ป ที่๑ ฉบับที่ ... -...

วารสารวชาการ สถาบนบณฑตพฒ

นศลป ปท ๑ ฉบบท ๑ กนยายน ๒๕๕๖ - กมภาพนธ ๒

๕๕๗

ปท ๑ ฉบบท ๑ กนยายน ๒๕๕๖ - กมภาพนธ ๒๕๕๗ISSN-57-013827

สถาบนบณฑตพฒนศลป กระทรวงวฒนธรรม

อตลกษณสถาบนบณฑตพฒนศลป

สบสาน สรางสรรค งานศลป

อตลกษณของบณฑตสถาบนบณฑตพฒนศลป

มออาชพงานศลป

เอกลกษณสถาบนบณฑตพฒนศลป

เปนผน�าดานงานศลป

วสยทศน

“สถาบนบณฑตพฒนศลปเปนองคกรชนน�าดานนาฏศลป คตศลปและทศนศลป

บรหารจดการโดยใชหลกธรรมาภบาลและน�าสถาบนฯ สนานาชาต”

พนธกจ

๑) จดการศกษาดานนาฏศลป ดรยางคศลป คตศลป และทศนศลป ระดบพนฐานวชาชพถงวชาชพ

ชนสงทมคณภาพเปนทยอมรบระดบชาตและนานาชาต

๒) สรางงานวจยงานสรางสรรคนวตกรรมทเปนองคความรดานศลปวฒนธรรมอยางมคณคาแกสงคม

๓) เปนศนยกลางบรการวชาการดานศลปวฒนธรรม

๔) อนรกษพฒนาสบสานและเผยแพรวฒนธรรม

๕) บรหารจดการตามหลกธรรมาภบาล

เจาของ : สถาบนบณฑตพฒนศลปกระทรวงวฒนธรรม เลขท๑๑๙/๑๙หม๓ต�าบลศาลายาอ�าเภอพทธมณฑลจงหวดนครปฐม๗๓๑๗๐วตถประสงค : ๑.เพอเผยแพรความรทางวชาการในดานศลปวฒนธรรม ๒.เพอใหผทรงคณวฒครอาจารยนกวชาการและนกสรางสรรคเผยแพรผลงาน ๓.เพอใหบรการทางวชาการแกสงคมในรปแบบของวารสารกรรมการทปรกษา : อธการบดสถาบนบณฑตพฒนศลป รองอธการบดสถาบนบณฑตพฒนศลป ผชวยอธการบดสถาบนบณฑตพฒนศลปบรรณาธการ : รองศาสตราจารยดร.กรรณการสจกลกองบรรณาธการ: ดร.สรชยชาญฟกจ�ารญ ผชวยศาสตราจารยดร.ศภชยจนทรสวรรณ ผชวยศาสตราจารยดร.อควทยเรองรอง ผชวยศาสตราจารยดร.ยทธนาฉพพรรณรตน ผชวยศาสตราจารยสกญญาทรพยประเสรฐ อาจารยดร.หทยรตนทบพร อาจารยดร.อบลวรรณหงสวทยากร อาจารยดร.นนทกาญจนชนประหษฐ อาจารยดร.บ�ารงพาทยกล อาจารยดร.ชนยวรรณะล อาจารยดร.วาสนาบญญาพทกษ อาจารยดร.อษาสบฤกษ อาจารยดร.สขสนตแวงวรรณพสจนอกษร: ดร.ดวงกมลบางชวด นางสาวสรสกลเกดมออกแบบรปเลม-จดหนา : บรษทนชาการพมพจ�ากดออกแบบปก : นายธระโชตเสรทวกลก�าหนดออก : ปละ๒ฉบบในเดอนกมภาพนธและเดอนสงหาคมพมพท: บรษทนชาการพมพจ�ากด๒๓๒๒/๑ซ.ลาดพราว๗๑ถนนลาดพราวแขวงลาดพราวเขตลาดพราว กทม.๑๐๒๓๐โทร๐๒๗๑๙๔๕๒๒

ตนฉบบทกเรองทรบการตพมพไดรบการตรวจทางวชาการโดยผทรงคณวฒ(PeerReview)เฉพาะสาขาศลปวฒนธรรมและการศกษาการตพมพซ�าจะตองไดรบอนญาตจากกองบรรณาธการเปนลายลกษณอกษร

สารบญ

บทบรรณาธการ ๔

• สมเดจพระบวรราชเจามหาศกดพลเสพกบการอนรกษนาฏศลปไทย ๕

นายฉตรชยวองกสกรณ

• การศกษากระบวนทาร�านางแปลงในการแสดงเรองรามเกยรต:ฉยฉายศรปนขา ๑๗

ผชวยศาสตราจารยดร.จนตนาสายทองค�า

• แนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลป ๓๙

นางสาวอษาภรณบญเรอง

• คตนาฏธรรมอศวโฆษ ๕๗

นายดเรกทรงกลยาณวตร

• องคความรและภมปญญาดานดนตรพนบานอสาน(แคน) ๗๓

นายโยธนพลเขต

บทบรรณาธการ

วารสารของสถาบนบณฑตพฒนศลปเลมนอาจกลาวไดวาเปนวารสารเลมแรกทมเนอหาทเกยวของ

กบนาฏศลปและดนตรซงเปนงานรบผดชอบโดยตรงของสถาบนทจะตองธ�ารงความเปนสถาบนฯหลกทางดาน

ศลปวฒนธรรมใหยงยนใหจงได

สถาบนหลกของการธ�ารงศลปวฒนธรรมแหงนไดแสดงผลงานปรากฏตอสงคมไทยสบเนองมากน

ยาวนาน องคความรของภมปญญาไทยดานนาฏศลปดนตร กไดมการสบทอดกนมารนตอรนไมเคยขาดสาย

การถายทอดงานศลปวฒนธรรมดงกลาวตองเปนการถายทอดทประณตงดงามดวยจตวญญาณของภมปญญา

ผรบถายทอดเองกตองนอมรบการถายทอดนนอยางเคารพบชา ตามขนบและจารตของคนไทย องคความร

ตางๆ ทไดสบสานกนมาคอหลกฐานส�าคญของภมปญญา ททานทงหลายไดฝากฝงไวในผนแผนดนไทยเปน

มรดกตกทอดแกคนรนหลง

สถาบนบณฑตพฒนศลป เปนสถาบนหนงทไดใหค�ามนสญญากบภมปญญาไทยทางดานนาฏศลป

และดนตรวาจะเปนผรบฝากเปนผดแลองคความรตางๆ ของทานไวอยางอนรกษอยางสรางสรรคใหงดงาม

ล�าคา สมกบททานไดชวยกนสรางสรรคและถายทอดไว และจะพยายามบนทก จารกองคความรตางๆ

อยางตอเนองนบแตนเปนตนไป

ในวารสารเลมนนกวชาการทง๕ทานทรวมกนอนรกษและสรางสรรคองคความรของภมปญญา

ไทยผานงานวจยทง๔เรองคอ

๑.สมเดจพระบวรราชเจามหาศกดพลเสพกบการอนรกษนาฏศลปไทย

๒.การศกษากระบวนการทาร�านางแปลงในการแสดงเรองรามเกยรต:ฉยฉายศรปนขา

๓.องคความรและภมปญญาดานดนตรพนบานอสาน(แคน)

๔.คตนาฏยธรรมอศวโฆษ

งานวจยเรองสดทายคอ “แนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบน

บณฑตพฒนศลป” จะเปนงานวจยทจะใหแนวคดแกผบรหารการศกษาในการทจะจดการศกษารปแบบ

วทยาเขตของสถาบนบณฑตพฒนศลปในอนาคตตอไป

ขอบคณนกวจยทง๕ทานทไดชวยกนคนคดวจยเพอพฒนาองคความรทางดานศลปวฒนธรรม

ใหเปนทประจกษใหองคความรนธ�ารงอยในผนแผนดนไทยอยางยงยนล�าคาตลอดกาลนาน

บรรณาธการ

สมเดจพระบวรราชเจา มหาศกดพลเสพ

กบการอนรกษนาฏศลปไทย

โดย นายฉตรชย วองกสกรณ

7สถาบนบณฑตพฒนศลป กระทรวงวฒนธรรม

บทคดยอ

บทความเรอง “สมเดจพระบวรราชเจา มหาศกดพลเสพ กบการอนรกษนาฏศลปไทย”

มวตถประสงคเพอแสดงการสบทอดครนาฏศลปจากราชส�านกในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย

รชกาลท๒มาสคณะในสมเดจพระบวรราชเจามหาศกดพลเสพพระมหาอปราชหรอกรมพระราชวงบวรฯ

สมยรชกาลท๓ซงทรงสรางอโบสถวดบวรสถานสทธาวาสหรอวดพระแกววงหนาทปรากฏอยในปจจบน

ผลการศกษาพบวา สมเดจพระบวรราชเจา มหาศกดพลเสพทรงรบตวละครมาจากวงหลวงสมย

รชกาลท๒คอคณนอยงอกไกรทองและคณข�ารามสรมาสงกดในคณะวงหนาเมอสนสมยแลวครทงสอง

ทานไดไปเปนครของเจาพระยานคร (นอย) ทเมองนครศรธรรมราช จากนนจงกลบเขาเปนครในคณะของ

กรมพระราชวงบวรวไชยชาญเรยกวาละครพระบณฑรยซงเปนพระมหาอปราชสมยรชกาลท๕

ละครพระบณฑรยมศษยคอคณครองหสตะเสนเมอสนสมยแลวคณครองหสตะเสนไดมาเปนคร

ในคณะละครวงสวนกหลาบซงมศษยไดแกทานผหญงแผวสนทวงศเสนคณครลมลยมะคปตตอมาละคร

วงสวนกหลาบไดโอนไปเปนละครวงเพชรบรณ

หลงจากสนสดละครวงเพชรบรณแลวทานผหญงแผวสนทวงศเสนไดมาเปนครในส�านกการสงคต

กรมศลปากร และคณครลมล ยมะคปต ไดมาเปนครในโรงเรยนนาฏดรยางคศาสตร ปจจบนคอ สถาบน

บณฑตพฒนศลปกระทรวงวฒนธรรมไดถายทอดทาร�าใหกบคณครสวรรณชลานเคราะหคณครศรวฒน

ดษยนนทนซงครทงสองทานนไดถายทอดทาร�าใหกบศษยรนตอมา

จากการศกษาการสบทอดครนาฏศลป นบวา สมเดจพระบวรราชเจา มหาศกดพลเสพ ทรงเปน

ผอนรกษนาฏศลปไทยและมการสบทอดมาตงแตอดตถงปจจบน

8 สถาบนบณฑตพฒนศลป กระทรวงวฒนธรรม

ผลการวจย

สมเดจพระบวรราชเจามหาศกดพลเสพเปนพระมหาอปราชในสมยรชกาลท๓แหงกรงรตนโกสนทร

ประสตวนท ๒๑ ตลาคม พ.ศ. ๒๓๒๘พระราชโอรสในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช

รชกาลท ๑ และเจาจอมมารดานยใหญ ถาเทยบกบรชกาลท ๒ กคอพระราชอนชาตางพระมารดา

โดยรชกาลท๒เปนพระราชโอรสทประสตจากสมเดจพระราชนสวนสมเดจพระบวรราชเจามหาศกดพลเสพ

เปนพระราชโอรสทประสตจากเจาจอมมารดา

เมอทรงด�ารงต�าแหนงพระมหาอปราชแลวสมเดจพระบวรราชเจามหาศกดพลเสพเสดจประทบ

ณพระราชวงบวรสถานมงคลหรอวงหนาสงกอสรางททรงสรางขนใหมในวงหนาไดแกพระทนงอศราวนจฉย

อโบสถวดบวรสถานสทธาวาสหรอวดพระแกววงหนาซงยงปรากฏอยทกวนน

อโบสถวดบวรสถานสทธาวาส หรอวดพระแกววงหนา

ทมา : ต�านานวงหนา, ๒๕๕๓ : ปก.


เมอพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอย หว ทรงยกเลกละครหลวงในราชส�านกแลว สมเดจ

พระบวรราชเจามหาศกดพลเสพทรงรบตวละครผหญงของหลวงเขามาตงคณะใหมในวงหนาดงค�ากลาวของ

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด�ารงราชานภาพวา

ละครวงหนา กรมพระราชวงบวรมหาศกดพลเสพ ทรงหดขนโรง ๑ เปนละครผหญงทงโรง

เลนทงเรองพระราชนพนธรชกาลท๒และเรองอนๆซงทรงพระราชนพนธเปนบทละครนอกขนใหมม๔เรอง...

ละครวงหนาเลนอย๘ปพอสนพระชนมายกรมพระราชวงบวรมหาศกดพลเสพแลวกเลก

(สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด�ารงราชานภาพ,๒๕๐๗:๑๕๘)

นอกจากสมเดจพระบวรราชเจามหาศกดพลเสพจะทรงรบตวละครผหญงเขามาตงคณะในวงหนา

แลวบรรดาเจานายอนๆกตงคณะละครผหญงตามแบบอกหลายคณะ ไดแก ละครเจาพระยาบดนทรเดชา

ละครกรมพระพพธโภคภเบนทรละครกรมพระพทกษเทเวศร

การทวงตางๆตงคณะละครผหญงขนมาเปนจ�านวนมากท�าใหพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว

ทรงต�าหนบรรดาเจานายเหลานน แตมบางพระองคไดยกขออางในการตงคณะละคร ดงค�ากลาวของสมเดจ

พระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด�ารงราชานภาพวา

ฝายขางผทหดเลนละครกมขออางอยางหนงวา แบบและบทละครซงพระบาทสมเดจพระพทธ-

เลศหลานภาลยไดทรงไวเปนของประณตบรรจงไมมเสมอเหมอนมาแตกอน “ถาทอดทงเสยไมมใครฝกหด

ใหละครเลนรกษาไว แบบแผนละครหลวงกจะสญไปเสย” ความทกลาวขอนเปนความจรง กเหมอนเปน

เครองปองกนอกอยางหนง

(สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด�ารงราชานภาพ,๒๕๐๗:๑๕๗)

จากพระด�ารสขางตนแมสมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด�ารงราชานภาพจะมไดทรงเอยนาม

เจาของคณะละครทอางวา “ถาทอดทงเสยไมมใครฝกหดใหละครเลนรกษาไว แบบแผนละครหลวงกจะสญ

ไปเสย” ถากลาวในทางสนนษฐานของผเขยน อาจเปนไดวา เปนค�าอางของ สมเดจพระบวรราชเจา

มหาศกดพลเสพเนองจากพระองคทรงมสถานะเปนพระปตลา(พระเจาอา)ในรชกาลท๓และทรงสนบสนน

รชกาลท๓ใหไดขนครองราชยทามกลางกระแสตอตานจากเจานายชนผใหญจ�านวนมากเชนสมเดจเจาฟา

กรมหลวงพทกษมนตร ทรงสนบสนนสมเดจเจาฟามงกฎเนองจากประสตจากสมเดจพระราชน ขณะท

รชกาลท๓ประสตจากเจาจอมมารดา(จลลดาภกดภมนทร,๒๕๒๑:๓๐๙)เมอการสนบสนนของสมเดจ

พระบวรราชเจามหาศกดพลเสพประสบผลส�าเรจพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวจงทรงสถาปนาพระองค

เปนพระมหาอปราชหรอกรมพระราชวงบวรในฐานะททรงไววางพระราชหฤทยทสด ดงนน เมอพระบาท

สมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ทรงต�าหนเจานายทตงคณะละคร ผทกลาวอางโตแยงไดจงนาจะเปนบคคลท

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯทรงเกรงพระราชหฤทยและทรงใหความเคารพนบถอในฐานะพระญาตผใหญ

คงมใชเจาของคณะละครเลกๆตามวงเจานายทอยหางไกล


ถาขอสนนษฐานของผเขยนเปนความจรง กนบวาสมเดจพระบวรราชเจา มหาศกดพลเสพ ทรงมพระคณตอวงการนาฏศลปโดยรกษาแบบแผนละครหลวงสมยรชกาลท ๒ ไวทวงหนาและไดสบทอดตอมา ในรปแบบของการแสดงดงตอไปน ๑. ทรงรบตวละครผมฝมอมาจากวงหลวง คอ คณนอยงอกไกรทอง เขามาสงกดในคณะและ ยงมคณข�ารามสร ซงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด�ารงราชานภาพ ทรงเอยถงชอนเปนครงแรก ในละครวงหนา ขณะทในวงหลวงสมยรชกาลท ๒ มตวละครชอ คณข�าเงาะ ความขอนอาจารยประเมษฐ บณยะชย ตงขอสงเกตวา นาจะเปนบคคลคนเดยวกบคณข�ารามสร เนองจากตวเงาะกบตวยกษมพนฐาน การรายร�าคลายคลงกน(ประเมษฐบณยะชย,สมภาษณ๓กนยายน๒๕๕๕)ถากลาวในความเปนจรงคณะละครของวงหนาเปนละครผหญงทตงขนใหมดงนนคณนอยงอกไกรทองกบคณข�ารามสรจงนาจะมาสงกดพรอมกน ๒. สมเดจพระบวรราชเจามหาศกดพลเสพทรงพระราชนพนธบทละครขนใหมส�าหรบจดแสดงในวงหนาเปนการสวนพระองคบทละครเหลานมความแปลกไปจากการแสดงละครสมยเดยวกนดงน ๒.๑ ทรงน�าเรอง ขนชางขนแผน ทเคยใชขบเสภามาทรงพระราชนพนธเปนบทละครนอกเปนพระองคแรก ๒.๒ ทรงน�าเรองพระลอทใชส�าหรบอานมาทรงพระราชนพนธเปนบทละครนอกเปนพระองคแรก ๒.๓ ทรงน�าเรอง รามเกยรต มาพระราชนพนธใหมใหเปนบทละครนอก และทรงสรางเรองตอนหนมานอาสาโดยเพมเตมใหนางเบญกายหงนางสวรรณกนยมา สวนตวละครหนมานจากทเคยม ภาพลกษณเปนทหารเอกกกลายเปนตวตลก คอยหามปรามเมยทงสองมใหทะเลาะกน นบวาทรงน�า เรองรามเกยรตมาพระราชนพนธเปนบทละครนอกในยคกรงรตนโกสนทรเปนพระองคแรก

เจาคณจอมมารดาเอมทมา : ววฒนาการเครองแตงกายโขนละคร, ๒๕๕๒ : ๒๕๓.

๒.๔ ทรงน�าเรองกากทใชส�าหรบอาน มาพระราชนพนธใหเปนบทละครนอกเชนเดยวกน แตตนฉบบช�ารดเสยหายมากจงไมไดรบการตพมพ ๒.๕ ทรงพระราชนพนธบทละคร เบกโรง ส�าหรบเลนเบกโรงละครนอก ๔ เรองคอ เรองจบลงหวค�าเรองร�าบรรเลงหางนกยงเรองยกษสอง กรวรวกสองพนองตงพธและเรองไพจตราสร บทละครพระราชนพนธขางตนแสดงวาพระองคทรงมแนวพระราชด�ารทล�าหนาและสรางสรรคสงแปลกใหมใหเกดขนในวงการนาฏศลปไทย ๓. การททรงรบครละครมาจากวงหลวง จงเกดการสบทอดครนาฏศลปตอมาดงน ๓.๑ ครละครในคณะวงหนา คอ คณนอยงอกไกรทอง คณข�ารามสร เมอสนสมยของสมเดจพระบวรราชเจามหาศกดพลเสพแลวครทงสอง ไดเดนทางไปเปนครในคณะของเจาพระยานคร(นอย)ทเมองนครศรธรรมราช ซงเปนพระญาตฝายขางพระมารดาในสมเดจพระบวรราชเจาฯ


ละครคณะเจาคณจอมมารดาเอม สนนษฐานจากตงทนงตวเดยวกนทมา : ววฒนาการเครองแตงกายโขนละคร, ๒๕๕๒ : ๒๕๒.

๓.๒ หลงจากสนสมยเจาพระยานคร

(นอย) แลว ครทงสองไดเขามาสงกดในคณะละครของ

เจาคณจอมมารดาเอม ซงเปนเจาคณจอมในพระบาท

สมเดจพระปนเกลาเจาอยหว และเปนพระมารดาใน

กรมพระราชวงบวรวไชยชาญ พระมหาอปราชในสมย

รชกาลท๕

๓.๓ ล ะ ค ร ค ณ ะ ว ง ห น า ข อ ง

กรมพระราชวงบวรวไชยชาญ ในสมยรชกาลท ๕ เรยก

วาละครพระบณฑรย จากการบอกเลาของคณครลมล

ยมะคปต เลาวาคณครของทานคอคณครองหสตะเสน

เปนละครอยในคณะน(ประเมษฐบณยะชย,๒๕๔๓:๘๒)

ดงนน คณครองตองเปนศษยของคณนอยงอกไกรทอง

และคณข�ารามสรดวย

๓.๔ คณนอยงอกไกรทอง ได ออก

ไปสอนศษยนอกวงหนาและไดฝกทาร�าไกรทองใหกบ

ทาวศรสนทรนาฏ(แกวพนมวนณอยธยา) คณครอง หสตะเสน


๓.๕ หลงจากคณนอยงอกไกรทอง

และคณข�ารามสรสนชวตแลว ศษยจากละครวงหนา

คอ คณครอง หสตะเสน ไดมาเปนครในคณะวงสวน

กหลาบของสมเดจฯเจาฟาอษฎางคเดชาวธกรมหลวง

นครราชสมา ซงเปนพระอนชาในพระบาทสมเดจ

พระมงกฎเกลาเจาอยหวรชกาลท๖

๓.๖ คณะละครวงสวนกหลาบมศษย

ทฝกนาฏศลปจากคณครองหสตะเสนไดแกทานผหญง

แผวสนทวงศเสนคณครลมลยมะคปตอยางไรกตาม

ทานผหญงแผว สนทวงศเสน ไดไปฝกนาฏศลปกบ

ทาวศรสนทรนาฏซงสอนอยในกรมมหรสพอกทางหนง

ท�าใหไดทาร�าทสบทอดมาจากคณนอยงอกไกรทอง

ผานมาทางสายทาวศรสนทรนาฏ

สวนคณครลมล ยมะคปต ไดฝกทาร�ากบ

คณครองหสตะเสนในชดทรจกกนทวไปเชนเพลงชา

เพลงเรว เชด เสมอ ตระนมต ตระบองกน ช�านาญ

สาธการตระบรรทมสนธ

นอกจากครทสอนประจ�าแลว ยงมครพเศษ

ทเชญมาสอนไดแกทาววรจนทร(เจาจอมมารดาวาด)

เจาจอมมารดาเขยนแตครเหลานมไดสบทอดนาฏศลป

มาจากวงหนาสมยรชกาลท๓

๓.๗ ละครวงสวนกหลาบมครสอน

ทาร�าตวนางทมาจากวงหนาสมยรชกาลท๕เชนเดยวกบ

คณครองหสตะเสนคอคณครนมนวรตนณอยธยา

ซงสอนทาร�าใหกบคณครเฉลยศขะวณชแตไมปรากฏ

วาคณครน มไดเรยนกบครทานใดทสบทอดมาจาก

วงหนาสมยรชกาลท๓จงมไดกลาวถงในทน

๓.๘ ละครวงสวนกหลาบตงอยได๘ป

สมเดจฯ เจาฟาอษฎางคเดชาวธ กโอนคณะละคร

ใหกบพระอนชา คอ สมเดจฯ เจาฟาจฑาธชธราดลก

กรมขนเพชรบรณอนทราชย แตทานผ หญงแผว

สนทวงศเสน มไดไปเนองจากเปนชายาของสมเดจฯ

เจาฟาอษฎางคเดชาวธ

ทาวศรสนทรนาฏ (แกว พนมวน ณ อยธยา)

ทมา : วรรณคดการแสดง, ๒๕๕๕ : ๓๒.

ทานผหญงแผว สนทวงศเสน

ทมา : ละครวงสวนกหลาบ, ๒๕๔๓ : ๕.


๓.๙ ละครวงเพชรบรณ มคณครอง

หสตะเสน และคณครนม นวรตน ณ อยธยา เปน

ผ ควบคมการฝกซอมประจ�าสบตอมา จากวงสวน

กหลาบ ดงนน การฝกซอมละครเรองตางๆ นาจะได

ครทงสองทานนเปนผสอนทาร�ามากกวาครทานอนๆ

ทเชญมาสอนในเวลาพเศษ

๓.๑๐ละครวงเพชรบรณตงอย ๔ ป

กย ต เนองจากสมเดจฯ เจ าฟ าจฑาธชธราดลก

สนพระชนมในปพ.ศ.๒๔๖๖บรรดาครและศษยตาง

ตองแยกยายไปใชชวตภายนอกนบเปนการสนสดละคร

วงสวนกหลาบและวงเพชรบรณแตเพยงเทาน

ในยคการปกครองระบอบประชาธปไตย

มการกอตงโรงเรยนนาฏดรยางคศาสตร ในป พ.ศ.

๒๔๗๗และไดเชญคณครลมลยมะคปตมาเปนผวาง

หลกสตรการสอน จงนบวาเปนครรนแรกของโรงเรยน

สอนนาฏศลปแหงน ป จจบนคอ สถาบนบณฑต

พฒนศลปสวนทานผหญงแผวสนทวงศเสนไดมาสอน

ในส�านกการสงคตกรมศลปากรจงกลาวไดวาครจาก

วงสวนกหลาบไดเขามาสอนนาฏศลปในหนวยราชการ

เดยวกน

นกเรยนนาฏศลปได ฝ กทาร�ากบคณคร

ลมลยมะคปตและเมอนกเรยนเหลานไปสมครเขารบ

ราชการในส�านกการสงคตกไดฝกทาร�ากบทานผหญง

แผวสนทวงศเสนจงนบไดวาเปนศษยของครทงสองทาน

ศษยทมชอเสยง ไดแก คณครสวรรณ ชลานเคราะห

ไดฝกทาร�าไกรทองคณครศรวฒน ดษยนนทน ไดฝก

ทาร�าเพลงชาเพลงเรว ซงลวนเปนทาร�าทสบทอดมา

จากวงหนาสมยรชกาลท๓ทงสน

จากการสบทอดครนาฏศลปจากราชส�านก

รชกาลท๒สคณะในสมเดจพระบวรราชเจามหาศกด

พลเสพปพ.ศ.๒๓๖๗ถงปพ.ศ.๒๕๕๖ในปจจบน

เขยนเปนแผนภมดงน

คณครลมล ยมะคปต

ทมา : ละครวงสวนกหลาบ, ๒๕๔๓ : ๕.

คณครสวรรณ ชลานเคราะห ในบทไกรทองทมา : ฉลองปรญญาศลปกรรมศาสตรดษฎบณฑตกตตมศกด อาจารยสวรรณ ชลานเคราะห, ๒๕๔๖ : ๑.


วงหลวงรชกาลท ๒

วงหนารชกาลท ๓

กรมศลปากร

คณนอยงอกไกรทอง

คณครสวรรณ ชลานเคราะห

ทานผหญงแผว สนทวงศเสน

คณนอยงอกไกรทอง

คณข�ารามสร

คณครศรวฒน ดษยนนทน

คณครลมล ยมะคปต

คณข�ารามสร

วงหนารชกาลท ๕

คณครอง หสตะเสนทาวศรสนทรนาฏ (แกว)

วงสวนกหลาบกรมมหรสพ


จากแผนภมขางตนแสดงใหเหนวาคณนอย

งอกไกรทองและคณข�ารามสรซงมาจากวงหลวงสมย

รชกาลท๒ไดเขามาเปนตวละครในวงหนาของสมเดจ

พระบวรราชเจา มหาศกดพลเสพ สมยรชกาลท ๓

และตอมาไดเปนครในคณะของ กรมพระราชวงบวร

วไชยชาญสมยรชกาลท๕ซงเรยกวาละครพระบณฑรย

มศษยในคณะนคอคณครองหสตะเสน

ในสมยรชกาลท ๖ คณครอง หสตะเสน

ไดเปนครในคณะละครวงสวนกหลาบ มศษยทมชอ

เสยงไดแกทานผหญงแผวสนทวงศเสนคณครลมล

ยมะคปต อยางไรกตาม ทานผหญงแผว ไดไปฝก

นาฏศลปกบทาวศรสนทรนาฏณกรมมหรสพซงเปน

ศษยอกทางหนงของคณนอยงอกไกรทอง

หลงจากกอตงสถาบนสอนนาฏศลปและ

ส�านกการสงคตสงกดกรมศลปากรในยคการปกครอง

ระบอบประชาธปไตย ทานผหญงแผว สนทวงศเสน

และคณครลมล ยมะคปต ไดถายทอดทาร�าใหกบ

คณครสวรรณชลานเคระหคณครศรวฒนดษยนนทน

และครทสบทอดเหลานไดถายทอดทาร�าใหกบศษย

รนตอมาจนทกวนน

จากการทสมเดจพระบวรราชเจามหาศกด

พลเสพทรงรบตวละครหลวงมาสงกดในคณะและไดม

การสบทอดครนาฏศลปมาถงปจจบน นบวาพระองค

ทรงมพระคณตอวงการนาฏศลปไทยซงสมควรผศกษา

จะไดร�าลกถงพระองคตลอดไป

คณครศรวฒน ดษยนนทน

ในชดเพลงชาเพลงเรว

ทมา : ครศรวฒน ดษยนนทน ตนแบบของศลปน

ชนครผถายทอด, ๒๕๔๙ : ปก.


บรรณานกรม

จลลดาภกดภมนทร.เลาะวง.กรงเทพมหานคร:โชคชยเทเวศร,๒๕๒๑.

ด�ารงราชานภาพ,สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยา.ต�านานละครอเหนา.ธนบร:ป.พศนาคะ,๒๕๐๗.

ด�ารงราชานภาพ,สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยา.ต�านานวงหนา.กรงเทพมหานคร:แสงดาว,๒๕๕๓.

ประเมษฐบณยะชย.ละครวงสวนกหลาบ.กรงเทพมหานคร:พรสเกล,๒๕๔๓.

ประเมษฐบณยะชย.สมภาษณ.๓กนยายน๒๕๕๕.

ศลปากร,กรม.พระบวรราชนพนธ.กรงเทพมหานคร:ดอกเบย,๒๕๔๕.

-----------------.ครศรวฒน ดษยนนทน ตนแบบของศลปนชนครผถายทอด.กรงเทพมหานคร:ดอกเบย,

๒๕๔๙.

สงเสรมศลปาชพ,มลนธในสมเดจพระนางเจาสรกตพระบรมราชนนนาถ.ววฒนาการเครองแตงกายโขน

ละครสมยรตนโกสนทร.กรงเทพมหานคร:แปลนโมทพ,๒๕๕๒.

สจบตรฉลองปรญญาศลปกรรมศาสตรดษฎบณฑตกตตมศกด อาจารยสวรรณ ชลานเคราะห.

๒๕๔๖.

เสาวณตวงวอน.วรรณคดการแสดง.กรงเทพมหานคร:มหาวทยาลยเกษตรศาสตร,๒๕๕๔.

การศกษากระบวนทาร�านางแปลงในการแสดง

เรองรามเกยรต : ฉยฉายศรปนขา

โดย ผชวยศาสตราจารย ดร. จนตนา สายทองค�า

คณะศลปนาฏดรยางค สถาบนบณฑตพฒนศลปงานวจยน ไดรบทนจากสถาบนบณฑตพฒนศลป ปงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๕๕

THE STUDY OF DANCE MOVEMENT OF A FEMALE CHARACTER IN DISGUISE IN RAMAKIEN PERFORMANCE : CHUI CHAI SURAPANA KHA


บทคดยอ

การวจยเรองการศกษากระบวนทาร�านางแปลงในการแสดงเรองรามเกยรต : ฉยฉายศรปนขา

มวตถประสงคเพอศกษาบทบาทและความส�าคญของนางแปลงในการแสดงเรองรามเกยรต รวมทงศกษา

องคประกอบการแสดง และวเคราะหกระบวนทาร�าฉยฉายศรปนขา โดยเปรยบเทยบกระบวนทาร�าตาม

รปแบบการเรยนการสอนกบกระบวนทาร�าตามรปแบบการแสดง ด�าเนนการวจยโดยการศกษาจากเอกสาร

การสมภาษณผเชยวชาญนาฏศลปไทย การรบถายทอดทาร�า การชมวดทศนการแสดงการประชมกลม

ผทรงคณวฒเพอยนยนขอมล

ผลการศกษาพบวาบทบาทและความส�าคญของนางแปลงในการด�าเนนเรองรามเกยรตนมภมหลง

เปนนาง ม ๓ นาง คอ ๑) นางศรปนขาหรอนางส�ามนกขา มบทบาทในตอนตนเรองอนเปนเหตสสงคราม

ระหวางพระรามกบทศกณฐ๒)นางเบญกายมบทบาทในทางกลศกของทศกณฐ๓)นางอดลปศาจเหตแหง

ความบาดหมางของพระรามกบนางสดาในตอนทายของเรองรามเกยรต

นางศรปนขาหรอนางส�ามนกขาเปนตวละครตวเดยวกน จดเปนยกษชนสงทมกรยาไมเรยบรอย

มอทธฤทธแปลงกายเหาะเหนเดนอากาศได รปรางหนาตาอปลกษณ อปนสยเจาช จตใจรอนรมดวยราคะ

นสยพาลไมรผดชอบชวดพดปดกลาววาจาเทจนางแปลงกายเปนสาวงามเพอยวยวนพระรามพระลกษณให

หลงใหลในการแสดงปรากฏลลาทาร�าในการแปลงกายของนางศรปนขาทสบทอดมาจากละครวงสวนกหลาบ

ในชดฉยฉายศรปนขาซงจดเปนการร�าชนสงเชงอวดฝมอมองคประกอบส�าคญคอผแสดงตองคดเลอกผแสดง

ทมความสามารถดานนาฏศลปตวนางสามารถถายทอดบคลกตวละครสผชมใหเกดอารมณคลอยตามไดอยาง

สนทรยการแตงกายยนเครองนางหมสไบสองชายศรษะใสกระบงหนาหรอรดเกลาเปลวดนตรใชวงปพาทย

เพลงรองประกอบดวยเพลงฉยฉายและเพลงแมศร กระบวนทาร�าตามบทรองเพลงฉยฉายพบวามทาร�า

ตามค�ารองจ�านวน๓๑ทา ในลลาทมลกษณะการนวยนาดผร�าตองใสจรตกรยาแสดงอาการความพงพอใจ

ทางใบหนาและแววตาเพลงแมศรมทาร�าตามค�ารองจ�านวน๒๕ทาร�าในลลาทาร�าสะบดสบงอาการเสแสรง

อาการเลนตวของหญงใบหนายมระรนดวงตามเลศนย

การวเคราะหเปรยบเทยบกระบวนทาร�าตามรปแบบการเรยนการสอนกบรปแบบการแสดงพบวา

ทาร�าในรปแบบการเรยนการสอนมลกษณะเปนการตบทตามค�ารองตรง ๆ สวนในการแสดงใชการตบท

โดยมปฏสมพนธกบผชมโดยมกระบวนทาร�าแตกตางกนอยางชดเจนตามค�ารอง จ�านวน๑๔ทาร�า คอ ๑)

ไปใหคมสน๒)ผานงใหม๓)สไบหอม๔)อกทงเพชรพรายพรรณ๕)ตดใจ๖) เสยดายเอย๗)อยากจะ

สองพระฉาย๘)กระจก๙)ในไพร๑๐)ลามลวน๑๑)มาชวน๑๒)ตองท�าแสนงอน๑๓)จะสลดปดกรเอย

๑๔)คราน


Abstract

Theresearchonthestudyofdancemovementsofafemalecharacterindisguise

inRamakienperformance:ChuiChaiSurpanakhaaimstostudyandanalyzetheroleand

importance of the disguised female characters in Ramakien performance, aswell as its

dramaticcomposition.Thestudyemploysacomparisonmethodbetweeninstruction-based

dancemovements and performance-based dancemovements. The research data are

collectedfromliteraturereview,interviewofThaiclassicaldanceexperts,inheritanceofdance

movements,performancevideosandfocusgroupdiscussiontoconfirmtheinformation.

Theresearchfindsthat inRamakienstoryline, therearethreesignificant female

characters in disguise: ๑) Surpanakha or Sammanakkha, whose role is crucial at the

beginningofthestoryleadingtothewarbetweenRamaandRavana;๒)Benyakai,whose

roleisevidentinthewarfarestratagemsofRavana;๓)AdooltheDemonesswhocausesthe

conflictbetweenRamaandSitaattheendofRamakienstory.

Surpanakhaor so-calledSammanakkha isdescribedasanupper-classogressof

indecentmanner. She possessesmagical powers and can assume any shape or form.

Surpanakhahasanuglyappearanceandflirtatiouspersonality.Being jealousandlustful,

shealwaysdeceivesothersthroughimmoralandwickedconducts.Shetransformsherself

asacharminglybeautifulwomantoseduceRamaandLakshmana.Theimpersonatingdance

movementsof Surpanakha inChui Chai Surpanakha are inherited from the royal dance

genreofSuanKularbPalace.Itisregardedasacourtdancewhichdemonstratesthetalents

andexpertiseofthedancers;therefore,theimportantelementofthedanceisthecasting.

The selected performermustmaster the leading female role and is able to convey

thecharacter’spersonalitywhileconvincingtheaudiencetoaestheticallyfollowthestory.

Thecostumeofthisparticulardancefollowsthetraditionofaleadingfemalecharacter:

using a double-end shawl towrap around the breast and decorating the headwith a

head-dressoragoldtiara.TheaccompanyingmusicisproducedbythePiPhatensemble

whilethevocalmusicconsistsofChuiChaisongandMaeSrisong.Thereare๓๑dance

movementsforChuiChaisongandthedancestyleembodiesgracefulgesture.Thedancer

mustconveythestylizeddemeanorandsatisfactionthroughfacialandeyeexpressions.

Inaddition,MaeSrisonghas๒๕lyricaldancemovementsexpressingsulking,pretentious

andbashfulgesture,coupledwithasmilingfaceandobscureeyecontact.


The comparative analysis of the instruction-based and performance-based

dancemovementsrevealsthattheinstruction-baseddancemovementsexpressadirect

interpretationofthelyricswhilethoseappearingintheperformanceareinterpretedbasedon

theinteractionwiththeaudience.Thisresultsin๑๔differentdancemovements:๑)proceed

beautifully๒)newankle-lengthskirt๓)fragrantshawl๔)elegancediamond๕)addiction๖)

regret๗)desiringtoseeone’sreflection๘)mirror๙)intheforest๑๐)touchingpassionately

๑๑)induce๑๒)sulking๑๓)shakingoffthehands๑๔)thismoment.


บทน�า

ความเปนมาและความส�าคญของปญหา

นาฏศลปหมายถงศลปะการฟอนร�าทงทเปนระบ�าร�าเตนรวมทงละครร�าโขนหนงใหญปจจบน

มกมคนคดชอใหใหดทนสมยคอ นาฏกรรม สงคตศลป วพธทศนา และศลปะการแสดง ซงมความหมาย

ใกลเคยงกน เพราะเปนค�าทครอบคลมศลปะแหงการรอง การร�า และการบรรเลงดนตร (สรพล วรฬรกษ,

๒๕๔๓:๑๒)นาฏศลปไทยเปนศลปะการแสดงประจ�าชาตทมความส�าคญและมบทบาทตอสงคมไทยอยางยง

โดยเปนสวนส�าคญของการด�าเนนชวต ทงในเวลาปกตและในโอกาสพเศษเพอการสอสาร การสงสรรค

การบนเทง งานพธกรรม ตลอดจนการเผยแพรและรกษาเอกลกษณของชาตหรอชมชน ดงนนจงมการ

อนรกษเผยแพรและสบทอดกนมาอยางตอเนองแมในบางชวงเวลาของกาลสมยจะมการหยดชะงกเสอมถอย

ลงบางแตกไดรบการฟนฟมาโดยล�าดบมรปแบบและลกษณะเฉพาะบงบอกถงความงามแหงวฒนธรรมทบรมคร

ดานนาฏศลปรงสรรคขนดวยภมปญญาสการอนรกษสบทอดเปนมรดกของแผนดน

ปจจบนงานนาฏศลปไทยมการสรางสรรคขนมากมาย โดยมทงการสรางสรรคในกรอบจารตเดม

รวมทงรงสรรคขนใหมในรปแบบของระบ�าตางๆ ตลอดจนรปแบบการแสดงละครทมการพฒนาผสมผสาน

ศลปะตะวนตก และศลปะตะวนออกของชาตตางๆ เพอสอดรบกบความตองการของสงคมทเปลยนแปลง

อยางรวดเรว ทงนทามกลางกระแสการเปลยนแปลงการแสดงในรปแบบอนรกษมความส�าคญอยางยง

เปรยบเสมอนรากเหงาของนาฏศลปไทยทสบสานควบคกบงานสรางสวรรคดงพระราโชวาทสมเดจพระเทพ

รตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ในพธพระราชทานแกผส�าเรจการศกษาจากสถาบนบณฑตพฒนศลป

ประจ�าปการศกษา ๒๕๕๔ วา “การธ�ารงรกษาศลปวฒนธรรม อนเปนเครองแสดงถงเอกลกษณและ

ความเจรญของชาตนนจ�าเปนตองกระท�าสองสงควบคกนไปคอการอนรกษและการสรางสรรคแตการจะ

ปฏบตสองสงนใหส�าเรจผลทดทเปนประโยชนแทจรงแตละคนตองซาบซงในคณคาของศลปวฒนธรรมไทย

กอนวาเปนแบบแผนอนดงามทไดสรางสมและสบทอดกนมายาวนาน จนเปนรากฐานส�าคญของสงคม

และประเทศชาตจงควรอยางยงทจะตองดแลรกษาไวใหด�ารงมนคงอย”(สถาบนบณฑตพฒนศลป,๒๕๕๕)

ทงน งานนาฏศลปรปแบบอนรกษเปนภมปญญาของบรมครนาฏศลปไทยในอดต โดยการถายทอดความร

สศษยใหจดจ�าดวยสตปญญาและการฝกฝนจนเกดความช�านาญเปนองคความรอยในตวบคคลท�าใหกระบวน

ทาร�าและองคความรหลายชดหลายตอนไดสนไป โดยไมไดรบการถายทอดหรอบนทกไวอยางนาเสยดาย

ดงนน จงจ�าเปนอยางยงทจะตองบนทกจดเกบองคความรอยางเปนระบบ โดยใชหลกการวจยในการศกษา

คนควาวเคราะหขอมลตางๆโดยเฉพาะรปแบบการร�าในเชงอวดฝมอ

นางศรปนขาในบทบาทของนางแปลง ผเปนชนวนส�าคญของการเกดสงครามในเรองรามเกยรต

แมจะแปลงรปรางใหงดงามเพยงไรแตการถายทอดกรยาในการแสดงสอถงความไมส�ารวมไมควบคมอารมณ

ตามลกษณะของนางตลาด โดยบรมครดานนาฏศลปไทยไดรงสรรคลลาทาร�าตลอดจนกลวธในการแสดงทม

ความแตกตางและลกษณะเฉพาะ การแสดงบทบาทนางแปลงของศรปนขาปรากฏในการร�าทเปนแบบแผน

สบทอดกนมาแตโบราณในชดฉยฉายศรปนขาซงไดรบการบรรจไวในหลกสตรการเรยนการสอนดานนาฏศลป

ไทยระดบปรญญารวมทงจดแสดงในโอกาสตางๆทงในการแสดงโขนและละครร�าดงนนผวจยจงตระหนกถง


ความส�าคญของบทบาทกระบวนทาร�านางแปลงอนเปนรปแบบของนาฏศลปไทยแนวอนรกษตามกรอบจารต

ดงเดมโดยสนใจศกษาการแสดงชดฉยฉายศรปนขาซงเปนการศกษาบทบาทความส�าคญของนางแปลงในการ

แสดงเรองรามเกยรตจากเอกสารต�าราและองคความรทสบทอดจากบรมครดานนาฏศลปไทยรวมทงวเคราะห

กระบวนทาน�าทใชในการแสดงชด ฉยฉายศรปนขา รปแบบการถายทอดในการเรยนการสอนตามหลกสตร

ศลปบณฑต สาขานาฏศลปไทยของสถาบนบณฑตพฒนศลป และรปแบบการแสดงของกรมศลปากร อนม

จดเนนทแตกตางกนซงควรศกษาวเคราะหทาร�าบนทกจดเกบอยางเปนระบบในรปแบบงานวจยนาฏศลปไทย

เพอใหเกดประโยชนในการอนรกษสบทอดองคความรแกวงการศกษาดานนาฏศลปไทยตอไป

วตถประสงคของการวจย ๑. เพอศกษาบทบาทและความส�าคญของนางแปลงในการแสดงเรองรามเกยรต

๒. เพอศกษาวเคราะหองคประกอบการแสดงและเปรยบเทยบกระบวนทาร�าชดฉยฉายศรปนขา

ขอบเขตการวจย

ศกษาเพอเปรยบเทยบกระบวนทาร�าฉยฉายศรปนขา๒รปแบบคอกระบวนทาร�าตามรปแบบ

การเรยนการสอนของสถาบนบณฑตพฒนศลปหลกสตรศลปบณฑตกบกระบวนทาร�าตามรปแบบการแสดง

ของส�านกการสงคตกรมศลปากร

วธด�าเนนการวจย ๑. ศกษาและรวบรวมขอมลจากหนงสอ เอกสารทางวชาการและบทความทเกยวของจากแหลง

ขอมลตางๆไดแก

หอสมดแหงชาต

หองสมดกองวรรณกรรมและประวตศาสตร

ศนยรกษศลปสถาบนบณฑตพฒนศลป

ฝายวชาการส�านกการสงคตกรมศลปากร

วทยบรการจฬาลงกรณมหาวทยาลย

หองสมดคณะศลปกรรมศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย

หองสมดคณะอกษรศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย

หองสมดคณะศลปนาฏดรยางคสถาบนบณฑตพฒนศลป

๒. ศกษาจากการสงเกตและชมวดทศนการแสดงทเกยวของกบนางแปลงในการแสดงโขน

เรองรามเกยรตแกนางศรปนขานางเบญกายและนางอดลของส�านกการสงคตกรมศลปากร

๓. ฝกปฏบตทาร�าฉยฉายศรปนขา รปแบบการเรยนการสอนของสถาบนบณฑตพฒนศลป จาก

นางสาวกรรณการวรทยผเชยวชาญการสอนนาฏศลปไทยและทาร�ารปแบบการแสดงของส�านกการสงคต

กรมศลปากรจากนางรจนาพวงประยงค(ศลปนแหงชาต)


๔. ศกษาจากการสมภาษณผมประสบการณการสอนและการแสดงฉยฉายศรปนขาดงน

นางนพรตนหวงในธรรม ผเชยวชาญการสอนนาฏศลปไทยวทยาลยนาฏศลป

นายประเมษฐบณยะชย ผเชยวชาญดานนาฏศลปไทยสถาบนบณฑตพฒนศลป

ผชวยศาสตราจารยคมคายกลนภกด ผทรงคณวฒดานนาฏศลปสถาบนบณฑตพฒนศลป

นางวรวรรณพลบประสทธ ศลปนช�านาญงานส�านกการสงคตกรมศลปากร

๕. บนทกกระบวนทาร�าฉยฉายศรปนขาพรอมดนตรและเพลงรอง

๖. จดประชมกลมยอย (FocusGroup)ผทรงคณวฒดานนาฏศลปไทยทมประสบการณในการ

แสดงและการสอนไมนอยกวา๒๐ปจ�านวน๑๐คนเพอยนยนขอมล

๗. น�าขอมลทไดมาวเคราะหตความและสรปผลการวจยดวยการพรรณนาความและเรยบเรยง

ผลทคาดวาจะไดรบ ๑. กอใหเกดเอกสารบนทกองคความรเกยวกบบทบาทและความส�าคญของนางแปลงในการแสดง

เรองรามเกยรต

๒. ไดเอกสารบนทกองคความรในการอนรกษสบทอดกระบวนทาร�าชดฉยฉายศรปนขาตามรปแบบ

การเรยนการสอนและรปแบบการแสดงของบรมครดานนาฏศลปไทย เพอเปนประโยชนทางการศกษา

ในแนวทางนาฏศลปไทยอนรกษ

ค�าจ�ากดความทใชในการวจย ๑. กระบวนทาร�าหมายถงกระบวนทาร�าชดฉยฉายศรปนขาตามรปแบบการเรยนการสอนของ

สถาบนบณฑตพฒนศลปและรปแบบการแสดงของส�านกการสงคตกรมศลปากร

๒. นางแปลงหมายถงนางยกษทแปลงกายเปนหญงสาวรปรางหนาตาสวยตามทปรากฏในการ

แสดงเรองรามเกยรตไดแกนางศรปนขานางเบญจกายและนางอดล

๓. รปแบบการเรยนการสอน หมายถง กระบวนทาร�าทถายทอดใหแกนกศกษาในหลกสตร

ศลปบณฑตสาขานาฏศลปไทยของสถาบนบณฑตพฒนศลป

๔. รปแบบการแสดงหมายถงกระบวนทาร�าทศลปนของส�านกการสงคตกรมศลปากรจดแสดง

ใหประชาชนชม


สรปผลการวจย การวจยเรองการศกษากระบวนทาร�านางแปลงในการแสดงเรองรามเกยรต : ฉยฉายศรปนขา มวตถประสงคเพอศกษาบทบาทและความส�าคญของนางแปลงในการแสดงเรองรามเกยรต รวมทงศกษา องคประกอบการแสดง และวเคราะหกระบวนทาร�าชดฉยฉายศรปนขา โดยเปรยบเทยบกระบวนทาร�า ๒ รปแบบคอ กระบวนทาร�าตามรปแบบการเรยนการสอนหลกสตรศลปบณฑต สาขานาฏศลปไทย สถาบนบณฑตพฒนศลป รบการถายทอดทาร�าจากอาจารยกรรณการ วโรทย ผเชยวชาญการสอนนาฏศลปไทย สถาบนบณฑตพฒนศลป กบกระบวนทาร�าตามรปแบบการแสดงของส�านกการสงคต กรมศลปากร รบการถายทอดทาร�าจากอาจารยรจนา พวงประยงค (ศลปนแหงชาต) ผเชยวชาญดานนาฏศลปไทย ส�านกการสงคตกรมศลปากรด�าเนนการวจยโดยศกษาและรวบรวมขอมลจากหนงสอ เอกสารทางวชาการและบทความทเกยวของจากแหลงขอมลตางๆ สงเกตและชมวดทศนการแสดงทเกยวของกบนางแปลง ในการแสดงเรองรามเกยรต ฝกปฏบตทาร�าฉยฉายศรปนขารปแบบการเรยนการสอนและรปแบบการแสดง บนทกกระบวนทาร�าพรอมดนตรและเพลงรอง ประชมกลมผ ทรงคณวฒดานนาฏศลปไทยเพอยนยนขอมลการศกษาและน�าขอมลวเคราะห ตความ และสรปผลการวจยดวยการพรรณนาความและเรยบเรยง สรปผลการวจยตามวตถประสงคไดดงน ๑. การศกษาบทบาทและความส�าคญของนางแปลงในเรองรามเกยรต พบวา ในการแสดง เรองรามเกยรต นอกจากไดน�าบทพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท๑และพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยรชกาลท๒มาปรบปรงเพมเตมใหมลกษณะเปนบทโขน นอกจากนนสมเดจพระเจาบรมวงศเธอเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศไดจดท�าเปนบทละครดกด�าบรรพเรองรามเกยรตตามตนฉบบรามายณะเรองรามเกยรตมปรากฏตวละครทเปนยกษ จ�านวนมาก นางยกษทแปลงกายและมบทบาทในการด�าเนนเรองพบวามนางแปลงทส�าคญ ๓ ตว คอ ๑)นางศรปนขาหรอนางส�ามนกขามบทบาทในตอนตนเรองอนเปนเหตสสงครามระหวางพระรามกบทศกณฐ๒)นางเบญกายมบทบาทในทางกลศกของทศกณฐ๓)นางอดลปศาจเปนเหตแหงความบาดหมางของพระรามกบนางสดาในตอนทายของเรองรามเกยรต นางศรปนขาไดชอวาเปนผจดชนวนศกระหวางทศกณฐเจากรงลงกากบฝายพระรามแหงกรงอโยธยา จนทสดท�าใหพระญาตวงศเผาพงศยกษตองถงกาลวบตดวยกเลสตณหาของตนเองนางศรปนขาเปนตวเอกในละครดกด�าบรรพเรองรามเกยรต ตอน ศรปนขาตสดา บทพระราชนพนธสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศสวนนางส�ามนกขาเปนตวเอกในบทละครเรองรามเกยรตพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชรวมทงบทโขนทมการปรบปรงขนในระยะตอมาซงกลาวไดวาเปนตวละครเดยวกนตามประวตทปรากฏในเรองรามเกยรต นางเปนธดาของทาวลสเตยนกบนางรชดา มสามชอ ชวหา ภายหลงสามตองจกรของทศกณฐถงแกความตายนางจงออกปาเพอหาคจนพบพระราม พระลกษณ นางสดา นางแปลงกายเปนสาวงามเขาเกยวพาราสพระราม พระลกษณ และท�ารายนางสดา จงถกพระลกษณตดมอเทาจมกหขบไลไปเปนเหตใหนางไดรบความอบอายจงเพดทลบดเบอนความจรงพรอมทงยอโฉมนางสดาตอทศกณฐท�าใหทศกณฐลกพานางสดาจนเกดศกลางเผาพงศยกษในทสดลกษณะรปรางของนางศรปนขาบรรยายไวในบทละครดกด�าบรรพวาเปนนางยกษทรปรางอวนใหญ ผมแดงหยกแหงกรอบ เสยงแหบแหง หนาตาอปลกษณ สวนในโคลงประเภทกาพยกลาวไวเพยงลกษณะกายสเขยวลกษณะอปนสยนางศรปนขาจากการวเคราะหบทละครพบวา มลกษณะนสยเจาชจตใจรอนรมดวยราคะ มความลมหลงในตนเองอปนสยพาลไมรผดชอบชวดพดปดกลาววาจาเทจ


กรมศลปากรไดน�าบทพระราชนพนธเรองรามเกยรตในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกฯ

มาจดท�าเปนบทโขนโดยจดแบงการแสดงเปนตอนๆบทบาทของนางศรปนขาหรอนางส�ามนกขาปรากฏอย

ในตอนส�ามนกขากอศก โดยมบทบาทลลาการร�ายอโฉมของนางศรปนขาทแปลงกายเปนสาวงามในรปแบบ

ของการร�าฉยฉาย ชด ฉยฉายศรปนขา และพบวาปรากฏในการแสดงละครดกด�าบรรพเรองรามเกยรต

ตอนศรปนขาตสดา

๒. การศกษาองคประกอบการแสดง และวเคราะหกระบวนทาร�าฉยฉายศรปนขา การแสดงชด

ฉยฉายศรปนขาเปนการร�าอวดฝมอทตองอาศยความสามารถในการร�าของผแสดงจดเปนการร�าชนสงปรากฏ

อยในบทละครดกด�าบรรพเรองรามเกยรต ตอน ศรปนขาตสดา และการแสดงโขน เรอง รามเกยรต ตอน

ส�ามนกขากอศก กระบวนทาร�าฉยฉายศรปนขาสบทอดทาร�าจากคณคร เฉลยศขะวณช (ศลปนแหงชาต)

ทไดรบการถายทอดทาร�าจากครละครวงสวนกหลาบ และมการสบทอดในหลกสตรศลปบณฑต สาขา

นาฏศลปไทย สถาบนบณฑตพฒนศลป นอกจากน มการปรบทาร�าส�าหรบการแสดง โดยคณครเจรญจตต

ภทรเสวถายทอดใหกบศลปนกรมศลปากรมองคประกอบการแสดงทส�าคญและวเคราะหกระบวนทาร�าดงน

๒.๑ องคประกอบการแสดง

๑)ผแสดงตองคดเลอกผทมความสามารถดานนาฏศลปไทยตวนางสามารถถายทอด

บคลกตวละครสผชมใหเกดอารมณคลอยตามไดอยางสนทรย ใชลลาในการร�าทแสดงความกระชดกระชอย

มจรตกรยาแสดงอารมณทางใบหนาและแววตา

๒)เครองแตงกาย ลกษณะแตงกายแบบยนเครองนาง หมสไบปกสองชาย ศรษะ

ใสกระบงหนามทายชองผมดานหลงหรออกรปแบบหนงคอการใสศราภรณรดเกลาเปลวมทายชองดานหลง

การแตงกายแบบสวมรดเกลา การแตงกายแบบสวมกระบงหนา


๓) ดนตร สามารถใชวงปพาทยไดทง ๓ ประเภท คอ ปพาทยเครองหา ปพาทย

เครองคหรอปพาทยเครองใหญโดยการเลอกใชวงปพาทยประเภทใดนนขนอยความเหมาะสมของขนาดและ

สถานทในการแสดงในกรณทแสดงรปแบบละครดกด�าบรรพจะใชวงปพาทยดกด�าบรรพ

๔) เพลงรอง ประกอบดวยเพลงฉยฉายและเพลงแมศรทนยมใชในการแสดงทม

ความหมายในการอวดความงามของเครองแตงกาย ทงนบทรองฉยฉายศรปนขานอกจากจะแสดงถง

ความงามของเครองแตงกายแลว ยงปรากฏค�ารองทแสดงการปรงแตงจรตของหญงสาว เพอใชยวยวนชาย

ใหหลงรกรวมทงค�ารองทแสดงความมนใจในความงามของตน

๒.๒ วเคราะหกระบวนทาร�าฉยฉายศรปนขา

กระบวนทาร�าฉยฉายศรปนขา เปนกระบวนทาร�าตามบทรองในเพลงฉยฉายและ

เพลงแมศร ออกดวยเพลงรวและจบดวยเพลงเรว - ลา ในกระบวนทาร�าตามบทรองเพลงฉยฉายนนพบวา

มทาร�าตามค�ารองเพลงฉยฉายจ�านวน ๓๑ ทาร�า และเพลงแมศรจ�านวน ๒๕ ทาร�า ในลลาทมลกษณะ

การร�านวยนาด ผรายร�าตองใสจรตกรยาแสดงอาการพงพอใจทางใบหนาและแววตา กรยายมแยม กรยา

ลอยหนา กระแทกเทา ยดยบเขาอยางแรง การวาดวงกวางกวาปกตในลกษณะ นางยกษ มอาการเสแสรง

แกลงงอนอาการเลนตวของหญงใบหนาแสดงอาการยมระรนดวงตามแววหวานแบบมเลศนย

ทงนกระบวนทาร�าในเพลงฉยฉายและเพลงแมศรพบวามทาร�าทมลกษณะเหมอนกนโดยตบท

ตามความหมายทคลายคลงกนจ�านวน๘ทาร�าเปนการตบทในความหมายคลายคลงกน๑๗ค�าคอ

๑)ค�ารอง:เราไซร มาชวนเราเอย

๒)ค�ารอง:คงตดใจ ใหยวยวน จะยวให

๓)ค�ารอง:อยากจะสองพระฉาย กระจกในไพร

๔)ค�ารอง:ชางเถอะ แมแกลงเลนตวแมจะแกลงเลนตว

๕)ค�ารอง:หดแยมพราย และแยมสรวล

๖)ค�ารอง:ลามลวน ตององค

๗)ค�ารอง:จะไดหลง อยากมาหลง

๘)ค�ารอง:ท�าไม สนด

นอกจากนพบวากระบวนทาร�าตามรปแบบการเรยนการสอนและทาร�าตามรปแบบการแสดง

สวนใหญมลกษณะโครงสรางของทาร�าตามบทรองทคลายคลงกนแตมทาร�าทแตกตางกนอยางชดเจนจ�านวน

๑๔ทาร�าคอ


๑) บทรอง : ไปใหคมสน

ทาร�าในการเรยนการสอน ทาร�าในการแสดง

(๑) (๒)

๒) บทรอง : ผานงใหม



๓) บทรอง : สไบหอม


๔) บทรอง : อกทงเพชรพรายพรรณ


(๑) (๒)


๕) บทรอง : ตดใจ


๖) บทรอง : เสยดายเอย



๗) บทรอง : อยากจะสองพระฉาย


๘) บทรอง : กระจก



๙) บทรอง : ในไพร


๑๐) บทรอง : ลามลวน


(๑) (๒)


๑๑) บทรอง : มาชวน


(๑) (๒)

๑๒) บทรอง : ตองท�าแสนงอน



๑๓) บทรอง : จะสลดปดกรเอย


(๑) (๒)

๑๔) บทรอง : คราน



กระบวนทาร�าฉยฉายศรปนขาทงในรปแบบการเรยนการสอนและรปแบบการแสดงเปนกระบวน

ทาร�าทสบทอดจากบรมครนาฏศลปไทยวงสวนกหลาบเมอน�ามาประกอบการแสดงโขน-ละครไดมการปรบ

เพมเตมทาร�าส�าหรบการแสดงดงนนจงพบวาทาร�าในรปแบบการเรยนการสอนเปนทาร�าในลกษณะการตบท

ตามค�ารองตรงๆ สวนทาร�าในการแสดงใชการตบทเชงการแสดง โดยใหมปฏสมพนธกบผชมมการใชสายตา

และการแสดงออกทางใบหนาเพอสออารมณกบผแสดง

ขอเสนอแนะ๑. ขอเสนอแนะในการน�างานวจยไปใช

๑) ผศกษางานวจยทเปนผถายทอดทาร�าปฏบตหนาทในการสอนทกษะนาฏศลปสามารถทบทวน

ความรดานทาร�าจากงานวจยและวดทศนรวมทงสามารถน�าวดทศนไปใชเปนสอการเรยนการสอนได

๒) สามารถศกษางานวจยเปนแนวทางในการศกษากระบวนทาร�าเชงวเคราะหเปรยบเทยบทาร�าใน

การแสดงชดอนๆโดยเปรยบเทยบทาร�าในการเรยนการสอนกบทาร�าในการแสดงหรอวเคราะหเปรยบเทยบ

ทาร�าปจจบนกบทาร�าในอดตจากภาพถายโบราณภาพลายเสนทบนทกเปนประวตศาสตรเชนร�าแมบทใหญ

เพอสรางองคความรเพมเตม

๒. ขอเสนอแนะในการท�าวจยตอไป

๑) ควรศกษากระบวนทาร�านางแปลงในการแสดงละครนอก เพอรวบรวมเปนงานวจยในแนว

อนรกษซงมปรากฏบทบาทนางแปลงหลายเรองอาทบทบาทนางยกษ(นางผเสอสมทรแปลง)ในการแสดง

ละครนอกเรองพระอภยมณบทบาทนางเกศสรยงแปลงในการแสดงละครนอกเรองสวรรณหงสเปนตน

๒) ควรศกษาเพอวเคราะหกระบวนทาร�าทใชในการเรยนการสอนในลกษณะร�าเดยวเชงอวดฝมอ

กบกระบวนทาร�าทใชในการแสดงในบทบาทของตวพระตวยกษและตวลงเพอสรางองคความรนาฏศลปไทย


บรรณานกรม

กรรณการวโรทย.สมภาษณ,๑๒กมภาพนธ๒๕๕๖.

คณะละครสมครเลนแหงบานปลายเนน.สจบตรการแสดงละครดกด�าบรรพเรองรามเกยรต ตอน

ศรปนขาตสดา พระราชนพนธสมเดจพระเจาบรมวงศเธอเจาฟากรมพระยานรศรา นวดตวงศ.

กรงเทพมหานคร:มงคลการพมพ,๒๕๑๐.

คณะละครสมครเลนแหงบานปลายเนน.สจบตรการแสดงละครดกด�าบรรพเรองรามเกยรต ตอน

ปศาจนางอดร.กรงเทพมหานคร:โรงพมพทาพระจนทร,๒๕๒๓.

คมคายกลนภกด.สมภาษณ,๘กมภาพนธ๒๕๕๖.

จรชญาบรวฒน.หลกการแสดงของนางศรปนขาในละครดกด�าบรรพเรองรามเกยรต.

วทยานพนธปรญญามหาบณฑตสาขาวชานาฏศลปไทยคณะศลปกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย,๒๕๕๑.

ช�านาญรอดเหตภย.รามเกยรตปรทศน.พมพครงท๒.กรงเทพมหานคร:กรงสยามการพมพ,๒๕๒๒.

เทคโนโลยและอาชวศกษา,วทยาลย.ประมวลการสอนวชานาฏยศพท หลกสตรระดบปรญญา

สาขานาฏศลปไทย. กรงเทพมหานคร:วทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา,๒๕๒๙.

นรศรานวดตวงศ,สมเดจพระเจาบรมวงศเธอเจาฟากรมพระยา.ชมนมบทละครและคอนเสรต.

กรงเทพมหานคร:กรมศลปากร,๒๕๐๖.

นาคะประทป.สมญาภธานรามเกยรต.กรงเทพมหานคร:แพรพยา,๒๕๑๐.

นตยาจามรมาน.เอกสารประกอบการสอนวชานาฏยศพท ๑.กรงเทพมหานคร:วทยาลยนาฏศลป,

๒๕๔๑.

บณฑตพฒนศลป,สถาบน.พธพระราชทานปรญญาบตร สถาบนบณฑตพฒนศลป.กรงเทพมหานคร:

สถาบนบณฑตพฒนศลป,๒๕๕๕.

ประเมษฐบณยะชย.สมภาษณ,๑๒กมภาพนธ๒๕๕๖.

พทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช,พระบาทสมเดจพระ.บทละครเรองรามเกยรต เลม ๑.พมพครงท๑๑.

กรงเทพมหานคร:กรงสยามการพมพ,๒๕๕๓.

พทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช,พระบาทสมเดจพระ.บทละครเรองรามเกยรต เลม ๒.พมพครงท๑๑.


พทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช,พระบาทสมเดจพระ.บทละครเรองรามเกยรต เลม ๓.พมพครงท๑๑.


พทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช,พระบาทสมเดจพระ.บทละครเรองรามเกยรต เลม ๔.พมพครงท๑๑.


พทธเลศหลานภาลย,พระบาทสมเดจพระ.บทละครเรองรามเกยรตพระราชนพนธในพระบาทสมเดจ

พระพทธเลศหลานภาลย,พมพครงท๙.กรงเทพมหานคร:บรษทไผมเดยเซนเตอรจ�ากด,๒๕๕๓.


พชราวรรณทบเกต.หลกการแสดงของนางเกศสรยงแปลงในละครนอกเรองสวรรณหงส.วทยานพนธ

ปรญญามหาบณฑตสาขาวชานาฏศลปไทยคณะศลปกรรมศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย,

๒๕๔๔.

มงกฎเกลาเจาอยหว,พระบาทสมเดจพระ:บอเกดรามเกยรต.พมพครงท๙.กรงเทพหมานคร:

บรษทไผมเดยเซนเตอรจ�ากด,๒๕๕๓.

ราเมศเมนอน.รามายณะ.แปลโดยวรดวงศสงา.กรงเทพมหานคร:เมองโบราณ,๒๕๕๑.

ราชบณฑตยสถาน.พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕.พมพครงท๖.กรงเทพมหานคร:

อกษรเจรญทศน,๒๕๓๙.

รจนาพวงประยงค.สมภาษณ,๑๑กมภาพนธ๒๕๕๖

วรวรรณพลบประสทธ.สมภาษณ,๑๕กมภาพนธ๒๕๕๖

ศลปากร,กรม.รวมงานนพนธของนาอาคม สายาคม.กรงเทพมหานคร:กรมศลปาปร,๒๕๒๕.

สรพลวรฬรกษ.นาฏยศลปปรทรรศน.กรงเทพมหานคร:หสน.หองภาพสวรรณ,๒๕๔๓.

สมนมาลยนมเนตพนธ.การละครไทย.กรงเทพมหานคร:ไทยวฒนาพานช,๒๕๓๗.

เสถยรโกเศศ.อปกรณรามเกยรต.พมพครงท๓.กรงเทพมหานคร:บรรณาคาร,๒๕๑๕.

อรวรรณขมวฒนา.ร�าไทยในศตวรรษท ๒ แหงกรงรตนโกสนทร.กรงเทพมหานคร:โครงการภาษา

วทยาศาสตรอตสาหกรรม,๒๕๓๐.

www.Patakorn.com


แนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขต

ดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลป

โดย นางสาวอษาภรณ บญเรอง สถาบนบณฑตพฒนศลป งานวจยน ไดรบทนจากสถาบนบณฑตพฒนศลป ปงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๕๕

TREND OF EDUCATION MANAGEMENT MODEL, THE CULTURE CAMPUS BUNDITPATANASILPA INSTITUTE


บทคดยอ

การวจยเรอง “แนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบน

บณฑตพฒนศลป”มวตถประสงค(๑)เพอศกษาแนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม

ทมการจดรวมพนทตงสถานศกษาทใกลเคยงกนรวมกนเปนหนงวทยาเขต (๒) เพอน�าเสนอการบรณาการ

ทรพยากรใหใชรวมกนในการพฒนาวทยาเขตแตละวทยาเขต และ (๓) เพอน�าเสนอการพฒนาทรพยากร

บคคลรวมกนในการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลป เครองมอ

ทใชในงานวจยครงนคอ(๑)การสมภาษณโดยใชปจจยเกณฑในการประเมนผลTQAMalcolmBaldrige

NationalQualityAward(MBNQA)ส�าหรบกลมผบรหาร(๒)การใชแบบสอบถามโดยสมตวอยางประชากร

ในพนท๑๙หนวยงานในสงกดสถาบนบณฑตพฒนศลปซงเปนการวจยเชงส�ารวจกลมตวอยางทศกษาไดแก

กลมผบรหาร กลมคร อาจารยและกลมบคลากรการศกษา จ�านวน๕๕๐ คน เกบรวบรวมขอมลดวยการ

สมภาษณและแบบสอบถามสถตทใชในการวจยประกอบดวยสถตเชงพรรณนาและสถตทดสอบสมมตฐาน

ประกอบดวยการวเคราะหเสนทางอทธพล(pathanalysis)และสถตการวเคราะหโมเดลสมการโครงสราง

(StructuralEquationModeling:SEM)

ผลการวจยพบว า ความคดเหนทมผลต อแนวโน มการจดการศกษารปแบบวทยาเขต

ดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลปอยในระดบมากทสด ผลลพธจากปจจยการประเมนผล TQA

Malcolm Baldrige National Quality Award (MBNQA) ทมผลตอแนวโนมการจดการศกษารปแบบ

วทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลปมความสมพนธในทศทางเดยวกน ๓ ดาน ไดแก

ดานการมงเนนนกศกษาดานการวดการวเคราะหและการจดการความรและดานผลลพธในการด�าเนนงาน

ขององคกรสวนอก๔ดานตองมการพฒนาใหเกดประสทธภาพมากขนไดแกดานการน�าองคกรดานการ

วางแผนกลยทธดานการมงเนนบคลากรและดานการจดการกระบวนการและผลลพธปจจยการเพมศกยภาพ

การพฒนา ๕Mทมผลตอการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลป

และผลลพธจากปจจยในการเพมศกยภาพดานบรหาร ๕Mทมผลตอการจดการการศกษารปแบบวทยาเขต

ดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลป

ค�าส�าคญ:การจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลป


Abstract

The research for the development of culture organization. Managed by the

governmentineachjurisdictiontounique.Withlocalwisdom.Forprovidetheflexibilityto

manageshorterdistances.Decentralizationhasincreased.Preparationandorganizationof

thegovernmentinstitutionBunditpatanasilpa.Bepreparedandhaveastrategyforhandling

the campus education culture. Arts Institute of Development The study of “Trend of

EducationManagementModel,TheCultureCampusBunditpatanasilpaInstitute”.Thepurpose.

Tostudytrendsineducation,acampuscultureisthetotalareaoftheschoolaswellasa

similaronecampus.Totheintegrationofresourcesandsharedinthedevelopmentofthe

Universitycampus.Andtothecommondevelopmentofhumanresourcesintheeducation

campusculture.Art InstituteofDevelopment.To focuson thequalityofeducation in

thearts,theArtInstituteofDevelopmentDepartmentshavedevelopedamorepowerful

organization.TheprinciplesofthisresearchistoevaluatetheTQAMalcolmBaldrigeNational

QualityAward(MBNQA)and๕Minprinciplefactorsaffectingenhancetheeducationcampus

cultureofDevelopmentBunditpatanasilpaInstitute.

Theresultsoftheresearchcanbesummarizedasfollows:(๑)aninterviewwith

theevaluationcriteria in theTQAMalcolmBaldrigeNationalQualityAward (MBNQA) for

administrators.(๒)theuseofapopulationsamplesurveybytheInstituteofDevelopment

Areas ๑๙ Arts. This is a survey research. The samples studied. Group of administrators,

teachersandeducationpersonnel,๕๕๐datawerecollectedbyinterviewsandquestionnaires.

Thestatisticsusedinthisresearch.Descriptivestatistics.AndTestthehypothesis.Statistical

analysisoftheinfluence(pathanalysis)andstatisticalanalysis,structuralequationmodel

(StructuralEquationModeling:SEM).Theresultswereasfollows:


TheresultsshowedthatResultsatthelevelofeducationaffectsthelikelihoodofa

campusculture.BunditpatanasilpaInstitute.Atthehighestlevel.Theresultsoftheevaluation

TQAMalcolmBaldrigeNationalQualityAward(MBNQA)trendsaffectingeducation,acampus

culture.InstituteBunditpatanasilpacorrelatedinthesamethreeareasoffocusstudentson

themeasurement,analysisandknowledgemanagementandtheresultsofoperationsofthe

organizationandtheotherfourareasneedtobedevelopedtobemoreefficient.including

the leadership. Planning strategies. Focused personnel. Andmanagement processes.

And enhance the development ๕M factors affecting the education campus culture.

ArtInstituteofDevelopment.Andfactorinincreasingtheadministrativecapacitytomanage

the๕M’scampustostudytheculture.ArtInstituteofDevelopmentandHumanFactors

(Man) factorsmanagement budget (Money) factors internalmanagement (Management)

factors,management,equipment,education(Material)Mandthemanagementofmoralor

Ethics(Morality)isthehighestlevel.

Theresearchisthedevelopmentoftheorganization.Culture.There’sacampus

education,allowingeveryonetoparticipateinthedevelopmentofefficientorganizations.

Thedistributionofpower.AndManagementinthecampus.IntegratinghumanManMoney

ManagementMaterialandMorality,aimstoimprovethequalityofeducation.Theareaof

educationintheareaofgeographicproximitytoeachother.Thedevelopmentandpre-

parednessorganizationsintheASEANcommunity.Itisthereforenecessarytostrengthening

themanagementofthecampustoprovidecleardirectiontoproduceastateoftheart.To

servethesocietywithprosperity.

Keywords:EducationalManagementModel,TheCultureCampusBunditpatanasilpaInstitute


บทน�า

สถาบนบณฑตพฒนศลปจดการศกษามาเปนระยะเวลา ๕ ป ตามพระราชบญญต สถาบน

บณฑตพฒนศลป พ.ศ. ๒๕๕๐ และเปนสวนราชการดวยวธการงบประมาณในกระทรวงวฒนธรรม การจด

การศกษา๕ปทผานมาสถาบนฯบรหารแบบศนยรวมอยทสวนกลางสวนราชการในสงกดสถาบนฯทงหมด

ม๑๙หนวยงานอยในสวนภมภาค๑๓หนวยงานอยในสวนกลาง๖หนวยงานเพอใหการจดการศกษา

แตละสวนราชการในสงกดมความโดดเดนทแตกตางกนในเรองของการดแลศลปวฒนธรรมทหลากหลาย

ตางกนโดยเฉพาะในเรองของภมปญญาทองถนรวมทงระยะทางทไกลจากสวนกลางสถาบนฯจงมแนวโนม

การจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลป เพอใหการด�าเนนการเกด

ความคลองตวในการบรหารจดการระยะทางสนลงเหนควรกระจายอ�านาจเพมมากขนเปนการเตรยมการให

องคกรซงเปนสวนราชการของสถาบนบณฑตพฒนศลป ไดเตรยมการและมกลยทธในการด�าเนนการจดการ

ศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลป เหนควรพฒนาองคกร ถอวาสถาบน

บณฑตพฒนศลปบรหารจดการเชงรก เพอมงเนนคณภาพการจดการศกษาทางดานศลปวฒนธรรมสงผลให

หนวยงานในสงกดสถาบนบณฑตพฒนศลปไดพฒนาองคกรใหมประสทธภาพยงขน(สถาบนบณฑตพฒนศลป,

๒๕๕๕)

จากประเดนแนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตของดานศลปวฒนธรรมสถาบน

บณฑตพฒนศลป สงกดกระทรวงวฒนธรรม ซงมความสอดคลองทวาดวย สถาบนบณฑตพฒนศลป

เปนนตบคคลและเปนสวนราชการตามกฎหมายวาดวยวธการงบประมาณในสงกดกระทรวงวฒนธรรม

ซงสอดคลองกบความในมาตรา๙แหงพระราชบญญตสถาบนบณฑตพฒนศลปพ.ศ.๒๕๕๐สถาบนอาจแบง

สวนราชการดงนส�านกงานอธการบดส�านกงานวทยาเขตบณฑตวทยาลยคณะส�านกวทยาลยและศนย

ซงมความสอดคลองจากการทวาดวยสถาบนอาจใหมสวนราชการทเรยกชออยางอนทมฐานะเทยบเทาคณะ

เพอด�าเนนการตามวตถประสงคในมาตรา๘ เปนสวนราชการของสถาบนอกกไดและส�านกงานอธการบด

และส�านกงานวทยาเขตอาจแบงสวนราชการเปนกองหรอ สวนราชการทเรยกชออยางอนทมฐานะเทยบเทา

กอง(สถาบนบณฑตพฒนศลป,๒๕๕๕)

จากแนวโนมการบรหารจดการแนวทางการบรหารจดการแบบวทยาเขตศกษาดานศลปวฒนธรรม

กรณศกษา สถาบนบณฑตพฒนศลป ของหนวยงานประสบผลส�าเรจทจดกลมและโดยมการพฒนาปจจย

เกณฑการประเมนผลTQAเกณฑในการประเมนผลรางวลคณภาพแหงชาต(ThailandQualityAward:

TQA) และปจจยการวเคราะหตามกรอบแนวคด ๕Mประกอบดวย ปจจยดานการบรหารทรพยากรมนษย

(Man)ปจจยดานการบรหารงบประมาณ(Money)ปจจยดานการบรหารงานภายใน(Management)ปจจย

ดานการบรหารวสดอปกรณ(Material)และปจจยการบรหารคณธรรมหรอจรยธรรม(Morality)โดยเนนถงการ

พฒนาคณภาพการศกษาและเรยนรมการพฒนาคณภาพมาตรฐานสงเสรมการอนรกษดานจดการศกษาและ

สงเสรมการอนรกษเผยแพรสบทอดภมปญญาและศลปวฒนธรรมใหเชดชความเปนเลศทางศลปวฒนธรรม

ในดานวชาการทางศลปะ โดยใชระบบหลกเกณฑทสามารถเผยแพรศาสตรทางศลปะไดอยางมศกยภาพ

ถกตอง เหมาะสมกบความเปนชาตไทยและเปนศนยกลางทางศลปะ โดยใชหลกธรรมาภบาลบรหารจดการ

องคกรใหเปนทประจกษแกสงคม(สถาบนบณฑตพฒนศลป,๒๕๕๕)


ในขณะเดยวกนไดมงหวงใหการศกษาดานรปแบบการบรหารจดการแนวทางการบรหารจดการแบบ

วทยาเขตศกษาดานศลปวฒนธรรมในการยกระดบศกยภาพดานรปแบบการบรหารจดการแนวทางการบรหาร

จดการแบบวทยาเขตโดยมการศกษาในดานมนษย(HumanCapital)ดานโครงสราง(StructureCapital)

และดานวฒนธรรม (Culture Capital) ใหสอดคลองรองรบในการพฒนาดานรปแบบการบรหารจดการ

แนวทางการบรหารจดการแบบวทยาเขตศกษาดานศลปวฒนธรรมซงมความสอดคลองในการเปลยนแปลง

วถชวตทแตละภมภาค ซงมความสอดคลองในการพฒนาคณภาพการศกษาทสามารถมความโดดเดนของ

แตละภมภาคใหเกดศกยภาพทโดดเดนไดอยางชดเจนยงขน มเอกลกษณ อตลกษณทเปนทยอมรบใน

ดานศลปวฒนธรรม รวมถงเปนการเตรยมความพรอมในความเขมแขงในดานศลปวฒนธรรมทกาวส

ประชาคมอาเซยน ซงหมายถงการจดระดบคณภาพมาตรฐานดานศลปวฒนธรรม ตองมความเชอมโยงและ

ความสอดคลองแนวโนมรปแบบการบรหารจดการแนวทางการบรหารจดการแบบวทยาเขตศกษา

ดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลป ซงเปนการสงผลใหแนวโนมการบรหารจดการแนวทางการ

บรหารจดการแบบวทยาเขตศกษาดานศลปวฒนธรรมกรณศกษาสถาบนบณฑตพฒนศลปกระทรวงวฒนธรรม

ของหนวยงานประสบผลส�าเรจ มศกยภาพและคมคาและเกดประโยชนสประชาชนในแนวโนมการบรหาร

จดการแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมตอไป

โดยมการพฒนากรอบแนวคดเกณฑในการประเมนผลรางวลคณภาพแหงชาต(ThailandQuality

Award:TQA)และปจจยการเพมศกยภาพการบรหารจดการ๕Mเพอใหไดผลลพธของแนวโนมการจดการ

ศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลป

วตถประสงคของการวจย ๑. เพอศกษาแนวโนมรปแบบการบรหารจดการแนวทางการบรหารจดการแบบวทยาเขตศกษา

ดานศลปวฒนธรรมจดรวมพนทตงสถานศกษาทใกลเคยงกนรวมกนเปนหนงวทยาเขต

๒. เพอน�าเสนอการบรณาการทรพยากรใหใชรวมกนในการพฒนาวทยาเขตแตละวทยาเขต

๓. เพอน�าเสนอพฒนาทรพยากรบคคลร วมกนในการจดการศกษารปแบบวทยาเขต


ขอบเขตของการวจย การวจยครงนศกษา “แนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบน

บณฑตพฒนศลป”โดยมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมโดยศกษาจาก๑๙หนวยงาน

ในสงกดสถาบนบณฑตพฒนศลปในภาพรวมของสถาบนบณฑตพฒนศลป

การศกษาครงนใชวธการสมตวอยางโดยอาศยความนาจะเปน(Probabilitysampling)และเลอก

ตวอยางแบบหลายขนตอน (multi- stagesampling)ดงน วธการสมตวอยาง โดยแบงกลม เปน๓กลม

ไดแก กลมผบรหาร กลมคร อาจารย และกลมบคลากรการศกษา แลวจงใชวธการสมตวอยางอยางงาย

(simple random sampling) ในการเกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบสอบถาม จ�านวน ๕๕๐ ตวอยาง

โดยในขนตอนการแจกแบบสอบถามท�าการวจยไดท�าการแจกแบบสอบถามตามจ�านวนตวอยางทค�านวณได

โดยใหกลมตวอยางท�าการตอบแบบสอบถาม


กรอบแนวคด ทฤษฎทเกยวของ โดยมการพฒนากรอบแนวคดเกณฑในการประเมนผลรางวลคณภาพแหงชาต(ThailandQuality

Award:TQA)และปจจยการเพมศกยภาพการบรหารจดการ๕Mเพอใหไดผลลพธของแนวโนมการจดการ


ภาพท ๑ กรอบแนวคดของการวจย (Conceptual Framework)

ตวแปรตน ( Independent Variables) ตวแปรตาม ( Dependent Variables

เกณฑในการประเมนผลรางวลคณภาพแหงชาต

(Thailand Quality Award : TQA)

- การน�าองคกร

- การวางแผนเชงกลยทธ

- การมงเนนนกศกษา

- การวด การวเคราะห และ การจดการความร

- การมงเนน คร คณาจารยและบคลากร

- การจดการกระบวนการ

- ผลลพธในการด�าเนนงานขององคกร

การจดการศกษารปแบบวทยาเขต

ดานศลปวฒนธรรม

สถาบนบณฑตพฒนศลป

ปจจยการเพมศกยภาพการบรหารจดการ ๕M

- ปจจยดานบคลากร (Man)

- ปจจยดานการบรหารงบประมาณ (Money)

- ปจจยดานการบรหารงานภายใน

(Management)

- ปจจยดานการบรหารวสดอปกรณ

(Material)

- ปจจยดานการบรหารคณธรรมหรอจรยธรรม

(Morality)


บทสรป

สรปผลการวจย การศกษาวจยในครงนเปนการศกษาเรอง “แนวโนมการจดการศกษารปแบบ

วทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลป” มวตถประสงคในการศกษาดงตอไปน เพอศกษา

แนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมมการจดรวมพนทตงสถานศกษาทใกลเคยง

กนรวมกนเปนหนงวทยาเขต เพอน�าเสนอการบรณาการทรพยากรใหใชรวมกนในการพฒนาวทยาเขต

แตละวทยาเขต และเพอน�าเสนอพฒนาทรพยากรบคคลรวมกนในการจดการศกษารปแบบวทยาเขต


ความมงหมายของการวจย ผศกษาไดท�าการศกษาคนควาเกยวของกนเรองของความสามารถ

เพอศกษาแนวโน มรปแบบการบรหารจดการแนวทางการบรหารจดการแบบวทยาเขตศกษา

ดานศลปวฒนธรรม การจดรวมพนทตงสถานศกษาทใกลเคยงกนรวมกนเปนหนงวทยาเขตการบรณาการ

ทรพยากรใหใชรวมกนในการพฒนาวทยาเขตแตละวทยาเขตการพฒนาทรพยากรบคคลรวมกนในการจดการ


จากงานวจย “แนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบน

บณฑตพฒนศลป”ผศกษาสามารถสรปผลการศกษาอภปรายผลและขอเสนอแนะดงตอไปน

๑. ผลลพธจากแบบสมภาษณสามารถสรปไดดงนคอ เกณฑประเมน TQA มความสมพนธกบ

แนวโนมการการบรหารจดการรปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลป

ซงมความสอดคลองในแนวคดเกณฑการประเมนรางวลคณภาพแหงชาต (Thailand Quality

Award-TQA)ทวาดวยการน�าองคกรการวางแผนเชงกลยทธการมงเนนนกศกษา–การวดการวเคราะห

-การจดการความร การมงเนนบคลากรการจดกระบวนการผลลพธองคกร (สถาบนเพมผลผลตแหงชาต,

๒๐๐๘)

ซงมความสอดคลองของแนวคดScenarioPlanningทวาดวยการพยายามคดถงอนาคตเพอทจะหา

ทางรบมอกบสถานการณทมความไมแนนอนทอาจจะเกดขนไดScenarioPlanning(RoyalDutchShell,

๒๐๑๐) โดยใหความเหนวาเปนโมเดลของการวาดภาพในอนาคต และเปนปจจยในการจดท�าแผนกลยทธ

และน�า Scenario Planning ซงมความสอดคลองในแนวคด พพฒน ยอดพฤตการณ (๒๕๕๐) ทวาดวย

Scenario Planning ทวาดวยการวางแผนรบสถานการณทคาดวาจะเกดขน ซงตางจากการท�านาย

(Forecasting) ตรงทภาพทคาดวาจะมความสอดคลองในแนวคด จรพร สเมธประสทธ (๒๐๑๑)

ทวาค�านยามการมองอนาคต มผใหค�านยามไวมากมาย แตค�านยามทเหมาะสมทสดคอ การมองอนาคต

เปนความพยายามอยางเปนระบบทจะคาดการณสงตางๆซงมความสอดคลองดงตอไปนคอ

ขอด Scenario Planning : ทวาดวยเปนการวางแผนรบสถานการณทคาดวาจะเกดขน

หรอScenarioPlanningความเปน“ระบบ”จะเกดขนอยางสมบรณในเรองของแนวโนมการจดการศกษา

รปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม


ขอเสย Scenario Planning : เปนการลดผลกระทบเชงลบจากการบรหารความเสยงบางอยาง

ลงไปซงมสอดคลองในภาพรวมของเครองมอScenarioPlanningวาดวยการมงใหความสนใจตอการวางแผน

รบมอกบสถานการณตางๆทเกดขนจากความไมแนนอนของอนาคตทควบคมไมไดจากมมมองภายในกจการ

ของตนเปนหลก แตขณะทแนวทางการสรางระบบภมคมกนตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ยงไดให

ความสนใจตอความเกยวของกบผมสวนไดเสยภายนอกองคกรดวยยกตวอยางเชนองคกรสามารถชวยเหลอ

เกอกลคคาหรอผทอยในฐานะเจาของวตถดบหรอปจจยการผลตใหเตบโตและอยรอดไดซงในทสดกจะสงผล

กลบมาอ�านวยประโยชนแกกจการ เปนวธการสรางภมคมกนดวยการชวยเหลอผอนและสวนรวมใหยนอย

ได จากเดมทตางคนตางอยไมเกยวของกนยกระดบไปสการใหความใสใจในความเปนไปนอกกจการทชวง

เสรมสรางระบบภมคมกนในกจการ (Scenario Planning , ๒๐๑๐)ซงมความสอคลองในรางวลคณภาพ

แหงชาต(ThailandQualityAward-TQA)ทวาดวยการน�าองคกร–การวางแผนเชงกลยทธ–การมงเนน

ลกคาและตลาด–การวด–การวเคราะห-การจดการความร-การมงเนนทรพยากรบคคล-การจดกระบวนการ-

ผลลพธทาง (สถาบนเพมผลผลตแหงชาต, ๒๐๐๘) ซงมความสอดคลอง Scenario Planning โดยน�าเอา

จดเดนการพฒนารปแบบการบรหารจดการของ ๕M ของแนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขต

ดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลป(สถาบนบณฑตพฒนศลป,๒๕๕๔)

จากมมมองในแนวคดภาพจ�าลองอนาคตของแนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขต

ดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลปซงมความสอดคลองในแนวคดTDA(TrainingandDevelopment

Agency for Schools) (๒๐๐๙) : ตระหนกเรองการศกษาซงเปนหนวยงานฝกและพฒนาบคลากรใน

สถานศกษา เปาประสงคของหนวยงานดงกลาว คอ การจดระบบการบรหารจดการสถานศกษาใหม

ความเปนธรกจโดยมการวางแผนเชงกลยทธ มองจดออนจดแขง และมการวางแผนวาสถานศกษาควรม

การพฒนาในทศทางใด กลยทธกวาง ๆ ในการเพมประสทธภาพการใชทรพยากรการลดคาใชจายตอหนวย

ในการด�าเนนการโดยไมเปลยนรปแบบขององคกรการเปลยนโครงสรางองคกรเพอลดคาใชจ าย

(Rob Cuthbert, ๑๙๙๗)ซงมความสอดคลองในแนวทางในการเพมประสทธภาพการใชทรพยากรทาง

การศกษาคอ ใหครอาจารย ๑ คนรบผดชอบนกเรยน๒๐ –๒๕ คน ก�าหนดมาตรฐานของหองเรยนและ

รายวชาลดอตราบคลากรเพมจ�านวนชวโมงสอนของอาจารยใชวธการศกษาดวยตวเองตองหาแหลงเงนทน

เพมขนตองจ�ากดและควบคมคาใชจายตอหนวยงานซงมความสอดคลองJamilSalmi(๑๙๙๙)ไดใหแนวทาง

ในการเพมประสทธภาพการใชทรพยากรทางการศกษาดงน การบรหารสถานศกษาตองเนนประสทธภาพ

มากขนและตองใหความมนใจวาทรพยากรถกใชออกไปอยางคมคา ควรเปลยนแปลงการบรหารแบบเดม

ทรวมอ�านาจไวทสวนกลางมาเปนการกระจายอ�านาจน�าเอาระบบงบประมาณและวธการเงนทยดหยนมาใช

จดตงระบบMIS ชวยในการตดสนใจของผบรหารสถานศกษาเกยวกบการใชทรพยากรและสถานการณ

ทางทรพยากรมระบบการคดเลอกนกศกษาทเหมาะสมเพอไมใหศนยเปลาจากการเรยนไมจบหรอลาออกกลางคน

มการยบรวมภาควชา คณะหรอโปรแกรมทไมคม ลดความซบซอนของการใชทรพยากรบคคลและเครองมอ

หาแหลงเงนภายนอกเพมสนบสนนใหเอกชนเขามามากขน(JamilSalmi,๑๙๙๙)ซงมความสอดคลองใน

แนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลป ซงสามารถน�าไปส

ประเดนทสองในแบบสอบถามทผลทไดดงนคอ


จากแบบสอบถามสามารถสรปไดดงนคอ ผลลพธจากขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถามผตอบ

แบบสอบถามสวนใหญ เพศหญง คดเปนรอยละ ๗๐ ต�าแหนงเปนคร อาจารย คดเปนรอยละ ๗๒.๗๐

อาย๒๕–๓๐ป เปนรอยละ๓๒.๒๐ระดบการศกษาเปนปรญญาตรคดเปนรอยละ๖๓.๖๐ระดบของ

ความคดเหนทมผลตอแนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลป

อยในระดบมากทสดมคาเฉลยเทากบ๔.๗๗

พบวาผบรหารเขตวทยาลยยงคงมต�าแหนงเทยบเทาคณบดอยในระดบมากทสดมคาเฉลย๔.๘๙

รองลงมาคอ ภายใตส�านกวทยาเขตอาจแบงสวนราชการเปน ”กอง” หรอเรยกอยางทมฐานะเทยบเทา

“กอง”อยในระดบมากทสด มคาเฉลย ๔.๘๗ ถา ๒ หนวยงานรวมตวเปนวทยาเขต คดวาจะบรณาการ

การเรยนการสอนรวมกนอยในระดบมากทสด มคาเฉลย ๔.๘๐ คดวาหนวยงานทเหนดวยทสถาบนม

การแบงสวนราชการวทยาเขตโดยน�าเอา๒สวนราชการทมฐานะเทยบเทาคณะเปนวทยาเขตระดบมากทสด

มคาเฉลย๔.๗๘และมรองอธการบดประจ�าวทยาเขตเขตละ๑ต�าแหนงในระดบมากทสดมคาเฉลย๔.๕๑

๒. ผลลทธจากปจจยเกณฑในการประเมนผล TQAMalcolm Baldrige National Quality

Award (MBNQA) ทมตอแนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบน

บณฑตพฒนศลป

ปจจยการประเมนผล TQAMalcolm Baldrige National Quality Award (MBNQA) ทม

ผลตอแนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลปกบระดบ

ปจจยการเพมศกยภาพการพฒนา ๕M ทมผลตอการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม

สถาบนบณฑตพฒนศลปพบวาปจจยการประเมนผลTQAMalcolmBaldrigeNationalQualityAward

(MBNQA)ทมผลตอแนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลป

มความสมพนธระดบต�าในทศทางเดยวกนกบระดบปจจยการเพมศกยภาพการพฒนา๕Mทมผลตอการจดการ

ศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลปโดยมคาสมประสทธสหสมพนธ๐.๒๐๕

เมอพจารณาเปนรายดานพบวา

ดานการน�าองคการ ดานการวางแผนกลยทธ ดานการมงเนนบคลากร และดานการจดการ

กระบวนการ ไมมความสมพนธกบระดบปจจยการเพมศกยภาพการพฒนา๕Mทมผลตอการจดการศกษา

รปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลป

ดานการมงเนนนกศกษา มความสมพนธระดบต�าในทศทางเดยวกนระดบปจจยการเพมศกยภาพ

การพฒนา ๕Mทมผลตอการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลป

โดยมคาสมประสทธสหสมพนธ๐.๑๘๒

ดานการวดการวเคราะหและการจดการความรมความสมพนธระดบปานกลางในทศทางเดยวกน

ระดบปจจยการเพมศกยภาพการพฒนา๕Mทมผลตอการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม

สถาบนบณฑตพฒนศลปโดยมคาสมประสทธสหสมพนธ๐.๓๐๒

ดานผลลพธในการด�าเนนงานขององคกรมความสมพนธระดบต�าในทศทางเดยวกนระดบปจจย

การเพมศกยภาพการพฒนา ๕Mทมผลตอการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบน

บณฑตพฒนศลปโดยมคาสมประสทธสหสมพนธ๐.๑๙๕


๓. ผลลพธจากปจจยในการเพมศกยภาพดานบรหาร ๕M ทมผลตอการจดการการศกษา


พบวาปจจยการเพมศกยภาพการพฒนา ๕M ทมผลตอการจดการศกษารปแบบวทยาเขต

ดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลป อยในระดบมากทสดทกดานไดแก ปจจยดานการบรหาร

ทรพยากรมนษย (Man)M๑(อาจารยบคลากรทางการศกษาและนกศกษา)มคาเฉลย๔.๘๐ปจจยดาน

การบรหารงบประมาณ(Money)M๒มคาเฉลย๔.๗๖ปจจยดานการบรหารงานภายใน(Management)

M๓ มคาเฉลย ๔.๗๖ปจจยดานการบรหารวสดอปกรณทางการศกษา (Material)M๔ มคาเฉลย ๔.๗๗

และปจจยดานการบรหารคณธรรมหรอจรยธรรม(Morality)M๕มคาเฉลย๔.๗๕

การอภปรายผล

การวจย“แนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลป”

สามารถน�ามาอภปรายผลไดดงน

สวนท ๑ผลสรปจากผใหสมภาษณแนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม


หมวดท ๑ การน�าองคกร เนองจากผน�าองคกรมบทบาทหนาทอยางมากในการท�าใหองคกร

เกดการพฒนา ปรบปรงผลการด�าเนนงาน ผวจยจงตองการศกษาวา แนวโนมการจดการศกษารปแบบ

วทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลปควรมการพฒนาใหมศกยภาพควรมการบรหารจดการ

รปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม โดยมความโดดเดนใหเกดความชดเจน การสนบสนนทรพยากรทงเงน

และบคลากรสถานศกษาในการเกดความคลองตวในการบรหารจดการ

หมวดท ๒ การวางแผนเชงกลยทธ การวางแผนเชงกลยทธและการถายทอดแผนไปสการปฏบต

เปนประเดนทเนนเรองความสามารถพเศษขององคกร ซงจะท�าใหองคกรก�าหนดกลยทธแนวโนมการจดการ


หมวดท ๓ การมงเนนนกศกษา การใหความส�าคญถงนกศกษาทมาเรยนทางดานวฒนธรรม

จากการสมภาษณผใหสมภาษณทกคนเหนพองตองกนวา นกศกษาแตคนมความตองการของนกศกษา

ตองยดตามระเบยบของทางราชการดงเชน“เราทราบดวาการจดการเรยนการสอนตามหลกสตรไมสามารถ

ตอบสนองความตองการของผเรยน”

หมวดท๔การวดการวเคราะหและการจดการความรเปนการตรวจสอบการด�าเนนการขององคกร

เพอน�าขอมลมาใชในการปรบปรงการท�างานใหมประสทธภาพสงขน ผวจยศกษา เพอตองการทราบถงการ

พฒนาปรบปรงการด�าเนนงานเพอใหองคกรมความทนสมย

หมวดท ๕ การม งเนนบคลากร บคลากรเปนกลไกส�าคญในการด�าเนนการขององคกร

หากบคลากรมสมรรถนะหลก-มขวญและก�าลงใจสง ยอมจะสงผลใหองคกรมผลการด�าเนนงานทด ผวจยจง

ศกษาประเดนนเพอตองการทราบถงศกยภาพในแนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม



หมวดท ๖ การจดการกระบวนการ ประเดนนเหนไดชดเจนวาถาองคกรมการจดกระบวนการ

ทดกจะสามารถปองกนการผดพลาดในการท�างานและไดผลงานทค ม เหมาะสมกบตนทนทใชไปและ

จากจดนท�าใหเราทราบวาองคกรมศกยภาพเพยงใด ผวจยท�าการศกษาประเดนนเพอตองการทราบถง

การจดกระบวนการท�างานของแนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบน

บณฑตพฒนศลปผใหสมภาษณทกคนใหความเหนตรงกนวาตองจดตามระเบยบของทางราชการ

หมวดท ๗ ผลลพธ ผลลพธจะเปนตวชบอกถงระดบศกยภาพขององคกรไดชดเจน ผวจยศกษา

ถงเรองผลลพธ เพอตองการทราบถงระดบศกยภาพของแนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขต


ผลการสมภาษณผใหสมภาษณทกคนยนยนตรงกนวาผลลพธในการจดการศกษารปแบบวทยาเขต

ดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลปจากขอมลดงกลาวท�าใหสามารถสรปความคดเหนของประชากร

ไดวาแนวคดเกณฑการประเมนผล TQA (MBNQA, ๒๐๑๐) จะสงผลตอแนวโนมการจดการศกษารปแบบ

วทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลป

สวนท ๒ จากขอมลทวไปของผ ตอบแบบสอบถามผตอบแบบสอบถามสวนใหญ เพศหญง

คดเปนรอยละ๗๐ต�าแหนงเปนครอาจารยคดเปนรอยละ๗๒.๗๐อาย๒๕-๓๐ปเปนรอยละ๓๒.๒๐

ระดบการศกษาเปนปรญญาตรคดเปนรอยละ๖๓.๖๐ระดบของความคดเหนทมผลตอแนวโนมการจดการ

ศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลป มคาเฉลยเทากบ ๔.๗๗ อยในระดบ

มากทสด

พบวาผบรหารเขตวทยาลยยงคงมต�าแหนงเทยบเทาคณบดอยในระดบมากทสดไดแกภายใตส�านก

วทยาเขตอาจแบงสวนราชการเปน “กอง” หรอเรยกอยางทมฐานะเทยบเทา “กอง”อยในระดบมากทสด

ถา๒หนวยงานรวมตวเปนวทยาเขตทานคดวาจะบรณาการการเรยนการสอนรวมกนอยในระดบมากทสด

ทานคดวาหนวยงานของทานเหนดวยทสถาบนมการแบงสวนราชการวทยาเขตโดยน�าเอา ๒ สวนราชการ

ทมฐานะเทยบเทาคณะเปนวทยาเขตระดบมากทสดและมรองอธการบดประจ�าวทยาเขตเขตละ๑ต�าแหนง

อยในระดบมากทสด

สวนท ๓ จากปจจยเกณฑในการประเมนผล TQAMalcolm Baldrige National Quality

Award (MBNQA) ทมตอแนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบน

บณฑตพฒนศลป

ปจจยการประเมนผลTQAMalcolmBaldrigeNationalQualityAward(MBNQA)ทมผลตอ

แนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลปกบระดบปจจยการ

เพมศกยภาพการพฒนา๕Mทมผลตอการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑต

พฒนศลปพบวาปจจยการประเมนผลTQAMalcolmBaldrigeNationalQualityAward(MBNQA)

ทมผลตอแนวโนมการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลปมความ

สมพนธระดบต�าในทศทางเดยวกนกบระดบปจจยการเพมศกยภาพการพฒนา ๕M ทมผลตอการจดการ

ศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลปโดยมคาสมประสทธสหสมพนธ๐.๒๐๕

เมอพจารณาเปนรายดานพบวา


ดานการน�าองคการ ดานการวางแผนกลยทธ ดานการมงเนนบคลากร และดานการจดการ

กระบวนการ ไมมความสมพนธกบระดบปจจยการเพมศกยภาพการพฒนา๕Mทมผลตอการจดการศกษา


ดานการมงเนนนกศกษามความสมพนธระดบต�าในทศทางเดยวกนระดบปจจยการเพมศกยภาพ

การพฒนา๕Mทมผลตอการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลปโดย

มคาสมประสทธสหสมพนธ๐.๑๘๒

ดานการวด การวเคราะห และการจดการความรมความสมพนธระดบปานกลางในทศทางเดยวกน

ระดบปจจยการเพมศกยภาพการพฒนา๕Mทมผลตอการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม

สถาบนบณฑตพฒนศลปโดยมคาสมประสทธสหสมพนธ๐.๓๐๒

ดานผลลพธในการด�าเนนงานขององคกร มความสมพนธ ระดบต�าในทศทางเดยวกนระดบ

ปจจยการเพมศกยภาพการพฒนา ๕M ทมผลตอการจดการศกษารปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม

สถาบนบณฑตพฒนศลปโดยมคาสมประสทธสหสมพนธ๐.๑๙๕

ซงมความสอดคลองในรางวลคณภาพแหงชาต (Thailand Quality Award - TQA) ทวาดวย

การน�าองคกร การวางแผนเชงกลยทธ การมงเนนนกศกษา การวด การวเคราะห การจดการความร

การมงเนนบคลากร การจดกระบวนการ ผลลพธองคกร (สถาบนเพมผลผลตแหงชาต, ๒๐๐๘) ยงมความ

สอดคลองของแนวคด Scenario Planning ทวาดวยการพยายามคดถงอนาคตเพอทจะหาทางรบมอกบ

สถานการณทมความไมแนนอนทอาจจะเกดขนไดScenario Planning ( Royal Dutch Shell, ๒๐๑๐)

โดยใหความเหนวาเปนโมเดลของการวาดภาพในอนาคต และเปนปจจยในการจดท�าแผนกลยทธ

และน�า Scenario Planning ซงมความสอดคลองในแนวคด พพฒน ยอดพฤตการณ (๒๐๐๕) ทวาดวย

Scenario Planning ทวาดวยการวางแผนรบสถานการณทคาดวาจะเกดขน ซงตางจากการท�านาย

(Forecasting)ตรงทภาพทคาดวาจะมความสอดคลองในแนวคดจรพรสเมธประสทธ(๒๐๑๑)ทวาค�านยาม

การมองอนาคต

สวนท ๔ ผลลพธจากปจจยในการเพมศกยภาพดานบรหาร ๕Mทมผลตอการจดการการศกษา


ป จจยการเพมศกยภาพการพฒนา ๕M ทมผลต อการจดการศกษารปแบบวทยาเขต

ดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลปอยในระดบมากทสด

ปจจยดานการบรหารทรพยากรมนษย(Man)M๑(อาจารยบคลากรทางการศกษาและนกศกษา)

มศกยภาพในระดบมากทสดปจจยดานการบรหารทรพยากรมนษย(Man)M๑(อาจารยบคลากรทางการ

ศกษาและนกศกษา)ประชากรมความคดเหนดานการบรหารทรพยากรมนษย(Man)M๑(อาจารยบคลากร

ทางการศกษาและนกศกษา)ไดแกบคลากรมจ�านวนเพยงพอและสอดคลองกบภาระงานบคลากรมคณธรรม

จรยธรรม และจตสาธารณะเปนแบบอยางได บคลากรมความร ความสามารถ ในการปฏบตงานไดอยาง

บรรลเปาหมายนกศกษามความรความสามารถทางดานศลปวฒนธรรมเปนอยางดอยในระดบมากทสด


ปจจยดานการบรหารงบประมาณ (Money) M๒ มศกยภาพในระดบมากทสด ประชากรม

ความคดเหนดานการบรหารงบประมาณไดแกงบประมาณในการบรหารจดการศกษาการบรหารงบประมาณ

โปรงใสตรวจสอบไดการจดสรรงบประมาณตามกฎหมายและการเบกจายเงนเปนไปตามก�าหนดการจดการ

ภาครฐมการรองรบการบรหารงบประมาณทคลองตวมากยงขนใชทรพยากรทางการศกษารวมกนท�าใหเกด

ความประหยดในการใชงบประมาณแผนดนและงบประมาณจากเงนรายไดอยในระดบมากทสด

ปจจยดานการบรหารงานภายใน (Management)M๓ มศกยภาพในระดบมากทสด ประชากร

มความคดเหนดานการบรหารงานภายใน (Management) M๓ ประชากรมความคดเหนดานการ

บรหารงานภายใน ไดแก ปรบแผนกลยทธในการบรหารจดการภายในวทยาเขตใหเขมแขงขน มระบบ

ในการบรหารจดการ ควรน�าไปใชใหเกดประโยชนสงสด มการบรหารจดการแบบมสวนรวมโดยยด

หลกธรรมาภบาล การควบคม ก�ากบ ตดตาม เพยงพอ มการประเมนศกยภาพภายในวทยาเขตรวมกน

อยางตอเนองทกเดอนอยในระดบมากทสด

ปจจยดานการบรหารวสดอปกรณทางการศกษา (Material) M๔ มศกยภาพในระดบมากทสด

ประชากรมความคดเหนดานการบรหารวสดอปกรณทางการศกษาไดแกอาคารเรยนสถานทภายในวทยาเขต

มผลตอการจดการเรยนการสอนมระบบเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารเพอสนบสนนการจดการศกษา

ทสอดคลองในรปแบบวทยาเขตมระบบการสอสารอยางรวดเรวใชไดพรอมกนภายในวทยาเขตทกวทยาเขต

มระบบการบรหารบคลากรททนสมยครอบคลมทกวทยาเขตและมการประเมนผลเกยวกบดานการบรหาร

วสดอปกรณในการสอสารและสามารถใหขอเสนอแนะไดทนเวลาอยในระดบมากทสด

ปจจยดานการบรหารคณธรรมหรอจรยธรรม(Morality)M๕มศกยภาพในระดบมากทสดประชากร

มความคดเหนดานการบรหารคณธรรมหรอจรยธรรม ไดแก ดานการสอนสอดแทรกคณธรรมจรยธรรม

ในพฒนาการเรยนการสอนทมงเนน “ความรคคณธรรม” การพฒนาการจดการศกษาดานศลปวฒนธรรม

ใหนกเรยนนกศกษาในดานคณธรรมจรยธรรมอยางแทจรงและก�าหนดจรรยาบรรณวชาชพของแตละสาขา

วชาใหชดเจนเนนความตระหนกและความส�าคญของคณธรรมจรยธรรมทงนเพอใหอาจารยเปนกลไกส�าคญ

ในการพฒนานกเรยนนกศกษาการจดกจกรรมเสรมหลกสตรและกจกรรมเพอพฒนานกเรยนนกศกษาใหม

สวนรวม และ การศกษา วจย และเผยแพรกระบวนการเรยนรท�าใหเกดความรบผดชอบตอสงคมรวมกน

อยในระดบมากทสดซงจากการทดสอบของโมเดลสมการโครงสรางของปจจยการเพมศกยภาพการบรหารจด

๕Mในรปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรมสถาบนบณฑตพฒนศลปตามสมมตฐานกบขอมลเชงประจกษ

พบวาโมเดลมความสอดคลองกบขอมลเชงประจกษ โดยพจารณาจากคาสถตประเมนความกลมกลนของ

ตวแบบกบขอมลเชงประจกษ (Chi square=๔๗๙.๓๕, df =๒๔๘, P-value=.๐๐๐, RMSEA=.๐๔๑,

GFI=๐.๙๒,AGFI=๐.๘๖)


เอกสารอางอง

กลยาวานชยบญชา.การวเคราะหสถต : สถตสาหรบการบรหารและวจย.กรงเทพมหานคร:ภาควชา

สถตคณะพาณชยศาสตรและการบญชจฬาลงกรณมหาวทยาลย,๒๕๔๖.

คณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจแหงชาตและสงคมแหงชาต,ส�านกงาน.แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาต ฉบบท ๑๐.๒๕๕๓.

นาตยาเกตกลน.การสงเคราะหงานวจยเกยวกบการพฒนาระบบสารสนเทศเพอการบรหารสถาน

ศกษา.ปรญญานพนธ(กศ.ม.),กรงเทพมหานคร:มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร,

๒๕๔๕.

นายกรฐมนตร,ส�านกงาน.แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๑๑ ( พ.ศ. ๒๕๕๕ – ๒๕๕๙)

การพฒนาเศรษฐกจสรางสรรค.

บณฑตศกษาสาขาวชาบรหารการศกษา.การบรหารทรพยากรทางการศกษา.แบบฝกรายวชาการบรหาร

ทรพยากรทางการศกษาระดบปรญญาบณฑตบรหารการศกษามหาวทยาลยราชภฎ เพชรบร,

๒๕๕๐.

ปกรณปรยากร.ทฤษฎแนวคดและกลยทธเกยวกบการพฒนา.กรงเทพมหานคร:คณะรฐประศาสนศาสตร

สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร,๒๕๔๐.

ฟลปคอตเลอรและแนนซล.บรรษทภบาล (ความรบผดชอบตอสงคมขององคกร) ทางการกศลเพอ

ภาพลกษณองคกรและตอบสนองประเดนสงคม. แปลโดยม.ร.ว.รมณยฉตรแกวกรยา.

กรงเทพมหานคร:บรษทยนเวอรแซลพบลชงจ�ากด,๒๕๕๑.

สถาบนบณฑตพฒนศลป.กรงเทพมหานคร,๒๕๕๕.

สรชยชาญฟกจ�ารญ.เอกสารการสมมนารปแบบวทยาเขตสถาบนบณฑตพฒนศลป

สถาบนบณฑตพฒนศลป,๒๕๕๕.

สรยทธจลานนท.แนวทางการบรหารประเทศตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง.เอกสารการ

บรรยาย วนศกรท๒๔พฤศจกายน๒๕๔๙ณตกสนตไมตรท�าเนยบรฐบาล,๒๕๔๙.

สชาตประสทธรฐสนธ,กรรณการสขเกษม,โศภตผองศร,และถนอมรตนประสทธเมตต.แบบจ�าลองสมการ

โครงสราง: การใชโปรแกรม LISREL, PERLIS และ SIMPLIS. (พมพครงท ๒).กรงเทพมหานคร

:ส�านกพมพสามลดดา,๒๕๕๑.

สเมธตนตเวชกล.การด�าเนนชวตในระบบเศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชด�ารในวนพฒนา ๒๕๔๒.

กรงเทพมหานคร:กรมพฒนาชมชน,๒๕๔๒.

สภมาสองศโชต,สมถวลวจตรวรรณาและรชนกลภญโญภานวฒน.สถตวเคราะหส�าหรบการวจย

ทางสงคมศาสตรและพฤตกรรมศาสตร: เทคนคการใชโปรแกรม LISREL. (พมพครงท ๓).

กรงเทพมหานคร:เจรญดมนคงการพมพ,๒๕๕๔.

สวมลตรกานนท.การวเคราะหตวแปรพหในงานวจยทางสงคมศาสตร. กรงเทพมหานคร:

จฬาลงกรณมหาวทยาลย,๒๕๕๓.


อภนนทจนตะน.วธวจยทางธรกจ.กรงเทพมหานคร:โรงพมพวเจพรนตง,๒๕๓๘.

อษาภรณบญเรอง.โมเดลรปแบบวทยาเขตดานศลปวฒนธรรม.สถาบนบณฑตพฒนศลปกรงเทพมหานคร,

๒๕๕๕.

เอกชยอภศกดกลและทรรศนะบญขวญผแปลและเรยบเรยง.การจดการเชงกลยทธ Strategic

Management. (พมพครงท ๓).กรงเทพมหานคร:เจเอสทพบลชชง,๒๕๕๑.

ASEAN.Socio-CulturalCommunity:ACC,๒๐๑๒.

BaldrigeNationalQualityProgram.Education Criteria for Performance Excellence.,๒๐๐๖.

Griffin,R.W.Management.๕thed.Boston:HoughtonMifflin,๑๙๙๗.

Hill.Nonaka,I.,andH.Takeuchi.The Knowledge Creating Company: How Japanese

Companies Create the Dynamice of Innovation. London:Currencyand

Doubleday,๑๙๕๕.Hellriegel,D.&Slocum,J.W.Management (๓rd ed.)Sydney:

Addison-Wesley,๑๙๘๒.

WorldCommissiononEnvironmentandDevelopment.Our common future. London:

Earthscan Publication. ๑๙๙๓.

Kotler,Philip&Lee,Nancy.Corporate social responsibility. NewJersy,JohnWilley&

Sons,๒๐๐๕.Yamane,Taro.Statistics an introductory analysis.(๓rded.).NewYork,

๑๙๗๓.

คตนาฏยธรรมอศวโฆษ ASVAGHOSA’S DHARMA MUSIC AND DANCE

นายดเรก ทรงกลยาณวตร

วทยาลยนาฏศลปลพบร สถาบนบณฑตพฒนศลปงานวจยน ไดรบทนจากสถาบนบณฑตพฒนศลป ปงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๕๕


บทคดยอ

คตนาฏยธรรมอศวโฆษ เปนงานสรางสรรค ขอบเขตการวจยประกอบดวยการศกษาหลกธรรม

พระพทธศาสนาโดยใชดนตรและนาฏศลปของพระอศวโฆษซงเปนพทธสาวกทมชวตอยในราวพทธศตวรรษท

๖การวจยนมวตถประสงคคอสรางชดการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษและศกษาผลการแสดงคตนาฏยธรรม

อศวโฆษเพอน�ามาใชสอนธรรมะแกนกศกษาและประชาชน

การเกบรวบรวมขอมลใชวธการวเคราะหเอกสารสมภาษณผทรงคณวฒการสงเกตแบบมสวนรวม

และไมมสวนรวมผลการวจยพบวาแนวทางการเผยแผธรรมะของพระอศวโฆษไดใชบทกวและโวหารธรรมท

ลกซงคมคายไพเราะท�าใหประชาชนเกดความศรทธาเลอมใสสนใจในขอหลกธรรมความรทไดจากชวประวตของ

พระอศวโฆษคอธรรมะเรองโฆสปปมาณกาทกลาววาปถชนสามารถเขาถงและบรรลธรรมไดจากการไดรบฟง

เสยงอนไพเราะซาบซงกนใจวธการดงกลาวนนกการศกษาหลายทานไดแกอาจารยพระครประภสรสตคณ

อาจารยทองพน รวมทรพย เปนตน ไดเคยใชเพลงคตธรรม เปนสอการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา

วชาสงคมศกษาและอบรมคณธรรมจรยธรรมนกเรยนนกศกษาชวยใหครสอนไดอยางสนกสนานท�าใหนกเรยน

สามารถจดจ�าเนอหาสาระจากขอธรรมไดงายแมนย�ารวดเรวกวาธรรมดามากผวจยจงน�าเพลงคตธรรมของ

อาจารยทองพนรวมทรพยมาปรบปรงการขบรองท�านองเพลงเลกนอยน�าออกแสดงใหประชาชนทวไปชม

ผลการประเมนอยในระดบด

ค�าส�าคญ๑.คตนาฏยธรรม๒.อศวโฆษ


Abstract

“Asvaghosa’s Dharma Music and Dance” isacreative research focusingonthe

studyofthepropagationoftheDharmathroughmusicanddancebyAsvaghosa,aBuddhist

disciplewholivedduringthe๖thB.E.Theaimsofthisresearcharethefollowing:creating

musicanddanceperformancetoteachDharmatostudentsandthepublic,andstudying

theimpactofAsvaghosa’sDharmamusicanddanceontheaudience.

Thedatausedinthisresearchwerecollectedthroughtextanalysis,interviewing

theexperts,andobservationtechniques(participantobservationanddirectobservation).

ThefindingsrevealthatAsvaghosausedDharmapoetryandorationwhichwerebeautifully

andprofoundlywrittentopropagateDharmatopeople.Insodoing,hecouldsuccessfully

drawpeople’sattentiontotheLordBuddhaDharma.Additionally,theknowledgegained

fromthestudyofAsvaghosa’sbiographyissomeoftheDharmaideastakenfromoneofhis

writingsentitled“Ghosappamanika”whichsaythatanindividual’sfaithandenlightenment

oftheDharmacanbeachievedthroughlisteningtosweetvoice.ManyofThaieducators

suchasAjarnPhraKruPrapassuttakunandAjarnThongphunRuamsapadopttheideaof

usingDharmasongsaseffectiveinstructionalmediainmanytaughtsubjectslikeBuddhism,

SocialStudies,andEthicsandMoraleforStudents.Throughsongsandmusic,theteaching

ofDharmacanbefunandhelpstudentsrememberthoseDharmaitemsquickerandmore

easily.TheresearcheralsoadaptedtheDharmasongswrittenbyAjarnThongphunRuamsap

andusedthemaspartoftheAsvaghosa’sDharmaMusicandDancePerformancestagedto

thepublicwithgoodresponse.

Keyword๑.DharmaMusicandDance๒.Asvaghosa


บทน�า

ทามกลางกระแสการพฒนาทางดานเศรษฐกจ และสงคม ทเจรญกาวหนา ภาครฐและเอกชน

ตางใหความส�าคญ กบการพฒนาทางดานวตถตามแนวทางของโลกตะวนตก จนกระทงลมสงทส�าคญทสด

ในชวตมนษยคอเรองจตใจซงทางซกโลกตะวนออกถอเปนตนทนทางวฒนธรรมยงใหญโดยเฉพาะอยางยง

คณธรรมจรยธรรมไดแกความกตญญกตเวทความออนนอมเคารพ เชอฟงผใหญความขยนความมน�าใจ

เปนตนตามแนวคดทางพทธศาสนาจตมอทธพลตอการกระท�าของมนษยการกระท�าทกอยางลวนมาจากจต

ดงค�ากลาวทวา “จตเปนนาย กายเปนบาว ใจเปนใหญ ใจเปนประธาน สรรพสงส�าเรจไดดวยใจ” (ปนยา.

๒๕๕๓:๖)จตนนไมมรปรางไมสามารถสมผสไดดวยประสาทสมผสแตมอยจรงจตนนไมใชสมองแตสมอง

เปนเครองสงงานของจตดงนนการกระท�าทกอยางของมนษยลวนออกมาจากจตถาเราสามารถพฒนาจตหรอ

ควบคมจตกยอมจะสามารถควบคมการกระท�าของตนเองไดการใชธรรมะพฒนาจตใจนนสามารถกระท�าได

หลายวธใหสอดคลองกบวถการด�าเนนชวต

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯพระราชทานพระบรมราโชวาทเกยวกบความสขในการด�าเนนชวต

ความวา“...ดนตรมไวส�าหรบใหบนเทงแลวกใหจตใจสบายศลปะการดนตรการเพลงการแสดงนนเปนสงท

ส�าคญส�าหรบบคคลทกคนจะเปนประเทศไทยหรอตางประเทศทไหนกตามกถอวาดนตรคอการแสดงถอวา

เพลงเปนสวนส�าคญเพราะเปนการแสดงออกมาซงจตใจทมอยในตวจตใจนนจะมอยางไรเพลงและการแสดง

ดนตรหรอการแสดงภาพยนตรแสดงละครกไดแสดงออกซงความคดหมายถงความดทมอยในตวไดทงสน...

การดนตรนเปนศลปะอยางหนงทถอไดวาเปนศลปะทท�าใหเกดความปตความภมใจความยนดความพอใจ

ไดมากทสด...ดนตรนนจะเปนนกปฏบตเพลง คอนกเลนเครองดนตรกตาม จะเปนนกแตงเพลง แตงท�านอง

หรอค�ารองกตาม จะเปนผทเกยวของกบดนตรในดานไหนกตาม จะไดความปลมใจ จะไดความพอใจ...ผท

เปนครอาจารยนนใชจะมแตความรในทางวชาการและในทางการสอนเทานนกหาไมจะตองรจกอบรมเดก

ทงในดานศลธรรมจรรยาและวฒนธรรม รวมทงใหมความส�านกรบผดชอบในหนาทและในฐานะทจะเปน

พลเมองดของชาตตอไปขางหนาการใหความรหรอทเรยกวาการสอนนนตางกบการอบรมการสอนคอการให

ความรแกผเรยนสวนการอบรมเปนการฝกจตใจของผเรยนใหซมซาบจนตดเปนนสยขอใหทานทงหลายจงอยา

สอนอยางเดยวใหอบรมใหไดรบความรดงกลาวมาแลว...”(ภมพลอดลยเดช,พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหา.

๒๕๕๐)

ทานพทธทาส อนทปญโญ เปนพระเถระทน�าวธเผยแผพทธธรรมโดยใชศลปะแขนงตางๆ เปนสอ

อธบายหลกธรรมใหเขาใจงาย ทานไดปรารภในจดหมายถงอธบดกรมศลปากรเมอวนท๗มกราคม๒๕๒๕

หลงใชสมดภาพชด “หนวดเตา เขากระตาย นอกบ”ประกอบการแสดงธรรมวา “...การตความหมายของ

ธรรมออกมาเปนรปภาพนนคงไมมชาตไหนท�าไดดเหมอนไทยเราดงทมภาพชดนเปนประจกษพยานเพราะ

ความคดนกในทางธรรมะถายทอดมาเปนรปภาพนอยากจะอวดเลยวาไมมชาตไหนจะท�าไดดเทากบบรรพบรษ

ของเราเปนภาพปรศนาทจะใชใหรธรรมะ...”(พทธทาสภกข.๒๕๕๑:๑๒-๒๑)


การเผยแผธรรมะยงมวธการอกหลากหลายแนวทาง ในอดตหลงพทธกาล ทแควนมคธ ประเทศ

อนเดยพระอศวโฆษไดใชธรรมสงคตคอดนตรและบทกวเปนเครองมอเผยแผพทธธรรมทานเกดในวรรณะ

พราหมณศกษาคมภรของพราหมณแตกฉานตอมาไดบวชในพระพทธศาสนาศกษาพระธรรมแตกฉานเทศนา

ไดไพเราะจบใจผฟงเปนทเลองลอเมอแควนมคธท�าศกพายแพพระเจากนษกะมหาราชแหงราชวงศกษาณะ

(ผอปถมภการสงคายนาพระธรรมวนยศาสนาพทธนกายสรวาสตวาท)ตองจายคาชดเชยเปนของมคาประจ�า

แควนคอบาตรของพระพทธเจาและพระอศวโฆษ เมอพระเจากนษกะมหาราชน�ากลบบานเมอง เหลาขา

ราชบรพารวจารณวาพระอศวโฆษมคามากเกนไป พระองคจงทรงรบสงใหพสจน โดยน�ามาทงดอาหารเปน

เวลา๖วนมารวมฟงธรรมเมอพระอศวโฆษเรมแสดงธรรมทรงรบสงใหมหาดเลกน�าหญาใหมากนแตมาไม

ยอมกนกลบยนสงบฟงธรรมจนน�าตาไหลกตตศพทพระอศวโฆษจงขจรก�าจายดวยแสดงธรรมไพเราะจบใจ

จนมาสงบฟงธรรมจงไดฉายา“อศวโฆษ”ตงแตนนมาพระอศวโฆษไดรจนามหากาพย๒เรองคอ“พทธ

จรต”และ“เสานทรนนทะ”นอกจากนนทานยงรจนา“สตราลงการ”และแตงฉนทบรรยายประกอบพระ

สตรอกหลายพระสตรต�านานทางฝายจนเลาวาทานลาจากสมณะเพศอยระยะหนงเพอแตงดนตรประกอบ

ฉนทในบทละครรองเรอง “รฐปาละ” ถอวาเปนผใชธรรมสงคตประกาศค�าสอนพทธธรรมมประชาชนนยม

มาก(เสถยรโพธนนทะ.๒๕๔๔:๑-๑๘๐)

วธการของพระอศวโฆษนสอดคลองกบค�าอธบายขอธรรมเรองปมาณก๔ทไดกลาวไววาคนเกด

ความศรทธาเลอมใสได๔วธคอ๑)รปประมาณมองเหนรปรางทสวยงามทรวดทรงดทาทางสงาสมบรณ

พรอมจงชอบใจเลอมใสนอมใจทจะเชอถอ๒)โฆษประมาณไดยนไดฟงเสยงสรรเสรญเกยรตคณหรอเสยง

พดจาทไพเราะจงชอบใจเลอมใสนอมใจทจะเชอถอ ๓)ลขประมาณมองเหนสงของเครองใชความเปนอย

ทเศราหมอง เชน จวรเกาๆ หรอมองเหนการกระท�าคร�าเครยดเปนทกรกรยา ประพฤตเครงครดเขมงวด

จงชอบใจเลอมใสนอมใจทจะเชอถอ๔)ธรรมประมาณพจารณาดวยปญญาเหนสารธรรมหรอการประพฤตด

ปฏบตชอบจงชอบใจเลอมใสนอมใจทจะเชอถอ(พระพรหมคณาภรณ.๒๕๕๔:๑๒๒-๑๒๓)และสอดคลอง

กบแนวคดการจดการเรยนร พทธศาสนานกายเซนวา “ความเบกบานใจหรอไมเบกบานใจ อยทชวขณะจต

คนเราทกคนไมวาจะท�าเรองอะไรจะตองรสกสนกสนานเบกบานในสงทท�านนจงจะท�าไดนานท�าไดดเชน

สนกกบการเรยนหนงสอสนกกบการท�างานสนกกบการวาดรปสนกกบการรองเพลงสนกกบการทองเทยว

เมอสนกกบชวตแลววนเวลาจะผานไปอยางราเรงแจมใส”(คณาจารยซงหวน.๒๕๕๐:๕๑-๑๖๐)

ทผานมามความพยายามหาวธการทดในการพฒนาคณธรรมจรยธรรมเยาวชนจากการส�ารวจขอมล

ในจงหวดลพบรพบวาพระครประภสรสตคณและอาจารยทองพนรวมทรพยใชบทกวและเพลงคตธรรมเปน

สอพฒนาเยาวชนใหเขาถงธรรมะไดผลดมาแลว(ทองพนรวมทรพย.๒๕๒๙:๓-๑๕๗)จากขอมลทกลาว

มาจงเปนแรงจงใจใหผวจยสนใจศกษา วธการใชดนตรและบทกวเปนสอพฒนาคณธรรมจรยธรรมเยาวชน

จงจดท�าโครงการวจยโดยใชชอวาคตนาฏยธรรมอศวโฆษเพอเปนเกยรตแกพระอศวโฆษผรเรมใชธรรมสงคต

เปนสอการสอนพทธธรรม


วตถประสงค ๑. เพอสรางชดการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษ

๒. เพอศกษาผลการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษ

วธการสรางสรรค การวจยน เปนการสรางสรรคสงใหม โดยอาศยองคความรประสบการณทฤษฎวธการผลการ

ประดษฐคดคน และผลงานสรางสรรคทางดานศลปะมาใชประกอบกนเปนงานวจย มงศกษาขอมลทาง

ดานพระพทธศาสนา และขอมลทางดานศลปะ ทจ�าเปนตอการสรางชดการแสดงพฒนาคณธรรมจรยธรรม

เยาวชน โดยใชแนวคดของพระอศวโฆษ ทใชบทกวและดนตรเผยแผพทธศาสนา เนอหาการวจยจงใชเพลง

และบทกวน�ามาสรางชดการแสดงเพอพฒนาคณธรรมจรยธรรมเยาวชน ระยะเวลาด�าเนนการวจยตงแต๑

กรกฎาคม–๓๐กนยายน๒๕๕๕

ผวจยไดด�าเนนการวจยตามล�าดบขนตอน เรมตนตงแตศกษาสภาพปญหา และส�ารวจ วธการ

พฒนาคณธรรมจรยธรรมทเยาวชนตองการจากการศกษาหลกการแนวคดทฤษฎจากเอกสารและงานวจย

ทเกยวของเพอรวบรวมขอมลเบองตน จนพบวธการเผยแผธรรมะ โดยใชบทกวและดนตรของพระอศวโฆษ

ทใชไดผลดตงแตครงโบราณ มาจนถงปจจบนกมการใชดนตรเปนสอประกอบการเผยแผพระพทธศาสนา

มากมาย เมอศกษาคนควาตอไปจงพบวาในจงหวดลพบร มนกการศกษา คอพระครประภสรสตคณและ

อาจารยทองพนรวมทรพย ใชบทกวและเพลงประกอบการบรรยายธรรม เพอเผยแผพระพทธศาสนาใหกบ

ยวพทธกสมาคม แหงประเทศไทย และใชสอนในสถานศกษาหลายแหงในจงหวดลพบรไดผลอยางดมาแลว

ผวจยเกบรวบรวมขอมลดงกลาว น�ามาปรกษาผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา ดานดนตรดานนาฏศลป

ดานวรรณศลปและดานการวจยเพอใหไดขอมลทครบถวนรอบดานน�าขอมลทไดทงหมดน�ามาจดประเภท

ความส�าคญตรวจสอบขอมลวเคราะหความเชอมโยงทางวชาการ

น�าผลทไดจากการวเคราะหขอมล มาสรางเครองมอวจยเปนชดการแสดงสนๆ ทดลองใชพฒนา

คณธรรมจรยธรรมเยาวชนซ�าๆกนหลายครงเพอพสจนวาแนวคดทฤษฏของพระอศวโฆษและวธการใชบท

กวและเพลงสอนธรรมะ ของพระครประภสรสตคณและอาจารยทองพน รวมทรพย ทเคยใชไดผลดมาแลว

ในอดตยงคงใชไดดในปจจบน

ทดลองน�าชดการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษทประกอบดวยบทกวและเพลงคตธรรมของพระคร

ประภสรสตคณและอาจารยทองพน รวมทรพย แสดงครงแรก เพอใหผทรงคณวฒตรวจสอบความถกตอง

ทางดานเนอหาความเหมาะสมทางดานวธการน�าเสนอในรปแบบศลปะการแสดงปรบปรงแกไขตามขอสงเกต

ของผ ทรงคณวฒ โดยใชเพลงวนพระชาวพทธควรหยดเหลา ประกอบบทกวและการแสดงจนตลลา

ประกอบเพลง ตรวจสอบความถกตองและความเหมาะสมของชดการแสดงอกครง แลวจงทดลองแสดง

ครงท ๒ ณ วทยาลยนาฏศลปลพบร ประเมนผลการแสดงโดยใชแบบบนทกความคดเหนผทรงคณวฒ

และเยาวชนผชมการแสดง


สรปประเมนผลการทดลองทง ๒ ครง แลวน�าผลทไดมาปรบปรงแกไขชดการแสดงอกครงตาม

ขอสงเกตของผทรงคณวฒและความคดเหนของเยาวชนผชมการแสดง โดยปรบปรงการแสดงจนตลลา

ประกอบเพลงและเพมเพลงทรวมสมยกบเยาวชนเพอใหมแนวเพลงทหลากหลายน�ามาสรางสรรคเปนชด

การแสดงน�าออกแสดงในวนท๑๐สงหาคม๒๕๕๕ในงานวนแมแหงชาตณวทยาลยนาฏศลปลพบรศกษา

ผลการแสดงจากการประเมนผลความคดเหนผทรงคณวฒและเยาวชนผชมการแสดง

ตงชอชดการแสดงเพอเปนเกยรตแกพระอศวโฆษ ผรเรมใชดนตรและบทกวเปนสอ เผยแผ

พทธธรรมวา คตนาฏยธรรมอศวโฆษการแสดงชดนประกอบดวย

๑.เพลงวนพระชาวพทธควรหยดเหลา

๒.เพลงอมอน

๓.เพลงเรยงความเรองแม

๔.บทกวค�าวอนจากแม

๕.การแสดงจนตลลาประกอบเพลง

เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล ๑. ชดการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษ ประกอบดวย เพลงวนพระชาวพทธควรหยดเหลา

ของอาจารยทองพนรวมทรพยเพลงอมอนและเพลงเรยงความเรองแมของศลปนคายอารเอสบทกวค�าสอน

จากแมของพระครประภสรสตคณและการแสดงจนตลลาประกอบเพลง

๒.เครองมอทใชประเมนผลการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษไดแกแบบบนทกความคดเหนผทรง

คณวฒและเยาวชนผชมการแสดง

การวเคราะหขอมล

ขอมลทไดจากการวจยทงขอมลเชงคณภาพและเชงปรมาณผวจยไดวเคราะหขอมลดงน

๑. วเคราะหขอมลเชงคณภาพจดกระท�าในทกขนตอนเรมตนจากการวเคราะหเอกสารสงเคราะห

ขอมลเบองตนวางแผนด�าเนนการวจยและวเคราะหขอมลเชงลกในขนตอนการสรางเครองมอวจยน�าขอมล

ทงหมดทไดน�ามาใชสรางชดการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษ

๒. วเคราะหขอมลเชงปรมาณจากแบบบนทกความคดเหนของผทรงคณวฒและเยาวชนผชม

การแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษเพอศกษาผลการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษ

๓. สถตทใชวเคราะหขอมลเชงปรมาณการวจยครงนคอรอยละและคาเฉลย


ผลการวจย ๑. ชดการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษน สรางสรรคขนตามขอมลทไดจากการศกษาคนควา

ชวประวตและแนวทางวธการสอนธรรมะของพระอศวโฆษททานไดรจนามหากาพยแตงฉนทและประพนธ

ดนตรประกอบบทละครใชธรรมสงคตสอนพทธธรรมแนวทางเผยแผธรรมะโดยใชดนตรและบทกวโวหารธรรม

ทลกซง คมคาย ไพเราะของพระอศวโฆษท�าใหประชาชนเกดความศรทธาเลอมใสสนใจธรรม เชนเดยวกบ

วธการของพระครประภสรสตคณและอาจารยทองพน รวมทรพย ทใชเพลงคตธรรม เปนสอการเรยนการ

สอนวชาพระพทธศาสนา วชาสงคมศกษา และอบรมคณธรรมจรยธรรมนกเรยนนกศกษา ชวยใหสอนได

อยางสนกสนานจดจ�าเนอหาสาระธรรมไดงายแมนย�าผวจยจงใชแนวความคดนสรางสรรคชดการแสดงทม

เปาหมายส�าคญใหเยาวชนสนใจธรรม ชดการแสดงประกอบดวย เพลงวนพระชาวพทธควรหยดเหลา

เพลงอมอนเพลงเรยงความเรองแมบทกวค�าวอนจากแมและการแสดงจนตลลาประกอบเพลงทดลองแสดง

ในวนท๑๐สงหาคม๒๕๕๕ณวทยาลยนาฏศลปลพบรรายละเอยดของการแสดงมดงน

ภาพแสดงล�าดบขนตอนการวจย


ภาพแสดงล�าดบขนตอนการวจย


บทกวค�าวอนจากแม

ลกแม.....

อยาเหนแก ความสข สนกสนาน

จงนกถง อนาคต สดตระการ

ทเบกบาน อยขางหนา อาแขนคอย

เจาปลอยตว ความชว จะครอบง�า

มนจะท�า ใหเจา ตองเศราสรอย

เรยนไปเถด ลกยา อยาตะบอย

มวออยสรอย อยอยางน ไมดเลย

ลกรก.....

จงรจก ท�าตน เปนคนเฉย

แมมม ผอน มาชนเชย

แตลกเอย แมน จะดใจ

เรองเทยวเตร เรไป งดไวกอน

อยาอาทร มนเลยนะ จะไดไหม

แมวาเจา เรยนส�าเรจ เสรจเมอใด

แมจะไม หามปราม เจางามงอน

ลกเอย.....

เจาจงอยา ละเลย ทแมสอน

แมระแวด ระวง เจาบงอร

อนาทร เพราะรกเจา ดงดวงใจ

อนตวแม นกแก ชราแลว

จะอยกบ ลกแกว ไปถงไหน

ลกไดด แมกหาย วนวายใจ

หมดหวงใย นอนตาย ตาหลบเอย

(พระครประภสรสตคณ.๒๕๕๔:๕๕)


จนตลลาประกอบเพลง


๒. การศกษาผลการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษโดยใชแบบประเมนความคดเหนทส�ารวจจาก

ผทรงคณวฒและเยาวชนผชมการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษจ�านวน๑๐๐คนสรปผลโดยใชตารางแสดง

ผลการประเมนการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษดงน

ขอ รายการประเมน

รอยละของผตอบ สรป

ดมาก

ด ปานก

ลาง

พอใ

ช

ปรบป

รง

คาเฉ

ลย

ระดบ

๑ เพลงไพเราะการแสดงสวยงาม ๒๗ ๗๓ - - - ๔.๒๗ ด๒ เพลงและดนตรทใชประกอบ ๓๑ ๖๑ ๘ - - ๔.๒๓ ด๓ ขอคดธรรมะจากเพลงและบทกว ๔๓ ๕๗ - - - ๔.๔๓ ด๔ วธการน�าเสนอชดการแสดง ๓๐ ๔๖ ๒๔ - - ๔.๐๖ ด๕ เปนสอใชสอนธรรมะทด ๓๘ ๓๘ ๒๔ - - ๔.๑๔ ด๖ ความประทบใจในการน�าเสนอ ๒๑ ๖๙ ๑๐ - - ๔.๑๑ ด๗ การแสดงมความเหมาะสม ๓๙ ๖๑ - - - ๔.๓๙ ด๘ ท�าใหผชมสนใจธรรมะ ๒๖ ๗๔ - - - ๔.๒๖ ด

รวม ๔.๒๔ ด

เกณฑคณภาพ

ดมาก ๔.๕๐–๕.๐๐

ด ๓.๕๐–๔.๔๙

ปานกลาง ๒.๕๐–๓.๔๙

พอใช ๑.๕๐–๒.๔๙

ปรบปรง ๑.๐๐–๑.๔๙

ความคดเหนของผทรงคณวฒและเยาวชนผชมการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษจ�านวน๑๐๐คน

โดยภาพรวมคาคะแนนเฉลย๔.๒๔จากคะแนนเตม๕คะแนนผลการประเมนระดบดเมอพจารณารายการ

ประเมนคะแนนสงสด๓อนดบเรยงล�าดบจากมากไปหานอยคอขอคดธรรมะจากเพลงและบทกวมคาคะแนน

เฉลย๔.๔๓ผลการประเมนระดบด การแสดงมความเหมาะสมมคาคะแนนเฉลย๔.๓๙ ผลการประเมน

ระดบดเพลงไพเราะการแสดงสวยงามมคาคะแนนเฉลย๔.๒๗ผลการประเมนระดบดสวนรายการประเมน

ดานอนๆผลการประเมนระดบด


การอภปรายผล

ชดการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษ สรางสรรคขนโดยอาศยองคความร ประสบการณ แนวคด

ทฤษฎและผลงานสรางสรรคทางดานศลปะมาใชประกอบกนเปนงานวจย

ผวจยไดเชอมโยงแนวคดทางพทธศาสนาและศลปวฒนธรรมซงตางเปนปจจยทองอาศยกนสามารถ

น�ามาใชพฒนาชวต พฒนาจต พฒนาปญญา และเปนสอประกอบการจดการเรยนร เพอพฒนาคณธรรม

จรยธรรมเยาวชนจากผลการประเมนโดยผทรงคณวฒและเยาวชนทชมการแสดงน�าไปสการอภปรายผลดงน

๑. ชดการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษนสรางสรรคขน ตามแนวทางวธการสอนธรรมะของ

พระอศวโฆษ ทไดรจนามหากาพย แตงฉนทและประพนธดนตรประกอบบทละคร ใชธรรมสงคตประกาศ

ค�าสอนพทธธรรมมประชาชนนยมมาก แนวทางการเผยแผธรรมะของพระอศวโฆษคอ การใชดนตรและ

บทกวโวหารธรรมทลกซงคมคายไพเราะท�าใหประชาชนเกดความศรทธาเลอมใสสนใจในธรรมสอดคลอง

กบวธการของพระครประภสรสตคณและอาจารยทองพนรวมทรพยทใชดนตรและบทกวมาใชเปนสอการสอน

วชาพระพทธศาสนา วชาสงคมศกษา และอบรมคณธรรมเยาวชนไดผลด ชวยใหครสอนไดอยางสนกสนาน

ท�าใหนกเรยนสามารถจดจ�าเนอหาไดงายรวดเรวและแมนย�ากวาธรรมดามาก (ทองพนรวมทรพย.๒๕๒๙:

๓-๑๕๗) และยงสอดคลองกบขอคดธรรมะเรองโฆสปปมาณกา ทกลาววา “ปถชนเกดความศรทธาและ

เขาถงธรรมะไดจากการไดรบฟงเสยงอนไพเราะซาบซงกนใจ”(พระพรหมคณาภรณ.ป.อ.ปยตโต.๒๕๕๔:

๑๒๒-๑๒๓.)

๒. จากการศกษาผลการแสดงคตนาฏยธรรมอศวโฆษ แสดงใหเหนวาผชมทเปนเยาวชนให

ความสนใจวธการสอนธรรมะโดยใชงานศลปะคอเพลงบทกวและจนตลลาเปนสอสอดคลองกบพระพทธทาส

อนทปญโญ ทใชศลปะแขนงตาง ๆ ประกอบการแสดงธรรมวา “...การตความหมายของธรรมออกมาเปน

รปภาพนน...อยากจะอวดเลยวาไมมชาตไหนจะท�าไดดเทากบบรรพบรษของเรา เปนภาพปรศนาทจะใชใหร

ธรรมะ...”(พทธทาสภกข.๒๕๕๑:๑๒-๒๑)

การทนกเรยนพงพอใจในการเรยนรธรรมะทสอสารผานศลปะการแสดงโดยเฉพาะเมอใชแนวเพลง

รวมสมยกบเยาวชนมาใชประกอบท�าใหเยาวชนสนกสนานเพลดเพลนในการศกษาธรรมะสอดคลองกบแนวคด

การจดการเรยนรพทธศาสนานกายเซนวา“ความเบกบานใจหรอไมเบกบานใจอยทชวขณะจตคนเราทกคน

ไมวาจะท�าเรองอะไร จะตองรสกสนกสนานเบกบานในสงทท�านน จงจะท�าไดนานท�าไดด เชน สนกกบการ

เรยนหนงสอสนกกบการท�างานสนกกบการวาดรปสนกกบการรองเพลงสนกกบการทองเทยวเมอสนกกบ

ชวตแลววนเวลาจะผานไปอยางราเรงแจมใส”(คณาจารยซงหวน.๒๕๕๐:๕๑-๑๖๐)


๓. ครสามารถประยกตใชนาฏศลปดนตร เปนสอพฒนาคณธรรมจรยธรรมผเรยน สอดคลอง

กบพระบรมราโชวาทของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ พระราชทานไววา “...ศลปะการดนตร การเพลง

การแสดงนนเปนสงทส�าคญส�าหรบบคคลทกคนจะเปนประเทศไทยหรอตางประเทศทไหนกตามกถอวาดนตร

คอการแสดงถอวาเพลงเปนสวนส�าคญเพราะเปนการแสดงออกมาซงจตใจทมอยในตวจตใจนนจะมอยางไร

เพลงและการแสดงดนตรหรอการแสดงภาพยนตร แสดงละครกไดแสดงออกซงความคด หมายถงความด

ทมอยในตวไดทงสน...ผทเปนครอาจารยนน ใชจะมแตความรในทางวชาการ และในทางการสอนเทานน

กหาไม จะตองรจกอบรมเดก ทงในดานศลธรรมจรรยาและวฒนธรรม รวมทงใหมความส�านกรบผดชอบ

ในหนาทและในฐานะทจะเปนพลเมองดของชาตตอไปขางหนา การใหความรหรอทเรยกวาการสอนนน

ตางกบการอบรม การสอนคอการใหความรแกผเรยน สวนการอบรมเปนการฝกจตใจของผเรยนใหซมซาบ

จนตดเปนนสย ขอใหทานทงหลายจงอยาสอนอยางเดยว ใหอบรมใหไดรบความรดงกลาวมาแลวดวย...”

(ภมพลอดลยเดช,พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหา.๒๕๕๐:๓๑-๑๓๙)

ขอเสนอแนะ

๑. ครสามารถใชผลการวจยนประยกตสรางสอการเรยนการสอนพฒนาคณธรรมเยาวชนใชสอน

สอดแทรกคณธรรมจรยธรรมไดในทกรายวชา

๒. ควรมการศกษาวจยเพอรวบรวมองคความร การพฒนาคณธรรมเยาวชน โดยใชวธการ

ทหลากหลายเชนการใชสอสงพมพการตนละครภาพยนตรฯลฯเพอน�ามาใชประโยชนในดานการศกษา

ของประเทศตอไป



คณาจารยซงหวน.เบกบานดวยเซน.กรงเทพมหานคร:ใยไหม,๒๕๕๐.

ทองพนรวมทรพย.เพลงคตธรรม.กรงเทพมหานคร:วทยาลยเทคนคลพบร,๒๕๒๙.

ดลใจถาวรวงศตนเจรญ. กระบวนการขดเกลาคณธรรมจรยธรรมของเยาวชนตนแบบ จงหวดฉะเชงเทรา.

ดษฎนพนธสาขาการศกษาและการพฒนาสงคม,คณะศกษาศาสตร,มหาวทยาลยบรพา,๒๕๕๐.

บษบาวรรณแจงชน. งานวจยเรองการพฒนาโรงเรยนคณธรรมชนน�าสความพอเพยงทยงยนของโรงเรยน

วดนาพราว. ชลบร:โรงเรยนวดนาพราว,๒๕๕๐.

บษกรบณฑสนต.ดนตรบ�าบด (พมพครงท ๒).กรงเทพมหานคร:ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย,

๒๕๕๓.

ปนยา.ธรรมดดบางทคดไมถง.กรงเทพมหานคร:ชมทองอตสาหกรรมและการพมพ,๒๕๕๓.

พระครประภสรสตคณ.ค�ากลอนคตธรรม. ลพบร:กรงไทยการพมพ,๒๕๕๔.

พระมหาดาวสยามวชรปญโญ.พระพทธศาสนาในจน. กรงเทพมหานคร:โรงพมพเมดทราย,๒๕๕๒.

พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตรฉบบประมวลธรรม (พมพครงท ๒๒).

กรงเทพมหานคร:โรงพมพบรษทสหธรรมก,๒๕๕๔.

พทธทาสภกข.หนวดเตา เขากระตาย นอกบ.กรงเทพมหานคร:มตชน,๒๕๕๑.

ภมพลอดลยเดช,พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหา.ค�าพอสอน.พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร:

โรงพมพกรงเทพ,๒๕๕๐.

เรองศกดปนประทป.กระบวนการเรยนร เพอเสรมสรางคณธรรม จรยธรรม เดกปฐมวย.กรงเทพมหานคร

:พรกหวานกราฟฟค,๒๕๔๗.

วเชยรชยบง.โรงเรยนนอกกะลา(พมพครงท ๓). กรงเทพมหานคร:โรงเรยนล�าปลายมาศพฒนา, ๒๕๕๑.

สมพรพงอดม.ธรรมสงคตแสนโศลกของมลาเรปะ.กรงเทพมหานคร:เคลดไทย,๒๕๕๐.

สถาบนบณฑตพฒนศลป.หลกสตรพนฐานวชาชพวทยาลยนาฏศลป พทธศกราช ๒๕๕๑.กรงเทพมหานคร

:สถาบนบณฑตพฒนศลป,๒๕๕๑.

สมนอมรววฒน.หลกบรณาการทางการศกษาตามนยแหงพทธธรรม.กรงเทพมหานคร:โรงพมพ

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช,๒๕๔๔.

เสถยรโพธนนทะ.ประวตศาสตรพระพทธศาสนา(พมพครงท๔).กรงเทพมหานคร:สรางสรรคบค๒๑๗,

๒๕๔๔.

อภญวฒนโพธสาน.ชวตและงานของนกปราชญพทธมหาสทธาจารยอศวโฆษ. กรงเทพมหานคร:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร,๒๕๕๐.


องคความรและภมปญญาดานดนตรพนบาน

อสาน (แคน)

นายโยธน พลเขต วทยาลยนาฏศลปรอยเอดสถาบนบณฑตพฒนศลปงานวจยน ไดรบทนจากสถาบนบณฑตพฒนศลป ปงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๕๓

KNOwLEDGE BODY AND wISDOM ON ISAN FOLK MUSIC (KHAEN)


บทคดยอ

องคความรและภมปญญาดานดนตรพนบานอสาน (แคน) อนไดแก ศลปะในการเปาแคนเดยว

การเปาประกอบหมอล�ากลอนและวธการผลตแคนใหมเสยงไพเราะคงทนซงในปจจบนศลปนหมอแคนและ

ชางแคนทมความเชยวชาญมจ�านวนนอยและอยในวยสงอาย

จากสภาพการดงกลาวผวจยจงสนใจศกษาวจยเรององคความรและภมปญญาดานดนตรพนบาน

อสาน(แคน)เพอน�าภมปญญาดานการเปาแคนและการผลตแคนไปใชในวทยาลยนาฏศลปรอยเอด

การวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ มวตถประสงคเพอ ๑) ศกษาองคความรเรองลายแคนและ

การด�าเนนท�านองลายแคน๒)เพอศกษาการเปาแคนประกอบหมอล�ากลอนและ๓)เพอศกษากระบวนการ

ผลตแคนมการเกบรวบรวมทงขอมลเอกสารและขอมลภาคสนามขอมลภาคสนามไดจากการสมภาษณและ

การสงเกตจากประชากรชางแคนอาวโสจ�านวน๖คนชางท�าแคนจ�านวน๕คนและหมอแคนจ�านวน๒คน

ผลการวจยพบวา๑.โครงสรางลายแคนลายแคนแบงเปนลายหลกและลายเตยลายหลกจ�าแนก

เปน๒ประเภทคอประเภทลายทางสนและประเภทลายทางยาวลายทางสน ใชประกอบล�าทางสน ไดแก

ลายโปซาย(ระดบเสยงต�า)ลายสดสะแนน(ระดบเสยงกลาง)ลายสรอย(ระดบเสยงสง)ประเภทลายทางยาว

ใชประกอบล�าทางยาว ไดแกลายใหญ (ระดบเสยงต�า)ลายนอย (ระดบเสยงกลาง)ลายเซ (ระดบเสยงสง)

นอกจากลายหลกแลวยงมลายแคนทเปาประกอบหมอล�ากลอน ไดแก ลายเตยธรรมดา ลายเตยโขง

ลายเตยพมาและลายเตยหวโนนตาลสวนการด�าเนนท�านองลายแคนนนลายแคนทางสนมจงหวะรวดเรวและ

สนกสนานลายแคนทางยาวมการด�าเนนท�านองและจงหวะคอนขางชา

๒. การเปาแคนประกอบหมอล�ากลอน หมอแคนจะตองรลายแคนหลกและท�านองล�า กลาวคอ

การล�าทางสนมการด�าเนนท�านองทกระชบไมเออนเสยง(ยกเวนตอนขนน�า)ลายแคนจะแสดงถงอารมณรนเรง

สนกสนาน หมอล�าใชท�านองล�าทางสนส�าหรบด�าเนนเรองเพอตองการความรวดเรว ถาเปนลายแคนทางสน

วาดอบล จะมจงหวะคอนขางชา ขณะทแคนวาดมหาสารคามจะมจงหวะปานกลางหรอคอนขางเรว สวน

แคนวาดขอนแกนและวาดชยภมมจงหวะเรวกระชบท�านองล�าทางยาววาดอบลมทวงท�านองและจงหวะ

คอนขางชา วาดมหาสารคาม ท�านองและจงหวะปานกลาง สวนวาดขอนแกนและวาดชยภมมจงหวะ

คอนขางเรว ในบางขณะหมอล�าจะเออนเสยงยาว ใสอารมณ ร�าพงร�าพน หรออาลยอาวรณจนท�าใหผฟง

เคลบเคลมหมอแคนจะตองรจกเปาใหสอดคลองกบอารมณนนๆ รจกจงหวะขนจงหวะลงสอดคลองกบจงหวะ

และท�านองล�ารใจหมอล�าวาอยากใหหมอแคนเปาอยางไรรวมทงความสามารถในการแกปญหาเฉพาะหนา

ตลอดจนมความคดรเรมสรางสรรคในการเปาใหมความประสานสมพนธกบเสยงล�า

ดานเทคนคการเปาแคนใหฟงไพเราะรนห หมอแคนจะตองร จกการใชลมยาว (ลมเรยบ)

มความคลองตวในการใชนวด�าเนนท�านองลายแคน สวนการใชลมคอลมดดเขาเปาออกใชปลายลนตดลม

ใหเสยงแคนสนเพอใหเกดเสยงในลกษณะพเศษทมเสนหนาฟง


๓. ดานกระบวนการผลตแคนของชางแคน ในการผลตแคนใหไดเสยงไพเราะอยทการเลอกวสด

ทใชในการท�าแคน โดยเฉพาะลนแคนทดไมไดจ�ากดทลนทองหรอลนเงนแตลนจะตองแนบสนทกบลกแคน

และทนทานมเสยงไพเราะ

โดยสรปผลจากการศกษาดงกลาวสามารถน�ามาใชประโยชนดงน๑)เปนแนวทางในการสบทอด

หมอแคนและชางท�าแคนและ๒)เปนแนวทางในการจดกจกรรมการเรยนการสอนเปาแคนประกอบหมอล�า

กลอนส�าหรบนกเรยนนกศกษาและผสนใจทวไป

ค�าส�าคญ:องคความรภมปญญาดนตรพนบานอสาน(แคน)


ABSTRACT

Knowledge body andWisdomon Isan folkmusic (Khaen)which include art of

khaensolo,khaenaccompanimentinlamklonsinging,andhowtomakeakhaenofgood

quality---beautifulsoundsandlonglasting.Nowadays,therearesmallnumbersofexcellent

khaenplayersandmakersandatoldages.

From the above reasons, the researcher decided to conduct the research on

“KnowledgeBodyandWisdomon IsanFolkMusic (Khaen)” inwhich the resultsof the

research,awisdomonkhaenplayingandkhaenmakingcouldbeusedinRoiEtCollege

ofDramaticArts.

Thisqualitativestudyaimedat:๑)examininglaikhaenmelodiesandhowthese

melodies are created;๒)exploring a khaenaccompaniment in lamklon singing; and๓)

investigatingthekhaenmakingprocess.Writtendocumentandfielddataweregathered.

The field datawere collected through interviews and observation from๖ senior khaen

makers,๕khaenmakers,and๒khaenplayers.

The resultsof thestudyshowedthat:๑.Formaldesignofa lai khaenmelody.

Lai khaenmelodies canbeclassified into๒ types: lai lak (principal lai) and lai toei. Lai

laktypeisdividedinto๒groups:laithangsanandlaithangyao.Laithangsanisusedfor

accompanyingalamthangsansinging.Theyarelaiposai(inlowpitchedlevel),laisutsanaen

(inmiddlepitchedlevel),andlaisoi(inhigherpitchedlevel.)Thelaithangyaotype,used

foraccompanyingalamthangyaosinging;theyarelaiyai(inlowerpitchedlevel),lainoi

(inmiddlepitchedlevel),andlaise(inhigherpitchedlevel.)Besidestheprincipallai,there

arelaiwhichareusedinlamtoeiaccompaniment:laitoeithammada,laitoeikhong,laitoei

phama,andlaitoeihuanontan.Inkhaenplaying,alaikhaeninthangsantypeisplayed

infasttempoandinhappymood,whereasalaikhaeninthangyaotypeisplayedinslow

tempoandinsadmood.

๒.Khaenaccompaniment in lamklon singing.A khaenplayerhas to know the

principalkhaenpiecesandlammelodies.Thatisthemelodicpatternofalamthangsan

singingispreciseandinsyllabic,notamelismaticstyle(exceptattheintroductorysection.)

The khaenmusic conveys joyousmood. Amolam singer uses lam thqang sanmelody,

topresentastoryinashortertime.Intermsoftempo,thekhaenthangsanofubonstyleis

ratherslow,whereasthekhaenthangsanofmahasarakhamismediumorratherfast.Onthe

otherhand,akhaenthangsanofkhonkaenorchaiyaphumstyleisfastandprecise.Inalam

thangyaosinging,anubonstyleisratherslow,amahasarakhamstyleismedium,whereas

akhonkaenandachaiyaphumstyle,each,isratherfast.Atacertainpoint,amolammay


createalongmelisma,conveyingayearningorlongingmood,andcausingthelistenersto

atrancedmood.Akhaenplayermustknowhowtoplayakhaentomatchthesuchalam

singingmood,knowingwhentobeginandwhentoendinaccordancewithalammelodic

pattern.Amo-khaenhas toknowthepreferenceof themolamsingeronhowakhaen

accompanimentshouldbeexecuted.Thisincludesthecapabilitytosolvetheproblemat

theimmediatemoment,aswellashavingacreativeideainkhaenaccompanimentpractice.

Concerning the khaen playing technique for a beautiful and pleasant tune,

amo-khaenhastousealongbreathing(smooth),skillfulinmovingthefingers,whereasthe

blowingtechnique,inhaleandexhale,aswellastonguingtomakeaspecialeffectofthe

sound,creatingcharmandbeauty.

๓. On the khaenmaking process, in order to get a khaen of a good quality,

itdependsongoodmaterials,notacopper(brass)orsilverreed,butthereedhastobe

leveledwithitsframeandstable.Ifthereeddoesnotproduceabeautifultone,ithastobe

replaced.Besides,amo-khaenhastohaveperfectears,settingcorrectpitches,andbeing

ingoodmoodwhileworking.

In conclusion, the results of this study can be used as: ๑) a guideline for the

transmission of khaenplaying and khaenmaking, and๒) a guideline for the instruction

arrangementonkhaenaccompanimentinlamsingingforstudentsaswellasthegeneral

public.

Keywords:knowledgebody,wisdom,Isanfolkmusic,khaenmouthorgan


บทน�า

ปจจบนหมอแคนทมความสามารถเปาประกอบหมอล�ากลอนและชางท�าแคนทมฝมอมอย

นอยมากสวนใหญลวนอยในวยสงอายทมองคความรเกยวกบเรองการเปาแคนและการท�าแคนจากความส�าคญ

ดงกลาว ท�าใหผวจยสนใจศกษาองคความรเกยวกบแคน วามเทคนควธการเปาแคนประกอบหมอล�ากลอน

อยางไร มความรความช�านาญในลายแคนและท�านองล�าอยางไร รวมถงเทคนคในการผลตแคนอยางไรใหม

เสยงดงไพเราะและมความทนทาน

การศกษาวจยเรององคความรและภมปญญาดานดนตรพนบานอสาน (แคน) เพอเปนแบบอยาง

กอใหเกดความรในการอนรกษเผยแพรและสบทอดมรดกทางภมปญญาดานดนตรพนบานอสาน (แคน)

อนเปนศลปวฒนธรรมของชาตทมคาควรแกการหวงแหน โดยเฉพาะลายแคนหลกทใชเปาประกอบหมอล�า

นนมการบนทกเปนโนตไทยและโนตสากลคอนขางนอยยงไมเปนทรจกเทาทควร หากไมด�าเนนการศกษา

อาจท�าใหองคความรและภมปญญาดานดนตรพนบานอสาน (แคน) สญหายเหมอนในอดตทผานมา จงตอง

เรงศกษาโดยเรวเพอใหทนตอการเกบขอมลอนจะเปนมรดกทางวฒนธรรมอนส�าคญเพอประโยชนตอประเทศ

ชาตและคนรนหลงสบไป

วตถประสงคของการศกษา ๑. เพอศกษาองคความรเรองลายแคนและการด�าเนนท�านอง

๒. เพอศกษาเทคนคการเปาแคนประกอบหมอล�ากลอน

๓. เพอศกษากระบวนการผลตแคนของชางท�าแคน

วธด�าเนนการวจย การศกษาคนควาครงนมขอบเขตของการศกษา๔ดานคอดานพนท ดานเนอหาดานบคลากร

และดานระยะเวลาโดยมงศกษาดานตางๆดงน

๑. ดานพนทพนทในการวจยในครงนใชวธการเลอกแบบเจาะจง (PurposiveSampling) โดย

ศกษาพนทในจงหวดรอยเอดดงน

๑.๑ บานเลขท๑๔หมท๗ต�าบลธงธานอ�าเภอธวชบรจงหวดรอยเอด

๑.๒ บานเหลาขามบานหนองตาไกบานสแกวต�าบลสแกวและต�าบลปอภารอ�าเภอเมอง

รอยเอดจงหวดรอยเอด

๒. ดานเนอหา

๒.๑ ศกษาประวตและผลงานขนตอนการฝกและการถายทอดเทคนควธการเปาแคนลกษณะ

ส�านวนลลาและท�านองทเปาประกอบหมอล�ากลอนของหมอแคนจ�านวน ๒ ทาน คอ หมอแคนบวชยศลป

แกวแสนไชยและหมอแคนสมรนอยลมบน

๒.๒ ศกษากระบวนการผลตแคนของชางแคนจ�านวน ๕ ทาน คอ นายเคน สมจนดา

นายบญตาซายศรนายสเมรเทพขามนายสทธเหลายนขามนายแสงสาวสทธโดยจ�าแนกเปนหวขอดงน


๒.๒.๑วสดและอปกรณทใชท�าแคน

๒.๒.๒ขนตอนวธการท�าแคน

๒.๒.๓เคลดลบและเทคนคการท�าแคน

๓.ดานวธวจยการวจยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพโดยการสมภาษณบคคล๓ประเภทดงน

๓.๑ ผรไดแกปราชญชาวบาน

๓.๒ ผปฏบตไดแกศลปนหมอแคนและชางท�าแคน

๓.๓ บคคลทวไปไดแกผชม

๔. ดานระยะเวลาท�าการวจย

เรมการศกษาคนควาตงแตเดอนมกราคม๒๕๕๓ถงเดอนกนยายน๒๕๕๓

เครองมอทใชในการวจย ๑. แบบสมภาษณ(InterviewForm)แบงออกดงน

๑.๑ แบบสมภาษณอยางเปนทางการ (Formal Interview) ใชสมภาษณกล มผ ร

(KeyInformants)กลมผน�าทางการ(CasualInformants)และกลมบคคลทวไป(GeneralInformants)

๑.๒ แบบสมภาษณอยางไมเปนทางการ (Informal Interview) ใชสมภาษณกลมผร

(KeyInformants)กลมผน�าทางการ(CasualInformants)และกลมบคคลทวไป(GeneralInformants)

๒. แบบสงเกต(Observation)ประกอบดวย

๒.๑ แบบสงเกตแบบมสวนรวม(ParticipantObservation)ใชสงเกตการท�าแคนและองค

ความรทเกยวกบการเปาแคนประกอบหมอล�ากลอน

๒.๒ แบบสงเกตแบบไมมสวนรวม (Non-ParticipantObservation) ใชสงเกตพฤตกรรม

หมอแคนและชางท�าแคน

วเคราะหขอมล น�าขอมลทไดจากการศกษาคนควาทงหมดมาล�าดบเนอหาสาระจดเปนหมวดหมตามความส�าคญ

พรอมกบเรยงขนตอนใหเปนระเบยบอยางตอเนอง

๑.วเคราะหและศกษาเทคนควธการเปาแคนโดยผวจยไดเลอกศกษาลายแคนจากหมอแคนทงสอง

ทานคอลายใหญลายนอยลายสรอยลายสดสะแนนลายโปซายลายเตยตามหวขอดงน

๑)รปแบบโครงสรางลายแคนและการด�าเนนท�านองลายแคน

๒)เทคนควธการเปาแคนประกอบหมอล�ากลอน

วเคราะหและศกษาองคความรในกระบวนการผลตแคนโดยผวจยไดเลอกศกษาจากชางแคน ใน

ต�าบลสแกวต�าบลปอภารตามหวขอดงน

๑)วสดและอปกรณเครองมอในการท�าแคน

๒)ขนตอนและเคลดลบในการท�าแคน

๒.ตรวจสอบขอมลใหถกตองครบถวนสมบรณตรงตามจดมงหมายของการวจย

๓. จดแยกขอมลเรยบเรยงน�าเสนอในรปแบบของการพรรณนาวเคราะห


ผลการวจย ๑. จากการศกษาองคความร ภมปญญาของหมอแคนบวชยศลป แกวแสนไชย และหมอแคน

สมรนอยลมบนครงนพบวาหมอแคนมความรองคประกอบทส�าคญดงน

๑.๑ ลายแคนหลกและลายเตยลายหลกจ�าแนกเปนกลมท�านองลายทางสนและท�านองลาย

ทางยาวกลมลายทางสนใชประกอบล�าทางสนไดแกลายสดสะแนนลายโปซาย(ระดบเสยงกลาง)ลายสรอย

(ระดบเสยงสง)กลมลายทางยาวใชประกอบล�าทางยาวไดแกลายใหญ(ระดบเสยงทมต�า)ลายนอย(ระดบ

เสยงสงกวาลายใหญ)ลายเซ(ระดบเสยงสงกวาลายนอย)นอกจากลายหลกดงกลาวแลวยงมลายแคนอนๆ

ในการเปาประกอบหมอล�ากลอนไดแกลายเตยธรรมดาลายเตยโขงลายเตยพมาและเตยหวโนนตาล

กลมลายทางสนใชประกอบล�าทางสนไดแก

๑) ลายสดสะแนน เปนลายทมจงหวะกระชบทวงท�านองเราใจ เกบรายละเอยดท�านองและ

สรางลกเลนลลาไดดไมมขอจ�ากดเรองเสยงลายสดสะแนนมเสยงประสานคอเสยงซอลตดสดลกท๖และ

ลกท๘แพซายลายสดสะแนนประกอบดวยเสยงซอลลาโดเรม

๒)ลายโปซายมท�านองเหมอนลายสดสะแนนตางกนทมระดบเสยงทมต�าและความยากงาย

ในการเปาเพราะมความจ�ากดเรองเสยง เหมาะส�าหรบหมอล�าทมระดบเสยงปานกลาง ลายโปซายมจงหวะ

คอนขางเรวตดสดทลกแคนตรงต�าแหนงหวแมมอซาย(โปซาย)ระดบเสยงแรกคอเสยงโดเสยงสดทายคอ

เสยงลาเรยงตามล�าดบจากเสยงต�าไปเสยงสงลายโปซายประกอบดวยเสยงโดเรฟาซอลลา

๓)ลายสรอยมจงหวะท�านองเราใจผฟงเปนลายทใชลกสรอยคอแคนลกทเจดดานซายมอ

(เสยงฟา)ประสานเสยงมากเปนพเศษเหมาะส�าหรบหมอล�าทมเสยงสงเปนลายทไมสามารถเกบรายละเอยด

ของท�านองไดเทาลายสดสะแนนเนองจากมขดจ�ากดของเสยงเสยงประสานทตดสดคอเสยงเรสงลกท๖

แพขวากบเสยงลาสงลกทแปดแพขวาลายสรอยประกอบดวยเสยงเรมซอลลาท

กลมลายทางยาวใชประกอบล�าทางยาวไดแก

๑)ลายใหญเปนลายทมจงหวะชามเออนเอยระดบเสยงทางลายใหญจะต�าทมเหมาะส�าหรบ

หมอล�าฝายหญงมเสยงประสานคอเสยงมตดสดลกท๗และเสยงลาตดสดลกท๘แพขวาประกอบดวยเสยง

ลาโดเรมซอล

๒)ลายนอยเปนลายทมจงหวะและทวงท�านองชาเนบนาบลลาท�านองเหมอนลายใหญจะ

ตางกนเพยงระดบเสยงคอลายนอยมเสยงสง(เสยงแรกคอเสยงเร)ใชเปาประกอบล�าทางยาวของหมอล�าฝาย

ชายมเสยงประสานคอเสยงลาโดยตดสดลกท๘แพขวาและเสยงเรลกท๖แพขวาประกอบดวย๕เสยง

คอเสยงเรฟาซอลลาโด

๓)ลายเซอยในกลมเดยวกบลายใหญและลายนอยใชเปาประกอบล�าทางยาวกรณทหมอล�า

มระดบเสยงสงลายเซมระดบเสยงคอนขางสงทแยกออกมาจากลายใหญลายนอยลายเซประกอบดวยเสยง

มซอลลาทเรตดสดทเสยงทและมเนองจากลายเซมขอจ�ากดของเสยงจงไมสามารถเกบรายละเอยด

ท�านองไดเทาลายใหญและลายนอยท�าใหหมอแคนและหมอล�าไมคอยนยมใช


กลมลายเตย เปนลายเบดเตลดทหมอล�ากลอนใชล�าในชวงทายยกอารมณของลายแคนล�าเตย จง

มจงหวะทสนกสนานล�าเตยม๔ชนดคอ เตยธรรมดา เตยโขง เตยพมาและเตยหวโนนตาลล�าเตยแตละ

ท�านองมระดบเสยง(ทาง)ดงน

ท�านองเตยธรรมดาเตยโขงเตยพมามระดบเสยง๒ทางคอทางลายใหญเปนลายทางยาวระดบ

เสยงทางลายใหญจะต�าทมและทางลายนอยระดบเสยงจะสงกวาลายใหญ

ท�านองเตยหวโนนตาลมระดบเสยง๒ทางคอทางสดสะแนนใช๕เสยงคอเสยงซอลลาโดเร

มและทางโปซายใช๕เสยงคอเสยงโดเรฟาซอลลา

๑.๒ การด�าเนนลายแคนหมอแคนทงสองทานพบวามการด�าเนนท�านองลายแคนดงน

ท�านองล�าทางสน มทวงท�านองเดนกลอนทกระชบไมเออนเสยง (ยกเวนตอนเกรนล�า

หรอโอละนอ) ลายแคนจะแสดงถงความสนกสนานและรวดเรว เปนท�านองหลกของหมอล�าเพอใชในการ

บรรยายกลอนล�าทตองการความรวดเรวบางครงหมอล�าจะล�าสลบกบค�าพด(กลอนดน)ลายแคนทางสนถา

เปากบวาดอบลจงหวะนมนวลทวงท�านองฟงแลวรนห แตถาวาดมหาสารคามท�านองจะไมชาหรอเรวเกนไป

สวนวาดขอนแกน วาดชยภมจงหวะคอนขางเรว กระชบ ท�านองลายแคนจงไมคอยตายตวเพราะหมอล�า

แตละคนมส�าเนยงล�าทไมเหมอนกนมเอกลกษณเฉพาะตว ลายสดสะแนนตดสดเสยงซอล ลายโปซายตด

สดเสยงซอลสงลายสรอยตดสดเสยงเสพขวา(ลาสง)และแกนอย(เรสง)

ท�านองลายทางยาว วาดอบลมทวงท�านองและจงหวะคอนขางชา วาดมหาสารคาม

ท�านอง จะไมชาหรอเรวเกนไป สวนวาดขอนแกน วาดชยภมจงหวะจะคอนขางเรวกระชบ แตละประโยค

มการเออน ลากเสยง ร�าพงร�าพน อาลยอาวรณจนท�าใหผฟงเคลบเคลมใจ ท�านองทางยาวบงบอกถง

ความผกพนความรกของหนมสาว ความรกทมตอครอบครว เครอญาต ใหความรสกถงความผกพนกบ

สงทเกยวของกบการด�าเนนชวตทงในดานอาชพขนบธรรมเนยมประเพณและศาสนา

ท�านองล�าเตยทวงท�านองจงหวะจงเนนทอารมณสนกสนานการล�าเตยธรรมดาเปนเตย

ทมมากอนตอมาจงมเตยโขงและเตยพมาหมอล�าจงนยมน�าท�านองล�าเตยทง๓ท�านองมาล�าผสมผสานกน

เรยกวาเตยผสมหรอเตยพวงการล�าเตยในสมยกอนจะเลนจงหวะปานกลางหรอคอนขางเรวมลลาสนกสนาน

โดยจะใชลายใหญหรอลายนอยกได เตยหวโนนตาลเดมใชล�าในการเลนหมอล�าหม ตอมานยมน�ามาใชล�าใน

การล�ากลอนท�านองล�าเหมอนกบล�าทางสนเตยหวโนนตาลเปนเตยทมลลาออนหวานเลนในทางสดสะแนน

ทางโปซายหรอทางสรอย สวนเตยโขงเปนเตยทนยมแพรหลาย เรมมขนจากหมอล�ากลอน ตอมาจงนยม

ในหมอล�าหมเลนไดทงลายใหญและลายนอยสวนเตยพมาเปนท�านองทน�ามาจากเพลงซอพมาของลานนา

๒. เทคนคการเปาแคน

จากการศกษาเทคนคการเปาแคนของหมอแคนทงสองทาน ผวจยไดแบงหวขอศกษา ๒ ขอ

ดงน

๒.๑ วธการเปาแคนประกอบกบหมอล�ากลอน การเปาท�านองล�าทางสน จะเปาแคนคลอ

ไปกบหมอล�าเฉพาะชวงโอขนตนสนๆเทานน กลอนล�าทางสนแตละประโยคไมคอยมการเออนเสยงหรอ

ผอนลมหายใจ เพราะมจงหวะเรว เสยงล�าจงสน ลายแคนจงเกบรายละเอยดเปนสวนใหญ ท�านองของ

ลายแคนไมมรปแบบตายตวขนอยกบหมอแคนจะเปาจากอารมณและสภาพแวดลอมไดแกหมอล�าและผชม


การเปาท�านองล�าทางยาวเวลาหมอล�าล�าทางยาวจบหรอล�าลาเสรจแลวมกตอดวยการล�าเตย

ซงเปนการล�าเกยวโตตอบกนระหวางหมอล�าฝายชายกบหมอล�าฝายหญง

การเปาแคนลายเตยธรรมดาเตยโขงเตยพมาใชระดบเสยงเดยวกนเลนได๒ทางคอทางลายใหญ

และทางลายนอย ท�านองเตยหวโนนตาลมระดบเสยงทางสดสะแนนและทางโปซาย ตางไปจากล�าเตย

ทง๓ท�านองหมอล�าจะไมน�าเอาเตยหวโนนตาลมาผสมในล�าเตยผสมแตจะแยกล�าเปนเอกเทศซงในการ

ล�ากลอนบางครง หมอล�ากลอนอาจจะไมล�าเตยหวโนนตาล การเปาแคนประกอบการล�าเตยธรรมดาและ

เตยหวโนนตาล หมอแคนจะยดกลอนล�าทหมอล�าน�ามาใชเปนหลก ความชาเรวของจงหวะขนอยกบหมอล�า

การล�าเตยหมอแคนจะขนเกรนใหกอนหมอล�าจงคอยล�าตามลายแคน การแบงวรรคตอนของจงหวะมอตรา

๒/๔ จงหวะลลาท�านองของล�าเตยธรรมดาและเตยหวโนนตาล จงหวะลลาขนอยกบจ�านวนพยางคในแตละ

บาทและขนอยกบหมอล�าแตละคน จงหวะลลาการล�าม ๒ ลกษณะ จงหวะลลาแบบท ๑ ไมลากเสยงและ

แบบท ๒ ลากเสยงยาว ขามจงหวะหมอล�าจะไมยดแบบใดแบบหนงเปนหลก แตจะผสมผสานกนแลวแต

ความถนดของหมอล�าแตละคน

การตดสดแคนเพอใชประกอบหมอล�ากลอนนยมใชเสยงประสานค๕แตละท�านองจะแตกตางกน

การตดสดประสานท�านองผวจยไดศกษาการตดสดแคนทเปาประกอบล�ากลอนของหมอแคนสองทานดงน

ทางลายใหญเสยงตดสดประสานท�านองทเสยงมและลาดงนนลายแคนทใชเสยงทางลาย

ใหญจะมเสยงมและลาประสานท�านองไปพรอมกบลายแคนทหมอแคนเปาลมเขาและสดลมออกทางลาย

สดสะแนนตดสดประสานท�านองทเสยงซอล(ต�า)และซอล(สง)การประสานท�านองลายสดสะแนนท�านอง

เตยหวโนนตาล ทางลายโปซาย ตดสดประสานท�านองทเสยงโดและซอล การประสานท�านองลายโปซาย

ท�านองเตยหวโนนตาลนอกจากเสยงประสานทตดสดอาจมการประสานท�านองโดยใชเสยงทงหมดทเกดจาก

การเปาในลายนนเชนหมอแคนเปาท�านองเตยพมาทางลายนอยซงใชเสยง๕เสยงคอเรฟาซอลลาโด

เสยงประสานจากการตดสดคอเสยงเรและลาบางขณะทหมอแคนเปาเสยงโดหมอแคนอาจใชเสยงทเหลอ

คอเรฟาซอลลาเปนเสยงประสานเปนตนการประสานท�านองดงกลาวนตรงกบลกษณะการประสานเสยง

แบบดนตรตะวนตกเรยกวาโดรน(Drone)

การประสานท�านองเสยงล�ากบเสยงแคนพบวาม ๒ ลกษณะ คอ การประสานท�านองเปน

เสยงเดยวกนกบท�านองล�า กลาวคอ เสยงล�ากบเสยงแคนมท�านองและจงหวะลลาตรงกบโนตดนตร อาจม

การเปลยนแปลงเสยงไปจากโนตหลกบางเลกนอยและการประสานท�านองไมเปนเสยงเดยวกบหมอล�า

การเปาแคนล�าเตยประกอบหมอล�ากลอนหมอแคนอาจน�าลายอนมาเปากอนการล�าของหมอล�า

หรอเปาสลบระหวางหมอล�าแตละคนจะเรมล�าหรอเปาเพอใหหมอล�ามโอกาสพกการล�าลายแคนทเปาขนอยกบ

ความสามารถของหมอแคนทคดวาถนดเปาลายทดทสด จงหวะเตยเปนจงหวะกระชบเรวเพอใหผล�าไดออก

ทาฟอน หมอล�าจะตองฟอนอยตลอด ตางกบการล�าทางสนและล�าทางยาวทยนอยกบทเฉย ๆ เวลาหมอ

แคนเปาลายเตยกจะเปาเปนตอนๆตามคนเตยแลวมทลงแตละตอนไมยาวนกเพอใหเกดความสนกสนาน

นาฟง อาจสลบดวยเตยหวโนนตาลและเตยพมาตามล�าดบหมอแคนจะเปาใหจงหวะหมอล�าโดยไมเปน

ท�านองเดยวกบหมอล�าเสยงทเปาใหจงหวะอาจเปนเสยงทหมอแคนใชเปาประสานท�านองหรอเปนโนตตวอน

ในลายเดยวกนไดการประสานท�านองลกษณะนคลายกบการประสานเสยงแบบออสตนาโตของดนตรตะวนตก

พบในล�าเตยแบบพนบานคอเตยธรรมดาและเตยหวโนนตาล


การเปาแคนประกอบหมอล�ากลอนหมอแคนบวชยศลปแกวแสนไชยจะเรมจากลายสดสะแนนนอย

ไปจนกวาหมอล�าจะพรอมถาเปนหมอล�าวาดอบลฯฝายชายล�ามกจะตองขนลายโปซายเปาจงหวะชาๆ นม

นวล เนนจงหวะแนนย�าเสยงโดพรมเสยงเรสง ถาเปาใหหมอล�าฝายหญงล�าจะเปาลายสดสะแนน ถาเปากบ

หมอล�ากลอนวาดขอนแกนจะตองลายสดสะแนนเปาจงหวะเรว กระชน ย�าเสยงเร และเสยงเรสง เวลาเปา

หยาว จะตองเปาลายนอย ถาเปนวาดชยภมจะตองขนลายสดสะแนน เปาจงหวะเรวเนนจงหวะ ย�าเสยงเร

พรมเสยงเรสงทส�าคญตองรจกทางหมอล�า เพราะหมอล�าแตละคนมเอกลกษณตางกนบางคนล�าสามวรรค

จงลงเออนบางคนล�าหนงจงหวะไปลงวรรคสองบางคนลงคนละวรรคหมอแคนจงจ�าเปนตองรทางวาหมอล�า

ลงวรรค จะไดเปาสอดประสานกบหมอล�า รวาหมอล�าจะล�ากลอนอะไร หมอแคนจะตองสงเกตหมอล�า

ตลอดเวลา

หมอแคนสมรนอย ลมบนเวลาเปาแคนประกอบหมอล�ากลอนจะเปาแบบนมนวล จงหวะชา ๆ

ใหจงหวะแนนกวาเวลาเปาล�าทางยาวจะไมตดสดเพราะเวลาหมอล�าเปลยนมาล�าเตยจะเอาขสดทตดไวออก

ไมทนดงนนนวนางและนวกอยขวาของหมอแคนจะปดตาย

การใชลมเปาแคนของหมอแคนบวชยศลปแกวแสนไชย หมอแคนสมรนอยลมบนสามารถจ�าแนกลม

เปน๓ลกษณะดงน

๑) ลมยาว (ลมเรยบ) เปนลมทเปาออกมาฟงดเรยบไมมลกษณะเปนคลน หมายถง

ลมดดเขาเปาออกมาจากชองทองใชส�าหรบหมอล�าทางยาวหรอเปาแคนลายทางยาวอาศยนวเปนหลกในการ

เดนท�านองลายแคนจะใชลมแบบนมนวลท�าใหไมเหนอยงายสามารถเปาใหหมอล�าไดตลอดคนลมสะเทน

(กงเรยบกงสะบด)คอลมทถกเปาออกมาฟงดคลายกบมคลนเลกๆแทรกสลบบางไมราบเรยบจนเกนไป

๒) ลมลกสบ หมายถง ลมดดเขาเปาออกทใชลมในล�าคอเปนหลกใชลมเขามากกวา

ลมออก ไมใชลนเปนหลกลกษณะลมคลายอาการของคนทเหนอยหอบ เพราะจงหวะลมกระชน สวนใหญ

ใชส�าหรบเดนท�านองแคนลายยาวโดยเฉพาะการเดยวแคน

๓)ลมลนหมายถงลมดดเขาเปาออกแตใชปลายลนตดลมใหเสยงแคนสนประกอบ

การใชนว ลมประเภทนใชไดนาน ไมเหนอยงายเพราะใชลมจากกระพงแกมมาทลนท�าใหการใชลมยาว

ไมเหนอยใชไดทงล�าทางสนหรอล�าทางยาวเปนลมทฝกยากพอสมควรการฝกเบองตนคอหมนลนเปนจงหวะ

สามพยางคกอนชาๆ กอนเชนแตนแลแตนเมอฝกจนคลองจงเรมเรงจงหวะเรวขนลมตดคอลมทใชเนนจงหวะ

เนนค�า มกจะใชในการเปาลายเตย ลมสะบด คอ ลมทฟงดคลายกบกระแสน�าทเคลอนไหลไปขางหนาและ

มคลนใหญนอยสลบขนลงไปกบกระแสนนลมชนดนเปนลมฝกไดยากทสดในบรรดาลมทงหลายทกลาวมา

และเปนลมทไดรบความนยมอยางสงสดในยคศลปะสงสดของแคนเลยทเดยวลมชนดนกเปนลมทใหคณภาพ

เสยงทมพลงเปนความรสกวาเคลอนทอยางสขมและนมนวลมาก

หมอแคนบวชยศลป แกวแสนไชย หมอแคนสมรนอย ลมบน มหลกการใชลนในการ

เปาแคนใหไพเราะ ผเปาแคนตองรหลกใชลนสรางส�าเนยงแคนหรอท�านองล�า เพราะหากผเปาแคนเปาลม

เขาและดดลมออกเพยงอยางเดยวจะไมเกดส�าเนยงและความไพเราะ เสยงทเปาจะมเสยงยาว - สน ขนอย

กบการใชลนของผเปาก�าหนดลมหายใจเขา–ออกวาจะมประสทธภาพเพยงใดหลกการใชลนของหมอแคน

ทงสองคอเวลาเปาลมเขาและดดลมออกเตาใหใชปลายลนตดลมขณะทเปาแคนเปนจงหวะไมขาดตอน

เมอฝกจนช�านาญแลวจะท�าใหหมอแคนเปาแคนไดนานไมเหนอยงาย เสยงแคนทเปาออกมากจะไดส�าเนยง


แคนเกดความไพเราะ ถาเปาโดยใชลมอยางเดยวจะท�าใหมอาการวงเวยนศรษะท�าใหเหนอยงาย การใชลน

ในการเปาแคนลายตางๆใหใชปากและลนท�าท�านองเพลงกอนการเปา

๒.๒การถายทอดการเปาแคนของหมอแคนพบวาหมอแคนบวชยศลปแกวแสนไชยเนนวธ

การใชลมในการเปาแคนเปนหลก การใชนวผเรยนตองใชนวปดลกแคนเปนคเสยง การใชลมดดเขาเปาออก

ฝกเปาออกลนจะตองฝกเสยงสระแอและสระโอ เมอฝกลมจนคลองแลวจงปดรนบทละลกโดยการไลเสยง

ตามล�าดบจนจบไลเสยงขนลงจนคลองจากนนฝกเปารวมจงหวะหลงจากฝกรวมจงหวะจงเรมเขาลายแคน

จงหวะชาๆเชนลายสดสะแนนลายใหญโดยใชลนตดลมเปาชาๆจนคลองจงตอลายแคนใหจบ

การถายทอดเปาแคนของหมอแคนสมรนอยลมบนจะเนนการฝกลมฝกลนตดลมฝกนวมอ

ใหเกดความคลองแคลวและฝกลายแคนหลกเมอลกศษยไดนวแลวกใหฝกลมฝกจงหวะโดยใชวธผวปากเปน

ท�านอง ผวอยางไรใหเปาอยางนนโดยเรมสอนลายเตยโขง (ลายนอย) สวนการฝกลนตดลมทางเตยธรรมดา

จะใหท�าปากวาเสยงตต

การเลอกแคนของหมอแคนบวชยศลป แกวแสนไชย นนจะใชแคนทเปนฝมอของชางแคน

ทเชอถอในดานฝมอและคณภาพโดยทดลองเปาทละควาเสยงมนกลอมกนหรอเสยงสงเสยงต�าระดบตรงกน

ไมเพยน ดล�าไมวาคงทนแนนหนา ไมมอาย ถกใจหรอยงใหชางประจ�าเปนคนท�า สวนหมอแคนสมรนอย

ลมบนเลอกแคนโดยชางประจ�าคอนายเคนสมจนดาเปนผท�าแคนให

๓. กระบวนการผลตแคน

ดานองคความรในการท�าแคนของชางแคนทงหาคนมขนตอนดงน

๑.ตดล�าไมโดยเลอกไมทมอายประมาณ๑ปน�ามาตากแดดจนแหงจงน�ามาเกบไวทรม

๒.ใชสวสบแผนทองออกความหนาประมาณ๒มลลเมตรตใสหนาทงจนแบนมความออน

จนไดระดบทพอใจจากนนเอาสวมาสบเจาะสบเปนลน

๓.น�าไมกมาขดหาลกใหญลกนอยวดความสนยาวจงตดแลวกอไฟใหรอนเอาเหลกซเผาไฟให

แดงแลวทะลปลองทกล�า จากนนลนไมใหรอนโดยใชไมมอลงดดลกแคนดดใหตรงการเรยงลกแคนปจจบน

นยมเรยงลกแคนโดยใหขออยใตเตาแคน

๔.เอาไมซาขดลนไมใหตดขอบรางลนทงสองดานเสรจแลวตดลนออกจากกนเกบใสในตลบ

๕. เจาะรางไมฝงลน (เหนบลนแคน)ระยะจากปลองแคนขนไปประมาณ๓นวบากรางลน

แคนโดยยงไมปรบแตงเสยงท�าจนครบทง๑๖ลกจงแตงเสยงโดยใชไมทองแซนรองลนแคนใชมดตอกปาด

ลนแคนเพอแตงเสยงการตดรแพทงสองดานตองตดเฉยงไปดานในเพอเกดความสวยงามไมใหรแพโผลออก

ดานนอกจากนนจงตกแตงเสยงลาต�า(ทงหรอโปขวา)กอนตอไปจงท�าเสยงลาสง(ลกท๔ของมอขวา)และ

ท�าเสยงเรต�า(แมแก)จากนนจงคอยท�าเสยงอนตอไปเสยงพาดหมายถงเสยงออกลายนอย(เรต�า)ลายใหญ

(ลาต�า)เสยงกนหมายถงเสยงตรงกนหรอกนกน

๖.ตดแพโดยใชนวโปงวดดานลาง๑สวนดานบน๓สวนความยาวตามเสยงทเทยบการ

ตดแพท�าใหเสยงสงขนเตมขน จากนนจงเอาปนมาอดรอยรวโดยใชไมแซนแตะปนอดรางแคนท�าใหลนแคน

แขงตวขนจากนนเอาไมเตามาสวใหมลกษณะเปนเตาแคน


๗. เขาเตาแคนหลงจากแตงเสยงทกลกแลวใชมดตอกขดล�าไมกแคนใหตรงกบลนแคนทหงาย

ขนเพอจะไดเหนวาลนแคนอยตรงกลางเตาแคนจะไดเจาะรนบไดถกตองกอนเขาเตาแคนตองหลอขสดเปนเสน

ยาวประมาณ๑๒นวจากนนจงเรมน�าลกแคนประกอบเขาเตาจากดานขวากอนคอแมทงแมเซสะแนนฮบ

ทงลกเวยงแกนอยกอยขวาเสพขวาจนครบแปดลกตามล�าดบสวนดานซายเรมจากโปซายแมเวยงแมแก

แมกอยขวาแมกอยซาย เสพซายและสะแนนตามล�าดบ เวลาเขาเตาแคนดานขวา ใหพลกดานซายขนขาง

บนเพอจะไดเหนรแพดานในแลวหนปลายแคนไวดานขวามอหนลนแคนออกนอกดานเตา

อภปรายผลการวจย ผลจากการศกษาวจยเรององคความรภมปญญาดานดนตรพนบานอสาน(แคน)ในครงนประเดน

การศกษาคนควาทพบสามารถน�ามาอภปรายผลไดดงน

องคความรดานดนตรพนบานอสาน (แคน) ของหมอแคนทงสองทาน คอ วธการเปาแคนใหฟง

รนห หมอแคนตองรจกการใชลมยาว (ลมเรยบ)ในการเปามความคลองตวในการใชนวเดนท�านองลายแคน

สวนการใชลม คอลมดดเขาเปาออกใหใชปลายลนตดลมใหเสยงแคนสนประกอบการใชนว ลมประเภทน

สามารถใชไดนานไมท�าใหหมอแคนเหนอยงายหมอแคนจะตองรจกใชลนเพอสรางส�าเนยงแคนโดยใชปลายลน

ตดลมทดดเขาเปาออกจะไดส�าเนยงแคนทมความไพเราะ ตองจดจ�าลายแคนหลกทกลาย ดานการเปาแคน

ประกอบหมอล�า การทจะสามารถเปาแคนใหหมอล�ากลอนไดทกวาด เชน วาดอบล วาดขอนแกน ไดนน

หมอแคนจะตองมความรเกยวกบกลอนล�าแตละวาดอยางลกซง มองคความรในเรองการคดคนเทคนค

การเปาแคนทมความไพเราะโดยเฉพาะการใชลมการใชลนตดลมซงตองผานการฝกฝนอยางหนกจงจะสามารถ

เปาไดนอกจากนตองรจกการคดคนประยกตลายแคนและสามารถเปาแคนไดไพเราะประทบใจผฟง

ดานกระบวนการผลตแคนของชางแคนทงหาทาน คอ นายเคน สมจนดา,นายบญตา ซายศร,

นายสเมร เทพขาม, นายสทธ เหลายนขาม, นายแสง สาวสทธ มเทคนคพเศษในการท�าแคนจนสามารถ

ประกอบอาชพเปนชางท�าแคนไดรบการยอมรบจากทงในประเทศและตางประเทศวาแคนทท�าจากชางแคน

ทงหาทานซงอยในพนทต�าบลสแกวต�าบลปอภารอ�าเภอเมองรอยเอดจงหวดรอยเอดเปนแคนทมคณภาพ

มความคงทน ใหเสยงทไพเราะ เคลดลบทส�าคญอยทการเลอกคณภาพของลนแคนซงจะตองตลนใหม

ความบางทสดจนสามารถลอยน�าได การเทยบเสยงใหตรง การเลอกไมกแคนทมอายและไมท�าเตาแคนทได

คณภาพรวมถงความประณตในการท�าแคนดวยอารมณทดไมใจรอน

จากผลการวจยองคความรและภมปญญาดานดนตรพนบานอสาน(แคน)องคความรคอคณคาทาง

ดานความงามของดนตรพนบานอสาน(แคน)ไดแกความงามของเครองดนตรแคนความงามของทวงท�านอง

ของลายแคนความงามของทาทางการเปาแคนประกอบหมอล�ากอใหเกดอารมณรวมและความรสกคลอยตาม

เปนความงามทางดานสนทรยภาพ


ภมปญญาดานการท�าแคนคอการผลตแคนใหไดเสยงไพเราะอยทการเลอกวสดทใชในการท�าแคน

โดยเฉพาะลนแคนทดนนไมไดจ�ากดทลนทองหรอลนเงนแตลนจะตองมความแนบสนทกบลกแคนดวยความ

ละเอยดประณต ถาลกแคนเสยงใดไมไพเราะกตองเปลยนลนใหม คณสมบตทส�าคญยงอนหนงชางแคนคอ

จะตองมหทฟงเสยงไมเพยนและท�าแคนดวยอารมณทดไมใจรอน ไมทน�ามาท�าลกแคนควรมอายอยางนอย

หนงปการเลอกวสดทใชในการท�าแคนการจดวางต�าแหนงของเสยงและเทยบเสยงแคนกระบวนการขนตอน

ในการท�าแคนรวมถงการปรบและเทยบเสยงแคน ถอวาเปนมรดกภมปญญาททรงคณคา ควรทจะน�าเอา

ภมปญญาดงกลาวมาอนรกษสบทอดใหคงอยสบไป



กตตวฒนสตนาโค.ศลปะการเปาแคน.มหาสารคาม:มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒมหาสารคาม,๒๕๓๕.

เจรญชยชนไพโรจน.คมอการเปาแคนเบองตน.มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒวทยาเขตมหาสารคาม.

๒๕๒๖.

________________.หมอล�า-หมอแคน.มหาสารคาม:มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒวทยาเขต

มหาสารคาม.๒๕๒๖ก.

บญเลศจนทร.แคนดนตรพนเมองภาคอสาน.กรงเทพมหานคร:โอ.เอส.พรนตงเฮาส,๒๕๓๑.

สกจพลประถม. ดนตรพนบานอสาน. อดรธาน:มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน,๒๕๓๘.

สดใจสนทรส.ล�าเตย.วทยานพนธ.มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒมหาสารคาม,๒๕๓๕.

อดมบวศร.“ลายแคน” มรดกอสาน (พมพครงท ๓).ม.ป.ท.,๒๕๒๑.

––––––––.หมอล�า-หมอแคน.กรงเทพมหานคร:อกษรสมย,๒๕๒๖ข.

Miller,TerryE.,Traditional Music of the Laos: Khaen Playing and Mawlum Singing in

North-East Thailand.GreenwoodPress,๑๙๘๕.

________.,Introduction to Playing the Khaen.WorldMusicEnterprises๑๙๙๑.Berval,

Renede,Kingdom of Laos.FranceAsie,๑๙๕๙.


การเสนอบทความเพอตพมพในวารสารวชาการ งานวจยและงานสรางสรรค

สถาบนบณฑตพฒนศลป บทความวชาการหรอบทความวจยทน�าเสนอเพอขอลงตพมพในวารสารวชาการงานวจยและงานสรางสรรคสถาบนบณฑตพฒนศลปตองเปนผลงานใหมทยงไมเคยตพมพในสอสงพมพอนมากอนและ/หรอไมอยในระหวางการรอตพมพในวารสารอนทกบทความจะตองผานการพจารณากลนกรองจากผทรงคณวฒในสาขาทเกยวของ(PeerReview)ไดแกสาขาดรยางคศลปสาขานาฏศลปสาขาทศนศลปสาขาการศกษาหรอสาขาอนทเกยวของและตองไดรบความเหนชอบจากกองบรรณาธการซงสามารถมสทธแกไขตามความเหมาะสม

การจดเตรยมตนฉบบ พมพดวยภาษาไทยหรอภาษาองกฤษดวยอกษรTHSarabanPSKขนาด๑๖ในโปรแกรมMicrosoftOfficeWords๒๐๐๓ความยาว๑๐–๑๕หนาโดยสงตนฉบบเปนกระดาษA๔(พมพหนาเดยว)พรอมทงแบบฟอรมเกยวกบผเขยนบทความตามแบบฟอรมดานลาง การเขยนบทความจะตองพมพหมายเลขหนาทกหนาตวเลขใชไทยยกเวนค.ศ.ใหใชเลขอารบคมรายละเอยดดงน บทความวจย ประกอบดวย -ชอเรองทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ -บทคดยอ(Abstract)ภาษาไทยและภาษาองกฤษมความยาวอยางละไมเกน๒๐๐ค�าระบค�า ส�าคญทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ๒-๓ค�า -บทน�า -วตถประสงค -วธการวจย -ผลการวจย -การอภปรายผล -ขอเสนอแนะ - เอกสารอางอง บทความวชาการ ควรประกอบดวย -ชอเรองทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ -บทคดยอ(Abstract)ทงภาษาไทยและภาษาองกฤษมความยาวไมเกน๒๐๐ค�า -บทน�า - เนอหา -บทสรป - เอกสารอางอง ผสนใจสามารถขอรบแบบฟอรมการสงบทความวชาการ/บทความวจยและสอบถามขอสงสยไดทโทรศพท๐๒๔๘๒๒๑๗๖ตอ๓๖๘หรอEmail:[email protected]และสงบทความมายงฝายวจยและนวตกรรมสถาบนบณฑตพฒนศลปจ�านวน๓ชดภายในระยะเวลาทก�าหนด


แบบฟอรมการสงบทความวชาการ/บทความวจยเพอลงตพมพในวารสารวชาการ งานวจยและงานสรางสรรค สถาบนบณฑตพฒนศลป

ชอ–สกล(หวหนาโครงการ)(ภาษาไทย).......................................................................................................

(ภาษาองกฤษ)................................................................................................................................................

ต�าแหนงทางวชาการ..........................................................................................................................................

สถานทท�างาน/สถานทศกษา...........................................................................................................................

สาขาวชา/ภาควชา/คณะ...............................................................................................................................

ทอยทตดตอไดสะดวกบานเลขท...............หมท.............ซอย...........................ถนน...................................

อ�าเภอ............................................จงหวด.........................................รหสไปรษณย.......................................

โทรศพท................................โทรศพทมอถอ.........................................โทรสาร...............................................

E-mail………………………………………………………………………..............................................................................

ขอสงบทความเพอลงตพมพในวารสารวชาการงานวจยและงานสรางสรรคสถาบน

บณฑตพฒนศลปดงน

บทความวจย บทความวชาการ

ชอเรอง(ภาษาไทย)...........................................................................................................................................

ชอเรอง(ภาษาองกฤษ)....................................................................................................................................

ชอผเขยน(ครบทกคนกรณผเขยนหลายคน)

๑.(ชอ-สกล).........................................................................ต�าแหนงวชาการ(ถาม)...........................

๒.(ชอ-สกล).........................................................................ต�าแหนงวชาการ(ถาม)...........................

๓.(ชอ-สกล).........................................................................ต�าแหนงวชาการ(ถาม)...........................

ไดรบการสนบสนนทนวจยจาก(ถาม)................................................................................................................

กรณเปนนสต/นกศกษา

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก...................................................................................................................

ลงนาม....................................................วนท................................................

ขาพเจาขอรบรองวาบทความนเปนผลงานตามทไดระบชอในบทความจรงและไมเคยลงเผยแพรทไหนมากอน

ลงชอผเขยน...........................................................

(.....................................................)

วนท.........เดอน.................พ.ศ...........

ป ที่๑ ฉบับที่ ... -...

Documents

Transcript of ป ที่๑ ฉบับที่ ... -...