NCM-Àíàãààõ óõààí áà ñóðãàëòûí

òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýë

Èëòãýã÷: Ö.̺íõòóÿà (Ph.D)

Ýð¿¿ë îðøèõûí

¿íäýñ

Ýìãýã ººð÷ëºëò

ªâ÷íèé îíîøëîãîî

ªâ÷íèé ýì÷èëãýý

“g+x+s”òýãøèòãýë

“g+õ+s” ãýñýí òýãøèòãýëèéã ÿàæ áîäîæãàðãàæ èðñíýýðýý ÓÀÓ, ίÀÓ õî¸ðÿëãààòàé.

x- Ýíý 4-èéã á¿õýëä íü íýãòãýñýí õèéñâýðòîì îíîë áàéõ ¸ñòîé. ¯¿íèé æèøýý áîëÕØÁ-û îíîë.

g- Ýíý 4-ã äºðâ¿¿ëýíãèé íü õàðóóëæ ÷àäàõøèãøìýë ãàäààä øèíæèéã îëæ òîãòîîñîíáàéõ ¸ñòîé. ¯¿íèé õàìãèéí ñàéí øèéäýëáîë ÕØÁ-û 20 áèëèã ÷àíàð, ýìèéí 17ýðäýì ÷àäëûí òóõàé îéëãîëò þì.

Ýíäýýñ ¿çýõýä ÄÄÀÓ áîë ýíý òýãøèòãýëèéíýõíèé 2-ã ìàø ñàéí áîäñîí ÀÓ þì. ¯¿íýýñººð øèéäýë áàðàã áàéõã¿é. ª.õ. ýíýòýãøèòãýëèéí ýõíèé 2 ãèø¿¿íèéã õàìãèéíñàéí áîäñîí ÀÓ áîë ÓÀÓ þì. Ãýòýë ýíä íýããèø¿¿í áàéõã¿é áàéíà. Òýð íü “s”.

Õàëóóí

Õºíãºí

Õóðö

Ãàë ìàõáîä Íàð Øàð

Õºíãºí

Õºëáºðºíõèé

Íàðèéí

Ñýð¿¿í

Õèé (îãòîðãóé) Ñàëõè Õèé

Õ¿éòýí

Õ¿íä

Íîéòîí

Áàò

Óñ+øîðîî Ñàð Áàäãàí

Òýãâýë ίÀÓ ÿìàð òýãøèòãýë äýýð ñóóðèëñàí ÀÓ

áý?

Àíõ 1660 îíä Àíãëèéí ôèçèê÷ Robert Hooke

ìèêðîñêîïûí àíõíû ýãýë áàãàæààð ÿëààíû äàëàâ÷,

õºë, çàãàñíû õàéðñ, øóâóóíû ºä, ìîäíû õîëòîñ

çýðãèéã õàðæ, ìàø æèæèã æèæèã õóâààãäñàí òîðëîã

á¿òö¿¿äèéã îëæ õàðàí ò¿¿íèéãýý “cells” ãýæ íýðëýí

àìüä áèå ìàõáîä ýñò á¿òýöòýé áîëîõûã òîãòîîñîí.

ίÀÓ áîë ýñò á¿òýö äýýð ñóóðèëñàí ÀÓ áóþó “s”-èéí

ò¿âøèíä ñóóðèëñàí ÀÓ ìºí.

“S - today” áóþó “ºíººäðèéí S”-èéí áàéäàë:

ίÀÓ-ä ñóáñòàíöè áóþó àìüä ýñýý ìàø íàðèéíò¿âøèíä ñóäàëäàã àòëàà àìüä ýñèéí çºâ îíîâ÷òîéòîäîðõîéëîëòîî ãàðãàæ ÷àäààã¿é, ýñèéí ãîë ãîëãàäààä øèíæèéí ïàðàìåòð¿¿äèéã ýðýìáýëýýã¿é,íýãýíò ãàäààä øèíæèéí èéì ãîë ãîë ïàðàìåòð¿¿äèéãýðýìáýëýýã¿é ó÷ðààñ àìüä ýñýý ìºí åðºíõèé óòãààð íüõèéñâýðëýí òîìü¸îëæ ÷àäààã¿é áàéäàë õàðàãääàã.

ίÀÓ-û ìýäýýëýë õýòýðõèé ñàðíèìàë, ìàø îëîíìýäýýëýëòýé õèðíýý òýð áîëãîí íýãäñýí òîì îíîë, íýãíýð òîìú¸îíä áàçàãäàæ íýãäìýë áîëæ ÷àäààã¿é.

Ýñèéí òóõàé îäîîãèéí òîäîðõîéëîëò õ¿íèé áèå äýýðÿâàãäàõ ýð¿¿ë-ýìãýã îëîí ¿çýãäëèéí ìºí ÷àíàðûãíýãòãýæ îéëãîõîä ó÷èð äóòàãäàëòàé áàéäàã.

Òèéìýýñ ÷ ºíººäðèéí ñóðãàëòàíä çààæ áàéãàà 6Î-70õè÷ýýëèéí ëîãèê óÿëäàà õîëáîî ñóë áàéäàëàæèãëàãääàã.

“s”-ãèø¿¿íèéã îëîîã¿é ¿åä “x+g+s”òýãøèòãýëèéí

ó÷ðûã îëæ çààõ ìàø ò¿âýãòýé. “s”-ã õî¸ð ÿíçààð

îëæ áîëäîã. ¯¿íèé íýã íü “s-today”. ªíººäðèéí

Õàðâàðä, Îêñôîðäûí Èõ Ñóðãóóëèóäàä ¿çäýã

ίÀÓ-û ýñèéí òóõàé ¿çýë áàðèìòëàë þì. Ýíý

ìààíü ÷ áàñ òºäèéëºí øààðäëàãà õàíãàæ

ºãäºãã¿é. Èéì áîëîõîîð “s-today” ãýäýã

õóâüñàã÷èéã “s-NCM”–ÀÓ ãýñýí õóâèðàëä îðóóëàõ

¿éëñýä “Ìîíîñ”ÄÑ-èéí ýðäýìòýä îëîí æèëèéíõýý

õºäºëìºð áîëîí ýíý ñàëáàðò Íîáåëèéí øàãíàë

àâñàí ýðäýìòäèéí á¿òýýëèéã øèíãýýõ çàìààð

îðóóëñàí þì.

Àþóðâýä Ò¿âä

Ìîíãîëûí ÓÀÓ

îéëãîõ, ñóäëàõ,

õºãæ¿¿ëýõ,

ñóðãàëòàíä

õýðýãëýõ

1-ð õàíäëàãà

Õóó÷èí

óëàìæëàëûã

õàäãàëàõ

“x+g”

“s”-íü îðõèãäñîí

2-ð õàíäëàãà

ÓÀÓ-íû “x+g”

õýëáýðò îíîëûã

ñóäëàõ

Îðõèãäñîí “s”-èéã

îëæ òîãòîîõ

Òýãøèòãýëèéí

áîäîëòûã á¿òýí

áîëãîõ

ÓÀÓ-íû îíîë,

îíîøëîãîî,

ýì÷èëãýý, ñóðãàëò,

ñóäàëãààã “x+g+s, s-

NCM”-èéí ò¿âøèíä

àâ÷ ¿çýõ

21-ð çóóíä

“Ìîíîñ” ÄÑ-èéí õóâüä ñóðãàëò, ýðäýì

øèíæèëãýýíèé àæèëä 2-ð õàíäëàãûã

áàðèìòàëæ, óëìààð ýíý ãóðâàí

ãèø¿¿íòýé òýãøèòãýëèéí áîäîëòûã

ÿàæ õèéæ áàéíà âý? ãýâýë

Àìüä ýñèéí á¿òýö ¿éë àæèëëàãààíûòàëààðõè ýðýìáýëýãäýýã¿é ìýäýýëëèéãýðýìáýëýõ çàìààð ãàðãàí èðñýí s-NCMõýëáýðò ýñèéí øèíý áàÿæóóëñàíòîäîðõîéëîëò áîëîí õ¿íèé áèåèéí á¿òýö-¿éë àæèëëàãààíû øèíý çàãâàð÷ëàë áóþó“äîíàòîðààñ àêöåïòîðóóä ðóó ýëåêòðîí,ïðîòîí óðñàõ óðñãàë, ìåìáðàí-ðåäîêñèïîòåíöèàëûí 3 òºëºâò øóãàìòàéõîëáîîòîéãîîð îðøäîã 4êîìïàðòìåíò áîëîí 10 òîãòîëöîîò õýñýãáàéäàã òóõàé øèíý êîíöåïöèéã áèé áîëãîíñóðãàëò, ñóäàëãàà-øèíæèëãýýíèé àæèëäíýâòð¿¿ëýí õýðýãëýæ áàéíà.

II компартмент

Èéëäýñ, øèíãýíèé îð÷èí

äàõü ÕØ-èéí òýíöâýð,

èñýëäñýí:àíãèæèðñàí

íýãäë¿¿äèéí áîëîí

ÁÍËÏ:ÈÍËÏ-èéí òîîí

õàðüöàà, ÕÑ:ÈÍËÏ-èéí

òîîí õàðüöàà

III компартмент

H+, e- -û äîíàòîð

áîëîõ òîñíû

ìîëåêóëóóäûí

õóðèìòëàë

I компартмент

буюу МБ-РОП

3 тºлºвт

шугам

IV компартмент

буюу 5 гол МБ-д

харгалдсан 5 гол

үйл

ажиллагааны

хэсэг түүний

ХШБ хэлбэрт

кодчилол

Áèå ìàõáîäûí á¿òýö -¿éë àæèëëàãààíû

øèíý çàãâàð÷ëàë , 4 êîìïàðòåíò, 10

òîãòîëöîîò õýñýã

I компартментIII

компартмент

II компартмент IV

компартмент

Гадаад

орчин руу

exit

Гадаад орчноос Н е донатор entry

Äîíàòîð Í+Í+

Í+

Í+Í+

å- å-

å-

ÌÌ

Î2 Î2

Í2ÎÍ+

ÀÒÔ, ÍÀÄÔÍ

Èéíõ¿¿ “s-NCM” àíàãààõ óõààí ãàð÷

èðñíýýð ìàíàé ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí

òåõíîëîãèò ÷àíàðûí ººð÷ëºëò õèéõ

íºõöºëèéã òàâüñàí ãýæ áèä ¿çäýã.

Ñóðãóóëèéíõàà ýðõýì çîðèëãî,

õè÷ýýë¿¿äèéí òîäîðõîéëîëòûã ººð÷èëж

сургалтанд “s-NCM” тайлалыг хичээл тус

бүрд 30-40% д оруулж ºгсºн.

¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð ìàíàé

á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõ òºãñºã÷èéí çàãâàð

äýýð 20 îð÷èì ñòàíäàðò ¿ç¿¿ëýëòèéã áèé

áîëãîæ ºãñºí.

NCM-TOWER

X

G

S S

X

G

S-NCM

S-NCM àíàãààõ óõààí

(X, G-ã S-NCM ò¿âøèíä

òàéëáàðëàñàí, S-èéã S-NCM

ò¿âøèíä òàéëáàðëàñàí

àíàãààõ óõààíû ãóðàâäàã÷òîãòîëöîî)

Îð÷èí ¿åèéí àíàãààõ óõààí

(ýñò á¿òöèéí îíîëä -S-

ñóóðèëñàí)

Óëàìæëàëò àíàãààõ óõààí

(õèé, øàð áàäãàí, 5

ìàõáîäûí îíîë /X/, õàëóóí,

õ¿éòýí, õóðö, õºíãºí áèëèã

÷àíàðä ñóóðèëñàí /G/)

Èéì ñóðãàëòûí òåõíîëîãèîð ýì÷ áýëäâýë:

“x+g” 2 ãèø¿¿íòýé òýãøèòãýëèéí õ¿ðýýíä ÓÀÓ-ã

òºãñ ýçýìøèæ ìýäñýí

“s-today”-èéí õ¿ðýýíä ίÀÓ-ã áàñ ìýääýã

“s-NCM”-èéí õ¿ðýýíä ýíý 2 àíàãààõ óõààíûã

õîëáîæ îéëãîäîã áóþó ÓÀÓ-û àëèâàà íýã ºâ÷íèé

íýðøèë, îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýã ίÀÓ-û àëü íýã îéð

äºò ñàíàãäñàí ºâ÷èíòýé øóóä ä¿éö¿¿ëýí îéëãîäîã

áóðóó õàíäëàãûã ãàðãàõã¿éãýýð, ÓÀÓ áà ίÀÓ-û

õîîðîíäûí èíòåãðàöèéí çºâ öýãèéã îëæ õàðàí s-

NCM ò¿âøèíä òàéëàë õèéæ ÷àääàã òèéì

ñýòãýõ¿éòýé ýì÷ áýëòãýõ áîëîëöîîã áèé áîëãîæ

áàéíà.

“Ýìèéí õ¿÷” – --

s-NCM-èéí ò¿âøèíä òàéëàë õèéõ

Õàëóóí äóëààí óóð àìüñãàëòàé ãàçàð áîëîí óóë óñíûíàðàí òàëä óðãàäàã áóþó àìüäàðäàã óðãàìàë àìüòàíäõàëóóíû õ¿÷ á¿ðýí øèíãýæ, õèéã äàðæ, áàäãàíûãàðèëãàõ, èäýý óíäààã øèíãýýõ õàëóóíû õ¿÷òýé áàéäàã.

Õàðèí ñýð¿¿í ãàçàð, õ¿éòýí óóð àìüñãàëòàé, ñàðíû ãýðýëèë¿¿òýé òóñàæ áóé ãàçàðò óðãàæ áóé óðãàìàë, àìüòàíäõ¿éòýí õ¿÷ á¿ðýëäýæ îé òîãòîîìæ, ìýäðýë ñýðýìæèéãñàéæðóóëàõ, áèåä ñ¿ð æàâõàà îðóóëàõ óëìààð øàðûãàðèëãàõ, ìóó öóñûã öýâýðø¿¿ëýõ ¿éëäýë ¿ç¿¿ëíý.

X,G ò¿âøèíä

Ýìèéí õ¿÷ - õàëóóí, õ¿éòýí

Фотосинтез

Нарны энерги

H2O

Хөрс

CO2

Óðãàìëûí ýñèéí ðåäîêñè øóãàì

Èéì á¿òýö á¿õèé ÁÈÁ íü ÓÀÓ-û

îíîëîîð áàäãàí, õ¿éòíèéã äàðäàã,

õèé äàðäàã õàëóóí õóðö ÷àäàëòàé

ýìò áîäèñò õàðüöàíãóé èõ

àãóóëàãääàã.

Îксипотенöиал Ðеäпотенöиал

Áèåä, ýñýä ÿâàãäàõ õýäýí çóóí ìÿíãàí õèìèéí

óðâàë, íýã ìåòàáîëèò íºãºº ìåòàáîëèòîä õóâèðàõ

¿çýãäýë íü “èñýëäñýí” õýëáðýýñ àíãèæèðñàí

õýëáýðò, “àíãèæèðñàí” õýëáðýýñ èñýëäñýí

õýëáýðò øèëæèõ çàìààð ÿâàãäàõ áà àëèâàà áîäèñ

“íèéëýãæèõ” óðâàëûí ºìíºòãºë ìåòàáîëèò íü

àðä íü äàãàëäàí ¿¿ñýõ ìåòàáîëèòààñàà èë¿¿

“èñýëäñýí” áàéäàëä áàéæ, èñýëäñýí õýëáð¿¿ä íü

“áàãàñàõ” çàìààð ýöñèéí áóþó íèéëýãæñýí

áîäèñóóä ¿¿ñ÷ èë¿¿ àíãèæèðñàí áàéäàëä îðäîã

áîë “àëèâàà” áîäèñ èñýëäýõ – çàäðàõ óðâàëûí

¿åä áîë ºìíºòãºë áîäèñ íü “èë¿¿ àíãèæèðñàí”,

àðààñ íü äàãàëäàí ¿¿ñ÷ áàéãàà áîäèñ íü èë¿¿

èñýëäñýí áàéäàëä îðäîã ç¿é òîãòîë áàéäàã. ¯¿íèé

èñýëäñýí õýëáýðèéã ÓÀÓ-ä áèå äýõ “ãàë” (øàð)

ìàõáîäîîð, àíãèæèðñàí õýëáðèéã ÓÀÓ-ä áèå äýõ

óñ, øîðîî ìàõáîä (áàäãàí)-ààð èëýðõèéëäýã ãýæ

¿çýõ ¿íäýñ áèé.

Óргамлын ÁÈÁ áа

оксипотенöиал

ÁÈÁ-ын á¿тöийн

онöлог нü Î

Ñ

ÑН = CH

зэрэг исэлäсэн õэлáрийг

õарü-öангуй иõ агуулна.

NADH, FADH2,

NADPH, CH3- CH2 -

CH2- çýðýã àíãèæèðñàí

õýëáýðò ìåòàáîëèò-

óóäààñ ïðîòîíûã

õóðäàí ÷ºëººëæ,

èñýëä¿¿ëýí Í+, å-

óðñãàëûã õýâèéí

áîëãîíî.

Óргамлын ÁÈÁ áа

реäпотенöиал

Ôëàâîíîèäóóä – ÎÍ

Âèòàìèí Å – ÑÍ3

õàìààðàëòàéãààð ÀÎ

èäýâõè ¿ç¿¿ëíý.

ÑÍ3, ÎÍ – ÑÍ2 – ÑÍ2,

– NH3 - çýðýã àíãèæèð-

ñàí õýëáýðò

ìåòàáîëèòóóäûã èõýýð

àãóóëíà.

Èéì á¿òýö á¿õèé ÁÈÁ íü

ÓÀÓ-û îíîëîîð áîë øàð,

õàëóóíûã äàðäàã, õ¿íä,

õ¿éòýí, ìîõäîã ÷àäàëòàé

ãýæ òîìú¸îëîãääîã ýìò

áîäèñò èõýýð

àãóóëàãäàíà.

Àíõààðàë òàâüñàíä

áàÿðëàëàà.