EBDOMADIAIO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥΣυντάκτης: † Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος & Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

Ἀριθμ. 33

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 4 IOYNIOY 2010† Μνήμη Mητροφάνους Κων/πόλεως, Μάρθας καί Μαρίας

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ

(Ἀναγινώσκεται κάθε Κυριακή ἀπό τούς Ἱερεῖς στούς Ναούς καί τίς Μονές τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας)

Δημητσάνα - Μεγαλόπολη, Κυριακή 6 Ἰουνίου 2010

1. ΤΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΘΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ

Μέ τήν σημερινή Κυριακή, ἀδελφοί χριστιανοί, ἀρχίζουμε μία νέα σπουδαία σειράκηρυγμάτων. Καί τήν λέω σπουδαία τήν σειρά αὐτή, γιατί θά εἶναι ἀφιερωμένη στήνπίστη μας, τήν Ὀρθόδοξη πίστη μας. Στό σύνολό της ἡ σειρά αὐτή θά εἶναι μία Δογ-ματική κατήχηση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας. Ἐπικαλοῦμαι τήν Εὐλογία τῆςΚυρίας Θεοτόκου καί τίς προσευχές σας, ἀγαπητοί μου χριστιανοί, γιά νά ἀξιωθῶ νάφέρω εἰς πέρας τήν νέα αὐτή σειρά τῶν κηρυγμάτων μας.

1. Ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία φρόντιζε ἀπό τήν ἀρχή οἱ χριστιανοί νά γνωρίζουν τήνἀλήθεια καί νά βρίσκονται στήν ὀρθή πίστη. «Ἡ πιό μεγάλη μου χαρά – λέει ὁ Εὐαγ-γελιστής Ἰωάννης – εἶναι νά βλέπω τά πνευματικά μου παιδιά νά περιπατοῦν στήνἀλήθεια» (Γ΄ Ἰωάν. 4). Ἄς προσέξουμε τήν ἔκφραση «νά περιπατοῦν στήν ἀλήθεια».Ἡ ἔκφραση αὐτή, ἀγαπητοί μου, σημαίνει ὅτι τήν πίστη μας τήν μαθαίνουμε ὄχι γιάνά μορφωθοῦμε θεωρητικά, ἀλλά γιά νά τήν ζοῦμε στήν ζωή μας, γιά νά «περιπα-

2

τοῦμε» στίς ἀλήθειες της. Ἡ πίστη μας εἶναι ἡ ζωή μας! Τό πόσο μεγάλη σημασίαἔδιναν οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι στό νά κηρύττεται σωστά ἡ πίστη μας, φαίνεται ἀπό τόνἀπόστολο Παῦλο. Αὐτός ὁ μεγάλος Ἀπόστολος, μετά ἀπό μερικά κηρύγματα πούἔκανε, πῆγε μαζί μέ τόν Βαρνάβα καί τόν Τίτο στά Ἱεροσόλυμα, γιά νά ἐκθέσει στούςἐκεῖ Ἀποστόλους τό κήρυγμά του, γιά νά τοῦ βεβαιώσουν αὐτοί τήν ὀρθότητα τῶνὅσων λέγει (βλ. 2,1-2). Καί στήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ, πού εἶναι ἡ πρώτη ἀκο-λουθία στήν λατρεία μας,1 στήν πρώτη κιόλας εὐχή προσευχόμαστε: «Ὁδήγησονἡμᾶς ἐν τῇ ὁδῷ Σου, τοῦ πορεύεσθε ἐν τῇ ἀληθείᾳ Σου».

2. Ἡ ἀλήθεια, ἡ ὀρθή πίστη πού ἀποκαλύφθηκε στήν Ἐκκλησία καί διδάσκεταιἀπό αὐτήν στά παιδιά Της, λέγεται «Ὀρθοδοξία». «Ὀρθοδοξία» θά πεῖ «ὀρθή πίστη».Ἡ λέξη προέρχεται ἀπό τό «ὀρθός», δηλαδή «ἀληθινός», «σωστός». Στήν ΠαλαιάΔιαθήκη οἱ ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ λέγονται «εὐθεῖς» (Ψαλμ. 32,1), ὅπως «εὐθύς» εἶναιὁ Θεός (Ψαλμ. 24,8) καί ὁ λόγος Του (Ψαλμ. 32,4). Εἶναι ὡραία ἡ προσευχή τοῦἱεροῦ Ψαλμωδοῦ, ὅπου παρακαλεῖ νά τοῦ διδάξει ὁ Θεός τόν Νόμο του καί νά τόνὁδηγεῖ στήν «εὐθεία» ὁδό, δηλαδή νά τόν κρατεῖ στήν ἀληθινή πίστη, γιατί ὑπῆρχε ὁκίνδυνος τῆς εἰδωλολατρείας: «Νομοθέτησόν με, Κύριε, – λέγει – ἐν τῇ ὁδῷ Σου καίὁδήγησόν με ἐν τρίβῳ εὐθείᾳ» (Ψαλμ. 26,11). Αὐτή ἡ «εὐθεία» ὁδός τῆς ΠαλαιᾶςΔιαθήκης εἶναι ἡ «Ὀρθοδοξία» σέ μᾶς· καί τό «εὐθύς» εἶναι τό «ὀρθόδοξος». Ὁ ἀπό-στολος Παῦλος συνιστᾶ στόν μαθητή του Τιμόθεο, Ἐπίσκοπο Ἐφέσσου, νά «ὀρθοτομῇτόν λόγον τῆς ἀληθείας» (Β΄ Τιμ. 2,15), νά διδάσκει δηλαδή ὀρθά τήν πίστη.

Ὁ ὅρος Ὀρθοδοξία χρησιμοποιήθηκε ἀπό παλαιά, πρίν ἀκόμη ἀπό τήν ἐποχή τῶνΟἰκουμενικῶν Συνόδων (δηλαδή πρίν ἀπό τό 325 π.Χ.). Ἔπειτα χρησιμοποιήθηκεστήν ὁρολογία τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων ἀπό Πατέρες καί τῆς Ἀνατολικῆς καί τῆςΔυτικῆς Ἐκκλησίας καί καθιερώθηκε λοιπόν ἀπό τήν Παράδοση.

3. Πλάι μέ τήν ἀλήθεια, κοντά μέ τήν Ὀρθοδοξία, ἐμφανίστηκε καί ἡ πλάνη. Ἡπλάνη ὀνομάστηκε «αἵρεση». Εἶναι ἡ «ἑτεροδοξία», ὅπως λέει διαφορετικά τήν αἵρεσηὁ ἅγιος Ἰγνάτιος ὁ Θεοφόρος.2 Εἴπαμε ὅτι ἡ αἵρεση ἀναπτύχθηκε πλάι μέ τήν ἀλήθεια,γιατί πραγματικά ἡ αἵρεση εἶναι καί αὐτή ἀλήθεια, ἀλλά τραβηγμένη στά ἄκρα. Ἄν

1. Πραγματικά ὁ Ἑσπερινός εἶναι ἡ πρώτη ἀκολουθία, γιατί ἡ ἡμέρα κατά τήν Ἐκκλησία ἀρχίζειμέ τόν Ἑσπερινό, κατά τό Γραφικό «Καί ἐγένετο ἑσπέρα καί ἐγένετο πρωί ἡμέρα μία» (Γεν. 1,5)·πρῶτα μνημονεύεται ἡ ἑσπέρα καί μετά ἡ ἡμέρα. – Μέ τήν εὐκαιρία τοῦ παραπάνω χωρίου πού μνη-μονεύσαμε ἀπό τά λειτουργικά βιβλία γράφουμε ὅτι εἶναι πολύ ἀναγκαῖο νά γραφεῖ ἕνα λειτουργικό λεξικόἀπό τά ἱερά βιβλία τῆς λατρείας μας. Τήν ἐργασία αὐτή εἴχαμε ἀρχίσει ἐμεῖς πρό ἐτῶν, δέν γνωρίζουμεὅμως ἄν θά εὕρουμε ποτέ τόν χρόνο νά τήν τελειώσουμε. Στά ἱερά αὐτά λειτουργικά βιβλία περιέχεταιὅλη ἡ πίστη μας καί ἡ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας.

2. Ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος ἦταν ὁ δεύτερος Ἐπίσκοπος Ἀντιοχείας· κατά τήν παράδοση ἦταν τό παιδίἐκεῖνο πού ἔλαβε στήν ἀγκαλιά Του ὁ Κύριος (Μάρκ. 9,36-37) – ἕνας λόγος γιά τόν ὁποῖο ὀνομάστηκε«θεοφόρος»· ἡ μνήμη του ἑορτάζεται ἀπό τήν Ἐκκλησία μας στίς 20 Δεκεμβρίου καί 29 Ἰανουαρίου.Μαρτύρησε στήν Ρώμη· κατά τήν πορεία του πρός τήν Ρώμη ἔγραψε ἑπτά ἐπιστολές στίς χριστιανικές

3

σᾶς ρωτᾶ κανείς, ἀγαπητοί μου, τί καλεῖται αἵρεση, νά τοῦ λέτε αὐτό πού σᾶς εἶπα:«Αἵρεση εἶναι ἡ ἀλήθεια τραβηγμένη στά ἄκρα»! Καί θά τό ἐξηγήσω γιατί: Οἱ αἱρε-τικοί, ἀγαπητοί μου, δέν δέχονται ὅλη τήν ἀλήθεια τῆς πίστης μας, ἀλλά μόνο ἕναμέρος ἀπό αὐτήν. Ἐκλέγουν καί προτιμοῦν μιά ἤ δυό μόνο θέσεις τῆς ἀλήθειας, τίςτονίζουν αὐτές τίς θέσεις, τίς παρατονίζουν, τίς τραβοῦν στά ἄκρα καί ἔτσι κάνουντήν αἱρετική τους διδασκαλία. Γι᾿ αὐτό καί λέγονται «αἱρετικοί», ἀπό τό ρῆμα «αἱρέ-ομαι-οῦμαι», πού σημαίνει ἐκλέγω, προτιμῶ. Γιά παράδειγμα: Ὁ Ἰησοῦς Χριστόςἦταν Θεός καί ἄνθρωπος, Θεάνθρωπος μέ μία λέξη. Ἄν ὅμως τονίσουμε τήν ἀνθρώπινηφύση τοῦ Χριστοῦ σέ βάρος τῆς θείας φύσης Του, αὐτό εἶναι ἡ αἵρεση τοῦ Ἀρείου,πού δέν δεχόταν γιά πραγματικό Θεό τόν Χριστό. Καί ἄν τονίσουμε ἀντίθετα τήνθεία φύση στό Πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ σέ βάρος τῆς ἀνθρώπινης φύσης Του, αὐτό εἶναιἡ αἵρεση τοῦ Εὐτυχοῦς, πού δέν δεχόταν τήν πραγματική Σάρκωση τοῦ Ἰησοῦ Χρι-στοῦ. Δηλαδή, ἀγαπητοί μου, οἱ αἱρετικοί δέν δέχονται τό «πλήρωμα» τῆς ἀλήθειας,ὅλη δηλαδή τήν ἀλήθεια, ἀλλά ἀπό αὐτήν ἐκλέγουν, «αἱροῦνται», ἕνα μόνο μέρος τηςκαί ἐμεῖς γι᾿ αὐτό τούς λέμε «αἱρετικούς».3 Ἐπειδή δέ οἱ αἱρετικοί ἀναμιγνύουν καίἀλήθεια στήν πλάνη τους, ὅπως τό εἶπα παραπάνω, ἐπειδή τό πικρό δηλητήριό τουςτό προσφέρουν μέ μέλι, γι᾿ αὐτό καί εἶναι πολύ ἐπικίνδυνοι. Μέ αὐτό τους τόν τρόποεἶναι πολύ εὔκολο νά παραπλανήσουν τούς ἀστήρικτους χριστιανούς.4

Ἄν ἐξετάσουμε τήν ἱστορία τῶν αἱρέσεων, θά δοῦμε ὅτι αὐτές δημιουργήθηκαν ἀπότήν ἐπίδραση τῆς φιλοσοφίας καί ἀπό τήν ἐπίδραση τῶν ἀνθρωπίνων ἀδυναμιῶν καίπαθῶν. Γι᾿ αὐτό καί ἕνας, Κήρινθος τό ὄνομα, πού ἦταν πολύ σαρκικός καί φαγοπότης,τά χίλια ἔτη , γιά τά ὁποῖα μιλάει τό 20ο κεφάλαιο τῆς Ἀποκάλυψης, τά ἑρμήνευσεσαρκικά. Εἶπε ὅτι αὐτά θά εἶναι μιά μεγάλη περίοδος εὐημερίας καί ὑλικῶν ἀπολαύ-σεων τῶν πιστῶν. Ἑρμήνευσε δηλαδή τήν Ἁγία Γραφή μέ βάση τό ἁμαρτωλό τουπάθος, τό πάθος τῆς καλοπέρασης καί ἔτσι δημιούργησε αἵρεση. Αὐτός ὁ Κήρινθοςμαζί μέ κάποιον ἄλλον ὅμοιό του, Νέπωντα στό ὄνομα, αὐτοί οἱ δυό ἦταν οἱ πρόδρομοιτῶν σημερινῶν Χιλιαστῶν, τῶν ψευδομαρτύρων τοῦ Ἰεχωβᾶ.

4. Ἀδελφοί μου, εἶναι ἀνάγκη, σάν ὀρθόδοξοι χριστιανοί πού εἴμαστε, χριστιανοί βα-

κοινότητες καί στόν ἅγιο Πολύκαρπο, πού περιέχουν πλοῦτο πληροφοριῶν γιά τό δόγμα, τήν λατρείακαί τήν ὀργάνωση τῆς πρώτης Ἐκκλησίας· οἱ ἐπιστολές αὐτές ἐπίσης ἔχουν πόθο γιά τό μαρτύριο καίεἶναι ἀπολαυστικά πνευματικά κείμενα. – Τήν ἔκφραση «ἑτεροδοξία» βλ. εἰς πρός Τραλλιανούς ἐπιστολήτου 8,1.

3. Ὁ μακαριστός καθηγητής Ἰωάν. Φουντούλης λέει: «Αἵρεσις δέν εἶναι πάντοτε ἐξ ὑπαρχῆς ἐσφαλ-μένη διδασκαλία, ἀλλά καί ὀρθή διδασκαλία συρομένη πρός τά ἄκρα, ἄνευ τοῦ ἰσοβάρου τονισμοῦ τῆςἀντιστοίχου καί ἐξ ἴσου ὀρθῆς τοιαύτης» (Λειτουργικά Θέματα, Α , σ. 36).

4. Ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος λέει σχετικά περί τῶν αἱρετικῶν: «... Οἱ ἑαυτοῖς παρεμπλέκουσιν Ἰησοῦ Χριστόνκαταξιοπιστευόμενοι, ὥσπερ θανάσιμον φάρμακον διδόντες μετά οἰνομέλιτος, ὅπερ ὁ ἀγνοῶν ἡδέως λαμ-βάνει ἐν ἡδονῇ κακῇ τό ἀποθανεῖν» (Πρός Τραλλιανούς, 6).

4

πτισμένοι στήν ἅγια Κολυμβήθρα, εἶναι ἀνάγκη, λέω, νά μάθουμε τήν ὀρθόδοξη πίστημας. Σ᾿ αὐτό θά βοηθήσει ἡ νέα αὐτή σειρά τῶν κηρυγμάτων, πού παρακαλῶ νά τήνἀγαπήσετε καί νά τήν προσέχετε. Καί νά προσέχουμε ὄχι μόνο νά μάθουμε τίς ἀλή-θειες τῆς πίστης μας, ἀλλά καί νά στεκόμαστε σταθεροί σ᾿ αὐτές. Ὁ ἀπόστολος Πέ-τρος τελειώνοντας τήν Α Καθολική5 Ἐπιστολή του δίνει μαρτυρία γι᾿ αὐτά πούἔγραψε καί λέει ὅτι αὐτά εἶναι ἡ ἀληθινή πίστη καί βλέπει μέ χαρά τούς χριστιανούςνά «στέκονται» σ᾿ αὐτήν. «Δι᾿ ὀλίγων ἔγραψα – λέει – παρακαλῶν καί ἐπιμαρτυρῶνταύτην εἶναι ἀληθῆ χάριν τοῦ Θεοῦ εἰς ἥν ἑστήκατε» (Α Πέτρ. 5,12).

Μέ πολλές εὐχές † Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

5. Λέγεται «καθολική» ἐπιστολή γιατί δέν ἀπευθύνεται σέ ἕνα ἄτομο (ὅπως ἡ πρός Φιλήμονα ἐπι-στολή τοῦ ἀποστόλου Παύλου), οὔτε σέ μιά τοπική Ἐκκλησία (ὅπως οἱ ἄλλες ἐπιστολές τοῦ ἰδίου ἀπο-στόλου), ἀλλά στήν ὅλη Ἐκκλησία γενικά, σ᾿ ὅλους τούς χριστιανούς. Στήν Καινή Διαθήκη ἔχουμεἑπτά καθολικές ἐπιστολές: Τοῦ Ἰακώβου, Α , Β΄ τοῦ Πέτρου, Α , Β΄, Γ΄ τοῦ Ἰωάννου καί τοῦ Ἰούδα.

5

Ι. H AΡΧΕΓΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (1,1-11,26)

Τό πρῶτο αὐτό τμῆμα τῆς Γενέσεως, τά ἕντεκα πρῶτακεφάλαιά της, μᾶς μιλοῦν γιά τήν δημιουργία τοῦ κόσμουκαί τοῦ ἀνθρώπου, γιά τήν πτώση του καί τά ὀδυνηράἀποτελέσματα τῆς ἁμαρτίας του. Ἡ ἀπομάκρυνση ὅμωςαὐτή τοῦ ἀνθρώπου ἔκανε τόν Θεό νά ἐπέμβει γιά μία νέαδημιουργία: Νά ἐκλέξει ἕνα λαό, ἀπό τόν ὁποῖον θά προ-έλθει ὁ Μεσσίας ὁ Λυτρωτής τῆς ἀνθρωπότητας. Ἐνῶλοιπόν τό τμῆμα αὐτό τῆς Γενέσεως μιλάει γιά τήν ἀρχέ-γονη ἱστορία, γιά τήν προϊστορία τοῦ κόσμου, εἶναι συγ-χρόνως καί μία ἀναγκαία εἰσαγωγή στήν ἱστορία τῆςσωτηρίας τῆς ἀνθρωπότητας, πού ἀρχίζει μέ τήν ἐκλογήτοῦ Ἀβραάμ (κεφ. 12), ὡς τοῦ γενάρχου τοῦ λαοῦ, στόνὁποῖον ἀποκαλύφθηκε ὁ Θεός καί παρέδωσε τόν Νόμο Του.Ὁ λαός αὐτός, γιά τόν ὁποῖο γράφηκε τό βιβλίο τῆς Γε-νέσεως, ἔπρεπε νά μάθει ὅτι ὁ Θεός Του μέ τόν Ὁποῖο σύ-ναψε διαθήκη ἱερή εἶναι ὁ δημιουργός τοῦ Σύμπαντος, ὅτιεἶναι ὁ μόνος Θεός. Τά μαθήματα πού λαμβάνουμε ἀπό τάἕντεκα κεφάλαια τοῦ πρώτου αὐτοῦ τμήματος τῆς Γενέ-σεως εἶναι ἀναγκαῖα καί πολύτιμα γιά τήν θεολογία μας,γιατί χωρίς αὐτά δέν μποροῦμε νά νοήσουμε τό οἰκομικόσχέδιο τοῦ Θεοῦ γιά τήν σωτηρία μας.

(Arbez, E. P., “Genesis I-XI and Prehistory,” American

Ecclesiastical Review 123 [1950] 81-92, 202-13, 284-94.Cramer, K., Genesis 1-11: Urgeschichte [Tübingen, 1959].Hauret, C., Beginnings: Genesis and Modern Science [tr.E. P. Emmans· Dubuque, 1955]. Renckens, H., Israel’s

Concept of the Beginning [N.Y., 1964]).

Νέος ὑπομνηματισμός τῆς Παλαιᾶς Διαθήκηςχρησιμοποιούμενος γιά τίς ἑβδομαδιαῖες ραδιοφωνικές ἐκπομπές

στόν Ραδιοφωνικό Σταθμό τῆς Πειραϊκῆς Ἐκκλησίαςκάθε Τρίτη ὥρα 12.15´ μεσημέρι.

6

1. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ (1,1-6,4)

Πρώτη διήγηση τῆς δημιουργίας (1,1-2,4α)

1,1Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁΘεός τόν οὐρανόν καί τήνγῆν.2Ἡ δέ γῆ ἦν ἀόρατος καίἀκατασκεύαστος, καίσκότος ἐπάνω τῆς ἀβύσ-

1,1Πρῶτα ὁ Θεός δημι-ούργησε τό ὑλικό τοῦ σύμ-παντος. 2 Ἡ γῆ ἦταν ἀσχημάτιστηκαί ἔρημη καί σκοτάδισκέπαζε τήν ἄβυσσο. Τό

1,1-2,4α: Ἡ διήγηση αὐτή ἀνήκουσα στήν Ἱερατική πηγή εἶναιπλέον δυσνόητη καί πλέον θεολογική ἀπό τήν ἀκολουθοῦσα Γιαχβικήδιήγηση 2,4β-25 καί θέλει νά δώσει μία λογική καί λεπτομερῆ ταξινό-μηση τῶν δημιουργηθέντων ὄντων. Ὁ συγγραφεύς παριστάνει τίς ὑπάρ-ξεις καί τήν ζωή νά προβάλλουν στό λειτουργικό πλαίσιο τῆς ἑβδομάδος.Τά ὄντα ἔρχονται σέ ὕπαρξη μέ τόν λόγο τοῦ Θεοῦ κατά σειρά ἀξίαςμέχρι τοῦ ἀνθρώπου, τῆς εἰκόνος τοῦ Θεοῦ καί βασιλέως τῆς δημιουρ-γίας. Τό κείμενο χρησιμοποιεῖ μία γνώση κατανοητή ἀκόμη καί γιά τήνπαιδική ἡλικία. Δέν πρέπει νά σοφιζόμεθα νά εὑρίσκουμε συμφωνίες με-ταξύ αὐτῆς ἐδῶ τῆς διηγήσεως καί τῆς σημερινῆς μας ἐπιστήμης· ἀλλάτήν διήγησή μας πρέπει νά τήν διαβάζουμε ὡς ἕνα κείμενο στό ὁποῖο μέτήν μορφή τῆς ἐποχῆς του ἀποκαλύπτεται μία διδασκαλία αἰωνίου ἀξίαςπερί τοῦ Θεοῦ, ὡς τοῦ μοναδικοῦ, τοῦ πέραν καί πρίν ἀπό τόν κόσμο καίὡς τοῦ δημιουργοῦ τοῦ κόσμου. 1,1. Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεός. Ἡσυνήθης μετάφραση εἶναι, « Στήν ἀρχή ὁ Θεός ἐδημιούργησε τόν οὐρανόκαί τήν γῆ», στήν ὁποία μπορεῖ νά ἀνταποκριθεῖ τό τέλος τῆς ἑνότητος(2,4α). Δίδουν καί τήν ἑξῆς μετάφραση ἀπό τό Ἑβρ.: «Σέ κάποια ἀρχήπού ὁ Θεός δημιούργησε τόν οὐρανό καί τήν γῆ...». Ὁ συγγραφεύς ἐννοεῖἐδῶ ὡς δημιουργική πράξη τοῦ Θεοῦ τήν διοργάνωση τοῦ κόσμου σέ κά-ποια ἀρχή χρόνου. Τό λεξιλόγιο πάντως, τό ὁποῖο ἐκλέγει ὑπαινίσσεταιμία ἀρχή ἐκ τοῦ μή ὄντος (βλ. Β΄ Μακ. 7,28. Ἑβρ. 11,3), γιατί ἡἑβραϊκή λέξη σημαίνει συγχρόνως «ἔναρξη» καί «πρώτη αἰτία». Προ-ετοιμάζεται ἔτσι ἡ ἀποκάλυψη περί μιᾶς Σοφίας ἤ δημιουργικοῦ Λόγου(βλ. Παρ. 8,22-31. Ἰωάν. 1,1-3). – Ἐποίησεν. Τό ἀντίστοιχο ἑβραϊκόρῆμα ar («μπαρά᾿») ὑπογραμμίζει τό μεγαλειῶδες τῆς θείας πράξεως,γιατί τό ρῆμα αὐτό χρησιμοποιεῖται γιά δημιουργική πράξη τοῦ Θεοῦ,

Ἰώβ 38-39Ψαλμ. 8. 103

Παροιμ. 8,22-31Ἰωάν. 1,1-3

Κολ. 1,15-17Ἑβρ. 1,2-3

7

σου, καί πνεῦμα Θεοῦ ἐπε-φέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος.3Καί εἶπεν ὁ Θεός· γενη-

πνεῦμα ὅμως τοῦ Θεοῦ ἐκι-νεῖτο ἐπάνω ἀπό τά ὕδατα.3Καί εἶπε ὁ Θεός: «Νά γί-

γιά νά ἐκφρασθεῖ ἡ διαφορά πρός τήν πράξη, ἡ ὁποία γίνεται ἀπόἄνθρωπο· σημαίνει ἐπίσης τό ρῆμα ar («μπαρά᾿») καί τήν ἐπέμβασητοῦ Θεοῦ στήν ἱστορία τοῦ λαοῦ του (Ἠσ. 43,1-15). Ἡ θεία αὐτή πράξησημαίνεται στήν Ἁγία Γραφή καί στήν Παλαιά Ἀνατολή καί μέ ἄλλουςὅρους, ὡς «πλάθω», «μορφώνω», «παράγω». Πάντως μέ τό ρῆμα ar(«μπαρά᾿») δέν πρέπει νά εἰσαχθεῖ ἐδῶ ἡ μεταφυσική ἰδέα τῆς δημιουρ-γίας ἀπό τό μηδέν, πού δέν θά διατυπωθεῖ πρίν ἀπό τό Β΄ Μακ. 7,28,ἀλλά τό κείμενο μᾶς διαβεβαιώνει ὅτι ὑπῆρξε μία ἀρχή στόν κόσμο: Ἡδημιουργία δέν εἶναι ἕνας μῦθος· ἀνήκει στήν ἱστορία, τῆς ὁποίας εἶναι ἡπρώτη ἀρχή. 1,2. Ἀόρατος καί ἀκατασκεύαστος. Ὁ συγγραφεύςἐκλέγει μέ φροντίδα τίς λέξεις μέ τίς ὁποῖες ἐκφράζει τήν κατάστασητοῦ κόσμου πρίν ἀπό τήν δημιουργική του ταξιθέτηση: Ἡ ἀπουσία τῆςζωῆς (h ht [«θώχου, μπώχου»], βλ. Ἰερ. 4,23. Ἠσ. 34,10), τόσκότος, ἡ ἄβυσσος (ht [«θεχώμ»], πού ὑπενθυμίζει τήν Tiamat), δηλ.ἡ ἀσχημάτιστη μᾶζα τῶν ἀρχεγόνων ὑδάτων (7,11. 8,2 μέ τήν εὐκαιρίατοῦ κατακλυσμοῦ· Ψαλμ. 106,26). Οἱ λέξεις τοῦ ἑβραϊκοῦ ht («θώχου)καί h («μπώχου») εἶναι καί οἱ δύο οὐσιαστικά καί σημαίνουν «ἐρημία»καί «κενότης». Ἡ ὁμοιότης τῆς μορφῆς τῶν λέξεων αὐτῶν καί ἡ τρα-χύτητα τῆς ἐκφράσεώς τους τίς κάμνουν ὡς μία παροιμία γιά νά δηλωθεῖκάθε τι τό ὁποῖο εἶναι μελαγχολικό καί ἔρημο (Ἠσ. 34,10. Ἰερ. 4,23).Ὅπως τό σκότος, τό ὁποῖο ἐσκέπαζε τήν ἄβυσσο καί τό πνεῦμα τό ὁποῖοἐκινεῖτο ἐπάνω ἀπό τά ὕδατα, ὅπως λέγει ὁ στίχος μας, ἔτσι καί οἱἐκφράσεις ht («θώχου) καί h («μπώχου») εἶναι εἰκόνες, οἱ ὁποῖες μέτόν ἀρνητικό τους χαρακτῆρα δίδουν τήν ἰδέα τῆς δημιουργίας ἐκ τοῦμή ὄντος. – Ἀβύσσου. Ἑβρ. ht («θεχώμ»), τό ὁποῖο, ὅπως εἴπαμε,συνδέεται μέ τό Tiamat, τό ὄνομα τοῦ πρωτογόνου θηρίου στήν βαβυ-λωνιακή διήγηση περί δημιουργίας. – Πνεῦμα Θεοῦ ἐπεφέρετο... Τό«πνεῦμα τοῦ Θεοῦ» εἶναι αὐτό τό ὁποῖο ἐπιτρέπει τήν ζωή τοῦ ἀνθρώπου(6,3) καί ὅλων τῶν ὄντων (Ψαλμ. 103,30). Ἐδῶ εἶναι ἐξωτερικό στήνμᾶζα τῶν ὑδάτων· ἡ ζωή δέν εἶναι ἀκόμη δυνατή. Ἐνόησαν ἐπίσης αὐτότό «πνεῦμα τοῦ Θεοῦ» ὡς ἕναν «ἰσχυρό ἄνεμο» ἤ ὡς «τό Πνεῦμα τοῦΘεοῦ». Καλλίτερον ὅμως εἶναι νά ποῦμε ὅτι στήν ἔκφρασή μας «πνεῦμαΘεοῦ» δέν πρόκειται περί τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ καί τοῦ ρόλου Τουστήν δημιουργία. Ἡ δημιουργία θά εἶναι τό ἔργο τοῦ «λόγου» τοῦ Θεοῦ

Β΄ Κορ. 4,6Ἰωάν. 8,12

8

θήτω φῶς· καί ἐγένετοφῶς.4Καί εἶδεν ὁ Θεός τόφῶς, ὅτι καλόν· καί διε-χώρισεν ὁ Θεός ἀνά μέ-

νει φῶς». Καί ἔγινε φῶς.

4Καί εἶδε ὁ Θεός τό φῶςὅτι εἶναι καλό. Καί χώρισετό φῶς ἀπό τό σκοτάδι.

(στίχ. 3 ἑξ.) ἤ τῆς «πράξεώς Του» (στίχ. 7. 16. 25. 26). Γιά τό«πνεῦμα τοῦ Θεοῦ» ὁ Θεοδώρητος λέγει ὅτι ὁ ἱερός συγγραφεύς «ἐνταῦθατόν ἀέρα καλεῖ. Εἰπών γάρ, ὅτι τόν οὐρανόν καί τήν γῆν ἐποίησε καίτῶν ὑδάτων διά τῆς ἀβύσσου μνησθείς, ἀναγκαίως καί τοῦ ἀέρος ἐμνή-σθη, ἐκ τῆς τοῦ ὕδατος ἐπιφανείας μέχρι τοῦ οὐρανοῦ διήκοντος» (MPG.80,89). – Ἐπεφέρετο. Τό ἀντίστοιχο ἑβραϊκό ρῆμα κατά λέξη μετα-φράζεται «ἐπτερύγιζε ἤπια», «ἐπώαζε» θά ἐλέγαμε. Τό ἴδιο πολύ σπάνιορῆμα ἀπαντᾶται καί στό Δευτ. 32,11, ὅπου χρησιμοποιεῖται γιά ἕνανἀετό ἱπτάμενο ἐπάνω στά νεογνά του. Ἡ μεταφορά εἶναι πιθανόν παρ-μένη ἀπό τήν παλαιά πίστη ὅτι ἡ δημιουργία ἀνεδύθη ἀπό ἕνα κόσμο –αὐγό, μία πίστη, ἡ ὁποία ἐδῶ «μεταμορφώθηκε σέ μία ὡραία καί ὑπο-βλητική εἰκόνα» (Driver). 1,3 ἑξ. Ἀρχίζει ἡ Ἑξαήμερος. «Τῆς μέν οὖνἙξαημέρου οὐδείς ἀνθρώπων δυνατός κατά ἀξίαν τήν ἐξήγησιν καί τήνοἰκονομίαν πᾶσαν ἐξειπεῖν, οὐδέ εἰ μυρία στόματα ἔχοι καί μυρίας γλώσ-σας, ἀλλ᾿ οὐδέ εἰ μυρίοις ἔτεισι βιώσει τις ἐπιδημῶν ἐν τῷδε τῷ βίῳ,οὐδέ οὕτως ἔσται ἱκανός πρός ταῦτα ἀξίως τι εἰπεῖν, διά τό ὑπερβάλλονμέγεθος καί τόν πλοῦτον τῆς σοφίας τοῦ Θεοῦ, τῆς οὔσης ἐν ταύτῃ τῇπρογεγραμμένῃ Ἑξαημέρῳ· πολλοί μέν οὖν τῶν συγγραφέων ἐμιμήσαντοκαί ἠθέλησαν περί τούτων διήγησιν ποιήσασθαι, καίτοι λαβόντες ἐντεῦθεντάς ἀφορμάς, ἤτοι περί κόσμου κτίσεως ἤ περί φύσεως ἀνθρώπου καίοὐδέ τό τυχόν ἔναυσμα ἄξιόν τι τῆς ἀληθείας ἐξεῖπον» (Λέοντος Ἀλλατίουσημειώσεις εἰς τήν Ἑξαήμερον τοῦ Εὐσταθίου Ἀντιοχείας, MPG.18,795). – Καί εἶπεν ὁ Θεός. Ὁ συγγραφεύς τοῦ κεφ. 1 τῆς Γενέσεωςἐννοεῖ ἐπίσης τήν δημιουργική πράξη τοῦ Θεοῦ ὡς τό ἀποτέλεσμα ἑνόςΛόγου. Στήν Αἴγυπτο καί ἤδη στήν Βαβυλώνα ὁ λόγος ἐξέφραζε τήνδραστική θέληση τῶν θεῶν. Στήν Βίβλο, ὁ Λόγος εἶναι κατ᾿ ἀρχάς ἡθεία φωνή, ἡ ὁποία κυριαρχεῖ στά φυσικά φαινόμενα (Ψαλμ. 28). Εἶναιἐπίσης οἱ δέκα ἐντολές («οἱ δέκα λόγοι» τοῦ Δευτ. 5), ὁ ἀποκαλυφθείςνόμος ἤ ἡ Tora (Δευτ. 30,11-14). Θά ἐκφράσει ἀκόμη ὁ Λόγος τήνπράξη τοῦ Θεοῦ στόν κόσμο (Ἠσ. κεφ. 40-55 καί ἰδιαιτέρως τά χωρία40,8 καί 55,11), τήν παρουσία μιᾶς θείας Σοφίας στίς ἀνθρώπινες κοι-νωνίες (Παροιμ. κεφ. 1-9) καί τέλος, στό 4ο Εὐαγγέλιο, θά ταυτισθεῖ

9

μέ τόν σαρκωθέντα Λόγο, ὁ Ὁποῖος μέ ὅλο τό οἰκονομικό του ἔργο ἔσωσετήν ἀνθρωπότητα. – Καί ἐγένετο φῶς. Τό φῶς εἶναι ἡ πρώτη δημι-ουργική πράξη (Ψαλμ. 103,2). Στήν Βίβλο δέν γίνεται λόγος μόνο γιάτό ὁρατό φῶς, ἀλλά καί γιά φῶς ζωῆς, φῶς χαρᾶς κ.ἄ. (Ἠσ. 9,2.60,19-20). 1,4. Καί εἶδεν ὁ Θεός τό φῶς ὅτι καλόν. Τό φῶς εἶναιμιά δημιουργία τοῦ Θεοῦ, τά σκοτάδια δέν εἶναι. Αὐτά εἶναι ἄρνηση. Ἡδημιουργία τοῦ φωτός ἀναφέρεται πρώτη, γιατί ἡ διαδοχή τῶν ἡμερῶνκαί τῶν νυκτῶν θά γίνει τό πλαίσιο στό ὁποῖο θά ἀναπτύσσεται ἡ δημι-ουργία. 1,5. Ἡμέρα πρώτη. Ἀφοῦ ἡ ἰουδαϊκή ἡμέρα ἄρχιζε μέ τήνδύση τοῦ ἡλίου, ἡ τάξη εἶναι ἑσπέρα καί πρωΐ. Τό κείμενο αὐτό συνε-τάχθη σέ ἐποχή κατά τήν ὁποία οἱ ἡμέρες ὑπελογίζοντο ἀπό τήν ἑσπέρα.1,6. Στερέωμα ἐν μέσῳ τοῦ ὕδατος. Εἶναι ἡ εἰκόνα ἑνός στερεοῦ στοι-χείου, ἐπιπέδου ἤ θολωτοῦ (Ἰεζ. 1,22-23), τό ὁποῖο κρατεῖ τά ἄνωὕδατα. Ὁ φαινομενικός «θόλος» τοῦ οὐρανοῦ (βλ. Ἰώβ 37,18) ἦταν γιάτούς ἀρχαίους Σημῖτες ἕνας στερεός θόλος, ὁ ὁποῖος συγκρατοῦσε τάἐπάνω εὑρισκόμενα νερά (Ψαλμ. 148,4)· διά μέσου τῶν ἀνοιγμάτων τουθά τρέξουν κρουνηδόν τά ὕδατα τοῦ κατακλυσμοῦ (βλ. σχόλιο εἰς 7,11).1,7. Καί ἐποίησεν ὁ Θεός. Στήν δημιουργία διά τοῦ λόγου, «εἶπεν ὁ

σον τοῦ φωτός καί ἀνάμέσον τοῦ σκότους.5Καί ἐκάλεσεν ὁ Θεός τόφῶς ἡμέραν καί τό σκό-τος ἐκάλεσε νύκτα. Kαίἐγένετο ἑσπέρα καί ἐγέ-νετο πρωί, ἡμέρα μία.6Καί εἶπεν ὁ Θεός· γενη-θήτω στερέωμα ἐν μέσῳτοῦ ὕδατος καί ἔστω δια-χωρίζον ἀνά μέσον ὕδα-τος καί ὕδατος. Καί ἐγέ-νετο οὕτως.7Καί ἐποίησεν ὁ Θεός τόστερέωμα, καί διεχώρισενὁ Θεός ἀνά μέσον τοῦ ὕδα-

5Τό φῶς ὁ Θεός τό ὀνόμασεἡμέρα καί τό σκοτάδι τόὀνόμασε νύχτα. Ἔτσι ἔγινεἑσπέρα καί πρωί, ἡμέραπρώτη.6Καί εἶπε ὁ Θεός: «Νά γί-νει στερέωμα στό μέσοντῶν ὑδάτων, γιά νά διαχω-ρίζει τά ὕδατα ἀπό τά ὕδα-τα». Καί ἔγινε ἔτσι:

7Ὁ Θεός ἔκανε τό στερέω-μα καί διαχώρισε τά ὕδατα,πού ἦταν κάτω ἀπό τό

7,11Παροιμ. 8,28

10

Θεός», προστίθεται ἡ δημιουργία διά πράξεως, «ἐποίησεν ὁ Θεός» τόστερέωμα, τούς ἀστέρες (στίχ. 16), τά ζῶα τῆς ξηρᾶς (στίχ. 25), τόνἄνθρωπο (στίχ. 26). Ὁ συγγραφεύς τῆς Ἱερατικῆς πηγῆς συγκεντρώνειἔτσι στήν πλέον πνευματική ἔννοιά του περί τῆς δημιουργίας μία παλαιάπαράδοση, παράλληλο μέ ἐκείνη τῆς δευτέρας διηγήσεως, 2,4β-25, κατάτήν ὁποία ὁ Θεός «ποιεῖ» τόν οὐρανό καί τήν γῆ, τόν ἄνθρωπο καί τάζῶα. 1,9. Εἰς συναγωγήν μίαν. «Εἰς ἕνα τόπον», λέγει καθαρῶς τόἙβρ. Βλ. καί τό τέλος τοῦ στίχου. 1,11. Σπεῖρον σπέρμα. Ἡ ἔκφρασησημαίνει «τό ὁποῖο παράγει σπέρμα». Ὁμοίως καί εἰς στίχ. 12.29. Ὁσυγγραφεύς χωρίζει τήν βλάστηση σέ τρεῖς ὁμάδες, ἀκολουθῶν τόν τρόπο

τος, ὅ ἦν ὑποκάτω τοῦστερεώματος, καί ἀναμέ-σον τοῦ ὕδατος τοῦ ἐπάνωτοῦ στερεώματος.8Καί ἐκάλεσεν ὁ Θεός τόστερέωμα οὐρανόν καίεἶδεν ὁ Θεός, ὅτι καλόν.Καί ἐγένετο ἑσπέρα καίἐγένετο πρωί, ἡμέρα δευ-τέρα.9Καί εἶπεν ὁ Θεός· συ-ναχθήτω τό ὕδωρ τό ὑπο-κάτω τοῦ οὐρανοῦ εἰς συ-ναγωγήν μίαν, καί ὀφθή-τω ἡ ξηρά. Καί ἐγένετοοὕτως. Καί συνήχθη τόὕδωρ τό ὑποκάτω τοῦοὐρανοῦ εἰς τάς συναγω-γάς αὐτῶν, καί ὤφθη ἡξηρά.10Καί ἐκάλεσεν ὁ Θεός

στερέωμα, ἀπό τά ὕδατα,πού ἦταν πάνω ἀπό τόστερέωμα.

8 Τό στερέωμα ὁ Θεός τόὀνόμασε οὐρανό καί εἶδε ὅτιεἶναι καλό (τό ἔργο τουαὐτό). Ἔτσι ἔγινε ἑσπέρακαί πρωί ἡμέρα δεύτερη.

9Καί εἶπε ὁ Θεός: «Νάσυγκεντρωθοῦν τά ὕδατα,πού εἶναι κάτω ἀπό τόνοὐρανό, σ’ ἕνα τόπο καί νάφανεῖ ἡ ξηρά». Καί ἔγινεἔτσι: Μαζεύτηκαν τά νερά,πού εἶναι κάτω ἀπό τόνοὐρανό, στίς συναγωγέςτους καί φάνηκε ἡ ξηρά.α

10Τήν ξηρά ὁ Θεός τήν ὀνό-

α. Τό ἡμιστίχ. 9β ἀπουσιάζει ἀπό τό Ἑβρ.

11

τῆς ἀναβλαστήσεως: Τόν ἁπλό χόρτο, στόν ὁποῖο δέν φαίνεται ὁ κόκκος,τόν χόρτο μέ τό στέλεχος καί τούς κόκκους καί τά δένδρα μέ τούς καρ-πούς τους καί τούς πυρῆνες ἀναπαραγωγῆς.1,16. Τούς δύο φωστῆραςτούς μεγάλους. Τά ὀνόματά τους παραλείπονται ἐπίτηδες. Τά σημιτικά

τήν ξηράν γῆν καί τά συ-στήματα τῶν ὑδάτωνἐκάλεσε θαλάσσας. Καίεἶδεν ὁ Θεός, ὅτι καλόν.

11Καί εἶπεν ὁ Θεός· βλα-στησάτω ἡ γῆ βοτάνηνχόρτου σπεῖρον σπέρμακατά γένος καί καθ’ὁμοιότητα, καί ξύλονκάρπιμον ποιοῦν καρπόν,οὗ τό σπέρμα αὐτοῦ ἐναὐτῷ κατά γένος ἐπί τῆςτῆς γῆς. Καί ἐγένετοοὕτως.12 Καί ἐξήνεγκεν ἡ γῆβοτάνην χόρτου σπεῖρονσπέρμα κατά γένος καίκαθ’ ὁμοιότητα, καί ξύ-λον κάρπιμον ποιοῦν καρ-πόν, οὗ τό σπέρμα αὐτοῦἐν αὐτῷ κατά γένος ἐπίτῆς γῆς.13Καί εἶδεν ὁ Θεός, ὅτικαλόν· καί ἐγένετο ἑσπέ-ρα καί ἐγένετο πρωί,ἡμέρα τρίτη.14Καί εἶπεν ὁ Θεός· γε-

μασε γῆ καί τίς συγκεν-τρώσεις τῶν ὑδάτων τίςὀνόμασε θάλασσες καί εἶδεὅτι εἶναι καλό τό ἔργοαὐτό.11 Καί εἶπε ὁ Θεός: «Ἄςβλαστήσει ἡ γῆ χλωρόχόρτο, φυτά μέ σπέρματατό κάθε εἶδος τους καίκαρποφόρα δέντρα, πού νάκάνουν καρπό, ὁ ὁποῖος μέ-σα του νά ἔχει τό σπέρμακατά τό εἶδος του, στήνγῆ». Καί ἔγινε ἔτσι:

12 Ἡ γῆ βλάστησε χλωρόχόρτο, φυτά μέ σπέρματακατά τό εἶδος τους καί δέν-τρα, πού παράγουν καρπό,ὁ ὁποῖος μέσα του ἔχει τόσπέρμα κατά τό εἶδος τουστήν γῆ.

13Καί εἶδε ὁ Θεός τό ἔργοαὐτό ὅτι εἶναι καλό. Ἔτσιἔγινε ἑσπέρα καί πρωί ἡμέ-ρα τρίτη.14Καί εἶπε ὁ Θεός: «Νά γί-Βαρ. 3,33-35

Ἰερ. 38,35

12

ὀνόματα τοῦ ἡλίου καί τῆς σελήνης θά ὑπενθύμιζαν παγανιστικούς θεούςλατρευομένους κατά καιρούς καί ὑπό τῶν Ἰσραηλιτῶν (βλ. Δ Βασ.23,11) καί ἡ βαβυλωνιακή λατρεία αὐτῶν τῶν θεῶν ἦταν εὔκολη γιάτούς ἐξορίστους. 1,17.18. Παρά τό ὅτι ἡ εἰδωλατρία ἐθεοποίει, ὅπωςεἴπαμε, τόν ἥλιο, τήν σελήνη καί τούς ἀστέρες, ὅμως αὐτά ἐδῶ τίθενταιστό ἐπίπεδο τῶν ἁπλῶν δημιουργημάτων καί παρουσιάζονται ὡς ἁπλέςκρεμαστές λάμπες, πού φωτίζουν τήν γῆ καί καθορίζουν τό ἡμερολόγιο.

νηθήτωσαν φωστῆρες ἐντῷ στερεώματι τοῦ οὐρα-νοῦ εἰς φαῦσιν ἐπί τῆςγῆς,β τοῦ διαχωρίζειν ἀνάμέσον τῆς ἡμέρας καίἀνά μέσον τῆς νυκτός·καί ἔστωσαν εἰς σημεῖακαί εἰς καιρούς καί εἰςἡμέρας καί εἰς ἐνιαυτούς.15Καί ἔστωσαν εἰς φαῦσινἐν τῷ στερεώματι τοῦοὐρανοῦ, ὥστε φαίνειν ἐπίτῆς γῆς. Καί ἐγένετοοὕτως.16Καί ἐποίησεν ὁ Θεόςτούς δύο φωστῆρας τούςμεγάλους, τόν φωστῆρατόν μέγαν εἰς ἀρχάς τῆςἡμέρας καί τόν φωστῆρατόν ἐλάσσω εἰς ἀρχάςτῆς νυκτός, καί τούςἀστέρας.17Καί ἔθετο αὐτούς ὁ Θε-ός ἐν τῷ στερεώματι τοῦ

νουν φωστῆρες στό στερέ-ωμα τοῦ οὐρανοῦ, γιά νάφωτίζουν τήν γῆ καί νάδιαχωρίζουν τήν ἡμέρα ἀπότήν νύχτα· καί ἀκόμα νάχρησιμεύουν στό νά καθορί-ζουν τούς καιρούς, τίς ἡμέ-ρες καί τά ἔτη·

15νά εἶναι ὡς φωστῆρες στόστερέωμα τοῦ οὐρανοῦ γιάνά φέγγουν στήν γῆ». Καίἔγινε ἔτσι:

16 Ὁ Θεός ἔκανε τούς δύομεγάλους φωστῆρες· τόνμεγαλύτερο φωστήρα, γιάνά ἐξουσιάζει τήν ἡμέρα,καί τόν μικρότερο φωστή-ρα, γιά νά ἐξουσιάζει τήννύχτα· ἐπίσης δημιούργησετούς ἀστέρες.17Καί τούς τοποθέτησε ὁΘεός στό στερέωμα τοῦ

β. Ἡ φράση «εἰς φαῦσιν ἐπί τῆς γῆς» ἀπουσιάζει ἀπό τό Ἑβρ.

Ἠσ. 40,26Σ. Σειρ.43,6.7

Ψαλμ.135,7 ἐξ.

13

1,20. Ἐξαγαγέτω τά ὕδατα ... Ἡ ἔμψυχη ζωή ἀρχίζει στά ὕδατακαί ἐξαπλώνεται στήν γῆ. 1,21 Τά κήτη τά μεγάλα. Τά θαλάσσιακήτη συνδέονται μέ τό ἀρχέγονο χάος (Ἠσ. 27,1. 51,10. Ψαλμ. 73,13.148,7). Εἶναι καί αὐτά ἁπλᾶ δημιουργήματα ὅπως οἱ ἀστέρες. 1,22.Εὐλόγησεν αὐτά ὁ Θεός. Στήν βιβλική σκέψη ἡ εὐλογία δέν εἶναι

οὐρανοῦ, ὥστε φαίνειν ἐπίτῆς γῆς18καί ἄρχειν τῆς ἡμέραςκαί τῆς νυκτός καί δια-χωρίζειν ἀνά μέσον τοῦφωτός καί ἀνά μέσον τοῦσκότους. Καί εἶδεν ὁ Θε-ός, ὅτι καλόν.19Καί ἐγένετο ἑσπέρα καίἐγένετο πρωί, ἡμέρα τε-τάρτη.20Καί εἶπεν ὁ Θεός· ἐξα-γαγέτω τά ὕδατα ἑρπετάψυχῶν ζωσῶν καί πετεινάπετόμενα ἐπί τῆς γῆς κα-τά τό στερέωμα τοῦ οὐρα-νοῦ. Καί ἐγένετο οὕτως.

21Καί ἐποίησεν ὁ Θεόςτά κήτη τά μεγάλα καίπᾶσαν ψυχήν ζῴωνἑρπετῶν, ἅ ἐξήγαγε τάὕδατα κατά γένη αὐτῶν,καί πᾶν πετεινόν πτερω-τόν κατά γένος. Καίεἶδεν ὁ Θεός, ὅτι καλά.

οὐρανοῦ, γιά νά φέγγουνστήν γῆ18καί νά ἐξουσιάζουν τήνἡμέρα καί τήν νύχτα καίνά χωρίζουν τό φῶς ἀπό τόσκοτάδι. Καί εἶδε ὁ Θεόςὅτι ἦταν καλό τό ἔργοαὐτό.19Ἔτσι ἔγινε ἑσπέρα καίπρωί, ἡμέρα τέταρτη.

20 Καί εἶπε ὁ Θεός: «Νάβγάλουν τά νερά ὀργανι-σμούς πού νά κολυμποῦνκαί πτηνά, πού νά πετοῦνπάνω στήν γῆ, στόν ἀνοι-χτό θόλο τοῦ οὐρανοῦ». Καίἔγινε ἔτσι γ :21 Ὁ Θεός δημιούργησε τάκήτη τά μεγάλα καί κάθεἔμψυχο κινούμενο, πούἔβγαλαν τά νερά κατά τόεἶδος τους, καί κάθε πετεινόπτερωτό κατά τό εἶδος του.Καί εἶδε ὁ Θεός ὅτι ἦτανκαλά.

γ. Τό «καί ἐγένετο οὕτως» ἀπουσιάζει ἀπό τό Ἑβρ.

Ἰώβ 12,7-12

14

ἁπλῶς μία πνευματική εὐχή, ἀλλά ἐκδηλώνεται μέ τήν ἀνανέωση καίτό ξάνοιγμα τῆς ζωῆς. 1,24. Ἑρπετά. Αὐτά πού «ἕρπουν» (ἤ «γλι-στροῦν», στίχ. 21): Τά φίδια, οἱ σαῦρες καί τά λοιπά μικρά ζῶα. 1,26.Ποιήσωμεν. Εἶπαν ὅτι αὐτός ὁ πληθυντικός (βλ. καί 3,22. 11,7. Ἠσ.6,8 κατά τό Ἑβρ.) δύναται νά δηλώνει μία διάσκεψη τοῦ Θεοῦ μέ τήνοὐράνια αὐλή του (τούς ἀγγέλους· βλ. Γ΄ Βασ. 22,19. Ἰώβ 1,6)· ἡ με-τάφραση τῶν Ο΄ (τήν ὁποία ἀκολουθεῖ καί ἡ Βουλγάτα) στόν Ψαλμ.8,6, πού ἐπαναλαμβάνεται εἰς Ἑβρ. 2,7, ἐνόησε ἔτσι τό κείμενο. Ὡςκαλύτερο εἶναι νά ποῦμε ὅτι αὐτός ὁ πληθυντικός ἐκφράζει τό μεγαλεῖο

22Καί εὐλόγησεν αὐτά ὁΘεός, λέγων· αὐξάνεσθεκαί πληθύνεσθε καί πλη-ρώσατε τά ὕδατα ἐν ταῖςθαλάσσαις, καί τά πετει-νά πληθυνέσθωσαν ἐπίτῆς γῆς.23Καί ἐγένετο ἑσπέρακαί ἐγένετο πρωί, ἡμέραπέμπτη.24Καί εἶπεν ὁ Θεός· ἐξα-γαγέτω ἡ γῆ ψυχήνζῶσαν κατά γένος, τε-τράποδα καί ἑρπετά καίθηρία τῆς γῆς κατά γέ-νος. Καί ἐγένετο οὕτως.25Καί ἐποίησεν ὁ Θεόςτά θηρία τῆς γῆς κατάγένος, καί τά κτήνη κα-τά γένος αὐτῶν καί πάν-τα τά ἑρπετά τῆς γῆςκατά γένος αὐτῶν. Καίεἶδεν ὁ Θεός, ὅτι καλά.26Καί εἶπεν ὁ Θεός· ποι-

22Ἔπειτα τά εὐλόγησε καίεἶπε: «Αὐξηθεῖτε καί πλη-θυνθεῖτε καί γεμίστε τά νε-ρά τῶν θαλασσῶν· καί τάπετεινά πληθυνθεῖτε στήνγῆ».

23 Ἔτσι ἔγινε ἑσπέρα καίπρωί, ἡμέρα πέμπτη.

24 Καί εἶπε ὁ Θεός: «Νάβγάλει ἡ γῆ ἔμψυχα ζῶακατά τό εἶδος τους, κτήνηκαί ἑρπετά καί ζῶα τῆςξηρᾶς κατά τό εἶδος τους».Καί ἔγινε ἔτσι:25 Ὁ Θεός ἔκανε τά ζῶατῆς γῆς κατά τό εἶδος τουςκαί κάθε ἑρπετό τῆς γῆςκατά τό εἶδος του. Καί εἶδεὁ Θεός ὅτι ἦταν καλά.

26 Καί εἶπε ὁ Θεός: «Ἄς

15

καί τόν ἐσωτερικό πλοῦτο τοῦ Θεοῦ, τοῦ Ὁποίου τό ὄνομα συνήθως στάἙβραϊκά εἶναι σέ μορφή πληθυντικοῦ Ἔτσι ξεκινάει ἡ .(«Ἐλωχίμ»)םἑρμηνεία τῶν Πατέρων περί τῆς Ἁγίας Τριάδος.– Ἄνθρωπον. Ἑβρ. da(«Ἀδάμ»). Ὄνομα περιληπτικό, γι᾿ αὐτό καί ὁ πληθυντικός «ἀρχέτω-σαν». – Κατ᾿ εἰκόνα καί καθ᾿ ὁμοίωσιν. Οἱ ὅροι αὐτοί καθορίζουν τόνἄνθρωπο (τόν ἄνδρα καί τήν γυναίκα, ὅπως τό ὑπογραμμίζει ὁ στίχ. 27)στήν μεγάλη του σχέση μέ τόν Θεό, ἡ ὁποία τόν χωρίζει ἀπό τά ζῶα.Ἐπί πλέον ἡ ἔκφραση αὐτή γιά τόν ἄνθρωπο τοῦ προπαρασκευάζει μίαὑψηλότερη ἀποκάλυψη: Θέωση διά τῆς θείας Χάριτος. Γενόμενος ὁἄνθρωπος «κατ᾿ εἰκόνα» Θεοῦ εἶναι τό δημιούργημα ἐκεῖνο διά τοῦ ὁποίουὁ Θεός ἐκδηλώνει τήν διακυβέρνησή του στήν γῆ. Ἡ γλῶσσα ἀντανακλᾶμία «βασιλική θεολογία». Ἤδη σέ νουθεσίες ἑνός Αἰγυπτίου βασιλέωςπρός τόν υἱόν του, ὀνόματι Merikate (περίπου τό 2000 π.Χ.), διαβά-ζουμε: «Οἱ Αἰγύπτιοι εἶναι εἰκόνες τοῦ Θεοῦ, πού βγῆκαν ἀπό τά μέλητου». Εἰς τό 1,26 τό «καθ᾿ ὁμοίωσιν» ἐξασθενεῖ αὐτό πού ἡ ἔκφραση«κατ᾿ εἰκόνα» θά μποροῦσε νά ὑπαινιχθεῖ ὡς κάπως ὑλικό. Τό «καθ᾿ὁμοίωσιν» στόν στίχ. 28, ὅπως καί στόν Ψαλμ. 8,7, νοεῖται ὡς κυριαρχίατοῦ ἀνθρώπου στό σύνολο τῆς δημιουργίας. Ἐπίσης, ὁ Ἰεζεκιήλ βλέπειστόν οὐράνιο θρόνο «ὁμοίωμα ὡς εἶδος ἀνθρώπου» (Ἰεζ. 1,26). Ἡ Κ.Δ.ὁμιλεῖ περί τῶν νέων υἱικῶν δεσμῶν μεταξύ τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ Θεοῦ.

Οἱ ὅροι «κατ᾿ εἰκόνα» καί «καθ᾿ ὁμοίωσιν» εἶναι συνώνυμοι, ἄν καίπολλοί Πατέρες τούς διακρίνουν. Ἡ διδασκαλία αὐτή τῶν Πατέρωνπαραμένει ἐν ἰσχύει «καίπερ μή εὐσταθοῦσα πολύ ἐξ ἐπόψεως φιλολο-γικῆς, ἕνεκεν τῆς ἐν τῷ Μασοριτικῷ κειμένῳ (οὐχί ὅμως ἐν τῷ Σα-μαρειτικῷ, οὔτε ἐν τῇ Βουλγάτᾳ) ἀπουσίας τοῦ συνδετικοῦ “καί” κατ᾿εἰκόνα “καί” καθ᾿ ὁμοίωσιν) καί ἕνεκεν τοῦ ἤδη ὑπό Ἰσιδώρου τοῦ Πη-λουσιώτου κατά διαίσθησιν παρατηρηθέντος παραλληλισμοῦ μεταξύτῶν δύο τούτων λέξεων (MPG 78,804. Πρβ. Μ. Βασιλείου MPG

30,32)» (Π. Μπρατσιώτης, Τό Γενέσεως Α 26 ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ θε-ολογίᾳ, 1953, σελ. 15.16). – Καί πάσης τῆς γῆς. Πολλοί ἑρμηνευτέςἐκπλήσσονται γιά τήν ἀναφορά αὐτή, ἡ ὁποία διακόπτει τήν ἀρίθμησητῶν ζώων τῶν ὑποτεταγμένων στόν ἄνθρωπο, καί προτείνουν νά δια-βάσουμε κατά τήν Συριακή μετάφραση «θηρία τῆς γῆς», ὅπως στόν

ήσωμεν ἄνθρωπον κατ’εἰκόνα ἡμετέραν καί καθ’ὁμοίωσιν, καί ἀρχέτωσαν

πλάσουμε ἄνθρωπο κατάτήν εἰκόνα μας, ὥστε νάγίνει ὅμοιός μας· καί νά

5,1.3. 9,6Ψαλμ. 8,5.6

Σ. Σειρ.17,3-4

Σ. Σολ. 2,23

16

στίχ. 25.1,27. Αὐτόν. Αὐτούς. Ὁ ἄνθρωπος δημιουργήθηκε ὄχι νάζεῖ μόνος του, ἀλλά εἶναι «ἄρσεν καί θῆλυ» (βλ. 2,18-24). Ὁ ποιητι-κός στίχος μας προσθέτει τήν πίστη ὅτι ἡ διάκριση τοῦ φύλου ἔγινεἀπό τόν Θεό καί λοιπόν εἶναι καλή. Ἡ πλήρης ἔννοια τῆς λ. «ἄνθρω-πος» («Ἀδάμ») νοεῖται καί ὡς ἄνδρας καί ὡς γυναίκα μαζί. 1,28.Διά νά μή νομισθεῖ ὅτι ἡ ἀναπαραγωγική δύναμη τοῦ ἀνθρώπου εἶναιμία ἔνδειξη τῆς εἰκόνος τοῦ Θεοῦ σ᾿ αὐτόν (μία παγανιστική ἔννοια γιάτήν ἐπιτυχία τῆς ἀθανασίας), ἡ ἱερατική μας διήγηση ἐδῶ παρουσιάζειπροσεκτικῶς τήν δύναμη αὐτή ὡς εἰδική θεία εὐλογία. Καί χρησιμο-ποιῶν τήν δύναμη αὐτή ὁ ἄνθρωπος δέν εἰσέρχεται στόν μυθικό κόσμοτῶν θεῶν, ὅπως ἐπίστευαν γιά τήν παγανιστική τελετή τῆς ἱερᾶς πορ-νείας, ἀλλά ἐκπληρώνει μία θεία ἐντολή. 1,29. Κατά τήν ἱερατικήπαράδοση δέν ἦταν στό ἀρχικό σχέδιο τοῦ Θεοῦ τό νά τρέφονται οἱἄνθρωποι ἀπό τά ζῶα, πράγμα πού ἐσήμαινε νά χύνουν τό αἷμά τους.Ἀλλά αὐτή ἡ ἰδία ἡ παράδοση θά δεχθεῖ μετά τόν κατακλυσμό (9,3)τήν σφαγή τῶν ζώων, τό αἷμα τους ὅμως δέν πρέπει νά τρώγεται καίδύναται νά ἔχει ἐξιλαστήρια ἰσχύ στίς θυσίες (Λευϊτ. 17,11.14). 1,30.Eἰκόνα μιᾶς χρυσῆς ἐποχῆς κατά τήν ὁποία οἱ ἄνθρωποι καί τά ζῶα

τῶν ἰχθύων τῆς θαλάσσηςκαί τῶν πετεινῶν τοῦοὐρανοῦ καί τῶν κτηνῶνκαί πάσης τῆς γῆς καίπάντων τῶν ἑρπετῶν τῶνἑρπόντων ἐπί τῆς γῆς.

27Καί ἐποίησεν ὁ Θεόςτόν ἄνθρωπον,δ

κατ’ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν,ἄρσεν καί θῆλυ

ἐποίησεν αὐτούς.28Καί εὐλόγησεν αὐτούς ὁΘεός, λέγων· αὐξάνεσθεκαί πληθύνεσθε καί πλη-

ἐξουσιάζει τούς ἰχθεῖς τῆςθάλασσας καί τά πετεινάτοῦ οὐρανοῦ, τά κτήνη καίὅλη τήν γῆ καί ὅλα τάἑρπετά πού ἕρπουν στήνγῆ».27Καί δημιούργησε ὁ Θεός

τόν ἄνθρωπο· τόν δημιούργησε

κατά τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. Τούς δημιούργησε ἄνδρα καί γυναίκα.

28Καί τούς εὐλόγησε λέ-γοντας: «Αὐξηθεῖτε καίπληθυνθεῖτε καί γεμίστε

δ. Τό Ἑβρ. προσθέτει: «Κατ᾿ εἰκόνα ἑαυτοῦ».

Α Κορ. 11,7Κολ. 3,10Ἐφ. 4,24

Ματθ. 19,4

Γεν. 8,17. 9,1Ψαλμ. 8,6-9

Σ. Σειρ. 17,2-4Σ. Σολ. 9,2.

10,2Ἰακ. 3,7

17

ζοῦσαν εἰρηνικά, οἱ πρῶτοι τρεφόμενοι ἀπό τά φυτά καί τούς καρπούςτῶν δένδρων καί τά δεύτερα βόσκοντα στά φυλλώματα. Σύγκρ. μέἨσ. 11,6-8. Tό 9,3 σημειώνει τήν ἀρχή μιᾶς νέας ἐποχῆς. – Χόρτονχλωρόν. Κατά λέξη «τό ὁποῖον κιτρινίζει», ὅπως τό σιτάρι πού ὡρι-μάζει. 2,1. Καί πᾶς ὁ κόσμος αὐτῶν. «Ὁλοκλήρου τῆς στρατιᾶςτους», λέγει τό Ἑβρ. κείμενο. Κατά λέξη θά ἑρμηνεύαμε «δυνάμεις»μέ τή στρατιωτική ἔννοια, ἀλλά μεταφορικῶς. Ὁ Θεός τοῦ Ἰσραήλὀνομάσθηκε «ὁ Θεός τῶν δυνάμεων» (Β΄ Βασ. 6,18. Ψαλμ. 24,10.46,8. Ἠσ. 6,3-5). Ἡ ἔκφραση ὑπενθυμίζει κατά πρῶτον τίς στρα-

ρώσατε τήν γῆν καί κα-τακυριεύσατε αὐτῆς καίἄρχετε τῶν ἰχθύων τῆςθαλάσσης καί τῶν πε-τεινῶν τοῦ οὐρανοῦ καίπάντων τῶν κτηνῶν καίπάσης τῆς γῆς καί πάν-των τῶν ἑρπετῶν τῶνἑρπόντων ἐπί τῆς γῆς.29Καί εἶπεν ὁ Θεός· ἰδούδέδωκα ὑμῖν πάντα χόρ-τον σπόριμον σπεῖρονσπέρμα, ὅ ἐστιν ἐπάνωπάσης τῆς γῆς, καί πᾶνξύλον, ὅ ἔχει ἐν ἑαυτῷκαρπόν σπέρματος σπορί-μου, ὑμῖν ἔσται εἰςβρῶσιν·30καί πᾶσι τοῖς θηρίοιςτῆς γῆς καί πᾶσι τοῖς πε-τεινοῖς τοῦ οὐρανοῦ καίπαντί ἑρπετῷ ἕρποντι ἐπίτῆς γῆς, ὅ ἔχει ἐν ἑαυτῷψυχήν ζωῆς, καί πάντα

τήν γῆ καί κυριέψτε αὐτή·ἐξουσιάστε τούς ἰχθεῖς τῆςθάλασσας, τά πετεινά τοῦοὐρανοῦ, ὅλα τά κτήνη καίὅλη τήν γῆ· κάθε ζῶο πούκινεῖται στήν γῆ».

29Καί εἶπε ἀκόμα ὁ Θεός:«Ἰδού, σᾶς ἔδωσα ὅλα τάσπερματοφόρα φυτά, πούβρίσκονται στήν ἐπιφάνειατῆς γῆς, καί κάθε δέντρο,πού ἔχει καρπό μέ σπόρο·αὐτά θά εἶναι γιά τροφήσας.

30Γιά ὅλα τά ζῶα τῆς γῆςκαί γιά ὅλα τά πετεινά τοῦοὐρανοῦ καί γιά κάθε ἑρπε-τό, πού ἕρπει στήν γῆ καίἔχει μέσα του ψυχή ζωῆς,ἔδωσα ὅλα τά χλωρά φυτά

Ψαλμ. 103,14ἑξ.

18

χόρτον χλωρόν εἰς βρῶσιν.Καί ἐγένετο οὕτως.31Καί εἶδεν ὁ Θεός τάπάντα, ὅσα ἐποίησε, καίἰδού καλά λίαν. Καί ἐγέ-νετο ἑσπέρα καί ἐγένετοπρωί, ἡμέρα ἕκτη.

2,1Καί συνετελέσθη-σαν ὁ οὐρανός καί ἡ γῆκαί πᾶς ὁ κόσμος αὐτῶν.

2Καί συνετέλεσεν ὁ Θεόςἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἕκτῃ τά

γιά τροφή τους». Καί ἔγινεἔτσι.31Καί εἶδε ὁ Θεός ὅλα ὅσαἔκανε καί ἦταν ὅλα πολύκαλά. Ἔτσι ἔγινε ἑσπέρακαί πρωί, ἡμέρα ἕκτη.

2,1Τελείωσε, λοιπόν, ἡδημιουργία τοῦ οὐρανοῦ καίτῆς γῆς καί ὁλοκλήρου τοῦσύμπαντος.ε2Τήν ἕκτη ἡμέραζ τελείωσεὁ Θεός τό ἔργο Του πού

τιωτικές δυνάμεις τοῦ Ἰσραήλ παρατεταγμένες σέ μάχη· ἔπειτα, ὅπωςστό Δευτ. 4,19, σημαίνει τούς ἀστερισμούς. Ἐδῶ ἡ ἔκφραση ἀποδί-δεται σέ ὅλα τά στοιχεῖα πού συνιστοῦν τό ὀργανικό σύμπαν. Εἶναι με-ταφορική ἔκφραση καί σημαίνει τό πλῆθος τῶν ζώντων πλασμάτωνπού κατοικοῦν τήν ξηρά, τίς θάλασσες καί τόν ἀέρα. 2,2. Τῇ ἡμέρᾳτῇ ἕκτῃ. Κατά τό Ἑβρ. «Τήν ἑβδόμην ἡμέραν». Μερικές ὅμως με-ταφράσεις ἔχουν, ὅπως οἱ Ο΄, «τήν ἕκτην ἡμέραν», γιά νά ἀποφύγουν,φαίνεται, τήν ὑπόθεση ἐργασίας τοῦ Θεοῦ τήν ἡμέρα τοῦ Σαββάτου,ὅπως μπορεῖ νά ὑποτεθεῖ ἀπό τό Ἑβρ. κείμενο. Τό Σάββατο ἐθεωρεῖτοἀπό παλαιά στούς Σημίτες ὡς ἀποφράδα ἡμέρα γιά ἐργασία καί γι᾿αὐτό ἀπηγορεύετο αὐτή κατ᾿ αὐτό. Ἡ βιβλική ἀποκάλυψη ἔδωσε στόΣάββατο θεολογική σημασία: α) Εἰς Ἐξ. 23,12 καί Δευτ. 5,12-15διασφαλίζεται ἡ ἑβδομαδιαία ἀνάπαυση τοῦ ἀνθρώπου· β) ὁ στίχ. Ἐξ.20,11 γιά τήν ἀργία τῆς ἑβδόμης ἡμέρας τοῦ Σαββάτου (κατά λέξη«παῦσις») ἐπικαλεῖται τήν ἀνάπαυση τοῦ Θεοῦ στό τέλος τῆς δημι-ουργίας· γ) εἰς Ἐξ. 31,12-17 τό Σάββατο εἶναι τό σημεῖο τῆς Διαθή-κης μεταξύ τοῦ Θεοῦ καί τοῦ λαοῦ Του· δ) εἰς Ἑβρ. 4,1-11ἐπανέρχεται ἡ μνεία τοῦ Σαββάτου γιά τήν συμμετοχή τοῦ ἀνθρώπουστήν ἀνάπαυση τοῦ Θεοῦ κατά τό τέλος τῆς δημιουργίας. – Καί κα-τέπαυσε τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ ἀπό πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ ὧνἐποίησεν. Ρυθμικός στίχος, ὅπως καί εἰς 1,27. 2,3. Τό Σάββατο(t, «Σαμπάθ») εἶναι ἕνας θεῖος θεσμός: Ὁ ἴδιος ὁ Θεός «κατέ-παυσε» (tb, «σαβάθ») αὐτήν ἐδῶ τήν ἡμέρα. Παρά ταῦτα, ἡ λ. t(«Σαμπάθ») ἀποφεύγεται ἐδῶ, γιατί, κατά τόν ἱερατικό συγγραφέα,τό Σάββατο δέν θά ἐπιβληθεῖ παρά μόνο στό Σινᾶ, ὅπου θά γίνει τόσημεῖο τῆς διαθήκης, Ἐξ. 31,12-17. Ἀλλά ἀπό τήν δημιουργία ὁ Θεός

ε. Κατά τό Ἑβρ.: «Καί πᾶσα ἡ στρατιά αὐτῶν». ζ. Κατά τό Ἑβρ.: «Κατά τήν ἑβδόμη ἡμέρα».

Ψαλμ. 103,24Ἐκκλ. 3,11.

7,29Σ. Σειρ.

39,21.33Α Τιμ. 4,4

Ἐξ. 20,8.11.31,12 ἑξ.Ἑβρ. 4,4

19

ἔργα αὐτοῦ, ἅ ἐποίησε,καί κατέπαυσε τῇ ἡμέρᾳτῇ ἑβδόμῃ ἀπό πάντωντῶν ἔργων αὐτοῦ, ὧνἐποίησε.3Καί εὐλόγησεν ὁ Θεόςτήν ἡμέραν τήν ἑβδόμηνκαί ἡγίασεν αὐτήν· ὅτι ἐναὐτῇ κατέπαυσεν ἀπόπάντων τῶν ἔργωναὐτοῦ, ὧν ἤρξατο ὁ Θεόςποιῆσαι.4αΑὕτη ἡ βίβλος γενέσε-ως οὐρανοῦ καί γῆς, ὅτεἐγένετο.

ἔκανε, τήν δέ ἑβδόμη ἡμέραἀναπαύτηκε ἀπό ὅλα τάἔργα του, ὅσα ἔκανε.

3Καί εὐλόγησε ὁ Θεός τήνἑβδόμη ἡμέρα καί τήνἁγίασε, γιατί σ’ αὐτή ἀνα-παύτηκε ἀπό ὅλα τά ἔργαΤου, ἀπό ὅσα ἔκανε ἀπότήν ἀρχή.

4αΑὐτή εἶναι ἡ ἱστορία τοῦσύμπαντος, ὅταν δημιουρ-γήθηκε αὐτό.

ἔδωσε ἕνα παράδειγμα πού ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά μιμηθεῖ (Ἐξ. 20,11.31,17). Ἀρχικά τό Σάββατο πιθανόν νά ἀνάγεται στίς λατρεῖες τῆςσελήνης τῶν Σημιτῶν στήν Βαβυλῶνα καί ἄς ποῦμε, λοιπόν, ὅτι ὁσυγγραφεύς ὁμιλεῖ ἐδῶ περί τοῦ Σαββάτου συνεχίζων τήν ἀναίρεσητῆς βαβυλωνιακῆς διηγήσεως περί δημιουργίας καί προσδίδων σ᾿ αὐτό(τό Σάββατο) ἱερότητα, ἐνῶ ἦταν βέβηλη ἑορτή στούς Βαβυλωνίους.2,4α. Βίβλος γενέσεως. Μεταφράζεται ἔτσι ἡ λέξη tdlt («θωλε-δώθ»), ἡ σημαίνουσα κυρίως «καταγωγή», ἔπειτα δέ ἱστορία ἑνός προ-γόνου καί τῆς γενεᾶς του, βλ. 6,9. 25,19. 37,2. Μέ τήν χρησιμοποίησηαὐτῆς τῆς λέξεως ἐδῶ δηλώνεται ὅτι ἡ δημιουργία δέν εἶναι μῦθος,γιατί εἶναι ἡ ἀρχή τῆς ἱστορίας καί δέν εἶναι, ὅπως στούς Σουμερίουςκαί τούς Αἰγυπτίους, μία σειρά θείων γεννήσεων.

(Duncker, P. G., “L’ Immagine di Dio nell’ uomo (Gen. 1,26-27),Biblica 40, part 1 [1959] 384-92. Οἰκονόμου Ἠλ., Σύγχρονος ἑρμη-νευτική προσέγγισης τοῦ Α κεφαλαίου τῆς Γενέσεως [Ἀθῆναι, 1978.Stamm, J. J., Die Gottenbildlichkeit des Menschen im Alten Testament

[Theologische Studien 54· Zollikon, 1959]. Westermann, C., The Ge-

nesis Accounts of Creation [Facet Books 7· Phila., 1964]. Whitley,C. F., “The Pattern of Creation in Genesis, Chapter 1,” Journal of

Near Eastern Studies 17 [1958] 32-40.)

Ἰερ. 10,11 ἑξ.

20

1. Ἡ ἐδῶ διήγηση περί δημιουργίας ἀνήκει στήν ἱερα-τική λεγομένη πηγή καί μέ βάση παλαιότερες παραδόσειςἀναγόμενες στήν μωσαϊκή ἐποχή, ἀλλά καί πρίν ἀπόαὐτήν, θέλει νά διορθώσει τίς λανθασμένες ἰδέες τῶν Βα-βυλωνίων περί τῆς δημιουργίας· καί αὐτό ἐξηγεῖ τίς ὁμοι-ότητες καί τίς διαφορές τῶν θεωριῶν περί τῆς δημιουργίαςμεταξύ τῶν Ἑβραίων καί τῶν Βαβυλωνίων.

Κατά τήν διήγησή μας τό σύμπαν ἦλθε σέ ὕπαρξη σέἕξι διαδοχικά στάδια κατά τήν βούληση τοῦ παντοδυνάμουΘεοῦ: Πρῶτο στάδιο (στίχ.1-5), ἡ δημιουργία τοῦ φωτόςἀπό τό χάος τοῦ σκότους καί τῶν ὑδάτων. Δεύτερο στάδιο(στίχ. 6-8) ἦταν ἡ διαίρεση τῶν ὑδάτων μέ τήν δημιουρ-γία ἑνός «στερεώματος», δηλαδή τοῦ οὐρανοῦ, τόν ὁποῖοοἱ Ἑβραῖοι, ὅπως καί οἱ Βαβυλώνιοι, θεωροῦν ὡς ἕνα στε-ρεό θόλο πού ἐγκλείει τά ἄνω ὕδατα (βλ. Ἰώβ 37,18: «τόστερέωμα, πού εἶναι δυνατό ὡς ἕνα χυτό κάτοπτρο»). Θε-ωρεῖται ὅτι ἡ βροχή προμηθεύεται ἀπό αὐτά τά ἄνωὕδατα, ὅταν «ἀνοίγουν οἱ καταρράκτες τοῦ οὐρανοῦ»(7,11. βλ. Ψαλμ. 103,13) καί ὅτι ἐπάνω ἀπό αὐτά τάἄνω ὕδατα ἔχει τόν θρόνο του ὁ Γιαχβέ (Ψαλμ. 103,3.Ἀμώς 9,6). Τό τρίτο στάδιο (στίχ. 9-13) ἦταν ἡ δημι-ουργία τῆς γῆς μέ τήν συγκέντρωση τῶν κάτω ὑδάτωνεἰς «συναγωγήν μίαν», οὕτως ὥστε νά φανεῖ ἡ ξηρά. Τάὕδατα τώρα περιορίστηκαν σέ ὡρισμένους τόπους γύρωκαί κάτω ἀπό τήν γῆ (βλ. Ψαλμ. 103,6-9, ὅπου δένἔχουμε μία περιγραφή τοῦ κατακλυσμοῦ, ἀλλά τοῦ πρω-ταρχικοῦ χάους τῶν ὑδάτων καί τῆς διασκορπίσεώς τους).Οἱ Ἑβραῖοι συμμερίστηκαν τήν πρωταρχική ἰδέα, ὅτι ἡγῆ ἦταν ἐπίπεδος καί κυκλική, περιβαλλομένη ἀπό θά-λασσες, στίς ὁποῖες θεμελιοῦται ὁ στερεός οὐράνιος θόλος,ὑποστηριζόμενος ἀπό στύλους (βλ. Ἰώβ 26,11. Ἀμ. 9,6).Οἱ πηγές καί οἱ ποταμοί θεωροῦνται ὅτι προμηθεύονται

21

ἀπό τά νερά πού εὑρίσκονται κάτω ἀπό τήν γῆ. Ὅτανἐμφανίστηκε ἡ γῆ δημιουργήθηκε ἐπάνω σ᾿ αὐτήν ἡ φυ-τική ζωή. Τό τέταρτο στάδιο (στίχ. 14-19) σημειώνει μίαμεγαλύτερη τάξη μέ τήν δημιουργία τῶν φωτεινῶν σω-μάτων γιά τήν διαίρεση τοῦ χρόνου, ἡμέρας καί νυκτός,ἐποχῶν καί ἐτῶν. Στήν ἑβραϊκή σκέψη, ὅπως καί στήνβαβυλωνιακή, ὁ ἥλιος θεωρεῖται ὅτι κινεῖται κατά μῆκοςτῆς «στερεᾶς καμάρας» τοῦ οὐρανοῦ (βλ. Ψαλμ. 18,4-6). Στό πέμπτο στάδιο (στίχ. 20-23) δημιουργεῖται στάὕδατα καί στόν ἀέρα ἡ ἔμψυχη ζωή. Στό ἕκτο στάδιο(στίχ. 24-31) ἔχουμε τήν δημιουργία τῆς ἐμψύχου ζωῆςστήν ξηρά μέ κορύφωμα τήν δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου«κατ᾿ εἰκόνα καί καθ᾿ ὁμοίωσιν Θεοῦ». Ἡ διήγησή μαςτελειώνει (2,1-4α) μέ μία πολύ ἐπίσημη δήλωση τῆς ἱερό-τητος τοῦ Σαββάτου, ὡς τῆς ἡμέρας κατά τήν ὁποία «κα-τέπαυσεν ὁ Θεός ἀπό πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ, ὧν ἤρξατοποιῆσαι». Γιά νά ἀποκτήσουμε μία καλή ἄποψη τῆςἑβραϊκῆς κοσμολογίας πρέπει νά ἀνατρέξουμε εἰς Ψαλμ.103 καί Ἰώβ κεφ. 26.38.39 καί νά συγκρίνουμε αὐτά,ὅπως καί ἄλλες συγγενεῖς περικοπές, προσεκτικῶς μέ τήνἐδῶ ἱερατική διήγηση περί τῆς δημιουργίας.

2. Στρεφόμενοι τώρα πρός τήν βαβυλωνιακή διήγησηπερί δημιουργίας εὑρίσκουμε μία ἱστορία μέ ὅμοιες κοσμο-λογικές ἰδέες, χωρίς ὅμως καμμία ὁμοιότητα μέ τίς θεο-λογικές ἰδέες τῆς ἐδῶ διηγήσεώς μας περί δημιουργίας.Τό βαβυλωνιακό ἔπος τῆς δημιουργίας περιέχεται σέ μίασειρά πλακῶν, οἱ ὁποῖες ἀνεκαλύφθηκαν στά ἐρείπια τῆςβιβλιοθήκης τοῦ Asshurbanipal στήν Νινευή τό 1873. Οἱπλάκες αὐτες περιγράφουν τήν δημιουργία τοῦ σύμπαντοςὡς τό ἀποτέλεσμα τῆς νίκης τοῦ Marduk, τοῦ ἀνωτάτουθεοῦ τῆς Βαβυλῶνος, ἐπί τῆς Tiamat, τῆς θεότητος τοῦσκότους. Ἡ Tiamat, θεωρουμένη ὡς ἕνα πελώριο τέρας,

22

νικήθηκε ἀπό τόν Marduk, ὁ ὁποῖος τεμάχισε τό σῶματης καί μέ τό μισό της σχημάτισε ἕνα στερέωμα, γιά νάσυγκρατεῖ τά ὕδατα τά ἐπάνω ἀπό αὐτό.

Μία σύγκριση τῶν δύο διηγήσεων περί τῆς δημιουργίας,τοῦ κεφαλαίου ἐδῶ τῆς Γενέσεως καί τοῦ βαβυλωνιακοῦἔπους, δεικνύει ὅτι ὁ ἱερατικός συγγραφεύς τῆς Γενέσεωςἀκολούθησε τήν κοσμολογία τῶν Βαβυλωνίων στήν ὑλικήτης πλευρά, ἄς τό ποῦμε ἔτσι. Τό σχεδιάγραμμα τῆς πο-ρείας τῆς δημιουργίας φαίνεται νά εἶναι σχεδόν τό ἴδιο καίστίς δύο διηγήσεις, πράγμα πού δείχνει ὅτι ὁ ἱερός συγ-γραφεύς τοῦ κεφαλαίου μας ἐδῶ εἶχε ὑπ᾿ ὄψη του τίς κο-σμολογικές ἰδέες, οἱ ὁποῖες κυκλοφοροῦσαν στήν Βαβυλῶνα.

Ἡ διήγησή μας ὅμως διαφέρει οὐσιαστικῶς ἀπό τήνβαβυλωνιακή διήγηση περί δημιουργίας κατά τίς θεολο-γικές ἔννοιες πού δίδει. Ὁ συγγραφεύς τῆς Γενέσεως εἶναιθεόπνευστος, γι᾿ αὐτό καί ἀποκαλύπτει θεολογικές ἀλή-θειες.Ἡ βιβλική διήγηση τοῦ ἱερατικοῦ συγγραφέως δένἔχει κανένα ἴχνος πολυθεϊσμοῦ, ὅπως ἔχει ἡ βαβυλωνιακήδιήγηση περί δημιουργίας, δέν ὁμιλεῖ γιά διαμάχη θεοτή-των, ἀλλά λέγει καθαρά γιά μονοθεϊσμό· λέγει ὅτι ὅλος ὁκόσμος ἔγινε κατά τήν βούληση τοῦ Ἑνός Θεοῦ, ὁ ὁποῖοςὅμως ἀπό τήν ἀρχή μέ τήν εἰς τόν πληθυντικό χρήση τῆςλ. «Θεός» («Ἐλωχίμ») ὑποδηλώνεται ὡς Τριαδικός.

Θά συνοψίσουμε τίς κύριες θεολογικές ἰδέες, πού ἐκφρά-ζονται σ᾿ αὐτήν τήν πρώτη διήγηση περί δημιουργίας τοῦἐδῶ κεφαλαίου μας: (α) Ἡ ὕλη δέν εἶναι αἰωνία, ἀλλά ἔχειΔημιουργό. (β) Ὁ Δημιουργός Θεός κυριαρχεῖ καί κατευ-θύνει τόν κόσμο, ὁ ὁποῖος δημιουργήθηκε «καλῶς λίαν».(γ) Ἡ πορεία τῆς δημιουργίας βαίνει ἀπό τά κατώτεραπρός τά ἀνώτερα καί φθάνει στήν δημιουργία τοῦ ἀνθρώ-που, ὁ ὁποῖος ἔγινε «κατ᾿ εἰκόνα καί καθ᾿ ὁμοίωσιν Θεοῦ».(δ) Ἐνῶ γιά τά φυτά καί τά ζῶα λέγεται ὅτι ἔγιναν κατά

23

τό «εἶδος» τους, γιά τόν ἄνθρωπο λέγεται ὅτι ἔγινε «κατ᾿εἰκόνα καί καθ᾿ ὁμοίωσιν Θεοῦ». (ε) Μεταξύ τοῦ Θεοῦ καίτοῦ ἀνθρώπου ὑπάρχει μία σχέση, ἡ ὁποία δέν ὑπάρχει μέκανένα ἄλλο πλάσμα.

3. Θά ποῦμε ὅμως τό ἑξῆς: Δέν πρέπει νά σοφιζόμεθα νάεὑρίσκουμε συμφωνίες μεταξύ τῆς διηγήσεώς μας περί δη-μιουργίας καί τῆς σημερινῆς μας ἐπιστήμης. Ἡ διήγησηπερί τῆς δημιουργίας στήν Βίβλο δέν ἐγράφη γιά νά μᾶςδώσει ἐπιστημονική πληροφόρηση γιά τήν προέλευση τοῦκόσμου καί τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά γιά νά μᾶς προσφέρει βα-σικές θεολογικές ἀλήθειες χρησιμοποιοῦσα βέβαια διηγήσειςκαί ἐκφράσεις τῆς ἐποχῆς, καθαρμένες ὅμως ἀπό μεμπτάστοιχεῖα. Μή ζητᾶμε, λοιπόν, νά βροῦμε ἐπιστημονικές,ἀλλά θεολογικές ἀλήθειες στήν βιβλική διήγηση περί δημι-ουργίας. Ἔτσι, διαβάζουμε ὅτι τό φῶς δημιουργήθηκε ἀμέ-σως καί χωρίσθηκε ἡ ἡμέρα ἀπό τήν νύκτα (στιχ. 3-5) πρίνἀπό τήν δημιουργία τῶν φωτεινῶν σωμάτων (στίχ. 14-18)·καί ἐπί πλέον διαβάζουμε ὅτι ἡ φυτική ζωή ἐμφανίζεται πρίνἀπό τόν ἥλιο (στίχ. 11.12), πρᾶγμα πού κατά τήν ἐπι-στήμη εἶναι ἀδύνατο. Ἡ γενική ἔννοια τοῦ κόσμου – ἐπί-πεδος γῆ, πού ἔχει στήν κορυφή της τόν στερεό θόλο τοῦοὐρανοῦ – δέν εἶναι δεκτή ἀπό τήν ἐπιστήμη. Ἐνῶ ἡ Γένεσηπαριστάνει τόν κόσμο ὡς δημιουργηθέντα σέ ἕξι ἡμέρες, ἡγεωλογία ὁμιλεῖ γιά τήν μεγάλη του ἀρχαιότητα καί τήνεἰς ἀργά διαστήματα καί βαθμηδόν ἀνάπτυξη τῶν ποικίλωνμορφῶν τῆς ζωῆς. Τό ὅτι δέ οἱ ἕξι ἡμέρες, στίς ὁποῖες δια-νεμήθηκαν τά διαδοχικά στάδια τῆς δημιουργίας, πρέπει νάνοοῦνται ὡς κανονικές ἡμέρες μιᾶς ἑβδομάδος, αὐτό φαίνεταινά δηλώνεται ἀπό τήν σαφῆ ἀναφορά τοῦ συγγραφέως στήνἱερότητα τοῦ Σαββάτου, ὡς τῆς ἑβδόμης ἡμέρας τῆς ἑβδο-μάδος, πού τήν ἁγίασε ὁ Θεός μέ τήν ἰδική του ἀνάπαυσηἀπό τά ἔργα τῆς δημιουργίας. Νά ποῦμε ὅτι ἡ «ἡμέρα» ἐδῶ

24

στήν βιβλική διήγηση σημαίνει μία γεωλογική περίοδο, γιάνά μή ἔρθουμε σέ διαφωνία μέ τήν ἐπιστήμη; Βλ. τό πρῶτοὑπόμνημά μας στήν Γένεση (Πειραιεύς, 1985), σελ. 52.65 ἑξ. Ἀλλά πάλιν θά ἔλθουμε σέ διαφωνία μέ τήν ἐπιστήμη,γιατί, ὅπως λέγει καί ὁ Driver, ὁ ὁποῖος ἀσχολήθηκε μέ τόθέμα, θά παρουσιάσουμε τήν φυτική ζωή ὅτι ἐμφανίστηκεδύο «περιόδους» πρίν ἀπό τήν ἔμψυχη ζωή, ἐνῶ κατά τήνΓεωλογία αὐτές ἐμφανίστηκαν ταυτοχρόνως, πρᾶγμα πούμπορεῖ νά συμφωνήσει πρός τήν βιβλική διήγηση μέ τήνπαραδοχή τῆς «ἡμέρας» ὡς ἡμέρας ἑβδομάδος.

Ἡ δημιουργία πάλιν τοῦ ἡλίου, τῆς σελήνης καί τῶνἀστέρων μετά τήν γῆ δέν ἠμπορεῖ νά ἐναρμονισθεῖ μέ τήνἈστρονομία. Δέν εἶναι, λοιπόν, ἐπιστημονική πληροφόρησηἡ βιβλική διήγηση περί τῆς δημιουργίας, ἀλλά σκοπεύεινά δώσει θεῖες ἀλήθειες καί γι᾿ αὐτό δέν πρέπει νά ἐκπλησ-σόμαστε ὅταν μᾶς λέγουν γιά ἀντίθετα πορίσματα τῆς ἐπι-στήμης.

Ἡ Ἁγία Γραφή μιλάει μόνο γιά τό «ποιός» ἔκανε τόνκόσμο – τόν ἔκανε ὁ Θεός – καί δέν μιλάει γιά τό «πῶς»ἔγινε ὁ κόσμος. Στό ἐρώτημα, γιατί ὁ Θεός δέν μᾶς ἀπο-κάλυψε καί τό «πῶς» ἔγινε ὁ κόσμος, ὁ Μ. Βασίλειοςἀπαντᾶ ὅτι ὁ Θεός μᾶς ἔδωσε τόν νοῦν, πού πρέπει νά τόνγυμνάζουμε καί νά βρίσκουμε τά μυστικά τῆς δημιουργίας:«Παρέλιπε δέ ἡ ἱστορία – τῆς δημιουργίας ἡ ἱστορία – τόνἡμέτερον νοῦν γυμνάζουσα πρός ἐντρέχειαν, ἐξ ὀλίγονἀφορμήν παρεχομένη ἐπιλογίζεσθαι τά λειπόμενα» (Εἰςτήν Ἑξαήμερον MPG 29,33B).

4. Περί τῶν ἕξι ἡμερῶν τῆς δημιουργίας ἔχουμε νάποῦμε τά ἑξῆς: Οἱ ἡμέρες αὐτές καθορίζουν βέβαια ἕξι δια-δοχικές περιόδους στό ἔργο τῆς δημιουργίας, ἀλλά αὐτόλέγεται κατά συγκατάβαση στήν ἀδυναμία μας, γιά νάστοχαστοῦμε καλύτερα τό ὑπέροχο δημιουργικό ἔργο τοῦ

25

Θεοῦ. Ἡ δημιουργία ἔγινε ἀμέσως! «Ὁ Θεός εἶπε καίἐγεννήθησαν» (Ψαλμ. 32,9). Ἀλλά πῶς ἔγινε ἀμέσως ἡδημιουργία; Γιά τό θέμα αὐτό ἔχουμε πατερικές μαρτυρίες.Ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης μιλάει γιά τήν δημιουργία σάνμία ἀκαριαία ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, μέ τήν ὁποία δημιουργή-θηκαν ἀπό τήν ἀρχή ὅλες οἱ καταβολές τῶν ὄντων καίἔπειτα ἀρχίζει ἡ δυναμική ἐξέλιξη καί φανέρωση ὅλων τῶνποικιλιῶν καί μεγεθῶν τοῦ σύμπαντος κόσμου καί τῆςζωῆς. Λέγει ὁ ἅγιος πατήρ: «...Ὅτι πάντων τῶν ὄντωντάς ἀφορμάς καί τάς αἰτίας καί τάς δυνάμεις συλλήβδηνὁ Θεός ἐν ἀκαρεῖ κατεβάλετο καί ἐν τῇ πρώτῃ τοῦ θελή-ματος ὁρμῇ ἡ ἑκάστου τῶν ὄντων οὐσία συνέδραμεν, οὐρα-νός, αἰθήρ, ἀστέρες, πῦρ, ἀήρ, θάλασσα, γῆ, ζῶα, φυτά...»(Περί τῆς Ἑξαημέρου MPG 44,72AB). Ἀλλά καί ὁ Μ.Βασίλειος εἶχε πεῖ ὅτι ἡ δημιουργική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦἔβαλε στήν γῆ ἀπό τήν ἀρχή σπερματικές καταβολές καίἀπ᾿ αὐτές τίς καταβολές προῆλθαν ἀργότερα τά διάφοραεἴδη στίς γνωστές φάσεις (τίς 6 δημιουργικές ἡμέρες):«Ἑκάστου γένους τάς ἀπαρχάς νῦν, οἱονεί σπέρματά τινατῆς φύσεως προβληθῆναι κελεύει· τό δέ πλῆθος αὐτῷ ἐντῇ μετά ταῦτα διαδοχῇ ταμιεύεται, ὅταν αὐξάνεσθαι καίπληθύνεσθαι δέῃ» (Εἰς τήν Ἑξαήμερον MPG 29,149C).

Ἀλλά γιά τίς ἡμέρες τῆς δημιουργίας θά δώσουμε καίμία ἄλλη ἑρμηνεία: Τό α΄ κεφ. τῆς Γενέσεως πού μελε-τοῦμε, ἀνήκει, ὅπως εἴπαμε, στήν Ἱερατική πηγή (Ρ), ἡὁποία συντάχθηκε κατά τήν διάρκεια τοῦ 6ου καί 5ου αἰ.π.Χ., τότε πού ὁ ἰουδαϊκός λαός εἶχε πορευθεῖ στήναἰχμαλωσία (586 π.Χ.). Στήν αἰχμαλωσία εὑρισκόμενοςὁ λαός ἐκινδύνευε νά ἀπολέσει τίς θρησκευτικές του πα-ραδόσεις, ἀλλά καί αὐτήν τήν πίστη του, γιατί οἱ Βαβυ-λώνιοι, μεταξύ τῶν ὁποίων ἔζησε ὡς αἰχμάλωτος,λάτρευαν ὡς θεούς τόν ἥλιο καί τούς ἀστέρες. Γιά τήν

26

βοήθεια λοιπόν τοῦ ἰουδαϊκοῦ λαοῦ, γιά τόν στηριγμό τουστήν πίστη του καί τήν διαφύλαξη τῶν ἱερῶν του παρα-δόσεων, ἐγράφη ἀπό τήν Ἱερατική παράδοση ἡ διήγησηαὐτή τῆς Γενέσεως περί δημιουργίας. Ἡ διήγηση αὐτήἐγράφη κατά τά μεταιχμαλωσιακά ἔτη, ἀλλά, ὅπως ἤδηεἴπαμε, ἐγράφη βάσει παλαιῶν παραδόσεων, πού ἀνήκουνκαί στήν πρίν ἀκόμη ἀπό τόν Μωυσῆ ἐποχή. Στήν διή-γηση παριστάνεται ὁ Θεός νά δημιουργεῖ τόν κόσμο σέ 6ἡμέρες καί νά ἀναπαύεται τήν 7η ἡμέρα, τό Σάββατο.Γιατί; Γιατί ἡ πιό σπουδαία παράδοση τοῦ ἰουδαϊκοῦ λαοῦ,τήν ὁποία παραθεωροῦσε στήν αἰχμαλωσία, ἦταν ἡ παρά-δοση τοῦ Σαββάτου. Ἀλλά ἡ διήγηση παριστάνει καί αὐτόντόν Θεό νά τηρεῖ (!) τήν ἀργία τοῦ Σαββάτου, γιά νά πα-ραδειγματιστοῦν ἀπό αὐτό οἱ Ἰουδαῖοι καί νά μή λησμονοῦντήν παράδοση τῶν πατέρων τους. Ἔπειτα ἡ διήγησηαὐτή περί δημιουργίας παριστάνει τόν ἥλιο νά δημιουρ-γεῖται τήν τέταρτη ἡμέρα, σάν νά θέλει νά πεῖ γι᾿ αὐτόν,πού οἱ Βαβυλώνιοι τόν λάτρευαν γιά Θεό, ὅτι... δέν εἶναικαί πολύ ἀναγκαῖος, γιατί καί χωρίς αὐτόν ὑπῆρχε προ-ηγουμένως ζωή! Ἡ ἀλήθεια ὅμως εἶναι ὅτι τό φῶς τοῦἡλίου, πού εἶναι τόσο ἀναγκαῖο γιά τήν ζωή, δημιουργή-θηκε ἀπό τήν πρώτη ἡμέρα (Γεν. 1,3). Ὁ δογματολόγοςκαθηγητής Ν. Ματσούκας λέγει: «Ὁ Μ. Βασίλειος κάνειμιά εὔστοχη ἀπό κάθε ἄποψη παρατήρηση. Ὁ ἥλιος δη-μιουργεῖται τήν τέταρτη ἡμέρα (δηλαδή σ᾿ αὐτή τή σειράτόν βάζει ὁ ἱερός συγγραφέας), γιά νά μή νομιστεῖ ὅτι εἶναιθεός· ἔτσι καταπολεμεῖται ἡ ἡλιολατρεία καί κατά βάσηἡ εἰδωλολατρία (βλ. Εἰς τήν Ἑξαήμερον, PG 29,120C)».(Δογματική καί Συμβολική θεολογία Β΄, σελ. 170).

5. Ἡ διήγησή μας ὁμιλεῖ καί γιά τήν δημιουργία τοῦἀνθρώπου, ὡς «κατ᾿ εἰκόνα» καί «καθ᾿ ὁμοίωσιν» Θεοῦπλασθέντος. Δίδονται πολλές ἑρμηνεῖες γιά τό τί σημαίνουν

27

οἱ ἐκφράσεις αὐτές. Ἀλλά νομίζω ὅτι τό καλύτερο εἶναι νάποῦμε ὅτι τό «κατ᾿ εἰκόνα» τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο εἶναι ἡἔμφυτη σ᾿ αὐτόν τάση του καί ὁρμή του πρός τόν Θεό. Ἤ,ὅπως τό λέγει ὡραῖα ὁ Ἀνδροῦτσος, «ἡ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ θείαεἰκών ἀνήκει εἰς τό πνευματικόν αὐτοῦ μέρος, καθ᾿ ὅσοντοῦτο φέρεται πρός τόν Θεόν» (Δογματική σελ. 137).Ἀκόμη σαφέστερα λέγει τήν ἰδέα αὐτή ὁ Καθηγητής Βα-σίλειος Βέλλας: «Ἡ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ ἐνυπάρχουσα εἰκώντοῦ Θεοῦ δέν ἔγκειται μόνον εἰς τήν πνευματικήν τοῦ ἀνθρώ-που φύσιν καί ἀθανασίαν, ὡς συνήθως τονίζεται, ἀλλ᾿ ἐπειδήὁ Ἰσραηλίτης τόν Θεόν προσεπάθησε νά κατανοήσῃ καίπλησιάσῃ οὐχί διά τῆς θεωρητικῆς σκέψεως, ἀλλά κυρίωςδιά τῶν ἠθικῶν δυνάμεων, παραστήσας τοῦτον ὡς τό Ὕψι-στον ἠθικόν ὄν, τό ἀπολύτως ἅγιον, διά τοῦτο καί τό θεῖονἐν τῷ ἀνθρώπῳ στοιχεῖον ἔγκειται καί εἰς τήν συνείδησινκαί γνῶσιν τῶν ἠθικῶν ἀξιῶν ἀφ᾿ ἑνός καί εἰς τήν δυνατό-τητα καί προσπάθειαν ἀφ᾿ ἑτέρου τῆς ἀναπτύξεως τῶν ἐντῷ ἀνθρώπῳ τεθειμένων ἠθικῶν ἀξιῶν» (Ὁ ἄνθρωπος κατάτήν Παλαιάν Διαθήκην,2 σελ. 8-9). Καί πιό συγκεκριμέναὁ Καθηγητής Π. Μπρατσιώτης λέγει ὡραῖα: «Ὡς κύριονκαί οὐσιῶδες στοιχεῖον τῆς εἰκόνος τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ ἀνθρώπῳἐκδεχόμεθα τήν ἀγάπην, στηριζόμενοι ἀφ᾿ ἑνός μέν ἐπί τῆςἉγίας Γραφῆς (Ματθ. ε΄ 45-48. Λουκ. ς΄ 35-36. Ἰω. ιζ΄11-21, Α Ἰω. δ΄ 7-12.16), ἀφ᾿ ἑτέρου δ᾿ ἐπί τῶν Πατέρων.Ἄξιον δέ παρατηρήσεως ὅτι πρός τήν ὑψηλήν ταύτην ἀλή-θειαν δέν παρέμεινεν ὅλως ξένη, ὑπό τήν ἐπίδρασιν τοῦ Σπερ-ματικοῦ λόγου, οὐδέ ἡ ἑλληνική διανόησις τῆςΠροχριστιανικῆς ἐποχῆς, ὡς βλέπομεν π.χ. ἐν τῇ βαρυση-μάντῳ ρήτρᾳ τῆς Ἀντιγόνης ἐν τῇ φερωνύμῳ τραγωδίᾳτοῦ Σοφοκλέους (D 523: “οὔτοι συνέχθειν, ἀλλά συμφιλεῖνἔφυν”)» (Στήν σπουδαιοτάτη μελέτη Του Τό Γενέσεως Α26 ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ θεολογίᾳ, 1953, σελ. 16. Στήν μελέτη

28

αὐτή παρατίθεται καί τό ἑξῆς ὡραῖο χωρίο τοῦ Χρυσοστό-μου: «Ἡ ἀγάπη μάλιστα ἐγγύς εἶναι ποιεῖ Θεοῦ... Τό φιλεῖντοῦτο κοινόν ἡμῖν καί τοῦ Θεοῦ»). Γιά ἕνα θεόπνευστο ὑπο-μνηματισμό τοῦ στίχ. Γεν. 1,26 ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι «κατ᾿εἰκόνα Θεοῦ πλασμένος» βλ. τόν Ψαλμ. 8.

6. Τό «κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ» ἀναφέρεται στόν ὅλοἄνθρωπο, ὅπως αὐτός ἐξῆλθεν ἀπό τά χέρια τοῦ Δημιουρ-γοῦ του: «Ἰσχυρισαίμην γάρ ἐκ τῆς γραφικῆς ἀνθρώπουφυσιολογίας ὁρμώμενον, μή ἄν ψυχήν μόνον, μήτε σῶμαμόνον λέγεσθαι “ἄνθρωπον” ἀλλά τό συναμφότερον, ὅν δήκαί “κατ᾿ εἰκόνα” πεποιηκέναι Θεός λέγεται» (ΓρηγόριοςΠαλαμᾶς, MPG 150,1361BC). Ὁ ἄνθρωπος στήν πραγ-ματικότητα εἶναι πλασμένος κατά τήν εἰκόνα τοῦ Χρι-στοῦ. Ἔτσι θά ἑρμηνεύσουμε τό χωρίο Γεν. 1,27 πούλέγει ὅτι «ἐποίησεν ὁ Θεός τόν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦἐποίησεν αὐτόν». Τό περίεργο τοῦ χωρίου εἶναι ὅτι εἰσάγειδεύτερο Θεό. Καί ἐρωτοῦμε: Κατ᾿ εἰκόνα ποίου Θεοῦ ὁΘεός ἐποίησεν τόν ἄνθρωπο; Ἡ ἀπάντηση εἶναι ὅτι ὁ Θεόςἐποίησε τόν ἄνθρωπο κατά τήν εἰκόνα τοῦ Υἱοῦ Του, πούἐπρόκειτο νά ἐνανθρωπήσει. Ὁ ἄνθρωπος λοιπόν εἶναι πλα-σμένος κατά τήν εἰκόνα τοῦ ἐνανθρωπήσαντος Υἱοῦ τοῦΘεοῦ, τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.1

1. Βλ. Εἰρηναίου Λυῶνος Κατά αἱρέσεων 5,16,2. MPG 7,1167.Ἀθανασίου Περί ἐνανθρωπήσεως 3. Κατά Ἑλλήνων 2. MPG

25,101κ.ἄ. Βλ. Jean Claude Larchet, Ἡ θεραπευτική τῶν πνευμα-τικῶν νοσημάτων, τόμ. Α΄, σελ. 36.37 (Ἔκδοσις Ἀποστολικῆς Δια-κονίας). Παραθέτουμε καί αὐτόν τόν ὡραῖον λόγον τοῦ ἁγίου Νικολάουτοῦ Καβάσιλα: «Διά τόν καινόν ἄνθρωπον ἀνθρώπου φύσις συνέστη τόἐξ ἀρχῆς καί νοῦς καί ἐπιθυμία πρός Ἐκεῖνον κατεσκευάσθη· καί λο-γισμόν ἐλάβομεν ἵνα τόν Χριστόν γινώσκωμεν, ἐπιθυμίαν ἵνα πρόςἘκεῖνον τρέχωμεν·μνήμην ἔσχομεν ἵνα Ἐκεῖνον φέρωμεν· ἐπεί καί δη-μιουργημένοις αὐτός ἀρχέτυπον ἦν. Οὐ γάρ ὁ παλαιός τοῦ καινοῦ, ἀλλ᾿ὁ νέος Ἀδάμ τοῦ παλαιοῦ παράδειγμα (βλ. Ρωμ. 5,14). Ὡς ἕνεκα γε

29

τῆς φύσεως αὐτῆς ἀρχέτυπον ὁ παλαιός Ἀδάμ ἡμῖν ἄν εἴη, τοῖς πρό-τερον ἐκεῖνον ἐπισταμένοις· ὧ δέ πάντα πρίν εἶναι πρό τῶν ὀφθαλμῶνὁ πρεσβύτερος τοῦ δευτέρου μίμημα καί κατά τήν ἰδέαν ἐκείνου καίτήν εἰκόνα πέπλασται» (Ἐν Χριστῷ ζωή 6,97. MPG 150,682ΑΒ).