3D objectvisualisatie, een onderzoek

3D-objectvisualisatie

Vergelijkend onderzoek naar drie methoden van 3D-objectvisualisatie voor

kleine en middelgrote erfgoedinstellingen

in opdracht van Landschap Erfgoed Utrecht

Afstudeerscriptie 2010

Loes Jacobs, DT4

Studentnummer: 606404,

E-mail: [email protected]

Reinwardt Academie, Amsterdamse Hogeschool van de Kunsten

Opdrachtgever: Landschap Erfgoed Utrecht

1

„Niet de schrijver, de lezer moet fantasie hebben. De lezer is niet de toeschouwer van een toneelstuk,

maar de akteur die alle rollen uitbeeldt. De lectuur is zijn hoogst eigen creatie. De schrijver levert tekst

maar een artistiek werkstuk wordt het pas door het talent van de lezer.‟

Harry Mulisch (1927 -) Voer voor psychologen: Manifesten (1958)

2

Plaats, datum:

Doorn, 17-6-2010

Opgesteld door:

Loes Jacobs

Loes Jacobs 606404 [email protected]

L. [email protected]

Versie: 1.11

3

Inhoudsopgave

Voorwoord

Samenvatting / Summary

1 Inleiding.............................................................................................................................. 9 1.1 Achtergrond ....................................................................................................................................... 9 1.2 Informatie over de opdrachtgever .................................................................................................... 10 1.3 Type onderzoek ............................................................................................................................... 10

2 Project .............................................................................................................................. 11 2.1 De projectopdracht .......................................................................................................................... 11 2.2 Oriëntatie en definitie van het probleem .......................................................................................... 11 2.3 Onderzoeksvraag ............................................................................................................................. 13 2.4 Projectactiviteiten ............................................................................................................................ 13 2.5 Projectgrenzen ................................................................................................................................. 14 2.6 Producten ......................................................................................................................................... 15 2.7 Kwaliteit .......................................................................................................................................... 15 2.8 Randvoorwaarden ............................................................................................................................ 15 2.9 Onderzoeksopzet ............................................................................................................................. 17 2.10 Financiële aspecten .......................................................................................................................... 18

3 3D-objectvisualisatie ....................................................................................................... 19 3.1 Historische ontwikkeling ................................................................................................................. 19 3.2 Toepassingsgebieden 3D-objectvisualisatie .................................................................................... 22

3.2.1 Toepassingsgebied - Publiek ....................................................................................................... 22 3.2.2 Toepassingsgebied - Wetenschappelijk onderzoek ..................................................................... 22 3.2.3 Toepassingsgebied - Conservering .............................................................................................. 23

3.3 Aandachtspunten bij 3D-objectvisualisatie ...................................................................................... 24 3.3.1 Digitale duurzaamheid ................................................................................................................ 25 3.3.2 3D-objectbewerking .................................................................................................................... 25 3.3.3 Ethische aspecten ........................................................................................................................ 26 3.3.4 Juridische aspecten ...................................................................................................................... 27 3.3.5 Samenvatting en aandachtspunten van CARARE ....................................................................... 27

4 3D-objectvisualisaties bij erfgoedinstellingen ............................................................... 29 4.1 Methoden van 3D-objectvisualisatie ............................................................................................... 29

4.1.1 High-end methode - oppervlakte lichtlaserscan .......................................................................... 30 4.1.2 Medium-end methode – CT dieptescan ....................................................................................... 38 4.1.3 Low-end methode – oppervlakte fotografie ................................................................................ 45

5 Onderzoeksresultaten ..................................................................................................... 51 5.1 Vergelijking 3D-objectvisualisate methoden ................................................................................... 51

5.1.1 Scoreboard 3D-objectvisualisatie methoden. .............................................................................. 52 5.1.2 Vergelijkingskwadranten............................................................................................................. 58 5.1.3 Tussentijdse reactie van Landschap Erfgoed Utrecht .................................................................. 61

5.2 Geschatte kostenberekening 3D-objectvisualisatie .......................................................................... 61 5.3 Eindconclusie onderzoeksresultaten ................................................................................................ 63

6 Advies ten behoeve van gebruik 3D methoden ............................................................. 65 6.1 Algemeen advies .............................................................................................................................. 65 6.2 Advies aan Landschap Erfgoed Utrecht .......................................................................................... 67

6.2.1 3D-objectvisualisatie voor Landschap Erfgoed Utrecht .............................................................. 68 6.2.2 Toekomst 3D-objectvisualisatie voor Landschap Erfgoed Utrecht. ............................................ 68 6.2.3 Ideeën over 3D-objectvisualisatie voor de regio Utrecht ............................................................ 69

Bronvermelding ...................................................................................................................... 73 7 Bijlagen ............................................................................................................................. 79

7.1 Bijlage 1 – Planning ........................................................................................................................ 81 7.2 Bijlage 2 – Interviews ...................................................................................................................... 83

7.2.1 Samenvatting interviews - Natuurhistorisch Museum, Allard Pierson, MuseumgoudA ............. 84 7.2.2 Interviewverslag – high-end method (oppervlakte lichtlaserscan) .............................................. 93

4

7.2.3 Interviewverslag – medium-end methode (CT dieptescan) ......................................................... 99 7.2.4 Interviewverslag – low-end methode (oppervlakte fotografie) ................................................. 105

7.3 Bijlage 3 – Detail onderzoeksopzet ............................................................................................... 111 7.4 Bijlage 4 – Personal Space Technologies ...................................................................................... 116 7.5 Bijlage 5 – Data visualisatie .......................................................................................................... 121 7.6 Bijlage 6 – Swot analyse criteria ................................................................................................... 124 7.7 Bijlage 7 – Gesprek met Peter van Mensch en Leontien Meijer-van Mensch ............................... 125 7.8 Bijlage 8 – Vragenlijst met antwoorden DEN ............................................................................... 127 7.9 Bijlage 9 – Gesprek met Dr. J. Gratama: CT en MRI scan ............................................................ 128 7.10 Bijlage 10 – Epoch achtergronden ................................................................................................. 129

Bronvermelding bijlagen ..................................................................................................... 131

5

Voorwoord

Voor ik aan een scriptie wilde beginnen, had ik een aantal voornemens, wat niet wil zeggen dat ik deze

voornemens in de praktijk allemaal zou kunnen realiseren. Voor mij is het belangrijk, dat mijn scriptie

gebruikt gaat worden en niet in een la verdwijnt. De inhoud van de scriptie kan binnen het erfgoedveld

een meerwaarde geven voor goed onderbouwde praktische adviezen.

Via mijn werk als educatief publieksmedewerker bij het Rondeel te Rhenen, kreeg ik het aanbod om

onderzoek te doen voor Landschap Erfgoed Utrecht, onder leiding van Willemke Landman (Senior

Medewerker e-cultuur), naar 3D-objectvisualisatiemethodes die het meest geschikt zijn voor

middelgrote en kleine erfgoedinstellingen.

De kennis van twee minors, „e-cultuur‟ en „conserveringsspecialist‟, die ik gevolgd heb op de

Reinwardt Academie te Amsterdam, zijn in de scriptie functioneel ingezet voor het onderzoek naar

toepassingsmogelijkheden van digitalisering ten dienste van conservering ten gunste van behoud en

beheer van erfgoedobjecten. Daarnaast kan op basis van het onderzoek advies worden gegeven, ten

aanzien van toegankelijkheid en van collectieregistratie voor langdurig gebruik of hergebruik van data

die waardevol zijn voor erfgoedinstellingen binnen de regio Utrecht.

Het onderzoeksaanbod sprak mij direct aan, omdat het de mogelijkheid biedt om mijn wensen te

realiseren. Aangezien ik dyslectisch ben, ken ik als geen ander het belang van andere mogelijkheden

dan het schrift als communicatiemiddel voor het overbrengen van informatie. Juiste beelden en

praktische voorbeelden zijn voor mensen met lees- (en schrijf) problemen van groot belang. Daarbij

denk ik ook aan laaggeletterden en anderstaligen, voor wie op deze manier een wereld kan open gaan.

Graag wil ik degenen bedanken die het mogelijk hebben gemaakt voor mij om de inhoud en teksten tot

een helder, gestructureerd en leesbaar geheel te maken. Daarvoor wil ik Landschap Erfgoed Utrecht en

Willemke Landman bedanken.

Simone Stoltz (docent informatiemanagement Reinwardt Academie) wil ik bedanken voor haar

feedback op de structuur en inhoud van de scriptie vanuit de Reinwardt Academie.

Peter Hazeloop, mijn echtgenoot, heeft mij, met veel interesse en passie, technische ondersteuning

geboden. Ik wil hem bedanken voor al zijn geduld.

Dank aan mijn coach, Marianne Offereins, die altijd, als een rots in de branding, klaarstond om mijn

stukken te corrigeren tot een helder gestructureerd, logisch geheel.

Gerdie Borghuis (docent informatiemanagement, Reinwardt Academie) wil ik bedanken voor haar

spontaniteit en enthousiasme in de colleges over digitaliseringsmogelijkheden zoals „wat je met

digitalisering kunt doen‟, maar ook waar je tegenaan kunt lopen. Ik dank haar bovendien voor de

ondersteuning van mijn onderwerpkeuze, de belangstelling waarmee ze mijn motivatie voor mijn

onderwerpkeuze benaderd heeft en positief kritisch was.

Pieter Keune (docent collectiebeheer, coördinator minor Conserveringspecialist, Reinwardt Academie)

om zijn inspirerende manier van college geven en omdat ik, dankzij hem, kijkjes achter de schermen

van de erfgoedinstellingen mocht nemen en zo de praktische kant en „mitsen en maren‟ van behoud en

beheer keuzefactoren in de praktijk heb mogen beleven.

Marleen Leenders (docent communicatieve vaardigheden Reinwardt Academie) dank ik voor de

ondersteuning bij de samenstelling van relevante interviewvragen.

Leontien Meijer (docent museologie Reinwardt Academie) en Peter van Mensch (lector cultureel

erfgoed Reinwardt Academie) omdat ze, gedurende mijn academie jaren, bij mij een diepe interesse

voor ethische vraagstukken en dilemma‟s hebben laten ontstaan en de vraagstukken inzichtelijk

maakten, voedden en mij antwoorden gaven die weer tot nieuwe inzichten hebben geleid.

De respondenten van de interviews, Wim Hupperetz (directeur van het Allard Pierson Museum),

Patricia Olsthoorn (conservator van MuseumgoudA), en speciaal Anne Schulp (conservator van het

Natuurhistorisch museum Maastricht) wil ik bedanken omdat ze bij mij inzicht hebben laten ontstaan

over de bruikbaarheid en de toepasbaarheid van de 3D-visualisatiemethodes en de ethische visies die

we doorgesproken hebben in verband met de vergankelijkheid van digitale data.

Verder wil ik de docenten en degenen die op mijn vragen via de mail hebben gereageerd, de

aanwezigen bij de gesprekken bedanken. Allen veel dank voor de steun om mijn scriptie te laten

worden wat het is, als aanbod en als schakel naar de toekomst.

6

Samenvatting Door de Stichting Landschap Erfgoed Utrecht is mij gevraagd, een inventariserend, vergelijkend en

adviserend onderzoek te doen naar drie methoden van 3D-objectvisualisatie voor kleine en

middelgrote erfgoedinstellingen.

Voor Landschap Erfgoed Utrecht omvat het begrip 3D-objectvisualisatie de weergave van een object

in drie dimensies als een digitale of holografische weergave, die toegepast kan worden in regionale

erfgoedinstellingen in Utrecht.

Door Landschap Erfgoed Utrecht zijn de volgende toepassingsmogelijkheden van de aangeboden

interactiviteit en virtuele reconstructies van objecten gekozen als casussen voor nader onderzoek:

lichtlaserscan (high-end), weergave oppervlaktescan van MuseumgoudA, CT scan, diepte weergave

scan (medium-end) van Natuurhistorisch museum Maastricht, de ARC 3D webservice (low-end),

fotografische weergave van het Allard Pierson Museum. Alle drie de instellingen zijn

collectiebeherende instellingen die de collectie presenteren aan publiek, en die als voorbeeld kunnen

dienen voor de middelgrote en kleine erfgoedinstellingen in de regio Utrecht. Vanwege de aard van

collectie en van wat ermee inzichtelijk gemaakt wordt, kan een methode meer of minder geschikt

zijn.(bijvoorbeeld oppervlakte weergave of diepte weergave)

De drie methoden zijn met elkaar vergeleken aan de hand van drie casussen bij bovengenoemde

musea, op basis van de volgende voorafgestelde criteria die door Landschap Erfgoed Utrecht zijn

aangereikt: personele inzet, middelen (kosten, apparatuur, software), vereiste kennis voor

museummedewerkers, vereiste kennis en begeleiding door externe partijen. Verder worden de

methoden onderzocht op toepassingsmogelijkheden, (langdurige) duurzaamheid en hergebruik, ethiek,

juridische zaken ten aanzien van auteursrecht en toekomstmogelijkheden. Landschap Erfgoed Utrecht

gaat er vanuit dat uit deze drie methoden voldoende advies kan voortkomen.

De resultaten van dit onderzoek en de adviezen over 3D-objectvisualisatie worden gebruikt door

Landschap Erfgoed Utrecht om middelgrote en kleine regionale instellingen in de regio Utrecht te

ondersteunen bij 3D-objectvisualisatieprojecten in de regio Utrecht.

Uit het onderzoek blijkt, dat alleen advies op maat mogelijk is bij de keuze van de methode, omdat de

omstandigheden per erfgoedinstelling afhankelijk zijn van factoren zoals soort collectie, externe

netwerken (bedrijfsleven of zorgsector), en of de inzet eenmalig of structureel is. Verder spelen mee

de wensen, de mogelijkheden en de middelen (kosten) van erfgoedinstellingen bij de keuze voor

publiekspresentaties en toepassingsmogelijkheden (presentaties en animaties) en de praktische

aanvulling op toepassingen, zoals conserveringsmogelijkheden, transport en collectieregistratie.

In de loop van het onderzoek is, naar aanleiding van de drie casussen, het volgende advies naar voren

gekomen:

De onderzochte 3D-objectvisualisatiemethoden zijn geschikt voor publiekspresentatie. Alle drie

de methoden zullen na het basismodel voor inzet bij erfgoedinstellingen (behalve mogelijk voor

collectieregistratie) nabewerkt moeten worden. Samenwerkingsverbanden zijn aan te bevelen. Het

gebruik van open standaarden geven de mogelijkheid om kennis en informatie wereldwijd te

delen.

De low-end (fotografische) methode van ARC 3D met oppervlaktescan kan op dit moment het beste

ingezet worden bij oppervlaktemodellen, omdat de fotografische methode direct al kleur bevat en wat

dat betreft relatief weinig nabewerking vraagt.

De medium-end (CT-scan, dieptescan) methode biedt voor de toekomst veel mogelijkheden voor

collecties waarbij dieptescans het meest wenselijk zijn, bijvoorbeeld archeologie vanwege de

nauwkeurigheid en niet destructieve methode. Samenwerkingsverbanden met andere

erfgoedinstellingen en de zorgsector (bedrijfsleven) zijn aan te raden. Tot slot is een aantal ideeën

toegevoegd over 3D-objectvisualisatie binnen het erfgoedveld voor de regio Utrecht, bijvoorbeeld

archeologie en objecten in context (vindplaats), immaterieel erfgoed, oude ambachten met

bijbehorende objecten, verhalen en educatie.

7

Summary

The foundation Landschap Erfgoed Utrecht has invited me to write a comparative recommending

investigation as well as an itemized inventory about three methods according to 3D-objectvisualization

concerning small and medium.

Landschap Erfgoed Utrecht considers the application of 3D-objectvisualization as an accurate

reproduction in three dimensions of a digital or a holographic reproduction which can be applied in the

regional institutions in Utrecht. It considers the possibilities of the activity as virtual reconstructions as

represented in: light laser scan (high-end), reproduction surface scan of MuseumgoudA; depth

reproduction scan (medium-end) of Natuurhistorisch museum Maastricht; the ARC 3D web service

(low-end) photographical reproduction of the (Allard Pierson Museum) as cases that are chosen for

further investigation of their possibilities. The three foundations all have their specific collection, and

focus. Their collections are accessible for visitors. Because of their specific character some methods

can more or less fit for application. For example surface reproduction or depth reproduction can be a

need for a different kind of collection.

The three methods have been compared on the basis of the following criterions: efforts of the

employees and means (costs equipment software); necessary knowledge for the museum team, and

possibility of consulting of extern parties. The methods should be sustainable, fit for recycling, ethical

legal concerning copyright and possibilities for the future.

The results of the investigation will be used to sustain small and medium sized institutions in the area

Utrecht, which will apply 3D-objectvisualization.

Practical problems are also conservation, convey, registration of the collection. We should meet those

problems. As a result of the research in the three cases the recommendations are as follows:

The three 3D-objectvisualization methods are fit for presentation for visitors. But just the same

they have to be followed up when heritage foundations will apply them. The basic model should

not be changed. We should recommend cooperation when we use open standards we can share

knowledge with the entire world

The low-end- photographical method of ARC 3D, with a surface scan is until now the best one to be

applied in surface models. It has already different colors and the follow up is quite easy. The medium-

end- CT- scan- method, depth scan can in the future be applied on collections that need depth scans,

for example archeology, because this method is precise and non destructive. Cooperation with other

heritage foundations and medical institutions is very useful. Furthermore we have joint a number of

ideas about 3D-objectvisualization within the heritage section for de area Utrecht. For example

archeology and objects in context, places where the objects are found, non-material culture, arts and

crafts with the objects, stories and education belonging to it.

9

1 Inleiding

Ter afsluiting van mijn studie ben ik door Landschap Erfgoed Utrecht1 uitgenodigd om een

inventariserend onderzoek te doen naar methoden voor 3D-visualisaties van erfgoedobjecten door

collectiebeherende instellingen op het gebied van kunst, archeologie en natuurhistorie. De uitkomst

van dit onderzoek moet praktische handvatten opleveren voor een projectaanvraag voor een

samenwerkingsverband van erfgoedorganisaties in de provincie Utrecht.

Het onderzoek richt zich op de inventarisatie van drie verschillende methoden voor 3D-

objectvisualisatie in lopende erfgoedprojecten.

1.1 Achtergrond

Het cultureel erfgoed van ons land is, evenals overal ter wereld, onderhevig aan verval en verlies. Dat

heeft te maken met de vergankelijkheid en kwetsbaarheid van objecten, met onwetendheid of

ondeskundigheid, met onomkeerbare aantasting en teloorgang door invloeden van buitenaf en andere

vergelijkbare factoren.

De Stichting Landschap Erfgoed Utrecht is een instelling die ondersteuning biedt bij het beheer,

ontwikkelen en ontsluiten van erfgoed en van landschapsprojecten in de regio Utrecht

Dit onderzoek richt zich op drie methodes van 3D-objectvisualisatie. Landschap Erfgoed Utrecht wil

de conclusies en adviezen inzetten in het erfgoedveld van de regio Utrecht.

Een middel om objecten met culturele waarde te „conserveren‟ en te ontsluiten is het gebruik van 3D-

visualisaties. Hierdoor kan het object van alle kanten bekeken worden, zonder het fysiek aan te raken.

Voor onderzoek2 en 3D-objectpresentatie is het digitaal visualiseren een belangrijke aanvulling op

toepassingsmogelijkheden, omdat het fysieke object niet belast wordt.

In dit onderzoek voor Landschap Erfgoed Utrecht is het onderwerp „Vergelijkend onderzoek naar drie

methoden van 3D-objectvisualisatie voor kleine en middelgrote erfgoedinstellingen‟.

High- end methode (oppervlakte lichtlaserscan),

Medium- end methode (CT dieptescan),

Low-end methode (oppervlakte fotografisch).

De bedoeling van Landschap Erfgoed Utrecht is meer digitale en innovatieve begeleiding, zoals 3D-

objectvisualisatie, aan te reiken bij adviezen aan vooral middelgrote en kleine erfgoedinstellingen

binnen de regio Utrecht.

3D-objectvisualisatie kan ingezet worden bij erfgoedinstellingen, voor wetenschappelijk onderzoek,

animaties voor conservering/restauratie, documentatie en registratie en voor virtuele of fysieke

representaties.

Steeds meer erfgoedinstellingen en landschapsinstellingen in de regio Utrecht krijgen te maken met de

mogelijkheden van digitale media. Hierbij gaat het vooral om nieuwe presentatievormen, zoals 3D-

objecten in virtuele omgevingen. Daarnaast kan „virtualisatie‟ ook een rol spelen bij de keuze voor de

toepassing van restauratie- of conserveringstechnieken en bij het maken van een cradle voor transport

of opslag in het depot. Dit vergt nieuwe vaardigheden, kennis, en investeringen van de organisaties.

Landschap Erfgoed Utrecht wil het erfgoedveld in de regio Utrecht stimuleren en ondersteunen.

Door prijsdaling van hardware en software voor scantechnieken komt 3D-objectvisualisatie steeds

meer binnen bereik voor middelgrote en kleine erfgoedinstellingen.

1 http://www.landschaperfgoedutrecht.nl/ (geraadpleegd: 23-10-2009 2 http://www.nibi.nl/articles/view/96 (geraadpleegd: 20-3-2010)

10

1.2 Informatie over de opdrachtgever

Landschap Erfgoed Utrecht is op 1 oktober 2007 ontstaan uit een fusie tussen

Erfgoedhuis Utrecht en Landschapsbeheer Utrecht. Landschap Erfgoed Utrecht is de

eerste organisatie in Nederland die landschap en erfgoed structureel samenbrengt. De

nieuwe organisatie zal de werkzaamheden uitbreiden, en inspelen op innovatie zoals de

vraag naar grensoverschrijdende digitalisering. Vanwege de ontwikkeling en de vraag

vanuit de erfgoedsector ten aanzien van 3D- visualisatieprojecten is de vraag ontstaan

welke methoden het beste kunnen worden gebruikt door middelgrote en kleine

erfgoedinstellingen in de regio Utrecht. Dit aanbod kan naar aanleiding van de

conclusie en adviezen door Landschap Erfgoed Utrecht verder uitgewerkt worden voor

projecten.

De opdrachtgever voor, en begeleider bij het onderzoek is Willemke Landman, Advisor E-culture and

Cultural Heritage van Landschap Erfgoed Utrecht3.

Afb.4: Willemke Landman

Ten aanzien van de inhoud van het onderzoek kan Landschap Erfgoed Utrecht met de aanwezige

kennis en kunde op het brede vlak van zowel fysiek als digitaal cultureel erfgoed en landschap een

stevige basis leggen voor een integrale aanpak 3D-objectvisualisatie van landschap en cultureel

erfgoed in de regio Utrecht. Publieksbereik speelt hierin een belangrijke rol, daarbinnen kan 3D-

objectvisualisatie een innovatieve uitbreiding vormen op het bestaande instrumentarium

1.3 Type onderzoek

Deze opdracht is een praktijkgericht, inventariserend onderzoek, dat uitgevoerd wordt door drie

verschillende methoden bij drie verschillende erfgoedinstellingen te vergelijken (zie paragraaf 2.1).

Het onderzoek is bedoeld om grip te krijgen op bestaande technieken en nieuwe ontwikkelingen in het

werkveld en nieuwe digitale mogelijkheden, zoals 3D-objectvisualisatie, in de regio Utrecht te kunnen

ondersteunen.

Het onderzoek is bovendien bedoeld om een grondslag te leggen voor nieuwe projectontwikkeling

door erfgoedinstellingen, behorend bij Landschap Erfgoed Utrecht.

3 Landschap Erfgoed Utrecht, Landgoed Oostbroek, Bunnikseweg 25, 3732 HV De Bilt.

„Mevrouw. W. Landman werkt als senior-

beleidsmedewerker op het gebied van erfgoed, landschap en

e-cultuur. Ze heeft zo'n twintig jaar ervaring met de

interactie tussen media, cultuur en historische

betekenisgeving, en heeft gewerkt voor de publieke omroep,

bedrijfsleven en regionale gebruikersgroepen. Ze heeft een

speciale belangstelling voor de mogelijkheden en inzet van

3D in de erfgoedsector‟

11

2 Project

2.1 De projectopdracht

Een vergelijkend onderzoek naar drie methoden van 3D-objectvisualisatie voor kleine en middelgrote

erfgoedinstellingen.

2.2 Oriëntatie en definitie van het probleem

3D-objectvisualisatie is steeds meer in opkomst bij erfgoedinschalingen in Nederland. Om verder mee

te gaan in vraag en aanbod van innovatie van 3D-objectvisualisaties is de wens van de

onderzoeksopdrachtgever Landschap Erfgoed Utrecht om een vergelijkend onderzoek te doen naar

verschillende 3D-objectvisualisatiemethoden door middel van drie verschillende casussen.

Het doel van dit onderzoek is meer inzicht te verwerven in wat 3D-objectvisualisaties kunnen

betekenen voor erfgoedinstellingen en in het bijzonder voor de middelgrote en kleine

erfgoedinstellingen in Nederland in de regio Utrecht. Naar aanleiding van dit onderzoek worden

praktische adviezen, begeleiding en workshops georganiseerd voor erfgoedinstellingen in de regio

Utrecht. De criteria bij de keuze van een 3D-objectvisualisatiemethode voor Landschap erfgoed

Utrecht zijn: beschikbare middelen (op financieel gebied), technische kennis van

erfgoedinstellingsmedewerkers en tijd ten aanzien van personele inzet. Landschap Erfgoed Utrecht

gaat er vanuit dat uit deze 3 methoden voldoende advies kan voortkomen.

Het is belangrijk voor erfgoedinstellingen in de regio Utrecht om eerst onderzoek te doen naar wat de

wensen zijn voor de toepassing van 3D-objectvisualisatie in verband met de geschiktheid van de

verschillende methodes, omdat er voor elke erfgoedinstelling andere criteria en/of factoren zijn voor

3D-objectvisualisatie.

Eenmalige of structurele inzet, verschil in behoefte aan nauwkeurigheid van detail en de mate van

correcte kleurweergave (codering), opslag en duurzaamheid van data, zijn belangrijke criteria.

Daarnaast is het doel waarvoor de 3D-objectvisualisatie ingezet wordt belangrijk: wetenschappelijk

onderzoek, publiekspresentatie of conservering. Men moet bovendien rekening houden met de vraag:

Wat is de samenstelling van de collectie, is er samenwerking mogelijk vanuit netwerken buiten de

erfgoed cultuursector zoals de zorgsector of het bedrijfsleven, wat is er aan eigen technische kennis

aanwezig en wat moet ingekocht worden

Zoals in de inleiding al is aangeduid, worden drie methoden onderzocht:

- high-end methode

- medium-end methode

- low-end methode

- high-end methode (oppervlakte lichtlaserscan). Het object wordt rondom met een lichtlaserscan,

die op een vaste standplaats staat, gescand. Het object zelf staat op een draaitafel die langzaam

roteert terwijl de scans worden gemaakt. Door een software programma wordt er een 3D-

objectvisualisatie van de scans gemaakt. Dit is het basis product, vervolgens wordt de scan

handmatig bewerkt (inkleuring, enig diepte effect) om deze gebruiksklaar te maken. Deze

methode wordt geleverd door Personal Space Technologies Amsterdam, een bedrijf dat 3D-

visualisaties ontwikkelt als turn key aanbod voor erfgoedinstellingen.

De high-end methode wordt bij MuseumgoudA gebruikt voor het project Hebbes! bij de

publiekspresentatie van kunstobjecten. Hebbes! is ontwikkeld is door Patricia Olsthoorn,

conservator, in samenwerking met het bedrijf Personal Space Technologies.

- medium-end methode (CT dieptescan). Hierbij gaat men uit van CT scan. Bij een CT scan gaat

het object door de scanner, er worden allemaal „kleine plakjes‟ van het object gescand die later

weer tot een geheel worden gemaakt, de afbeeldingen zijn niet gekleurd en worden later, indien

12

nodig, handmatig bewerkt door een inkleuring via een software programma. Bij de neutronenscan

krijgt het object een radioactieve lading, waardoor het mogelijk wordt (door reflectie) om de vaste

delen in een object weer te geven.

De medium-end methode wordt gebruikt bij het Natuurhistorisch Museum Maastricht voor

publiekspresentaties, voor wetenschappelijk onderzoek en voor reconstructies, waarbij fossiele

botten gescand worden in het academische ziekenhuis Maastricht.

- low-end methode (oppervlakte fotografie), gebaseerd op ARC 3D, een gratis webservice met een

bewerkingstool Meshlab. De ARC 3D webservice is ontwikkeld door de VISICS onderzoeksgroep

van de K.U. Leuven in België. Bij deze fotografische methode wordt het object rondom

gefotografeerd, de software van ARC 3D zorgt ervoor dat de foto‟s rondom overlappend een

geheel gaan vormen; er is direct kleur aanwezig. Ook hier is toch enige nabewerking nodig om het

product geschikt te maken voor publiekspresentatie. De low-end methode wordt gebruikt bij het

Allard Pierson Museum. Het is een gratis webservice die ingezet kan worden voor

publiekspresentatie om de bezoeker te leren kijken naar, en inzicht te geven in tijdlijnen op het

archeologische gebied. De methode is niet geschikt voor wetenschappelijk onderzoek.

Deze classificatie/ranking (high-, medium- en low-end) is in de oriënterende fase van het

onderzoek opgesteld door onderzoeksopdrachtgever Landschap Erfgoed Utrecht. Deze drie

begrippen worden gebruikt voor een werkhypothese waarmee de te bestuderen erfgoedpraktijk kan

worden onderzocht.

Hoewel er meer methoden zijn, zowel in het binnen als in het buitenland, heeft Landschap Erfgoed

Utrecht drie methoden voorgeselecteerd, die naar verwachting het meest toepasbaar zullen zijn voor

praktische inzet binnen het erfgoedveld voor middelgrote en kleinere erfgoedinstellingen binnen de

regio Utrecht.

In paragraaf 5.1 „Vergelijking 3D-objectvisualisatie methoden‟ worden de voor- en nadelen van de

drie methoden in een matrix vergeleken.

De keuze voor een methode is afhankelijk van de criteria zoals boven benoemd en van de vraag

waarom een instelling 3D-objectvisualisaties wil laten uitvoeren.

13

2.3 Onderzoeksvraag

Het onderwerp is een vergelijkend onderzoek tussen drie methoden van 3D-objectvisualisatie, die

worden toegepast in drie verschillende soorten erfgoedinstellingen ten behoeve van

publiekspresentatie, wetenschappelijk onderzoek of conservering behoud en beheer. De methoden en

criteria zijn van te voren uitgezocht en bepaald door Landschap Erfgoed Utrecht. Het betreft de

volgende erfgoedinstellingen:

- MuseumgoudA, kunstobjecten (publiekspresentatie)

- Natuurhistorisch Museum Maastricht, wetenschap objecten en fossielen (wetenschappelijk

onderzoek en publiekspresentatie)

- Allard Pierson Museum in Amsterdam, archeologie en vindplaatsen (publiekspresentatie)

Centrale vraag

Wat zijn de ervaringen van erfgoedinstellingen bij drie verschillende methoden voor 3D-visualisatie

van objecten?

Subvragen

- Wat is de visie (van de instelling) met betrekking tot het maken van 3D-

objectvisualisaties?

- Welke mogelijkheden, dan wel drempels, levert elk van de drie cases, inclusief de gehanteerde

methode voor 3D-visualisatie, op voor kleine tot middelgrote erfgoedinstellingen?

- Zijn er factoren aan te wijzen waarbij het voor een kleine tot middelgrote erfgoedinstelling

beter is een low-end methode te kiezen (qua investering, kennis en tijd, mate van autonomie)?

- Zijn er factoren aan te wijzen waarbij het voor een kleine(re) erfgoedinstelling aan te bevelen

is aansluiting te zoeken bij een high-end project, waarbij grote instellingen het initiatief

hebben?

- Zijn er factoren aan te wijzen die, naast de methode, een grote rol spelen in het slagen van de

3D-objectvisualisering?

Vervolgens is per case/erfgoedinstellingen onderzoek gedaan naar de mogelijkheden en de

onmogelijkheden voor 3D-visualisaties, aan de hand van de volgende vragen:

- Wat zijn de problemen die organisaties ondervinden?

- Welke keuzes zijn er gemaakt ten aanzien van (on)mogelijkheden van methoden?

- Wat zijn praktische problemen die ontstaan bij het ontwikkelen of uitvoeren van 3D-

visualisaties?

- Wat zijn inhoudelijke problemen die ontstaan bij het ontwikkelen of uitvoeren van 3D-

visualisaties?

- Wat is het ethische standpunt tegenover 3D-visualisaties van erfgoedinstellingen?

- Wat is de waarborging van 3D-objectvisualisatie ten aanzien van duurzaamheid?

2.4 Projectactiviteiten

Het onderzoek bestaat in eerste instantie uit deskresearch en fieldresearch, gericht op drie casussen in

drie verschillende soorten erfgoedinstellingen waarbij een week van te voren een vragenlijst

toegestuurd wordt aan de respondent. Vervolgens wordt er een persoonlijk interview afgenomen op

locatie waaruit visie en standpunten naar voren komen over de inhoud van de vragen. Bovendien

wordt besproken hoe de toepassing van de methode in de praktijk ervaren wordt door de directeur of

door de conservatoren.

14

Vervolgens wordt het interview in een verslag weergegeven, naar de respondent gestuurd ter

goedkeuring. Na goedkeuring wordt het verslag in de scriptie opgenomen (zie paragraaf 7.2 - bijlage

2) en verder verwerkt in de onderzoeksresultaten.

Op basis van de inventarisatie en de interviews (praktisch uitvoerend gedeelte) wordt het onderzoek

verricht, waarbij antwoorden op de centrale- en de subvragen wordt gegeven.

Naast de erfgoedinstellingen zijn andere instellingen benaderd als aanvulling op vakspecialistische

vragen over 3D-objectvisualisatie:

- Digitale duurzaamheid - Digitaal Erfgoed Nederland (DEN) (Paragraaf 7.8 - bijlage 8)

- Ethiek: Peter van Mensch en Leontien Meijer-van Mensch. Reinwardt academie (Paragraaf

7.7 - bijlage 7)

- CT scans: het Universitair Medisch Centrum Utrecht en het Gelre Ziekenhuis in Apeldoorn.

- Congressen en voorlichtingsdagen met betrekking tot 3D-objectvisualisatie

Er is regelmatig overleg met de contactpersonen die mij gedurende het project advies geven en

ondersteuning bieden op hun eigen gebied:

- Willemke Landman: senior advisor e-cultuur, vaktechnisch en inhoudelijk.

onderzoeksbegeleider, opdrachtgever vanuit Landschap Erfgoed Utrecht.

- Simone Stoltz: docent informatiemanagement Reinwardt Academie, afstudeerbegeleider.

- Marianne Offereins: wetenschapsjournalist, coach.

- Peter Hazeloop: senior ICT-Solution Architect, allround.

2.5 Projectgrenzen

Om onduidelijke situaties te voorkomen, wordt hieronder beschreven wat wel en niet bij het

onderzoek hoort.

Binnen de scope van het onderzoek

- Inventariserend onderzoek bij drie instellingen.

- Het schrijven van een scriptie in de periode 1 februari 2009 t/m 3 juni 2010 als resultaat van

het onderzoek.

- Inzet en advies van:

o Onderzoeksbegeleider Willemke Landman Landschap Erfgoed Utrecht.

o Afstudeerbegeleider Simone Stoltz vanuit de Reinwardt Academie.

o Coach en redacteur Marianne Offereins.

Buiten de scope van het onderzoek

- De daadwerkelijke uitvoering en de techniek van 3D-objectvisualisaties valt buiten de scope.

Dit wordt overgelaten aan de medewerkers van de erfgoedinstellingen en het bedrijfsleven.

- Buiten de scriptie vallen aanpassingen aan de bestaande tentoonstellingen van de instellingen

of erfgoedinstellingen.

- De verzorging van de publiciteit rondom de nieuwe projectmogelijkheden naar aanleiding van

het onderzoek.

- Het onderhouden van contact met de (mede)-eigenaren van de objecten.

- Andere methoden voor 3D-objectvisualisatie, gezien het feit dat deze buiten de

onderzoeksopdracht vallen. Voorbeelden hiervan zijn:

- echo/seismiek methode (ultra geluid)

- neutronen (3D) tomografie.

15

2.6 Producten

Het product, de scriptie, bestaat uit desk- en fieldresearch, interviews, verslagen van de interviews,

aanvullende informatie van vakspecialisten en een SWOT analyse per instelling. Vanuit de SWOT

analyses volgt het scoreboard, dit leidt tot de conclusie waaruit een advies voortkomt.

Aan de hand van dit advies kan Landschap Erfgoed Utrecht bepalen welke richting zij wil inslaan met

betrekking tot het ondersteunen van 3D-visualisaties binnen het erfgoedveld in de regio Utrecht.

2.7 Kwaliteit

Kwaliteitsbewaking

Kwaliteitsbewaking is een projectonderdeel waaraan veel aandacht besteed is. Het is belangrijk dat de

resultaten in overeenstemming zijn met de verwachtingen van de opdrachtgever en de Reinwardt

Academie.

De kwaliteit wordt gewaarborgd door de volgende afspraken:

- Intern worden relevante afspraken, aanpassingen en veranderingen in de scriptie regelmatig

digitaal toegestuurd aan de begeleiders vanuit Landschap Erfgoed Utrecht en Reinwardt

Academie.

- Relevante zaken, knelpunten en andere doorbraken worden tijdens de contactafspraken

besproken. Tevens worden contactafspraken gemaakt om de structuur, inhoud, tekst en de

voortgang goed te laten verlopen.

- Bij elke relevante stap, of twijfel over de koers, zal overleg plaatsvinden met een

afstudeerbegeleider om te verifiëren of het plan zich conform de wensen van de opdrachtgever

en de Reinwardt Academie ontwikkelt.

- Bij de distributie van alle documenten zal ik gebruik maken van versiebeheer.

- De conceptscripties zijn regelmatig ter controle nagekeken door Marianne Offereins,

Willemke Landman en Simone Stoltz. Feedback is door mij verwerkt in de scriptie. De

definitieve scriptie wordt naar Simone Stoltz gestuurd voor de finale controle.

- Bij het geleverde eindproduct wordt voor het officiële inleveren van de scriptie goedkeuring

gevraagd aan Simone Stoltz, de toegewezen afstudeerbegeleider van Reinwardt Academie.

2.8 Randvoorwaarden

De instellingen behoren aan de volgende belangrijkere voorwaarden te voldoen om het onderzoek te

kunnen laten slagen:

- Er moeten voldoende medewerkers beschikbaar zijn voor ondersteuning bij en onderbouwing

van het onderzoek.

- Het kader van de gestelde tijdaanvraag voor onderzoeksbegeleiding vanuit Landschap Erfgoed

Utrecht is het streven de scriptie binnen de gestelde termijn van vier maanden uit te voeren.

- De scriptie mag auteurrechtelijk alleen gebruikt worden voor niet commerciële doeleinden,

(educatie en projecten) door Landschap Erfgoed Utrecht. Indien de scriptie anders ingezet

wordt, dient overlegd te worden met de auteur van de scriptie.

- Uit het onderzoek komen mogelijke praktische adviezen en richtlijnen voort, en een

eindadvies voor de opdrachtgever.

In de scriptie zullen voor beide instellingen passende antwoorden te vinden zijn.

16

De academie heeft eindexamenvoorwaarden en normen op schrift gesteld. Hieraan zal de scriptie

voldoen. Voor de opdrachtgever Landschap Erfgoed Utrecht geldt dat in nauwkeurig onderling

overleg de centrale onderzoeksvraag en subvragen voor zover mogelijk beantwoord worden door

onderzoek en beschrijving van de resultaten.

De benadering van de instellingen en derden voor het onderzoek is integer en respectvol onder meer

wat betreft de tijdsduur en aandacht van degene die geïnterviewd wordt of van degene die per mail en

persoonlijk vragen beantwoordt.

17

2.9 Onderzoeksopzet

Bij het onderzoek naar de vergelijking tussen de 3D-objectvisualisatiemethoden wordt gebruikt

gemaakt van de volgorde zoals aangegeven in het onderstaande stroomdiagram.

desk en fieldresearch

interviews erfgoedinstellingen MuseumgoudA

Natuurhistorisch Museum Maastricht

Allard Pierson te Amsterdam

SWOT analyse

erfgoedinstellingen / methoden

scoreboard high-end, oppervlakte lichtlaserscan

medium–end, CT dieptescan oppervlakte low–end, fotografie

vergelijkings kwadranten Kwadrant - Kwaliteit / Toepassingsmogelijkheden

Kwadrant - Digitale duurzaamheid / Toekomstperspectief Kwadrant - Globale Financiële / Overall score

conclusie

methode en toepassing erfgoedveld

advies

methoden voor Landschap Erfgoed Utrecht

Tabel 1: Onderzoeksopzet

De volgorde van het onderzoek

Eerst vindt desk- en fieldresearch plaats naar 3D-objectvisualisatie, door informatie via websites en

het lezen van artikelen, boeken, bezoeken aan informatiedagen, persoonlijke gesprekken met

vakspecialisten, of vragen en antwoorden per mail met personen en instellingen. Begeleidende

gesprekken, aanreiking van gegevens en het doorspreken van het geheel vinden plaats met Erfgoed

Landschap Utrecht Willemke Landman (vakspecialistische inhoud), Reinwardt Academie Simone

Stolz (inhoud, structuur en redactie), en Marianne Offereins (als redactie en verdere ondersteuning) en

Peter Hazeloop (technisch inhoudelijk).

Tegelijkertijd vinden interviews plaats en worden de interviews verwerkt in een verslag

Vanuit de gegevens van de interviews wordt per toegepaste methode een SWOT analyse gemaakt per

erfgoedinstelling.

Uit de gegevens van de drie SWOT analyses wordt een scoreboard samengesteld.

18

Naar aanleiding van het scoreboard zijn drie kwadranten gemaakt met verhoudingsfactoren en een

financieel kwadrant. Het geheel dient vervolgens om een conclusie te trekken en tot adviezen te

komen voor Landschap Erfgoed Utrecht.

In paragraaf 7.3 - bijlage 3: „Details onderzoeksopdracht‟, is dit nader uitgewerkt.

2.10 Financiële aspecten

De financiële aspecten van de methoden zullen nader toegelicht worden wat prijs en kwaliteit

verhouding betreft, zowel vanuit SWOT analyses en vanuit het scoreboard (zie paragraaf 5.1.1 en 5.2).

19

3 3D-objectvisualisatie

3.1 Historische ontwikkeling

Het begrip 3D-visualisatie is mogelijk helemaal niet zo

eigentijds als wel eens gedacht wordt. De behoefte om een

exacte weergave van de werkelijkheid visueel weer te geven

bestaat al veel langer. Zoals de prehistorische schildering in

Altamira, Spanje laat zien.

Hier is zichtbaar dat er getracht is, om een andere dimensie

weer te geven dan het platte vlak.

Mogelijk zit het in de memen4 van het collectief geheugen

5 dat

er al van oudsher een behoefte is om een object, dat geen

platte vorm heeft, ook niet als platte vorm weer te geven.

Veel later, in de tijd van de Romeinen wedijverden

kunstenaars, bijvoorbeeld in Pompeï, om weergaven zo te

perfectioneren, dat de afbeelding niet van het fysiek object te

onderscheiden zou zijn.

Afb.5: Altamira, Noord Spanje, prehistorisch schildering6

Zie ook onderstaand voorbeeld van ongeveer 2000 jaar geleden uit de Romeinse tijd. Het gaat hierbij

om het idee, en om de wens met een trompe l‟oeil, letterlijk: bedriegen van het oog, de werkelijkheid

zo realistisch mogelijk weer te geven. Dit lijkt 3D maar is in werkelijkheid 2D.

Afb.6: Fresco op muur in Pompei in Italië7

4 Richard Darskins, De eerste die de term meme introduceerde voor een breder, in eerste instantie wetenschappelijk, publiek

was Richard Dawkins in zijn boek The Selfish Gene, 1976, waarmee hij de eenheid van culturele evolutie wilde aanduiden,

analoog aan het gen bij de biologische evolutie. Memen gedragen zich in de tijd ongeveer als genen in de evolutie. 5 http://forum.opinieland.nl/topic.asp?TOPIC_ID=4431 (geraadpleegd: 20-3-2010) 6 http://www.bertsgeschiedenissite.nl/geschiedenis%20mens/rotstekeningen.htm (geraadpleegd: 16-2-2010) 7 http://images.google.nl (geraadpleegd: 4-2-2010)

20

In de 17e eeuw kwam er een opbloei van de trompe l‟oeil weergave. Vooral Daniel Marot was daar

een meester in, zoals afgebeeld in afbeelding 7.

Afb.7: Slot Zeist trompe l‟oeil, ontwerp Daniel Marot 17e eeuw. Foto: Nada Handane

Afb.8: Eigentijds trompe l‟oeil John Pugh8 Muurschildering

De foto op afbeelding 8 laat een eigentijds trompe l‟oeil zien, waarbij met behulp van de impressie van

een 3D-visualisatie een ruimtelijke suggestie wordt gewekt door de dierfiguren. Het lijkt alsof ze

meer dimensie hebben dan 2D. De schildering staat op een zijgevel van een gebouw. Het lijkt of

iemand met een rode trui ernaar kijkt, hoewel dit ook weer een suggestie van een 3D visualisatie kan

zijn. Met dit voorbeeld gaat het dus om de weergave van een interpretatie zoals wij mensen

waarnemen. Het verschil tussen een 3D als trompe l‟oeil en 3D-objectvisualisatie is, dat het 3D als

trompe l‟oeil op het platte vlak samen met de achtergrond weergegeven wordt als suggestie (het blijft

een plat vlak), terwijl bij een 3D-objectvisualisatie de achtergrond los staat van het object dat

afgebeeld wordt.

Aannames berusten niet op feiten, vandaar dat het voor erfgoedinstellingen mijns inziens een plicht is

dat zij als informatieverstrekkers altijd bij objecten aangeven waar het om gaat.

Gaat het om een origineel, een kopie van het origineel naar aanleiding van een 3D-objectreconstructie,

is de kopie het origineel geworden (bij verlies van het origineel) of is het een hologram.

8 http://www.kolesqueeste.nl/images/2009-05/mural_art_04.jpg (geraadpleegd: 16-2-2010)

21

Afb.9: Electronic Quantum Holography9

Op afbeelding 9 is het proces te zien van hoe een fysiek object (een kat) omgezet wordt in een 3D-

objectvisualisatie10

die als eindresultaat, als projectie, in de vorm van een hologram wordt

weergegeven.

Een hologram is een driedimensionale weergave in een plat vlak, die een totaal beeld laat zien als een

ruimtelijke weergave (drie dimensies – lengte, hoogte, diepte). Het lijkt alsof een hologram tastbaar is,

dit is en illusie omdat de ruimtelijke vorm geconstrueerd is uit licht en niet bestaat uit materie.

Meer uitleg over datavisualisatie van 2D naar 3D en wat 3D is, staat in de paragraaf 7.5 – bijlage 5

Data visualisatie.

9 http://mota.stanford.edu/press.php (geraadpleegd: 16-2-2010) 10 http://www.holoprint.nl/ (geraadpleegd: 8-5-2010)

22

3.2 Toepassingsgebieden 3D-objectvisualisatie

Voor erfgoedinstellingen kunnen 3D-objectvisualisaties een waardevolle aanvulling op fysieke

objecten betekenen en mogelijk bij verval of verlies het origineel.

3.2.1 Toepassingsgebied - Publiek

De toepassing en mogelijkheden van 3D-objectvisualisatie is in volle ontwikkeling en biedt vele

mogelijkheden binnen een breed erfgoedgebied. Hierbij bieden zich een aantal toepassingen en

mogelijkheden aan:

- 3D-objectvisualisatie is een nieuwe boeiende, potentieel interactieve en laagdrempelige

manier van object ervaring met interactieve, publiekgerichte mogelijkheden. Het is een manier

om een object te bekijken, zonder dat het object fysiek belast wordt. Bij het project Hebbes!,

van MuseumgoudA, is de impressie van het fysieke object eenvoudig toegankelijk,

hanteerbaar en op een interactieve manier aanwezig. De mogelijkheden hierin zijn onder

andere de objecten van alle kanten bekijken en uitvergroten.

- Voor objecten die fysiek buiten bereik zijn zoals: objecten in depot, bruikleen of objecten die

verloren zijn gegaan, biedt 3D-objectvisualisatie toegang tot de collectie/objecten door ze als

3D-impressie te tonen.

- Door toepassing van 3D-objectvisualisatie is het mogelijk om ensembles zichtbaar te maken

van stukken die te groot zijn om fysiek weer te geven, bijvoorbeeld delen van landschappen

zoals archeologische sites die zich kilometers uitstrekken.

- 3D-objectvisualisatie biedt de mogelijkheid tot het zichtbaar maken van elementen die te klein

zijn om fysiek waar te nemen, zoals op microniveau. Tevens biedt 3D-objectvisualisatie de

mogelijkheid om inwendige structuren zichtbaar te maken op een niet destructieve manier,

zoals de inhoud van grafheuvels of het inwendige van een mummie.

- Het proces van restauratie van objecten kan inzichtelijk gemaakt worden voor publiek door

3D-objectvisualisaties of animaties.

3.2.2 Toepassingsgebied - Wetenschappelijk onderzoek

Toepassing van 3D-objectvisualisatie biedt de mogelijkheid om wereldwijd wetenschappelijk

onderzoek te doen naar oorzaken en gevolgen van verval bij objecten, bijvoorbeeld aantastingen van

bot door degradatie. CT scans van objecten kunnen via de mail doorgestuurd worden en tegelijkertijd

door wetenschappers (wereldwijd) bestudeerd worden.

Het is mogelijk om 3D-objectvisualisatie door middel van CT scans van objecten op het beeldscherm

met een heldere scherpe weergave, tot microniveau te vergroten.

Het transport van de digitale gegevens kan via een USB stick (klein extern opslag medium voor

computergegevens) of via het internet. Zo kunnen de gegevens van 3D-objectvisualisatie, bijvoorbeeld

een fossiel bot (groot van omvang en gewicht), verder onderzocht worden, door verschillende

natuurhistorische erfgoedinstellingen probleemloos digitaal meegenomen worden naar andere landen

in tegenstelling tot het fysieke object. Strenge douanevoorschriften zijn dan in verband met illegale

uit- en invoer van archeologische- en/of kunstobjecten niet aan de orde. Daarnaast dient het fysieke

object altijd op een speciale manier verpakt te worden, neemt soms veel ruimte in, en is vaak kostbaar

om te vervoeren.

Een praktische toepassing is dat 3D-objectvisualisatie de mogelijkheid biedt om voor transport of

opslag een oppervlaktescan van een object te maken om vervolgens een computergestuurde cradle te

frezen uit onder andere polyurethaan/ethafoam als ondersteuning voor het object in depot of bij

transportbasis.

23

Een andere mogelijkheid voor het gebruik van 3D-reconstructies is bijvoorbeeld, dat het

oorspronkelijke idee van het fysieke object van de vervaardiger van het object behouden blijft voordat

er een restauratie plaatsvindt. Een 3D-reconstructie kan een vervanger zijn van het fysieke object en

daarmee fungeren als een „origineel‟ omdat het fysieke object niet meer bestaat zoals bij de

Gipsformerei Berlijn, waarbij de originelen zijn vernietigd tijdens de tweede wereld oorlog11

Verder kan een 3D-reconstructie bijdragen aan een beeld hoe een object in een context van tijd

geplaatst kan worden voor meer inzicht bij het museumpubliek of bij wetenschappelijk onderzoek naar

de verbanden tussen object en vindplaats.

Met een 3D-reconstructie kan bovendien een object in een erfgoedinstelling getoond worden terwijl

het fysieke object zich als bruikleen, in depot of elders bevindt.

3.2.3 Toepassingsgebied - Conservering

3D-objectvisualisatie biedt de mogelijkheid erfgoed langdurig te behouden, te bewaren en te

onderzoeken, zonder daadwerkelijk iets met het fysieke object te doen. Het fysieke object als

informatiedrager blijft ongemoeid. Op basis van de huidige informatie kan voorzichtig worden

geconcludeerd, dat een 3D-objectvisualisatie een belangrijke aanvulling is die gebruikt kan worden

om meer en diepgaander inzicht te verkrijgen voor het geïnteresseerde publiek en om

wetenschappelijk onderzoek te doen op een niet destructieve manier. Te denken valt hier aan hoe het

oorspronkelijke object is ontstaan en hoe het mogelijk veranderd is in de loop der tijd: of er sprake is

van mogelijke schade door externe invloeden, zoals vervoer, behandeling of klimatologische

omstandigheden. Bovendien geeft een 3D-objectvisualisatie de mogelijkheid voor het onderzoeken

van een hypothese hoe een object zou kunnen veranderen in de toekomst. Vanuit een 3D-

objectvisualisatie kan men via een 3D-reconstructie of animatie tot besluitvorming komen betreffende

de meest wenselijke restauratie van het fysieke object, met het gevolg dat deze restauratie

daadwerkelijk plaatsvindt12

.

De mogelijke problemen ten aanzien van duurzame toegankelijkheid, conservering, behoud en beheer

van digitale data neemt snel toe dus ook de data van 3D-objectvisualisatie, omdat dit steeds meer

toegepast wordt. Bij instellingen zijn digitale objectregistratiegegevens vaak bij reguliere

collectieregistratiesystemen ondergebracht zoals Adlib. Dit gebeurt echter niet altijd, er zijn binnen

instellingen ook eigen digitale opslagsystemen die niet regulier zijn, waarbij de mastergegevens zijn

opgeslagen in het bedrijf waar de 3D-visualisatie ontwikkeld is.

Eigen opslag kan risicovol zijn, door bijvoorbeeld verlies aan overzicht waar betreffende data zich

bevinden, Faillissement van het bedrijf waar de data zijn opgeslagen geeft een te groot risico op

verlies. Omdat de hoeveelheid digitale data steeds meer toeneemt, neemt het risico ook steeds meer

toe.

Het is de verantwoordelijkheid van erfgoedinstellingen om digitale data bij reguliere

dataregistratiesystemen onder te brengen die een goede, eenvoudig bereikbare, toegankelijke en

veilige opslagplaats zijn.

Data, en ook 3D-objectvisualisatiegegevens, behoren goed toegankelijk en bereikbaar te zijn en zo

goed mogelijk behouden en beheerd te worden om deze te kunnen raadplegen of hergebruiken voor


Op het moment dat het product voor de 3D-objectvisualisatie toegankelijk is gemaakt voor onderzoek

of publieksgebruik, behoort dit tot het erfgoedkapitaal en behoort dan ook duurzaam geregistreerd te

worden. Bij middelgrote en kleine instellingen is vaak onvoldoende budget ingecalculeerd bij het

beleidsplan voor digitalisering. Een risico is dat er aan kapitaalvernietiging wordt gedaan omdat

erfgoeddata verloren raken als deze onvindbaar zijn.

11 http://www.smb.museum/smb/sammlungen/index.php?lang=de&p=2&objID=9432&n=2&r=1 (geraadplegd 25-4-2010) 12 http://www.imagine3D.nl/techniek_speeltrommel.html. (geraadpleegd: 20-10-2009

24

Verder is er een praktische kant, namelijk de leesbaarheid van data en apparatuur die op elkaar

afgestemd moeten zijn omdat de gegevens anders gereduceerd worden tot ontoegankelijke of

onbegrijpelijke data (streepjes en nullen).

Bij digitaal beeldmateriaal zijn de problemen nog groter. Een recente ontwikkeling is dat de Europese

commissie een subsidie toegekend heeft om een betere oplossing te bieden voor het veilig stellen van

digitaal beeldmateriaal met een nieuw regulier collectieregistratiesysteem op Europees niveau, zoals

ook het Allard Pierson Museum in de casus overweegt.

Europeana, is de digitale bibliotheek van Europa, met gegevens uit archieven, bibliotheken en

erfgoedinstellingen. Via Europeana is sinds kort de mogelijkheid voor instellingen om 2D en 3D-data

gegevens aan beeldmateriaal op te slaan in een e-depot zoals de online databank CARARE13

. Voor

instellingen is het streven dat door e-inclusion14

, CARARE 15

, eenvoudig toegankelijk is, waar 2D en

3D-visualisaties voor langdurig behoud en beheer zo goed mogelijk ondergebracht kunnen worden.

3.3 Aandachtspunten bij 3D-objectvisualisatie

In de artikelen van The Development of WP3 in EPOCH16

-17

(Excellence in Processing Open Cultural

Heritage)18

staat een aantal aandachtspunten19

. Deze aandachtspunten gelden ook voor 3D-

objectvisualisaties.

- De behoeftevoorziening van internationale richtlijnen voor digitaal cultureel erfgoed.

- Eenduidige internationale richtlijnen zijn wenselijk voor standaarden en formats, voor het

implementeren van 3D-beelddata.

- Gezamenlijke opslag voor duurzaam behoud en beheer van erfgoeddata van 3D-

beeldmateriaal.

- Het bieden van inhoud voor een bruikbare infrastructuur van een eenduidig

collectieregistratiesysteem met richtlijnen voor management van data van cultureel erfgoed

informatie voor 3D-beeld data.

- Een systeem, dat eenvoudig en goed toegankelijk is met open standaarden, dat daardoor de

mogelijkheid biedt voor andere instellingen om betreffende data te raadplegen en eventueel

door gebruikmaking van open source aan te vullen.

- Wanneer er grote ensembles zijn, zoals archeologische vindplaatsen, die in deze context als

samenhorend object gezien kunnen worden, geeft dit een probleem vanwege de grootte van

‟het object‟. Een gehele vindplaats, die zich over tientallen kilometers kan uitstrekken, tot in

detail scannen, brengt teveel kosten en tijd met zich mee. Het is dan ook maar de vraag in

hoeverre dit ook echt nodig is.

- Bij elke laag die verwijderd wordt, gaat de authentieke context verloren. Alle gegevens

moeten dan ook nauwkeurig gedocumenteerd en geregistreerd worden in open en eenvoudig

toegankelijke dataregistratiesystemen om ze voor de toekomst te bewaren. Het is een balans

tussen accuratesse en doen wat mogelijk is.

13 CARARE staat voor Connecting Archaeology and Architecture. Het project is een aanvulling op Europeana, de Europese

digitale bibliotheek. 14 http://ec.europa.eu/information_society/tl/soccul/eincl/index_en.htm. (geraadpleegd: 6-3-2010) 15 http://www.dainst.org/carare (geraadpleegd: 8-5-2010) 16 http://people.cs.uu.nl/arnouddeboer/files/presentations/CAA2009/caa2009.pdf Arnoud de Boer., Towards a 3D

Visualisation Interface for Cultural Landscapes and Heritage Information. Utrecht University (geraadpleegd: 14-2-2010) 17 http://public-repository.epoch-net.org/presentations/rome/Common%20Infrastructure%20for%20CH.pdf (geraadpleegd: 4-

3-2010) 18 http://public-repository.epoch-net.org/deliverables/D_1_12_Publishable_Final_Activity_Report_FINAL.pdf

(geraadpleegd: 4-3-2010) 19 http://www.math.yorku.ca/SCS/Gallery/milestone/milestone.pdf “Milestones in the History of Thematic Cartography,

Statistical Graphics, and Data Visualization” van Friendly M. en Daniel J. Denis, York University, Canada (geraadpleegd:

14-2-2010)

25

- De ervaring wat cultureel erfgoed is, is een ervaring die niet door de objecten wordt ervaren

maar door mensen wordt beleefd.

De technieken zoals 3D-objectvisualisatie die het culturele erfgoed toegankelijker maken,

vormen een aanvulling op het fysieke object. De aanvullende technische kennis van

computerprogrammatuur is vrij ingewikkeld wat de nabewerkingen van 3D-objectvisualisaties

betreft. Scholing in nabewerking voor publiekspresentaties is nodig voor het personeel van de


- Data zonder betekenisgeving zijn niet bruikbaar, omdat ze in een registratiesysteem

opgenomen moeten worden, wil het datagebruik toepasbaar zijn voor 3D-objectvisualisaties.

Om de bruikbaarheid te vergroten, dienen de data van 3D-objectvisualisatie gekoppeld te

worden aan andere systemen binnen het web. CIDOC-CRM is een technologie om een

semantisch web te kunnen creëren.

- De benodigdheden om basismodellen te maken voor 3D-objectvisualisaties, zijn vaak wel

realiseerbaar wat kosten en technische hanteerbaarheid betreft voor medewerkers van


Publiekspresentaties, heldere gegevensopslag, overzichtelijkheid en eenvoudige

toegankelijkheid van de bestanden die daar uit voortkomen, is een ander punt. De

nabewerking zoals het toevoegen van kleur of diepte effecten met computersoftware van data

is specialistisch werk.

Het zal nader onderzoek vergen om voor de betreffende medewerkers een werkbare oplossing

te bedenken, opdat erfgoedinstellingsmedewerkers naast de scanning of het maken van foto‟s,

nabewerking zoals inkleuring en enige diepte bij een oppervlaktescan kunnen uitvoeren.

- Naast het scannen van 3D-objectvisualisaties is het nodig om meetkundige gegevens te

kunnen raadplegen en controleren op de meetkundige juistheid.

3.3.1 Digitale duurzaamheid

De houdbaarheid van digitale data is bij opslag een groot probleem vanwege de kwetsbaarheid van

tapes, schijfjes (CD en DVD) en harddisks.

De leesbaarheid van data ten opzichte van de toegepaste techniek veroudert snel en het risico is zeer

groot, dat nu ingevoerde 3D-objectvisualisatiedata over 20 jaar totaal onbereikbaar zijn door

onleesbaarheid en ontbrekende leestechniek voor raadpleging of hergebruik. Als er gesloten

standaarden worden gebruikt, gebeurt dit nog sneller.

Vindbaarheid van data vormt ook een probleem. Systemen veranderen, werknemers bij instellingen

hebben soms een zelf bedacht registratiesysteem, dat niet meer te herleiden valt als zij bijvoorbeeld

van baan wisselen of met pensioen gaan, bedrijven waar digitale opslag is, verdwijnen en de data

verdwijnen met hen. Door migratie van de datadrager (voorbeeld van tape naar DVD schijf) kan

duurzaamheid bevorderd worden mits dit binnen de verwachte levensduur van de drager gebeurt.

Opslag van digitale data is duur en het is aan te raden om digitale data zo goed mogelijk onder te

brengen in een klimaatbeheerst e-depot om verval zoveel mogelijk te vertragen. De mastergegevens en

eerste kopieën kunnen het beste op verschillende plaatsen ver van elkaar bewaard worden in verband

met calamiteiten en verlies van data.

Documentatie is een persoonlijke aangelegenheid, interpreteren van documenten op een objectieve

manier bestaat niet. ICT en wiskundige berekeningen kunnen een belangrijke aanvulling vormen om,

vanuit een wetenschappelijke instroom, zo dicht mogelijk in de buurt te komen van feitelijke

objectiviteit van een 3D-objectvisualisatie.

Om transparantie te bevorderen, is het zeer aan te raden om breed geaccepteerde open standaarden en

open source in te zetten in verband met de toegankelijkheid van data.

3.3.2 3D-objectbewerking

Voor 3D-objectvisualisaties is een basismodel nodig. Een basisscan kan worden gemaakt door het

object rondom te fotograferen met een lichtlaser scanner. Daarna worden de gegevens in de computer

26

verwerkt tot een 3D-objectvisualisatie20

. Dit basismodel met de fotografische weergave zijn te primair

om zonder nabewerking gebruikt te worden voor publiekspresentatie. De nabewerking bestaat uit

kleurcorrectie en enige oppervlakte structuur correctie. De Meshlabtool21

is een softwaretool die

nabewerkingsmogelijkheden biedt. Om een 3D-objectvisualisatie te creëren is het bij nauwkeurige

weergave nodig om bij het beeldmateriaal ook een rekenkundig gevormd model te hebben.

Afb.10: voorbeeld van Meshlabtool 3D22- Beeldbewerking

3.3.3 Ethische aspecten

Het gebruik van 3D-objectvisualisaties is, zoals beschreven, een belangrijke aanvulling op

objectinformatie, die steeds meer ingezet wordt bij instellingen die zich bezighouden met het behoud,

en de ontsluiting van cultureel erfgoed van materiële en immaterieel erfgoed in context voor publiek.

Erfgoed behoort ons allen toe, maar er dient absoluut rekening gehouden te worden met

cultuuruitingen die relatie hebben met religie, riten, normen en waarden, en die eigen gevoeligheden

kunnen oproepen ten aanzien van 3D-objectvisualisatie. Het is van groot belang om ethische aspecten

op waarde te schatten en integer te handelen zoals in de ICOM richtlijnen weergegeven wordt.

In het onderzoek komen ook deze ethische aspecten aan de orde met de volgende vragen:

- Wat zijn mogelijkheden voor de toekomst in verband met de weergave en toepassing van 3D-

objectvisualisaties, als het gaat om gecodeerde kleurweergave (gekoppeld aan eenzelfde

kleurenprinter), grootte van de werkelijke weergave, detailweergave en mogelijke

compromissen in verband met de zwaarte van toegepaste software, hardware programmatuur

en de fysieke authentieke weergave?

- Kan een 3D-objectvisualisatie het fysieke object totaal vervangen?

- Wat zijn de voordelen en de nadelen van 3D-objectvisualisaties bij verval of verlies van een

fysiek object?

- Hoe is het ethische standpunt tegenover compromissen, hoe ver ga je met de concessies ten

opzichte van de werkelijk fysieke weergave van 3D-visualisaties ten aanzien van de

wetenschappelijke onderbouwing van het object en de weergave van het object?23

- Is de 3D-objectvisualisatie een weergave van de „werkelijkheid‟

- Is deze tijd- en persoonsgebonden naar aanleiding van interpretatie en veronderstelde

gegevens.

20 http://www.cs.uu.nl/groups/MG/multimedia/publications/art/thesisFrankterHaar09.pdf (geraadpleegd: 25-4-2010) 21 http://meshlab.sourceforge.net/ (geraadpleegd: 21-4-2010) 22 http://homes.esat.kuleuven.be/~konijn/3d/ (geraadpleegd: 25-4-2010) 23 http://metareporter.nl/2009/10/07/project-natal-verovert-de-wereld-met-een-experience/ (geraadpleegd: 18-10-2009

27

3.3.4 Juridische aspecten

Het juridische aspect heeft te maken met auteursrecht. De afbeeldingen in deze scriptie mogen

bijvoorbeeld niet gebruikt worden voor commerciële doeleinden of uitgave in verband met mogelijk

copyright.

Bij 3D-objectvisualisatie is het niet altijd overzichtelijk aan wie de auteursrechten precies allemaal

kunnen toebehoren24

.

Behoort de 3D-objectvisualisatie toe aan de opdrachtgever, de erfgoedinstelling die ook de eigenaar is

van het fysieke object, of aan de vervaardiger van de 3D-visualisatie. Dit wordt gecompliceerder als

de eigenaar van het fysieke object de 3D-objectvisualisatie ter vervaardiging uitbesteedt aan een

extern bedrijf. Een andere complicatie ontstaat, auteursrechtelijk gezien, als de 3D-objectvisualisatie

door een extern bedrijf nabewerkt wordt en er feitelijk een nieuw object gecreëerd wordt.

Hieronder volgt een citaat van Hans Beeftink, docent aan de Reinwardt Academie, ten aanzien van de

juridische, auteursrechtelijke positie voor 3D-gevisualiseerde objecten:

„Als personeel iets gemaakt heeft komen de auteursrechten bij de werkgever. Doet iemand 'van

buiten' dit, dan is deze in beginsel auteursrechthebbende, tenzij in de overeenkomst anders is

afgesproken.

Ook kan ik nog de opmerking maken dat een foto van een portret (2 dimensies) meestal geen

auteursrecht oplevert, aangezien er geen sprake is van originaliteit.

Bij een foto van een driedimensionaal object is dat wel het geval.

Onder omstandigheden kunnen er meer auteurs zijn: bijvoorbeeld bij een film: componist,

scenarioschrijver, regisseur, etc.‟25

Dit blijven aandachtspunten die goed overdacht moeten worden bij de toepassing van 3D-

objectvisualisaties in verband met mogelijke claims achteraf.

3.3.5 Samenvatting en aandachtspunten van CARARE

Op historische schilderingen is te zien dat impressie van 3D niet nieuw is. Het verschil met nu is dat

de weergave altijd op het platte vlak werd weergegeven en de 3D-objectvisualisatie zich nu „losstaand‟

in de ruimte bevindt. De toepassingsgebieden voor instellingen richten zich op het publiek als

aanvulling op de toegankelijkheid van museale objecten, op wetenschappelijk onderzoek en praktisch

gezien op behoud en beheer bij bijvoorbeeld restauratieoverwegingen en transport. Om een 3D-

objectvisualisatie te creëren, is het voor een nauwkeurige weergave nodig om bij het beeldmateriaal

ook een rekenkundig gevormd model te hebben. Bij 3D-objectvisualisatie is duurzaamheid een

probleem wat behoud en beheer betreft om de gegevens te raadplegen of voor hergebruik. Dit gaat

zowel om de vindbaarheid het kunnen lezen van de 3D-objectvisualisatiegegevens als om het

voortbestaan. Mogelijk biedt het EPOCH project voldoende richtlijnen om dit beter te kunnen

hanteren. Mogelijk biedt CARARE een oplossing als gespecialiseerd collectieregistratiesysteem voor

2D en 3D-objectvisualisatie beeldmateriaal. Juridisch gezien is het van belang dat het auteursrecht op

3D-objectvisualisaties goed afgedekt is om claims te voorkomen.

Bij de ethiek speelt, dat bij de weergave van 3D-objectvisualisaties en reconstructies naar aanleiding

van 3D-objectvisualisatie aangegeven staat, wat het is, bijvoorbeeld origineel, kopie of reconstructie.

Verder is het van belang om de richtlijnen van de ICOM26

te volgen om de integriteit na te streven van

zowel materieel als immaterieel erfgoed en van normen en waarden bij gevoelige presentaties.

Auteursrecht blijft een aandachtspunt dat goed overdacht moeten worden bij de toepassing van 3D-

objectvisualisaties in verband met mogelijke claims achteraf.

24 Rudolf van Riet, Beeldenstorm. Reinwardt Academie 2007. print 2010 blz.12 25 Hans Beeftink, docent Reinwardt Academie – geschiedenis, erfgoed en recht, email 14 mei 2010 26 http://icom.museum/codes/dutch.pdf (geraadpleegd 15-5-2010)

29

4 3D-objectvisualisaties bij erfgoedinstellingen

Voor de keuze van de methodes is door Landschap Erfgoed Utrecht een aantal criteria opgesteld die

kwalificeren of een methode, high-end, medium-end of low-end is.

De insteek voor de kwalificering voor de keuze van de drie methodes is:

- Laagdrempeligheid, in verband met de verwachte deskundigheid wat technische kennis betreft

bij het museumpersoneel.

- Middelen, de kostprijs voor 3D-objectvisualisatie.

- Hoeveel personele inzet is nodig in verband met kosten en opbrengst.

- Hoeveel inzet van externe partijen, zoals technische bedrijven, is nodig?

Aannames vooraf waren bij Landschap Erfgoed Utrecht:

high-end is een methode met een hoog kwalitatief eindproduct, waarbij veel kennis, financiële

bronnen, en personele inzet nodig is, zowel van de musea als van externe partijen (kennis, software en

hardware, personele inzet). Aangenomen werd dat deze methode de instelling een bepaalde mate van

afhankelijkheid zal geven ten opzichte van externe partijen.

medium-end zou, wat kwalificering betreft, zich bevinden tussen high-end en low-end.

low-end is een methode die laagdrempelig is wat prijs, personele inzet, middelen, kennis en externe

deskundigheid in de vorm van kennis, software en hardware betreft. Het eindproduct is een product

met een relatief lage kwaliteit. Aangenomen werd dat deze methode relatief weinig inzet van externe

partijen zou vereisen, en dus de instelling een bepaalde mate van onafhankelijkheid zou geven.

Uit het scoreboard (zie blz.47) moet blijken wat het antwoord is op de vraag: levert high-end een

relatief gezien hoogwaardiger product op, dan de medium-end of low-end methode?

De criteria voor Landschap Erfgoed Utrecht zijn: middelen (financiële aspecten), personele inzet, en

kennis. Voor Landschap Erfgoed Utrecht is het onderzoek van belang hoe de methoden kunnen

aansluiten bij criteria van de erfgoedinstellingen.

Voor de erfgoedinstelling is het onderzoek van belang ten aanzien van de soort collecties, het aantal

objecten dat gevisualiseerd gaat worden, of de inzet eenmalig of structureel is, hoeveel budget er

beschikbaar is, hoeveel tijd er is en wat er gedaan wordt met de 3D-objectvisualisatie (interactief of

alleen animatie). Verder wordt er gekeken naar wat toepasbaar is en haalbaar in zowel theorie als in de

praktijk om tot een mogelijk aanbod van 3D-visualisatiemehoden op maat te komen voor middelgrote

en kleine instellingen in de regio Utrecht.

4.1 Methoden van 3D-objectvisualisatie

Voor 3D-objectvisualisatie zijn diverse methoden bruikbaar.

De methoden variëren wat kennis, middelen(kosten), personele inzet, hoogwaardigheid van het

eindproduct betreft van hoogdrempelig tot laagdrempelig. Elk type erfgoedinstelling heeft eigen eisen,

mogelijkheden en insteek ten aanzien van de gewenste methode van 3D-objectvisualisatie, waarbij de

inzet ingekaderd wordt door het publiek van de erfgoedinstelling, wetenschappelijk onderzoek en

praktische inzet bij behoud en beheer voor drie typen erfgoedinstellingen:

Kunst

Natuurhistorie

Archeologie

30

In dit onderzoek wordt aandacht besteed aan drie methoden bij drie typen erfgoedinstellingen,

waarvoor het Landschap Erfgoed Utrecht een keuze heeft gemaakt:

high-end methode (oppervlakte lichtlasercan) = Personal Space Technologies Amsterdam, bedrijf

wat 3D-visualisaties ontwikkelt als turn key aanbod voor erfgoedinstellingen.

medium-end methode (CT dieptescan) = CT scan.

low-end methode (oppervlakte fotografie) = ARC 3D, gratis webservice met een bewerkingstool

Meshlab.

MuseumgoudA wil als pilot aan een breed Nederlands publiek zoveel mogelijk kunstvoorwerpen uit

de collectie 3D-visueel presenteren. En daarbij haar collectie met behulp van het adlib-

collecteregistratiesysteem via de website beschikbaar stellen en toegankelijk maken voor publiek. De

ontwikkeling van de publiekspresentatie van het project Hebbes! is ontwikkeld door Personal Space

Technologies uit Amsterdam met de lichtlaserscan en nabewerking van de 3D-objectpresentaties als

een gebruiksklaar hoogwaardig product (high-end), dat eenvoudig door erfgoedinstellingen te

presenteren valt. De instelling die uitgekozen is om de praktische toepassing toe te lichten is

MuseumgoudA met het project Hebbes!

4.1.1 High-end methode - oppervlakte lichtlaserscan

MuseumgoudA.

Afb.11: Patricia Olsthoorn

Instelling: MuseumgoudA

Collectie: kunst

Contactpersoon: Patricia Olsthoorn (conservator)

MuseumgoudA is opgericht in 1874 als Stedelijk Museum van Gouda, beheert een grote collectie

(meer dan 44.000 objecten) die kunst, kunstnijverheid als stadshistorische objecten bevat.

„ Wat is het toch weer spannend zo'n testfase! Het is natuurlijk inherent

aan een pilotproject dat je op onbekend terrein bezig bent, maar toch.

Alle partijen staan op scherp. Onze scanner BJ Rao heeft de afgelopen

paar maanden niet alleen van zichzelf, maar ook van de apparatuur het

uiterste gevergd. En we hebben dan ook zeker nieuwe stappen gezet met

de 'scanlichttechniek'. Deze is in combinatie met de traditionele

lasertechniek gebruikt voor het scannen van de objecten. Het was

absoluut een fase van combineren van technieken, prutsen en bijstellen

om toch dat gewenste resultaat te krijgen. En het is hem toch gelukt iets

meer dan 30 objecten zover ingescand te krijgen dat we weer verder kunnen.

Op dit moment worden de eerste 3D ingescande beelden nabewerkt om

vervolgens getest te worden door de 'jongens' van Personal Space

Technologies. Kijken of de beelden inderdaad wel zo goed matchen als

we allemaal voor ogen hadden. De eerste vooruitzichten zijn goed, wat al

weer zorgt voor een meer ontspannen sfeer. En in die ontspannen sfeer

komen ook de beelden en wensen naar boven voor nog meer en

ingewikkelder objecten. De radertjes draaien alweer voor een vervolg op

dit o zo baanbrekende fenomeen ... 3D scanning.‟

Patricia Olsthoorn, projectleider Hebbes!

31

Patricia Olsthoorn27

conservator bij het stadsmuseum van Gouda, heeft het pilotproject Hebbes!28

in

samenwerking met het bedrijf Personal Space Technologies29

met 3D-objectvisualisatie ontwikkeld.

Voor dit pilot project Hebbes! is een subsidie ontvangen van rijksoverheid om als voorbeeld te dienen

voor andere erfgoedinstellingen. Het project Hebbes! heeft als doel de collectie digitaal te ontsluiten

en het publiek het gevoel te geven dat zij objecten uit de collectie letterlijk in handen kunnen hebben.

Naast de opstelling in het museum is er ook een mobiel apparaat waarbij de collectie op locatie

getoond en tastbaar ervaren kan worden.

Doel

- Hanteerbare 3D-visuele kunstcollectieontsluiting, met educatieve evocatieve interactieve inzet

voor publiek.

- De digitale illusie en de ervaring van fysieke tastbaarheid en manipulatie van een object.

- Resultaat evaluatie project november 2009:

- Er zijn meer digitale objecten ontsloten.

- Museum is bekend met het onbewerkt scannen van objecten

- Een Digitaal programma aanbod van 2D in combinatie met 3D wat laagdrempelig

gebruiksvriendelijk en interactief is.

Eind 2009 / begin 2010 zijn bovenstaande doelstellingen grotendeels gerealiseerd.

Voor 2010 staat op het programma: lespakketten voor scholen ontwikkelen, onderzoeken hoe het

project voorgang kan hebben, auteursrecht onderzoeken.

Mogelijkheden

De 3D-objectvisualisatie is een belangrijke aanvulling op het fysieke object om het totaal aan object

gegevens te behouden30

.

Volgens Patricia Olsthoorn kunnen gedigitaliseerde gegevens, samen met de 3D-objectvisualisatie

worden herleid tot degelijk wetenschappelijk verantwoorde reconstructies, animaties bij restauraties of

het creëren van kopieën van mogelijk niet meer bestaande objecten.

Onderzoek kan plaatsvinden zonder fysieke belasting. Het object kan virtueel uit elkaar gehaald

worden als een virtueel hologram. Voor onderzoek kan er op het object ingezoomd worden.

Om de collectie 3D-digitaal te ontsluiten voor publiek wordt gebruik gemaakt van de methode van

Personal Space Technologies. Op 10-2-2010 is een bezoek gebracht aan de firma „Personal Space

Technologies‟( zie verslag in paragraaf 7.4 - bijlage 4: Personal Space Technologies).

„Personal Space Technologies (www.ps-tech.com)‟ en MuseumSolution31

werken samen en geven

mobiele publiekspresentaties op beurzen van 3D-objectvirtualisatie met als voorbeeld kunstobjecten

uit musemgoudA. MuseumgoudA is een pilotproject en de wens van het technologisch

ontwikkelingsbedrijf is meer erfgoedinstellingen te werven om van gelijksoortig productaanbod

gebruik te maken voor 3D-objectvisualisatie aanbod voor publiek. Het bedrijf heeft de focus op „high-

end als hoogwaardig product dat turn key is (gebruiksklaar) bij marketing industries voor


27 http://www.museumgouda.nl/nl/hebbes/achtergronden/ (geraadpleegd: 21-2-2010) 28http://www.mediamatic.net/person/57583/en (geraadpleegd: 21-2-2010) 29 http://www.mediamatic.net/person/57583/en (geraadpleegd: 21-2-2010) 30 http://www.ps-tech.com/download_section/tangible.pdf (geraadpleegd: 8-2-2010) 31 http://www.museumsolution.com/ (geraadpleegd: 8-2-2010)

http://www.museumgouda.nl/nl/hebbes/achtergronden/doelstellingen

32

Afb.12: apparatuur: touchscreen op zuil en object op beeldscherm en aan de linkerzijde de „near field personal space tracker‟ ™ (PST™)32

Afb.13: VR infrastructuur33

Aanpak

De aanpak vindt plaats door een combinatie van 2D-foto‟s (reguliere fotograaf ) en een touchscreen te

combineren met 3D-scanning34

voor de objectweergave op het scherm, beide vinden plaats in het

MuseumgoudA. 2D beelden worden opgeslagen als tiff- en jpeg-bestanden binnen het

collectieregistratiesysteem Adlib. Voor de afbeeldingen van 3D-objectvisualisaties is nog geen keuze

gemaakt wat betreft een collectieregistratiesysteem en bestandsformaat. Personal Space Technologies

heeft de techniek verzorgd om via de Adlib webmodule uit de Personal Space Station de beelden op te

roepen op het touchscreen wat door een Near Field Personal Space Tracker wordt gestuurd. De Space

tracker is een apparaat dat zich bevindt tussen het scherm en het meerkantige blokje. De Space tracker

verbindt het blokje door middel van het materiaal van de stippen op het blokje (zie afb.14) met het

scherm waarop het 3D-gevisualiseerde object zichtbaar is. Door de verbinding is de bezoeker is staat,

door het meerkantige blokje te manipuleren, het object op het scherm te laten bewegen omdat de

tracker voor deze verbinding zorgt. Het publiek kan zonder speciale bril op en met een 8-hoekig

blokje in de hand de voorwerpen van alle kanten ‟zien‟, deze zelf laten bewegen en uitvergroten op

een beeldscherm om interessante informatie beter te kunnen bekijken en enig onderzoek te verrichten.

Dit kan bijvoorbeeld informatie zijn over decoraties of de fabriek.

32 http://www.ps-tech.com/product/psp (geraadpleegd: 23-2-2010) 33 http://www.est-kl.com/uploads/pics/infrastructure_new.jpg 34 http://en.wikipedia.org/wiki/3D_scanner (geraadpleegd: 23-2-2010)

33

Methode

3D-objectvisualisatiemethode van Personal Space Technologies (PST)35

.

„Objecten kunnen 3D-gescand worden door middel van lichtlaser oppervlaktescantechniek om tot een

3D-model te komen. De lichtlaserscan techniek heeft de beperking dat objecten niet gecompliceerd

mogen zijn. Alleen rond gevormde objecten kunnen gescand worden. Om de objecten te tonen aan

publiek heeft PST hard- en software ontwikkeld. Voor musemgoudA is dit een pilot project in

Nederland. Nadat de scans zijn gemaakt is er vervolgens een vertaalslag naar het collectieregistratiesysteem

Adlib. Deze toepassing is voor een gedeelte van de collectie van MuseumgoudA gebruiksklaar en kan

nog verder uitgewerkt worden voor educatie in het museum of op locatie voor scholen. Op dit moment

is het zover dat men nu voor 35 afbeeldingen van 3D-objectvisualisaties en de interfaces tussen Adlib

en PSP/PSS voor webapplicatie voor het publiek aan kan bieden.

Afb.14: 8-hoekig blokje dat correspondeert met object op beeldscherm, MuseumgoudA Project Hebbes!

Dit blok correspondeert met het uitgekozen object dat op het scherm (zie afb. 15) uitgekozen is. De

bewegingen die met het blok gemaakt worden zijn 3D-visueel zichtbaar op het scherm36

.

De techniek37

die gebruikt wordt, is een lichtlaserscanner waarbij met een infocat-3D-scan vanaf een

vaste positie langzaam een roterend object gescand wordt. De achtergrond moet neutraal zijn. De

oppervlakte van het object wordt hierbij vastgelegd. Na de eerste scan is er een tweede scan.

Vervolgens worden beide scans over elkaar gelegd via een overlappend lagenspoor via de computer en

vormen zo bij elkaar de 3D-visuele weergave van het object. De „Near Field Personal Space Tracker

™ (PST™) is een compleet optisch bewegingstrackingsysteem. Deze kubus correspondeert door het

tracking systeem met het 3D- objectvisualisatie op het scherm. De 3D-objectvisualisatie kan gelinkt

worden met andere applicaties waaronder collectieregistratiesysteem „Adlib‟.

Data integratie

De inhoud van de 3D-objectvisualisatie is geregistreerd in Adlib maar kan ook geïntegreerd worden in

andere systemen. De toegepaste techniek is onafhankelijk van de inhoudelijke gegevens om de

oplossingsmogelijkheden van de scanningweergave mogelijkheid te blijven garanderen.

Mogelijkheden van 3D-scans worden toegepast door Personal Space Technologies te Amsterdam

voor:

- 3D-Objectvisualisatie

- Medische toepassingen (zoals MRI)

- Kunstwerken (kunstenaars kunnen via 3D-visualisatie hun werken als concept weergeven)

- Wetenschap (zoals reconstructies, animaties, onderzoek)

35 De techniek van Personal Space Technologies is te zien in de YouTube film http://www.youtube.com/watch?v=-t-

AixoMhd4 (geraadpleegd: 28-02-2010) 36 http://www.museumsolution.com/product/digital%20heritage%20presenter/ (geraadpleegd: 8-2-2010) 37 http://www.ps-tech.com/ (geraadpleegd: 8-2-2010)

34

Hebbes! moet eveneens leiden tot standaardisering van het formaat voor langdurige opslag van de

digitale polygoonbeelden en gekoppeld worden aan de collecteregistratie van Adlib, opdat een

duurzame toegankelijkheid via het metadatabeheersysteem gegarandeerd is.

Financiering

Het project is tot stand gekomen door de inzet van de conservator van het MuseumgoudA in

samenwerking met Personal Space Technologies en werd betaald met behulp van de subsidieregeling

„digitalisering met beleid‟ van „onderwijs cultuur en wetenschap‟ (O.C.W.).

Toekomst

Volgens verwachting van Patricia Olsthoorn zal: „Hebbes! een duurzaam effect hebben, omdat de

kwetsbare en vergankelijke collectie digitaal voor de toekomst bewaard38

en op interactieve manier

beschikbaar is. Het project is innovatief en verrijkend, voor het erfgoedinstelling publiek, voor andere

culturele instellingen en voor het Stadsmuseum Gouda zelf. Het past volledig in de traditie van

Stadsmuseum Gouda, dat zich graag inzet voor vernieuwing van informatievoorziening en naast het

serieuze aanbod ook het aanbod van digitaal plezier aanbiedt, wat jong en oud ongetwijfeld kan

boeien. De PSS techniek zal in de kennisoverdracht een belangrijke nieuwe rol vervullen. Ook

kinderen kunnen de objecten nu hanteren en van alle kanten bekijken en zo hun informatie

verzamelen: educatie wordt beleving. Hebbes! brengt en voorproef van de toekomst en brengt deze

een stukje dichterbij.‟

Samenvatting interview

- Voor objectontsluiting in het museum en voor publiekbetrokkenheid bij de collectie is dit een

totaal nieuwe manier van werken. Voor behoud en beheer ten aanzien van archivering is dit

een nieuwe toevoeging aan visueel beeld, maar ook aan de detailweergave en de textuur.

- Bij een ambitieus project zoals Hebbes! is de verwachte budgettering onvoldoende geweest:

zowel wat financiën als tijd betreft moet daar een factor 50% bij opgeteld worden. Op die

manier is er meer uit het onderzoek naar de toepassing te halen. Een leermoment is dat budget

en tijd meer reëel op elkaar afgestemd moeten worden.

- Samenwerking wordt zeker aangeraden op het praktische vlak, om kosten en tijd te besparen

voor het scannen van collectie.

- Wat de prijs-kwaliteit verhouding betreft, is deze methode goed, maar op dit moment is de

methode toch niet aan te raden, omdat er te veel beperkingen zijn en de methode door de

nabewerking bij een bedrijf duur is. Meerkantige objecten, oppervlaktestructuur, diepte, glans

en kleur zijn niet mogelijk of moeten nabewerkt worden. Deze methode is een oppervlakte

scanning, het is niet mogelijk om de inhoud weer te geven. Een voorbeeld daarvan is de

inhoud van een gesloten pot. De grootte van de objecten is beperkt.

- De techniek gaat snel voort: als bovenstaande problemen opgelost zijn, biedt deze manier van

werken wel weer mogelijkheden.

- Het is nu onduidelijk aan wie de auteursrechten over de gegevens van project Hebbes als 3D-

visualisatie behoren. Het is nu niet bekend wie de eigenaar is. Dit moet in de toekomst beter

van te voren geregeld worden.

- Ethisch gezien is alleen het fysieke object authentiek en moet er opgepast worden met aanbod

van het produceren van replica‟s in verband met kleur, glans, textuur, digitale vervuiling en

vervorming van het digitale object.

- Mastergegevens moeten duurzaam behouden en beheerd worden, en veiliggesteld zijn voor de

toekomst.

38 http://www.den.nl/kennis/thema/duurzaamheid/ (geraadpleegd: 23-2-2010)

35

SWOT analyse high-end methode in het MuseumgoudA

Criteria SWOT Analyse MuseumgoudA - high-end methode

sterkte zwakte

prijs high-end methode met hoge prijs te duur

ethiek awareness ethiek:3D-objectvisualisatie is aanvulling op origineel

juridische aspecten museum is eigenaar van de 3D-objectvisualisatie niet afdoende geregeld bij extern bedrijf heeft de broncode, pictoright niet vastgelegd middels contract

Kwaliteit goed ook bij detail weergave te beperkt in mogelijkheden wat weergave van vormen betreft

Kwaliteitsweergave kwaliteit object is goed te zien kleur glans enige diepte moeten handmatig bewerkt worden bij bedrijf

Kwaliteit website professioneel van opzet, maar geen web 2.0 beperkt qua mogelijkheden en koppelingen

publiek / onderzoek / conserve ring zeer publieksgericht beperkt onderzoek toepassing. Na enige uitleg hanteerbaar

onderzoek professioneel en amateurgebruik zeer toegankelijk geschikt voor amateurgebruik ontoereikend voor professionals

toegankelijkheid methode eenvoudig toegankelijk beschermde omgeving

Inzetbaarheid inzetbaar zowel vast als op locatie

educatie zeer geschikt voor educatie scholen ook op locatie educatief lespakket moet nog ontwikkeld worden

publiekstoegankelijkheid beschermd geen standaarden of open source

niveau detail weergave detailweergave is goed, idee van fragiel vergankelijk object blijft bewaard de opname moet nabewerkt worden, de weergave is niet als de werkelijkheid

digitale duurzaamheid / bruikbaarheid nog niet bekend

toekomst perspectief educatief pakket uitbreiden, juridische aspecten uitzoeken

uitvoerbaarheid methode turn key afgeleverd

belasting milieu (green use)

continuïteit garantie continuïteit is gegarandeerd zolang Personal Space Technologies bestaat en data toegankelijk blijft

vereiste specifieke kennis geen specifieke voorkennis nodig nog beperkte diepgang koppeling databanken

Praktisch gebruik voor opslag/transport word niet toegepast

36

Criteria SWOT Analyse MuseumgoudA - high-end methode

kansen bedreigingen

publiekstoegankelijkheid meer aanpassen voor publieksgebruik

marktwerking nieuwe bronnen op internationaal niveau zoeken voor PR museum te klein voor een dergelijk project, alleen in samenwerkingsverband mogelijk

financiële aspecten bedrijfsleven koppelen aan museumbelangen autonomie museum

samenwerkingsverbanden lokale samenwerkingsverbanden, Europees en mondiaal

kwaliteitsverbeteringen verfijning techniek tonen meer gecompliceerde vormen kosten rijzen de pan uit

juridische aspect sluitende contracten afsluiten met bedrijven gesloten oplossing, core business, turn key enige inkomsten voor uitvoerend bedrijf

duurzaamheid methode techniek aansluiten bij CARARE via Europeana nog grotere toegankelijkheid groeit het museum boven het hoofd

open standaarden opslag web 2.0 uitbreiden met communities niet beheersbaar

educatie educatie moet ontwikkeld worden niet standaard aanwezig

Tabel 2: SWOT analyse high-end methode

37

Samenvatting SWOT analyse high-end (lichtlaserscan) methode.

De toepassing van de high-end methode in het museum voldoet op dit moment aan het gestelde doel

van MuseumgoudA en is innovatief als pilotproject voor publiek.

De high-end laserlichttechniek is op dit moment niet aan te raden voor het erfgoedveld omdat de

mogelijkheden te beperkt zijn. Alleen ronde ongecompliceerde vormen die niet groter of breder zijn

dan ongeveer 1 meter kunnen gevisualiseerd worden. De kosten zijn hoog voor erfgoedinstellingen.

De hoge kosten zijn ontstaan door totale uibesteding aan een extern bedrijf voor het gehele product. Er

zijn voor de toekomst mogelijkheden om de kosten te reduceren door personeel op te leiden om zelf de

lichtlasercan van een object te maken. Hierdoor kan ongeveer € 400 per object bespaard worden op de

ongeveer € 1000 per object. MuseumgoudA heeft dit project kunnen uitvoeren dankzij subsidie en

beschikbaar gestelde tijd van de conservator. Voortzetting van het project dreigt te stoppen omdat

meer subsidie of andere bronnen voor financiering op dit moment niet beschikbaar zijn.

De nabewerking van kleur, reliëf en verdere toepassingsmogelijkheden zullen aan een extern bedrijf

uitbesteed moeten worden, omdat dit te veel vakspecialistische kennis vereist voor


Auteursrechtelijk is er niets schriftelijk geregeld, duurzaamheid en hergebruik materiaal is afhankelijk

van goodwill en het voortbestaan van het bedrijf.

38

4.1.2 Medium-end methode – CT dieptescan

Natuurhistorisch Museum Maastricht

Afb.15: Anne Schulp

Instelling: Natuurhistorisch Museum in Maastricht (NHMM)

39

Collectie: Natuurhistorie

Contactpersoon: Anne Schulp40

Het Natuurhistorisch Museum Maastricht is kleinschalig van opzet, maar behoort wel tot de grootste

natuurhistorische erfgoedinstellingen in Nederland, hier worden collecties beheerd op het gebied van

de geologie, paleontologie, flora en fauna van Zuid-Limburg en omgeving. Het Natuurhistorisch

Museum beschikt over een interessante regionale collectie op het gebied van geologie, paleontologie

en biologie. Er zijn permanente tentoonstellingen en thematentoonstellingen waarbij gebruik gemaakt

wordt van moderne technieken bijvoorbeeld de 4D-globe en het themaboek met de koppeling aan een

groot scherm.

Er is een grote diversiteit in de collectie waaronder topstukken die van internationaal belang zijn zoals

de fossiele resten uit het krijttijdperk uit Limburg zoals resten van mosasaurussen, zeeschildpadden en

de insectencollectie. Verder is de collectie voornamelijk van regionaal belang. Dit is een insteek die

van belang is voor het Landschap Erfgoed Utrecht omdat deze vergelijkbaar is met de regio Utrecht.

Doel

Het Natuurhistorisch Museum te Maastricht heeft als doel 3D-objectvisualisatie toe te passen voor

non-destructief wetenschappelijk onderzoek en deze in te zetten voor publiekspresentaties.

Mogelijkheden

Mogelijkheden zijn de toepassing van innoverende technieken, zoals de inzet van CT-scans voor

wetenschappelijk onderzoek om tot reconstructies van fossielen te komen: publiekspresentatie, in het

museum vanuit reconstructies, bijvoorbeeld, de mosasaurus in de tentoonstellingsruimte.

- 3D-objectvisualisatie met CT scan voor interactieve publiekstoepassing

- 3D-digitale wetenschappelijke vergelijkingen met andere onderzoekers in gelijksoortige

erfgoedinschalingen of vakspecialisten zoals paleontologen

- Wetenschap (zoals reconstructies, animaties, onderzoek).

3D-objectvisualisatie is een belangrijke aanvulling met een grote nauwkeurigheid om tot op

microniveau onderzoek te doen. Bij de CT-scantechniek kan zowel de inwendige als oppervlakte

39 www.nhmmaastricht.nl (geraadpleegd: 28-02-2010) 40 [email protected] (geraadpleegd: 28-02-2010)

„ Anne Schulp is onderzoeker in hart en nieren. Door gebruik te maken

van 3D-objectvisualisaties en animaties, is het mogelijk om tot

reconstructies te komen voor bijvoorbeeld publiekspresentaties naar aanleiding van wetenschappelijke bevindingen.

Haaienlunch: blijkt nieuwe soort Nederland heeft er een nieuwe soort bij.De Maastrichtse mosasaurus,

ontdekt in 1998, is namelijk geen „huis, tuinen keukenmosasaurus‟.

Daarvoor heeft hij te grote kaken. Deze maand verscheen de

wetenschappelijke beschrijving van het fossiele zeereptiel, waarvan het

kadaver 66 miljoen jaar geleden door haaien werd opgegeten.‟

Anne Schulp

39

structuur van fossielen gebruikt worden. Vanuit verschillende delen van een soort fossiel die bij

eenzelfde groep horen (ook vanuit andere werelddelen) kunnen wetenschappelijk verantwoorde

reconstructies gemaakt worden van een grote diversiteit aan fossielen voor publiekspresentatie. Als

goed voorbeeld voor 3D-objectvisualisatie is het project „Mosasaurus Bèr‟41

. De fossiele resten van de

mosasaurus zijn gescand onder de 3D-laserscanner om hem in detail als 3D-objectvisualisatie te

kunnen digitaliseren42

, voor een reconstructie van het gehele fossiel die in het museum tentoongesteld

wordt.

Naast het tonen aan het publiek wordt 3D-objectvisualisatie voor onderzoek gebruikt voor

reconstructies en animaties. Dit gaat over oorzaken en gevolgen, wat fossielen onthullen, wat er met ze

gebeurd is, in bijvoorbeeld het Krijt aan degradatie door ziekten en afwijkingen van fossielen uit het

krijt. Door 3D-objectreconstructies en animaties, finite element analysis (FEA)43

toepassingen en

berekeningen kunnen hypothesen verder onderbouwd worden over bijvoorbeeld spiermassa van poten

van de dieren, bewegingsnelheid, bijtkracht van een kaak van fossielen.

Aanpak

In het museum worden originele fossielen getoond en fossielreconstructies aan publiek die ontstaan

zijn vanuit 3D-objectvisualisaties van resterende delen.

Als er geld en tijd is kan 3D-objectvisualisatie en animaties een schat aan toegevoegde waarde leveren

met interactieve mogelijkheden. Op dit moment is er een project met 3D-visualisatieaanbod voor het

publiek in ontwikkeling

De doelstelling voor 2009/2010 is om op een wetenschappelijk verantwoorde manier onderzoek te

doen naar oude fossielen om zo meer kennis te vergaren op wereldwijd wetenschappelijk gebied van

oorzaak en gevolg, ook om tot verantwoorde reconstructies en animaties te komen voor publiek die

meer inzicht geven in de achtergrond en leefomstandigheden van fossielen.

Methode

Voor de toepassing van CT scans voor de 3D-objectvisualisatie wordt gebruik gemaakt van het

Academisch Ziekenhuis Maastricht.

Door 3D-objectvisualisatie kan op verschillende plaatsen ter wereld tegelijkertijd wetenschappelijk

onderzoek en overleg plaatsvinden over bevindingen die de 3D-objectvisualisatie van fossiel laat zien

door professionals.

3D-objectvisualisatie kan voor amateuronderzoekers gelieerd aan Natuurhistorische

erfgoedinstellingen een waardevolle bron van deelbare informatie bieden bij diverse gelaagdheden van

object onderzoek. In het museum bevindt zich een onderzoekslaboratorium waar onderzoek gedaan

kan worden door studenten. 3D-objectvisualisatie is een goede aanvulling om meer dieper of breder

inzicht te verwerven voor bepaalde doelgroepen.

Data en integratie

De gegevens worden opgeslagen in de databank die speciaal door Natuurhistorische

erfgoedinstellingen wordt gebruikt. Deze is niet vrij toegankelijk, maar op verzoek publiekelijk

beschikbaar na de publicatie van de resultaten. Het museum heeft wel een geformaliseerd, actueel

collectiebeleid (waaronder criteria en voorwaarden voor het verzamelen en het onderhouden).

Hetzelfde geldt voor de onderzoeksactiviteiten van de conservatoren.

De 6 meter lange hagedissen zijn waarschijnlijk ontstaan uit kleine hagedissen met zwempoten, die het

land hadden verruild voor het water. Tegen het einde van het Krijt tijdperk wemelden de wereldzeeën

van de mosasauriërs44

, tot ze 65 miljoen jaar geleden uitstierven samen met de dinosaurussen.

41 http://forum.mestreechonline.nl/showthread.php?t=769 (geraadpleegd: 2-2-2010) 42 http://www.limburger.nl/article/20100106/REGIONIEUWS06/100109774/1007 (geraadpleegd: 2-2-2010) 43 http://www.evonet.be/~dvdavid/mag_science/Natuur/mag_science.20010226164431.nl.html (geraadpleegd: 25-5-2010) 44 http://www.natutech.nl/00/nt/nl/47_55/artikel/1765/B%C3%A8r.html (geraadpleegd: 4-1-2010)

http://www.limburger.nl/article/20100106/REGIONIEUWS06/100109774/1007

40

Twee voorbeelden daarvan zijn:

Afb.16: Contour zeehagedis van Maastricht·.

Afb.17: Fossiele zeeschildpad 45

Financiering

Voor de financiering van 3D-objectvisualisatie zijn er tot nu toe subsidies beschikbaar geweest en is er

gebruik gemaakt van een netwerk buiten het erfgoedveld en goodwill van derden.

Toekomst

3D-objectvisualisatie en animaties kunnen ingezet worden voor publiekspresentatie. Het plan is

aanwezig om voor het eind van het jaar een publiekspresentatie te ontwikkelen met 3D-

objectvisualisatie. 3D-objectvisualisaties kunnen een grote aanvulling zijn voor het publiek voor de

inzichtelijkheid van processen en leven in andere tijdperken. Bij de objecten kunnen aanvullende

verhalen door een 3D-animatie in beeld gebracht worden.

Vanuit het Gelre ziekenhuis is een aanbod gedaan aan de student die het onderzoek uitvoert voor

Landschap erfgoed Utrecht om een vijftal objecten te scannen. Op dit moment loopt dit proces.

Landschap Erfgoed Utecht is blij verrast met de ontwikkeling en pakt de kans aan. Verder verloop valt

buiten de scope van de scriptie. Meer samenwerking tussen ziekenhuizen (en bedrijfsleven) behoort

zeker tot mogelijkheden voor de toekomst.


Deze methode is bijzonder geschikt voor erfgoedinstellingen die een collectie bezitten waarbij het van

groot belang is dat ook het inwendige van het object gescand kan worden op een niet destructieve

manier. Tevens vanwege de zuivere weergave tot op microdetail en doorsneden van objecten voor

paleopathologisch professioneel onderzoek en voor amateuronderzoek.

Deze methode is zeker aan te raden als hoogwaardig product voor middelgrote en kleine

erfgoedinstellingen wat prijs en nauwkeurigheid van de weergave betreft.

In het bijzonder als de kwaliteit van weergave zeer nauwkeurig moet zijn vanwege de collectie die

onderzocht wordt en gebruikt zou kunnen worden voor publiekspresentatie vanuit wetenschappelijk

onderzoek.

Het is wat product betreft minder kostbaar dan verwacht ten opzicht van de ander twee methoden.

Samenwerking wordt voor middelgrote en kleine erfgoedinstellingen zeker aangeraden om tijd en

vooral kosten in te perken. Dit kan met andere erfgoedinstellingen maar ook met de zorgsector of het

45 http://images.google.nl/imgres (geraadpleegd: 1-3-2010)

Amateurverzamelaar doet topvondst

In 2006 ontdekte fossielenverzamelaar Hein Lemmens bij

Maastricht de 66 miljoen jaar oude fossiele resten van

een reuzenzeeschildpad. In samenwerking met het

Natuurhistorisch Museum Maastricht is het fossiel verder

uitgegraven. Vanaf 2 juli 2007 wordt het fossiel in het

PadLab verder uitgeprepareerd.

41

bedrijfsleven zoals bij het Natuurhistorisch Museum Maastricht (CT scannen in het Academisch

ziekenhuis van Maastricht).

Deze weergaven van 3D-objectvisualisatie behoren, wat betreft het auteursrecht, voor educatie of

publiekelijk gebruik vrij te zijn volgens Anne Schulp (conservator), omdat erfgoed het eigendom is

van ons allen.

Voor commercieel gebruik moet dit goed afgedekt zijn.

Bij deze methoden zijn wij geen beperkingen tegengekomen.

Het ethisch standpunt is, dat alleen de originelen authentiek zijn. In het museum moet dus vermeld

worden waar het bij een specifiek object om gaat, een reconstructie of een authentiek bot.

Voor conservatie is deze methode goed geschikt als cradle als ondersteuning voor objecten bij

transport en depot. Deze methode is geschikt voor reconstructies van het skelet van uitgestorven

dieren en voor animaties over opbouw van het lichaam, spierkracht of grootte van de dieren.

Langdurig duurzaam behoud en beheer van de registratie en documentatie wordt in open standaarden

en open source beheerd door een betrouwbaar collectieregistratiesysteem waarbij alle

natuurhistorische erfgoedinstellingen in Nederland zijn aangesloten.

42

SWOT analyse medium-end methode in het Natuurhistorisch Museum Maastricht

Criteria SWOT Analyse 3D-objectvisualisatiemethode (Natuurhistorisch Museum Maaststricht) - medium-end methode

sterkte zwakte

prijs de prijs is laag vriendendiensten afhankelijk om lage prijs te halen

ethiek awareness het ethisch standpunt is dat alleen het origineel echt is en behoort ons allen toe

ethisch gezien geeft dit standpunt een conflict ten aanzien van commercie en objectentertainment van de collectie

juridisch aspect juridisch; alle rechten behoren aan het museum toe juridisch niets schriftelijk vastgelegd

Kwaliteit zeer goed

Kwaliteitsweergave kwaliteitsweergave is zeer nauwkeurig

Kwaliteit website de website is up to date zeer eenvoudig en goed toegankelijk geen 3D-objectvisualisatie aanbod op de website

publiek / onderzoek / conservering

methode wordt alleen gebruik voor onderzoek / conservering ten aanzien van depot en transport 3D-objectvisualisatie onderzoek is niet mogelijk voor regulier publiek

onderzoek professioneel en amateurgebruik

de methode biedt mogelijkheden voor zowel professioneel als amateur onderzoek niet vrij toegankelijk voor onderzoek of regulier publiek

toegankelijkheid methode zeer goed toegankelijk voor (semi) wetenschappelijk onderzoek toegankelijkheidsniveau is hoogdrempelig

Inzetbaarheid grote inzetbaarheidmogelijkheden zowel lokaal als voor wereldwijd gebruik de methode wordt alleen ingezet voor geautoriseerde personen

educatie educatie wordt niet toegepast

publieks toegankelijkheid de toegankelijkheid is beveiligd voor publieksgebruik. de 3D-objectvisualisaties van de collectie zijn op verzoek toegankelijk voor onderzoekers.

niveau detail weergave de methode geeft detailweergave tot op microniveau

digitale duurzaamheid / bruikbaarheid

data waarborg voor digitale duurzaamheid is ondergebracht in een professionele databank voor natuur historische erfgoedinstellingen

aanname dat 3D-objectvisualisatie data van de collectie langdurig bewaard kan worden. 3D-objectvisualisaties zijn niet in een e-depot ondergebracht

toekomst perspectief in de toekomst meer 3D-objectvisualisatie aanbod voor educatie en amateuronderzoek, meer kennis delen

er is meer aan kennis en verhalen in het depot dan aangeboden kan worden in verband met kosten en tijdgebrek

uitvoerbaarheid methode de methode is goed uitvoerbaar methode is afhankelijk van goodwill van netwerk ziekenhuis voor CT scans

belasting milieu (green use) het vervoer van data met 3D-objectvisualisatiegegevens per USB stick of via het internet is milieuvriendelijker in gebruik dan fysiek transport het origineel is niet binnen bereik

continuïteit garantie continuïteit totaal afhankelijk van goodwill

vereiste specifieke kennis veel specifieke kennis vereist niet geschikt voor ongeschoolden, wordt uitgevoerd door geschoold personeel

Praktisch gebruik voor opslag/transport

vervoer per USB stick van 3D-objectvisualisatiegegevens mondiaal van grote objecten uit de collectie is eenvoudig en goedkoop, overleg en onderzoek kan via internet wereldwijd tegelijkertijd plaatsvinden

43

Criteria SWOT Analyse 3D-objectvisualisatiemethode (Natuurhistorisch Museum Maaststricht) - medium-end methode

kansen bedreigingen

publiekstoegankelijkheid maak 3D-objectvisualisatie van collectie vrij toegankelijk voor publiek en amateuronderzoek

methode blijft zeer specialistisch, niet beheersbaar, kans op onoverzichtelijkheid door publiekstoevoegingen bij vrij toegankelijk maken voor publiek (web 2.0 / DOS web 1.0)

marktwerking

zet 3D-objectvisualisatieaanbod professioneel in de markt door serious gaming en amateuronderzoek, continuïteit door een contract met ziekenhuizen te maken zonder contract geen continuïteitswaarborg

financiële aspect

haal meer inkomsten uit samenwerking andere natuurhistorische erfgoedinstellingen, bedrijven en instellingen bijvoorbeeld uit commercie/entertainment winkelverkoop webaanbod

identiteitsverlies als onderzoeksmuseum, verlies overzicht professioneel en amateuronderzoek

samenwerkingsverbanden meer win-win samenwerking met lokale instellingen nationaal en mondiaal samenwerkingsverbanden kunnen frictie geven tussen missie, visie, medewerkers van het museum

kwaliteitsverbeteringen meer inzet 3D-objectvisualisaties en animaties voor educatie kennis en informatie door naar buiten te treden als museum en actieve PR kleinschaligheid, lokaal karakter vervaagd

juridische aspecten contracten met ziekenhuizen voor het maken van scans verspelen goodwill

duurzaamheid methode techniek

meer garantie voor digitale duurzaamheid en behoud van data via Europeana en CARARE of aanvullend samenwerkingsverband met het huidige systeem onderzoek kost geld, andere registratiedatabank verhoogt de kosten

open standaarden opslag aansluiten bij CARARE via Europeana door beperkte mankracht is wijziging dataregistratiesysteem niet haalbaar

educatie meer 3D-digitaal aanbod realiseren in het museum en web kosten gevolg mogelijk meer mankracht nodig

Tabel 3: SWOT analyse medium-end methode

44

Samenvatting SWOT analyse medium-end (CT scan) methode.

De toepassing medium-end methode in de erfgoedinstelling is kwalitatief zeer goed en bruikbaar voor

het gestelde doel: wetenschappelijk onderzoek, tot publiekspresentaties komen, en conservering van

de collectie. In deze vorm verantwoord bruikbaar als er continuïteitsgarantie is, de toepassing is op dit

moment gebaseerd op goodwill van derden, duurzaamheid gegevens zijn ondergebracht bij databank

natuurhistorische erfgoedinstellingen. Auteursrecht is gebaseerd op goodwill van het academisch

ziekenhuis te Maastricht, er is geen schriftelijke overeenkomst. Dit is wel aan te raden in verband met

continuïteitsgarantie en auteursrecht om dit anders te regelen.

45

4.1.3 Low-end methode – oppervlakte fotografie

Allard Pierson Museum

Afb.18: Wim Hupperetz

Instelling: Allard Pierson Museum46

Collectie; Archeologie

Contactpersoon: Wim Hupperetz (directeur)

Het Allard Pierson Museum is het archeologisch museum van de Universiteit van Amsterdam. De

collectie bevat objecten uit antieke beschavingen uit het Oude Egypte, het Nabije Oosten, de Griekse

wereld, Etrurië en het Romeinse Rijk. Kunst- en gebruiksvoorwerpen uit de periode van

4000 voor Chr. tot 500 na Chr. geven een indruk van het dagelijks leven van de mythologie en

godsdienst in de antieke Oudheid.

Doel

Het museum toont originele oudheden en andere objecten als een van de bronnen van de westerse

traditie. Het beoogt om daarmee, via 3D-objectvisualisaties inzicht en begrip van het verleden, het

heden van cultuurhistorische objecten in perspectief te plaatsen. Het doel van het Allard Pierson

Museum is om 3D-objectvisualisatie in te zetten voor publiekspresentaties. Om het publiek meer

inzicht te geven tussen object en context (vindplaats), voor een breed publiek. In 2009 was het doel

om 3D-objectvisualisatie aanbod voor publiek te laten ontwikkelen om „3D-visuele technische

hoogstandjes, zonder bril aan het publiek aan te bieden‟. Het is de bedoeling dat er vervolg komt om

3D-objectvisualisaties meer te gaan inzetten voor publiekspresentaties

Mogelijkheden

In mei 2009 werden een programma en workshops aangeboden met drie nieuwe technieken waarbij

3D-objectvisualisaties uit de eigen collectie zijn getoond47

van archeologische objecten:

Afb.19: Toegevoegde werkelijkheid „Romeinse archeologische vindplaats48

46 http://www.allardpiersonmuseum.nl/tentoonstellingen/visualisatietechnieken.html (geraadpleegd: 14-2-2010) 47 Allardpiersonmuseum.nl/tentoonstellinen/wordshop-mei09/ (geraadpleegd: 21-2-2010) 48Allard Pierson Augmented Reality application about Roman Forum and Satricum (geraadpleegd: 21-2-2010)

„ Erfgoedinstellingen zullen zich in de toekomst steeds uitdrukkelijker met

dergelijke visualisatietechnieken1 moeten bezighouden. Ze kunnen

worden gebruikt om collecties te ontsluiten en te laten aansluiten bij de

belevingswereld van nieuwe generaties bezoekers”, zegt Wim Hupperetz,

die sinds 1 februari de nieuwe directeur is van het Allard Pierson

Museum.‟

Wim Huppertez

http://www.allardpiersonmuseum.nl/tentoonstellingen/visualisatietechnieken.html

46

Volgens Daniël Pletinckx, als hoofdcoördinator van het gedeelte „Integrating Activities‟ binnen het

EPOCH Network of Excellence nauw betrokken bij de ontwikkeling van ARC 3D, is de essentie niet

het verleden te reconstrueren, maar om alle kennis die we hebben over een archeologisch object op

een gefundeerde wijze samen te brengen, zoals de ontwikkeling van een gebouw door de tijd heen. Bij

de overdracht van 3D-objectvisualisaties is het de bedoeling dat de objecten ten opzichte van de

context van de vindplaats inzichtelijk worden gemaakt. Het publiek leert zien, hoe object en vindplaats

samen een verhaal vormen in een deel van oude culturen. Dit gebeurt door 3D-objectvisualisaties in

interactie met het publiek, in contact te brengen met de vindplaats.

Aanpak

Het Allard Pierson Museum werkt met 3D-modellen van meerdere objecten, waaronder een

Oudgriekse vaas met atleten, een Faraokop, en een model van de tempel Satricum. Een deel van de op

de expositie getoonde modellen, zoals het onderstaande model, kwam tot stand met behulp van de

ARC 3D Webservice. De presentatietoepassingen van de 3D-modellen werden verzorgd door diverse

bedrijven, waaronder Zero Creative en 3D VIA Virtools (Dassault Systemes).

Afb.20: Faraokop Allard Pierson49

Er kan gewerkt worden met ongekalibreerde foto‟s (ontgekalibreerd betekent dat er geen meetkundige

vastlegging of geen kleur vastlegging is van foto‟s) omdat de fotobeelden, de rangschikking van de

beelden door de gebruiker, zelf in te stellen is. Bij objecten met veel reliëf is de weergave ook

mogelijk. De toegepaste methode wordt gratis aangeboden. De weergave is een reflectie van de

objectieve onbewerkte beeldvorming. Omdat het foto‟s zijn is er geen kleur nabewerking noodzakelijk

mits het fototoestel foto‟s levert die hoogwaardig zijn en de fotograaf weet wat gefotografeerd moet

worden om de foto‟s geschikt te laten zijn om door de software van de ARC 3D webservice ingevoerd

en verwerkt te kunnen worden. Bij deze methode is het belangrijk dat het object een vaste opstelling

heeft ten opzichte van de omgeving. De camera draait dus om het object. Het is een oppervlakte scanning, waarbij het inwendige niet gevisualiseerd kan worden. Translucentie

(doorschijnendheid) kan niet weergegeven worden. Glimmende oppervlakte kan niet als 3D glimmend

oppervlak worden weergegeven, dit blijft 2D.

Methode

De low-end methode is gebaseerd op gratis downloadbare software die via de webservice ARC 3D

wordt aangeboden. De methode is niet zo nauwkeurig, maar voldoet voor publiekspresentatie, die

inzicht in archeologische vindplaatsen geeft, en plaatst deze vindplaats met de objecten in de juiste

context. Na de oppervlaktescanning door middel van foto‟s rondom, is nabewerking nodig voor de

weergave om de presentatie voor het publiek geschikt te maken.

49 Allard Pierson, 330 x 308 - 30 kB – jpg,hdtvnieuws.nl (geraadpleegd: 16-2-2010)

47

Data integratie

Data zijn bij een regulier collectieregistratiesysteem ondergebracht met open source en een open

standaard. Er wordt overwogen om de data bij CARARE onder te brengen.

Financiering

De financiering valt onder de universiteit van Amsterdam. Het is wat diffuus hoe de financiering

geregeld is.

Toekomst

De presentatie is eenmalig. In de toekomst wordt overwogen om 3D-objectvisualisatie in te zetten als

publieksaanbod. Er zijn ongeveer 70 Romeinse gipsen afgietsels. De bedoeling is dat deze mogelijk

als 3D-objectvisualisaties aangeboden worden aan het publiek om inzicht te geven in de polychroom

kleuren die vroeger op de beelden aanwezig waren. Dit is een waardevolle aanvulling aan inzicht

omdat het meeste publiek niet beter weet dan dat de Griekse of Romeinse koppen of beelden wit

waren. Naar aanleiding van sporen die gevonden zijn op deze koppen is het aantoonbaar dat er kleur

aanwezig was en ook welke kleur.


De low-end methode is op dit moment een laagdrempelige 3D-objectvisualisatie oppervlakte

fotografie methode voor erfgoedinstellingen. Dit komt omdat de methode niet zo kostbaar is en

redelijk eenvoudig toe te passen om tot een basismodel te komen. Een voordeel is dat direct kleur

aanwezig is omdat het een fotografische methode is. Een nadeel kan zijn dat deze methode niet zo

nauwkeurig is.

48

SWOT analyse toepassing low-end methode in het Allard Pierson Museum

Criteria SWOT analyse 3D-visualisatiemethode (ARC 3D) Allard Pierson Museum Amsterdam - low-end methode

sterkte zwakte

prijs de prijs is zeer goed in verhouding tot aanbod de totale prijs wordt hoger door nabewerking van derden

ethiek awareness ethisch verantwoord, ruim denkend over authenticiteit uit de oudheid de benadering van authenticiteit van het origineel en van de 3D-0bjectvisualisatie is niet eenduidig

juridisch aspect enige juridische afdekking van auteursrecht en copyright van de 3D-objectvisualisaties onvoldoende juridische afdekking

Kwaliteit de kwaliteit is voldoende niet bruikbaar voor nauwkeurig onderzoek

Kwaliteitsweergave de kwaliteit van de weergave voldoet voor publieksaanbod de kwaliteit voldoet nu, maar voor toekomstig gebruik mogelijk niet voldoende

Kwaliteit website de kwaliteitsweergave van de website is redelijk met toegang tot 3D-visualisaties

op de website springt 3D-objectvisualisatie niet naar voren als innovatief educatie aanbod of presentatiemiddel


de methode kan gebruikt worden voor het aanzetten van het publiek tot leren kijken en het historisch beleven van objecten in context methode beperkt geschikt voor onderzoek

onderzoek professioneel en amateurgebruik onderzoeksmogelijkheden laagdrempelig voor amateurpubliek

onvoldoende onderzoeksmogelijkheden omdat de details bij uitvergroten gefragmenteerd zijn, methode is niet nauwkeurig genoeg

toegankelijkheid methode de methode is goed toegankelijk bij toepassing van deze methode is nabewerking nodig, dit is nog niet door reguliere museummedewerkers uitvoerbaar

Inzetbaarheid de inzetbaarheid voor publiek biedt veel mogelijkheden en is interactief in de toekomst is waarschijnlijk een geavanceerdere methode nodig

educatie de methode biedt educatief een zichtbaar context gerelateerd historisch perspectief,

alleen toepasbaar voor algemeen educatief gebruik details zijn onnauwkeurig

publieks toegankelijkheid de methode biedt toegankelijkheid voor algemeen publiek te allen tijde is nabewerking van de basisvisualisatie noodzakelijk

niveau detail weergave slecht, gefragmenteerde weergave zichtbaar


digitale duurzaamheid is goed aan gedacht ( professionele databank: DANS later via Europeana naar CARARE) digitale duurzaamheid is kostbaar

toekomst perspectief nieuwe projectontwikkeling gaande geen duidelijke gestructureerde toekomstvisie

uitvoerbaarheid methode basis is eenvoudig en goedkoop end tot end is niet door museummedewerker uit te voeren


continuïteit garantie de methode biedt continuïteit voor de toekomst. continuïteitsgarantie zolang het bedrijf bestaat

vereiste specifieke kennis specifieke voorkennis is niet nodig voor de basis, eenvoudig toegankelijk methode moet nabewerkt worden door specialist

Praktisch gebruik voor opslag/transport methode wordt niet gebruikt voor depot opslag of transport

49

Criteria SWOT Analyse 3D-visualisatiemethode (ARC 3D) Allard Pierson Museum Amsterdam - low-end methode

kansen bedreigingen

publiekstoegankelijkheid de publiekstoegankelijkheid in het museum aantrekkelijker maken door meer 3D-objectvisualisatie aanbod het aanbod blijft beperkt door tijd investering en kosten conservator

marktwerking

de marktwerking is dat er innovatief naar buiten getreden wordt met 3D-

objectvisualisatie in het museum en via de website

het fysieke object komt in de schaduw te staan ten opzichte van het aanbod

van 3D-objectvisualisaties

financiële aspect meer financiële samenwerking tussen erfgoedinstellingen en bedrijfsleven commercialisering van het museum en identiteitsverlies van het museum

samenwerkingsverbanden meer samenwerking tussen erfgoedinstellingen, kennisinstellingen en bedrijven door samenwerking wordt identiteit van het museum mogelijk beïnvloed

kwaliteitsverbeteringen meer inspelen op behoeften van publiek (entertainment, spelelement ) verlies contact met de fysieke werkelijkheid en context van originele objecten

juridisch aspect juridisch moet alles afgedekt zijn in verband met auteursrecht en claims


duurzaamheidswaarborg door middel van ontwikkelingen zoals CARARE via Europeana digitale duurzaamheid is kostbaar

open standaarden opslag data

open standaarden geven meer mogelijkheden ten aanzien van duurzame

toegankelijkheid data

waarborg toegankelijkheid objecten op lange termijn ten aanzien van de

digitale opslag

educatie uitbreiding ontwikkeling op het gebied van educatie

Tabel 4: SWOT analyse low-end methode

50

Samenvatting SWOT analyse low-end (fotografische) methode

Voor objectontsluiting betekent 3D-objectvisualisatie geen nieuwe doorbraak, het is een aanvulling op

objectgegevens. Niet alle objecten moeten in 3D-objectvisualisaties weergegeven worden, dit gaat te

ver.

Deze methode is op dit moment zeker aan te raden wat prijs-kwaliteit verhouding betreft voor

middelgrote en kleine erfgoedinstellingen als de weergave niet nauwkeurig hoeft te zijn omdat de

methode relatief goedkoop is ten opzichte van de andere methoden vrij eenvoudig toepasbaar, mits de

instelling in huis over een fotografische afdeling beschikt, een hoogwaardige fotocamera, inclusief

hoogwaardige computers en de kennis om het geheel te bedienen.

Samenwerking wordt voor kleine/middelgrote erfgoedinstellingen zeker aangeraden. Samenwerking

geeft een bredere basis om toepassingsmogelijkheden te ontwikkelen, verbanden op te bouwen,

hoewel bij samenwerking eveneens beperkende factoren mee kunnen spelen wat beleid betreft. Verder

geldt de samenwerking vooral tussen het bedrijfsleven, het museum en het publiek als een dynamische

driehoek. Daar is wel een kritische kanttekening bij wanneer men te maken heeft met open source. Het

probleem is, dat bij het proces om samen tot innovatie te komen, de kapitalistische filosofie niet

gericht is op openheid of samenwerking met concurrenten. Op het wetenschappelijk terrein is de

neiging tot open source ook aan het afnemen.

Er is niet een methode voor algemeen gebruik aan te raden; dit hangt af van de manier waarop 3D-

objectvisualisatie wordt ingezet. Dit betekent dat per situatie onderzocht moet worden, wat nodig is

aan nauwkeurigheid van gegevens en weergave.

Ethisch gezien kan 3D visualisatie nooit het fysieke object vervangen: het is een aanvulling. Altijd

moet vermeld worden wat het is: origineel, replica, reconstructie, presentatie of iets anders.

- Auteursrechtelijk gezien is het een nieuw product.

- In de toekomst kan 3D-objectvisualisatie veel betekenen voor animaties voor het inzichtelijk

maken voor het publiek door reconstructieve weergaven, historische context bij objecten,

ontstaansgeschiedenis van het object in een interactieve beleving op betrokken boeiende

manier van presenteren.

- 3D visualisatie is een belangrijke toegevoegde waarde voor registratie en documentatie bij het

behoud en beheer van de fysieke en digitale virtuele objecten

51

5 Onderzoeksresultaten

5.1 Vergelijking 3D-objectvisualisate methoden

Mede naar aanleiding van de SWOT analyses is onderstaand een scoreboard ten opzichte van de drie

methoden samengesteld.

Het scoreboard van de drie methoden laat zien door de schaalweging hoe de verschillende aspecten

zich verhouden tot elkaar. De cijfers in het scoreboard laten de weging zien hoe de kwalificering van

de methoden zich tot elkaar verhouden met cijfers. De schaalweging is in zorgvuldige overweging

gesteld door mijzelf en in overleg met derden. De schaalweging heeft een subjectief element en berust

op aannames en hypothesen vanuit deskresearch, interviews en gesprekken met vakspecialisten en de

SWOT analyses.

De schaalweging, bestaat uit totaal duizend punten. De duizend punten zijn per categorie in de meest

linkse kolom onderverdeeld in een getal dat de relatieve belangrijkheid onderling uitdrukt. Naast de

linker kolom staat het cijfer dat de belangrijkheid van de verdeling per onderwerp weergeeft ten

opzichte van de hoofdcategorie in de vorm van vragen. De cijfers die voor de vragen gegeven worden

geeft de onderlinge verhouding weer ten opzichte van de drie toegepaste methoden. Het totaal van

deze uitkomst laat zien hoe de methoden zich tegenover elkaar verhouden, waar de kracht zit, maar

ook de minder goede punten. In de meest rechtse kolom staat een commentaar dat verband houdt met

de vraag en de becijfering.

52

5.1.1 Scoreboard 3D-objectvisualisatie methoden.

Scoreboard 3D-objectvisualisatie methode ten opzichte van de praktijkcasussen in de erfgoedinstellingen (status 05-2010)

Schaal beoordeling methode 1 tot 10

perso

nal

sp

ace

tech

nolo

gie

s-

hig

h-

en

d m

eth

od

e

CT

- scan

s -

med

ium

-

en

d m

eth

od

e

AR

C 3

D m

eth

od

e -

low

-en

d m

eth

od

e

met

toeg

evo

eg

de

ap

plicati

es

De cijferindeling is een globale inschatting van toepassingen van dit moment en te verwachten

mogelijkheden die uitgebreid /toegevoegd kunnen worden. Uitleg verdeling: De schaalweging waardering ten aanzien van de methode is 0 t/m 1000. De cijfers van belangrijkheidsfactoren van de methode 1,2,3 zijn tussen de 1 tot 10.

schaalweging

1 2 3 commentaar

175 toepassingsmogelijkheden publieksbereik en educatie 6.7 8.5 6.8

20 geschikt voor erfgoedinstellingpubliek 8 8 8 2) CT, vanwege reconstructie mogelijkheden fossielen in erfgoedinstelling

20 interactiemogelijkheid voor publiek 8 8 8 2) CT, is voor onderzoek ten behoeve van museum

10 geschikt voor museumpublieksonderzoek 7 9 6 2) CT, is voor onderzoek ten behoeve van museum

20 inzet voor educatie mogelijkheden 7 8 7 Alleen bij methode 1) wordt educatie ingezet.

10 educatie mogelijkheid op fysieke locatie 8 9 6 2) en 3) niet van toepassing

15 nauwkeurigheid detailweergave 7 9 5 3) fragmentatie duidelijk zichtbaar

20 geschikt voor professioneel vakgericht erfgoedinstellingonderzoek 5 9 4

10 web 2.0 mogelijkheden 6 8 7

53


perso

nal

sp

ace

tech

nolo

gie

s-

hig

h-

en

d m

eth

od

e

CT

- scan

s -

med

ium

-

en

d m

eth

od

e

AR

C 3

D m

eth

od

e -

low

-en

d m

eth

od

e

met

toeg

evo

eg

de

ap

plicati

es

De cijferindeling is een globale inschatting van toepassingen van dit moment en te verwachten mogelijkheden die uitgebreid /toegevoegd kunnen worden. Uitleg verdeling: De schaalweging waardering ten aanzien van de methode is 0 t/m 1000. De cijfers van belangrijkheidsfactoren van de methode 1,2,3 zijn tussen de 1 tot 10.

schaalweging

1 2 3 commentaar

Conserveringspraktijkgerichte toepassingen

10

geschikt voor animaties voor restauratiedoeleinden/inzicht reconstructies 3 9 8

10 uitbreiding 3D-objectvisualisaties met extra layers ten behoeve van onderzoek 6 9 8

10 belasting origineel object bij scanning 8 8 8

10 3D-objectvisualisatie is 1:1 representatie van het originele object 7 8 7 alleen origineel is echt

10

3D-objectvisualisatie geschikt voor maken van cradles (voor opslag in depot of transport bekisting) 6 9 8

150 kwaliteitskenmerken 7.7 8.7 6.3

50

kwaliteit van niveau ten aanzien van helderheid van kleur en lijnvoering/decoraties impressie van de weergave voor erfgoedinstellingpubliek en professionals 8 9 7

50 kwaliteit van kleur en maatvoering van de impressie voor erfgoedinstellingpubliek 9 7 7

50 kwaliteit van kleur en maatvoering voor professioneel gebruik 6 10 5 3) detail weergave is zeer slecht

150 digitale duurzaamheid 3.6 5.9 7.6

50

garantie voor continuïteit en duurzaamheid ten het bedrijf die de databewerking uitvoert 5 8 7

1) moet nader bekeken worden, 2) is nu afhankelijk van goodwill

54


perso

nal

sp

ace

tech

nolo

gie

s -

hig

h-

en

d m

eth

od

e

CT

- scan

s -

med

ium

-

en

d m

eth

od

e

AR

C 3

D m

eth

od

e -

low

-en

d m

eth

od

e

met

toeg

evo

eg

de

ap

plicati

es

De cijferindeling is een globale inschatting van toepassingen van dit moment en te verwachten mogelijkheden die uitgebreid /toegevoegd kunnen worden. Uitleg verdeling: De schaalweging waardering ten aanzien van de methode is 0 t/m 1000. De cijfers van belangrijkheidsfactoren van de methode 1,2,3 zijn tussen de 1 tot 10..

schaalweging 1 2 3 commentaar

50

garantie op langdurig behoud van masterfile en andere data ten behoeve van hergebruik 4 6 7

1) klein bedrijf grote risico's, moet ingedekt worden in verband met toekomstgarantie

30 gebruik van (open)standaarden voor bestandsformaten 1 4 9

10 gebruik van open source 1 1 10

10 gebruik van en koppeling naar e-collectieregistratiesysteem (depot) 5 5 7

3)aanrader toekomst CARARE via Europeana, is over nagedacht

100 juridisch aspect 2.3 5.0 6.3

65

kwaliteit auteursrechtelijke regeling, eigendomsrecht van de 3D-objectvisualisatie. 3 5 7

35 mogelijkheid tot inzet Creative Commons regeling 1 5 5

kan een overweging zijn om claims achteraf te voorkomen

100 ethisch aspect 6.0 9.1 7.0

35

impressie kwaliteit originaliteitswaarde van onbewerkte 3D-objectvisualisatie ten opzichte van het fysieke object 5 9 7

35

impressie kwaliteit originaliteitswaarde van bewerkte 3D-objectvisualisatie ten opzichte van het fysieke object 7 10 7 2) er vindt geen bewerking plaats

55


perso

nal

sp

ace

tech

nolo

gie

s -

hig

h-

en

d m

eth

od

e

CT

- scan

s -

med

ium

-

en

d m

eth

od

e

AR

C 3

D m

eth

od

e -

low

-en

d m

eth

od

e

met

toeg

evo

eg

de

ap

plicati

es



30 compromissen ten opzichte van het origineel wat maatvoering en kleur betreft 6 8 7

1) de maatvoering is niet altijd exact, de objecten worden handmatig ingekleurd, kleuren zijn niet gecodeerd, komen zoveel mogelijk niet overeen met het fysieke object.

150 financiële aspecten 3.3 6.0 6.7

50 prijs kwaliteit verhouding voor erfgoedinstellingen 5 7 8

1) er zijn te veel beperkingen m.b.t. prijs en het aanbod

50 betaalbaarheid voor erfgoedinstellingen 3 6 7

50 extra tijdinvestering voor nabewerking 3 7 7

3) dit kan nogal variëren afhankelijk van grootte en gecompliceerdheid van object

175 toekomstperspectief 6.7 8.4 7.5

70 kwaliteit te verwachten verbeteringen van de methode en toepassingen 8 9 7

1) meer reliëf, grotere vormen, goedkoper aanbod voor nabewerking

45 kwaliteit te verwachten innovatieve toevoegingen van de methode 7 7 7

meer innovatieve mogelijkheden, staat nog in de kinderschoenen

Randvoorwaarden

45 zelfstandigheidskans ten aanzien van erfgoedinstellingen en nabewerking 6 9 9 3) opleiding nabewerking is nodig

56


perso

nal

sp

ace

tech

nolo

gie

s -

hig

h-

en

d m

eth

od

e

CT

- scan

s -

med

ium

-

en

d m

eth

od

e

AR

C 3

D m

eth

od

e -

low

-en

d m

eth

od

e

met

toeg

evo

eg

de

ap

plicati

es



15 trainingsmogelijkheid voor opleiding nabewerking erfgoedinstellingpersoneel 2 8 7 3) meer training nodig dan verwacht

1000 Totaal score 5.4 7.6 6.9

Tabel 5: Scoreboard 3D-objectvisualisatie methoden

57

Conclusie onderzoeksresultaten scoreboard drie methoden

high-end: De score 5.4 van de methode laat zien, dat de high-end methode op dit moment niet als

gunstigste betiteld kan worden, vanwege externe personele kosten (€ 840 per object), beperkte

mogelijkheden van de methode, het auteursrecht dat niet onder het museum valt, digitale

duurzaamheid discutabel is (PST is een tweemans bedrijf). Voortgang/innovatiemogelijkheden voor

de toekomst zijn redelijk te noemen. Zelfstandigheidskans voor erfgoedinstellingen is door

gecompliceerde nabewerking nihil.

Een kans voor de toekomst is, dat het bedrijf eerst de mogelijkheden voor gecompliceerde vormen

gaat ontwikkelen. Daarna kan de methode eenvoudig toepasbaar worden voor

erfgoedinstellingpersoneel. Nabewerking van de 3D-objectvisualisaties kan worden toegepast door

erfgoedinstellingpersoneel op te leiden en nascholing te geven. Een risico is de bestaanszekerheid van

het bedrijf PST.

Raadzaam is te allen tijde, in verband met digitale duurzaamheid, inzet en hergebruik van de

masterfile, om deze zeker te stellen middels een contract tussen de erfgoedinstelling en het bedrijf.

Hierin dient vastgelegd te zijn, wat er met de masterfile gebeurt bij faillissement of andere

calamiteiten.

medium-end: De score 7.6 voor de methode laat zien, dat deze het meest in aanmerking komt, omdat

er gebruik gemaakt kan worden van hoogwaardige nauwkeurige scans die zowel oppervlakte, als

inwendige structuren weergeven. Samenwerking met ziekenhuizen op contractbasis kan tot de

mogelijkheden gaan behoren50

.

De kosten zijn ongeveer € 300 per object/objecten per half uur. Indien nabewerking nodig is, kan dit

door computerprogrammatuur toegevoegd worden.

Duurzaamheid en continuïteit zijn in de toekomst redelijk goed te regelen. DICOM51

wordt gebruikt

als gedocumenteerde standaard. Toekomstmogelijkheden voor publiekspresentatie en onderzoek zijn

veelbelovend, omdat er veel ontwikkelingsmogelijkheden zijn met dit soort scans.

Zelfstandigheidskans na de scans als aanbod is goed, omdat de nabewerking mogelijk binnen het

verwachte kennisniveau van een erfgoedinstelling kan vallen na enige scholing. Eventueel is er

samenwerking met ziekenhuizen binnen de regio mogelijk om scans te maken door middel van een

contract en vastlegging van uren. Mogelijk is er scholing nodig als bewerking van de 3D-

objectvisualisaties ingekleurd moeten worden voor publiekspresentatie of bij specifiek onderzoek voor

hypothesen.

low-end: Voor publieksgebruik is deze methode met score 6.9 geschikt om inzicht te geven in een

historisch perspectief. Voor nauwkeurig onderzoek is deze methode minder geschikt. Bewerking is

noodzakelijk en moeilijker dan verwacht. De kosten per object liggen rond de € 380.

De uitslag van het scoreboard bepaalt, dat wat in eerste instantie mogelijk de meest geschikte methode

leek (omdat deze methode gratis en via een webservice wordt aangeboden), aanzienlijk duurder

uitkomt. Dit komt door scholing die nodig is om nabewerking voor publiekspresentatie te genereren.

Indien er een eenvoudige adequate handleiding komt voor erfgoedinstellingpersoneel is deze methode

zeker een aanrader als de presentatie niet nauwkeurig hoeft te zijn.

50 Mondelinge informatie van: Karin Thijn (senior laborante CT UMCU 8-4-2010) 51 http://medical.nema.org/ (geraadpleegd: 20-4-2010)

58

5.1.2 Vergelijkingskwadranten

Resultatenvergelijking uit de onderzoekssector (Gartner, Forester, Butler en Yankee groep) worden

meestal weergegeven in een kwadrant (magic quadrant).

Het magic quadrant bevat vier dimensies:

1. het bedrijf, in dit geval de methode

2. de grootte van de bol deze bepaalt de onderlinge relevantiegraad (bijvoorbeeld de prijs – hoe

kleiner de bol hoe hoger de prijs)

3. de X as, dit is de dimensie die bijvoorbeeld het toekomstperspectief bepaalt.

4. de Y as, dit kan de kwaliteit zijn.

Dit geeft tot resultaat een kwadrant dat rechts bovenaan de beste methode is en links onderaan de

minst aantrekkelijke methode.

Vanuit het scoreboard volgen 2 kwadranten en een kwadrant met een geschatte financiële vergelijking.

Kwadrant - Kwaliteit / Toepassingsmogelijkheden

De verdeling van de bollen van de drie soorten kwadranten komen voort uit het scoreboard om

inzichtelijk te maken hoe de kwaliteiten en de toepassingsmogelijkheden zich tegenover elkaar

verhouden en in de volgende duurzaamheid en toekomst perspectief.

personal space

technologie high-end

methode , 5.4

CT- scans

medium-end methode , 7.6

ARC 3D methode

low-end methode met

toegevoegde aplicaties,

6.9

0.0

2.0

4.0

6.0

8.0

10.0

0.0 2.0 4.0 6.0 8.0 10.0

Toepassingsmogelijkheden

Kw

ali

teit

Grafiek 1: Kwadrant - Kwaliteit / Toepassingsmogelijkheden

De grootte van de bollen geeft de totale score weer – hoe groter de bol hoe grotere de score.

Naar aanleiding van het gesprek met Karin Thijn, senior laborante CT Utrechts Universitair medisch

Centrum Utrecht bleek dat er meer mogelijkheden voor de medium-end waren dan verwacht.

Samenwerking tussen erfgoedinstellingen en ziekenhuizen, door een contract om gebruik te maken

van de scanapparatuur, werd als nieuwe invalshoek gezien om de dure CT-scan apparatuur effectiever

in te zetten. Het UMCU beschikt over drie scanapparaten die in de praktijk nooit allemaal tegelijk

bediend worden. Vanaf 17.00 uur tot „s morgens ongeveer 8.00 uur en in de weekenden worden er,

normaal gesproken, geen scans gemaakt. De apparatuur is aanwezig. De apparatuur is voldoende

beschikbaar en kan meer ingezet worden voor scans voor erfgoedinstellingen. Karin Thijn vond deze

gedachte interessant en zag hier zeker mogelijkheden tot samenwerking in de toekomst. Op deze

manier zou er een win-win situatie kunnen ontstaan. De mogelijkheden zijn, zoals eerder genoemd,

zeer uitgebreid, zowel voor oppervlakte als inwendige scans met hoge nauwkeurigheid tot op

59

microniveau, speciale software (mogelijk na scholing van medewerkers) kan ook inkleuring geven op

de scan. Het is nog niet bekend welke kennis nodig is voor eventuele nabewerking in kleur.

Bij de andere twee methoden, high-end en low-end is te zien, dat deze elkaar niet veel ontlopen op dit

gebied.

Er zijn beperkingen wat betreft mogelijkheden en nauwkeurigheid van details voor onderzoek en

publiekspresentatie. De kosten vallen hoog uit vanwege de gespecialiseerde personeelskosten die

buiten de te verwachten kennis van de erfgoedinstellingmedewerkers valt. De concurrentiekansen ten

aanzien van CT dieptescan medium-end methode liggen in de verlaging van de externe personele

kosten en meer toepassingsmogelijkheden.

Kwadrant - Digitale duurzaamheid / Toekomstperspectief

personal space


methode , 5.4

CT- scans

medium-end methode , 7.6

ARC 3D methode

low-end methode met

toegevoegde aplicaties,

6.9

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0

8.0

9.0

10.0

0.0 2.0 4.0 6.0 8.0 10.0

Toekomstperspectief

Dig

ita

le D

uu

rza

am

he

id

Grafiek 2: Kwadrant - Digitale duurzaamheid / Toekomstperspectief

De grootte van de bollen geven de totale score weer – hoe groter de bol hoe grotere score.

Er is deskresearch gedaan bij Digitaal Erfgoed Nederland (DEN). Dit gaf als resultaat dat, zoals eerder

genoemd, er een ontwikkeling is om een e-depot te ontwikkelen voor digitaal beeldmateriaal door

CARARE via Europeana als collectieregistratiesysteem voor beelddata.

Daarnaast heb ik een gesprek gehad met Jeroen van Vliet, senior adviseur e-cultuur bij DEN, en met

Annelies van Nispen senior adviseur e-cultuur, bij DEN in verband met digitale duurzaamheid van

3D-visualisaties.

Uit het gesprek en de informatie die voortkwam uit een aantal vragen. (zie bijlage 8, paragraaf 7.8)

kwam het volgende antwoord:

Digitale duurzaamheid van 3D-objectvisualisaties is een probleem. Het is op dit moment nog

pionieren, zoals met CARARA, om 3D-beelddata te behouden en te beheren. Om daar grip op te

krijgen, moeten er duidelijke richtlijnen met open standaarden, open source, komen. Daarnaast dienen

optimale specifieke bewaaromstandigheden gecreëerd te worden en migratiemogelijkheden van 3D-

gevisualiseerde data. Er is een start gemaakt, maar zoals eerder gezegd: het is pionieren.

De low-end methode van het Allard Pierson Museum, komt hoog uit in het kwadrant.

Men overweegt voor de opslag van beeldmateriaal in de toekomst de 3D-objectscans onder te brengen

in een e-depot van CARARE. Deze instelling staat wat dat betreft bovenaan de lijst van het gebied.

De medium-end methode wordt naar omstandigheden redelijk bewaard en valt onder de

verantwoording voor de opslag van Natuurhistorische erfgoedinstellingen.

60

Kwadrant - Globale Financiële / Overall score

De financiële analyse is zeker niet waterdicht en komt voort uit gegevens die verstrekt zijn vanuit

persoonlijke informatie tijdens interviews en gesprekken.

personal space


methode

CT- scans

medium-end methode

ARC 3D methode

low-end methode met

toegevoegde aplicaties

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0

8.0

9.0

10.0

0.0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0 6.0 7.0 8.0 9.0 10.0

Kosten (hoger=lagere kosten)

Ove

ra

ll s

co

re

Grafiek 3: Kwadrant - Globale Financiële / Overall score

Verhouding tot elkaar weergegeven (high-end = 2X zo kostbaar als low-end)

De kostengrafiek toont aan, dat de high-end methode duur uitkomt en de andere twee methoden

binnen dezelfde categorie vallen. Andere criteria zullen tussen deze twee methoden doorslaggevend

worden voor door erfgoedinstellingen gekozen methode voor 3D-objectvisualisaties. De keuze en het

advies zullen maatwerk zijn en voorlopig vermoedelijk blijven. De keuze is afhankelijk van de

behoefte en de middelen van de erfgoedinstelling. Een eenduidig antwoord is om deze reden niet

mogelijk.

De toepassing low-end methode in de erfgoedinstelling voldoet het meest voor het gestelde doel

publiekspresentatie, de kosten zijn beperkt, continuïteit is voldoende voor de komende jaren.

Auteursrecht valt binnen de erfgoedinstelling

61

5.1.3 Tussentijdse reactie van Landschap Erfgoed Utrecht

„Het onderzoek heeft Landschap Erfgoed Utrecht een veel betere kijk gegeven op de complexiteit van

het proces van 3D-visualisering. Dit heeft de plannen van Landschap Erfgoed Utrecht op de korte

termijn beïnvloed. Het plan bestond om objecten van verschillende instellingen in de provincie

Utrecht samen te voegen in een virtuele 3D-expositie. Voorafgaand aan het onderzoek bestond de

indruk, dat de fotografische methode van de ARC 3D Webservice erg laagdrempelig was, en daarom

erg geschikt voor kleine en middelgrote instellingen met een erfgoedinstellingscollectie om in te zetten

als vernieuwende methode van publieksbereik. Mede naar aanleiding van de onderzoeksresultaten zijn

oriënterende gesprekken gevoerd met Utrechtse instellingen op het gebied van religieus en

archeologisch erfgoed. Op basis hiervan is afgezien van het oorspronkelijke plan en gekozen voor

een gefaseerde aanpak. In de loop van 2010 start een kleinschalig pilot met de ARC 3D webservice-

methode met enkele archeologische objecten, om ervaring op te doen met de mogelijkheden en

beperkingen van de software, en de hardware-eisen. Op basis van de resultaten wordt besloten of in

2011 een (mobiele) virtuele expositie gerealiseerd kan worden.

Daarnaast bestaat het voornemen om bij een succesvol pilot de fotografische methode in de vorm van

een cursus of workshop aan te bieden aan kleine erfgoedorganisaties, werkzaam op het gebied van

archeologie. De cursus vormt een vervolg op een basiscursus objectfotografie in de archeologie voor

vrijwilligers. Op moment van schrijven van de scriptie verkeren beide initiatieven nog in de

planfase.‟52

5.2 Geschatte kostenberekening 3D-objectvisualisatie

De berekening is gebaseerd op globale geschatte indicatieprijzen van drie methoden (status mei 2010).

De drie methoden hebben alle een andere insteek wat kosten betreft, bovendien zijn er verschillen ten

opzichte van eenmalige of terugkerende kosten.

Geschatte (aannames) kosten van de productie van een basismodel van een 3D-objectvisualisatie.

high-end medium-end low-end

start/eenmalige kosten

apparatuur Intricad € 1,200

fotocamera € 2,000

computer € 700

opleiding Intricad (3d - 2 personen) € 4,500

opleiding fotograferen € 3,000

opleiding nabewerken € 2,000 Incl.

Totaal geschatte kosten apparatuur en opleiding € 5,700 € 2000 € 5,700 Tabel 6: Geschatte eenmalige kosten van de productie van een basismodel van een 3D-objectvisualisatie

De apparatuur kan eventueel geleased worden.

52 Reactie van Willemke Landman 24-4-2010

62

high-end medium-end low-end

Operationele kosten / object

productie basis scan licht laser Intricad € 240

productie basis scan CT scan € 300

productie basis scan Fotocamera lease € 200

bewerkingskosten extern bedrijf 5u x 120 € 600

bewerkingskosten erfgoedinstelling medewerker € 180 € 180

Totaal geschatte kosten per basismodel object € 840 € 480 € 380

Tabel 7: Geschatte (aannames) kosten van de productie van een basismodel van een 3D-objectvisualisatie

high-end lichtlaser methode (beperkte toepassingsmogelijkheden)

Bij de high-end methode wordt een kant-en-klaar product geleverd door een extern bedrijf voor

ongeveer € 840

Personal Space Technologies heeft het basismodel uitbesteed aan het technologie bedrijf Intricad. Het

ligt in de lijn der verwachting dat het voor het personeel van een erfgoedinstelling mogelijk is, om een

opleiding te volgen bij Intricad om een basismodel te maken.

De apparatuur die nodig is voor een basismodel bestaat uit een oppervlakte licht laserscan en een

draaitafel, de kosten zijn ongeveer € 1200.

Nabewerking is nodig voor publiekpresentatie en zal uitbesteed moet worden aan een gespecialiseerd

bedrijf zoals Personal Space Technologies. De arbeidskosten voor specialisten zijn ongeveer € 120 per

uur. De cursus die 5 dagen in beslag neemt kost ongeveer € 4500.

medium-end methode (uitgebreide toepassingsmogelijkheden)

Bij de medium-end methode wordt gebruik gemaakt van hoogwaardige nauwkeurig apparatuur die

veel toepassingsmogelijkheden biedt zowel voor wetenschappelijk onderzoek als publiekspresentatie.

Deze scanapparatuur is al in de ziekenhuizen aanwezig. Door samenwerking met deze ziekenhuizen

kan de apparatuur efficiënter worden ingezet met erfgoedinstellingen en kenniscentra. Zie het gesprek

met Karin Thijn.

low-end methode (beperkte toepassingsmogelijkheden is niet nauwkeurig)

De low-end methode wordt gratis aangeboden door de webservice ARC 3D. Deze genereert een op

foto‟s gebaseerde scan die door het computerprogramma dat de webservice levert tot een basis 3D

model gemaakt wordt. De benodigde hoogwaardige apparatuur bevat een fotocamera met voldoende

resolutie en fullframe sensor om de weergave tot een 3D-geheel te kunnen maken en een computer

met een zware processor om de Meshlab software aan te kunnen om de nabewerking uit te voeren.

Evaluatie van de kosten tabel

De operationele kosten van een basis product gaan van hoog naar laag volgens high, medium en low-

end om een 3D-objectvisualisatie te vervaardigen.

Vanuit het basismodel zal er voor extra toepassingen een extern bedrijf ingeschakeld moeten worden

omdat voor de meeste toepassingsmogelijkheden vakspecialistische technische kennis vereist is.

Om tot een basismodel te komen bij methode medium en low-end is scholing nodig of kan een

fotograaf ingehuurd of apparatuur geleased worden. Deze kosten zijn eenmalig, scholing en inzet van

externe specialisten zal in de meeste gevallen bij alle drie de methoden nodig zijn. Bij methode twee

heeft het ziekenhuis de expertise in huis die kan leiden tot een hoogwaardig basisproduct. Het is nog

niet bekend in hoeverre samenwerking nodig is of dat de scan gekleurd geleverd kan worden.

63

Zowel de high-end en low en methoden hebben start / eenmalige kosten van ongeveer € 5700. De

medium-end methode heeft start / eenmalige kosten van ongeveer € 2000, maar na het scannen van 37

objecten wordt de low-end methode goedkoper (€ 480-€ 380= € 100, € 3700/€ 100=37).

Bovenstaand zijn zoals vermeld alleen de geschatte kosten van een productie van een 3D-

objectvisualisatie. De methoden zijn verder niet met elkaar te vergelijken omdat de factoren die

meespelen per instelling te veel verschillen. Bovendien verschillen de fasen van verdere

toepassingsmogelijkheden per instelling. Het zal maatwerk blijven naar aanleiding van de criteria en

wensen die de erfgoedinstellingen hebben om 3D-objectvisualisaies in te zetten. Een voorbeeld is, dat

de low-end methode duurder kan zijn, dan de high-end methode. De reden is dat er een fotostudio,

volwaardige camera en een computer die de software aankan nodig is, daarnaast is er kennis en tijd

van personeel nodig om het product toepasbaar te maken voor publieksdoeleinden. Als de 3D-

objectvisualisatie als aanvulling voor collectieregistratie of als toevoeging voor een conditierapport

dienen, zijn de eisen mogelijk minder hoog dan voor geavanceerde publiekspresentatie. Meestal zal

het nodig zijn om een extern technologisch bedrijf in te zetten om toevoegingen aan te brengen vanaf

het basismodel. Deze kosten blijven onafhankelijk van welke methode toegepast wordt.

5.3 Eindconclusie onderzoeksresultaten

high-end methode (lichtlaserscan)

De high-end methode is op dit moment in verhouding tot de andere methoden en

toepassingsmogelijkheden, de methode die het minst aan te raden valt voor erfgoedinstellingen

ondanks dat het product wel hoogwaardig is maar dit is niet voldoende haalbaar voor instellingen

omdat de mogelijkheden te beperkt zijn en de kostprijs hoog is door externe personele kosten.

Duurzaamheid van data is slechts gegarandeerd zolang het bedrijf in dit geval Personal Space

Technologies bestaat. Het bedrijf bezit ook de auteursrechten van het product. De kosten bedragen

ongeveer € 840 totaal per object. Nabewerking voor inkleuring is noodzakelijk voor deze methode.

Op dit moment is deze methode dus niet aan te raden als meest geschikte methode voor 3D-

objectvisualisatie.

medium-end methode (CT scan)

De medium-end methode biedt een totaal pakket van zowel een hoogwaardige oppervlakte CT-scan

als aanvulling om de gelaagdheid van objecten weer te geven(te denken valt aan reconstructie van de

inwendige opbouw van een object), samen met een oppervlaktescan met reliëf. Voor beide is

nabewerkingssoftware noodzakelijk voor inkleuring. Dit kan gerealiseerd worden door samenwerking

met de zorgsector in het bijzonder de regionale of Universitaire Ziekenhuizen. De kennis en de

beschikbare apparatuur en personele inzet is aanwezig. Er is geïnteresseerd en enthousiast gereageerd

door een arts en radioloog vanuit twee ziekenhuizen Universitair Medisch Centrum Utrecht en het

Gelre Ziekenhuis in Apeldoorn, wat mogelijkheden en samenwerking betreft met het erfgoedveld.

Conclusie is dat deze methode een zeer waardevolle aanvulling kan zijn bij de collectieregistratie

gegevens van het fysieke object en mogelijk zelfs bij het verval of verlies tot een kopie kan leiden die

het origineel kan vervangen. Vanuit de collectieregistratiegegevens biedt deze methode veel

mogelijkheden voor het ontsluiten van erfgoed op zowel breed als diep niveau voor langdurig gebruik

aan onderzoeksmogelijkheden en virtuele publiekspresentaties waarbij grote nauwkeurigheid gewenst

is.

De kosten zijn inclusief afschrijving apparatuur personele kosten voor scannen en nabewerking tussen

de € 200 en € 300 per scan.

low-end method (fotografisch ARC 3D)

De low-end methode is door erfgoedinstellingen hanteerbaar mits er een hoogwaardige fotostudio,

fotoapparatuur en geschikte computercapaciteit aanwezig is in de instelling voor het basismodel. De

nabewerking blijkt in de praktijk moeilijker dan verwacht. ARC 3D is bezig met een handleiding voor

de nabewerking. Als de handleiding klaar is, bestaat de mogelijkheid dat deze methode op dit moment

zeker geschikt is voor erfgoedinstellingen die een publiekspresentatie willen aanbieden die niet erg

nauwkeurig behoeft te zijn.

65

6 Advies ten behoeve van gebruik 3D methoden

6.1 Algemeen advies

Methode lichtlaserscan (high-end) Belangrijk bij deze methode is het beheersen van personele kosten. Dit kan door bijvoorbeeld

workshops te organiseren, met als resultaat dat personeel van erfgoedinstelling zelf basismodellen kan

maken. Als vervolg kunnen workshops georganiseerd worden om bewerkingen te leren toepassen.

Vanuit het bedrijfsleven zou dit voor de erfgoedinstellingen gefaciliteerd kunnen worden. Daarnaast

bestaat de mogelijkheid het bedrijf om advies te vragen over de toepassing van nabewerkingssoftware.

Een ander advies is, meer toepassingsmogelijkheden aanbieden, bijvoorbeeld het scannen van

gecompliceerde vormen, reliëf en diepte zoals de oppervlakte van de binnenkant van een object (vaas).

Daarnaast is het belangrijk een mogelijkheid te ontwikkelen om grotere objecten te kunnen scannen.

Verder is het raadzaam om een regeling te treffen wat auteursrecht betreft, opdat de gegevens

langdurig behouden kunnen worden voor gebruik of hergebruik door personeel van instellingen met

behulp van internationale erkende open standaarden.

Meer open samenwerking en opleidingsmogelijkheden tussen bedrijf en erfgoedinstelling is aan te

raden naast het schriftelijk vast leggen van auteursrechtelijke gegevens en voorwaarden in verband

met mogelijke claims.

Methode CT en dieptescan (medium-end) Het is te adviseren om deze methode op verdere mogelijkheden te onderzoeken omdat de verwachting

is dat 3D-virtualisatie een grote vlucht neemt in nog meer geavanceerde weergavemogelijkheden en

erfgoedinstellingen die met hun tijd willen meegaan op innovatief gebied.

- Het advies is om samenwerkingsverbanden met regionale of universitaire ziekenhuizen

aan te gaan.

- Mogelijke samenwerking te onderzoeken met gelijksoortige erfgoedinstellingen, zoals

natuurhistorische erfgoedinstellingen.

- Data in een e-depot zoals CARARE onder te brengen ter bevordering van beter behoud en

beheer van 3D-data van gezamenlijk onderzoek en publiekspresentaties

In de regio Utrecht zou gebruik gemaakt kunnen worden van de faciliteiten van het Universitair

Medisch Centrum Utrecht of het Gelre Ziekenhuis in Apeldoorn. Bij deze twee instellingen is navraag

gedaan. De benaderde arts en de senior radiologe reageerden enthousiast op een mogelijk

samenwerkingsverband.

Methode oppervlaktescan fotografisch (low-end ARC 3D) Allereerst is het raadzaam om een eenvoudig hanteerbaar handboek te ontwikkelen voor de

Meshlabtool.

Mogelijk zou de Meshlabtool een beter beeld genereren bij uitvergroting als er fototoestellen gebruikt

worden die veel megapixels hebben met een full frame sensor.

Verder is het advies samen te werken met andere erfgoedinstellingen, om bijvoorbeeld expertise van

personeel, een hoogwaardige fotostudio en bijbehorende apparatuur, kosten en kennis en tijd en

investering te delen.

Samenwerking

Reconstructies, animaties van oppervlaktescans in samenwerking met zorgcentra kan mogelijk

samengaan met (reconstructieve chirurgie of plastische) chirurgie. Indien de hypothese klopt, en de

apparatuur, de kennis en toegankelijke software in de zorgsector aanwezig is, kan het erfgoedveld

gebruik maken van apparatuur, de kennis en software vanaf 17.00 tot s‟ morgens en in de weekenden.

Dit kan op contractbasis.

Stimuleer samenwerking om kosten kennis en toepassingsmogelijkheden te delen met andere

erfgoedinstellingen, zorgsector, bedrijfsleven, sponsors en netwerken buiten de culturele netwerken

66

om effectiever te werken. Inventariseer wat er, aan kennis, apparatuur, tijd en middelen, beschikbaar is

bij erfgoedinstellingen.

Bepaal wat de wensen zijn van de erfgoedinstellingen, zij zijn de klant, zoek waar effectieve

samenwerking mogelijk is. Inventariseer en adviseer naar erfgoedinstellingen. Kijk verder samen wat

haalbaar is, waar risico‟s liggen, waar onverwachte mogelijkheden kunnen zijn, speel in op wat kan,

combineer. Grijp de kansen waar ze liggen.

Juridisch/auteursrecht

Een 3D-objectvisualisatie is een nieuw object waar auteursrecht aan ontleend kan worden. Houd hier

rekening mee. Geen aannames van goodwill naar elkaar, houd het altijd zakelijk, neem een

professionele houding aan om latere claims, misverstanden of verlies te voorkomen. Dit is

erfgoedkapitaal.

Zorg dus dat het auteursrecht van te voren altijd goed afgedekt is als er 3D-objectvisualisaties gemaakt

worden bij erfgoedinstellingen en in het bijzonder als de productie uitbesteed wordt.

Maak eenduidige heldere afspraken met ontwikkelaars van de 3D-objectvisualisatie, leg de afspraken

schriftelijk vast. Regel bijvoorbeeld dat het auteursrecht bij de ontwikkeling van het product door een

extern bedrijf of persoon direct afgekocht wordt.

Ethiek

Een object als informatiedrager die meer lagen kan onthullen ten aanzien van 3D-objectvisualisatie is

een belangrijke aanvulling op deze informatie hoe deze ook ingezet word. Het is van belang dat een

extra informatielaag toegevoegd wordt bij de objectgegevens in een regulier

collectieregistratiesysteem dat vrij toegankelijk is. Erfgoed behoort ons allen toe en hoort beschikbaar

te zijn voor allen die toegang willen tot informatie, met open internationale standaarden en

mogelijkheden om informatie te delen door webcommunities.

Houd in een gesprek als adviseur rekening met de geaardheid van de erfgoedinstelling, de visie en de

missie, wees integer en geduldig met erfgoedinstellingen met een lange traditie of specifieke culturen.

Niet alles is bekend. Veel informatie bij kleine instellingen is niet op schrift maar wordt doorverteld

uit persoonlijk kennis of interesse. Benader deze bronnen met tact maar streef wel op het doel af,

informatie geven en delen.

Vraag door wat de erfgoedinstelling werkelijk wil, laat de erfgoedinstelling daarbij in haar waarde.

Vaak wordt er wat anders gevraagd dan in eerste instantie gezegd wordt.

Kosten

Berekeningen dienen reëel uitgevoerd te worden. Probeer goodwill en vriendendiensten te vermijden

dit biedt geen continuïteitsgarantie.

Duurzaamheid

Het goed onderbrengen van 3D-objectvisualisatie collectieregistratiegegevens zoals bij CARARE of

een opvolger van CARARE, is noodzakelijk. Het gebruik van eenduidige internationale open

standaarden is zeker aan te raden. Ze bevorderen de wereldwijde digitale communicatie en

koppelingsmogelijkheden naar associatieve sites. Advies in duurzaamheid bestaat ook uit voorlichting

over wat het betekent als de gegevens niet adequaat worden opgeslagen en er aannames worden

gedaan over vindbaarheid. Creëer bewustwording van het erfgoedveld dat het tot kapitaalvernietiging

kan leiden als data niet goed zijn ondergebracht. Erfgoedinstellingen hebben de verantwoordelijkheid

zorg te dragen voor het behoud en beheer van erfgoedgegevens en het is dan ook te adviseren om

budget vrij te maken in het beleidsplan voor duurzaam behoud van gegevens.

Toekomstvisie 3D

De toekomstverwachtingen voor 3D-objectvisualisatiemethoden is dat waarschijnlijk binnen 4 jaar

vooral de CT/MRI scan (medium-end methode) veel kan bieden voor middelgrote erfgoedinstellingen

als aanvulling op het fysieke object. Samenwerking tussen de erfgoedsector en de zorgsector is

67

absoluut aan te raden. Kleinere instellingen kunnen aanhaken of bredere samenwerkingsverbanden

aangaan.

Naast de onderzochte methoden, zijn er andere methoden. Bovendien zullen er in de toekomst zeker

nieuwe methoden ontwikkeld worden op het gebied van 3D-objectvisualisatie.

Gedacht kan worden aan directe projectie naar de ogen van personen door middel van een 3D-

objectvisualisatie. Losstaande en bewegende holografische 3D-objectvisualisaties die op

bewegingssensoren reageren in erfgoedinstellingen. Deze kunnen verrijkt worden met toevoegingen

van 4D: tijd, sensorische ervaring.

Toekomstvisie samenwerking

Reconstructies, animaties van oppervlaktescans in samenwerking met zorgcentra kan mogelijk

samengaan met reconstructieve chirurgie of reconstructieve plastische chirurgie. Door verdergaande

automatisering zal wat 3D-objectvisualisaties kostbaar maakt, namelijk de „personele kosten‟, naar

verwachting sterk gereduceerd kunnen worden. De objectvisualisaties zullen naar verwachting van

hoogwaardige kwaliteit zijn en goed geschikt voor interactieve publiekspresentaties en het uitvoeren

van onderzoek tot op microniveau.

Er zou ook gedacht kunnen worden aan samenwerkingsverbanden met de technische sector zoals de

auto-industrie. Op 3D-visulalisatiegebied is al veel gaande om bij de introductie van nieuwe auto‟s

een virtuele presentatie te bieden. Dit zou een mogelijkheid zijn voor de mobiele sector, zoals het

inzichtelijk maken van hoe technieken werken, denk hierbij bijvoorbeeld aan het uurwerkmechaniek

van klokken.

Monumentaal, industrieel, religieus erfgoed zou ontsloten kunnen worden door meer samen te werken

met grote landschap en archeologie instellingen die aan universiteiten verbonden zijn. Ook

samenwerking met het bedrijfsleven waarbij een win-win situatie gecreëerd wordt is denkbaar. Dit

vergt meer onderzoek.

Toekomstvisie van 3D naar 4D

Nieuwe mogelijkheden worden geboden door verder te ontwikkelen van 3D- naar 4D-

objectvisualisatie waarbij de factor tijd toegevoegd wordt, zoals de 4D-wereldbol (zie afbeelding

voorblad).

Deze 4D-bol zou ook op een andere manier ingezet kunnen worden. Een hypothese is dat de 4D-bol

met projectie ingezet kan worden in een aparte ronde ruimte binnen een erfgoedinstelling bijvoorbeeld

om de migratie van volkeren inzichtelijk te maken. Op de 4D-bol met projectie van migratie van

volkeren over de wereld en de stuurbare tijdschijf aan de zijkant kan voorstelbaar worden gemaakt hoe

migratiestromen zijn verlopen en waardoor ze plaats hebben gevonden. Op het ronde scherm aan de

wand kan een brede band van tijdbeelden, van personen getoond worden van de volkeren die

migreren. Een nieuwe toegevoegde dimensie is het gebruik van kenmerkende geluiden van

gebruiksvoorwerpen en stemmen van mensen of dieren die getoond worden, geur kan mogelijk nog

een extra waarde geven.

Hetzelfde concept als boven kan ook voor de presentatie en belevenis van religieus erfgoed gebruikt

worden.

Bovenstaand geheel wordt geactiveerd door interactie tussen de ervaringsbelevenis en actie van de

deelnemer.

6.2 Advies aan Landschap Erfgoed Utrecht

Bij de keuze voor een 3D-objectvisualisatie methode voor middelgrote en kleine erfgoedinstellingen,

speelt zowel de prijs als de mogelijkheid om zelf personeel in te zetten voor nabewerking een

belangrijke rol.

De beslissingscriteria voor inzet van 3D-objectvisualisatiemethode zijn afhankelijk van de individuele

wens, personele inzet, kennis en middelen van de erfgoedinstelling. Daarbij is belangrijk of het een

eenmalige actie betreft of een structurele inzet moet worden.

68

Uitgaande van deze beslissingscriteria volgt in de volgende paragrafen het eindadvies.

6.2.1 3D-objectvisualisatie voor Landschap Erfgoed Utrecht

Welke methode?

De meest haalbare methode, is, naar verwachting, de low-end methode. De reden is de

laagdrempeligheid van de methode met betrekking tot kennis, personele inzet, en middelen voor een

basismodel voor kleinere en middelgrote erfgoedinstellingen die niet veel eisen stellen of meer

diepgaand onderzoek willen toepassen. Het toepassen van 3D-objectvisualisatie is voor de meeste

middelgrote en kleinere instellingen nog heel nieuw en is vaak een experiment op het gebied van

innovatie.

Bij veel erfgoedinstellingen is de mogelijkheid aanwezig om foto‟s te maken. Er is vaak een computer

aanwezig en de sofware kan gratis gedownload worden. Is dit niet het geval dan is het mogelijk om

aan te sluiten of samen te werken met een erfgoedinstelling die wel over deze apparatuur beschikt.

Wil een instelling verder gaan met de weergave van het basismodel dan is een eenvoudig bruikbaar

handboek voor de Meshlabtool die daarvoor gebruikt kan worden zeer wenselijk. Zonder handboek is

de Meshlabtool moeilijker toe te passen dan gedacht.

De medium-end methode is zeker voor de toekomst inzetbaar en mogelijk een waardevolle aanvulling

voor 3D-objectvisualisatie voor publiekspresentaties. Het is raadzaam om verder onderzoek te doen

naar samenwerkingsverbanden om in de toekomst meer in te kunnen spelen op de wensen van

erfgoedinstellingen als er hogere eisen aan de kwaliteit van de visualisatie gesteld gaan worden.

De high-end methode is af te raden omdat deze methode te beperkt is en bovendien vrij kostbaar

omdat deze uitgevoerd wordt door specialisten die tevens het auteursrecht bezitten voor de 3D-

objectvisualisaties, ook is er geen enkele schriftelijke duurzaamheidsgarantie van de data.

Auteursrecht

Het is raadzaam om van te voren al rekening te houden met de vraag aan wie de auteursrechten toe

gaan behoren van de 3D-objectvisualisatie en bijbehorende data. Een advies is om het auteursrecht

binnen de instelling te houden om latere claims te voorkomen. Juridisch moet dit goed afgedekt zijn.

6.2.2 Toekomst 3D-objectvisualisatie voor Landschap Erfgoed Utrecht.

PR activiteiten

PR activiteiten zijn noodzakelijk, daarnaast dient algemene informatie gegeven te worden in een

folder of artikel.

De volgende punten dienen in overweging genomen te worden:

- Wat kan 3D-objectvisualisatie betekenen voor regionale instellingen binnen de regio

Utrecht?

- Een contactpersoon is essentieel binnen de informatievoorziening

- Vertel de geïnteresseerde instelling over de mogelijkheden van drie verschillende

methoden of nodig meerdere geïnteresseerden uit voor een workshop die georganiseerd

wordt door Landschap Erfgoed Utecht over „3D-visualisaties methoden en toepassing‟

Inventarisatie

Bij belangstelling van een erfgoedinstelling is noodzakelijk te inventariseren:

- wat de verwachting is van de inzet van 3D-visualisaties geeft dit een meerwaarde?

- wat is de wens, doel, doelgroep en zijn de mogelijkheden voor de inzet van 3D-

visualisaties?

- wat is er aan middelen, personele inzet, benodigde technische kennis van medewerkers?

69

- Wat is er in huis: computer, fototoestel, personen met technische interesse en kennis?

- voor welk doel en voor welke doelgroep gaan de 3D-visualisaties ingezet worden.

- Is de inzet meer publieksgericht of onderzoeksgericht?

- Om hoeveel objecten gaat het?

- Is het een eenmalige inzet of langdurig?

- Wordt er gebruik gemaakt van een collectieregistratiesysteem dat geschikt is voor 3D-

objectvisualisaties

Doel en doelgroep

Definieer van te voren het doel en de doelgroep:

- Is het nodig voor het doel en doelgroep, is het haalbaar, is het realiseerbaar, zijn er

mogelijke alternatieven?

- Bedenk goed van te voren voor wie de 3D-visualisaties ingezet gaan worden en wat voor

aanbod gewenst of nodig is om de doelgroep te bereiken.

- Is de inzet publieksgericht of (wetenschappelijk) onderzoeksgericht?

Raadzaam is om de data in een gezamenlijk e-depot zoals CARARE op te slaan waarbij 3D-

objectvisualisaties vakkundig beheerd en behouden kunnen worden in een gespecialiseerd digitaal

collectieregistratiesysteem met open source. Dit kan het voordeel genereren om bestaande kennis te

delen en vrij uit te wisselen en toe te voegen onder de instellingen en erfgoedinstellingen. Eenduidige,

goed toegankelijke, transparante internationale standaarden bevorderen het digitale wereldwijde

uitwisselingverkeer.

6.2.3 Ideeën over 3D-objectvisualisatie voor de regio Utrecht

Landschap Erfgoed Utrecht heeft een werkplan voor het lopende jaar, en daarnaast een aantal visie- en

beleidsstukken die een horizon van meerdere jaren bestrijken. De plannen hebben nog geen concrete

vorm. Onderstaand is een aantal ideeën voor gebruik van 3D-objectvisualisatie binnen de regio

Utrecht die mogelijk een meer concrete invulling zullen geven aan het begrip hoe 3D-

objectvisualisatie een aanvulling kan geven binnen het erfgoedveld.

Kunstobjecten

Kunstobjecten in een collectie kunnen veelomvattend zijn. Een collectie kan uit beeldmateriaal

bestaan, maar ook uit drie dimensionale objecten: de objecten kunnen oud zijn, maar ook van recente

datum al dan niet gesigneerd. In ieder geval zijn de objecten de moeite waard om te behouden en

ervoor te zorgen.

- Huis Doorn beheert de collecties van Keizer Wilhelm II, waaronder een grote fotocollectie.

Vanuit Huis Doorn is er belangstelling om te onderzoeken hoe de collectie met 3D-

fotografie ontsloten kan worden.

- Er kan een aantal interessante foto‟s uitgezocht worden waar een verhaal achter zit.

De foto‟s kunnen worden gedigitaliseerd en een

toegevoegde waarde krijgen door er digitaal een

fragment uit te lichten. Deze koppeling is te

activeren door het fragment aan te klikken

waardoor een koppeling ontstaat, met een 3D-

gevisualiseerde animatie over het fragment en

het verhaal erachter. Op deze manier krijgt het

fragment een context en wordt het inzicht bij de

bezoeker bevorderd.

70

Afb.21 Bibliothekzimmer in Huis Doorn im ersten Stock

Een andere mogelijkheid is om een aparte kamer in te richten waar het publiek op bezoek

komt bij de keizer. De persoon kan ook de keizerin zijn of een diensbode die haar verhaal

vertelt gebruikmakend van een holografische projectie in de ruimte (of als projectie op een

witte contour van Keizer Wilhelm zwevend in de ruimte, dit heeft de suggestie van 3D). Deze

holografische verschijning kan vertellen over een aantal geselecteerde foto‟s waaraan een 3D-

animatie is gekoppeld. „De herinneringen van de Keizer‟. Er kunnen foto‟s gebruikt worden

maar er kan ook een verhaal inzichtelijk gemaakt worden over een kamer en hoe er geleefd

werd in de tijd van de keizer door verhalen bij objecten die uitgelicht worden. De objecten

kunnen ook 3D-gevisualiseerd worden en zelf laten zien hoe ze gebruikt werden door een 3D

animatie aan de objecten te koppelen.

Natuurhistorische objecten

De natuurhistorie bevat objecten die met flora en fauna te maken hebben, dit kan heel breed op

internationaal gebied maar ook specifieke lokale betekenisgeving vertegenwoordigen. In dit geval

beperk ik mij tot de regio Utrecht

- In een oranjerie kan 3D-objectvisualisatie bijvoorbeeld op de volgende manier ingezet worden

bij natuurhistorie en historische moestuinen.

Afb.22 Historische moestuinen53

Een virtuele tuinman kan vertellen hoe bijvoorbeeld de moestuinen er vroeger uitzagen.

Tevens kan inzichtelijk gemaakt worden hoe de knollen en wortelen van vorm of kleur

veranderden door kweekmethoden en voorkeuren van de consument.

Daarnaast kan het geheel interactief gemaakt worden door terug te gaan in de tijd van de

Romeinen waarbij een aantal virtuele knolgewassen en fruit getoond wordt, wat de Romeinen

meenamen en in Nederland achterlieten. Dit kan uitgebreid worden met dieren die in

Nederland leefden voordat de Romeinen kwamen en daarna.

Een 3D- of 4D-animatie over het nut van moestuinen, kruidentuinen en gebruik in de 17e

eeuw bij adellijke huizen kan extra informatie geven aan het publiek.

- Hoewel het vermoedelijk zeer kostbaar is, kunnen de veranderingen die plaatsvinden in flora

en fauna met behulp van 3D-objectvisualisatie inzichtelijk gemaakt worden. In een speciale

ronde ruimte kan op een bol met aan de zijkant een draaibare schijf die in het midden staat van

deze ruimte, door het publiek tijdbeelden opgeroepen worden. Deze tijdbeelden worden in

3D-geprojecteerd op de bol, flora en fauna in de prehistorie tot nu. Op de zijwanden zijn

fragmenten van deze beelden in het groot geprojecteerd. Een extra zintuiglijke toevoeging kan

zijn: geur en bijbehorende geluiden om de ervaring zo veelzijdig mogelijk en intens mee te

maken.

53 http://www.landco.nl/historischemoestuinen/content.php?id=hm_publiek (geraadpleegd: 22-5-2010)

De presentatie zou kunnen plaatsvinden in de

Oranjerie die verhalen onthuld over de tuinen en

gebruiken van vroeger ten opzichte van het

eigentijds gebruik. Kasteel Amerongen zou een

goed voorbeeld zijn. Er is veel bekend over

oude gewassen en kweekmethoden van de

moestuinen. Door 3D-visualisatie en animatie

kunnen tijdsbeelden en veranderingen

inzichtelijk gemaakt worden, fysieke

voorbeelden van gewassen van nu.

71

Archeologie

De archeologie komt voort uit vondsten die ontdekt worden op en in de aarde. De gemeente Houten is

rijk aan archeologische vondsten. Er is belangstelling van de kant van de gemeente Houten en de

Archeologische Werkgroep Leen de Keijzer (amateurarcheologen) om 3D in te zetten om

archeologische vondsten beter te ontsluiten voor het publiek. Op moment van schrijven zijn

verkennende besprekingen gestart tussen Landschap Erfgoed Utrecht, de gemeente Houten en de

Werkgroep. De regio Utrecht is rijk aan archeologische vondsten. Er zijn veel vindplaatsen bekend

maar er blijft ook veel veilig in situ bewaard. Archeologische vondsten kunnen een schat aan

informatie geven aan de buitenkant maar ook in zich dragen. 3D-objectvisualisatie kan veel betekenen

voor het onderzoek op een niet destructieve methode. Er kunnen ter plekke CT scans gemaakt worden

van grafvelden54

om de inhoud van de grafheuvel te kunnen bestuderen. Romeinse nederzettingen55

kunnen digitaal in kaart gebracht worden. Animaties naar aanleiding van Romeinse vondsten kunnen

gemaakt worden als aanvulling op bestaande resten digitale reconstructies van objecten maar ook van

huizen en legerplaatsen.

- Object in context. De zilveren ruiter fibula van Rhenen56

Afb.23 6de eeuw, Rhenen, h. 2,2 cm

Objecten en locaties worden met elkaar verbonden door verhalen en kennis van bezoekers en

krijgen daardoor voor de bezoeker meer betekenis. Informatie kan worden uitgewisseld tussen

amateurarcheologen en professionals die via het web communities kunnen vormen. Door

animaties kan meer inzicht gegeven worden hoe een object eruit gezien zou kunnen hebben en

aan wat voor persoon het toebehoorde. Omdat we het vaak niet echt zeker weten berusten de

animaties op aannames maar ze geven veel inzicht in leefomstandigheden of toepassing van

gebruiksvoorwerpen voor virtueel of fysiek publiek.

- Er is veel kennis en belangstelling onder amateurarcheologen hoe objecten, die niet meer

compleet zijn, eruit gezien zouden kunnen hebben. Via het web kan gevraagd worden om

ideeën te verzamelen en uit te wisselen over een archeologische vondst.

(Amateur)archeologen kunnen virtuele reconstructies maken van een vondst, waarbij ook

uitgelegd kan worden waarom ze denken dat deze reconstructie aannemelijk zou kunnen zijn.

De kennis kan gedeeld worden. De waarheid zal op aannames berusten en de professional die

aan de instelling verbonden is kan reageren op de bevindingen

54 http://www.collectieutrecht.nl/view.asp?type=verhalen&id=111 (geraadpleegd: 22-5-2010) 55 http://www.collectieutrecht.nl/view.asp?type=verhaal&id=86 (geraadpleegd: 22-5-2010) 56 http://www.museumkennis.nl/lp.rmo/museumkennis/i000262.html (geraadpleegd: 22-5-2010)

Een virtuele ontdekkingstocht met 3D-

objectvisualisatie met objecten in context van de

vindplaats. De vindplaatsen zijn Romeinse

nederzettingen aan de oevers van de Rijn, maar

ook gewoon in een weiland. Daarnaast worden er

nog altijd nieuwe ontdekkingen gedaan. Door 3D-

visualisatie van objecten in context wordt een

aanvulling gegeven en inzichtelijk gemaakt in

verschillende contexten wat de archeologische

erfenis is, die door de Romeinen is achtergelaten.

De geschiedenis in beeld geeft op een andere

manier haar geheimen prijs.

72

Immaterieel erfgoed

Immaterieel erfgoed en 3D-objectvisualisatie geeft een aanvulling in combinatie met oral history en

digital storytelling bij bijvoorbeeld oude ambachten en objecten die daarbij gebruikt werden en

waarvan de herinnering er nu nog is (object en verhaal). Nu bruist het dorp Amerongen nog van de

herinneringen over de verhalen die er zijn over de binding van het dorp, de cultuur, het kasteel

Amerongen en de tabaksteelt van oud Amerongers, de armoede en werkverschaffing door de

kasteelheer, graaf Bentinck. Er zijn plannen om deze rijkdom aan immaterieel erfgoed vast te leggen

door kasteel Amerongen.

- 3D-objectvisualisatie kan ingezet worden om een ritueel vast te leggen. Daarbij denk ik aan

mogelijke lokale rituelen die nu uitgevoerd worden bij de geboorte van een kind en het

verhaal dat erbij hoort. Zoals mij als kind verteld werd, dat ik uit de holle boom bij Kraantje

Lek kwam.

- Bouwen aan een stad, een educatief project in IJsselstein, kan met 3D-objectvisualisatie

gepresenteerd worden als een interactieve virtuele opbouw van een stad en de

leefomstandigheden. Door de inzet van de interactieve virtuele vorm als aanvulling op de

fysieke activiteiten, krijgt dit project een meer eigentijdse invulling voor de leerlingen die aan

dit project deelnemen.

Interactie en erfgoed

De opening naar webcommunities en 3D-objectvisualisaties in context met het verhaal van unieke

levende geschiedbeschrijving kan een grote aanvullende waarde hebben, omdat de objecten en hun

omgeving zoals die nu zijn, in beeld gebracht kunnen worden door culturele instellingen.

Via webcommunities is er, ook in de regio Utrecht, een grote potentie om immateriële kennisbronnen

aan te boren. Immateriële kennisbronnen met betrekking tot erfgoed zijn bijvoorbeeld dans, muziek,

muziekuitvoeringen, riten, gebruiken en gewoonten. Het vastleggen van bestaande originele culturen

is voor erfgoedinstellingen, en in het bijzonder voor volkenkundige instellingen, van grote

erfgoedwaarde naast het fysieke en materiële erfgoed.

Op deze manier kan unieke erfgoedinformatie verzameld worden bij bestaande bronnen. Via digitale

communicatie en Web 2.057

kunnen gericht actieve communities gevormd worden op lokaal niveau

over bijvoorbeeld specifieke beroepen zoals oud-werknemers in tabaksteelt binnen de provincie

Utrecht.

De verwachting is dat er in de toekomst nog veel meer met 3D-objectvisualisatie gedaan gaat worden

als aanvulling op de lagen aan informatie die het object ons toont.

57 http://nl.wikipedia.org/wiki/Web_2.0 (geraadpleegd: 22-4-2010)

73

Bronvermelding

Literatuur

Ashby, H, G Mckenna & Mattew Stiff, Spectrum Knowledge. Cambridge: MDA (2001).

Ashley-Smith, Jonathan, Risk assesment for Object Conservation. Oxford, UK: Butterworth Heineman

(1999) H.1, H.5, H.6, H.7, H.8, H.11, H.14, H.15.

Boer, A. de, L. Breure & H. Voorbij, Towards a 3D visualization interface for cultural landscapes

and heritage information. Department of Information and Computing Sciences, Utrecht

University, The Netherlands. Paper for Computer Applications to Archaeology 2009

Williamsburg, Virginia, USA. March 22-26 (2009).

Baarda en De Goede, Basisboek methoden en technieken. Groningen: Wolters-Noordhoff (2006) H.2.

Black, Graham , The Engaging Museum. London: Routledge (2006) 64- 73.

Buck, P. de, Zoeken en schrijven Handleiding bij het maken van een historisch werkstuk. Baarn: HB

uitgevers (2005).

Dexter G., Lord B., The Manual of Museum Management. Lanhem, New York, Toronto, Plymouth,

UK. Altamira Press (2009) H.2, H.3, H.5, H.6, H.7, H.8, H.9.

Cignoni, P., M Corsini, M. Dellepiane, G. Ranzuglia, M. Vergauven, L. Van Gool, MeshLab and

Arc3D: Photo-Reconstruction and Processing 3D meshes. Pisa Italy: Visual Computing

Lab, ISTI CNR (2008).

Grit, R. Projectmanagement: Projectmatig werken in de praktijk. Groningen: Wolters-Noordhoff

(2008) H.2, 3,4.

Haan, Joost den, Rolandt Tweehuyzen, Tekst en toespraak. Groningen/Houten. Wolters- Noordhoff.

(2004).

Haar, F. B. ter, Reconstruction and Analysis of Shapes from 3D Scans. PhD thesis, Utrecht University,

Dept. Computer Science, September (2009).

Hoogstraat, Els, Annemarie Vels Hein, Dromer Denker Beslisser Doener. Amsterdam:

Museumvereninging. (2006).

Hooper Greenhill, E., The educational Role of the Museum. London: Routledge (2006) H.2, H.3, H.4,

H.5, H.6, H.7,H.9, H.10,H.11, H.13, H.15, H.18, H.27, H.30, H.33, H.36.

Houwer, C., De Bouwstenen voor een strategisch ondernemingsplan. Deventer: Kluwer (2004).

Humphrey, T., & J. P. Gutwill, Fostering Active Prolonged Engagement The Art of Creating APE

Exhibits. Walnut Creek: Left Coast Press (2005). 109 – 113.

Loonstra, C.J., G.W. van der Voet, Rechtsoriëntatie. Groningen /Houten: Wolters-Noordhoff (2007)

H.5.

Mensch P., Keune P., Beeftink.H., Handleiding teksten. Amsterdam: Reinwardt Academie (2009).

Mulder, R. De kunst van Cultuurmarketing. Bussum: Coutinho (2008).

74

Nathans, H., Adviseren als tweede beroep, Deventer: Kluwer (2009).

Nil, B. de, & J Walterus, Erfgoed 2.0. Nieuwe perspectieven voor digitaal erfgoed. Brussel: Pharo

Publishing (2009) 21 - 38, 109 - 120, 123 -.138.

Ranshuyzen, L., Handleiding publieksonderzoek voor podia en erfgoedinstellingen. Amsterdam

Boekmansstudies. (1999) H.1, H.3.

Riet, R. van, Beeldenstorm. Amsterdam: Reinwardt Academie (2007).

Wit, D. de en D. Esmans, E-Cultuur. Bouwstenen voor de praktijk. Voorburg: Acco (2006).

Verhage, Inleiding tot de marketing. Groningen: Wolters-Noordhoff (2005) H.5, H. 7.1,7.2,7.3 H10.

Zuiderveld, A., Financieel management. ThiemeMeulenhoff: Zutphen (2006).

Diverse papers for EPOCH Conference on Open Digital Cultural Heritage Systems (2008) D. Arnold,

F. Niccolucci, D. Pletinckx, L. Van Gool (Editors):

Eycken, L. Van, B. DeKnuydt, and L. Van Gool, A Common Infrastructure for Cultural

Heritage Applications. Center for Processing Speech and Images (ESAT-

PSI/VISICS).

Havemann, S., Gool L Van., The Development of WP3 in EPOCH. Institut für

ComputerGraphik & Wissens Visualisierung, TU Graz, Austria. Center for

Processing Speech and Images (ESAT-PSI/VISICS), K.U.Leuven, Belgium.

Mondelinge informatie en e-mail Borghuis, G., Reinwardt Academie (e-cultuur), Amsterdam 18-2-2010

Hupperetz, W.(directeur), Allard Pierson Museum, Amsterdam 18-2-2010

Meeter, H., Reinwardt Academie (tentoonstellingen), Amsterdam 18-2-2010

Mensch- Meijer, L. van, docent theoretische museologie Reinwardt Academie, ethische vragen 3D-

objectvisualisaties, Amsterdam 15-04-2010

Mensch P. van, Lector Reinwardt Academie ethische vragen 3D-objectvisualisaties PM, Amsterdam

15-04-2010

Nispen A. van, senior adviseur e-cultuur via de mail digitale duurzaamheid, auteursrecht

beeldmateriaal, maart april 2010

Olsthoorn P., conservator MuseumgoudA, Gouda 24-2-2010

Schulp A., conservator Natuurhistorisch Museum Maastricht, Maastricht 19-2-2010

Thijn K, senior laborante Universiteits Medisch Centrum Utrecht, Utrecht 20-04-2010

Vliet J. van, senior adviseur e-cultuur Erfgoed Nederland digitale duurzaamheid, (DEN) 25-3-2010

Websites en e-artikelen

http://www.allardpiersonmuseum.nl/tentoonstellingen/visualisatietechnieken.html (geraadpleegd: 14-

2-2010)

http://www.allardpiersonmuseum.nl/tentoonstellinen/wordshop-mei09/ (geraadpleegd: 21-2-2010)

http://www.allardpiersonmuseum.nl/tentoonstellingen/visualisatietechnieken.html

http://www.allardpiersonmuseum.nl/tentoonstellinen/wordshop-mei09/

75

http://www.den.nl/kennis/thema/duurzaamheid/ (geraadpleegd: 23-2-2010)

http://www.digischool.nl/bi/onderwaterbiologie/html/fotografie/techniek/3d.htm (geraadpleegd:

http://www.erfgoednederland.nl/nieuws/europese-project-carare-in-februari-2010-van-start

http://www.erfgoedtoegankelijkheid.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=4&Itemid=

7 (geraadpleegd: 14-2-2010)

http://ec.europa.eu/cip/index_en.htm (geraadpleegd: 6-3-1010

http://ec.europa.eu/information_society/tl/soccul/eincl/index_en.htm (geraadpleegd: 6-3-2010)

http://europakiest.nos.nl/video/bekijk/id/tcm:5-417194/title/animatie-van-de-cern-deeltjesversneller

(geraadpleegd: 1-2-2010)

http://www.evonet.be/~dvdavid/mag_science/Natuur/mag_science.20010226164431.nl.html


http://forum.mestreechonline.nl/showthread.php?t=769 (geraadpleegd: 2-2-2010)

http://forum.opinieland.nl/topic.asp?TOPIC_ID=4431 (geraadpleegd: 20-3-2010)

http://a4www.igd.fraunhofer.de/projects/54/ (geraadpleegd: 8-3-2010)

http://images.google.nl/imgres (geraadpleegd: 1-3-2010)

http://www.imagine3D.nl/techniek_speeltrommel.html (geraadpleegd: 20-10-2009

http://www.kulturarv.dk/english/home/ (geraadpleegd: 6-3-2010)

http://www.landschaperfgoedutrecht.nl/ (geraadpleegd: 23-10-2009

http://www.latebytes.nl/?p=157/ (geraadpleegd: 23-10-2009

http://www.limburger.nl/article/20100106/REGIONIEUWS06/100109774/1007 (geraadpleegd: 2-2-

2010)

http://www.maastricht.nl/maastricht/servlet/nl.gx.maastricht.client.http.GetFile?id=179003&file=Opdr

acht_04_-_Natuurhistorisch_Museum_Maastricht.pdf (geraadpleegd: 1-3-2010)

http://www.math.yorku.ca/SCS/Gallery/milestone/milestone.pdf “Milestones in the History of

Thematic Cartography, Statistical Graphics, and Data Visualization” van Friendly M. en Daniel

J. Denis, York University, Canada (geraadpleegd: 14-2-2010)

http://medical.nema.org/ , DICOM

http://metareporter.nl/2009/10/07/project-natal-verovert-de-wereld-met-een-experience/


http://www.MuseumgoudA.nl/nl/hebbes/achtergronden/ (geraadpleegd: 21-2-2010)

http://www.museumsolution.com/product/digital%20heritage%20presenter/ (geraadpleegd: 8-2-2010)

http://www.museumsolution.com/ (geraadpleegd: 8-2-2010)

http://www.nhmmaastricht.nl/texTONLY-NL/new_ind.htm#ARCHIEF (geraadpleegd: 8-2-2010)

http://www.nhmmaastricht.nl/ (geraadpleegd: 28-02-2010)

http://www.natutech.nl/00/nt/nl/47_55/artikel/1765/B%C3%A8r.html (geraadpleegd: 4-1-2010)

http://www.nibi.nl/articles/view/96 (geraadpleegd: 20-3-2010) prof. Clare Graves beschreef het

concept van „memetica‟ In zijn onderzoek naar de psychologische ontwikkeling van mensen

vormen specifieke memen de aantrekkende en afstotende krachten achter de ontwikkeling van

waarden. Deze waarde-memen (wMEMEN) gebruiken we in SPIRAL DYNAMICS om

waardesystemen aan te duiden. Deze „hoofdmemen‟ bepalen hoe mensen over bepaalde zaken

denken (niet wát ze denken), waarom ze geloven in de zaken waar ze in geloven.

http://people.cs.uu.nl/arnouddeboer/files/presentations/CAA2009/caa2009.pdf Arnoud de Boer,

Towards a 3D Visualisation Interface for Cultural Landscapes and Heritage Information.

Utrecht University (geraadpleegd: 14-2-2010)

http://www.ps-tech.com/download_section/tangible.pdf (geraadpleegd: 8-2-2010)

http://www.ps-tech.com/product_image/pst_-wf_square_logo.jpg (geraadpleegd: 8-2-2010)

http://www.ps-tech.com/product/psp (geraadpleegd: 23-2-2010)

http://public-repository.epoch-

net.org/deliverables/D_1_12_Publishable_Final_Activity_Report_FINAL.pdf (geraadpleegd: 4-

3-2010)

http://public-repository.epoch-

net.org/presentations/rome/Common%20Infrastructure%20for%20CH.pdf (geraadpleegd: 4-3-

2010)

http://www.den.nl/kennis/thema/duurzaamheid/

http://www.digischool.nl/bi/onderwaterbiologie/html/fotografie/techniek/3d.htm

http://www.erfgoednederland.nl/nieuws/europese-project-carare-in-februari-2010-van-start

http://www.erfgoedtoegankelijkheid.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=4&Itemid=7


http://ec.europa.eu/cip/index_en.htm

http://ec.europa.eu/information_society/tl/soccul/eincl/index_en.htm

http://europakiest.nos.nl/video/bekijk/id/tcm:5-417194/title/animatie-van-de-cern-deeltjesversneller


http://forum.mestreechonline.nl/showthread.php?t=769%20

http://forum.opinieland.nl/topic.asp?TOPIC_ID=4431

http://a4www.igd.fraunhofer.de/projects/54/

http://images.google.nl/imgres

http://www.imagine3d.nl/techniek_speeltrommel.html

http://www.kulturarv.dk/english/home/

http://www.landschaperfgoedutrecht.nl/

http://www.latebytes.nl/?p=157/%20

http://www.limburger.nl/article/20100106/REGIONIEUWS06/100109774/1007

http://www.maastricht.nl/maastricht/servlet/nl.gx.maastricht.client.http.GetFile?id=179003&file=Opdracht_04_-_Natuurhistorisch_Museum_Maastricht.pdf%20

http://www.maastricht.nl/maastricht/servlet/nl.gx.maastricht.client.http.GetFile?id=179003&file=Opdracht_04_-_Natuurhistorisch_Museum_Maastricht.pdf%20

http://www.math.yorku.ca/SCS/Gallery/milestone/milestone.pdf

http://medical.nema.org/

http://metareporter.nl/2009/10/07/project-natal-verovert-de-wereld-met-een-experience/

http://www.museumgouda.nl/nl/hebbes/achtergronden/

http://www.museumsolution.com/product/digital%20heritage%20presenter/

http://www.museumsolution.com/

http://www.nhmmaastricht.nl/texTONLY-NL/new_ind.htm#ARCHIEF

http://www.nhmmaastricht.nl/

http://www.natutech.nl/00/nt/nl/47_55/artikel/1765/B%C3%A8r.html

http://www.nibi.nl/articles/view/96

http://people.cs.uu.nl/arnouddeboer/files/presentations/CAA2009/caa2009.pdf

http://www.ps-tech.com/download_section/tangible.pdf

http://www.ps-tech.com/product_image/pst_-wf_square_logo.jpg

http://www.ps-tech.com/product/psp

http://public-repository.epoch-net.org/deliverables/D_1_12_Publishable_Final_Activity_Report_FINAL.pdf

http://public-repository.epoch-net.org/deliverables/D_1_12_Publishable_Final_Activity_Report_FINAL.pdf

http://public-repository.epoch-net.org/presentations/rome/Common%20Infrastructure%20for%20CH.pdf

http://public-repository.epoch-net.org/presentations/rome/Common%20Infrastructure%20for%20CH.pdf

76

http://www.sogeti.nl/images/2%20Nieuwe%20Media%20Technologie%20beschikbaar_%20Toepassi

ng%20gezocht_tcm6-47034.pdf (geraadpleegd: 8-2-2010)

http://www.visualdimension.be (geraadpleegd: 4-1-2010)

http://www.vhlab.itabc.cnr.it/flaminia/siti_archeo_villa.html (geraadpleegd: 21-2-2010)

http://en.wikipedia.org/wiki/3D_scanner (geraadpleegd: 23-2-2010)

http://www.youtube.com/watch?v=Qv9AMb1wQEs (geraadpleegd: 1-2-2010)

http://www.youtube.com/watch?v=-t-AixoMhd4, De techniek van Personal Space Technologies is te

zien in de YouTube film (geraadpleegd: 28-02-2010)

http://icom.museum/codes/dutch.pdf (geraadpleegd: 15-5-2010)

Lijst van illustraties

Verantwoording afbeeldingen voorkant van bovenaf links naar rechtsonder:

Afb.1: Allard Pierson Museum 3D, 330 x 308 - 30 kB – jpg,hdtvnieuws.nl

Afb.2: Personal Space Technologies 3D, 590 x 490 - 93 kB – jpg, museumsolution.com

Afb.3: 4D globe, http://www.globe4d.com/media/images/Globe4D-earth-55-million-years-ago.jpg

Afb.4: Willemke Landman

Afb.5: Altamira, Noord Spanje, prehistorisch schildering

Afb.6: Fresco op muur in Pompei in Italië

Afb.7: Slot Zeist trompe l‟oeil, ontwerp Daniel Marot 17e eeuw. Foto: Nada Handane

Afb.8: Eigentijds trompe l‟oeil John Pugh Muurschildering

Afb.9: Electronic Quantum Holography

Afb.10: voorbeeld van Meshlabtool 3D- Beeldbewerking

Afb.11: Patricia Olsthoorn

Afb.12: apparatuur: touchscreen op zuil en object op beeldscherm en aan de linkerzijde de „near field

personal space tracker‟ ™ (PST™)

Afb.13: VR infrastructuur

Afb.14: 8-hoekig blokje dat correspondeert met object op beeldscherm, MuseumgoudA Project

Hebbes!

Afb.15: Anne Schulp

Afb.16: Contour zeehagedis van Maastricht·.

Afb.17: Fossiele zeeschildpad

Afb.18: Wim Hupperetz

Afb.19: Toegevoegde werkelijkheid „Romeinse archeologische vindplaats

Afb.20: Farao kop Allard Pierson

Tabellen en grafieken

Tabel 1: Onderzoeksopzet




Tabel 5: Scoreboard 3D-objectvisualisatie methoden

Tabel 6: Geschatte eenmalige kosten van de productie van een basismodel van een 3D-

objectvisualisatie

Tabel 7: Geschatte (aannames) kosten van de productie van een basismodel van een 3D-

objectvisualisatie

Grafiek 1: Kwadrant - Kwaliteit / Toepassingsmogelijkheden

Grafiek 2: Kwadrant - Digitale duurzaamheid / Toekomstperspectief

Grafiek 3: Kwadrant - Globale Financiële / Overall score

http://www.sogeti.nl/images/2%20Nieuwe%20Media%20Technologie%20beschikbaar_%20Toepassing%20gezocht_tcm6-47034.pdf

http://www.sogeti.nl/images/2%20Nieuwe%20Media%20Technologie%20beschikbaar_%20Toepassing%20gezocht_tcm6-47034.pdf

http://www.visualdimension.be/

http://www.vhlab.itabc.cnr.it/flaminia/siti_archeo_villa.html

http://en.wikipedia.org/wiki/3D_scanner

http://www.youtube.com/watch?v=Qv9AMb1wQEs%20

http://www.youtube.com/watch?v=-t-AixoMhd4%20

http://icom.museum/codes/dutch.pdf

77

Bezoeken

Amsterdam: Personel Space technologie, Amsterdam 10-2-2010.

Amsterdam: Scheepvaartmuseum, middag Virtueelmuseum. Amsterdam 25-3-2010.

Delft: Erfgoed Delft gaat digitaal. Presentatie nieuwe website: www.erfgoed-delft.nl en sprekers zoals:

Arnoud de Boer (Universiteit Utrecht) 3D-virtueel erfgoed, Willem van Spanje met de

forensische(waarheidvinding) 3D-reconstructie van de colt case „moord op Willen van Oranje‟,

Delft 3-11-2009.

Den Haag: Gemeente museum www.delftsaardewerk.nl, nu in de lucht! Lancering website Delfts

aardewerk, Pracht of prul, Den Haag 13-11-2009.

Gouda: Gouds Museum, najaarsmiddag van de Nederlandse Registrars Groep, Gouda 11-12-2009.

Utrecht: Techniekbeurs, Jaarbeurs. Utrecht 12-3-2010.

79

7 Bijlagen

81

7.1 Bijlage 1 – Planning

83

7.2 Bijlage 2 – Interviews

De interviews over 3D-objectvisualisatie zijn bij drie collectiebeherende erfgoedinstellingen

afgenomen om inzicht te krijgen in de mogelijkheden van 3D-objectvisulalisatiemethoden. De drie

erfgoedinstellingen passen elk een andere methode toe.

- MuseumgoudA, high-end, oppervlakte lichtlaserscan methode gebruikt bij kunstobjecten

(publiekspresentatie)

- Natuurhistorisch Museum Maastricht, medium-end, CT dieptescan methode gebruikt bij

wetenschapsobjecten en fossielen (wetenschappelijk onderzoek en publiekspresentatie)

- Allard Pierson Museum in Amsterdam, low-end, fotografische methode gebruikt bij

archeologie en vindplaatsen (object in context met vindplaats)

De methoden en criteria zijn van te voren uitgezocht en bepaald door Landschap Erfgoed Utrecht.

Onderstaand is een samenvatting van de interviews en vervolgens een uitgewerkt verslag van elk van

de drie instellingen.

84

7.2.1 Samenvatting interviews - Natuurhistorisch Museum, Allard Pierson, MuseumgoudA

Natuurhistorisch Museum Maastricht Allard Pierson MuseumgoudA

ja/nee steekwoorden ja/nee steekwoorden ja/nee steekwoorden

A 1. Doelstelling en doelgroepen

1 waarom hebt u besloten om 3D-objectvisualisatie toe te passen voor objecten?

ja onderzoek vooruitstrevend, innovatief

ja

nieuwe mogelijkheid. historische

context van objecten inzichtelijk en begrijpelijk maken voor publiek, experience, innovatief en interactief

ja om meer met digitalisering te doen t.a.v. Publieksaanbod

2

wat zijn andere mogelijkheden bij deze methode van 3D-objectvisualisatie?

ja conserveren in tijd, model voor in transport of depotkist

ja het publiek leren kijken naar objecten

ja publiek het gevoel te geven het object in handen te hebben en daar wat mee te kunnen doen

3 welke andere methode heeft u mogelijk overwogen en waarom?

nee voldoet voor oppervlakte en inwendige scan

nee

laserscan methode voldoet grotere nauwkeurigheid dan een oppervlakte scan zoals CT en MRI scan is niet

nodig

nee

PS techniek en MuseumgoudA kwamen toevallig op elkaars pad en besloten samen verder te

gaan

4 welke doelgroep(en) wilt u hiermee bereiken?

ja onderzoekers, publiek ja museumpubliek ja museumpubliek en scholen

85

5

wat is de beoogde meerwaarde om de objecten op deze wijze te tonen boven een fysieke tentoonstelling?

ja

onbelast onderzoek voor object, eenvoudig voor transport grote objecten via internet/USB stick, diepgaander onderzoek, eenvoudig transport digitaal via internet/USB stick naar andere landen

ja

meer inzicht door begrip van historisch tijdbeeld en context van objecten. Nieuwe visuele aspecten, animaties

ja de gevoelsbeleving van het object in handen te hebben en daar actief mee bezig te kunnen zijn

6

wat zijn de voorziene/ervaren beperkingen bij deze methode van 3D-objectvisualisatie?

ja alleen het origineel is echt nee

bij detailweergave valt het beeld in fragmenten uit elkaar, mogelijk in de toekomst niet nauwkeurig genoeg, het is alleen een oppervlakte scan

ja

er is nabewerking nodig door een gespecialiseerd bedrijf, beperkingen bij objecten zijn: grotere vormen, gecompliceerde vormen, glanzende diepte is heel moeilijk of onmogelijk

B 2. Uitvoeringspraktijk

1 wat zijn de hoofdactiviteiten om uw doelstelling te behalen?

ja diepgaander onderzoek, komen tot goede reconstructies

ja publiekspresentatie ja presentatie met publieksaanbod in een speciale ruimte en een mobiele voor locatie bezoek

2 wat is de tijdsduur om 1 object 3D te visualiseren?

ja paar uur tot 5 dagen ja scannen gaat snel, nabewerking door specialist

ja ongeveer gemiddeld een dag

3 wat zijn de kosten om 1 object te 3D visualiseren?

nee goodwill en mensuren nee onbekend ja 1000 Euro

86

4 wat is het streefaantal van de objecten die u wilt 3D visualiseren?

nee er is geen streefgetal ja beperkt ja 600

5 bent u tegen (praktijk) problemen opgelopen?

nee de methode is uiterst nauwkeurig

nee voldeed voor doel ja veel meer werk dan gedacht. Slechts 35 visualisaties voor

gebruik gerealiseerd

6 wat hebt u als (praktische) voordelen van deze methode ervaren?

ja

zeer goede detailweergave tot op doorsneden van micro niveau, zeer verfijnde heldere onderzoeksmogelijkheden

ja lagere kosten

C 3. Indien u 3D inzet voor publieksbereik:

1 wat voor doel heeft u ten aanzien van 3D-visualisatie voor publieksontsluiting?

ja verhalen vertellen, erfgoed toegankelijk maken, 3D technieken gebruiken

ja inzichtelijk maken historische context objecten

ja intuïtief en interactief aanbod voor publiek

D 4. Indien u 3D inzet voor onderzoek:

1

wat voor doel heeft u mogelijk voor wetenschappelijke onderzoeksmogelijkheden?

ja wereldwijd kan tegelijkertijd onderzoek plaats vinden met vakgenoten

nee geen ja het object kan van alle kanten bekeken worden. op details kan ingezoomd worden

2

wat voor doel heeft u mogelijk voor amateur onderzoeksmogelijkheden (bijv. voor heemkundekringen/ amateurhistorici?)

nee nog niet ja museumpubliek ja is nog beperkt

87

E 5. Indien u 3D inzet voor conservering:

1

wat voor nut heeft 3D-visualisatie ten aanzien van een nieuwe methode van object conservatie.

ja

n.a.v. 3D-objectvisualisatie ondersteunende cradles frezen voor objecten voor in transport of depot bekisting

nee nog nader onderzoeken ja het digitale object kan onbelast beken worden, het originele fysieke object wordt niet belast

2

wat kan 3D-objectvisualisatie betekenen op het gebied van historisch object conservering.

ja tijdbeeld weergeven door reconstructie of animatie

ja zet object in historische context ja bij verlies van het fysieke object kan het digitale object voorbestaan.

3

wat kan 3D-object visualisatie betekenen op het gebied van digitaal object conservering?

ja

door onbelast detail onderzoek meer kennis, wordt vastgelegd in specialistisch registratiesysteem voor Natuurhistorisch Museum

Maastricht

nee weet het niet ja de aanvullende informatie bij het fysieke object

4

wat kan 3D-object visualisatie betekenen op het gebied van historisch object reconstructies of restauratie. veel

ja meer inzicht samenhang wereldwijd meer kennis delen

veel ja kan gebruikt worden d.m.v. animaties voor fysieke objectrestauratie

F 6. Indien u 3D inzet voor onderwijs: nog in onderzoek

1 wat voor doel heeft u mogelijk voor educatie en onderwijs?

nee nog niet nee nog niet ontwikkeld ja moet nog een bijpassend lespakket voor ontwikkeld worden

88

2 sluit het aan op bestaande curricula van scholen en onderwijsinstellingen?

nee niet van toepassing. nee nog niet ontwikkeld nee moet nader onderzocht worden

G

7. Welke verdere mogelijkheden ziet u voor de inzet voor 3D-

visualisatie?

1

wat kan 3D-object visualisatie als nieuw medium nog meer betekenen voor de erfgoedinstellingen wereld?

ja belangrijke aanvulling bij de fysieke objectinformatie

ja veel, als aanvulling bij het fysieke object

ja de fysieke interactie met het digitale object geeft een 'fun' gevoel voor museumpubliek

H 8. Kennis, begeleiding

1

op wat voor manier heeft u de kennis vergaard over de verschillende methoden om het project in 3D te kunnen

visualiseren wat geschiktheid betreft?

ja zelf ontwikkeld vanuit diepgaande interesse

ja CT scan overwogen. Was niet nodig voor het doel

nee de twee partijen kwamen bij elkaar zie boven en zijn samen verder gegaan

2

hebt u begeleiding gehad van derden om uw ideeën op inhoudelijk of technisch vlak te kunnen realiseren?

nee zelf ontwikkeld vanuit diepgaande interesse

ja Michiel Bootsman, Daniel Pletinkx voor bewerking na het scannen

ja

SenterNovem heeft geholpen om bij de ontwikkeling van het projectplan. Dit is een pilot project bedoeld als voorbeeld voor andere erfgoedinstellingen

3

hebt u samenwerking met andere erfgoedinstellingen/organisaties/bedrijven overwogen?

ja ziekenhuizen ja er zijn samenwerkingsverbanden UVA

ja met Adlib, Intricad en SenterNovem

I 9. Financiering

89

1

zijn er interne budgetten beschikbaar gesteld om het project te kunnen ontwikkelen?

nee mensuren worden ingezet; is niet nader omschreven

ja Is ingecalculeerd ja aan mensuren binnen het museum

2 zijn er subsidies toegekend in verband met innovatie en digitalisering?

nee nee Geen actie op ondernomen ja SenterNovem als hoofdsponsor en twee andere sponsoren

3

hebt u samenwerking met andere erfgoedinstellingen/organisaties/bedrijven overwogen?

ja buitenlandse vakgenoten paleontologen

ja

UVA, Daniel Pletinkx, Gent; samenwerking met bedrijven: Frauwenhoferinstituut, Dassault, Zero Creative

J 10. Digitale duurzaamheid: behoud en beheer zie richtlijnen

1

wat betekent deze manier van ontsluiten voor registratie en documentatie van objecten?

ja veel aanvullende informatie ja Aanvullende informatie bij objecten ja is en aanvulling op het reguliere registratiesysteem

2 maakt u gebruik van open standaarden op het gebied van 3D?

ja DICOM ja i.v.m. toegankelijkheid en duurzaamheid

nee is gesloten blijft binnen het museum

3 maakt u gebruik van open source software op het gebied van 3D?

ja diversen ja i.v.m. toegankelijkheid en duurzaamheid

nee blijft binnen het museum en het ontwikkelingbedrijf Personal Space Technologies

4 welke kosten brengt de 3D- visualisatie mee aan langdurig behoud en beheer?

nee gaat via de gemeente verder onbekend

nee onbekend nee is nog niet bekend

90

5

welke methode gaat u toepassen om 3D-visualisatie data langdurig te kunnen behouden?

ja

specifiek collectieregistratiesysteem alleen voor natuurhistorisch erfgoedinstellingen

ja DEN en Dansoverweging CARARE nee moet verder onderzocht worden

6

hebt u hierin samenwerking

met andere erfgoedinstellingen /organisaties/ bedrijven overwogen? nee

ja Museum of Dallas nee nee is nog te nieuw

K 11. Auteursrechten

1 wat is uw visie ten aanzien van auteursrecht ten aanzien van 3D-objectvisualisaties?

nee gegevens behoren ons allen toe behalve als de gegevens commercieel ingezet worden

ja

kan problemen geven. Is binnen eigen museum. 3D is nieuwe creatie, wat dit impliceert is voer voor juristen

ja behoort het museum toe. Is de eigenaar

2

als er na 3D-digitalisering sprake is van nieuwe objecten (zie ook 9. Ethiek), kan het eigendomsrecht op de 3D-objecten dan ook elders liggen dan bij de eigenaren/beheerders van de fysieke objecten?

nee blijft uitsluitend onder beheer van het museum

ja vlg. Foto. 3D is nieuwe creatie, wat dit impliceert is voer voor juristen

? nog niet genoeg over nagedacht. Aandachtspunt voor vervolgproject

3

hebt u in uw project de auteursrechten op de gedigitaliseerde objecten vastgelegd?

nee gegevens behoren ons allen toe behalve als de gegevens commercieel ingezet worden

nee is niet nodig valt onder het museum nee nog niet genoeg over nagedacht. Aandachtspunt voor vervolgproject

L 12. Ethiek

1

wat is uw visie ten aanzien van authenticiteit van de objectweergave in uw 3D-objectvisualisatie project?

ja alleen het fysieke object is origineel

ja

alleen het authentieke object is

echt. Bij reconstructie moet dit vermeld worden

ja alleen authentieke object is echt

91

2

is de weergave van de ‘werkelijkheid’ op 3D-object visualisatie tijd- en persoonsgebonden.

ja is interpretatie ja is even interpretatie ja in elke tijd een ander idee

3

mag vanuit het ethisch aspect de driedimensionale weergave van een object als de absolute fysieke werkelijkheid gepresenteerd worden.

nee moet altijd vermeld worden nee nee, Is een presentatie nee alleen het fysiek authentieke object is echt

4

kortom: is er sprake van een representatie of wordt er een nieuw / uniek object geschapen?

nee geen discussiepunt in het kader van, vroeger in de tijd van de Romeinen waren er ook al kopieën

ja het is een nieuwe representatie van het fysieke object

5 wat zijn in uw ogen ethisch acceptabele compromissen op 3D-visualisatie gebied?

nee bij deze methode zijn geen compromissen of nabewerkingen

nee moet vermeld worden als het een reconstructie is

ja het moet duidelijk zijn dat het om een presentatie gaat

6

wat zijn in uw ogen ethisch niet-acceptabele compromissen op 3D-visualisatie gebied?

ja alleen origineel is echt ja geen bronvermelding bij 3D- objectvisualisatie/reconstructie

ja het onderscheid moet helder zijn tussen de presentatie en het fysieke object

M 13. Afronding

1 komt er een follow-up van uw 3D-visualisatie project?

ja onderzoek is essentieel ja mogelijk witte Romeinse koppen die polychroom waren voor publieksinzet

ja in een vervolgproject als dit financieel rond komt

2

worden de ervaringen uit het project op papier gezet en eventueel verspreid in de erfgoedgemeenschap of daarbuiten?

ja kennis wordt gedeeld met vakgenoten in binnen en buitenland

onbekend

ja dit is een pilotproject en heeft een voorbeeldfunctie naar andere erfgoedinstellingen

92

N 14. Conclusies en toekomstige mogelijkheden

1

betekent, volgens u, deze methode van ontsluiten een complete doorbraak voor objectontsluiting?

ja

omdat het een waardevolle bijdrage is om objecten te kunnen reconstrueren en inzichtelijkheid te bevorderen

nee wel een mogelijkheid om historische context meer inzichtelijk te maken voor publiek

ja vanwege de gevoelservaring en digitale interactie met het object. Dit is uniek

2

zou u samenwerkingsverbanden aanraden voor kleine/middelgrote erfgoedinstellingen? Welke?

ja samen is er meer mogelijk dan alleen

ja samen kun je meer dan alleen ja vooral om de kosten voor apparatuur en nabewerkingen te reduceren

3

is deze methode nu aan te raden wat prijs-kwaliteit verhouding betreft voor middelgrote en kleine erfgoedinstellingen?

nee CT scanners zijn te duur om in te zetten voor natuurhistorische erfgoedinstellingen

ja als voor publieksaanbod grote nauwkeurigheid niet echt nodig is

nee er zijn te veel beperkingen en de kosten zijn erg hoog

4

welke methode zou u in de toekomst (periode van komende 5 tot 10 jaar) aanraden voor kleine en middelgrote erfgoedinstellingen?

ja

voor ons is dit een goede methode die dankzij goodwill en netwerk soepel plaats kan vinden

ja gezien de kwaliteit en prijsverhouding

ja

mits de beperkingen wel toepasbaar worden en de nabewerking minder kostbaar wordt

93

7.2.2 Interviewverslag – high-end method (oppervlakte lichtlaserscan)

Interview met mevrouw Patricia Olsthoorn

Conservator van MuseumgoudA en projectleider van het project Hebbes MuseumgoudA 24-2-2010

Op donderdag 24-2-2010 vond het interview met mevrouw Patricia

Olsthoorn conservator en projectleider van het project Hebbes! te

Gouda plaats. Het interview werd afgenomen door Loes Hazeloop en

Willemke Landman om meer inzicht te krijgen in het vergelijkend

onderzoek naar drie methoden van 3D-objectvisualisatie voor

middelgrote en kleine erfgoedinstellingen.

.

Afb.1: Patricia Olsthoorn - introductie Hebbes, Loes Hazeloop-Jacobs

Na een korte kennismaking is aan de hand van een van te voren opgestelde en toegestuurde vragenlijst

het interview afgenomen.

De belangrijkste punten worden in het verslag weergegeven.

Doelstelling doelgroepen.

Het is de doelstelling van het museum om voor te gaan in het digitaliseren van de collectie om deze

voor een divers en breed publiek toegankelijk te maken en om het direct exploreren van het object

door het publiek mogelijk te maken, bijvoorbeeld door in te zoomen op details. De mogelijkheden

deden zich voor om verder te gaan dan de normale ontsluiting door digitalisering van collectie door

3D-visualisatie toe te passen.

Het doel

Het eerste doel is het publiek een mogelijkheid te geven op een actieve manier met het object bezig te

zijn en het van alle kanten te kunnen bekijken. In het museum kan dat zonder speciale bril. Het tweede

doel is als pilot project te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor 3D-objectvisualisatie en

digitale collectieontsluiting voor museumpubliek.

Een ander doel van 3D-objectvisualisatie is om kwetsbare objecten digitaal te conserveren en te tonen

aan publiek terwijl het fysieke object veilig in het depot staat. Voor restauratiedoeleinden kunnen er in

de toekomst simulaties gemaakt worden van de restauratiemogelijkheden, zodat men inzicht krijgt in

de juiste aanpak. Bovendien kan een object in het museum getoond worden terwijl het originele object

in bruikleen is bij een ander museum.

De doelgroep

Dit is het gehele museumpubliek, maar in Gouda is men vooral gericht op het publiek tussen de 25 en

45 jaar.

De keuze voor de methode

Kwam tot stand omdat er op een seminar contact was tussen medewerkers van Personal Space

Technologies58

en Patricia Olsthoorn. Na 10 jaar ervaring als conservator had ze genoeg informatie

58 http://www.ps-tech.com. (geraadpleegd: 23-2-2010)

94

verzameld over de mogelijkheden van digitale collectieontsluiting. De Personal Space Technologies

methode sloot aan bij de ideeën die Patricia Olsthoorn voor ogen had om meer te doen met digitale

collectieontsluiting. Second Life of soortgelijke virtuele werelden zijn overwogen, maar deze hadden

beperkingen wat het publieksbereik buiten de deuren van het museum betreft. Naast de vaste

opstelling in het museum kan men gebruik maken van de mobiele opstelling die PS Technologies

heeft ontwikkeld, en die de mogelijkheid van presentatie buiten het museum wel biedt.

Afb.2: mobiel apparaat voor 3D-visualisatie, gebruikt bij Hebbes!59

De meerwaarde van 3D-objectvisualisatie ten opzichte van een fysieke tentoonstelling.

Het gaat in de eerste plaats om het experiment en het leerproces tijdens dit pilot project. Onderzocht

wordt wat de mogelijkheden zijn om 3D-objectontsluiting van de collectie voor het publiek te

ontwikkelen en aan te bieden op een unieke manier.

3D-objectvisualisatie biedt het museumpubliek de mogelijkheid om het idee te ervaren dat het object

aanraakbaar is en naar alle kanten manipuleerbaar. Op de decoraties en de detailinformatie kan met de

bijbehorende loep, die er uitziet als tennisracket, ingezoomd worden om deze van dichtbij te bekijken.

Het aanzien van de kleuren en de zuiverheid van weergave zijn zeer bevredigend van kwaliteit. Naast

het 3D-beeld is een icoon van hetzelfde beeld dat als referentie voor de grootte van het afgebeelde

object dient. Het gaat ook om een „fun‟ effect dat het museumpubliek ervaart door bezig te zijn met de

objecten. Het fysieke object wordt in het geheel niet belast en kan veilig op zijn plek blijven staan,

terwijl het publiek op de interactieve manier het object verkent.

Meerwaarde 3D-objectvisualisatie als aanvulling op de fysieke weergave:

Geeft toegankelijkheid voor breed publiek ook buiten museumdeuren. Dit is een manier om het gehele

object met alle details onbelast te kunnen onderzoeken. Het is een aanvullende methode om vooral

kwetsbare objecten langdurig digitaal te conserveren. Het geeft de mogelijkheid tot

objectreconstructie, simulaties voor restauratieoverwegingen en de mogelijkheid om een fysieke

reconstructie te kunnen maken naar authentieke weergave en brongegevens, ook als het object niet

meer bestaat. Verder geeft het mogelijk aanbod voor het ontwikkelen van bijbehorende lespakketten

voor interactieve educatie.

Algemene beperkingen

Bij deze scanmethode is de weergave alleen mogelijk bij ronde of minimaal taps toelopende objecten,

zonder veel ornamenten of uitsteeksels. Ook hier geldt, zoals bij alle scanmethoden die gebruik maken

van licht, dat objecten die doorschijnend zijn of doorzichtig, geen goed of correct beeld weergeven.

Objecten met glanspunten lukken niet goed omdat de glans als een 2D vlak wordt weergegeven.

Er kan alleen worden weergegeven wat zichtbaar is, dus diepte kan moeilijk worden geregistreerd. Zo

moet de binnenkant van vaasobjecten na afloop worden gereconstrueerd.

De achtergrond moet stabiel zijn en een neutrale kleur hebben.

Ook digitale weergaven hebben speciale opslag nodig en zijn zeer vergankelijk, daar zal dus

voldoende aandacht aan besteed moeten worden.

59 http://www.museumsolution.com/product/dpresenter%20mobile/ (geraadpleegd: 23-2-2010)

95

De basisversie van het scannen kan door het museum zelf gedaan worden. De bewerking zal

uitgevoerd moeten worden door een gespecialiseerd bedrijf.

Uitvoeringspraktijk

De uitvoeringsmethodiek is door Personal Space

Technologies60

te Amsterdam voor medische toepassingen

ontwikkeld en wordt nu voor het erfgoedveld toegepast door

het erfgoedinstellingen pilotproject Hebbes!. Het gehanteerde

scanproces is een relatief goedkope methode met een

kwalitatief hoog aanbod wat beeldkwaliteit betreft. Voor

2000 tot 3000 Euro zijn de

materialen te koop. De uitvoering

van het scanproces is redelijk

eenvoudig.

.

Afb.3: Praktijk uitvoering, foto Loes Hazeloop-Jacobs

Een museummedewerker die een workshop heeft gevolgd bij Personal Space Technologies, kan zelf

de scans maken en vervolgens de computer de ruwe versie van de 3D-afbeelding laten samenstellen.

De kosten zijn: het scanapparaat, een draaitafel en de manuren.

Het bewerken van de scans en de conversie naar de presentatiemodus vormt het arbeidsintensieve en

kostenintensieve onderdeel van het project. De bewerkingen (glans, kleur, suggestie tot 0,5 mm

diepte) moet door Personal Space Technologies gedaan worden omdat dit te specialistisch is.

De eerste fase is de 2D-fotografische weergave voor het touchscreen met het overzicht van de

collectie. Deze is gekoppeld aan het Adlib (collectieregistratiesysteem). De aansluiting van de

software met de 3D-scans en Adlib collectieregistratie database had in de praktijk nog veel voeten in

de aarde.

De tweede fase is het maken van de opnamen met een lichtlasercan van een object op een draaitafel.

Later worden via de computer en software de scans over elkaar heen gelegd tot een ruwe 3D-

afbeelding. De nabewerking, zoals glans, kleurbewerking en de suggestie van enige diepte, moet

uitbesteed worden aan een bedrijf dat zich daarin gespecialiseerd heeft, zoals Personal Space

Technologies.

De tijdsduur om van een object een 3D-visualisatie te maken, is ongeveer een dag.

De kosten zijn grofweg de werkuren van een dag specialistisch werk. Dit betekent omgerekend: 8 x

125 = 1000 Euro.

Het streefaantal van de te visualiseren objecten was zeshonderd. Het aantal 3D-gevisualiseerde

objecten is in totaal bij vijfendertig gebleven omdat tijd en geld ontbrak om verder te gaan.

Deze 3D-visualisatie methode is relatief goedkoop. De kosten gaan vooral in mensuren zitten en in de

nabewerking van de ruwe 3D-afbeelding.

60 http://www.ps-tech.com. (geraadpleegd: 25-2-2010)

96

Het voordeel van dit project is, dat er een enorme hoeveelheid kennis is vergaard over de techniek,

bijvoorbeeld de scanmethoden die diverse partijen aanbieden en de bijbehorende mogelijkheden en

onmogelijkheden. MuseumgoudA kan als pilot in Nederland met deze vorm een voorbeeldfunctie

vormen voor andere erfgoedinstellingen wanneer het gaat om de objectontsluiting en de

toegankelijkheid (ook van kwetsbare objecten) van de collectie voor het publiek.

Voor het publieksbereik van de erfgoedinstellingencollectie binnen en buiten het museum en voor

educatieve informatie wordt het object gepresenteerd als een visuele illusie die de bezoeker het gevoel

geeft het object van alle kanten en in detail te kunnen aanraken en bekijken.

Er zijn veel nieuwe contacten gelegd, waardoor het museum kan samenwerken, onder andere met het

bedrijfsleven. De collectie is beter deelbaar met het publiek. De collectie kan wereldwijd op elke

gewenste tijd bekeken worden. Een bijkomend voordeel is, dat het object bij fysieke teloorgang in 3D-

visuele zin voort kan blijven bestaan.

Voor wetenschappelijk onderzoek is deze methode op dit moment te beperkt.

We zijn bij deze methode nadelen en problemen tegengekomen. Het grootste probleem is dat de

methode vrij beperkt is in de keuze uit te scannen objecten. Alleen ronde objecten kunnen gescand

worden. Omdat het een oppervlaktescan is, is het niet mogelijk om echte diepte weer te geven, zoals

bovenop liggende ornamenten, hoogstens een nabewerkte minimale suggestie van diepte. Objecten

groter dan maximaal 65 centimeter kunnen op dit moment niet gescand worden. Voor objecten kleiner

dan een halve centimeter is de methode niet toegepast. Objecten van metaal, zwarte objecten met glans

of glasobjecten die glanzend of doorzichtig zijn kunnen niet gescand worden.

Het is mogelijk de 3D-visualisatiemethode in te zetten om objecten die fysiek erg kwetsbaar of zeer

vergankelijk zijn digitaal te conserveren en zo het object te „behouden‟ voor de toekomst.

Een andere toepassing kan zijn om 3D-visualisatie in te zetten voor mogelijke restauraties door aan de

hand van verschillende animaties te onderzoeken wat een wenselijke en/of een acceptabele

restauratiekeuze voor een object kan zijn. Inzet van 3D-visualisatie van postmodernistische kunst,

waarbij het doel is om gegevens te bewaren, roept discussie op over het ethisch element, omdat het de

bedoeling is van de kunstenaar dat het kunstwerk vergaat en dus niet blijft voorbestaan

Het educatief effect heeft nog verder aandacht nodig.

3D-objectvisualisatie kan veel betekenen voor educatieve doeleinden voor publiek. Deze methode kan

buiten de deur aangeboden worden op de scholen op bedrijven of waar dan ook omdat er een mobiele

versie is.

De noodzaak is dat er meer aandacht besteed wordt aan een lespakket voor scholen en meer aanbod in

het museum om de volledige ervaring te kunnen waarderen als educatieve inzet. De 3D-ervaring geeft

zeker een meerwaarde boven de 2D-ervaring, vooral omdat het object de illusie heeft tastbaar te zijn,

van alle kanten bekeken kan worden en tot in detail ingezoomd kan worden.

Andere mogelijkheid voor 3D-objectvisualisatie als nieuw medium is een aanvulling op de huidige

archiveringswaarde van documentatie en registratie, in het bijzonder voor de gevisualiseerde behoud-

en beheerkant als aanvulling van objectgegevens. De mogelijkheid is er om dit te gebruiken voor

moderne en postmoderne kunst.

De hoofdsponsor SenterNovem (nu Agentschap NL) heeft ondersteuning geboden bij het opstellen van

het projectplan, projectpartners Personal Space Technologies waren er voor hardware advies en

Intricad voor de scantechnieken. Er is, wat kennis en begeleiding betreft, verder geen boek

opengeslagen.

De positieve houding vanuit de directie van het museum heeft een stimulerende invloed gehad op het

geheel.

De ruime ervaring en kennis op het conserveringsgebied en digitaliseringswensen, samen met de

ondersteuning vanuit het bedrijfsleven waren voldoende. De verdere ontwikkeling vanuit het

projectplan tot de uitvoering is van daaruit gegroeid tot het project wat het nu is.

97

Er is, wat financiering betreft, een intern budget beschikbaar gesteld aan uren voor

projectontwikkeling. Extern is er totaal voor 300.000 Euro aan sponsorgelden beschikbaar gesteld

voor innovatie met als Hoofdsponsor SenterNovem61

, VSB, Gouds Gilde.

Omdat Hebbes! voor MuseumgoudA een ambitieus en groot project is, zijn er partners en externe

partijen waarmee intensief samengewerkt is. Dit zijn onderstaande partners Intricad, Personal Space

Technologies, Adlib

Intricad, leverancier TriAngles 3D-Scanner

Personal Space Technologies leverancier 3D-hardware en –software

Adlib Information Systems, leverancier collectieregistratie software

De kosten die gemoeid zijn met publiciteit zijn uit andere bronnen betaald, omdat de post financiering

voor Public Relations in het geheel niet meegenomen is in de financiële begroting.

Vanuit landelijke en lokale media is zeker genoeg belangstelling geweest. Het wordt nu zaak om „in

the picture‟ te blijven. Het museum is bezig om de communicatie naar buiten toe weer aan te

scherpen.

Digitale duurzaamheid Voor documentatie en registratie van collectiegegevens van objecten is 3D-visualisatie een

waardevolle aanvulling. De collectieregistratie is verzorgd door het collectieregistratiesysteem van

Adlib. Hoe de langdurige duurzaamheid van collectiegegevens is gewaarborgd, is niet bekend. Het is

niet bekend wat voor kosten langdurig digitaal beheer en behoud voor het project mee zullen brengen

voor de toekomst. Voor de brede toegankelijkheid, bruikbaarheid, deelbaarheid en mogelijkheden om

gegevens te koppelen, wordt gebruik gemaakt van open source en open standaarden binnen Adlib op

het touchscreen. Deze 3D-visuele beelden van objecten zijn ook op internet te downloaden en te

bekijken.

De hardware en software van Personal Space Technologies gebruikt VRML (Virtual Reality Modeling

Language VRML is een markup-taal waarin driedimensionale objecten kunnen worden beschreven).

Er zijn meerdere kopieën van de gegevens van Hebbes!. Deze bevinden zich in MuseumgoudA en bij

Personal Space Technologies; er is geen buitenlandse opslag.

De visie van Patricia Olsthoorn ten aanzien van auteursrecht van 3D-objectvisualisaties is dat de 3D-

objectvisualisaties aan het museum toebehoren. Dit is echter niet expliciet geregeld met het bedrijf,

Personal Space Technologies. Maar er worden geen problemen verwacht. Het stemt echter wel tot

61 http://www.agentschapnl.nl/organisatie (geraadpleegd: 25-2-2010)

http://www.intricad.com/

http://www.personalspacetechnologies.com/

http://www.ablibsoft.com/

98

nadenken over de vraag wie de eigenaar is en hoe omgegaan moet worden met de langdurige

waarborging van het voortbestaan van de mastergegevens van Hebbes!.

Het ethisch standpunt van Patricia Olsthoorn ten aanzien van de authenticiteit van de objectweergave

in een 3D-objectvisualisatieproject is, dat de weergave de werkelijkheid benadert, maar dat de 3D het

fysieke object nooit kan vervangen. Alleen het fysieke object is authentiek. Alleen het object dat door

de vervaardiger gecreëerd is, is echt. Een 3D-objectvisualisatie is altijd anders dan de werkelijkheid.

De kleuren en kleurintensiteit zijn niet identiek weer te geven op een scherm. Er is geen kleurcodering

bij de 3D-objectvisualisatie ten aanzien van het fysieke object. Bij de 3D-objectvisualisatie heeft

nabewerking plaatsgevonden wat inkleuring glans en suggestie van enige(0,5 mm) diepte betreft. Op

deze manier is het een nieuw object. Verder worden vervaardigende objecten die alleen digitaal

ontstaan („digital born‟) niet gezien als „kunstwerken‟ maar als reproductie.

Onacceptabele compromissen kunnen ontstaan omdat 3D-objectvisualisaties kunnen leiden tot

reproducties die tot misleiding van publiek kunnen leiden ten aanzien van het origineel. Andere niet

acceptabele compromissen kunnen ontstaan op het gebied van vrije toegang tot mastergegevens via

internet. Dit moet veilig gesteld zijn.

Als afronding van het gesprek wordt verteld, dat er een follow up gepland staat zodra er geld

beschikbaar is. Dat uitgezocht gaat worden wie de rechtmatige eigenaar is van de 3D-

objectvisualisaties. Educatie wordt uitgebreid met een lesmapje in het museum en het aanbod van een

educatief lespakket voor scholen. Er gaat evaluatie plaatsvinden van het geheel. De uitvoering van

bovengenoemde hangt af van het beschikbare budget en de besteedbare tijd van de projectleider.

Conclusie en toekomstige mogelijkheden

- Voor objectontsluiting in het museum en voor publieksbetrokkenheid bij de collectie is dit een totaal

nieuwe manier van ontsluiten. Voor behoud en beheer ten aanzien van archivering vormt dit een

nieuwe toevoeging aan visueel beeld, maar ook aan de detailweergave en de textuur.

- Bij een dergelijk ambitieus project zoals Hebbes! is de verwachte budgettering onvoldoende

geweest: zowel wat financiën als tijd betreft moet daar een factor 50% bij opgeteld worden. Op die

manier is er meer uit het onderzoek naar de toepassing te halen. Ook moet er een post financiering

voor Public Relations meegenomen worden in de financiële begroting.

- Samenwerking wordt zeker aangeraden op het praktische vlak, om kosten en tijd te besparen voor

het scannen van collectie.

- Een leermoment is, dat budget en tijd meer reëel op elkaar afgestemd moeten worden. Daarom moet

het budget met 50% worden verhoogd en tijd en onvoorziene zaken met 25%.

- Wat de prijs-kwaliteit verhouding betreft is deze methode goed, maar op dit moment is de methode

toch niet aan te raden, omdat er te veel beperkingen zijn en door de nabewerking bij een bedrijf duur

is. Meerkantige, oppervlaktestructuur, diepte, glans en kleur zijn niet mogelijk of moeten nabewerkt

worden, het tonen kan alleen in een donkere ruimte. Deze methode is een oppervlaktescanning, het is

niet mogelijk om de inhoud weer te geven. Een voorbeeld daarvan is de inhoud van een gesloten pot.

De grootte van de objecten is beperkt.

De techniek gaat snel voort, als bovenstaande problemen opgelost zijn biedt deze manier van werken

wel weer mogelijkheden.

- Het is nu onduidelijk aan wie de auteursrechten over de gegevens van project Hebbes! als 3D-

visualisatie behoren. Het is nu niet bekend wie de eigenaar is. Dit moet beter van te voren geregeld

worden in de toekomst.

- Ethisch gezien is alleen het fysieke object authentiek en moet er opgepast worden met aanbod van

het produceren van replica‟s in verband met kleur, glans, textuur, digitale vervuiling en vervorming

van het digitale object.

- De mastergegevens moeten duurzaam behouden en beheerd worden, en veiliggesteld zijn voor de

toekomst.

99

7.2.3 Interviewverslag – medium-end methode (CT dieptescan)

Interview met de heer Anne Schulp paleontoloog en conservator van het Natuur Historisch

Museum te Maastricht 19-2-2010

Op vrijdag 19-2-2010 vond het interview plaats met de heer Anne Schulp, conservator van het

Natuurhistorisch Museum te Maastricht. Het doel van het interview was, in kader van het vergelijkend

onderzoek naar drie methoden van 3D-objectvisualisatie voor kleine en middelgrote

erfgoedinstellingen, meer inzicht te krijgen in de manier waarop in de diverse erfgoedinstellingen te

werk wordt gegaan.

Afb.4: Anne Schulp

Ook hier werd, na de kennismaking en een uitgebreide toelichting over technische

toepassingsmogelijkheden van 3D-objectvisualisatie aan de hand van een vooraf opgestelde en

toegestuurde lijst van vragen, het interview afgenomen.

Doelstelling en doelgroepen

Het Natuurhistorisch Museum te Maastricht beschikt over ongeveer 6 medewerkers (FTE). Anne

Schulp is één van de drie conservatoren. Dhr. Schulp classificeert het museum als één van de grotere

regionale natuurhistorische erfgoedinstellingen in Nederland.

Dat een museum onderzoek doet om te voldoen aan de voorwaarden om een geregistreerd museum

genoemd te mogen worden, is cruciaal. Met de tijd meegaan met gebruikmaking van innovatief

aanbod en van nieuwe media is vanzelfsprekend voor een museum dat op onderzoek gericht is. De

innovatieve mogelijkheden van nieuwe technologieën zoals 3D-objectvisualisatie zijn daarbij een

belangrijke waardevolle toevoeging.

Wel moet er elke keer kritisch gekeken worden wat de toegevoegde waarde is van de 3D-technologie.

Veel 3D-technieken zijn ondertussen off-the-shelf-technologie en low-cost geworden, dus minder

duur en toegankelijker voor erfgoedinstellingen. Zo worden 3D-scanners in snel tempo goedkoper.

Het doel van 3D-objectvisualisatie van objecten ligt behalve op het vlak van publiekspresentatie ook

op het gebied van conservering en op praktische toepassingen bij onderzoek (bijvoorbeeld

ondersteuningsvorm ten behoeve van verpakkingsmateriaal voor depot of transportkisten van objecten

en digitale gegevensuitwisseling tussen onderzoekers).

Verder is de doelstelling om op een visuele manier meer inzicht te krijgen in oorzaken en gevolgen

van processen die hebben plaatsgevonden door 3D-CT scan onderzoek Te denken valt aan al

plaatsgevonden degradatieprocessen van fossiele resten zoals botten van de Mosasaurus.

Door gebruikmaking van Finite Element Analysis62

(FEA) en berekeningen kunnen animaties en

simulatie van allang uitgestorven dieren, naar aanleiding van onderzoeksgegevens, gemaakt worden.

Dit kan door vergelijkingen met andere Mosasaurusresten op andere vindplaatsen (Angola). Op deze

manier kan door FEA en fossiele resten van bijvoorbeeld poten de spierkracht herleidt worden van

diverse dinosauriërs of de bijtkracht van een Mosasaurus.

62 http://www.evonet.be/~dvdavid/mag_science/Natuur/mag_science.20010226164431.nl.html (geraadpleegd: 26-5-2010)

100

Afb.5: Reconstructie van de mosasaurus63 Afb.6: Reconstructie mosasaurus skelet Afb.7: Impressie Mosasaurus 64

Hoofdactiviteiten om de doelstelling te behalen zijn: het 3D-digitaal ontsluiten en aanbieden van 3D-

animaties en 3D-visualisaties voor onderzoeksdoeleinden.

De keuze voor de methode is afhankelijk van het doel waarvoor de methode ingezet wordt. Het gaat

niet om een fancy techniek maar om een techniek die zowel de oppervlakte als de inwendige

doorsneden tot in uiterst fijn detail kan weergeven voor paleopathologische onderzoeksmogelijkheden.

Een fotografische scanmethode voldoet niet voor de doelstellingen van dhr. Schulp, omdat deze alleen

de oppervlakte van het object vastlegt, en het inwendige van de objecten een rol kan spelen bij het

natuurhistorische onderzoek waarbij grotere nauwkeurigheid vereist is.

De meerwaarde van 3D-objectvisualisatie is dat het de mogelijkheid biedt om objecten uit collecties

probleemloos tot op microniveau te kunnen onderzoeken via dwarsdoorsneden. Onregelmatigheden,

opbouw van verschillende structuren en samenstellingen in botten en bijbehorende elementen in

structuren kunnen vergeleken worden. Ook objecten die opgesloten zitten in steen kunnen via een

virtuele dissectie bestudeerd worden. Door gebruik te maken van digitale media kan op verschillende

plaatsen ter wereld een vergelijkbaar onderdeel bestudeerd worden en kan er tegelijkertijd overleg

plaatsvinden, met betrekking tot oorzaken en gevolgen die met elkaar verband kunnen houden, zoals

afwijkingen in vergelijkbare structuren en mogelijke ziekte of doodsoorzaken. Samen kun je 3D-

librairies van saurussen opbouwen, om kennis te verzamelen en uit te wisselen binnen een

wetenschappelijke gemeenschap.

Een belangrijke meerwaarde ligt in de mogelijkheid om op een vrij eenvoudige manier reconstructies

van de skeletonderdelen te maken door het spiegelen van bestaande botonderdelen, en eventueel een

3D-print te maken van het ontbrekende deel.

Een voordeel van 3D-objectvisualisaties is, dat transport van 3D-objectgevisualiseerde digitale botten

op een USB stick of via internet een uitkomst is, zeker als het fysieke object erg groot is, bijvoorbeeld

een bot van 160 kilo. Grote bestanden zijn probleemloos over grote afstanden te vervoeren. Daardoor

zijn er geen aangepaste transportkisten nodig. Er is geen fysiek verval van objecten onderweg. Het

fysieke object wordt totaal niet belast. Andere voordelen zijn: geen douane problemen, geen

verzendkosten, informatie kan gehaald worden uit 3D-beelddatabanken met toegevoegde en

gekoppelde informatie.

3D-objectvisualisatie wordt veel gebruikt omdat het onderzoek door de digitale ontsluiting een stuk

eenvoudiger plaats kan vinden, toegankelijker is geworden en het fysieke object door 3D-

objectvisualisatie niet belast wordt. Veranderingen en gevolgen door de tijd heen kunnen aan de hand

van de 3D-visualisatietechniek beter in een context geplaatst worden.

Voor heemkundigen of amateur onderzoekers zijn deze scans ideaal om te onderzoeken en te

vergelijken op elke denkbare plek in de wereld.

Er zijn eigenlijk geen beperkingen bij deze methode van 3D-objectvisualisatie.

63 http://images.google.nl/ (geraadpleegd: 21-2-2010) 64 www.nhmmaastricht.nl/texTONLY-NL/new_ind.htm (geraadpleegd: 21-2-2010)

101

Het is een projectie, maar de weergavekwaliteit is heel hoog en voldoet ruimschoots voor

onderzoeksdoeleinden. Bovendien is een 3D-gevisualiseerd object een waardevolle toevoeging bij het

fysieke object. De 3D-visualisatie vervangt niet het fysieke object.

Wat het publieksaanbod betreft, liggen er meer verhalen in de kelder dan we kunnen laten zien. Er is

een heel mooie 4D-wereldbol65

, waarop door interactie, door het draaien van de bol, een schijf die

gekoppeld is aan de tijdlijn ten aanzien van de projectie op de bol, in beweging wordt gebracht. Te

zien is hierdoor, hoe de zeespiegel en de aardplaten in de loop van miljoenen jaren veranderen.

IJstijden komen en gaan, aardschollen verschuiven en zo kan worden getoond waarom en hoe

gebergten ontstaan, hoe vasteland losgebroken is en waardoor aardbevingen te verwachten zijn.

Onderzoek met betrekking tot 3D wordt zo een deel van de verhalen die je als museum wilt vertellen

aan je publiek, het maakt het mogelijk een kwaliteitsslag te maken.

Wat betreft de inzet van nieuwe technieken, beperkt het Natuurhistorisch Museum Maastricht zich niet

tot 3D. Er is ook een boek met RFID techniek66

tussen de bladzijden, die gekoppeld is aan een

beeldscherm. Bij elke omslag van het blad komt er een nieuwe film op een groot scherm.

Er worden verschillende methodieken toegepast op het gebied van scanning; scanning in

samenwerking met ziekenhuizen en CT 67

. Daarnaast verwacht dhr. Schulp binnenkort nog de

resultaten van laserscanning van de Mosasaurus, een ongeveer 12 meter lange zeereptiel,

Prognathodon saturator, in Maastricht dat in een 6000 kilo zwaar blok kalksteen zit opgesloten.

De laserscan van het fossiel wordt in samenwerking met universitaire onderzoekers in Portugal,

Angola en Dallas gemaakt met een hoge resolutie scanner voor simulaties.)68

. Voor het scannen van

hele kleine objecten, zoals heel kleine stevige botfragmenten is gebruik gemaakt van de ultra hoge

resolutiescanner van de universiteit van Gent. Dit wordt in het museum gedaan. Dit gaat automatisch,

maar kost veel tijd vanwege de uiterst secure scanning.

Voor wetenschappelijk onderzoek zijn deze methoden zeer bruikbaar, omdat de beeldresolutie en

daarmee de nauwkeurigheid hoog is. Er zijn geen scans van het Natuurhistorisch Museum vrij

beschikbaar te raadplegen op internet.

Men is bij deze methode geen problemen tegengekomen. Deze methode voldoet tot nu toe voor

datgene waarvoor wij deze willen inzetten. De problemen liggen niet op het gebied van techniek maar

meer op het vlak dat er tijd tekort is. Een ander probleem is de logistiek, die veel tijd en inspanning

vergt.

Er zijn praktische voordelen aan deze methode, door het beeldmateriaal en de interactie spreekt de

methode voor zich, en heeft men weinig behoefte aan textuele uitleg voor het museumpubliek.

Kosten

Bij de kosten gaat het vooral om personele kosten. Scanningsapparatuur wordt steeds goedkoper,

alleen de handmatige afwerking kost nog veel tijd, en dus geld. De prijs kan oplopen van een paar

honderd tot duizenden euro‟s per object. De kosten van de methoden die dhr. Schulp toepast zijn

beperkt gebleven omdat er samenwerking is met andere instanties, zoals het ziekenhuis en

universiteiten in de VS. Deze scans zijn zuiver en niet bewerkt door een extern bedrijf. De

deskundigheid is aanwezig en de methode kan binnen de kennis van het Natuurhistorisch museum

uitgevoerd worden.

65 www.globe-4d.com 66 „Radio frequency identification‟, lett. identificatie met radiogolven‟. Dit is een technologie om van een afstand informatie

op te slaan en te lezen van zogenaamde RFID-"tags" die op of in objecten of levende wezens zitten 67 http://video.google.nl/videoplay?docid=8140352835915227125&ei=VNiIS_myCdOv-

AaSuqGODg&q=ct+scan+3d+&hl=nl&view=3# (geraadpleegd: 27-2-2010)

102

De kosten van exacte objectgegevens als digitaal vervoer zijn te verwaarlozen. Grote bestanden

kunnen moeiteloos overal digitaal naar toe verstuurd worden.

Een extern bedrijf vraagt auteursrecht, dat maakt het product duur, en geeft in het geval van het

Natuurhistorisch Museum geen meerwaarde.

De tijdsduur om van een object een 3D-visualisatie te maken, is zeer variabel. Het ligt aan de grootte,

de externe omstandigheden en de vraag naar precieze weergave van het object. Voor een vogelbotje is

dat 3 tot 4 minuten. Een extreem voorbeeld is de Mosasaurus in het gesteente waarin hij is gevat en

waar een glazen museumruimte omheen is gebouwd. Dit duurde 5 dagen met werkdagen van 12 uur.

Het kan in zeer extreme gevallen ook drie weken duren.

Er is geen streefgetal dat het Natuurhistorisch Museum Maastricht voor ogen heeft.

3D-objectvisualisatie op het gebied van objectconservering in praktische uitvoerende zin is zeer zinvol

als hulpmiddel.

In verband met fysieke opslag in depot en fysiek transport kan er bijvoorbeeld naar aanleiding van het

3D-model een passende polyurethaan/ethafoam (cradle) uitgefreesd worden. Het object kan, veilig op

zijn plek blijven en in digitale vorm (vooral goed bruikbaar bij grote delen) overal naar toe gebracht

worden.

Voor archivering, registratie en documentatie in de digitale vorm van behoud en beheer is 3D-

objectvisualisatie zeker van toegevoegde waarde.

Bij historische objectconservering kan 3D-objectvisualisatie heel veel betekenen op het gebied van

rekenkundige analyse en als ondersteuning bij het ontwikkelen van het verhaal bij het object.

3D inzet voor onderwijs is beperkt tot de globe en het boek. Er is verder niets specifieks ontwikkeld

voor scholen.

Verdere mogelijkheden Voor 3D-objectvisualisatie zijn verder toepassingsmogelijkheden en uitbreiding van systemen

mogelijk omdat nu 1.3 HDMI (High-Definition Multimedia Interface) omgezet kan worden naar 1.469

.

Als museum moet het Natuurhistorisch Museum Maastricht wel mee om te concurreren met het

aanbod vanuit het bedrijfsleven. Er is sprake van een technology push, het publiek is steeds meer

gewend aan 3D-visualisaties door het aanbod vanuit de vrijetijdsindustrie de themaparken, pretparken

of ander vormen van entertainment. Stilstand betekent achteruitgang.

In het Natuurhistorisch Museum beschikt de heer Anne Schulp zelf over de nodige kennis en geeft

indien nodig deskundige begeleiding bij de technische uitvoering omdat hij zeer geïnteresseerd is in

allerlei toepassingsmogelijkheden die inzetbaar zijn voor de onderzoekskant van het erfgoed in het

museum.

Samenwerking is essentieel. Zijn advies is: treed buiten de museumdeuren door het bijwonen van

congressen, het opbouwen van netwerken, uitgeven van publicaties en kennis delen met elkaar.

Wat financiering betreft zijn er geen specifieke budgetten beschikbaar, er is wel een hoop goodwill,

dankzij het netwerken en samenwerken zoals blijkt uit het gebruik mogen maken van de infrastructuur

van de CT scan in ziekenhuizen.

De digitale duurzame registratie vindt plaats via het online collectieregistratiesysteem Netherlands

Biodiversity Information Facility (NLBIF)70

de professionele databank voor natuurhistorische

erfgoedinstellingen. Deze collectieregistratiesystemen werken met open standaarden en open source,

69 http://tweakers.net/nieuws/6149/eerste-hdmi-14-chips-aangekondigd.html (geraadpleegd: 21-2-2010) 70 http://www.nlbif.nl/

103

waardoor koppeling van diverse bestanden gemakkelijker wordt. Voor amateurgebruik bestaan

plannen voor de oprichting van DNCM (collectieregistratiesysteem wat toegankelijk is voor amateur

onderzoek). Voor duurzame collectieregistratie van 3D-modellen is nog geen best practice. Het

Acrobat PDF-formaat biedt nu de mogelijkheid om de informatie van 3D-objecten te behouden.

Er wordt geen gebruik gemaakt van het collectieregistratiesysteem ADLIB. Dit is wel geschikt voor

cultuurhistorische erfgoedinstellingen maar sluit niet goed aan op de behoeftes van natuurhistorische

erfgoedinstellingen. Welke kosten digitale duurzaamheid met zich meebrengt is op het moment

onbekend.

De auteursrechten liggen bij het museum en zijn voor niet commerciële doeleinden zoals educatie of

publieksgebruik vrij.

Auteursrecht van erfgoedinstellingen behoort vrij te zijn, omdat het erfgoed beschikbaar moet zijn

voor ons allemaal. Het behoort ons allen toe. Dit ligt anders voor het bedrijfsleven of voor andere

commerciële doeleinden omdat het dan een interpretatief karakter heeft of bewerkt is als nieuw

product.

Voor commerciële doeleinden moeten de gestelde grenzen duidelijk zijn. Het museum heeft

bijvoorbeeld bier zelf gebrouwen en heeft moeten optreden toen een chocoladefabrikant de naam „Ber‟

wilde gebruiken.

Afb.8: Bèr Saturator71

Bij de ethische beleving, wordt verwezen naar bijvoorbeeld Joseph Pine, naar het begrip

„Authenticity‟ en de belevenis economie72

van het object. Bij de authenticiteit gaat het om de originele

authentieke objectbeleving. Men komt hier volgens Anne Schulp gauw terecht in een zweverig gebied

en verdere discussie is niet zinvol. Het echte originele object is authentiek.

Wat authenticiteit en het wetenschappelijk onderzoek betreft, mag er beeldbewerking plaatsvinden en

animaties in het digitale object voor onderzoek. Het origineel moet bewaard blijven. Het publiek moet

altijd op de hoogte gesteld worden over het fysieke object wat gepresenteerd wordt (reconstructie of

origineel).

Als follow up kunnen de verschillende onderdelen van de botten van de mosasaurussen elders ter

wereld gebruikt worden om een reconstructie te maken van de Maasmosasaurus die zich in het glazen

huis bevindt in het HHMM. Verder kunnen deze onderdelen gespiegeld worden om het links en rechts

compleet te maken tot een kloppende reconstructie van de Mosasaurus

71 http://www.falw.vu.nl/nl/Images/saturator_250_tcm19-72601.jpg (geraadpleegd: 21-2-2010) 72 http://www.hbo-

kennisbank.nl/nl/page/hborecord.view/show?uploadId=inholland%3Aoai%3Arepository.samenmaken.nl%3Asmpid%3A157


104

Conclusies

CT, hoge resolutie laserscanning zijn zeker aan te raden voor middelgrote en kleine

erfgoedinstellingen in het bijzonder als de kwaliteit van weergave zeer nauwkeurig moet zijn vanwege

wetenschappelijk onderzoek. Het is echter geen goedkope methode.

Samenwerking wordt voor middelgrote en kleine erfgoedinstellingen zeker aangeraden om tijd en

vooral kosten in te perken. Bijvoorbeeld in het geval van Natuurhistorisch Museum Maastricht omdat

er gebruik gemaakt kan worden van de scanningsmogelijkheden en samenwerking in verband met

scannen.

Deze methode is bijzonder geschikt vanwege de zuivere weergave van micro detailweergave en

doorsneden voor paleopathologisch professioneel onderzoek en amateur onderzoek.

Deze weergaven behoren wat auteursrecht voor educatie of publiekelijk gebruik vrij te zijn, omdat

erfgoed het eigendom van ons allen is. Voor commercieel gebruik moet dit goed afgedekt zijn.

Bij deze methoden zijn wij geen beperkingen tegen gekomen. Het ethisch standpunt is dat alleen de

originelen authentiek zijn. Dit moet vermeld worden in een museum waar de objecten getoond

worden.

Voor conservatie is deze methode goed geschikt om ondersteuning te vervaardigen voor objecten voor

transport en depot. Deze methode is goed geschikt voor reconstructies van uitgestorven skeletten van

dieren en animaties over opbouw van het lichaam, spierkracht of grootte van de dieren. Langdurig

duurzaam behoud en beheer van registratie en documentatiegegevens wordt in open standaarden en

open source beheerd door een betrouwbaar collectieregistratiesysteem waarbij alle natuurhistorische

erfgoedinstellingen in Nederland zijn aangesloten.

105

7.2.4 Interviewverslag – low-end methode (oppervlakte fotografie)

Interview met de heer Wim Hupperetz

Directeur Allard Pierson

18-2-2010

Op donderdag 18-2-2010 vond het interview met de heer Wim Hupperetz,

directeur van het Allard Pierson Museum te Amsterdam, plaats. Het werd

afgenomen door Loes Hazeloop-Jacobs en Willemke Landman. Het doel van het

interview was, in kader van het vergelijkend onderzoek naar drie methoden van

3D-objectvisualisatie voor kleine en middelgrote erfgoedinstellingen, meer inzicht

te krijgen in de manier waarop in de diverse erfgoedinstellingen te werk wordt

gegaan. Afb.9: Dr. Wim Hupperetz

geheugenhuis.waag.org

Na een korte kennismaking is aan de hand van een van tevoren opgestelde en toegestuurde lijst van

vragen het interview afgenomen.

Afb.10 en 11: Imovator farao: xyZ 3D Display -

640 x 499 - 459 kB - png

nl.zerocreative.com

De belangrijkste punten van het interview worden in onderstaand verslag weergegeven.

Doelstelling en doelgroepen

Het museum heeft een aantal 3D-activiteiten ontwikkeld, die bijdragen vormden aan resp. de expositie

A Future for the Past, in het kader van de 75 jaar jubileumviering in 2009, Museumnacht 2009 en een

tweedaagse workshop Interactivity and Virtual Reconstructions in Cultural Heritage. De 3D-

activiteiten betreffen toepassingen van virtual reality, augmented reality en presentaties van (de

geschiedenis van) objecten op een 3D-scherm.

Een museum moet mensen leren kijken. Het is de rol van een museum om met de tijd mee te gaan en

dus de collectie ook via innovatief aanbod te presenteren aan het publiek, zoals met de nieuwe media.

Hoofdactiviteiten om deze doelstelling te behalen zijn: het digitaal ontsluiten van de collectie door het

aanbieden van 3D-animaties en 3D-visualisaties voor publiek.

Het doel van de praktische toepassing van 3D-objectvisualisatie is bij ons om de aandacht van het

publiek op een boeiende wijze te trekken en vast te houden. Hierbij wordt eveneens gebruik gemaakt

van interactieve digitale middelen.

Een ander doel van 3D-objectvisualisatie is de context van de collectie binnen handbereik te brengen

voor het publiek. Dit bereiken we door een historisch tijdbeeld weer te geven van de 3D-

gevisualiseerde objecten. Deze manier van werken biedt de mogelijkheid om een historische

106

gebeurtenis actief mee te maken door een zintuiglijke, interactieve ervaring aan te bieden aan het

museumpubliek. Dit is de doelgroep waarvoor 3D- objectvisualisatie bij ons wordt ingezet.

De keuze voor de methode is afhankelijk van het doel waarvoor de methode wordt ingezet.

Laserscanning is overwogen, maar is op dit moment niet nodig. In deze fase voldoet de fotografische

methode omdat de grotere nauwkeurigheid die de laserscanning geeft voor ons op dit moment geen

meerwaarde biedt en veel duurder is. Voor wetenschappelijk onderzoek is deze methode ook

bruikbaar, op momenten dat nauwkeurigheid geen cruciale rol speelt, bijvoorbeeld zolang het gaat om

het toetsen van hypothesen via 3D-modellen.

De toegevoegde waarde van 3D-objectvisualisatie bij een fysieke tentoonstelling.

Het gaat in de eerste plaats om het experiment waarbij de collectie op een innovatieve eigentijdse

manier ontsloten wordt voor het publiek. 3D-visualisatie in het Allard Pierson museum kan een

werktuig zijn in de beantwoording van vraagstellingen om contexten inzichtelijk te maken. 3D-

objectvisualisatie is een experiment waarbij de 3D-collectie en animaties te zien zijn zonder speciale

bril. De toegevoegde waarde van het 3D-aanbod voor het publiek ligt op het gebied van „personal

space‟. De toegankelijkheid is zodanig, dat het een persoonlijke ervaring wordt, waar men zelf een

interactief deelnemer aan het proces van de informatie wordt. 3D-objectvisualisatie geeft zo een extra

waarde aan de collectie en ontsluit nieuwe visuele aspecten en animaties, waardoor additionele

objectinformatie vanuit diverse contexten zichtbaar wordt. Door de animaties worden historische

omstandigheden voorstelbaar voor het publiek. Op deze manier kan, door gebruik te maken van de

collectie samen met de presentatie voor het publiek, een aanzet worden gegeven tot historisch besef.

Bij 3D-modellen kunnen bijvoorbeeld bij de Etruskische Tempel andere zaken aan het licht komen,

zoals dat een constructie niet van hout kon zijn. Aannames worden daardoor toetsbaar.

Voordelen van 3D-objectvisualisaties zijn, dat er geen verzendkosten zijn, transport is eenvoudig, het

kan via de mail, informatie kan gehaald worden uit 3D-databanken, met toegevoegde en gekoppelde

informatie.

Er zijn ook beperkingen bij deze methode van 3D-objectvisualisatie.

Het is slechts projectie. Een 3D-gevisualiseerd object is een toevoeging bij het fysieke object en zal

nooit het fysieke object vervangen. Verder zijn er beperkingen op het gebied van de nauwkeurigheid.

Dit ligt aan de software.

Een andere beperking van deze 3D-objectvisualisatie kan zijn dat er alleen nog maar naar de

gevisualiseerde beelden wordt gekeken en dat het museumpubliek het contact met de fysieke

werkelijkheid verliest. Zoals een toerist die foto‟s neemt en later thuis de beelden gaat bekijken.

Cruciaal hierbij is en blijft het leren kijken naar en het beleven van een object.

De heer Hupperetz geeft tenslotte aan dat hij in de loop der tijd wel steeds kritischer is gaan kijken

naar de toegevoegde waarde die 3D kan hebben voor het museum.

Uitvoeringspraktijk

Voor de publiekspresentaties zijn als eerste stap een aantal 3D-modellen van objecten gemaakt.

Vervolgens is door het museum een script gemaakt van het verhaal wat het publiek verteld moet

worden. Met behulp van partners (Zero Creative, Fraunhofer instituut) zijn hier animaties en andere

publiekspresentaties van gemaakt.

De methodiek voor het maken van de 3D-modellen is Automatic Reconstruction Conduit (open source

tool ARC 3D) onder begeleiding van Daniel Pletinckx (bureau Visual Dimensions) en met

ondersteuning van de interne fotografieafdeling (Michiel Bootsman). De uitvoeringspraktijk is heel

pragmatisch. De voorwaarde bij deze methode is dat het niet perfectionistisch hoeft te zijn voor het

doel waarvoor het ingezet wordt (beeldvorming).

De methode die in het Allard Pierson museum toegepast wordt voor de 3D-objectvisualisatie is het

maken van foto‟s. Het is een eenvoudige methode die, als er geen al te ingewikkelde bewerkingen

plaats vinden, ook door een handige amateur toegepast zou kunnen worden.

107

De tijdsduur om één object 3D te visualiseren, is afhankelijk van de grootte en de gecompliceerdheid

van het object, meestal neemt het tussen de twee en vijf uur per object in beslag. De eerste fase is het

nemen van de foto‟s. Dit kost het meeste aan persoonlijke tijd. Daarna volgt de computerbewerking

via de open source tool Meshlab. Er kunnen ongeveer twee objecten per dag gevisualiseerd worden.

Deze 3D-objectvisualisatiemethode is relatief goedkoop.

Bij de kosten gaat het vooral om mensuren. Het kost veel tijd om objecten 3D-te visualiseren. De

animaties zijn uitbesteed aan een ander bedrijf.

Er is geen streefgetal dat we voor ogen hebben. Er is wel de afweging om een collectie, bestaande uit

300 Romeinse gipsmodellen, te ontsluiten voor publiek door 3D-objectdigitalisering.

We zijn bij deze methode geen problemen tegengekomen. De methode voldoet tot nu toe voor het doel

waarvoor wij deze willen inzetten. Mogelijk is voor de toekomst wel een nauwkeuriger methode

gewenst.

De praktische voordelen van deze methode zijn onder meer, dat door het beeldmateriaal en de

interactie veel vanzelfsprekend wordt en het museumpubliek minder behoefte heeft aan tekstuele

uitleg.

Voor wetenschappelijke onderzoeksmogelijkheden is de 3D-objectvisualisatie bij ons nog niet

toegepast. Het is nog niet bekend bij ons in hoeverre het voor heemkundekringen/amateurhistorici van

betekenis kan zijn.

Nog onderzocht moet worden of 3D-objectvisualisatie bruikbaar is op het gebied van

objectconservering voor behoud en beheer in praktische uitvoerende zin.

Wel kan 3D-objectvisualisatie veel betekenen op het gebied van historische objectconservering, omdat

deze informatie bij de objectregistratie toegevoegd kan worden en gekoppeld door middel van 3D-

data beeldbanken. Dit geeft wereldwijd de mogelijkheid om 3D-gevisualiseerde objecten te bekijken

en te vergelijken zonder dat het fysieke object vervoerd of gehanteerd wordt.

3D-objectvisualisatie kan veel betekenen op het gebied van historische objectreconstructies of

restauratie, om meer inzicht te krijgen. Door 3D-objectreconstructies en -animaties worden

constructies en contexten begrijpelijk gemaakt en voorstelbaar voor publiek door middel van

augmented reality. Zo kan men denken aan een bezoek aan een virtuele 3D-maquette van een

reconstructie van een Romeinse villa, het koppelen van inhoud en context met de mogelijkheid om te

chatten met Augustus en Livia73

als voorbeeld van dynamisch erfgoed „The future for the past‟. Een

fysieke maquette is daarbij vergeleken statisch. De heer Hupperetz geeft de kanttekening dat er

eigenlijk nog weinig bekend is hoe het publiek reageert op 3D-presentaties, dus dat de waarde van 3D

in deze nog niet vast staat. Onderzoek naar de publieksbeleving/ervaring zou wenselijk zijn

3D inzet voor onderwijs

Niet van toepassing voor de praktijk van het Allard Pierson Museum.

Bij de objectkeuze is er gekozen voor een beperkt aantal objecten voor een 3D-objectvisualisatie en

bijbehorende animatie. Het aanbod geeft meerdere toepassingsmogelijkheden zoals eerder beschreven

is.

Kennis, begeleiding

Het werken met innovatieve middelen zoals de inzet van 3D-objectvisualisatie is een samenspel tussen

drie werelden:

73 http://classica.web-log.nl/classica/2009/04/chatten-met-aug.html (geraadpleegd: 19-2-2010)

108

- Degenen die de toepassingsmogelijkheden bieden: Erfgoedinstellingen.

- De bedrijven die de software en applicaties leveren: Technische bedrijven.

- Degenen die de kennis leveren: de onderzoekscentra.

Uiteindelijk is er nog een vierde wereld:

- Degenen die er gebruik van maken: Het publiek.

Verder is het is belangrijk om verbanden op te bouwen om toepassingen en mogelijkheden te

ontwikkelen en elkaars expertise te delen. Men moet als museum willen vernieuwen, het kost

samenwerking en tijd. Er moeten broedplaatsen ontstaan voor vernieuwing, waarin bovengenoemde

partijen samenkomen. De 3D-toepassingen rondom de jubileumviering A Future for the Past konden

in zeer korte tijd tot stand komen dankzij een netwerk in een bestaand innovatieplatform van Wim

Hupperetz in een vorige werkkring.

Er is een plan om een soortgelijk platform voor de regio Amsterdam op te richten, om de vraagstukken

op dit gebied te gaan behandelen. Ook is er samenwerking met de UVA.

Er zijn wat financiering betreft interne budgetten beschikbaar gesteld om het project te kunnen

ontwikkelen, maar die bestaan voornamelijk uit mensuren zoals boven beschreven. Verder gaat het om

expertise en ontwikkeling. De kennis, om een keuze te maken uit het aanbod van 3D-visualisatie en

animaties, moet wel in huis zijn. Dat vraagt om expertise en ontwikkeling. Je moet wel zelf de

animaties bedenken wat de inhoud betreft. Op deze manier moet je boven de stof staan die je aanbiedt

als publiekspresentatie. Er zijn tot dusver geen subsidies voor 3D-toepassingen.

Digitale duurzaamheid: daar wordt zeker aandacht aan besteed. Voor registratie en documentatie

betekent 3D-objectvisualisatie een waardevolle aanvulling. Voor de opslag van digitale data wordt

gekeken naar de richtlijnen DEN en faciliteiten van DANS. 74

Het langdurige behoud en beheer wordt

via DANS geregeld, mogelijkerwijze in het kader van het Europese project CARARE. Het is niet

bekend of er met open standaarden of open source gewerkt wordt. Er is in dit opzicht ook geen

samenwerking met andere erfgoedinstellingen overwogen.

De visie ten aanzien van auteursrecht van 3D-objectvisualisaties is dat een 3D-objectvisualisatie een

nieuwe creatie is, wat dit impliceert, is voer voor juristen. De maker van een 3D-visualisatie is de

eigenaar omdat dit een eigen creatie is. Wat auteursrecht betreft, is dit een onvervreemdbaar recht.

Met kan de 3D-objecten vergelijken met foto‟s, hierbij berust het auteursrecht bij de fotograaf. Wat

het recht tot afbeelden betreft, dat is weer een andere zaak. In ieder geval is er bij 3D-visualisering

sprake van nieuwe objecten (zie ook 9. Ethiek) dan kan het eigendomsrecht op de 3D-objecten dus

ook elders liggen dan bij de eigenaren/beheerders van de fysieke objecten. De auteursrechten van 3D-

gevisualiseerde objecten zijn bij het Allard Pierson Museum niet expliciet vastgelegd.

Het ethische standpunt ten aanzien van de authenticiteit van de objectweergave in een 3D-

visualisatieproject is, dat een museum met zorg originele objecten toont. Het begrip authenticiteit is in

deze context meer gedifferentieerd. 3D-objectvisualisatie is wat dat betreft een nieuwe loot aan de

stam. Dat verandert niets aan het paradigma. De kern waar het om gaat bij authenticiteit is de „indruk‟.

Bij een replica van het origineel moet het verschil duidelijk gemaakt worden aan het publiek.

Het is belangrijk om te stimuleren dat het publiek media- en museumwijs wordt. Het publiek is zelf

verantwoordelijk om te lezen wat er staat, of het bijvoorbeeld een replica is of een reconstructie.

Wat empirische objectervaring betreft, is er weinig bekend over hoe het publiek de 3D-

objectvisualisatie ervaart. Daar zou meer onderzoek naar gedaan moeten worden.

Authenticiteit is een „opgerekt begrip‟ omdat bijvoorbeeld gipsen kopieën uit de oudheid van

Romeinse koppen ook weer afbeeldingen zijn naar aanleiding van het origineel. Dit geldt dus ook voor

74 DEN staat voor Digitaal Erfgoed Nederland. DANS is een overkoepelend e-depot voor digitaal universitair erfgoed.

109

foto‟s of 3D-visualisaties van objecten. Authenticiteit is op deze wijze op meerdere manieren

interpretabel.

Verder is de weergave van de „werkelijkheid‟ via 3D-objectvisualisatie tijd- en persoonsgebonden.

Vanuit het ethisch aspect mag de driedimensionale weergave van een object nooit als de absolute

fysieke werkelijkheid gepresenteerd worden.

Kortom: bij 3D-objectvisualisatie is er sprake van een nieuwe representatie; er wordt een nieuw/uniek

object gecreëerd. Het is niet bekend of er ethisch acceptabele compromissen op 3D-visualisatie gebied

zijn geweest. Bij elke presentatie moet weergegeven worden of men te maken heeft met een origineel

of met een replica. Maar men mag van het publiek in deze een zekere mediawijsheid vooronderstellen.

Ethisch niet-acceptabele compromissen op 3D-visualisatie gebied. Deze komen vooral voort uit de vervaging tussen wat fysiek waarneembaar is en 3D-visueel digitaal

weergegeven wordt, dit moet vermeld worden.

Als afronding van het gesprek wordt verteld dat er waarschijnlijk een follow-up van 3D-visualisatie

projecten komt in de vorm van de 300 Romeinse gipsen afgietsels en een publiekspresentatie. Een

optie is dat het publiek betrokken wordt bij de keuzes in het reconstructieproces van de

oorspronkelijke kleuren van de Romeinse koppen (polychromie)

Conclusies en toekomstige mogelijkheden.

Voor objectontsluiting betekent 3D-objectvisualisatie geen totaal nieuwe doorbraak. Niet alles moet in

3D weergegeven worden, dit is niet nodig en het gaat te ver.

Deze methode is op dit moment zeker aan te raden wat prijs-kwaliteit verhouding betreft voor

middelgrote en kleine erfgoedinstellingen als de weergave niet heel nauwkeurig hoeft te zijn. Omdat

het een relatief goedkope methode is en vrij eenvoudig toepasbaar.

Samenwerking wordt voor kleine/middelgrote erfgoedinstellingen zeker aangeraden. Samenwerking

geeft een bredere basis om toepassingsmogelijkheden te ontwikkelen, verbanden op te bouwen.

Hoewel bij samenwerking eveneens beperkende factoren mee kunnen spelen wat beleid betreft.

Verder geldt de samenwerking in het bijzonder tussen het bedrijfsleven, het museum en het publiek als

een dynamische driehoek. Daar is wel een kritische kanttekening bij wanneer men te maken heeft met

open source. Het probleem is, dat bij het proces om samen tot innovatie te komen, de kapitalistische

filosofie niet gericht is op openheid of samenwerking met concurrenten. Op wetenschappelijk terrein

is de neiging tot open source ook aan het afnemen.

Er is niet een methode voor algemeen gebruik aan te raden; dit hangt af van de manier waarop 3D-

objectvisualisatie wordt ingezet. Dit betekent dat per situatie onderzocht moet worden, wat nodig is

aan nauwkeurigheid van gegevens en weergave. Bovendien is er zoals boven vermeld eigenlijk nog

weinig bekend is hoe het publiek reageert op 3D-presentaties.

Ethisch gezien kan 3D-objectvisualisatie nooit het fysieke object vervangen: het is een aanvulling.

Altijd moet vermeld worden wat het is: origineel, replica, reconstructie, presentatie of iets anders.

- Auteursrechtelijk gezien is het een nieuw product.

- In de toekomst kan 3D-objectvisualisatie veel betekenen d.m.v. animaties voor het inzichtelijk

maken voor het publiek door reconstructieve weergaven, historische context bij objecten,

ontstaansgeschiedenis van het object in een interactieve beleving op betrokken boeiende manier van

presenteren.

3D-objectvisualisatie is een belangrijke toegevoegde waarde voor registratie en documentatie bij het

behoud en beheer van de fysieke en digitale virtuele objecten.

111

7.3 Bijlage 3 – Detail onderzoeksopzet

Onderzoeksmethoden

Bij het onderzoek wordt uitgegaan van een centrale onderzoeksvraag en subvragen van de

opdrachtgever en bestaande theorieën die verschillen tussen de drie methoden, deze wordt aan de hand

van primaire en secundaire gegevens getoetst.

Onderzocht wordt theoretische inhoudelijke toepassing van de drie methoden en wat de praktische

toepassing inhoudt bij toepassing van 3D-objectvisualisatie in erfgoedinstellingen. Wat de huidige

toepassing inhoudt en de toekomstige uitbreidingsmogelijkheden van de drie methoden zowel in als

buiten de erfgoedinstelling.

Bij de start van het onderzoek naar de vergelijking tussen 3D-visualisatiemethoden wordt gebruik

gemaakt van desk- en fieldresearch, interview, SWOT analyse toepassing bij drie erfgoedinstellingen

en drie methoden, scoreboard, drie kwadranten, conclusie en advies.

Er wordt een hypothese afgeleid uit de theorie die voorkomt uit deskresearch en fieldresearch (diepte-

interviews en gesprekken met specialisten in verschillende segmenten)

De hypothese wordt in operationele termen uitgedrukt in SWOT analyses van de instellingen, een

scoreboard en drie vergelijkingskwadranten (zie hoofdstuk 5.1: vergelijking drie methoden), die een

mogelijk verband geven tussen variabelen van drie 3D-visualisatiemethoden.

Deze operationele hypothese wordt getoetst door een wegingsschaal die de verhouding van

belangrijkheid van onderwerp ten opzichte van elkaar aangeeft (medebepaald door opdrachtgever

Landschap Erfgoed Utrecht).

In de volgorde volgens het stroomdiagram is onderstaande toelichting van becijfering. Voor elk gebied

worden de belangrijke punten genoteerd en vervolgens ingedeeld in een waarderingsschaal van 1000

punten totaal die onderverdeeld worden per onderdeel en een cijfer dat volgt als onderdeel van een

vergelijking ten opzichte van de drie methoden. Er wordt gekeken op welke gebieden de drie

methoden matig, voldoende en onvoldoende scoren. In hoofdstuk 4.1.1, 4.1.2 en 4.1.3: high-end,

medium-end en low-end methode zijn de verwerkte enquêtes te vinden. Ook bij dit model is het niet

van toepassing dat iedereen dezelfde oordelen zal vellen, zoals de geïnterviewden dat zullen doen.

Toch zullen ook uit deze uitkomsten punten naar voren komen, die meerdere malen genoemd worden,

waar de ontwikkelaars van de methoden wat aan kunnen doen. Deze punten worden genoemd in de

kansen naar aanleiding van de SWOT analyses en scoreboard. Na elk hoofdstuk volgt een

samenvatting die resulteert in een deelconclusie en adviezen die bestaan uit de aandachtspunten die uit

de antwoorden naar voren komen. Scores worden slechts gebruikt om de werking van het model en de

hypothesen te onderbouwen.

De uitkomst van dit onderzoek berust op aannames en is een hypothese die vervolgens verwerkt is in

drie vergelijkingskwadranten(zie hoofdstuk 5.1: vergelijking drie methoden)

Wanneer nodig wordt de theorie in het licht van de resultaten aangepast75

.

De SWOT analyse (zie hoofdstuk 4.1.1, 4.1.2 en 4.1.3: high-end, medium-end en low-end methode)

berust op de praktische toepassing van de drie methode door drie verschillende erfgoedinstellingen.76

75 Baarda en De Goede, Basisboek Methoden en Technieken (4e druk), Wolters- Noordhof, Groningen/ Houten.2006. blz.105

t/m110 (geraadpleegd: 24-4-2010) 76Baarda en De Goede, Basisboek Methoden en Technieken (4e druk), Wolters- Noordhof, Groningen/ Houten. 2006. blz.105

t/m110. (geraadpleegd: 24-4-2010)

112

Voor het onderzoek zijn drie methoden onderzocht voor middelgrote en kleine erfgoedinstellingen,

maar hetzelfde basisconcept kan worden toegepast voor grote instellingen, waarbij het advies kan

wijzigen.

Onderzoeksstrategieën

De onderzoeksstrategie is een plan waarin staat hoe de beantwoording van de onderzoeksvragen

aangepakt zal worden77

De strategieën die toegepast zijn:

Het Experiment (bijvoorbeeld observatie en informatie op locatie en spontane gesprekken in de

wandelgang bij lezingen, ter ondersteuning hypothesen78

)

De Casestudy (bij alle drie de toegepaste methodieken)

De „Grounded theory‟( wetenschap Natuurhistorisch Museum Maastricht, Het doel van de analyse

is het ontwikkelen van 'gefundeerde theorieën', waaronder wordt verstaan theorieën die zijn

gebaseerd op de zorgvuldige beschouwing van empirische data)

De „Action research‟79

( museumoudA project Hebbes! Ontstaan uit samenwerkingsproject met

bedrijf Personal Space Technologies Amsterdam)

De strategie die voor dit onderzoek toegepast zal worden is door middel van desk- en fieldresearch en

interviews bij drie instellingen die als casestudy dienen.

Er zijn verschillende methoden voor het verzamelen van gegevens toegepast. In dit onderzoek zijn

deskresearch, interviews, bezoeken op locatie, lezingen, waarnemingen ter plekke, analyse,

scoreboard, kwadrant en grafiek gebruikt.80

De casestudy betreft in dit onderzoek het volgende:

Om te onderzoeken hoe drie verschillende methoden toegepast worden vindt interview plaats bij drie

verschillende soorten instellingen die gericht zijn op: kunst (publiekstoepassing) natuurhistorie

(wetenschappelijk onderzoek), archeologie (inzichtelijk maken van object in context en vindplaats).

Het huidige aanbod van 3D-visualisatie methoden valt volgens het Landschap Erfgoed Utrecht onder

het aanbod wat er op dit moment door middelgrote en kleine erfgoedinstellingen in aanmerking komt.

Criteria zijn door het Landschap Erfgoed Utrecht aangereikt door Willemke Landman. De criteria zijn:

beschikbare middelen, tijd die beschikbaar is aan personele inzet, benodigde technische kennis van

museumpersoneel. Deze informatie wordt verkregen door de gegevens op de websites te plaatsen

(www.locaties.nl) van de betreffende locaties. Wanneer niet alle gegevens op de websites vermeld

zijn, zal telefonisch of per mail contact opgenomen worden met de instelling en gevraagd worden naar

verdere informatie.

De vragen die verband houden met de 3D-objectvisualisaties zijn beantwoord door interviews bij drie

instellingen in Nederland, Het Allard Pierson Museum te Amsterdam (archeologie), MuseumgoudA

(kunst) en Natuurhistorisch Museum Maastricht (wetenschapsmuseum) over de praktische toepassing

van de drie methoden. Aanvullend zijn lezingen over inzet van 3D-visualisatie, bezoeken aan diverse

informatiebijeenkomsten en de innovatiebeurs 2010 in de jaarbeurs te Utrecht.

Er zijn diepte interviews afgenomen bij bovengenoemde instellingen die ervaring hebben opgedaan

met het tonen en onderzoeken wat mogelijk is met 3D-objectvisualisaties. De vragen zijn per

instelling hetzelfde maar de antwoorden verschillen omdat zowel methoden als toepassing en soort

collectie verschillen.

77 Baarda en De Goede, Basisboek Methoden en Technieken (4e druk), Wolters- Noordhof, Groningen/ Houten. 2006.

blz.230 78 http://igitur-archive.library.uu.nl/dissertations/2004-1109-102230/c3.pdf (geraadpleegd:24-4-2010) 79 http://www.narcis.info/research/RecordID/OND1332685/Language/en (geraadpleegd: 24-4-2010) 80 Baarda en De Goede, Basisboek Methoden en Technieken (4e druk), Wolters- Noordhof, Groningen/ Houten. 2006.

blz.260 t/m 269 .

113

Deze interviews zijn op diverse manieren afgenomen: gestructureerd, semigestructureerd en

informeel.

De interviews zijn aangepast op de praktische toepassing en behoud en beheer van 3D-

objectvisualisaties. Dit betekent dat ze wel beantwoord worden op het gebied van toepasbaarheid,

toegankelijkheid, duurzaamheid, copyright, inzichtelijkheid tussen object en context,

interactiemogelijkheid, middelen die nodig zijn voor de uitvoering, financiering, behoud en beheer,

toegevoegde waarde aan collectieregistratiegegevens, maar dat de punten die hier in het standaard

model bij genoemd worden per methode en instelling anders kunnen zijn. De enquête onderwerpen en

vragen zijn samengesteld met de achterliggende gedachte om een duidelijk en volledig oordeel te

krijgen over de toepassing van 3D-objectvisualisaties binnen de drie instellingen. Nog een aanpassing

aan het scoreboard is dat het niet op één punt beoordeeld wordt, maar op en groot aantal punten die elk

een wegingsfactor hebben en er een hypothetische vergelijking valt te maken tussen de theorie van de

methode en de praktische uitvoering door instellingen door het scoreboard van de methoden en de drie

SWOT analyses van de instellingen. Zo wordt een beoordeling ontvangen over theorie en toepassing

van de drie methoden.

Deze hypothesen en bevindingen worden helder en overzichtelijk gecommuniceerd naar het

Landschap Erfgoed Utrecht de opdrachtgever en de academie.

De interviews worden beschrijvend uitgewerkt en zijn terug te vinden in bijlage 7.2: Interviews. Uit de

interviews zullen punten naar voren komen over de (verschillende) toepassingen van de methoden

waar in de scriptie voor Landschap Erfgoed Utrecht en de theoretische en praktische toepassing

binnen het erfgoedveld voor de regio Utrecht, bruikbare informatie te halen is. Deze belangrijke

punten zullen in hoofdstuk 6: Advies worden weergegeven. Vervolgens wordt gekeken wat de

methoden aan voordelen en nadelen te bieden hebben ten opzichte van elkaar. Of de methoden aan

deze belangrijke punten voldoet en wat er eventueel moet gebeuren om hieraan te gaan voldoen.

De uitwerking hiervan is te vinden in het hoofdstuk 7: Bijlagen en wordt genoemd in de Verwoording

uitleg van de enquêtes, welke de geïnterviewden van de instellingen door zullen nemen en binnen 14

dagen retour sturen als er relevante aanvullingen of onjuiste interpretaties in staan voordat zij in de

scriptie komen.

De uitkomsten van de interviews en alle gegevens samen zullen onder anderen gebruikt worden om te

beoordelen wat voor methode mogelijk geschikt is om een aantal nieuwe projecten op de markt te

brengen. Het scoreboard is wat criteria en becijfering betreft in samenwerking ingevuld door de

student en het Landschap Erfgoed Utrecht. De uitkomsten hiervan zullen laten zien welke strategie het

Landschap Erfgoed Utrecht kan gebruiken om het erfgoedveld in de regio Utrecht goed onderbouwd

te kunnen benaderen.

De conclusies van dit onderzoek, waarnemingen, overzichten, interviews en vragenlijsten zullen,

wanneer deze op elkaar afgestemd worden, het antwoord geven op de vraag op welke wijze

Landschap Erfgoed Utrecht projecten kan ontwikkelen en het erfgoedveld in Utrecht kan adviseren

zodat het aansluit bij de behoeften en wensen van erfgoedinstellingen.

Onderzoeksdoel

Op dezelfde manier als in een onderzoeksproject meerdere strategieën toegepast kunnen worden, kan

een onderzoek meer dan één doelstelling hebben. De meest gebruikte indeling in doelstellingen bestaat

uit verkennend, beschrijvend en verklarend onderzoek. In feite kan het doel van een onderzoek in de

loop van de tijd veranderen.81

81 Baarda en De Goede, Basisboek Methoden en Technieken (4e druk), Wolters- Noordhof, Groningen/ Houten. 2006. blz.14

t/m 47.

114

De drie voornaamste manieren om verkennend onderzoek uit te voeren zijn:

- Literatuuronderzoek

- Praten met experts op het desbetreffende gebied

Het doel van „beschrijvend‟ onderzoek is het geven van een nauwkeurige afbeelding van personen,

gebeurtenissen of situaties. Dit kan een voorloper of een uitbreiding van verkennend onderzoek zijn.

Dit soort onderzoek moet gezien worden als een middel tot een doel en niet als doel op zich, omdat er

enkel een beschrijving wordt gegeven en hier vaak geen conclusie of gevolg aan wordt gegeven.

Onderzoek dat verbanden tussen variabelen vaststelt kan „verklarend onderzoek‟ worden genoemd. De

nadruk ligt hier op het bestuderen van een situatie of een probleem om de verbanden tussen variabelen

te verklaren. In dit geval berust het geheel op aannames en hypothesen.

Geloofwaardigheid van onderzoeksgegevens

Het is belangrijk om tijdens de literatuurstudie en gedurende het onderzoek de juiste gegevens te

verkrijgen. Dit betekent dat er aandacht geschonken moet worden aan de belangrijke aspecten

„betrouwbaarheid‟ en „validiteit‟.82

Validiteit geeft aan of de resultaten werkelijk over datgene gaan waar ze over lijken te gaan.

Een van de dingen waar bij het ontwerpen van het onderzoek op gelet moet worden, is de mate waarin

de onderzoeksresultaten generaliseerbaar zijn. Dat wil zeggen: of de resultaten even goed van

toepassing zijn op andere onderzoekssituaties of andere methoden. Een ander punt is dat het

onderzoek een vergelijkend onderzoek is dat berust op aannames en hypothesen. De interviews en

gesprekken zijn niet objectief.

Onderzoeksethiek

Ethiek heeft te maken met de correctheid en integriteit van het gedrag van de onderzoeker met

betrekking tot de rechten van degenen die het onderwerp van het onderzoek worden of de effecten

daarvan zullen ondervinden. Daarom is het van belang gedurende het gehele onderzoek aandacht

besteed worden aan ethische vraagstukken en dient men gevoelig te blijven voor de impact die het

werk heeft op degenen die benaderd worden om informatie, die toegang en medewerking verlenen en

degenen die de effecten van de resultaten ondervinden.

De International Council of Museums (ICOM)83

heeft ethische richtlijnen ontwikkeld voor musea84

.

Ethische kwesties kwamen tijdens verschillende fasen van het onderzoek naar voren, ze kunnen te

maken hebben met:

- De privacy van deelnemers, respondenten, vakspecialisten en derden

- Het vrijwillige karakter van de deelname.

- De toestemming van deelnemers en hun subjectiviteit van informatieverstrekking.

- Het handhaven van de vertrouwelijkheid van gegevens afkomstig van personen en het

bewaren van de anonimiteit van identificeerbare deelnemers

- Reacties van deelnemers op de manier waarop men gegevens probeert te verzamelen

- Het effect op deelnemers van de manier waarop gegevens gebruikt, geanalyseerd en

gerapporteerd worden.

- Het gedrag en de objectiviteit van de onderzoeker85

82 Baarda en De Goede, Basisboek Methoden en Technieken (4e druk), Wolters- Noordhof, Groningen/ Houten. 2006.

(geraadpleegd: 24-4-2010) blz.256 t/m 285 83 http://icom.museum/mission.html (geraadpleegd: 24-4-2010) 84 http://icom.museum/codes/dutch.pdf (geraadpleegd: 24-4-2010) 85 Baarda en De Goede, Basisboek Methoden en Technieken (4e druk), Wolters- Noordhof, Groningen/ Houten. 2006.

(geraadpleegd: 24-4-2010) blz.256

115

Tijdens het onderzoek is de ethiek zeker van belang. Er zijn diepte interviews met diverse partijen

afgenomen. Dit betekent dat de deelnemer altijd op de hoogte is van de situatie en toestemming geeft

om een voice recorder te gebruiken en aangeeft welke gegevens openbaar gemaakt mogen worden

voordat het interview plaatsvindt.

Bij het onderzoek wordt gebruik gemaakt van de volgende werkvormen:

- Desk- en fieldresearch

- Bezoeken en interviews instellingen

116

7.4 Bijlage 4 – Personal Space Technologies

Loes Hazeloop-Jacobs

Datum 4-3-2010

Betreft: Verslag bezoek Personal Space Technologies 10-2-2010

Op dinsdag 10-2010 zij wij, Willemke Landman en Loes Hazeloop Jacobs op bezoek geweest bij

Personal Space Technologies, Falckstraat 53 hs te Amsterdam.

Wij zijn daar ontvangen door de heer Arjen Brinkman RA en de heer Marc Lausenberg MBA.

De heer Arjen Brinkman heeft ons geïnformeerd over de achtergrond van het bedrijf, het product en

wat de mogelijkheden zijn die het product biedt. De heer Marc Lausenberg heeft af en toe aanvullende

informatie gegeven.

Achtergrond informatie bedrijf

Personal Space Technologies brengt 3D en apparatuur en applicaties op de markt voor onder andere

zakelijke, medische en erfgoed sector

Bij de oprichting van het bedrijf in 2005 van Personal Space Technologies, opgericht om mee te

werken om aan internationale richtlijnen om digitalisering richtlijnen samen te stellen. Personal Space

Technologies gaat om deze reden een paper schrijven voor de organisatie EPOCH86

(Excellence in

Proccessing Open Cultural Heritage)

De start van Personal Space Technologies werd gemaakt in het CWI87

(centrum voor wiskunde &

informatica) om vanuit de wetenschap spin-off tot 3D-virtualreality te komen. (zie de video opname

op onderstaande file:

http://www.nuvideo.nl/economie/22647/personal-space-technologies-nuzakelijk.html.)

De afgelopen jaren is er ook erfgoedinstellingen inzet tot stand gekomen door stimulatie vanuit

rijksoverheid door minister Plasterk en subsidiëring voor innovatie op het digitale vlak van de

erfgoedsector. Gouda met het project Hebbes! is daar uit voortgekomen

Personal Space Technologies nam het besluit om „turn key‟ dat wil zeggen, kant-en-klaar aanbod

eenvoudig in gebruik, presentatie aanbod te gaan leveren voor het erfgoedinstellingen erfgoedgebied.

In het begin in 2005 was 3D-scanning van objecten heel moeizaam omdat de files enorm waren. Door

de mogelijkheid om met veel kleine bestanden te werken en verfijning van techniek, aanvulling en

bewerking van grafische (teken) technische mogelijkheden, behoort dit nu tot de mogelijkheden van

Personal Space Technologies. De eerste scans van 800 megabyte zijn terugbracht tot 40 megabyte

presentatiemodems zonder dat er detailweergave verloren gaat. Zoals te zien en mee te maken is voor

het erfgoedinstellingen pilotproject Hebbes! bij het MuseumgoudA 2009 (zie onderstaande file voor

de video opname: http://www.museumsolution.com/)

Het product van ‘Personal Space Technologies’

Het product kan op twee manieren worden aangeboden. Een vast model voor erfgoedinstellingen en

een mobiel model om buiten de museumdeuren hetzelfde aanbod te kunnen leveren voor bijvoorbeeld

educatie op scholen. Dit product geeft een nieuwe dimensie aan het museumbezoek.

Sleutelwoorden zijn: intuïtief, interactief en visueel.

Een groot voordeel is dat het apparaat „hufterproof‟ is en daardoor niet kwetsbaar voor vrij gebruik

bijvoorbeeld bij educatie.

86 http://www.isprs.org/unesco/pdf/niccolucci_epoch_a.pdf geaadpleegd 27-2-2010) 87 http://www.cwi.nl/ (geraadpleegd: 4-3-2010)

117

Het vaste product bestaat uit de volgende delen:

- Auto- stereoscopisch scherm

- Pilaar met 2D touchscreen met data uit Adlib van de 3D-objectvisualisaties.

Een tracker, deze verbindt de sporen en maakt de koppeling tussen het meerkantige blok en het

scherm.

Blokken die corresponderen met het object wat zichtbaar gemaakt wordt op het scherm.

Werking van het product

Dit kan het beste visueel worden weergegeven omdat het gaat om

kijken en doen

Links touchscreen waar via Adlib een object gedownload kan worden

op het scherm. Hier kan ook linkende informatie uit andere databases

aan gekoppeld worden.

Afb.12: touchscreen Hebbes!

Afb.13: meerkantig blok Hebbes!

Blokken corresponderen met object op het scherm. Door de blokken te bewegen, beweegt het object.

De koppeling wordt gemaakt door PST tm.

118

Near Field Personal Space Tracker™ (PST™) verbindt bewegingen van blokken met het object op het

scherm

Afb.14: zuil met touchscreen, tracker en scherm

Onderstaand de mobiele versie:

Dichtgeklapt

Open met touchscreen, scherm, en spiegelblad waaronder met de blokken het object van alle kanten

bekeken kan worden en met tweede blok ingezoomd kan worden om details te bekijken.

Afb.15: mobiel apparaat Hebbes!

Het product is een aanbod van 2D en 3D. Er zijn zes opties voor de bewegingsgraden.

119

Voorwaarden

Het bedrijf vraagt naar gebruiksrecht voor 3D-objectvisualisatie.

Van elk object moet er een 3D-master model zijn, waar niets aan veranderd mag worden en niet mee

mag worden gewerkt. Daarnaast zijn er werkmodellen. Het mastermodel moet in een geklimatiseerde,

veilige ruimte bewaard worden om langdurige digitale duurzaamheid te waarborgen. Vindt verval

plaats, dan is dat kapitaalvernietiging omdat er verder geen back-up is. De brongegevens zijn in het

bezit van Personal Space Technologies. Dit kan problemen geven als er niets geregeld is voor het

geval dat het bedrijf ophoud te bestaan. Dit blijft binnen het bedrijf dus kan het bestand er ook niet uit.

Personal Space Technologies draagt zorg voor onderhoud, behoud en beheer, door een servicepakket.

De masterscans worden op twee plaatsen ver van elkaar bewaard in verband met calamiteiten.

Weergave object

De weergave wordt altijd bewerkt om een impressie van de werkelijkheid te geven. Als referentie hoe

groot een object is, zweeft er in de linker benedenhoek een creditcard.

Het is mogelijk dat de maatvoering niet helemaal klopt met de maten van het fysiek object.

Er zijn kleurcoderingen. Het beste is om deze mee te geven in de file omdat er afwijkingen kunnen

zijn.

Mogelijkheden

De weergave ziet er uit als een weergave van het fysieke object door de licht laser- scantechniek

waarbij de fragmenten over elkaar heen geplakt worden tot een geheel. Er kan redelijk ingezoomd

worden om details en teksten nauwkeuriger te bekijken.

Deze methode is wat weergave betreft volgens Personal Space Technologies geschikt voor

wetenschappelijk onderzoek en voor conserveringsdoeleinden.

Bij de methode die Personal Space Technologies aanbiedt is geen open source vanwege de broncode

die aan het bedrijf toebehoort omdat zij een nieuw product ontwikkeld hebben met een 3D-

objectvisualisatie en de bewerking daarvan.

Naast 3D kan er ook 4D visualisatie uigevoerd worden. Er kunnen combinaties van 2-en 3D gemaakt

worden. In 2D kan er suggestie van 3D gesimuleerd worden, door fotobeelden even te laten

verspringen ten opzichte van elkaar.

Een goedkopere methode is de fototechniek waarbij de foto‟s tegen elkaar aangezet worden (foto-

stitching). Bij inzoomen valt dit op omdat het beeld, in voor het oog zichtbare fragmenten verdeeld is.

Het probleem dat bij foto-stitching ontstaat is: Meshlab (het computerprogramma dat de foto‟s plakt)

is geometrisch88

georiënteerd. Deze methode kan geen fijne detailweergave aan.

Bij scanning is het de bedoeling dat geometrie en de textuur gematcht worden door de laagjes over

elkaar heen te plakken. Deze methode kan wel kleine detailweergave aan.

Bij scanning kan er bij daglicht gewerkt worden omdat er met infrarood gewerkt wordt.

In Gouda is het mogelijk om de medewerkers zelf 3D-objectvisualisatiescans te laten maken. Dit is de

ruwe versie; voor bewerking en verfijning zal Personal Space Technologies nodig zijn om dat uit te

voeren.

88 http://www.kunstbus.nl/cultuur/geometrie.html. (geraadpleegd: 4-3-2010)

120

Kosten

Scherm, tracking systeem

en pilaar

Tussen 40.000 en 50.000 €

Mobiele set-up Ongeveer 40.000 € Draaitafel voor scans Tussen 2000 en 4000 €

Arbeidsloon professionele

scanner en apparatuur

1000 € per dag

Aantal object scans per

dag

2 tot 4 per dag

De kwaliteit en toepassing van scanapparatuur is wel bekend bij Personal Space Technologies maar

wordt gekocht bij de grote leveranciers zoals Philips.

121

7.5 Bijlage 5 – Data visualisatie

Om een beter begrip te krijgen volgt onderstaand de uitleg wat basisvormen zijn binnen de data

visualisatie van 2D naar 3D met een knipoog naar 4D.

Afb.16: Overzicht algemene visualisatie technieken89

Bij het communiceren van complexe kwantitatieve ideeën zijn er vier basisvormen te onderscheiden

van data visualisatie90

in 2D:

1. data kaarten,

2. tijdsreeksen,

3. plaats-tijd narrative ontwerpen en

4. relationele grafieken.

89 Data, vocabulary, marks, composition rules and visual perception rules. (geraadpleegd: 23-10-2009 90 http://www.latebytes.nl/?p=178 (geraadpleegd: 23-1-2010)

http://www.latebytes.nl/?p=178

122

Afb.17: Pont de Bourg-st Andèol sur le Rhone91

Report on the collapse of a bridge over the Rhone in 1840.

Vanuit het twee dimensionale vlak is er een revolutionaire stap gemaakt om van het twee

dimensionale vlak naar 3D-visualisatie over te gaan. Onderstaand is de uitleg zoals dat overgenomen

is van de site 92

‘Wat is nu eigenlijk 3D?

De afkorting 3D staat voor driedimensionaal. Dit geeft aan, dat het om een ruimtelijke omgeving

gaat. Wat dit betekent, wordt aan de hand van voorbeelden duidelijk gemaakt. Wanneer het gaat

over een eendimensionale ruimte, dan is er te denken aan onderstaand voorbeeld: een balletje in een

smalle kooi. Het balletje kan in deze kooi alleen naar links en rechts bewegen in een rechte lijn.

Eendimensionale ruimte Afb.18, 19, 20: visuele uitleg van plat vlak naar 3D93

Het gaat hier over een tweedimensionale ruimte, dan kan het balletje uit het eerdere voorbeeld, ook

voor- en achteruit bewegen. Dit is mogelijk wanneer de kooi dieper wordt gemaakt. Het balletje kan

nu vrij in de kooi „rondrollen‟.

91 http://www.latebytes.nl/?p=178 (geraadpleegd: 15-5-2010) 92 http://www.mostert.org/3dindepraktijk/wat_is_nu_eigenlijk_3d.php (geraadpleegd: 15-5-2010) 93 image mosterd .org 3D in de praktijk (geraadpleegd: 15-5-2010)

123

Tweedimensionale ruimte

Tot slot wordt de kooi ook hoger gemaakt, waardoor het balletje omhoog en omlaag kan bewegen in

de kooi. Nu is er sprake van een driedimensionale ruimte omdat er drie soorten bewegingen

uitgevoerd kunnen worden: links- en rechtsaf, voor- en achteruit en omhoog en omlaag.

Driedimensionale ruimte

De drie dimensies worden ook wel lengtedimensies genoemd, omdat we aan de hand van deze

lengtedimensies elke positie in een ruimte kunnen aanwijzen. We kunnen bijvoorbeeld zeggen „een

meter naar links‟ of „drie meter omhoog‟. Als we met twee punten werken, dan kunnen we zeggen

„ik sta een meter links van je, drie meter voor je en twee meter onder je‟. Aan de hand van drie

dimensies is het dus mogelijk om exact de positie in een omgeving te specificeren. De wereld om ons

heen bestaat ook uit deze drie dimensies. Wanneer we met de computer 3D maken, bestaat er een

3D-omgeving in het geheugen van de computer. Deze omgeving wordt door 3D-software voor ons

zichtbaar gemaakt en men gebruikt voor deze 3D-computerwereld vaak de naam „wereld‟ of „3D-

wereld‟. Een andere benaming is in het Engels scene, of in de Nederlandse scène. De 3D-wereld

kunnen we vervolgens gebruiken voor allerlei toepassingen, zoals u kunt lezen in de volgende

paragraaf.

4D

In het geval van 4D is er sprake van de extra dimensie „tijd‟. Stel dat in mijn voorbeeld het balletje in

de ruimte heen en weer rolt, dan zou dat de nodige tijd kosten, die dus aangeduid kan worden met de

vierde dimensie. De term 4D wordt vooral gebruikt bij 3D-software waarmee animaties worden

vervaardigd. Een animatie is een filmpje dat altijd een bepaalde tijdsduur heeft, waardoor dus de

vierde dimensie nodig is.

Een belangrijk kenmerk van 3D is de mogelijkheid om met de computer eenmalig voorwerpen en

situaties te creëren die vervolgens van alle kanten zijn te bekijken. De software berekent voor elke

positie hoe de voorwerpen eruit moeten zien, inclusief zaken als schaduw en reflectie van het

oppervlak‟.

124

7.6 Bijlage 6 – Swot analyse criteria

criteria methode

sterkte zwakte

prijs

ethiek awareness

juridische aspecten

Kwaliteit

Kwaliteitsweergave

Kwaliteit website


onderzoek professioneel en amateurgebruik

toegankelijkheid methode

Inzetbaarheid

educatie

publieks toegankelijkheid

niveau detail weergave


toekomst perspectief

uitvoerbaarheid methode


continuïteit garantie

vereiste specifieke kennis

Praktisch gebruik voor opslag/transport

kansen bedreigingen

publiekstoegankelijkheid

marktwerking

financiële aspecten

samenwerkingsverbanden

kwaliteitsverbeteringen

juridische aspecten


open standaarden opslag

educatie

125

7.7 Bijlage 7 – Gesprek met Peter van Mensch en Leontien Meijer-van Mensch

Op donderdag 15-4-2010 vond een gesprek plaats met Peter van Mensch (lector methodologie van

museologie) en Leontien Meijer-van Mensch ( docent theoretische museologie) Reinwardt Academie

te Amsterdam.

De kernpunten waarover het gesprek ging zijn: authenticiteit ten opzichte van kopieën, ethisch

standpunt ten aanzien van 3D-objectvisualisatie en teruggave van menselijke resten uit religieuze of

cultuurbepaalde waarden, 3D-objectvisualisatie als vervanging van het origineel bij verlies, (kopie of

origineel), het belang van digitale duurzaamheid.

De antwoorden zijn na elke vraag toegevoegd.

Vraag 1: Wat is het gevolg als het 3D-gevisualiseerde object (bijvoorbeeld een gebouw maar

ook een vaas) voor wetenschappelijke reconstructies ingezet wordt? Is de visualisatie dan

voldoende of moet er daarnaast een framewerk als referentiekader raadpleegbaar zijn om de

weergave zo realistisch mogelijk weer te geven?

Antwoord: Het ligt eraan wat de bedoeling is van de 3D-visualisatie, esthetisch gezien is het

niet noodzakelijk dat er een framewerk bij is, voor wetenschappelijk onderzoek is de

maatvoering wel belangrijk. Een framewerk geeft extra inzicht.

Vraag 2: Wat is het ethische standpunt t.a.v. erfgoedinstellingen qua verantwoording als het

fysiek object 3D-gevisualiseerd wordt en nabewerking ondergaat (maatvoering, kleur, glans,

detail weergave). Mag dit nog wel zonder nadere toelichting als digitale weergave van de

fysieke werkelijkheid getoond worden of is dit een nieuwe impressie van het fysieke object?

Antwoord: Het moet vermeld worden wat het is, een origineel of een kopie. De toegevoegde

data moeten gekoppeld worden aan een collectieregistratiesysteem als aanvulling op

bestaande gegevens.

Vraag 3: Wat is het standpunt ten aanzien van originaliteit/authenticiteit ten opzichte van een

kopie uit de oudheid. Bijvoorbeeld een gipsen Romeinse kop die 3D-gevisualiseerd is. Wat is

daarbij origineel en wat is een kopie en hoe rekbaar is het begrip authenticiteit in deze

context?

Antwoord: Het hangt af van de parameters die vanuit de missie van het museum gesteld

worden. Het is van belang om verschil aan te geven bij een museum, of het gaat om de

techniek van de productie of, de inhoud van de weergave. Bij het aangeven van de parameters

is het de bedoeling dat het museum zich integer en transparant opstelt ten aanzien van het

object en het museumpubliek altijd aangeeft wat het is: origineel, kopie of reconstructie.

Een kopie blijft een kopie naar aanleiding van een origineel. Het gaat om de contextualisering

vanuit een origineel met authentiek materiaal en de relatie van de proportie en mogelijk de

kleur met het originele object als basis. Hoewel de kopie bij vervanging van het origineel in

deze context ook het enige origineel kan zijn. Een kopie bevat minder gelaagdheid aan

gegevens dan het origineel. Een kopie vertelt daarnaast ook weer een eigen verhaal en roept

andere vragen op.

Vraag 4: Wat is het standpunt, is een 3D-objectvisualisatie altijd een aanvulling op het fysieke

object? Of kan het ook een eigen rol vervullen als vervanging van het fysieke object bij verlies

van het fysieke object? (Bij born digital speelt deze kwestie geen rol.)

Antwoord: Het digitale object kan zeker een eigen rol gaan spelen bij een object wanneer het

originele object niet meer bestaat en het digitale object het originele object vervangt. Bij de

gipsen beelden in Berlijn waarvan de mallen bestaan en het origineel vernietigd is tijdens de

tweede wereldoorlog, is de kopie in deze context een origineel geworden.

126

- Vraag 5: Wat is het ethisch standpunt als het bij het fysieke object gaat om menselijke resten

die terug moeten naar de eigenaar op ICOM advies. Bijvoorbeeld de Urker schedels in het

Universiteitsmuseum Utrecht. De Urkers willen vanuit religieuze redenen de menselijke resten

opnieuw begraven. En het museum, dat voor teruggave overgaat tot 3D-objectvisualisatie, om

het object niet echt helemaal kwijt te zijn voor toekomstig gebruik. Is dit beleid ethisch

acceptabel of niet?

Antwoord: Ja, in geval van de Urker schedels is dit acceptabel, omdat het om religieuze

motieven gaat en de fysieke menselijke resten kunnen worden herbegraven wat in

overeenstemming is met het idee van herrijzenis vanuit de religieuze overweging van Urkers

met het verzoek om teruggave en het advies van de ICOM.

Nee, niet altijd omdat culturele achtergronden boven erfgoedinstellingen onderzoeksreden

gesteld kunnen worden vanuit integriteitbelevenis naar de cultuurbelevenis van nabestaanden

of erven.

Vraag 6: Is het wenselijk/ noodzakelijk dat er een apart e-depot komt en vaste internationale

standaarden voor 3D-gevisualiseerde objecten om langdurig behoud en beheer meer na te

streven zoals CARARE (Connecting Archeology and Architecture)?

Antwoord: Ja, vanwege de toenemende mondiale digitale uitwisseling is dit zeker aan te

raden. Een ander punt is dat samenwerking van erfgoedinstellingen gewenst is om digitale

data meer met elkaar te kunnen delen en kennis te vermeerderen. Daarvoor is het essentieel

om gebruik te maken van gezamenlijke digitale databanken die vrij uitwisselbare gegevens

kunnen genereren naar elkaar vanuit een gezamenlijk e-depot, waar ook 3D-objectvisualisaties

veilig voor langdurig behoud en beheer opgeslagen zijn.

Vraag 7: Wie is de eigenaar van een 3D-gevisualiseerd object, de opdrachtgever of de

vervaardiger als dit niet dezelfde persoon is of deze werkzaam is binnen het museum?

Antwoord: Dit is een vraag voor iemand met juridische kennis.

Vraag 8: Wordt er niet te veel aangenomen, dat iedereen wel weet dat een 3D-object

visualisatie niet overeenkomt met het fysieke object? Vooral naar de toekomst toe?

Antwoord: Ja daar wordt te lichtzinnig over gedacht. Op dit moment wordt dit te veel

aangenomen. Het is zo dat er op dit moment al rekening mee gehouden dient te worden dat

onderscheid tussen de virtuele en reële wereld een vervagend gebied is. Dit valt binnen de

verantwoordelijkheid van de erfgoedinstellingen, zij behoren transparant zijn waarover het

gaat.

127

7.8 Bijlage 8 – Vragenlijst met antwoorden DEN94

Op dinsdag 30 maart had Annelies van Nispen (senior adviseur e-cultuur) Digitaal erfgoed Nederland

de vragen beantwoord per mail naar aan aanleiding van de opgestuurde vragenlijst

Vragenlijst i.v.m. 3D-objectvisualisatie en methoden inzet bij erfgoedinstellingen

Is er literatuur beschikbaar over de inhoudelijke toepassingsmogelijkheden, ontsluiting, voorwaarden

van 3D-visueel object erfgoed aanbod?

Antwoord: We hebben nog geen aangemelde projecten die 3D-objectvisualisaties gebruiken. DEN

heeft er nog geen specifiek onderzoek naar gedaan. Jeroen is wel betrokken bij de archeologische 3D-

reconstructies (zie zijn email). En in het born-digital onderzoek is het een van de categorieën.

Op wat voor manier wordt langdurige 3D-objectvisualisatie gewaarborgd aan internationale

standaarden wat authenticiteit betreft: kleurcodering, afmeting(meetgegevens) context gegevens,

toegevoegde contexten en updating van gegevens ten aanzien van de masterfile?

Antwoord: Voor zover ik weet, zijn er nog geen standaarden vastgesteld om bovenstaande zaken te

regelen.

Hoe gaat het proces i.v.m. behoud en beheer i.v.m. duurzaamheid van de mastergegevens. Er wordt

beweerd dat mastergegevens eeuwig mee kunnen gaan maar is dit wel te realiseren?

Antwoord: De bewering dat een masterfile eeuwig meegaat, is een onbewezen stelling. Op basis van

onderzoek en de huidige stand van zaken is de verwachting dat er een digitale duurzaamheidstrategie

zal moeten worden gekozen. De verwachting is dat mastergegevens of gemigreerd zullen moeten

worden naar een toekomstig bestandsformaat, of geëmuleerd zullen worden (of allebei). Wel is het zo

dat de verwachting is dat een masterfile (met een open bestandsformaat dat breed ondersteund en

geaccepteerd is) een langere levensduur zal hebben dan de afgeleide formaten die bijv. voor

presentatie gebruikt zullen worden.

Worden er ook eerste kopieën gemaakt van 3D-mastergegevens die langdurig bewaard worden. Is hier

meer over bekend?

Antwoord: Deze vraag kan ik niet beantwoorden.

De broncode 3D-objectvisualisaties blijft bij het bedrijf. Wat is een aanrader om standaard

toegankelijkheid te waarborgen zodat de broncode toegankelijk blijft als het bedrijf niet langer

bestaat?

Antwoord: Het is belangrijk bij het selecteren van het bedrijf en het formuleren van de opdracht om

hier bedrijven op te selecteren en in de contracten hier bepalingen over vast te laten leggen. Bedrijven

die open formaten gebruiken zijn te prefereren. De erfgoedinstelling moet het eigendomsrecht claimen

van de 3D-visualisaties en idealiter een bepaling opnemen dat de broncode openbaar wordt of

overgedragen wordt aan de erfgoedinstelling bij bijvoorbeeld faillissement van het bedrijf.

Wat is de juridische auteursrechtelijke positie t.a.v. 3D-gevisualiseerde objecten

Antwoord: Deze vraag zul je nader moeten specificeren, deze kan ik niet zo beantwoorden. Bedoel je

bijv. de openbaarmaking op het internet?

94 Annelies van Nispen, DEN

128

7.9 Bijlage 9 – Gesprek met Dr. J. Gratama: CT en MRI scan

In een gesprek met Dr. J. Gratama, afdeling radiologie

95 van het Gelre Ziekenhuis te Apeldoorn, is aan

de orde gekomen wat de mogelijkheden zijn voor de samenwerking tussen ziekenhuizen en

erfgoedinstellingen ten aanzien van de 3D-objectvisualisatie.

Er kunnen 3D-objectvisualisaties gemaakt worden met zowel CT-scans als MRI- scans. MRI en CT

beelden beide verschillende andere structuren uit, omdat de ene methode werkt met röntgenstraling en

de ander met magneetgolven. CT is voor objecten waarschijnlijk een betere methode dan MRI omdat

bij de MRI- scan geen metalen objecten of delen aan of binnenin het object aanwezig mogen zijn,

behalve titanium. De CT- en MRI- scanbeelden worden handmatig ingekleurd door middel van

computersoftware. De kostprijs in totaal (inclusief personele kosten, de computerbewerking) bedraagt

tussen de 250 en 300 euro. De MRI- en CT-scan methode scant het inwendige. Het is wellicht

mogelijk in de toekomst om met een fotocamera/ licht laserscanner in combinatie met CT- of MRI-

scans een 3D-visualisatie te maken. Met de CT-scan kunnen er fijnere coupes (de hogere resolutie bij

de CT-scan) gemaakt worden van het object, maar met de MRI- scan kunnen sommige structuren

beter worden afgebeeld. Hierbij kan zowel de oppervlakte in beeld gebracht worden, als het

inwendige. Dit gaat op een uiterst nauwkeurige manier.

Hierbij moet wel het doel van het onderzoek inclusief de 3D-visualisatie duidelijk zijn.

Een samenwerkingsverband tussen ziekenhuizen en erfgoedinstellingen in verband met 3D-

objectvisualisaties zou in de toekomst zeker meer tot de mogelijkheden kunnen gaan behoren.

Dr. J. Gratama heeft via Liliane Hazeloop (co-assistent radiologie) aangeboden aan de student Loes

Jacobs om gratis 5 afbeeldingen te laten scannen van objecten om het resultaat uit te proberen.

Willemke Landman de opdrachtgever van Landschap Erfgoed Utrecht vindt dit net als de student een

heel mooi aanbod en wil daar ook graag gebruik van maken.

Op deze manier kan een concrete, zichtbare vergelijking gemaakt worden met resultaten van de

fotografische methode van ARC 3D die binnenkort als pilot van start gaat.

“MRI: protonen bewegen. Corticaal bot = zwart. Resolutie is lager dan die van de CT.

CT: verschil tussen kalk en water, absorptie röntgenstralenhout e.d. beter zichtbaar. Resolutie 0,5

mm

Artikelen van het AMCCT en mummies

Afdeling vindt het leuk post processing met reconstructies.

Wat voor kunstobjecten?

Wat precies willen weten?

Kosten: 250-300 euro CT/MRI met beeldbewerking

Mogelijkheid om 5 beeldjes te scannen, voor een leerling laborant als afstudeer opdracht.”96

95 Vrijdag 23 april 2010 heeft Liliane Hazeloop een gesprek gehad in verband met CT scan met Dokter Gratema Gelre

ziekenhuis Apeldoorn 96 Aantekeningen van Liliane Hazeloop

129

7.10 Bijlage 10 – Epoch achtergronden

Verder onderzoek naar normen wat kwaliteit betreft zijn:

- Langdurige digitale duurzaamheid,

- Kwaliteit weergave afmeting, kleur waarborging volgens standaarden,

- Weergave van authenticiteit van fysiek naar 3D-digitaal,

- Weergave in verband met originele weergave en wetenschappelijk onderzoek,

- Detailweergave,

- CT en MRI scans in combinatie met 3D-visualisatie.

De site voor Internationale Toegankelijkheid Erfgoed97

(onderdeel van het ICN) geeft een lijst met

Internationale Initiatieven met betrekking tot onder andere 3D-objectvisualisatie. Hier vallen ICOM,

EPOCH en Spectrum op, waarbij duurzaamheid een speerpunt is. EPOCH is een Europees Netwerk

van ca. 100 culturele instellingen en geeft bijvoorbeeld richtlijnen in gebruik ten aanzien van de

volgende software pakketten :

- MeshLab (open source, 3D)

- Arc 3D Webservice

EPOCH en de toegankelijkheid van 3D-visueel erfgoed

Uit een aantal artikelen98

wordt duidelijk dat de 3D- mogelijkheden afhankelijk zijn van de manier van

inzet en hieruit volgend de mogelijkheden maar ook de onmogelijkheden99

.

Er is een zeer gedifferentieerd aanbod vanuit verschillende gezichtspunten:

- Imperfectie van data, deze data zijn niet betrouwbaar en kunnen alleen als een impressie van

de mogelijke voorstelbare werkelijkheid gepresenteerd worden.

- Authentieke/originele bronnen, deze zijn vaak incompleet en niet historisch feitelijk genoeg

onderbouwd, omdat objecten contextgegevens vaak te veel ontbreken.

- Interpretatie vindt plaats vanuit het nu naar het verleden. Deugdelijke datapresentatie is

essentieel, vanwege de mate van waarschijnlijkheid van persoonlijke interpretatie.

Voor wetenschappelijk onderzoek worden hogere kwaliteitseisen gesteld, dan voor een

publieksimpressie:

- Exacte brongegevens en authentieke/originele data.

- Een 3D-objectmodel met 3D-metingen die exact is weergegeven in een framework.

- Kleurnormering/codering en weergave van het object moeten gestandaardiseerd zijn en

overeenkomen met de fysieke werkelijkheid (zoals bij Arc 3D Webservice).

- Het scherm met de afbeelding moet voldoen aan de voorwaarden die vooraf gesteld zijn.

97 http://www.erfgoedtoegankelijkheid.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=4&Itemid=7(geraadpleegd: 14-

2-2010) 98 Arnoud de Boer, Towards a 3D Visualisation Interface for Cultural Landscapes and Heritage Information. Utrecht

University http://people.cs.uu.nl/arnouddeboer/files/presentations/CAA2009/caa2009.pdf (geraadpleegd: 14-2-2010) 99 L. Van Eycken, B. DeKnuydt, and L. Van Gool, A Common Infrastructure for Cultural Heritage Applications Center for

Processing Speech and Images (ESAT–PSI/VISICS) (geraadpleegd: 14-2-2010)

131

Bronvermelding bijlagen

Literatuur

Baarda en De Goede, Basisboek Methoden en Technieken (4e druk), , Groningen/ Houten: Wolters-

Noordhoff (2006).

L. Van Eycken, B. DeKnuydt, & L. Van Gool, A Common Infrastructure for Cultural Heritage

Applications Center for Processing Speech and Images (ESAT–PSI/VISICS) (2008).

Mondelinge en e-mail informatie Hazeloop L, gesprek met Dokter Gratema J. van het Gelre ziekenhuis Apeldoorn in verband met CT

scans datum 23-4-2010

Nispen A.van, Digitaal Erfgoed Nederland (DEN) informatie per e-mail. Over digitale duurzaamheid

Websites en e-artikelen

http://www.agentschapnl.nl/organisatie (geraadpleegd: 25-2-2010)

http://classica.web-log.nl/classica/2009/04/chatten-met-aug.html (geraadpleegd: 19-2-2010)

http://www.cwi.nl/ (geraadpleegd: 4-3-2010)



http://www.erfgoedtoegankelijkheid.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=4&Itemid=


http://www.falw.vu.nl/nl/Images/saturator_250_tcm19-72601.jpg (geraadpleegd: 23-10-2009)

http://www.globe-4d.com (geraadpleegd: 21-2-2010)

http://www.hbo-

kennisbank.nl/nl/page/hborecord.view/show?uploadId=inholland%3Aoai%3Arepository.samen

maken.nl%3Asmpid%3A1575 (geraadpleegd: 21-2-2010)

http://igitur-archive.library.uu.nl/dissertations/2004-1109-102230/c3.pdf (geraadpleegd: 24-4-2010)

http://www.isprs.org/unesco/pdf/niccolucci_epoch_a.pdf (geraadpleegd: 27-2-2010)

http://images.google.nl/ (geraadpleegd: 21-2-2010)

http://www.kunstbus.nl/cultuur/geometrie.html. (geraadpleegd: 4-3-2010)

http://www.latebytes.nl/?p=178 (geraadpleegd: 15-5-2010)

http://www.mostert.org/3dindepraktijk/wat_is_nu_eigenlijk_3d.php (geraadpleegd: 15-5-2010)

http://www.museumsolution.com/product/dpresenter%20mobile/ (geraadpleegd: 23-2-2010)

http://icom.museum/codes/dutch.pdf (geraadpleegd: 24-4-2010)

http://icom.museum/mission.html (geraadpleegd: 24-4-2010)

http://www.narcis.info/research/RecordID/OND1332685/Language/en (geraadpleegd: 24-4-2010)

http://www.nhmmaastricht.nl/texTONLY-NL/new_ind.htm (geraadpleegd: 21-2-2010)

http://www.nlbif.nl/ (geraadpleegd: 21-2-2010)

http://www.ps-tech.com (geraadpleegd: 23-2-2010)

http://www.students.cs.uu.nl/~ogik/samentent/WO12001_Samenvatting_BM&T_boek.pdf.

http://tweakers.net/nieuws/6149/eerste-hdmi-14-chips-aangekondigd.html (geraadpleegd: 21-2-2010)

http://video.google.nl/videoplay?docid=8140352835915227125&ei=VNiIS_myCdOv-

AaSuqGODg&q=ct+scan+3d+&hl=nl&view=3# (geraadpleegd: 27-2-2010)

http://nl.wikipedia.org/wiki/Radiogolven „Radio frequency identification‟, lett. identificatie met

radiogolven‟. , Dit is een technologie om van een afstand informatie op te slaan en te lezen van

zogenaamde RFID-"tags" die op of in objecten of levende wezens zitten (geraadpleegd: 21-2-

2010)

Lijst van illustraties

Afb.1: Patricia Olsthoorn - introductie Hebbes, Loes Hazeloop-Jacobs

Afb.2: mobiel apparaat voor 3D-visualisatie, gebruikt bij Hebbes!

http://www.agentschapnl.nl/organisatie

http://classica.web-log.nl/classica/2009/04/chatten-met-aug.html

http://www.cwi.nl/




http://www.falw.vu.nl/nl/Images/saturator_250_tcm19-72601.jpg

http://www.globe-4d.com/

http://www.hbo-kennisbank.nl/nl/page/hborecord.view/show?uploadId=inholland%3Aoai%3Arepository.samenmaken.nl%3Asmpid%3A1575%20



http://igitur-archive.library.uu.nl/dissertations/2004-1109-102230/c3.pdf

http://www.isprs.org/unesco/pdf/niccolucci_epoch_a.pdf

http://images.google.nl/

http://www.kunstbus.nl/cultuur/geometrie.html.

http://www.latebytes.nl/?p=178

http://www.mostert.org/3dindepraktijk/wat_is_nu_eigenlijk_3d.php

http://www.museumsolution.com/product/dpresenter%20mobile/

http://icom.museum/codes/dutch.pdf

http://icom.museum/mission.html

http://www.narcis.info/research/RecordID/OND1332685/Language/en

http://www.nhmmaastricht.nl/texTONLY-NL/new_ind.htm

http://www.nlbif.nl/

http://www.ps-tech.com/

http://www.students.cs.uu.nl/~ogik/samentent/WO12001_Samenvatting_BM&T_boek.pdf.

http://tweakers.net/nieuws/6149/eerste-hdmi-14-chips-aangekondigd.html

http://video.google.nl/videoplay?docid=8140352835915227125&ei=VNiIS_myCdOv-AaSuqGODg&q=ct+scan+3d+&hl=nl&view=3%23

http://video.google.nl/videoplay?docid=8140352835915227125&ei=VNiIS_myCdOv-AaSuqGODg&q=ct+scan+3d+&hl=nl&view=3%23

http://nl.wikipedia.org/wiki/Radiogolven

132

Afb.3: Praktijk uitvoering, foto Loes Hazeloop-Jacobs

Afb.4: Anne Schulp

Afb.5: Reconstructie van de mosasaurus

Afb.6: Reconstructie mosasaurus skelet

Afb.7: Impressie Mosasaurus

Afb.8: Bèr Saturator

Afb.9: Dr. Wim Hupperetz

Afb.10 en 11: Imovator farao

Afb.12: touchsreen Hebbes!

Afb.13: meerkantig blok Hebbes!

Afb.14: zuil met touchscreen, tracker en scherm

Afb.15: mobiel aparaat Hebbes!

Afb.16: Overzicht algemene visualisatie technieken

Afb.17: Pont de Bourg-st Andèol sur le Rhone

Afb.18, 19, 20: visuele uitleg van plat vlak naar 3D

3D objectvisualisatie, een onderzoek

Documents

Transcript of 3D objectvisualisatie, een onderzoek