7/2013

7/20

13

რედკოლეგია: დავით მუსხელიშვილი (მთავარი რედაქტორი) არქიმანდრიტი ადამი (ახალაძე) დეკანოზი ჰენრიკ პაპროცკი (პოლონეთი) ალესანდრო მარია ბრუნი (იტალია) ელდარ ბუბულაშვილი ალექსანდრე დაუშვილი დევიდ ლანკშერი (დიდი ბრიტანეთი) ნინო ჭავჭავაძე

Board of Editors: David Muskhelishvili (Chief Editor) Archimandrite Adam (Akhaladze) Archpriest Henryk Paprocki (Poland) Alessandro Maria Bruni (Italy) Eldar Bubulashvili Alexander Daushvili David Lankshear (UK) Nino Chavchavadze

თბილისიTbilisi 2013

II საერთაშორისო კონფერენცია „შემობრუნება სულიერებისაკენ“ მიეძღვნა უწმიდესისა და უნეტარესის, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, ილია II-ის აღსაყდრებიდან 35 და დაბადებიდან 80 წლის იუბილეს

წარმოდგენილ

ი სტატიების ავტორთა მო

საზრებები შეიძლ

ება ყოველთვის არ

ემთხვეო

დეს რ

ედკოლეგიის პო

ზიციას.Considerations of the represented articles’ authors can som

etimes not orrespond to the position of the Board of Editors.

ISSN 1987-6661

UD

C (uak) 2-9+27-9l-769გამო

ცემაზე მუშაობდნენ:

რედაქტო

რი:

ნინო კვანტალ

იანი

მთარგმნელ

ები: ირაკლი ლომოური

მანანა მჭედლიშვილ

იმანანა კო

ბიაშვილი

ტექ. რედაქტო

რი:

ალექსანდ

რე დაუშვილ

ითინათ

ინ მხეიძე

დიზაინერ

ი:არჩილ

თურმანიძე

კომპიუტერ

ული მო

მსახურება:

ანა რუაძე

კორექტო

რი:

ლელა ჟო

რდანია

Team w

orking on the issue:

Editor: N

ino Kvantaliani

Translators: Irakli Lom

ouriM

anana Mchedlishvili

Manana Kobiashvili

Technical Editor: Alexander D

aushviliTinatin M

kheidze

Designer:

Archil Turmanidze

Tech Formatting

Ana Ruadze

Corrector: Lela Zhordania

წინათქმა

საქართველოს მარ

თლმადიდებელ

ეკლესიასთ

ან არსებულ

მა ქრისტიანულ

ი კვლევის საერ

თაშორისო

ცენტრმა 2012 წლ

ის 14-15 დეკემბერ

ს თბილისში ჩაატარ

ა II საერ

თაშორისო

კონფერ

ენცია „შემობრუნება სულ

იერებისაკენ“. იგი მიეძღვნა

მისი უწმიდესობისა დ

ა უნეტარესობის, სრ

ულიად

საქართველოს კათ

ოლიკოს-

პატრიარქის, ილ

ია II-ის აღსაყდრებიდ

ან 35 და დაბად

ებიდან 80 წლ

ის იუბილეს.

კონფერ

ენციაზე მუშაობდა სამი სექცია:

1. სარწმუნო

ება და მეცნიერ

ება2. სარ

წმუნოება დ

ა კულტურა

3. „ღმერ

თი, სამშო

ბლო, ად

ამიანი“

წაკითხულ

იქნა 40 მოხსენება.

კონფერ

ენციაში მონაწილ

ეთა შორის იყვნენ

მეცნიერები

ა.შ.შ.-დან, სა-

ფრანგეთ

იდან, იტალ

იიდან, რ

უსეთიდან, რ

უმინეთიდან, პო

ლონეთიდან, ჩეხეთ

იდან,

ლიტვიდ

ან, მღვდელმთავრები, სასულ

იერო

პირები, საქარ

თველოს ხელ

ისუფლების

წარმომადგენლ

ები.სამეცნიერ

ო მუშაო

ბა შეაჯამა მრგვალ

მა მაგიდამ დ

ა დასახა შემდ

გომი თ

ა-ნამშრ

ომლობის ამო

ცანები და გზები.

II საერთაშორისო

კონფერ

ენციის მონაწილ

ეებმა გამოთქვეს იმედ

ი, რომ თა-

ნამედროვე საზო

გადოება სწო

რად

შეაფასებს სულიერების დ

ეფიციტით გამო

წვეულ

საფრთხეებს დ

ა არ დაიშურ

ებს ძალისხმევას აღად

გინოს სულ

იერების რ

ოლი

საზოგადოებრივი ცხო

ვრების ყველ

ა სფეროში. (მასალ

ები იხილეთ

ცენტრის ვებ-

გვერდზე w

ww

.logos.org.ge).

სარედაქციო

კოლეგია

სარჩევი

პლენარ

ული სხდ

ომა

შესავალი სიტყვა

დავით

მუსხელიშვილ

ი – საქარ

თველოს მეცნიერ

ებათა ეროვნულ

ი აკადემიის აკად

ემიკოსი,

საქართველოს მა რ

თლმადიდებელ

ეკლესისთ

ან არსებულ

ი ქრისტიანულ

ი კვლევის საერ

თაშორისო

ცენ-ტრის გამგეო

ბის თავმჯდ

ომარე (საქარ

თველო

)

მისალმებები

დავით

უსუფაშვილ

ი – საქარ

თველოს პარ

ლამენტის თ

ავმჯდომარე

თამაზ გამყრ

ელიძე –

საქართველოს მეცნიერ

ებათა აკად

ემიის პრეზიდ

ენტი, აკადემიკო

სი

დეკანო

ზი ჰენრიკ პაპრ

ოცკი (პო

ლონეთი) –

(თარგმანი: ირ

აკლი ლომოური)

მოხსენება

ჭიათურისა დ

ა საჩხერის მიტრ

ოპოლიტი დ

ანიელი (დათუაშვილ

ი) – თანამედ

როვეობა და

მარადიულ

ი ღირებულ

ებები

სარწმუნო

ება და მეცნიერ

ება

ცაგერისა დ

ა ლენტეხის მთ

ავარეპისკო

პოსი სტეფ

ანე (კალაიჯიშვილ

ი) – ადამიანი –

ხატება ღმრთისა

დეკანო

ზი ზურაბ ცხო

ვრებაძე (საქარ

თველო

), პროფესორი ალ

ექსი გერასიმო

ვი (საქართველო

) –

სარწმუნო

ებისა და მეცნიერ

ების ურთიერთმიმარ

თების საკით

ხი საქართველოს კათ

ოლიკოს-

პატრიარქის ეპისტო

ლეებში

მაია რაფავა (საქარ

თველო

) – ნიკიტა სტით

ატის ბერძნულ

ი ხელნაწერ

ებით უცნო

ბი ეპისტოლე

არსენ იყალ

თოელის „დ

ოგმატიკო

ნში“

ალესანდ

რო

მარია ბრ

უნი (იტალია) –

ანტიკური პერ

იოდის მედ

იცინა შუა საუკუნეების საქარ

თველოში (თ

არგმანი: მანანა მჭედ

ლიშვილ

ი)

დეკანო

ზი ჰენრიკ პაპრ

ოცკი (პო

ლონეთი) –

რელიგიის მიმარ

თება მეცნიერ

ებასთან

მართლმადიდებლური ხედ

ვა (თარგმანი: ირ

აკლი ლომოური)

მაია დარჩია (ჩეხეთ

ი) – სამყარ

ოსა და საზო

გადოების აღქმის ჩამო

ყალიბების ძირ

ითადი

პრინციპები აღ

ზრდის პრ

ოცესში

ირაკლი იმედ

აძე (საქართველო

) – ფსიქო

ლოგიურ

ი მეცნიერება საქარ

თველოში დ

ა დღევანდ

ელობა

79121618192931384455606771

778085919597103

107

114

119

127

133

136

156

164

170

180

მღვდელი გენად

ი ეგოროვი (რ

უსეთი) –

წმინდა ტიხო

ნის სახელობის მარ

თლმადიდებლურ

ჰუმანიტარ

ულ უნივერ

სიტეტში „ქართველოლოგიის“ სამეცნიერ

ო მიმარ

თულების შექმნა დ

ა განვით

არება (თ

არგმანი: მანანა მჭედ

ლიშვილ

ი)

დეკანო

ზი ბიძინა გუნია (საქართველო

) – მშვიდ

ობისათ

ვის ყოვლისა სო

ფლისა

ეკა დუღაშვილ

ი (საქართველო

) – ათონის ივერ

თა მო

ნასტერი და საქარ

თველო

(წარსულ

ი, აწმყო,

მომავალ

ი)

პარმენ მარ

გველაშვილ

ი (საქართველო

) – რწმენისა დ

ა ცოდნის მიმარ

თებისათ

ვის

სარწმუნო

ება და კულ

ტურა

დეკანო

ზი ნიკოლას ჩერ

ნოკრაკი (საფ

რანგეთ

ი) – ადამიანი დ

ა მისი ურთიერთობა ღმერთთან

ბიბლიური და პატრ

ისტიკული ტრ

ადიციების თ

ანახმად (თარგმანი: ირ

აკლი ლომოური)

მარიამ დ

იდებულ

იძე (საქართველო

) – ქარ

თული ხელ

ოვნებათ

მცოდნეობის წვლ

ილი ქრ

ისტიანული

კულტურის გად

არჩენაში საბჭო

თა პერ

იოდში

ასმათ ოქროპირიძე (საქარ

თველო

) – გერ

გეტის სამების სახისმეტყველებისათ

ვის

დეკანო

ზი იოსებ ზეთ

ეიშვილი (ლ

იტვა) – ქარ

თული პატრ

იოტიზმის მო

ძღვრები. იო

ანე საბანისძე

თამილ

ა მგალობლიშვილ

ი (საქართველო

) – ქარ

თული საგანძურ

ის დიდი მეო

ხი

ელ დარ

ბუ ბუ ლაშ ვი ლ

ი (საქართველო

) – სა ქარ

თვე ლოს მარ

თლმა დი დე ბე ლ

ი ეკ ლე სი ის ღ

ვაწ ლი

უც ხო ე თის ქარ

თუ ლი ქრ

ის ტი ა ნუ ლი მემ კვიდ

რე ო

ბის დაც ვა-შე ნარ

ჩუ ნე ბა ში (XX ს-ის 70-ია ნი წლე ბი

– XXI ს-ის პირ

ვე ლი ათე უ ლ

ი)

ჯერემი ჩაუშესკუ (საფ

რანგეთ

ი) – რა გამო

წვევების წინაშე დგას წმინდ

ა სერგის ინსტიტუტი

დასავლ

ეთის სამყარ

ოში (თ

არგმანი: მანანა კო

ბიაშვილი)

ნანა ბურჭულ

აძე (საქართველო

) – ქარ

თული საეკლ

ესიო ხელ

ოვნება XX-XXI საუკუნეების მიჯნაზე

გიორგი ყიფ

იანი (საქართველო

) – მარ

თლმადიდებელ

ი ეკლესია დ

ა ზნეობრივი ნო

რმების დ

აცვა საქარ

თველოს ტელ

ესივრცეში

გრივერ

ფარულავა (საქარ

თველო

) – ეროვნულ

ისა და ინტიმურ

ის საკრალური ბუნებისათ

ვის ილია

ჭავჭავაძის შემოქმედ

ებაში

მაგდა სუხიაშვილ

ი (საქართველო

) – ლიტურ

გიკული კით

ხვა – ტრადიცია დ

ა დღევანდ

ელობა

გიორგი ალ

იბეგაშვილი (საქარ

თველო

) – გამო

ცხადების ენა (იო

ანე ზოსიმეს „ქებაჲ დ

ა დიდებაჲ

ქართულისა ენისაჲ“)

7

185

187

190

196

201

208

212

218

221

226

231

236

243

246

ღმერთი, სამშო

ბლო

, ადამიანი

სერგო

ვარდოსანიძე (საქარ

თველო

) – გლობალიზაცია დ

ა პატრიოტიზმის პრ

ობლემა

მზია სურგულ

აძე (საქართველო

) – ქარ

თული საისტო

რიო

ტრადიცია მეექვსე მსო

ფლიო

კრების

შესახებ

ალექსანდ

რე დაუშვილ

ი (საქართველო

) – ილია II დ

ა საქართველოს უახლ

ესი ისტორიის

პრობლემები

ოთარ

ჯანელიძე (საქარ

თველო

) – ეკლ

ესიის ფაქტო

რი საქარ

თველოს ერ

ოვნულ

მოძრაობაში (XX

საუკუნის 80-იანი წლები).

ახალქალაქისა დ

ა კუმურდოს მიტრ

ოპოლიტი ნიკო

ლოზი (ფ

აჩუაშვილი) –

სრულიად

საქართველოს

კათოლიკოს-პატრ

იარქის ილ

ია II-ის სამოციქულ

ო ღვაწლ

ი

პასტორი რობერტ სკუდ

იერი (ა.შ.შ.) –

სასოების ეპისტო

ლე გაჭირ

ვების ჟამს (თარგმანი: მანანა

მჭედლიშვილ

ი)

არმაზ ახვლ

ედიანი (საქარ

თველო

) – პოლიტიკურ

ი კულტურა თანამედ

როვე საქარ

თველოში

დევიდ

ლანკშერ

ი (დიდი ბრ

იტანეთი) –

ქრისტიანულ

ი ეკლესიის ჩარ

თულობა სახელ

მწიფო

სასკო

ლო

სისტემაში – უელ

სის ეკლესიის საკით

ხთა კვლ

ევა 1997 წლიდან დღემდე

თინა იველ

აშვილი (საქარ

თველო

) – ქალ

ი და ოჯახი

ოთარ

გოგოლიშვილ

ი (საქართველო

) – ეროვნულ

ობა და პატრ

იოტიზმი

ვალერიან ით

ონიშვილ

ი (საქართველო

) – თაობათა ურ

თიერთობა ქარ

თულ

ტრადიციულ

ოჯახში

არქიმანდ

რიტი ად

ამი (ახალაძე) –

ცივილიზაცია დ

ა ეთიკა, საკრ

ალური განზო

მილება

გიორგი ჭეიშვილ

ი (საქართველო

) – საქარ

თველოს მარ

თლმადიდებელ

ი ეკლესიის ეპარ

ქიები სომხეთ

ში

პლენარ

ული სხდ

ომა

5554

საუფლოჲსა ჴმისაებრ

, ვერ შევიდ

ეს სასუფეველსა

[B 358r II] ცათასა, რ

ომელ

არს მად

ლი სულ

ისა წმიდ

ისაჲ, ქრისტეს იესუჲს მიერ

. ხოლო

შობასა ამას

საღმრთოსა მჴურ

ვალისა სინანულ

ისა და [C 195v I]

ცრემლთაგან მო

უგიეს ყოფაჲ. 73 რ

ამეთუ ვით

არცა

ქრისტეს მიმარ

თ ნათ

ელღებულ

ნი წყლისა მიერ

და სულ

ისა წმიდისა აღმო

ვიშვებით და ქრ

ისტესა შევიმო

სთ, თქუმულ

ისა მისებრ

: რაოდენთა

74 ქრისტეს

მიერ ნათელ

-გიღებიეს, ქრისტე

შეგი-მოსი ეს.

ეგრეთვე

ცოდვათათჳს

ქრისტესგან

განშორებულ

ნი წყაროჲსა მიერ

ცრემლთაჲსა დ

ა სულისა წმი დ

ისა კუალად

აღმოვიშვებით

. 19. რ

ამეთუ სადა სულისა

წმიდისა

მოს-

ლვაჲ,

მუნ ცრემლნიცა.

ხოლო

თჳნიერ

სუ-

ლისა

წმიდისა

წყარონი

ცრემლთანი

არა

წარმოეცემიან.

რომელნიცა

წარმოეცნენ

75 რაჲ

ჩუჱნ შორის, ნუგეშინისცემით

ა სულისა წმიდ

ისაჲთა

განვწმდებით

ცოდვისა

76 მწინკულ

ევანებათაგან

და განვიკურ

ნებით წყლულებათ

აგან მისთ

ა, განწმედ

ილნი წმიდ

ასა კუალ

ად შევეერ

თებით

ქრისტესა, [B 358v I] ვით

არცა წერ

ილ არს: „რ

ამეთუ

ცუარი

77 შენმიერი საკურ

ნებელ მათ

და იყო

ს, და

კურნებამანო

, სოლომონ იტყჳს,

დააცხრ

ვნის ცოდვანი დ

იდნი“.

20. იხილე უკუჱ,

ჵ სასურ

ვე[C 195v

II]ლო

სულო

, შენ მიერ ძიებულ

ი ჩემგან სანოაგე, რ

ო-

მელი მთ

არგმანებელ

ობითა სიტყჳსაჲთ

ა დავაგეთ

ტაბლ

ასა ზედა შენისა გო

ნებისასა, რაოდენ ღო

-ნიერ

-ვიქმნენით ყოველთა კეთილთაგან

უღო-

ნონი და გლ

ახაკნი. ხოლო

შენ, სავსეო ყოვლითავე

საღმრთოჲთა მად

ლითა და ტაბლ

ასა ზედა მდ

ი-დარსა სათნოებათ

ასა უხუჱბით

78 მშუჱბელ

ო, ნუ

უღირს-იჩენ

გემოჲსხილ

ვად ამისგან,

არამედ

მგემებელ

მან ცან, ვითარმედ

ტკბილ არს უფალ

ი და არა სათნო

-იყოფს

წარწყმედ

ასა კაცთ

ასა, არამედ

ყოველთა კაცთ

აჲ79 ჰნებავს

ცხოვნებაჲ

და მეცნიერ

ებასა ჭეშმარ

იტებისასა მოსლვაჲ.

73 ყოფა C

74 რავდენთა BC

75 წარმოეცენნენ C

76 ცოდვსა C

77 ცვარ

ი C78

უხუებით B/C

79 კაცთ

ა C

რომელსა არ

ცა ჰნებავს სიკუდილი ცო

დვილისაჲ,

ვითარ

მოქცევაჲ დ

ა ცხორებაჲ

80 მისი. და მშჳდ

ობაჲ

81 შენდ

ა.

80 ცხორება C

81 მშჳდ

ობა C

Iწინამდებარ

ე მოხსენებაში მინდ

ა შემოგთავა-

ზოთ

მოკლე ინფო

რმაცია იმასთ

ან დაკავშირ

ე ბ ით,

თუ რა ზეგავლ

ენა მოახდინა ძველ

ი საქართველოს

კულტურაზე ად

ამიანის ფიზიოლოგიასთ

ან და ზო

-გადად

მეცნიერ

ებასთან დაკავშირ

ებულმა ანტი-

კურმა თ

ეორიებმა. თ

უმცა, ამ მოხსენების გან-

ხილვის საგანი მეტად

შეზღუდულია და მის მიზანს

არ წარ

მოადგენს ქარ

თული მედ

იცინის ისტორიის

ფართო

განხილვა; არ

იქნება საუბარი ისეთ

ცნო-

ბილ ტრაქტატებზე

როგორებიცაა

„უს წორო

კარაბად

ინი“ (XI საუკუნე) და „წიგნი სააქიმო

“ (XIII საუკუნე). 1

ყურადღება მინდ

ა გავამახვილო

მხოლოდ

IV საუკუნის ბო

ლოს მო

ღვაწე ქრისტიანი მეცნიერ

ისა და მწერ

ლის,

ემესას ეპისკო

პოსის,

ნემესიოს

ემესელის თხზულ

ებაზე „ბუნებისათ

ვის კაცისა“

("De

natura hom

inis"), რომელიც ქართულად

იოანე

პეტრიწმა

თარგმნა. 2

მე განვიხილ

ავ მხოლოდ

რამდენიმე

საინტერესო

საკით

ხს, რომლებიც უკავშირ

დება ნემესიო

სის მეცნიერულ

შეხედ

ულებებსა დ

ა იმას, თუ როგორ

აისახა ეს შეხედ

ულებები შუა საუკუნეების საქარ

თველოში

არსებულ

მეცნიერულ

აზროვნებაზე.

იმ პრობლემის

გასარკვევად

, თუ რა ზე-

გავლენა მო

ახდინა ანტიკურ

მა მეცნიერებამ სა-

ქართველოს თეოლოგიურ

კულტურაზე

შუა სა-

უკუნეებში, ჩვენი მკვლევრებისათ

ვის საუკე თე სო

მასალ

ას წარმოადგენს

იოანე

პეტრიწის

თხზუ-

ლებები. ქარ

თველოლოგთათვის მისი სა მეცნიერ

ო

საქმიანობის

შესწავლას უდიდესი

მნიშვნელობა

ენიჭება. მისი

ხელნაწერ

ები წარმოადგენს

უმ-

1 იხ.: შენგელ

ია: 43, 47, 752

ვ. ტელფერის აზრ

ით, ნემესიო

სის ტრაქტატი დ

აიწერა 390-400

წლებს შო

რის (Telfer: 206). ნემესიო

სის ბიოგრაფიულ

ი ცნობები მეტად

მწირ

ია, თუმცა, სავარ

აუდოდ

, ის უნდა ყოფილ

იყო ემესას (სირ

ია) ეპისკო

პოსი. ეს ინფო

რმაცია მო

ცემულია ტრ

აქტატის სათაურში მის

ზოგიერ

თ მანუსკრ

იპტში.

თავრეს მასალ

ას შუა საუკუნეების საქართველოში

ანტიკური მეცნიერ

ების ისტორიისა დ

ა სამედიცინო

ტრადიციების კვლ

ევის საქმეში. დღეისათ

ვის მკვლევრებს სათ

ანადოდ

აქვთ

შესწავლილი იო

ანე პეტრიწის „პლ

ატონური თეო

-ლოგია“ დ

ა პროკლე დიადოხოსის „თ

ეო ლოგიის

ელემენტების“ (Elem

entatio theologica) მისეული

თარგმანი. 3 თ

უმცა, ნაკლებ არ

ის გამოკვლეული ის,

თუ როგორ

აისახა საქართველოში გვიანი ანტიკურ

ი ხანის

ან თროპოლოგიურ

ი, ფიზიო

ლოგიურ

ი და

სამე დიცი ნო

თეორიები.

IIმეცნიერთა ძალ

ისხმევის მიუხედავად

, იოანე

პეტრიწთან დ

აკავშირებით

ჩვენ მაინც არ გვაქვს

სანდო

ბიოგრაფიულ

ი ცნობები.

სავარაუდოდ

ის ცხო

ვრობდა XI საუკუნის მეო

რე ნახევრ

იდან

XII საუკუნის პირველ

ნახევრამდე. აზრ

ი იმასთან

დაკავშირ

ებით, რომ ის იყო

იოანე

იტალოსის

მოწაფე

და ასევე,

გელათის აკად

ემიის წევრ

ი დავით

IV აღმაშენებლ

ის მეფო

ბის პერიოდში

(1073-1125), სავარაუდოდ

, გაჩნდა XVIII საუკუნეში

არაადეკვატურ

ი და ურ

თიერთგამო

მრიცხავი მო

-საზრ

ებების ფონზე.

უფრო

თანამედ

როვე კვლ

ევების თანახმად

, მას უნდ

ა ეცხოვრა XII საუკუნის მეო

რე ნახევარ

ში. 4 ე. ჭელ

იძის მტკიცებით, აღნიშნულ

ი ტრადიციულ

ი აზრი საფუძველ

ს არის მოკლებულ

ი. ის თავის

არგუმენტს

ასაბუთებს

ტერმინო

ლოგიასთ

ან და-

კავშირებულ

ი მოსაზრ

ებით. მას

შემდეგ,

რაც

პეტრიწის ნაშრ

ომები შეად

არა XI-XII საუკუნეებში

მოღვაწე სხვა მწერ

ლების ნაშრ

ომებს, ის მივიდ

ა იმ დასკვნამდ

ე, რომ ამ გამო

ჩენილ ფილ

ოსოფოსს არ

უნდა მივაწერ

ოთ

ფილოსოფიურ

ი და თეოლოგი-

3 მელიქიშვილ

ი, ალექსიძე-ბერ

გმანი, გიგინეიშვილი, ირ

ემაძე. 4

იხ. ჭელიძე

ანტიკური პერ

იოდის მედ

იცინა შუა საუკუნეების საქარ

თველოში

ალესანდ

რო

მარია ბრ

უნი, ისტორიის მეცნიერ

ებათა დოქტორი (იტალ

ია)

სარწმუნო

ება და მეცნიერ

ებასარწმუნო

ება და მეცნიერ

ება

5756

ური ტერ

მინოლოგიის შექმნა გელ

ათის სკო

ლაში.

პირიქით

, ის ალბათ

იყენებდ

ა უკვე

არსებულ

ტერმინო

ლოგიას დ

ა შესწორებები შეჰქო

ნდა მას-

ში. ამიტომ, სავარ

აუდოდ

, პეტრიწი ცხო

ვრობდა

XII საუკუნის ბოლოდან XIII საუკუნის დ

ასაწყისამდე

პერიოდში.

IIIერთადერთი

ქრონოლოგიურ

ი სიზუსტე

პეტრიწის ნაშრ

ომებთ

ან დაკავშირ

ებით არის ის,

რომ „ბუნებისათ

ვის კაცისა“ მან თარგმნა მანამდ

ე, სანამ დ

აასრულებდა თავის კო

მენტარებს პრ

ოკლეს

„თეოლოგიის ელ

ემენტებთან“ დ

აკავშირებით

. ამას ის ად

ასტურებს საკუთ

არი ინტერ

პრეტაციის ეპი-

ლოგში, 5 მიუხედ

ავად იმისა, რ

ომ ეს უკანასკნელ

ი უნდა იყოს ფსალ

მუნების მისეულ

ი თარგმანის

წინასიტყვაობა. 6 ტექსტის მინდ

ორზე, თ

არგმანის

შესრულების

ადგილად

მითითებულ

ია გელათის

მონასტერ

ი, შესაბამისად, "term

inus post quem"-ად

მიჩნეულ

ი უნდა იქნეს 1124 წელ

ი, 7 რადგან დ

ავით

აღმაშენებლის გარ

დაცვალ

ებისას კომპლექსი ჯერ

კიდევ არ

იყო დასრულებულ

ი.1914 წელ

ს ს. გორგაძემ გამო

აქვეყნა ˎˢˮఖ�

˳˺˰ˢ˶˯�

˪˥ˮ˻˭ˬ˲�দয ძველ

ი ქართული ვერ

-სია. 8

კავშირი ბერძნულ

კულტურასთან მხო

-ლოდ

მიახლ

ოებით

იყო

გამო

კვლეული. შუა

საუკუნეებში ეს თხზულ

ება ფართოდ

იყო

გავ-

რცელებულ

ი როგორც დასავლ

ეთის,

ისე აღ-

მოსავლ

ეთის ქრისტიანულ

კულტურებში.

ˎˢˮఖ�

˳˺˰ˢ˶˯�

˪˥ˮ˻˭ˬ˲-ის

უძველესი

თარგმანი

შესრულებულ

ია სომხურ

ენაზე

VIII საუკუნეში.

დიდი სამეცნიერ

ო ღირ

ებულების გამო

მას დიდი

დაფასება ჰქო

ნდა ისლ

ამურ კულ

ტურაშიც: მისი

არაბულ

ი ვერსია

მიეკუთვნება

IX საუკუნეს.

ამ თხზულ

ების დასავლ

ეთში დამკვიდ

რების ტრ

ადიცია

უკავშირდება

სალერნოს სამედ

იცინო სკოლის

საქმიანობას:

XI საუკუნეში

ალფანუსმა

შექმნა პირველი ლათინურ

ი ვერსია, ხო

ლო

მეორე ვერ

სია

5 შრომები II

6 ჭელიძე ე. II

7 გიგინეიშვილ

ი8

გორგაძე ე.

ეკუთვნის

ბურგუნდ

იუს პისანუსს

(XII საუკუნე). 9

დასავლ

ეთის მიერ

ნემესიოსის თ

ხზულების მიღება

მიუთითებს მის უდ

იდეს მნიშვნელ

ობაზე, რ

ის გამოც

იოანე პეტრ

იწის თარგმანი განიხილ

ება ისტორიულ

კონტექსტში

და მიუთ

ითებს

ავტორის დიდ

ინ-

ტერესზე მედ

იცინისა და ანტიკურ

ი მეცნიერების

მიმართ

.

IVნემესიოსი იყო

ქრისტიანი ანთ

როპოლოგი

და ფიზიო

ლოგი მკვლ

ევარი. ის საექიმო

პრაქტიკას

არ ეწეო

და და დაინტერ

ესებული იყო

ანტიკური

ბერძნულ

ი მეცნიერებით

და ად

ამიანის სხეულის,

მისი ფუნქციებისა

და შემად

გენელი ნაწილ

ების შესწავლ

ით. ის განსაკუთ

რებულ

ყურადღებას უთ

-მობდა კავშირ

ს სხეულსა და გონებას შო

რის ისეთ

ი კომპლექსურ

ი მოქმედ

ებებისას, როგორიცაა

მოძრაობა, აღქმა, ფიქრ

ი, წარმოსახვა, მეხსიერ

ება და სურ

ვილი.

ˎˢˮఖ�˳˺˰ˢ˶

˯�˪˥ˮ˻˭ˬ˲ არ

ის მეცნიერული

ანთროპოლოგიის

სისტემის შექმნის

მცდელო

-ბა ქრისტიანულ

ი რწმენის

გათვალისწინებით

, თუმცა ტრ

აქტატი არ იყო

მეტისმეტად მკაცრ

ად

განსაზღვრული მხო

ლოდ

ქრისტიანულ

ი რწმენის

მქონე ად

ამიანებისთვის დ

ა შეეძლო

მკითხველ

თა

უფრო

ფართო

წრის ინტერ

ესების დაკმაყო

ფილე-

ბა. ამის მიზეზი იყო ის, რ

ომ იმ დ

როისათ

ვის ჯერ

კიდევ იმარ

თებოდა დისკუსიები

და ხდებოდა

დაპირ

ისპირება ქრ

ისტიანებსა და სხვა რ

ელიგიების

წარმომადგენლ

ებს შორის.

ანტიკური სამეცნიერ

ო ტრადიცია მჭიდ

როდ

უკ ავშირ

დებოდა ძველ

ბერძნულ

წარმართულ

კუ-ლ

ტურას, რ

ომელსაც დ

იდი ხნის მანძილ

ზე ჰყავ-და ერთგული მიმდ

ევრები.

ქრისტიანებს

დიდი

ძალისხმევა დ

ასჭირდათ

იმისათვის, რ

ომ მიეღწიათ

წარმართული რელიგიის

წარმომადგენელ

მეც-

ნიერთა, სწავლ

ულთა და მწერ

ალთა დონისათ

ვის. საბო

ლოოდ

, ქრისტიან ავტო

რთა უმრ

ავლესობამ

გამოამჟღავნა მზად

ყოფნა პატივი ეცა ელ

ინისტური

კულტურის სამეცნიერ

ო ღირ

ებულებებისათ

ვის და

უყოყმანო

დ ითავისებდ

ა ყველა იმ ღირ

ებულებას,

9 M

orani 1981; Verbeke-Moncho.

რომლებიც მიღებულ

ი იყო ბერძნულ

კულტურაში.

გვიან ანტიკურ ეპო

ქაში წინაქრ

ისტიანული

და არაქრისტიანულ

ი პერიოდის მოაზროვნეები

უდიდესი

ავტორიტეტით

სარგებლ

ობდნენ.

ამი-ტომ გასაკვირ

ი არ

არის, რომ ˎ

ˢˮఖ�˳˺˰ˢ˶

˯�˪˥ˮ˻

˭ˬ˲-ში ასახულ

ია ანტიკურ

ი მედიცინის

განვითარების

უახლესი

შედეგები.

ნემესიოსი

განსაკუთრებით

იყო დაინტერ

ესებული ად

ამიანის ორგანიზმის

ფიზიოლოგიურ

ი ფუნქციო

ნირებით

, როგორიცაა საკვების მიღება, მო

ნელება, სუნთ

ქვა, გულისცემა დ

ა რეპროდუქცია. ის იყო

პირველი

ქრისტიანი

სწავლული, რომელმაც

გამოიყენა

ის სამეცნიერ

ო და სამედ

იცინო კონცეფციები,

რომლებიც

უმთავრესად

უკავშირ

დება

გალენ

პერგამო

ნელს (130-200 ს). მისი რ

წმენით, ანტიკურ

ი მედიცინა ად

ასტურებდა მის შეხედ

ულებას, რ

ომ

ადამიანის

სხეული არის მისი

სულის იარაღი.

ამავდროულად

, ის განიცდ

იდა ანტიკურ

ი ხანის

ბერძენი

ფილოსოფოსების,

განსაკუთრებით

კი,

პლატონისა დ

ა არისტო

ტელეს თ

ეორიების დ

იდ

ზეგავლენას. ანტიკურ

ი ხანის

ფილოსოფოსების

ზეგა-ვლენის

მიუხედავად

, მცდარი იქნება

თუ ვი-

ფიქრებთ

, რომ ნემესიო

სის აზროვნება

მოკ-

ლებულ

ია ორიგინალ

ობას. ფაქტო

ბრივად

, ის იყო

იმ მეცნიერთაგან ერ

თ-ერთი პირ

ველი, რომლებიც

მიიჩნევდნენ, რ

ომ ად

ამიანის ტვინის სხვადასხვა

ხვეულს სხვად

ასხვა ფუნქცია გააჩნდა.

მოსაზრ

ება იმის

თაობაზე,

რომ გონების

ფუნქციონირება უკავშირ

დება ტვინის პარ

კუჭებში არსებულ

კონკრეტულ

ადგილებს,

სწავლულთა

მიერ მიჩნეულ

ი იყო როგორც გალ

ენის თეორიების

ქრისტიანულ

ფილ

ოსოფიასთ

ან გაერ

თიანების

მცდელობა. 10

ამ შეხედ

ულებას

რამდენიმე

სა-უკუნის

განმავლობაში

იზიარებდნენ

როგორც

აღმოსავლ

ეთში,

ისე დასავლ

ეთში.

აღნიშნულ

მოსაზრ

ებას ეთანხმებო

და, მაგალ

ითად

, ავიცენა (980-1037 წწ.).

ეს მიღწევა უნდა განიხილ

ებოდეს რ

ოგორც

იმ დროის უდიდესი

სიახლე. თუ გადავხედ

ავთ

მედიცინის ისტო

რიას, დ

ავინახავთ, რომ ადამიანის

ცნობიერ

ებაში თავის

ტვინისა და ნერვული

10 Eijk 2008.

სისტემის როლი დიდი ხნის

განმავლობაში

არ

იყო ისე

ცნობილი, როგორც ეს არის დღეს. 11

არისტო

ტელე და სტოიცი

მიიჩნევდნენ,

რომ

ცნობიერ

ება უკავშირ

დებოდა გულს. თუმცა

ეს შეხედ

ულება

გაბათილებულ

იქნა

მე-3 საუკ-

უნეში (ჰეროფილ

უსისა და

ერასისტრ

ატუს ალექსანდ

რიელის მიერ

) ნერვული სისტემის აღ-

მოჩენის, აგრ

ეთვე გალ

ენიოსის ექსპერ

იმენტების საფუძველ

ზე. მაშინ

ტვინი აღიარ

ებული იქნა,

როგორც ადამიანის

ფუნქციონირების

ცენტრი. 12

ˎˢˮఖ�˳˺˰ˢ˶

˯�˪˥ˮ˻˭ˬ˲-ის მე-6, მე-11, მე-12

და მე-13 თ

ავების გაცნობის შემდ

ეგ ჩვენ გავიგებთ,

რომ ადამიანის

ისეთი ძირითადი ფუნქციები,

როგორიცაა

წარმოსახვა

�˱ఘ�˳˞˪˱˞˰˱˦˧˹˪�,

ყნოსვა ��௬˰˳ˮˤ˰˦˯�� ფიქრ

ი �˱ఘ�ˡ˦˞˪ˬˤ˱˦˧˹˪��და მეხსიერ

ება �˱ఘ�˩˪ˤ˩ˬ˪ˢ˲˱˦˧˹˪� სხვად

ასხვა ვერტიკალ

თან არ

ის დაკავშირ

ებული.

როგორც ჩანს, ნემესიო

სმა აღქმა განალაგა

ორ

გასწვრ

ივ ვერტიკალ

ზე, ცნობიერ

ება შუა

ვერტიკალ

ზე, მეხსიერება მო

მდევნო

ვერტიკალ

ზე და წარ

მოსახვა თ

ავის ტვინის ორ

წინა ხვეულში. 13

VIიოანე

პეტრიწის

მიერ თხზულ

ების „ბუნებისათ

ვის კაცისა“

თარგმნა

იმის მაჩ-

ვენებელია,

რომ

XII საუკუნეში

საქართველოს

კულტურა მზად

იყო ანტიკურ

ი მეცნიერებისა დ

ა მედიცინის

საკითხების

არსებულ

ი დროისათ

ვის სათანად

ო გაცნო

ბისათვის.

იოანე

პეტრიწის

მიერ თხზულ

ების ამ ნაწილების თ

არგმანი მაღალ

დონეზეა შესრ

ულებულ

ი. წარმოსახვა. 14

წარმოსახვასთ

ან დაკავში-

რებით

ის წერს: 15

„...არამედ

ორღანო

მისდ

ა წინაჲთ

ნი ტჳნებრივთა ძარ

ღუთა მუცელ

ნი და მათ

-შორისი მფშჳნვიერ

ებითი სულ

ი და მო

მზადებაჲ

გრძნობის-საცავთ

აჲ...“.

11 Finger: 19; Eijk 2008

12 von Staden.

13 Finger.

14 &I����mಹ

௬ˮˠ˞˪˞�ˡఒ�˞௴˱ˬ౿�˞�˭ˮ˹˰˥˦ˬ˦�˱ˬ౿�ˠ˧ˢ˳˙˨ˬ˲�˧ˬ˦˨˜˞˦�˧˞ఖ�˱ఘ�˪�˞௴˱˞˯�˵

˲˴˦˧ఘ˪�˭˪ˢ౿˩˞�˧˞ఖ�˱ఐ�˫�˞௴˱ಌ

˪�˪ˢ౿ˮ˞�˱ఐ�ˡ˦˙˟ˮˬ˴˞�˱�˵˲˴˦˧

�˭˪ˢ˺˩˞˱˦�˧˞ఖ��˧˞˱˞˰˧ˢ˲ఔ�˱ಌ

˪�˞˰˥ˤ˱ˤˮ˜˶˪ಹ

}��ˋ˃�����

15 გორგაძე: 7

3

სარწმუნო

ება და მეცნიერ

ებასარწმუნო

ება და მეცნიერ

ება

5958

ყნოსვა. 16

ყნოსვასთ

ან დაკავშირ

ებით ის

წერს: 17 „...ხო

ლო

ყნოსაჲ იქმნების ვინაჲვე ცხჳრ

თა-

მიერ ხოლო

განჰვლ

ის კიდეთამდის წინაჲთ

-კერძოთა ტჳნის მუცელ

თასა...“.

ფიქრი. 18 ფიქრ

თან დ

აკავშირებით

ის წერს: 19

„...შესაქმედ ვინაჲ-მე დ

ა მათადცა საშუალ

ი მუცე-ლი ტჳნისაჲ

და მის-შო

რისი

მფშჳნვარებით

ი სული...“.მეხსიერ

ება. 20 მეხსიერ

ებასთან

დაკავ-

შირებით

ის წერს: 21 „...ხო

ლო

ამისდაცა ო

რღანო

უკანაჲთ

-კერძო

მუცელ

ი ტჳნისაჲ,

რომელსა

ნათხემვად

და ტჳნის-მიერ

ად უწოდენ, და მის

შორისი

მფშჳნვიერებით

ი სული.

ვინაჲთგან

უკუჱ საგრ

ძნობელთა დასაწყისად

და ძირად

წინაჲთ

-კერძოთა მუცელ

თა ვიტყჳთ

ტჳნისათ

ა, ხოლო

სიტყჳერ

ებისათჳს

საშუალსა,

არამედ

მომჴსენებლ

ობისათ

ჳს უკანო

ჲ-კერძოსა, საჭირ

ო

არს ჩუჱნებად

, ვითარმედ

ესრესახე არ

ს ესე, რა თა

არა ვეთ

ნნეთ უტყუად

მრწმუნებელ

ნი...“.

VIIიოანე პეტრ

იწის ნაშრომები ანტიკურ

ი ხანის მეცნიერ

ებისა და ქრისტიანულ

ი სარწმუნო

ების სინთ

ეზისა და თანხმო

ბის ბრწყინვალ

ე ნიმუშია. ჩვენ

ვხედავთ

, რომ მისი

ინტერესები

არ შე-

მოიფარ

გლებოდა მხო

ლოდ

თეოლოგიით

, ანტი-კური ფილ

ოსოფიით

ა და ლინგვისტიკით

. იოა-

ნე პეტრ

იწი ფიზიო

ლოგიისა

და მედიცინის

სა კითხებშიც

კომპეტენტურ

ი იყო

. მისი

ცოდნა

ამ სფერ

ოში იმ დროისათ

ვის უმაღლ

ეს დონეს

შეესაბამებოდა.

16 &I����mಹ

�ˡఒ�௬˰˳ˮˤ˰˦˯�ˠ˜˪ˢ˱˞˦�˩ఒ˪�ˡ˦ఐ�˱ಌ

˪�౾˦˪ಌ˪��

˭ˢˮ˞˜˪ˢ˱˞˦�ˡఒ�ˢ˯�˱ఐ�˭˚ˮ˞˱˞�˱ಌ˪�˭ˮˬ˰˥˜˶

˪�˧ˬ˦˨˦ಌ˪�˱ˬ౿�ˠ˧ˢ˳˙˨ˬ˲y�˞˱˞˦�ˠఐˮ�

˱˩˶ˡ˚˰˱˞˱˞˦�˱ఔ˪�˳˺˰˦˪�ˬ௺˰˞˦�˱ಌ

˪�˱˩ಌ˪�౾ˡ˜˶

˯�˪˱˦˨˞˩˟˙˪ˬ˪˱˞˦�}��ˋ

˃������17

გორგაძე: 8

818

&I���mಹ

�௬ˮˠ˞˪ˬ˪�ˡఒ�˧˞ఖ�˱ˬ˺˱ˬ˲��˩˚˰ˤ�˧ˬ˦˨˜˞�˱ˬ౿�ˠ˧ˢ˳˙˨ˬ˲�˧˞ఖ�˱ఘ�˵

˲˴˦˧ఘ˪�˭˪ˢ౿˩˞�˱ఘ�˪�˞௴˱ౣಹ}��ˋ

˃������19

� გორგაძე: 8

920

&I���m�ಹ

௬ˮˠ˞˪ˬ˪�ˡఒ�˧˞ఖ�˱ˬ˺˱ˬ˲��௬˭˦˰˥ˢ˪�˧ˬ˦˨˜˞�˱ˬ౿�ˠ˧ˢ˳˙˨ˬ˲��ோ˪�˧˞ఖ�˭˞ˮˢˠ˧ˢ˳˞˨˜ˡ˞�˧˞ఖ�ˠ˧ˮ˞˪˜ˡ˞�˧˞˨ˬ౿˰˦��˧˞ఖ�˱ఘ�˪�˞௴˱

�˵˲˴˦˧ఘ˪�˭˪ˢ౿˩˞��˭ˢ˦ˡఔ�ˡఒ�˱ಌ

˪�˩ఒ˪�˞˰˥˛˰ˢ˶

˪�ˮ˴ఐ˯�˧˞ఖ�౾˜ˣ˞˯�˱ఐ˯�ீ˩˭ˮˬ˰˥ˢ˪�ˢ˪˞˦�˧ˬ˦˨˜˞˯�˳˞˩ఒ˪�˱ˬ౿�ˠ˧ˢ˳˙˨ˬ˲��˱ˬ౿�ˡఒ�ˡ˦˞˪ˬˤ˱˦˧ˬ౿�˱ఔ˪�˩˚˰ˤ˪��˱ˬ౿�ˡఒ�˩˪ˤ˩ˬ˪ˢ˲˱˦˧ˬ౿�˱ఔ˪�௬˭˦˰˥ˢ˪��˪˞ˠ˧˞˹˪�˰˱˦˪�˭˦ˡˢ˫˞˦��ˢ�˱˞౿˱˞�˱ˬ౿˱ˬ˪�ீ˴ˢ˦�˱ఘ˪�˱ˮ˹˭ˬ˪��˪˞�˩ఔ�ˡ˹˫˶

˩ˢ˪�˨˹ˠ˶˯�

˭˦˰˱ˢ˺ˢ˦˪�˱ˬ˯�˨ˢˠˬ˩˚˪ˬ˦˯ಹ}��ˋ

˃������21

�გორგაძე: 9

1

მემკვიდრეობა,

რომელიც

მან დატოვა

ხელნაწერ

ების სახით

, წარმოადგენს

ფუნ და-

მენ ტალურ

მასალ

ას იმის

გასაცნობად

, თუ რა

ზეგავლენას ახდ

ენდა ანტიკურ

ი მეცნიერება ქარ

-თულ

თეოლოგიურ

აზროვნებაზე. მისი ნაშრ

ომების

წყალობით

ქართულ

ენაში

მე-12 საუკუნიდ

ან დამკვიდ

რდა სამედ

იცინო ტერ

მინოლოგია. ცნო

-ბილია ისიც, რ

ომ მედ

იცინის საკითხებით

დაინ-

ტერესებულ

ი იყვნენ

მისი თანამედ

როვე სხვა

მწიგნობრები

და გელათის აკად

ემიის წევრ

ები. გარდა ამისა, რ

ოგორც უკვე აღვნიშნე, რ

ამდენიმე

სამედიცინო

თხზულ

ება, როგორებიცაა „უსწო

რო

კარაბად

ინი“ და

„წიგნი სააქიმო

“22 ფართოდ

იყო

გავრ

ცელებულ

ი საქარ

თველოში.

აქ მე

ხაზი მინდა გავუსვა კიდ

ევ ერთ

ასპექტს იმასთან

დაკავშირ

ებით, რომ შუა საუკუნეების ქარ

თული

კულტურა იძლ

ეოდა მეცნიერ

ებისა და თეოლოგიის

სინთეზის შესაძლ

ებლობას.

1979 წელს თავის სააღდ

გომო

ეპისტოლეში

მისი უწმიდ

ესობა და უნეტარ

ესობა,

სრულიად

საქარ

თველოს კათოლიკოს-პატრ

იარქი,

მცხე-თა-თბილისის

მთავარ

ეპისკოპოსი,

ბიჭვინთისა

და ცხუმ-აფხაზეთ

ის მიტრ

ოპოლიტი

ილია

II შეეხო

პრობლემას ად

რინდელ

ქრისტიანო

ბასთან

დაკავშირ

ებით. ის საუბრ

ობს იმაზე, თ

უ როგორ

ავსებს რ

წმენა და მეცნიერ

ება ერთმანეთ

ს2

3 („...ცოდნა და რწმენა განუყრ

ელადაა დაკავშირ

ებული

და ავსებს ურ

თიერთს...“) დ

ა მაგალითად

მოჰყავს

კლემენტ

ალექსანდ

რიელის

სიტყვები („...არ

არსებო

ბს ცოდნა, რ

ომელიც დ

აკავშირებულ

ი არ

იყოს რწმენასთ

ან, ისევე, როგორც არ

არსებო

ბს რწმენა,

რომელიც დამოკიდებულ

ი არ

იქნება

ცოდნაზე...“). 2

4

ქართული სასულ

იერო

ლიტერ

ატურის ის-

ტო რიიდან ჩანს, რ

ომ მეცნიერ

ებასა და რელი-

გიას, ცოდნასა

და რწმენას

შორის კავშირ

ის პრობლემა მნიშვნელ

ოვანი იყო

შუა საუკუნეების საქარ

თველოში,

განსაკუთრებით

კი გელათის

სკოლაში.როგორც დავინახეთ

, ამგვარ

ი დიალოგი

22 O

n the history of medicine in Georgia see: š

engelija: 43, 47,

72. 23

ეპისტოლენი, I:34.

24 See: Strom

ata V, I.

მეცნიერებასა დ

ა რელიგიას შო

რის ყო

ველთვის

არსებო

ბდა შუა საუკუნეების ქარ

თული კულ

ტურისა

და თეოლოგიურ

ი ლიტერ

ატურის ისტო

რიაში.

სინთეზის

დიდი ნიჭით

დაჯილ

დოვებულ

იოანე

პეტრიწს ხელ

ეწიფებოდა ანტიკურ

ი მეცნიერების

შერწყმა ქრ

ისტიანულ თეოლოგიასთ

ან.მისი

უდიდესი

კულტურული, მეცნიერ

ული

და თეოლოგიურ

ი მემკვიდ

რეობა

იმსახურებს

მეცნიერთა დიდ

ყურადღებას.

იმედი მაქვს,

რომ ეს მცირ

ე და მო

-კრძალებულ

ი ნაშრ

ომი ხელს შეუწყო

ბს ახალ

კვლევებს ქარ

თული სასულ

იერო

ლიტერ

ატურის

ისტორიაში მეცნიერ

ებასა და თეოლოგიას შო

რის

კავშირის დასად

გენად.

ლიტერ

ატურა:

1. Alexidze-Bergem

ann = L. Alexidze – L. Bergemann

(Hrsg), Ioane Petrizi. Kom

mentar zur Elem

entatio

theologica des Proklos. Übersetzung aus dem

Altgeorgischen, Anm

erkungen, Indices und Einlei

tung. Amsterdam

-Philadelphia, 2009.

2. ჭელიძე = ე. ჭელ

იძე, იოანე პეტრ

იწის ცხოვ-

რება დ

ა მოღვაწეო

ბა, in religia, 1995, 1-3: 76-

89; 1994, 3-5: 133-126.

3. Eijk 2008 = P.J. van der Eijk, N

emesius of Em

esa

and early brain mapping, in The Lancet – 9 August

2008, vol. 372, Issue 9637: 440-441.

4. ეპისტო

ლენი, I = სრ

ულიად

საქართველოს

კათოლიკოს-პატრ

იარქი და მცხეთ

ა-

თბილისის მთ

ავარეპისკო

პოსი ილ

ია II.

ეპისტოლენი. წიგნი I. თ

ბილისი 2009.

5.�Finger = S. Finger, Origins of N

euroscience: A His

tory of Explorations into Brain Function, Oxford,

1994: 18.

6.�Gigineishvili = L. Gigineishvili, The Platonic theol

ogy of Ioane Petritsi. Piscataw

ay, 2007.

7. გორგაძე = შ. გო

რგაძე, ბუნებისათ

ვის

კაცისა. ბერძნულ

ითგან გად

მოღებულ

ი იოანე

პეტრ

იწის მიერ. თბილისი, 1914.

8.�Irem

adze = T. Iremadze, Konzeptionen des Den

kens im

Neuplatonism

us. Zur Rezeption der

Proklischen Philosophie im deutschen und geor

gischen M

ittelalter: Dietrich von Freiberg – Ber

thold von Moosburg – Joane Petrizi. Bochum

, 2004.

9. მელიქიშვილ

ი = დ. მელ

იქიშვილი (რედ

.).

იოანე პეტრ

იწი. განმარტება პრ

ოკლე

დიადოხოსის ღვთ

ისმეტყველების

საფუძვლებისა. თ

ბილისი, 1989.

10.�M

orani 1981 = M. M

orani, La tradizione mano

scritta del „De N

atura hominis“ di N

emesio. M

i

lano, 1981.

11.�N

E = Nem

esii Emeseni De natura Hom

inis. Edidit

M. M

orani. Leipzig, 1987.

12.�šengelija = M

.S. šengelija, Istorija mediciny Gru

zii. Tbilisi, 1984.

13. შრომები II = შ. ნუცუბიძე, ს. ყაუხჩიშვილ

ი

(რედ

.), იოანე პეტრ

იწის შრომები, ტო

მი II.

განმარტებაი პრ

ოკლესთვის დ

იადოხოსისა

და პლ

ატონურისა ფილ

ოსოფიისათ

ვის.

თბილისი, 1937.

14.�Telfer = W

. Telfer, Cyril of Jerusalem and N

em

esius of Em

esa. London, 1955.

15.�Verbeke-M

oncho = G. Verbeke J.R. Moncho, N

é

mésius d'ém

èse. De natura hominis. Traduction de

Burgundio de Pise. édition critique avec une intro

duction sur l'anthropologie de N

émésius. Leiden,

1975.

16.�von Staden = H. von Staden, Herophilos: The art of

m

edicine in Early Alexandria. Cambrigde, 1989.

სარწმუნო

ება და მეცნიერ

ებასარწმუნო

ება და მეცნიერ

ება