas abicar e agachádelas deseguida coempeño de que eu pola miña conta entenda o que non quero entender. ¡Porque nonquero ter isas entendedeiras, Balbina! (Preocupadísimo:) Grusmia, grusmia...

DOÑA BALBINA

Xa sei que non qués entender nada. Vivir ás escuras e moi contento é o que fai a tuagroria. E antrementres...

DON MIGUEL

Outra vez... ¡Antrementres, qué!

DOÑA BALBINA

Antrementres, vanche arrodeando os alabeeiros, rabuñando os grusmias edispreciando a xente soberbia.

66

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

DON MIGUEL

Coidarás que che entendín. Alabeeiros, grusmias, soberbios...

DOÑA BALBINA

Xa me dará a razón o tempo.

Silencio longo e resentido.

DON MIGUEL

Deténdose e tímidamente:

¿Mandástelle o traxe a Dourado?

DOÑA BALBINA

¿Coidas que cho vai agradecer? Non coñeces ti...

DON MIGUEL

¿Mandástello ou non?

DOÑA BALBINA

¿E non llo había de mandar? ¡O que tería que aturar un día e outro si non llomandase! Non darías calado. Mandei. Mandeillo hai un pouco por Matapitos.

Reparando en Matapitos que abica pola porta da dereita:

Velahí o tés de volta.

Chega Matapitos, co traxe pendurado do antebrazo.

DON MIGUEL

¿Non estaba na casa?MATAPITOS

Estaba sí, señor.DON MIGUEL

E logo, ¿cómo non lle deixaste o traxe?

67

�� . ��

MATAPITOS

Díxome que nono quería.

DOÑA BALBINA

Chea de ledicia insán:

¿Non che dicía eu que o tempo había de me dála razón? Axiña ma escomenza a dar.Ahí tés aos soberbios... (Érguese e vaise).

Rafael Dieste. A Fiestra Valdeira.

❦

DA TERRA ASOBALLADA (selección)

GALICIA

Ceo branco do luar.ceo azul do medeodíason dous anacos de ceoa bandeira de Galicia.

¡Galicia! Nai e Señora,sempre garimosa e forte;preto e lexos; onte, agora,mañán... na vida e na morte!

¡Galicia! ¡A Galicia santade romeiros e xuglares!¡A de historia que abrilantaa Tradición nos fogares!

¡A que suspende e namoraco inespricabre segredoda gaita que rindo chorae do alalá triste e ledo!

68

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

A que sabe as canturíasde Rodríguez do Padróne inda leva de Macíasa frecha no corazón!

A dos antiguos mosteiros,a dos pazos encantados,a dos santos milagreiroscontra os entangarañados.

A das froridas valgadas,a de barulleiro mar,a das roibas alboradasi as noitiñas de luar.

A dos toxos feridores,a das rosas velaiñas,a dos ventos berradoresi a das choivas miudiñas.

A do Sar maino e tristeiro,pazo de almas enloitadas,i o Miño casamenteirode trasnos, meigas e fadas.

A dos seráns campesinos,a dos brilantes orballos,a dos queixumes dos pinosi as risadas dos carballos.

O pobo de outras edás,traballador e guerreiro:o das irtas Hirmandás,do Medulio e do Cebreiro...!

¡Sempre Nai, sempre Señora,con leda ou cativa sorte;preto e lexos; onte, agora,mañán... na vida e na morte!

A facenda, o creto, a vida,o fogar... ¡todo por ela!Con Castela, ben querida;aldraxada... ¡sin Castela!

69

�� . ��

¡Irmáns! ¡Rubamos ó cumedesatrancando o camiño,e botemos man do lumeonde non chegue o fouciño!

¡Todo prá nosa Galicia,fror de tódalas virtudes;prá sedenta de xusticia,ferida de escravitudes!

Namentras a sangre vibreen beizos e corazón...¡a espranza de ve-la librei este berro: ¡Redención!

¡Xuremos!«Dereito ou tortosin máis alcuño ni-achego,doente ou sán, vivo ou morto,gallego... ¡soio gallego!»

ACCIÓN GALLEGA

Hino.

¡Irmáns! ¡Irmáns gallegos!¡Dende Ortegal ó Miñoa folla do fouciñofagamos rebrilar!

¡Que vexa a Vila podre,coveira da canalla,a Aldea que traballadisposta pra loitar!

Antes que ser escravos,¡irmáns, irmáns gallegos!que corra a sangre a regosdende a montaña ó mar.

70

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

¡Ergámonos sin medo!¡Que o lume da toxeiraenvolva na fogueirao pazo siñorial!

¡Xa o fato de caciques,ladróns i herexes, fuxeó redentor empuxeda ialma rexional!

Antes que ser escravos,¡irmáns, irmáns gallegos!que corra a sangre a regosdende a montaña ó val.

A ROSA QUE SANGRA

A ialma é unha roseirafrorecida, cuaxadade rosiñas bermellase de rosiñas brancas.

Alegrías e penasson o vento que pasa;ás veces coma un bico,ás veces trebonada.

Unha bágoa que surde,unha risa que estala...¡son rosiñas que caienda roseira da ialma!

Miña nai que me arrola,un amor que me chama,a estreliña da groriano sendeiro da espranza...Cando a vida comenza,¡cantas rosiñas brancas!Un filliño que morre,

71

�� . ��

un amor que se apaga,a ilusión que se afogano remuiño das ágoas...

¡Cántas rosas bermellasó mediá-la xornada!

Xa son vello, i o vento,vento de trebonada,desfollóume a roseira,a roseira da ialma.

Pero este dor da Terraferida i escravizada...¡qué rosiña bermella!¡cómo doi! ¡cómo sangra!

O CABALEIRO DO SANT GRIAL (fragmento)

Estrelas de ouro no ceodunha noite de Nadal.Oise a canción miragrosada Saudade. No chan,corazón que se desangra,un diviño latexar.

No castelo que se alza nun rochedo da serra,onde esquece os traballos e os estrondos da guerra,Rei Artur, fazañoso, xunta os seus cabaleiros,en virtude os mellores e na loita os primeiros,amparo dos homildes, espellos de lealdade,sonados de valentes en toda a cristiandade.

Desque xuntos os vira, ten gran contentamentoe arredor dunha mesa failles honra de asento.Rei Artur por cabeza, como máis principal,Gundemaz dunha banda e da outra Parsifal,soio resta valeiro un sitial enloitadono que reza este nome: “Galahaz, o Esperado”.

72

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

Medianoite por filo, cando o galo cantaba,Rei Artur ós seus nobres deste xeito falaba:“El Señor foi servido, descendo do seu trono,encher de craridade as trebas do meu sonoe faguerme mandado de que os limpos de malterán de ir, penitentes, conquerir o SANT GRIAL,o cáliz do misterio, a copa milagreiraonde a tráxica noite da Cea Derradeira,ardendo en lume sagro, aceso polo amor,súa sede de martirio apagóu El Señor”.

Tales verbas ouvidas, erguéronse os guerreirose, movidos do Ceo, despiron os aceirose na cruz das espadas xuraron de ir á Empresa.E todo foi pasado en arredor da mesae todos eran cheos de fe diviña e fonda.E de entón foron ditos: “Os da Táboa Redonda”.

No punto que faguían o sagro xuramento,unha luz de miragre tremelóu no apousentoe abatéronse as portas e aparecéu no estrado,onde o asento valeiro, Galahaz, o Esperado.

Sin espada na vaina, sin espora ni escudo,ten a gracia dun neno, mais o porte barudo,como espigas do trigo os cabelos doirados,a cor como de rosas, os ollos azuadose a cruz sagra, vermella como aberta ferida,na brancura do traxe, sobre o peito garnida.

Ó ver o cabaleiro e o fermoso crarortodos quedan suspensos e louvan a El Señor.E Rei Artur erguéuse e póndoo á súa beirafalóu a Galahaz. E foi desta maneira:

Rei Artur dixo: Tomademiña espada, Galahaz,que outra máis esgrevia e limpaninguén a colléu na man.Galahaz dixo: Non podoa vosa espada tomar,que a espada que eu cinguiréido ceo ten de baixar.

73

�� . ��

Rei Artur dixo: Abrazademeu escudo, Galahaz,que outro máis forte e batidonon se acertóu a forxar.Galahaz dixo: Non podoo voso escudo abrazar,que o escudo que eu levaréia espada o ten de gañar.

Rei Artur dixo: Eu vos cruzocabaleiro, Galahaz,calzarvos hei miña esporapara mellor vos honrar.Galahaz dixo: Eu vos pregonon me queirades cruzar, que a espora que eu calzaréiEla ma ten de calzar.

E desque tal dixeron, tremendo, saudosos,bicados no misterio, ficaron silenzosos.E o Rei e os cabaleiros de xoellos caíron,que no peito, zoantes, fondas voces ouviron:“A aquel lle será dado conquerir o SANT GRIALque o corazón enxergue puro e limpo de mal”.

A pregar en segredo toda a noite pasada,axuntáronse os nobres á primeira luzada.Ouvida Santa Misa, Rei Artur con licencia,á raíña Xinebra renderon reverencia,e con bágoas nos ollos de dor de se arredar,cinguiron as espadas e foron cabalgar.De visera caída e de airón enloitadoe de lanza na cuxa e de escudo embrazado,un tras de outro se alonxan sin ollar ó veciño,cada un súa coita, cada un seu camiño.(...)

Ramón Cabanillas. Na noite estrelecida.

❦

74

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

DE CATRO A CATRO (selección)

INTENCIÓNS

ECHERÉMO-LAS velascoa luz náufraga da madrugada

Pendurando en dous puntos cardinaisa randeeira esguíado pailebote branco

Coas súas mans loirasacenan mil adeuses as estrelas

Inventaremos frustradas descobertasa barlovento dos horizontespra acelerar os abolidos corazóns

dos nosos veleiros defraudados.

Alaremos polo chicotedun meridiano innumerado

Na illa anónimade cada singraduraesculcaremos o remorso da cidade

Ela noctámbula desfollarácomo unha margarida prostibulariaa Rosa dos Ventos do noso corazón

Encadearemos adeuses de escumapra tódalas praias perdidas

Xuntaremos cadernos en brancoda novela errante do vento.

Pescaremos na rede dos atlasronseles de Simbad

E cazarémo-la velasobre o torso rebelde das tormentaspra trincar a escota dunha ilusión.

�� . ��

75

O CARTAFOL DO VENTO

O VENTO perdeu as follasdo seu cartafol

−esas que os chuvascosmecanógrafos

teclean no manual dos mastros?

As gavotas non teñen quitasolpero fan raudos equilibrios

polo aramio transparentede tódalas ortodrómicas do ceo

O pailebote sen velas−Serán esas que o vento

levou no seu cartafol?tamén fai equilibrios no ronsel

Coa boca aberta−caille a baba−está mirándonos o babión do Sol.

SÓS

FOMOS ficando sóso Mar o barco e mais nós.

Roubáronnos o SolO paquebote esmaltado

que cosía con liñas de fumeáxiles cadros sen marco

Roubáronnos o ventoAquel veleiro que se evadiu

pola corda frouxa do horizonte

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

76

Este océano desatracou das costase os ventos da Roseta

orientáronse ao esquenzoAs nosas soedades

veñen de tan lonxecomo as horas do reloxe

Pero tamén sabemos a manobrados navíos que fondeana sotavento dunha singradura

No cuadrante estantío das estrelasficou parada esta hora:

O cadáver do Marfixo do barco un cadaleito

Fume de pipa SaudadeNoite Silencio FríoE ficamos nós sósSen o mar e sen o barconós.

ADEUS

Entre a calimatranspondo o meu ollar

esquivouse o velamioDeixounos a badía

chea da súa ausenciae a mañá sen perspectiva

Agora en terraarredado de min mesmo

por un océano de singraduraso vento da Ría

vai virando a folla de cada emoción

−O Sol indiferenteSerea augardentosa dos vaporesun retraio de fume

no rompeolas da paisaxeAs engranaxes da grúa

esmoen a mañá morna−

Debaixo dos meus pasosxorde o ronsel da Vila natal

Ela cos brazos cheos de sonoteima salvarme dun naufraxio antigo

E os meus ouvidos incautosqueren dormir no colodas cantigas vellas

Eu cacheaba tódolos segredosdas miñas mans baldeiras

por que algo foi que se me perdeu no Mar

... alguén que chora dentro de minpor aquel outro euque se vai no veleiro

pra semprecoma un morto

co peso eterno de tódolos adeuses.

Manuel Antonio. De catro a catro.

DE SEMPRE E MÁIS DESPOIS (selección)

I

CHOVE NA CIDADEChove de noite na CidadeChove de noite na Cidade vella.

Na Cidade vella torta e sombrizachove unha dondacadea de eternidade.

Pra que os canos chorenpor Sempre e máis Despois

chove na Cidade.

�� . ��

77

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

78

II

CHOVE NA ALDEAChove ó serán na AldeaChove ó serán na Aldea vella

Na Aldea vella doída e esquencidachove unha dondaeterna cadea.

Pra que as ponlas das árbores chorenpor sempre e máis Despois

chove na Aldea.

* * *

NA AVENIDA de Mayocavilando fica sóTamén cavilan os pinos.Púxose a Lúa.Ese alalá leva na gorxa un nó.Pero cavilarán nunha filosofía

de mouchos e de urrose de ver pasar á mocidade

que volve da romaría.Pola tarde no souto bailaron.As mozas inconscientes.Os mozos instintivos.E fago xogos que os meus ollos rimaron.A cachimba acesa e o leito onde me deito.

son dunha hiperestesia donda:repouso na cachimba

fumándolle o celme ó leito.

Unha muiñeira de frauta de canafoise enguedellar nas pernas novas

do calzón de lenzodun que ven da Habana.

O ceo todo se estreleceu de niños.adormentar

Aquel do acordeónarrendear

En cada estrela dormen catro paxariños.

Consabida murgade valses de almidón

equilibristascoxos e tatexos

* * *

Aqueles tristes ollosque o tempo tenporque se nos vai en latexosque vencellou ós do mar.

O mar que leva na liñasolagadora das velasalgo que non pode Xuán afogar.

O outro maras as Ríasagoniando aínda ós pés da praia

A sombrafeita martirio

amortallarao denantes de que morra

A corredoiraque de cavilacións sorraia

Quero dormir escoitandoo espectáculo da Terra

que dorme cavilando(PAUSA)

* * *

É tan longo o silencioque ó lonxe ouvea un can

Na Avenida de Mayoxa deserta

Aínda fica sócaviloso

Xuán.

Manuel Antonio. De sempre e máis despois.

❦

�� . ��

79

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

80

CANTIGA NOVA QUE SE CHAMA RIVEIRA (selección)

12

No niño novo do ventohai unha pomba dourada,meu amigo!Quén poidera namorala!

Canta ao luar e ao menceren frauta de verde olivo.Quén poidera namorala,meu amigo!

Ten áers de frol recente,cousas de recén casada,meu amigo!Quén poidera namorala!

Tamén ten sombra de sombrae andar primeiro de río.Quén poidera namorala,meu amigo!

22

Polos teus ollos quen pasóu, amiga,deixóu unha ollada de amore perdida.Nos ollos teus.

Deixóu de amore perdida unha olladapolos teus ollos quen pasóu, amada.Nos ollos teus.

Cinza levás nos ollos, amiga,daquela ollada de amore perdida.Nos ollos teus.

Borrallo nos ollos levás, amada,que non miraches a quen te ollaba.Nos ollos teus.

25

Por oír a unha rula decir de amor,amiga, namorado vou!

Por mirar as cerdeiras como botan fror,amiga, namorado vou!

Por verte e non te vere no verde prado,amiga, namorado vou!

Porque non me non queres por teu namorado!amiga, namorado vou!

−No vento poréi este meu lume novoporque ardan as rulas, as cerdeiras e todo!Amiga, namorado vou!

Álvaro Cunqueiro. Cantiga nova que se chama riveira.

❦

ABRENTE

ANTRE OS teixos piñeiraleso rexoubante camiñocingue os chorosos herbalesen feixes amañecidos.

No mar derretíuse a lúa.No peitoril da montanaestá o sol a madurarantre unhas nubens de palla.

A campía aterecidaabre os olliños mollados,no dondo berce do abrentecon tenro mimo dourado.

As campanas da parroquiabrincan na alma do campocomo puchos rebuldeirosna esponxa dos toxos bravos.

�� . ��

81

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

82

No río desperto aboiamorta a paisaxe caladana corrente van as coresdesfeitas i esnaquizadas.

O mozo vento mareirofunga un cantar esquencidoque chove frores nas leirasentumecidas de frío.

Luís Amado Carballo. Proel.

❦

ORBALLO

UNHA PINGA de orballoé música estelar pura e vibrantede orixen celestial. Beleza inxentenun grauciño brillante,inquedo, sideiral, tremelucente...

Unha pinga de orballoé unha bágoa de noite, que escintilana arista dunha estrela.Nasce dela,nela un instante brilla,e paseniñamente se destilacruzando a noite pra calmar a areladunha sedenta frol, da terra estrela.

Unha pinga de orballomodosiña e petada baixo as herbas,facetada de estranas craridades...¡Quén pouse a vela encontrará verdadesque non ha atopar nas máis profundas verbas!

Unha pinga de orballopode que chegue a gracia deica nós.¡Visión astral, lus, vibración, salaio!...(Cada pinga de orballo é o mesmo Dios).

Eduardo Blanco Amor. Romances galegos.

NAI DE GALICIA

CHÁMATE Rosalía:non vaias.Nin cameliasnin campás.Guinda ise delantalde camposantoque levache sempre.Berra forte, érguete;chama aos teus afogadose aos teus mortos;fálalles duro.Na túa pelvis de seixohai un neno de terra.Ahí estás preñadaenriba do acantiladofrente a un mar tenebroso.Berra forte, érguete.Levanta as maos,e abre eses ollos craros e limpos.Olla ao ceoDeus espera algo de tí.

Luís Pimentel. Sombra do aire na herba.

CANZÓN PRA QUE UN NENO NON DURMA

Ao meu gran amigo Piñeiro

NON DURMASmeu neno pequeno...Bule, berra, chora.Teu pai está fora.Racha cos pésesta sábena

de medo.Non peches os ollos

neno pequeno.O vento zoa,

non peches os ollos.

�� . ��

83

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

84

A morterolda por fora.

Vexo o río mouroe unha folla morta.Bule, berra, chora.Teu pai está fora.

Luís Pimentel. Sombra do aire na herba.

❦

TRIADAS NO MAR E NA NOITE

MEU NAVÍO leva ao ventono mastro eterno da noite

o treu do meu pensamento.

Leda vai a naona proa unha frol;

a rosa albariñado meu corazón.

Amiguiña, crara estrela,dame a aguillada de un bico

para apurrar a gamela.

Leda vai a nao,na proa unha frol;


Por navegar ao desvíovaréi a miña chalana

no teu corazón-baixío.



Os agros van de ruada.Vinde rúar polas ondas

levarés a herba mollada.



O faro de Corrubedoco seu ollo largasío

ai amor, púxome medo.



Deitouse o mar, foise o vento,no mastro da noite albean

os liños do pensamento.

Leda vai a nao,a bordo un amor;é granada a rosado meu corazón.

Fermín Bouza-Brey. Nao senlleira.

❦

TORNAN AS VACAS PRA A ALDEA

TORNAN AS vacas pra a aldea;vacas roxas, vacas mouras,vacas de coor marela.

Foi avisarlle un luceiro:“¡a teixa noite está preta!”Lembráronse do cortello lonxano,tamén da herbaque escoa o suor do corpo,loira cabeleira dunha Madalena.

�� . ��

85

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

86

Tornan as vacas pra a aldea,vacas roxas, vacas mouras,vacas de coor marela.

Como no San Xuán as mozas,con cereixas nas orellas,asina elas van con follasencol do pescozo e testa.Tódalas folliñas bican,docemente, a súa pel tépeda.Si quixeran voar poderíanpois no mesmo lombo dúas azas levan;mais prefiren voltar paseniñodepinicando nas froles das beirashastra que os zagales lles berren:“Ei, vacas, seique non tendes presa”.

Tornan as vacas pra a aldea;vacas roxas, vacas mouras,vacas de coor marela.

Un instante se pararona carón dunha figueira;tódolos figos bulían,sonaxas dunha pandeira,porque o vento os abaneabacomo campanas nas festas;entón os cornos das vacas¡cómo tremaban de invexa!ponlas que non paren froitosnin coñecen primaveira.

Tornan as vacas pra a aldea;vacas roxas, vacas mouras,vacas de coor marela.

Xa tiraron do carro mancado,xa cabelaron cun arado a terra,xa deixaron nas augas dos regos,onde elas beberon, fiíños de estrelas.vacas roxas, vacas mouras,vacas de coor marela.

Alí as agardan as donas,para lles munguir as tetas;e para que fique nas cuncasa esmola da leite fresca,branca como a lúa,como a lúa chea.

Euxenio Montes. Versos a tres cas o neto.

❦

�� . ��

87

89

MARÍA PITA

IMaría das batallas,levareiche unha frol por cada bala;i unha cunca de leitearrebuxada en nevepra che curar a sede.¡Sede mortal, varona, a desta patria:queima no peito con ardente brasa!

IIMaría das batallas,dareiche un reiseñor por cada bala,i unha estreliña novano berce dunha dorna,núa, espida, graciosa:Varona dos meus ollos, unha estrelaque tí ganache, poderosa e leda.

IIIMuller da soberana libertade,os artilleiros danche alferecíae faite o mar patrona da cidade.Dín as miñas campanas, escoitade,de monte a monte e máis de ría a ría:o bronce meu, teu bronce foi María.

Lorenzo Varela. María Pita e tres retratos medieváis.

❦UN OLLO SOIOA vella peideira, chepera, ladra, leva na faldriqueirafigas e naipes marcados que lle bendecíu a freira.Ruda e pedras corbinas garda no queipo pra mantatear, e iauga do paxaro. Nos beizos apodrecidos leva ditos pra bourear.Meiga chuchona. Fala moi quediño, raposa, sin alporizarse.Mala pega, lumia, fai aos veciños rifar e abufinarse.Aos solteiros e aos casados coida de alcovitar i encerellare non hai amores mozos que non trate de golellar.Da saia fedenta, bermella, cólganlle cagallas e cinascos.De lonxe os rapaces guíndanlle pedras. Moquéanse e fanlle chascos.Ten sona, a vella bagaxa, de loba, de saudadora.

� ��$� ��%��&$'�#�#��&()�

90

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

❦ERA UN MENCER DE SAN XOÁN

Era un mencer de san Xoán.Bañábase tras dos pinos,como unha ninfa, a mañán.

O sol −un sátiro louro−desfollóu nos salgueirás,unha gargallada de ouro.

Ela, toda ruborosa,fuxíu por entre os pomaresde Oural, vestida de rosa.

Mollada a súa cabeleira,pasóu polos prados verdes.−Estaba a herba mollada...−

Nos soutos de Valmiñordeixóu, coa presa, enguetadaunha madeixa de sol.

Pasóu lixeira, lixeira,por un cómaro florido,acarón de unha silveira.

Díxolles adeus ás rosasnoviñas, cando pasóu,e quedaron señardosas.

Vírana pasar os vales.Vírana os ermos esquivosi os escuros piñeirales...

Porén algúns procúrana pra namoros torvos, coma rogadora.Os veciños fanse cruces da vella araña, nariguda, malina,e tápanse os narices polo cheiro da meiga farrapa, sovina.Ríse a vella cotrosa. Arrota. Amostra ao rír un soio dente.Vira as cachas. Ensina o cú. Enfeitiza con oracións ardilosamente.Na caveira, no medio da cornadura, ten un ollo soio.Bota mal de ollos. Maldice. O ollo é duro e frío coma un croio.Na aldea dín que a vella tía Medusa de recén casada toleóu.Cando moza belida, fai moitos anos, o home pra América emigróu.

Luís Seoane. Fardel do eisiliado.

91

�� . �� "

Todos a viran pasar.Iba lixeira, lixeira.−Disque se afogóu no mar...−

Aquilino Iglesia Alvariño. Corazón ao vento.

❦MARÍA SILENZO

Cabeleira de choiva, ollos de brétema:María Silenzo, esfarrapada, á espreita.

Sempre agardando, pola noite, ás barcas.A túa anguria fala con olladas.

María Nocturna: no peirán, ¿qué esperas?¿Polo día non vives?¿Naces cada solpor? ¿Cás da primeira estrela?

María Silenzo, sempre dura e muda...¿Cál é a barca que agardas?

Das fontes dos teus ollosfluíen ríos de sono.Pero tí sempre dura e desvelada,batida polo vento, no peirán...

María Silenzo, eu roubaríano ceoa estrela de mel,na iaugaa estrela de prata,pra che mercar a fala.

Se queres ulir froresdareiche a fror da lúa.

María do Mar, ¿qué barca agardas?¿Queres o sol, carne de lúa fría?

O sol é un porco-espiño disfrazado.No mar agora, ourizo de mar, durme.

Pescado pola cana do abrinte,heicho de dar, raiolante e mollado.

¡María Silenzo, Voz Dormida: fala!

92

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

¿A que afogado esperas,María da Sombriza Espranza?

María Silenzo: ¿agardas a túa voz?¿as ondas do mar levado roubároncha?

De choiva e vento vestida,María Silenzo, calada...

Ricardo Carballo Calero. O silenzo axionllado.

❦A COMETA

Botar unha cometaera guindar os soñostodos pola fiestra.

Era poñer a ialmapor enriba das ponlasmáis ergueitas da fraga.

Era andar cos miñatosnun outo voo suspensosobor da paz dos campos.

Era ter −¡cousa meiga!−o corazón atadocun longo fío á terra.

Xosé María Álvarez Blázquez.

❦NOIA

1

Campanas que tocadestodas do mismo xeito,unhas chegádesme á almae outras ó pensamento.

¡Pobos onde eu vivín!Algúns eran máis feitose queríanme engañar,mais eu nunca sentínneles o meu fogar.

93

�� . �� "

O meu fogar téñoo en ti:no teu vivir e nas tres pontese das campás os toques,toques que eran pra min.

Fóra de ti cando as oio,e sendo o mismo tocar,recólloas no pensamento,xa non pasan máis alá.

2

¡Ribeiras de mar enxoito!¡Ribeiras de pleamar!Quedas, vellas ribeiras,agardan un mar i outro mar.

3

Os seráns nas Rías Baixasollan con luz de aurora,ca súa mirada queda,silencio daquela hora...

María Mariño.

❦MEMORIAS DE UN NENO LABREGO (fragmento)

EU SON...

BALBINO. Un rapaz da aldea. Coma quen dis, un ninguén. E ademáis, probe. Porque daaldea tamén é Manolito, e non hai quen lle tusa, a pesares do que lle aconteceu por causa miña.

No vrao ando descalzo. O pó quente dos camiños faime alancar. Magóanme as areas enunca falta algunha brocha pra espetárseme nos pés. Érgome con noite pecha, ás dúas outres da mañán, pra ir co gando, restrevar ou xuntar monllos. Cando amañece xame doi olombo e as pernas. Pero o día comenza. Sede, sol, moxardos.

No inverno, frío. Ganas de estar arreo ó pé do lume. Muíños apeados. Faladurías deneves e lobos. Os brazos son como espeteiras pra colgar farrapos. Murnas, fridas, dedossin tentos.

¡Qué saben desto os nenos da vila!

Eles iñoran o que eu penso mentras boto ó corpo un gurruncho de caldo con broa. Ouo que sinto cando estou no monte pingando, aterecido, vendo por entre a chuvia unpantasma bretemoso en cada árbore.

94

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

A aldea é unha mestura de lama e fume, onde os cás oubean e a xente morre “candoestá de Deus”, como di a madriña. Os rapaces somos tristes. Enredamos, corremos trasdos foguetes e hastra rímos, pero somos tristes. Temos a pobreza e os trafegos da teraaniñados nos ollos.

Eu quixera andar mundo. Ir por mares e terras que non conozo. Nacín e crieime na aldeapero agora síntoa pequena, estreita. Como se vivise nun cortizo. Teño pensamentos quenon lle podo contar a ninguén. Algúns non me entenderían e outros chamaríanme tolo. Poreso escribo. E dempois durmo coma unha pedra. Quedo desatafegado, libre, coma se mequitasen de neriba un bocoi. ¡Cousas miñas! E tamén de Smith, o capitán que estivo naguerra e cando voltou prá casa púxose a escrebir todo o que le acontecera. Así está nunlibro que me trouxo o Landeiro.

¡Se eu fixese un libro! Nin falar. Ogallá que non me atopen o caderno. Daríame vergoña.E non é pra menos. POque nel deborco todo o que sinto. Moi pouca xente o fai. Todosabren o peteiro para dúas cousas; pra dicir a verdade ou pra arredarse dela.

Na miña casa non me comprendían. E outro tanto acontéceme na do Landeiro. Eso é opeor que lle pode suceder a ún, pero a moita xente non se lle dá.

Eu non sei se esvarío. Vexo o mundo darredor de min e adoezo por entendelo. Vexosombras e luces, nubeiros que viaxan, lume, árbores. ¿Qué é todo esto? Ninguén me dí,poño por caso, pra que sirven as estrelas, nin onde morren os paxaros. Sei de certo quemoitísimos anos antes de nacer eu xa había sol e penedos e fuxía a auga polo río. E estouseguro de que todo seguirá igoal despois de que eu morra.Virá máis xente, e máis, tripandous nos outros, esquecéndose adrede dos que morreron, coma se non houbesen vivido.

Escrebir no caderno −¡quén o diría!− é coma valdeirar o corazón. Prece un milagre. Poisó fin de contas non pasa de ser unha conversa comigo mesmo. Pero pra min é milagretodo. Dende as pingueiras da chuvia hastra o canto do grilo.

Aínda que se me ocurrise facer un libro, como fixo Smith, de pouco valería o que conte.Smith estivo na guerra, e eu son apenas “o neno”, como me chaman na casa. Son Balbino.Un rapaz da aldea. Un ninguén.

Xosé Neira Vilas. Memorias dun neno labrego.

❦PORQUE A TERRA É REDONDA

Cunha man colléu o mare coa outra un veleiro,pra explicar unha das probasde que a Terra é redonda.

− ¿Todos os días?, preguntáballe eu.

¿O mesmo polo día que pola noite?

95

�� . �� "

– Sempre, respondeume, e si redonda non foraen toda a súa coda non se tería nada en pé,a mar subiría deica a neve dos altos montes,non poderían voar as avesnin correr os nenos polos campos do verán.Nin siquer habería verán.

Todo o que é, a rosa e máila lua,a alma miña, os ventos, a sorrisa delae a sombra da cerdeira, e as cereixas,tal son porque é redonda a Terra.

O veleiro mergullábase no horizontee a mar iba e viña na súa man dereitaa escuma das ondas escorrendo entre os seus dedos.Refrescaban o meu rostro redondas pingas de choivacaída de grandes nubens que viñan do sulgracias a que a Terra é redonda.

Álvaro Cunqueiro. Herba aquí e acolá.

❦O DOMINGO

Xa está o domingomollado de saudades.

Polas rúasvan en ringleira os homescoma curuxas.De laxe en laxe van,debruzando o seu tediomollado de campás.O tempoestá encorado.

Triste domingono que os xardíns figuran camposantos.

O domingo de sempre.Pombas alegres de mañán nos colos,i a mesma anguria á tardecaíndo polos ollos.

Ringleiras detendeiros no domingopreguizoso, estantío,camiñan pra ningures a modiño.

96

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

Cánta pena de golpe,acochada nos días e nos anos,ven parar a esta poza.Cánta moura verdá neste relanzomollado de campás...

Antón Tovar. Arredores.

❦CANTIGA FUNERAL DE PADRÓN

Campanas de Bastabales, tocade por Rosalía.Tocade.

Xa non chove miudiño.Xa non choven orballadas.Choven negras soedades.

Chorade por Rosalía.Chorade.

Que vai de door ferida.Por un agoiro de mágoas.Sen arrimo. Sen adaxe.Soade.

Xa non madurece o millopola beira de Lestrove.Hai feridas sen edade.Chorade.

Que vai unha sombra negrapola banda de Laíñochamando por Rosalía.Tocade.

Velahí vai a negra sombrano cemiterio de Adina.Asombrando a Rosalía.Rezade.

Luz Pozo Garza.

❦

97

�� . �� "

LONGA NOITE DE PEDRA

No meio do caminho tinha uma pedratinha uma pedra no meio do caminhotinha uma pedrano meio do caminho tinha uma pedra.

Carlos Drummond de Andrade.

O teito é de pedra.De pedra son os murosi as tebras.De pedra o chani as reixas.As portas,as cadeas,o aire,as fenestras,as olladas,son de pedra.Os corazós dos homesque ao lonxe espreitan,feitos estántaménde pedra.I eu, morrendonesta longa noitede pedra.

Celso Emilio Ferreiro. Longa noite de pedra.

EU EN TI

Eu xa te busqueicando o mundo era unha pedra intaita.Cando as cousas buscaban os seus nomes,eu xa te buscaba.

Eu xa te procureino comenzo dos mares e das chairas.Cando Dios procuraba compañíaeu xa te procuraba.

Eu xa te chameicando soio a voz do vento soaba.Cando o silenzo chamaba polas verbas,eu xa te chamaba.

98

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

Eu xa te namoreicando o amor era unha folla branca.Cando a lúa namoraba as outas cumes,eu xa te namoraba.

Sempre,dende a neve dos tempos,eu, na túa ialma.

Celso Emilio Ferreiro. O soño sulagado.

ORACIÓN A MEIA NOITE

Ti estás perennemente sentadoá porta do teu reino.Ti produces os lóstregos,fabricas as mazás dos paradisos,cobres de rosas os xardís segredose abres as fenestras da noitepra que poidamos ollar as estrelas.Ti alcendes a lámpada dos abrentespra que os regatos canten na amencida.

Pro cando o home despreguízase,cando pergunta ou simpremente diceque é súa a pisada e o camiño,aquiles que son donosdos dentes e as gadoupas,esnaquízannos.E ti, entón,señor das treboadas,pai das mazás,inventor dos camiños froleados,dono do día,promotor da noite,canle dos regatos,ti, calas.

Celso Emilio Ferreiro. Onde o mundo se chama Celanova.

99

�� . �� "

PORTA

O fel de ter que vivirentre badulaques tantos,fixo nacer istes cantosde escarnio e de maldecir.Neles, sin ningún aliño,pro con moito ritintín,chámolle, tal como os vin,pan ó pan, i ó viño, viño.

Istes versos ó tuntún,irmáu das horas acerbas,levan pra ti unhas verbasde amor na Patria común.Irmáu meu na emigración,galego peregrinante,ergue a testa, mira adiante,camiña con decisión.Aprende a decirlle nonó paisano denigrante,ó logreiro, ó negocianteda túa triste condición.De que despertes é hora,dilles que non, logo berraque eres bon fillo da Terra,que estás coa Nai e Señora.

Celso Emilio Ferreiro.Cantigas de escarño e maldecir.

❦BANDO

Proíbese, por orde da Alcaldía,que medren porque sias rosas do xardín municipal.Dende agora as pombas teñenque pedir licencia para voar.Proíbeselle á lúaandar ceiba de noite polo ceo.A lúa é unha tola que anda espidadando mal exemplo ás nenas castase aos fillos de familia.Pagarán trabucos os poetas.Proíbese soñar de 10 a 11.Proíbese tamén derramar bágoas.

100

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

Pódese chorar tan só cando hai sequíapara que non fiquen valdeiros os pantanos.Un só se pode emocionaros Xoves e Domingoscando tocaa Banda do Concello no quiosco.Están fora de Leias estrelas, a Primavera,as flores e os paxaros.Dase este bando en tal e cualpara que se cumprade orde do Alcalde.Carimbado, firmado e rubricado.

Manuel María. Documentos personaes.

CERVO

Cervo en liberdade, luz e ar:ábreste docemente comounha raiola de lúa enfeitizadana terra carnal dos nosos soñose fas sagrado o bosque rumoroso.

O arboredo xentil que te coroa,grave e lene −tal a brétema−é a única alborada que podefacer agromar do corazónunha música pura e misteriosa.

Cervo que baixas con urxenciaá nídia limpidez da auga fríapara cumprir o rito de beberas cores e os misterios da mañá.

Cervo, camelia tremelante,maravilloso Outono en plenitude:convérteste en espello,salouco lonxano e esvaído,lene melancolía vagarosae fulgor que cega: como o lóstrego.

Manuel María. A luz resucitada.

❦

101

�� . �� "

O GATO DA TASCA MARIÑEIRA

Eiquí non hai silencio porque hai homesfalan os homes falanEiquí non pasa o vento esa fantasmaOs homes falan falane fórmase outro vento outro rebumbiounha fantasma feita de este fumeeste fumar sin tino estas palabrase pasa un soave gato que é da casa.

Beben viño coñacberran discuten contan chistes mascanun pouco de xamón tal vez chourizoO gato ulisca cheira mira agardavai á cociña vense ó mostrador quixeraun anaquiño de boa carne un chiscode ternura algún queixo unha migallaEiquí non hai vagadas nin roncallosnon se ven os cabezos nin as praiaso taberneiro bule saluda cobra sirve falacambea mil pesetas chama á muller a berrose contesta ó teléfono ás chamadasi os homes berran muito cheos de irae rin e danse a man e nada pasa.

O gato caladiño ergue as orellastan maino tan soavísimo sin ganacruza por antre as pernas ante as botasaltas botas de caucho contra as ágoas co seu raboarriquichado e duro e tan en calmai eiquí non hai silencio que hai vinte homesi están lexos os mares que arrebatan.

102

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

Si acaso o gato mira os ollos do homeguicha en suspenso escuita en pas agachaunha orelliña aguda e indiferentelambe teimudo e calmo unha das patase si acaso durmiña e abre un olloe ve que os homes beben fuman discuten muito non se cansande ensaladilla callos mexilóns anchoase viño tinto e branco en tantas tazasesgarran cuspen entran salen empuxan brindan cantani a radio está alcendida e oise músicai o gato pasa indemne comprendendo ten costume son os homesnon se espanta.

Bernardino Graña. Profecía do mar.

❦

POSTURAS PRA COPULAR EN HOMENAXE

Ponte de lus, carbón, pólvora e ollosnegros de nenos mortos cravados nas salas do pazo.Ponte de corazón, ladrillo, fósforocon cincocentas espiráis pra lle chegar ao verde cume i escusadas sedas.Ponte de mar, estrondo, primaverae mans estremecendo o vaso, amante, no que cantan as sedes doutro tempo.Ponte de contemplar, amor, antigamentee docísimamente e perder coma vidas vellas e tirar coa chaqueta cada dia.Ponte de ponte; ponte, amiga, en ponteestrangulando o río no que muxo e urro con carballos, follas.Ponte para saír a saia novae, tán cursi polo xardín, nacéranche nos ollos lúas, vésporas e un xerriño de mel.Ponte de costas, natural e lumenegro polo baixío conmoveráche os dentros con arruallo vivo sen vivir en min.Ponte de pel de añuca, de croíño, de hombreiro,penedo do crepúsculo, atal coma unha caixa de música ou cerdeiras.Ponte de frío, ponte estatuariae cada embate será líquido inmóvil, abril de xade, nódoa de alabastro.Ponte de recurrir, ponte de lingoae unión, trebón, carne polo discurso, verbas coma penascos orballados.Ponte de viño, en fin, e de cabazoe teñamos, amor, amor, unha fogaza candeal e ollos pra fitar o lume bo e a morte.

Xosé Luís Méndez Ferrín. Con pólvora e magnolias.

❦

103

�� . �� "

O SOLPOR DA CUPLETISTA (fragmento)

Como cada tarde, na sobremesa, toma unha copiña de Marie Brizard. Cos anos foireducindo a dose. Á súa idade xa non debe tomar alcol, pero aínda que sexa un dedal, nonrenuncia ao ritual da copiña e o cigarrillo despois de xantar. O café tivo que suprimilo pororde da médica, pero o resto... Colle a súa copa de cristal de Bohemia coa man oscilantee bota un chisco de licor que está a punto de caer no tapete polo tremor do seu pulso.Saboréao, mollando a penas os labios que se enrugan coma un papel de estraza sobre asfinas talladuras do cristal. Parece que se relambe co sabor do licor, pero quen a coñecesabe que o maior pracer consiste en contemplar o cristal finísimo, sentir a copa, de taloesvelto e primorosamente tallada, na man, e ver como o licor, ao movelo, deixa ondasirisadas no cristal como vestixios dun tempo de ouropel.

No rito do cigarrillo tamén se demora o seu. Colle a boquilla de platino con incrustaciónsde xade e introduce nela o Gauloise. As súas rendas xa non lle permiten comprar cigarrillosingleses, pero, como no caso da copa, o que importa é o xesto, a cerimonia de achegar aboquilla parsimoniosamente á boca, facendo unha curva coa man que permita contemplaros reflexos do rubí e os brillantes do anel, chupar a boquilla dun xeito imperceptible,bicándoa, arqueando os labios con sensualidade e abrir as aletas do nariz mentres baixalixeiramente as pálpebras para ensaiar a mirada provocadora dirixida a uns hipotéticosollos á súa beira. Mesmo se os ollos pitoños perderon o brillo e o brío xuvenil, conservanaínda un aquel diabólico e seductor. Se alguén puidese observala sentiría unha tenruranon exenta de repulsión.

Non traga o fume. O que lle gusta é velo alzarse coma unha ensoñación, envolvendo ennéboa o ambiente recargado do cuarto e esvaecendo as cores rechamantes do tapizadoda butaquiña, dos abanos estendidos sobre a cómoda e o mantón de manila penduradoda parede. Os cadros vendéraos había tempo. Non os botaba de menos. Foran regalosdalgúns pintores famosos que coñeceu. Apreciábaos pola fama do artista e o valoreconómico, pero non tiña gusto pola arte pictórica e non entendía de tendencias, escolase valoracións, a pesar de ter vivido o ambiente dos cambios artísticos e das vangardas.Conservara só aqueles nos que posara para o artista e era a protagonista da pintura e,mesmo así, nos últimos tempos tivera que vendelos por motivos económicos. Gardaba, encambio, moitas fotos que lle mantiñan a presencia do pasado.

María Xosé Queizán. O solpor da cupletista

❦OS LOBOS

Moitas veces ouvín decir que os lobos non atacan ás persoas. E isto non é certo. Osegredario de Caldas foi comido por iles cando voltaba da feira de Viana. Algúns dixeronque o mataran por arroubalo, e que despois o comeran os lobos: mais a douscentos metrosde ondia o comeran foi atopado un lobo morto coa gorxa afuraiada por unha bala.

104

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

Aquiles días viran os pastores unha manada de dez cunha loba con tres lobecos. Eratempo de neve, e baixaran da serra da Moá. Ó parecer, despois de esgotados oscartuchos, quixo subirse a un albre, mais non puido. Alí estaba a seu carón, o revolver conseis cartuchos baleiros no bombo. Era un bon revolver americano. Ó sentirse feridos algúslobos, todos se botaron riba dil. Si tivera un bon foco eléctrico cecais se salvara. Ó lobo senon se lle fire de morte é pior. Eu matei un con dous tiros de postas. Foi morrer tres cantosmáis aló de ondia o asegundara. Atináralle na testa e no fuciño, e iba deixando un regueirode sangue. Arrincaba cos dentes os cañotos das xestas. Cecais non se me arrepuxoporque era de día.

De noite médralles o corazón e son moi valentes. Non vos riades. Tamén lles pasa isoós lubicás. O señor cura de Peites tiña un. De noite íbase ó monte e chamaba ós lobos.Viñan con il. Din que abría os tarabelos das cuadras coma unha persoa. Unha noitevelouno o señor cura. Era un gran cazador. Tiña un rifle de dez tiros que lle trouguera unsobriño de California. Meteulle dous tiros seguidos no entrecello ó galgar un pasadelo. Ocrego estaba na xanela da reitoral cun foco, i o lubicán voltaba do monte, polas tres damañá, acompañado dos lobos. Abrírono i esfolárono axiña, e viron que tiña o corazónfinchado...

¿Sabedes cando se estreven os lobos cos homes? Cando teñen moita fame, ou candose decatan que lles teñen medo. Por iso cáseque nunca atacan a tres ou máis xuntos.Cando se atopan un home soio pola serra, póñense a traballalo. Teñen moito distinto... Xaveredes coma o traballan. De primeiro, acompáñano; despois, póñenselle diante; máistarde, chegánlle a zorrega-las pernas cos rabos... asín, pouquiño a pouquiño. Vén un intreen que o home xa non pode máis. O medo alporízalle os cabelos. Parécelle que llecravaran allambres na testa. Váiselle a voz, perde o sentido. Xa está perdido. Bótanse oslobos enriba dil i esnaquízano. Cada vinte anos ou menos, dase por istas terras un casodises. Desaparece un home. Crese que o mataron ou que fuxiu prás Américas. Ó cabo dedous ou tres anos ninguén fala dil. Un cazador atopa nunha xesteira unha calivera. ¿Dequen sería? Así lle aconteceu ó Pastrán de Vesuña, fai moitos anos. Mais si o home nonperde a coraxe, non se atreven co il.

Todos coñecedes coma min ó Emilio, o castrador de Rugando. Atendede ben e xasabereis que é certo todo canto levo dito encol dos lobos. E vostedes tamén, señoritos...

Non habería rapaz coma il senón fora tan xogantín. Xogaba astra a camisa. Unha vezna cantina de Cruz, xogou a besta con tódolos arreos, e perdeuna. Tivo que andar a pecastrando ranchos dende Leixazós a Pacios, ou de Bustelo a Vilañán. Era home moibotado pra diante, i o primerio nas liortas.

Se non me trabuco, fora pola Santa Lucía cando lle aconteceu o que vos vou contar. Porise tempo todos sabedes que non traballan os capadores. O bon do home adicábase áfarra. Faguía pouco que se casara cunha moza de casa forte. Xa estaba en tratos cunxateiro da Ermida pra mercar un cabalo.

Queríano moito en tódolos sitios ondia capaba ranchos, e convidábano sempre á mata.Aquil día xantara en Arnado. Xa se sabe coma son ises xantares da mata. Empezan ás

105

�� . �� "

doce, poño por caso, e rematan ás cinco. O fígado asado con aceite e pimento, os roxós io raxo. Viño, nunca falta. Tempo de fartura. Xantara aquil día en cas do Rulo. Enchéransede néboa os caborcos. Non se vía un burro a tres pasos, dispensando.

O Rulo díxolle que pasara a noite na súa casa.

–Andan os lobos– adevirtiulle – moi bastos. Con ista néboa tan mesta pódeste esfragar.Non che pase coma ó Bieito de Corga, cando iba pra Ferramolín, que se derrubóu polocanto do Mazo e foi dar ó río. Alí quedou difunto cos cadrís partidos por testalán, poisteimou coma ti por saír de Vilarbacú unha noite coma a de hoxe.

Mais o capador faguía pouco que se casara, coma vos dixen, e non houbo xeito defaguelo quedar. Nin tan siquera quixo levar algús fachucos de palla pra o camiño. E alá sefoi o Rugando tan soio cunha cachava de freixo i a súa navalla no peto pra se defendere.Gracias a Dios que coñecía ben o camiño. Xa levo dito que era home valente. Il mesmo mocontou en Santa Cubicia de Quiroga, na tasca do Avelino.

Polas primeiras horas todo foi ben. Non viu amosas de lobos por ningures. Parouse aacender un pitelo inantes de chegar á lindeira da devesa de Bonxa. Mais a alí a unpouquichiño ouviu patuxar nun trollo. Xa sabedes que é terreo fondal ondia se encora aiauga. Unha miaxiña despois ouviu un longo aulido. I outro lle respondeu da outra bandada valgada. Tamén sentiu unhas carreiriñas polos dous lados do camiño. Os lobos seguíanchamándose os us ós outros. Por sorte pra il, había moitos seixos no camiño. Encheutódolos petos de croios. Non me dixo que empezara a ter medo, mais eu coido que sí...

Dous lobos grandismos fórono acompañando. Iban sempre de par dil, ás dúas maos.Cáseque parecían dous cás que foran co seu amo. Se il se paraba, tamén iles se paraban.Algunhas veces púñanselle diante. Entón, o capador guindáballes un coio. E batíalles... Oslobos desapartábanse. No máis fondal dunha congostra tivo que pasar un pontigo. Habíaesgotado as pedras que trouguera nos petos. Xa lle quedaban poucos fósforos. Do outrolado do pontigo viu unhas luces coma de vagalumes. Acendeu un fósforo. Non habíapedras no camiño. Tivo que coller bulleiro coas mans e tirarllo ós lobos, ó mesmo tempoque berraba moi forte. Ergueuse un e deixouno pasar. Cecais foran seis. A todos llesrelocían os ollos. Un diles botoulle os dentes á cachava i arrincoulla da mao. Íbansemetendo nil cada vez máis. Hastra lle fustrigaban as pernas cos rabos. Acendeu, un trasoutro, os tres fósforos que lle quedaban. Gracias a iso puido coller un coio. Atinoulle a unlobo no peito. Regañaban todos os dentes coma cando se van a botar sobor das ovellas.Xa sentía que se lle esmorecían os pulos, que se iba quedando sen forcia. Os lobosseguían a chamarse us ós outros. Tremaba coma un bimbio. Xa non os podía escorrentarnin siquera berrar. Íballe estoupar o corazón. Unhas cantas lancañadas máis e xa estaríana casa. ¿Podería dalas? De sutaque, viu tremelar unhas luces na tébrega, ladraban uscás ó lonxe. Meteu os dedos na boca i asubiou. Chamábano de lonxe. Estourou un tiro deescopeta .

– Anda Rabelo, anda Sultán –ouviu que decían.

Diante il había tres fachucos de palla ardendo. Seus tres cuñados dábanlle fortesapertas.

106

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

– Andabámoste buscando –dixo un. Chegaron o Sultán i o Rabelo brincando ó seu redore dando oubeos de ledicia.

Entraron na casa. As mulleres estaban na cociña. Na gran lareira había un bon lume.

– Traguédeme auga –dixo o capador.

E caíu estalicado no chao.

Todos se alporizaron. Houbo moitos berros e prantos. Máis de dúas horas estivo sensentido. Levárono ó leito. A forcia de fretas volveulle o acordo.

– Se non salirades a buscarme tan soio se me atoparían os osos. Xa non podía resistirmáis –dixo o bon do home.

Pra que vexades coma traballan os lobos á xente.

Ánxel Fole. Á lus do candil. (fragmento)

❦

107

EDINBURGH EDINBURGH

O tren fura paisaxes coma un piollonos cabelos escurosde Escocia escurecidamentres veñen as mansdo abrente alleoabrindo as portas daquel día de setembrocruzando o Mar do Norde cara ás illaschegando a un Edinburgh en sombra estrañabaixándome do tren coa mente aberta¿Onde se deita a noite en Edinburgh?¿á esquerda do castelo de carbón diamantecun sol negro?Catro teenagers punksxaspeaban mil cores metalizadasco meu ollo animal cravado neles“No future Anarchy & destroy me”because I love them since they’re like youdura pedra escocesa que me gardada hipnose contaxiosa das Highlandsempapando a alma en fríocervexa calvinista whisky ateoCruel máxica duraespectro dos meus soños agresivosvolverei por ser teuna túa pel e na escuma do desexo.

Lois Pereiro. Poemas 1981 / 1991.

❦

ESTAMOS EN GUERRA

Asubía, asubía, isto é o que hainon che é a ponte sobre o río kwaitampouco hai emires como no kuwaitisto é a república de sitio distintojalifato resentido / sitio distinto

� ��*� ��&()�+�#��#��#��

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

108

sitio distinto / estamos en guerrasitio distinto / estamos en guerrasitio distinto / estamos en guerrapero hai que reflexionar

se estamos en guerra que nos deixen en pazrillamos no churrasco sen mirar p’atrásentre o pasto e o churrasco existe a vacacamarada vaca / ten vostede a palabrachurrasco / churrasco / como para unha voda

“que ricos son os bistéquelesfretidos con las patácalascarallo como te atrácalasespera que voy por tú”

este é o tempo / este é o lugare rillando no churrasco hai que reflexionarse te cansas de nós / non estamos sóselas son de cangas / non son de arkansasde cangas city / por se te cansasvelaí as veñen / nunca se cansanporque elas son as incansables

falta petróleo / hai leite de abondoasí che nos vai / estamos tocando fondono mundo enteiro vai haber tractoradapor iso a nosa vaca ten que estar camufladatractorada

estamos en guerra / non sabemos por queisto é un camping de chatarrae quer-que-lle-quer pero quer-que-lle-querse mesmo a paisaxe é de camuflaxehai coches de choque / cultura das curvasos resentidos / charangas e murgasnativos de aquí / guachilais de alísen nervios / maqueijanque se tes queixa / aquí está o jalifa reixa

�� . �� &

109

o que é meu, é teu e é meuporque é noso e máis de ninguénque non quero que andes dicindoque tumba que dálle, que tal que sei eu

sitio distinto / estamos en guerrasitio distinto / pero hai que reflexionar.

Antón Reixa. Viva galicia beibe.

❦A PORTA DE LUME

A TÚA voz é coma o viño.A túa voz é delgada coma un bico.

É coma o viño alegre, coma o viñoamargo das madrugadas, como o viño doce.

Na túa voz xogan baleas,hai caracolas de metal,nestos postos de pé sobre os seus nomese coros que cantan o teu nome querido.

Na túa voz medran as estrelas,hai flores de níquel,paisaxes de fósforo e outras avesimposibles.

A túa voz é delgada coma un bico.A túa voz que nunca me chama.

Xesús Manuel Valcárcel. A porta de lume.

❦NON MORREREI NA CASA EN QUE NACÍN

Non morrerei na casa en que nacín,nin talvez na parroquia, e outra lousaconxelará o meu nome sobre minlonxe do sitio onde meu pai repousa.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

110

Non cantarán pra min as rumorosascarballeiras da infancia (se inda quedan),nin aquel vento gastará as piadosasletras que contrao olvido me concedan.

¿Quen saberá daquela onde estou eu,se esta cadea non se continúaque prende un home á terra en que naceue onde é xa terra tanta xente súa?

¿Onde estarán os netos dos meus filloscando o meu corpo críe xa pampillos?

Darío Xohán Cabana. Canta de cerca a morte.

❦

MEMORIAL DE BRANCURA

III

Deslizo esa matéria lenta do beixo a un interior sonámbuloonde o milagre é húmida razón de obscuridade ou lumeque nos medra do corazón do fondo límpida lingua plenalatexo boca corpo ou centro que penetra a chama recrescidalábios triunfantes sobre o fluir dun fruto manso e dúctillíquido térreo e nu de ansiosa polpa espuma enrubescidabeixar a cor da eternidade ébria violácea a flor de calmabeixar o xesto lácteo e diluido da fémea tepidez amaciadavolume delicado nun sopro de semente docísimadeslizo o beixo en óvulos de água realizando o silénciodunha abóbada espesa unha oferenda branda de febre na ternuraaté un submundo róseo estalado de gozo serenidade purado caos mais harmonioso beixar o beixo leve como un asa detidana sensación do fondo na conquistada vida para o fulgor suavedo fin que recomeza do fin que eleva o gume do pracer para un cosmosde latexo infinito.

Miguel Anxo Fernán-Vello. Memorial de brancura.

❦

�� . �� &

111

Aluvión

igual que a manteiga a derreterse ó solasí escorregoe descendo deica a hora prima do luar.

(entrementres vou como aluvión)

e vós estades atentos ó ritmo con que axito badaise quizais sintades aperturas de chairas polo peitoporque hei de arar en vósata que máis non poida.

vides polo medio das xestascoas alforxas cargadas de agarimos de primeiras colleitase relócenvo-las costase eu empúrrovos a regose deixo esganizar inmemoriais cantigasque me baixan en tropel por entre as tetas.

se sequera souberaen qué outoniza se enmumeran os acordese en qué maneira se desatan os corpos sobre a herba reigáigual que a manteiga a derreterse ó solasí escorregaría eucoma unha tromba sobre os lameiros en días sen auga.

Olga Novo. Nós nus.

❦

Cánto penso en ti.

Na libreta dos apuntes, no espello do meu cuarto,unha aparición febril das túas cadeiras no meu onte,saboreo a enerxía vital do noso roce,as chaves que preceden ó noso umbral do desacougo.

Así me basto soa para lamberte de lonxecunha escolma persoal das esceas máis salvaxes.Un problema de egogracia.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

112

Agora vexo amarelamente cómo e cánto nos apalpamos,e as tardes que contaminas o meu van co teu trastornorecomendando as miñas partes pares ó teu inxenio retorcido.Por eso te penso a ti no corredor da nosa urxenciae o teu embigo para os meus

argumentos antropófagos.Suxestión deliciosa cando dis serei teu can.E eu meténdome o teu seixo entre as miñas feldespatas.

Somos dúas vocaisformando un diptongo, dúas

coordinadas copulativas,ou eu o obxecto directo e ti o verbo transitivo.Logo as pupilas atordadas dos nosos despois de.Por eso te penso a ti.

A túa postura bestial.E o virtual desasosego

do noso roceno meu cuarto.

Yolanda Castaño. Vivimos no ciclo das erofanías.

❦

Baixo as uñas

a noite antes de morreres−ordes do médico−cun algodonciñomollado en acetonaborrei da uña do teu dedo pequenoo esmalte rosa

o ano antes de morrereseu tiña vintecincoestaba ocupadaen non ser coma tinon criar sete fillosborrar os esmaltesde todas as uñasescapar ós vincallos que tendenas cuncas de café

�� . �� &

113

a noite antes o esmalteno algodónque o médico puidese vero devalar do sanguepor baixo das uñasdas caracolas brancasúltima mré baleirándose no corazón

mentres a morteagatuñaba pola cana dos ósoso ano antes un amanteque non coñecías(de coñecelo había disgustarte)atendía ó balbordo que me zoabadentro dos caracoispintoume na uña do dedo pequenocon rotulador negroun corazón

daquela non sabíaque o teu sangue callounesa terra que teño baixo as uñasque a ti debíaas pugas que agromaban quetamén levo por baixo das uñasrestos da túa tintaque acabaría usurpando o teu nome

non sabía que fuches ti quen me educoucontra ti mesma

Marilar Aleixandre. Catálogo de velenos.

❦

O ENXOVAL DA NOIVA (fragmento)

Alexandre VI, Pontífice Máximo, vai casar a súa filla querida, a amadísimaLucrecia, cun mozo novo e galán, ollos verdes, cabelo crecho e mouro, barba bizarra,vinculeiro do Gran Ducado de Ferrara que dá moi ben nos retratos −pensa para si oSanto Padre−, pero medoñento, asustadizo e cobarde, pois non é quen de vir

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

114

personalmente á cerimonia das vodas e manda na súa representación ós irmáns e uncabaleiro exótico e vello que os acompaña. Cabía agardar outra cousa dun home feito,que non é un rapazolo como eran os outros. Se el puidese volver atrás o reloxio da vidae gobernar ó seu favor o tempo, ese inimigo inexorable... Que distantes tamén para el osanos da mocidade. Que lonxe os días felices de antano ó lado do seu tío don Alonso, oPapa Calixto, o primero dos Borgia que sentou na cadeira de San Pedro... Días deambición e fartura, rosas novas nos xardíns, luz maravillosa dos longos seránsromanos... Os ollos da belísima Vannoza ardían como cacharelas nas noites afervoadasdo mes de agosto. Música de violiñas. Concerto de carricantas nas veigas e noscamiños, entre as sebes de mirto, cos amantes deitados enriba da herba nocturna e oceo estrado de constelacións e planetas.

–Alza a mirada agora. Olla esa cúpula inmensa que dá voltas sobre as nosascabezas. Miles de ollos. Miles de millóns de miradas prisioneiras no gran pano celeste...

–Vexo o Cisne avanzar polo firmamento-, di a muller-, alto, magnífico, coas súasenormes ás despregadas. Parece unha daquelas vosas naus aragonesas que cruzabano paso de Mesina.

As naus son outras agora. Daquela aínda Rodrigo non gobernaba a primeira detodas, a Grande Barca de Pedro o Pescador. “E diante do Cisne, a Aguia”, segue aVannoza a ler nas estrelas. “E diante da Aguia, o arco do Centauro... Tamén vexo acauda pezoñenta e revirada do Alacrán. ¿Que significa?”. Hai un secreto arrepío na vozda namorada.

–Todo vén ordenado da Man do Creador.–A frecha do Centauro apunta sempre ó corazón do veneno.–Pero non se dispara nunca. Ameázanse entre eles. Ameazan o Universo todo.

Dun lado o Alacrán coa súa pezoña. Do outro lado, o Arqueiro Celeste. Así é tamén oequilibrio das cousas deste mundo, sempre a abalar entre a Furia e o Medo. Civitas Deiet civitas hominum.

–Algunha vez alguén disparará esa frecha.–Daquela será o final dos tempos todos.Eran os ollos da Vannoza Catanei as máis ardorosas estrelas, fogaradas de luz a

incendiar o Universo. Eles sí que podían aburar a terra. O vello Pontífice, queendexamais deixou de exercer coma un home, sente o agarimo doce dos recordos, atalun perfume de almíscar, conturba o seu corazón e aviva os seus sentidos, acasolixeiramente adurmiñados coa canga da vellez, pero non mortos. “Parece coma se anoite ardese”, di ela. Arden as caricias dos amantes: a furia dos corpos que se buscane se apreixan, e a bóveda celeste vira paseniñamente enriba deles coma un grande arcoluminoso.

Víctor Fernández Freixanes. O enxoval da noiva.

❦

�� . �� &

115

DE CANDO O SEÑOR LAMOTE DEU CUNHA SEÑORA SENTADA NA ESCALEIRA

O señor Lamote tiña unha clase de Chairego no terceiro andar da casanúmero nove da rúa dos Montes, e alí acudía tódolos martes, xoves e venres de cinco aseis da tarde. El saía do café ás cinco menos vinte, despois de bota-la partida dedominó, e camiñaba engorde pola acera porque sabía que con dez ou quince minutosabondáballe para chegar ó seu destino.

Hoxe é xoves e Lamote apura algo máis o paso porque ten medo de dea enchover, visto o aspecto que o ceo presenta. Se a auga o collese mollaría os pés e,inevitablemente, tería que pasa-la noite cos ollos bagoantes e o nariz pingón.

Embocou a rúa dos Montes e chegou ó portal do número nove ó tempo que asnubes comenzaban a verque-la choiva que viñan gardando.

Xa no abeiro soprou con forza e non puido evitar que lle viñese á cabeza aaventura da viaxe devolta aínda que na casa do seu alumno habíanlle emprestar unparaugas. Un paraugas vello e con furados que alí tiñan para estes casos.

Colleu, resignado, cara á escaleira pero houbo de se deter cando xa tiña un péno aire para lle atacar ó primeiro baldón. Unha señora grosa e chea de afeites estaba alísentada e ollaba para el con expresión asombrada.

Xa sabemos que Lamote é un home educado e, por iso, dixo:–Boas tardes.–Boas tardes –respondeu a muller sen mover máis ca unha miguiña a boca.O noso home rañou, dondo, na súa orella esquerda e botou unha ollada ó reloxio.–Parece que está de auga... –dixo.–Si, xa está chovendo.–Certamente, xa está chovendo...E calaron os dous; ollaron primeiro un ó outro e despois pasearon a vista por todo

o portal seguindo camiños opostos ata que volveron dar de frente.–Eu –dixo Lamote– dou clase de Chairego eiquí, no terceiro andar desta casa...–Iso está moi ben.Tamén eu teño un cuñado que dá clase de Física, igual vostede

o coñece, chámase don Euloxio Pina...–Pois non lle me decato... ¿Euloxio Pina...? Non..., paréceme que non...–El casou coa miña irmá Elvira hai agora sete anos e xa teñen unha filla de cinco, moi

riquiña ¿sabe?, aínda que mal educada, moito mico lle dan... Con iso de que é filla única...–Si, xa se sabe que os fillos únicos... –E Lamote calou a boca porque non gustaba

nada de falar mal dos fillos únicos, entre outras razóns, porque el tamén o era.–¿Gáñánse moitos cartos coas clases de Chairego?–Non moitos, esa é a verdade.–Entón, ¿vostede como se amaña para comer tódolos días?–En realidade tamén son debuxante de soños e así, entre as dúas cousas...Lamote volveu ollar para o reloxio e comprobou que estaba a da-la hora de

comenza-lo seu traballo.–A miña clase é ás cinco –dixo con algo de timideza– e esta casa non ten

ascensor, non se pode subir ó terceiro andar se non é pola escaleira, por esta escaleira...

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

116

A muller abriu unha miga os ollos e escarranchou as pernas máis aínda.–Iso do ascensor é un invento moi práctico, si señor, moi práctico. ¿Non lle

parece?–Parece, señora... O que pasá é que cando non o hai, non temos outro remedio

que usa-las escaleiras, ¿non lle parece? –arremedou Lamote–. E máis que nada candoun ten que dar unhaclase de Chairego no terceiro ás cinco da tarde e xa son as cinco ecatro minutos.

–Ese seu reloxio, ¿anda ben?–Si señora. É un bo reloxio... Suízo.–¿Como pode saber que é suízo?–Eiquí, na esfera, pon: Swiss made.–Iso non quere dicir nada, os reloxios terman do que lles escriben.–En realidade merqueino en Xenebra, nunha viaxe que fixen hai algúns anos...–O que quere dicir que as clases de Chairego dan máis do que eu pensaba...Ramón Lamote, do que xa sabemos que é un home moi respetoso con todo o

mundo, incluíndo as señoras grosas que se santan nos baldóns das escaleiras, decidiuatacar por outra banda.

–Xa lle dixen que moito non dan..., mais o pouco que delas recibo non se podecobrar se non se asiste a elas ou non se chega moito despois da hora... Vostede, ¿quepensaría do seu cuñado Euloxio se chegase tarde ás clases de Física?

–Home, se fose porque o collera un coche ou unha cousa desas...–Non, ¿se fose porque había unha señora sentada nas escaleiras e el non

puidese subir se non era pisando á muller?–O meu cuñado Euloxio é un cabaleiro e non anda po aí a pisar señoras. El

subiría no ascensor.–Pero é que non hai ascensor.–O meu cuñado soamente pon clases onde haxa ascensor, el é un profesor

importante.Lamote volveu cata-la hora: as cinco e dezasete minutos. Contou mentalmente

ata trinta e fixo po seguir razoando:–Moi ben, imaxinemos que hai unha señora sentada no ascensor.–As señoras non se sentan nos ascensores, ¿onde viu vostede unha señora

sentada nun ascensor...? Ademais, se así fose, el subiría pola escaleira.–Xa o supuña. ¿E se non hai escaleira?A muller abriu máis os ollos.–Señor –dixo–, vostede non parece ser moi bo profesor, eu diría que non ten

moitos coñecementos... ¿Non sabe que é obrigado poñer escaleiras en tódolosedificios?

–Si o sei, o que pasa é que...–Entón, se o sabe, ¿a que vén a pregunta?Ramón Lamote non soubo que contestar para seguir gardando as formas e calou

a boca. O tempo pasaba a correr e outra ollada ó reloxio fixo que cavilase moiseriamente na posibilidade de deixar de ser educado por aquela vez, soamente por

�� . �� &

117

aquela vez... Fixo un esforzo de vontade e conseguiu frea-los seus impulsos.Mentres tanto a muller pescudara no seu enorme bolso, sacara unha revista

desas do corazón e puxérase a ler nela.Fóra seguía a chover, agora xa a cachón, e o noso amigo comprendeu que,

despois do retraso, xa non lle quererían empresta-lo paraugas, que había chegar á casacos pés mollados polo que pasaría a noite co nariz pingón e os ollos chorosos e, porcausa de todo iso, soamente podería debuxar soños húmidos, soños con ríos e lagoas,con ras e cabezolos... Soños que non lle podería vender a don Nicanor, que, ademais decontratista de obras, é reumático.

Eran xa as seis menos catro minutos cando Lamote ouviu que alguén baixabapola escaleira.

–Tarde chegas, amigo –pensou.O que chegaba era un home pequenote e groso que baixaba pousando cada pé

con seguridade.–Maruxa –dixo– Xa cobrei a renda dos catro pisos e maila da bufarda.–Moi ben –contestou ela ó tempo que gardaba a revista no bolso e íase erguendo

moi a modo–. Imos logo...O home fixouse en Lamote.–¿E este quen é? –preguntou á muller.–Non sei, el di que é profesor, mais eu non llo creo... E se o é, ten que ser moi

malo... Fíxate que falou de que tiña unha clase ás cinco, mira a hora que é e nese temponon fixo máis ca dar voltas polo portal.

–Así anda todo –comentou o home, xa na porta de fóra, mentres despechaba unenorme paraugas azul.

E marcharon os dous.Paco Martín. Das cousas de Ramón Lamote (fragmento)

❦

UN PROBLEMA DE ÓSOS

A min nunca se me deu ben iso de escribir. Xa sei que moitos colegas opinan quea nosa profesión sempre tivo estreitas relacións coa literatura, e non serei eu quen onegue; hai exemplos de abondo sen termos que saír deste hospital. Velaí está Torrado,o de cardioloxía, que sempre di que lle dan máis cartos os libros que a consultaparticular; ou Sobreira, ese pequeno que traballa na terceira planta, que saíu hai poucoen todos os xornais por gañar un premio de novela moi importante. Pero non é o meucaso, nunca fun capaz de escribir nada que pagase a pena. Así que supoño que non énormal que eu estea agora aquí, a estas horas da noite, tratando de atopar as palabrasque me permitan explicar o que me pasou nestas últimas semanas.

Pero non me queda máis remedio que contar esta historia por escrito, deixar asmiñas impresións e os meus medos no papel. Aquí, neste caderno no que escribo e que

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

118

só eu lerei. Quizais o lóxico, o recomendable, sería contarlle todo á miña dona ou acalquera dos colegas do hospital. Esa foi a miña primeira intención, pero axiña rexeitei aidea. ¿Como llo vou dicir a Carme, tan delicada como está?, xa sempre di que anda cocorazón cheo de medos. E ós meus compañeiros, menos; habían pensar que toleara,que todo era consecuencia do traballo, do maldito estrés que me ten tan atrapadoultimamente. E logo habían empezar os comentarios ás miñas costas, xa os estou oíndo:“¿Sabedes que o Castiñeiras anda algo tocado? Pobre, traballa demasiado. É moi duroestar tantas horas no hospital e levar logo unha consulta particular.” E se só fosen oscomentarios, pois tanto me tiña. Pero algúns axiña habían dar en insinuar que non sepodía permitir que estivese de xefe de servicio unha persoa que perdeu o siso, queestaba en xogo o bo nome do hospital; hoxe hai moitos con ganas de darche a puñaladapor nada que te descoides. Por iso tomei a firme decisión de non falar disto con ninguén.

Pero se quedo calado e non conto o que me pasou nestas semanas, rebento.Rebento, si, que un non pode ter oculto moito tempo un segredo coma este, coméndotepor dentro, co perigo de acabar crendo que é certo o do estrés ou que toleaches deverdade. E, sen embargo, teño todas as probas que demostrarían que non minto: asgravacións, as análises, as placas... ¡todo! Calarei diante dos máis, que remedio, pero éimprescindible que escriba a miña historia aquí, neste caderno que logo deixarei bengardado na caixa forte. Así, se algo me pasase, se eu morrese, confío en que alguén leaestas páxinas e as faga públicas, para que o mundo enteiro poida coñecer uns feitosque, de seguro, habían facer cambiar moitas das nosas ideas sobre a ciencia. Perotratarei de contalo ordenadamente, se é que son capaz.

Todo comezou a tarde do vintesete de outubro, cando recibín aquela chamadatelefónica que, en principio, era unha máis entre as moitas que recibo todos os días;unha chamada para pedir hora na miña consulta particular. Non está ben que eu o diga,xa o sei, pero son un médico cun sólido prestixio na miña especialidade; en cuestión dereuma e de ósos non hai ninguén mellor ca min en toda Galicia, mesmo recibo unhachea de enfermos procedentes doutras partes de España. Os que me coñecen bensaben que non me gusta chufar, mais en algo se tiñan que notar tantos anos de estudioe de experiencia.

Pero estaba contando o da chamada. A que escoitei por teléfono era unha vozmasculina, solicitando que o atendese con urxencia. Crin percibir un certo ton deangustia nas súas palabras, así que lle dei vez para o dous de novembro, que foi oprimeiro día en que puiden atopar un oco na axenda. Ó meu interlocutor pareceulle unhadata excelente, pero pregoume que o atendese á noitiña, porque lle era imposibleachegarse antes pola consulta. E niso, naturalmente, non había problema ningún; máisben ó revés, xa que a xente, por regra xeral, prefire vir nas primeiras horas da tarde.Díxenlle que o meu horario de visitas era de cinco a nove, e que, se lle parecía ben,podía recibilo ás nove menos cuarto. Non puxo obxección ningunha, así que anotei naaxenda o nome que me deu, “Cristovo Conde”.

Agustín Fernández Paz. Amor dos quince anos, Marilyn. (fragmento)

❦

�� . �� &

119

ROUBANDO LÚAS ESPIDASvan car-o mare.

Pura Vazquez

¿E quen rouboua lúa espida?

Serían paxaros tolose infelices bolboretasque moi canso de voarandaban arredor dela.Non, filliña, non.¿Quen roubaría

a lúa espida?Pois sería unha fontelaque cantaba con paixónpendurada pola noitedun luceiro de algodón.Que non, non e non.

Pero... ¿Quen roubaríaa lúa espida?

¿Escoitas ti coma minunha música lonxanaque semella unha cantiga?Son as ondas as que cantana unha raíña durmida.Fano con doce agarimoporque a lúa é ben belida.Dorme serena e fermosa.¡Hoxe a lúa está vestida!

Antonio García Teijeiro. Na fogueira dos versos.

❦

OS OURIZOS CACHO NON QUEREN ESPIÑAS

Estou cos ourizos cacho. Puxen a miña bata de lata e as luvas de aceiro.Ourizo Cacho e Ouriza Cacha son mozos. Enchéronse de espiñas cando se

abrazaban.Agora xa non o son. Insúltanse un ó outro.Quiteilles tódolos pinchos para que non se lastimen. Semellan ratiños rosas.Fixeron as paces. Bícanse e acaríñanse con tenrura.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

120

Os outros ourizos tamén queren que os opere e lles deixe o pelico liso; pero sonmoitos de máis. Díxenlles que veñan á consulta da miña casa de dous en dous.

Ouriza Cacha e Ourizo Cacho viñeron facerme unha visita. Casaron e teñenpequenos ourizos rosados e sen espiñas.

Son catorce ourizos. Eles non me coñecen.–Temos un problema –dime a nai–. o raposo anda tras nós. Antes coas espiñas

non ousaba achegarse porque lle proían no fuciño, pero agora... O moi larpeiro anda acantar unha canción polo monte:

“Ourizo en coiros,ourizos bobos.Este raposo larpeiroha de papalos enteiros.”

–E así todo o día –dixo o Ourizo–. Non nos atrevemos a asoma-lo fuciño fóra do tobo.–De aquí a mañá verei de atopar unha solución –díxenlles–. Agora necesito

pensar......Xa pensei.

Enchín un remolque de latas baleiras e adentreime na fraga. Deille cadansúaarmadura de lata ós ourizos núos.

Agora están contentos. O raposo non os traba e eles poden quita-la lata candoqueiran.

Non lles cobrei nada, pois as latas collinas entre o lixo. Regaláronme unhamanchea de castañas.

Os ourizos están contentos porque levan traxes de cores con debuxos de froitas.

Gloria Sánchez. Doutor Rus. (fragmento)

❦

O AVÓ É UN CAMPIÓN

O que máis, o que máis me gusta , é ir co avó ó pavillón. O pavillón é o sitio aonde van as persoas maiores para facer ximnasia e tamén moitas parvadas, que euvinos a todos. Tamén vai outra xente, que se chaman deportistas e iso.

Case tódolos señores e mailas señoras fan a ximnasia moi mal. Cáelle-la pelotados xeonllos e andan igual cós monos do zoo, que os hai en Vigo. Pero non estáncomendo cacahuetes nin nada.

O avó, como é máis listo, soubo chegarlle coas mans ó chan. Eu tamén sei. Haiseñoras que non saben erguerse soas e ten que lles axuda-la profe.

Eu tamén teño unha profe de ximnasia que é moi boa e moi divertida. Déixanosquedar sós no patio e pasámolo moi ben. Ás veces eu teño que lle ir correndo buscar un

�� . �� &

121

xornal, deses que tamén serven para se-lo váter de Pancho. E iso é ximnasia, que aprofe díxomo.

Logo, mentres ela le, que hai xente que le o xornal, papá tamén; mentres, nóstirámoslle pedras a un castiñeiro que hai no patio. Non é para pelexar co castiñeiro ninnada. El non pega. É para que caian as castañas, que son castañas e cómense sencasca. Nacen dentro dunha pelota redonda que ten moitos pinchos. Esa é a súa barrigade nacer. Chámanlle ourizo.

O que pasa é que ás veces tamén caen moitas pedras e iso é moi perigoso.Podes levar un corte na cabeza. E hai cortes que te poden matar aínda que non sexasvello. Algúns cortes chámanse cortes de dixestión.

A profe do ano pasado era moi aburrida. Ensinábanos xogos, e cando sabiamosxa non xogabamos. E facíanos leva-los tenis nunha bolsa, anque fosen novos. Como íanescondidos non chos miraban as amigas das outras clases nin nada.

O meu avó é un campión. Ser campión é ter unha copa que non se pode beberpor ela porque brilla. Está dentro dun armario que ten cristais e vese. Para ser campióntamén vale ter dúas medallas, que o avó tenas.

Eu sei bailar moi ben. O avó ensinoume dunha maneira guay, guay. Agárrome ael e súbome ós seus zapatos. Un brazo témolo que ter estarricado e as nosas mansxuntas. Ás veces dá os pasos tan grandes que me escapa un pé, pero non pasa nada.Subo outra vez. A mamá, ó mirar para nós, bríllanlle moito os ollos, que iso éemocionarse.

Bailar é facer ximnasia, que eu seino. Serve para que as señoras gordas e osseñores con barriga se poñan moi guapos. Mamá e máis papá xa son moi guapos poriso non van a ximnasia.

Pelexar tamén é facer ximnasia. Eu fago moita cando vou para a cama do avó eme conta contos de medo. E despois teño que agarrarme a el e pícame coas barbas epelexamos moito.

Fina Casalderrey. O estanque dos parrulos pobres. (fragmento)

❦

UNHA MACANA DE DOTE

IUn parque, entre lusco e fusco.Ceronio, mangallón duns 30 anos, traxe curzado e caravel vermello no ollal, fuma

sentado nun banco. Semella agardar a alguén. Mira con asiduidade cara a un lado.Consulta o reloxo; érguese, pasea. O traxe resúltalle esguivio. Detense diante do banco,avisca, fita o reloxo e senta amolado. Cruzan algunhas xentes e óese cada vez máis altoe intenso o rechouchío dos paxaros, que xa acudiron ós seus niños.

O noso home fíxase nos seus zapatos, moi gastados e abondo emporcallados.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

122

Comproba que ninguén o ve e, despois de cuspirlles ben, dálles lustre coa manga dasúa chaqueta, mais agora a manchada é a manga. Tira do pano branco, do peto superiorda súa chaqueta, e intenta limpiala con el. Sóase logo o nariz e quédalle o fuciño todoenlarafuchado.

Percebe algo raro. Abanea a cabeza. Raña unha orella. Sacode de novo acabeza. Escaravella no oído e consegue sacar un piollo, dálle noxo, non sabe que facercon el, ó fin, decide metelo dentro do pano, que garda despois coidadosamente.

Olla con insistencia cara ó lonxe, consulta outra vez a hora e desespera, antes deque lle dea outra sacudida a cabeza. Furga con enfado no oído e agora, ante a súasorpresa, extrae unha bóliña verde. Examínaa con curiosidade, fai ademán de guindalalonxe, recorda, tira do pano e, cando xa está a pique de gardala nel, decide metela outravez no orificio, con grande tino. Non lle entra; empúxaa con forza, xeme, pétalle co puño,retorce a orella e tapúllaa ben ata que comproba que xa non lle sae.

No mesmo intre en que consulta de novo a hora, óese:

BARTOLO: Chisssst.(Ceronio olla ó seu arredor e, como non ve a ninguén, pensa que o “chistido” foiproducto do seu oído e preme reiteradas veces nel cun dedo, para comprobalo.)

BARTOLO: ¡Eiiii, Chisssst, chisssst!(Agora Ceronio decátase de que o ruído non procede do seu interior; olla cara atodas partes, anícase para comprobar debaixo do banco...)

BARTOLO: ¡Eiiiiii, amigo...!(Ceronio fica paralizado. Mira logo ó seu arredor con sorpresa e sinálase cundedo como preguntando se é el por quen chaman.)

BARTOLO: Si, ti, Ceronio. Ven...

CERONIO: (Unha miga asustado.) ¿Quen é...?

BARTOLO: Un amigo. Non temas...

CERONIO:¿Onde estás...?(Cun seco estalido, sáelle disparada do seu oído a bóliña verde e vai caer mesmodetrás dunha mata de plantas.)

BARTOLO: Aquí.(Ceronio diríxese a onde caeu a bóla e, en efecto, alí atópase frente ó estrañopersonaxe: un anano chepudo, con cara de moucho, rabo e patas de porco,vestido cun traxe que recorda ó de Arlequín. vemos claramente que lle falta unhaorella. Sorrí con franqueza a Ceronio, que semella algo asustado. Os paxarosdeixan de cantar.)

�� . �� &

123

CERONIO: ¿Quen es...? ¿Unha alma en pena, cristián común ou, como parede,lampantín cloteiro?

BARTOLO: Sosega... Son un bon amigo que pretende poñer remedio ás túasdesgracias. Chámame... Bartolo.

CERONIO: (Ri.)Entón poderes terás para facer milagres..., Bartolo.

BARTOLO: Abondan para mudar por completo a túa sorte.(Ceronio dá media volta para se ir.)

CERONIO: Desculpa... teño unha cita...

BARTOLO: Coa túa moza Polita.

CERONIO: (Sorprendido.) Iso non é difícil de adiviñar...

BARTOLO: A mellor solución para ti é casar de contado con ela. Sempre, claro está, queconsigas convencer ós seus pais... Cousa imposíbel nestes momentos.

CERONIO: (Máis interesado.)¿Como sabes...?

BARTOLO: Tamén sei que, mesmo no día de onte, teu pai, canso de manter toda a vidaun lacaceiro, te chimpou fóra da súa casa.

CERONIO: ¡Axiña acadei condición de parado efectivo! Non son culpábel da enormeinsensibilidade que reina nesta cidade; refúgase os poetas, ós artistas...

BARTOLO: Por iso me tés aquí a min, ó teu dispor.

CERONIO: Semella que coñeces ben a miña situación.

BARTOLO: Hai tempo que a veño estudiando. (Entregándolle a bóliña verde.) Isto debeser teu... Toma.

(Ceronio recolle á bóla algo avergoñado e gárdaa no peto superior da súachaqueta, cabo do pano. Xa non ten présa.)

CERONIO: Gracias...

BARTOLO: ¿É magnética?

CERONIO: Non... É verde...

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

124

BARTOLO: Xa. ¿Contra a otite?

CERONIO: Non, non... Para adorno... Iso é, de adorno...

BARTOLO: Xa...

CERONIO: (Indicando a cicatriz.) ¿Un accidente?

BARTOLO: Un balazo. ¡Zas! Segouma talmente como unha barbeira. Pero o peor foi ozumbido que me quedou. Mesmo hai días que non me deixa acougar.Tócame diana seteveces pola noite e tres durante a sesta. Tatararata tataratará. Mesmo é insoportábel.

CERONIO: Curioso, curioso.

BARTOLO: Cando estou no mellor do sono... Tatararata tataratará. A maldita corneta azumbarme, e eu a despertar sobresaltado... xa ves que souvenir da guerra de Cuba...

CERONIO: ¿Como...?

BARTOLO: Estiven alí de pistolo... O día peor de todos é o do aniversario do desastre.Zúmbame a cotío, desde o abrente ata o solpor, o himno ianqui, con todo o instrumentale en clave de coña, como moqueándose da miña ferida de combate. Mesmo non seicomo non adoezo da cachola. Mais esa é a miña carga e con ela terei que apeitar se,por un casual, non se desfai o encantamento.

CERONIO: Pero... ¿É posible que ...?

BARTOLO: Nun principio fun escoler; despois, princesa moura, e como tal gardei ostesouros de Castrolongo uns trescentos vinte anos; máis tarde, cabaleiro templariodurante dous séculos; logo titiriteiro, sabio e, como xa sabes, soldado. Agora levo unsanos de vagabundo; pero con sorte e un axeitado desenfeitizamento, poderei chagar aaxudante de astronauta, un oficio con moito porvir.

CERONIO: Non che resultará difícil cos teus grandes poderes.

BARTOLO: Os poderes de meu non teñen efecto na miña propia persoa.

CERONIO: ¡Lástima...!

BARTOLO: Si... Prisioneiro son do destino.

CERONIO: ¿E coidas... que comigo poden ser eficaces?

�� . �� &

125

BARTOLO: Ben seguro, amigo Ceronio. ¿Estás logo disposto?

CERONIO: É mesmamente tentador...

BARTOLO: ¿Que agardas entón?

CERONIO: Non sei... Mais, ¿por que fixaches precisamente en min os teu ollos? Haioutras moitas xentes que precisan urxente valemento.

BARTOLO: Entre todos fuches elexido. Sempre tiven a certeza de que nosentenderiamos satisfactoriamente.

CERONIO: ¿E... cal vén sendo o prezo dos teus excepcionais servicios?

BARTOLO: Oh, déixate de cousa tan prosaicamente enoxosa. ¿Quen pensa agoraniso...? Olla para o teu futuro; axiña lograrás casar con Polita, xove, fermosa e únicaherdeira dun indiano millonario centos de veces. Terás o seu amor, un importante cargonas empresas do pai e maila administración plena e gozosa da súa fortuna nun futuronon moi lonxano. ¿É que ten prezo tan grande e envexábel bicoca?

CERONIO: Mais eu gustaría de saber...

BARTOLO: ¡Braguetazus plenus, abofé!

CERONIO: Ai... Embárgame a emoción con só pensalo... Sería marabilloso.

BARTOLO: ¡Imaxínate ó catalo! ¡Mel sobre meles!

CERONIO: (Babexando)¿Todo iso acadarei? ¿Todo será meu? ¿Todo para min?

BARTOLO: Todo, todiño, todo. ¿Hai ou non hai trato?

CERONIO: E, entón, haberá...(Bartolo faille un estraño signo na testa a Ceronio e despois pechan o trato

dándose as mans ó xeito dos antigos romanos)

Euloxio R. Ruibal. Unha macana de dote. (fragmento)

❦

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

126

BELINDA (fragmento)

As bágoas de Belinda brillaban coma os vagalumes de verán na congostra dosouto. Ata o día anterior o seu vivir fora unha sucesión de ilusións, un continuado soñarsen esperanza, que debuxaba un aceno de ledicia no seu rostro e abrigaba mornamenteo seu corazón. Sabíase querida. Todos pasaban polo muíño do seu pai e aínda que ascousas de cada un non fosen tan ben como deberan, todos gardaban un sorriso co queobsequiar a aquela mociña de ollos grandes e negros, que expresaban todo canto a súamudez lle impedía dicir.

A súa figura pequena e fráxil, aquel pano de cadriños brancos e negros quegardaba o seu cabelo, enmarcándolle o rostro enfariñado e transparente, provocaba atenrura dos homes e mulleres das aldeas próximas, pero tamén era posible que aquelainocencia provocase o desexo irresistible de facer mal.

Algo así debeu acontecer co home que se achegou ó muíño aquela tarde dedomingo na que non se movía a roda. A porta estaba aberta e el asomou cara a dentro,deixando o macuto entre a herba e escudriñando nos recunchos cos seus ollos febrís.O interior escureceu cando o seu corpo ocupou o limiar e Belinda, de costas, volveusecara el cun sorriso prendido nos seus labios.

Ela nunca desconfiara de ninguén. Sabíase querida, protexida por un sentimentocolectivo que sempre a protexera do mal. O home pediu auga, e ela abriu aínda máis oseu sorriso, quizais para indicarlle que non o podía entender. ¿Cando sentiu el o golpeardo desexo que se lle veu por dentro?, ¿foi ó descubri-lo seu rostro e os seus brazoscubertos polo po da muiñada?, ¿foi cando advertiu que ela era un ser vulnerable e sendefensa?

Belinda sabía ler nos labios dos homes, pero non no fondo dos seus corazóns.Por iso indicou o sombrizo lugar no que o seu pai deixaba o porrón e proseguiu co seutraballo, mentres el bebía con cobiza e imaxinaba como roubar unha ilusión.

Francisco X. Fernández Naval. “Belinda” en Narradores de cine.

❦

A MIÑA INFANCIA NA TABERNA DA DISPUTA

A Disputa era o nome da taberna do meu pai, situada nas proximidades da cidade dePontevedra, no vello camiño que leva a ela desde Santiago de Compostela. Desde ataberna nin sequera se albiscaban as últimas casas rurais, xa cercanas ó Burgo,esparexidas pola estrada, e en realidade só se entrevía algunha das pequenas aldeasmáis achegadas á cidade, pero adiviñábase a presencia desta polo frecuente paso decoches, dilixencias con pasaxeiros e carros con mercadorías, ademais dos correos reaisa cabalo e dos variados viaxeiros que acostumaban parar na nosa casa a tomar un groloou un descanso. Pontevedra non distaría media hora co cabalo ó paso, e nos días en

�� . �� &

127

que sopraba o vento desde o sur podíanse oír sen moito esforzo as campás da Peregrinae de Santa María chamando a misa ou tocando a morto desde a outra beira do Lérez.

A Disputa, un casarón vello e escanastrado, de grandes cachotes de granito eplanta rectangular, coa maior parte dos cuartos baleiros e estragados, erguíase sobreun pequeno outeiro desde o que se divisaban os bosques tupidos que se estendían terraa dentro, os escarpados picos do Castrove e do Acival, algúns anacos da estrada naschairas e, forzando a vista, as rompentes brancas contra a afastada costa nos días máisclaros do ano. O aire da ría penetraba ata nós, enferruxaba gonzos, armelas epicaportes, humedecía as sabas e os vestidos, botaba a perder os chourizos e osxamóns e relaba portas e fiestras, obrigándonos a pintalas todos os anos e a lucir ecalear moitas veces as paredes. Maldicía meu pai, nas agres tardes de inverno nas quea penas entraban clientes, o xudeu que lla vendera e a mala hora na que se lle ocorrerameterse naquel oficio. Sentaba entón nunha das mesas, cunha botella de augardente eunha cunca, e de nada servían as miñas lágrimas e a desesperación da miña nai. Grolovai grolo vén, despachaba a chisca, poñéndose cada vez de peor humor, ata queremataba a botella ó mesmo tempo que o día e marchaba vencido a se estomballar noleito.

Meu pai era un home violento e de man lixeira, que me zorregaba cada vez queeu facía algunha trasnada ou algo que a el llo parecía, ou sinxelamente cando tiña algúntropezo ou algunha cousa non lle saía ó seu gusto. Só me valían nesas ocasións osauxilios da miña mai, que corría a interpoñerse entre nós e lle recriminaba o seucomportamento. Unha soa palabra dela bastaba para calmalo. Tornábase daquelamelancólico, escurecíanselle os ollos e rosmaba para si, apartándose de todos, tal vezarrepentido de terme levantado a man. Polo demais, non podo dicir que non me quixese.Era descoidado nos seus afectos e case non me prestaba atención, pero preocupábasepola miña roupa e a miña comida, tratábame case como a un igual e unha certacamaradería foi afirmándose entre nós co paso dos anos. Desde pequeno acostumoumea ir cazar con el nos montes próximos e a vagar polos arredores, deixando a miña maió coidado da cantina. A cambio, tiven que me facer home desde moi novo e axudar nasocupacións da taberna, que tamén servía de pousada cando alguén o requiría, e asíhabitueime a servir xerras de viño e perdices estufadas, liscas de touciño fritidas, pratosde caldo e botellas de augardente, a limpar as mesas, a usar a vasoira, a catar o viñoque nos ofrecían os arrieiros, a munxir a vaca, a metela e sacala das cortes, a alindalanuns prados próximos, a rozar os toxos e botarlle o estrume, a limpar as cortes, a cebaros porcos e a gardalos nun soutiño que posuïamos, case a carón da Disputa, a axudarna matanza, e, nos últimos tempos, coa miña mai enferma e o meu pai completamentevencido, a aviar os cuartos, a fregar, coser a roupa e facer a comida. Tamén aprendín arelear e a tratar cos clientes difíciles. O que non aprendín foi a ler e a escribir, aínda quese comentaba, e despois souben que era certo, que meu pai era de xente fidalga e fillodun escribán, e no seu dormitorio gardaba unha Biblia e dous libros de Medicina, quepretendía seren un recordo da súa época de estudiante na Universidade. Pero non semolestou en aprenderme tan insignificante habelencia nin permitiu tampouco que a miñamai me mandase a unha escola, seguramente porque carecía de medios para lle pagar

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

128

a un mestre e porque ademais non quería desprazarse ata Pontevedra cada día. Sepodo agora escribir estas memorias, a petición dos meus parentes e dos meus amigos,é porque a sorte me axudou e porque un anxo se preocupou de me dar a coñecer asletras.

Xosé Miranda. Morning Star. (fragmento)

❦

Á DE MOSCAUnha vez fracasado o tejerazo, o problema é que dentro da Casa, os afectos ao

golpe, querían vinganza. E o Vello viuse obrigado a mantelos controlados, e mesmo amontar unha traca que convencera da súa fidelidade aos epígonos de Franco e quecalmara a súa sede de vinganza. Habíaos que pedían o sangue dos traidores, e paraeles os traidores eran todos os fulanos con galóns que non se mollaran en favor dosgolpistas. O Vello non podía permitilo, pero tampouco podía detelos. Así que decidiuedulcorar a vendetta.

Naquela época, en Castellana 5 había xa unha serie de xente traballando á marxedos militares máis reaccionarios, montando unha intelixencia paralela que non permitirarepetir algo como o ocorrido o 23. Todos os de dentro percibiamos que a Casa estabadividida por un muro invisible, pero contra o que se tropezaba igual. O Vello sabía, entreoutras curiosidades, que a xente de Alias Menguele, a facción democrática da Casa,posuía mesmo varias sedes, pisos francos dos que a facción fachófila non tiña ninnoticia. Voar os pisos e dar un susto aos novos contentaría aos malos e non lles faríademasiado dano aos bos. Foi o plan do Vello. E non lle resultou difícil obrigar a que unhadas persoas responsables do mantemento desas sedes medio-clandestinas se puxeraen contacto con el. Esa persoa era Ofelia. O plan primeiro do Vello era marcala elmesmo, deitarse con ela se podía, e averiguar onde estaban os cinco pisos francos deMadrid. Pero entón aparecín eu, e o Vello decatouse de que se me utilizaba a min, quenon sabía nada, a operación tería menos posibilidades de ser descuberta. Así queesperou a que o meu con Ofelia prosperara, e cando pensou que a relación estabamadura chamoume por teléfono.

–Ola, Carlos. ¿Estás só?–Si –mentín; Ofelia estaba na cociña, preparando a cea.–Non xogues, fillo.–Vale, vale. Non estou só –admitín.–¿Quen está contigo?–Xa sabes quen está comigo –empezaba a cabrearme, coma sempre.–¿Podes saír?–¿Agora? Non. Imos cear.–Temos que vernos –dixo ao cabo duns segundos.–¿Para?–Non podo dicircho por teléfono. ¿Poderías saír a iso da unha?–Si, se é importante.

�� . �� &

129

–É importante. Ven ata o Chef –era un restaurante íntimo que había perto deEsparteros–. E, por favor, non lle digas a Ofelia que vas estar comigo. ¿De acordo?

Aquilo preocupoume. Nunca vira ao Vello con tantas présas. Era tranquilo ata adesesperación. Ademais, lembrei de contado o que Ofelia dixera a primeira noite sobreo Vello e sobre min, sobre se estabamos ou non implicados no mogollón do 23. Ofelianon tragou a desculpa que lle puxen para desaparecer ás doce e media e deixala soano meu apartamento, pero achantou seguramente pensando que a miña saída tería quever co curro. Para reforzar a súa intuición, collín a Leica.

Cando cheguei ao Chef, xa estaba pechado, pero quedaba xente dentro. Era unrestaurante pequeno e coa cociña á vista que levaba un matrimonio de galegos. Asmesas lucían inevitables manteis de cadros vermellos, e as paredes estaban decoradascon motivos e paisaxes de Galicia á acuarela. Estábase quente, ben, e era íntimo. OVello agardaba nunha mesa esquinada, xunto á fiestra. Como sempre que pasaba algograve, o seu rostro non delataba nin o máis mínimo grao de preocupación.

–Toma unha copa –dixo cando sentei, e ergueu a man para chamar ao dono epedirlle un par de coñacs de marca. Estivo sorrindo cara a todos e a todo ata que ocamareiro serviu as copas e marchou.

–¿Que é o que pasa? –pregunteille.O Vello non respondeu, limitouse a deixar que o seu sorriso devecera e a mirarme

aos ollos.–¿É Ofelia? –el pedírame que non lle dixera nada, así que era obvio.O Vello asentiu coa cabeza antes de falar.–Xa supuxen que sospeitarías algo raro, pasando tanto tempo con ela.–¿Que é iso tan raro?–¿Non o sabes? –levantou as cellas.–Non, non sei nada.–¿Nunca falades do curro?–Veña, papá. Déixate de rodeos. ¿Que pasa?Fixo tempo. Acendeu un cigarro puro e colocou coidadosamente a cunca baleira

do café nunha esquina da mesa, como se molestara.–Ofelia está vendendo información –dixo.–¿A quen?–Non é demasiado grave. A cúpula do PSOE sabe que axiña entrarán en Moncloa

e quere saber como funcionamos dentro.Era perfectamente crible, e eu crino. Ofelia sería capaz diso e de máis.–Ofelia non está vendendo esa información –engadín–. Está regalándoa.–Non podemos permitilo. Hai cousas que pasan aí dentro que non deben saber

nin os sociatas nin ninguén. Sabes a que me refiro. É perigoso para todos.–¿Como o soubestes?Ergueu os ombros. Iso non importaba. Polo menos, a min non tiña que

importarme.–¿Que queres de min?–Que a marques.

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

130

–Non podo ser a súa sombra polo día e follar con ela pola noite –respondín–.Manda a outro.

–Ti verás. Pero sabes que as cousas están chungas, e que meterse nun marróncomo no que está Ofelia pode ser perigoso nestes tempos. Eu quería que o fixeras tiporque quero arranxar isto en familia, nunca mellor dito –sorriu–. Mentres menos xenteo saiba, mellor.

Era un argumento poderoso. Sobre todo para un fulano que durmía cada noitecon Ofelia e que seguramente estaba namorado. Aceptei. [...]

Aníbal Malvar. Á de mosca. (fragmento)

❦

Bailemos nós ja todas tres, ai amigas,

so aquestas avelaneiras frolidase quen for velida, como nós, velidas,

se amigo amar,so aquestas avelaneiras frolidas

verrá bailar.

Bailemos nós ja todas tres, ai irmanas,so aqueste ramo destas avelanase quen for louçana, como nós, louçanas

se amigo amar,so aqueste ramo destas avelanas

verrá bailar.

Por Deus, ai amigas, mentr’al non fazemos,so aqueste ramo frolido bailemose quen ben parecer, como nós parecemos,

se amigo amar,so aqueste ramo so’l que nós bailemos

verrá bailar.

Airas Núnez

❦

Ai eu, coitada, como vivo en gran cuidado

por meu amigo, que hei alongado!Muito me tardao meu amigo na Guarda!

Ai eu, coitada, como vivo en gran desejopor meu amigo, que tarda e non vejo!

Muito me tardao meu amigo na Guarda!

Afonso X

❦

131

� ��*� ��#��#�

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

Vaiamos, irmana, vaiamos dormirnas ribas do lago, u eu andar vi

a las aves, meu amigo.

Vaiamos, irmana, vaiamos folgarnas ribas do lago, u eu vi andar


Enas ribas do lago, u eu andar vi, seu arco na mão as aves ferir,


Enas ribas do lago, u eu vi andar,seu arco na mão a las aves tirar,


Seu arco na mão as aves ferir,e las que cantanvan leixá-las guarir,


Seu arco na mão a las aves tirar,e las que cantavan non nas quer matar,


Fernando Esquío

❦Amei-vos sempr’, amigo,e fiz-vos lealdade;se preguntar quiserdes,en vossa puridadesaberedes, amigo,que vos digo verdade;ou se falar houverdescon algún maldizentee vos quiser, amigo,fazer al entendente,dizede-lhi que mente,dizede-lhi que mente.

Xoán Airas

❦

132

�� . �� &

Quantas sabedes amar amigotreides comig’a lo mar de Vigo

e banhar-nos-emos nas ondas.

Quantas sabedes amar amadotreides comig’a lo mar levado


Treides comig’a lo mar de Vigoe veeremo-lo meu amigo


Treides comig’a lo mar levadoe veeremo-lo meu amado


Martín Códax

❦Sedia-m’eu na ermida de San Simióne cercaron-mi as ondas, que grandes son.

Eu atendend’o meu amigo. E verrá?

Estando na ermida ant’o altar,cercaron-mi as ondas grandes do mar.


E cercaron-mi as ondas, que grandes son:non hei i barqueiro, nen remador.


E cercaron-mi as ondas do alto mar:non hei i barqueiro, nen sei remar.

E atendend’o meu amigo. E verrá?

Non hei i barqueiro, nen remador:morrerei eu fremosa no mar maior.


Non hei i barqueiro, nen sei remar:morrerei fremosa, no alto mar.


Mendinho

133

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

Amigos, nom poss’eu negara gram coita que d’amor hei,ca me vejo sandeu andar,e com sandece o direi:

os olhos verdes que eu vime fazem ora andar assi.

Pero quem quer x’entenderáaquestes olhos quaes som,e dest’alguém se queixarámais eu jaquer moira, quer nom:


Pero nom devia a perderhome que ja o sém nom hade com sandece rem dizer,e com sandece digu’eu ja:


Xoán García de Guilhade

❦Quantos hoj’andam eno mar aquicuidam que coita no mundo nom hasenom do mar, nem ham outro mal ja;mais d’outra guisa contece hoje a mi:

coita d’amor me faz escaecera mui gram coita do mar, e teer

pola maior coita de quantas somcoita d’amor, a que’na Deus quer dar.E é gram coita de mort’a do mar,mais nom é tal; e por esta razom


pola maior coita, per boa fe,de quantas forom, nem som, nem serám.E estes outros que amor nom ham,dizem que nom; mais eu direi qual é:


134

�� . �� &

por maior coita a que faz perdercoita do mar, que faz muitos morrer!

Paio Gómez Charinho

❦Non quer’eu donzela feaque ant’a mia porta pea.

Non quer’eu donzela feae negra come carvón,que ant’a mia porta peanen faça come sisón.

Non quer’eu donzela feaque ant’a mia porta pea.

Non quer’eu donzela feae velosa come can,que ant’a mia porta peanen faça come alermã.


Non quer’eu donzela feaque ha brancos cos cabelos,que ant’a mia porta peanen faça come camelos.


Non quer’eu donzela fea,velha de maa coor,que ant’a mia porta peanen me faça i peior


Afonso X

❦

135

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

Don Beeito, home duro,foi beijar pelo obscuro

a mia senhor.

Come home aventurado,foi beijar pelo furado

a mia senhor.

Vedes que gran desventura:beijou pela fendedura

a mia senhor!

Vedes que moi grand’achaco:foi beijar polo buraco

a mia senhor!

Xoán Airas

❦Ai, dona fea, foste-vos queixarque vos nunca louvo en meu cantar;mais ora quero fazer un cantaren que vos loarei toda vía;e vedes como vos quero loar:

dona fea, velha e sandía!

Dona fea, se Deus mi pardón,pois havedes atán gran coraçónque vos eu loe, en esta razónvos quero ja loar toda vía;e vedes qual será a loaçón:


Dona fea, nunca vos eu loeien meu trobar, pero muito trobei;mais ora ja un bon cantar farei,en qeu vos loarei toda vía;e direi-vos como vos loarei:


Xoán García de Guilhade

❦

136

�� . �� &

Foi un día Lopo jograra cas dun infançón cantar,e mandou-lh’ele por don dartres couces na garganta;e fui-lh’escass’, a meu cuidar,segundo com’el canta.

Escasso foi o infançónen seus couces partir entón,ca non deu a Lopo, entón,máis de tres na garganta;e máis merece o jograrón,segundo com’el canta.

Martín Soárez

❦Un infançón mi ha convidadoque seja seu jantar loadopar mí, mais eu non o hei guisado;e direi-vos por que mi avén:ca ja des antan’hei jurado

que nunca diga de mal ben.

Diss’el, poi-lo jantar foi dado:«Load’este jantar honrado!».Dix’eu: «Faria-o de grado,mais jurei antan’en Jaén,na hoste, quando fui cruzado,

que nunca diga de mal ben».

Núñez

❦María Balteira, por que jogadesos dados, pois a eles descreedes?as novas vos direi, que sabiades:con quantos vos conhocen vos perdedes,ca vos direi que lhis ouço dizer:que vós non devedes a descreer,pois dona sodes e jogar queredes.

137

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

E, se vos daquesto non castigades,nulh’home non sei con que ben estedes,pero mui boas maneiras hajades,pois daquesto tan gran prazer havedesde descreerdes; e direi-vos al:se vo-lo oír, terrá-vo-lo a malbon home, e nunca con el jogaredes.

E nunca vós, dona, per mi creades,per este descreer que vós fazedes,se en gran vergonha pois non entradesalga vez con tal hom’e marredes:ca sonharedes nos dados entón,e se descreerdes, se Deus mi perdón,per sonho, mui gran vergonça haveredes.

Pero García Burgalés

❦

LIBROS DE LIÑAXES

O NACEMENTO DO REI ARTUR

De Uterpandragón, irmão de rei Aurelius, e como foi alevantado por rei, e do que lheaqueceu.

Despois que foi morto Aurelius, chegaron-se os ricos home~es da terra e fezeron o outroirmão Uterpandragón rei. E foi mui boo rei e dereito, e conquereu todos seus emigos.

E u~u día teve corte, e foron i todos seus ricos home~es con sas molheres. E veo i u~uconde de Cornoalha, e trouve i sa molher, que havía nome Igerna, e veo mui ben afeitadae mui ricamente aparelhada; e ela era a máis fermosa molher de toda a terra. E quandoveeron aa mesa u se assentou el-rei a comer, oolhou-a el-rei e non pode máis comer, tantose pagou dela; e non fazía al senón oolhá-la dos olhos. E pensou en seu coraçón que secon ela non jouvesse, que morrería. Este conde seu marido soube-o e levantou-se damesa con sa molher e foi-se pera u~u seu castelo que havía nome Tinteol.

E el-rei foi-o a cercar con toda sa hoste; e enviou por Merlín, e veo a ele por seuconselho. E tanto fez e tanto baratou, que morreu aquele conde, e houve el-rei por molhera esta dona, e houve dela u~u filho que houve nome Artur, o que disseron Artur deBretanha, onde ouvistes falar que foi mui boo. Despois houve Uterpandragón u~a filha destadona, que houve nome Helena, e foi molher d’el-rei Loth de Leonís; e houve dela u~u filhoque houve nome Galván, que foi dos boos cavaleiros do mundo.

❦

138

�� . �� &

CRÓNICA TROIANA

A MORTE DE PARIS

358. Como Paris foi soterrado e do doo que por el fezeron

E conta a estoria que Paris foi soterrado e~no templo de Juno, tan honradament que nuncao máis fui filho de rei, ca alí foron ajuntados tódoslos arcibispos e bispos e abades e todaa clerizía de súa lee por fazer sobr’el seus oficios e dizer súas orações. E o doo que sobr’elfazían troiaos era u~a gran maravilha de contar.

E el-rei Príamo, seu padre, havía del tan gran coita e fazía por el tan gran doo quemaior non podía. Mais e~no mundo non vive quen podesse contar a ravia e a coita e o pesarda reínha, súa madre, ca torcía as mãos e amortecía-se moitas vezes, e quiría-se leixarmorrer con pesar, e o coraçón se lhe quiría partir e braadava e dava tan grandes vozes queesto era u~a gran maravilha. E quen a vía ben podería dizer que ela fazía doo de madre.

Demais, Polidamas e Eneas e tódoslos outros da cidade e estraios eran tancoitados e fazían tan gran doo que non ha home que o contar podesse. E diz o contoque, des que a cidade fiu cercada, nunca sobre cavaleiro fui feito tan gran doo, pero quemuitos foron i mortos.

❦

A DEMANDA DO SANTO GRAAL

648. [Como el-rei fazía gran doo per morte de seus sobrinhos]

Desto fez el-rei sas cartas e enviou a tódolos portos de Logres que nengu~u non fosseousado que passasse Lançarot nen homen de sa companha. E, pois enviou osmandadeiros, tornou-se u o desbarato fora e viu Agravaín, seu sobrinho, que Lançarotmatara. E tiínha o traçón da lança en meo do peito, que o ferro parecía da outra parte. Ehouve tan gran pesar que se non pode teer na sela e caeu sobre el esmorido; e jouve igran peça. E quando acordou que pode falar, disse:

−¡Ai, bõo sobrinho!, mortalmente vos desamava o que vos este colpe deu. E grancoita meteu no meu coraçón o que tal cavaleiro tolheu de meu linhagen.

E, pois esto disse, tolhé-lhi o elmo da cabeça e beijou-lhe os olhos e a boca. Dis ifeze-o levar aa cidade. E pois andou tódolos outros e achou Guerrees, que Boorz matara,e tiínha u~a lançada per meo do peito. Alí veriades el-rei doo fazer e bater as palmas e dizerque muito vivera quando el vía a morte dos homens do mundo que ele mais amava e quetal pesar én vía. E pois fez levar Guerrees en seu escudo. E andou catando os outros; ecatou a seestro e viu Gaariet, que Lançarot matara; e este era o sobrinho que el máisamava, fóra Galván. E, quando el viu aquel que tanto amava, non se acostou doo que dosoutros houvesse a doo deste. Entón foi a el e abraçou-o e caeu esmorido sobr’el, que osque estavan no logar cuidavan que era morto. E pois jouve assí, que andaron u~a mealégoa, acordou e disse:

139

� )*(��)�)�+� ,�-�� . ��

−¡Ai, morte!, que me tardas, ca ja me semelha que viví muito. ¡Ai, Gaariet, meusobrinho!, se eu hei a morrer con doo, morrerei con doo de ti, ca nunca vi morte con queme tanto muito pesasse. ¡Ai, bõo sobrinho e bõo amigo!, en mal ponto foi feita aquelaespada que te assí achagou e ?maldito seja o braço que tal colpe deu, ca mal confundeumin e toda minha linhagen!

Dis i beijou-lhi os olhos e a boca e o rosto, assí sanguentado como era; e fez tal dooca todos o amavan e o prezavan; tanto era bõo cavaleiro e bõo paação.

❦

CORÓNICA DE SANTA MARÍA DE IRIA

ALMANZOR EN COMPOSTELA

E este tempo o conde don Roi Vazques, padre de dito obisop don Paio, con outroscavaleiros e cónsules tratou co o duque Almeçor, que era grande senhor dos Esmaelitas,escripvindo-lhe como era morto rei Renamiro. E Almençor carteou-se con el-rei Veremundoe con o dito conde don Rodrigo; e disso-lhes se con súa ajuda podessen cobrar o reino,que lhes darían gran multitúe de pagaos e moitas joias e riquezas. E eles ajudaro-no.

E entrou o reino or estas partes de Galiza. E entrou aa eglesia de Santiago edestroeu moitas das paredes da eglesia, salvo o altar e o Santo Sepulcro do gloriosoApóstolo. E fezo outras muitas suzidades e vilezas ena eglesia de Santiago.

E entón o senhor Santiago lançou enos mouros tanta desintería e menaçón que osmáis e melhores que viínhan con el-rei Almençor morreron maa morte sopitania demenaçón. E quando Almeçor veu tanto mal, preguntou cuja era aquela casa e aquel lugaren que lhe assí morreran quantos consigo tragía. E disseron-lhe que era do ApóstoloSantiago, discípulo de Jesucristo, filho da virgeen María, que jazía sepultado.

E quando Almeçor esto oieu, con gran temor fogeu dende e foi-se con alguunspoucos que lhe ficaran. E indose, súbito lhe veeo u~a gran dolor e a cerca de Medinacelimorreu maa morte sopitania, onde é sepultado eno seo de Mafomete.

E despois el-rei Veremundo veeo aa eglesia de Santiago e veeo con el o bispo donPedro; e reparou moi ben a dita eglesia e cibdade. E, todo assí moi ben reparado, morreuo bispo don Pedro.

❦

MIRAGRES DE SANTIAGO

Miragre de Santiago scripto por Papa Calisto: “Guillelme e o conde”

U~

u cavaleiro, que havía nome Guilhelme, havía guerra con u~u conde que chaman de FonteCalcar; e o cavaleiro buscou gente e entrou en súa batalha con o conde; e mingou-lhe agente e, fogindo, prenderon-no e trouxeron-no ante o conde. E o conde mandó-o logodegolar, e o cavaleiro começou logo a chamar a moi gran voz:

140

�� . �� &

−Santiago Apóstolo, que por mandado de Herodes fuste degolado con espada enJerusalén, ajuda-me a livrar-me deste perigo.

E entón aquel que o havía de matar dou-lhe tres feridas na garganta con a espada,e non lhe empeeceu nen pareceu en el sinal de firida. E des que viu que lhe non podíaempeecer con o agume, volveu a ponta da espada e dou-lhe con ela porlo ventre, e assío gardou Santiago que sol a firida non na senteu nen lhe empeeceu.

E o conde, quando viu esto, e os outros que i eran, maravilharon-se moito, e mandó-o meter e~n prijón en u~u seu castelo. E en outro día, quando se começou a manha~a, seendoo cavaleiro con grandes sospiros pedindo merced a Santiago, e o Apóstolo, comprido demisericordia, parou-se ant’el e disso-lhe:

−Aque aquí o que tu chamasche.E entón encheu-se a casa de moi boo odor e de gran claridade, assí que tódolos

cavaleiros e outros que jazían dentro coidavan que eran e~na igleja do Paraíso. E Santiago,en aquela craridade, tomó-o porla mao ante todos e levó-o atá a postromeira porta docastelo; e as gardas ficaron assí como cegos, e abriu as portas e levó-o consigo atá u~amedia légoa do castelo.

E o cavaleiro, por seu amor, foi logo en romaría a súa igleja, chegou i e~no día quelhe fazen a festa da trasladaçón, e contou todo aquesto como vos havemos dito, con granprazer dando loores a Santiago.

❦

141

A COMUNICACIÓN LITERARIA - mazaricos.gal de textos.pdf · ¡Deixo a casa onde nacín, deixo a...

Documents

Transcript of A COMUNICACIÓN LITERARIA - mazaricos.gal de textos.pdf · ¡Deixo a casa onde nacín, deixo a...