T. C. KLTRVETURizMBAKANllGIESKi ESERLERVEMZELERGENELMDRLGiii.A R A T I R M A SONULARITOPLANTISIANKARA- 2024MAYIS 1985Not: Bildiriler ve gre Yusuf OGUZOGLUSicillerdeki Tereke MalzemeOlarak 1Necmi LKERTireMtizesindeki Kitabeler 5Cemal PULAK1984 ve Antalya ... 35CemalPULAK1984. Marmara 47ErolATALAYCemilbey (orak) Nahiyesinde BulunanBizans SelukluD-nemi ve 63 Temel Haberler-1984....... 75Revza Grerne. KiliseDuvar Resimlerinde 1984 Koru-mave 91GnselRENDAGrerne'de Gereken BirEv ;.... 103Hasan MALAYPhiladelphia'daMeter Phileis-MenKombinasyonu veTekousa Problemi 133CMye FOSS1984 Kocaeli ve Ktahya Kaleleri ;........ 137DavidH.FRENCHRoma 'VeMil 143AnneliesePESCHLOWDieWidhnhauser von Larmos 155Sencer Mevkiindeki AntikKprve Ta-rihi SorunluDurum BlChristian MAREKForschungenin Paphlagonien. . . .. . . .. . . .. . .. . . . . . . .. . . . .. . . .. . ... . . . . . 18,1AlanS.HALLAnEpigraphical SurveyInTheKibyratis 1984 187Marc WAELKENSPisidianAntioch : FindsInThe Museums of Konya, andtan/bul , . .. .. . . .. . . .. . . . . .. . . 191RecepMERt19814 ve'Manisa Yzey 199NumanTUNAIonia veData ArkeolojikYzey ... 209Mustafa DuranUZTeosDionysos Temenos 227SebastlanaLAGONAKyme 1984 24J3Thomas FrigDilindeYeni' tlar 257! DeVRIESGerdren1984 261RobertPAYTONW0l1kInKaramanAndAnkara Museum 267AnnMURRAYIn AndPamukkaleMuseum 273Dorit Remarks OnTheTarsus LateBronzeAge i PotteryInTheAdanaMuseuro,' . .. . . . .. . . . . . . .. . . . . 279Veli VanBlgesi Yzey1984 287Taner TARHANVanKalesi'nin ve Eski Van Tarihi-Milli ParkProjesizerinden 297AIainDAVESNE Kalesi: DemiereRecherche 357Harry RUSSEL'AssyrianMonumentsat TheTigris Tunnel 361OktayAnadoluBlgesindeAntik Demir Metalurjisinin . . .. . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. . . . . . .. . .. . . . .. . . .. . .. .. . . . . . .. . . . .. . . . . . . . . .. . . 365 ERKANALMardinYresinden Yeni Assur Dnemi Mhrleri 379Mehmet 1984 Burdur - evresi Tarih ncesi 389Mehmet ZDOGAN1984 Trakyave Marmara 409Ursula WittwerHACKOFENAnthropologische Untersuchungen der Nekropole Samsun 421 YALiNKAYA Toroslarda Paleolitik Yzey ....... ..... Edmond FREZOULSExploration iArcheologique et EpigraphiqueenLycieOcciden-tale 449 TEREKE KLTRELMALZEME OLARAK YusufOGU:ZOGLU Sicili veya Sicili denilenbelgegurubu mzele-rimizde ilgili incelemesine Bursa, Edirne, Manisa, Trabzon, Ankara, Konya, Kayserigibi Dnemi Trkiye'sininnemliXVI. kadar gi-densicil defterleri gnmze kadar Bud.efterlerde, DevrinOs- sisteminin olarakilgili beldeninidari, adli, beledi grmekmmkndr. Her trl - lemive ticari da sicileSicillerdeyer alannemli birbelgegurubuda tereke Tereke, lenbirkimsedenkalanmaddi ifadeeder. Eskilarda veyametrkatbiimindegemektedir.Tereke sicil defterlerinde olarak yer almakta, Bur-sa gibi byk ise zel defterleriniinde topluolarakbulun-Tereke sicillere, len - mlknn vansleriblnebilmesiiin Vasiyetleriri yetimvegaiplerinmiras yrtlmesigrevleri mahkemeye halinde defter edi-lip tesbiti ve edilerek yine yrtlrd, Btnbu i yani gerek-kassam verilen bir grevli, dellal- vedellallar ileehl-ivukuf Bu hizmet kar- toplam zerinden kesintiler Kesinti yzdesi ilgili Bu kesintiler efendinin kassamiye, kati biye, ihzariye,hddamiye. dellaliyegibi giderlerbulunuyordu.Bizi burada ilgilendiren, tereke1erin veyahukukiyn bumeseleninkltrel yndenele Tereke(*) Yard. Do. Dr. Yusuf OGUZOGLU, Dil Tarih ve TarihBlmANKARA1iindeiindengelenok yer giysiler, sinai ve ticari mallar, ev - gibi mallar, nakitpara, alacaklar, borlar, kleler, zirai her biri ince-lenmesi gerekenkalemler olarakgzkyor.Tereke kltrelmalzemeolarakdikkati ekenilkgrup giyim - ileilgili Bu devrin giysilerininismini, retim yerini, renginibelirlememizmmkndr. BukonudaXVII. ait tesbit-Ieri bulunuyoruz (Karaman 'iyye Sicilleri 279/1-4, 280/33.Bursa SicilIeri B46/39, A159muhtelif sahifeler, Konya iyyeSicilleri 18/339. Edirne ait TerekeDefterleri, Yay. . L.Barkan, Belgeler III/5-6, 1966). dnemde, ipekli,uzun bir st giysisi olarak Kaftan renkvebiimlerde Kaftan Darayi, Devetyatlas,Dolarna, Erguvani,atlas, Gnguni atlas, Hare, ap- mai atlas, iplik Jengari atlas, Kemha, atlas, Uzunyenl, Beyaz,inayet, Mai atlas,mai kutni, muhayyer, Rstemi, sineabi inayet, kadife, darayikk, Mai kutni Mai kemha,alaca, Mor mu-hayyer, Muhayyer penibe, Sarabi nefti kutni, Nebati, dnayet, rstemi, atlas. Bugibi giysilerleilglli hirler ilgi duyulanrenk veib:i1m da lendirmekmmkndr.Trk kilim, kebe, keegibirnlerikonusunda yapmakisteyenler de tereke defterlerindenfaydalanabilirler. Me-sela: Kemhadivanbyk- orta - kkhamam Nefti, Laciverdi- srmai- Beyaz- Kara- kebe, tiftik-kebe,gibi (Bursa Sic. 46/muhtelifsahifeler).Tereke ziynet da bulunuyordu.Mesela sadecebilezik olarak tesbit bulunuyoruz:Bilezik, Acem. Altmburma,cebe, tapta, Cevheri, Sim-i ingene, sim-i tahta, tel (Edirne defterleri).Devrinmutfak da ularakterekeye gemekteydi. Bukonuda1645 -1649 tarihlerinerastlayanKaramansicillerindeki aktarmak istiyoruz (Karaman Sic. 29/71- 4, 280/33): Bakra, Fincan, Havan, (el, kahve), Kazgan, Kefgir,Sahan Sini, Tabe, Tas, Tebsi, Tencere..2 alanlardaretici, sanatkar durumunda ml-kde bize ilgili alandahammadde, madde, retim gibi MeselaXVII. ait Bursasicillerindebulunaniki terekeyeralanbilgiler (Bursa Sic. B/74-4, B46/6): Hamsurhsahtiyan864adet, Su gn14 adet, Kara 21 adet,Def'r, kara gn 42adet.Rzgar ulusu postal19 ift, Ulu ayakpostal S ift, Kii ayak postal? ift,Ulu-ortapostall ift, Recep- postal ift-l, Siyah adet 2,Penbedirhem 100,Rzgarulusugnift5, Uluayak ift 4, Ulu" ortagnift 7, 9,adet 14,Yandemro adet 1, destgah adetz, adet 4,adet 2, rzgar 23, Uluayak 4,.ulu -ift 8,kii ayakift14. . . . .Ticari ve. zirai terekelere;gemekteydi. Isparta bulunan' 1606 tarihli-ilgilidir {Ispar-Sic. 179/23)." merhum SinanHa-lifean-mahalle-l 'Yaylazadeancmahallah Isbarta,Maha.lle-imezkfuede .rahnnde ehir mikdar havluve veblrmikdar ,10:000.-haebaz dkkam;Def'aBekir kuvbunaa"yaki' . Defa,tekye Halifenam .meezi'de vaki'Karye-i va!ki,MustafflBey Kalesindevaki,ev drt're'.s kz,.dr.t 'kara .. .drt:re's otuzkeylarpa, birmik- ,.dar dan, yztuz,vukiyye penbe.. 'Tereke bir belge gurubu.dakitaplardrr. Az dabulunuyordu, Bunlarisim, isim vefiyattakdir edilerek Bursa'davefat eden Efendi'nin Bunlar Ahteri,Envar,Kili- Sinan hadis-I erba'in, risale-i Sacreddin, Kaside, Kita-b'l-haragibi eserlerinismi geiyor. Bukitaplar genelolaraklistelen- tesbit yazmaeserlerinisimlerini be-lirlemekmmkndr. te yandanbukitaplar sahibininmev-kiine gre, dini-akli eserler orankurarakodnemlerdeilgi du-3yulan belirlemek olabilir. teyandan, fiyatla- devrin fiyat iindeki yerini tesbit ederekkitabaverilennerninderecesini debelirleyebiliriz.Sonuolarak, Mzelerimizdeki sicillerdeyer alantereke Kltr tarihive Sanat tarihi yapacaklara malzemesi olarak olabilir. (l) Bu gibi malzemesinden faydalanmak isteyenlere ilgili devrin dili ve deyimleri - terimleri iin olabilecek eserleri saymakmm-kndr. Mesela Bk. TDKTrke Szlk, TDK Faramaszlg,TDK Trkiye'de Halk Derleme Redhouse, Steingass, Ka.- Trki gibi szlkler. Sanat Ansiklopedisi (C. Arseven,i - V, 1975), GemlciDili (L. Gray, 1968) Trk Giyim veSslenme Sz-(R. E. Kou. Ank. 1967).4 Necmi LKER * iinde Gme (Guem) eteklerine olarakkuzeydeki bereketli KkMenderes bakanTire, Trk- tr ait zengintarihi belge/leri bnyesinde 'biridir. Tire, tarihte Anadoluileri-negiden ve birtdcaret merkezi olarak zamanda zellikle Beylikler ve devirlerindebublgeninbilim, kltrvedini !bir menkezolarak da bir beldedir 1.Anadolu'nunmedeniyetve klr 'simgeleyeneser-lerinyerleri ve olan mzelerimizin hemen hepsinde evrelerinden Seluklu, Beylikler ve devirlerine aitbir okve eserlenin bilinenIbir gerektir. veevre-sindeki TrkBeylikleri ve devrineait belgelerolankita-belerilmgnekadar yeterinceve giibi zerine ancakbirkaciddi 2. lkemizinbir okmzesinde mezar paralel olarak, Ege Blge-si'ndeki mzelerde de bu belgelerinvar bilinmektedir.zellikle Agora havamzesinde, Tire, Bergama, Ma-nisa. Denizli mzelerindeok mezarkitabesi bulunmakta, birka(k) Do. Dr. Necmi LKER, Ege niversitesi" Arkeoloji veSanat Tarihi BlmBornova (1) Hrand D. Andreasyan, Simerm'wn FJeyahatnamesi, 1608- 1619, bul, Baha1964, lJ9; RudoLf M. Rielfstalhl, Oenubu Garbi Anadolu'daTr"h Mimarisi; Mat'b!lJllJSI, 1941, 26.(,2) 'bilinen Aktepe, !z-mir'in demmezar konusundalbelJgeJ1ertni de rnek ma'kales! olan ,alLt ikitalbeler venotlar,sTarihDerg18t,XIV/1'9, -Eldebiyat Fakltesi1964,5"7 - 80; Necm1 'Olker, - MezarKitabeler! (XVIII. ve XIX.(I) , IIAnkara, 1985, 1 19; Beyhan Kara- ll'ilgilirlu Ilimleri Enstit8'Dergisi, III, Ankara, 1977, 115 -147; Necmi '01-ker, !zmirSanoo.kkalesi ve , Birinci Askeri Tarih Semineri BildirilerII, Ankara, Gnkur.1:9'83, 263- 84; Arkeolog Ufuk da Es'ki !.zmir'de Bir BilimBirlik tzmdr, 1193, 36,21- 24, 'konuya popler ve 5mnferit haricindekonuzerineciddi birbiimde venumaralama envanterlerinin bile verilennemi gstermektedir 3. Bu konudarnzelerde, veyaokaz dikkatieken 'birhusustur. Gerekte iseeski Trk kitabeleri milletimizingururduyup vezengin sanat vekltrmalzemeleri-dir. Mezar ssleme, ve estetik dikkatiekm.ektedi.r.Bunlar lmfolkloru, da ve mes-lek sanatkarlar ve yan- sanat eserleridir.Genelolarakmeelerdeveevredebu senedi ma-hiyetindekiokuyupve bilim adam- ok Anadolu'daki Trk - devrincesi kltr olarakherzaman nplandatutulurkenvebuereveiindebirok lkazrla:r devamettitiliT-ken,lizerinde yzeyde!bulunan1.1rk devrineait eserlerveyokolmayaterk edilmekte, az ve restorasyonlarlayetinilmektedir 4; gibi EgeBlgesi'nin bir ok ye-rinde' eski mezar terk olarak bu- Butarihi olanmezar .geengnilgisizirkvebHgisizli1ktenhara,p gitmektedirler. Bu da ya da s; Ancak .evre-. istememize.butr. .projelerin. mali vezellikleilgili iin iindekirestorasyona olanmezarkitabeleriHe .dahi ilgilenememekteyiz.Burturi mzelere buluriankitabelerimce-.lemeyeyneltmekbir zaruret haline(3) NaclEren, AntalyaMzesinde lBulunanTr'k Trk ralya xvn(1982), Ankara, ,DS! 1982115 - 133; TuncerBaykara, 1)emzl1'deBulunan:tki Kitabe,Beeten, (1900), 159 -162.iBu tki makale Mze zerinde ,bir (4) eserlenlzertne 'bu Harran, KUiooda;ba;d, 1kialevePeingJ;bi yerlerde Vedevametme'ktedir.(5) - Karaburun'da bulunan tarihi mezar kitabelerinin mteahhitler tarafin-dan ve eskikaJbr'iatandangeriyeancakbirerkekmezarkitaJbesinin grdk.6Ege Blgesi'nin'f,rkdevri eserleri zenginolan TireMzesi, simgeleyen eserlerin, zellikle Beylikler veOs- devrineait mezar ve kitabelerini ok bu-lunduran kltr hazinesidir. 1983ilgili bir grupla nedeniyle TireMzesi'ninbahesindeokmiktardabulunanmermer tkitalbeler,bukonuyla iindiiklkat>imi ek-Mze Mdr Orhan ile 'Sonu-cunda hepsi demermer zerinekabartma hiimindeolanbubelgeler kadar hi 'bir !bilimselyaprlma- buyredede'kitabelerin okuyanhe-men kimsenin ve!buIkimlVklerininde tesbLtveuzunsredenberidir de 'buTrk- ts-lameserlerineilgi duyacakbilimtesbit Burada Tire Mzesi'nin tarihinden zetle bilgi vermenin ye-rinde Halkevi sanat Ikolufaaliyetleri erevesiiindefilizlenenTire'de 'birmze kurmafikri, 1935 nfusme-muruFaik ile Kendi grevine ek olarak fwimzevazifesini de gnllolarakstlenenFaik kendini bu yolda eden Tirelilerdendestekle faaliyetle-rine Bakanlar Kurulunun4 VII. 1935 tarihve3008/2 dayanarakTire'ninennemli tarihi birisi olan,Yeni Mahalle'de !bulunanve minaresindeki inilerin tr diyede'BeyCamii si'ne evrede/ki eS/Meserler buraya toplanmaya 7. Buyemmze gre1429 II. Mu- Bey ileri srlr-ken 8 Tirecamileriyle ilgili tez olan bu Abdullah HalilBey H845/1441 ve tarihlibirvakfiyesi ".1946ddareniri bnyesinde Milli Eski Eserlerve MzelerGeneltescil ve emrine olan Tire Mzesi'nin kurucusu Faik Toklu- mzememuruolarak DahasonraTire'deyenive modernbir rnze ihtiya merkezindebu-gnkrnzenin1966 'Ve1969'da binabiJtirilo(6)FaJik Tire evreincelemeleri, KaB. 1973, 89.(7) Ay. yer.(8) Ay.yer,;Tire, 1964, 26.(9) Tire'deOamiler ve UMeBcit, Ankara, Baylan1978,36.7 1968 mdrlukhalinegetirilenTireMzesi'neyine Dzenlenmesitamamlananmze28Ocak1971 ta- hizmete Eskidendini birmerkezolarakda Tire'debir okg.zel ve mermer iledoluolanbueskihazinbir gzellik gezen bir seyyahtara- vecizbir biimdeifade Zamanlabugrntnnde- veogzelimveherbiri birer sanat eseri de olan mermertarihin ka- Biz kadar olan mezarkita:beleri ze-rinde TireMzesi'nde bulunanmezarkitabelerinin hykbirbs- dahance olupTirebelediyesi iindekal- gerekesiile yani bugnk yere naklediktensonraAlay olarakhizmetegirenyerden 12. Oza-manTire' debulunanJandarma belediye kal- bu iindeki imar edipsubaylar iinbirparkha-linealayTire'dennakledilincede Alay ola-rak o zamandan beri de sivil halka hizmet vermektedir". Ta-rihi olanmezar incelenipAlay mzeye bykemekleri ge- olan'omzemdrrahmetli Faik buradaisterim.TireMzesi'nde!bulunanve zerinde T!.rk. ki-tabelerini anagrupta toplamak mmkndr :1 - Beylikler ve devridikdrtgenprizma 'biimindeki hideler.2 - Beyli!kler ve devri tepesi tersU veya Vhideler.3 - devrine ait 4 - kitabeleri.5 - Bina vekitabeleri.6 - Sslemeli mermer fragmentler.Bukitalbelerinilk!blmndekilerMzebahesinde olarakhalinde, isebirbirineters olarakdayan-(10) F. Tire evreIncelemeleri, 191.(11) Rudolf M. a.g.e.,26.(12) Babri Tire 1lki Mezar TrkFalklor Dergisi, Cilt X, 204 (!Termmuz 1966), 4122,(IS) AY.lIeT.8 bir biimde Erkeklere kavuklan ait koy-makbir olup, 'Uzun sre gerektirir. bllmlerde ortayakonulan sslemeve hat felsefeninvefolklorumuzunengzel rneklerini kil edecek ve gzellikte bumermerlihumtahuraLailahelllallahMu!hammeden Elhac Mi bintiRahimeVeElhac Mustafa veMehmedVeZeliha veElhac MuhammedrahmetenVasiaten El fatihaSene69 - (Resim: 11).zeri ters Vbiimindekavisli ve hafife daralan,mermerden olanbu 11'6 x 46 x 9cm. lsndedir. Bi-imve olarak evresindesrkrastlanan bir tip da 27. Mer-mere birbiimde birpano iinde onbir ve ara- sllme olan kitabenin sls'biiminde ya- yerleri de Mzede 2026env. olan zerindeki ta -sslemeli olup benzeri r-neklerinde on su bir glbezek silmeile uyumlu Ibir :kompozisyon en gzel dabusslemesidir, Mzeninbahesinde stilde bir ka tanedaha:benzer bulunmekla birlikteen ve en sade ssle-meli da budur :(26) met TTOK ll,(27) Necmi 'O'l1rer, 1.zmir. K1taJbeleri...s, 915Ah minel-mevtHakkayzmevirdimOnyedidir YansunTire'ninEminekerimesi merhume RuhunfatihaSene 1140/1727-810 - (Resim: 12).Tepesi ters Vbiiminde, hafifedaralanbeyazmer-merden bu lleri 124x47x9 cm. dir. Bu blmndebarokstilinde geometrikbir ssleme bu- Boyun genbiiminde birkemer Onun isestilize iki tmkitabeyi dikdntgen 2023 env, olan bu simetrikolarakstilize genbiimindeyaprak figrleri kitabesi, uzun an biiminde oyul- olan birpano iine olarak silmenin danibarettir. Kitabeniniyi birhattat ve emekmahsul grlmektedir 28, Kirabenin aruzveznindeolupFailatn/Fai-latn/Failn'dr:Eyledi cinane Buy-icennettenduyuncarayihaEyziyaret eyleyenlerkabrimiRuhu olsunokunBir fatihasene 1161Fi N(Ramazan) 21/6Eyll 1748 jj:,'o\'\ () \\"\\ (28) 'Derman, MezM' mtBibe1erinde 'I'rOKBelleteni, 49/328,36 - 47; MZ. a.g.e.,16II - DirigaFatma (Zehra) (Resim: 13).Bir nceki benzer zelikler bubeyazmermer ta- lleri 131x54x9cm. dir. Mzede2022env. Tepesiters Vbiiminde, hafife daralan blmndeyineXVIII. zgbarokstilinde iekvestilize yaprakmotifleri Boyun ise hayali yapraklardan bir kemer Bununhemenise stilize iki tmkitabeyi dikdrtgenbirbiimdeevrelemektedir. Ta- simetrikolarakbirer iekmotifi ninkitabesi, uzunanbiiminde birsilmeile vebir panoiine Sekiz kitabe, yedi silmeile Kita-benin biimi oluphemTrkehemde Arapacmleler Kitabe meyilli iyibirer hattat ve eseri Kitabenin aruzvezninde olupMefailn/Mefailn/Feulun'dr:Hve'l hayy lailaheillahuDiriga hem ZehraNisa-i ahiret hemmisal-i huraLeduIi'l-mevt veli'l-harab Dnya'yaasla AbdullahkerimesiMerhume ruhunafatihaSene1174C(Cemazielahir) Gurre/8 176012 VeliyddinEfendinin (Resim: 14).Mermerden olanbu boynuzerindeki bu ait izlenimi vermektedir. Bukita-benin lleri 144x32xll olupTire'de Melek kkkabris-tandan Mzede2032env, bulunanki-tabedeki dokuzmailtamolarak ve sslemelerle Mermer zerinde hi bir ss yoktur. VeliyddinEfendiTire'de biralimve olup,XVII. artarakuzun sre Melek Med-resesi'nde bir bilgi vekltre sahip olanbu zat Sadettin Efendiyi Vefat Melek'in17

cll ",

&'

cennet olakabri eyleyeandanZiyaret edenebubend-i tarihOkunruhinseb'l mesani"Ulemadanve mderrisin-iKirarndanmerhumve ElhacVeliyddinEfendi ruhunafatihaSene11882/8Ekim1774 kabristana Kitabe aruz vezninde olupMefailn/Feilatn/Feln'dr:Hve'l hellaku'l baki13 - Kuzu Fatma (Resim: 15).Nefis bir oyma ve ssleme ynndenkadar, hsn-hat da dikati ekenveestetikbir grnme sahipolanbir zeri ters Vbiiminde ve hafifedaralan bu mermer mzede 2028 env. olup116x43x8cm. lsndedir. zerindeEge Blgesinezgsslemeve figrler bu-lunan bu ta veya barak stilinde ha-yali sslemeler Ta sslemesinde biri ift olmakzereyedi adet ev"veya tasvirleri ve zerindebereketive temsil edenam sslemeolarak hayali ssler Slsle olankitabebirpanoiine olup, bu btniinde kkaynaiine mail (29) ,FaikTire'de Alim, Mtefekkir ve Tire, 1956, 32.(30) Ferit Osmanlwa Lugat, Ankara, Limited1970, 746.Butabir yedi ayetlikFatihaSuresin'in bir (31) AzadeAkar, BoyuncaMezar Sslemelier, Atatrk Kon- VI (1913-1914), Ankara, 'Trk TarihKurumu 1977, 76. Buhususuyazaraynen ifade eder: C,. !MeselaE.gehav- zellikle Tireibulunan bina, cami,rnescid motifleri yine oralaramahsus zellikleI'dir.(32) AzadeAkar, a.,e., 18.(33) C. rk-E. i.ekli, rnekleriyleTrk Askeri Mze Ya- 1983. Mezar tasvlrler evlereokbenzemekle 'birlikte de (34) L

0.5f!P-.J

15 - TireMfts BenlizadeMuhammedEfendi'ninme- (Resim: 17):Dikdrtgenprizmabiimindebirmermere kitabebl-m, boyunve kavuktan mzede2037 olupI35x34x8 cm. lsndedir. rfi biiminde olan kavuk"kitabeninanagvdesiyleuyumludur. Benlizadeiintalikbiiminde ve mailolankitabenin silme ile Oniki ayna iine oyularak olan kitabenin silmelerle birbirinden hidede ss unsuru ancak kirabenin ve ustaellerden fenbilimlerinde veihtisas sahibi olanMuhammedEfendi H 1265/1849'dan 1292/1875kadar Tire MelekMedresesinde ve Tire grevlerinde Tm TireNecip Ktphane-sine Kabri Ortaokulyerdeikenasri kab-ristana, de TireMzesine Kitabearuzveznindeolup yer yer bozuktur. Vezni Pailatn/Pailatn/Pailatn/Failn olup son tarih (37) a.g.e., 1820Hve'I baki sene 1292Ca/1875HaziranVech-i haktanma'da her helakBu khneye akil olan bel demisli Benlizade MuhammedEfendi kimhayli zamanMfti-ibeldeikenbezm-i fenadanektiel

c3ft 0))"'J9\....J\154Niceler feyz medrese-i ltfundanvff.amn vehilmhemensanr-i numanekmel defteri, a'malini tezyinidbCennet-i skna ide kendye izz-ieelHatif-i gaybi'den erdi tarihtamam hakdabuldu dey mftefendimenzilRuhunafatiha'-:!.:J

&\; __v16 - Asitaneli Hafize (Resim: 18).olanHafize anbiimindedir.Uzerine vepalmetle" olarak gzel birkompozisyon turur. Mermerden olan mzede2085env. olup93x39x6cm. lsndedir. Mail olankitabesi sekizaynaiine ka-bartmaolarak ve gzeldir.(38) Butr !bLgelerde de g"rme"1c mmkndr. BununXIX 'birmezar kompozisyonu Meh-met nder,Mezar ve' 'Saler,Tr'k Der-,gisi, XII ('1969), Ankara, TrkTariiih. 1970, 9, 15(Re-sim: 19).(39) Biriki vesimetrikolarak ve uzunca yapraklardan birsslemeolan Palmet'eTrkedeel yaprakdenilmektedir. 'Tr'kIeri palmetleri Barokdevrindensonrassle-mede C. Arseven, Palmet,SanatAnsjjk1opedisi, Maa.rif 1943, 1587.21Hve-l bakiAkiibet etmektir ecel DnyadaNasibolsun isnkevser ukbadaMerhume veTire jandarma rifat1u Efendi kaimValidesi Asitaneli Hafize Bint-iAhmedEfendi ruhunafatihaRebilevvel 1317/Temmuz189917 - Emir Osman (Resim: 19).Yekparebir mermerden olanbu iki blmden stteki ta blm, tersU biiminde olan kitabe zerine hissini vermektedir. Ta elenkde bir kompozisyon izlenimini vermekte olup burada am ve et- yapraklarlaevrili glfigrleri belirgin bir biimde bulun- Buelenkile kitabenintemas yeriniki simet-rikolarakiki stilize yaprak 103x35x6 cm. lsndeolan oniki kitabesinin silrnelerleay- Bu ilebirlikteTire'ninYeni Ma-hallesi Caddesi zerindeeskiRum olan isebelediye gazdeposuolarak iinGazhaneola-rak yerde Temmuz 1984'detesbit Bu hideler sonradanNisan 1985'degrevli arkeologAdil Evrenmzeye vebahedeistif halindebulunan zerineistif Kitabenin biimi talik'tir:22Ahminel-mevt hamlimsebeboldu gitti etibbaderdime are mevt ldm gzm ksz iki krpe kuzumTerk-i fani eyledimahederekAkrammibret alsunbeni yadederekKabrimi her kimziyaret eylerseEmir Osmankerimesi FatrnaRuhunafatiha3Muharrem l-haram 1326/6 190818 - Ltf'nn (Resim: 20-21).Dikdrtgenbiimindeolanbumermer mzede E83-4 env. oluplleri 115x29x18 cm. dir. nyznedrtpano veoniki kitabe, bu panolar iine kabartmaolarak (Resim: 20). arka yzneise dikdrtgen bir panoiine bir veiekss unsuruolarakkabartmabiiminde tir (Resim: 21). Kitabedeki aruzvezninde olupFailatn/Failatn/Failatn/Failn'dr:2321 926HdaBaki 121340Canidiminsanolubgeldimcihan fenayaruhuma Ltfi dirler YavrumEtmenisyaneyle ihsanfatiha hemKulhuvellahuruhuma19 - XVIII. ait veya binassolanRokokoiekbuketleri" (Resim: 22-23).XVIII. ssleme ait olanbuiki mermerbuyz- itibarenTrk olarakyer olanne-fis rneklerdir. Mzede 2922ve 2923env. ve lleri88x47x 8cm. olan buiki beyaz mermerssleme okiyi muhafaza ve Ancak yndeki dz-gnbirbiimdebirbirindenveya birmermerden hissini ver-mektedir. Bir pencereniniki izlenimini ne iinkulla- venerdenmzeyebilinmeyen buiki mermerparadakompozisyon simetrikbir biimde kabartma olarak Baraksslemenintmzellikleriniieren bu sslemelerde bir vazoiine konul- gl demeti, karanfil zerine veya gvercin ve acanthus" Busslemeli belki debir sebil veyabir bina-da sslemeunsuruolarak (40) bilgi bkz. Anadolu 'Trk;Sanatmda Ssleme veKk :Sanatlar, Anadolu I!:stanbul, Grsel Ya- 1982, 887, 889;Aksoy, 'Trk Sslemelerinde Trk -IBarok - RokokoUslubu, Sanat, TrkKltr 3, 6 (Haziran1977), 126- 136;-Metin Hasekl, Plastik Trk Mezar !st. Dev. Gzel San. Aka-demisi, yeterliliktezi, 1977, 35.(41) B.a.e., 502420- XVIII. . XiX. ait (?) figrl bir (Resim: 24).TireMzesinde 1455env. (eski env. no41) olan bumermer 64x55x7cm. lsndedir. st olanbu ese--rinzerinde belirli olan biroban, kei, birisi emenikikabartmaolarak alt iseiki ve iki tamstunzerindeolankemerin panoiineortada bir olmakzereyanlardaiki servi figr hayvan, vebitkisel motiflerinsonucuortaya olanbuplastikdzenlemegerektenilgi ekici bir niteliktedir.Bu mze envanterineobanve koyunlu olarak BukonudaotoriteolanBeyhan dabu figrlbir hkmne kendisi, butr Anadolu' daalevi ve yerlerde rneklerininde ne Ancak kadar Ege Blgesindebylebir figrl Biz, 1930tesadfenTire'de bulun- bylebir eseri mezar olarak gibi kesinbir ifa-deok vebykbir Bu bir veyasebil stsslemesiihtimalini ihti-yadaileti srmekistiyoruz. En bufigrl nefis mermerinbir derinbir ile Cevdet1961iki cilt halinde Serviler ikinci cildindebu ilgili bilgi (42) Berwinin ile ilgili biLgi iin'bkz, Cevdet>ulpan, Serviler II. il:stal1'bul, 1961.(43) Beyhan AhlatAnkara, Gven 1972, 20(Resim: MetinAkseki, a.q.e., 18 (Resm :24).(44) Bu ilgiJli bilgi iinbkz. Cevdet ulpan, a..e., 131- 133.25Sonu:TireMzesi tarih, sanat tarihi, edebiyat, kltr vefalklor tari-himizinvazgeilmez olanmezarve mermerkitabe-ler okzengindir. Bumzegibi' bnyesinde korumaya vekitabeleri ierendaha birokmzemiz var- Ancak, mzelerde buzel konuyubilen vekitabelereolan ilgi-li elemanlarhemenhemenyokdenecekkadar Butrsanat eser-lerininbenzerlerinintekrar olduka zordur. Bunun mzelerimiz bulunanok kltr tabiat ve zelliklebencil, duygusuzve nun ellerinde birer kayboluptarihin . da gibi bu TireMzesi rinin ancakrnek olabilecekkk bir blm Daha nce olan Mezar makalesindedemizgibi, mzebnyesindeki vekitabelerzerinde sz edilensahalar iinilgi ekici, hide kmsenmeyecek sonular ortaya Ancakbu, vezor kadardazevkli bir bilim gibi ilgili mzeler ve renyerlerindekimezar zerine ynlendirilmeli vedesteklenmelidir. Bu tezveyatravaybiimindesomut olaraktesbit edilmesi, sa-hipsiz ve renyerlerinde, tarihi kaybolmaktaolan bu belgeleringelecek ancakbuyolla bizler veilgilileriin bir Buhususda ancakkonuyusevenve iyi bir ye-vehatta ile mmkndr.Trkiyemermer zerine sslemeve enbelirginsanat eserlerindenolanmezarkitabeleri vehatdan belki de en zenginbir lkesidir. Buna butreserlereolanilgi ters Biz gcmznlde, ve evresindebuzenginkltr tarihimizin ilgilenmekte, vebukonuyutarihsevdirmeyeve gayret gstermekteyiz. Ancakbu deryadabirkatre da Anaolantarihbilimininbi-zimiinbiryan olanmezar zerinde izinleriyletakdirve edenEski EserlerveMzeler Genelilgililerineburadaen derin sunanm.26Resim: Besim. 2Resim, 3 Resim: 427Beslm . 5Resim: 628Resim: 7Resim: 8Resim: 929Resim: 10Resim: IIResim: 1230Resim: 13c : : >...o'S'tilCIL : :31Resim: 18Reslm: 2032Resim: 19Beslm , 21Resim: 22Resim, 23Resim, 2'1331984 YILI AYDIN, MUGLAVE ANTALYA SUALTI CemalPULAK * Arkeolojisi Enstits'nn(INA) geleneksel bu veAntalyailleri ileMarmarablgesindeolmakzereiki blmde Gneyillerini kapsayan ilk 30 - 21Eyll, ikinci ise 10Ekim- 15 Ekimtarihleri Su Arkeolojisi Enstitii-s'nden CemalPulakDonaldFrey, Tufan MuratTilevveSezginGkmen, Bodrum Arkeoloji Mzesi'ndenCanbaz- ve Kltr veTurizm ise Bodrum ArkeolojiMzesi'ndenBerkaya ilk olarak UluBurun Tun Devri ha- zerinde sona ermesinden hemenson-ra yeni mizin geenseneki dayerini tespitveozamandan beri yeni bilgiler zerinde de sonunda toplam 5 yenitespit (Re-sim1).Fethiye, KtBurun Bizans 1)1983 sngerci Fethiye'ningneyindekiKtBurunve 40 - 45metre derinlikteufak yuvarlaktestilerin 1983sezonundaki szgeenbtn aramalara an-cak daha sonra kendisinin bize yan- burnu tarif kesinlikleKt Burun 1984sezonunda bizebizzat gsterme buldu. KtBurun'dan70metrekadar ve36metrederin-!iktedir. Bublgededenizdibi yeryeroep kumluk dagrlr. hementama- birkaya zerindedir; fakat dibindeki kumlu-(*) cemal PU1LAJK A.r'keolojfEnstitiisUP. K. 41 Bodrum MUQLA35 iindede yuvarlanan mmkndr.ala- veolaraktahminen50-60 kadar amphora herhangi bir evvelce degibi hepsi tektipteolupokufak Ba- daha sonra bir birinci amphora kmesinin bulundu-yerden15- 20 metre ve 42 metrederinlikte du-rumdaolan ve ok daha iri on kadar amphoradan ikincibirkmetespit KtBurun'da denizinokve dibinyosunluevvelki inen buamp- grmelerini grup gmlkum ampho- da etmektedir.Bubyk birbirine modernbirkeski ile grlmesiolduka ilgintir. Gneysahillerimizdebulu-nan genellikle sngerciler amatr da arada bir soyma bugrmek-teyiz. Deniz dibine skebilmekiin bualetler ya denizdibinde ya dadibin yeri tek-rar tespit edilmeyerekdenizdibindermeye terkGe Bizans devri fazlabilgimizolmamaklaberaberbutipteki armut biimli gvdeleri, gvdezerin-deyivvesetlerin vedudakseviyesi zerine genel bir tarihlerne mmkn Sere 11. bulunanamphoralar 10. Bizans tipik Bu amphoralarda kulplar dudak seviyesindeveya azzerindeolupboyuntamamen Armut biimli gvdenin omuz kalan dibe daralmakta ancak olankaideyu-varlak ve nispeten 11.ve 12. amphoralannda bo-yunhafif bir uzamagsterir; enbelirgin zelikleri kulplanniyicedudakzerine ve amphoradibinin korumakla beraberzerine sivri bir grnm Gvde armut biiminden ok, lerinden iki koniyi 12. ve 13. ampho-ralardakulplar okstnde, gvde dahairi, gvdezerindekiyivvesetler dahaincedir".(1) G. F. !Bass ve F. H. van Doorrrlnck, An II th Century at Sere 'Turkey, The International Journal of Nautical ArchaeologyandUruieruiaterExploration7.2 (19'78) 126resim9.(2) J. MediEWal AmphorasinIBveBtia na Archeologi BskiaIn8titut 2,2, (1959) 258 13.(3) ]l)id 257 12.36 grleniki tipamphoradan ancakufakboyda bir rnek (Resim: 2), byktipinizimiisedeniz nanlleregre (Resim: 3). Heriki amphoradanispetensivri dipli 11. ve12. dahabir gsterirler. Ufak tip, ve gvde zerindeki yiv-lerinve belirgin dahaok11. bykamphoraisedudak seviyesi zerine ve gvde zerindeyivile set 12. ni Yugoslavya'dadenizbuluntusuolanvegenelolarak10-12. yz- tarihlendirilenbir amphora byk tipteki benzerlikgstermektedir 4. Paphosortayave 13. tarihlendirilen bir amphora, genel olarakb-yk grnmdedir', Her ne kadar iki da gvdesi genelolarak biimdeysede, 13. uygunolarak seviyesinin okstnde,gvdeye de omuzadahabir KtBurun tespit edilenbuiki amphorakmesininara- 15-20 metrelik birmesafe heriki tipinde yk Bubilgiler genelolarak11. veya 12. ilk tarihlendirrnekge-rekir.Dalaman Rodos 2)Buseneki uzunsredir elimizdeolanveBurnu 45metrederinlikte60kadarsivridipli bu- bildiren karar verdik. Burundakiufak hemen 40 metreye devirlere ait muhtelifamphora ve bu-luntulartespitettik. Burnun hemen ucundaki antikdev-rin gemilerine byk tehlike denizdibindeki a Dipte bulunan eserler vedevir lilik gstermelerine yerlerde bulunandknrmalzemedenok grnmndedir. ok veda- gemilerin batmadanevvel kayalaraarparak tamamen par- gstermektedir.(4) Z. Brusic, Amphorae (9thto 12thCentury) rromEasternAdriaticUnderwater 08ite1s,Archaeologia lugoslavicaXVII (1976) 40 Levha !lekiJ4, 41, 46.ib) A. H.S. Megaw, Supplementary ExcavBJtions on a Oastle Site at Paphos, Cyprus,1970- 1971, DumbartonOaksPapers26 (1972) resim 23.37Burnun 49metre derinlik-te nispeten on kadar amphoradan ufakbir kme inceleme sonundaiki amphoratipi,bir testi, safra kaplama ve elemanlar tespit zemingenellikle evresindeki kayalar dayer yer kumcepleri grlmektedir. Szgeen kumceplerin-denbirininiine geminin tama-menparalanmaktan ampho- buradabir inanmaktaglkekilmekte, ancakgemininsafra d-knt yerine bir Amphora iki Amatr kolleksiyoncularca re-vata olan sivri dipliYunanzamanla tketilmeleri, veya birgemi yerine ufakbirtekneveyasandalaaitevre-sinde byk ticari gemi gibi bol miktarda amphorave keramik ikinci glendirmektedir. 6veya 7metrekadar .birzerinde ve paralar paralardanbiri,hemen bulunanbyke kaplama iinera-hata genel grnmve zerlerindeki ivideliklerinden, elemandanyeni anla- buda birzamanda ziyaretgstermektedir. Szgeen ilgili olma- halindeilgin bir nermek mmkndr. kaplamapar- veiindeki bir teknenin auttir. Bugz-lemimiz ise, 6 cm x 9cmomurgaancaksandal byk- bir tekneye aitolabilir, Dolu bir ortalama 40 kilo 10 amphoraveteknedebulunansafra ilede-nizcilerdehesaba bir yklemekapasitesine grlr. bulunaniki amphoradanbykboyda bir rneketdlkmalzemeolarakBodrum Arkeolo-jisi Mzesi'ne (Resim: 4).dibi venoksanolmasma rneklerdenek-sik deki tutamaklar genelolarakM.. 4. Yunan ti-pikzelliklerindendir. Amphora, zellikle ve38 uzunboynuna paralel vegvdeyedikinen sivri dibi ve proto- Rodosismi muhtelif tiplerdenbirinebenzemektedir. Koroni vealt noksanolanbir rnek, daha genelolarak Szgeenpara proto-RodostipleriylebirlikteM.. 300tarihindendaha neeye Burnu amp- enrneklerini Girne bulunanvezamandagemininana yknamphoralarda grmekteyiz.M.. 4. sonuna tarihlendirilen bukkeniyineRo-dos olarak 7.Bylece, Burnu'ndatespit edilenburnunhe-men sivri ve arparak batanufaka birtekneveyasandalaait vetekamphoradanba- M.. 4. sonunda Marmaris, LJmanCam 3)Marmarisli emekli sngerci MustafaEren, Marmaris'in 2 saat25sene kadar ncebir cam neminisonradananlayarakrapor ikinci birEnstit'nn 1982 Arap Ada- bulunanve 6. veya 7. tarihlendirilenBizans blgedekayalar dikvekesin-tisiz bir deniz dibineuzanarak25 metrededar, kumlukbirdz-lk Budzlktensonra grlen veok ufakkumcep-lerinintaraa zemin36metredekikadar30derecelikbir devameder. ana blmn camkleler 25 metre derinlikteki kum ancakya-matavezellikle buradaki kumceplerindebol miktarda cam Cam kleler, oamoranla daha gemi konurnda etkisiyleufakparalarda gibi zamanladerine (Resim: 5).(6) V. JR. Grace,onthefromt!he KoromHe8periaXXXII (11963) 3212, 323 2, 327.(7) M. L Katzev vcmv lIGY1b "roOM6cJt,aOU y lv1i; 8oca" InL wacalANEPIGRAPHICALSURVEYINTHEKIBYRATIS19841IAlanS. HALL*Theancient city of Kibyraliesongroundimmediatelyaboveandto thewestof themodemtownofGlhisar, inthesouthwestern of Burdurili, backed byamountainrange whichsuppliedabun-dantwaterboth tothecity'andtotheplain whichitoverlooks, wheretheHorzam flowsnorthto jointheDalamanSome10 km. tothe east, ina corner of this.plain, Hes LakeGlhisar. Thelevel ofthelakehas fal'lenbyseveral metressince'the Romanperiod, and whatwas onceanisland, onwhichthereisasire, witheviderice ofoccupation fromtheEarly BronzeAJge totheIateMediervalperiod, is nowa peninsula. TheGlhisarplainis oneof aserieswhichliewithinthemountains whichfringe thesouth westernedgeof theAnatelianPlateau. 'Ilhereis easyaccess to it from,theupperstretchofthe BykMenderes valley, bywayof Denizli and .andoneof theancient roadsfromtheWest coast toPamphyliapassedthroughTheancient evidenoedemonstratesthat theterritoryaif Kibyraex-tendedbeyondthis plain totheTefenni as far as thelineoftheEren (theancient Lysis ), andsuggests that a common boundarywiththestateof Sagalassus wasestablished rhere. Tothenorth, thelawhills which dividethe Glhisar plainfromthat of pro-bablyformedaborder, while,to the southeast Itscontrolstretehed asfar as thenorthemshoreline of thenow-drainedLake alarge, densely populatedterritory,According to Stralbo (631), there was a mixedpopulationtheRomanperiod. Four languages were spoken : Lydian, the language of(*) S. HALL, Department of Class!ics. University of IKeele' - England(lJ 1. wish to thank the officials ofGeneral of .Antiquities& Museums, M'inistry of Oulture&: "l1ourism. for thetr amitan{ }i'.--ii Beslm 2Resim: Jridf en 1921-1931_.>''''''0-45-9 10-14 15-1920-24 25-29 30-34 35-39 4Q-M50-54 55-59 60-64 65-6970-74 75-xAL ter En.jah r enAbb.: 2- Sterblichkeitswahrscheinlichkeit der Skeletserie imVergletthmit einer rezentenindischenPopulation425%VERSTDRBENE2010,"\, ,,,./' \\" ,, \, ,,,," ", ,\\\,,,,,\'.,,,," '" '.,\"" ,FRAUFN\\'MANNERo 6 7J22039Abb.: 3 - Sterbilichkeitsverteilung%VER$TCRBEf\E40- ss 50 XINder Bronzezeitlichen Bevlkerungvon IKIZTEPE EL-lQZt-:/ ', "i -,i -,! ",/ i \/ i ',...."'i "\/ / -, \./ / -. \\" "\ .I.' " '.,,/ -,,f it./ \',/1 "' ". "TELL AHMED AL-HATTlJ\\. ,\ ! "" \ /\ /\ ,\ /v v

39

Alter inlahrenAbb.: 4 - Sterblichkeitsverte1lungder BevlkerungvonIkiztepe imvergleichmitAnderenVorderasiatischen 426-KATAKOMBENKULTUR-VINCA-CERNAVODA(Hamannia-Ku!tur)-AFANASEVO-FATJANOVO-RUMANISCHEOCKERGRABER N ?'01 i LE.n t:l"

i

rnn t:l"lll'g-L

-15-ALACAHOYUK-ALISHARHOYUK-TEPEHISSAR3C-KOMPLEXWESTANATOLIENIKIZTEPEX+1511-15

S

GR"sslESCH'DELBREITKLEINlTEITIRlBREITEBASION-BREGMA-HOHEJOCHBOGENBREITEOBERGESICHTSHOHEIIIKIZTEPEX3456+15428WESTANATOLIEN- KCM'LEXMINETEL- BEIDHAHASSUNAJERICHD(KERAM.NEOL.)ALACAHUyUKALISHAR HUyUKRASSHAMRAl\LISHARHUyUKFBZZLDTA- Ku..TlJlTEPE HISSARJAKISHA- GRAVESERIOlJ.lERICHOURlJ