5-1. Lífverur og umhverfi þeirra bls. 88-94.

©Árbæjarskóli SH/KJ Einkenni lífvera 1

5-1. Lífverur og umhverfi þeirra bls. 88-94.

Vistfræði: Er fræðigrein sem fjallar um samskipti lífvera innbyrðis og tengsl þeirra við umhverfi sitt.

Vistkerfi: Allar lífverur sem lifa á ákveðnu svæði og umhverfi þeirra líka.

Dæmi: Allar lífverur sem lifa í tjörn, vatnið, botninn og bakkarnir. Vistkerfi er því samsett úr lifandi og lífvana þáttum.



Líffélag: Allar lífverur sem lifa á ákveðnu svæði mynda eitt félag. Dæmi: Allar lífverur sem lifa í Tjörninni í Reykjavík eða allar lífverur sem lifa í Viðey.

Stofnar: Hver lífverutegund í líffélagi myndar einn stofn. Stofn er því hópur lífvera af sömu tegund sem lifa á ákveðnu afmörkuðu svæði. Dæmi: Allir hrafnar á Íslandi eða öll hornsíli í Rauðavatni



Kjörbýli eða búsvæði: kallast sá staður sem lífvera á að heimkynnum sínum. Dæmi: Kjörbýli þorsks er sjór. Í kjörbýli sínu finna lífveru fæðu og skjól.

Sess: Lífverur gegna einnig ákveðnu hlutverki innan líffélagsins. Það kallast að skipa ákveðinn sess (vist) og felur í sér allt sem lífvera gerir og þarfnast innan kjörbýlis síns.Lífverur geta deilt með sér kjörbýli en geta ekki skipað nákvæmlega sama sessinn.


5-2 Fæða og orka í vistkerfi bls.94-101.

• Plöntur eru undirstaðan undir annað líf, þær eru kallaðar frumbjarga því þær mynda sjálfar fæðu sína með ljóstillífun.

• Flokka má lífverur í þrjá hópa eftir því hvernig þær afla sér fæðu:

1. Frumframleiðendur: Plöntur sem mynda fæðu með ljóstillífun.

2. Neytendur: Lífverur sem lifa á frumframleiðendum. Þær eru kallaðar ófrumbjarga. Dæmi: Menn og dýr.

3. Sundrendur: Lífverur sem nærast á dauðum lífverum og láta þær rotna, oft kallaðar rotverur. Dæmi: Bakteríur og sveppir. Rotverur skila næringarefnum úr lífverum til baka í jarðveginn eða vatnið.



Ljóstillífun:

Ferli í frumbjarga

lífverum þar sem orka

sólarljóss er beisluð og

notuð til að búa til

fæðuefni.

Koltvíoxíð + vatn + orka sykrur (glúkósi) + súrefni

6 CO2 + 6 H2O + orka C6H12O6 + 6 O2



Bruni/ frumuöndun:

Ferli í frumum þar sem

glúkósi og aðrar

einfaldar sameindir

brotna niður og orkan

sem losnar úr læðingi er

nýtt til þess að

framkvæma ýmis störf.

Fæða + súrefni koltvíoxið + vatn + orka

C6H12O6 + 6 O2 6 CO2 + 6 H2O + orka

glúkósi súrefni

Koltvíoxíð og vatn orka



Fæðukeðja:

• Lýsir því hvernig mismunandi hópar lífvera afla sér fæðu og þar með orku.

• Plöntur eru í fyrsta hlekk fæðukeðjunnar. Plöntuætur í þeim næsta og dýr sem lifa á plöntuætum í þriðja hlekknum.

• Dæmi: Gras→engispretta→fugl→slanga



Fæðuvefur:

• Er gerður úr mörgum fæðukeðjum og gefur betri mynd af fæðu lífvera því lífverur neyta sjaldnast bara einnar fæðutegundar.


Fæðuvefur



Fæðu/orku píramídi:• Skiptist í þrep eða

hjalla. • Neðst eru frumfram-

leiðendur en efst kjötætur.

• Orkan minnkar eftir því sem ofar dregur, en hluti hennar tapast, t.d. með efna-skiptum.


5-3 Tengsl í vistkerfi bls. 101-115.

Innan allra vistkerfa

eru ýmis tengsl milli

lífvera:

1. Samkeppni: lífverur keppa um fæðu, vatn, skjól, birtu, maka og önnur lífsgæði.

http://www.hedweb.com/animimag/kangjoey.htm



2. Ránlíf og afrán:

Ránlíf þegar dýr drepa önnur dýr sér til matar

Afrán þegar lífvera étur aðra lifandi lífveru, plöntu eða dýr.



3. Samlíf: Tengsl milli lífvera, þar sem lífverur ýmist hagnast, tapa eða hvorugt.3 gerðir:

gistilíf, sníkjulíf og samhjálp



Gistilíf: Annar hagnast

en hinn hvorki tapar né

hagnast.

Dæmi: • Hrúðurkarlar sem

sitja á hval• Brönugrös sem eru

ásætur á trjágreinum



Samhjálp: Báðar

lífverur hagnast.

Dæmi: • Fléttur sem eru

sambýli sveppa og bláþörunga.



Sníkjulíf: Sníkillinn hagnast en hýsillinntapar. Dæmi: • Höfuðlús• Njálgur• Bandormur• Silkijurt• sæsteinsuga



Náttúruval: Breytingar sem verða á

lífverum á löngum tíma við þróun og

auðvelda þeim að lifa af í umhverfi sínu.



• Aðlögun: Orsakast af náttúruvali og leiðir til þess að útlit og hegðun lífvera af ákveðinni tegund breytist á löngum tíma. Aðlagast t.d. að óvinum sínum eða að samkeppni um búsvæði eða fæðu.



Jafnvægi í vistkerfinu:

• Í vistkerfum ríkir oftast jafnvægi.

• Jafnvægið getur raskast vegna breytinga á umhverfisþáttum (regni, hita ofl.) eða vegna breytinga á einni eða fleirri tegundum líffélagsins.

5-1. Lífverur og umhverfi þeirra bls. 88-94.

Documents

Transcript of 5-1. Lífverur og umhverfi þeirra bls. 88-94.