33.TOPLANTISI SONUÇLARI TOPLANTISI KAZI SONUÇLARI

34
KAZI SONUÇLARI TOPLANTISI 3. CİLT T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü

Transcript of 33.TOPLANTISI SONUÇLARI TOPLANTISI KAZI SONUÇLARI

KAZI SONUCcedilLARITOPLANTISI

36 K

AZI S

ONUCcedil

LARI

TOPL

ANTIS

I

3 C

İLT

3 CİLT

KAZISONUCcedilLARITOPLANTISI33 3 CİLT

TCKUumlLTUumlR VE TURİZM BAKANLIĞI

Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml

Ayguumll Matbaası 36 Kazı Sonuccedilları Toplantısı 3 Cilt Kapak bull 29x41 Tek Yuumlz bull Kapak Takma bull Kağıt bull Adet bull Mavi Kırmızı Sarı Siyah

TCKUumlLTUumlR VE TURİZM BAKANLIĞI

Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml

02-06 HAZİRAN 2014GAZİANTEP

36KAZI SONUCcedilLARI

TOPLANTISI3 CİLT

TC Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı Yayın No 3446-3Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Yayın No 167-3

YAYINA HAZIRLAYANLARDr Haydar DOumlNMEZ

Kapak ve UygulamaYusuf KOŞAR

ISSN 1017-7655

Kapak Fotoğrafı Erksin GUumlLECcedil 2013 Yılı Uumlccedilağızlı Mağara Kazısı

Not Kazı raporları dil ve yazım accedilısından Klacircsik Filolog Dr Haydar Doumlnmez tarafından denetlenmiştir Yayımlanan yazıların iccedileriğinden yazarları sorumludur

İsmail Ayguumll Ofset Matbaacılık San Tic Ltd Şti

Tel 0312 310 59 95 ANKARA -2015

YAYIN KURALLARIGenel Muumlduumlrluumlğuumlmuumlzce her yıl duumlzenlenen ldquoUluslararası Kazı Araştırma ve Ar-

keometri Sempozyumursquonda sunulan raporlar bu yıl da kitap olarak basılacaktır Goumln-dereceğiniz rapor metinlerinin aşağıda belirtilen kurallara uygun olarak goumlnderilmesi kitabın zamanında basımı ve kaliteli bir yayın hazırlanması accedilısından oumlnem taşımak-tadır Bildirilerin yazımında kitaptaki sayfa duumlzeni esas alınarak

Yazıların A4 kağıda 135x19 cmlik bir alan iccedilinde 10 punto ile satır aralığı 10 punto olacak şekilde tirelemeye dikkat edilerek Times New Roman fontu ile 10 sayfa yazılması

Başlığın 14 puntoda bold ve satır aralığı 14 punto olacak şekilde yazılması

Metinde ana başlıkların buumlyuumlk harflerle ve italik alt başlıkların ise kuumlccediluumlk harf-lerle ve italik olarak yazılması

Dipnotların metnin altında ve metin iccedilinde numaraları belirtilerek 8 puntoda satır aralığı 8 punto olacak şekilde yazılması

Dipnot ve kaynakccedilada (bibliyografya) kitap ve dergi isimlerinin italik yazılma-sı

Ccedilizim ve resim toplamının 15 adetten fazla olmaması fotoğrafların CDrsquoye JPG veya TlFF olarak kaydedilip goumlnderilmesi goumlnderilen resimlerin ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml-nuumln en az 300 pixelınch olması

Ccedilizimlere (Ccedilizim ) resimlere (Resim ) haritalara (Harita ) olarak alt yazı yazılması ve kesinlikle levha sisteminin kullanılmaması

Bildirilere buumltuumln yazarların mutlaka isim unvan ve yazışma adresinin yazıl-ması

Metin ccedilıktısı ile birlikte metnin mutlaka CDrsquoye yuumlklenerek goumlnderilmesi ge-rekmektedir CDrsquodeki metin ile metnin ccedilıktısı uyumlu olmadır Aksi takdirde CD deki metin esas alınacaktır

Yayınlanacak bildiri sayışının artması kitapların zamanında basımını guumlccedilleştirdi-ğinden bildirilerinizin sempozyum sırasında teslim edilmesi ya da en geccedil 1 Ağustos tarihine kadar Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Yayınlar Şubesi Muuml-duumlrluumlğuuml 2 TBMM UlusANKARA adresine goumlnderilmesi gerekmektedir

Yayın kurallarına uymayan ve geccedil goumlnderilen bildiriler kesinlikle yayınlanmaya-caktır

PUBLICATION INSTRUCTIONSThe papers presented in the International Symposium of Excavations Surveys and

Archaeometry will be published as before

In order to complete a high-quality print in time we kindly request you to send the paper texts in the format specified below

1 Texts should be written in 10 pages on A4 paper with Times New Roman and 10 type size within a space of 135x19 cm Line spacing should be 10 points

2 Heading should be written in bold with 14 typesize and with 14 points of line space Main headings should be written with capitals sub-headings with lower letters Both types of headings should be written in italics

3 Footnotes should be placed at the bottom of the pages with their numbers in-dicated in the text Footnote texts should be written with 8 type size and line space of 8 points

4 Book and periodical titles in the footnotes and bibliography should be written in italics

5 Total number of drawings and photos should not exceed 15 Photos should be either in JPG or TIFF format with at least 300 dpi solution and sent in a separate file

6 Captions should be added to drawings (Drawing helliphelliphellip) photos (Photo helliphelliphellip) and maps (Map helliphelliphellip) Plate system should not be used

7 Authors must indicate their names titles and contact information in their pa-pers

8 Digital text of the paper should be added to the print-out and both texts should be identical Otherwise the digital version will be considered default

As sudden accumulation of papers makes it difficult to complete printing in time papers should either be submitted during the symposium or sent to the adress Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Yayınlar Şubesi Muumlduumlrluumlğuuml 2 TBMM UlusAnkaraTUumlRKİYE until the 1st of August

The papers that fail to comply with those instructions or that are sent after the deadline will not be published on no account

İCcedilİNDEKİLER

Huumlseyin Murat OumlZGEN Adramytteion (Oumlren) 2013 Kazı ve Onarım Ccedilalışmaları 1

Mustafa ŞAHİN Myndos Kazısı ndash 2013 19

Huumlseyin YURTTAŞ Haldun OumlZKAN Zerrin KOumlŞKLUuml Yusuf BİLEN Muhammet Luumltfuuml KINDIĞILI Kemah Kalesi Kazısı ve Yazma Eser Buluntuları 45

K Levent ZOROĞLU M TEKOCAK V YILDIZ M ELİUumlŞUumlK Kelenderis 2013 Yılı Kazı ve Onarım Ccedilalışmaları 61

Tevfik Emre ŞERİFOĞLU Gregory MCMAHON Sharon R STEADMAN Orta Anadolu Platosursquondaki Ccediladır Houmlyuumlkrsquote 2013 Sezonu 85

Enver SAĞIR Guumllccedilin İLGEZDİ BERTRAM Aynur TALAAKARSinan DURMUŞ Jan-K BERTRAM Aslı ŞİRİN Ccedilayyolu Houmlyuumlk 2011-2013 Kazıları 99

Antonio LA MARCA Eski ve Yeni Goumlruumlnuumlmuumlyle Aiolis Kymesi Arkeolojik Siti 113

Guumlrcan POLAT Yasemin POLAT Kahraman YAĞIZ Seccedilil UumlNEYRabia AKTAŞ Deniz Ziya ARKAN Aytekin UumlNEY Aslı CUMALIOĞLUEvren ACcedilAR Ertuğrul KIRACcedil Antandros 2013 Yılı Kazıları 135

Elif OumlZER Aizanoi Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 159

Wulf Raeck Hakan I Mert Axel Filges Die Arbeiten in Priene im Jahre 2013 185

Sait BAŞARAN Guumllnur KURAP Ainos (Enez) 2013 207

Altan CcedilİLİNGİROĞLU Mehmet IŞIKLI 2013 Yılı Ayanis Kalesi Koruma Ve Onarım Ccedilalışmaları 231

Sema DOĞAN Ebru Fatma FINDIK Vera BULGURLU DemreMyra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazı Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları 245

Işık ADAK ADIBELLİ 2013 Kırşehir Kale Houmlyuumlk Kazısı 257

Hatice PAMİR Antakya Hipodrom ve Ccedilevresi Kazıları 2013 271

Michael HOFF Rhys TOWNSEND Birol CAN Ece ERDOĞMUŞ The Antiochia ad Cragum Archaeological Research Project 2013 Season 295

Asnu-Bilban YALCcedilIN Anadolu Kavağı Yoros Kalesi 2013 Yılı Kazı Ccedilalışmaları 307

A Nejat BİLGEN Goumlkhan COŞKUN Figen CcedilEVİRİCİ COŞKUNZeynep BİLGEN Bahadır DİKMEN Birol AKALIN Semra CcedilIRAKOĞLUFatma Ccedilağım OumlZCAN Asuman KURU Zerrin ERDİNCcedil Seyitoumlmer Houmlyuumlğuuml 2013 Yılı Kazısı 323

Adnan DİLER Bekir OumlZER Mazlum CcedilUR Asil YAMAN Pedasa 2013 339

Şevket DOumlNMEZ Aslıhan YURTSEVER BEYAZIT Oluz Houmlyuumlk Kazısı Yedinci Doumlnem (2013) Ccedilalışmaları Değerlendirmeler ve Sonuccedillar 361

E Emine NAZA-DOumlNMEZ Amasya-Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı Kazısı 2013 Doumlnemi Ccedilalışmaları 383

Ali BORAN Yalccedilın KARACA Mehmet MUTLU Zekai ERDAL Halil SOumlZLUuml Mersin-Silifke Kalesi Kazısı 2013 Yılı Kazı Ccedilalışması 393

Cevat BAŞARAN Vedat KELEŞ Hasan Ertuğ ERGUumlRERHasan KASAPOĞLU Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZBuumlşra Elif KASAPOĞLU Kasım OYARCcedilİN Parion 2013 Yılı Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 413

Musa KADIOĞLU 2012-2013 Teos Kazı Ccedilalışmaları (3 - 4 Sezon) 437

Hayat ERKANAL Ayşeguumll AYKURT Kadir BUumlYUumlKULUSOYİrfan TUĞCU Rıza TUNCEL Vasıf ŞAHOĞLU Liman Tepe 2013 Yılı Kara ve Sualtı Kazıları 473

VII

Mustafa OumlZER Edirne Yeni Saray (Saray-ı Cedicircd- İ Acircmire) Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 495

Erdal Eser Muhammet GOumlRUumlR Divriği Kalesi 2013525

Nurcan YAZICA METİN Uuml Melda ERMİŞ Akın TUNCER Demirkoumly Fatih Doumlkuumlmhanesi Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 541

Eugenia EQUINI SCHNEIDER Elaiussa Sebaste 2013 Excavation and Conservation Works 561

Marcello SPANU The 2012 and 2013 Excavation and Research Campaigns at Iasos 575

Bilal SOumlĞUumlT Stratonikeia 2013 Yılı Ccedilalışmaları 597

Sachihiro OMURA Kaman-Kalehoumlyuumlk Kazıları 2013 623

Celal ŞİMŞEK 2013 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 633

Vedat KELEŞ B Nuri KILAVUZ Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZ Hadrianoupolis 2013 Yılı Ccedilalışmaları 661

Kimiyoshi MATSUMURA Buumlkluumlkale Kazısı 2013 671

Şuumlkruuml OumlZUumlDOĞRU 2013 Yılı Kibyra Ccedilalışmaları 685

Elif TUumlL TULUNAY Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi 2013 Yılı Kazısı 695

597

STRATONİKEİA 2013 YILI CcedilALIŞMALARIBilal SOumlĞUumlT

Stratonikeia Muğla İli Yatağan İlccedilesi Eskihisar Mahallesirsquonde Yatağan-Milas karayolunun 7 kilometresinde yer almaktadır Kent iccedilinde bulunan ya-pıların tarihsel dağılımı ile uyumlu olacak şekilde 2013 yılında farklı alanlar-da ccedilalışmalar gerccedilekleştirilmiştir Ccedilalışmalar farklı uumlniversitelerden oumlğretim elemanı uzman oumlğrenci ve işccedililerden oluşan bir ekip ile suumlrduumlruumllmuumlştuumlr1 Yapıların temizliği ve ccedilevre duumlzenlenmesinin haricinde kazı konservasyon restorasyon ve ccedilizim ccedilalışmaları gerccedilekleştirilmiştir Bu yılki ccedilalışmalar ağır-lıklı olarak Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Doumlner Sermaye İşletmeleri Merkez Muumlduumlrluumlğuuml (DOumlSİMM) ve Pamukkale Uumlniversitesi2 tara-

Prof Dr Bilal SOumlĞUumlT Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DenizliTUumlRKİYE (bsogutpauedutr)

1 Bu yıl Pamukkale Selccediluk Adnan Menderes Ankara Ahi Evran Muğla Anadolu ve Mersin Uumlniversitelerirsquonden Arkeolog Sanat Tarihccedili Mimar Epigraf Kimyager Zoolog Botanikccedili Jeolog Antropolog ve Harita Kadastro Muumlhendisi oumlğretim elemanı uzman ve oumlğrenciler kat-kıda bulunmuşlardır

2 Ekip uumlyelerinden Prof Dr Turan Kaccedilar Prof Dr Raşit Urhan Prof Dr Halil Kumsar Prof Dr Asuman Baldıran Prof Dr Olcay Duumlşen Doccedil Dr Ahmet Tolga TEK Doccedil Dr Osman Kunduracı Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş Yrd Doccedil Dr Saim Cirtil Yrd Doccedil Dr Mehmet Te-kocak Yrd Doccedil Dr Osman Doğanay Yrd Doccedil Dr M Altay Atlıhan Dr Coşkun Daşbacak Dr Selda Oumlzguumln Cirtil Dr Zeliha Gider Buumlyuumlkoumlzer Dr Aytekin Buumlyuumlkoumlzer Dr Huumlseyin Koumlker Oumlğr Goumlr Koray Alper Oumlğr Goumlr Fatma Şenol Uzman Ali Yaşar Arş Goumlr Banu Yıl-maz Arş Goumlr Tunccedil Sezgin Arş Goumlr Faris Demir Arş Goumlr Osman Emre Koumlse Arkeologlar Nihal Durnagoumlluuml Emin Sarıiz Sinan Bozalioğlu Guumllem Goumlğebakan Demir Serdal Mutlu Fatma Kocager Fatma Aytekin İbrahim Ceylan İnci BAŞKAYA Hakan Alireisoğlu Emel Canoğlu Oumlzerk Canbaz Funda Davran Nurullah Emre Daylan Ressam Aydın Erkuş Res-toratoumlrler Ufuk Denizli ve Lale Tijyen Koydemir Biyologlar Uygar Sarpkaya Betuumll Guumlrcan Oumlzguumlr Guumll ve Ccedilağrı Gediz İle Oumlğrenciler Abduumllsamet Tuumlrkoğlu Atalay Biccedilen Burak Baldı-ran Celal Baş Ccediliğdem Alat Doğukan Karabulut Elif Şahin Esra Baş Goumlkhan Uumlvez Guumllccedilin Başal Hande Koumltek Kadriye Yonca Kuumlbra Atalay Mehmet Toptimur Mehmet Mertek Me-lek Ccedilelik Mesut Oumlzbek Mihriban Taşkın Muhammet Bayram Oumlnder Yılmaz Oumlzlem Kara-obalı Pınar Yalınkılıccedil Selin Kulu Selin Benli Serap Tulumbacı Seray Hoşgoumlr Tuba Oumlzkan Uumlmit Akdemir Yuumlksel Buumllbuumll ve Zeynep Arslan arazi ve okul ccedilalışmalarına katılmışlardır Ayrıca Bakanlık temsilcisi olarak Balıkesir-Bandırma Muumlzesirsquonden Şuumlkruuml Akbulut ve Muğla Muumlzesirsquonden Hakan Dinccedil goumlrev almıştır Kazıya katılan ve emeği geccedilen tuumlm ekip uumlyelerine tekrar teşekkuumlr ederim

598

fından maddicirc olarak desteklemiştir Guumlney Ege Linyitleri İşletmesi (GELİ) Muumlessesesi Muumlduumlrluumlğuumlrsquonuumln ccedilalışmalara verdiği desteğin dışında Muğla Valiliği İl Oumlzel İdaresi tarafından kent iccedilindeki tescilli yapılardan birisi olan Hasan Şar Evirsquonin restorasyonu ile ilgili oumldenek tahsis edilmiştir Destek ve katkılarından dolayı tuumlm kurum kuruluş ve kişilere teşekkuumlr ederim3

2013 yılında Kuzey Şehir Kapısı ve Cadde Tiyatro Roma Hamamı-1 Batı Cadde Gymnasion ve Selccediluk Hamamırsquonda ccedilalışılmıştır Geccedil Osmanlı ve Cumhuriyet Doumlnemi yapılarının restorasyonu konusunda plan tespit ve rouml-loumlve ccedilalışmalarına devam edilmiştir Alandaki bu faaliyetlerin haricinde kent iccedilinde ve Muumlzelerde Stratonikeia buluntusu eserler ile ilgili ccedilalışmalar ger-ccedilekleştirilmiştir

1 Kutsal Alan Terası

Tunccedil SEZGİN4

Stratonikeia antik kentinde 2013 kazı sezonu ccedilalışmaları iccedilerisinde Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulunduğu kutsal alanın sınırları ve ti-yatro ile bağlantısını goumlrmek amacıyla kazı ve ccedilevre duumlzenlemesi yapılmıştır Tapınağı kuzeyindeki ccedilalışmalarda Augustus Doumlnemine ait temenos alanının kuzey ve batı peribolosu ile propylon ve altar ortaya ccedilıkarılmıştır (Ccedilizim 1 Resim 1) Ayrıca tiyatronun uumlst boumlluumlmuumlne yerleştirilmiş ve sahne binasına cephesi bakan temenos duvarı ile bağlantılı Dorik portik tespit edilmiştir

11 Temenos Duvarları

Tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında Propylon ile birlikte kutsal alanın kuzey peribolosu bulunmuştur Peribolosun

3 Kentteki ccedilalışmaları her zaman destekleyen ve bizleri yalnız bırakmayan Muğla Valisi Sayın Fatih Şahin ve Yatağan Kaymakamı Sayın Dr Hasan Tanrısevenrsquoe Pamukkale Uumlniversitesi Rektoumlruuml Sayın Prof Dr Huumlseyin Bağcırsquoya GELİ Muumlessese Muumlduumlruuml Kenan Emiralioğlursquona Yatağan Belediye Başkanı H Haşmet Işık ve Belediye Başkan Yardımcısı Tarcan Oğuzrsquoa tek-rar teşekkuumlr ederim

4 Arş Goumlr Tunccedil SEZGİN Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (tsezginpauedutr)

599

alt boumlluumlmuumlnuuml oluşturan teras duvarının kaidesi ve tacı arasında 106 m yuumlk-sekliğinde orthostatlar yer almaktadır Orthostatlar doumlnuumlşuumlmluuml olarak yatay iki bloğun yanına atkı şeklinde dikey yerleştirilmiş bir blok konularak oluştu-rulmuştur Propylon kısmı ile birlikte toplam 4740 m uzunluğundaki orthos-tat bloklarının arka kısmı kayrak taşlarıyla kuru duvar tekniğiyle oumlruumllmuumlş-tuumlr Bu duvarın toplam kalınlığı yaklaşık 180 m civarında değişmektedir Duvarın kaide haricindeki toplam yuumlksekliği tam olarak bilinmemektedir Cepheyi oluşturan mermer bloklar oumllccediluumllduumlğuumlnde kaide ile orthostat blokları-nın yuumlksekliği yaklaşık 133 metredir Ancak kuzey peribolosun doğu kısmın-da mermer blokların arkasındaki kayrak duvarın yuumlksekliği esas alındığında yaklaşık 130 m kod farkı mermer duvar bloklarının da en azından 2 sıra daha olması gerektiğini goumlstermektedir Orthostatlar uumlzerindeki taccedil bloğu 037 m yuumlksekliğinde olup yarım oluklu silme profiline sahiptir Taccedil bloğun uumlst kı-sımda 016 m yuumlksekliğinde duumlz bir profilden sonra 021 m yuumlksekliğinde yarım oluk (iccedil buumlkey) bir profil yer alır Benzer şekilde profillendirilmiş taccedil bloğuyla sonlanan duvar oumlrneklerini kenttin en oumlnemli kamu yapılarından bi-risi olan tiyatronun teras duumlzenlemeleri cephesinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Kutsal alanda batı ve doğu peribolosun varlığı daha oumlnce sadece guumlney teras duvarlarında az bir kısımda goumlruumllmekteydi Yapılan ccedilalışma ile kutsal alanın tamamı kazılmasa da doumlrt youmlnde de duvarların hattı ve kalınlıkları belirlenmiş oldu

12 Propylon

Propylon tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sı-rasında kuzey peribolos uumlzerinde bulunmuştur (Resim 2-3) Boumlylece Kutsal Alana diğer youmlnlerden olduğu duumlşuumlnuumllen girişin dışında goumlsterişli toumlren ka-pısı olan propylonun kuzeyde olduğu kesinleştirildi Kazı ccedilalışmaları sırasın-da yapıya ait 3 sıra stylobat doumlşemesi stylobatın orta sırası uumlzerinde yer alan in situ iki Attik-İon kaide guumlneydeki stylobata ccedilıkışı sağlayan 3 sıra basamak-ları yapıyı doğu ve batıdan sınırlayan duvar blokları in situ kuzeydeki oumln kısma duumlşmuumlş olan iki kapı soumlvesi ve iki lento bloğu bir adet Korinth başlığı

600

başlığa ait iki suumltun tamburu ve anta duvarlarına ait bloklar duumlştuumlğuuml şekli ile bulunmuştur

Yaklaşık olarak 4740 m uzunluğundaki kuzey peribolosun ortasına yer-leştirilmiş olan propylon tamamen mermerden yapılıp iccedilten iccedile 624 m ge-nişlikte ve 680 m oumllccediluumllebilir derinliğe sahiptir5 Kuzeyde tiyatronun portik kısmından temenosa girişte suumltun kaidelerinin bulunduğu stylobata ccedilıkışı sağlayan basamaklar buguumlne kadar yapılan ccedilalışmalarda tespit edilememiş-tir Ancak stylobat kısmı sağlam uumlccedil sıra mermer blok doumlşemesinden oluşmak-tadır6 Stylobatın orta sırasında her iki kenardan suumltun orta aksına 197 m uzaklıkta yerleştirilmiş in situ iki Attik-İon kaide yer almaktadır Boumlylelikle 624 m iccedil genişliğe sahip olan Propylonrsquoda her iki yanda duvar ve ortada iki suumltunla uumlst yapı taşınmaktadır Kaidelerin yerleştirildiği stylobat blokları guumlneyindeki diğer bloklardan 7-8 cm arasında değişen oumllccediluumllerde daha duumlşuumlk kodda yapılmıştır Bu duumlşuumlk kod kuzeydeki iki sıra stylobat sırasının doğu kenarındaki kanal ile birleşmektedir Bu uygulama daha yuumlksek kodda olan tapınak tarafından gelen yağmur sularının duumlzensizce akarak propylon uumlze-rinde goumlllenmesini oumlnlemek iccedilin yapılıp suyun kanal ile kuzeye doğru kana-lizasyon sistemine gitmesi sağlanmış olmalıdır

Suumltunların yerleştirildiği stylobattan lentolarla geccedilişin (tripylon) sağlan-dığı stylobat kısmına ccedilıkmak iccedilin 3 sırası sağlam toplam 5 sıra merdiven ba-samağı kullanılmıştır7 Sağlam mermer basamakların guumlneyinde 2 sıra basa-mağın sadece temel dolgu taşları ile en uumlstte lentoların yerleştirildiği stylobat bloklarının altındaki temel taş dolgusu kalmıştır Herhangi bir kalıntısı bu-lunmayan stylobatın sınırları guumlneydeki temel blokajından anlaşılmaktadır Stylobatın uumlzerine kutsal alana girişi sağlayan uumlccedil lento bloğundan iki adet lento bloğu ve soumlve blokları Dorik portiğin blokları altında depremle yıkıldığı şekilde accedilığa ccedilıkarılmıştır Ortadaki lento bloğu soumlveler ile taşınırken her iki

5 Yapının derinliği kuzeydeki bloklar kalktıktan sonra kuzeyden girişi sağlayan basamak sayı-ları ve genişlikleri belirlendikten sonra kesinlik kazanacaktır

6 Uumlccedil sıra stylobat toplam 295 m derinliğe sahiptir 7 Sağlam olan basamakların uumlccediluumlnuumln de kuzey yuumlzuumlnuumln neredeyse yarısı kaba yonu bırakılmış

olduğu goumlruumllmektedir

601

yanlardaki lentoların bir tarafı Propylonrsquoun yan duvarları tarafından taşını-yor olmalıdır

Yapıyı tarihlendirecek en oumlnemli kalıntılardan biri girişte bulunan Korinth başlığıdır Başlık 645 cm yuumlksekliğinde olup abakuumls kısmı 10 cm yuumlksek-liğindedir8 Başlığın akanthus yaprak goumlzleri bir birine bağlantılı iki bitişik delikle sanki yatay olarak konmuş uccedil kısmı accedilık sekiz ( ) formundadır Bu biccedilimiyle Lagina Hekate Tapınağırsquonın MOuml 1 yy 2 yarısına ait ikinci grup Korinth başlığına9 ve Milas Uzunyuvarsquodaki10 MOuml 40 - MS 14 yıllarına tarih-lenen Korinth başlığına benzemektedir Bu nedenle Propylon Kutsal Alanrsquoın yoğun imar goumlrduumlğuuml Augustus Doumlneminden olmalıdır

13 Altar

Daha oumlnceki yıllarda ortaya ccedilıkarılan Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın hemen kuzeyinde bir kısmı kazılarak accedilılmış yapı kalıntısında ccedilalışmalar baş-latılmıştır Tamamı accedilılan ve temel kalıntıları bulunan yapının kutsal alandaki konumu ve oumllccediluumlleri goumlz oumlnuumlne alındığında Altara ait olduğu tespit edilmiştir Altar tapınakla propylon arasında tapınağın 825 m kuzeyinde Propylonrsquoun 235 m guumlneyindedir Altarrsquoa ait sadece temeli oluşturan dolgu blokaj dışında herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır Yapının temel dolgu taşları kuzey-guuml-ney youmlnuumlnde kareye yakın olup kuzeydeki kısa kenar 476 m guumlney kısa ke-nar 505 m batı ve doğu uzun kenarlar ise 545 m oumllccediluumllerindedir Giriş kısmı tespit edilememiş olmakla birlikte konumu nedeniyle kuzey ya da guumlneyde-ki kısa kenarlardan birisinde olabilir Tapınağın konumu nedeniyle de guumlney-de olmalıdır Tapınağın orta aksına denk gelecek şekilde konumlandırılmış olan altar yapısına ait uumlst yapı elemanı bulunamamış olmakla birlikte temel kalıntısından kuumlccediluumlk oumllccedilekli bir yapı olmalıdır

8 Propylonrsquoun Korinth başlığı Vitruviusrsquoun belirttiği Korinth başlıklarının abakus yuumlksekliği-nin başlık yuumlksekliğinin 17rsquoye eşit olduğu kuralına uymaz Karşılaştırmak iccedilin bkz Vitruvi-us IV 1 11

9 A A Tırpan- Z Gider A Buumlyuumlkoumlzer rdquoThe Tempel of Hekate at Laginardquo Dipteros und Pseu-dodipteros Byzas 12 2012 185-187 Fig 4

10 F Rumscheid Untersuchungen zur Kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus Manz am Rhein 1994 49 Taf 1091-2

602

Altarrsquoın kareye yakın dikdoumlrtgen bir plana sahip olması Lagina Hekate Kutsal Alanırsquondaki Altar11 ile benzerlik goumlstermektedir Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan Altarrsquoın giriş kısmının uzun cepheden değil tapınağa bakan dar cepheden olması burada da benzer bir uygulamanın olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir Bu uygulama Anadolursquoda bilinen tuumlm altar plan tiplerin-den farklılık goumlstermektedir12 Stratonikeia ile Lagina arasında benzer mimaricirc uygulamaların olduğunu bunun dışında başka yapılarda da goumlrmek muumlm-kuumlnduumlr

14 Dorik Portik

Kutsal alanın kuzey peribolos kazısı yapılırken Propylonrsquoun hemen ku-zeyinde uumlst caveanın en uumlsteki oturma basamaklarının hemen guumlneyinde uumlst yuumlzeyleri ortaya ccedilıkan mimaricirc blokların etrafı kazılmıştır Dor duumlzenine ait uumlst yapı elemanları olduğu anlaşılan bu bloklar suumltun tamburu Dor baş-lıkları arşitrav triglif-metop ve kornişten oluşmaktadır (Resim 3) Blokların buumlyuumlk ccediloğunluğu depremin etkisiyle duumlştuumlğuuml gibi ve genel olarak sağlam bulunmuştur Boumlylece tiyatro ile Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulun-duğu kutsal alanı birbirine bağlayan bu portik ortaya ccedilıkarılmıştır Portik sahne binasından bakıldığında cavea ile birlikte iccedil buumlkey yay ccedilizerek aynı accedilı-da yerleştirilmiştir

Arazide bulunan 30 suumltun tamburu Dorik yivli olup derin olmayan flut-heslere ve arrislere sahiptir Suumltun tamburları uumlzerinde 20 yiv yer almaktadır En batıda depremle duumlştuumlğuuml şekliyle bulunan uumlccedil suumltun tamburunun yuumlk-sekliği 3375 cm oumllccediluumllmuumlştuumlr Suumltun yuumlksekliği in situ başlıkla beraber 359 cmdir Suumltun alt ccedilapları 51-54 cm arasında değişmekte olup suumltun yuumlksek-liğe oranı genel olarak 703 ile 664 m arasındadır Bu da portiğin suumltun alt ccedilapının suumltun yuumlksekliğine oranının Hellenistik oumlrneklere yakın yapıldığını

11 Lagina Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan altarın stylobat blok başlangıcı esas alındığında 1540x2030 m oumllccediluumllerindedir Bkz A A Tırpan- B Soumlğuumlt ldquoKoranza Kazıları1998rdquo 21 KST-2 2000 154 Merdivenli podyum kısmı yaklaşık olarak 1470x935 m oumllccediluumllerindedir

12 Tırpan-Soumlğuumlt 2000 154

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

TCKUumlLTUumlR VE TURİZM BAKANLIĞI

Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml

02-06 HAZİRAN 2014GAZİANTEP

36KAZI SONUCcedilLARI

TOPLANTISI3 CİLT

TC Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı Yayın No 3446-3Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Yayın No 167-3

YAYINA HAZIRLAYANLARDr Haydar DOumlNMEZ

Kapak ve UygulamaYusuf KOŞAR

ISSN 1017-7655

Kapak Fotoğrafı Erksin GUumlLECcedil 2013 Yılı Uumlccedilağızlı Mağara Kazısı

Not Kazı raporları dil ve yazım accedilısından Klacircsik Filolog Dr Haydar Doumlnmez tarafından denetlenmiştir Yayımlanan yazıların iccedileriğinden yazarları sorumludur

İsmail Ayguumll Ofset Matbaacılık San Tic Ltd Şti

Tel 0312 310 59 95 ANKARA -2015

YAYIN KURALLARIGenel Muumlduumlrluumlğuumlmuumlzce her yıl duumlzenlenen ldquoUluslararası Kazı Araştırma ve Ar-

keometri Sempozyumursquonda sunulan raporlar bu yıl da kitap olarak basılacaktır Goumln-dereceğiniz rapor metinlerinin aşağıda belirtilen kurallara uygun olarak goumlnderilmesi kitabın zamanında basımı ve kaliteli bir yayın hazırlanması accedilısından oumlnem taşımak-tadır Bildirilerin yazımında kitaptaki sayfa duumlzeni esas alınarak

Yazıların A4 kağıda 135x19 cmlik bir alan iccedilinde 10 punto ile satır aralığı 10 punto olacak şekilde tirelemeye dikkat edilerek Times New Roman fontu ile 10 sayfa yazılması

Başlığın 14 puntoda bold ve satır aralığı 14 punto olacak şekilde yazılması

Metinde ana başlıkların buumlyuumlk harflerle ve italik alt başlıkların ise kuumlccediluumlk harf-lerle ve italik olarak yazılması

Dipnotların metnin altında ve metin iccedilinde numaraları belirtilerek 8 puntoda satır aralığı 8 punto olacak şekilde yazılması

Dipnot ve kaynakccedilada (bibliyografya) kitap ve dergi isimlerinin italik yazılma-sı

Ccedilizim ve resim toplamının 15 adetten fazla olmaması fotoğrafların CDrsquoye JPG veya TlFF olarak kaydedilip goumlnderilmesi goumlnderilen resimlerin ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml-nuumln en az 300 pixelınch olması

Ccedilizimlere (Ccedilizim ) resimlere (Resim ) haritalara (Harita ) olarak alt yazı yazılması ve kesinlikle levha sisteminin kullanılmaması

Bildirilere buumltuumln yazarların mutlaka isim unvan ve yazışma adresinin yazıl-ması

Metin ccedilıktısı ile birlikte metnin mutlaka CDrsquoye yuumlklenerek goumlnderilmesi ge-rekmektedir CDrsquodeki metin ile metnin ccedilıktısı uyumlu olmadır Aksi takdirde CD deki metin esas alınacaktır

Yayınlanacak bildiri sayışının artması kitapların zamanında basımını guumlccedilleştirdi-ğinden bildirilerinizin sempozyum sırasında teslim edilmesi ya da en geccedil 1 Ağustos tarihine kadar Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Yayınlar Şubesi Muuml-duumlrluumlğuuml 2 TBMM UlusANKARA adresine goumlnderilmesi gerekmektedir

Yayın kurallarına uymayan ve geccedil goumlnderilen bildiriler kesinlikle yayınlanmaya-caktır

PUBLICATION INSTRUCTIONSThe papers presented in the International Symposium of Excavations Surveys and

Archaeometry will be published as before

In order to complete a high-quality print in time we kindly request you to send the paper texts in the format specified below

1 Texts should be written in 10 pages on A4 paper with Times New Roman and 10 type size within a space of 135x19 cm Line spacing should be 10 points

2 Heading should be written in bold with 14 typesize and with 14 points of line space Main headings should be written with capitals sub-headings with lower letters Both types of headings should be written in italics

3 Footnotes should be placed at the bottom of the pages with their numbers in-dicated in the text Footnote texts should be written with 8 type size and line space of 8 points

4 Book and periodical titles in the footnotes and bibliography should be written in italics

5 Total number of drawings and photos should not exceed 15 Photos should be either in JPG or TIFF format with at least 300 dpi solution and sent in a separate file

6 Captions should be added to drawings (Drawing helliphelliphellip) photos (Photo helliphelliphellip) and maps (Map helliphelliphellip) Plate system should not be used

7 Authors must indicate their names titles and contact information in their pa-pers

8 Digital text of the paper should be added to the print-out and both texts should be identical Otherwise the digital version will be considered default

As sudden accumulation of papers makes it difficult to complete printing in time papers should either be submitted during the symposium or sent to the adress Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Yayınlar Şubesi Muumlduumlrluumlğuuml 2 TBMM UlusAnkaraTUumlRKİYE until the 1st of August

The papers that fail to comply with those instructions or that are sent after the deadline will not be published on no account

İCcedilİNDEKİLER

Huumlseyin Murat OumlZGEN Adramytteion (Oumlren) 2013 Kazı ve Onarım Ccedilalışmaları 1

Mustafa ŞAHİN Myndos Kazısı ndash 2013 19

Huumlseyin YURTTAŞ Haldun OumlZKAN Zerrin KOumlŞKLUuml Yusuf BİLEN Muhammet Luumltfuuml KINDIĞILI Kemah Kalesi Kazısı ve Yazma Eser Buluntuları 45

K Levent ZOROĞLU M TEKOCAK V YILDIZ M ELİUumlŞUumlK Kelenderis 2013 Yılı Kazı ve Onarım Ccedilalışmaları 61

Tevfik Emre ŞERİFOĞLU Gregory MCMAHON Sharon R STEADMAN Orta Anadolu Platosursquondaki Ccediladır Houmlyuumlkrsquote 2013 Sezonu 85

Enver SAĞIR Guumllccedilin İLGEZDİ BERTRAM Aynur TALAAKARSinan DURMUŞ Jan-K BERTRAM Aslı ŞİRİN Ccedilayyolu Houmlyuumlk 2011-2013 Kazıları 99

Antonio LA MARCA Eski ve Yeni Goumlruumlnuumlmuumlyle Aiolis Kymesi Arkeolojik Siti 113

Guumlrcan POLAT Yasemin POLAT Kahraman YAĞIZ Seccedilil UumlNEYRabia AKTAŞ Deniz Ziya ARKAN Aytekin UumlNEY Aslı CUMALIOĞLUEvren ACcedilAR Ertuğrul KIRACcedil Antandros 2013 Yılı Kazıları 135

Elif OumlZER Aizanoi Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 159

Wulf Raeck Hakan I Mert Axel Filges Die Arbeiten in Priene im Jahre 2013 185

Sait BAŞARAN Guumllnur KURAP Ainos (Enez) 2013 207

Altan CcedilİLİNGİROĞLU Mehmet IŞIKLI 2013 Yılı Ayanis Kalesi Koruma Ve Onarım Ccedilalışmaları 231

Sema DOĞAN Ebru Fatma FINDIK Vera BULGURLU DemreMyra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazı Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları 245

Işık ADAK ADIBELLİ 2013 Kırşehir Kale Houmlyuumlk Kazısı 257

Hatice PAMİR Antakya Hipodrom ve Ccedilevresi Kazıları 2013 271

Michael HOFF Rhys TOWNSEND Birol CAN Ece ERDOĞMUŞ The Antiochia ad Cragum Archaeological Research Project 2013 Season 295

Asnu-Bilban YALCcedilIN Anadolu Kavağı Yoros Kalesi 2013 Yılı Kazı Ccedilalışmaları 307

A Nejat BİLGEN Goumlkhan COŞKUN Figen CcedilEVİRİCİ COŞKUNZeynep BİLGEN Bahadır DİKMEN Birol AKALIN Semra CcedilIRAKOĞLUFatma Ccedilağım OumlZCAN Asuman KURU Zerrin ERDİNCcedil Seyitoumlmer Houmlyuumlğuuml 2013 Yılı Kazısı 323

Adnan DİLER Bekir OumlZER Mazlum CcedilUR Asil YAMAN Pedasa 2013 339

Şevket DOumlNMEZ Aslıhan YURTSEVER BEYAZIT Oluz Houmlyuumlk Kazısı Yedinci Doumlnem (2013) Ccedilalışmaları Değerlendirmeler ve Sonuccedillar 361

E Emine NAZA-DOumlNMEZ Amasya-Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı Kazısı 2013 Doumlnemi Ccedilalışmaları 383

Ali BORAN Yalccedilın KARACA Mehmet MUTLU Zekai ERDAL Halil SOumlZLUuml Mersin-Silifke Kalesi Kazısı 2013 Yılı Kazı Ccedilalışması 393

Cevat BAŞARAN Vedat KELEŞ Hasan Ertuğ ERGUumlRERHasan KASAPOĞLU Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZBuumlşra Elif KASAPOĞLU Kasım OYARCcedilİN Parion 2013 Yılı Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 413

Musa KADIOĞLU 2012-2013 Teos Kazı Ccedilalışmaları (3 - 4 Sezon) 437

Hayat ERKANAL Ayşeguumll AYKURT Kadir BUumlYUumlKULUSOYİrfan TUĞCU Rıza TUNCEL Vasıf ŞAHOĞLU Liman Tepe 2013 Yılı Kara ve Sualtı Kazıları 473

VII

Mustafa OumlZER Edirne Yeni Saray (Saray-ı Cedicircd- İ Acircmire) Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 495

Erdal Eser Muhammet GOumlRUumlR Divriği Kalesi 2013525

Nurcan YAZICA METİN Uuml Melda ERMİŞ Akın TUNCER Demirkoumly Fatih Doumlkuumlmhanesi Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 541

Eugenia EQUINI SCHNEIDER Elaiussa Sebaste 2013 Excavation and Conservation Works 561

Marcello SPANU The 2012 and 2013 Excavation and Research Campaigns at Iasos 575

Bilal SOumlĞUumlT Stratonikeia 2013 Yılı Ccedilalışmaları 597

Sachihiro OMURA Kaman-Kalehoumlyuumlk Kazıları 2013 623

Celal ŞİMŞEK 2013 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 633

Vedat KELEŞ B Nuri KILAVUZ Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZ Hadrianoupolis 2013 Yılı Ccedilalışmaları 661

Kimiyoshi MATSUMURA Buumlkluumlkale Kazısı 2013 671

Şuumlkruuml OumlZUumlDOĞRU 2013 Yılı Kibyra Ccedilalışmaları 685

Elif TUumlL TULUNAY Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi 2013 Yılı Kazısı 695

597

STRATONİKEİA 2013 YILI CcedilALIŞMALARIBilal SOumlĞUumlT

Stratonikeia Muğla İli Yatağan İlccedilesi Eskihisar Mahallesirsquonde Yatağan-Milas karayolunun 7 kilometresinde yer almaktadır Kent iccedilinde bulunan ya-pıların tarihsel dağılımı ile uyumlu olacak şekilde 2013 yılında farklı alanlar-da ccedilalışmalar gerccedilekleştirilmiştir Ccedilalışmalar farklı uumlniversitelerden oumlğretim elemanı uzman oumlğrenci ve işccedililerden oluşan bir ekip ile suumlrduumlruumllmuumlştuumlr1 Yapıların temizliği ve ccedilevre duumlzenlenmesinin haricinde kazı konservasyon restorasyon ve ccedilizim ccedilalışmaları gerccedilekleştirilmiştir Bu yılki ccedilalışmalar ağır-lıklı olarak Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Doumlner Sermaye İşletmeleri Merkez Muumlduumlrluumlğuuml (DOumlSİMM) ve Pamukkale Uumlniversitesi2 tara-

Prof Dr Bilal SOumlĞUumlT Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DenizliTUumlRKİYE (bsogutpauedutr)

1 Bu yıl Pamukkale Selccediluk Adnan Menderes Ankara Ahi Evran Muğla Anadolu ve Mersin Uumlniversitelerirsquonden Arkeolog Sanat Tarihccedili Mimar Epigraf Kimyager Zoolog Botanikccedili Jeolog Antropolog ve Harita Kadastro Muumlhendisi oumlğretim elemanı uzman ve oumlğrenciler kat-kıda bulunmuşlardır

2 Ekip uumlyelerinden Prof Dr Turan Kaccedilar Prof Dr Raşit Urhan Prof Dr Halil Kumsar Prof Dr Asuman Baldıran Prof Dr Olcay Duumlşen Doccedil Dr Ahmet Tolga TEK Doccedil Dr Osman Kunduracı Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş Yrd Doccedil Dr Saim Cirtil Yrd Doccedil Dr Mehmet Te-kocak Yrd Doccedil Dr Osman Doğanay Yrd Doccedil Dr M Altay Atlıhan Dr Coşkun Daşbacak Dr Selda Oumlzguumln Cirtil Dr Zeliha Gider Buumlyuumlkoumlzer Dr Aytekin Buumlyuumlkoumlzer Dr Huumlseyin Koumlker Oumlğr Goumlr Koray Alper Oumlğr Goumlr Fatma Şenol Uzman Ali Yaşar Arş Goumlr Banu Yıl-maz Arş Goumlr Tunccedil Sezgin Arş Goumlr Faris Demir Arş Goumlr Osman Emre Koumlse Arkeologlar Nihal Durnagoumlluuml Emin Sarıiz Sinan Bozalioğlu Guumllem Goumlğebakan Demir Serdal Mutlu Fatma Kocager Fatma Aytekin İbrahim Ceylan İnci BAŞKAYA Hakan Alireisoğlu Emel Canoğlu Oumlzerk Canbaz Funda Davran Nurullah Emre Daylan Ressam Aydın Erkuş Res-toratoumlrler Ufuk Denizli ve Lale Tijyen Koydemir Biyologlar Uygar Sarpkaya Betuumll Guumlrcan Oumlzguumlr Guumll ve Ccedilağrı Gediz İle Oumlğrenciler Abduumllsamet Tuumlrkoğlu Atalay Biccedilen Burak Baldı-ran Celal Baş Ccediliğdem Alat Doğukan Karabulut Elif Şahin Esra Baş Goumlkhan Uumlvez Guumllccedilin Başal Hande Koumltek Kadriye Yonca Kuumlbra Atalay Mehmet Toptimur Mehmet Mertek Me-lek Ccedilelik Mesut Oumlzbek Mihriban Taşkın Muhammet Bayram Oumlnder Yılmaz Oumlzlem Kara-obalı Pınar Yalınkılıccedil Selin Kulu Selin Benli Serap Tulumbacı Seray Hoşgoumlr Tuba Oumlzkan Uumlmit Akdemir Yuumlksel Buumllbuumll ve Zeynep Arslan arazi ve okul ccedilalışmalarına katılmışlardır Ayrıca Bakanlık temsilcisi olarak Balıkesir-Bandırma Muumlzesirsquonden Şuumlkruuml Akbulut ve Muğla Muumlzesirsquonden Hakan Dinccedil goumlrev almıştır Kazıya katılan ve emeği geccedilen tuumlm ekip uumlyelerine tekrar teşekkuumlr ederim

598

fından maddicirc olarak desteklemiştir Guumlney Ege Linyitleri İşletmesi (GELİ) Muumlessesesi Muumlduumlrluumlğuumlrsquonuumln ccedilalışmalara verdiği desteğin dışında Muğla Valiliği İl Oumlzel İdaresi tarafından kent iccedilindeki tescilli yapılardan birisi olan Hasan Şar Evirsquonin restorasyonu ile ilgili oumldenek tahsis edilmiştir Destek ve katkılarından dolayı tuumlm kurum kuruluş ve kişilere teşekkuumlr ederim3

2013 yılında Kuzey Şehir Kapısı ve Cadde Tiyatro Roma Hamamı-1 Batı Cadde Gymnasion ve Selccediluk Hamamırsquonda ccedilalışılmıştır Geccedil Osmanlı ve Cumhuriyet Doumlnemi yapılarının restorasyonu konusunda plan tespit ve rouml-loumlve ccedilalışmalarına devam edilmiştir Alandaki bu faaliyetlerin haricinde kent iccedilinde ve Muumlzelerde Stratonikeia buluntusu eserler ile ilgili ccedilalışmalar ger-ccedilekleştirilmiştir

1 Kutsal Alan Terası

Tunccedil SEZGİN4

Stratonikeia antik kentinde 2013 kazı sezonu ccedilalışmaları iccedilerisinde Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulunduğu kutsal alanın sınırları ve ti-yatro ile bağlantısını goumlrmek amacıyla kazı ve ccedilevre duumlzenlemesi yapılmıştır Tapınağı kuzeyindeki ccedilalışmalarda Augustus Doumlnemine ait temenos alanının kuzey ve batı peribolosu ile propylon ve altar ortaya ccedilıkarılmıştır (Ccedilizim 1 Resim 1) Ayrıca tiyatronun uumlst boumlluumlmuumlne yerleştirilmiş ve sahne binasına cephesi bakan temenos duvarı ile bağlantılı Dorik portik tespit edilmiştir

11 Temenos Duvarları

Tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında Propylon ile birlikte kutsal alanın kuzey peribolosu bulunmuştur Peribolosun

3 Kentteki ccedilalışmaları her zaman destekleyen ve bizleri yalnız bırakmayan Muğla Valisi Sayın Fatih Şahin ve Yatağan Kaymakamı Sayın Dr Hasan Tanrısevenrsquoe Pamukkale Uumlniversitesi Rektoumlruuml Sayın Prof Dr Huumlseyin Bağcırsquoya GELİ Muumlessese Muumlduumlruuml Kenan Emiralioğlursquona Yatağan Belediye Başkanı H Haşmet Işık ve Belediye Başkan Yardımcısı Tarcan Oğuzrsquoa tek-rar teşekkuumlr ederim

4 Arş Goumlr Tunccedil SEZGİN Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (tsezginpauedutr)

599

alt boumlluumlmuumlnuuml oluşturan teras duvarının kaidesi ve tacı arasında 106 m yuumlk-sekliğinde orthostatlar yer almaktadır Orthostatlar doumlnuumlşuumlmluuml olarak yatay iki bloğun yanına atkı şeklinde dikey yerleştirilmiş bir blok konularak oluştu-rulmuştur Propylon kısmı ile birlikte toplam 4740 m uzunluğundaki orthos-tat bloklarının arka kısmı kayrak taşlarıyla kuru duvar tekniğiyle oumlruumllmuumlş-tuumlr Bu duvarın toplam kalınlığı yaklaşık 180 m civarında değişmektedir Duvarın kaide haricindeki toplam yuumlksekliği tam olarak bilinmemektedir Cepheyi oluşturan mermer bloklar oumllccediluumllduumlğuumlnde kaide ile orthostat blokları-nın yuumlksekliği yaklaşık 133 metredir Ancak kuzey peribolosun doğu kısmın-da mermer blokların arkasındaki kayrak duvarın yuumlksekliği esas alındığında yaklaşık 130 m kod farkı mermer duvar bloklarının da en azından 2 sıra daha olması gerektiğini goumlstermektedir Orthostatlar uumlzerindeki taccedil bloğu 037 m yuumlksekliğinde olup yarım oluklu silme profiline sahiptir Taccedil bloğun uumlst kı-sımda 016 m yuumlksekliğinde duumlz bir profilden sonra 021 m yuumlksekliğinde yarım oluk (iccedil buumlkey) bir profil yer alır Benzer şekilde profillendirilmiş taccedil bloğuyla sonlanan duvar oumlrneklerini kenttin en oumlnemli kamu yapılarından bi-risi olan tiyatronun teras duumlzenlemeleri cephesinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Kutsal alanda batı ve doğu peribolosun varlığı daha oumlnce sadece guumlney teras duvarlarında az bir kısımda goumlruumllmekteydi Yapılan ccedilalışma ile kutsal alanın tamamı kazılmasa da doumlrt youmlnde de duvarların hattı ve kalınlıkları belirlenmiş oldu

12 Propylon

Propylon tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sı-rasında kuzey peribolos uumlzerinde bulunmuştur (Resim 2-3) Boumlylece Kutsal Alana diğer youmlnlerden olduğu duumlşuumlnuumllen girişin dışında goumlsterişli toumlren ka-pısı olan propylonun kuzeyde olduğu kesinleştirildi Kazı ccedilalışmaları sırasın-da yapıya ait 3 sıra stylobat doumlşemesi stylobatın orta sırası uumlzerinde yer alan in situ iki Attik-İon kaide guumlneydeki stylobata ccedilıkışı sağlayan 3 sıra basamak-ları yapıyı doğu ve batıdan sınırlayan duvar blokları in situ kuzeydeki oumln kısma duumlşmuumlş olan iki kapı soumlvesi ve iki lento bloğu bir adet Korinth başlığı

600

başlığa ait iki suumltun tamburu ve anta duvarlarına ait bloklar duumlştuumlğuuml şekli ile bulunmuştur

Yaklaşık olarak 4740 m uzunluğundaki kuzey peribolosun ortasına yer-leştirilmiş olan propylon tamamen mermerden yapılıp iccedilten iccedile 624 m ge-nişlikte ve 680 m oumllccediluumllebilir derinliğe sahiptir5 Kuzeyde tiyatronun portik kısmından temenosa girişte suumltun kaidelerinin bulunduğu stylobata ccedilıkışı sağlayan basamaklar buguumlne kadar yapılan ccedilalışmalarda tespit edilememiş-tir Ancak stylobat kısmı sağlam uumlccedil sıra mermer blok doumlşemesinden oluşmak-tadır6 Stylobatın orta sırasında her iki kenardan suumltun orta aksına 197 m uzaklıkta yerleştirilmiş in situ iki Attik-İon kaide yer almaktadır Boumlylelikle 624 m iccedil genişliğe sahip olan Propylonrsquoda her iki yanda duvar ve ortada iki suumltunla uumlst yapı taşınmaktadır Kaidelerin yerleştirildiği stylobat blokları guumlneyindeki diğer bloklardan 7-8 cm arasında değişen oumllccediluumllerde daha duumlşuumlk kodda yapılmıştır Bu duumlşuumlk kod kuzeydeki iki sıra stylobat sırasının doğu kenarındaki kanal ile birleşmektedir Bu uygulama daha yuumlksek kodda olan tapınak tarafından gelen yağmur sularının duumlzensizce akarak propylon uumlze-rinde goumlllenmesini oumlnlemek iccedilin yapılıp suyun kanal ile kuzeye doğru kana-lizasyon sistemine gitmesi sağlanmış olmalıdır

Suumltunların yerleştirildiği stylobattan lentolarla geccedilişin (tripylon) sağlan-dığı stylobat kısmına ccedilıkmak iccedilin 3 sırası sağlam toplam 5 sıra merdiven ba-samağı kullanılmıştır7 Sağlam mermer basamakların guumlneyinde 2 sıra basa-mağın sadece temel dolgu taşları ile en uumlstte lentoların yerleştirildiği stylobat bloklarının altındaki temel taş dolgusu kalmıştır Herhangi bir kalıntısı bu-lunmayan stylobatın sınırları guumlneydeki temel blokajından anlaşılmaktadır Stylobatın uumlzerine kutsal alana girişi sağlayan uumlccedil lento bloğundan iki adet lento bloğu ve soumlve blokları Dorik portiğin blokları altında depremle yıkıldığı şekilde accedilığa ccedilıkarılmıştır Ortadaki lento bloğu soumlveler ile taşınırken her iki

5 Yapının derinliği kuzeydeki bloklar kalktıktan sonra kuzeyden girişi sağlayan basamak sayı-ları ve genişlikleri belirlendikten sonra kesinlik kazanacaktır

6 Uumlccedil sıra stylobat toplam 295 m derinliğe sahiptir 7 Sağlam olan basamakların uumlccediluumlnuumln de kuzey yuumlzuumlnuumln neredeyse yarısı kaba yonu bırakılmış

olduğu goumlruumllmektedir

601

yanlardaki lentoların bir tarafı Propylonrsquoun yan duvarları tarafından taşını-yor olmalıdır

Yapıyı tarihlendirecek en oumlnemli kalıntılardan biri girişte bulunan Korinth başlığıdır Başlık 645 cm yuumlksekliğinde olup abakuumls kısmı 10 cm yuumlksek-liğindedir8 Başlığın akanthus yaprak goumlzleri bir birine bağlantılı iki bitişik delikle sanki yatay olarak konmuş uccedil kısmı accedilık sekiz ( ) formundadır Bu biccedilimiyle Lagina Hekate Tapınağırsquonın MOuml 1 yy 2 yarısına ait ikinci grup Korinth başlığına9 ve Milas Uzunyuvarsquodaki10 MOuml 40 - MS 14 yıllarına tarih-lenen Korinth başlığına benzemektedir Bu nedenle Propylon Kutsal Alanrsquoın yoğun imar goumlrduumlğuuml Augustus Doumlneminden olmalıdır

13 Altar

Daha oumlnceki yıllarda ortaya ccedilıkarılan Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın hemen kuzeyinde bir kısmı kazılarak accedilılmış yapı kalıntısında ccedilalışmalar baş-latılmıştır Tamamı accedilılan ve temel kalıntıları bulunan yapının kutsal alandaki konumu ve oumllccediluumlleri goumlz oumlnuumlne alındığında Altara ait olduğu tespit edilmiştir Altar tapınakla propylon arasında tapınağın 825 m kuzeyinde Propylonrsquoun 235 m guumlneyindedir Altarrsquoa ait sadece temeli oluşturan dolgu blokaj dışında herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır Yapının temel dolgu taşları kuzey-guuml-ney youmlnuumlnde kareye yakın olup kuzeydeki kısa kenar 476 m guumlney kısa ke-nar 505 m batı ve doğu uzun kenarlar ise 545 m oumllccediluumllerindedir Giriş kısmı tespit edilememiş olmakla birlikte konumu nedeniyle kuzey ya da guumlneyde-ki kısa kenarlardan birisinde olabilir Tapınağın konumu nedeniyle de guumlney-de olmalıdır Tapınağın orta aksına denk gelecek şekilde konumlandırılmış olan altar yapısına ait uumlst yapı elemanı bulunamamış olmakla birlikte temel kalıntısından kuumlccediluumlk oumllccedilekli bir yapı olmalıdır

8 Propylonrsquoun Korinth başlığı Vitruviusrsquoun belirttiği Korinth başlıklarının abakus yuumlksekliği-nin başlık yuumlksekliğinin 17rsquoye eşit olduğu kuralına uymaz Karşılaştırmak iccedilin bkz Vitruvi-us IV 1 11

9 A A Tırpan- Z Gider A Buumlyuumlkoumlzer rdquoThe Tempel of Hekate at Laginardquo Dipteros und Pseu-dodipteros Byzas 12 2012 185-187 Fig 4

10 F Rumscheid Untersuchungen zur Kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus Manz am Rhein 1994 49 Taf 1091-2

602

Altarrsquoın kareye yakın dikdoumlrtgen bir plana sahip olması Lagina Hekate Kutsal Alanırsquondaki Altar11 ile benzerlik goumlstermektedir Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan Altarrsquoın giriş kısmının uzun cepheden değil tapınağa bakan dar cepheden olması burada da benzer bir uygulamanın olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir Bu uygulama Anadolursquoda bilinen tuumlm altar plan tiplerin-den farklılık goumlstermektedir12 Stratonikeia ile Lagina arasında benzer mimaricirc uygulamaların olduğunu bunun dışında başka yapılarda da goumlrmek muumlm-kuumlnduumlr

14 Dorik Portik

Kutsal alanın kuzey peribolos kazısı yapılırken Propylonrsquoun hemen ku-zeyinde uumlst caveanın en uumlsteki oturma basamaklarının hemen guumlneyinde uumlst yuumlzeyleri ortaya ccedilıkan mimaricirc blokların etrafı kazılmıştır Dor duumlzenine ait uumlst yapı elemanları olduğu anlaşılan bu bloklar suumltun tamburu Dor baş-lıkları arşitrav triglif-metop ve kornişten oluşmaktadır (Resim 3) Blokların buumlyuumlk ccediloğunluğu depremin etkisiyle duumlştuumlğuuml gibi ve genel olarak sağlam bulunmuştur Boumlylece tiyatro ile Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulun-duğu kutsal alanı birbirine bağlayan bu portik ortaya ccedilıkarılmıştır Portik sahne binasından bakıldığında cavea ile birlikte iccedil buumlkey yay ccedilizerek aynı accedilı-da yerleştirilmiştir

Arazide bulunan 30 suumltun tamburu Dorik yivli olup derin olmayan flut-heslere ve arrislere sahiptir Suumltun tamburları uumlzerinde 20 yiv yer almaktadır En batıda depremle duumlştuumlğuuml şekliyle bulunan uumlccedil suumltun tamburunun yuumlk-sekliği 3375 cm oumllccediluumllmuumlştuumlr Suumltun yuumlksekliği in situ başlıkla beraber 359 cmdir Suumltun alt ccedilapları 51-54 cm arasında değişmekte olup suumltun yuumlksek-liğe oranı genel olarak 703 ile 664 m arasındadır Bu da portiğin suumltun alt ccedilapının suumltun yuumlksekliğine oranının Hellenistik oumlrneklere yakın yapıldığını

11 Lagina Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan altarın stylobat blok başlangıcı esas alındığında 1540x2030 m oumllccediluumllerindedir Bkz A A Tırpan- B Soumlğuumlt ldquoKoranza Kazıları1998rdquo 21 KST-2 2000 154 Merdivenli podyum kısmı yaklaşık olarak 1470x935 m oumllccediluumllerindedir

12 Tırpan-Soumlğuumlt 2000 154

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

TC Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı Yayın No 3446-3Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Yayın No 167-3

YAYINA HAZIRLAYANLARDr Haydar DOumlNMEZ

Kapak ve UygulamaYusuf KOŞAR

ISSN 1017-7655

Kapak Fotoğrafı Erksin GUumlLECcedil 2013 Yılı Uumlccedilağızlı Mağara Kazısı

Not Kazı raporları dil ve yazım accedilısından Klacircsik Filolog Dr Haydar Doumlnmez tarafından denetlenmiştir Yayımlanan yazıların iccedileriğinden yazarları sorumludur

İsmail Ayguumll Ofset Matbaacılık San Tic Ltd Şti

Tel 0312 310 59 95 ANKARA -2015

YAYIN KURALLARIGenel Muumlduumlrluumlğuumlmuumlzce her yıl duumlzenlenen ldquoUluslararası Kazı Araştırma ve Ar-

keometri Sempozyumursquonda sunulan raporlar bu yıl da kitap olarak basılacaktır Goumln-dereceğiniz rapor metinlerinin aşağıda belirtilen kurallara uygun olarak goumlnderilmesi kitabın zamanında basımı ve kaliteli bir yayın hazırlanması accedilısından oumlnem taşımak-tadır Bildirilerin yazımında kitaptaki sayfa duumlzeni esas alınarak

Yazıların A4 kağıda 135x19 cmlik bir alan iccedilinde 10 punto ile satır aralığı 10 punto olacak şekilde tirelemeye dikkat edilerek Times New Roman fontu ile 10 sayfa yazılması

Başlığın 14 puntoda bold ve satır aralığı 14 punto olacak şekilde yazılması

Metinde ana başlıkların buumlyuumlk harflerle ve italik alt başlıkların ise kuumlccediluumlk harf-lerle ve italik olarak yazılması

Dipnotların metnin altında ve metin iccedilinde numaraları belirtilerek 8 puntoda satır aralığı 8 punto olacak şekilde yazılması

Dipnot ve kaynakccedilada (bibliyografya) kitap ve dergi isimlerinin italik yazılma-sı

Ccedilizim ve resim toplamının 15 adetten fazla olmaması fotoğrafların CDrsquoye JPG veya TlFF olarak kaydedilip goumlnderilmesi goumlnderilen resimlerin ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml-nuumln en az 300 pixelınch olması

Ccedilizimlere (Ccedilizim ) resimlere (Resim ) haritalara (Harita ) olarak alt yazı yazılması ve kesinlikle levha sisteminin kullanılmaması

Bildirilere buumltuumln yazarların mutlaka isim unvan ve yazışma adresinin yazıl-ması

Metin ccedilıktısı ile birlikte metnin mutlaka CDrsquoye yuumlklenerek goumlnderilmesi ge-rekmektedir CDrsquodeki metin ile metnin ccedilıktısı uyumlu olmadır Aksi takdirde CD deki metin esas alınacaktır

Yayınlanacak bildiri sayışının artması kitapların zamanında basımını guumlccedilleştirdi-ğinden bildirilerinizin sempozyum sırasında teslim edilmesi ya da en geccedil 1 Ağustos tarihine kadar Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Yayınlar Şubesi Muuml-duumlrluumlğuuml 2 TBMM UlusANKARA adresine goumlnderilmesi gerekmektedir

Yayın kurallarına uymayan ve geccedil goumlnderilen bildiriler kesinlikle yayınlanmaya-caktır

PUBLICATION INSTRUCTIONSThe papers presented in the International Symposium of Excavations Surveys and

Archaeometry will be published as before

In order to complete a high-quality print in time we kindly request you to send the paper texts in the format specified below

1 Texts should be written in 10 pages on A4 paper with Times New Roman and 10 type size within a space of 135x19 cm Line spacing should be 10 points

2 Heading should be written in bold with 14 typesize and with 14 points of line space Main headings should be written with capitals sub-headings with lower letters Both types of headings should be written in italics

3 Footnotes should be placed at the bottom of the pages with their numbers in-dicated in the text Footnote texts should be written with 8 type size and line space of 8 points

4 Book and periodical titles in the footnotes and bibliography should be written in italics

5 Total number of drawings and photos should not exceed 15 Photos should be either in JPG or TIFF format with at least 300 dpi solution and sent in a separate file

6 Captions should be added to drawings (Drawing helliphelliphellip) photos (Photo helliphelliphellip) and maps (Map helliphelliphellip) Plate system should not be used

7 Authors must indicate their names titles and contact information in their pa-pers

8 Digital text of the paper should be added to the print-out and both texts should be identical Otherwise the digital version will be considered default

As sudden accumulation of papers makes it difficult to complete printing in time papers should either be submitted during the symposium or sent to the adress Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Yayınlar Şubesi Muumlduumlrluumlğuuml 2 TBMM UlusAnkaraTUumlRKİYE until the 1st of August

The papers that fail to comply with those instructions or that are sent after the deadline will not be published on no account

İCcedilİNDEKİLER

Huumlseyin Murat OumlZGEN Adramytteion (Oumlren) 2013 Kazı ve Onarım Ccedilalışmaları 1

Mustafa ŞAHİN Myndos Kazısı ndash 2013 19

Huumlseyin YURTTAŞ Haldun OumlZKAN Zerrin KOumlŞKLUuml Yusuf BİLEN Muhammet Luumltfuuml KINDIĞILI Kemah Kalesi Kazısı ve Yazma Eser Buluntuları 45

K Levent ZOROĞLU M TEKOCAK V YILDIZ M ELİUumlŞUumlK Kelenderis 2013 Yılı Kazı ve Onarım Ccedilalışmaları 61

Tevfik Emre ŞERİFOĞLU Gregory MCMAHON Sharon R STEADMAN Orta Anadolu Platosursquondaki Ccediladır Houmlyuumlkrsquote 2013 Sezonu 85

Enver SAĞIR Guumllccedilin İLGEZDİ BERTRAM Aynur TALAAKARSinan DURMUŞ Jan-K BERTRAM Aslı ŞİRİN Ccedilayyolu Houmlyuumlk 2011-2013 Kazıları 99

Antonio LA MARCA Eski ve Yeni Goumlruumlnuumlmuumlyle Aiolis Kymesi Arkeolojik Siti 113

Guumlrcan POLAT Yasemin POLAT Kahraman YAĞIZ Seccedilil UumlNEYRabia AKTAŞ Deniz Ziya ARKAN Aytekin UumlNEY Aslı CUMALIOĞLUEvren ACcedilAR Ertuğrul KIRACcedil Antandros 2013 Yılı Kazıları 135

Elif OumlZER Aizanoi Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 159

Wulf Raeck Hakan I Mert Axel Filges Die Arbeiten in Priene im Jahre 2013 185

Sait BAŞARAN Guumllnur KURAP Ainos (Enez) 2013 207

Altan CcedilİLİNGİROĞLU Mehmet IŞIKLI 2013 Yılı Ayanis Kalesi Koruma Ve Onarım Ccedilalışmaları 231

Sema DOĞAN Ebru Fatma FINDIK Vera BULGURLU DemreMyra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazı Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları 245

Işık ADAK ADIBELLİ 2013 Kırşehir Kale Houmlyuumlk Kazısı 257

Hatice PAMİR Antakya Hipodrom ve Ccedilevresi Kazıları 2013 271

Michael HOFF Rhys TOWNSEND Birol CAN Ece ERDOĞMUŞ The Antiochia ad Cragum Archaeological Research Project 2013 Season 295

Asnu-Bilban YALCcedilIN Anadolu Kavağı Yoros Kalesi 2013 Yılı Kazı Ccedilalışmaları 307

A Nejat BİLGEN Goumlkhan COŞKUN Figen CcedilEVİRİCİ COŞKUNZeynep BİLGEN Bahadır DİKMEN Birol AKALIN Semra CcedilIRAKOĞLUFatma Ccedilağım OumlZCAN Asuman KURU Zerrin ERDİNCcedil Seyitoumlmer Houmlyuumlğuuml 2013 Yılı Kazısı 323

Adnan DİLER Bekir OumlZER Mazlum CcedilUR Asil YAMAN Pedasa 2013 339

Şevket DOumlNMEZ Aslıhan YURTSEVER BEYAZIT Oluz Houmlyuumlk Kazısı Yedinci Doumlnem (2013) Ccedilalışmaları Değerlendirmeler ve Sonuccedillar 361

E Emine NAZA-DOumlNMEZ Amasya-Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı Kazısı 2013 Doumlnemi Ccedilalışmaları 383

Ali BORAN Yalccedilın KARACA Mehmet MUTLU Zekai ERDAL Halil SOumlZLUuml Mersin-Silifke Kalesi Kazısı 2013 Yılı Kazı Ccedilalışması 393

Cevat BAŞARAN Vedat KELEŞ Hasan Ertuğ ERGUumlRERHasan KASAPOĞLU Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZBuumlşra Elif KASAPOĞLU Kasım OYARCcedilİN Parion 2013 Yılı Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 413

Musa KADIOĞLU 2012-2013 Teos Kazı Ccedilalışmaları (3 - 4 Sezon) 437

Hayat ERKANAL Ayşeguumll AYKURT Kadir BUumlYUumlKULUSOYİrfan TUĞCU Rıza TUNCEL Vasıf ŞAHOĞLU Liman Tepe 2013 Yılı Kara ve Sualtı Kazıları 473

VII

Mustafa OumlZER Edirne Yeni Saray (Saray-ı Cedicircd- İ Acircmire) Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 495

Erdal Eser Muhammet GOumlRUumlR Divriği Kalesi 2013525

Nurcan YAZICA METİN Uuml Melda ERMİŞ Akın TUNCER Demirkoumly Fatih Doumlkuumlmhanesi Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 541

Eugenia EQUINI SCHNEIDER Elaiussa Sebaste 2013 Excavation and Conservation Works 561

Marcello SPANU The 2012 and 2013 Excavation and Research Campaigns at Iasos 575

Bilal SOumlĞUumlT Stratonikeia 2013 Yılı Ccedilalışmaları 597

Sachihiro OMURA Kaman-Kalehoumlyuumlk Kazıları 2013 623

Celal ŞİMŞEK 2013 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 633

Vedat KELEŞ B Nuri KILAVUZ Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZ Hadrianoupolis 2013 Yılı Ccedilalışmaları 661

Kimiyoshi MATSUMURA Buumlkluumlkale Kazısı 2013 671

Şuumlkruuml OumlZUumlDOĞRU 2013 Yılı Kibyra Ccedilalışmaları 685

Elif TUumlL TULUNAY Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi 2013 Yılı Kazısı 695

597

STRATONİKEİA 2013 YILI CcedilALIŞMALARIBilal SOumlĞUumlT

Stratonikeia Muğla İli Yatağan İlccedilesi Eskihisar Mahallesirsquonde Yatağan-Milas karayolunun 7 kilometresinde yer almaktadır Kent iccedilinde bulunan ya-pıların tarihsel dağılımı ile uyumlu olacak şekilde 2013 yılında farklı alanlar-da ccedilalışmalar gerccedilekleştirilmiştir Ccedilalışmalar farklı uumlniversitelerden oumlğretim elemanı uzman oumlğrenci ve işccedililerden oluşan bir ekip ile suumlrduumlruumllmuumlştuumlr1 Yapıların temizliği ve ccedilevre duumlzenlenmesinin haricinde kazı konservasyon restorasyon ve ccedilizim ccedilalışmaları gerccedilekleştirilmiştir Bu yılki ccedilalışmalar ağır-lıklı olarak Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Doumlner Sermaye İşletmeleri Merkez Muumlduumlrluumlğuuml (DOumlSİMM) ve Pamukkale Uumlniversitesi2 tara-

Prof Dr Bilal SOumlĞUumlT Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DenizliTUumlRKİYE (bsogutpauedutr)

1 Bu yıl Pamukkale Selccediluk Adnan Menderes Ankara Ahi Evran Muğla Anadolu ve Mersin Uumlniversitelerirsquonden Arkeolog Sanat Tarihccedili Mimar Epigraf Kimyager Zoolog Botanikccedili Jeolog Antropolog ve Harita Kadastro Muumlhendisi oumlğretim elemanı uzman ve oumlğrenciler kat-kıda bulunmuşlardır

2 Ekip uumlyelerinden Prof Dr Turan Kaccedilar Prof Dr Raşit Urhan Prof Dr Halil Kumsar Prof Dr Asuman Baldıran Prof Dr Olcay Duumlşen Doccedil Dr Ahmet Tolga TEK Doccedil Dr Osman Kunduracı Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş Yrd Doccedil Dr Saim Cirtil Yrd Doccedil Dr Mehmet Te-kocak Yrd Doccedil Dr Osman Doğanay Yrd Doccedil Dr M Altay Atlıhan Dr Coşkun Daşbacak Dr Selda Oumlzguumln Cirtil Dr Zeliha Gider Buumlyuumlkoumlzer Dr Aytekin Buumlyuumlkoumlzer Dr Huumlseyin Koumlker Oumlğr Goumlr Koray Alper Oumlğr Goumlr Fatma Şenol Uzman Ali Yaşar Arş Goumlr Banu Yıl-maz Arş Goumlr Tunccedil Sezgin Arş Goumlr Faris Demir Arş Goumlr Osman Emre Koumlse Arkeologlar Nihal Durnagoumlluuml Emin Sarıiz Sinan Bozalioğlu Guumllem Goumlğebakan Demir Serdal Mutlu Fatma Kocager Fatma Aytekin İbrahim Ceylan İnci BAŞKAYA Hakan Alireisoğlu Emel Canoğlu Oumlzerk Canbaz Funda Davran Nurullah Emre Daylan Ressam Aydın Erkuş Res-toratoumlrler Ufuk Denizli ve Lale Tijyen Koydemir Biyologlar Uygar Sarpkaya Betuumll Guumlrcan Oumlzguumlr Guumll ve Ccedilağrı Gediz İle Oumlğrenciler Abduumllsamet Tuumlrkoğlu Atalay Biccedilen Burak Baldı-ran Celal Baş Ccediliğdem Alat Doğukan Karabulut Elif Şahin Esra Baş Goumlkhan Uumlvez Guumllccedilin Başal Hande Koumltek Kadriye Yonca Kuumlbra Atalay Mehmet Toptimur Mehmet Mertek Me-lek Ccedilelik Mesut Oumlzbek Mihriban Taşkın Muhammet Bayram Oumlnder Yılmaz Oumlzlem Kara-obalı Pınar Yalınkılıccedil Selin Kulu Selin Benli Serap Tulumbacı Seray Hoşgoumlr Tuba Oumlzkan Uumlmit Akdemir Yuumlksel Buumllbuumll ve Zeynep Arslan arazi ve okul ccedilalışmalarına katılmışlardır Ayrıca Bakanlık temsilcisi olarak Balıkesir-Bandırma Muumlzesirsquonden Şuumlkruuml Akbulut ve Muğla Muumlzesirsquonden Hakan Dinccedil goumlrev almıştır Kazıya katılan ve emeği geccedilen tuumlm ekip uumlyelerine tekrar teşekkuumlr ederim

598

fından maddicirc olarak desteklemiştir Guumlney Ege Linyitleri İşletmesi (GELİ) Muumlessesesi Muumlduumlrluumlğuumlrsquonuumln ccedilalışmalara verdiği desteğin dışında Muğla Valiliği İl Oumlzel İdaresi tarafından kent iccedilindeki tescilli yapılardan birisi olan Hasan Şar Evirsquonin restorasyonu ile ilgili oumldenek tahsis edilmiştir Destek ve katkılarından dolayı tuumlm kurum kuruluş ve kişilere teşekkuumlr ederim3

2013 yılında Kuzey Şehir Kapısı ve Cadde Tiyatro Roma Hamamı-1 Batı Cadde Gymnasion ve Selccediluk Hamamırsquonda ccedilalışılmıştır Geccedil Osmanlı ve Cumhuriyet Doumlnemi yapılarının restorasyonu konusunda plan tespit ve rouml-loumlve ccedilalışmalarına devam edilmiştir Alandaki bu faaliyetlerin haricinde kent iccedilinde ve Muumlzelerde Stratonikeia buluntusu eserler ile ilgili ccedilalışmalar ger-ccedilekleştirilmiştir

1 Kutsal Alan Terası

Tunccedil SEZGİN4

Stratonikeia antik kentinde 2013 kazı sezonu ccedilalışmaları iccedilerisinde Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulunduğu kutsal alanın sınırları ve ti-yatro ile bağlantısını goumlrmek amacıyla kazı ve ccedilevre duumlzenlemesi yapılmıştır Tapınağı kuzeyindeki ccedilalışmalarda Augustus Doumlnemine ait temenos alanının kuzey ve batı peribolosu ile propylon ve altar ortaya ccedilıkarılmıştır (Ccedilizim 1 Resim 1) Ayrıca tiyatronun uumlst boumlluumlmuumlne yerleştirilmiş ve sahne binasına cephesi bakan temenos duvarı ile bağlantılı Dorik portik tespit edilmiştir

11 Temenos Duvarları

Tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında Propylon ile birlikte kutsal alanın kuzey peribolosu bulunmuştur Peribolosun

3 Kentteki ccedilalışmaları her zaman destekleyen ve bizleri yalnız bırakmayan Muğla Valisi Sayın Fatih Şahin ve Yatağan Kaymakamı Sayın Dr Hasan Tanrısevenrsquoe Pamukkale Uumlniversitesi Rektoumlruuml Sayın Prof Dr Huumlseyin Bağcırsquoya GELİ Muumlessese Muumlduumlruuml Kenan Emiralioğlursquona Yatağan Belediye Başkanı H Haşmet Işık ve Belediye Başkan Yardımcısı Tarcan Oğuzrsquoa tek-rar teşekkuumlr ederim

4 Arş Goumlr Tunccedil SEZGİN Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (tsezginpauedutr)

599

alt boumlluumlmuumlnuuml oluşturan teras duvarının kaidesi ve tacı arasında 106 m yuumlk-sekliğinde orthostatlar yer almaktadır Orthostatlar doumlnuumlşuumlmluuml olarak yatay iki bloğun yanına atkı şeklinde dikey yerleştirilmiş bir blok konularak oluştu-rulmuştur Propylon kısmı ile birlikte toplam 4740 m uzunluğundaki orthos-tat bloklarının arka kısmı kayrak taşlarıyla kuru duvar tekniğiyle oumlruumllmuumlş-tuumlr Bu duvarın toplam kalınlığı yaklaşık 180 m civarında değişmektedir Duvarın kaide haricindeki toplam yuumlksekliği tam olarak bilinmemektedir Cepheyi oluşturan mermer bloklar oumllccediluumllduumlğuumlnde kaide ile orthostat blokları-nın yuumlksekliği yaklaşık 133 metredir Ancak kuzey peribolosun doğu kısmın-da mermer blokların arkasındaki kayrak duvarın yuumlksekliği esas alındığında yaklaşık 130 m kod farkı mermer duvar bloklarının da en azından 2 sıra daha olması gerektiğini goumlstermektedir Orthostatlar uumlzerindeki taccedil bloğu 037 m yuumlksekliğinde olup yarım oluklu silme profiline sahiptir Taccedil bloğun uumlst kı-sımda 016 m yuumlksekliğinde duumlz bir profilden sonra 021 m yuumlksekliğinde yarım oluk (iccedil buumlkey) bir profil yer alır Benzer şekilde profillendirilmiş taccedil bloğuyla sonlanan duvar oumlrneklerini kenttin en oumlnemli kamu yapılarından bi-risi olan tiyatronun teras duumlzenlemeleri cephesinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Kutsal alanda batı ve doğu peribolosun varlığı daha oumlnce sadece guumlney teras duvarlarında az bir kısımda goumlruumllmekteydi Yapılan ccedilalışma ile kutsal alanın tamamı kazılmasa da doumlrt youmlnde de duvarların hattı ve kalınlıkları belirlenmiş oldu

12 Propylon

Propylon tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sı-rasında kuzey peribolos uumlzerinde bulunmuştur (Resim 2-3) Boumlylece Kutsal Alana diğer youmlnlerden olduğu duumlşuumlnuumllen girişin dışında goumlsterişli toumlren ka-pısı olan propylonun kuzeyde olduğu kesinleştirildi Kazı ccedilalışmaları sırasın-da yapıya ait 3 sıra stylobat doumlşemesi stylobatın orta sırası uumlzerinde yer alan in situ iki Attik-İon kaide guumlneydeki stylobata ccedilıkışı sağlayan 3 sıra basamak-ları yapıyı doğu ve batıdan sınırlayan duvar blokları in situ kuzeydeki oumln kısma duumlşmuumlş olan iki kapı soumlvesi ve iki lento bloğu bir adet Korinth başlığı

600

başlığa ait iki suumltun tamburu ve anta duvarlarına ait bloklar duumlştuumlğuuml şekli ile bulunmuştur

Yaklaşık olarak 4740 m uzunluğundaki kuzey peribolosun ortasına yer-leştirilmiş olan propylon tamamen mermerden yapılıp iccedilten iccedile 624 m ge-nişlikte ve 680 m oumllccediluumllebilir derinliğe sahiptir5 Kuzeyde tiyatronun portik kısmından temenosa girişte suumltun kaidelerinin bulunduğu stylobata ccedilıkışı sağlayan basamaklar buguumlne kadar yapılan ccedilalışmalarda tespit edilememiş-tir Ancak stylobat kısmı sağlam uumlccedil sıra mermer blok doumlşemesinden oluşmak-tadır6 Stylobatın orta sırasında her iki kenardan suumltun orta aksına 197 m uzaklıkta yerleştirilmiş in situ iki Attik-İon kaide yer almaktadır Boumlylelikle 624 m iccedil genişliğe sahip olan Propylonrsquoda her iki yanda duvar ve ortada iki suumltunla uumlst yapı taşınmaktadır Kaidelerin yerleştirildiği stylobat blokları guumlneyindeki diğer bloklardan 7-8 cm arasında değişen oumllccediluumllerde daha duumlşuumlk kodda yapılmıştır Bu duumlşuumlk kod kuzeydeki iki sıra stylobat sırasının doğu kenarındaki kanal ile birleşmektedir Bu uygulama daha yuumlksek kodda olan tapınak tarafından gelen yağmur sularının duumlzensizce akarak propylon uumlze-rinde goumlllenmesini oumlnlemek iccedilin yapılıp suyun kanal ile kuzeye doğru kana-lizasyon sistemine gitmesi sağlanmış olmalıdır

Suumltunların yerleştirildiği stylobattan lentolarla geccedilişin (tripylon) sağlan-dığı stylobat kısmına ccedilıkmak iccedilin 3 sırası sağlam toplam 5 sıra merdiven ba-samağı kullanılmıştır7 Sağlam mermer basamakların guumlneyinde 2 sıra basa-mağın sadece temel dolgu taşları ile en uumlstte lentoların yerleştirildiği stylobat bloklarının altındaki temel taş dolgusu kalmıştır Herhangi bir kalıntısı bu-lunmayan stylobatın sınırları guumlneydeki temel blokajından anlaşılmaktadır Stylobatın uumlzerine kutsal alana girişi sağlayan uumlccedil lento bloğundan iki adet lento bloğu ve soumlve blokları Dorik portiğin blokları altında depremle yıkıldığı şekilde accedilığa ccedilıkarılmıştır Ortadaki lento bloğu soumlveler ile taşınırken her iki

5 Yapının derinliği kuzeydeki bloklar kalktıktan sonra kuzeyden girişi sağlayan basamak sayı-ları ve genişlikleri belirlendikten sonra kesinlik kazanacaktır

6 Uumlccedil sıra stylobat toplam 295 m derinliğe sahiptir 7 Sağlam olan basamakların uumlccediluumlnuumln de kuzey yuumlzuumlnuumln neredeyse yarısı kaba yonu bırakılmış

olduğu goumlruumllmektedir

601

yanlardaki lentoların bir tarafı Propylonrsquoun yan duvarları tarafından taşını-yor olmalıdır

Yapıyı tarihlendirecek en oumlnemli kalıntılardan biri girişte bulunan Korinth başlığıdır Başlık 645 cm yuumlksekliğinde olup abakuumls kısmı 10 cm yuumlksek-liğindedir8 Başlığın akanthus yaprak goumlzleri bir birine bağlantılı iki bitişik delikle sanki yatay olarak konmuş uccedil kısmı accedilık sekiz ( ) formundadır Bu biccedilimiyle Lagina Hekate Tapınağırsquonın MOuml 1 yy 2 yarısına ait ikinci grup Korinth başlığına9 ve Milas Uzunyuvarsquodaki10 MOuml 40 - MS 14 yıllarına tarih-lenen Korinth başlığına benzemektedir Bu nedenle Propylon Kutsal Alanrsquoın yoğun imar goumlrduumlğuuml Augustus Doumlneminden olmalıdır

13 Altar

Daha oumlnceki yıllarda ortaya ccedilıkarılan Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın hemen kuzeyinde bir kısmı kazılarak accedilılmış yapı kalıntısında ccedilalışmalar baş-latılmıştır Tamamı accedilılan ve temel kalıntıları bulunan yapının kutsal alandaki konumu ve oumllccediluumlleri goumlz oumlnuumlne alındığında Altara ait olduğu tespit edilmiştir Altar tapınakla propylon arasında tapınağın 825 m kuzeyinde Propylonrsquoun 235 m guumlneyindedir Altarrsquoa ait sadece temeli oluşturan dolgu blokaj dışında herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır Yapının temel dolgu taşları kuzey-guuml-ney youmlnuumlnde kareye yakın olup kuzeydeki kısa kenar 476 m guumlney kısa ke-nar 505 m batı ve doğu uzun kenarlar ise 545 m oumllccediluumllerindedir Giriş kısmı tespit edilememiş olmakla birlikte konumu nedeniyle kuzey ya da guumlneyde-ki kısa kenarlardan birisinde olabilir Tapınağın konumu nedeniyle de guumlney-de olmalıdır Tapınağın orta aksına denk gelecek şekilde konumlandırılmış olan altar yapısına ait uumlst yapı elemanı bulunamamış olmakla birlikte temel kalıntısından kuumlccediluumlk oumllccedilekli bir yapı olmalıdır

8 Propylonrsquoun Korinth başlığı Vitruviusrsquoun belirttiği Korinth başlıklarının abakus yuumlksekliği-nin başlık yuumlksekliğinin 17rsquoye eşit olduğu kuralına uymaz Karşılaştırmak iccedilin bkz Vitruvi-us IV 1 11

9 A A Tırpan- Z Gider A Buumlyuumlkoumlzer rdquoThe Tempel of Hekate at Laginardquo Dipteros und Pseu-dodipteros Byzas 12 2012 185-187 Fig 4

10 F Rumscheid Untersuchungen zur Kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus Manz am Rhein 1994 49 Taf 1091-2

602

Altarrsquoın kareye yakın dikdoumlrtgen bir plana sahip olması Lagina Hekate Kutsal Alanırsquondaki Altar11 ile benzerlik goumlstermektedir Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan Altarrsquoın giriş kısmının uzun cepheden değil tapınağa bakan dar cepheden olması burada da benzer bir uygulamanın olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir Bu uygulama Anadolursquoda bilinen tuumlm altar plan tiplerin-den farklılık goumlstermektedir12 Stratonikeia ile Lagina arasında benzer mimaricirc uygulamaların olduğunu bunun dışında başka yapılarda da goumlrmek muumlm-kuumlnduumlr

14 Dorik Portik

Kutsal alanın kuzey peribolos kazısı yapılırken Propylonrsquoun hemen ku-zeyinde uumlst caveanın en uumlsteki oturma basamaklarının hemen guumlneyinde uumlst yuumlzeyleri ortaya ccedilıkan mimaricirc blokların etrafı kazılmıştır Dor duumlzenine ait uumlst yapı elemanları olduğu anlaşılan bu bloklar suumltun tamburu Dor baş-lıkları arşitrav triglif-metop ve kornişten oluşmaktadır (Resim 3) Blokların buumlyuumlk ccediloğunluğu depremin etkisiyle duumlştuumlğuuml gibi ve genel olarak sağlam bulunmuştur Boumlylece tiyatro ile Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulun-duğu kutsal alanı birbirine bağlayan bu portik ortaya ccedilıkarılmıştır Portik sahne binasından bakıldığında cavea ile birlikte iccedil buumlkey yay ccedilizerek aynı accedilı-da yerleştirilmiştir

Arazide bulunan 30 suumltun tamburu Dorik yivli olup derin olmayan flut-heslere ve arrislere sahiptir Suumltun tamburları uumlzerinde 20 yiv yer almaktadır En batıda depremle duumlştuumlğuuml şekliyle bulunan uumlccedil suumltun tamburunun yuumlk-sekliği 3375 cm oumllccediluumllmuumlştuumlr Suumltun yuumlksekliği in situ başlıkla beraber 359 cmdir Suumltun alt ccedilapları 51-54 cm arasında değişmekte olup suumltun yuumlksek-liğe oranı genel olarak 703 ile 664 m arasındadır Bu da portiğin suumltun alt ccedilapının suumltun yuumlksekliğine oranının Hellenistik oumlrneklere yakın yapıldığını

11 Lagina Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan altarın stylobat blok başlangıcı esas alındığında 1540x2030 m oumllccediluumllerindedir Bkz A A Tırpan- B Soumlğuumlt ldquoKoranza Kazıları1998rdquo 21 KST-2 2000 154 Merdivenli podyum kısmı yaklaşık olarak 1470x935 m oumllccediluumllerindedir

12 Tırpan-Soumlğuumlt 2000 154

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

YAYIN KURALLARIGenel Muumlduumlrluumlğuumlmuumlzce her yıl duumlzenlenen ldquoUluslararası Kazı Araştırma ve Ar-

keometri Sempozyumursquonda sunulan raporlar bu yıl da kitap olarak basılacaktır Goumln-dereceğiniz rapor metinlerinin aşağıda belirtilen kurallara uygun olarak goumlnderilmesi kitabın zamanında basımı ve kaliteli bir yayın hazırlanması accedilısından oumlnem taşımak-tadır Bildirilerin yazımında kitaptaki sayfa duumlzeni esas alınarak

Yazıların A4 kağıda 135x19 cmlik bir alan iccedilinde 10 punto ile satır aralığı 10 punto olacak şekilde tirelemeye dikkat edilerek Times New Roman fontu ile 10 sayfa yazılması

Başlığın 14 puntoda bold ve satır aralığı 14 punto olacak şekilde yazılması

Metinde ana başlıkların buumlyuumlk harflerle ve italik alt başlıkların ise kuumlccediluumlk harf-lerle ve italik olarak yazılması

Dipnotların metnin altında ve metin iccedilinde numaraları belirtilerek 8 puntoda satır aralığı 8 punto olacak şekilde yazılması

Dipnot ve kaynakccedilada (bibliyografya) kitap ve dergi isimlerinin italik yazılma-sı

Ccedilizim ve resim toplamının 15 adetten fazla olmaması fotoğrafların CDrsquoye JPG veya TlFF olarak kaydedilip goumlnderilmesi goumlnderilen resimlerin ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml-nuumln en az 300 pixelınch olması

Ccedilizimlere (Ccedilizim ) resimlere (Resim ) haritalara (Harita ) olarak alt yazı yazılması ve kesinlikle levha sisteminin kullanılmaması

Bildirilere buumltuumln yazarların mutlaka isim unvan ve yazışma adresinin yazıl-ması

Metin ccedilıktısı ile birlikte metnin mutlaka CDrsquoye yuumlklenerek goumlnderilmesi ge-rekmektedir CDrsquodeki metin ile metnin ccedilıktısı uyumlu olmadır Aksi takdirde CD deki metin esas alınacaktır

Yayınlanacak bildiri sayışının artması kitapların zamanında basımını guumlccedilleştirdi-ğinden bildirilerinizin sempozyum sırasında teslim edilmesi ya da en geccedil 1 Ağustos tarihine kadar Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Yayınlar Şubesi Muuml-duumlrluumlğuuml 2 TBMM UlusANKARA adresine goumlnderilmesi gerekmektedir

Yayın kurallarına uymayan ve geccedil goumlnderilen bildiriler kesinlikle yayınlanmaya-caktır

PUBLICATION INSTRUCTIONSThe papers presented in the International Symposium of Excavations Surveys and

Archaeometry will be published as before

In order to complete a high-quality print in time we kindly request you to send the paper texts in the format specified below

1 Texts should be written in 10 pages on A4 paper with Times New Roman and 10 type size within a space of 135x19 cm Line spacing should be 10 points

2 Heading should be written in bold with 14 typesize and with 14 points of line space Main headings should be written with capitals sub-headings with lower letters Both types of headings should be written in italics

3 Footnotes should be placed at the bottom of the pages with their numbers in-dicated in the text Footnote texts should be written with 8 type size and line space of 8 points

4 Book and periodical titles in the footnotes and bibliography should be written in italics

5 Total number of drawings and photos should not exceed 15 Photos should be either in JPG or TIFF format with at least 300 dpi solution and sent in a separate file

6 Captions should be added to drawings (Drawing helliphelliphellip) photos (Photo helliphelliphellip) and maps (Map helliphelliphellip) Plate system should not be used

7 Authors must indicate their names titles and contact information in their pa-pers

8 Digital text of the paper should be added to the print-out and both texts should be identical Otherwise the digital version will be considered default

As sudden accumulation of papers makes it difficult to complete printing in time papers should either be submitted during the symposium or sent to the adress Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Yayınlar Şubesi Muumlduumlrluumlğuuml 2 TBMM UlusAnkaraTUumlRKİYE until the 1st of August

The papers that fail to comply with those instructions or that are sent after the deadline will not be published on no account

İCcedilİNDEKİLER

Huumlseyin Murat OumlZGEN Adramytteion (Oumlren) 2013 Kazı ve Onarım Ccedilalışmaları 1

Mustafa ŞAHİN Myndos Kazısı ndash 2013 19

Huumlseyin YURTTAŞ Haldun OumlZKAN Zerrin KOumlŞKLUuml Yusuf BİLEN Muhammet Luumltfuuml KINDIĞILI Kemah Kalesi Kazısı ve Yazma Eser Buluntuları 45

K Levent ZOROĞLU M TEKOCAK V YILDIZ M ELİUumlŞUumlK Kelenderis 2013 Yılı Kazı ve Onarım Ccedilalışmaları 61

Tevfik Emre ŞERİFOĞLU Gregory MCMAHON Sharon R STEADMAN Orta Anadolu Platosursquondaki Ccediladır Houmlyuumlkrsquote 2013 Sezonu 85

Enver SAĞIR Guumllccedilin İLGEZDİ BERTRAM Aynur TALAAKARSinan DURMUŞ Jan-K BERTRAM Aslı ŞİRİN Ccedilayyolu Houmlyuumlk 2011-2013 Kazıları 99

Antonio LA MARCA Eski ve Yeni Goumlruumlnuumlmuumlyle Aiolis Kymesi Arkeolojik Siti 113

Guumlrcan POLAT Yasemin POLAT Kahraman YAĞIZ Seccedilil UumlNEYRabia AKTAŞ Deniz Ziya ARKAN Aytekin UumlNEY Aslı CUMALIOĞLUEvren ACcedilAR Ertuğrul KIRACcedil Antandros 2013 Yılı Kazıları 135

Elif OumlZER Aizanoi Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 159

Wulf Raeck Hakan I Mert Axel Filges Die Arbeiten in Priene im Jahre 2013 185

Sait BAŞARAN Guumllnur KURAP Ainos (Enez) 2013 207

Altan CcedilİLİNGİROĞLU Mehmet IŞIKLI 2013 Yılı Ayanis Kalesi Koruma Ve Onarım Ccedilalışmaları 231

Sema DOĞAN Ebru Fatma FINDIK Vera BULGURLU DemreMyra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazı Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları 245

Işık ADAK ADIBELLİ 2013 Kırşehir Kale Houmlyuumlk Kazısı 257

Hatice PAMİR Antakya Hipodrom ve Ccedilevresi Kazıları 2013 271

Michael HOFF Rhys TOWNSEND Birol CAN Ece ERDOĞMUŞ The Antiochia ad Cragum Archaeological Research Project 2013 Season 295

Asnu-Bilban YALCcedilIN Anadolu Kavağı Yoros Kalesi 2013 Yılı Kazı Ccedilalışmaları 307

A Nejat BİLGEN Goumlkhan COŞKUN Figen CcedilEVİRİCİ COŞKUNZeynep BİLGEN Bahadır DİKMEN Birol AKALIN Semra CcedilIRAKOĞLUFatma Ccedilağım OumlZCAN Asuman KURU Zerrin ERDİNCcedil Seyitoumlmer Houmlyuumlğuuml 2013 Yılı Kazısı 323

Adnan DİLER Bekir OumlZER Mazlum CcedilUR Asil YAMAN Pedasa 2013 339

Şevket DOumlNMEZ Aslıhan YURTSEVER BEYAZIT Oluz Houmlyuumlk Kazısı Yedinci Doumlnem (2013) Ccedilalışmaları Değerlendirmeler ve Sonuccedillar 361

E Emine NAZA-DOumlNMEZ Amasya-Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı Kazısı 2013 Doumlnemi Ccedilalışmaları 383

Ali BORAN Yalccedilın KARACA Mehmet MUTLU Zekai ERDAL Halil SOumlZLUuml Mersin-Silifke Kalesi Kazısı 2013 Yılı Kazı Ccedilalışması 393

Cevat BAŞARAN Vedat KELEŞ Hasan Ertuğ ERGUumlRERHasan KASAPOĞLU Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZBuumlşra Elif KASAPOĞLU Kasım OYARCcedilİN Parion 2013 Yılı Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 413

Musa KADIOĞLU 2012-2013 Teos Kazı Ccedilalışmaları (3 - 4 Sezon) 437

Hayat ERKANAL Ayşeguumll AYKURT Kadir BUumlYUumlKULUSOYİrfan TUĞCU Rıza TUNCEL Vasıf ŞAHOĞLU Liman Tepe 2013 Yılı Kara ve Sualtı Kazıları 473

VII

Mustafa OumlZER Edirne Yeni Saray (Saray-ı Cedicircd- İ Acircmire) Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 495

Erdal Eser Muhammet GOumlRUumlR Divriği Kalesi 2013525

Nurcan YAZICA METİN Uuml Melda ERMİŞ Akın TUNCER Demirkoumly Fatih Doumlkuumlmhanesi Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 541

Eugenia EQUINI SCHNEIDER Elaiussa Sebaste 2013 Excavation and Conservation Works 561

Marcello SPANU The 2012 and 2013 Excavation and Research Campaigns at Iasos 575

Bilal SOumlĞUumlT Stratonikeia 2013 Yılı Ccedilalışmaları 597

Sachihiro OMURA Kaman-Kalehoumlyuumlk Kazıları 2013 623

Celal ŞİMŞEK 2013 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 633

Vedat KELEŞ B Nuri KILAVUZ Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZ Hadrianoupolis 2013 Yılı Ccedilalışmaları 661

Kimiyoshi MATSUMURA Buumlkluumlkale Kazısı 2013 671

Şuumlkruuml OumlZUumlDOĞRU 2013 Yılı Kibyra Ccedilalışmaları 685

Elif TUumlL TULUNAY Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi 2013 Yılı Kazısı 695

597

STRATONİKEİA 2013 YILI CcedilALIŞMALARIBilal SOumlĞUumlT

Stratonikeia Muğla İli Yatağan İlccedilesi Eskihisar Mahallesirsquonde Yatağan-Milas karayolunun 7 kilometresinde yer almaktadır Kent iccedilinde bulunan ya-pıların tarihsel dağılımı ile uyumlu olacak şekilde 2013 yılında farklı alanlar-da ccedilalışmalar gerccedilekleştirilmiştir Ccedilalışmalar farklı uumlniversitelerden oumlğretim elemanı uzman oumlğrenci ve işccedililerden oluşan bir ekip ile suumlrduumlruumllmuumlştuumlr1 Yapıların temizliği ve ccedilevre duumlzenlenmesinin haricinde kazı konservasyon restorasyon ve ccedilizim ccedilalışmaları gerccedilekleştirilmiştir Bu yılki ccedilalışmalar ağır-lıklı olarak Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Doumlner Sermaye İşletmeleri Merkez Muumlduumlrluumlğuuml (DOumlSİMM) ve Pamukkale Uumlniversitesi2 tara-

Prof Dr Bilal SOumlĞUumlT Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DenizliTUumlRKİYE (bsogutpauedutr)

1 Bu yıl Pamukkale Selccediluk Adnan Menderes Ankara Ahi Evran Muğla Anadolu ve Mersin Uumlniversitelerirsquonden Arkeolog Sanat Tarihccedili Mimar Epigraf Kimyager Zoolog Botanikccedili Jeolog Antropolog ve Harita Kadastro Muumlhendisi oumlğretim elemanı uzman ve oumlğrenciler kat-kıda bulunmuşlardır

2 Ekip uumlyelerinden Prof Dr Turan Kaccedilar Prof Dr Raşit Urhan Prof Dr Halil Kumsar Prof Dr Asuman Baldıran Prof Dr Olcay Duumlşen Doccedil Dr Ahmet Tolga TEK Doccedil Dr Osman Kunduracı Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş Yrd Doccedil Dr Saim Cirtil Yrd Doccedil Dr Mehmet Te-kocak Yrd Doccedil Dr Osman Doğanay Yrd Doccedil Dr M Altay Atlıhan Dr Coşkun Daşbacak Dr Selda Oumlzguumln Cirtil Dr Zeliha Gider Buumlyuumlkoumlzer Dr Aytekin Buumlyuumlkoumlzer Dr Huumlseyin Koumlker Oumlğr Goumlr Koray Alper Oumlğr Goumlr Fatma Şenol Uzman Ali Yaşar Arş Goumlr Banu Yıl-maz Arş Goumlr Tunccedil Sezgin Arş Goumlr Faris Demir Arş Goumlr Osman Emre Koumlse Arkeologlar Nihal Durnagoumlluuml Emin Sarıiz Sinan Bozalioğlu Guumllem Goumlğebakan Demir Serdal Mutlu Fatma Kocager Fatma Aytekin İbrahim Ceylan İnci BAŞKAYA Hakan Alireisoğlu Emel Canoğlu Oumlzerk Canbaz Funda Davran Nurullah Emre Daylan Ressam Aydın Erkuş Res-toratoumlrler Ufuk Denizli ve Lale Tijyen Koydemir Biyologlar Uygar Sarpkaya Betuumll Guumlrcan Oumlzguumlr Guumll ve Ccedilağrı Gediz İle Oumlğrenciler Abduumllsamet Tuumlrkoğlu Atalay Biccedilen Burak Baldı-ran Celal Baş Ccediliğdem Alat Doğukan Karabulut Elif Şahin Esra Baş Goumlkhan Uumlvez Guumllccedilin Başal Hande Koumltek Kadriye Yonca Kuumlbra Atalay Mehmet Toptimur Mehmet Mertek Me-lek Ccedilelik Mesut Oumlzbek Mihriban Taşkın Muhammet Bayram Oumlnder Yılmaz Oumlzlem Kara-obalı Pınar Yalınkılıccedil Selin Kulu Selin Benli Serap Tulumbacı Seray Hoşgoumlr Tuba Oumlzkan Uumlmit Akdemir Yuumlksel Buumllbuumll ve Zeynep Arslan arazi ve okul ccedilalışmalarına katılmışlardır Ayrıca Bakanlık temsilcisi olarak Balıkesir-Bandırma Muumlzesirsquonden Şuumlkruuml Akbulut ve Muğla Muumlzesirsquonden Hakan Dinccedil goumlrev almıştır Kazıya katılan ve emeği geccedilen tuumlm ekip uumlyelerine tekrar teşekkuumlr ederim

598

fından maddicirc olarak desteklemiştir Guumlney Ege Linyitleri İşletmesi (GELİ) Muumlessesesi Muumlduumlrluumlğuumlrsquonuumln ccedilalışmalara verdiği desteğin dışında Muğla Valiliği İl Oumlzel İdaresi tarafından kent iccedilindeki tescilli yapılardan birisi olan Hasan Şar Evirsquonin restorasyonu ile ilgili oumldenek tahsis edilmiştir Destek ve katkılarından dolayı tuumlm kurum kuruluş ve kişilere teşekkuumlr ederim3

2013 yılında Kuzey Şehir Kapısı ve Cadde Tiyatro Roma Hamamı-1 Batı Cadde Gymnasion ve Selccediluk Hamamırsquonda ccedilalışılmıştır Geccedil Osmanlı ve Cumhuriyet Doumlnemi yapılarının restorasyonu konusunda plan tespit ve rouml-loumlve ccedilalışmalarına devam edilmiştir Alandaki bu faaliyetlerin haricinde kent iccedilinde ve Muumlzelerde Stratonikeia buluntusu eserler ile ilgili ccedilalışmalar ger-ccedilekleştirilmiştir

1 Kutsal Alan Terası

Tunccedil SEZGİN4

Stratonikeia antik kentinde 2013 kazı sezonu ccedilalışmaları iccedilerisinde Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulunduğu kutsal alanın sınırları ve ti-yatro ile bağlantısını goumlrmek amacıyla kazı ve ccedilevre duumlzenlemesi yapılmıştır Tapınağı kuzeyindeki ccedilalışmalarda Augustus Doumlnemine ait temenos alanının kuzey ve batı peribolosu ile propylon ve altar ortaya ccedilıkarılmıştır (Ccedilizim 1 Resim 1) Ayrıca tiyatronun uumlst boumlluumlmuumlne yerleştirilmiş ve sahne binasına cephesi bakan temenos duvarı ile bağlantılı Dorik portik tespit edilmiştir

11 Temenos Duvarları

Tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında Propylon ile birlikte kutsal alanın kuzey peribolosu bulunmuştur Peribolosun

3 Kentteki ccedilalışmaları her zaman destekleyen ve bizleri yalnız bırakmayan Muğla Valisi Sayın Fatih Şahin ve Yatağan Kaymakamı Sayın Dr Hasan Tanrısevenrsquoe Pamukkale Uumlniversitesi Rektoumlruuml Sayın Prof Dr Huumlseyin Bağcırsquoya GELİ Muumlessese Muumlduumlruuml Kenan Emiralioğlursquona Yatağan Belediye Başkanı H Haşmet Işık ve Belediye Başkan Yardımcısı Tarcan Oğuzrsquoa tek-rar teşekkuumlr ederim

4 Arş Goumlr Tunccedil SEZGİN Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (tsezginpauedutr)

599

alt boumlluumlmuumlnuuml oluşturan teras duvarının kaidesi ve tacı arasında 106 m yuumlk-sekliğinde orthostatlar yer almaktadır Orthostatlar doumlnuumlşuumlmluuml olarak yatay iki bloğun yanına atkı şeklinde dikey yerleştirilmiş bir blok konularak oluştu-rulmuştur Propylon kısmı ile birlikte toplam 4740 m uzunluğundaki orthos-tat bloklarının arka kısmı kayrak taşlarıyla kuru duvar tekniğiyle oumlruumllmuumlş-tuumlr Bu duvarın toplam kalınlığı yaklaşık 180 m civarında değişmektedir Duvarın kaide haricindeki toplam yuumlksekliği tam olarak bilinmemektedir Cepheyi oluşturan mermer bloklar oumllccediluumllduumlğuumlnde kaide ile orthostat blokları-nın yuumlksekliği yaklaşık 133 metredir Ancak kuzey peribolosun doğu kısmın-da mermer blokların arkasındaki kayrak duvarın yuumlksekliği esas alındığında yaklaşık 130 m kod farkı mermer duvar bloklarının da en azından 2 sıra daha olması gerektiğini goumlstermektedir Orthostatlar uumlzerindeki taccedil bloğu 037 m yuumlksekliğinde olup yarım oluklu silme profiline sahiptir Taccedil bloğun uumlst kı-sımda 016 m yuumlksekliğinde duumlz bir profilden sonra 021 m yuumlksekliğinde yarım oluk (iccedil buumlkey) bir profil yer alır Benzer şekilde profillendirilmiş taccedil bloğuyla sonlanan duvar oumlrneklerini kenttin en oumlnemli kamu yapılarından bi-risi olan tiyatronun teras duumlzenlemeleri cephesinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Kutsal alanda batı ve doğu peribolosun varlığı daha oumlnce sadece guumlney teras duvarlarında az bir kısımda goumlruumllmekteydi Yapılan ccedilalışma ile kutsal alanın tamamı kazılmasa da doumlrt youmlnde de duvarların hattı ve kalınlıkları belirlenmiş oldu

12 Propylon

Propylon tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sı-rasında kuzey peribolos uumlzerinde bulunmuştur (Resim 2-3) Boumlylece Kutsal Alana diğer youmlnlerden olduğu duumlşuumlnuumllen girişin dışında goumlsterişli toumlren ka-pısı olan propylonun kuzeyde olduğu kesinleştirildi Kazı ccedilalışmaları sırasın-da yapıya ait 3 sıra stylobat doumlşemesi stylobatın orta sırası uumlzerinde yer alan in situ iki Attik-İon kaide guumlneydeki stylobata ccedilıkışı sağlayan 3 sıra basamak-ları yapıyı doğu ve batıdan sınırlayan duvar blokları in situ kuzeydeki oumln kısma duumlşmuumlş olan iki kapı soumlvesi ve iki lento bloğu bir adet Korinth başlığı

600

başlığa ait iki suumltun tamburu ve anta duvarlarına ait bloklar duumlştuumlğuuml şekli ile bulunmuştur

Yaklaşık olarak 4740 m uzunluğundaki kuzey peribolosun ortasına yer-leştirilmiş olan propylon tamamen mermerden yapılıp iccedilten iccedile 624 m ge-nişlikte ve 680 m oumllccediluumllebilir derinliğe sahiptir5 Kuzeyde tiyatronun portik kısmından temenosa girişte suumltun kaidelerinin bulunduğu stylobata ccedilıkışı sağlayan basamaklar buguumlne kadar yapılan ccedilalışmalarda tespit edilememiş-tir Ancak stylobat kısmı sağlam uumlccedil sıra mermer blok doumlşemesinden oluşmak-tadır6 Stylobatın orta sırasında her iki kenardan suumltun orta aksına 197 m uzaklıkta yerleştirilmiş in situ iki Attik-İon kaide yer almaktadır Boumlylelikle 624 m iccedil genişliğe sahip olan Propylonrsquoda her iki yanda duvar ve ortada iki suumltunla uumlst yapı taşınmaktadır Kaidelerin yerleştirildiği stylobat blokları guumlneyindeki diğer bloklardan 7-8 cm arasında değişen oumllccediluumllerde daha duumlşuumlk kodda yapılmıştır Bu duumlşuumlk kod kuzeydeki iki sıra stylobat sırasının doğu kenarındaki kanal ile birleşmektedir Bu uygulama daha yuumlksek kodda olan tapınak tarafından gelen yağmur sularının duumlzensizce akarak propylon uumlze-rinde goumlllenmesini oumlnlemek iccedilin yapılıp suyun kanal ile kuzeye doğru kana-lizasyon sistemine gitmesi sağlanmış olmalıdır

Suumltunların yerleştirildiği stylobattan lentolarla geccedilişin (tripylon) sağlan-dığı stylobat kısmına ccedilıkmak iccedilin 3 sırası sağlam toplam 5 sıra merdiven ba-samağı kullanılmıştır7 Sağlam mermer basamakların guumlneyinde 2 sıra basa-mağın sadece temel dolgu taşları ile en uumlstte lentoların yerleştirildiği stylobat bloklarının altındaki temel taş dolgusu kalmıştır Herhangi bir kalıntısı bu-lunmayan stylobatın sınırları guumlneydeki temel blokajından anlaşılmaktadır Stylobatın uumlzerine kutsal alana girişi sağlayan uumlccedil lento bloğundan iki adet lento bloğu ve soumlve blokları Dorik portiğin blokları altında depremle yıkıldığı şekilde accedilığa ccedilıkarılmıştır Ortadaki lento bloğu soumlveler ile taşınırken her iki

5 Yapının derinliği kuzeydeki bloklar kalktıktan sonra kuzeyden girişi sağlayan basamak sayı-ları ve genişlikleri belirlendikten sonra kesinlik kazanacaktır

6 Uumlccedil sıra stylobat toplam 295 m derinliğe sahiptir 7 Sağlam olan basamakların uumlccediluumlnuumln de kuzey yuumlzuumlnuumln neredeyse yarısı kaba yonu bırakılmış

olduğu goumlruumllmektedir

601

yanlardaki lentoların bir tarafı Propylonrsquoun yan duvarları tarafından taşını-yor olmalıdır

Yapıyı tarihlendirecek en oumlnemli kalıntılardan biri girişte bulunan Korinth başlığıdır Başlık 645 cm yuumlksekliğinde olup abakuumls kısmı 10 cm yuumlksek-liğindedir8 Başlığın akanthus yaprak goumlzleri bir birine bağlantılı iki bitişik delikle sanki yatay olarak konmuş uccedil kısmı accedilık sekiz ( ) formundadır Bu biccedilimiyle Lagina Hekate Tapınağırsquonın MOuml 1 yy 2 yarısına ait ikinci grup Korinth başlığına9 ve Milas Uzunyuvarsquodaki10 MOuml 40 - MS 14 yıllarına tarih-lenen Korinth başlığına benzemektedir Bu nedenle Propylon Kutsal Alanrsquoın yoğun imar goumlrduumlğuuml Augustus Doumlneminden olmalıdır

13 Altar

Daha oumlnceki yıllarda ortaya ccedilıkarılan Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın hemen kuzeyinde bir kısmı kazılarak accedilılmış yapı kalıntısında ccedilalışmalar baş-latılmıştır Tamamı accedilılan ve temel kalıntıları bulunan yapının kutsal alandaki konumu ve oumllccediluumlleri goumlz oumlnuumlne alındığında Altara ait olduğu tespit edilmiştir Altar tapınakla propylon arasında tapınağın 825 m kuzeyinde Propylonrsquoun 235 m guumlneyindedir Altarrsquoa ait sadece temeli oluşturan dolgu blokaj dışında herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır Yapının temel dolgu taşları kuzey-guuml-ney youmlnuumlnde kareye yakın olup kuzeydeki kısa kenar 476 m guumlney kısa ke-nar 505 m batı ve doğu uzun kenarlar ise 545 m oumllccediluumllerindedir Giriş kısmı tespit edilememiş olmakla birlikte konumu nedeniyle kuzey ya da guumlneyde-ki kısa kenarlardan birisinde olabilir Tapınağın konumu nedeniyle de guumlney-de olmalıdır Tapınağın orta aksına denk gelecek şekilde konumlandırılmış olan altar yapısına ait uumlst yapı elemanı bulunamamış olmakla birlikte temel kalıntısından kuumlccediluumlk oumllccedilekli bir yapı olmalıdır

8 Propylonrsquoun Korinth başlığı Vitruviusrsquoun belirttiği Korinth başlıklarının abakus yuumlksekliği-nin başlık yuumlksekliğinin 17rsquoye eşit olduğu kuralına uymaz Karşılaştırmak iccedilin bkz Vitruvi-us IV 1 11

9 A A Tırpan- Z Gider A Buumlyuumlkoumlzer rdquoThe Tempel of Hekate at Laginardquo Dipteros und Pseu-dodipteros Byzas 12 2012 185-187 Fig 4

10 F Rumscheid Untersuchungen zur Kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus Manz am Rhein 1994 49 Taf 1091-2

602

Altarrsquoın kareye yakın dikdoumlrtgen bir plana sahip olması Lagina Hekate Kutsal Alanırsquondaki Altar11 ile benzerlik goumlstermektedir Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan Altarrsquoın giriş kısmının uzun cepheden değil tapınağa bakan dar cepheden olması burada da benzer bir uygulamanın olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir Bu uygulama Anadolursquoda bilinen tuumlm altar plan tiplerin-den farklılık goumlstermektedir12 Stratonikeia ile Lagina arasında benzer mimaricirc uygulamaların olduğunu bunun dışında başka yapılarda da goumlrmek muumlm-kuumlnduumlr

14 Dorik Portik

Kutsal alanın kuzey peribolos kazısı yapılırken Propylonrsquoun hemen ku-zeyinde uumlst caveanın en uumlsteki oturma basamaklarının hemen guumlneyinde uumlst yuumlzeyleri ortaya ccedilıkan mimaricirc blokların etrafı kazılmıştır Dor duumlzenine ait uumlst yapı elemanları olduğu anlaşılan bu bloklar suumltun tamburu Dor baş-lıkları arşitrav triglif-metop ve kornişten oluşmaktadır (Resim 3) Blokların buumlyuumlk ccediloğunluğu depremin etkisiyle duumlştuumlğuuml gibi ve genel olarak sağlam bulunmuştur Boumlylece tiyatro ile Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulun-duğu kutsal alanı birbirine bağlayan bu portik ortaya ccedilıkarılmıştır Portik sahne binasından bakıldığında cavea ile birlikte iccedil buumlkey yay ccedilizerek aynı accedilı-da yerleştirilmiştir

Arazide bulunan 30 suumltun tamburu Dorik yivli olup derin olmayan flut-heslere ve arrislere sahiptir Suumltun tamburları uumlzerinde 20 yiv yer almaktadır En batıda depremle duumlştuumlğuuml şekliyle bulunan uumlccedil suumltun tamburunun yuumlk-sekliği 3375 cm oumllccediluumllmuumlştuumlr Suumltun yuumlksekliği in situ başlıkla beraber 359 cmdir Suumltun alt ccedilapları 51-54 cm arasında değişmekte olup suumltun yuumlksek-liğe oranı genel olarak 703 ile 664 m arasındadır Bu da portiğin suumltun alt ccedilapının suumltun yuumlksekliğine oranının Hellenistik oumlrneklere yakın yapıldığını

11 Lagina Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan altarın stylobat blok başlangıcı esas alındığında 1540x2030 m oumllccediluumllerindedir Bkz A A Tırpan- B Soumlğuumlt ldquoKoranza Kazıları1998rdquo 21 KST-2 2000 154 Merdivenli podyum kısmı yaklaşık olarak 1470x935 m oumllccediluumllerindedir

12 Tırpan-Soumlğuumlt 2000 154

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

PUBLICATION INSTRUCTIONSThe papers presented in the International Symposium of Excavations Surveys and

Archaeometry will be published as before

In order to complete a high-quality print in time we kindly request you to send the paper texts in the format specified below

1 Texts should be written in 10 pages on A4 paper with Times New Roman and 10 type size within a space of 135x19 cm Line spacing should be 10 points

2 Heading should be written in bold with 14 typesize and with 14 points of line space Main headings should be written with capitals sub-headings with lower letters Both types of headings should be written in italics

3 Footnotes should be placed at the bottom of the pages with their numbers in-dicated in the text Footnote texts should be written with 8 type size and line space of 8 points

4 Book and periodical titles in the footnotes and bibliography should be written in italics

5 Total number of drawings and photos should not exceed 15 Photos should be either in JPG or TIFF format with at least 300 dpi solution and sent in a separate file

6 Captions should be added to drawings (Drawing helliphelliphellip) photos (Photo helliphelliphellip) and maps (Map helliphelliphellip) Plate system should not be used

7 Authors must indicate their names titles and contact information in their pa-pers

8 Digital text of the paper should be added to the print-out and both texts should be identical Otherwise the digital version will be considered default

As sudden accumulation of papers makes it difficult to complete printing in time papers should either be submitted during the symposium or sent to the adress Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Yayınlar Şubesi Muumlduumlrluumlğuuml 2 TBMM UlusAnkaraTUumlRKİYE until the 1st of August

The papers that fail to comply with those instructions or that are sent after the deadline will not be published on no account

İCcedilİNDEKİLER

Huumlseyin Murat OumlZGEN Adramytteion (Oumlren) 2013 Kazı ve Onarım Ccedilalışmaları 1

Mustafa ŞAHİN Myndos Kazısı ndash 2013 19

Huumlseyin YURTTAŞ Haldun OumlZKAN Zerrin KOumlŞKLUuml Yusuf BİLEN Muhammet Luumltfuuml KINDIĞILI Kemah Kalesi Kazısı ve Yazma Eser Buluntuları 45

K Levent ZOROĞLU M TEKOCAK V YILDIZ M ELİUumlŞUumlK Kelenderis 2013 Yılı Kazı ve Onarım Ccedilalışmaları 61

Tevfik Emre ŞERİFOĞLU Gregory MCMAHON Sharon R STEADMAN Orta Anadolu Platosursquondaki Ccediladır Houmlyuumlkrsquote 2013 Sezonu 85

Enver SAĞIR Guumllccedilin İLGEZDİ BERTRAM Aynur TALAAKARSinan DURMUŞ Jan-K BERTRAM Aslı ŞİRİN Ccedilayyolu Houmlyuumlk 2011-2013 Kazıları 99

Antonio LA MARCA Eski ve Yeni Goumlruumlnuumlmuumlyle Aiolis Kymesi Arkeolojik Siti 113

Guumlrcan POLAT Yasemin POLAT Kahraman YAĞIZ Seccedilil UumlNEYRabia AKTAŞ Deniz Ziya ARKAN Aytekin UumlNEY Aslı CUMALIOĞLUEvren ACcedilAR Ertuğrul KIRACcedil Antandros 2013 Yılı Kazıları 135

Elif OumlZER Aizanoi Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 159

Wulf Raeck Hakan I Mert Axel Filges Die Arbeiten in Priene im Jahre 2013 185

Sait BAŞARAN Guumllnur KURAP Ainos (Enez) 2013 207

Altan CcedilİLİNGİROĞLU Mehmet IŞIKLI 2013 Yılı Ayanis Kalesi Koruma Ve Onarım Ccedilalışmaları 231

Sema DOĞAN Ebru Fatma FINDIK Vera BULGURLU DemreMyra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazı Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları 245

Işık ADAK ADIBELLİ 2013 Kırşehir Kale Houmlyuumlk Kazısı 257

Hatice PAMİR Antakya Hipodrom ve Ccedilevresi Kazıları 2013 271

Michael HOFF Rhys TOWNSEND Birol CAN Ece ERDOĞMUŞ The Antiochia ad Cragum Archaeological Research Project 2013 Season 295

Asnu-Bilban YALCcedilIN Anadolu Kavağı Yoros Kalesi 2013 Yılı Kazı Ccedilalışmaları 307

A Nejat BİLGEN Goumlkhan COŞKUN Figen CcedilEVİRİCİ COŞKUNZeynep BİLGEN Bahadır DİKMEN Birol AKALIN Semra CcedilIRAKOĞLUFatma Ccedilağım OumlZCAN Asuman KURU Zerrin ERDİNCcedil Seyitoumlmer Houmlyuumlğuuml 2013 Yılı Kazısı 323

Adnan DİLER Bekir OumlZER Mazlum CcedilUR Asil YAMAN Pedasa 2013 339

Şevket DOumlNMEZ Aslıhan YURTSEVER BEYAZIT Oluz Houmlyuumlk Kazısı Yedinci Doumlnem (2013) Ccedilalışmaları Değerlendirmeler ve Sonuccedillar 361

E Emine NAZA-DOumlNMEZ Amasya-Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı Kazısı 2013 Doumlnemi Ccedilalışmaları 383

Ali BORAN Yalccedilın KARACA Mehmet MUTLU Zekai ERDAL Halil SOumlZLUuml Mersin-Silifke Kalesi Kazısı 2013 Yılı Kazı Ccedilalışması 393

Cevat BAŞARAN Vedat KELEŞ Hasan Ertuğ ERGUumlRERHasan KASAPOĞLU Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZBuumlşra Elif KASAPOĞLU Kasım OYARCcedilİN Parion 2013 Yılı Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 413

Musa KADIOĞLU 2012-2013 Teos Kazı Ccedilalışmaları (3 - 4 Sezon) 437

Hayat ERKANAL Ayşeguumll AYKURT Kadir BUumlYUumlKULUSOYİrfan TUĞCU Rıza TUNCEL Vasıf ŞAHOĞLU Liman Tepe 2013 Yılı Kara ve Sualtı Kazıları 473

VII

Mustafa OumlZER Edirne Yeni Saray (Saray-ı Cedicircd- İ Acircmire) Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 495

Erdal Eser Muhammet GOumlRUumlR Divriği Kalesi 2013525

Nurcan YAZICA METİN Uuml Melda ERMİŞ Akın TUNCER Demirkoumly Fatih Doumlkuumlmhanesi Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 541

Eugenia EQUINI SCHNEIDER Elaiussa Sebaste 2013 Excavation and Conservation Works 561

Marcello SPANU The 2012 and 2013 Excavation and Research Campaigns at Iasos 575

Bilal SOumlĞUumlT Stratonikeia 2013 Yılı Ccedilalışmaları 597

Sachihiro OMURA Kaman-Kalehoumlyuumlk Kazıları 2013 623

Celal ŞİMŞEK 2013 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 633

Vedat KELEŞ B Nuri KILAVUZ Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZ Hadrianoupolis 2013 Yılı Ccedilalışmaları 661

Kimiyoshi MATSUMURA Buumlkluumlkale Kazısı 2013 671

Şuumlkruuml OumlZUumlDOĞRU 2013 Yılı Kibyra Ccedilalışmaları 685

Elif TUumlL TULUNAY Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi 2013 Yılı Kazısı 695

597

STRATONİKEİA 2013 YILI CcedilALIŞMALARIBilal SOumlĞUumlT

Stratonikeia Muğla İli Yatağan İlccedilesi Eskihisar Mahallesirsquonde Yatağan-Milas karayolunun 7 kilometresinde yer almaktadır Kent iccedilinde bulunan ya-pıların tarihsel dağılımı ile uyumlu olacak şekilde 2013 yılında farklı alanlar-da ccedilalışmalar gerccedilekleştirilmiştir Ccedilalışmalar farklı uumlniversitelerden oumlğretim elemanı uzman oumlğrenci ve işccedililerden oluşan bir ekip ile suumlrduumlruumllmuumlştuumlr1 Yapıların temizliği ve ccedilevre duumlzenlenmesinin haricinde kazı konservasyon restorasyon ve ccedilizim ccedilalışmaları gerccedilekleştirilmiştir Bu yılki ccedilalışmalar ağır-lıklı olarak Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Doumlner Sermaye İşletmeleri Merkez Muumlduumlrluumlğuuml (DOumlSİMM) ve Pamukkale Uumlniversitesi2 tara-

Prof Dr Bilal SOumlĞUumlT Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DenizliTUumlRKİYE (bsogutpauedutr)

1 Bu yıl Pamukkale Selccediluk Adnan Menderes Ankara Ahi Evran Muğla Anadolu ve Mersin Uumlniversitelerirsquonden Arkeolog Sanat Tarihccedili Mimar Epigraf Kimyager Zoolog Botanikccedili Jeolog Antropolog ve Harita Kadastro Muumlhendisi oumlğretim elemanı uzman ve oumlğrenciler kat-kıda bulunmuşlardır

2 Ekip uumlyelerinden Prof Dr Turan Kaccedilar Prof Dr Raşit Urhan Prof Dr Halil Kumsar Prof Dr Asuman Baldıran Prof Dr Olcay Duumlşen Doccedil Dr Ahmet Tolga TEK Doccedil Dr Osman Kunduracı Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş Yrd Doccedil Dr Saim Cirtil Yrd Doccedil Dr Mehmet Te-kocak Yrd Doccedil Dr Osman Doğanay Yrd Doccedil Dr M Altay Atlıhan Dr Coşkun Daşbacak Dr Selda Oumlzguumln Cirtil Dr Zeliha Gider Buumlyuumlkoumlzer Dr Aytekin Buumlyuumlkoumlzer Dr Huumlseyin Koumlker Oumlğr Goumlr Koray Alper Oumlğr Goumlr Fatma Şenol Uzman Ali Yaşar Arş Goumlr Banu Yıl-maz Arş Goumlr Tunccedil Sezgin Arş Goumlr Faris Demir Arş Goumlr Osman Emre Koumlse Arkeologlar Nihal Durnagoumlluuml Emin Sarıiz Sinan Bozalioğlu Guumllem Goumlğebakan Demir Serdal Mutlu Fatma Kocager Fatma Aytekin İbrahim Ceylan İnci BAŞKAYA Hakan Alireisoğlu Emel Canoğlu Oumlzerk Canbaz Funda Davran Nurullah Emre Daylan Ressam Aydın Erkuş Res-toratoumlrler Ufuk Denizli ve Lale Tijyen Koydemir Biyologlar Uygar Sarpkaya Betuumll Guumlrcan Oumlzguumlr Guumll ve Ccedilağrı Gediz İle Oumlğrenciler Abduumllsamet Tuumlrkoğlu Atalay Biccedilen Burak Baldı-ran Celal Baş Ccediliğdem Alat Doğukan Karabulut Elif Şahin Esra Baş Goumlkhan Uumlvez Guumllccedilin Başal Hande Koumltek Kadriye Yonca Kuumlbra Atalay Mehmet Toptimur Mehmet Mertek Me-lek Ccedilelik Mesut Oumlzbek Mihriban Taşkın Muhammet Bayram Oumlnder Yılmaz Oumlzlem Kara-obalı Pınar Yalınkılıccedil Selin Kulu Selin Benli Serap Tulumbacı Seray Hoşgoumlr Tuba Oumlzkan Uumlmit Akdemir Yuumlksel Buumllbuumll ve Zeynep Arslan arazi ve okul ccedilalışmalarına katılmışlardır Ayrıca Bakanlık temsilcisi olarak Balıkesir-Bandırma Muumlzesirsquonden Şuumlkruuml Akbulut ve Muğla Muumlzesirsquonden Hakan Dinccedil goumlrev almıştır Kazıya katılan ve emeği geccedilen tuumlm ekip uumlyelerine tekrar teşekkuumlr ederim

598

fından maddicirc olarak desteklemiştir Guumlney Ege Linyitleri İşletmesi (GELİ) Muumlessesesi Muumlduumlrluumlğuumlrsquonuumln ccedilalışmalara verdiği desteğin dışında Muğla Valiliği İl Oumlzel İdaresi tarafından kent iccedilindeki tescilli yapılardan birisi olan Hasan Şar Evirsquonin restorasyonu ile ilgili oumldenek tahsis edilmiştir Destek ve katkılarından dolayı tuumlm kurum kuruluş ve kişilere teşekkuumlr ederim3

2013 yılında Kuzey Şehir Kapısı ve Cadde Tiyatro Roma Hamamı-1 Batı Cadde Gymnasion ve Selccediluk Hamamırsquonda ccedilalışılmıştır Geccedil Osmanlı ve Cumhuriyet Doumlnemi yapılarının restorasyonu konusunda plan tespit ve rouml-loumlve ccedilalışmalarına devam edilmiştir Alandaki bu faaliyetlerin haricinde kent iccedilinde ve Muumlzelerde Stratonikeia buluntusu eserler ile ilgili ccedilalışmalar ger-ccedilekleştirilmiştir

1 Kutsal Alan Terası

Tunccedil SEZGİN4

Stratonikeia antik kentinde 2013 kazı sezonu ccedilalışmaları iccedilerisinde Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulunduğu kutsal alanın sınırları ve ti-yatro ile bağlantısını goumlrmek amacıyla kazı ve ccedilevre duumlzenlemesi yapılmıştır Tapınağı kuzeyindeki ccedilalışmalarda Augustus Doumlnemine ait temenos alanının kuzey ve batı peribolosu ile propylon ve altar ortaya ccedilıkarılmıştır (Ccedilizim 1 Resim 1) Ayrıca tiyatronun uumlst boumlluumlmuumlne yerleştirilmiş ve sahne binasına cephesi bakan temenos duvarı ile bağlantılı Dorik portik tespit edilmiştir

11 Temenos Duvarları

Tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında Propylon ile birlikte kutsal alanın kuzey peribolosu bulunmuştur Peribolosun

3 Kentteki ccedilalışmaları her zaman destekleyen ve bizleri yalnız bırakmayan Muğla Valisi Sayın Fatih Şahin ve Yatağan Kaymakamı Sayın Dr Hasan Tanrısevenrsquoe Pamukkale Uumlniversitesi Rektoumlruuml Sayın Prof Dr Huumlseyin Bağcırsquoya GELİ Muumlessese Muumlduumlruuml Kenan Emiralioğlursquona Yatağan Belediye Başkanı H Haşmet Işık ve Belediye Başkan Yardımcısı Tarcan Oğuzrsquoa tek-rar teşekkuumlr ederim

4 Arş Goumlr Tunccedil SEZGİN Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (tsezginpauedutr)

599

alt boumlluumlmuumlnuuml oluşturan teras duvarının kaidesi ve tacı arasında 106 m yuumlk-sekliğinde orthostatlar yer almaktadır Orthostatlar doumlnuumlşuumlmluuml olarak yatay iki bloğun yanına atkı şeklinde dikey yerleştirilmiş bir blok konularak oluştu-rulmuştur Propylon kısmı ile birlikte toplam 4740 m uzunluğundaki orthos-tat bloklarının arka kısmı kayrak taşlarıyla kuru duvar tekniğiyle oumlruumllmuumlş-tuumlr Bu duvarın toplam kalınlığı yaklaşık 180 m civarında değişmektedir Duvarın kaide haricindeki toplam yuumlksekliği tam olarak bilinmemektedir Cepheyi oluşturan mermer bloklar oumllccediluumllduumlğuumlnde kaide ile orthostat blokları-nın yuumlksekliği yaklaşık 133 metredir Ancak kuzey peribolosun doğu kısmın-da mermer blokların arkasındaki kayrak duvarın yuumlksekliği esas alındığında yaklaşık 130 m kod farkı mermer duvar bloklarının da en azından 2 sıra daha olması gerektiğini goumlstermektedir Orthostatlar uumlzerindeki taccedil bloğu 037 m yuumlksekliğinde olup yarım oluklu silme profiline sahiptir Taccedil bloğun uumlst kı-sımda 016 m yuumlksekliğinde duumlz bir profilden sonra 021 m yuumlksekliğinde yarım oluk (iccedil buumlkey) bir profil yer alır Benzer şekilde profillendirilmiş taccedil bloğuyla sonlanan duvar oumlrneklerini kenttin en oumlnemli kamu yapılarından bi-risi olan tiyatronun teras duumlzenlemeleri cephesinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Kutsal alanda batı ve doğu peribolosun varlığı daha oumlnce sadece guumlney teras duvarlarında az bir kısımda goumlruumllmekteydi Yapılan ccedilalışma ile kutsal alanın tamamı kazılmasa da doumlrt youmlnde de duvarların hattı ve kalınlıkları belirlenmiş oldu

12 Propylon

Propylon tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sı-rasında kuzey peribolos uumlzerinde bulunmuştur (Resim 2-3) Boumlylece Kutsal Alana diğer youmlnlerden olduğu duumlşuumlnuumllen girişin dışında goumlsterişli toumlren ka-pısı olan propylonun kuzeyde olduğu kesinleştirildi Kazı ccedilalışmaları sırasın-da yapıya ait 3 sıra stylobat doumlşemesi stylobatın orta sırası uumlzerinde yer alan in situ iki Attik-İon kaide guumlneydeki stylobata ccedilıkışı sağlayan 3 sıra basamak-ları yapıyı doğu ve batıdan sınırlayan duvar blokları in situ kuzeydeki oumln kısma duumlşmuumlş olan iki kapı soumlvesi ve iki lento bloğu bir adet Korinth başlığı

600

başlığa ait iki suumltun tamburu ve anta duvarlarına ait bloklar duumlştuumlğuuml şekli ile bulunmuştur

Yaklaşık olarak 4740 m uzunluğundaki kuzey peribolosun ortasına yer-leştirilmiş olan propylon tamamen mermerden yapılıp iccedilten iccedile 624 m ge-nişlikte ve 680 m oumllccediluumllebilir derinliğe sahiptir5 Kuzeyde tiyatronun portik kısmından temenosa girişte suumltun kaidelerinin bulunduğu stylobata ccedilıkışı sağlayan basamaklar buguumlne kadar yapılan ccedilalışmalarda tespit edilememiş-tir Ancak stylobat kısmı sağlam uumlccedil sıra mermer blok doumlşemesinden oluşmak-tadır6 Stylobatın orta sırasında her iki kenardan suumltun orta aksına 197 m uzaklıkta yerleştirilmiş in situ iki Attik-İon kaide yer almaktadır Boumlylelikle 624 m iccedil genişliğe sahip olan Propylonrsquoda her iki yanda duvar ve ortada iki suumltunla uumlst yapı taşınmaktadır Kaidelerin yerleştirildiği stylobat blokları guumlneyindeki diğer bloklardan 7-8 cm arasında değişen oumllccediluumllerde daha duumlşuumlk kodda yapılmıştır Bu duumlşuumlk kod kuzeydeki iki sıra stylobat sırasının doğu kenarındaki kanal ile birleşmektedir Bu uygulama daha yuumlksek kodda olan tapınak tarafından gelen yağmur sularının duumlzensizce akarak propylon uumlze-rinde goumlllenmesini oumlnlemek iccedilin yapılıp suyun kanal ile kuzeye doğru kana-lizasyon sistemine gitmesi sağlanmış olmalıdır

Suumltunların yerleştirildiği stylobattan lentolarla geccedilişin (tripylon) sağlan-dığı stylobat kısmına ccedilıkmak iccedilin 3 sırası sağlam toplam 5 sıra merdiven ba-samağı kullanılmıştır7 Sağlam mermer basamakların guumlneyinde 2 sıra basa-mağın sadece temel dolgu taşları ile en uumlstte lentoların yerleştirildiği stylobat bloklarının altındaki temel taş dolgusu kalmıştır Herhangi bir kalıntısı bu-lunmayan stylobatın sınırları guumlneydeki temel blokajından anlaşılmaktadır Stylobatın uumlzerine kutsal alana girişi sağlayan uumlccedil lento bloğundan iki adet lento bloğu ve soumlve blokları Dorik portiğin blokları altında depremle yıkıldığı şekilde accedilığa ccedilıkarılmıştır Ortadaki lento bloğu soumlveler ile taşınırken her iki

5 Yapının derinliği kuzeydeki bloklar kalktıktan sonra kuzeyden girişi sağlayan basamak sayı-ları ve genişlikleri belirlendikten sonra kesinlik kazanacaktır

6 Uumlccedil sıra stylobat toplam 295 m derinliğe sahiptir 7 Sağlam olan basamakların uumlccediluumlnuumln de kuzey yuumlzuumlnuumln neredeyse yarısı kaba yonu bırakılmış

olduğu goumlruumllmektedir

601

yanlardaki lentoların bir tarafı Propylonrsquoun yan duvarları tarafından taşını-yor olmalıdır

Yapıyı tarihlendirecek en oumlnemli kalıntılardan biri girişte bulunan Korinth başlığıdır Başlık 645 cm yuumlksekliğinde olup abakuumls kısmı 10 cm yuumlksek-liğindedir8 Başlığın akanthus yaprak goumlzleri bir birine bağlantılı iki bitişik delikle sanki yatay olarak konmuş uccedil kısmı accedilık sekiz ( ) formundadır Bu biccedilimiyle Lagina Hekate Tapınağırsquonın MOuml 1 yy 2 yarısına ait ikinci grup Korinth başlığına9 ve Milas Uzunyuvarsquodaki10 MOuml 40 - MS 14 yıllarına tarih-lenen Korinth başlığına benzemektedir Bu nedenle Propylon Kutsal Alanrsquoın yoğun imar goumlrduumlğuuml Augustus Doumlneminden olmalıdır

13 Altar

Daha oumlnceki yıllarda ortaya ccedilıkarılan Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın hemen kuzeyinde bir kısmı kazılarak accedilılmış yapı kalıntısında ccedilalışmalar baş-latılmıştır Tamamı accedilılan ve temel kalıntıları bulunan yapının kutsal alandaki konumu ve oumllccediluumlleri goumlz oumlnuumlne alındığında Altara ait olduğu tespit edilmiştir Altar tapınakla propylon arasında tapınağın 825 m kuzeyinde Propylonrsquoun 235 m guumlneyindedir Altarrsquoa ait sadece temeli oluşturan dolgu blokaj dışında herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır Yapının temel dolgu taşları kuzey-guuml-ney youmlnuumlnde kareye yakın olup kuzeydeki kısa kenar 476 m guumlney kısa ke-nar 505 m batı ve doğu uzun kenarlar ise 545 m oumllccediluumllerindedir Giriş kısmı tespit edilememiş olmakla birlikte konumu nedeniyle kuzey ya da guumlneyde-ki kısa kenarlardan birisinde olabilir Tapınağın konumu nedeniyle de guumlney-de olmalıdır Tapınağın orta aksına denk gelecek şekilde konumlandırılmış olan altar yapısına ait uumlst yapı elemanı bulunamamış olmakla birlikte temel kalıntısından kuumlccediluumlk oumllccedilekli bir yapı olmalıdır

8 Propylonrsquoun Korinth başlığı Vitruviusrsquoun belirttiği Korinth başlıklarının abakus yuumlksekliği-nin başlık yuumlksekliğinin 17rsquoye eşit olduğu kuralına uymaz Karşılaştırmak iccedilin bkz Vitruvi-us IV 1 11

9 A A Tırpan- Z Gider A Buumlyuumlkoumlzer rdquoThe Tempel of Hekate at Laginardquo Dipteros und Pseu-dodipteros Byzas 12 2012 185-187 Fig 4

10 F Rumscheid Untersuchungen zur Kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus Manz am Rhein 1994 49 Taf 1091-2

602

Altarrsquoın kareye yakın dikdoumlrtgen bir plana sahip olması Lagina Hekate Kutsal Alanırsquondaki Altar11 ile benzerlik goumlstermektedir Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan Altarrsquoın giriş kısmının uzun cepheden değil tapınağa bakan dar cepheden olması burada da benzer bir uygulamanın olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir Bu uygulama Anadolursquoda bilinen tuumlm altar plan tiplerin-den farklılık goumlstermektedir12 Stratonikeia ile Lagina arasında benzer mimaricirc uygulamaların olduğunu bunun dışında başka yapılarda da goumlrmek muumlm-kuumlnduumlr

14 Dorik Portik

Kutsal alanın kuzey peribolos kazısı yapılırken Propylonrsquoun hemen ku-zeyinde uumlst caveanın en uumlsteki oturma basamaklarının hemen guumlneyinde uumlst yuumlzeyleri ortaya ccedilıkan mimaricirc blokların etrafı kazılmıştır Dor duumlzenine ait uumlst yapı elemanları olduğu anlaşılan bu bloklar suumltun tamburu Dor baş-lıkları arşitrav triglif-metop ve kornişten oluşmaktadır (Resim 3) Blokların buumlyuumlk ccediloğunluğu depremin etkisiyle duumlştuumlğuuml gibi ve genel olarak sağlam bulunmuştur Boumlylece tiyatro ile Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulun-duğu kutsal alanı birbirine bağlayan bu portik ortaya ccedilıkarılmıştır Portik sahne binasından bakıldığında cavea ile birlikte iccedil buumlkey yay ccedilizerek aynı accedilı-da yerleştirilmiştir

Arazide bulunan 30 suumltun tamburu Dorik yivli olup derin olmayan flut-heslere ve arrislere sahiptir Suumltun tamburları uumlzerinde 20 yiv yer almaktadır En batıda depremle duumlştuumlğuuml şekliyle bulunan uumlccedil suumltun tamburunun yuumlk-sekliği 3375 cm oumllccediluumllmuumlştuumlr Suumltun yuumlksekliği in situ başlıkla beraber 359 cmdir Suumltun alt ccedilapları 51-54 cm arasında değişmekte olup suumltun yuumlksek-liğe oranı genel olarak 703 ile 664 m arasındadır Bu da portiğin suumltun alt ccedilapının suumltun yuumlksekliğine oranının Hellenistik oumlrneklere yakın yapıldığını

11 Lagina Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan altarın stylobat blok başlangıcı esas alındığında 1540x2030 m oumllccediluumllerindedir Bkz A A Tırpan- B Soumlğuumlt ldquoKoranza Kazıları1998rdquo 21 KST-2 2000 154 Merdivenli podyum kısmı yaklaşık olarak 1470x935 m oumllccediluumllerindedir

12 Tırpan-Soumlğuumlt 2000 154

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

İCcedilİNDEKİLER

Huumlseyin Murat OumlZGEN Adramytteion (Oumlren) 2013 Kazı ve Onarım Ccedilalışmaları 1

Mustafa ŞAHİN Myndos Kazısı ndash 2013 19

Huumlseyin YURTTAŞ Haldun OumlZKAN Zerrin KOumlŞKLUuml Yusuf BİLEN Muhammet Luumltfuuml KINDIĞILI Kemah Kalesi Kazısı ve Yazma Eser Buluntuları 45

K Levent ZOROĞLU M TEKOCAK V YILDIZ M ELİUumlŞUumlK Kelenderis 2013 Yılı Kazı ve Onarım Ccedilalışmaları 61

Tevfik Emre ŞERİFOĞLU Gregory MCMAHON Sharon R STEADMAN Orta Anadolu Platosursquondaki Ccediladır Houmlyuumlkrsquote 2013 Sezonu 85

Enver SAĞIR Guumllccedilin İLGEZDİ BERTRAM Aynur TALAAKARSinan DURMUŞ Jan-K BERTRAM Aslı ŞİRİN Ccedilayyolu Houmlyuumlk 2011-2013 Kazıları 99

Antonio LA MARCA Eski ve Yeni Goumlruumlnuumlmuumlyle Aiolis Kymesi Arkeolojik Siti 113

Guumlrcan POLAT Yasemin POLAT Kahraman YAĞIZ Seccedilil UumlNEYRabia AKTAŞ Deniz Ziya ARKAN Aytekin UumlNEY Aslı CUMALIOĞLUEvren ACcedilAR Ertuğrul KIRACcedil Antandros 2013 Yılı Kazıları 135

Elif OumlZER Aizanoi Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 159

Wulf Raeck Hakan I Mert Axel Filges Die Arbeiten in Priene im Jahre 2013 185

Sait BAŞARAN Guumllnur KURAP Ainos (Enez) 2013 207

Altan CcedilİLİNGİROĞLU Mehmet IŞIKLI 2013 Yılı Ayanis Kalesi Koruma Ve Onarım Ccedilalışmaları 231

Sema DOĞAN Ebru Fatma FINDIK Vera BULGURLU DemreMyra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazı Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları 245

Işık ADAK ADIBELLİ 2013 Kırşehir Kale Houmlyuumlk Kazısı 257

Hatice PAMİR Antakya Hipodrom ve Ccedilevresi Kazıları 2013 271

Michael HOFF Rhys TOWNSEND Birol CAN Ece ERDOĞMUŞ The Antiochia ad Cragum Archaeological Research Project 2013 Season 295

Asnu-Bilban YALCcedilIN Anadolu Kavağı Yoros Kalesi 2013 Yılı Kazı Ccedilalışmaları 307

A Nejat BİLGEN Goumlkhan COŞKUN Figen CcedilEVİRİCİ COŞKUNZeynep BİLGEN Bahadır DİKMEN Birol AKALIN Semra CcedilIRAKOĞLUFatma Ccedilağım OumlZCAN Asuman KURU Zerrin ERDİNCcedil Seyitoumlmer Houmlyuumlğuuml 2013 Yılı Kazısı 323

Adnan DİLER Bekir OumlZER Mazlum CcedilUR Asil YAMAN Pedasa 2013 339

Şevket DOumlNMEZ Aslıhan YURTSEVER BEYAZIT Oluz Houmlyuumlk Kazısı Yedinci Doumlnem (2013) Ccedilalışmaları Değerlendirmeler ve Sonuccedillar 361

E Emine NAZA-DOumlNMEZ Amasya-Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı Kazısı 2013 Doumlnemi Ccedilalışmaları 383

Ali BORAN Yalccedilın KARACA Mehmet MUTLU Zekai ERDAL Halil SOumlZLUuml Mersin-Silifke Kalesi Kazısı 2013 Yılı Kazı Ccedilalışması 393

Cevat BAŞARAN Vedat KELEŞ Hasan Ertuğ ERGUumlRERHasan KASAPOĞLU Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZBuumlşra Elif KASAPOĞLU Kasım OYARCcedilİN Parion 2013 Yılı Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 413

Musa KADIOĞLU 2012-2013 Teos Kazı Ccedilalışmaları (3 - 4 Sezon) 437

Hayat ERKANAL Ayşeguumll AYKURT Kadir BUumlYUumlKULUSOYİrfan TUĞCU Rıza TUNCEL Vasıf ŞAHOĞLU Liman Tepe 2013 Yılı Kara ve Sualtı Kazıları 473

VII

Mustafa OumlZER Edirne Yeni Saray (Saray-ı Cedicircd- İ Acircmire) Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 495

Erdal Eser Muhammet GOumlRUumlR Divriği Kalesi 2013525

Nurcan YAZICA METİN Uuml Melda ERMİŞ Akın TUNCER Demirkoumly Fatih Doumlkuumlmhanesi Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 541

Eugenia EQUINI SCHNEIDER Elaiussa Sebaste 2013 Excavation and Conservation Works 561

Marcello SPANU The 2012 and 2013 Excavation and Research Campaigns at Iasos 575

Bilal SOumlĞUumlT Stratonikeia 2013 Yılı Ccedilalışmaları 597

Sachihiro OMURA Kaman-Kalehoumlyuumlk Kazıları 2013 623

Celal ŞİMŞEK 2013 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 633

Vedat KELEŞ B Nuri KILAVUZ Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZ Hadrianoupolis 2013 Yılı Ccedilalışmaları 661

Kimiyoshi MATSUMURA Buumlkluumlkale Kazısı 2013 671

Şuumlkruuml OumlZUumlDOĞRU 2013 Yılı Kibyra Ccedilalışmaları 685

Elif TUumlL TULUNAY Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi 2013 Yılı Kazısı 695

597

STRATONİKEİA 2013 YILI CcedilALIŞMALARIBilal SOumlĞUumlT

Stratonikeia Muğla İli Yatağan İlccedilesi Eskihisar Mahallesirsquonde Yatağan-Milas karayolunun 7 kilometresinde yer almaktadır Kent iccedilinde bulunan ya-pıların tarihsel dağılımı ile uyumlu olacak şekilde 2013 yılında farklı alanlar-da ccedilalışmalar gerccedilekleştirilmiştir Ccedilalışmalar farklı uumlniversitelerden oumlğretim elemanı uzman oumlğrenci ve işccedililerden oluşan bir ekip ile suumlrduumlruumllmuumlştuumlr1 Yapıların temizliği ve ccedilevre duumlzenlenmesinin haricinde kazı konservasyon restorasyon ve ccedilizim ccedilalışmaları gerccedilekleştirilmiştir Bu yılki ccedilalışmalar ağır-lıklı olarak Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Doumlner Sermaye İşletmeleri Merkez Muumlduumlrluumlğuuml (DOumlSİMM) ve Pamukkale Uumlniversitesi2 tara-

Prof Dr Bilal SOumlĞUumlT Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DenizliTUumlRKİYE (bsogutpauedutr)

1 Bu yıl Pamukkale Selccediluk Adnan Menderes Ankara Ahi Evran Muğla Anadolu ve Mersin Uumlniversitelerirsquonden Arkeolog Sanat Tarihccedili Mimar Epigraf Kimyager Zoolog Botanikccedili Jeolog Antropolog ve Harita Kadastro Muumlhendisi oumlğretim elemanı uzman ve oumlğrenciler kat-kıda bulunmuşlardır

2 Ekip uumlyelerinden Prof Dr Turan Kaccedilar Prof Dr Raşit Urhan Prof Dr Halil Kumsar Prof Dr Asuman Baldıran Prof Dr Olcay Duumlşen Doccedil Dr Ahmet Tolga TEK Doccedil Dr Osman Kunduracı Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş Yrd Doccedil Dr Saim Cirtil Yrd Doccedil Dr Mehmet Te-kocak Yrd Doccedil Dr Osman Doğanay Yrd Doccedil Dr M Altay Atlıhan Dr Coşkun Daşbacak Dr Selda Oumlzguumln Cirtil Dr Zeliha Gider Buumlyuumlkoumlzer Dr Aytekin Buumlyuumlkoumlzer Dr Huumlseyin Koumlker Oumlğr Goumlr Koray Alper Oumlğr Goumlr Fatma Şenol Uzman Ali Yaşar Arş Goumlr Banu Yıl-maz Arş Goumlr Tunccedil Sezgin Arş Goumlr Faris Demir Arş Goumlr Osman Emre Koumlse Arkeologlar Nihal Durnagoumlluuml Emin Sarıiz Sinan Bozalioğlu Guumllem Goumlğebakan Demir Serdal Mutlu Fatma Kocager Fatma Aytekin İbrahim Ceylan İnci BAŞKAYA Hakan Alireisoğlu Emel Canoğlu Oumlzerk Canbaz Funda Davran Nurullah Emre Daylan Ressam Aydın Erkuş Res-toratoumlrler Ufuk Denizli ve Lale Tijyen Koydemir Biyologlar Uygar Sarpkaya Betuumll Guumlrcan Oumlzguumlr Guumll ve Ccedilağrı Gediz İle Oumlğrenciler Abduumllsamet Tuumlrkoğlu Atalay Biccedilen Burak Baldı-ran Celal Baş Ccediliğdem Alat Doğukan Karabulut Elif Şahin Esra Baş Goumlkhan Uumlvez Guumllccedilin Başal Hande Koumltek Kadriye Yonca Kuumlbra Atalay Mehmet Toptimur Mehmet Mertek Me-lek Ccedilelik Mesut Oumlzbek Mihriban Taşkın Muhammet Bayram Oumlnder Yılmaz Oumlzlem Kara-obalı Pınar Yalınkılıccedil Selin Kulu Selin Benli Serap Tulumbacı Seray Hoşgoumlr Tuba Oumlzkan Uumlmit Akdemir Yuumlksel Buumllbuumll ve Zeynep Arslan arazi ve okul ccedilalışmalarına katılmışlardır Ayrıca Bakanlık temsilcisi olarak Balıkesir-Bandırma Muumlzesirsquonden Şuumlkruuml Akbulut ve Muğla Muumlzesirsquonden Hakan Dinccedil goumlrev almıştır Kazıya katılan ve emeği geccedilen tuumlm ekip uumlyelerine tekrar teşekkuumlr ederim

598

fından maddicirc olarak desteklemiştir Guumlney Ege Linyitleri İşletmesi (GELİ) Muumlessesesi Muumlduumlrluumlğuumlrsquonuumln ccedilalışmalara verdiği desteğin dışında Muğla Valiliği İl Oumlzel İdaresi tarafından kent iccedilindeki tescilli yapılardan birisi olan Hasan Şar Evirsquonin restorasyonu ile ilgili oumldenek tahsis edilmiştir Destek ve katkılarından dolayı tuumlm kurum kuruluş ve kişilere teşekkuumlr ederim3

2013 yılında Kuzey Şehir Kapısı ve Cadde Tiyatro Roma Hamamı-1 Batı Cadde Gymnasion ve Selccediluk Hamamırsquonda ccedilalışılmıştır Geccedil Osmanlı ve Cumhuriyet Doumlnemi yapılarının restorasyonu konusunda plan tespit ve rouml-loumlve ccedilalışmalarına devam edilmiştir Alandaki bu faaliyetlerin haricinde kent iccedilinde ve Muumlzelerde Stratonikeia buluntusu eserler ile ilgili ccedilalışmalar ger-ccedilekleştirilmiştir

1 Kutsal Alan Terası

Tunccedil SEZGİN4

Stratonikeia antik kentinde 2013 kazı sezonu ccedilalışmaları iccedilerisinde Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulunduğu kutsal alanın sınırları ve ti-yatro ile bağlantısını goumlrmek amacıyla kazı ve ccedilevre duumlzenlemesi yapılmıştır Tapınağı kuzeyindeki ccedilalışmalarda Augustus Doumlnemine ait temenos alanının kuzey ve batı peribolosu ile propylon ve altar ortaya ccedilıkarılmıştır (Ccedilizim 1 Resim 1) Ayrıca tiyatronun uumlst boumlluumlmuumlne yerleştirilmiş ve sahne binasına cephesi bakan temenos duvarı ile bağlantılı Dorik portik tespit edilmiştir

11 Temenos Duvarları

Tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında Propylon ile birlikte kutsal alanın kuzey peribolosu bulunmuştur Peribolosun

3 Kentteki ccedilalışmaları her zaman destekleyen ve bizleri yalnız bırakmayan Muğla Valisi Sayın Fatih Şahin ve Yatağan Kaymakamı Sayın Dr Hasan Tanrısevenrsquoe Pamukkale Uumlniversitesi Rektoumlruuml Sayın Prof Dr Huumlseyin Bağcırsquoya GELİ Muumlessese Muumlduumlruuml Kenan Emiralioğlursquona Yatağan Belediye Başkanı H Haşmet Işık ve Belediye Başkan Yardımcısı Tarcan Oğuzrsquoa tek-rar teşekkuumlr ederim

4 Arş Goumlr Tunccedil SEZGİN Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (tsezginpauedutr)

599

alt boumlluumlmuumlnuuml oluşturan teras duvarının kaidesi ve tacı arasında 106 m yuumlk-sekliğinde orthostatlar yer almaktadır Orthostatlar doumlnuumlşuumlmluuml olarak yatay iki bloğun yanına atkı şeklinde dikey yerleştirilmiş bir blok konularak oluştu-rulmuştur Propylon kısmı ile birlikte toplam 4740 m uzunluğundaki orthos-tat bloklarının arka kısmı kayrak taşlarıyla kuru duvar tekniğiyle oumlruumllmuumlş-tuumlr Bu duvarın toplam kalınlığı yaklaşık 180 m civarında değişmektedir Duvarın kaide haricindeki toplam yuumlksekliği tam olarak bilinmemektedir Cepheyi oluşturan mermer bloklar oumllccediluumllduumlğuumlnde kaide ile orthostat blokları-nın yuumlksekliği yaklaşık 133 metredir Ancak kuzey peribolosun doğu kısmın-da mermer blokların arkasındaki kayrak duvarın yuumlksekliği esas alındığında yaklaşık 130 m kod farkı mermer duvar bloklarının da en azından 2 sıra daha olması gerektiğini goumlstermektedir Orthostatlar uumlzerindeki taccedil bloğu 037 m yuumlksekliğinde olup yarım oluklu silme profiline sahiptir Taccedil bloğun uumlst kı-sımda 016 m yuumlksekliğinde duumlz bir profilden sonra 021 m yuumlksekliğinde yarım oluk (iccedil buumlkey) bir profil yer alır Benzer şekilde profillendirilmiş taccedil bloğuyla sonlanan duvar oumlrneklerini kenttin en oumlnemli kamu yapılarından bi-risi olan tiyatronun teras duumlzenlemeleri cephesinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Kutsal alanda batı ve doğu peribolosun varlığı daha oumlnce sadece guumlney teras duvarlarında az bir kısımda goumlruumllmekteydi Yapılan ccedilalışma ile kutsal alanın tamamı kazılmasa da doumlrt youmlnde de duvarların hattı ve kalınlıkları belirlenmiş oldu

12 Propylon

Propylon tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sı-rasında kuzey peribolos uumlzerinde bulunmuştur (Resim 2-3) Boumlylece Kutsal Alana diğer youmlnlerden olduğu duumlşuumlnuumllen girişin dışında goumlsterişli toumlren ka-pısı olan propylonun kuzeyde olduğu kesinleştirildi Kazı ccedilalışmaları sırasın-da yapıya ait 3 sıra stylobat doumlşemesi stylobatın orta sırası uumlzerinde yer alan in situ iki Attik-İon kaide guumlneydeki stylobata ccedilıkışı sağlayan 3 sıra basamak-ları yapıyı doğu ve batıdan sınırlayan duvar blokları in situ kuzeydeki oumln kısma duumlşmuumlş olan iki kapı soumlvesi ve iki lento bloğu bir adet Korinth başlığı

600

başlığa ait iki suumltun tamburu ve anta duvarlarına ait bloklar duumlştuumlğuuml şekli ile bulunmuştur

Yaklaşık olarak 4740 m uzunluğundaki kuzey peribolosun ortasına yer-leştirilmiş olan propylon tamamen mermerden yapılıp iccedilten iccedile 624 m ge-nişlikte ve 680 m oumllccediluumllebilir derinliğe sahiptir5 Kuzeyde tiyatronun portik kısmından temenosa girişte suumltun kaidelerinin bulunduğu stylobata ccedilıkışı sağlayan basamaklar buguumlne kadar yapılan ccedilalışmalarda tespit edilememiş-tir Ancak stylobat kısmı sağlam uumlccedil sıra mermer blok doumlşemesinden oluşmak-tadır6 Stylobatın orta sırasında her iki kenardan suumltun orta aksına 197 m uzaklıkta yerleştirilmiş in situ iki Attik-İon kaide yer almaktadır Boumlylelikle 624 m iccedil genişliğe sahip olan Propylonrsquoda her iki yanda duvar ve ortada iki suumltunla uumlst yapı taşınmaktadır Kaidelerin yerleştirildiği stylobat blokları guumlneyindeki diğer bloklardan 7-8 cm arasında değişen oumllccediluumllerde daha duumlşuumlk kodda yapılmıştır Bu duumlşuumlk kod kuzeydeki iki sıra stylobat sırasının doğu kenarındaki kanal ile birleşmektedir Bu uygulama daha yuumlksek kodda olan tapınak tarafından gelen yağmur sularının duumlzensizce akarak propylon uumlze-rinde goumlllenmesini oumlnlemek iccedilin yapılıp suyun kanal ile kuzeye doğru kana-lizasyon sistemine gitmesi sağlanmış olmalıdır

Suumltunların yerleştirildiği stylobattan lentolarla geccedilişin (tripylon) sağlan-dığı stylobat kısmına ccedilıkmak iccedilin 3 sırası sağlam toplam 5 sıra merdiven ba-samağı kullanılmıştır7 Sağlam mermer basamakların guumlneyinde 2 sıra basa-mağın sadece temel dolgu taşları ile en uumlstte lentoların yerleştirildiği stylobat bloklarının altındaki temel taş dolgusu kalmıştır Herhangi bir kalıntısı bu-lunmayan stylobatın sınırları guumlneydeki temel blokajından anlaşılmaktadır Stylobatın uumlzerine kutsal alana girişi sağlayan uumlccedil lento bloğundan iki adet lento bloğu ve soumlve blokları Dorik portiğin blokları altında depremle yıkıldığı şekilde accedilığa ccedilıkarılmıştır Ortadaki lento bloğu soumlveler ile taşınırken her iki

5 Yapının derinliği kuzeydeki bloklar kalktıktan sonra kuzeyden girişi sağlayan basamak sayı-ları ve genişlikleri belirlendikten sonra kesinlik kazanacaktır

6 Uumlccedil sıra stylobat toplam 295 m derinliğe sahiptir 7 Sağlam olan basamakların uumlccediluumlnuumln de kuzey yuumlzuumlnuumln neredeyse yarısı kaba yonu bırakılmış

olduğu goumlruumllmektedir

601

yanlardaki lentoların bir tarafı Propylonrsquoun yan duvarları tarafından taşını-yor olmalıdır

Yapıyı tarihlendirecek en oumlnemli kalıntılardan biri girişte bulunan Korinth başlığıdır Başlık 645 cm yuumlksekliğinde olup abakuumls kısmı 10 cm yuumlksek-liğindedir8 Başlığın akanthus yaprak goumlzleri bir birine bağlantılı iki bitişik delikle sanki yatay olarak konmuş uccedil kısmı accedilık sekiz ( ) formundadır Bu biccedilimiyle Lagina Hekate Tapınağırsquonın MOuml 1 yy 2 yarısına ait ikinci grup Korinth başlığına9 ve Milas Uzunyuvarsquodaki10 MOuml 40 - MS 14 yıllarına tarih-lenen Korinth başlığına benzemektedir Bu nedenle Propylon Kutsal Alanrsquoın yoğun imar goumlrduumlğuuml Augustus Doumlneminden olmalıdır

13 Altar

Daha oumlnceki yıllarda ortaya ccedilıkarılan Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın hemen kuzeyinde bir kısmı kazılarak accedilılmış yapı kalıntısında ccedilalışmalar baş-latılmıştır Tamamı accedilılan ve temel kalıntıları bulunan yapının kutsal alandaki konumu ve oumllccediluumlleri goumlz oumlnuumlne alındığında Altara ait olduğu tespit edilmiştir Altar tapınakla propylon arasında tapınağın 825 m kuzeyinde Propylonrsquoun 235 m guumlneyindedir Altarrsquoa ait sadece temeli oluşturan dolgu blokaj dışında herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır Yapının temel dolgu taşları kuzey-guuml-ney youmlnuumlnde kareye yakın olup kuzeydeki kısa kenar 476 m guumlney kısa ke-nar 505 m batı ve doğu uzun kenarlar ise 545 m oumllccediluumllerindedir Giriş kısmı tespit edilememiş olmakla birlikte konumu nedeniyle kuzey ya da guumlneyde-ki kısa kenarlardan birisinde olabilir Tapınağın konumu nedeniyle de guumlney-de olmalıdır Tapınağın orta aksına denk gelecek şekilde konumlandırılmış olan altar yapısına ait uumlst yapı elemanı bulunamamış olmakla birlikte temel kalıntısından kuumlccediluumlk oumllccedilekli bir yapı olmalıdır

8 Propylonrsquoun Korinth başlığı Vitruviusrsquoun belirttiği Korinth başlıklarının abakus yuumlksekliği-nin başlık yuumlksekliğinin 17rsquoye eşit olduğu kuralına uymaz Karşılaştırmak iccedilin bkz Vitruvi-us IV 1 11

9 A A Tırpan- Z Gider A Buumlyuumlkoumlzer rdquoThe Tempel of Hekate at Laginardquo Dipteros und Pseu-dodipteros Byzas 12 2012 185-187 Fig 4

10 F Rumscheid Untersuchungen zur Kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus Manz am Rhein 1994 49 Taf 1091-2

602

Altarrsquoın kareye yakın dikdoumlrtgen bir plana sahip olması Lagina Hekate Kutsal Alanırsquondaki Altar11 ile benzerlik goumlstermektedir Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan Altarrsquoın giriş kısmının uzun cepheden değil tapınağa bakan dar cepheden olması burada da benzer bir uygulamanın olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir Bu uygulama Anadolursquoda bilinen tuumlm altar plan tiplerin-den farklılık goumlstermektedir12 Stratonikeia ile Lagina arasında benzer mimaricirc uygulamaların olduğunu bunun dışında başka yapılarda da goumlrmek muumlm-kuumlnduumlr

14 Dorik Portik

Kutsal alanın kuzey peribolos kazısı yapılırken Propylonrsquoun hemen ku-zeyinde uumlst caveanın en uumlsteki oturma basamaklarının hemen guumlneyinde uumlst yuumlzeyleri ortaya ccedilıkan mimaricirc blokların etrafı kazılmıştır Dor duumlzenine ait uumlst yapı elemanları olduğu anlaşılan bu bloklar suumltun tamburu Dor baş-lıkları arşitrav triglif-metop ve kornişten oluşmaktadır (Resim 3) Blokların buumlyuumlk ccediloğunluğu depremin etkisiyle duumlştuumlğuuml gibi ve genel olarak sağlam bulunmuştur Boumlylece tiyatro ile Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulun-duğu kutsal alanı birbirine bağlayan bu portik ortaya ccedilıkarılmıştır Portik sahne binasından bakıldığında cavea ile birlikte iccedil buumlkey yay ccedilizerek aynı accedilı-da yerleştirilmiştir

Arazide bulunan 30 suumltun tamburu Dorik yivli olup derin olmayan flut-heslere ve arrislere sahiptir Suumltun tamburları uumlzerinde 20 yiv yer almaktadır En batıda depremle duumlştuumlğuuml şekliyle bulunan uumlccedil suumltun tamburunun yuumlk-sekliği 3375 cm oumllccediluumllmuumlştuumlr Suumltun yuumlksekliği in situ başlıkla beraber 359 cmdir Suumltun alt ccedilapları 51-54 cm arasında değişmekte olup suumltun yuumlksek-liğe oranı genel olarak 703 ile 664 m arasındadır Bu da portiğin suumltun alt ccedilapının suumltun yuumlksekliğine oranının Hellenistik oumlrneklere yakın yapıldığını

11 Lagina Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan altarın stylobat blok başlangıcı esas alındığında 1540x2030 m oumllccediluumllerindedir Bkz A A Tırpan- B Soumlğuumlt ldquoKoranza Kazıları1998rdquo 21 KST-2 2000 154 Merdivenli podyum kısmı yaklaşık olarak 1470x935 m oumllccediluumllerindedir

12 Tırpan-Soumlğuumlt 2000 154

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

Işık ADAK ADIBELLİ 2013 Kırşehir Kale Houmlyuumlk Kazısı 257

Hatice PAMİR Antakya Hipodrom ve Ccedilevresi Kazıları 2013 271

Michael HOFF Rhys TOWNSEND Birol CAN Ece ERDOĞMUŞ The Antiochia ad Cragum Archaeological Research Project 2013 Season 295

Asnu-Bilban YALCcedilIN Anadolu Kavağı Yoros Kalesi 2013 Yılı Kazı Ccedilalışmaları 307

A Nejat BİLGEN Goumlkhan COŞKUN Figen CcedilEVİRİCİ COŞKUNZeynep BİLGEN Bahadır DİKMEN Birol AKALIN Semra CcedilIRAKOĞLUFatma Ccedilağım OumlZCAN Asuman KURU Zerrin ERDİNCcedil Seyitoumlmer Houmlyuumlğuuml 2013 Yılı Kazısı 323

Adnan DİLER Bekir OumlZER Mazlum CcedilUR Asil YAMAN Pedasa 2013 339

Şevket DOumlNMEZ Aslıhan YURTSEVER BEYAZIT Oluz Houmlyuumlk Kazısı Yedinci Doumlnem (2013) Ccedilalışmaları Değerlendirmeler ve Sonuccedillar 361

E Emine NAZA-DOumlNMEZ Amasya-Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı Kazısı 2013 Doumlnemi Ccedilalışmaları 383

Ali BORAN Yalccedilın KARACA Mehmet MUTLU Zekai ERDAL Halil SOumlZLUuml Mersin-Silifke Kalesi Kazısı 2013 Yılı Kazı Ccedilalışması 393

Cevat BAŞARAN Vedat KELEŞ Hasan Ertuğ ERGUumlRERHasan KASAPOĞLU Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZBuumlşra Elif KASAPOĞLU Kasım OYARCcedilİN Parion 2013 Yılı Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 413

Musa KADIOĞLU 2012-2013 Teos Kazı Ccedilalışmaları (3 - 4 Sezon) 437

Hayat ERKANAL Ayşeguumll AYKURT Kadir BUumlYUumlKULUSOYİrfan TUĞCU Rıza TUNCEL Vasıf ŞAHOĞLU Liman Tepe 2013 Yılı Kara ve Sualtı Kazıları 473

VII

Mustafa OumlZER Edirne Yeni Saray (Saray-ı Cedicircd- İ Acircmire) Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 495

Erdal Eser Muhammet GOumlRUumlR Divriği Kalesi 2013525

Nurcan YAZICA METİN Uuml Melda ERMİŞ Akın TUNCER Demirkoumly Fatih Doumlkuumlmhanesi Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 541

Eugenia EQUINI SCHNEIDER Elaiussa Sebaste 2013 Excavation and Conservation Works 561

Marcello SPANU The 2012 and 2013 Excavation and Research Campaigns at Iasos 575

Bilal SOumlĞUumlT Stratonikeia 2013 Yılı Ccedilalışmaları 597

Sachihiro OMURA Kaman-Kalehoumlyuumlk Kazıları 2013 623

Celal ŞİMŞEK 2013 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 633

Vedat KELEŞ B Nuri KILAVUZ Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZ Hadrianoupolis 2013 Yılı Ccedilalışmaları 661

Kimiyoshi MATSUMURA Buumlkluumlkale Kazısı 2013 671

Şuumlkruuml OumlZUumlDOĞRU 2013 Yılı Kibyra Ccedilalışmaları 685

Elif TUumlL TULUNAY Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi 2013 Yılı Kazısı 695

597

STRATONİKEİA 2013 YILI CcedilALIŞMALARIBilal SOumlĞUumlT

Stratonikeia Muğla İli Yatağan İlccedilesi Eskihisar Mahallesirsquonde Yatağan-Milas karayolunun 7 kilometresinde yer almaktadır Kent iccedilinde bulunan ya-pıların tarihsel dağılımı ile uyumlu olacak şekilde 2013 yılında farklı alanlar-da ccedilalışmalar gerccedilekleştirilmiştir Ccedilalışmalar farklı uumlniversitelerden oumlğretim elemanı uzman oumlğrenci ve işccedililerden oluşan bir ekip ile suumlrduumlruumllmuumlştuumlr1 Yapıların temizliği ve ccedilevre duumlzenlenmesinin haricinde kazı konservasyon restorasyon ve ccedilizim ccedilalışmaları gerccedilekleştirilmiştir Bu yılki ccedilalışmalar ağır-lıklı olarak Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Doumlner Sermaye İşletmeleri Merkez Muumlduumlrluumlğuuml (DOumlSİMM) ve Pamukkale Uumlniversitesi2 tara-

Prof Dr Bilal SOumlĞUumlT Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DenizliTUumlRKİYE (bsogutpauedutr)

1 Bu yıl Pamukkale Selccediluk Adnan Menderes Ankara Ahi Evran Muğla Anadolu ve Mersin Uumlniversitelerirsquonden Arkeolog Sanat Tarihccedili Mimar Epigraf Kimyager Zoolog Botanikccedili Jeolog Antropolog ve Harita Kadastro Muumlhendisi oumlğretim elemanı uzman ve oumlğrenciler kat-kıda bulunmuşlardır

2 Ekip uumlyelerinden Prof Dr Turan Kaccedilar Prof Dr Raşit Urhan Prof Dr Halil Kumsar Prof Dr Asuman Baldıran Prof Dr Olcay Duumlşen Doccedil Dr Ahmet Tolga TEK Doccedil Dr Osman Kunduracı Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş Yrd Doccedil Dr Saim Cirtil Yrd Doccedil Dr Mehmet Te-kocak Yrd Doccedil Dr Osman Doğanay Yrd Doccedil Dr M Altay Atlıhan Dr Coşkun Daşbacak Dr Selda Oumlzguumln Cirtil Dr Zeliha Gider Buumlyuumlkoumlzer Dr Aytekin Buumlyuumlkoumlzer Dr Huumlseyin Koumlker Oumlğr Goumlr Koray Alper Oumlğr Goumlr Fatma Şenol Uzman Ali Yaşar Arş Goumlr Banu Yıl-maz Arş Goumlr Tunccedil Sezgin Arş Goumlr Faris Demir Arş Goumlr Osman Emre Koumlse Arkeologlar Nihal Durnagoumlluuml Emin Sarıiz Sinan Bozalioğlu Guumllem Goumlğebakan Demir Serdal Mutlu Fatma Kocager Fatma Aytekin İbrahim Ceylan İnci BAŞKAYA Hakan Alireisoğlu Emel Canoğlu Oumlzerk Canbaz Funda Davran Nurullah Emre Daylan Ressam Aydın Erkuş Res-toratoumlrler Ufuk Denizli ve Lale Tijyen Koydemir Biyologlar Uygar Sarpkaya Betuumll Guumlrcan Oumlzguumlr Guumll ve Ccedilağrı Gediz İle Oumlğrenciler Abduumllsamet Tuumlrkoğlu Atalay Biccedilen Burak Baldı-ran Celal Baş Ccediliğdem Alat Doğukan Karabulut Elif Şahin Esra Baş Goumlkhan Uumlvez Guumllccedilin Başal Hande Koumltek Kadriye Yonca Kuumlbra Atalay Mehmet Toptimur Mehmet Mertek Me-lek Ccedilelik Mesut Oumlzbek Mihriban Taşkın Muhammet Bayram Oumlnder Yılmaz Oumlzlem Kara-obalı Pınar Yalınkılıccedil Selin Kulu Selin Benli Serap Tulumbacı Seray Hoşgoumlr Tuba Oumlzkan Uumlmit Akdemir Yuumlksel Buumllbuumll ve Zeynep Arslan arazi ve okul ccedilalışmalarına katılmışlardır Ayrıca Bakanlık temsilcisi olarak Balıkesir-Bandırma Muumlzesirsquonden Şuumlkruuml Akbulut ve Muğla Muumlzesirsquonden Hakan Dinccedil goumlrev almıştır Kazıya katılan ve emeği geccedilen tuumlm ekip uumlyelerine tekrar teşekkuumlr ederim

598

fından maddicirc olarak desteklemiştir Guumlney Ege Linyitleri İşletmesi (GELİ) Muumlessesesi Muumlduumlrluumlğuumlrsquonuumln ccedilalışmalara verdiği desteğin dışında Muğla Valiliği İl Oumlzel İdaresi tarafından kent iccedilindeki tescilli yapılardan birisi olan Hasan Şar Evirsquonin restorasyonu ile ilgili oumldenek tahsis edilmiştir Destek ve katkılarından dolayı tuumlm kurum kuruluş ve kişilere teşekkuumlr ederim3

2013 yılında Kuzey Şehir Kapısı ve Cadde Tiyatro Roma Hamamı-1 Batı Cadde Gymnasion ve Selccediluk Hamamırsquonda ccedilalışılmıştır Geccedil Osmanlı ve Cumhuriyet Doumlnemi yapılarının restorasyonu konusunda plan tespit ve rouml-loumlve ccedilalışmalarına devam edilmiştir Alandaki bu faaliyetlerin haricinde kent iccedilinde ve Muumlzelerde Stratonikeia buluntusu eserler ile ilgili ccedilalışmalar ger-ccedilekleştirilmiştir

1 Kutsal Alan Terası

Tunccedil SEZGİN4

Stratonikeia antik kentinde 2013 kazı sezonu ccedilalışmaları iccedilerisinde Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulunduğu kutsal alanın sınırları ve ti-yatro ile bağlantısını goumlrmek amacıyla kazı ve ccedilevre duumlzenlemesi yapılmıştır Tapınağı kuzeyindeki ccedilalışmalarda Augustus Doumlnemine ait temenos alanının kuzey ve batı peribolosu ile propylon ve altar ortaya ccedilıkarılmıştır (Ccedilizim 1 Resim 1) Ayrıca tiyatronun uumlst boumlluumlmuumlne yerleştirilmiş ve sahne binasına cephesi bakan temenos duvarı ile bağlantılı Dorik portik tespit edilmiştir

11 Temenos Duvarları

Tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında Propylon ile birlikte kutsal alanın kuzey peribolosu bulunmuştur Peribolosun

3 Kentteki ccedilalışmaları her zaman destekleyen ve bizleri yalnız bırakmayan Muğla Valisi Sayın Fatih Şahin ve Yatağan Kaymakamı Sayın Dr Hasan Tanrısevenrsquoe Pamukkale Uumlniversitesi Rektoumlruuml Sayın Prof Dr Huumlseyin Bağcırsquoya GELİ Muumlessese Muumlduumlruuml Kenan Emiralioğlursquona Yatağan Belediye Başkanı H Haşmet Işık ve Belediye Başkan Yardımcısı Tarcan Oğuzrsquoa tek-rar teşekkuumlr ederim

4 Arş Goumlr Tunccedil SEZGİN Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (tsezginpauedutr)

599

alt boumlluumlmuumlnuuml oluşturan teras duvarının kaidesi ve tacı arasında 106 m yuumlk-sekliğinde orthostatlar yer almaktadır Orthostatlar doumlnuumlşuumlmluuml olarak yatay iki bloğun yanına atkı şeklinde dikey yerleştirilmiş bir blok konularak oluştu-rulmuştur Propylon kısmı ile birlikte toplam 4740 m uzunluğundaki orthos-tat bloklarının arka kısmı kayrak taşlarıyla kuru duvar tekniğiyle oumlruumllmuumlş-tuumlr Bu duvarın toplam kalınlığı yaklaşık 180 m civarında değişmektedir Duvarın kaide haricindeki toplam yuumlksekliği tam olarak bilinmemektedir Cepheyi oluşturan mermer bloklar oumllccediluumllduumlğuumlnde kaide ile orthostat blokları-nın yuumlksekliği yaklaşık 133 metredir Ancak kuzey peribolosun doğu kısmın-da mermer blokların arkasındaki kayrak duvarın yuumlksekliği esas alındığında yaklaşık 130 m kod farkı mermer duvar bloklarının da en azından 2 sıra daha olması gerektiğini goumlstermektedir Orthostatlar uumlzerindeki taccedil bloğu 037 m yuumlksekliğinde olup yarım oluklu silme profiline sahiptir Taccedil bloğun uumlst kı-sımda 016 m yuumlksekliğinde duumlz bir profilden sonra 021 m yuumlksekliğinde yarım oluk (iccedil buumlkey) bir profil yer alır Benzer şekilde profillendirilmiş taccedil bloğuyla sonlanan duvar oumlrneklerini kenttin en oumlnemli kamu yapılarından bi-risi olan tiyatronun teras duumlzenlemeleri cephesinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Kutsal alanda batı ve doğu peribolosun varlığı daha oumlnce sadece guumlney teras duvarlarında az bir kısımda goumlruumllmekteydi Yapılan ccedilalışma ile kutsal alanın tamamı kazılmasa da doumlrt youmlnde de duvarların hattı ve kalınlıkları belirlenmiş oldu

12 Propylon

Propylon tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sı-rasında kuzey peribolos uumlzerinde bulunmuştur (Resim 2-3) Boumlylece Kutsal Alana diğer youmlnlerden olduğu duumlşuumlnuumllen girişin dışında goumlsterişli toumlren ka-pısı olan propylonun kuzeyde olduğu kesinleştirildi Kazı ccedilalışmaları sırasın-da yapıya ait 3 sıra stylobat doumlşemesi stylobatın orta sırası uumlzerinde yer alan in situ iki Attik-İon kaide guumlneydeki stylobata ccedilıkışı sağlayan 3 sıra basamak-ları yapıyı doğu ve batıdan sınırlayan duvar blokları in situ kuzeydeki oumln kısma duumlşmuumlş olan iki kapı soumlvesi ve iki lento bloğu bir adet Korinth başlığı

600

başlığa ait iki suumltun tamburu ve anta duvarlarına ait bloklar duumlştuumlğuuml şekli ile bulunmuştur

Yaklaşık olarak 4740 m uzunluğundaki kuzey peribolosun ortasına yer-leştirilmiş olan propylon tamamen mermerden yapılıp iccedilten iccedile 624 m ge-nişlikte ve 680 m oumllccediluumllebilir derinliğe sahiptir5 Kuzeyde tiyatronun portik kısmından temenosa girişte suumltun kaidelerinin bulunduğu stylobata ccedilıkışı sağlayan basamaklar buguumlne kadar yapılan ccedilalışmalarda tespit edilememiş-tir Ancak stylobat kısmı sağlam uumlccedil sıra mermer blok doumlşemesinden oluşmak-tadır6 Stylobatın orta sırasında her iki kenardan suumltun orta aksına 197 m uzaklıkta yerleştirilmiş in situ iki Attik-İon kaide yer almaktadır Boumlylelikle 624 m iccedil genişliğe sahip olan Propylonrsquoda her iki yanda duvar ve ortada iki suumltunla uumlst yapı taşınmaktadır Kaidelerin yerleştirildiği stylobat blokları guumlneyindeki diğer bloklardan 7-8 cm arasında değişen oumllccediluumllerde daha duumlşuumlk kodda yapılmıştır Bu duumlşuumlk kod kuzeydeki iki sıra stylobat sırasının doğu kenarındaki kanal ile birleşmektedir Bu uygulama daha yuumlksek kodda olan tapınak tarafından gelen yağmur sularının duumlzensizce akarak propylon uumlze-rinde goumlllenmesini oumlnlemek iccedilin yapılıp suyun kanal ile kuzeye doğru kana-lizasyon sistemine gitmesi sağlanmış olmalıdır

Suumltunların yerleştirildiği stylobattan lentolarla geccedilişin (tripylon) sağlan-dığı stylobat kısmına ccedilıkmak iccedilin 3 sırası sağlam toplam 5 sıra merdiven ba-samağı kullanılmıştır7 Sağlam mermer basamakların guumlneyinde 2 sıra basa-mağın sadece temel dolgu taşları ile en uumlstte lentoların yerleştirildiği stylobat bloklarının altındaki temel taş dolgusu kalmıştır Herhangi bir kalıntısı bu-lunmayan stylobatın sınırları guumlneydeki temel blokajından anlaşılmaktadır Stylobatın uumlzerine kutsal alana girişi sağlayan uumlccedil lento bloğundan iki adet lento bloğu ve soumlve blokları Dorik portiğin blokları altında depremle yıkıldığı şekilde accedilığa ccedilıkarılmıştır Ortadaki lento bloğu soumlveler ile taşınırken her iki

5 Yapının derinliği kuzeydeki bloklar kalktıktan sonra kuzeyden girişi sağlayan basamak sayı-ları ve genişlikleri belirlendikten sonra kesinlik kazanacaktır

6 Uumlccedil sıra stylobat toplam 295 m derinliğe sahiptir 7 Sağlam olan basamakların uumlccediluumlnuumln de kuzey yuumlzuumlnuumln neredeyse yarısı kaba yonu bırakılmış

olduğu goumlruumllmektedir

601

yanlardaki lentoların bir tarafı Propylonrsquoun yan duvarları tarafından taşını-yor olmalıdır

Yapıyı tarihlendirecek en oumlnemli kalıntılardan biri girişte bulunan Korinth başlığıdır Başlık 645 cm yuumlksekliğinde olup abakuumls kısmı 10 cm yuumlksek-liğindedir8 Başlığın akanthus yaprak goumlzleri bir birine bağlantılı iki bitişik delikle sanki yatay olarak konmuş uccedil kısmı accedilık sekiz ( ) formundadır Bu biccedilimiyle Lagina Hekate Tapınağırsquonın MOuml 1 yy 2 yarısına ait ikinci grup Korinth başlığına9 ve Milas Uzunyuvarsquodaki10 MOuml 40 - MS 14 yıllarına tarih-lenen Korinth başlığına benzemektedir Bu nedenle Propylon Kutsal Alanrsquoın yoğun imar goumlrduumlğuuml Augustus Doumlneminden olmalıdır

13 Altar

Daha oumlnceki yıllarda ortaya ccedilıkarılan Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın hemen kuzeyinde bir kısmı kazılarak accedilılmış yapı kalıntısında ccedilalışmalar baş-latılmıştır Tamamı accedilılan ve temel kalıntıları bulunan yapının kutsal alandaki konumu ve oumllccediluumlleri goumlz oumlnuumlne alındığında Altara ait olduğu tespit edilmiştir Altar tapınakla propylon arasında tapınağın 825 m kuzeyinde Propylonrsquoun 235 m guumlneyindedir Altarrsquoa ait sadece temeli oluşturan dolgu blokaj dışında herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır Yapının temel dolgu taşları kuzey-guuml-ney youmlnuumlnde kareye yakın olup kuzeydeki kısa kenar 476 m guumlney kısa ke-nar 505 m batı ve doğu uzun kenarlar ise 545 m oumllccediluumllerindedir Giriş kısmı tespit edilememiş olmakla birlikte konumu nedeniyle kuzey ya da guumlneyde-ki kısa kenarlardan birisinde olabilir Tapınağın konumu nedeniyle de guumlney-de olmalıdır Tapınağın orta aksına denk gelecek şekilde konumlandırılmış olan altar yapısına ait uumlst yapı elemanı bulunamamış olmakla birlikte temel kalıntısından kuumlccediluumlk oumllccedilekli bir yapı olmalıdır

8 Propylonrsquoun Korinth başlığı Vitruviusrsquoun belirttiği Korinth başlıklarının abakus yuumlksekliği-nin başlık yuumlksekliğinin 17rsquoye eşit olduğu kuralına uymaz Karşılaştırmak iccedilin bkz Vitruvi-us IV 1 11

9 A A Tırpan- Z Gider A Buumlyuumlkoumlzer rdquoThe Tempel of Hekate at Laginardquo Dipteros und Pseu-dodipteros Byzas 12 2012 185-187 Fig 4

10 F Rumscheid Untersuchungen zur Kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus Manz am Rhein 1994 49 Taf 1091-2

602

Altarrsquoın kareye yakın dikdoumlrtgen bir plana sahip olması Lagina Hekate Kutsal Alanırsquondaki Altar11 ile benzerlik goumlstermektedir Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan Altarrsquoın giriş kısmının uzun cepheden değil tapınağa bakan dar cepheden olması burada da benzer bir uygulamanın olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir Bu uygulama Anadolursquoda bilinen tuumlm altar plan tiplerin-den farklılık goumlstermektedir12 Stratonikeia ile Lagina arasında benzer mimaricirc uygulamaların olduğunu bunun dışında başka yapılarda da goumlrmek muumlm-kuumlnduumlr

14 Dorik Portik

Kutsal alanın kuzey peribolos kazısı yapılırken Propylonrsquoun hemen ku-zeyinde uumlst caveanın en uumlsteki oturma basamaklarının hemen guumlneyinde uumlst yuumlzeyleri ortaya ccedilıkan mimaricirc blokların etrafı kazılmıştır Dor duumlzenine ait uumlst yapı elemanları olduğu anlaşılan bu bloklar suumltun tamburu Dor baş-lıkları arşitrav triglif-metop ve kornişten oluşmaktadır (Resim 3) Blokların buumlyuumlk ccediloğunluğu depremin etkisiyle duumlştuumlğuuml gibi ve genel olarak sağlam bulunmuştur Boumlylece tiyatro ile Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulun-duğu kutsal alanı birbirine bağlayan bu portik ortaya ccedilıkarılmıştır Portik sahne binasından bakıldığında cavea ile birlikte iccedil buumlkey yay ccedilizerek aynı accedilı-da yerleştirilmiştir

Arazide bulunan 30 suumltun tamburu Dorik yivli olup derin olmayan flut-heslere ve arrislere sahiptir Suumltun tamburları uumlzerinde 20 yiv yer almaktadır En batıda depremle duumlştuumlğuuml şekliyle bulunan uumlccedil suumltun tamburunun yuumlk-sekliği 3375 cm oumllccediluumllmuumlştuumlr Suumltun yuumlksekliği in situ başlıkla beraber 359 cmdir Suumltun alt ccedilapları 51-54 cm arasında değişmekte olup suumltun yuumlksek-liğe oranı genel olarak 703 ile 664 m arasındadır Bu da portiğin suumltun alt ccedilapının suumltun yuumlksekliğine oranının Hellenistik oumlrneklere yakın yapıldığını

11 Lagina Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan altarın stylobat blok başlangıcı esas alındığında 1540x2030 m oumllccediluumllerindedir Bkz A A Tırpan- B Soumlğuumlt ldquoKoranza Kazıları1998rdquo 21 KST-2 2000 154 Merdivenli podyum kısmı yaklaşık olarak 1470x935 m oumllccediluumllerindedir

12 Tırpan-Soumlğuumlt 2000 154

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

VII

Mustafa OumlZER Edirne Yeni Saray (Saray-ı Cedicircd- İ Acircmire) Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 495

Erdal Eser Muhammet GOumlRUumlR Divriği Kalesi 2013525

Nurcan YAZICA METİN Uuml Melda ERMİŞ Akın TUNCER Demirkoumly Fatih Doumlkuumlmhanesi Kazısı 2013 Yılı Ccedilalışmaları 541

Eugenia EQUINI SCHNEIDER Elaiussa Sebaste 2013 Excavation and Conservation Works 561

Marcello SPANU The 2012 and 2013 Excavation and Research Campaigns at Iasos 575

Bilal SOumlĞUumlT Stratonikeia 2013 Yılı Ccedilalışmaları 597

Sachihiro OMURA Kaman-Kalehoumlyuumlk Kazıları 2013 623

Celal ŞİMŞEK 2013 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazı ve Restorasyon Ccedilalışmaları 633

Vedat KELEŞ B Nuri KILAVUZ Ersin CcedilELİKBAŞ Alper YILMAZ Hadrianoupolis 2013 Yılı Ccedilalışmaları 661

Kimiyoshi MATSUMURA Buumlkluumlkale Kazısı 2013 671

Şuumlkruuml OumlZUumlDOĞRU 2013 Yılı Kibyra Ccedilalışmaları 685

Elif TUumlL TULUNAY Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi 2013 Yılı Kazısı 695

597

STRATONİKEİA 2013 YILI CcedilALIŞMALARIBilal SOumlĞUumlT

Stratonikeia Muğla İli Yatağan İlccedilesi Eskihisar Mahallesirsquonde Yatağan-Milas karayolunun 7 kilometresinde yer almaktadır Kent iccedilinde bulunan ya-pıların tarihsel dağılımı ile uyumlu olacak şekilde 2013 yılında farklı alanlar-da ccedilalışmalar gerccedilekleştirilmiştir Ccedilalışmalar farklı uumlniversitelerden oumlğretim elemanı uzman oumlğrenci ve işccedililerden oluşan bir ekip ile suumlrduumlruumllmuumlştuumlr1 Yapıların temizliği ve ccedilevre duumlzenlenmesinin haricinde kazı konservasyon restorasyon ve ccedilizim ccedilalışmaları gerccedilekleştirilmiştir Bu yılki ccedilalışmalar ağır-lıklı olarak Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Doumlner Sermaye İşletmeleri Merkez Muumlduumlrluumlğuuml (DOumlSİMM) ve Pamukkale Uumlniversitesi2 tara-

Prof Dr Bilal SOumlĞUumlT Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DenizliTUumlRKİYE (bsogutpauedutr)

1 Bu yıl Pamukkale Selccediluk Adnan Menderes Ankara Ahi Evran Muğla Anadolu ve Mersin Uumlniversitelerirsquonden Arkeolog Sanat Tarihccedili Mimar Epigraf Kimyager Zoolog Botanikccedili Jeolog Antropolog ve Harita Kadastro Muumlhendisi oumlğretim elemanı uzman ve oumlğrenciler kat-kıda bulunmuşlardır

2 Ekip uumlyelerinden Prof Dr Turan Kaccedilar Prof Dr Raşit Urhan Prof Dr Halil Kumsar Prof Dr Asuman Baldıran Prof Dr Olcay Duumlşen Doccedil Dr Ahmet Tolga TEK Doccedil Dr Osman Kunduracı Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş Yrd Doccedil Dr Saim Cirtil Yrd Doccedil Dr Mehmet Te-kocak Yrd Doccedil Dr Osman Doğanay Yrd Doccedil Dr M Altay Atlıhan Dr Coşkun Daşbacak Dr Selda Oumlzguumln Cirtil Dr Zeliha Gider Buumlyuumlkoumlzer Dr Aytekin Buumlyuumlkoumlzer Dr Huumlseyin Koumlker Oumlğr Goumlr Koray Alper Oumlğr Goumlr Fatma Şenol Uzman Ali Yaşar Arş Goumlr Banu Yıl-maz Arş Goumlr Tunccedil Sezgin Arş Goumlr Faris Demir Arş Goumlr Osman Emre Koumlse Arkeologlar Nihal Durnagoumlluuml Emin Sarıiz Sinan Bozalioğlu Guumllem Goumlğebakan Demir Serdal Mutlu Fatma Kocager Fatma Aytekin İbrahim Ceylan İnci BAŞKAYA Hakan Alireisoğlu Emel Canoğlu Oumlzerk Canbaz Funda Davran Nurullah Emre Daylan Ressam Aydın Erkuş Res-toratoumlrler Ufuk Denizli ve Lale Tijyen Koydemir Biyologlar Uygar Sarpkaya Betuumll Guumlrcan Oumlzguumlr Guumll ve Ccedilağrı Gediz İle Oumlğrenciler Abduumllsamet Tuumlrkoğlu Atalay Biccedilen Burak Baldı-ran Celal Baş Ccediliğdem Alat Doğukan Karabulut Elif Şahin Esra Baş Goumlkhan Uumlvez Guumllccedilin Başal Hande Koumltek Kadriye Yonca Kuumlbra Atalay Mehmet Toptimur Mehmet Mertek Me-lek Ccedilelik Mesut Oumlzbek Mihriban Taşkın Muhammet Bayram Oumlnder Yılmaz Oumlzlem Kara-obalı Pınar Yalınkılıccedil Selin Kulu Selin Benli Serap Tulumbacı Seray Hoşgoumlr Tuba Oumlzkan Uumlmit Akdemir Yuumlksel Buumllbuumll ve Zeynep Arslan arazi ve okul ccedilalışmalarına katılmışlardır Ayrıca Bakanlık temsilcisi olarak Balıkesir-Bandırma Muumlzesirsquonden Şuumlkruuml Akbulut ve Muğla Muumlzesirsquonden Hakan Dinccedil goumlrev almıştır Kazıya katılan ve emeği geccedilen tuumlm ekip uumlyelerine tekrar teşekkuumlr ederim

598

fından maddicirc olarak desteklemiştir Guumlney Ege Linyitleri İşletmesi (GELİ) Muumlessesesi Muumlduumlrluumlğuumlrsquonuumln ccedilalışmalara verdiği desteğin dışında Muğla Valiliği İl Oumlzel İdaresi tarafından kent iccedilindeki tescilli yapılardan birisi olan Hasan Şar Evirsquonin restorasyonu ile ilgili oumldenek tahsis edilmiştir Destek ve katkılarından dolayı tuumlm kurum kuruluş ve kişilere teşekkuumlr ederim3

2013 yılında Kuzey Şehir Kapısı ve Cadde Tiyatro Roma Hamamı-1 Batı Cadde Gymnasion ve Selccediluk Hamamırsquonda ccedilalışılmıştır Geccedil Osmanlı ve Cumhuriyet Doumlnemi yapılarının restorasyonu konusunda plan tespit ve rouml-loumlve ccedilalışmalarına devam edilmiştir Alandaki bu faaliyetlerin haricinde kent iccedilinde ve Muumlzelerde Stratonikeia buluntusu eserler ile ilgili ccedilalışmalar ger-ccedilekleştirilmiştir

1 Kutsal Alan Terası

Tunccedil SEZGİN4

Stratonikeia antik kentinde 2013 kazı sezonu ccedilalışmaları iccedilerisinde Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulunduğu kutsal alanın sınırları ve ti-yatro ile bağlantısını goumlrmek amacıyla kazı ve ccedilevre duumlzenlemesi yapılmıştır Tapınağı kuzeyindeki ccedilalışmalarda Augustus Doumlnemine ait temenos alanının kuzey ve batı peribolosu ile propylon ve altar ortaya ccedilıkarılmıştır (Ccedilizim 1 Resim 1) Ayrıca tiyatronun uumlst boumlluumlmuumlne yerleştirilmiş ve sahne binasına cephesi bakan temenos duvarı ile bağlantılı Dorik portik tespit edilmiştir

11 Temenos Duvarları

Tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında Propylon ile birlikte kutsal alanın kuzey peribolosu bulunmuştur Peribolosun

3 Kentteki ccedilalışmaları her zaman destekleyen ve bizleri yalnız bırakmayan Muğla Valisi Sayın Fatih Şahin ve Yatağan Kaymakamı Sayın Dr Hasan Tanrısevenrsquoe Pamukkale Uumlniversitesi Rektoumlruuml Sayın Prof Dr Huumlseyin Bağcırsquoya GELİ Muumlessese Muumlduumlruuml Kenan Emiralioğlursquona Yatağan Belediye Başkanı H Haşmet Işık ve Belediye Başkan Yardımcısı Tarcan Oğuzrsquoa tek-rar teşekkuumlr ederim

4 Arş Goumlr Tunccedil SEZGİN Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (tsezginpauedutr)

599

alt boumlluumlmuumlnuuml oluşturan teras duvarının kaidesi ve tacı arasında 106 m yuumlk-sekliğinde orthostatlar yer almaktadır Orthostatlar doumlnuumlşuumlmluuml olarak yatay iki bloğun yanına atkı şeklinde dikey yerleştirilmiş bir blok konularak oluştu-rulmuştur Propylon kısmı ile birlikte toplam 4740 m uzunluğundaki orthos-tat bloklarının arka kısmı kayrak taşlarıyla kuru duvar tekniğiyle oumlruumllmuumlş-tuumlr Bu duvarın toplam kalınlığı yaklaşık 180 m civarında değişmektedir Duvarın kaide haricindeki toplam yuumlksekliği tam olarak bilinmemektedir Cepheyi oluşturan mermer bloklar oumllccediluumllduumlğuumlnde kaide ile orthostat blokları-nın yuumlksekliği yaklaşık 133 metredir Ancak kuzey peribolosun doğu kısmın-da mermer blokların arkasındaki kayrak duvarın yuumlksekliği esas alındığında yaklaşık 130 m kod farkı mermer duvar bloklarının da en azından 2 sıra daha olması gerektiğini goumlstermektedir Orthostatlar uumlzerindeki taccedil bloğu 037 m yuumlksekliğinde olup yarım oluklu silme profiline sahiptir Taccedil bloğun uumlst kı-sımda 016 m yuumlksekliğinde duumlz bir profilden sonra 021 m yuumlksekliğinde yarım oluk (iccedil buumlkey) bir profil yer alır Benzer şekilde profillendirilmiş taccedil bloğuyla sonlanan duvar oumlrneklerini kenttin en oumlnemli kamu yapılarından bi-risi olan tiyatronun teras duumlzenlemeleri cephesinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Kutsal alanda batı ve doğu peribolosun varlığı daha oumlnce sadece guumlney teras duvarlarında az bir kısımda goumlruumllmekteydi Yapılan ccedilalışma ile kutsal alanın tamamı kazılmasa da doumlrt youmlnde de duvarların hattı ve kalınlıkları belirlenmiş oldu

12 Propylon

Propylon tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sı-rasında kuzey peribolos uumlzerinde bulunmuştur (Resim 2-3) Boumlylece Kutsal Alana diğer youmlnlerden olduğu duumlşuumlnuumllen girişin dışında goumlsterişli toumlren ka-pısı olan propylonun kuzeyde olduğu kesinleştirildi Kazı ccedilalışmaları sırasın-da yapıya ait 3 sıra stylobat doumlşemesi stylobatın orta sırası uumlzerinde yer alan in situ iki Attik-İon kaide guumlneydeki stylobata ccedilıkışı sağlayan 3 sıra basamak-ları yapıyı doğu ve batıdan sınırlayan duvar blokları in situ kuzeydeki oumln kısma duumlşmuumlş olan iki kapı soumlvesi ve iki lento bloğu bir adet Korinth başlığı

600

başlığa ait iki suumltun tamburu ve anta duvarlarına ait bloklar duumlştuumlğuuml şekli ile bulunmuştur

Yaklaşık olarak 4740 m uzunluğundaki kuzey peribolosun ortasına yer-leştirilmiş olan propylon tamamen mermerden yapılıp iccedilten iccedile 624 m ge-nişlikte ve 680 m oumllccediluumllebilir derinliğe sahiptir5 Kuzeyde tiyatronun portik kısmından temenosa girişte suumltun kaidelerinin bulunduğu stylobata ccedilıkışı sağlayan basamaklar buguumlne kadar yapılan ccedilalışmalarda tespit edilememiş-tir Ancak stylobat kısmı sağlam uumlccedil sıra mermer blok doumlşemesinden oluşmak-tadır6 Stylobatın orta sırasında her iki kenardan suumltun orta aksına 197 m uzaklıkta yerleştirilmiş in situ iki Attik-İon kaide yer almaktadır Boumlylelikle 624 m iccedil genişliğe sahip olan Propylonrsquoda her iki yanda duvar ve ortada iki suumltunla uumlst yapı taşınmaktadır Kaidelerin yerleştirildiği stylobat blokları guumlneyindeki diğer bloklardan 7-8 cm arasında değişen oumllccediluumllerde daha duumlşuumlk kodda yapılmıştır Bu duumlşuumlk kod kuzeydeki iki sıra stylobat sırasının doğu kenarındaki kanal ile birleşmektedir Bu uygulama daha yuumlksek kodda olan tapınak tarafından gelen yağmur sularının duumlzensizce akarak propylon uumlze-rinde goumlllenmesini oumlnlemek iccedilin yapılıp suyun kanal ile kuzeye doğru kana-lizasyon sistemine gitmesi sağlanmış olmalıdır

Suumltunların yerleştirildiği stylobattan lentolarla geccedilişin (tripylon) sağlan-dığı stylobat kısmına ccedilıkmak iccedilin 3 sırası sağlam toplam 5 sıra merdiven ba-samağı kullanılmıştır7 Sağlam mermer basamakların guumlneyinde 2 sıra basa-mağın sadece temel dolgu taşları ile en uumlstte lentoların yerleştirildiği stylobat bloklarının altındaki temel taş dolgusu kalmıştır Herhangi bir kalıntısı bu-lunmayan stylobatın sınırları guumlneydeki temel blokajından anlaşılmaktadır Stylobatın uumlzerine kutsal alana girişi sağlayan uumlccedil lento bloğundan iki adet lento bloğu ve soumlve blokları Dorik portiğin blokları altında depremle yıkıldığı şekilde accedilığa ccedilıkarılmıştır Ortadaki lento bloğu soumlveler ile taşınırken her iki

5 Yapının derinliği kuzeydeki bloklar kalktıktan sonra kuzeyden girişi sağlayan basamak sayı-ları ve genişlikleri belirlendikten sonra kesinlik kazanacaktır

6 Uumlccedil sıra stylobat toplam 295 m derinliğe sahiptir 7 Sağlam olan basamakların uumlccediluumlnuumln de kuzey yuumlzuumlnuumln neredeyse yarısı kaba yonu bırakılmış

olduğu goumlruumllmektedir

601

yanlardaki lentoların bir tarafı Propylonrsquoun yan duvarları tarafından taşını-yor olmalıdır

Yapıyı tarihlendirecek en oumlnemli kalıntılardan biri girişte bulunan Korinth başlığıdır Başlık 645 cm yuumlksekliğinde olup abakuumls kısmı 10 cm yuumlksek-liğindedir8 Başlığın akanthus yaprak goumlzleri bir birine bağlantılı iki bitişik delikle sanki yatay olarak konmuş uccedil kısmı accedilık sekiz ( ) formundadır Bu biccedilimiyle Lagina Hekate Tapınağırsquonın MOuml 1 yy 2 yarısına ait ikinci grup Korinth başlığına9 ve Milas Uzunyuvarsquodaki10 MOuml 40 - MS 14 yıllarına tarih-lenen Korinth başlığına benzemektedir Bu nedenle Propylon Kutsal Alanrsquoın yoğun imar goumlrduumlğuuml Augustus Doumlneminden olmalıdır

13 Altar

Daha oumlnceki yıllarda ortaya ccedilıkarılan Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın hemen kuzeyinde bir kısmı kazılarak accedilılmış yapı kalıntısında ccedilalışmalar baş-latılmıştır Tamamı accedilılan ve temel kalıntıları bulunan yapının kutsal alandaki konumu ve oumllccediluumlleri goumlz oumlnuumlne alındığında Altara ait olduğu tespit edilmiştir Altar tapınakla propylon arasında tapınağın 825 m kuzeyinde Propylonrsquoun 235 m guumlneyindedir Altarrsquoa ait sadece temeli oluşturan dolgu blokaj dışında herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır Yapının temel dolgu taşları kuzey-guuml-ney youmlnuumlnde kareye yakın olup kuzeydeki kısa kenar 476 m guumlney kısa ke-nar 505 m batı ve doğu uzun kenarlar ise 545 m oumllccediluumllerindedir Giriş kısmı tespit edilememiş olmakla birlikte konumu nedeniyle kuzey ya da guumlneyde-ki kısa kenarlardan birisinde olabilir Tapınağın konumu nedeniyle de guumlney-de olmalıdır Tapınağın orta aksına denk gelecek şekilde konumlandırılmış olan altar yapısına ait uumlst yapı elemanı bulunamamış olmakla birlikte temel kalıntısından kuumlccediluumlk oumllccedilekli bir yapı olmalıdır

8 Propylonrsquoun Korinth başlığı Vitruviusrsquoun belirttiği Korinth başlıklarının abakus yuumlksekliği-nin başlık yuumlksekliğinin 17rsquoye eşit olduğu kuralına uymaz Karşılaştırmak iccedilin bkz Vitruvi-us IV 1 11

9 A A Tırpan- Z Gider A Buumlyuumlkoumlzer rdquoThe Tempel of Hekate at Laginardquo Dipteros und Pseu-dodipteros Byzas 12 2012 185-187 Fig 4

10 F Rumscheid Untersuchungen zur Kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus Manz am Rhein 1994 49 Taf 1091-2

602

Altarrsquoın kareye yakın dikdoumlrtgen bir plana sahip olması Lagina Hekate Kutsal Alanırsquondaki Altar11 ile benzerlik goumlstermektedir Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan Altarrsquoın giriş kısmının uzun cepheden değil tapınağa bakan dar cepheden olması burada da benzer bir uygulamanın olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir Bu uygulama Anadolursquoda bilinen tuumlm altar plan tiplerin-den farklılık goumlstermektedir12 Stratonikeia ile Lagina arasında benzer mimaricirc uygulamaların olduğunu bunun dışında başka yapılarda da goumlrmek muumlm-kuumlnduumlr

14 Dorik Portik

Kutsal alanın kuzey peribolos kazısı yapılırken Propylonrsquoun hemen ku-zeyinde uumlst caveanın en uumlsteki oturma basamaklarının hemen guumlneyinde uumlst yuumlzeyleri ortaya ccedilıkan mimaricirc blokların etrafı kazılmıştır Dor duumlzenine ait uumlst yapı elemanları olduğu anlaşılan bu bloklar suumltun tamburu Dor baş-lıkları arşitrav triglif-metop ve kornişten oluşmaktadır (Resim 3) Blokların buumlyuumlk ccediloğunluğu depremin etkisiyle duumlştuumlğuuml gibi ve genel olarak sağlam bulunmuştur Boumlylece tiyatro ile Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulun-duğu kutsal alanı birbirine bağlayan bu portik ortaya ccedilıkarılmıştır Portik sahne binasından bakıldığında cavea ile birlikte iccedil buumlkey yay ccedilizerek aynı accedilı-da yerleştirilmiştir

Arazide bulunan 30 suumltun tamburu Dorik yivli olup derin olmayan flut-heslere ve arrislere sahiptir Suumltun tamburları uumlzerinde 20 yiv yer almaktadır En batıda depremle duumlştuumlğuuml şekliyle bulunan uumlccedil suumltun tamburunun yuumlk-sekliği 3375 cm oumllccediluumllmuumlştuumlr Suumltun yuumlksekliği in situ başlıkla beraber 359 cmdir Suumltun alt ccedilapları 51-54 cm arasında değişmekte olup suumltun yuumlksek-liğe oranı genel olarak 703 ile 664 m arasındadır Bu da portiğin suumltun alt ccedilapının suumltun yuumlksekliğine oranının Hellenistik oumlrneklere yakın yapıldığını

11 Lagina Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan altarın stylobat blok başlangıcı esas alındığında 1540x2030 m oumllccediluumllerindedir Bkz A A Tırpan- B Soumlğuumlt ldquoKoranza Kazıları1998rdquo 21 KST-2 2000 154 Merdivenli podyum kısmı yaklaşık olarak 1470x935 m oumllccediluumllerindedir

12 Tırpan-Soumlğuumlt 2000 154

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

597

STRATONİKEİA 2013 YILI CcedilALIŞMALARIBilal SOumlĞUumlT

Stratonikeia Muğla İli Yatağan İlccedilesi Eskihisar Mahallesirsquonde Yatağan-Milas karayolunun 7 kilometresinde yer almaktadır Kent iccedilinde bulunan ya-pıların tarihsel dağılımı ile uyumlu olacak şekilde 2013 yılında farklı alanlar-da ccedilalışmalar gerccedilekleştirilmiştir Ccedilalışmalar farklı uumlniversitelerden oumlğretim elemanı uzman oumlğrenci ve işccedililerden oluşan bir ekip ile suumlrduumlruumllmuumlştuumlr1 Yapıların temizliği ve ccedilevre duumlzenlenmesinin haricinde kazı konservasyon restorasyon ve ccedilizim ccedilalışmaları gerccedilekleştirilmiştir Bu yılki ccedilalışmalar ağır-lıklı olarak Kuumlltuumlr Varlıkları ve Muumlzeler Genel Muumlduumlrluumlğuuml Doumlner Sermaye İşletmeleri Merkez Muumlduumlrluumlğuuml (DOumlSİMM) ve Pamukkale Uumlniversitesi2 tara-

Prof Dr Bilal SOumlĞUumlT Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DenizliTUumlRKİYE (bsogutpauedutr)

1 Bu yıl Pamukkale Selccediluk Adnan Menderes Ankara Ahi Evran Muğla Anadolu ve Mersin Uumlniversitelerirsquonden Arkeolog Sanat Tarihccedili Mimar Epigraf Kimyager Zoolog Botanikccedili Jeolog Antropolog ve Harita Kadastro Muumlhendisi oumlğretim elemanı uzman ve oumlğrenciler kat-kıda bulunmuşlardır

2 Ekip uumlyelerinden Prof Dr Turan Kaccedilar Prof Dr Raşit Urhan Prof Dr Halil Kumsar Prof Dr Asuman Baldıran Prof Dr Olcay Duumlşen Doccedil Dr Ahmet Tolga TEK Doccedil Dr Osman Kunduracı Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş Yrd Doccedil Dr Saim Cirtil Yrd Doccedil Dr Mehmet Te-kocak Yrd Doccedil Dr Osman Doğanay Yrd Doccedil Dr M Altay Atlıhan Dr Coşkun Daşbacak Dr Selda Oumlzguumln Cirtil Dr Zeliha Gider Buumlyuumlkoumlzer Dr Aytekin Buumlyuumlkoumlzer Dr Huumlseyin Koumlker Oumlğr Goumlr Koray Alper Oumlğr Goumlr Fatma Şenol Uzman Ali Yaşar Arş Goumlr Banu Yıl-maz Arş Goumlr Tunccedil Sezgin Arş Goumlr Faris Demir Arş Goumlr Osman Emre Koumlse Arkeologlar Nihal Durnagoumlluuml Emin Sarıiz Sinan Bozalioğlu Guumllem Goumlğebakan Demir Serdal Mutlu Fatma Kocager Fatma Aytekin İbrahim Ceylan İnci BAŞKAYA Hakan Alireisoğlu Emel Canoğlu Oumlzerk Canbaz Funda Davran Nurullah Emre Daylan Ressam Aydın Erkuş Res-toratoumlrler Ufuk Denizli ve Lale Tijyen Koydemir Biyologlar Uygar Sarpkaya Betuumll Guumlrcan Oumlzguumlr Guumll ve Ccedilağrı Gediz İle Oumlğrenciler Abduumllsamet Tuumlrkoğlu Atalay Biccedilen Burak Baldı-ran Celal Baş Ccediliğdem Alat Doğukan Karabulut Elif Şahin Esra Baş Goumlkhan Uumlvez Guumllccedilin Başal Hande Koumltek Kadriye Yonca Kuumlbra Atalay Mehmet Toptimur Mehmet Mertek Me-lek Ccedilelik Mesut Oumlzbek Mihriban Taşkın Muhammet Bayram Oumlnder Yılmaz Oumlzlem Kara-obalı Pınar Yalınkılıccedil Selin Kulu Selin Benli Serap Tulumbacı Seray Hoşgoumlr Tuba Oumlzkan Uumlmit Akdemir Yuumlksel Buumllbuumll ve Zeynep Arslan arazi ve okul ccedilalışmalarına katılmışlardır Ayrıca Bakanlık temsilcisi olarak Balıkesir-Bandırma Muumlzesirsquonden Şuumlkruuml Akbulut ve Muğla Muumlzesirsquonden Hakan Dinccedil goumlrev almıştır Kazıya katılan ve emeği geccedilen tuumlm ekip uumlyelerine tekrar teşekkuumlr ederim

598

fından maddicirc olarak desteklemiştir Guumlney Ege Linyitleri İşletmesi (GELİ) Muumlessesesi Muumlduumlrluumlğuumlrsquonuumln ccedilalışmalara verdiği desteğin dışında Muğla Valiliği İl Oumlzel İdaresi tarafından kent iccedilindeki tescilli yapılardan birisi olan Hasan Şar Evirsquonin restorasyonu ile ilgili oumldenek tahsis edilmiştir Destek ve katkılarından dolayı tuumlm kurum kuruluş ve kişilere teşekkuumlr ederim3

2013 yılında Kuzey Şehir Kapısı ve Cadde Tiyatro Roma Hamamı-1 Batı Cadde Gymnasion ve Selccediluk Hamamırsquonda ccedilalışılmıştır Geccedil Osmanlı ve Cumhuriyet Doumlnemi yapılarının restorasyonu konusunda plan tespit ve rouml-loumlve ccedilalışmalarına devam edilmiştir Alandaki bu faaliyetlerin haricinde kent iccedilinde ve Muumlzelerde Stratonikeia buluntusu eserler ile ilgili ccedilalışmalar ger-ccedilekleştirilmiştir

1 Kutsal Alan Terası

Tunccedil SEZGİN4

Stratonikeia antik kentinde 2013 kazı sezonu ccedilalışmaları iccedilerisinde Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulunduğu kutsal alanın sınırları ve ti-yatro ile bağlantısını goumlrmek amacıyla kazı ve ccedilevre duumlzenlemesi yapılmıştır Tapınağı kuzeyindeki ccedilalışmalarda Augustus Doumlnemine ait temenos alanının kuzey ve batı peribolosu ile propylon ve altar ortaya ccedilıkarılmıştır (Ccedilizim 1 Resim 1) Ayrıca tiyatronun uumlst boumlluumlmuumlne yerleştirilmiş ve sahne binasına cephesi bakan temenos duvarı ile bağlantılı Dorik portik tespit edilmiştir

11 Temenos Duvarları

Tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında Propylon ile birlikte kutsal alanın kuzey peribolosu bulunmuştur Peribolosun

3 Kentteki ccedilalışmaları her zaman destekleyen ve bizleri yalnız bırakmayan Muğla Valisi Sayın Fatih Şahin ve Yatağan Kaymakamı Sayın Dr Hasan Tanrısevenrsquoe Pamukkale Uumlniversitesi Rektoumlruuml Sayın Prof Dr Huumlseyin Bağcırsquoya GELİ Muumlessese Muumlduumlruuml Kenan Emiralioğlursquona Yatağan Belediye Başkanı H Haşmet Işık ve Belediye Başkan Yardımcısı Tarcan Oğuzrsquoa tek-rar teşekkuumlr ederim

4 Arş Goumlr Tunccedil SEZGİN Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (tsezginpauedutr)

599

alt boumlluumlmuumlnuuml oluşturan teras duvarının kaidesi ve tacı arasında 106 m yuumlk-sekliğinde orthostatlar yer almaktadır Orthostatlar doumlnuumlşuumlmluuml olarak yatay iki bloğun yanına atkı şeklinde dikey yerleştirilmiş bir blok konularak oluştu-rulmuştur Propylon kısmı ile birlikte toplam 4740 m uzunluğundaki orthos-tat bloklarının arka kısmı kayrak taşlarıyla kuru duvar tekniğiyle oumlruumllmuumlş-tuumlr Bu duvarın toplam kalınlığı yaklaşık 180 m civarında değişmektedir Duvarın kaide haricindeki toplam yuumlksekliği tam olarak bilinmemektedir Cepheyi oluşturan mermer bloklar oumllccediluumllduumlğuumlnde kaide ile orthostat blokları-nın yuumlksekliği yaklaşık 133 metredir Ancak kuzey peribolosun doğu kısmın-da mermer blokların arkasındaki kayrak duvarın yuumlksekliği esas alındığında yaklaşık 130 m kod farkı mermer duvar bloklarının da en azından 2 sıra daha olması gerektiğini goumlstermektedir Orthostatlar uumlzerindeki taccedil bloğu 037 m yuumlksekliğinde olup yarım oluklu silme profiline sahiptir Taccedil bloğun uumlst kı-sımda 016 m yuumlksekliğinde duumlz bir profilden sonra 021 m yuumlksekliğinde yarım oluk (iccedil buumlkey) bir profil yer alır Benzer şekilde profillendirilmiş taccedil bloğuyla sonlanan duvar oumlrneklerini kenttin en oumlnemli kamu yapılarından bi-risi olan tiyatronun teras duumlzenlemeleri cephesinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Kutsal alanda batı ve doğu peribolosun varlığı daha oumlnce sadece guumlney teras duvarlarında az bir kısımda goumlruumllmekteydi Yapılan ccedilalışma ile kutsal alanın tamamı kazılmasa da doumlrt youmlnde de duvarların hattı ve kalınlıkları belirlenmiş oldu

12 Propylon

Propylon tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sı-rasında kuzey peribolos uumlzerinde bulunmuştur (Resim 2-3) Boumlylece Kutsal Alana diğer youmlnlerden olduğu duumlşuumlnuumllen girişin dışında goumlsterişli toumlren ka-pısı olan propylonun kuzeyde olduğu kesinleştirildi Kazı ccedilalışmaları sırasın-da yapıya ait 3 sıra stylobat doumlşemesi stylobatın orta sırası uumlzerinde yer alan in situ iki Attik-İon kaide guumlneydeki stylobata ccedilıkışı sağlayan 3 sıra basamak-ları yapıyı doğu ve batıdan sınırlayan duvar blokları in situ kuzeydeki oumln kısma duumlşmuumlş olan iki kapı soumlvesi ve iki lento bloğu bir adet Korinth başlığı

600

başlığa ait iki suumltun tamburu ve anta duvarlarına ait bloklar duumlştuumlğuuml şekli ile bulunmuştur

Yaklaşık olarak 4740 m uzunluğundaki kuzey peribolosun ortasına yer-leştirilmiş olan propylon tamamen mermerden yapılıp iccedilten iccedile 624 m ge-nişlikte ve 680 m oumllccediluumllebilir derinliğe sahiptir5 Kuzeyde tiyatronun portik kısmından temenosa girişte suumltun kaidelerinin bulunduğu stylobata ccedilıkışı sağlayan basamaklar buguumlne kadar yapılan ccedilalışmalarda tespit edilememiş-tir Ancak stylobat kısmı sağlam uumlccedil sıra mermer blok doumlşemesinden oluşmak-tadır6 Stylobatın orta sırasında her iki kenardan suumltun orta aksına 197 m uzaklıkta yerleştirilmiş in situ iki Attik-İon kaide yer almaktadır Boumlylelikle 624 m iccedil genişliğe sahip olan Propylonrsquoda her iki yanda duvar ve ortada iki suumltunla uumlst yapı taşınmaktadır Kaidelerin yerleştirildiği stylobat blokları guumlneyindeki diğer bloklardan 7-8 cm arasında değişen oumllccediluumllerde daha duumlşuumlk kodda yapılmıştır Bu duumlşuumlk kod kuzeydeki iki sıra stylobat sırasının doğu kenarındaki kanal ile birleşmektedir Bu uygulama daha yuumlksek kodda olan tapınak tarafından gelen yağmur sularının duumlzensizce akarak propylon uumlze-rinde goumlllenmesini oumlnlemek iccedilin yapılıp suyun kanal ile kuzeye doğru kana-lizasyon sistemine gitmesi sağlanmış olmalıdır

Suumltunların yerleştirildiği stylobattan lentolarla geccedilişin (tripylon) sağlan-dığı stylobat kısmına ccedilıkmak iccedilin 3 sırası sağlam toplam 5 sıra merdiven ba-samağı kullanılmıştır7 Sağlam mermer basamakların guumlneyinde 2 sıra basa-mağın sadece temel dolgu taşları ile en uumlstte lentoların yerleştirildiği stylobat bloklarının altındaki temel taş dolgusu kalmıştır Herhangi bir kalıntısı bu-lunmayan stylobatın sınırları guumlneydeki temel blokajından anlaşılmaktadır Stylobatın uumlzerine kutsal alana girişi sağlayan uumlccedil lento bloğundan iki adet lento bloğu ve soumlve blokları Dorik portiğin blokları altında depremle yıkıldığı şekilde accedilığa ccedilıkarılmıştır Ortadaki lento bloğu soumlveler ile taşınırken her iki

5 Yapının derinliği kuzeydeki bloklar kalktıktan sonra kuzeyden girişi sağlayan basamak sayı-ları ve genişlikleri belirlendikten sonra kesinlik kazanacaktır

6 Uumlccedil sıra stylobat toplam 295 m derinliğe sahiptir 7 Sağlam olan basamakların uumlccediluumlnuumln de kuzey yuumlzuumlnuumln neredeyse yarısı kaba yonu bırakılmış

olduğu goumlruumllmektedir

601

yanlardaki lentoların bir tarafı Propylonrsquoun yan duvarları tarafından taşını-yor olmalıdır

Yapıyı tarihlendirecek en oumlnemli kalıntılardan biri girişte bulunan Korinth başlığıdır Başlık 645 cm yuumlksekliğinde olup abakuumls kısmı 10 cm yuumlksek-liğindedir8 Başlığın akanthus yaprak goumlzleri bir birine bağlantılı iki bitişik delikle sanki yatay olarak konmuş uccedil kısmı accedilık sekiz ( ) formundadır Bu biccedilimiyle Lagina Hekate Tapınağırsquonın MOuml 1 yy 2 yarısına ait ikinci grup Korinth başlığına9 ve Milas Uzunyuvarsquodaki10 MOuml 40 - MS 14 yıllarına tarih-lenen Korinth başlığına benzemektedir Bu nedenle Propylon Kutsal Alanrsquoın yoğun imar goumlrduumlğuuml Augustus Doumlneminden olmalıdır

13 Altar

Daha oumlnceki yıllarda ortaya ccedilıkarılan Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın hemen kuzeyinde bir kısmı kazılarak accedilılmış yapı kalıntısında ccedilalışmalar baş-latılmıştır Tamamı accedilılan ve temel kalıntıları bulunan yapının kutsal alandaki konumu ve oumllccediluumlleri goumlz oumlnuumlne alındığında Altara ait olduğu tespit edilmiştir Altar tapınakla propylon arasında tapınağın 825 m kuzeyinde Propylonrsquoun 235 m guumlneyindedir Altarrsquoa ait sadece temeli oluşturan dolgu blokaj dışında herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır Yapının temel dolgu taşları kuzey-guuml-ney youmlnuumlnde kareye yakın olup kuzeydeki kısa kenar 476 m guumlney kısa ke-nar 505 m batı ve doğu uzun kenarlar ise 545 m oumllccediluumllerindedir Giriş kısmı tespit edilememiş olmakla birlikte konumu nedeniyle kuzey ya da guumlneyde-ki kısa kenarlardan birisinde olabilir Tapınağın konumu nedeniyle de guumlney-de olmalıdır Tapınağın orta aksına denk gelecek şekilde konumlandırılmış olan altar yapısına ait uumlst yapı elemanı bulunamamış olmakla birlikte temel kalıntısından kuumlccediluumlk oumllccedilekli bir yapı olmalıdır

8 Propylonrsquoun Korinth başlığı Vitruviusrsquoun belirttiği Korinth başlıklarının abakus yuumlksekliği-nin başlık yuumlksekliğinin 17rsquoye eşit olduğu kuralına uymaz Karşılaştırmak iccedilin bkz Vitruvi-us IV 1 11

9 A A Tırpan- Z Gider A Buumlyuumlkoumlzer rdquoThe Tempel of Hekate at Laginardquo Dipteros und Pseu-dodipteros Byzas 12 2012 185-187 Fig 4

10 F Rumscheid Untersuchungen zur Kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus Manz am Rhein 1994 49 Taf 1091-2

602

Altarrsquoın kareye yakın dikdoumlrtgen bir plana sahip olması Lagina Hekate Kutsal Alanırsquondaki Altar11 ile benzerlik goumlstermektedir Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan Altarrsquoın giriş kısmının uzun cepheden değil tapınağa bakan dar cepheden olması burada da benzer bir uygulamanın olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir Bu uygulama Anadolursquoda bilinen tuumlm altar plan tiplerin-den farklılık goumlstermektedir12 Stratonikeia ile Lagina arasında benzer mimaricirc uygulamaların olduğunu bunun dışında başka yapılarda da goumlrmek muumlm-kuumlnduumlr

14 Dorik Portik

Kutsal alanın kuzey peribolos kazısı yapılırken Propylonrsquoun hemen ku-zeyinde uumlst caveanın en uumlsteki oturma basamaklarının hemen guumlneyinde uumlst yuumlzeyleri ortaya ccedilıkan mimaricirc blokların etrafı kazılmıştır Dor duumlzenine ait uumlst yapı elemanları olduğu anlaşılan bu bloklar suumltun tamburu Dor baş-lıkları arşitrav triglif-metop ve kornişten oluşmaktadır (Resim 3) Blokların buumlyuumlk ccediloğunluğu depremin etkisiyle duumlştuumlğuuml gibi ve genel olarak sağlam bulunmuştur Boumlylece tiyatro ile Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulun-duğu kutsal alanı birbirine bağlayan bu portik ortaya ccedilıkarılmıştır Portik sahne binasından bakıldığında cavea ile birlikte iccedil buumlkey yay ccedilizerek aynı accedilı-da yerleştirilmiştir

Arazide bulunan 30 suumltun tamburu Dorik yivli olup derin olmayan flut-heslere ve arrislere sahiptir Suumltun tamburları uumlzerinde 20 yiv yer almaktadır En batıda depremle duumlştuumlğuuml şekliyle bulunan uumlccedil suumltun tamburunun yuumlk-sekliği 3375 cm oumllccediluumllmuumlştuumlr Suumltun yuumlksekliği in situ başlıkla beraber 359 cmdir Suumltun alt ccedilapları 51-54 cm arasında değişmekte olup suumltun yuumlksek-liğe oranı genel olarak 703 ile 664 m arasındadır Bu da portiğin suumltun alt ccedilapının suumltun yuumlksekliğine oranının Hellenistik oumlrneklere yakın yapıldığını

11 Lagina Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan altarın stylobat blok başlangıcı esas alındığında 1540x2030 m oumllccediluumllerindedir Bkz A A Tırpan- B Soumlğuumlt ldquoKoranza Kazıları1998rdquo 21 KST-2 2000 154 Merdivenli podyum kısmı yaklaşık olarak 1470x935 m oumllccediluumllerindedir

12 Tırpan-Soumlğuumlt 2000 154

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

598

fından maddicirc olarak desteklemiştir Guumlney Ege Linyitleri İşletmesi (GELİ) Muumlessesesi Muumlduumlrluumlğuumlrsquonuumln ccedilalışmalara verdiği desteğin dışında Muğla Valiliği İl Oumlzel İdaresi tarafından kent iccedilindeki tescilli yapılardan birisi olan Hasan Şar Evirsquonin restorasyonu ile ilgili oumldenek tahsis edilmiştir Destek ve katkılarından dolayı tuumlm kurum kuruluş ve kişilere teşekkuumlr ederim3

2013 yılında Kuzey Şehir Kapısı ve Cadde Tiyatro Roma Hamamı-1 Batı Cadde Gymnasion ve Selccediluk Hamamırsquonda ccedilalışılmıştır Geccedil Osmanlı ve Cumhuriyet Doumlnemi yapılarının restorasyonu konusunda plan tespit ve rouml-loumlve ccedilalışmalarına devam edilmiştir Alandaki bu faaliyetlerin haricinde kent iccedilinde ve Muumlzelerde Stratonikeia buluntusu eserler ile ilgili ccedilalışmalar ger-ccedilekleştirilmiştir

1 Kutsal Alan Terası

Tunccedil SEZGİN4

Stratonikeia antik kentinde 2013 kazı sezonu ccedilalışmaları iccedilerisinde Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulunduğu kutsal alanın sınırları ve ti-yatro ile bağlantısını goumlrmek amacıyla kazı ve ccedilevre duumlzenlemesi yapılmıştır Tapınağı kuzeyindeki ccedilalışmalarda Augustus Doumlnemine ait temenos alanının kuzey ve batı peribolosu ile propylon ve altar ortaya ccedilıkarılmıştır (Ccedilizim 1 Resim 1) Ayrıca tiyatronun uumlst boumlluumlmuumlne yerleştirilmiş ve sahne binasına cephesi bakan temenos duvarı ile bağlantılı Dorik portik tespit edilmiştir

11 Temenos Duvarları

Tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında Propylon ile birlikte kutsal alanın kuzey peribolosu bulunmuştur Peribolosun

3 Kentteki ccedilalışmaları her zaman destekleyen ve bizleri yalnız bırakmayan Muğla Valisi Sayın Fatih Şahin ve Yatağan Kaymakamı Sayın Dr Hasan Tanrısevenrsquoe Pamukkale Uumlniversitesi Rektoumlruuml Sayın Prof Dr Huumlseyin Bağcırsquoya GELİ Muumlessese Muumlduumlruuml Kenan Emiralioğlursquona Yatağan Belediye Başkanı H Haşmet Işık ve Belediye Başkan Yardımcısı Tarcan Oğuzrsquoa tek-rar teşekkuumlr ederim

4 Arş Goumlr Tunccedil SEZGİN Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (tsezginpauedutr)

599

alt boumlluumlmuumlnuuml oluşturan teras duvarının kaidesi ve tacı arasında 106 m yuumlk-sekliğinde orthostatlar yer almaktadır Orthostatlar doumlnuumlşuumlmluuml olarak yatay iki bloğun yanına atkı şeklinde dikey yerleştirilmiş bir blok konularak oluştu-rulmuştur Propylon kısmı ile birlikte toplam 4740 m uzunluğundaki orthos-tat bloklarının arka kısmı kayrak taşlarıyla kuru duvar tekniğiyle oumlruumllmuumlş-tuumlr Bu duvarın toplam kalınlığı yaklaşık 180 m civarında değişmektedir Duvarın kaide haricindeki toplam yuumlksekliği tam olarak bilinmemektedir Cepheyi oluşturan mermer bloklar oumllccediluumllduumlğuumlnde kaide ile orthostat blokları-nın yuumlksekliği yaklaşık 133 metredir Ancak kuzey peribolosun doğu kısmın-da mermer blokların arkasındaki kayrak duvarın yuumlksekliği esas alındığında yaklaşık 130 m kod farkı mermer duvar bloklarının da en azından 2 sıra daha olması gerektiğini goumlstermektedir Orthostatlar uumlzerindeki taccedil bloğu 037 m yuumlksekliğinde olup yarım oluklu silme profiline sahiptir Taccedil bloğun uumlst kı-sımda 016 m yuumlksekliğinde duumlz bir profilden sonra 021 m yuumlksekliğinde yarım oluk (iccedil buumlkey) bir profil yer alır Benzer şekilde profillendirilmiş taccedil bloğuyla sonlanan duvar oumlrneklerini kenttin en oumlnemli kamu yapılarından bi-risi olan tiyatronun teras duumlzenlemeleri cephesinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Kutsal alanda batı ve doğu peribolosun varlığı daha oumlnce sadece guumlney teras duvarlarında az bir kısımda goumlruumllmekteydi Yapılan ccedilalışma ile kutsal alanın tamamı kazılmasa da doumlrt youmlnde de duvarların hattı ve kalınlıkları belirlenmiş oldu

12 Propylon

Propylon tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sı-rasında kuzey peribolos uumlzerinde bulunmuştur (Resim 2-3) Boumlylece Kutsal Alana diğer youmlnlerden olduğu duumlşuumlnuumllen girişin dışında goumlsterişli toumlren ka-pısı olan propylonun kuzeyde olduğu kesinleştirildi Kazı ccedilalışmaları sırasın-da yapıya ait 3 sıra stylobat doumlşemesi stylobatın orta sırası uumlzerinde yer alan in situ iki Attik-İon kaide guumlneydeki stylobata ccedilıkışı sağlayan 3 sıra basamak-ları yapıyı doğu ve batıdan sınırlayan duvar blokları in situ kuzeydeki oumln kısma duumlşmuumlş olan iki kapı soumlvesi ve iki lento bloğu bir adet Korinth başlığı

600

başlığa ait iki suumltun tamburu ve anta duvarlarına ait bloklar duumlştuumlğuuml şekli ile bulunmuştur

Yaklaşık olarak 4740 m uzunluğundaki kuzey peribolosun ortasına yer-leştirilmiş olan propylon tamamen mermerden yapılıp iccedilten iccedile 624 m ge-nişlikte ve 680 m oumllccediluumllebilir derinliğe sahiptir5 Kuzeyde tiyatronun portik kısmından temenosa girişte suumltun kaidelerinin bulunduğu stylobata ccedilıkışı sağlayan basamaklar buguumlne kadar yapılan ccedilalışmalarda tespit edilememiş-tir Ancak stylobat kısmı sağlam uumlccedil sıra mermer blok doumlşemesinden oluşmak-tadır6 Stylobatın orta sırasında her iki kenardan suumltun orta aksına 197 m uzaklıkta yerleştirilmiş in situ iki Attik-İon kaide yer almaktadır Boumlylelikle 624 m iccedil genişliğe sahip olan Propylonrsquoda her iki yanda duvar ve ortada iki suumltunla uumlst yapı taşınmaktadır Kaidelerin yerleştirildiği stylobat blokları guumlneyindeki diğer bloklardan 7-8 cm arasında değişen oumllccediluumllerde daha duumlşuumlk kodda yapılmıştır Bu duumlşuumlk kod kuzeydeki iki sıra stylobat sırasının doğu kenarındaki kanal ile birleşmektedir Bu uygulama daha yuumlksek kodda olan tapınak tarafından gelen yağmur sularının duumlzensizce akarak propylon uumlze-rinde goumlllenmesini oumlnlemek iccedilin yapılıp suyun kanal ile kuzeye doğru kana-lizasyon sistemine gitmesi sağlanmış olmalıdır

Suumltunların yerleştirildiği stylobattan lentolarla geccedilişin (tripylon) sağlan-dığı stylobat kısmına ccedilıkmak iccedilin 3 sırası sağlam toplam 5 sıra merdiven ba-samağı kullanılmıştır7 Sağlam mermer basamakların guumlneyinde 2 sıra basa-mağın sadece temel dolgu taşları ile en uumlstte lentoların yerleştirildiği stylobat bloklarının altındaki temel taş dolgusu kalmıştır Herhangi bir kalıntısı bu-lunmayan stylobatın sınırları guumlneydeki temel blokajından anlaşılmaktadır Stylobatın uumlzerine kutsal alana girişi sağlayan uumlccedil lento bloğundan iki adet lento bloğu ve soumlve blokları Dorik portiğin blokları altında depremle yıkıldığı şekilde accedilığa ccedilıkarılmıştır Ortadaki lento bloğu soumlveler ile taşınırken her iki

5 Yapının derinliği kuzeydeki bloklar kalktıktan sonra kuzeyden girişi sağlayan basamak sayı-ları ve genişlikleri belirlendikten sonra kesinlik kazanacaktır

6 Uumlccedil sıra stylobat toplam 295 m derinliğe sahiptir 7 Sağlam olan basamakların uumlccediluumlnuumln de kuzey yuumlzuumlnuumln neredeyse yarısı kaba yonu bırakılmış

olduğu goumlruumllmektedir

601

yanlardaki lentoların bir tarafı Propylonrsquoun yan duvarları tarafından taşını-yor olmalıdır

Yapıyı tarihlendirecek en oumlnemli kalıntılardan biri girişte bulunan Korinth başlığıdır Başlık 645 cm yuumlksekliğinde olup abakuumls kısmı 10 cm yuumlksek-liğindedir8 Başlığın akanthus yaprak goumlzleri bir birine bağlantılı iki bitişik delikle sanki yatay olarak konmuş uccedil kısmı accedilık sekiz ( ) formundadır Bu biccedilimiyle Lagina Hekate Tapınağırsquonın MOuml 1 yy 2 yarısına ait ikinci grup Korinth başlığına9 ve Milas Uzunyuvarsquodaki10 MOuml 40 - MS 14 yıllarına tarih-lenen Korinth başlığına benzemektedir Bu nedenle Propylon Kutsal Alanrsquoın yoğun imar goumlrduumlğuuml Augustus Doumlneminden olmalıdır

13 Altar

Daha oumlnceki yıllarda ortaya ccedilıkarılan Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın hemen kuzeyinde bir kısmı kazılarak accedilılmış yapı kalıntısında ccedilalışmalar baş-latılmıştır Tamamı accedilılan ve temel kalıntıları bulunan yapının kutsal alandaki konumu ve oumllccediluumlleri goumlz oumlnuumlne alındığında Altara ait olduğu tespit edilmiştir Altar tapınakla propylon arasında tapınağın 825 m kuzeyinde Propylonrsquoun 235 m guumlneyindedir Altarrsquoa ait sadece temeli oluşturan dolgu blokaj dışında herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır Yapının temel dolgu taşları kuzey-guuml-ney youmlnuumlnde kareye yakın olup kuzeydeki kısa kenar 476 m guumlney kısa ke-nar 505 m batı ve doğu uzun kenarlar ise 545 m oumllccediluumllerindedir Giriş kısmı tespit edilememiş olmakla birlikte konumu nedeniyle kuzey ya da guumlneyde-ki kısa kenarlardan birisinde olabilir Tapınağın konumu nedeniyle de guumlney-de olmalıdır Tapınağın orta aksına denk gelecek şekilde konumlandırılmış olan altar yapısına ait uumlst yapı elemanı bulunamamış olmakla birlikte temel kalıntısından kuumlccediluumlk oumllccedilekli bir yapı olmalıdır

8 Propylonrsquoun Korinth başlığı Vitruviusrsquoun belirttiği Korinth başlıklarının abakus yuumlksekliği-nin başlık yuumlksekliğinin 17rsquoye eşit olduğu kuralına uymaz Karşılaştırmak iccedilin bkz Vitruvi-us IV 1 11

9 A A Tırpan- Z Gider A Buumlyuumlkoumlzer rdquoThe Tempel of Hekate at Laginardquo Dipteros und Pseu-dodipteros Byzas 12 2012 185-187 Fig 4

10 F Rumscheid Untersuchungen zur Kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus Manz am Rhein 1994 49 Taf 1091-2

602

Altarrsquoın kareye yakın dikdoumlrtgen bir plana sahip olması Lagina Hekate Kutsal Alanırsquondaki Altar11 ile benzerlik goumlstermektedir Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan Altarrsquoın giriş kısmının uzun cepheden değil tapınağa bakan dar cepheden olması burada da benzer bir uygulamanın olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir Bu uygulama Anadolursquoda bilinen tuumlm altar plan tiplerin-den farklılık goumlstermektedir12 Stratonikeia ile Lagina arasında benzer mimaricirc uygulamaların olduğunu bunun dışında başka yapılarda da goumlrmek muumlm-kuumlnduumlr

14 Dorik Portik

Kutsal alanın kuzey peribolos kazısı yapılırken Propylonrsquoun hemen ku-zeyinde uumlst caveanın en uumlsteki oturma basamaklarının hemen guumlneyinde uumlst yuumlzeyleri ortaya ccedilıkan mimaricirc blokların etrafı kazılmıştır Dor duumlzenine ait uumlst yapı elemanları olduğu anlaşılan bu bloklar suumltun tamburu Dor baş-lıkları arşitrav triglif-metop ve kornişten oluşmaktadır (Resim 3) Blokların buumlyuumlk ccediloğunluğu depremin etkisiyle duumlştuumlğuuml gibi ve genel olarak sağlam bulunmuştur Boumlylece tiyatro ile Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulun-duğu kutsal alanı birbirine bağlayan bu portik ortaya ccedilıkarılmıştır Portik sahne binasından bakıldığında cavea ile birlikte iccedil buumlkey yay ccedilizerek aynı accedilı-da yerleştirilmiştir

Arazide bulunan 30 suumltun tamburu Dorik yivli olup derin olmayan flut-heslere ve arrislere sahiptir Suumltun tamburları uumlzerinde 20 yiv yer almaktadır En batıda depremle duumlştuumlğuuml şekliyle bulunan uumlccedil suumltun tamburunun yuumlk-sekliği 3375 cm oumllccediluumllmuumlştuumlr Suumltun yuumlksekliği in situ başlıkla beraber 359 cmdir Suumltun alt ccedilapları 51-54 cm arasında değişmekte olup suumltun yuumlksek-liğe oranı genel olarak 703 ile 664 m arasındadır Bu da portiğin suumltun alt ccedilapının suumltun yuumlksekliğine oranının Hellenistik oumlrneklere yakın yapıldığını

11 Lagina Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan altarın stylobat blok başlangıcı esas alındığında 1540x2030 m oumllccediluumllerindedir Bkz A A Tırpan- B Soumlğuumlt ldquoKoranza Kazıları1998rdquo 21 KST-2 2000 154 Merdivenli podyum kısmı yaklaşık olarak 1470x935 m oumllccediluumllerindedir

12 Tırpan-Soumlğuumlt 2000 154

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

599

alt boumlluumlmuumlnuuml oluşturan teras duvarının kaidesi ve tacı arasında 106 m yuumlk-sekliğinde orthostatlar yer almaktadır Orthostatlar doumlnuumlşuumlmluuml olarak yatay iki bloğun yanına atkı şeklinde dikey yerleştirilmiş bir blok konularak oluştu-rulmuştur Propylon kısmı ile birlikte toplam 4740 m uzunluğundaki orthos-tat bloklarının arka kısmı kayrak taşlarıyla kuru duvar tekniğiyle oumlruumllmuumlş-tuumlr Bu duvarın toplam kalınlığı yaklaşık 180 m civarında değişmektedir Duvarın kaide haricindeki toplam yuumlksekliği tam olarak bilinmemektedir Cepheyi oluşturan mermer bloklar oumllccediluumllduumlğuumlnde kaide ile orthostat blokları-nın yuumlksekliği yaklaşık 133 metredir Ancak kuzey peribolosun doğu kısmın-da mermer blokların arkasındaki kayrak duvarın yuumlksekliği esas alındığında yaklaşık 130 m kod farkı mermer duvar bloklarının da en azından 2 sıra daha olması gerektiğini goumlstermektedir Orthostatlar uumlzerindeki taccedil bloğu 037 m yuumlksekliğinde olup yarım oluklu silme profiline sahiptir Taccedil bloğun uumlst kı-sımda 016 m yuumlksekliğinde duumlz bir profilden sonra 021 m yuumlksekliğinde yarım oluk (iccedil buumlkey) bir profil yer alır Benzer şekilde profillendirilmiş taccedil bloğuyla sonlanan duvar oumlrneklerini kenttin en oumlnemli kamu yapılarından bi-risi olan tiyatronun teras duumlzenlemeleri cephesinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Kutsal alanda batı ve doğu peribolosun varlığı daha oumlnce sadece guumlney teras duvarlarında az bir kısımda goumlruumllmekteydi Yapılan ccedilalışma ile kutsal alanın tamamı kazılmasa da doumlrt youmlnde de duvarların hattı ve kalınlıkları belirlenmiş oldu

12 Propylon

Propylon tapınağın kuzeyinde yer alan terasın duumlzenleme ccedilalışmaları sı-rasında kuzey peribolos uumlzerinde bulunmuştur (Resim 2-3) Boumlylece Kutsal Alana diğer youmlnlerden olduğu duumlşuumlnuumllen girişin dışında goumlsterişli toumlren ka-pısı olan propylonun kuzeyde olduğu kesinleştirildi Kazı ccedilalışmaları sırasın-da yapıya ait 3 sıra stylobat doumlşemesi stylobatın orta sırası uumlzerinde yer alan in situ iki Attik-İon kaide guumlneydeki stylobata ccedilıkışı sağlayan 3 sıra basamak-ları yapıyı doğu ve batıdan sınırlayan duvar blokları in situ kuzeydeki oumln kısma duumlşmuumlş olan iki kapı soumlvesi ve iki lento bloğu bir adet Korinth başlığı

600

başlığa ait iki suumltun tamburu ve anta duvarlarına ait bloklar duumlştuumlğuuml şekli ile bulunmuştur

Yaklaşık olarak 4740 m uzunluğundaki kuzey peribolosun ortasına yer-leştirilmiş olan propylon tamamen mermerden yapılıp iccedilten iccedile 624 m ge-nişlikte ve 680 m oumllccediluumllebilir derinliğe sahiptir5 Kuzeyde tiyatronun portik kısmından temenosa girişte suumltun kaidelerinin bulunduğu stylobata ccedilıkışı sağlayan basamaklar buguumlne kadar yapılan ccedilalışmalarda tespit edilememiş-tir Ancak stylobat kısmı sağlam uumlccedil sıra mermer blok doumlşemesinden oluşmak-tadır6 Stylobatın orta sırasında her iki kenardan suumltun orta aksına 197 m uzaklıkta yerleştirilmiş in situ iki Attik-İon kaide yer almaktadır Boumlylelikle 624 m iccedil genişliğe sahip olan Propylonrsquoda her iki yanda duvar ve ortada iki suumltunla uumlst yapı taşınmaktadır Kaidelerin yerleştirildiği stylobat blokları guumlneyindeki diğer bloklardan 7-8 cm arasında değişen oumllccediluumllerde daha duumlşuumlk kodda yapılmıştır Bu duumlşuumlk kod kuzeydeki iki sıra stylobat sırasının doğu kenarındaki kanal ile birleşmektedir Bu uygulama daha yuumlksek kodda olan tapınak tarafından gelen yağmur sularının duumlzensizce akarak propylon uumlze-rinde goumlllenmesini oumlnlemek iccedilin yapılıp suyun kanal ile kuzeye doğru kana-lizasyon sistemine gitmesi sağlanmış olmalıdır

Suumltunların yerleştirildiği stylobattan lentolarla geccedilişin (tripylon) sağlan-dığı stylobat kısmına ccedilıkmak iccedilin 3 sırası sağlam toplam 5 sıra merdiven ba-samağı kullanılmıştır7 Sağlam mermer basamakların guumlneyinde 2 sıra basa-mağın sadece temel dolgu taşları ile en uumlstte lentoların yerleştirildiği stylobat bloklarının altındaki temel taş dolgusu kalmıştır Herhangi bir kalıntısı bu-lunmayan stylobatın sınırları guumlneydeki temel blokajından anlaşılmaktadır Stylobatın uumlzerine kutsal alana girişi sağlayan uumlccedil lento bloğundan iki adet lento bloğu ve soumlve blokları Dorik portiğin blokları altında depremle yıkıldığı şekilde accedilığa ccedilıkarılmıştır Ortadaki lento bloğu soumlveler ile taşınırken her iki

5 Yapının derinliği kuzeydeki bloklar kalktıktan sonra kuzeyden girişi sağlayan basamak sayı-ları ve genişlikleri belirlendikten sonra kesinlik kazanacaktır

6 Uumlccedil sıra stylobat toplam 295 m derinliğe sahiptir 7 Sağlam olan basamakların uumlccediluumlnuumln de kuzey yuumlzuumlnuumln neredeyse yarısı kaba yonu bırakılmış

olduğu goumlruumllmektedir

601

yanlardaki lentoların bir tarafı Propylonrsquoun yan duvarları tarafından taşını-yor olmalıdır

Yapıyı tarihlendirecek en oumlnemli kalıntılardan biri girişte bulunan Korinth başlığıdır Başlık 645 cm yuumlksekliğinde olup abakuumls kısmı 10 cm yuumlksek-liğindedir8 Başlığın akanthus yaprak goumlzleri bir birine bağlantılı iki bitişik delikle sanki yatay olarak konmuş uccedil kısmı accedilık sekiz ( ) formundadır Bu biccedilimiyle Lagina Hekate Tapınağırsquonın MOuml 1 yy 2 yarısına ait ikinci grup Korinth başlığına9 ve Milas Uzunyuvarsquodaki10 MOuml 40 - MS 14 yıllarına tarih-lenen Korinth başlığına benzemektedir Bu nedenle Propylon Kutsal Alanrsquoın yoğun imar goumlrduumlğuuml Augustus Doumlneminden olmalıdır

13 Altar

Daha oumlnceki yıllarda ortaya ccedilıkarılan Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın hemen kuzeyinde bir kısmı kazılarak accedilılmış yapı kalıntısında ccedilalışmalar baş-latılmıştır Tamamı accedilılan ve temel kalıntıları bulunan yapının kutsal alandaki konumu ve oumllccediluumlleri goumlz oumlnuumlne alındığında Altara ait olduğu tespit edilmiştir Altar tapınakla propylon arasında tapınağın 825 m kuzeyinde Propylonrsquoun 235 m guumlneyindedir Altarrsquoa ait sadece temeli oluşturan dolgu blokaj dışında herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır Yapının temel dolgu taşları kuzey-guuml-ney youmlnuumlnde kareye yakın olup kuzeydeki kısa kenar 476 m guumlney kısa ke-nar 505 m batı ve doğu uzun kenarlar ise 545 m oumllccediluumllerindedir Giriş kısmı tespit edilememiş olmakla birlikte konumu nedeniyle kuzey ya da guumlneyde-ki kısa kenarlardan birisinde olabilir Tapınağın konumu nedeniyle de guumlney-de olmalıdır Tapınağın orta aksına denk gelecek şekilde konumlandırılmış olan altar yapısına ait uumlst yapı elemanı bulunamamış olmakla birlikte temel kalıntısından kuumlccediluumlk oumllccedilekli bir yapı olmalıdır

8 Propylonrsquoun Korinth başlığı Vitruviusrsquoun belirttiği Korinth başlıklarının abakus yuumlksekliği-nin başlık yuumlksekliğinin 17rsquoye eşit olduğu kuralına uymaz Karşılaştırmak iccedilin bkz Vitruvi-us IV 1 11

9 A A Tırpan- Z Gider A Buumlyuumlkoumlzer rdquoThe Tempel of Hekate at Laginardquo Dipteros und Pseu-dodipteros Byzas 12 2012 185-187 Fig 4

10 F Rumscheid Untersuchungen zur Kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus Manz am Rhein 1994 49 Taf 1091-2

602

Altarrsquoın kareye yakın dikdoumlrtgen bir plana sahip olması Lagina Hekate Kutsal Alanırsquondaki Altar11 ile benzerlik goumlstermektedir Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan Altarrsquoın giriş kısmının uzun cepheden değil tapınağa bakan dar cepheden olması burada da benzer bir uygulamanın olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir Bu uygulama Anadolursquoda bilinen tuumlm altar plan tiplerin-den farklılık goumlstermektedir12 Stratonikeia ile Lagina arasında benzer mimaricirc uygulamaların olduğunu bunun dışında başka yapılarda da goumlrmek muumlm-kuumlnduumlr

14 Dorik Portik

Kutsal alanın kuzey peribolos kazısı yapılırken Propylonrsquoun hemen ku-zeyinde uumlst caveanın en uumlsteki oturma basamaklarının hemen guumlneyinde uumlst yuumlzeyleri ortaya ccedilıkan mimaricirc blokların etrafı kazılmıştır Dor duumlzenine ait uumlst yapı elemanları olduğu anlaşılan bu bloklar suumltun tamburu Dor baş-lıkları arşitrav triglif-metop ve kornişten oluşmaktadır (Resim 3) Blokların buumlyuumlk ccediloğunluğu depremin etkisiyle duumlştuumlğuuml gibi ve genel olarak sağlam bulunmuştur Boumlylece tiyatro ile Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulun-duğu kutsal alanı birbirine bağlayan bu portik ortaya ccedilıkarılmıştır Portik sahne binasından bakıldığında cavea ile birlikte iccedil buumlkey yay ccedilizerek aynı accedilı-da yerleştirilmiştir

Arazide bulunan 30 suumltun tamburu Dorik yivli olup derin olmayan flut-heslere ve arrislere sahiptir Suumltun tamburları uumlzerinde 20 yiv yer almaktadır En batıda depremle duumlştuumlğuuml şekliyle bulunan uumlccedil suumltun tamburunun yuumlk-sekliği 3375 cm oumllccediluumllmuumlştuumlr Suumltun yuumlksekliği in situ başlıkla beraber 359 cmdir Suumltun alt ccedilapları 51-54 cm arasında değişmekte olup suumltun yuumlksek-liğe oranı genel olarak 703 ile 664 m arasındadır Bu da portiğin suumltun alt ccedilapının suumltun yuumlksekliğine oranının Hellenistik oumlrneklere yakın yapıldığını

11 Lagina Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan altarın stylobat blok başlangıcı esas alındığında 1540x2030 m oumllccediluumllerindedir Bkz A A Tırpan- B Soumlğuumlt ldquoKoranza Kazıları1998rdquo 21 KST-2 2000 154 Merdivenli podyum kısmı yaklaşık olarak 1470x935 m oumllccediluumllerindedir

12 Tırpan-Soumlğuumlt 2000 154

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

600

başlığa ait iki suumltun tamburu ve anta duvarlarına ait bloklar duumlştuumlğuuml şekli ile bulunmuştur

Yaklaşık olarak 4740 m uzunluğundaki kuzey peribolosun ortasına yer-leştirilmiş olan propylon tamamen mermerden yapılıp iccedilten iccedile 624 m ge-nişlikte ve 680 m oumllccediluumllebilir derinliğe sahiptir5 Kuzeyde tiyatronun portik kısmından temenosa girişte suumltun kaidelerinin bulunduğu stylobata ccedilıkışı sağlayan basamaklar buguumlne kadar yapılan ccedilalışmalarda tespit edilememiş-tir Ancak stylobat kısmı sağlam uumlccedil sıra mermer blok doumlşemesinden oluşmak-tadır6 Stylobatın orta sırasında her iki kenardan suumltun orta aksına 197 m uzaklıkta yerleştirilmiş in situ iki Attik-İon kaide yer almaktadır Boumlylelikle 624 m iccedil genişliğe sahip olan Propylonrsquoda her iki yanda duvar ve ortada iki suumltunla uumlst yapı taşınmaktadır Kaidelerin yerleştirildiği stylobat blokları guumlneyindeki diğer bloklardan 7-8 cm arasında değişen oumllccediluumllerde daha duumlşuumlk kodda yapılmıştır Bu duumlşuumlk kod kuzeydeki iki sıra stylobat sırasının doğu kenarındaki kanal ile birleşmektedir Bu uygulama daha yuumlksek kodda olan tapınak tarafından gelen yağmur sularının duumlzensizce akarak propylon uumlze-rinde goumlllenmesini oumlnlemek iccedilin yapılıp suyun kanal ile kuzeye doğru kana-lizasyon sistemine gitmesi sağlanmış olmalıdır

Suumltunların yerleştirildiği stylobattan lentolarla geccedilişin (tripylon) sağlan-dığı stylobat kısmına ccedilıkmak iccedilin 3 sırası sağlam toplam 5 sıra merdiven ba-samağı kullanılmıştır7 Sağlam mermer basamakların guumlneyinde 2 sıra basa-mağın sadece temel dolgu taşları ile en uumlstte lentoların yerleştirildiği stylobat bloklarının altındaki temel taş dolgusu kalmıştır Herhangi bir kalıntısı bu-lunmayan stylobatın sınırları guumlneydeki temel blokajından anlaşılmaktadır Stylobatın uumlzerine kutsal alana girişi sağlayan uumlccedil lento bloğundan iki adet lento bloğu ve soumlve blokları Dorik portiğin blokları altında depremle yıkıldığı şekilde accedilığa ccedilıkarılmıştır Ortadaki lento bloğu soumlveler ile taşınırken her iki

5 Yapının derinliği kuzeydeki bloklar kalktıktan sonra kuzeyden girişi sağlayan basamak sayı-ları ve genişlikleri belirlendikten sonra kesinlik kazanacaktır

6 Uumlccedil sıra stylobat toplam 295 m derinliğe sahiptir 7 Sağlam olan basamakların uumlccediluumlnuumln de kuzey yuumlzuumlnuumln neredeyse yarısı kaba yonu bırakılmış

olduğu goumlruumllmektedir

601

yanlardaki lentoların bir tarafı Propylonrsquoun yan duvarları tarafından taşını-yor olmalıdır

Yapıyı tarihlendirecek en oumlnemli kalıntılardan biri girişte bulunan Korinth başlığıdır Başlık 645 cm yuumlksekliğinde olup abakuumls kısmı 10 cm yuumlksek-liğindedir8 Başlığın akanthus yaprak goumlzleri bir birine bağlantılı iki bitişik delikle sanki yatay olarak konmuş uccedil kısmı accedilık sekiz ( ) formundadır Bu biccedilimiyle Lagina Hekate Tapınağırsquonın MOuml 1 yy 2 yarısına ait ikinci grup Korinth başlığına9 ve Milas Uzunyuvarsquodaki10 MOuml 40 - MS 14 yıllarına tarih-lenen Korinth başlığına benzemektedir Bu nedenle Propylon Kutsal Alanrsquoın yoğun imar goumlrduumlğuuml Augustus Doumlneminden olmalıdır

13 Altar

Daha oumlnceki yıllarda ortaya ccedilıkarılan Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın hemen kuzeyinde bir kısmı kazılarak accedilılmış yapı kalıntısında ccedilalışmalar baş-latılmıştır Tamamı accedilılan ve temel kalıntıları bulunan yapının kutsal alandaki konumu ve oumllccediluumlleri goumlz oumlnuumlne alındığında Altara ait olduğu tespit edilmiştir Altar tapınakla propylon arasında tapınağın 825 m kuzeyinde Propylonrsquoun 235 m guumlneyindedir Altarrsquoa ait sadece temeli oluşturan dolgu blokaj dışında herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır Yapının temel dolgu taşları kuzey-guuml-ney youmlnuumlnde kareye yakın olup kuzeydeki kısa kenar 476 m guumlney kısa ke-nar 505 m batı ve doğu uzun kenarlar ise 545 m oumllccediluumllerindedir Giriş kısmı tespit edilememiş olmakla birlikte konumu nedeniyle kuzey ya da guumlneyde-ki kısa kenarlardan birisinde olabilir Tapınağın konumu nedeniyle de guumlney-de olmalıdır Tapınağın orta aksına denk gelecek şekilde konumlandırılmış olan altar yapısına ait uumlst yapı elemanı bulunamamış olmakla birlikte temel kalıntısından kuumlccediluumlk oumllccedilekli bir yapı olmalıdır

8 Propylonrsquoun Korinth başlığı Vitruviusrsquoun belirttiği Korinth başlıklarının abakus yuumlksekliği-nin başlık yuumlksekliğinin 17rsquoye eşit olduğu kuralına uymaz Karşılaştırmak iccedilin bkz Vitruvi-us IV 1 11

9 A A Tırpan- Z Gider A Buumlyuumlkoumlzer rdquoThe Tempel of Hekate at Laginardquo Dipteros und Pseu-dodipteros Byzas 12 2012 185-187 Fig 4

10 F Rumscheid Untersuchungen zur Kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus Manz am Rhein 1994 49 Taf 1091-2

602

Altarrsquoın kareye yakın dikdoumlrtgen bir plana sahip olması Lagina Hekate Kutsal Alanırsquondaki Altar11 ile benzerlik goumlstermektedir Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan Altarrsquoın giriş kısmının uzun cepheden değil tapınağa bakan dar cepheden olması burada da benzer bir uygulamanın olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir Bu uygulama Anadolursquoda bilinen tuumlm altar plan tiplerin-den farklılık goumlstermektedir12 Stratonikeia ile Lagina arasında benzer mimaricirc uygulamaların olduğunu bunun dışında başka yapılarda da goumlrmek muumlm-kuumlnduumlr

14 Dorik Portik

Kutsal alanın kuzey peribolos kazısı yapılırken Propylonrsquoun hemen ku-zeyinde uumlst caveanın en uumlsteki oturma basamaklarının hemen guumlneyinde uumlst yuumlzeyleri ortaya ccedilıkan mimaricirc blokların etrafı kazılmıştır Dor duumlzenine ait uumlst yapı elemanları olduğu anlaşılan bu bloklar suumltun tamburu Dor baş-lıkları arşitrav triglif-metop ve kornişten oluşmaktadır (Resim 3) Blokların buumlyuumlk ccediloğunluğu depremin etkisiyle duumlştuumlğuuml gibi ve genel olarak sağlam bulunmuştur Boumlylece tiyatro ile Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulun-duğu kutsal alanı birbirine bağlayan bu portik ortaya ccedilıkarılmıştır Portik sahne binasından bakıldığında cavea ile birlikte iccedil buumlkey yay ccedilizerek aynı accedilı-da yerleştirilmiştir

Arazide bulunan 30 suumltun tamburu Dorik yivli olup derin olmayan flut-heslere ve arrislere sahiptir Suumltun tamburları uumlzerinde 20 yiv yer almaktadır En batıda depremle duumlştuumlğuuml şekliyle bulunan uumlccedil suumltun tamburunun yuumlk-sekliği 3375 cm oumllccediluumllmuumlştuumlr Suumltun yuumlksekliği in situ başlıkla beraber 359 cmdir Suumltun alt ccedilapları 51-54 cm arasında değişmekte olup suumltun yuumlksek-liğe oranı genel olarak 703 ile 664 m arasındadır Bu da portiğin suumltun alt ccedilapının suumltun yuumlksekliğine oranının Hellenistik oumlrneklere yakın yapıldığını

11 Lagina Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan altarın stylobat blok başlangıcı esas alındığında 1540x2030 m oumllccediluumllerindedir Bkz A A Tırpan- B Soumlğuumlt ldquoKoranza Kazıları1998rdquo 21 KST-2 2000 154 Merdivenli podyum kısmı yaklaşık olarak 1470x935 m oumllccediluumllerindedir

12 Tırpan-Soumlğuumlt 2000 154

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

601

yanlardaki lentoların bir tarafı Propylonrsquoun yan duvarları tarafından taşını-yor olmalıdır

Yapıyı tarihlendirecek en oumlnemli kalıntılardan biri girişte bulunan Korinth başlığıdır Başlık 645 cm yuumlksekliğinde olup abakuumls kısmı 10 cm yuumlksek-liğindedir8 Başlığın akanthus yaprak goumlzleri bir birine bağlantılı iki bitişik delikle sanki yatay olarak konmuş uccedil kısmı accedilık sekiz ( ) formundadır Bu biccedilimiyle Lagina Hekate Tapınağırsquonın MOuml 1 yy 2 yarısına ait ikinci grup Korinth başlığına9 ve Milas Uzunyuvarsquodaki10 MOuml 40 - MS 14 yıllarına tarih-lenen Korinth başlığına benzemektedir Bu nedenle Propylon Kutsal Alanrsquoın yoğun imar goumlrduumlğuuml Augustus Doumlneminden olmalıdır

13 Altar

Daha oumlnceki yıllarda ortaya ccedilıkarılan Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın hemen kuzeyinde bir kısmı kazılarak accedilılmış yapı kalıntısında ccedilalışmalar baş-latılmıştır Tamamı accedilılan ve temel kalıntıları bulunan yapının kutsal alandaki konumu ve oumllccediluumlleri goumlz oumlnuumlne alındığında Altara ait olduğu tespit edilmiştir Altar tapınakla propylon arasında tapınağın 825 m kuzeyinde Propylonrsquoun 235 m guumlneyindedir Altarrsquoa ait sadece temeli oluşturan dolgu blokaj dışında herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır Yapının temel dolgu taşları kuzey-guuml-ney youmlnuumlnde kareye yakın olup kuzeydeki kısa kenar 476 m guumlney kısa ke-nar 505 m batı ve doğu uzun kenarlar ise 545 m oumllccediluumllerindedir Giriş kısmı tespit edilememiş olmakla birlikte konumu nedeniyle kuzey ya da guumlneyde-ki kısa kenarlardan birisinde olabilir Tapınağın konumu nedeniyle de guumlney-de olmalıdır Tapınağın orta aksına denk gelecek şekilde konumlandırılmış olan altar yapısına ait uumlst yapı elemanı bulunamamış olmakla birlikte temel kalıntısından kuumlccediluumlk oumllccedilekli bir yapı olmalıdır

8 Propylonrsquoun Korinth başlığı Vitruviusrsquoun belirttiği Korinth başlıklarının abakus yuumlksekliği-nin başlık yuumlksekliğinin 17rsquoye eşit olduğu kuralına uymaz Karşılaştırmak iccedilin bkz Vitruvi-us IV 1 11

9 A A Tırpan- Z Gider A Buumlyuumlkoumlzer rdquoThe Tempel of Hekate at Laginardquo Dipteros und Pseu-dodipteros Byzas 12 2012 185-187 Fig 4

10 F Rumscheid Untersuchungen zur Kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus Manz am Rhein 1994 49 Taf 1091-2

602

Altarrsquoın kareye yakın dikdoumlrtgen bir plana sahip olması Lagina Hekate Kutsal Alanırsquondaki Altar11 ile benzerlik goumlstermektedir Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan Altarrsquoın giriş kısmının uzun cepheden değil tapınağa bakan dar cepheden olması burada da benzer bir uygulamanın olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir Bu uygulama Anadolursquoda bilinen tuumlm altar plan tiplerin-den farklılık goumlstermektedir12 Stratonikeia ile Lagina arasında benzer mimaricirc uygulamaların olduğunu bunun dışında başka yapılarda da goumlrmek muumlm-kuumlnduumlr

14 Dorik Portik

Kutsal alanın kuzey peribolos kazısı yapılırken Propylonrsquoun hemen ku-zeyinde uumlst caveanın en uumlsteki oturma basamaklarının hemen guumlneyinde uumlst yuumlzeyleri ortaya ccedilıkan mimaricirc blokların etrafı kazılmıştır Dor duumlzenine ait uumlst yapı elemanları olduğu anlaşılan bu bloklar suumltun tamburu Dor baş-lıkları arşitrav triglif-metop ve kornişten oluşmaktadır (Resim 3) Blokların buumlyuumlk ccediloğunluğu depremin etkisiyle duumlştuumlğuuml gibi ve genel olarak sağlam bulunmuştur Boumlylece tiyatro ile Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulun-duğu kutsal alanı birbirine bağlayan bu portik ortaya ccedilıkarılmıştır Portik sahne binasından bakıldığında cavea ile birlikte iccedil buumlkey yay ccedilizerek aynı accedilı-da yerleştirilmiştir

Arazide bulunan 30 suumltun tamburu Dorik yivli olup derin olmayan flut-heslere ve arrislere sahiptir Suumltun tamburları uumlzerinde 20 yiv yer almaktadır En batıda depremle duumlştuumlğuuml şekliyle bulunan uumlccedil suumltun tamburunun yuumlk-sekliği 3375 cm oumllccediluumllmuumlştuumlr Suumltun yuumlksekliği in situ başlıkla beraber 359 cmdir Suumltun alt ccedilapları 51-54 cm arasında değişmekte olup suumltun yuumlksek-liğe oranı genel olarak 703 ile 664 m arasındadır Bu da portiğin suumltun alt ccedilapının suumltun yuumlksekliğine oranının Hellenistik oumlrneklere yakın yapıldığını

11 Lagina Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan altarın stylobat blok başlangıcı esas alındığında 1540x2030 m oumllccediluumllerindedir Bkz A A Tırpan- B Soumlğuumlt ldquoKoranza Kazıları1998rdquo 21 KST-2 2000 154 Merdivenli podyum kısmı yaklaşık olarak 1470x935 m oumllccediluumllerindedir

12 Tırpan-Soumlğuumlt 2000 154

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

602

Altarrsquoın kareye yakın dikdoumlrtgen bir plana sahip olması Lagina Hekate Kutsal Alanırsquondaki Altar11 ile benzerlik goumlstermektedir Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan Altarrsquoın giriş kısmının uzun cepheden değil tapınağa bakan dar cepheden olması burada da benzer bir uygulamanın olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir Bu uygulama Anadolursquoda bilinen tuumlm altar plan tiplerin-den farklılık goumlstermektedir12 Stratonikeia ile Lagina arasında benzer mimaricirc uygulamaların olduğunu bunun dışında başka yapılarda da goumlrmek muumlm-kuumlnduumlr

14 Dorik Portik

Kutsal alanın kuzey peribolos kazısı yapılırken Propylonrsquoun hemen ku-zeyinde uumlst caveanın en uumlsteki oturma basamaklarının hemen guumlneyinde uumlst yuumlzeyleri ortaya ccedilıkan mimaricirc blokların etrafı kazılmıştır Dor duumlzenine ait uumlst yapı elemanları olduğu anlaşılan bu bloklar suumltun tamburu Dor baş-lıkları arşitrav triglif-metop ve kornişten oluşmaktadır (Resim 3) Blokların buumlyuumlk ccediloğunluğu depremin etkisiyle duumlştuumlğuuml gibi ve genel olarak sağlam bulunmuştur Boumlylece tiyatro ile Augustus-İmparatorlar Tapınağırsquonın bulun-duğu kutsal alanı birbirine bağlayan bu portik ortaya ccedilıkarılmıştır Portik sahne binasından bakıldığında cavea ile birlikte iccedil buumlkey yay ccedilizerek aynı accedilı-da yerleştirilmiştir

Arazide bulunan 30 suumltun tamburu Dorik yivli olup derin olmayan flut-heslere ve arrislere sahiptir Suumltun tamburları uumlzerinde 20 yiv yer almaktadır En batıda depremle duumlştuumlğuuml şekliyle bulunan uumlccedil suumltun tamburunun yuumlk-sekliği 3375 cm oumllccediluumllmuumlştuumlr Suumltun yuumlksekliği in situ başlıkla beraber 359 cmdir Suumltun alt ccedilapları 51-54 cm arasında değişmekte olup suumltun yuumlksek-liğe oranı genel olarak 703 ile 664 m arasındadır Bu da portiğin suumltun alt ccedilapının suumltun yuumlksekliğine oranının Hellenistik oumlrneklere yakın yapıldığını

11 Lagina Hekate Kutsal Alanırsquonda bulunan altarın stylobat blok başlangıcı esas alındığında 1540x2030 m oumllccediluumllerindedir Bkz A A Tırpan- B Soumlğuumlt ldquoKoranza Kazıları1998rdquo 21 KST-2 2000 154 Merdivenli podyum kısmı yaklaşık olarak 1470x935 m oumllccediluumllerindedir

12 Tırpan-Soumlğuumlt 2000 154

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

603

goumlstermektedir13 Arazide yapılan ccedilalışmada buguumlne kadar 4 tane Dor başlığı tespit edilmiştir Başlıkların farklı yuumlksekliklere sahip boyun kısımlarıyla iş-lendiği iccedilin başlık yuumlkseklikleri değişmektedir Başlıkların abakus kısmı duumlz profilli yapılmıştır Ekinus formu hafif dışbuumlkey kavislidir Ekinusta basamak şeklinde uumlccedil annuli işlenmiştir İki başlıkta Grekccedile yazıtlar tespit edilmiştir Yazıtlar ccedilevrildiğinde ldquoMylasalı Iasonrsquounrdquo yazmaktadır14 Arazide bu guumlne kadar 11 tane arşitrav bloğu tespit edilmiş olup bloklar 34-35 cm yuumlkseklik-te ve 157-204 m uzunluktadır15 Arşitravların oumln kısmı arka kısmına goumlre 1 ile 4 cm arasında değişen oumllccediluumllerde kısa yapılarak iccedil buumlkey yayı oluşturacak accedilıda işlenmiştir Oumln cepheye gelen kısmı fasciasız duumlzduumlr Her arşitravda oumln yuumlzde birbirlerine eşit uzaklıkta yapılmış 18 cm yuumlksekliğinde 3 tane Grekccedile harf yazılmıştır Yazıttan da anlaşılacağı gibi eksik arşitravlar bulunmaktadır Alanda 13 adet triglif metop bloğu ele geccedilirilmiştir Bloklar farklı uzunlukta-dır Blok yuumlksekliği 40-41 cm arasında değişmektedir Uzun olan bloklarda genel 3 triglif 2 metop veya 3 triglif 3 metop şeklinde bir betimleme goumlruumlluumlr-ken en uzun oumllccediluumlye sahip olan 13STT44 numaralı blok uumlzerinde 3 triglif 4 metop işlidir (M-T-M-T-M-T-M)

Portiğe ait 11 korniş bloğu bulunmuştur Korniş bloğunda geisonun alt kısmında mutulus-guttae işlenmemiştir Sima kısmında ise ccedilok duumlz işlenmiş kyma rekta profili ve aslan başı şeklinde yalancı ccediloumlrtenler ile korniş bloğu son bulmaktadır Bloğun arka uumlst kısmında ahşap hatılların yerleştirildiği oyuk-lar bulunmaktadır Buda Dorik cephenin kutsal alanın kuzey peribolosuna bağlandığını kanıtlamaktadır Geison kısmının altında mutulus-guttae işlen-memiş olması Ionik geison oumlrneklerinde goumlruumllmektedir Portiğe ait dikey ve yatay taşıyıcıları oluşturan suumltun tamburları başlık arşitrav triglif metop ve korniş bloklarının yuumlkseklikleri hesaplandığında cephenin yaklaşık toplam yuumlksekliği 460 m olmalıdır

13 A Ersoy tarafından yapılan ccedilalışmada Hellenistik Doumlnem tek nefli stoalardan Pergamon De-meter Kutsal Alanı Yukarı Kuzey Stoarsquoda 715 m Aşağı Kuzey Stoarsquoda 652 m Batı Stoarsquoda 737 m Yukarı Agora Batı Stoarsquoda 694 m Asklepeion Batı Stoarsquoda 740 m Metropolis Stoasırsquonda 75 metredir Geniş bilgi iccedilin bkz A Ersoy Batı Anadolu Hellenistik Doumlnem Stoa-ları Işığında Metropolis Stoası (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İzmir 1998 Tab 3 5

14 Grekccedile yazıtların ccedilevirileri Epigraf Yrd Doccedil Dr Murat Aydaş tarafından yapılmıştır 15 Bulunan arşitravların toplam uzunluğu yaklaşık 1972 m olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

604

Kuzey peribolos oumlnuumlnde yapılan kazı ccedilalışmaları sırasında uumlccedil parccedila hacirclinde Nike heykeli bulunmuştur Ayakta yukarıdan yere iner pozisyonda yapıldığı anlaşılan Nike heykelinin baş ve boyun kısmı hariccedil yuumlksekliğinin 184 m olması nedeniyle normal boyutların biraz uumlzerindedir Heykelin ya-pılışındaki kaliteli işccedililik vuumlcudun duruşu elbise kıvrımlarının yapısı vuumlcu-da yapışan elbise altından vuumlcut hatlarının goumlruumlnmesi nedeniyle eser klacircsik etkinin yoğun goumlruumllduumlğuuml Geccedil Hellenistik-Erken İmparatorluk Doumlneminden olmalıdır

Dor başlıklarının formu ve arşitrav uumlzerindeki yazıtların harf karakterin-den yapılan tarihlemede portiğin Augustus Doumlneminde inşa edilmiş olduğu belirlenmiştir Portiğin tiyatrodan kutsal alana geccedilişi sağlayan Propylon ve peribolos ile mimaricirc olarak bağlantılı olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

2 Roma Hamamı-1 Ccedilalışmaları

Coşkun DAŞBACAK16

Roma Hamamı-1 yapısı Gymnasion Batı Cadde Bouleuterion ve Tiyatro arasındaki alanda yer almaktadır Ccedilalışmalara başlamadan oumlnce hamamın doğusunda yer alan Bouleuterionrsquodan hamam bloğuna girişler iccedilin bir bağ-lantı olduğu duumlşuumlnuumllmekteydi Bunu araştırmak ve hamamın orijinal zemini bulmak amacıyla Roma Hamamı-1rsquoe ait palestra olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın doğusunda 49772 m kod seviyesinde ccedilalışmalara başlanmıştır (Resim 4-5)

Ccedilevre temizlik ve alan duumlzenleme ccedilalışmaları sırasında MS 2 yuumlzyıla ta-rihlenen mimaricirc uumlst yapı ve taşıyıcı elemanlarının parccedilaları bulunmuştur17

16 Oumlğr Goumlr Dr Coşkun DAŞBACAK Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (cdasbacakpauedutr)

17 Benzer oumlrnekler iccedilin M Karaosmanoğlu Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Ccedilağı Yumurta Dizisi Erzurum 1996 Lev 13 30 Res 25a 59a-60b Stratonikeia 2012 yılı kazı sezonu Batı caddede yapılan ccedilalışmalar sırasında benzer oumlrneklere rastlanmıştır Bkz B Soumlğuumlt ldquoStrato-nikeia 2012 Yılı Ccedilalışmalarırdquo 35 KST-3 2013 448-464 iccedilinde C DaşbacakndashB Yılmaz ldquoBatı Cadde Ccedilalışmalarırdquo s 451

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

605

49587 m kot seviyesinde aynı yapıya ait iki adet konsollu korniş bloğu accedilı-ğa ccedilıkarılmıştır Konsollarının ccedilevresinde ve aralarında İon Kymationu alt yuumlzlerinde tek bir akanthus yaprağı ve rozet motifi yer almaktadır 49575 m kot seviyesinde doğu-batı doğrultulu olarak yıkılmış mimaricirc elemanlar ile karşılaşılmıştır18 49514 m kot seviyesinde ise Korinth ve Laconian tipi stroter ve kalipter parccedilaları bulunmuştur Bu parccedilalar uumlzerinde goumlruumllen ya-nık izleri bu alanın kullanımının yangınla son bulduğunu duumlşuumlnduumlrmektedir Aynı seviyede yapılan ccedilalışmalarda 2 adet postamentli Attik-İon kaide in situ olarak ele geccedilmiştir Postamentler ile aynı kot seviyesi ve aynı aksta diğer kaideler yer almaktadır Postamentlerin doğusunda doğu-batı doğrultulu yı-kılmış vaziyette tamburlar ve arşitravlar bulunmuştur Alanda accedilığa ccedilıkarılan suumltun tamburlarının alt ve uumlst kısımlarında inşa aşamasında blokların birle-şim yerlerini goumlstermek amacıyla harfler kazınmıştır Bloklar uumlzerinde ince yonulu alan iccedilerisine yazılan bu harfler tam tamburlarda hem alt hem de uumlst yuumlzde goumlruumllmektedir Yerleştirme harflerinin yanında zıvana yuvasına bağ-lanan yine kazıma ile yapılmış bağlantı ccedilizgisi goumlruumllmektedir Bu duumlzenleme de bize stylobat uumlzerine oturan bir peristasisin varlığını goumlstermektedir

49482 m kot seviyesinde palestra olarak duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz alanın zemine ulaşılmıştır Zemin 21-25 cm arası değişen mermer placirckalardan opus sectile olarak yapılmıştır (Resim 6) Opus sectile uumlzerinde kalker tabakasının olduğu tespit edilmiştir Bu kalker tabakası alanda en son su ile ilgili bir duumlzenleme yapıldığını goumlstermektedir Kuzey-guumlney youmlnuumlnde inşa edilen peristasisin doğu youmlnuumlne doğru koumlşe yaparak doğu-batı youmlnuumlnde tekrar devam ettiğini goumlsteren postament kaide ve kaide olarak kullanılmış arşitrav bloğu parccedila-sı ve Korinth duumlzeninde başlık bulunmuştur Arşitrav bloğu harccedil ile stylo-bata sabitlenmiş yanına da başlık konulmuştur Koumlşe yapan bu duumlzenleme burada dikdoumlrtgen yapıdaki bir avlu bulunması fikirlerimizi guumlccedillendirmiş-tir Accedilılan bu alanda doumlşemenin burada da devam ettiği duumlşuumlnuumllmektedir Doumlşemeye sınır olan ve koumlşe yapan bloğun kuzeyinde Korinth başlığının al-tında kalan alanda nispeten sağlam bir şekilde mermer doumlşeme taşları oldu-

18 070-150 m arası uzunlukta ve 053-062 m ccedilaplarda suumltun tamburları ve konsollu korniş blokları bulunmuştur

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

606

ğu goumlruumllmuumlş kuzey-guumlney youmlnuumlnde kesit altına devam ettiği tespit edilmiş-tir Yapılmış olan bu duumlzenleme hamamın inşasından daha geccedil doumlnemlerde de alanın kullanım goumlrduumlğuumlnuuml goumlstermektedir Kuzey-guumlney doğrultulu peristasis sırasının doğusunda kalan zeminin bir avluya ait olduğu ve kare ya da dikdoumlrtgen bir forma sahip olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Peristasisin oumln cephesinin doğu youmlnuumlne yerleşmesi hamam bloğunun doğusunda bulunan Bouleuterion ile arasındaki ilişki konusunda teredduumltler olmakla birlikte Batı Cadde ile hamam arasında bir bağlantının varlığı kesinleşmiştir Bu iki yapı arasındaki bağlantının durumu gelecek yıllarda alan tamamen accedilıldığında kesinleşmiş olacaktır

3 Mozaik Koruma ve Onarım Ccedilalışmaları

Ali YAŞAR19

Stratonikeiarsquodaki mozaik koruma ve onarım ccedilalışmaları ilk olarak Kuzey Cadde Doğu Portik20 ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise21 taban mozaiklerinde gerccedilekleştirilmiştir Her iki taban mozaiği de tarihsel doumlnemlerde meydana gelen depremler iklimsel ve farklı fiziksel nedenlerden dolayı yoğun bir de-formasyona maruz kalmıştır Goumlruumllen deformasyon tuumlrleri arasında lakuna oluşumu tessera kaybı kabarma ve ccediloumlkme ccedilatlama derz ccediluumlruumlmesi tessera aşınması kırılması ve renk değişimi harccedil yatağından ayrılmış tessera ve bitki ile kalker oluşumları vardır Genel olarak geometrik ve bitkisel bezemelerin hacirckim olduğu taban mozaikleri accedilık hava şartlarında hızlı bir şekilde defor-

19 Uzman Ali YAŞAR Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Kuumlltuumlr Varlıklarını Ko-ruma ve Onarım Boumlluumlmuuml DENİZLİ (ayasarpauedutr)

20 Kuzey Şehir Kapısırsquonın oumlnuumlndeki caddenin doğusunda yer alan kuzey-guumlney doğrultulu portiğin tabanını suumlsleyen mozaik doumlşeme kuzey-guumlney doğrultulu yaklaşık olarak 3590 m uzunluğa doğu-batı youmlnluuml 390 m genişliğe sahiptir Mozaik toplamda 7 panelden oluş-maktadır Doğu Portik taban mozaiklerini koruma ve onarım ccedilalışmaları tarafımdan Yuumlksek Lisans Tezi olarak hazırlanmaktadır Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştır-ma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tarafından 14SOBE011 Numaralı ldquoStratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri Koruma ve Onarım Ccedilalışmalarırdquo adlı proje ile desteklenmektedir

21 Erikli Bazilikal Planlı Kilise Yatağan-Milas karayolunun 8 kilometresinde anayoldan Strato-nikeia antik kentine doumlnen yolun kuzey tarafındadır Mozaik doumlşeme kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultulu yaklaşık olarak 2062 m uzunluğa 770 m genişliğe sahip olup 3 neften oluşan bazilikal planlı kilisenin orta nefinin zeminini suumlslemektedir Taban mozaiklerinin ait olduğu yapı oumlnceki yıllarda buumlyuumlk oranda tahrip edilmiştir

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

607

masyona uğrama eğilimi goumlstermesinden dolayı koruma uygulamalarına geccedilici bir ccedilatı oumlrtuumlsuuml sistemi ile başlanmıştır Mozaik taban doumlşemelerinde uluslararası koruma ve onarım ilkelerine bağlı kalınarak olanı olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmış ccedilalışma planı bu esasa goumlre hazırlanmış ve ileri-ye doumlnuumlk olarak uzun suumlreli koruma sağlanması amaccedillanmıştır Koruma uy-gulamaları belgeleme ccedilalışmaları ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr22 Oumlzguumln mozaik harcı iccedilerisinde kullanılan bağlayıcı ve agregalar ile bunların granuumllometrik oumlzelliklerini tespit edebilmek amacıyla spot testler yapılmış sonuccedil olarak da oumlzguumln malzeme ile uyumlu onarım harccedilları hazırlanmıştır23

Kazı ccedilalışmaları sonunda ccedilıkan taban mozaiklerinin iklim ve ccedilevresel etki-lerden korumak amacıyla mozaik uumlstuuml geccedilici koruma oumlrtuumlleri ile kapatılmış mozaikli yapının etrafı ise tel ccedilit ve guumlvenlik şeritleri ile ccedilevrilmiştir Mozaik koruma ve onarım ccedilalışmalarının başlaması ile birlikte oumlncelikle mozaik uumlze-ri geccedilici koruma ccedilatısı ile kapatılmıştır Kısıtlı zaman ve olanaklar ile suumlrekli gezi guumlzergacirchı uumlzerinde bulunan Kuzey Cadde mozaiklerinin aciliyeti ne-deniyle Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiğindeki koruma ccedilalışmaları sadece orta nefin kuzeybatı boumlluumlmuumlnde kısa bir suumlre yapılmıştır Ccediloğunlukla Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiklerinde ise sadece 1 ve 2 numaralı panel mozaiklerinde ccedilalışma gerccedilekleştirilmiştir Kuzey Cadde Doğu Portik taban mozaiğinde tessera dağılmalarını ve sonucunda oluşabilecek tessera kayıplarının oumlnuumlne geccedilebilmek iccedilin 1 numaralı panel mozaiğinde borduumlr uy-gulamasına yer verilmiştir Borduumlr uygulama alanı detaylı mekacircnik temiz-lik sonrasında harccedil uygulamasına hazır hale getirilerek yapılmıştır Doğu Portik taban mozaikleri 1 ve 2 numaralı panel mozaiği ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban mozaiklerinde mozaiği oluşturan harcın bağlayıcılığını kaybetmesi nedeniyle harccedil yatağı yenileme (Resim 7) derz ccediluumlruumlmeleri ol-ması nedeniyle de derzleme ccedilalışmaları yapılmıştır Mozaiği oumlzguumln hacircliyle koruyabilmek tessera kayıplarını oumlnlemek ve bezemelerin kendi orijinal do-kusunu bozmamak iccedilin lokal mozaik kaldırma youmlntemi ile tessera harccedil yatağı

22 Belgeleme guumlnluumlk rapor fotoğraflama ve ccedilizim ccedilalışmaları şeklinde yapılmıştır 23 Erikli Bazilikal Planlı Kilise ve Doğu Portik taban mozaiklerinin oumlzguumln harcı pembemsi renk-

teki kireccedil harcıdır Onarımlarda oumlzguumln harca en yakın kireccedil harcı hazırlanarak kullanılmıştır

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

608

yenilemesi yapılmıştır Lokal mozaik kaldırma uygulamasına alanın kuru ve ıslak temizliğinin yapılması ve sonrasında ise farklı oranlarda hazırlanan PB 72rsquonin yardımı ile Amerikan bezinin mozaik yuumlzeyine yapıştırılması ile başlanmıştır Kaldırma yapılacak alanın tam olarak kurumasıyla birlikte sivri uccedillu acircletler ile belirlenen boumlluumlmde mozaik altına girilmiş ve dikkatli bir şe-kilde mozaik kaldırma işlemi gerccedilekleştirilmiştir Kaldırma yapılan alanda yoğun miktarda toprak ve bozulmuş harccedil kalıntılarının bir arada olduğu gouml-ruumllmuumlştuumlr Sonrasında accedilılan boumlluumlm dikkatli bir şekilde kapatılmıştır Harcın pirizlenmesi beklenmiş ve sonrasında saf aseton ile Amerikan bezi ve PB 72 kalıntıları bulunduğu alandan alınmış uygulama mekacircnik temizlik işlemi ile birlikte tamamlanmıştır

Portik mozaikleri uumlzerine duumlşen mimaricirc yapı elemanlarının yapmış olduğu basınccedil etkisiyle ccedilatlama ccediloumlkme ve yuumlkselmeler oluşmuş bu deformasyonlar olduğu gibi korunarak gerekli onarımlar yapılmıştır Doğu Portik tabanında yer alan 1 ve 2 numaralı panel mozaiğinin genelinde benzer nedenlerden oluş-muş ccedilatlaklar mevcuttur Elle yapılan fiziki kontroller neticesinde mozaiğin iyi durumda olduğu anlaşılmış bu nedenle sadece ccedilatlak dolgu ccedilalışmaları yapıl-mıştır (Resim 8) Mozaiklerin tamamının kenarlarında panel borduumlr ve boşluk olan kısımlarda lakuna dolgu uygulaması gerccedilekleştirilmiştir (Resim 9)

Doğu Portik taban mozaikleri ile Erikli Bazilikal Planlı Kilise taban moza-ikleri uumlzerinde oluşan kir ve kalker oluşumları ile koruma ccedilalışmaları gerccedilek-leştirilen alanların mekacircnik temizliği yapılmıştır Bununla birlikte Doğu Portik taban mozaiklerinde koruma ccedilalışmaları daha oumlnceki yıllarda yapılmış olan mozaiğin mekacircnik temizliği bisturi ve gerekli miktarda kullanılan su ile ger-ccedilekleştirilmiştir Uygulamalarda kimyasal temizliğe ihtiyaccedil duyulmamıştır

4 Stratonikeia Klasik Filoloji Epigrafi ve Eskiccedilağ Tarihi Ccedilalışmaları

Murat AYDAŞ24

Strabon zamanında (MOuml 64ndashMS 21) Stratonikeia Karya boumllgesinin en

24 Yrd Doccedil Dr Murat AYDAŞ Adnan Menderes Uumlniversitesi FenndashEdebiyat Fakuumlltesi Arkeo-loji Boumlluumlmuuml AydınTUumlRKİYE (murataydashotmailcom)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

609

zengin ve sınırları en geniş devletiydi Kent devleti toprakları MOuml 81 tarihli senatus consultum25 sayesinde Keramoslsquou Halikarnassosrsquou ve kısmen Rodos Peraiasını iccedileriyordu26 Karyarsquonın iccedil kesiminde soumlz etmeye değer bir kent sa-yılan27 Stratonikeia Ege Denizirsquone kıyısı olan bir devlete doumlnuumlşmuumlştuuml

Pausaniasrsquoın V2110rsquoda verdiği bilgiye bakılırsa τὰ δὲ παλαιότερα ἥ τε χώρα καὶ ἡ πόλις ἐκαλεῖτο Χρυσαορίς laquoStratonikeia Boumllgesi ve Stratonikeia Kenti ccedilok eskiden Khrysaoris boumllgesi ve Khrysaoris kenti olarak adlandırılı-yorduraquo

Byzantionlu Stephanosrsquoun Ethnika 696rsquoda verdiği bilgiye goumlre Χρυσαορίς πόλις Καρίας ἡ ὕστερον Ἰδριὰς ὀνομασθεῖσα laquoKhrysaoris Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha sonra Idrias olarak adlandırılmıştırraquo Ethnika 326rsquoda verdiği bilgiye goumlre Ἰδριὰς πόλις τῆς Καρίας ἡ πρότερον Χρυσαορίς laquoIdrias Karyarsquonın bir kentiydi Bu kent daha oumlnce Khrysaoris olarak adlan-dırılmıştıraquo

Herodotos Boumllgenin Idrias adını taşıdığını V118rsquode kaydetmiştir ποταμὸν Μαρσύην ὃς ῥέων ἐκ τῆς Ἰδριάδος χώρης ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ laquoIdrias Boumllgesirsquonden akan Marsyas Irmağı Maiandrosrsquoa doumlkuumlluumlrraquo

Byzantionlu Stephanosrsquotan (Ethnika 262) oumlğrenmekteyiz ki Ἑκατησία οὕτως ἡ Ἰδριὰς πόλις ἐκαλεῖτο Καρίας laquoKaryarsquonın Idrias kenti Hekatesia olarak adlandırılırdıraquo

25 M Ccedil Şahin Die Inschriften von Stratonikeia Lagina Stratonikeia und Umgebung IK 221 Bonn 1982 4ndash9 nu 505 M Ccedil Şahin ldquoNew Inscriptions from Lagina Stratonikeia and Pana-marardquo 1ndash21 Epigraphica Anatolica 34 Bonn 2002 nu 3 Bk 55ndash58rsquoinci satırlar [Πήδασον] Θεμησσόν Κέραμον χωρία [κώμας λιμένας προσό][δους τε τῶν] πόλεων ὧν Λεύκιος Κορν[ήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ] [τῆς τούτων] ἀρετῆς καταλογῆς τε ἕ[νεκεν προσώρισεν συνεχώρη][σεν ὅπως τ]αῦτα αὐτοῖς ἔχειν ἐξ[ῆι] laquoPedasonrsquoa Themessosrsquoa Keramosrsquoa ve İmparator Lucius Cornelius Sullarsquonın Roma himayesine aldığı cesaret eksiklikleri yuumlzuumln-den desteğinden yoksun bıraktığı kentlerin gelirlerine limanlarına koumlylerine ve arazilerine Stratonikeiarsquonın sahip olmasına izin verilmiştirraquo Strabon XIII159 Πήδασον δὲ καὶ ἐν τῇ νῦν Στρατονικέων πολίχνιόν ἐστιν laquoStratonikeialıların Boumllgesirsquonde buguumln Pedason isimli bir kasaba mevcutturraquo

26 M Aydaş Yazılı Belgeler Işığında RhodosndashKaria İlişkileri Yayımlanmış Doktora Tezi An-kara Uumlniversitesi 2008 159 M Aydaş İOuml 7 Yuumlzyıldan 1 Yuumlzyıla Kadar Karya ile Rodos Devleti Arasındaki İlişkiler İstanbul 2010 156

27 Strabon XIV223 ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ τρεῖς εἰσι πόλεις ἀξιόλογοι Μύλασα Στρατονίκεια Ἀλάβανδα laquoKarya Boumllgesirsquonin iccedil kesiminde soumlz etmeye değer uumlccedil kent vardır Mylasa Strato-nikeia ve Alabandaraquo

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

610

Strabonrsquoun XIV225rsquode verdiği bilgiye bakılırsa ἔστι δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Στρατονικέων δύο ἱερά ἐν μὲν Λαγίνοις τὸ τῆς Ἑκάτης ἐπιφανέστατον πανηγύρεις μεγάλας συνάγον κατ᾽ ἐνιαυτόν ἐγγὺς δὲ τῆς πόλεως τὸ τοῦ Χρυσαορέως Διὸς κοινὸν ἁπάντων Καρῶν laquoStratonikeialılarrsquoın boumllgesinde iki kutsal alan vardır Biri Laginarsquoda yer alan her yıl buumlyuumlk bayramlar duuml-zenleyen en uumlnluuml Hekate Kutsal Alanırsquodır Diğeri ise Stratonikeia kentinin yakınında yer alan tuumlm Karyalıların ortak kutsal alanı olan Khrysaorisli Zeus Kutsal Alanırsquodırraquo

Buumltuumln bu verilerle ulaştığımız sonuccedil odur ki Khrysaoris kenti ve Khrysaoris boumllgesi daha sonra Idrias kenti ve Idrias boumllgesi ismini almıştır Kentin ve kent devleti topraklarının uumlccediluumlncuuml ismi Hekatesia laquoHekatersquonin ken-tiraquo ve laquoHekatersquonin boumllgesiraquo idi Son ismi Stratonikeia olmuştur O guumlnden itibaren Stratonikeia adıyla anılmaktadır28

Khrysaoris kenti Idrias ismini MOuml 430rsquodan oumlnce29 Stratonikeia ismini ise MOuml 276ndash268 yıllarında aldığına goumlre Hekatesia adını taşıdığı doumlnem Klacircsik Ccedilağın MOuml 430rsquodan sonraki boumlluumlmuuml ile Helenistik Ccedilağın MOuml 276rsquodan oumlnceki boumlluumlmuumlduumlr Kent MOuml 430ndash276 yıllarında Hekatesia adını taşımıştır

Thrasonrsquoun inşa ettiği tapınak τὸ Ἑκατήσιον adını alınca Hekate inancı MOuml 276rsquolarda eski Hekatesia kentinden Laginarsquoya taşındı Hekatesia kenti ve Hekatesia boumllgesi Makedonya katoikiarsquosı30 Stratonikeiarsquonın adını alarak ye-niden yapılandı31

Kentin Plateia olarak adlandırdığı caddelerden biri olan Batı Caddesirsquonin Gymnasion Propylonrsquou oumlnuumlndeki ccedilalışmalar devam etmektedir Bu ccedilalışma-lar esnasında Euarestosrsquoun heykel kaidesinin uumlst parccedilası (Resim 10) ele geccedili-rilmiştir

28 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

29 M Ccedil Şahin ldquoThe Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Cariardquo Ankara 1976 7 vd

30 Strabon XIV225 Στρατονίκεια δrsquo ἐστὶ κατοικία Μακεδόνωνmiddot ἐκοσμήθη δὲ καὶ αὕτη κατασκευαῖς πολυτελέσιν ὑπὸ τῶν βασιλέων laquoStratonikeia Makedonyalıların katoikiarsquosı-dır O da krallar tarafından pahalı yapılarla suumlslenmiştirraquo

31 M Aydaş ldquoMimar ve Heykeltıraş Thrasonrdquo Stratonikeiarsquodan Laginarsquoya Ahmet Adil Tırpan Armağanı Ed B Soumlğuumlt İstanbul 2012 47ndash72

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

611

5 Stratonikeia Palmet ve Dil Motifli (Yivli) Başlık Katalog Ccedilalışması

Banu YILMAZ32

Stratonikeia antik kentinde yuumlzeyde tespit edilen ya da kazılar sonucu

accedilığa ccedilıkarılmış olan palmet ve dil motifli başlıkların katalog ccedilalışması ya-

pılmıştır Burada tespit edilen başlıkların tipolojik olarak ayrımı yapılarak

Anadolu ve Anadolu dışındaki oumlrnekler ışığında stilistik accedilıdan incelenip

değerlendirilmesi iccedilin oumln hazırlık oluşturulmuştur33 Bunun iccedilin oumlncelikle be-

zemenin ccedilıkış noktasının ardından mimaricircdeki kullanım alanları ve tarihsel

suumlreccedil iccedilerisinde bulunan başlıkların yeri saptanmaya ccedilalışılmıştır

Koumlken olarak Mısırrsquoda ortaya ccedilıkıp gelişen bu tip başlıklar34 Roma

İmparatorluk Doumlneminde hem fonksiyonelliği hem de geleneksel goumlruumlnuumlşuuml

ile oumlnemli rol oynamıştır Bu doumlnemde aynı zamanda Korinth başlıkları da

yaygınlaşmaya başlamıştır Girişlerde yer alan ccedilanak yaprak başlıklar iccedilte

Korinth duumlzeninde yapılar ile mimaricirc geccedilişte başarılı bir şekilde vurgulan-

mıştır Boumlylece bu iki başlık tipi sadelik ve barokluk accedilısından zıt kombi-

nasyon oluşturmuştur Bu tip başlıklar oumlzellikle stoalarda kullanılmıştır Bir

cadde portiği Korinth ya da Kompozit duumlzende yapılmak istendiğinde hem

yapımı zor hem de ccedilok zaman almaktaydı Bunun yerine yapımı kolay ve

maliyeti duumlşuumlk olan Dor duumlzeni ya da ccedilanak yapraklardan oluşan daha sade

duumlzenleme kullanılmıştır Boumlylece bu başlıklar sayesinde maliyet ve zaman

tasarrufu da sağlamıştır

32 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml DENİZLİ (banu16pauedutr)

33 Bu ccedilalışmalar Pamukkale Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatoumlrluumlğuuml tara-fından 13SOBE014 Numaralı ldquoBatı Anadolu Palmet ve Dil Motifli Başlıklarrdquo adlı proje ile desteklenmektedir

34 Bu tip başlıklar Mısırrsquoda hurma ağaccedillarından goumlruumlluumlp yapılmaya başlanmıştır Mimarlar o ccedilevrede goumlrduumlklerini mimaricircye yansıtmışlardır Başlıklar palmet ya da lotustan oluştuğu gibi diğer mimaricirc duumlzenlerle de bir arada kullanılmıştır Oumlzellikle Dor Korint ve Kompozit duuml-zende karşımıza ccedilıkmaktadır Tıpkı İonik başlıkların ilk ccedilıktığında Dorik duumlzene unsurlarla birlikte kullanıldığı gibi bu başlıklarda da kombinasyon uygulamasının yapıldığını incelenen oumlrneklerden tespit edebilmekteyiz Roma İmparatorluk Doumlneminde yaygınlaşan Korinth duuml-zeni ccedilanak yapraklı başlıklarla yeniden bir hareketlilik kazanmıştır

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

612

Kentte yapılan katalog ccedilalışmasında 7 farklı tipte başlık belirlenmiştir35 Bunlar

Tip 1 Palmet Başlıklar (Resim 11)

Tip 2 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 3 Dil Motifli Tek Sıra Akanthuslu Kalathos Tacı Bezemeli Başlıklar

Tip 4 Dil Motifli Ccedilift Sıra Akanthuslu Başlıklar

Tip 5 Dil Motifli Saz ve Akanthus Yapraklı Başlıklar (Resim 12)

Tip 6 Saz Yapraklı Başlıklar

Tip 7 Kompozit Başlıklar

Anadolursquoda Arkaik Doumlnemde goumlruumllmeye başlayan bu tip başlıklar36 Stratonikeiarsquoda MS 2 yuumlzyıldan itibaren karşımıza ccedilıkmaktadır Kentte yapı-lan katalog ccedilalışmasına goumlre tespit edilen başlıklar ise Roma İmparatorluk ve Bizans Doumlnemine tarihlenmektedir Stratonikeiarsquoda tespit edilen başlıklarda Roma Doumlnemi oumlrnekleri daha ccedilok Korinth ve Kompozitrsquoin bir arada olduğu karışık duumlzende goumlruumllmektedir Bizans Doumlnemi oumlrnekleri daha sade palmet başlık tipinde olup sadece kalathos taban bilezik bezemesindeki farklılıkları ile dikkati ccedilekmektedir

6 Stratonikeiarsquodaki Dorik Mimaricirc Elemanların Katalog Ccedilalışmaları

Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER37

Stratonikeiarsquoda bulunan Dorik mimaricirc elemanların katalog ve ccedilizim ccedila-lışmaları ilk olarak Kuzey Caddersquode başlamıştır Burada 2008-2011 yıllarında

35 Arş Goumlr Banu YILMAZ Pamukkale Uumlniversitesi Fen-Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml Katalog tarihsel olarak oumlncelikle Roma İmparatorluk ve sonrasında Bizans Doumlnemi oumlrnekleri olarak sıralanmaktadır

36 Arkaik ve Klacircsik Doumlnem mimarlığında suumltun başlıklarının dış yuumlzeylerinde lokal olarak dil motifi bezemeler goumlruumllmektedir Hellenistik Doumlnemde ise suumltun başlığının tuumlm yuumlzeyini ccedilev-reler şekilde kullanılmıştır Boumlylece ağız kısımlarında iccedilten dışa doğru bir kıvrım oluşmuştur Roma Doumlneminde daha ccedilok karışık duumlzenle bir arada kullanılmıştır Korinth ya da Kompozit başlıklarda kullanılan bezemelerin bir arada goumlruumllduumlğuuml başlık tipleri ortaya ccedilıkmıştır Bizans Doumlneminde daha ccedilok palmet başlıklar dikkati ccedilekmektedir

37 Dr Zeliha GİDER BUumlYUumlKOumlZER Selccediluk Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Arkeoloji Boumlluumlmuuml KonyaTUumlRKİYE (zgidergmailcom)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

613

kadar devam eden kazı ccedilalışmalarında Kuzey Caddersquonin Bizans Doumlnemi duuml-zenlemesinde farklı yapılara ait Dorik mimaricirc elemanların devşirme malzeme olarak kullanıldığı tespit edilmiştir Burada toplam 137 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Katalog sonucunda burada 3 farklı Dorik yapıya ait mimaricirc blokların devşirme malzeme olarak kullanıldığı belirlenmiş ve bu yapılar ldquoDorik Yapı A B ve Crdquo olarak adlandırılmıştır Mevcut veriler doğrul-tusunda Dorik Yapı Arsquonın tuumlm cephesinin Dorik Yapı Brsquonin ise sadece uumlst ya-pısının restituumlsyon oumlnerisi hazırlanmıştır Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc bloklar Kuzey Caddersquonin Batı Portikosursquonun Bizans Doumlnemi cephe duumlzenlemesinde kullanılmıştır Mimaricirc blokların katalog ve ccedilizim ccedilalışmaları Dorik Yapı Arsquoya ait mimaricirc blokların iki gruba ayrıldığını ortaya koymuştur Oumllccediluuml bakımından birbirine yakın değerlere sahip olan bu iki grup arasındaki fark oumlzellikle trig-lif-metop ile geison-sima bloklarında tespit edilmiştir Bu durum soumlz konusu Dorik mimaricirc blokların kentte yer alan bir suumltunlu caddenin iki cephesine ya da Dorik bir stoanın farklı iki kanadına ait olduğunu goumlstermektedir (Ccedilizim 2) Dorik Yapı Brsquonin mevcut mimaricirc blokları arasında yer alan koumlşeye ait trig-lif-metop bloğu ile koumlşe kornişi ise soumlz konusu yapının Dorik cepheli bir anıt olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir (Resim 13) Kuzey Caddersquode bulunan beş adet yazıtlı arşitrav blokları Dorik Yapı C başlığı altında değerlendirilmiştir

İkinci ccedilalışma alanı Tiyatro ile Gymnasion arasında yer alan Plasterli Yapırsquodır Burada yapılan ccedilalışmalarda toplam 65 adet Dorik mimaricirc blo-ğun katalogu yapılmıştır Bu mimaricirc bloklardan 58rsquoi Plasterli Yapırsquoya aittir Arşitravlarda ve triglif-metop bloklarında goumlruumllen farklı stil oumlzellikleri yapı-nın iki evreli olduğunu ortaya koymuştur

Uumlccediluumlncuuml ccedilalışma alanı olan Gymnasionrsquoda ccedilok sayıda farklı yapıya ait Dorik mimaricirc blokların devşirme olarak kullanıldığı belirlenmiştir Buradaki ccedilalış-malarda 77 adet Dorik mimaricirc bloğun katalogu yapılmıştır Gymnasionrsquodaki mimaricirc blokların tasnifi henuumlz tamamlanamadığından katalog ccedilalışmalarına 2014 yılında devam edilmek uumlzere ara verilmiştir

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

614Ccedilizim 1 Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

615

Ccediliz

im 2

Dor

ik Y

apı A

rsquonın

Cep

he R

estit

uumlsyo

nu

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

616

Resim 1 Tiyatro Augustus-İmparatorlar Tapınağı Altar Propylon ve Dorik Portik

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

617Resim 3 Dorik Portik bloklarının buluntu hali

Resim 2 Propylon kuzey Peribolosu ve kuzeyindeki Dorik Portik

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

618Resim 5 Hamamda alanın ccedilalışma sonrası durumu

Resim 4 Hamamda alanın ccedilalışma başlangıcındaki goumlruumlnuumlmuuml

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

619Resim 7 Erikli Kilise Orta Nef kuzeybatı koumlşesi tessera harccedil yatağı yenileme uygulaması

Resim 6 Hamamın zemin doumlşemesi ve mimari elemanlar

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

620Resim 9 Doğu Portik taban mozaiği 1 numaralı panel borduumlr ve lakuna dolgu uygulama sonrası

Resim 8 Doğu Portik taban mozaiği 2 numaralı panel ccedilatlak dolgu uygulaması

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

621

Resim 10 Euarestosrsquoun heykel kaidesi yazıtı

Resim 11 Palmet başlıklar (Tip 1)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)

622Resim 13 Dorik Yapı Brsquoye ait koumlşe kornişi

Resim 12 Dil motifli saz ve akanthus yapraklı başlık (tip 5)